Üretim Yönetimi ve işlemler

ÜRETİM VE İŞLEMLER YÖNETİMİ
-OPERATIONS AND PRODUCTION MANAGEMENTDoç.Dr. Ali ELEREN
AKÜ İİBF
İÇERİĞİ ORTAK DİĞER DERSLER
•Üretim Yönetimi
•Kurumsal Kaynak
Planlaması-ERP
•Süreç Yönetimi
•Tedarik Zinciri Yönetimi
•Üretim Planlama ve
Kontrolü
•Modern Üretim
Sistemleri
•Fabrika Yönetimi ve
Organizasyonu
•Proje Yönetimi
13.10.2012
•Kalite Yönetimi
AELEREN
2
DERS KONULARI
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Genel Bilgiler, Kavramlar
Üretim Sistemleri
Üretim Yönetiminde Karar Verme
Yöntemleri
İşletmenin Yatırım Kararı ve
Kuruluş Yeri Seçimi
Fabrika İçi Düzenleme
Talep Tahmini
Ürün Yönetimi
Kapasite Çeşitleri ve Kapasite
Planlama
Üretim Planlama
* Sipariş Planlama
* Seri Üretim Planlama
13.10.2012
AELEREN
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Stok Yönetimi
Kalite Yönetimi
Verimlilik Yönetimi
İş Etüdü
İş-Kaynak Planlama
Proje Yönetimi ve
Değerlemesi (PERT/CPM)
Lojistik Yönetimi
Teknoloji ve Bakım Yönetimi
Üretim Yönetiminde Sayısal
Yöntemler
3
KAYNAK KİTAPLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Ders Notları (Derste tutulan ve dağıtılan her türlü bilgiler, sunular
vb.) (*)
Prof.Dr.Cengiz YILMAZ,Doç.Dr.Ali ELEREN «Üretim Yönetimi»,
Lisans Yayıncılık (*)
Üretim Ali ELEREN (Tedarik Zinciri ve Lojistik Yönetimi)
Bülent KOBU, “Üretim Yönetimi”
Mahmut TEKİN, “Üretim Yönetimi”
Sevinç ÜRETEN, “Üretim / İşlemler Yönetimi”
İ. Mete DOĞRUER, “Üretim Organizasyonu ve Yönetimi”
Sevil KİŞİOĞLU vd., “Üretim Planlaması”
Aykut TOP, “Üretim Planlaması”
(*) Derste takip edilecektir, tedarik edilmesi önerilir!
13.10.2012
AELEREN
4
Sınavlar ve Ödevler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Vize (%40) + Final (%60) >=60
Tüm ödevler ve devamlılık skoru istenen şartları sağlayanlar için dönem
sonunda + kanaat notu olarak etki edecektir.
Vize, final, mazeret vb. her sınavda o zamana kadar işlenen tüm konular,
verilen ödevler dahildir.
Verilen puanlı veya puansız ödevler ile çalışılması istenen konu ödevlerinde
geçen konu ve bilgiler sınav konularına dahildir.
Sınavlarda hesap makinesi, kalem ve silgi gibi materyaller hazır tutulmalı,
alışverişi yasaktır.
Bölüm sonlarında verilen örnek sorulara öncelikle çalışılmalıdır.
Klasik sınavlarda ½ - 1 saat arası süre ve 2-5 arası soru sorulmaktadır. Dönem
sonu sınavlarda tüm işlenen konular sınava dahil olup; özel bir açıklama
yapılmamışsa ağırlık vize sonrasındaki konular olabilir.
Sayısal sorular, işlenen örneklere benzer çıkabilir.
Ödevlerde kişisel gayret, ciddiyet, bol kaynakça ve yazım kurallarına uygunluğa
dikkat edilmelidir, elle de yazılabilir.
13.10.2012
AELEREN
5
I.TANIMLAR VE KAVRAMLAR
13.10.2012
AELEREN
6
Belirli üretim faktörlerinin belli bir
zamanda belli miktarlarda kullanılarak
belirli bir süreçten geçirilmesi suretiyle
fonksiyonel, ekonomik ve katma değerce
daha değerli yeni ürünler elde edilmesine
denir.
13.10.2012
AELEREN
7
İktisatçılar, üretimi fayda yaratmak şeklinde tanımlarlar.
Mühendisler ise üretimi, belirli bir fiziksel varlık üzerinde
onun değerini artıracak bir değişiklik yapmayı ya da
hammadde ve yarı mamul maddeleri, bir mamul haline
dönüştürme olarak tanımlamaktadır.
İşletmeciler açısından ise; kâr elde etme amacı ile oluşan
ve bu amacına her çeşit fayda yaratarak ulaşmaya çalışan
bir yapı olduğu için her türlü hizmet (berberlik, nakliye,
eğitim, turizm, çöp toplama gibi) üretim olarak
değerlendirilmektedir.
13.10.2012
AELEREN
8
• Üretim yönetimi kavramının modern işletmecilik biliminde
tanımlanan en geniş halidir.
• İşletmenin ürünlerini üretmek için gerekli kaynakların
planlaması, koordine ve kontrolünden sorumlu işletme
fonksiyonudur (Chase vd.,2006).
• İşletmenin temel ürünlerini ve hizmetlerini üreten ve
müşteriye ulaştıran sistemlerin tasarlanması, işletilmesi ve
geliştirilmesidir(Reid ve Sanders,2002).
• Girdileri ürün ve hizmetlere dönüştüren süreçlerin
yönetilmesi ve kontrolüdür. Amaç, malzeme, işgücü,
makine ve sermaye gibi girdilerin ürün ve hizmet olarak
çıktılara dönüştürme sürecinin etkin olarak
gerçekleştirilmesi ve elde edilen çıktı değerinin, kullanılan
girdi değer toplamlından fazla kılınmasıdır (Russel ve
Taylor,2003).
• Hammadde-Malzeme : Sistem tarafından tüketilen
veya dönüştürülen hammaddeler ve bileşenlerdir.
Bunlara ilaveten bakım onarım malzemeleri de
sayılabilir.
• Sermaye : İşletmenin hayat bulması için bina, makine
ve demirbaşların alımında kullanılacak müteşebbis
veya ortaklar tarafından ortaya konulan para
miktarıdır.
• İşgücü : İşletmenin tüm süreçlerinde farklı vasıf ve
sayılarda ihtiyaç olunan insan sayısıdır.
• Bilgi : Soyut yönüyle yönetimin temel kaynağı olarak
görülür. İşletmeye ve ürettiği ürün ve hizmetlere
değer katan önemli bir faktördür.
Üretim, hizmet ve ürün üretimi olarak ikiye
ayrılmaktadır.
Ancak, üretim yönetimi dersimizde konusal
kapsamımız ürün üretimiyle sınırlıdır,
hizmet üretimi dahil değildir.
13.10.2012
AELEREN
11
Üretim işleminin üç temel elemanı
bulunmaktadır. Bunlar girdi, işlem ve çıktıdır.
•Hammadde
•İşgücü
•Makine
•Fabrika
•Taşıma
•Mal
•Servis
•Hizmet
•Araç-Gereçler
Geribildirim
Zeytin
Zeytinyağı
buğday
bisküvi
13.10.2012
AELEREN
12
Üretim Yönetimi, işletmenin elinde bulunan
malzeme, makine ve insan gücü kaynaklarının
belirli miktarlardaki ürünün istenilen nitelik
ve nicelikte, istenilen zamanda ve en düşük
maliyetle üretimini sağlayacak şekilde bir
araya getirilmesidir.
13.10.2012
AELEREN
13
Üretim yönetimi, işletmedeki mevcut kaynakların
etkin bir şekilde kullanılarak bu kaynaklardan
istenilen nicelik ve nitelikte mamuller üretmesiyle
ilgili karar verme işlemidir.
13.10.2012
AELEREN
14
• Ürün Tasarımı & Geliştirme,
• Üretim Süreci (tedarik zinciri yönetimi,üretim
planlama, uygulama ve kontrol, kalite yönetimi,
teknoloji yönetimi,vb.),
• Nihai Ürün Depolama ve Pazara Hazırlama,
• Lojistik Yönetimi
• Satış Sonrası Hizmetler ,
• ÇEVRE DOSTU ÜRETİM
• GERİ DÖNÜŞÜM
• ETİK
olarak sıralanabilir.
13.10.2012
AELEREN
15
13.10.2012
AELEREN
16
• Tüketici isteklerinin fiyat, zaman, miktar, çeşit,tasarım ve
kalite açısından karşılanması,
• Stok düzeyinin mümkün oldukça düşük tutulması ve stok
devrinin artırılması,
• İşletmenin işgücü,makine,enerji,hammadde gibi üretim
faktörlerinden en yüksek derecede faydalanmasının
sağlanması, yani kaynakların etkin kullanımı yoluyla
verimliliğin ve performansın artırılmasıdır.
• Tüm süreçlerde müşteri memnuniyeti odaklı değer
artışının sağlanarak stratejik rekabet avantajının elde
edilmesi.
13.10.2012
AELEREN
18
GİRDİ
İŞLEM
ÇIKTI
Üretim yönetimi fonksiyonları
-Kapasite planlaması
-Tamir bakım planlaması
-Makine, araç ve gereç seçimi
-Stok kontrolü
-Fabrika yeri seçimi
-Fason üretim
-İşyeri düzenlemesi
-Esnek üretim sistemleri
-Teknoloji seçimi
-Tam zamanında üretim
-Hareket ve zaman etütleri
-Mamul dizaynı
-Kalite kontrolü
- Üretim planlaması ve kontrolü
-Ücret yönetimi
-Talep tahminleri
-Materyal yönetimi
-Toplam Kalite Yönetimi
-İleri İmalat Teknolojileri
-Bilgisayar destekli üretim sistemleri
13.10.2012
AELEREN
19
•
•
•
•
•
•
•
•
1990’lı yıllarda üretim olgusu yeni boyutlar kazanmıştır. Bu değişime neden
olan kavramlar şunlardır:
a) Globalleşme
b) İleri teknoloji
c) Kalite anlayışı
d) Çevrenin korunması
e) Bilgi toplumu
f) Yönetim metotlarında yenilik
Günümüzde; Esnek İmalat Sistemleri, Grup Teknolojisi, Hücresel Üretim, Tam
Zamanında Üretim, Yalın Üretimde üretimde kullanılan yeni tekniklerdir.
13.10.2012
AELEREN
20
ÜST
YÖNETİM
Genel Müdür
Finansal
Yönetim Md.
Pazarlama
Md.
Üretim
Yönetimi Md.
Diğer…
Ürün Tasarımı
/Geliştirme
Proje
Planlama
Üretim
Planlama
Kalite
Yönetimi
Teknoloji ve
Bakım Yön.
13.10.2012
AELEREN
Lojistik
Yönetimi
21
•
•
•
•
•
Sömürgelerle Gelişme (1600-1800)
Endüstriyel Gelişme
(1800-1850)
Finans ve Pazarlama İle (1850-1920)
Ekonomik Bunalım
(1920-1930)
Bilgi ve Teknolojideki Gelişmeler ve Küresel
Rekabet (1930-)
(*) Avrupa ve Amerika’daki gelişimi içermektedir
13.10.2012
AELEREN
22
Üretim Sistemlerinin Gelişimi ve Önemli OlaylarXXXX
1. El Sanatları Dönemi (-1790):
• (1764) James Watt buhar makinesini buldu,
• (1776) Adam Simith iş bölümü ile verimlilik ve
performans artırma,
• (1790) Eli Whitney birbiriyle değişebilir
standart parçalar, kalite kontrol ve maliyet
muhasebesi,
13.10.2012
AELEREN
23
Üretim Sistemlerinin Gelişimi ve Önemli Olaylar
2. Endüstri Devrimi (1790-1855):
• (1801) Joseph Marie Jacquard, dokuma
tezgahlarında delikli kart kullanımı,
• (1832) Charles Babbage, işin ekonomik
analizi, iş bölümü ve yeteneğe göre
ücretlendirme,
13.10.2012
AELEREN
24
Üretim Sistemlerinin Gelişimi ve Önemli Olaylar
3. Bilimsel Yönetim (1890-1935) :
• (1890-1911) Frederic Taylor,bilimsel yönetim felsefesi, eğitim,
zaman etüdü,standartlar,
• (1905) A.K. Erlang kuyruk teorisi ve uygulaması,
• (1908) C.E. Knoappel, Başabaş Noktası Analizi
• (1911) Frank ve Lilian Gilbreth,hareket ekonomisi ve çalışan
insana dayalı faktörler,
• (1913) Henry Ford,Charless Sorenson, montaj hattına dayalı yığın
üretim,
• (1913) Henry,iş akış programlama ve Gannt Diyagramı,
• (1913) Walter ShewGannthart, istatistiksel kalite kontrolü,
• (1913) F.W. Harris,ekonomik sipariş miktarı modeli,
• (1933) Elton Mayo, davranışla ilgili faktörler,
• (1934) I.H.C.Tippett,iş örneklemesi,
13.10.2012
AELEREN
25
Üretim Sistemlerinin Gelişimi ve Önemli Olaylar
4. Otomasyon ve Bilgisayara Dayalı Sistemler (1935-2000) :
• (1940) İngiltere Yöneylem Araştırması Grupları,
• (1940) S.P.Mitrafanov, grup teknolojisi,
• (1940) SSCB’de ilk “Grup Teknolojisi Üretim Sistemi”
uygulandı,1970’li yıllardan itibaren gelişti ve yaygınlaştı,
• (1946) John Mauchly ve J.P.Eckert, ilk dijital bilgisayarı geliştirdi,
• (1947) George Dantzig, William Orchard vd.,Doğrusal
Programlama, simplex yön.
• (1950) C.Charnes, W.W.Cooper, H.Raiffa vd., doğrusal olmayan
programlama ve stokastik modeller,
• (1950) W.Edwards Deming, işletme genelinde kalite kontol
sistemleri,
• (1950) Eiji TOYODA ve Taiichi OHNO, “yalın üretim” sistemini
geliştirdi.
• (1951) H.Ford Dickey, ABC Analizi,
• (1951) Sperry Univac, ticari dijital bilgisayarlar,
13.10.2012
AELEREN
26
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
(1954) General Electric,işletme alanında ilk bilgisayar,
(1954) Juran, kalite yönetimin sorumluluğunda demiştir,
(1957) DuPont Co., CPM Yöntemi,
(1958) Booz,Allen ve Hamilton,PERT Yöntemi,
(1950-1960) Batılı ve ABD’li araştırmacılar,karar teorisi, kuyruk
teorisi, simulasyon, vb.
(1954) Mercury Motors, Bilgisayara Dayalı Otomatik Yönlendirilmiş
Taşıma Sistemi,
(1960) Joseph Orlicky, MRP,
(1961) Crosby, “kalite ücretsizdir” fikri,
(1961) Jay Forrester,yönetimde sistem yaklaşımı ile problem çözme,
(1962) Ishikawa, ilk kalite gruplarını oluşturmuş,
(1963) A.Alan, B.Pritsker, GERT Tekniği,
(1970) Batılı ve ABD’li araşt., Atelye programlama, üretim
programlama, fabrika yerleştirme, tahmin, MRP ve MRPII
yazılımları,
13.10.2012
AELEREN
27
(1970-1980)
• Toyota Co., Tam Zamanında Üretim (JIT)
• Wickham Skinner vd., Üretim fonksiyonunun işletme stratejileri
açısından önemi,
• Kapalı Devre MRP ve MRPII’nin geliştirilmesi,
(1980-1990)
• Japon İşletmeleri ve araştırmacılar, TKY,JIT ve verimlilik artırma
yöntemlerini geliştirmiş,
• Mühendislik disiplinleri,Robotlar, CAD, CAM, CIM, CAPP, FMS,
• Eliyahu Goldratt, Üretim sistemlerinde darboğazların çözümü ve OPT,
• Xerox Co, Kıyaslama(benchmarking),
(1990-2000)
• 1991’de Lehigh Üniv. araştırmacılar “Tepkisel Üretim-Responsive
Manufacturing” ve bir alt sistemi “çevik üretim” sistemini geliş.,
• Gartner Group, ERP geliştirilmesi,
• Kalite öncüleri ve ISO, TKY’nin yaygınlaştırılması ve ISO 9000 standartları,
• Michael Hammer vd., Reenginering (üretim vb süreçlerde radikal
değişimler),
• Diğer, diğer modern üretim sistemleri (çevik üretim, eş zamanlı üretim,
grup teknolojisi, hücresel üretim vb.
13.10.2012
AELEREN
28
Üretim Sistemlerinin Gelişimi ve Önemli Olaylar
5. Verimlilik Artışı (2000- ) :
Yeni
ürün geliştirme
Süreç yönetimi ve süreç geliştirme,
Küresel tedarik, üretim ve lojistik ağları, küresel lojistik üsleri
/ köyleri,
Nano teknolojiler,
E-ticaret,
Moduler üretim sistemleri/moduler ürünler
Geridönüşüm ve yeniden parça kullanma
Çevre dostu imalat tekn
Demontaj maliyeti
Yeni teknolojiler
Müşteri beklentilerinin değişmesi
13.10.2012
AELEREN
29
• İşletmeler ve alt birimlerinin daha esnek, pazara odaklı ve
uygun tesis büyüklüklerinde oluşturulması,
• Odaklaşma üründen süreçlere ve süreçlerin iyileştirilmesine
kaymıştır ????,
• Tasarımdan üretime ve müşteriye kadar sürenin kısaltılması,
• Çalışanların basit işlerden daha ustalık gerektiren vasıflı işlere
kaydırılması,
• Görevlerde bireysel başarı yerine takım başarısının öne
çıkması,
• Kendi kendini geliştiren/öğrenen takımların öne çıkması,
• Stokların düşürülmesi, kalitenin iyileştirilmesi ve hata önleme
(proaktif) yöntemlerin öne çıkması
13.10.2012
AELEREN
30
• 20. yy başlarında Frederic Taylor tarafından
geliştirilen yönetim yaklaşımıdır. Taylor, bilimsel
yönetim ile işgücü verimliliğini ve üretim çıktısını
artırmanın yollarını araştırmıştır. Bu yönetim
felsefesinin kazandırdığı diğer özellikler ise;
• İşgücü verimliliği bilimsel kurallara göre yönetilebilir,
• İşgücünün ürettiği ürün miktarına dayalı
ücretlendirme (performansa dayalı ücretlendirme),
• Yönetimde planlama ve uygulama fonksiyonları
birbirinden ayrılmıştır(yönetimle işgücü ayrılması).
• Yönetimin görevlerinin başında verimli sistemlerin
tasarlanması ve kabul edilebilir işgücü çıktısının
belirlenmesidir.
• 1930’lu yıllarda Elton Mayo ve Hawtorne
çalışmaları ile ortaya atılan yaklaşıma göre işin
teknik boyutları kadar işçinin motivasyonu da
verimliliği etkilemektedir. Motivasyon teorileri,
Hertzberg, Maslow ve McGregor tarafından
geliştirilmiştir.
• 1776’da Adam Simith tarafından ortaya atılan
yaklaşımda, her biri farklı bir işçi tarafından
gerçekleştirilecek türde işlerin süreçlerin küçük
parçalara bölünmesi fikrine dayanmaktadır.
• Stratejik Kararlar : Kapsamlı ve uzun dönemli sonuçlar doğuran
kararlardır. Nasıl bir ürün tasarlanmalıdır? Ürün nasıl ve nerde (hangi
tesiste) üretilecek? Tesisin yeri ve kapasitesi ne olmalı? Ürün
çeşitliliği nasıl olmalı? Üretim sistemlerinden hangisi seçilmeli? gibi
sorulara verilecek cevaplar, stratejik kararlarımızı da oluşturmaktadır.
• Taktik Kararlar : Stratejik kararlarda belirlenen kısıt ve sınırlar
içerisinde girdi kalemlerinden malzeme, işgücü, enerji vb. unsurlara
ne kadar ihtiyacımız bulunduğu gibi girdilere dair kararlar; üretim
süreçlerinde hangi teknolojilerin kullanılacağı, stok ve üretim
kapasitesi ve üretim hızının ne kadar olacağı vb. süreç kararları; ne
kadar ürün nihai depolanabilir, nasıl ve kaç araçlar dağıtılır vb. dağıtım
kararlarının toplamından oluşmaktadır.
• İşlemsel Kararlar : Yönetim ve planlama düzeylerinde kısa vadeli ve
detaylara ait alınması gereken kararlardır. Kim veya hangi makine
nerede görevlendirilecek? Öncelikli işler nelerdir? gibi kararlardır.
• Rekabet Edebilirlik : İşletmenin belirli bir Pazar
ortamında ürün veya hizmetlerini rakiplerine
nazaran sunma ve satabilme yeteneğidir.
• Rekabet Avantajı : Bir işletmenin rakiplerine göre
müşterilerinin memnuniyetini daha çok sağlama
ve bu bağlamda fiyat ve kalite dengesi, çeşitliliği,
esnekliği, yenilikçiliği, teslimat performansı gibi
avantajlarıyla ürün ve hizmetlerine daha çok değer
kazandırmasıdır.
• Stratejik Rekabet Avantajı : İşletmenin gelecek
ömründe, uzun vadelerde işletmenin sağlayacağı
kazanımlardır.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Maliyet/Kârlılık/Fiyat
Kalite, Kalite Güvencesi, TKY
Ürün ve Hizmetin Tamamlama Süresi
Ürün ve Hizmet Çeşitliliği
Teslimat Performansı
Verimlilik, Etkinlik, Etkililik ve Performans
Esneklik (Değişen şartlara uyum sağlama)
Teknoloji ve Yenilikçilik
Esnek ve Nitelikli İşgücü
Talebi İzleyebilme kabiliyeti
Entegre olmuş bir tedarik zinciri ve lojistik yönetimine sahip
olmak
• İşletme Dışı Faktörler (Küreselleşme, devletin ekonomik ve
siyasal gücü, toplum, altyapı, vergiler, lojistik sistemlerinin
düzeyi, yan sanayi,vb.)
13.10.2012
AELEREN
36
• İşletmelerin rekabetçi konumlarını
sürdürebilmeleri, ürün ve hizmetlerinin müşteri
beklentilerini karşılayabilmesi sağlayabilmesi için
tedarikçiler, üreticiler ve dağıtım kanallarından
oluşan tedarik zincirinin her unsurunda ürün ve
hizmetlere gereken değerin kazandırılmasıdır.
• Genel Amaçlı Makineler : Çok çeşitli temel
fonksiyonları gerçekleştirebilen makinelerdir.
• Özel Amaçlı Makineler : Sadece belirli üretim
faaliyetlerinde kullanılabilen ve sınırlı sayıda
fonksiyona sahip makinelerdir.
olarak iki grupta değerlendirilebilir.
• Bir veya daha fazla girdiyi dönüştürmek suretiyle
bu girdi veya girdilere değer katan ve dış/iç
müşteriler için bir veya daha fazla çıktı sağlayan
faaliyet(ler) grubudur. Başka bir tanımla,
başlangıcı ve sonu belli olan ve ortak bir
amaç(lar)a uygun yürütülen işlemler
topluluğudur.
• Süreçler ana ve alt süreçler olarak
sınıflandırılabilir.
• Süreç Planlama : Ürün ve hizmetlerin nasıl
üretileceğini belirlemektir. Hangi parçaların
işletme içerisinde ve hangi parçaların dışarıdan
tedarikle karşılanacağı, kullanılacak makine ve
ekipmanların belirlenmesi, üretim ve teslim için
spesifikasyonların belirlenmesidir(Russel ve Taylor,
2003).
• Süreç Tasarımı : Girdileri en ekonomik şekilde
çıktılara dönüştürülmesi için gerekli işlemler, iş
sıraları ve kullanılan makine ve teknolojilerin
belirlenmesidir(Doğan,2006).
“Belirli bir girdisi, süreci ve çıktısı olan, içten ve dıştan
bazı faktörlerin etkilediği mekanizmaya sistem
denilir.”
“ önceden tespit edilmiş bir amaca ulaşabilmek için
tasarlanan ve birbirleriyle bağlantılı ya da bağımsız
birimler ile belirli bir düzen veya plana göre organize
ya da karmaşık bir bütün meydana getiren
parçalardır”
şeklinde tanımlanmaktadır.
Sistem, ana sistem ve onu oluşturan alt sistemlerden
oluşmaktadır. Ayrıca açık ve kapalı sistemlerden
bahsedilebilir.
13.10.2012
AELEREN
41
* Ana ve alt sistemler
* açık ve kapalı sistemler
* doğal sistemler ve insan yapısı
sistemler
* statik ve dinamik sistemler
* uyarlı ve uyarsız sistemler
* genel sistemler, alt sistemler
* gerçek ve kavramsal sistemler
13.10.2012
AELEREN
42
Verimlilik, bir işletmede bir dönem
boyunca girdi kalemleri olan işgücü,
sermaye, teknoloji, ..vb değerler
kullanılarak dönem sonunda tüm katma
değer toplamı (çıktı) elde etme düzeyidir.
v = Output / Input
13.10.2012
AELEREN
43
13.10.2012
AELEREN
44
Son dönem Üretim Düzeyi- İlk Dönem Üretim Düzeyi
Üretkenlik Artışı:
İlk Dönem Üretim Düzeyi
İşletmede üretkenlik, üretim faktörlerini en uygun biçimde kullanarak
gerçekleştirilen fiziki üretim düzeyi anlamında kullanılır.
13.10.2012
AELEREN
45
Standart Miktar
yeterlilik=
Gerçek Miktar
Önceden belirlenmiş standart üretim
miktarının, uygulamayla oluşan gerçek
üretim miktarına bölünmesiyle elde orana
denir.
13.10.2012
AELEREN
46
Kârlılık, Bir dönem boyunca toplam gelirlerin toplam
giderler farkına denir.
Birim Kârlılık ise bir dönem boyunca bir ürüne düşen
ortalama kar değeridir.
Br.Kar = Toplam Dönemlik Kar / Toplam Dönemlik Üretim
= Birim Fiyat – Birim Maliyet
13.10.2012
(ı)
(II)
AELEREN
47
Belli bir dönemde belli bir iş veya işlemler
bütününde (süreç) istenen çıktının elde
edilmesinde kullanılan girdilerin
(kaynakların) kullanım düzeyini gösterir.
Etkinliğin artması demek kaynakların en az
ve yerinde kullanılması, israf edilmemesini
gösterir.
13.10.2012
AELEREN
48
İşletmedeki değişik tür ve faaliyetler ya da işler
denetlenirken veya kâr amacından çok hizmet amaçlı
faaliyetlerin verimliliği araştırılırken etkinlik
kavramından yararlanılır.
Örneğin, işletmedeki makineler rasyonel bir sırayla
birbirini bütünleyecek bir şekilde dizilmişse, o
işletmedeki aksamalar ve boş geçen zaman büyük
ölçüde azalmış olacak, işletmenin etkinliği artacaktır.
13.10.2012
AELEREN
49
Etkililik, uygulanan yöntem, program, model,
strateji vb. uygulamaların amaca ulaşma,
hedefleri tutturma derecesidir.
Parasal ve parasal olmayan tüm hedeflere
belirli kaynaklarla ulaşma düzeyi.
13.10.2012
AELEREN
50
• Bir isi yapan bireyin, bir grubun ya da bir teşebbüsün o isle
amaçlanan hedefe yönelik olarak nereye varabildiği, başka bir deyişle
neyi sağlayabildiğinin nicel ve nitel tanımlama kabiliyetine
performans denir.
• Performans genel anlamda amaçlı ve planlanmış bir etkinlik
sonucunda elde edileni nicel ya da nitel olarak belirleyen bir
kavramdır. Bu sonuç mutlak ya da göreli olarak açıklanabilir. Örneğin
bir atletin sıralamadaki yeri; bir üretim sisteminde üretimin
planlanan üretime oranı gibi.
• Performans, isletmeler için birey, grup, toplum veya nitel açılardan
ulaşma derecesinin bir ölçüsü olduğunu belirtmekte, konuya genel
anlamda sonuç/hedef bağıntısıyla bakmanın olası olduğunu
vurgulamaktadır.
