kıyametin eşiğinde - Matbuat Yayın Grubu

KIYAMETİN EŞİĞİNDE
Amerika, Hindistan ve Pakistan Sarmalı
Bruce Riedel
Çeviren: Arzu Birkan
Matbuat Yayın Grubu: 5
İyidüşün Dizisi: 1
Kıyametin Eşiğinde: Amerika, Hindistan ve Pakistan Sarmalı
Bruce Riedel
© 2013 Avoiding Armageddon: America, India, and Pakistan to the Brink and Back, by The Brookings Institution
The Brookings Institution Press, Washington DC, USA tarafından lisanslıdır
© 2014 Kitabın Türkçe yayım hakları Akçalı Telif Hakları Ajansı aracılığıyla Matbuat Yayın Grubu’na aittir.
Sertifika No: 30908
Çeviren
Arzu Birkan
Editör
Hasan Basri Özkat
Kapak fotoğrafı
© Narinder Naru, Getty Images Turkey
Kapak Tasarımı
Samet KÖSE
Dizgi
Ali Toplu
Baskı ve Cilt
Alemdar Ofset ve Matbaacılık 212 544 23 09
Sertifika No: 22953
Kapak Baskısı
Ten Ofset 212 482 65 38
ISBN: 978-605-65524-3-4
Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak
kısa alıntılar dışında gerek metin, gerekse görsel malzeme hiçbir yolla yayınevinden izin
alınmadan çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.
Matbuat Yayın Grubu Tic.Ltd. Şti.
Asmalımescit Mah. Meşrutiyet Cad. No: 11/3 Beyoğlu 34430 İSTANBUL
Tel.: 212 243 63 23 Fax: 212 243 63 26
www.matbuat.com.tr
[email protected]
KIYAMETİN EŞİĞİNDE
Amerika, Hindistan ve Pakistan Sarmalı
Bruce Riedel
Çeviren: Arzu Birkan
Oğlum Christopher için.
Oğlum Christopher için.
İÇİNDEKİLER
1
Önsöz
7
Mumbai Ateş Altında
Amerika, Raj ve Bölünme33
Soğuk Savaşın Gölgesinde: İlk Kırk Yıl53
89
Carter ve Reagan Yılları
113
Bir Krizden Diğerine: Bush ve Clinton
147
Bush, Mush ve Sonia
171
Obama ve Güney Asya Güney Asya’da Oyunun Kurallarını Değiştirmek
191
Dizin
213
ÖNSÖZ
SEÇİLMİŞ BAŞKAN BARACK OBAMA ilk önemli telefon görüşmesini,
korkunç bir trajedi sonrasında, 28 Kasım 2008 tarihinde yabancı bir liderle
yaptı. Dünyanın en büyük demokrasisi Hindistan, Pakistanlı on terörist
tarafından ülkenin finans başkenti Mumbai’de gerçekleştirilen, 160’tan fazla
kişinin ölümüne ve yüzlerce kişinin yaralanmasına neden olan saldırının
şokunu yaşamaktaydı. Hayatını kaybedenler arasında altı Amerikan vatandaşı
da vardı. Obama iki hafta önce kendisini arayıp seçim zaferini kutlayan
Başbakan Manmohan Singh ile yaptığı görüşmeye taziye mesajıyla başladı:
“Keşke daha mutlu bir zamanda görüşseydik. Amerika bu zor günlerinizde
sizin yanınızdadır. Bugün benim ve Amerika’nın tüm duaları ve umutları
sizinledir.” Başbakan Singh bu mesajın hem kendisi hem de Hindistan için çok
anlamlı olduğunu belirtti. “Bu görüşme böyle bir zamanda bir sağduyu ışığı
gibi” dedi ve ülkelerinin “terörizm lanetine karşı birlikte savaşması” gerektiğini
ekledi. Singh, seçilmiş başkan Obama’ya şunları da söyledi, “Tüm işaretler bu
saldırının Karaçi’den yöneltildiğini gösteriyor. Bunu Pakistan Cumhurbaşkanı
Asıf Ali Zerdari’ye de söyledim”. Obama henüz başkanlık yemini etmediğini
belirtti ama göreve başlar başlamaz, “Böyle bir trajedinin bir daha asla
yaşanmaması için sizinle iş birliği yapacağım,” şeklinde bir söz verdi.