13.10.2012
AELEREN
51
Bir ya da birden fazla alternatif yatırımın
yapılmadan önce teknik, ekonomik her
türlü riskli yönleriyle kârlılık düzeylerini
belirlemeye çalışan; pazar analizi, teknik
analiz, finansal analiz ile risk ve kârlılık
türü analizlerin yapıldığı, süre ve bütçesi
kısıtlı proje çalışmalarıdır.
13.10.2012
AELEREN
52
“tüketicinin memnuniyet düzeyidir”
“ürün veya hizmetin tüketici zevk ve tercihlerini belli bir
maliyet düzeyinde karşılama kabiliyetidir”
“bir mal ve hizmetin belirli ihtiyaçları karşılama
yeteneklerini ortaya koyan karakteristikler
toplamıdır.”
“teknik özellikler ve fiyat olarak aynı kategoriye
alınabilecek benzer ürünlerin üzerinde taşıdıkları
standartlar bütünüdür”
13.10.2012
AELEREN
53
•
•
•
•
•
•
•
•
13.10.2012
Ürün performansı,
Spesifikasyonlara, standartlara uygunluk,
Güvenirlilik,
Dayanıklılık,
Hizmet görürlük,
Estetik,
İtibar,
Diğer çekici unsurlar,vb.
AELEREN
54
•
•
•
•
•
13.10.2012
Tasarım kalitesi,
Uygunluk kalitesi,
Kullanım kalitesi,
Dağıtım Kalitesi,
İlişki Kalitesi,
AELEREN
55
Ürün ve hizmetlerde kalitenin korunması, sürekliliği
ve müşteri memnuniyetinin en ekonomik düzeyde
devamı için uygulanan işlemler toplamına denir.
Teknik anlamıyla tasarım, üretim, taşıma vb.
boyutlara dayalı hataları taşıyan ürünlerin en az
maliyet ve sürede belirlenmesini amaçlayan
işlemlerdir.
13.10.2012
AELEREN
56
İnsana saygı temelinde iç ve dış müşteri
memnuniyetini, sosyal sorumluluğu
savunan; sürekli iyileşmeyi, yönetsel
liderliği, takım çalışmasını, istatistiksel
düşünmeyi, süreç odaklılığı öne çıkaran
çoğulcu ve katılımcı bir yönetim şeklidir.
13.10.2012
AELEREN
57
Belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekonomik
fayda sağlamak üzere bütün ilgili tarafların
(paydaşların) yardımı ve işbirliği ile belirli
kurallar koyma ve bu kuralları uygulama
işlemidir.
Sunulan ürün ve hizmetlerin her defasında
aynı kalite düzeyinde olması,
standardizasyonla mümkündür.
13.10.2012
AELEREN
58
•
•
•
•
•
•
•
13.10.2012
Bir işin standartlara uygun şekilde nasıl yapılacağını belirten
emirler bütünüdür.
Tüketiciyi korur, güven verir,
Süre,kayıplar ve maliyetleri azaltmak, kaliteyi sürekli ve belirli
düzeyde kılmak,
Kaynak kullanım etkinliğini artırır,
Kredibiliteyi artırır,
İSİG uygulamalarını yaygınlaştırır, kazaları azaltır,
Dayanıklı tüketim mallarında değiştirilebilirlik, basitlik sayesinde
kolay montaj-tamir ve bakım sağlar,
İşbölümü, uzmanlaşma ve iş doyumunu artırır, çalışma yaşamı
kalitesini artırır.
AELEREN
59
CE (Conformite European) Bir ürünün belirlenen
sağlık, güvenlik, çevre ve tüketicilerin korunması
gereklerine uygunluğu gösteren bir işarettir. Tüm AB
üye ülkeler içersinde teknik düzenleme farklılıklarını
ve buna dayalı ticari engelleri kaldırmak için
düşünülmüştür. Bir ürünün üye ülkelere girişinde
ürüne bir tür pasaport görevi sunmaktadır ve üretici
sorumludur.
13.10.2012
AELEREN
60
(Quality Function Deployment-QFD): İlk kez 1966 yılında
Yoji Akao tarafından Japonya’da ortaya atılan ve ilk olarak
1972 yılında Mitsubishi’nin Kobe’deki Gemi Tersanelerinde
uygulanan bir yönetim metodudur.
Müşterilerin
beklentilerinin,
isteklerinin
ve
algılayamadıkları ihtiyaçlarının belirlenmesini; tespit
edilen bu beklenti, istek ve ihtiyaçların örgütün bütün
fonksiyonel bileşenlerindeki ürün ya da hizmet
karakteristiklerine
dönüştürülmesini
sağlayan
ve
fonksiyonlar arası bir takım tarafından yürütülen bir ürün
ve hizmet geliştirme yöntemidir. Tasarım kalitesini, ürün
daha tasarım aşamasındayken güvence altına almayı
amaçlar.
13.10.2012
AELEREN
61
1980’li yıllarda Motorola firması tarafından Japon kalite
fikirleri ve sistemlerinin süreçlerde uygulanması amacıyla
geliştirilmiştir. Milyonda 3.4 den daha az hata oranı ile ürün
ve süreçlerdeki değişkenliği azaltarak, müşteri ihtiyaçlarını
kusursuza yakın karşılama hedefini güden, veri ve istatistik
temelli bir yöntemdir. Bir başka deyişle; sıfır hata
stratejisinin ulaşılabilir bir hedef olarak yaşama
geçirilebilmesinde yararlanılan bir istatistiksel yönetim
(kontrol) düzeneğidir.
13.10.2012
AELEREN
62
(Distribution Resource Planning - DRP) Bitmiş
ürünün son kullanıcıya/pazara dağıtımını
planlayarak envanterin dağıtımında
optimizasyon sağlamaya çalışan bir sistemdir.
Dağıtım şebekesinin her düzeyini, ürün yapı
ağacının bir düzeyi olarak düşünmek
suretiyle dağıtımın planlanmasında malzeme
ihtiyaç planlaması mantığından yararlanır.
13.10.2012
AELEREN
63
(Product Life Cycle Management - PLM) Bir
ürün ya da hizmetin fikir olarak ortaya
çıkmasından itibaren planlanması,
geliştirilmesi, üretilmesi, pazara sunulması,
satış sonrası destek hizmetlerinin yönetilmesi
gibi ürünün tüm ömrü boyunca geçtiği her
aşamanın yönetilmesini kapsayan bir süreçtir.
13.10.2012
AELEREN
64
• Kısıt : Bir sistemin amacı doğrultusunda göstereceği daha
yüksek performansa ulaşmasını önleyen engel olarak
tanımlanabilir (makine kapasitesi vb. fiziksel kısıtlar ile
politika, esnek olmayan çalışma kuralları, yetersiz yönetim
biçimleri ve işgören, prosedürler gibi fiziksel olmayan
kısıtlar).
• Darboğaz : Kendisinden talep edilen miktardan daha az
kapasiteye sahip olan kaynaktır. Darboğaz sistemin
kazancını sınırlayan bir kısıttır. Sürekli çalışsa bile önünde
işlenmemiş parçaların biriktiği bir tezgah, tüm üretim
sürecini sınırlayan ve yavaşlatan bir darboğazdır.
13.10.2012
AELEREN
65
• Üretim Parti Büyüklüğü : Bir makinenin belli bir sipariş
işlemek üzere hazırlanmasından sonra, o makine
üzerinde işlem gören parti büyüklüğüne denir.
• Transfer Parti Büyüklüğü : Bir makinede işlem gören
bir partinin tamamının üretimini beklemektense,
işlemi tamamlanan kısmının küçük partiler halinde
sonraki işlem göreceği makineye aktarıldığı parti
büyüklüğüne denir.
13.10.2012
AELEREN
66
Belirli bir sistemin modelini kurarak, bu model
üzerinde denemeler yapma imkanı tanıyan deneysel
problem çözme tekniklerinden biridir. Simülasyonda,
optimizasyon modellerinde olduğu gibi doğrudan
sonuca ulaşılmaz. Amaç; verilen koşullar altında bir
sitemin
karakteristiklerini
araştırmak,
çeşitli
seçenekleri değerlendirmek ve/veya bir şeyin
olabilirliğini ölçmektir.
13.10.2012
AELEREN
67
• Planlama, geleceğe dönük davranış biçimleri
içersinde amaca ulaşmak için mevcut
alternatiflerin değerlendirilmesi ve seçimi
sürecidir.
• Planlama sürecinde sistematik olarak bir
problemin sınırları ile ilgili faktörler
belirlenirken geleceğe dönük teşhisler
koyularak çözüme ulaşılmaya çalışılır.
13.10.2012
AELEREN
68
•
Planlama, önceden belirlenmiş amaçları gerçekleştirmek için yapılması
gereken işlerin saptanması ve izlenecek yolların seçilmesidir. Planlama,
geleceğe bakma ve olası seçenekleri saptama sürecidir yani geleceği
düşünmedir. Özetle planlama, bir eylemle ilgili tüm etkinliklerin önceden
hazırlanması sürecidir. Bu tanımlarda planlamayla ilgili olarak dikkat çeken
ortak nokta, planlamanın geleceği bugünden görme ve kontrol etme aracı
olmasıdır. Planlamayı ekonomik anlamda bir kaynak dağıtım mekanizması
olarak da görmek mümkündür. Bu açıdan baktığımızda, planlama sınırsız
ihtiyaçlar ile sınırlı kaynaklar arasında bir dengeyi sağlama mekanizmasıdır.
Geleceği yönetme ve kaynakları dağıtma aracı olan planlama neyin
yapılacağının, nasıl yapılacağının, ne zaman harekete geçileceğinin, bütün
bu çalışmalarda kimlerin sorumlu olacağının belirlenmesi ve saptanması
sürecidir.
13.10.2012
AELEREN
69
Müşteri iç ve dış müşteri olarak ikiye
ayrılmaktadır :
• İç müşteri, üretim süreci içersinde
üretilen ara ürünleri bir sonraki
işlemlerde girdi olarak kullanacak işletme
içi departman veya kişilerdir.
• Dış müşteri, üretilen nihai ürünleri direkt
veya endirekt alan kişi veya kurumlardır.
13.10.2012
AELEREN
70
1. BÖLÜM SORULARI
• Üretim, üretim yönetimi kavramlarını tanımlayınız.
• Bir işletmenin hayat seyrini sınıflandırarak (sırayla) yazınız.
• Aşağıdaki kavramları tanımlayınız?
– Fizibilite Etüdü,Projelendirme,Termin Planı,..
– Verimlilik, Etkinlik, Etkililik, Performans,...
•
•
•
•
•
•
13.10.2012
Arz-Talep eğrisini açıklayınız.
Üretim maliyetleri eğrisini açıklayınız.
Üretim yönetimini sınıflandırınız.
Üretim yönetiminin fonksiyonları nelerdir, sınıflandırarak yazınız.
Dünyada ekonomik gelişmeleri sınıflandırarak yazınız.
Üretim Yönetimi ile ilgili kronolojik gelişmeleri tarihi sırasıyla ve
sınıflandırarak yazınız.
AELEREN
71
II. ÜRETİM SİSTEMLERİ VE SİSTEM
YAKLAŞIMI
13.10.2012
AELEREN
72
“Belirli bir girdisi, süreci ve çıktısı olan, içten
ve dıştan bazı faktörlerin etkilediği
mekanizmaya sistem denilir.”
Sistem, ana sistem ve onu oluşturan alt
sistemlerden oluşmaktadır. Ayrıca açık ve
kapalı sistemlerden bahsedilebilir.
13.10.2012
AELEREN
73
s
i
s
t
e
m
“önceden tespit edilmiş bir amaca
ulaşabilmek için tasarlanan ve
birbirleriyle bağlantılı ya da
bağımsız birimler ile belirli bir
düzen veya plana göre organize ya
da karmaşık bir bütün meydana
getiren parçalardır”
Sistemlerin başlıca özellikleri şunlardır;
- sistem bir bütündür.
- bir sistem bir çok alt sistemden meydana gelebilir.
- her sistem bir sistemler çerçevesinde bulunur.
- sistemi oluşturan alt sistemler arasında karışık bir yapı bulunmakta olup, alt sistemler
birbirlerine bağlı olarak değişebilir ve birbirlerini etkiler.
- bir sistemin kesin olarak sınırlarını belirlemek imkansızdır, bu sınırlar alt sistemlerle
ilgili olup, sürekli bir değişkenlik halindedir.
- sistemin sinerji etkisi vardır.
13.10.2012
AELEREN
74
* açık ve kapalı sistemler
* doğal sistemler ve insan yapısı
sistemler
* statik ve dinamik sistemler
* uyarlı ve uyarsız sistemler
* genel sistemler, alt sistemler
* gerçek ve kavramsal sistemler
13.10.2012
AELEREN
75
Bir sistemi oluşturan alt öğelere alt sistem denir.
Örneğin;
• YÖK Milli Eğitim Sisteminin bir alt sistemidir.
• AKÜ YÖK’ün bir alt sistemidir.
• Fakülteler AKÜ’nün bir alt sistemidir.
• İİBF fakültelerin bir alt sistemidir.
• İşletme Bölümü İİBF’nin bir alt sistemidir.
• İşletme 3 NÖ/İÖ sınıfları İşletmenin bir alt sistemidir
• ……….
13.10.2012
AELEREN
76
İşgücü, malzeme, bilgi, enerji, sermaye gibi
üretim faktörlerine dayalı girdilerin belirli
bir dönüştürme sürecinden geçirilerek mal
veya hizmetlerin üretildiği bir sistemdir.
13.10.2012
AELEREN
77
Tedarik Süreci
hammadde
Yarı işlenmiş
madde
Üretim Süreci
Dağıtım Süreci
M
Üretim
(mal-hizmet)
Lojistik,Depolama
ü
ş
t
e
r
i
13.10.2012
AELEREN
78
•
•
•
•
•
•
•
•
Faaliyet konusu
Ürün çeşitliliği
Ürün, teknoloji ve işgücü yapısı
Talepteki değişimler
Pazardaki değişimler
Değişken rekabet koşulları
Rakiplerin konumları
Miktar, kalite ve maliyet unsurları
13.10.2012
AELEREN
79
Üretim sitemleri geleneksel ve modern
üretim sistemleri olarak ikiye
ayrılmaktadır
13.10.2012
AELEREN
80
• Üretim yöntemlerine göre
• Ürün cinsine göre
• Üretim miktarı veya akışına göre
13.10.2012
AELEREN
81
•
•
•
•
•
Birincil Üretim
Analitik Üretim
Sentetik Üretim
Fabrikasyon Üretim
Montaj Üretim
13.10.2012
AELEREN
82
•
•
•
•
•
•
Demir-çelik üretimi
Kömür üretimi
Çelik eşya üretimi
Elektronik eşya üretimi
Ahşap ürün üretimi
Tekstil üretimi
13.10.2012
AELEREN
83
• Siparişe Göre Üretim (job shop-atelye tipi-Parça Tipi :küçük
miktar ve çok çeşit, büyük makine, kazan vb.)
• Parti Tipi Üretim (batch- büyük miktar)
• Sürekli Üretim (Kitle Üretimi,Ürüne Göre Üretim: a)
Miktar(Kesikli Seri Üretim-Bağımsız Parçalar) b) Akış Tipi
(Kesiksiz seri üretim- Petrol Rafinesi,Gıda,Çimento)
• Karma Üretim ( Sipariş + seri üretim)
• Proje Tipi Üretim ( Gemi,uçak,bina vb. inşaat sektörü)
13.10.2012
AELEREN
84
Müşterilerin özel şartlarına uygun olarak, istenilen özellikte mal ya da
hizmet üretmek demektir.
değişik tür ve nitelikte olan mamuller partiler halinde üretilmektedir.
ÖZELLİKLERİ
- Düzensiz bir talep olması,
- genel amaçlı makinaların kullanılması,
- az miktarda çok çeşitli mamul üretimi,
- partiler halinde girdi ve çıktı,
- bölümlere ayırmanın olması,
- kaliteli üretim ve kalifiye işgücü bulunması,
- yüksek miktarda ara stokları, düşük miktarda mamul stokları...
13.10.2012
AELEREN
85
Unsur
Üretim Miktarı
Makine ve Teçhizat
Yerleştirme Düzeni
İşyükü Dengesi
İşçilik
İş Hazırlama
Hammadde, yarı ürün stokları
Ürün Stokları
Taşıma Sistemi
Tamir-bakım
13.10.2012
Sipariş Üzerine Üretim
Az
Genel Amaçlı
İşe Göre Yerleştirme
Dengesiz
Kalifiye İşçi
Sürekli, yoğun
Fazla
Yok
Genel Amaçlı (vinç)
Üretim aksamaz
AELEREN
Seri Üretim
Çok
Özel Amaçlı
Ürüne Göre Yerleştirme
Dengeli
Vasıfsız İşçi
Bir defa, ayrıntılı
Az
Fazla
Taşıyıcı bant sistemi
Aksamaması İçin Koruyucu Bakım
86
Mevcut makine ve tesislerin sadece belirli bir mamule tahsis edilmesi ile yapılan üretimdir.
Kütle üretiminde bir mamulden çok büyük miktarlarda ve uzun süre üretim yapılmaktadır.
Özellikleri:
- az çeşitli, çok sayıda mamul,
- düzenli talep,
- süreklilik,
- serilik,
- bölümlere ayırmak,
- özel amaçlı makinalar kullanmak,
- işlemlerarası taşıma,
-yarı yetenekli işgücü,
- yüksek mamul stokları, düşük ara stokları
13.10.2012
AELEREN
87
Hammadde
Girişi
1
2
Pres
Freze
1
2
3
4
5
6
7
Isıtma Taşlama Boyama Muayene Paketleme
3
4
5
6
Mamul
Deposu
7
Döküm Taşlama Frezleme Matkap Lehimleme Boyama Muayene Paketleme
Seri Üretime Göre Fabrika Düzenlemesi
13.10.2012
AELEREN
88
• Sipariş ile seri üretim özelliklerini birlikte
barındırır. Büyük miktarlarda alınan siparişlere
dayalı olduğu için temelde siparişe dayalı
üretim sistemi içerisinde yer almakla beraber,
büyük miktarda siparişlerin uzun sürelerde
hazırlanması gerekeceğinden düzenli ve seri
üretime benzemektedir.
Sürekli üretim ve sipariş üzerine
üretimin karışmasından meydana gelir.
Piyasa talebine göre sürekli üretim ön
planda tutulur ancak müşterilerin
isteklerine göre de sipariş üzerine üretim
yapılır...
Üretim sistemi bir tek mamule
göre üretim yapabilecek şekilde
düzenlenmiştir.
13.10.2012
AELEREN
90
Proje tipi üretimde
üzerinde çalışılan proje
tamamlandığında üretim
sona ermektedir.
13.10.2012
AELEREN
91
Geleneksel (temel) üretim sistemlerinden ayrı
değildirler. Aksine geleneksel üretim
sistemlerinin eksikliklerini tamamlamak ve
mükemmelleştirmek için geliştirilmişlerdir.
13.10.2012
AELEREN
92
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Tam Zamanında Üretim Sistemi (JIT) (*)
Esnek Üretim Sistemi (FMS)
Kişiye Özel Üretim (Siparişe Dayalı Seri Üretim - Mass Customization)
Tepkisel Üretim (RM)
Çevik Üretim (AMP)
Optimal Üretim (OPT) (*)
Eş Zamanlı Üretim Sistemi (SPS) (Eş Zamanlı Mühendislik)
Yalın Üretim Sistemi (LP)
Hücresel Üretim Sistemi
Grup Teknolojisi
Bilgisayar Destekli Üretim Sistemleri (CAPP(*) ,CAD, CAM, CIM )
Modüler Üretim
(*) Yönetim Teknolojileri, diğerleri üretim teknolojileridir.
13.10.2012
AELEREN
93
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bilgisayar Destekli Mühendislik
Bilgisayar Destekli Süreç Planlaması
Malzeme İhtiyaç Planlaması (MRP)
İmalat Kaynak Planlaması (MRPII)
Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP)
Otomatik Depolama Sistemi
Otomatik Kontrol ve İnceleme Sistemi
Otomatik Yönlendirilmiş Taşıma Sistemi
Robotlar, robot sistemler
Sürekli Geliştirme Programı
Toplam Kalite Yönetimi
Toplam Verimli Bakım
13.10.2012
AELEREN
94
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
13.10.2012
Tasarım ve analiz yeteneğini geliştirmesi,
Proje maliyetlerinin ve mühendislik sürelerinin azalması,
Parça programlama zamanının azalması,
Müşteri taleplerinin daha hızlı karşılanması,
Parça başına maliyetlerde azalma,
Ürün kalitesinin artırılması,
Bakım maliyetlerinde azalma,
Fabrika içi kullanım alanında azalma,
Pazar payında artış,
Daha etkin üretim süreci planlaması,
Daha etkin kontrol ve denetim,
Müşteri hizmetlerinin geliştirilmesi,
İşgücünün daha yoğun katılımının sağlanması,
Alt sistemlerin daha etkin entegrasyonu ve uyumu,
Daha hızlı ve doğru bilgi akışının sağlanması,
Rekabet gücünde artış sağlanmasıdır.
AELEREN
95
2. BÖLÜM SORULARI
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sistem nedir? Örneklerle açıklayınız.
Yönetimde sistem yaklaşımını açıklayınız.
Üretim sistemini tanımlayınız ve sınıflandırınız.
Modern üretim sistemlerini yazınız.
Modern üretim sistemlerine geçişi zorunlu kılan şartlar nelerdir?
Modern üretim sistemlerinin işletmelere sağladığı faydaları küresel
rekabetteki gelişmeler odaklı değerlendiriniz.
Modern üretim sistemlerinin kronolojik gelişimini sıralayınız.
….. sistemini anlatınız.
…. sitemi ile ….. sistemi arasındaki farklar/benzerlikler nelerdir?
Hangi modern üretim sistemleri seri üretimin devamı olabilir?
Hangi modern üretim sistemleri siparişe dayalı üretimin devamı olabilir?
Türkiye’de modern üretim sistemlerinin gelişmesi için hangi şartlar sağlanması
gerekir?
13.10.2012
AELEREN
96
III.ÜRETİM İŞLETMELERİNDE STRATEJİK YÖNETİM
VE STRATEJİLER
13.10.2012
AELEREN
97
Planlama
Gelecekteki belirli bir dönemdeki
faaliyetleri geçmiş verilere dayalı
belirleme sanatına planlama denir.
Planlama yapıldıkları dönemsel
büyüklüklere (vade) göre ve
uygulandıkları işletme fonksiyonlarına
(türlere) göre olmak üzere iki şekilde
sınıflandırılabilir.
13.10.2012
AELEREN
98
Vadelerine Göre Planlar
Planlar vadelerine göre ;
• Kısa Vadeli Planlar : En fazla bir yıl ve altı dönemi
kapsayan planlardır
• Orta Vadeli Planlar : 2-3 yıllık planlardır.
• Uzun Vadeli Planlar: 4-6 yıllık olanlardır.
• Çok Uzun Vadeli Planlar : 10 yıla kadar planlardır.
• Stratejik Planlar : 10 yıl üzeri çok daha uzun vadeli
planlardır.
13.10.2012
AELEREN
99
Türlerine Göre Planlar
Planlar türlerine göre ;
•
•
•
•
•
Üretim Planları
Finansal Planlar
İşgücü Planları
Pazarlama Planları
Tedarik ve Dağıtım (Lojistik) Planlarıdır
13.10.2012
AELEREN
100
Stratejik Planlar
İşletmelerin uzun vadeli hedeflerini
yakalamak için uygulamayı düşündükleri
yol, yöntemler ve politikalar bütünüdür.
Stratejiler belirlenirken vizyon, misyon
belirlenmeli, iç-dış analizler(SWOT)
yapılmalıdır.
13.10.2012
AELEREN
101
İşletme Stratejileri
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
13.10.2012
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Müşteri Odaklı Str.
Ürün Odaklı Str.
Zaman Odaklı Str.
Maliyet Odaklı Str.
Kalite Odaklı Str.
Teknoloji Odaklı Str.
Verimlilik Odaklı Str.
Saldırgan Str.
Ortaklaşa Rekabet Str.
Pazar Odaklı Str.
AELEREN
Farklılaşma Odaklı St.
Çeşit Esnekliği Str.
Miktar Esnekliği Str.
Sabit Üretim Hızı Str.
Sabit Kapasite Str.
Sektörde Liderlik Str.
Gölge Rekabet Str.
Yenilikçi Str.
Rightsizing Str.
Downsizing Str.
102
İşletmelerde Stratejik Rekabet Avantajı Faktörleri
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Düşük Maliyet/Fiyat
Kalite, Kalite Güvencesi, TKY
Teslim Süresi ve Zamanlama
Çeşitlilik
Esneklik
Çeviklik
Verimlilik
Teknoloji ve Yenilikçilik (Özellikle Ar-Ge ve tasarım avantajı)
Esnek ve Nitelikli İşgücü
Modern Üretim Sistemi ve Gelişmiş Teknolojiler
İşletme Dışı Faktörler (Devletin ekonomik ve siyasal gücü, altyapı, vergiler,
lojistik sistemlerinin düzeyi, yan sanayi,vb.)
Sürekli avantaj sağlayan faktörler (Örn. En uygun seçilmiş kuruluş yeri)
Entegre olmuş bir tedarik zinciri ve lojistik yönetimine sahip olmak
13.10.2012
AELEREN
103
Düşük Maliyet /Fiyat
• Ürünlerin yeniden tasarlanması,
• Ürün ve üretim teknolojilerinin yenilenmesi veya
geliştirilmesi,
• Üretim hacminin artırılması,
• Fire ve kayıpların azaltılması,
• Daha ucuz girdi kaynklarının bulunması,
• Kalitesizliğin önlenmesi,
• Verimlilik, etkinlik ve performans geliştirme,
• Minimum stokla çalışma,
• Optimal kuruluş yeri seçimi,
• Optimal yerleşim düzeninin sağlanması ve minimum taşıma
maliyeti ve süresi,
13.10.2012
AELEREN
104
Kalite
•
•
•
•
•
•
Ürün ve üretim teknolojilerinin yenilenmesi veya geliştirilmesi,
Kalitesizliğin önlenmesi ve proaktif yaklaşımlar,
İstatistiksel Kalite Kontrol yöntemlerinin uygulanması,
Teknoloji bakımı,
TKY, ISO 9000, HACCYP vb. belgelerin alınması ve uygulanması,
Tedarikten son müşteriye kadar tüm girdi ve süreçlerin
denetlenmesi,
• İşgücü eğitimi ve iş geliştirme,
• Tedarik girdilerinin denetlenmesi,
• Kalite odaklı süreç geliştirme / iyileştirme.
13.10.2012
AELEREN
105
Teslim Süresi ve Zamanlama
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
13.10.2012
Etkin ve başarılı üretim planlama,
Zamana dayalı süreçlerin geliştirilmesi,
Tüm üretim süreçlerinde hız ve performansın artırılması,
Tedarikçilerle anlaşma ve süre, miktar ve kalite gibi
faktörlere dayalı müeyyideler,
Teknolojinin yenilenmesi ve otomasyon,
Yönetim bilgi sistemlerinin geliştirilmesi,
Lojistik ağı ve araçlarında hızın artırılması
Modern üretim sistemleri (Çevik Üret.,JIT)
Teslim tarihlerinin gerçekçi belirlenmesi,
İşçi sağlığı ve iş güvenliği önlemlerinin alınması, kaza ve
iş hastalıklarının önlenmesi.
AELEREN
106
Çeşitlilik
• Pazar araştırmalarının güncellenerek ürün
gamının yenilenmesi,
• Etkin ve başarılı bir ürün yönetimi,
• Ürün teknolojilerinin takibi ve yenilenmesi,
• Ar-Ge çalışmaları,
13.10.2012
AELEREN
107
Esneklik
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Çeşit esnekliğinin sağlanması,
Miktar esnekliğinin sağlanması,
İşletme içi yerleşim düzeninde esneklik,
Teknoloji ve işgücünde esneklik,
Kapasitede esneklik,
Yönetim bilgi sistemlerinin yenilenmesi ve otomasyon,
Modern üretim sistemleri (FMS, JIT, ..)
Üretimde bilgi ve teknoloji tabanlı iyileşme,
Nitelikli ve eğitimli işgücünün artırılması.
13.10.2012
AELEREN
108
Yenilikçilik (İnovasyon)
• Pazar araştırmaları ve pazarda yeni gelişmelerin takip
edilmesi,
• Teknolojilerin yenilenmesi ve geliştirilmesi (Ar-Ge),
• İşgücünün ve yönetim sisteminin geliştirilmesi,
• Yeni fikirlere önem verilmesi,
• İşletmede daha fazla ifade özgürlüğü ve demokratik
ortamın sağlanması,
• Örgüt kültürünün geliştirilmesi (yenilenmesi),
• İşletme strateji(misyon,vizyon) ve politikalarında yenilik,
13.10.2012
AELEREN
109
Üretim Stratejisi
• Eğer işletmenin farklı departmanları farklı hedefler için
çalışıyorlarsa bölümsel anlamda bir israf söz konusudur.
• Üst yönetim işletmedeki tüm çalışanları ortak hedefler
etrafında birleştirme sorumluluğunu taşımaktadır.
• Şirket stratejisi işletmenin genel hedeflerini ve amaçlarını
nasıl başaracağını ortaya koyar.
13.10.2012
AELEREN
110
Üretim Stratejisi
Stratejik
planlamaya bağlı
olarak yöneticiler
işletme için yön
çizerler.
13.10.2012
AELEREN
111
Üretim Stratejisi
Şirket stratejisinin oluşturulmasıyla eş
zamanlı olarak , her fonksiyonel bölüm
kendi fonksiyonel stratejilerini oluşturur.
13.10.2012
AELEREN
112
Üretim Stratejisi
• İşletmedeki her bir bölümün fonksiyonel
stratejileri bulunmaktadır.
• Fonksiyonel stratejiler her bir bölümün şirketin
genel stratejisinin ve amaçlarının
başarılabilmesi için kendilerine ait stratejileri
detaylandırır.
13.10.2012
AELEREN
113
Üretim Stratejisi
• Operasyonel strateji ise şirket stratejilerinin
başarılabilmesi için üretim fonksiyonunun
konumunu ortaya koyar.
• Üretim fonksiyonu malların üretiminden
sorumludur.
• Buna bağlı olarak işletme stratejilerinin
başarılmasında önemli bir role sahiptir.
13.10.2012
AELEREN
114
Üretim Stratejisi
• Üretim fonksiyonunun işletmenin ürünleri ile
ilgili şu başlıklar üzerinde önemli bir rolü
bulunmaktadır.
MALİYET
KALİTE
KULLANILIRLIK
13.10.2012
AELEREN
115
AVAILABILITY
Buna bağlı olarak şirketin genel stratejisinin başarısı
üzerinde üretimin güçlü ve zayıf yönlerinin çok
önemli bir etkisi bulunmaktadır.
13.10.2012
AELEREN
116
Üretim Stratejisinin Geliştirilmesi
• Hangi tesislerde hangi ürünler ve ne kadar
üretilebilir?
• Hangi ürünler işletme içerisinde üretilecek
hangileri dışarıdan satın alınacak?
• Kaç tesise ihtiyaç var?
13.10.2012
AELEREN
117
Üretim Stratejisinin Geliştirilmesi
• Tesisler nerede bulunmalı ve kapasitesi ne
olmalı?
• Ürünler üretilirken hangi süreçler
gerçekleştirilecek?
• Her bir ürün ve süreç için nasıl bir esneklik
gerekmektedir?
13.10.2012
AELEREN
118
Üretim Stratejisinin Geliştirilmesi
• Hangi seviyede bir teknoloji (otomasyon v.b.)
kullanılacak?
• Kaynaklara sahip miyiz yoksa alınacak mı?
• Son müşteriye ürünler nasıl ulaştırılacak?
13.10.2012
AELEREN
119
Üretim Stratejisinin Geliştirilmesi
• Hangi tedarikçilerden ne kadar hammadde
sağlanacak?
• Ne çeşit insan yeteneğine ihtiyaç var?
• vb.
13.10.2012
AELEREN
120
Üretim Stratejisinin Geliştirilmesi
• Üretim kararları bu konularda şirket stratejisi
ile tutarlı olmalıdır
• Bu kararlar üretim müdürleri tarafından bu
aşamada detaylı bir şekilde verilmelidir
13.10.2012
AELEREN
121
3. BÖLÜM SORULARI
•
•
•
•
•
•
•
•
•
13.10.2012
Plan nedir? Kaça ayrılır?
Stratejik planlama nedir? Aşamaları nelerdir?
Üretim işletmelerine ait stratejiler sıralayınız.
Ana ve alt stratejiler denince ne anlıyorsunuz? İşletmeler için
bildiğiniz stratejileri bu şekilde gruplandırınız.
KOBİ’lere tavsiye edilebilen stratejiler nelerdir?
İşletmelerde stratejik rekabet avantajı oluşturan faktörler nelerdir?
Esneklik bir işletmede nasıl gerçekleşir?
İşletmelerde yenilikçilik uygulamaları hakkında bilgi veriniz.
Yenilikçilik ve esneklik bir işletme için ne tür avantajlar oluşturur?
AELEREN
122
IV.ÜRÜN TASARIMI VE GELİŞTİRİLMESİ
13.10.2012
AELEREN
123
Ürün
Belirli üretim faktörlerinin belirli bir üretim
sürecinden geçirilerek elde edilen katma
değeri ve fonksiyonel değeri daha yüksek
olması beklenilen çıktıya/faydaya ürün
denir
13.10.2012
AELEREN
124
Yeni Bir Ürün ;
• Başka işletmelerce geliştirilmiş ve patenti
alınmış ürünleri patent,know-how alımı veya
kiralanması yoluyla,
• Ar-Ge çalışmalarıyla mevcut ürünlerimizi
geliştirmek suretiyle,
• Ar-Ge çalışmalarıyla yeni bir ürün tasarlamak
suretiyle üretilebilir.
13.10.2012
AELEREN
125
TANIMLAR
Patent : Bizim tarafımızdan geliştirilen teknoloji, ürün vb.
değerlerin mülkiyet, buluş hakkıdır.
Lisans
: Bazı yetkili kurum ve kuruluşlarca verilen
üretimi yapabilme yetkisidir. Yani konuyla ilgili bilgi ve
tecrübemizin yeterliliğini gösteren bir tür ehliyet
belgesidir.
Know-How : Bir ürünü nasıl, nerde ve ne şekilde, hangi
süreçten geçirerek, hangi metodlar kullanılarak
üretileceği bilgisidir. Kısacası üretim bilgisidir.
13.10.2012
AELEREN
126
Ürün Tasarımı
Bir ürünün boyut, fonksiyon, model, şekil,
renk, desen, vb. her türlü üretime dair
özelliklerinin belirlenerek ilk kez
oluşturulmasına ürün tasarımı denir.
13.10.2012
AELEREN
127
Ürün Geliştirme
Daha önceden tasarlanmış mevcut bir
ürünün üzerinde fonksiyonel, ekonomik,
şekilsel vb tüketici tercihlerine uygun ve
rekabetin gereği bir şekilde tamamen
veya kısmen yeniden tasarlanması veya
tasarımın geliştirilmesine ürün geliştirme
denir.
13.10.2012
AELEREN
128
Yeni Ürün Stratejileri
•
•
•
•
•
•
Pazar Hedefi Stratejisi
Teknoloji Hedefi Stratejisi
Fonksiyonlar Arası Strateji
Yenilikçi Stratejisi
Sektörde Liderlik Stratejisi
Ürün Çeşitliliğine Dayalı Stratejiler
13.10.2012
AELEREN
129
Yeni Bir Ürün Tasarım Süreci
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Yeni ürün alternatifleri araştırılır
Değerleme
Yeni ürün ön tasarlama
Prototip üretimi
Yeni ürün testleri
Yeni ürün son tasarımı
Deneme üretimi ve kusurların giderilmesi
Ürün basitleştirme,standartlaştırma,kodlama
Ön maliyet-fiyat belirleme,maliyet-fayda,
başabaş noktası analizleri
• Ambalaj,reklam,imaj ve slogan belirleme
13.10.2012
AELEREN
130
Ardışık Ürünler Hayat Seyri
Ürün-1
Giriş
13.10.2012
Gelişme
Zirve
Ürün-2
Düşüş
Ürün-3
Terk etme
AELEREN
131
Ardışık Ürünler Hayat Seyri
Birbirini izleyen yani ardışık aynı çeşit
ürünlerin hangi sıklıkla takip edeceği
belirlenirken temel amaç bir önceki ürün
zirveden düşmeden takip eden ürünün
zirveye ulaşmasıdır.
Yani ürünlerimizle pazardaki zirveden hiç
inmemektir.
13.10.2012
AELEREN
132
Ürün Tasarımını Etkileyen Faktörler
•
•
•
•
•
İşletme Politikaları
Pazarlama İmkanları
Ürün Karakteristikleri
Ekonomik Faktörler
Üretim İmkanları
13.10.2012
AELEREN
133
Ürün Basitleştirme
Basitleştirme, bir işletme açısından ürün
çeşidinin en aza indirgenmesi ve buna
ilaveten ürünlerin üzerindeki farklılıkların
en az, üretim süreçlerinin karmaşık değil,
daha basit hale getirilmesi, ürünler arası
ortak etkileşimlerin ve benzerliklerin
oluşumuna imkan verilmesidir.
13.10.2012
AELEREN
134
Ürün Standartlaştırma
Bir ürün ve onu oluşturan parçaların
boyut, fonksiyon, kalite vb. özelliklerine
göre ulusal ve hatta uluslar arası benzer
ürünlerle ortak özellikler taşıması yani
standart özelliklere kavuşması için
yapılan çalışmalardır.
13.10.2012
AELEREN
135
Ürün Kodlama
Ürün sayısında çoğalma, farklılaşma vb
sebeplerle ürünlerin temel özellikleri
dikkate alınarak sınıflandırılması
amacıyla yapılan kodlama çalışmalarıdır
13.10.2012
AELEREN
136
Ürün Ağacı
Bir ürünün ana ve alt bileşenleri şeklinde
bir dallanma yöntemiyle tümdengelim
mantığı çerçevesinde bileşenler bir ağaç
ve dalları şeklinde gösterilir.
Ürün ağacı sonrasında ürünün girdi
dağılımı ve miktarları nispi olarak
gösterilir.
13.10.2012
AELEREN
137
Ürün Maliyet Ağacı
(Materials Tree – Bill of Materials-BOM)
Ürün ağacı tamamlandıktan sonra ürüne
ait girdi maliyetleri belirlenerek ürün
ağacı üzerinde gösterilir.
Bu yöntemle hangi bileşenler % kaç
maliyet ağırlığına sahip görülebilir.
13.10.2012
AELEREN
138
Ön Maliyetleme
Tasarım sonrası ürün üretilmediği halde maliyet
muhasebesi işlemediği durumda ön fiyatlama
yapılabilmesi için ön maliyetler belirlenmelidir.
Bu amaçla, ürünlerin ön maliyetleri ürün maliyet ağacı
ve tasarım giderleriyle diğer üretim giderleri ve riskler
dikkate alınmak üzere belirlenir.
Ayrıca benzer ürünlerin işletme içi ve dışı örneklerini
maliyetleriyle de kıyaslama yapılarak maliyet
dengelemesine gidilebilir.
13.10.2012
AELEREN
139
Ön Fiyatlama
Ön maliyetler belirlenmesi ve işletmenin
yeni ürün hakkında ilk kar marjı politikası
netleşmesi sonrasında ürünün
fiyatlandırmasına gidilebilir.
Br.fiyat : ürün br.maliyeti + br.karı
13.10.2012
AELEREN
140
Maliyet-Fayda Analizi
Ürünün tasarım maliyetleri, tasarım süresi ve diğer
çabalar ile üretim maliyetleri toplamı dikkate
alındığında tüm girdiler başına ne kadar katma değer
(fayda) oluşturacağı incelenir. Bunun yanında riskler
de incelenir.
Bu kararda ürünün maliyetleri toplamı, pazarda
verimli kalış süresi ve bu süredeki toplam faydası
dikkate alınır.
13.10.2012
AELEREN
141
Başabaş Noktası Analizi
Ürünün piyasada kalış süresi boyunca
sabit maliyetleri ne kadar erken
karşıladığının incelendiği bir analizdir.
Amaç Başabaş Noktasında Üretim
Miktarı (Q0) ‘nın minimum olmasıdır.
Q0=(Sabit Maliyet)/(Birim Fiyat–Birim Dğ.Maliyet)
13.10.2012
AELEREN
142
Başabaş Analizi
♦
♦
♦
Süreç ve ekipman alternatiflerini
değerlendirmek için bir teknik
Amaç: Toplam maliyetlerin toplam gelire eşit
olduğu noktayı (para ya da birim olarak)
bulmak
Varsayımlar:
♦
Gelir ve maliyetler hacimle doğrusal ilişkilidir
♦
Tüm bilgiler kesinlikle bilinir
♦
Paranın zaman değeri yoktur
13.10.2012
AELEREN
143
Başabaş Analizi
♦ Sabit maliyetler: hiçbir birim üretilmese de
devam eden maliyetler: yıpranma, vergiler,
borçlar, ipotek ödemeleri
♦ Değişken maliyetler: üretilen birim hacmiyle
değişen maliyetler: emek, hammaddeler
13.10.2012
AELEREN
144
Başabaş Grafiği
Para birimi cinsinden maliyetler
Toplam Gelir Çizgisi
Kar
Başabaş Noktası
Toplam maliyet = Toplam Gelir
Toplam Maliyet Çizgisi
Değişken maliyet
Sabit maliyet
Hacim (birim/zaman)
13.10.2012
AELEREN
145
A süreci: düşük hacim, yüksek çeşitlilik
B süreci: tekrarlamalı
C süreci: yüksek hacim, az çeşit
Sabit maliyet-C süreci
Sabit maliyet-B süreci
Sabit maliyet-A süreci
A
13.10.2012
süreci
B süreci
C süreci
En düşük maliyetli süreç
AELEREN
146
Başabaş Analizi İle Bulunan Yanlış Sürecin
Maliyeti
Değişken
maliyet
Değişken
maliyet
Sabit maliyet
Sabit maliyet
Değişken
maliyet
Sabit maliyet
Düşük hacim
Tekrarlamalı süreç
Yüksek hacim az
yüksek çeşitlilikli
çeşitlilikli süreç
süreç
Düşük hacim yüksek çeşit için
toplam maliyet
Tekrarlamalı süreç için toplam maliyet
Yüksek hacim az çeşit için
toplam maliyet
Hacim
13.10.2012
AELEREN
147
4. BÖLÜM SORULARI
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
13.10.2012
Ürün nedir?
Ürün yönetimi nedir? Fonksiyonları nelerdir?
Pazar etüdü/araştırması nedir? Amaçları ve sonuçları nelerdir?
Ürün karması, ürün gamı ifadelerinden ne anlıyorsunuz?
Ürün stratejilerini yazınız.
Ürün/ardışık ürünler yaşam eğrisini şekil yardımıyla açıklayınız.
Yeni ürün(ler) için yapılan fizibilite çalışmalarının aşamalarını yazınız. Karar
vermede kullanılan yöntemleri sıralayınız.
Patent, lisans, know-how kavramlarını açıklayınız.
Ar-Ge avantajının işletmeler, sektörler ve ülke ekonomileri açısından küresel
rekabet şartlarında önemini açıklayınız.
Ürün ağacı (BOM) nedir? İşletmede nerelerde kullanılır?
Ürün basitleştirme, standartlaştırma, kodlama, prototip üretim, ön fiyatlama
kavramlarını açıklayınız.
AELEREN
148
V.BİR İŞLETMENİN KURULMASI
VE KURULUŞ YERİ SEÇİMİ
13.10.2012
AELEREN
149
İşletme Kuruluş Yeri Seçimi
Bir işletmenin ülke veya ülkeler coğrafyası
üzerinde hangi yerde (arsa) kurulacağının
belirlenmesi işlemine denir.
13.10.2012
AELEREN
150
Kuruluş Yeri Seçiminin Önemi
•
•
•
•
•
•
•
•
•
13.10.2012
Hammadde, malzeme tedarik problemleri azalır,
Pazarlama problemleri azalır,
Gereken vasıf ve sayıda işgücü tedarik problemleri azalır,
Altyapı sorunları azalır,
Belediye ve diğer hizmetlerden azami faydalanılır,
Devlet teşviklerinden azami faydalanılır,
Maliyet kontrolü kolaylaşır,
Kontrol dışı maliyetler azalır,
Birim üretim maliyetleri minimuma indirgenerek rekabet
avantajı elde edilir.
AELEREN
151
Kuruluş Yeri Seçimi Safhaları
•
•
•
•
Ülkenin Seçimi
Ülkede bölge seçimi
Bölgede il/ilçe seçimi
İl/İlçede ise arsanın seçimi
olarak dört ana başlıkta toplanabilir.
13.10.2012
AELEREN
152
Kuruluş Yeri Seçim Faktörleri
• Subjektif (Soyut - Nitel) Faktörler
• Objektif (Somut - Nicel) Faktörler
13.10.2012
AELEREN
153
Subjektif Faktörler
•
•
•
•
•
13.10.2012
Akrabalık ilişkileri
Hemşehricilik
Bölgeye yakınlık duyma sebepleri
Aşırı sevgi/korku hisleri
Daha önceden başka bir yatırımının o
bölgede bulunması
AELEREN
154
Objektif Faktörler
• Üretim Kaynakları (tedarik ve ulaşım
sorunları, giderleri)
• Üretim Giderleri
• Taşıma Giderleri
• Ulaşım İmkanları
• Altyapı
• Devlet Teşvikleri
13.10.2012
AELEREN
155
Kuruluş Yeri Seçim Yöntemleri
• Sezgisel Yöntemler
• Faktör Puan Yöntemi
• Finansal Yöntemler (Kar Yüzdesi, Toplam Kârlılık,
Birim kârlılık, Birim Maliyet, Başabaş Noktası
Analizi, ..vb)
• Matematiksel Yöntemler (Doğrusal Programlama,
Atama Problemleri, ..vb)
13.10.2012
AELEREN
156
AFYON ORG.SAN
Tablo -1
Faktör-Puan
FAKTÖR
FAKTÖRLER
%
PUAN
PUANI
AĞIRLIK
PUAN
PUANI
%
A
ÜRETİM KAYNAKLARI
İşgücü
Yöntemi Tablosu
E
14,4%
12
5,6%
5
2,3%
3
1,4%
9,3%
20
9,3%
3
1,4%
Enerji
5
2,3%
4
1,9%
5
2,3%
Kullanım Alanı (arsa)
2
0,9%
2
0,9%
1
0,5%
ÜRETİM GİDERLERİ
60
27,9%
60
27,9%
42
19,5%
2
0,9%
2
0,9%
2
0,9%
50
23,3%
50
23,3%
35
16,3%
Enerji
5
2,3%
5
2,3%
3
1,4%
Arsa
2
0,9%
2
0,9%
1
0,5%
Haberleşme
1
0,5%
1
0,5%
1
0,5%
TAŞIMA GİDERLERİ
17
7,9%
14
6,5%
9
4,2%
Hammadde,malzeme
10
4,7%
10
4,7%
3
1,4%
İşgücü
2
0,9%
2
0,9%
1
0,5%
Pazara taşımak
5
2,3%
2
0,9%
5
2,3%
ULAŞIM İMKANLARI
35
16,3%
20
9,3%
27
12,6%
Kara Ulaşımı
20
9,3%
20
9,3%
12
5,6%
Hava Ulaşımı
5
2,3%
0
0,0%
5
2,3%
Deniz Ulaşımı
10
4,7%
0
0,0%
10
4,7%
ALTYAPI
31
14,4%
30
14,0%
10
4,7%
Temiz Su
Sıvı-Katı-Gaz Atıklar
Haberleşme
F
%
31
2,3%
Hammadde,malzeme
D
14,9%
5
İşgücü
C
32
20
Hammadde,malzeme
B
DEVLET POLİTİKASI
Vergiler
3
1,4%
3
1,4%
2
0,9%
25
11,6%
25
11,6%
5
2,3%
3
1,4%
2
0,9%
3
1,4%
40
18,6%
35
16,3%
14
6,5%
0
0,0%
0
0,0%
0
0,0%
Teşvikler
30
14,0%
30
14,0%
4
1,9%
Kamu Hizmetleri
10
4,7%
5
2,3%
10
4,7%
190
88,4%
114
53,0%
TOPLAM
13.10.2012
PUAN
ANTALYA
AĞIRLIK
215
AELEREN
157
Finansal Yöntemler
•
•
•
•
Birim Maliyet Yöntemi
Birim Kârlılık Yöntemi
Yatırımın Dönüşümü Oranı
Başabaş Noktasındaki Üretim Miktarı (BBN
Analizi)
13.10.2012
AELEREN
158
SORU-1
Satış Hasılatı/yıl
Satış Fiyatı/br
Yıllık Satış Miktarı (Qi)
Ekonomik Ömür (n)
Sb. Yatırım Maliyeti/n
"
"
" /yıl
Diğer Sabit Maliyetler/yıl
Toplam Sabit Mal./yıl
Toplam Değişir Mal./yıl
Br.Değişir Maliyet
YILLIK TOPLAM MALİYET
YILLIK TOPLAM KAR
a) Yatırımın Dönüşüm Oranı %
b) Br.Karlılık
c) Br. Maliyet
d) BBN Üretim Miktarı (Q)
13.10.2012
A
B
C
2.000.000
5.000
400
25
2.000.000
5.000
400
20
2.000.000
5.000
400
40
21.000.000
840.000
300.000
1.140.000
400.000
1.000
18.000.000
900.000
450.000
1.350.000
360.000
900
40.000.000
1.000.000
400.000
1.400.000
400.000
1.000
1.540.000
460.000
1.710.000
290.000
1.800.000
200.000
2,19%
1.150
3.850
285
1,61%
725
4.275
329
0,50%
500
4.500
350
AELEREN
159
SORU-2
A
B
C
Satış Hasılatı/yıl
Satış Fiyatı/br
Yıllık Satış Miktarı (Qi)
Ekonomik Ömür (n)
40.000.000
1.600
25.000
25
50.000.000
2.000
25.000
20
60.000.000
1.500
40.000
40
Sb. Yatırım Maliyeti/n
"
"
" /yıl
Diğer Sabit Maliyetler/yıl
Toplam Sabit Mal./yıl
Toplam Değişir Mal./yıl
Br.Değişir Maliyet
50.000.000
2.000.000
3.000.000
5.000.000
12.000.000
480
45.000.000
2.250.000
4.500.000
6.750.000
15.000.000
600
75.000.000
1.875.000
4.000.000
5.875.000
20.000.000
500
YILLIK TOPLAM MALİYET
YILLIK TOPLAM KAR
17.000.000
23.000.000
21.750.000
28.250.000
25.875.000
34.125.000
46,00%
920
680
4.464
62,78%
1.130
870
4.821
45,50%
853
647
5.875
a) Yatırımın Dönüşüm Oranı %
b) Br.Karlılık
c) Br. Maliyet
d) BBN Üretim Miktarı (Q)
13.10.2012
AELEREN
160
VI. FABRİKA İÇİ DÜZENLEME
13.10.2012
AELEREN
161
Tesis Planlama
Tesis planlama yanıtları:
♦ Ne kadar uzun dönem kapasitesi gereklidir
♦ Ne zaman kapasite gerekir
♦ Tesisler nerede kurulmalıdır (konum)
♦ Tesisler ne şekilde düzenlenmelidir (yerleşim)
13.10.2012
AELEREN
162
Fabrika İçi Düzenleme
İşletmenin kuruluş yeri seçimi tamamlandıktan
sonra belirlenen arsa üzerinde tüm binaların nasıl
kurulacağı, şekil, kat, havalandırma, aydınlatma vb
teknik özellikler ile bina içersinde teknoloji, işgücü
ve diğer üretim faktörlerinin nasıl
yerleştirileceğinin belirlenmesi çalışmalarına
fabrika içi düzenleme denir.
13.10.2012
AELEREN
163
Fabrika İçi Düzenleme
Genel olarak ikiye ayrılır;
• İşletmenin kuruluş aşamasında (tesis
tasarımında) yapılan çalışmalar,
• İşletmenin mevcut faaliyetlerini sürdürdüğü
sırada yeniden düzenlenme faaliyetleridir.
13.10.2012
AELEREN
164
Fabrika İçi Düzenleme
• Arsanın boyutları ve üzerinde yerleşimin planlanması
(*),
• Binaların boyut, şekil, kat, çatı,..vb özelliklerinin
planlanması(*),
• Her binanın kendi içersinde yerleşim planları,
• Her binadaki departmanlar içersinde makine-işgücü
gibi kaynakların sistematik yerleşim planlaması,
çalışmalarından oluşmaktadır.
(*) Genellikle kuruluş aşamasında yapılır
13.10.2012
AELEREN
165
Fabrika İçi Düzenlemesinin Amaçları
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Arsanın boyutlarından azami yararlanmak,
İşletmenin faaliyet ve yapısal durumuna en uygun arsa yerleşim planını oluşturarak
binalar arası etkinliği artırmak
En uygun çalışma şartlarını oluşturacak bina özelliklerine kavuşmak,
İşletme içi mikro (bina içi bölümler arası) ve makro (binalar arası) taşımaları ve
kaynak ihtiyacını en aza indirgemek,
İşgücü ve teknoloji gibi üretim kaynaklarını boş süreleri, aksaklıkları azaltan; işgücü
sağlığı ve iş güvenliğine uygun çalışma ortamı sağlamak,
Darboğazlı kaynakların dengelenmesi,
Yardımcı tesisleri uygun yerlere yaparak üretim sürecini ve akışını hızlandırmak,
verimli kılmak, kontrolü kolaylaştırmak,
Kullanım alanının etkin kullanılmasıyla yeni kapasite artışlarına ek bir yatırım
yapmaksızın cevap verebilmek,
Üretim kaynaklarının etkin kullanılmasıyla verimliliği artırmak ve ürün maliyetlerini
en aza indirgemek
İş sağlığı ve güvenliği risklerini azaltmak
13.10.2012
AELEREN
166
Fabrika Düzenlemesini Etkileyen Faktörler
• Ürün yelpazesine yeni ürünlerin girmesi ve üretime
kazandırılması,
• Dönemlik talep büyüklüğü ve yapısı,
• Kapasite büyüklüğü
• Üretim sistemi ve teknolojilerde değişim,
• Üretim faktörleri
• Kalitenin sağlanması,
• İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İSİG),
• Malzeme,işgücü vb taşıma sistemleri
• Binanın durumu ve kullanım alanı ihtiyacı
• İşletme verimliliği ve performansı
13.10.2012
AELEREN
167
Fabrika Düzenleme Çeşitleri
• Üretim sürecine göre (çok çeşitli ürün, esnek ve
siparişe dayalı üretim)
• Ürüne göre (az sayıda ürün, sürekli-seri üretim)
• Sabit iş merkezlerine göre (taşınamaz ve sabit
pozisyonlu veya ortak kullanıma maruz iş merkezi –
gemi,lokomotif vb.)
• Grup üretimine göre (gruplar halinde ayrı süreçlerde
ürün üretimi)
13.10.2012
AELEREN
168
Fabrika Düzenleme Sonuçları
•
•
•
•
•
•
•
•
Daha çok kullanım alanı oluşturma,
İş akışlarında hızlılık,
Taşımalarda ve geçişlerde azalma,
Bekleme ve aksaklıklar ile kaynak israfında azalma,
İşletmede performans ve verimlilik artışı,
Üretim sürelerinde azalma,
Üretim maliyetlerinde azalma,
Stratejik rekabet avantajlarında artış.
13.10.2012
AELEREN
169
FABRİKA İÇİ YERLEŞTİRME
DÜZENİ TİPLERİ
Temel Yerleştirme Düzenleri
• Sürece Göre Düzenleme
• Ürüne Göre Düzenleme
• Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenleme
13.10.2012
AELEREN
171
Üretim Miktarı/Akışına Göre Üretim(III)
• Siparişe Göre Üretim (job shop-atelye tipi-Parça Tipi :küçük
miktar ve çok çeşit, büyük makine, kazan vb.)