1
Şimdi artık Mumbai saldırısının üzerinden dört yıl geçmişken olayın
failleri ve amacı hakkında, Obama ve Singh’in 2008 yılında sahip olduğu
bilgiden çok daha fazlası biliniyor. Bu saldırı, ölümcül aktörlerin dâhil
olduğu son derece karmaşık bir komplonun sonucuydu. Aynı zamanda,
Amerika’nın Hindistan’la ilişkilerinde bir dönüm noktası oldu. Amerikan
ve Hindistan vatandaşları ilk kez küresel cihat hareketinin hedefi haline
gelmişti. Amerika ve Hindistan arasında 200 yılı aşkın bir süredir uzak ve
soğuk bir dostluk vardı. Amerika Birleşik Devletleri, Hindistan’ın Büyük
Britanya’dan bağımsız olma savaşını ve yakın geçmişte de küresel bir güç
olarak yükselişini hayranlıkla izlemişti. Öte yandan, Washington ve Yeni
Delhi arasında uzun yıllardır devam eden bir gerginlik de vardı. Şimdi artık
ilk kez bu iki ülke ortak bir düşmanla karşı karşıyaydı. Obama’ya seçim
kampanyası ve geçiş sürecinde Güney Asya konusunda danışmanlık yapan
ve bu görüşmenin notlarını tutan kişi olarak, tarihin gözlerimin önünde
değişmekte olduğunu hissettim.
Bu aynı zamanda bir deja vu gibiydi. Hindistan ve Pakistan,
bağımsızlıklarını kazandıktan sonraki kısa dönem içinde birbirleriyle
dört kez savaşmışlar ve birçok kez de savaşın eşiğinden dönmüşlerdi.
2008 yılında Mumbai’de yaşanan dehşetin beşinci bir savaşa yol açacağı
endişesi yaygındı. Neyse ki böyle bir şey olmadı ama Hindistan’da kitlesel
ölümlere yol açan bir terörist saldırı daha olursa, nükleer silahlara sahip bu
iki ülke arasında savaş patlak verebilir, hatta böyle bir savaş nükleer boyuta
da ulaşabilir. Güney Asya’da savaş riski son derece gerçekçi bir olasılık.
Hindistan ve Pakistan’ın Kargil için yaptıkları son savaş, nükleer boyuta
ulaşma tehdidi yaratmıştı. Kargil savaşından sonra bu iki ülke arasında
çok sayıda tehlikeli kriz yaşandı. 2001 ve 2002 yıllarında savaş seferberliği
yaptılar. Sonra, 2008 yılında Mumbai’de bombalı saldırı oldu. Ama bu iki
ülke Güney Asya’da daha iyi bir gelecek de yaratabilir -isterseniz buna
Nirvana deyin. Hindistan ve Pakistan aralarındaki anlaşmazlıklara bir son
verip hem gerçek hem mecazi anlamda bir köprü kurarak, yirmi birinci
yüzyılda dünyanın en refah bölgelerinden biri haline gelebilirler.
Hindistan on beşinci yüzyılda, yani Avrupalıların Afrika kıtasının
etrafından dolaşıp Hindistan’a ve Atlas Okyanusu üzerinden Batı
Yarımküre’ye ulaşmayı başardıkları dönemde, dünyanın en zengin ülkesiydi.
O dönemde Hindistan ve Çin, dünya gayrisafi hasılasının yaklaşık yüzde
40’ını üretiyordu. Fakat Hindistan’a ulaşmayı başaran Vasco da Gama ve
2
Kuzey Amerika’yı keşfeden Christopher Columbus gibi kâşiflerin ardından,
Avrupa’daki imparatorlukların yükselişe geçmesi, dünya ekonomisinin
eksenini değiştirdi ve 1900 yılına gelindiğinde Hindistan ve Çin dünya
gayrisafi hasılasının sadece yüzde 20’sini üretir hale geldi. Şimdi üçüncü
milenyumun eşiğinde sarkaç yine yön değiştirdi. Asya kıtasının bu iki devi,
2030 yılında yine dünya gayrisafi hasılasının yüzde 40’ını üretiyor olacak.