• Parti Tipi Üretim (batch- büyük miktar)
• Sürekli Üretim (Kitle Üretimi,Ürüne Göre Üretim: a)
Miktar(Kesikli Seri Üretim-Bağımsız Parçalar) b) Akış Tipi
(Kesiksiz seri üretim- Petrol Rafinesi,Gıda,Çimento)
• Karma Üretim ( Sipariş + seri üretim)
• Proje Tipi Üretim ( Gemi,uçak,bina vb. inşaat sektörü)
13.10.2012
AELEREN
172
Sürece Göre Düzenleme
Tanımı(1)
• Sürece göre düzenleme; makine alanları için
ayrılacak alanların en ekonomik şekilde
belirlenmesi için yapılan çalışmaları kapsar.
Makineler, cinslerine veya gördükleri işlere
göre gruplandırılarak yerleştirilirler. Burada,
aynı amaç için kullanılan makineler bir bölüm
içerisinde toplanmıştır. Bu makineler,
genellikle, işlemlerin oluş sırasına göre
düzenlenirler.
13.10.2012
AELEREN
173
Sürece Göre Düzenleme
Tanımı(2)
• Sürece göre düzenleme, aynı fonksiyonel
özelliğe sahip üretim araçlarının bir araya
getirilerek iş merkezlerinin yada bölümlerin
oluşturulması esasına dayanan bir yerleştirme
biçimidir ve esnekliğin önem taşıdığı tesislerde
kullanılır.
13.10.2012
AELEREN
174
• Fonksiyonel düzenleme diye de adlandırılan
bu düzenleme, genellikle üretim sürecinin
kesikli olduğu siparişe göre üretim sistemi için
uygulanabilecek bir yerleştirme türüdür. Bu
tür düzenleme, üretimde gerekli işlem
sıralarının üründen ürüne farklılık gösterdiği;
yani çok çeşitli ve değişik ürünler üretiminin
söz konusu olduğu durumlar için kullanılır.
13.10.2012
AELEREN
175
Kullanım Alanları
• Bu yerleşim düzeni üretim yapmayan
çevrelerde daha yaygındır. Örneğin, hastaneler,
üniversiteler, bankalar, araba tamir yerleri,
havayolları ve kütüphaneler bunun
örnekleridir. Örneğin hastaların belli birimleri
(ameliyathane, çocuk, beyin cerrahi, acil servis
gibi ) departmanları vardır. Benzer şekilde
üniversitelerin ayrı okul ve departmanları
bulunmaktadır.
13.10.2012
AELEREN
176
Tipik Bir Sürece Göre Yerleştirme Düzeni
13.10.2012
AELEREN
177
Sürece Göre Düzenlemenin
Avantajları
• Sürece göre düzenlemede genel amaçlı
tezgâhlar kullanılmakta, işgörenler aynı
özelliklere sahip makinelerle çalıştıklarından
dolayı işlerinde uzmanlaşma söz konusu
olmaktadır. Bu düzenleme tipinde daha az
makineye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu da
makinelere daha az yatırım yapılmasını
sağlamaktadır.
13.10.2012
AELEREN
178
Sürece Göre Düzenlemenin
Dezavantajları
• Genel amaçlı makinelerin kullanımı için
nitelikli işgücüne gerek duyulmaktadır.
Nitelikli işgücüne sahip olunmadığı
durumlarda işgörenlerin eğitimi için gerekli
olan öğrenme süreci de verimin düşmesine
neden olmaktadır. Bu düzenleme tipinde boş
beklemeler çoktur. Bu nedenle de büyük ara
stoklar oluşmaktadır. Üretim planlaması ve
kontrolü de karmaşıktır
13.10.2012
AELEREN
179
Ürüne Göre Düzenleme
• Ürüne göre düzenleme, ürün hacminin fazla ve talebin
sabit olduğu durumlarda tekrar eden işlemler veya
üretim için uygun bir düzenlemeyi ifade eder. Sürekli
üretime uygun olan yerleştirme düzenidir. Makineler,
bir mamulün hammadde halinden son şeklini alıncaya
kadar izlediği yol üzerinde işlemlerin gerektirdiği sıraya
göre dizilirler. Otomobil üreten fabrikalar için iyi bir
örnek gösterilebilir.
13.10.2012
AELEREN
180
Ürüne Göre Yerleştirme Tipi
13.10.2012
AELEREN
181
Ürüne Göre Düzenlemenin
Olumlu Yanları (1)
• ürünün çeşitliliğinin az olmasından dolayı
kalifiye olmayan işgücü kullanılmasıdır. Bu
da hem işçilik maliyetlerini hem de birim
başına değişken maliyetleri düşürmektedir.
Sürekli üretim sistemi kullanıldığından
dolayı üretilen ürüne olan talep düzeyi
dolayısıyla üretim miktarları çok yüksektir.
Bu nedenle sürece göre düzenlemeye oranla
kapasite kullanım oranı yüksektir.
13.10.2012
AELEREN
182
Ürüne Göre Düzenlemenin
Avantajları (2)
• Yarı mamul depolama alanına ihtiyaç
duyulmadığından dolayı yarı mamul
stokları düşüktür ve üretim için gerekli alan
sürece göre düzenlemeye oranla daha
azdır. Makineler arası dengeleme problemi
çözüldükten ve üretime başlandıktan sonra
planlama ve denetim faaliyetlerine fazla
zaman ayrılmaz. Ayrıca ürüne göre
düzenlemede üretim süresi de kısadır.
13.10.2012
AELEREN
183
Ürüne Göre Düzenlemenin
Dezavantajları (1)
• Üretim hattı üzerindeki herhangi bir
makinenin arızalanması üretimin
aksamasına hatta durmasına neden
olmaktadır. Bu aksama da maliyetleri
artırmaktadır. Ürüne göre düzenlemede
özel amaçlı makineler kullanıldığından
dolayı sabit yatırım maliyetleri yüksektir.
13.10.2012
AELEREN
184
Ürüne Göre Düzenlemenin
Dezavantajları (2)
• Bu düzenleme tipinde esneklik azdır, ürün
tasarımlarının değiştirilme güçlüğü vardır.
Yeni ürün tasarımlarına geçilmesi halinde,
mevcut yerleşim düzeninde önemli
değişiklikler yapılması gerekir. Bu
değişikliklerin yapılması ise uzun zaman alır.
Tüm bunlar işletmenin rekabetçi konumunu
zayıflatmaktadır.
13.10.2012
AELEREN
185
Ürüne Göre Düzenlemenin
Dezavantajları (3)
• Makinelerin birim zamanda ürettikleri
ürün sayıları birbirinden farklı ve üretim
akışı en yavaş makineye bağlı olduğundan
dolayı dengeleme problemiyle karşı karşıya
kalınmaktadır. İş miktarlarının üretim
hattının hızıyla sınırlandırılmış olması ve
üretilecek ürün miktarının sabit olması
nedeniyle işgörenlerin işe olan
motivasyonları düşüktür.
13.10.2012
AELEREN
186
Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenleme Tanım
(1)
• Bu düzende malzeme veya ana parçalar,
bulundukları yerde sabit kalır ve hareket
etmezler. Bütün aletler, makineler, işçiler ve
diğer malzeme bu sabit yere taşınır ve
bütün iş aynı yerde yapılarak bitirilir.
Uygulamada özellikle, uçak, gemi veya bina
inşaatı gibi ana ürünün çok ağır olup,
üretim miktarının sınırlı olduğu üretim
sistemlerinde bu tip yerleştirme düzenine
rastlanır.
13.10.2012
AELEREN
187
Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenleme Tanım
(2)
• Mamulün taşınamaz, büyük ve bozulabilir
nitelikte olması halinde, işgücü, makineteçhizat, malzeme ve hammadde gibi işlem
girdilerinin, işin görüldüğü yere
götürülerek işlemlerin sabit bir yerde
yapılması gerekir. Yerleştirme düzeni bu
mantığa dayanarak kurulur.
13.10.2012
AELEREN
188
Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenlemenin
Özellikleri
• Bu yerleştirme biçiminde çıktı hacmi çok
küçüktür, makinelerden ziyade el aletleri
kullanılır. Mamulün bir yerden başka bir
yere hareket ettirilmesi genellikle söz
konusu değildir. Bina, yol, köprü, gemi
yapımı bu tür bir yerleşim düzeni
gerektiren büyük ölçekli projelere örnektir
13.10.2012
AELEREN
189
Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenlemenin
Avantajları
• Materyal hareketi minimuma indirilmiştir
• İş genellikle bir grup operatör tarafından
yürütüldüğünden işlemlerin ve yetkilerin
sürekliliği güvence altına alınmıştır
• Üretim merkezleri çoğu kez birbirinden
bağımsız çalışabilir ve en küçük toplam
üretim süresini güvence altına alan etkili bir
program planlanabilir
13.10.2012
AELEREN
190
Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenlemenin
Dezavantajları
• Makine ve materyallerin üretim merkezine
taşınması pahalı ve zaman alıcı olabilir
• Materyal yada objelerin veya makinelerin
yerleştirilmesi pahalı olabilir
13.10.2012
AELEREN
191
Temel Yerleşim Tipleri
• Ürüne göre yerleşim
– Standartlaşmış ürün ve hizmetlerin üretim proseslerinde düzgün,
hızlı ve yüksek hacimde akış sağlayabilmek için kullanılan yerleşim
seklidir. (tekrarlı ve sürekli tip prosesler)
– Yerleşim bir yada birkaç benzer ürünün üretim sürecine göre yapılır
– Üretim yada montaj hatları
– Hizmet üretiminde daha az rastlanan bir yerleşim şekli
– İş gücü ve ekipmanın için yüksek kullanım oranı sağlar
– Bozulmalar yüksek maliyetli
– Sabit yollu materyal taşıma sistemleri, örneğin konveyör kullanılır
– U şekilli yerleşimlerde mümkün
•
•
•
13.10.2012
Daha kompakt
İşçiler arası iletişim daha iyi
Daha esnek işçi kullanımı
AELEREN
192
Ürüne Göre Yerleşim
Ham madde
veya müşteri
İstasyon
1
Malzeme
ve/veya
işgücü
Malzeme
ve/veya
işgücü
İstasyon
2
Malzeme
ve/veya
işgücü
İstasyon
3
İstasyon
4
Tamamlanmış
parça
Malzeme
ve/veya
işgücü
Tekrarlı ve sürekli süreçler için kullanılır
13.10.2012
AELEREN
193
U-tipi Üretim Hattı
Giriş
1
2
3
4
5
İşçiler
6
Çıkış
13.10.2012
10
9
8
AELEREN
7
194
Ürüne Göre Yerleşimin Avantajları
• Yüksek oranda çıktı
• Düşük birim maliyet
• Özelleşmiş işgücü, eğitim gereksiniminin
azlığı
• Düşük malzeme taşıma maliyeti
• İşçi ve ekipmanın yüksek kullanım oranı
• Belirlenmiş iş sırası ve çizelgeleme
• Rutin stok kontrol, muhasebe ve satınalma
13.10.2012
AELEREN
195
Ürüne Göre Yerleşimin Dezavantajları
• Sıkıcı tekrarlı işler, işçinin ilerlemesi için az fırsat olması işçi
motivasyonunu düşürebilir.
• Düşük Yetenekli işçiler ekipmanı yönetemeyebilir veya çıktı
kalitesini sağlayamaz
• Hacimsel değişikliklere karşı esnek değildir.
• Bir arıza yada işçi yokluğu nedeniyle hat kolaylıkla durabilir
• Önleyici bakım ihtiyacı ve yedek parça stoklama gereği
• Bireysel çıktıya bağlı teşvik primi sistemi uygulanamaz
13.10.2012
AELEREN
196
Temel Yerleşim Tipleri
• Sürece göre yerleşim
–
–
–
–
–
–
13.10.2012
Çeşitlilik gösteren prosesler için kullanılan yerleşim
biçimi.(Atölye ve parti tipi prosesler)
Yerleşim aynı yada benzer işlerin yapıldığı
fonksiyonel gruplara göre olur. Örn; Matkaplar,
frezeler, presler grup halinde ayrı yerlerde.
Serbest yollu materyal taşıma sistemleri kullanılır
(Örn, forklift)
Genel amaçlı makineler
Hizmet sistemlerinde yaygın (Örn; okullar, araba
tamir merkezi, hastaneler)
Düşük kullanım oranları
AELEREN
197
Sürece Göre Yerleşim
Sürece göre yerleşim
(fonksiyonel)
Bölüm A
Bölüm C
Bölüm E
Bölüm B
Bölüm D
Bölüm F
Kesikli süreçler için kullanılır
Atölye veya parti tipi süreçler
13.10.2012
AELEREN
198
Ürüne Göre Yerleşim
Ürüne göre yerleşim
(ardışık)
İş İstasyonu
1
İş İstasyonu
2
İş İstasyonu
3
Rutin süreçler için kullanılır
Rutin veya sürekli süreçler
13.10.2012
AELEREN
199
Sürece Göre Yerleşimin Avantajları
• Sistem çeşitli süreç gereksinimlerini yerine
getirebilir.
• Donanım arızalarına karşı o kadar hassas
değildir.
• Kullanılan genel amaçlı donanımın satın
alınma maliyeti daha düşüktür.
• Süreç adımlarının bağımlılığı daha az
• Bireysel teşvik pirimi sistemi uygulanabilir.
13.10.2012
AELEREN
200
Sürece Göre Yerleşimin Dezavantajları
•
•
•
•
•
•
•
13.10.2012
Süreç içi stok maliyetleri yüksek olabilir
Rotalama ve çizelgeleme güçtür
Ekipman kullanım oranları düşüktür
Malzeme taşıma yavaştır ve etkin değildir.
İş çeşitliliği ve karmaşıklığı denetim güçlüğüne sebep olur
Her müşteri veya ürün için özel dikkat gerektirir
Muhasebe ve satın almalar daha komplekstir.
AELEREN
201
Sabit Pozisyonlu Ürüne Göre Yerleşim
• Sabit Pozisyonlu Ürüne göre Yerleşim: Ürün veya projenin
sabit olduğu, işçiler, malzemeler, ve donanımın ihtiyaç olan
yere taşındığı yerleşim tipidir.(proje tipi)
• Ürünün doğası gereği bu tip yerleşim gereklidir.
– Ağırlık
– Boyut
– Hacim
• Geniş inşaat projeleri, çiftçilik, yangın söndürme, petrol kuyusu açma
v.b.
13.10.2012
AELEREN
202
Hibrid sistemler
• Değişik ürünleri üretebileceğimiz esnek bir
üretim sistemi, ama aynı zamanda yüksek çıktı
ve düşük maliyet amaçlanır
• 1. Hücresel Üretim
–
–
–
Benzer işlem gerektiren ürünlerin işlendiği
makinelerin bir hücrede toplandığı yerleşim biçimi
Benzer ürünleri üreten, daha küçük makinelerden
oluşmuş minyatür bir atölye
İki önemeli karakteristik
•
•
13.10.2012
Kalıpların bir dakikada değiştirilmesi
Doğru büyüklükteki ekipman
AELEREN
203
Hücresel Yerleşimler
•
– Hücresel üretim için grup Teknolojisi; Benzer tasarım veya
imalat karakteristiklerine sahip parça ailelerinin gruplanması
• Görsel kontrol
• Tasarım ve üretim bilgilerinin incelenmesi
• Üretim süreç akışı analizi (Fig. 6.9)
2. Esnek üretim sistemleri; Tam otomatize olmuş hücresel üretim
sistemlerdir
– Bilgisayar kontrolü,
– otomatik malzeme taşıma sistemi
– Robotlar
– 3-4 makineden bir düzineden fazla makineye kadar
13.10.2012
AELEREN
204
Figure 6-9
13.10.2012
AELEREN
205
Fonksiyonel Yerleşime Karşı Hücresel Yerleşim
Boyut
Fonksiyonel
Hücresel
Bölümler arası
hareket
Çok
Az
Hareket mesafeleri
Daha uzun
Daha kısa
Hareket yolları
Değişken
Sabit
Bekleme zamanları
Daha uzun
Daha kısa
Üretim zamanı
Daha yüksek
Daha az
Süreç içi iş miktarı
Daha yüksek
Daha düşük
Denetim güçlüğü
Daha yüksek
Daha düşük
Çizelgeleme
karmaşıklığı
Daha yüksek
Daha düşük
Donanım kullanım
oranı
Daha düşük
Daha yüksek
13.10.2012
AELEREN
206
Sürece Göre Yerleşim
222
444
Dövme
111 333
111
333
13.10.2012
Torna
222
111
444
222
Matkap
Taşlama
3333
1111 2222
Isıl
İşlem
Montaj
111
AELEREN
Diş
Açma
111
444
207
-1111
Torna Dövme Matkap
Diş
Isıl
İşlem Açma
-1111
Dövme Matkap
Isıl
Taşla.
İşlem
- 2222
Pres
Isıl
Taşla.
İşlem
- 3333
Pres
Matkap Diş
Açma
- 4444
222222222
3333333333
Torna
44444444444444
13.10.2012
AELEREN
Montaj
Hücresel İmalata Göre Yerleşim
208
Hizmet Sistemleri için Yerleşim
• Depo ve stok yerleşimleri
–
–
–
–
Ürün sipariş sıklığı
Ürünler arası korelasyon
Koridor sayısı genişliği, rafların büyüklüğü
Zaman zaman envanter çıkarma ihtiyacı
• Satış mağazaları yerleşimi
– Müşterileri alıma teşvik edici yerleşim
– Zincir halinde olan firmalar her mağazada aynı yerleşimi kullanır
• Ofis yerleşimleri
– Kağıtların akışı yerini elektronik akışa bırakmakta
– Açıklık politikası gereği duvarlar yerini düşük seviyeli ayrımlara
bırakmakta.
• Hizmet sistemlerinin yerleşimi fonksiyonel olduğu kadar da estetik
olmalıdır
13.10.2012
AELEREN
209
Sürece Göre Yerleşim Tasarımı
Bilgi Gereksinimleri:
1. Bölümlerin listesi, boyutları, binanın boyutları
2. İş akışlarının gösterimi
3. Mevkiler arası mesafe ve birim taşıma maiyeti
4. Yatırım miktarı
5. Özel ilişki listesi (beraber yada ayrı olması gereken
bölümler)
6. Elektrik, su şebekesi, giriş çıkış noktaları, yükleme
noktaları v.b.
13.10.2012
AELEREN
210
Örnek 3: Taşıma maliyetinin (uzaklığın) minimize edilmesi
From A
/to
B
C
From 1
/to
2
3
A
20
40
1
30
170
30
2
B
3
C
Yerler arası uzaklık (m)
A
13.10.2012
100
B
Bölümler arası günlük iş akışı
C
AELEREN
211
Örnek 3 : Taşıma maliyetinin (uzaklığın) minimize edilmesi
• Yerleri uzaklığa göre küçükten büyüğe, bölümleri iş akışına
göre büyükten küçüğe sırala
Yerler
Uzaklık
Bölümler
İş akışı
(parça/gün)
A-B
B-C
A-C
20
30
40
1-3
2-3
1-2
170
100
30
• İş akışı x uzaklığı minimize etmek için
1-3 ü A-B ye ata, 2 yi de C ye ata
1 mi A ya, 3 mü A ya?
13.10.2012
AELEREN
212
Örnek 3 (sayfa 260): Taşıma maliyetinin
(uzaklığın) minimize edilmesi
30
1
A
170
3
B
100
2
C
Taşıma maliyeti 1$ parçaxmetre ise;
Toplam taşıma = 30x40 + 170x20 + 100x30 = 7600 parçaxmetre
= 7600x1 dolar/gün
13.10.2012
AELEREN
213
Örnek 4: Yakınlık değerlendirmesine göre
yerleşim
Sadece iş akışını değil bir çok faktörü (ortak ekipman, personel
kullanımı, iletişim ihtiyacı, güvenlik v.b.) göz önüne alan bir
yakınlık değerlendirmesi. Uzmanlardan toplanan bilgiye dayanır
13.10.2012
AELEREN
214
Örnek 4: Yakınlık değerlendirmesine göre
yerleşim
• Bu altı departmanı 2x3 lük blok yerleşime ata.
• Kritik değerlendirmeler A ve X değerlendirmeleridir. A ve X
ilişkileri sırala;
A ; 1-2, 1-3, 2-6, 3-5, 4-6, 5-6
X ; 1-4, 3-6, 3-4
• A türü ilişkilere göre bir gurup oluştur. (En çok A ilişkisi olan
departmanla başla)
4
2
6
1
6
13.10.2012
5
4
2
3
AELEREN
5
215
Örnek 4: Yakınlık değerlendirmesine göre
yerleşim
• X ilişkilerini grafik olarak göster
1
4
3
6
• A ya göre gruplama X leri ayırmalı, bu örnekte sorun yok bu
açıdan
1
1
4
2
2
6
6
3
5
4
3
• En son yerleşim yapılırken daha düşük seviye ilişkilerde göz
önüne alınmalı.
5
13.10.2012
AELEREN
216
Ürüne göre yerleşimin tasarımı:
Hat dengeleme
Hat dengeleme bir ürünün üretim sürecindeki
adımların iş istasyonlarına atanması ve bu yapılırken
her iş istasyonunun yaklaşık olarak eşit zaman
gereksinimi olmasının sağlanmasıdır.
13.10.2012
AELEREN
217
Döngü zamanı
Döngü zamanı bir birim ürünün
iş istasyonlarında geçirdiği maksimum süredir.
Bir başka deyişle hattın sonunda çıkan iki ürün
arasında geçecek süredir.
13.10.2012
AELEREN
218
Çıktı Oranı
OT
Cikti oranı =
CT
OT  Günlük yada vardiya iş zamanı (operating time)
D = İstenen çııkt hıız
OT
CT = D için gerekli döngü zamanı (cycle time) =
D
13.10.2012
AELEREN
219
Minimum gerekli istasyon sayısı
N=
( t)
CT
 t = adıdımları toplam suresi
13.10.2012
AELEREN
220
Öncelik diyagramı
Figure 6.11
Öncelik diyagramı: Hat dengelemede kullanılan iş adımlarını
ve sırasını gösteren diyagram
0.1 min.
1.0 min.
a
b
c
0.7 min.
13.10.2012
A Simple Precedence
Diagram
d
0.5 min.
AELEREN
e
0.2 min.
221
Örnek1: Montaj hattı dengeleme
• Figure 6.10 daki işlem adımlarını üç
istasyonuna atayalım.
–
–
13.10.2012
Döngü zamanı 1 dakika olsun
İşlem adımlarını en çok takip eden
adımı olandan en az olana doğru ata
AELEREN
222
Örnek 1 Çözüm
iş
istasyonu
1
Kalan
zaman
Atanab
ilir
adım
Atana
n
adım
Kalan
zaman
1.0
0.9
0.2
a, c
c
none
a
c
-
0.9
0.2
2
1.0
b
b
0.0
3
1.0
0.5
0.3
d
e
-
d
e
-
0.5
0.3
13.10.2012
AELEREN
istasyon
boş
zamanı
0.2
0.0
0.3
0.5
223
Yüzde boş zaman
toplam bos zaman
% bos zaman =
x100
(N)(CT)
Etkinlik = 1 – % boş zaman
13.10.2012
AELEREN
224
Hat dengelemede sezgisel kurallar
• İş adımlarını en çok takip eden adımı
olana göre sıralamak
– İş adımını takip eden adımları say
• İş adımlarını en fazla pozisyon
ağırlığına göre sıralamak.
–
13.10.2012
Bir adımın pozisyon ağırlığı o adımın ve
takip eden tüm adımların işlem
sürelerinin toplamıdır.
AELEREN
225
Örnek 2
Adım
Takip
eden
adım
Adım
süresi
(dak)
A
B
C
D
E
F
G
H
B
E
D
F
F
G
H
son
0.2
0.2
0.8
0.6
0.3
1.0
0.4
0.3
13.10.2012
-Öncelik diyagramını çiziniz
-Günde 8 saat çalışılıyor ve
günde 400 birim isteniyorsa
döngü zamanını bulunuz
-Gerekli en küçük istasyon
sayısını bulunuz
-En fazla takip eden adım
kuralına göre adımları iş
İstasyonlarına atayınız
- AELEREN
% boş zamanı hesaplayınız
226
Örnek 2: öncelik diyagramı
0.2
0.2
0.3
a
b
e
0.8
0.6
c
d
f
1.0
g
0.4
h
0.3
CT = Günlük işlem zamanı / Günlük gereken çıktı
= (8x60) / 400 = 1,2 dak
Nmin = Toplam adım süresi / CT =
3,8/1,2 = 3,17 (yukarı
yuvarla = 4) istasyon
13.10.2012
AELEREN
227
Örnek 2: İs istasyonları ataması
istasy
on
Kalan
süre
atana
bilir
Kalan atana
sürey n
e
uygun
Kalan
süre
1
1,2
1,0
0,2
0
a,c
c,b
b,d
e,d
a,c
c,b
b
-
a(0,2)
c(0,8)
b(0,2)
-
1,0
0,2
0
-
1,2
0,6
0,3
e,d
e
f
e,d
e
-
d(0,6) 0,6
e(0,3) 0,3
-
2
13.10.2012
AELEREN
Boş
zama
n
0
0,3
228
Örnek 2: İş istasyonları ataması
istasy
on
Kalan
süre
atana
bilir
Kalan atana
sürey n
e
uygun
Kalan
süre
3
1,2
0,2
f
g
f
-
f(1,0)
-
0,2
1,2
0,8
0,5
g
h
-
g
h
-
g(0,4) 0,8
h(0,3) 0,5
-
4
Boş
zama
n
0,2
0,5
Toplam = 1,0
13.10.2012
AELEREN
229
Örnek 2; Çözüm
Station 1
a
b
Station 2
Station 3
e
f
c
Station 4
g
h
d
% boş zaman = 1,0/ (4x1,2) x100 = % 20,83
Etkinlik = 100 – 20,83 = % 79,17
13.10.2012
AELEREN
230
Örnek 2: pozisyon ağırlıkları
2.4
0.2
2.2
0.2
2.0
0.3
a
b
e
0.8
0.6
c
d
3.1
2.3
f
g
h
1.0
0.4
0.3
1.7
0.7
0.3
Pozisyon ağırlıkları
13.10.2012
AELEREN
231
Pozisyon ağırlığına göre çözüm
istasy
on
Kalan
süre
atana
bilir
Kalan atana
sürey n
e
uygun
Kalan
süre
1
1,2
0,4
0,2
0
a,c
a,d
b,d
e,d
a,c
a
b
-
c(0,8)
a(0,2)
b(0,2)
-
0,4
0,2
0
-
1,2
0,6
0,3
e,d
e
f
e,d
e
-
d(0,6) 0,6
e(0,3) 0,3
-
2
13.10.2012
AELEREN
Boş
zama
n
0
0,3
232
Pozisyon ağırlığına göre çözüm
istasy
on
Kalan
süre
atana
bilir
Kalan atana
sürey n
e
uygun
Kalan
süre
3
1,2
0,2
f
g
f
-
f(1,0)
-
0,2
1,2
0,8
0,5
g
h
-
g
h
-
g(0,4) 0,8
h(0,3) 0,5
-
4
Boş
zama
n
0,2
0,5
Toplam = 1,0
13.10.2012
AELEREN
233
Darboğaz istasyon
1 min.
30/hr.
1 min.
30/hr.
2 min.
30/hr.
1 min.
30/hr.
darboğaz
13.10.2012
AELEREN
234
Paralel istasyon
30/hr.
1 min.
60/hr.
2 min.
30/hr.
1 min.
1 min.
60/hr.
30/hr.
2 min.
30/hr.
Parallel Workstations
13.10.2012
AELEREN
235
Üretim /Montaj Hatlarının
Dengelenmesi
Üretim hattının temel özelliği, belirli bir iş elemanının
bir iş istasyonundan bir başka iş istasyonuna aktarılarak
işin sürekli bir biçimde yapılması olarak tanımlanabilir.
Başka bir ifadeyle üretim hattı iş istasyonlarının belirli
bir sıralama ile dizayn edildiği bir üretim sistemi olarak
tanımlanabilir.
13.10.2012
AELEREN
236
Montaj Hatlarının Sınıflandırılması
• Tek Modelli Hatlar : Tek tip ürün veya modelin
üretiminde kullanılan hatlardır.
• Çok Modelli Hatlar : Bir ürünün iki yada daha fazla
benzer tipi ya da modeli üretilir. Burada her model
aynı bir yığın gibi üretilir.
• Karmaşık Modelli Hatlar : Aynı anda iki yada daha
fazla benzer tip ürünün ya da modelin üretildiği
hatlardır.
13.10.2012
AELEREN
237
Montaj Hatlarının Prensipleri
•
•
•
•
•
•
•
•
13.10.2012
İş Akışı
Değişebilme
Minimum uzaklık
İşyükünün bölünebilmesi
Simultane işlem
Birim işlem
Sabit rota
Süreçte minimum zaman ve malzeme
AELEREN
238
Montaj Hatları Problemlerinde Temel Amaçlar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Boş elemanları, boş süreleri en aza indirgemek,
Denge kaybını en aza indirgemek,
İş istasyonu sayısını en aza indirgemek,
Denge kaybını istasyonlar arasında homojen dağıtmak,
Kısıtları sağlamaktır
Düzenli bir malzeme akışı sağlamak,
İşgücü ve tezgah kapasitelerini maksimum kullanmak,
Atıl süreleri iş istasyonlarına eşit dağıtmak,
Üretim maliyetlerini en aza indirmek,
İşlem sürelerini en aza indirmek.
13.10.2012
AELEREN
239
Montaj Hattının Dengelenmesini Etkileyen
Faktörler
•
•
•
•
•
13.10.2012
Mühendislik spesifikasyonları,
İşlem öncelikleri,
Kaynak (girdi) gereksinimleri,
İşin yapılmasında izlenen sıra, yöntem
Kullanılan teknoloji düzeyi, çeşitliliği.
AELEREN
240
Üretim/Montaj Hattı İle İlgili
Tanımlar
• İş Elemanı : Üretim hattında yerine getirilmesi gereken
toplam iş miktarının rasyonel biçimde bölünmüş bir
kısmıdır. Örneğin bir parçanın sabitlenmesi, cıvatanın
sıkılması vb. gibi.
• İş İstasyonu : Üretim hattında yerine getirilmesi gereken
toplam iş miktarının bir kısmının yerine getirildiği yerdir.
İstasyonlar genelde bir operatör tarafından çalıştırılır ve
ürünün elde edilmesine yönelik değişik tür ve
niteliklerde işler yapılır.
13.10.2012
AELEREN
241
• Min.Rasyonel İş Elemanı : Bölünemez nitelikte bir iş elemanıdır. Örn. Bir
aletin kavranması, yerine konulması vb.
• Toplam İş Miktarı : Üretim hattında yapılan toplam iş miktarıdır. Toplam
iş miktarı, iş istasyonlarına dağıtılarak yapılır.
• Toplam İş Süresi : Toplam iş miktarının yapılması için gereken süredir.
• Çevrim Süresi : Bir iş istasyonunda geçen süredir. Teoride tüm iş
istasyonlarının çevrim süreleri eşittir (tamamen etkin) kabul edilir. Ancak
fiili çevrim süresi her iş istasyonunda iş elemanlarının toplam
gerçekleşen süreleridir.
• Gecikme Süresi : Fiili iş istasyonu süreleri (çevrim süreleri) ile teorik süre
arasındaki farktır. Farkın olması, bazı çevrim operatörlerinin boş kalması
demektir.
13.10.2012
AELEREN
242
Üretim/Montaj Hattı Dengeleme İçin Formüller
Çevrim Süresi :
Teorik İş İst.Sayısı:
emax
Toplam iş elemanları süresi
-------------------------------Çevrim Süresi
Toplam iş elemanları süresi
: ---------------------------------------------(Teorik iş is. Sayısı)*(Çevrim Süresi)
Denge Kaybı
Toplam Boş Süre :
13.10.2012
Günlük çalışma süresi
-------------------------Günlük Talep
: 1-emax
∑(Teorik Çev. Sür.- Fiili Çevrim Sür)
AELEREN
243
Günlük çalışma süresi 8 saat/gün; günlük talep 1800 adet/gün'dür.
Örnek-1: Buna göre montaj hattını dengeleyiniz.
13.10.2012
İş Elemanı
Öncül Eleman
İşlem Süresi(ti-sn)
1
0
4
2
0
5
3
1
6
4
1
7
5
3
5
6
2
7
6
6
8
7
1
9
7
4
∑ti
48 sn
10 -> tmax
AELEREN
244
Çözüm-1
Çevrim Süresi = (8*3600)sn / 1800 Adet = 16 sn/Adet
Teorik İş İstasyonu Sayısı = 48 sn / 16 sn/Adet = 3 Adet
13.10.2012
AELEREN
245
Montaj Hattı Süreç Şeması
3
1
6
8
II
7
4
2
5
9
I
III
13.10.2012
AELEREN
246
Günlük çalışma süresi 8 saat/gün; günlük talep 1920 adet/gün'dür.
Örnek-2: Buna göre montaj hattını dengeleyiniz.
13.10.2012
İş Elemanı
Öncül Eleman
İşlem Süresi(ti-sn)
1
0
8
2
0
2
3
0
2
4
1
6
5
1
5
6
2
3
7
1
3
8
3
3
9
3
1
10
2
5
11
2
4
12
6
10 ->
13
4
3
14
3
5
∑ti
60 sn
AELEREN
tmax
247
Çözüm-2
Çevrim Süresi = (8*3600)sn / 1920 Adet = 15 sn/Adet
Teorik İş İstasyonu Sayısı = 60 sn / 15 sn/Adet = 4 Adet
13.10.2012
AELEREN
248
Günlük çalışma süresi 8 saat/gün; günlük talep 1800 adet/gün'dür.
Örnek-3: Buna göre montaj hattını dengeleyiniz.
13.10.2012
İş Elemanı
Öncül Eleman
İşlem Süresi(ti-dk)
A
-
10
B
A
11
C
B
5
D
B
4
E
A
F
C,D
3
G
F
7
H
E
11
I
G,H
3
∑ti
66 dk
AELEREN
12 -> tmax
249
Çözüm-3
Çevrim Süresi = (8*60)dk / 40 Adet = 12 dk/Adet
Teorik İş İstasyonu Sayısı = 66 dk / 12 sk/Adet = 5,5 < 6 Adet
13.10.2012
AELEREN
250
İş/Yük/Görev Atama
İş, görev veya tezgah yükleri,lojistik sistemle gerçekleştirilen
fiziksel dağıtımda yük, rota veya depoların belirlenmesinde
maliyet, süre, kayıplar gibi artması istenmeyen unsurlar için
minimizasyon; kar, fayda gibi artması istenen unsurlar için
de maksimizasyon temelli problemlerin çözümünden
oluşmaktadır.
Bu konuda birçok yöntem uygulanmaktadır. Bunlardan
yöneylem araştırması yöntemleri olan doğrusal
programlama, atama yöntemleri (Kuzeybatı Yöntemi, Van
Yöntemi, vb.) yanında Macar Algoritması gibi basit ama
kullanışlı yöntemler de kullanılmaktadır.
13.10.2012
AELEREN
251
Macar Algoritması
Yöntemin uygulanmasında temel amaç
doğrultusunda maksimizasyon veya
minimizasyon modelinin hangisinin
kulanılacağının belirlenmesidir. Bunu da eldeki
dataların türü gösterecektir. Örneğin kar datası
varsa maksimizasyonun seçilmesi gibi.
13.10.2012
AELEREN
252
Yöntemin Uygulanması
• İş-görev ;kişi-tezgah, pazarlamacı-bölge veya yük-araç matrisinin
oluşturulması. Burada atanacaklar satır başlarını, hedefler ise
sütün başlarını belirler.
• Her sütunun en küçüğü değer belirlenir ve tüm sütundan çıkartılır.
• Her satır için bu sefer aynı işlem yinelenir.
• Sıfırların geçtiği yerler minimum çizgi ile kapatılmaya çalışılır. Eğer
çizgi sayısı hedef sayısından az ise sonraki işleme devam edilir, eşit
veya yüksek ise her satır için sıfır olan değerlere karşılık gelen
sütunlar (hedef) belirlenir. Tercihlerde tek sıfır olan satırlardan
başlanması daha doğru olacaktır. Çakışma varsa, yani aynı anda
birden fazla tercih kilitlenmesi varsa, sonraki işleme devam edilir.
13.10.2012
AELEREN
253
• Sıfırların üzerinden çizilen minimum sayıda çizgi incelenir, çizgilerin
geçmediği dataların en küçüğü belirlenir. Bu değer;
– Çizgilerin geçmediği datalardan çıkartılır,
– Çift çizginin geçtiği datalara eklenir,
– Tek çizginin geçtiği datalara dokunulmaz.
• Tekrar sıfırların üzerinden çizgiler çizilir ve çözüm aranır. Çizgi sayısı
yine az ise veya çakışma varsa bir önceki işlem tekrar edilir, varsa
çözüm açıklanır.
• Çözümsüzlük olabilir, onlarca iterasyondan sonra da çözümsüzlük bir
döngü olarak devam ediyorsa, işlem çözümsüz olarak kabul edilir.
Bunun sebebi, birden fazla hedef için verinin çok yakın değerler veya
aynı karekter (orantılı) olması veya satır-sütun sayısının farklı
olmasından kaynaklanabilir.
13.10.2012
AELEREN
254
Örnek-1 : (Maliyete Dayalı-Minimizasyon)
Tablo-1 : Modelin Başlangıç Hali
GÖREV
A
B
C
D
1
8
2
3
4
2
6
3
7
4
3
4
4
8
5
4
5
5
6
3
KİŞİ
13.10.2012
AELEREN
255
Tablo-2 : Sütunların en küçüğü kendi sütunlarından çıkartılır.
GÖREV
1
2
KİŞİ
3
4
13.10.2012
A
B
C
D
4
0
0
1
2
1
4
1
0
2
5
2
1
3
3
0
AELEREN
256
Tablo-3 : Satırların en küçüğü kendi satırlarından çıkartılır.
GÖREV
1
2
A
B
C
D
4
0
0
1
1
0
3
0
0
2
5
2
1
3
3
0
KİŞİ
3
4
Görevlendirme :
1  C : 3$
2  B : 3$
3  A : 4$
Bu aşamada satır ve sütunlarda sıfırları
kapatacak çizgi sayısı en az 4 ‘ü yani hedef
sayısını yakalamıştır ve çözüm şartı
sağlanmıştır. Sonuç olarak çözüm çatışması,
çelişkisi de bulunmamaktadır.
4  D : 3$
13.10.2012
∑ 13$
AELEREN
257
Çözüm-1 : Kar Maksimizasyonu
•
Yukarıdaki örnekte maliyet değil kar olsa idi ve model maksimizasyona
dayalı olsa idi; son tabloda sırasıyla en büyükten küçüğe değerler taranarak
çözüme ulaşılabilir :
Görevlendirme :
1  A : 8$
2  D : 4$
3  C : 8$
4  B : 5$
∑ 25$ Toplam Kar
13.10.2012
AELEREN
258
İŞ SIRALAMA
Üretim sürecinde işlerin en uygun bir şekilde sıralanması
ile zaman, işgücü, makine ve diğer kaynakların bekleme
ve gecikmelerden dolayı kaybının en aza indirgenmesi
amaçlanmaktadır.
Sıralama yöntemleri olarak;
• Öncelikli Karar Kuralları,
• Johnson Kuralı
yaygın olarak kullanılmaktadır.
13.10.2012
AELEREN
259
Öncelikli Karar Kuralları
• İGİS : İlk gelen ilk servise alınır.
• EKİS : En kısa işlem süresi iş ilk alınır.
• EUİS : En uzun işlem süresine sahip iş ilk
sıraya alınır.
13.10.2012
AELEREN
260
Örnek : İGİS Kuralı
İş Sırası
İşlem Süresi
A
6
B
İşin Sistemde
Geçirdiği Süre
Teslim Süresi
Gecikme Süresi
6
8
0
2
8
6
2
C
8
16
18
0
D
3
19
15
4
E
9
28
23
5
28
77
11
15,4
2,2
Toplam
Ortalama
Ortalama Bitirme Süresi = (Sistemde geçen süre toplamı)/İş sayısı = 77/5 = 15,4 gün
Ortalama Gecikme Süresi = (Toplam Gecikme Süresi / İş Sayısı) = 11/5 = 2,2 gün
Sistemdeki iş sayısı = Sistemde Geçen Toplam Süre / Toplam İşlem Süresi = 77/28 = 2.75 adet iş
13.10.2012
AELEREN
261
Örnek : EKİS Kuralı
İş Sırası
İşlem Süresi
İşin Sistemde
Geçirdiği Süre
B
2
2
6
0
D
3
5
15
0
A
6
11
8
3
C
8
19
18
1
E
9
28
23
5
28
65
9
13
1,8
Toplam
Ortalama
Teslim Süresi
Gecikme Süresi
Ortalama Bitirme Süresi = (Sistemde geçen süre toplamı)/İş sayısı = 65/5 = 13 gün
Ortalama Gecikme Süresi = (Toplam Gecikme Süresi / İş Sayısı) = 9/5 = 1,8 gün
Sistemdeki iş sayısı = Sistemde Geçen Toplam Süre / Toplam İşlem Süresi = 65/28 = 2.32 adet iş
13.10.2012
AELEREN
262
Örnek : EUİS Kuralı
İş Sırası
İşlem Süresi
İşin Sistemde
Geçirdiği Süre
E
9
9
23
0
C
8
17
18
0
A
6
23
8
15
D
3
26
15
11
B
2
28
6
22
28
103
48
20,6
9,6
Toplam
Ortalama
Teslim Süresi
Gecikme Süresi
Ortalama Bitirme Süresi = (Sistemde geçen süre toplamı)/İş sayısı = 103/5 = 20,6 gün
Ortalama Gecikme Süresi = (Toplam Gecikme Süresi / İş Sayısı) = 48/5 = 9,6 gün
Sistemdeki iş sayısı = Sistemde Geçen Toplam Süre / Toplam İşlem Süresi = 103/28 = 3.68 adet iş
13.10.2012
AELEREN
263
Örnek : Johnson Kuralı
• Her makine veya iş merkezinde her işin
gerektirdiği işlem süreleri listelenir.
• En kısa işlem süresi gerektiren iş seçilir.
Seçilen iş birinci makinede yer alıyorsa
sıralamanın başına, ikinci tezgahta ise
sıralamanın sonuna yazılır.
13.10.2012
AELEREN
264
Örnek -1 (Johnson Kuralı)
İŞ SIRALAMA
T1 ve T2 tezgahlarında iki işlem geçiren A,B,C,D,E,F işlerini
en az boş süre kalmak üzere sıralayınız.
İ Ş L E R
13.10.2012
İŞLEMLER
A
B
C
D
E
F
T1
20
5
30
15
13
25
T2
30
20
10
25
17
12
6
1
2
5
4
3
AELEREN
265
Çözüm-1
Sıralama =>
B
E
D
A
T1
13.10.2012
F
C
T2
İŞLER
Süre
Başlangıç
Bitiş
Süre
Başlangıç
Bitiş
Boş
B
5
0
5
20
5
25
0
E
13
5
18
17
25
42
7
D
15
18
33
25
42
67
9
A
20
33
53
30
67
97
14
F
25
53
78
12
97
109
19
C
30
78
108
10
109
119
1
AELEREN
266
Örnek-2 (Johnson Kuralı)
İŞ SIRALAMA
T1 ve T2 tezgahlarında iki işlem geçiren A,B,C,D,E,F işlerini en az
boş süre kalmak üzere sıralayınız.
İ Ş L E R
İŞLEMLER
13.10.2012
A
B
C
D
E
F
T1
10
25
18
35
30
20
T2
20
26
20
15
17
25
1
6
4
2
3
5
AELEREN
267
Çözüm-2
Sıralama =>
A
C
F
B
T1
13.10.2012
E
D
T2
İŞLER
Süre
Başlangıç
Bitiş
Süre
Başlangıç
Bitiş
Boş
A
10
0
10
20
10
30
0
C
18
10
28
20
30
50
2
F
20
28
48
25
50
75
2
B
25
48
73
26
75
101
2
E
18
73
91
22
101
123
10
D
25
91
116
35
123
158
7
AELEREN
268
Örnek-3 (Johnson Kuralı)
İŞ SIRALAMA
İki iş merkezinde işlem gören A,B,C,D,E işlerini en az boş
süre kalmak üzere sıralayınız.
İ Ş L E R
İŞLEMLER
13.10.2012
A
B
C
D
İş Merkezi-1
5
3
8
10
İş Merkezi-2
2
6
4
7
6
1
4
3
AELEREN
E
7
12
2
269
Çözüm-3
Sıralama =>
B
E
D
C
T1
13.10.2012
A
T2
İŞLER
Süre
Başlangıç
Bitiş
Süre
Başlangıç
Bitiş
Boş
B
3
0
3
6
3
9
0
E
7
3
10
12
10
22
0
D
10
10
13
7
22
29
2
C
8
13
21
4
29
33
8
A
5
21
26
2
33
35
7
AELEREN
270
6. BÖLÜM SORULARI
• Fabrika içi yerleşim düzenlemenin
aşamalarını sınıflandırarak sıralayınız.
• Fabrika içi yerleşim düzenlemenin amaçları
nelerdir?
• Fabrika içi yerleşim düzenlemenin sonuçları
nelerdir?
• Montaj hattı dengeleme çalışması nedir?
Amacı nelerdir?
• İş-görev atama yöntemleri nelerdir?
• İş sıralama yöntemleri nelerdir?
13.10.2012
AELEREN
271
6. BÖLÜM SORULARI
1. Aşağıdaki tabloda verilen veriler kullanılarak a) Maksimizasyona göre atayınız ve
toplam karı, b) Minimizasyona göre atayınız ve toplam maliyeti bulunuz.
MAKİNE
İŞ
A
B
C
D
E
1
100
75
70
110
120
2
120
130
115
90
100
3
90
90
110
115
115
4
60
65
40
80
70
5
140
150
70
160
155
2. Aşağıdaki tabloda verilen veriler kullanılarak Johnson Kuralına göre tezgahları
sıralayınız ve başlangıç-bitiş süreleri ile boş süreleri hesaplayınız.
13.10.2012
İŞ
A
B
C
D
E
F
İş Merkezi-1
6
3
18
15
16
10
İş Merkezi-2
12
7
9
14
8
15
AELEREN
272
6. BÖLÜM SORULARI
3. Aşağıdaki tabloda verilen veriler kullanılarak; a) Verileri Gannt Şemasına Yükleyiniz,
b) İGİS, EKİS, EUİS Kurallarına göre tezgahları sıralayınız ve gerekli hesapları
yapınız.
13.10.2012
Bekleyen Siparişler
A
B
C
D
E
F
G
H
İşlem Süresi (gün)
27
14
7
31
9
27
3
21
Teslim Tarihi (gün)
32
33
17
40
28
52
9
44
AELEREN
273
VIII. KAPASİTE YÖNETİMİ
13.10.2012
AELEREN
274
Kapasite Tanımları
• Bir dönemdeki girdi değerleri büyüklüğüne
göre,
• Üretim sürecinde kullanılan kaynakların
büyüklüğüne (fiziksel kapasite) göre,
• Bir dönemdeki çıktı (üretim) miktarına
(fonksiyonel kapasite) göre,
sınıflandırılabilir.
13.10.2012
AELEREN
275
Dönemlik Girdi Değerlerine Göre
Üretim işletmesinde bir dönemde
kullanılan girdi değerlerinin büyüklüğü
kapasiteyi oluşturur. Bu tanım genellikle
tarımsal ürünlere dayalı sanayilerde çok
kullanılmaktadır. Örn: yılda 100 ton şeker
pancarı işleme kapasitesine sahip şeker
fabrikası gibi.
13.10.2012
AELEREN
276
Üretim Sürecindeki Fiziksel Büyüklüğe Göre
İşgücü, bina, makine ve teknoloji gibi
üretebilme gücünü oluşturan kaynakların
fiziksel büyüklüğüne dayalı bir
kapasitedir.
13.10.2012
AELEREN
277
Dönemlik Üretim Miktarı Büyüklüğüne Göre
Bir dönem boyunca ortalama üretim
miktarı büyüklüğü(dönemlik ürün sayısı)
bizim için üretim büyüklüğüne dayalı bir
kapasiteyi vermektedir.
13.10.2012
AELEREN
278
AÇIKLAMA!
Fiziksel kapasite ile dönemlik girdi ve çıktı
(üretim) miktarına dayalı kapasiteler doğru
orantılıdır. Yani İşletmede fiziksel kapasite
artarken dönemlik üretim miktarları ile bu
miktarları elde etmek için ihtiyaç duyulacak girdi
miktarları artacaktır.
Ancak dönemlik üretim miktarındaki her artış
veya azalış diğer kapasitelerin artış veya azalış
şartına bağlanamaz; yan sanayi, fason üretim,
outsoursing gibi yöntemlerle de artırılmış olabilir.
13.10.2012
AELEREN
279
Dönemlik Üretim Büyüklüğüne Dayalı Kapasite
Çeşitleri
• Teorik/Kuramsal/Maksimum Kapasite
• Pratik Kapasite
• Fiili Kapasite
• Optimal Kapasite
13.10.2012
AELEREN
280
Teorik Kapasite
Bir dönem(yıl) boyunca hiçbir aksaklık olmaksızın ulaşılabilen
en yüksek üretim miktarına denir
Teorik Kapasiteye ulaşmak kısa vadede mümkün,ancak tüm
dönem(yıl) boyunca imkansız görünmektedir.
Teorik Kapasiteye ulaşmak için işgücü, teknoloji, hammadde ve
malzeme gibi üretimi aksatabilecek unsurlar üzerinde önlem
alıcı çalışmalar, işgücü motivasyon artışı için eğitim vb
çalışmalar yürütülebilir.
13.10.2012
AELEREN
281
Pratik Kapasite
İşletmenin bir dönem(yıl) boyunca bazı
aksaklıklar nedeniyle maksimum üretim
düzeyinin düşüş göstermesi durumunda,
talepte esneklik olmamak üzere
gelinecek üretim düzeyi noktasındaki
kapasitedir.
13.10.2012
AELEREN
282
Fiili Kapasite
İşletme Pratik Kapasite düzeyinde iken
talepte oluşacak düşüşler nedeniyle
fiilen gelinecek üretim düzeyindeki
kapasitedir.
Fiili kapasitede iken talep dengelenirse
pratik kapasiteye, aksaklıklar
engellenirse de maksimum kapasiteye
ulaşılır.
13.10.2012
AELEREN
283
Optimal Kapasite
Talepteki dalgalanmalar nedeniyle fiili
kapasite düzeyimiz minimum düzeyi ile
maksimum düzeyi (pratik kapasite)
arasında gider gelir.
Bu mesafede maliyetlerin en düşük
olduğu üretim noktası vardır ki bu
noktadaki üretim kapasitesine Optimal
Kapasite denir.
13.10.2012
AELEREN
284
Atıl Kapasite Oranı
Pratik kapasite ile fiili kapasite arasındaki
farkın pratik kapasiteye bölümü ile
oluşan orandır.
Bu oran, talepteki dengesizliğe uyum
gösteremediğimizden dolayı oluşan atıl
kapasiteyi gösterir.
13.10.2012
AELEREN
285
TALEP / KAPASİTE EŞİTSİZLİĞİ
• Talep = Kapasite
• Talep > Kapasite
• Talep < Kapasite
13.10.2012
AELEREN
286
Talep = Kapasite Durumu
İstenen en uygun kapasite durumudur.
Bir bakıma teoride mümkündür. Burada
kapasite ve talep dengesi mükemmeldir.
Bu durumun dönem boyunca sağlanması
çok zor ihtimaldir, ancak amaç farkın
sıfıra yaklaşmasıdır.
13.10.2012
AELEREN
287
Talep > Kapasite
• Hiçbir müdahale yapılmaz, yoksatma(fırsat) maliyeti eklenir.
• Geçici önlem alınır (fazla mesai vs.) Bu durumda fazla mesai
maliyetleri eklenir.
• Kalıcı önlem alınır. (yeni işgücü ve ekipman alınır) Yeni
işgücü maliyetleri ve tazminat maliyetleri eklenir.
• Fiziksel kapasitede değişiklik yapılmaz, üretim fazlası yan
sanayii,fason imalat,outsourcing, vb.faaliyetlerle sağlanır.
13.10.2012
AELEREN
288
Talep<Kapasite
• Hiçbir müdahale yapılmaz (aşırı stoklar ve
maliyetleri, ürün demode olması, bozulması, moda
kaybı vs.)
• Üretim kısılır (atıl kaynak maliyeti)
• Kapasite küçülür (İşgücü çıkarma maliyeti, elden
çıkarılan teknolojideki kayıp maliyetler)
• Fiziksel kapasitede değişiklik yapılmaz, talep artırıcı
faaliyetlerle (damping, reklam, promosyon,
çeşitlendirme, alternatif pazarlar, vb.) talep
artırılmaya çalışılır ve üretim fazlası eritilir.
13.10.2012
AELEREN
289
Esnek Kapasite
İşletmenin fiziksel büyüklüğüne (üretim
kaynakları olan işgücü, makine, bina..vb) dayalı
kapasitesi (fiziksel kapasite) küçülürken;
dönemlik üretim miktarına dayalı kapasite
olan dönemlik ürün kapasitesinin (fonksiyonel
kapasite) düşmemesi ile gerçekleşen kapasite
dengesine denir.
13.10.2012
AELEREN
290
Kapasitenin Tanımı ve Ölçütleri
Kapasite:
Sistemin belirli bir zaman aralığındaki en
çok çıktısı
Tasarlanan
Kapasite:
İdeal koşullarda ulaşılabilecek en çok
kapasite
Etkin Kapasite:
Tasarlanan kapasitenin gerçekte beklenen
yüzdesi
Kullanılabilir
Kapasite:
Belirli bir tesisin en çok kullanılabilir
kapasitesi
KK = (Kapasite)(Kullanım)(Etkinlik)
13.10.2012
AELEREN
291
Kullanım
♦ Bir tesisin, iş merkezinin ya da makinenin
planlanan ya da gerçek kapasitesinin ölçüsü
Beklenen Kapasite
Kullanım 
Kapasite
Planlanan kullanım saat

Mevcut toplam saat
13.10.2012
AELEREN
292
Etkinlik
♦ Bir tesis veya makinenin kullanıldığında ne
kadar iyi işlediğinin ölçütü
Gerçek Çıktı
Etkinlik 
Etkin Kapasite
Birim olarak gerçek çıktı

Birim olarak standart çıktı
Ortalama gerçek zaman

S tandart zaman
13.10.2012
AELEREN
293
Kapasite Planlama Süreci
Talep
öngörüsü
Alternatif
planlar
geliştir
Kantitatif
etkenler
(maliyet)
Kullanılabilir
kapasiteyi
hesapla
Kapasite
planlarını
değerlendir
Kalitatif
etkenler
(beceriler)
Gereken
kapasiteyi
hesapla
En iyi
kapasite
planını seç
13.10.2012
AELEREN
En iyi planı
uygula
294
Mevcut Kapasiteyi Yönetmek
Talep Yönetimi
Kapasite Yönetimi
♦ Fiyatları değiştir
♦ Personeli değiştir
♦ Tutundurma politikalarını
değiştir
♦ Ekipman ve süreçleri
♦ Bekleme zamanını
değiştir
♦ Yöntemleri değiştir
♦ Tamamlayıcı ürünler sun
♦ Daha hızlı üretim için
değiştir
ürünü yeniden tasarla
13.10.2012
AELEREN
295
Kapasite Arttırma Yaklaşımları
13.10.2012
AELEREN
296
IX. TALEP TAHMİNİ
13.10.2012
AELEREN
297
Talep, tüketicilerin bir mal veya hizmeti belirli
bir fiyat seviyesinde almaya hazır olduklara
miktara denilir.