Bu kitap kısmen, Amerika’nın bu iki dev ülkeden biriyle ilişkilerini
konu alıyor: Dünyanın en büyük demokrasisi ve yakında gezegenin en
yoğun nüfuslu ülkesi haline gelecek olan Hindistan. Hindistan’ın yükselişi
veya başka bir deyişle küresel güç statüsüne yeniden kavuşması iyi bir
haber konusu oluşturuyor. Son yıllarda Hindistan’daki yüz milyonlarca
insan yoksulluktan kurtuldu ve önümüzdeki on yıl içinde daha fazlası
da kurtulacak. Demokratik bir ülke olan Hindistan, dünyanın en geniş
kapsamlı seçimlerini gerçekleştiriyor ve her seçimde tarihteki en kapsamlı
organize insan faaliyeti rekorunu kırıyor. Hindistan bugün çok başarılı bir
ülke.
Amerika ve Hindistan genellikle doğal müttefikler olarak tanımlanıyor.
Bu bir bakımdan doğru. Dünyanın karşıt taraflarında yerleşik oldukları
için aralarında toprak anlaşmazlığı yok. Her ikisi de vatandaşlarının
sivil haklarına ve özgürlüklerine değer veren demokratik ülkeler. Ayrıca,
müreffeh bir orta sınıfın oluşmasını sağlayan dâhi girişimciler yetiştirmiş
olan ülkeler. Fakat bu iki ülkenin arasındaki ilişkiler doğal müttefiklerin
arasında olması gereken türdeki bir ilişkiden farklı seyretti. Her ikisi de,
tarih boyunca dünyanın büyük bölümüne hükmetmiş olan Britanya
İmparatorluğu’ndan doğdu ama Amerika bağımsızlığını ilan ettiği sırada
Hindistan İngilizler tarafından fethedilmişti. Hindistan bağımsızlığını
kazandığında ise (Washington’ın perde arkasından sağladığı az bir
destekle), Hindistan ve Amerika Birleşik Devletleri’nin arasındaki ilişki
yakın ve sıcak olmaktan çok uzaktı. Aslına bakarsanız, Hindistan ilk elli
yıllık tarihi boyunca Amerika’ya hep muhalif oldu. Soğuk savaşın sona
ermesi bile bir uzlaşma getirmedi. Hindistan 1998 yılında nükleer silah
denemelerine başlayınca iki ülke arasındaki ilişkiler en düşük seviyeye
ulaştı. Bugün doğal müttefiklikten sıkça bahsediliyor ama pratikte
aralarındaki iş birliği hala çok zayıf. Yani gerçek olmaktan ziyade abartı
olduğu söylenebilir. İki ülke arasındaki ilişkilerde daha fazla potansiyelin
ortaya çıkarılması gerektiği kesin.
3
ABD-Hindistan arasında yaşanan anlaşmazlıkların en büyük ve belki
de en önemli nedeni, üçüncü bir taraf, yani Pakistan. Bugün dünyanın en
büyük altıncı ülkesi ve yakında beşinci sıraya yükselecek olan Pakistan,
tıpkı Hindistan gibi, 1947 yılında Britanya Hindistanı’ndan koparak
doğdu. Güney Asya’nın bu iki büyük gücü daha en başından itibaren
ölümcül düşman oldular. Pakistan da başlı başına yükselen bir güç
konumunda ama komşu Hindistan’ın yükselişi karşısında büyülenenler
bu gerçeği genellikle fark edemiyorlar. Eğer Pakistan Hindistan’a komşu
olmayıp dünyanın başka bir yerinde olsaydı, bugün en az Türkiye, Brezilya
veya Endonezya gibi etkili bir güç olduğu anlaşılırdı. Aslında, dünyanın en
hızla büyüyen nükleer cephanesine sahip olduğu düşünülürse son derece
önemli bir ülke. Ama bu gerçek Hindistan ve Pakistan’ın tıpatıp aynı ve eş
değer güçler olduğu anlamına gelmiyor. Hindistan tabii ki çok daha büyük
ve bugüne kadar birçok açıdan çok daha başarılı olmuş bir ülke. Diğer
yandan Pakistan ise terörizmin merkezi haline gelmiş bir ülke, terörün
hem mağduru hem de destekçisi konumunda. Ama her ikisi de çok önemli
ülkeler ve onların geleceği Amerika Birleşik Devletleri’nin geleceğini de
önemli oranda etkileyecek.