Talep tahminin temel amacı, nitelik ve nicelik
bakımından işletmenin ürettiği ürünlere karşı
talep yapısını belirlemektir.
13.10.2012
AELEREN
298
Talep tahminiyle ilgili
kavramlar
• Potansiyel Pazar: belirli (spesifik) tüketici
gruplarının, belirli bir endüstri pazarlama faaliyeti
düzeyinde, belirli bir zaman diliminde, bir maldan
satın almaları muhtemel miktarı ifade eder.
• Satış potansiyeli: belirli bir zaman diliminde,
belirli bir mamulden satılabilecek miktardır.
Satış tahmini: işletmenin belirli bir gelecek zaman
diliminde, belirli bir pazarlama çabası ile bir
mamulünden satabileceği miktardır.
13.10.2012
AELEREN
299
Toplam nüfus
Potansiyel Pazar % 100
Potansiyel Pazar % 20
13.10.2012
AELEREN
300
Talep Tahmininin Önemi
Çağdaş işletme yöneticilerinin geleceğe yönelik
sağlıklı kararlar alabilmeleri önemli ölçüde talebin
nitelik ve nicelik bakımından doğru olarak
belirlenmesine bağlıdır.
Tahmin işlemi, kullanılan tahmin metotlarının
etkinliğine bağlı olarak başarılı veya başarısız
olabilir.
13.10.2012
AELEREN
301
Talep Tahmin Dönemleri
Talep tahminleri belirli dönemler
için yapılır. İşletmeler gelecek
dönemlere ilişkin faaliyetlerini
planlamak amacıyla mal ve
hizmetlere olan talebi belirli
metotlar ve ölçülere göre tahmin
ederler.
Talep tahminleri, işletmenin hemen her düzeyinde ileriyi
planlayabilme ve etkin kararlar alabilmek için gereklidir.
Üretim Yönetiminde talep tahmini;
i)
Yeni tesis planlama,
ii) Üretim/işlemler planlaması,
iii) İşgücü planlaması,
iv) Finansal planlama
bakımından önemlidir.
13.10.2012
AELEREN
302
Talep Tahminleriyle İlgili Dönemler
a) Çok kısa süreli tahminler c) Orta süreli tahminler
b)Kısa süreli tahminler
d) Uzun süreli tahminler
a) Çok kısa süreli tahminler: bu tahmin işlemi
günlük ve haftalık olarak yapılabilir. Yedek
parça kontrolü, stok kontrolü, yeniden sipariş
verme, iş programlarının hazırlanması amacıyla
günlük ve haftalık işler için tahminler yapılır.
13.10.2012
AELEREN
303
b)Kısa süreli tahminler: bu tahminler 1 haftadan 6
aya kadar olan süreyi kapsayabilir. Uygun sipariş
hacmi, tedarik süresi, üretimde makine ve işgücü
ayarlamaları gibi işler için kısa süreli tahminler
yapılır.
c) Orta süreli tahminler: bu tahmin işlemi 6 ay ile 2
yıllık olarak yapılır. Tedarik süresi belirsiz olan
malzeme alımları, sermaye ve nakit bütçeleri, satış
planlaması vb. faaliyetler için orta süreli tahminler
yapılır.
13.10.2012
AELEREN
304
d) Uzun süreli tahminler: bu tahminler 5 yıl ve
daha uzun süreli olarak yapılmaktadır. Tevsi
yatırımları, yeni makine alınması, mamul
planlaması, sermaye planlaması gibi faaliyetlerin
tahmin işlemi uzun süreli olarak yapılır.
13.10.2012
AELEREN
305
Talep Yönetimi
• Üretim yönetiminin ilk aşaması müşterilerin
neyi ne kadar istediklerinin bilinmesidir.
• İşletmenin planlama departmanı
müşterilerin mevcut ve potansiyel
ihtiyaçlarını tanımlamalıdır.
13.10.2012
AELEREN
306
Talep Yönetimi
Ne üretilmeli?
Ne kadar üretilmeli
nerede ve ne zaman üretilmeli?
Talep yönetiminin sorularıdır
13.10.2012
AELEREN
307
Talep Yönetimi
Talep yönetimi:
1) Firmanın ürünleri için talep kaynaklarını
tanımlamak
2) Talebi tahmin etmek
3) İşletmenin bu talebi nasıl gerçekleştireceğini
tanımlamak
13.10.2012
AELEREN
308
Talep Yönetimi
• Firmanın pazarlama fonksiyonu üretim için
pazar bilgisini ve talep tahminini sağlamalıdır
• Ve üretim fonksiyonu da talep edilen
ürünlerin ihtiyaç duyulan zamanda
sağlanabileceğinden emin olmalıdır.
13.10.2012
AELEREN
309
Talep Yönetimi
• Aynı zamanda pazarlama ile üretim
arasındaki talep bilgisinin doğru ve açık
olması gerekmektedir.
• Tutarsız ve yanlış veri akışı her bir yönde
sıklıkla karışıklığa yol açar.
13.10.2012
AELEREN
310
Talep Yönetimi
• Bu karışıklığın sonuçlarında pazarlama ve
üretim arasında şu konularda problemler
yaşanabilir:
- büyük miktarda bölümler ve bitmiş ürünler
- çok kaynaklı talep ve
- talebin zamanında farklılıklar
13.10.2012
AELEREN
311
Talep Yönetimi
• Üstelik son ürünler, kaynaklar ve hammadde
için genellikle ek talepler gelebilir.
• Örneğin plansız satış sonrası hizmetler ve
noksanlıklar için ek talepler ortaya çıkabilir.
(örn: araba yedek parçalarında)
• Bu sebeplere bağlı olarak gelecek talebi
öngörmek genellikle zordur.
13.10.2012
AELEREN
312
Talep Tahmini
• Tahmin gelecekte ne olacağı ile ilgili sonuç
çıkarmaktır.
• Tahmin yanlış olabilir.
• İşletmeler çeşitli konularda tahmin
kullanabilirler.
13.10.2012
AELEREN
313
Talep Tahmini
• Bazı ana tahmin alanları; (1) ekonomik
tahmin, (2) teknolojik tahmin, ve (3) talep
tahmini.
• Ekonomik tahmin genel işletme durumunun
gelecekte ne olacağını ön görmektir.
13.10.2012
AELEREN
314
Talep Tahmini
• Ekonomik tahmine bazı örnekler: enflasyon
oranları, GMH, kişisel gelir, vergi gelirleri, iş
oranı, vb.
• Ekonomik tahmin genellikle hükümet,
bankalar ve ekonometrik tahmin hizmetleri
tarafından gerçekleştirilir.
13.10.2012
AELEREN
315
Talep Tahmini
• Tahminin diğer uygulaması
teknoloji tahminidir.
• Teknoloji tahmini gelecekteki
olası teknoloji gelişimlerini
öngörmektir.
13.10.2012
AELEREN
316
Talep Tahmini
• İşletmenin rakipleri kendi ürünlerinde ve
süreçlerinde hangi teknoloji kullanabilirler?
• İşletmeye rekabet avantajı kazandıracak
teknolojik faydalar bulunmakta mıdır?
13.10.2012
AELEREN
317
Talep Tahmini
• Örneğin ABD’de elektrikli araba üretimi araba
üreticileri için önemli bir gösteriş/tehdit
olarak gözükmektedir.
• Fakat teknolojik tahmin pazarda nasıl ve ne
zaman yapılabilir?
• Teknolojik tahmin bu soruların
cevaplanmasına yardım eder.
13.10.2012
AELEREN
318
Talep Tahmini
• Ekonomik ve teknolojik tahmin, talep
tahmini için öncelikli talep verisinin elde
edilmesini sağlar.
• Talep tahmini işletmenin ürünleri ile ilgili
talebin zamanı ve miktarı konusunda
öngörüde bulunur.
13.10.2012
AELEREN
319
Talebi Etkileyen Faktörler
13.10.2012
AELEREN
320
Talebi Etkileyen Faktörler
• Genel ekonomik durum, işletme hayatının
enflasyon, bunalım ve depresyon dönemleri ile
ilgilidir.
• Bu belirli durumlar ülke genelindeki tüm
işletmeleri etkiler.
• Ürün hayat eğrisi pazardaki ürünler ile ilgili
konularda satışlar, ürün standardizasyonu ve
rekabet baskısındaki değişimler ile ilgilidir.
13.10.2012
AELEREN
321
Talebi Etkileyen Faktörler
İşletmenin kontrol edebileceği ve talebi
etkileyen bazı diğer faktörlerde
bulunmaktadır.
13.10.2012
AELEREN
322
Tahmin Ufku
tahmin ufku,
tahminin
öngörülebileceği
gelecek periyotların
sayısıdır.
13.10.2012
AELEREN
323
Tahmin Ufku
Ufkun uzunluğuna bağlı olarak üç tip tahmin
bulunmaktadır.
1) Uzun dönemli tahmin (gelecek beş yılla ilgili
öngörü)
2) Orta dönemli tahmin (iki yıla kadarki öngörü)
3) Kısa dönemli tahmin (bir gün ile bir yıl
arasındaki tahmin)
13.10.2012
AELEREN
324
Tahmin Ufku
13.10.2012
AELEREN
325
Tahmin Ufku
• Kabul edilmiş üretim planları her periyotta üretilecek
her bir üretim grubunun miktarı ile ilgili özelliklerin
yer aldığı genel bir takvim niteliğindedir.
• Kabul edilmiş planlar kısa dönemli planlarda detaylı
iş takvimlerinin ve satın alma gereksinimlerinin
gerçekleştirilmesini sağlar. Genellikle kısa dönemli
tahmin sonuçları uzun dönemli tahmin sonuçlarına
göre daha doğrudur.
• Diğer bir değişle gelecek ayın tahmini gelecek yılın
tahminine göre daha doğru olabilir.
• Tüm işletmeler daha doğru tahmine ihtiyaç duyarlar.
13.10.2012
AELEREN
326
Tahmin Ufku
daha doğru tahmin,
işletmenin kaynaklarını
talebi gerçekleştirmeye
yönelik daha etkin ve
verimli bir şekilde
kullanmasını sağlar.
13.10.2012
AELEREN
327
Talep Tahmin Araştırması
Taleple ilgili doğrudan ilgili faktörleri belirlemek
amacıyla yapılan bir araştırmadır.
Talep Araştırması; talep eğrisi, talep fonksiyonu,
talep-fiyat ilişkisi, talebin fiyat esnekliği, talebin
gelir esnekliği, üretim faktörleri, Pazar dengesi gibi
bilgilerin ışığında yapılan bir çalışmadır.
13.10.2012
AELEREN
328
Talep Tahmin İlkeleri
-Talep tahminlerinin kapsadığı zaman aralığı kısaldığı taktirde,
tahminlerin duyarlılığı artar. Zaman aralığı, zaman serileri için yapılan
analizlerde önemli olmaktadır. İşletmenin 3 yıldaki satışlarını model
olarak alan bir analiz, 8 yılı model alarak yapılan bir analizden daha
duyarlı olmaktadır.
-Talep tahmin araştırmalarında sapmaları belirleyecek hata
hesaplamaları yapılmalıdır.
-Miktar ve çeşit bakımından büyük olan gruplar için yapılan tahminler
daha duyarlı olmaktadır.
-Talep tahmin araştırması uygulamaya geçilmeden önce, doğruluğunun
test edilmesi gerekir. Test aşamasında ortaya çıkan bir takım hatalar ve
sapmaları, düzeltmek üzere gerekli tedbirler alınır.
13.10.2012
AELEREN
329
Talep Tahmini Aşamaları
•
•
•
•
•
•
Veri toplama
Veri hazırlama
Tahmin periyodunun belirlenmesi
Uygun tahmin yönteminin belirlenmesi
Tahmin etme
Hata ve sapmaların araştırılması ve varsa
düzeltme yöntemlerine başvurulması
• Sonuçların geçerliliğinin test edilmesi
• Duyarlılık analizi ve yorumlama
Talep Metotları
Talep sübjektif yada objektif yaklaşımlarla
gerçekleştirilebilir.
13.10.2012
AELEREN
331
Talep Metotları
• Sübjektif yaklaşım doğal olarak kalitatiftir ve
genellikle insanların görüşlerine bağlıdır
(sübjektif olmasının nedeni)
• Objektif yaklaşımlar kantitatif metotlar ve
matematiksel modelleri içerir (bunlara aynı
zamanda istatistiksel tahmin de denir)
13.10.2012
AELEREN
332
İstatistiki Metotlarla
Talep Tahmini
Ekonomik Göstergelere
Dayanan Tahmin Metodu
Milli gelir, fiyat endeksleri,
para-kredi politikaları
Görüş Toplama Metodu
Enerji tüketimi, konut
sayısı, istihdam ve
ücretler
Yönetici ve satış elemanlarının
tahminleri
Tüketici anketleri
Korelasyon
Katsayısı
Eğri Uydurma
Metodu
Zaman Serileri
Analizi
Trende Oranlama
Metodu
Hareketli Ortalamalar
Metodu
Delfi Tekniği
13.10.2012
En küçük Kareler
Metodu
AELEREN
333
Bu göstergelerden
bazıları, milli gelir, stok
hareketleri, fiyat
endeksleri, para-kredi
politikaları, ödemeler
dengesi, istihdam ve
ücretler, hisse senetleri
ve tahvil fiyatları,
çalışan nüfus, konut
sayısı, ulaşım
maliyetleri, enerji
tüketimidir.
13.10.2012
Bu göstergelerle talep
tahminlerinin belirlenmesi
korelasyonla (iki değişken
arasındaki ilişkinin
derecesi) ile belirlenir.
AELEREN
334
Sübjektif (Kalitatif) Tahmin Metotları
Dört ana kalitatif tahmin tekniği
bulunmaktadır:
13.10.2012
AELEREN
335
1. İdari Komite Konsensüsü
• Tahmin bilgi sahibi idareci gruba sorularak gerçekleştirilir.
• Tahmin edilecek maddeler ile ilgili gelecek görüşleri
tartışılır.
• Bu metot kısa dönemli ve göreceli bir tahmin sağlar.
• Fakat güçlü üyelerin gruptaki varlığı başarılı tahminin
gerçekleştirilmesini sağlar
• Yüksek ücretli idarecilerin değerli zamanını gerektirir.
• Bu metot genellikle orta ve uzun dönemli tahmin
konularında kullanılır.
13.10.2012
AELEREN
336
Talep tahmininde tecrübe ve sezgileri ön planda tutmaktadır.
Bu metoda göre, işletmenin çeşitli kademelerinde çalışan
personelin ve tüketicilerin görüşleri sistematik bir
yaklaşımla analiz edilerek değerlendirilir.
Yönetici ve satış
elemanlarının
tahminleri
Tüketici
anketleri
Delfi Tekniği
13.10.2012
AELEREN
337
2. Delphi Metodu
• Delphi metodu sonucunda bir konsensüs oluşturacak
uzmanlar grubunu içerir.
• Genellikle gelecek teknolojiler yada yeni ürünün gelecek
satışları ile ilgili uzun dönemli tahmin yaparlar.
• Buradaki farklılık bu metotta, panel üyeleri birbirlerini
tanımayan ve farklı bölümlerden oluşur.
• Böylece güçlü idarecilerin etkisi azaltılmış olur.
13.10.2012
AELEREN
338
2. Delphi Metodu
• Tüm katılımcıları tanıyan bir koordinatör bulunur ve tüm
katılımcılar sadece koordinatör ile ilişki kurarlar.
• Öncelikle tüm katılımcılar soru formunu doldurarak
koordinatöre geri dönerler.
• Sonuçlar koordinatör tarafından toplanır ve yeni soru
formu bu sonuçlara bağlı olarak gerçekleştirilir.
• özet raporu katılımcılara geri gönderilir.
13.10.2012
AELEREN
339
2. Delphi Metodu
• Katılımcılar bu raporu okurlar ve kendi
görüşlerine bağlı olarak desteklerler yada
modifiye ederler.
• Süreç konsensüs sağlanana kadar
sürdürülür.
• Konsensüsün kalitesi ve sonuç raporu
genellikle koordinatöre bağlıdır.
13.10.2012
AELEREN
340
3. Satış Gücü Kompoziti
işletmede müşteriler ile doğrudan bağlantılı bulunan
satış elemanları müşterilerin ürün satın alma niyetleri ile
ilgili önemli bir kaynak teşkil ederler.
13.10.2012
AELEREN
341
3. Satış Gücü Kompoziti
• İşletmenin ucuz ve hızlı bir şekilde tahmin yapmasına
yardımcı olabilirler.
• Bu teknikte her bir satış temsilcisine kendi bölgesindeki
satış tahmini sorulur.
• Bu kişisel tahminler daha sonra üst yönetim tarafından
bölgesel satış tahmininin geliştirilmesi için bir araya
getirilir.
• Bu metot yeni ürün satış hacmi tahmini için çok uygundur.
• Fakat görüşlere bağlı şartlara bağlıdır.
13.10.2012
AELEREN
342
4. Senaryo Geliştirme Yöntemi
• Senaryo yazma, iyi tanımlanmış bir dizi varsayıma
dayanır. Daha sonra bu varsayımlar doğru
çıktığında geleceğin muhtemel bir görüntüsünü
çizen senaryolar kullanılır ancak bu senaryolar ve
b şekilde oluşan tahminler sınırlı sonular vermesi
önemli bir eksikliği olarak görülebilir.
• Ancak zaman ufkunun genişletilmesi ve diğer
tahmin araçlarının doğru yorumlanması açısından
bu çalışmalar önem kazanmaktadır.
5. Pazar Araştırmaları / Müşteri
Anketleri
• Müşteri anketleri ile işletme talep tahminlerini müşterilerin satın
alma niyetlerine bağlı olarak gerçekleştirebilir.
• Bu bilgi müşterilerin doğrudan kendisinden elde edilmiştir.
• Yüz yüze, telefon yada posta yolu ile anketler gerçekleştirilebilir.
• Müşteri anketleri aynı zaman müşterilerin ne zaman ve hangi ürünü
seçeceklerin anlaşılması konusunda mükemmel bir fırsat sağlar.
• Ancak soru sormak bazı müşterileri sıkabilir.
• Bu metot değerlendirme için geniş zamana ve anket için çok sayıda
görevliye ihtiyaç duymaktadır.
13.10.2012
AELEREN
344
6. Tarihsel Analog Yöntemi
• Senaryo analizine benzerlik göstermektedir.
Daha önce piyasaya sunulan benzer bir ürün
ya da hizmetlere bakarak ürünümüzün
gelecekteki talep değeri hakkında bilgi
sağlamayı amaçlayan bir yöntemdir.
Kantitatif Tahmin Metotları
• Örneğin en azından iki yada üç yıllık geçmiş
veriler
• Bununla birlikte normal olmayan, düzensiz
ve talep üzerinde değişikliğe yol açan olaylar
veri setinden çıkarılmalıdır. (doğal afetler
yada olimpiyatlar gibi)
13.10.2012
AELEREN
346
Kantitatif Tahmin Metotları
•
•
•
•
•
13.10.2012
Zaman Serileri Analizi
Sebep Sonuç İlişkisine (Nedensel) Yöntemler
Fuzzy Set
Genetik Algoritma
Simulasyon
AELEREN
347
Zaman Serileri Analizi
• Trend Analizi
– Elle Çizim Yöntemi
– Yarım Ortalama
– En Küçük Kareler
• Ortalama Yöntemleri
– Basit Ortalama
– Hareketli Ortalama
– Üssel Düzeltme
Sebep Sonuç İlişkisine Dayalı
Yöntemler
• Basit Regresyon
• Çoklu Regresyon
• Korelasyon
Kantitatif Tahmin Metotları
bunun tersine nedensel modellerde tahmin değerinin
öngörülebilmesi için zamanın dışında bazı faktörler
kullanılabilir.
13.10.2012
AELEREN
350
Zaman Serisi Modelleri
• Zaman serisi modelleri zaman ölçeğindeki pilot talep verisini kullanır.
• Zaman serisinde kronolojik olarak düzenlenmiş sıralı gözlemlerin belirli
değişkenler için düzenli aralıklar ile yer alması söz konusudur.
• Günlük, haftalık, aylık satış verileri zaman serisi için örnek olabilir.
a) Trendlerin (Eğilim), b) dönemsel faktörlerin,
c) çevrimsel
faktörlerin,talep verisine etkisinin analiz edilmesi için kullanılır.
• Trend, zaman içerisinde verinin aşağı yada yukarı doğru hareketini
ortaya koyar
• Trend nüfus seviyesinde, teknolojide ve yaşam startlarındaki
değişimleri yansıtabilir.
13.10.2012
AELEREN
351
Zaman Serisi Modelleri
• Dönemsellik belirli bir dönemde kendini tekrarlayan
değişimi ortaya koyar.
• Yıl kadar uzun yada saatler kadar kısa olabilir.
• Dönemsel değişimler yılın belli dönemleri, tatiller yada
diğer belirli periyotlar ile ilişkili olabilir.
• Örneğin hava durumunun nedeni olabilirler.
• Çevrimsel değişimler en azından bir yıllık bir sürede,
eğriden eğriye çeşitlilik gösteren zamanlardır.
13.10.2012
AELEREN
352
Zaman Serisi Modelleri
• Buna bağlı olarak çevrimsel değişimler için tekrarların
ortay konabilmesi için çok yıla ait veriye ihtiyaç
duyulmaktadır.
• Örneğin genel işletme ekonomisinin aşağı yada yukarı
değişimleri çevrimsel değişimi temsil edebilir.
• Son olarak da talep üzerindeki Tesadüfi değişimlerin,
trend, dönemsellik yada çevrimsellik ile ile açıklanamayan
değişimler olduğu da söylenmelidir.
• Savaş, grev yada deprem gibi öngörülemeyen olaylar
büyük tesadüfi değişimlere yol açabilir.
13.10.2012
AELEREN
353
Zaman Serisi Model Tipleri
• İki ana zaman seri model tipi bulunmaktadır.
1- Smoothing Model
2- Time Serileri Çözülme Modelleri
13.10.2012
AELEREN
354
1. Smoothing Model
- Hareketli ortalamalar (Basit&Ağırlıklı)
- Basit üstel düzleme
- Çiftli üstel düzleme
13.10.2012
AELEREN
355
2. Zaman Serileri Çözülme Modelleri
- Ek Modeller
- Multiplicative Models
13.10.2012
AELEREN
356
Smoothing Modeller
• Kısa dönemli talep tahmini gerektiğinde, her bir madde
için karmaşık talep modellerinin geliştirilmesi çok
pahalı ve zaman alıcı olabilir.
• (örneğin çok sayıdaki düşük maliyetli envanter
maddeleri gibi)
• Bu gibi durumlarda hareketli ortalamlar ve üstel
düzleme gibi basit Smoothing modellleri daha ucuz ve
hızlı bir şekilde uygulanabilir.
13.10.2012
AELEREN
357
Basit Hareketli Ortalama
• Basit hareketli ortalama son n periyottaki ortalama talebi
hesaplar.
• Hesaplanan ortalama değer ise bir sonraki zaman
periyodu için tahmini oluşturur.
• Zaman serisindeki tüm değerlerin ortalaması alındığı için
set üzerindeki yüksek üst ve alt değerler birbirini ortadan
kaldırır.
• Ve böylece tesadüfi çeşitlilik ihtimali azalmış olur.
13.10.2012
AELEREN
358
Örnek
13.10.2012
AELEREN
359
Örnek
• ürüne ait mevcut aylık talep yukarıda
verilmiştir.
• İki ay (n=2) ve beş ay (n=5) haraketli ortalama
bu ürünün talep tahmini için kullanılmıştır.
13.10.2012
AELEREN
360
Örnek
• örneğin n=2 için, Mart için tahmin değeri:
• FMar = (920 + 940) / 2 = 930
• Benzer olarak n=5 için, Mart için tahmin
değeri
• FMar = (920 + 940 + 1020 + 1030 + 1040) / 5
= 990
13.10.2012
AELEREN
361
Örnek
• Martın talep tahmini yapılmış yeni veri ile nisan ayının
tahmini de yapılabilir.
• Bu yüzden eğer veri deseni çok fazla değişiyorsa n için
küçük değerler kullanmak daha iyidir.
• Bununla birlikte eğer n çok küçük ise bu durumda
ortalama mevcut dönemleri çok fazla yansıtır.
• Bu yüzden eğer değişim deseni göreceli olarak durağan
ise yada sürdürülebilir bir tesadüfi değişim varsa n değeri
arttırılmalıdır.
13.10.2012
AELEREN
362
Mevsimlik dalgalanmaların talep üzerindeki
etkisini ortaya çıkaran bir metottur. Geçmiş
dönemdeki satışlar incelenerek, satışların zamanla
ortaya koyduğu satış seyri (trend) bulunarak ve
trend doğrusundan yararlanarak gelecek
dönemdeki talep tahmini yapılır.
Hareketli ortalamalar metoduna göre 3, 4, 6 ve
12 aylık ortalamalar alınarak hesap yapılmakta
olup, en çok 3’er aylık ortalamalara göre
değerlendirme yapılmaktadır.
13.10.2012
AELEREN
363
Örnek; SARAR Giyim Sanayi, tekstil sektöründe faaliyet
gösteren bir işletmedir. 1996-2001 yılları arasındaki satışlar
aşağıda tabloda verilmiştir. Üçer yıllık dönemler itibariyle
hareketli ortalamalar metodunu kullanarak 2002 yılına ilişkin
tahmini talep miktarını bulunuz.
13.10.2012
Yıllar
Satışlar (birim)
1996(1)
1284
1997(2)
786
1998(3)
895
1999(4)
1160
2000(5)
1200
2001(6)
1150
AELEREN
364
Yıllar
(a)
Gerçek
satışlar
(b)
Üçer yıllık
toplam
(c)
Üçer yıllık
hareketli
Ortalamaları
n tahmini
değeri (d)
(C/dönem)
(e=b-d)
Tahmini
Sapma
(hata)
1
1284
2
786
3
895
4
1160
2965
988
172
5
1200
2841
947
253
6
1150
3255
1085
65
3510
1170
7
13.10.2012
AELEREN
365
• Korelasyon Katsayısı
• En Küçük Kareler Yöntemi
• Simulasyon
13.10.2012
AELEREN
366
Korelasyon katsayısı iki değişken arasındaki ilişkinin
derecesini göstermektedir. Korelasyon katsayısı (r)
aşağıdaki formüllerle hesaplanır.
r=
1-
(Y-Yı)2
(Y-Yı)2
Veya;
Y=bağımlı değişkenin gerçek
değeri
Yı=bağımlı değişkenin
hesaplanmış değeri
Y=bağımlı değişkenin gerçek
değerlerinin ortalaması
13.10.2012
r=
n xy-(x)(y)
n x2-(x)2
AELEREN
n y2-(y)2
367
y
Korelasyon
Katsayısı
Yorumu
0.90-1.00
Çok yüksek
korelasyon
0.70-0.90
Yüksek
korelasyon
0.40-0.70
Normal
korelasyon
0.20-0.40
Düşük korelasyon
0.00-0.20
Çok düşük
korelasyon
13.10.2012
r=+1
0
y
x
r= -1
0
x
y
r= 0
0
AELEREN
x
368
geçmişteki talep durumları, talebi etkileyen
faktörler, talep ekonomik gösterge
ilişkilerini analiz işleminde kullanarak
talep tahmini yapılmasını sağlar.
Talep tahmininde en yaygın kullanılan
istatistiki metotlardan bazıları şunlardır:
•En küçük kareler metodu
•Korelasyon katsayısı
•Zaman serileri analizi
•Hareketli ortalamalar metodu
13.10.2012
AELEREN
369
İki değişken arasındaki ilişkiyi belirlemek
amacıyla, en uygun doğrunun tanımlanarak,
çizilmesini öngörür.
En uygun doğrunun tanımlanması için, doğrunun
bağımlı değişken eksenin kestiği noktanın ve
doğrunun eğiminin bilinmesi gerekir.
Analiz işleminde hangi modelin seçilmesi
gerekeceğine noktaların dağılım şekline bakılarak
karar verilir.