Dolayısıyla, Amerika’nın yirmi birinci yüzyılda Güney Asya’da karşı
karşıya olduğu en büyük zorluk, bu iki gücün, Hindistan ve Pakistan’ın
yükselişiyle baş edebilmektir. Amerika bugüne kadar her ikisiyle de iyi
ilişkiler içinde olmaya gayret etti ve her birine gerektiği gibi farklı şekillerde
davrandı. Amerika’daki Güney Asya gözlemcilerinin jargonunda bu
politikaya “ilişkileri birbirinden bağımsız olarak yürütmek” deniyor. Bu
takdire şayan bir hedef olsa da coğrafi anlamda bir hayal. Bu iki düşman
ülke birçok önemli açıdan birbirinden ayrılamaz, ayrıca ABD politikası
da coğrafyayı değiştiremez. Bu iki ülkeye özel politikaların geliştirmesi ve
ikili ilişkilerin ayrı olarak, her birine özgün şekilde yürütülmesi gerekiyor.
Washington gerek olmadıkça bu iki ülkeyi bir bütün olarak görmemeli
ama aynı zamanda coğrafyanın ve tarihin hiçbir etkisi yokmuş gibi de
davranmamalıdır. Bu iki faktör arasındaki etkileşim göz ardı edilemez.
Hindistan’ın ekonomik ve stratejik anlamda küresel bir güç haline
gelmesi yirmi birinci yüzyıla damgasını vuran olaylardan biridir.
Amerika’nın Hindistan’la nasıl bir etkileşim içinde olacağı Washington’un
karşı karşıya olduğu en önemli dış politika meselelerinden biridir ve
birçok insanın sandığının aksine daha da zor bir hal alacaktır. Bu iki
4
ülkenin geçmişi zannedildiğinden daha sorunlu. Üstelik Pakistan da bu
ilişkinin üzerine karmaşık ve tartışmalı bir gölge düşürüyor. Hindistan ve
Amerika’nın Pakistan’a karşı “birlik olması” yönündeki basit öneriler ise
felakete davetiyedir. Bu meseleyi göz ardı etmek ise tam bir çılgınlık.
Bu kitap, Amerika ve Hindistan’ın 1500 yılından bu yana olan ilişkisini,
daha yakın dönemlere vurgu yaparak ele alıyor. Aralarındaki doğal ittifakın
aslında hiç de doğal olmadığını, bunun için çok çaba sarf etmek ve taviz
vermek gerektiğini ortaya koyuyor. Aynı zamanda, Amerika’nın Pakistan’la
olan sıkıntılı ilişkisini ve özellikle de Pakistan’ın, ABD ve Hindistan arasında
güçlü bir iş birliği kurulması ve ABD-Afganistan politikasının yönetilmesi
karşısında ortaya koyduğu zorlukları anlatıyor. Ve son olarak, Washington,
Yeni Delhi ve İslamabad’ın, bir felaket yaşanmadan, geçmişteki ilişkilerinde
yaşadıkları sorunlara bir an evvel bir çözüm bulmaları gerektiğine dikkat
çekiyor.
Kitap, Mumbai’ye yapılan terör saldırısıyla ilgili olarak bugün sahip
olunan bilgilerin detaylı bir analiziyle başlıyor. Bu olay, 11 Eylül’den
sonra dünya üzerinde yaşanan en dehşet verici saldırı olmasının
yanında, Hindistan-Pakistan arasındaki bir krizde Amerika’nın
uyguladığı diplomasiyle ilgili son derece önemli bir vaka incelemesi
konumundadır. Kitap ayrıca tarihsel bir bakış açısı sunmak amacıyla,
Hindistan, Pakistan ve Amerika’nın aynı ebeveynden, yani Britanya
İmparatorluğu’ndan nasıl doğduğunu da anlatıyor. Devamında ise, 1947
yılından itibaren bu üç ülke arasındaki ilişkilere odaklanıyor ve on iki
Amerikan başkanının Hindistan ve Pakistan meselesini nasıl ele aldıklarını
inceliyor. Bu üç ülke arasındaki ekonomik ilişkiler hakkında anlatılabilecek
çok şey olsa da, ben bir ekonomi uzmanı değilim ve bu yüzden bu konuyu
başkalarına bırakıyorum. Bu kitabın odak noktası diplomasi, terörle
mücadele ve nükleer meselelerdir.
Hindistan ve Pakistan insanların ilgisini çekiyor ve gözlerini
kamaştırıyor ama bazen de şaşkına çeviriyor ve kafalarını karıştırıyor.
Bana göre dünyanın en ilginç ve heyecan verici ülkeleri. Bu iki ülke pek çok
açıdan Amerika’dan çok farklı ama bazı açılardan da çok benzer; müthiş
bir hızla değişiyorlar ama aynı zamanda da kadim ve ebediler. Hayatımın
büyük bir bölümünü Hindistan’ı anlamaya ve Hindistan’la ABD arasında
“doğal” bir müttefiklik kurmaya çalışarak geçirdim. Bir o kadar zamanımı
da Amerika’yla Pakistan arasında ortak bir payda bulabilmek için harcadım
5
ki iki ülke arasında kalıcı bir iş birliği oluşabilsin. Dört Amerikan başkanı
Hindistan ve Pakistan meselesini çözmeye çalışırken, Beyaz Saray’da
onlarla birlikte çalışma onuruna sahip oldum. Ve sonuçta bu kitap ortaya
çıktı.
Son birkaç yıldır Georgetown Üniversitesi’nin Dış Politika Okulu
ve Johns Hopkins Üniversitesi’nin İleri Uluslararası Çalışmalar Okulu
öğrencilerine, Amerika’nın Güney Asya ülkeleriyle politik ilişkileri ve
tarihi konularında ders verme onuruna da sahip oldum. Öğrencilerim
bu meselelere daha akıllı ve dikkatli bir şekilde yaklaşmamı sağladılar ve
bunun için onlara müteşekkirim. Bu muhteşem kurumlarda ders vermemi
isteyen Dan Byman ve Walter Andersen’e de minnettarım.
Ayrıca bu kitabıma yaptıkları katkılar ve yorumlar için Brookings
Enstitüsü’ndeki meslektaşlarıma da teşekkür etmek istiyorum. Amerika’daki
Güney Asya kürsüsünün dekanı Stephen Cohen, benim için müthiş bir
esin ve bilgi kaynağı oldu. Akıl hocam ve dostum olarak gördüğüm Strobe
Talbott ve Martin Indyk ile hükümette birlikte çalışmıştım. Beni 2007
yılında Brookings’le tanıştıran kişiler de onlardır. Brookings Dış Politika
bölümünün araştırma direktörü Michael O’Hanlon, kitabımın taslak
aşamasına müthiş katkılarda bulundu. Muhteşem araştırma asistanları
Aysha Chowdhry ve Irena Sargsyan ise bu projede bana inanılmaz derecede
destek oldular. Ayrıca, Brookings Institution Press ve özellikle de direktörü
Robert Faherty’ye ve editörüm Eileen Hughes’a dostlukları ve yaptıkları
harika işler için teşekkür ediyorum.
Kitabımda ABD, Hindistan ve Pakistan arasındaki diplomatik ilişkilere
doğrudan dâhil olmuş olan Amiral Nimitz, John Kenneth Galbraith, Strobe
Talbott ve Rick Inderfurth’un kendi ifadelerine ve anılarına yer vermeye
çalıştım. Tabii ki, gerçekle bağdaşmayan hatalar veya çıkarımlar varsa
bunlardan tamamen ben sorumluyum. Merkezi İstihbarat Teşkilatı, gizli
bilgilerin ifşa edilmediğinden emin olmak için kitabımı gözden geçirdi. Bu
kitabın içeriği bir kanıt olarak yorumlanmamalı veya hükümetin herhangi
bir bölümünün burada yer alan bilgileri doğruladığı veya benim görüşlerimi
onayladığı sonucuna varılmamalıdır. Burada yer alan tüm ifadeler ve
görüşler tamamen bana aittir. Bu kitabı, beni her zaman çok gururlandıran
oğlum Christopher’a adıyorum. Son olarak, bu yolculuğu bu denli keyifli
bir hale getiren eşim Elizabeth’e derin şükranlarımı sunuyorum.