13.10.2012
AELEREN
370
y
Y=a+bx
b= Eğim =
c
c
d
d
x
13.10.2012
AELEREN
371
Yı = a+bx
a=
y = n.a+b x
xy = ax+b x2
y-b x
(y)(x2)-(x)(xy)
=
n x2-(x)2
n
n xy-(x)(y)
b=
n x2-(x)2
a=sabit katsayı
y=bağımlı değişken
b=doğrunun eğimi
n=gözlem sayısı
13.10.2012
AELEREN
x=bağımsız değişken
372
Örnek: Konya Çimento Fabrikasında son 5 yıllık
dönem içerisinde üretilip satılan çimentoya ilişkin
bilgiler aşağıda gösterilmiştir. Bu bilgilerin ışığında
2002 yılı talep tahmini yaparak, üretilmesi gerekli
miktarı belirleyiniz.
Yıllar (x)
Satış miktarı (ton) (y)
1997
1998
1999
2000
2001
13.10.2012
120.000
135.300
146.500
117.250
128.850
AELEREN
373
Cevap:
13.10.2012
Yıllar
(x)
x2
Satış miktarı
(ton) (Y)
xy
1997
(1)
?
120.000
???
1998
(2)
?
135.300
???
1999
(3)
?
146.500
???
2000
(4)
?
117.250
???
2001
(5)
?
128.850
???
x=15
x2=???
y= ???
xy=???
AELEREN
374
Cevap:
13.10.2012
Yıllar
(x)
x2
Satış miktarı
(ton) (Y)
xy
1997
(1)
1
120.000
120000
1998
(2)
4
135.300
270600
1999
(3)
9
146.500
439500
2000
(4)
16
117.250
469000
2001
(5)
25
128.850
644250
x=15
x2=55
y=647900
xy=1943350
AELEREN
375
a ve b’yi bulabilmek için aşağıdaki
hesaplamalar yapılacaktır;
y = n.a+b x
xy = ax+b x2
647900 = 5a+15b
Eşitliğin her iki tarafını
– 3 ile çarpalım
1943350 =15a+55b
647900=5a+15(-35)
-1943700 = -15a-45b
a=129475
1943350 = 15a+55b
-350=10b
b=-35
Bu sonuca göre talep denklemi;
Yı=a+bx Yı= 129475(-35)6= 129265 olacaktır.
13.10.2012
AELEREN
376
Örnek: x işletmesinin araştırma bölümü satışlar ile
reklam harcamaları arasındaki ilişkiyi araştırmaktadır.
Bu amaçla aşağıdaki veriler toplanmıştır:
13.10.2012
Reklam giderleri (x)
(milyon TL)
Satış miktarı (y)
(milyon TL)
5
40
7
50
10
60
12
65
15
70
20
80
25
92
30
100
Toplam:124
Toplam:557
Korelasyon katsayısını bulunuz.
AELEREN
377
n xy-(x)(y)
r=
n y2-(y)2
n x2-(x)2
r=
8(9880)-124(557)
8(2468)-1242
13.10.2012
r=0,989
=
8(41689)-(557)2
x
y
x2
y2
Xy
5
40
25
1600
200
7
50
49
2500
350
10
60
100
3600
600
12
65
144
4225
780
15
70
225
4900
1050
20
80
400
6400
1600
25
92
625
8464
2300
30
100
900
10000
3000
X=124
Y=557
X2=2468
Y2= 41689
XY=9880
AELEREN
378
Zaman serileri analizinde; işletmenin geçmiş
satışları incelenerek belirli bir trend (değişim
şekli) olup olmadığı belirlenerek, gelecekle ilgili
talep tahmin işlemi yapılmaktadır.
Maksan A.Ş. Beyaz eşya üreten bir işletme olup, işletmenin
1994-2001 yılları arasında ürettiği buzdolaplarının satışları
aşağıda verilmiştir.
Dönem
13.10.2012
Satışlar (1000)birim
1994(1)
2
1995(2)
3
1996(3)
5
1997(4)
3
1998(5)
4
1999(6)
2
2000(7)
3
2001(8)
4
AELEREN
2002 yılına
ilişkin talep
tahminini
yapınız?
379
1000 birim
satışlar
6
5
4
3
2
1
13.10.2012
2
4
6
8
AELEREN
10 12
dönemler
380
13.10.2012
Yıllar
Dönem (x)
Satışlar
(y) (1000
birim)
xy
x2
1994
1
2
2
1
1995
2
3
6
4
1996
3
5
15
9
1997
4
3
12
16
1998
5
4
20
25
1999
6
2
12
36
2000
7
3
21
49
2001
8
4
32
64
 x: 36
 y:26
 xy:120
 x2: 204
AELEREN
381
Yeni değerler aşağıdaki formüllerle
hesaplanabilir;
(Y)(X2)-(X) (XY)
a=
a=
n X2-(X)2
n XY-(X) (Y)
b=
26(204)-36(120)
8(204)-(36)2
n X2-(X)2
8(120)-36(26)
=2,92 b=
=0,071
8(204)-1296
Y=a+bx
Y=2,92+0,071x
2002 (9. Dönem) için 2,92+0,071(9)=3,559 birim
13.10.2012
AELEREN
382
Simulasyon, gerçek olayların sözel, şekilsel veya
sembolik olarak temsil edilmesidir.
İşletme yönetiminde karşılaşılan
problemleri çözümlemek amacıyla
bilgisayar kullanılarak
matematiksel model aracılığıyla
gerçek bir sistemin temsil
edilmesini sağlayan bir tekniktir.
13.10.2012
AELEREN
383
13.10.2012
AELEREN
384
bir sistemi meydana getiren elemanların o
sistemin davranışına bağlı olduğu durumlarda
Monte Carlo Simulasyon Metodu uygulanır.
Monte Carlo Simulasyonu, rastgele örnekleme
ve şans faktörü veya ihtimale bağlı olarak
yapılan hesaplamalara göre yapılmaktadır.
13.10.2012
AELEREN
385
Monte Carlo simulasyon metoduyla talep tahmini
yapılabilmesi için aşağıdaki beş temel aşamadan
meydana gelen işlemlerin sırasıyla yapılması gerekir:
a) Değişkenler için ihtimal dağılımının hesaplanması,
b) Birinci basamaktaki (a) her değişken için ihtimal
dağılımının kümülatif toplamının bulunması,
c) Her talep düzeyi için rastgele sayı aralığının
hesaplanması,
d) Rastgele sayıların çekilerek tespit edilmesi,
e) Simulasyon işleminin tamamlanarak gerçek olayın
simule edilmesidir.
13.10.2012
AELEREN
386
Örnek: SERSAN otomobiller için yedek parça üretimi
yapan bir işletmedir. İşletmenin 100 gün için geçmiş
dönem satış kayıtları aşağıda verilmiştir.
Yedek parça satışı
Frekans
0
5
1
10
2
25
3
20
4
30
5
10
5 günlük dönem için talep tahmini yapılacaktır. Rastgele sayılar tablosundan,
rastgele çekilen sayılar sırasıyla, 46, 64,87, 56, 33tür. Bu bilgilerin ışığında,
5 günlük döneme ilişkin talep tahmini Monte Carlo Simulasyon metoduna göre
13.10.2012
AELEREN
387
yapınız.
Önce geçmiş dönem kayıtlarıyla ilgili olarak ihtimal hesaplaması
yapılmaktadır.
talep
İhtimal
0
5/100= 0,05
1
10/100= 0,1
2
25 /100= 0,25
3
20 /100=0,2
4
30 /100=0,3
5
10 /100=0,1
Sonra, kümülatif ihtimal dağılımı her iki değişken için
hesaplanır.
13.10.2012
Günlük talep
ihtimal
Kümülatif ihtimal
0
0,05
0,05
1
0,1
0,15
2
0,25
0,4
3
0,2
0,6
4
0,3
0,9
5
0,1
AELEREN
1
388
Üçüncü olarak, kümülatif ihtimal dağılımına bağlı
olarak rastgele sayı aralığı belirlenir.
13.10.2012
Günlük talep
İhtimal
Kümülatif
ihtimal
Rastgele Sayı
Aralığı
0
0,05
0,05
01-05
1
0,1
0,15
06-15
2
0,25
0,4
16-35
3
0,2
0,6
36-65
4
0,3
0,9
66-85
5
0,1
1
86-100
AELEREN
389
Dördüncü olarak, her bir talep düzeyiyle ilgili olarak
rast gele sayı çekimi yapılır. 5 günlük talep için çekilen
rast gele sayılar sırasıyla, 46, 64,87, 56, 33tür.
Gün sayısı
Rastgele
sayılar
Simüle edilen
günlük talep
1
46
3
2
64
3
3
87
5
4
56
3
5
33
2
16/5=3,2
13.10.2012
AELEREN
390
XI. BAKIM YÖNETİMİ VE PLANLAMASI
13.10.2012
AELEREN
391
Bakım Yönetimi ve Önemi
• Teknolojideki gelişmeler, bu teknolojilere sahip olan
işletmeleri de rekabet açısından olumlu
etkilemektedir. Gelişen teknolojiler yardımıyla, birim
üretim süreleri, maliyetler, kayıplar, ürün hataları ve
varyasyonlarda azalma sağlanmış bunun yanında
üretim hızı, kalite, esneklik ve çeşitlilik noktasında
önemli kazanımlar sağlanmıştır.
• Teknoloji önemi arttıkça teknolojinin hizmet
verebilirliğinin sağlanması da büyük önem
kazanmıştır. Teknolojilerin hizmet verebilirliğinin
sağlanması için etkin bakım ve onarım faaliyetleri
yürütülmesi gerekmektedir.
• Bakım, kısaca makine ve diğer teknolojik araçların düzenli
çalışmasıyla işletim kaynaklarının korunması anlamına gelir.
Bakım yönetimi, üretimde kullanılan teknolojik araçlar,
makineler gibi unsurların örgütün (işletmenin) amaçlarını en iyi
şekilde desteklemek üzere sürekli hazır halde tutulmasına dair
faaliyetler bütününe bakım yönetimi denilmektedir. Bakım
yönetimi, işletmenin öncelikli hedeflerine uygun olarak bakımonarım faaliyetlerinin sağlıklı ve zamanında yürütülmesinden
sorumludur(Schonberger,1985 :682).
• Bakım onarım faaliyetleri aslında en geniş anlamıyla üretim
sürecinde kullanılan bina, depo, taşıma ve tahliye sistemlerini de
içine almakla birlikte, sürekli tekrarlı işlerin aslında daha çok
makine ve araç gereçler için geçerli olması nedeniyle literatürde
çoğunlukla makine ve teknoloji bakım ve onarım faaliyetleriyle
sınırlandırılmaktadır. Bu bağlamda temel amacı işletmelerde
bina, makine ve araçların üretim faaliyetleri boyunca
kendilerinden beklenen amaçları tam olarak yerine
getirebilmelerini sağlamaktır.
Bakım Onarım Türleri
• Arızaya göre bakım (tamir-bakım)
• Koruyucu bakım (önleyici bakım)
• Arızaya göre bakımda arıza gerçekleşir veya arıza belirtileri ortaya çıkar;
bu aşamada makine veya araçlarda faaliyetler durdurulur ve tamire
geçilir. Bu süreç arızanın sebepleri belirlenip giderilinceye kadar devam
eder. Sonucunda tekrar faaliyete hazır hale gelmesi için gerekli bakımlar
ve kalibrasyon ayarları yapılır. Bu bakım türünün dezavantajı, arızanın
gerçekleşmesine kadar müdahale yapılmaması, arıza nedeniyle diğer
başka arızaların da tetiklenmesi ve önemlisi arıza giderilinceye kadar
üretimin aksaması ve sonucundaki maliyetlere katlanılmasıdır. Bakım
süreleri daha kısa olmakla birlikte doğrudan bakım maliyetleri düşüktür.
• Diğer tür bakım faaliyeti ise koruyucu (önleyici) bakım türüdür ve
uygulamada periyodik bakım da denilmektedir. Arızaya neden olan risk
faktörlerinin ve arıza oluşum sebeplerinin önceden belirlenmesini yani
kısaca arıza gerçekleşmeden önlemeyi amaçlamaktadır. Bu bakım türünde
arıza olsun olmasın teknolojinin gereklerine göre belirli periyodlarla veya
belirli işlem sayılarında bakım uygulanır. Değişmesi gereken parçalar
değiştirilir, temizlenir ve kalibrasyon ayarları yapılır. Bu bakım türünün
anlaşma gereği sabit maliyetleri oluşacağı için bakım maliyetleri pahalı
olabilir ancak teknoloji düzeyi arttıkça önleyici bakıma ihtiyaç artmaktadır.
Önleyici bakım periyodları küçüldükçe arıza riski de sıfıra yaklaşır.
Koruyucu Bakımın Faydaları
• Makine ve teknolojilerin teknik, fonksiyon ve beklentileri karşılama düzeyi gibi
özelliklerinin sürdürülebilirliğini sağlamak,
• Makine ve teknolojinin tam verimlilikle çalışmasının sağlanması,
• Arıza sıklığının yüksek olduğu süreçlerde güvenirliliğin artırılmasıyla arıza çıkma
ihtimalinin düşürülmesi ve dolayısıyla arıza bakım maliyetlerinin azaltılması,
• Sürpriz arızaların önlenmesi, mümkünse sıfırlanması; kritik önem taşıyan
teknolojilerin bulunduğu süreçlerde darboğazın önlenmesi,
• Makinelerin ekonomik ömürlerinin uzatılması,
• Üretim kusurlarının, varyasyonların azaltılması ve teknolojinin ürüne kaliteyi
sağlama kabiliyeti (kalite kabiliyeti) oranlarının korunması,
• Bir arızaya bağlı ardışık arızaların önüne geçilmesi,
• İş sağlığı ve güvenliğini tehdit eden risklerin azaltılması,
• Koruyucu bakım işlevinin mevcut mesai saatlerinde yapılması üretim sürecini
olmuşuz etkiliyorsa, mesai dışındaki boş saatlerde de yapılabilmesi,
• Bakım onarımla ilgili demirbaş, kira, sigorta, ekip vb. gider kalemlerinin
kısılması olarak özetlenebilir.
İşgücü Yatırımı ve Bakım Stratejileri
İşgücü Yatırımı
Bilgi paylaşımı
Eğitim
Ödül sistemi
Güç paylaşımı
Bakım ve Güvenilirlik
Temizleme ve
yağlama
Ayarlama
Küçük tamirler
Bilgisayar kayıtları
Sonuçlar
Stoklarda azalma
Kalitede iyileşme
Kapasitede artma
Sürekli iyileşme
Değişkenlikte azalma
BAKIM YÖNETİMİNDE MALİYETLER
• Bakım yönetiminde maliyetler dolaylı ve dolaysız olarak iki
grupta değerlendirilebilir. Dolaylı bakım maliyetleri, bakım
nedeniyle üretimin durmasından dolayı üretim kaybının yol
açtığı maliyetlerden oluşur. Dolaysız maliyetler de bakım
faaliyetlerinin yürütülebilmesi için katlanılması gereken
maliyetlerdir ve bakım politikasına göre iki tür maliyet
bulunmaktadır :
• Koruyucu bakım maliyetleri: Sabit yatırımlar, ekip giderleri,
kira giderleri, hizmet alımı, muayene, kalibrasyon, yağlama,
parça değiştirme, revizyon için yapılan harcamalardan
oluşur.
• Arızaya dayalı bakım maliyetleri: Plan dışı bakım kapsamına
giren her türlü acil bakım ve onarım çalışmaları için yapılan
harcamalardan oluşmaktadır.
Bakım Yönetiminde Maliyetler
• Bakım faaliyetleri, belirli bir maliyetle yürütülmektedir.
Bakım onarım maliyetleri sabit ve değişken olarak iki grupta
değerlendirilebilir. Sabit yatırım giderleri, demirbaşlar,
yönetim ve ekip giderleri, kira ve sigorta giderleri sabit
maliyetleri oluşturmaktadır. Bunlara ilaveten arıza sayısına
bağlı olarak değişen sarf malzemeleri, parçalar, enerji
giderleri değişken maliyetleri oluşturmaktadır ve sabit
maliyetlerle birlikte toplam bakım onarım maliyetlerini
oluşturmaktadır. .
• Şekil.11.2 incelendiğinde toplam maliyet, bakım türlerine
göre sınıflandırıldığı görülebilir. Koruyucu bakım maliyetleri
doğrusal bir artış izlerken arızaya dayalı bakım maliyetleri
geometrik bir azalış göstermektedir. İki maliyetin toplamı
da toplam bakım maliyetini oluşturmaktadır.
• Bakım maliyetlerindeki artışa nazaran sistemdeki iyileşme
nedeniyle faydadaki artışın en yüksek olduğu noktaya kadar
bakım maliyetlerine katlanılması uygun olacaktır. Bu
noktaya optimal bakım düzeyi (veya noktası) denilmektedir
Bakım Yönetiminin Amaçları
• En uygun bakım-onarım stratejisinin uygulanması,
• Teknolojinin ekonomik ömrünün ve ekonomik
değerinin korunması,
• Bakım onarım sürelerinin kısaltılması,
• Bakım onarımla ilgili dolaylı ve dolaysız tüm
maliyetlerin minimize edilmesi,
• Üretim süreçleri başta olmak üzere tüm süreçlerde
faaliyetlerin aksamadan yürütülmesi,
• Siparişlerin zamanında teslim edilmesi, gecikme ve
dolayısıyla oluşacak maliyetlerin önüne geçilmesi,
• Üretimin aksamasıyla işgücü ve makinelerin boş
kalmasının veya başka bir ifade ile atıl (boş)
kapasite maliyetinin önüne geçilmesi,
• Gecikme ve beklemeler nedeniyle, müşterilerin
kaybedilmesi ve dolayısıyla işletmenin imajına
zarar verilmesinin önüne geçilmesi,
• Süreçlerde sağlanması gereken kalite düzeyinin
korunması,
• Iskarta ve hatalı ürün sayılarının azaltılması,
• Süreç performansının ve verimliliğinin korunması
olarak özetlenebilir.
Bakım Yönetimi/Üretim Yönetimi
• Bakım yönetim üretim işletmelerinde çoğunlukla üretim yönetiminin bir
alt fonksiyonu olarak yürütülmektedir ve stratejik yönetim açısından
bakım yönetim stratejileri üretim yönetimi stratejileriyle uyumlu olmak
zorundadır. Üretim yönetimi stratejileri de temel stratejilerle uyumlu
olması gerektiği dikkate alınırsa bakım yönetimi stratejileri işletmelerin
temel stratejileriyle de uyumlu olmak zorundadır.
• Üretim yönetiminin temel hedeflerinin başında verimlilik gelmektedir.
Verimlilik belirli girdiler kullanılarak elde edilebilen çıktıların büyüklüğünün
ifade edildiği bir kavramdır. Dolayısıyla kaynakların etkin kullanılması ve bu
kapsamda işgücü, sermaye, bina, teknoloji, araç ve gereçler gibi
kaynakların israf edilmeden, arıza ve gecikmeler yaşanmadan, iyi bir
planlama ve koordinasyonla yönetilmesi ve kullanılması akla gelmelidir.
• Üretim süreçlerinde teknolojinin etkin kullanılması başta teknoloji
verimliliğini artırmakla birlikte genel verimliliğe de olumlu etkiler
sağlayacaktır. Bakım yönetimi, teknolojilerin ve bilhassa makine, araç ve
gereçlerin bakımı, onarımı faaliyetlerini yürüttüğü için, teknolojinin etkin
kullanılması, arızalar nedeniyle süreçlerdeki duraksamalar ve kayıpların
azaltılması ile kalite kusurlarının azaltılması ile etkinliğin artırılmasında
oldukça önemli görevler yürütmektedir.
Bakım Yönetiminin Aksamasının Üretime
Yönetimine Etkileri
• Makinelerde çalışan işçilerin ve makinelerin boş
kalması sonucu meydana gelen üretim kayıpları
• Genel işletme giderlerinin artması
• Endirekt işçilik giderlerinin artması
• Müşteri ihtiyaçlarını karşılanamaması
• Aksaklığın meydana geldiği bölümle diğer
bölümler arası boş beklemelerin artması
neticesinde oluşan üretim kayıpları
• Kalitenin düşmesi
Bakım Yönetimi ve Organizasyonu
• İşletmelerde tamir ve bakım faaliyetleri üretim
yönetimi departmanı altında veya paralel olarak
yürütülen ve diğer bir adıyla “bakım mühendisliği”
olarak da adlandırılan bir birimdir. Birim, üretim
yönetimi fonksiyonlarıyla koordineli olarak işletmenin
tamir bakım politikalarının belirlenmesi, bakım
planlarının yapılması, bakım kaynak ve bütçesinin
belirlenmesi, arızaların tespiti, istatistikleri, tamir ve
bakımları, tamir ve bakım sözleşmelerinin
hazırlanması ve tamir bakım ekibinin eğitimine kadar
birçok görevi üstlenmektedir.
•
•
•
•
•
•
•
•
Bunlara ilaveten diğer görevleri ise ;
Bakım onarım stratejilerini oluşturmak,
Bakım onarım türlerine göre hangi politikaların
uygulanacağını belirlemek,
Tamir bakım faaliyetlerinin kendi ekiplerince veya dış
hizmet alımı yoluyla yapılması gereğinin araştırılması,
Arızaların tespiti ve kayıtlarının tutulması,
Arıza çıkış sebeplerinin incelenerek önlemlerin alınması,
Bina, yardımcı tesisler, makine ve teknolojilerin arızalarının
bakım ve onarımlarının yapılması,
Bina, makine ve teknolojilerin muayene ve kontrolleri,
Arıza sıklığına dayalı olarak makine ve teknolojilerin
yenilenme veya elden çıkarma kararlarının verilmesi olarak
özetlenebilir.
Makine Arıza Karakteristikleri
• Makine ve araç gereçler, hangi teknolojik düzeylerde
olursa olsun, hepsinin çalışma süresine bağlı olarak
arıza ihtimalleri izlenebilmektedir. Arıza ihtimallerinin
izlenmesi ile ilgili sıkça kullanılan kavramlardan ilki
“arıza karakteristikleri” olarak literatürde yer
almaktadır. Üretim süreçlerinde kullanılan makine ve
teknolojilerin arıza karakteristikleri, makinenin
teknolojik özellikleri, parça sayıları, kalite kabiliyet
oranları, yaşı, kullanım şartları, kullanan işgücünün
tecrübesi, iş yükü, üretim hızı gibi parametrelerle
yakından ilişkilidir. Makineler bu nedenle farklı
karakteristiklere sahiptir ve bakım yönetimi
programları bu karakteristik farklılıklar dikkate alınarak
hazırlanmalıdır.
Makinelerin Arıza Dağılım Diyagramı
• Yukarıdaki arıza dağılım diyagramında her üç
makineye ait arıza dağılımları d1, d2 ve d3 olarak
görülmektedir. Bir dağılım eğrisinin çalışma süresi
ilerledikçe hızlı düşüş göstermesi, arızasız çalışma
veriminin düşmesi anlamına geldiği gibi, arızasız
çalışma karakteristiği açısından kararsız anlamına da
geldiği için istenmez. Bu durum dikkate alındığında d3
eğrisinin diğerlerine göre 2 birimlik arızasız çalışma
süresinde sabit (arızasız çalışmada kararlı) kaldığı ve
sonra bir düşüş kaydettiği; ancak 4 birim süreden
sonra da tam verimsizliğe doğru ilerlediği
görülmektedir
• Bunun yanında d2 ve d1 eğrileri sırasıyla daha hızlı
verimsizleşmektedir veya başka bir tabirle daha
kararsız durumdadırlar. Sonuçta kararsızlığın artışı
arıza ihtimalinde de artış anlamına geldiği için özellikle
d1’de arıza ihtimalinin yüksekliğine dikkat edilmelidir.
Bakım Politikası Prensipleri
• Bakım politikalarında temel amaç toplam bakım sürelerinin ve
maliyetlerinin minimize edilmesidir.
• Koruyucu bakım, arıza karakteristikleri daha kararlı (az değişim
gösteren) makinelerde uygulanması tavsiye edilir.
• Koruyucu bakım için harcanan süre, tamir için harcanan süreden
kısa olmalıdır. Bu şart sağlandığı sürece koruyucu bakım önerilir,
aksi takdirde avantajını yitirir.
• Her ne kadar koruyucu bakım önceki iki prensip gereği bazı
şartlara uygun olmasa da, arızaların sebep oldukları maliyet
artışları ki bunlar üretimin durması, stokların yetersiz kalması,
siparişlerin karşılanamaması, atıl kapasite vb. oluşan sorunlar
nedeniyle koruyucu bakıma geçilmesi önerilir.
• Koruyucu bakım süreleri, mevcut mesai saatlerinde işlerin
aksamasına sebep teşkil etmesi durumunda, bakımların mesai
dışına alınması daha uygun olacaktır.
•
Bakım
Planlaması
Üretim süreçlerinde hangi makineler, araç ve gereçler kullanılmaktadır? Yedekleri
ve yedek parçaları mevcut mudur?
• Bu makine, araç ve gereçlerin arıza karakteristikleri, arıza sıklıkları ve geçmiş arıza
kayıtları mevcut mudur?
• Hangi makine, araç ve gereçler hangi üretim süreçlerinde kullanılmakta ve konum
ve fonksiyonları açısından hangileri hayati önem taşımaktadırlar?
• Makine, araç ve gereçlerin bakım onarım maliyetleri toplam ve ortalama olarak
ne kadardır?
• İşletmenin elinde bulunan makinelerin teknolojik düzeyleri ve tamir bakım
gereksinimleri nelerdir?
• Şu ana kadar tamir bakımla ilgili uygulanan yöntemler ve başarısızlık varsa
sebepleri nelerdir?
• Hali hazırda yeterli tamir bakım ekibi bulundurulmakta mıdır? Dışardan hizmet
alımına ihtiyaç var mıdır?
• Dışardan hizmet alımı durumunda yeterli hizmet sağlayıcı firmalar var mıdır?
Bu sorulara verilecek cevaplara bağlı olarak en uygun bakım stratejileri, bakım
türleri, bakım planlaması, karar yöntemlerinin seçilmesi gibi uygulamalar daha kolay
yürütülecektir. Doğru strateji, planlama ve yöntemler, etkili bir bakım yönetiminin
anahtarlarıdır.
• Bu sorulara verilecek cevaplara bağlı olarak en uygun bakım stratejileri,
bakım türleri, bakım planlaması, karar yöntemlerinin seçilmesi gibi
uygulamalar daha kolay yürütülecektir. Doğru strateji, planlama ve
yöntemler, etkili bir bakım yönetiminin anahtarlarıdır. .
• Bakım planlamasına her planlamada olduğu gibi öncelikle stratejik
planlarla başlanır. Planlar kısa, orta ve uzun vadeli hazırlanabilir. Ancak
bakım planlamasında üretim sisteminin yapısı, hızı, karmaşıklığı ve
teknolojinin özelliklerine bağlı olarak bakım yönetimi detay planlamayı
gerektirecek kadar kapsamlı olmayabilir. Özellikle küçük ve orta ölçekli
işletmelerde ve büyük işletmelerin bazılarında bakım planları kısa vadelidir
ve bir yıl ve altı sürelerde hazırlanmaktadır.
• Planların hazırlanmasında temel verilerin başında arıza karakteristikleri,
arıza tahminleri ve bakım maliyetleri gelmektedir. Tahminlerinin
hazırlanmasında istatistiksel veya matematiksel yöntemlerden
yararlanılmaktadır. Tahmin yöntemi belirlenmeden önce, makinelerin
gruplar halinde mi yoksa tek tek mi değerlendirmeye alınacağı; arıza veri
dağılımlarının bilinen hangi istatistiksel dağılımlara uydukları; verilerin
deterministik veya stokastik yapılardan hangisine uydukları gibi sorulara
cevap aranmalıdır.
Arıza Sayısı Tahmininde Modeller ve Yöntemler
•
•
•
•
Kuyruk Modelleri
Poisson Dağılımı
Beklenen Değer
Simulasyon (Monte Carlo)
Kuyruk Modelleri
• Kuyruk modelleri konu itibariyle birden fazla şart
içerisinde çeşitlenen modellerden oluşur. Kuyruk
modellerinin çeşitlenmesine sebep olan unsurlar,
geliş süreci, servis süreci, servis sayısı, kanal sayısı,
aşama sayısı ve kuyruk büyüklüğü olarak
sıralanabilir. Bunlardan en basiti, tek kanallı ve tek
aşamalı modellerdir.