6
BİRİNCİ BÖLÜM
MUMBAİ ATEŞ ALTINDA
OBEROI OTELİ’ndeki odamdan gün batımı çok güzel görünüyordu.
Güneş masmavi Umman Denizi’nde batarken, Mumbai’nin sahil şeridi
boyunca kıvrılarak devam eden Marine Drive caddesinde trafik akıyordu.
Akşam olup ışıklar yanınca, Hindistan’ın finans başkenti olan bu şehrin
caddelerinde hareketlilik tüm hızıyla devam etmekteydi. Hindistan’ın en
yoğun nüfuslu, dünyanın ise altıncı en yoğun nüfuslu kenti olan Mumbai’de (eski adıyla Bombay) 20 milyonun üzerinde insan yaşıyor. Dünyanın en zengin milyarderlerinden tutun da dünyanın en yoksul insanlarına
kadar hepsi bu şehirde.
Amerika Birleşik Devletleri’nin kırk ikinci başkanı William J. Clinton’un,
yani patronumun beklenen ziyareti öncesinde Mumbai’ye gitmiştim. Başkanın özel asistanı ve Ulusal Güvenlik Konseyi’nin Yakın Doğu ve Güney
Asya kıdemli direktörü olarak görevim, Clinton’un Mart 2000’de Hindistan,
Bangladeş, Pakistan, Umman ve İsviçre’yi kapsayan seyahatinde gözlemcilik
yapmaktı. Çeyrek asırdır ilk kez bir Amerikan başkanı Güney Asya’yı ziyaret
ediyordu. Oberoi Oteli ve en büyük rakibi olan Taç Mahal Sarayı, şehre yapacağı ziyarette başkanı ağırlamak için yarış halindeydi. Her ikisi de başkanın
kendi otellerinde ağırlanması gerektiğini bana anlatmaya çalışıyordu.
Mumbai Ateş Altında
Bundan sadece sekiz yıl sonra hem Oberoi hem de Taç, 11 Eylül’den
sonra meydana gelen en ölümcül terör saldırısının hedefi olacaktı. Bu iki
otelle birlikte şehrin tren istasyonu, yabancı misafirlere ve zenginlere hizmet eden bir restoran, İsrailli ve Amerikalı Yahudiler için açılmış olan bir
Şabad Evi ve şehir hastanesi, Pakistan merkezli Leşker-i Tayyibe* mensubu
teröristler tarafından saldırıya uğrayacaktı. Bu on teröristin gerçekleştirdiği saldırılar yüzünden 26 ve 29 Kasım tarihleri arasında 164 kişi hayatını kaybedecek, 300’ün üzerinde insan yaralanacaktı. Bu dehşet verici olay
Hindistan’da 26/11 olarak anılıyor ve teröristleri öldürmek için başlatılan
operasyon da Siyah Hortum Operasyonu olarak biliniyor.
Leşker-i Tayyibe hedefleri dikkatle seçmiş ve bunlarla ilgili birkaç yıl
süren detaylı bir araştırma yapmıştı. Bu süreçte iki kaynaktan büyük yardım aldı: Pakistan İstihbarat Servisi (ISI) ve El Kaide. Her ikisinin de bu
operasyonla ilgili farklı amaçları vardı. Ama hedef aynıydı – Hintliler,
Amerikalılar ve Yahudiler, yani 1990’ların sonlarında El Kaide tarafından
başlatılan küresel cihadın hedefleri. Saldırı Hindistan’da gerçekleştirilmiş
olsa da, Amerika da hedeflerden biriydi ve El Kaide ortak düşmandı. Bu
noktayı, çeşitli e-posta ve telefon mesajlarında seçilmiş başkan Obama’ya
da vurguladım.1 Saldırının amacı Güney Asya’nın geleceğini kökünden değiştirmekti ve belki de, alt kıtada yükselişe geçen bu iki nükleer güç, yani
Hindistan’la Pakistan arasında bir savaş başlatmaktı.