• λ = Birim zamanda tamir için gelen ortalama makine sayısını,
• µ = Birim zamanda tamir gören ortalama makine sayısını göstermek üzere;
• N = Sistemde ortalama makine sayısı (kuyrukta bekleyenler ve tamir görenler)
𝜆
𝑁=
(1)
µ−𝜆
• T = Bir makinenin sistemde harcadığı ortalama toplam süre
1
𝑇=
(2)
µ−𝜆
• Nq= Kuyrukta bekleyen ortalama makine sayısı
𝜆2
𝑁𝑞 =
(3)
µ(µ − 𝜆)
• Tq=Kuyrukta ortalama bekleme süresi
𝜆
𝑇𝑞 =
(4)
µ(µ − 𝜆)
• V = Sistemin (servisin) verimliliği
𝑣=
𝜆
µ
(5)
• Vb=Sistemin boş kalma olasılığı
𝑣𝑏 = 1 −
𝜆
µ
(6)
Örnek
• Bir işletmede bakım servisine saatte ortalama 3 arızalı
makine gelmektedir. Serviste tamir süresi ortalama 15dk
olarak hesaplanmıştır. Serviste saat ücreti 50 TL olan bir işçi
çalışmaktadır ve makinenin kuyrukta bekleme maliyeti 20
TL/saat olarak öngörülmektedir.
Buna göre;
• λ = 3 makine/saat
; µ = (60dk/saat) / (15dk/saat) = 4
makine /saat
• N = 3/(4-3) = 3 adet makine
• T = 1/(4-3) = 1 saat
• Nq= 32/4(4-3) =2,25 adet makine
• Tq= 3/4(4-3) = 0,75 saat
• V= 3/4 = 0,75 saat
• Vb=1-0,75 = 0,25 ( veya %25)
Poisson Dağılımı
• Bir rassal değişkeninin belli veya bilinen bir zaman
aralığında veya belli bir yerde çok az tekrarlanan
olayları göstermesi durumunda ortaya çıkan
olasılık dağılımına denilmektedir.
𝑃 𝑥 =
𝜆𝑥 𝑒 −𝜆
𝑥!
(7)
Burada,
•
X : sistemde arızalı makine sayısı
•
λ : ortalama arıza oranı
•
e : logaritma e tabanı (e=2,71828…)
ÖRNEK
Oyuncak üreten bir fabrikada 12 adet pres makinesi
bulunmaktadır. Makinelerin donanımdan fonksiyona
teknik özellikleri aynı olup günde işletmeye
ekonomik faydası 500$ ‘dır.
Buna göre;
• Aynı günde beş makinenin arıza yapma olasılığı
nedir?
• Günde ortalama arıza oranı 1,8 olması durumunda
işletmeye ekonomik maliyeti (kardan kaybı) ne
kadardır?
•
•
•
•
ÇÖZÜM :
Aynı günde üç makinenin arıza yapma olasılığı poissona
göre;
(1,8)5 𝑒 −1,8
𝑃 𝑥=5 =
5!
= 0,026029
Günlük kaybın hesaplanmasında beklenen değer
yönteminden istifade edilir.
Burada,
X : günlük kayıp miktarı = 500$/gün
P(x) : günlük arıza oranı = 1,8 makine/gün
Beklenen Arıza sayısı ;
E(x) = x p(x)
= 500$ * 1,8
= 900$ /gün
Beklenen Değer
Sistemde ortalama beklenen arıza maliyetini veren
en basit yöntem beklenen değer yöntemidir. Bir
zaman biriminde, örneğin günlük ortalama arıza
değerleri ve olasılıkları biliniyorsa,
Beklenen Değer;
E(x) = ∑xi P(i)
(8)
formülü ile hesaplanır.
Örnek
• Bir alışveriş merkezinde yürüyen merdivenlerin yıllık arıza sayıları
ve ihtimalleri aşağıdaki gibidir. Arıza tamir süreleri sabit kabul
edilmek üzere, arıza başına 300$ bakım; 800$’da gecikme ve
diğer maliyetler oluşmaktadır. İşletmenin ayrıca periyodik bakım
alternatifi de bulunmakta ve 3’er aylık (yılda 4 kez) olmak üzere
yıllık periyodik bakım maliyeti 3300$ olup periyodik bakım yapan
firma tarafından bakım sonrasında arızaya rastlanılmayacağı
garantisi verilmektedir. Yıllık arıza sayıları ve oranları aşağıdadır.
• Buna göre;
• Yıllık ortalama arıza sayısını hesaplayınız (Beklenen Değer ve
Monte Carlo Yöntemi kullanınız).
• İşletme periyodik veya arızaya göre bakım politikalarından
hangisini seçmelidir.
Arıza Sayısı
Arıza Sıklığı (Oranı) %
0
1
5
8
%25
%20
%40
%15
ÇÖZÜM
• Yıllık ortalama arıza sayısı beklenen değer
yardımıyla aşağıdaki gibi hesaplanır.
Arıza Sayısı
Arıza Sıklığı (Oranı) %
0
%25
1
%20
5
%40
8
%15
Beklenen Değer E(x)
0,00
0,20
2,00
1,20
• Beklenen Değer E(x) = ∑xi P(i) formülüyle
tablodaki gibi hesaplandığında;
E(x) = (0*0,25 + 1*0,20 + 5*0,40 + 8*0,15
=
0 + 0,20 + 2,00 + 1,20
= 3,40 arıza /yıl
∑3,40
• Monte Carlo Simulasyon Yöntemi yardımıyla aynı problemi çözmeye çalışalım.
Bu yöntemde diğerinden farklı olarak kaç rassal sayı kullanılacağına karar
verilmelidir. Burada örnek olarak 10 rassal sayı kullanılmıştır. Yöntem temelde
beklenen değer yöntemine göre biraz karmaşık olsa da daha etkili sonuçlar
vermektedir. Sonuçların duyarlılığının artırılması için rassal sayı kümesi
mümkün oldukça geniş alınmalıdır. İşlem basamakları aşağıdaki gibidir:
• Rassal sayılar türetilir veya rassal sayılar tablosundan yararlanılır. Rassal sayı
üretmek için geliştirilmiş özel tekniklerden yararlanılacağı gibi, bazı bilgisayar
programları veya hesap makinelerinden yararlanılabilir. Hatta bu konuda
M.S.Excel programında =s_sayı_üret() fonksiyonundan da yararlanılabilir.
• Arıza sıklıkları kümülatif toplanır ve her arıza değerine karşılık gelen kümülatif
sıklık oranı için minimum ve maksimum sınırlar belirlenecek şekilde tahmin
aralıkları tanımlanır.
• Her rassal sayı bir gözlem için arıza sayısını belirlemekte kullanılır ve rassal
sayılar bir kez kullanılmak üzere tahmin aralıklarına karşılık gelen arıza
değerlerini belirlerler.
• Tüm arıza değerleri ortalaması alınarak beklenen yıllık ortalama arıza sayısı
belirlenir.
Arıza Sayısı
Arıza Sıklığı %
0
%25
1
%20
5
%40
8
%15
Kümülatif Arıza Sıklığı %
%25
%45
%85
%100
%01-%25
%26-%45
%46-%85
%86-%100
Gözlem
Rassal Sayı
Beklenen Arıza
Sayısı /yıl
1
2
0,792 0,570
5
5
3
4
5
6
7
8
9
10
0,410
0,732
0,847
0,983
0,223
0,323
0,423
0,834
1
5
5
8
0
1
1
5
Rassal sayılar kullanılmak üzere yıllık beklenen arıza sayıları aşağıdaki gibi
hesaplanır.
Yıllık Beklenen Arıza
= ( 5 + 5 + 1 + 5 + 5 +8 + 0 + 1 + 1 +5 ) /10
= 3,60 Arıza /yıl
Bakım Maliyetleri
Beklenen Değer Yöntemi sonucuna göre;
Maliyetler arızaya göre ve periyodik (koruyucu) bakıma göre ayrı ayrı
hesaplanır. Beklenen değer yöntemi sonucuna göre;
Arıza Maliyeti = 3,40 adet arıza/yıl * (300$ +800$) /adet arıza
= 3 740$ /yıl
Periyodik Bakım Maliyeti = 3300$ /yıl < 3740$ /yıl olmakta ve bu durumda
Periyodik Bakım politikasının yürütülmesi daha uygun olmaktadır.
Monte Carlo Yöntemi sonucuna göre;
Arıza Maliyeti = 3,60 adet arıza/yıl * (300$ +800$) /adet arıza
= 3 960$ /yıl
Periyodik Bakım Maliyeti = 3300$ /yıl < 3960$ /yıl olmakta ve bu durumda
Periyodik Bakım politikasının yürütülmesi daha uygun olmaktadır.
SORULAR
• Bakım yönetimini tanımlayarak, etkin bir bakım
yönetiminin şartlarını sıralayınız.
• Bakım yönetiminin önemini, küresel rekabet şartlarını
dikkate alarak açıklayınız.
• Bakım maliyetlerini şekil çizerek açıklayınız.
• Bakım yönetiminde kullanılan sayısal yöntemler
nelerdir?
• Koruyucu bakım uygulanmasının temel şartları
nelerdir?
• Bakım politikalarını oluşturan temel prensipler
nelerdir, kısaca açıklayınız.
• Bakım yönetimi organizasyon şemasında nerede
bulunmalıdır?
• Bakım yönetimi ile işletmenin hangi fonksiyonları
dolaylı ve dolaysız olarak iletişim içerisinde
bulunması gerektiğini tartışınız.
• İşletmelerde bakım planlaması temelde hangi
aşamada başlar, nasıl gelişir? Bakım planlamasının
işletmelerin büyüklüğü ile ilişkisi var mıdır?
• Kalite yönetiminde bir kavram olan “kalite kabiliyeti”
kavramını araştırınız, bakım yönetimi ile ilişkisini
tartışınız.
• “Bakarsan bağ olur, bakmazsan dağ olur” atasözünün
konu ile ilişkisini tartışınız.
• Kronik ve sıklıkla arıza gösteren teknolojik araçlar
konusunda hangi politika izlenmelidir, tartışınız.
SORU
• Bir işletmede bakım servisine saatte ortalama 5 arızalı
makine gelmektedir. Serviste tamir süresi ortalama 30 dk
olarak hesaplanmıştır. Serviste saat ücreti 100 TL olan bir işçi
çalışmaktadır ve makinenin kuyrukta bekleme maliyeti 200
TL/saat olarak öngörülmektedir.
Buna göre;
• Sistemde ortalama makine sayısı nedir?
• Bir makinenin sistemde harcadığı ortalama toplam süre
nedir?
• Kuyrukta bekleyen ortalama makine sayısı nedir?
• Kuyrukta ortalama bekleme süresi nedir?
• Sistemin verimliliği nedir?
• Sistemin boş kalma olasılığı nedir?
• Sistemin kuyrukta bekleme ve bakım (işçilik) maliyetlerini
hesaplayınız.
SORU
• Bir üretim işletmesinde 30 adet ve aynı tipte
paketleme makinesi bulunmaktadır. Makinelerin
ekonomik faydası günde 5000 TL‘dır.
Buna göre;
• Aynı gün içinde onbeş makinenin arıza yapma
olasılığı nedir?
• Aynı günde otuz makinenin arıza yapma olasılığı
nedir?
• Günde ortalama arıza oranı 5 olması durumunda
işletmeye ekonomik maliyeti ne kadardır?
SORU
• Bir mağazada yazar kasaların aylık arıza sayıları ve
ihtimalleri aşağıdaki gibidir. Arıza tamir süreleri sabit
kabul edilmek üzere, arıza başına 30$ bakım; 90$’da
gecikme ve diğer maliyetler oluşmaktadır. Aylık arıza
ihtimalleri ve sayıları aşağıdaki gibidir.
• Buna göre yıllık ortalama arıza sayısını ve maliyetini
Beklenen Değer ve Monte Carlo Yöntemi kullanarak
hesaplayınız.
Arıza Sayısı
Arıza Sıklığı (Oranı) %
Rassal Sayılar :
0,753
0,605
0
%40
0,022
0,959
3
%30
0,614
0,010
5
%20
0,934
0,930
10
%10
0,107
0,396
XII. VERİMLİLİK VE PERFORMANS
YÖNETİMİ
13.10.2012
AELEREN
432
VERİMLİLİK YÖNETİMİ
13.10.2012
AELEREN
433
Verimlilik
• Verimlilik, işletmelerin başarısını ölçümünde
kullanılan önemli göstergelerden biridir ve insan,
makine ve sistem etkileşimini tanımlamada çok
yönlü bir kavramdır. Üretim, bir sistemde ne
kadar fayda sağlandığını, verimlilik ise üretim
kaynaklarının ne derece iyi kullanıldığını
belirlemeye yarar.
• Verimlilik kısaca belirli bir dönemde çıktıların
parasal veya fiziksel miktarlarını girdilerin parasal
ve fiziksel miktarlarına oranlanmasıyla elde edilir.
Diğer Tanımlar
• Potansiyel başarı oranının ölçülmesi,
• Ham madde ve işçilik gibi girdilerin yararlı mal ve
hizmetlere dönüşüm oranı,
• Farklı kaynakların kullanımındaki etkinliği saptayan bir
ölçüt,
• Kullanılan kaynaklar karşılığında elde edilen çıktı miktarı,
• Bir işçi, makine, atölye ya da bir işletmenin çıktıları ile
çıktılar için kullanılan bir girdi ya da tüm girdilerin ağırlıklı
toplamları arasındaki oran,
• Birbirini izleyen karşılaştırılabilir süreler içinde çıktı ile o
çıktı için kullanılan girdilerin miktarları olarak
tanımlanmaktadır.
• Dar anlamda verimlilik teknik açıdan verimlilik ile aynı
anlama gelmekte, üretim miktarı (çıktı) ile üretim
faktörleri miktarı (girdi) arasındaki ilişkiyi belirtmektedir.
Bu ilişki, tek bir üretim faktörü ile üretim miktarı
arasındaki oranla gösterilebileceği gibi, yine tüm üretim
faktörleriyle üretim miktarı arasındaki oranla da
belirtilebilir.
• Geniş anlamda verimlilik ise bu çerçevede yapılmakta ve
klasik verimlilik tanımı olarak da bilinmektedir. Verimlilik
en basit ve geniş tanımıyla mümkün olan en düşük
kaynak harcaması ile en yüksek sonuca ulaşmak olarak
tanımlanabilir. Bu tanım biraz daha geliştirilirse; “bir
üretim ya da hizmet sisteminden elde edilen çıktı ile bu
çıktıyı elde etmek için kullanılan girdi arasındaki oransal
ilişki” şeklinde tanımlanabilir
Verimlilik Türleri
• Genel Verimlilik :
ÇIKTILAR / GİRDİLER
• Kısmi (Faktör) Verimlilik :
ÇIKTILAR / FAKTÖR GİRDİSİ
Örneğin :
İşgören Verimliliği : ÇIKTI / İŞÇİLİK MALİYETLERİ
Verimlilikle İlgili Diğer Kavramlar
•
•
•
•
•
Etkinlik
Etkililik
Randıman
Performans
Karlılık
Etkinlik
Etkinlik verimliliği de kapsayan daha geniş bir
kavramdır(Plooy-Jackson,1995). Üretimde kullanılan
amaçlar için belirlenmiş standartlara ulaşma
derecesidir. Yani üretim faktörlerinin ne ölçüde iyi
kullanıldığının bir ifadesidir. Bu açıdan bakıldığında
bir işletmede işgücü, makine, teçhizat ve sermaye
endüstri mühendisliği tekniklerine göre üretimde
belirlenmiş standartlara yaklaşma derecesi, söz
konusu üretim araçlarının etkinliğini ortaya
koymaktadır.
• Etkinlik = Gerçekleşen(fiili) Çıktı / Beklenen Çıktı
Etkililik
• Rasyonelleştirme ilkelerinden bir tanesi olan
etkililik, fiili sonuçlarla planlanan sonuçların
karşılaştırılmasıdır veya başka bir ifadeyle
amaçlara ulaşma derecesi, kullanılan araçlarla
hedeflerin ne ölçüde tutturulduğunun bir
ifadesidir. Bir sistem etkin iken etkili olmayabilir
veya tam tersi de olabilir.
• Etkililik = Fiili Sonuçlar / Planlanan Sonuçlar
Randıman
• Randıman, bir verimlilik kavramı olarak, işgücü ile ilgili
olup çoğunlukla bireysel çalışan veya sınırlı bir ekip
çalışmasındaki işgücü ve araç-gereçlerin çalışma
düzeylerinin hesaplanmasıdır.
• Verimlilikle randıman arasında anlam olarak çok yakın
bir ilişki mevcut olup aralarında küçük farklar
mevcuttur. Verimlilik yıl, ay gibi uzun süreli dönemler
için kullanılırken, randıman gün, saat, dakika gibi kısa
süreli dönemler için kullanılır. İşletmelerin
verimliliğinden söz edilirken, atölye, iş merkezi vb. daha
küçük birimlerin randımanından söz edilir.
Performans
• Performans kısa tanımı ile bir başarı göstergesidir.
• Bir isi yapan bireyin, bir grubun ya da bir teşebbüsün o isle
amaçlanan hedefe yönelik olarak nereye varabildiği, başka
bir deyişle neyi sağlayabildiğinin nicel ve nitel tanımlama
kabiliyetine performans denir.
• Performans genel anlamda amaçlı ve planlanmış bir etkinlik
sonucunda elde edileni nicel ya da nitel olarak belirleyen bir
kavramdır. Bu sonuç mutlak ya da göreli olarak
açıklanabilir. Örneğin bir atletin sıralamadaki yeri; bir
üretim sisteminde üretimin planlanan üretime oranı gibi.
• Performans kavramı bireylerden başlayarak ekipler,
örgütler, işletmeler, sektörler ve ülke ekonomilerine kadar
dar veya geniş kapsamda farklı yönlerden
değerlendirilebilir.
Karlılık
• İşletmede üretim faaliyeti sırasında, bir taraftan
üretim faktörlerinin harcanmasıyla maliyet
giderleri meydana gelirken, diğer taraftan da
üretim sonucu olarak mal ve hizmetler elde
edilmektedir. Gelirlerle maliyetler arasındaki
pozitif farka kar, maliyet toplamına oranına da
karlılık oranı denilmektedir.
• Karlılık % = Satış Hasılatı / Üretim Giderleri
•
= 1+ Kar/Üretim Giderleri
Küresel Rekabet ve Verimlilik
• Bilim ve teknolojideki gelişmeler, her geçen gün daha
hızlı ve baş döndürücü bir şekilde gerçekleşmekte ve
zamana dayalı değişimlerde ivme giderek daha da
hızlanmaktadır. Bu gelişmeler, özellikle müşteri
beklentilerini, pazar şartlarını ve rekabet faktörlerini
doğrudan etkilemekte ve daha önemlisi rekabet
şartlarının daha hızlı değişmesine sebep olmaktadır.
• Artık, küreselleşme ile tüketici beklentileri, tüm
dünyada ürün ve hizmetler için benzer hale gelmekte,
bilgi ve teknoloji farklılıkları azalmakta, ürün yaşam
ömürleri kısalmakta ve tüm bu gelişmeler, ürün
maliyetlerini ve rekabet konumlarını doğrudan
etkilemektedir.
• Ürün tasarımından, üretime ve dağıtıma kadar farklı
alternatif teknolojiler bulunmakta ve her işletme
bedelini ödemek üzere sahip olabilmektedir.
Küreselleşme ile üretim merkezlerinin doğu ve
güneydoğu Asya bölgesinde yoğunlaşması, küresel
lojistiğin gelişmesiyle, taşıma süreleri ve
maliyetlerinin rekabet edilebilir konumlara düşmesi
de önemli gelişmelerden olup küresel rekabeti
etkilemektedir.
• İşletmeler eskiden sahip oldukları belirli faktörlerin
üstünlüğüne dayalı olarak, sektörlerin liderliğini
ellerinde tutabiliyorlardı, ancak bu avantajlar ve
farkların giderek azalması, rekabet avantajı olarak
daha yeni faktörlere ihtiyacı ortaya çıkarmıştır.
• Bu bağlamda, verimlilik önemli bir avantaj olarak
ortaya çıkmaktadır. Verimlilik sayesinde kaynakları
israf etmeyen ve dolayısıyla daha az maliyetle üretim
yapabilen verimli işletmeler, fiyat farklarının azaldığı
küresel rekabet şartlarında girdi (maliyet) avantajıyla
öne çıkmaktadır. Dolayısıyla rekabette işletmelerin
yaşadığı bu tür avantajlar sektörlere ve dolayısıyla
ülke ekonomilerine de sirayet etmektedir.
• Ayrıca, kaynakların kıtlığı ve özellikle belirli
madenlerin ve enerji kaynaklarının rezervlerinin
sınırlı olması, onların daha verimli kullanılmasını öne
çıkarmaktadır. Kaynakların etkin kullanımı, sadece
işletmecilik kapsamında düşünülmemelidir.
Çevremizde temiz su kaynakları, yaşanabilir alanlar,
canlı türleri vb. kaynakların gelecek nesillere
devredilmesi ve tükenmemesi de önemlidir.
Verimlilik Ölçüm Yöntemleri
• Verimlilik oranlarında yer alan çıktılar ve girdilerin
hesaplanmasında veriler daha çok aşağıdaki
sınıflarda hazırlanmaktadır :
• Fiziksel büyüklükler,
• Maliyet büyüklükleri,
• Katma değer
• Bu sınıflardan en çok katma değere dayalı girdi ve çıktı
tanımlanması daha çok tercih edilmektedir.
• Toplam faktör verimliliği ölçümü konusunda birden
fazla yöntem veya model kullanılmaktadır. Bu
modellerden en çok bilinenleri, Kendrick-Creamer
Modeli (1965), Craig-Harris Modeli (1973), Hines
Modeli (1976) ile Sumanth Modeli (1979)’dir.
Performans Ölçüm Yöntemleri
•
“Performans yönetim sistemi” kavramı ilk kez, Beer ve Ruh (1976)
tarafından kullanılmıştır. Daha sonra, Bell, 1978 ve 1987 yıllarında
çalışmalarıyla sistemin daha da gelişmesine zemin hazırlamıştır. 1990’lı
yıllardan itibaren çalışmalar daha da artarak günümüze kadar ulaşmıştır.
• Macey (2001)’e göre performans yönetimi, örgütün ortak ve fonksiyonel
stratejileri ile amaçlarına ulaşması için etkin ve etkili yönetilmesini
sağlayacak geniş kapsamlı bir süreçtir. Barutçugil (2002), “işletmeleri
istenen amaçlara yöneltmek için, işletmelerin mevcut ve geleceğe ilişkin
durumları ile ilgili bilgi toplama, bunları karşılaştırma ve performansın
sürekli gelişimini sağlayacak yeni ve gerekli etkinlikleri başlatma ve
sürdürme görevlerini yüklenen bir yönetim sürecidir” tanımını yapmıştır.
Frolick vd. (2006) ‘e göre ise örgüt stratejilerinin uygulanmasını ve
geliştirilmesini iyileştirmek için tasarlanmış iş süreçleridir.
• Performans ölçümü, bir eylemin veriminin ve etkinliğinin nicel hale
getirilmesi sürecidir. Performans ölçüm sistemi ise “kurum, süreç,
işbirimi eylemlerinin, hem verim hem de etkinliğinin nicel hale
getirilmesinde kullanılan ölçütler grubudur” şeklinde tanımlanmaktadır.
Tablo-3.1 : Performans Ölçüm Modelleri / Yöntemleri
İşgören Performans Ölçüm
Yöntemleri /Modelleri
İkili Karşılaştırma/Sıralama Yöntemi
Zorunlu Dağılım Yöntemi
Değerlendirme Göstergesi Yöntemi
Kritik Olay Yöntemi
Kontrol Çetele Listesi Yöntemi
Direkt İndeks Yöntemi
Standartlar Yöntemi
Amaçlara Göre Yönetim
360 Derece Değerlendirme Yöntemi
Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri
Kurumsal Performans Ölçüm Yöntemleri /
Modelleri
Geleneksel Performans Yönetimi
Zaman Bazlı Performans Ölçümü Sistemi
Zaman Bazlı Maliyetlendirme
Kısıtlar Teorisi ve verimlilik muhasebesi
Performans Piramidi
Performans Prizması
Aktivite Temelli Maliyetlendirme
Stratejik Ölçüm Analizi ve Raporlama Tekniği
Performans Ölçümü Matrisi
Sonuçlar ve Belirleyiciler Modeli
Dengeli Performans Ölçüm Modeli
Sorumluluk Temelli Performans Modeli
Hizmet Performansı Ölçümü Şablonu
Kurumsal Karne
Makro Proses Modeli
KOBİ Entegre Ölçüm Modeli
Entegre Performans Ölçümü Şablonu
Cambridge Performans Yönetimi Süreci
Kalite Şablonları- Avrupa Kalite Ödülü
Bölüm Soruları
• Verimlilik nedir, kısaca tanımlayınız.
• Verimlilik türleri nelerdir? Birer örnekle açıklayınız.
• Verimliliğe yakın kavramlar nelerdir, sıralayınız. Bu
kavramların ortak ve farklı yönlerini irdeleyiniz.
• Verimlilik artışının sebepleri içerisinde çıktılardaki artış ile
girdilerdeki azalış durumunu verimliliğin güvenirliliği
açısından değerlendiriniz.
• Toplam verimlilik sonuçları yanında neden kısmi
verimlilik sonuçlarına da ihtiyaç duyulur?
• Karlılık artışı ille de verimlilik artışı anlamı taşır mı?
Neden?
Verimlilik Soruları
• Verimliliğin önemini küresel rekabet bağlamında açıklayınız.
• Verimliliğin ülkelerin iktisadi geleceğine etkilerini irdeleyiniz.
• Verimlilik ölçümünde hangi büyüklüğe dayalı veriler
kullanılır? İçlerinde en çok tercih edileni hangisidir? Neden?
• Performans nedir? Verimlilikle ilişkisini açıklayınız.
• Performans ölçümünü tanımlayınız, öneminden bahsediniz.
• Performans ölçümü temelde kaça ayrılır?
• İşgören performansının ölçülmesi ile ede edilen sonuçlardan
nerelerde faydalanılır?
• Kurumsal performans ölçümünü açıklayınız.
• Kurumsal performans ölçüm yöntem veya modellerinden
beşini yazınız.
PERFORMANS YÖNETİMİ
13.10.2012
AELEREN
452
“Açık, ölçülebilir hedefler başarının
göstergeleridir. Yüksek performanslı
kuruluşlarda ölçüm bir yaşam biçimidir. Lider
bu ölçümleri yüksek performanslı sonuçlara
bağlamalıdır. Şeyleri ölçmek yetmez; doğru
şeyleri ölçmelisiniz.”
Robert H. Rosen
13.10.2012
AELEREN
453
İşletmeler Kaça Ayrılır?
– Mamül Üreten İşletmeler (Sanayi işletmeleri)
– Hizmet Üreten İşletmeler (Bankacılık,
Sigortacılık, Eğitim ve Sağlık Sektörü gibi)
13.10.2012
AELEREN
454
İşletmelerde Rekabeti Etkileyen Faktörler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Maliyet/Kârlılık/Fiyat
Kalite, Kalite Güvencesi, TKY
Ürün ve Hizmetin Tamamlama Süresi
Ürün ve Hizmet Çeşitliliği
Verimlilik, Etkinlik, Etkililik ve Performans
Esneklik (Değişen şartlara uyum sağlama)
Teknoloji ve Yenilikçilik
Esnek ve Nitelikli İşgücü
Entegre olmuş bir tedarik zinciri ve lojistik yönetimine
sahip olmak
• İşletme Dışı Faktörler (Küreselleşme, devletin
ekonomik ve siyasal gücü, toplum, altyapı, vergiler,
lojistik sistemlerinin düzeyi, yan sanayi,vb.)
13.10.2012
AELEREN
455