Mumbai’deki terör saldırısını ve bunun sonuçlarını anlamak, Hindistan ve Pakistan’ın yükselişi karşısında Amerika’nın ne tür zorluklarla karşı
karşıya olduğunu anlamak açısından son derece önemlidir. Basit bir şekilde
ifade etmek gerekirse, Amerika Birleşik Devletleri bu iki ülkeden birini idare etmeden diğerini de idare edemez. Bu iki ülkede siyasi istikrarı sağlamak
ve aralarındaki düşmanlığı azaltmak, yirmi birinci yüzyılda Amerika’nın
en önemli ulusal güvenlik meselelerinden biridir. Başkan Obama’nın karşı
karşıya kaldığı ilk dış politika krizi olan Mumbai olayı, Hindistan’ın ve Pakistan’ın yükselişinin önümüzdeki yüzyılda Amerika için ne tür zorluklara
yol açacağını çarpıcı bir şekilde göstermiştir.
1
Bkz. Hindustan Times gazetesinin saldırıyla ilgili makalelerden yayınladığı derleme: 26/11: The Attack on Mumbai (Yeni Delhi: Hindustan Times ve Penguin, 2009), s. 38-39; saldırı sırasında El
Kaide’nin muhtemel rolüne ilişkin olarak yaptığım değerlendirme.
Ç.N.:*Saf, Temiz Ordu anlamına gelmektedir.
8
Mumbai Ateş Altında
YÜKSELEN KAPLAN HEDEFTE
26/11’deki saldırıda teröristlerin asıl hedefi Hindistan’dı ve saldırı için Mumbai seçilmişti çünkü bu şehir Hindistan’ın son yirmi yılda
gerçekleştirdiği yükselişi temsil ediyordu. Hindistan’ı önemli kılan en
basit ölçüt nüfusudur. Ülkenin nüfusu inanılmaz bir hızla arttı. 1857 yılında, Hindistan İngiltere’ye karşı ayaklandığında nüfusu 200 milyondu,
1947’de bağımsızlığını kazandığında ise 325 milyon. Oysa bugün, aradan sadece altmış beş yıl geçtikten sonra, son nüfus sayımına göre Hindistan’da 1,15 milyar insan yaşıyor, yani dünya nüfusunun altıda biri.
Hindistan şu anda, Çin’den sonra dünyanın ikinci en büyük ülkesi ama
2030’da Çin’den bile büyük olacak. Ayrıca etnik anlamda inanılmaz bir
çeşitlilik barındıran, genç bir nüfusu var. Bugün Hintlilerin yüzde altmışı
otuz yaşın altında. Hindistan’da 22 farklı resmi dil, 216 etnik dil grubu
ve tahmini olarak 1.500 lehçe var. Nüfusun yüzde 80’i Hindu, yüzde 14’ü
Müslüman, yüzde 2,5’i Hristiyan ve yüzde 2’si Sih. Hindistan 140 milyonluk Müslüman nüfusuyla, Endonezya ve Pakistan’dan sonra dünyanın üçüncü en büyük Müslüman ülkesi. Ayrıca, İran’dan sonra dünyanın
ikinci en büyük Şiî Müslüman ülkesi konumunda.
Günümüzde Hindistan’da baş döndürücü bir değişim yaşanıyor. 1985
yılında tüm ülkede sadece 2 milyon adet telefon vardı, 2011’de ise 600 milyon cep telefonu vardı ve bu sayı her ay 15 milyon artmaktaydı. Yoksulluk
hâlâ büyük bir sorun ama bu da hızla değişiyor. Brookings Enstitüsü’nün
2011 tarihli bir raporuna göre, Hindistan’daki yoksulluk seviyesi hızla düşüyor. 2005 yılında Hintlilerin yaklaşık yüzde 41’i yoksulluk sınırının altında, yani, günde 1,25 dolardan az bir parayla yaşıyordu. Oysa 2015’te nüfusun sadece yüzde 7’si günlük 1,25 dolar seviyesinin altında yaşıyor olacak
(rakamlar enflasyona göre ayarlanmıştır). 2005 ila 2010 yılları arasında 230
milyon Hintli yoksulluktan kurtuldu. 2015’e gelindiğinde ise 137 milyon
kişi daha kurtulmuş olacak. 360 milyon Hintlinin on yıl içinde sefaletten
kurtulmuş olması, dünya üzerindeki yoksulluğu azaltma çabalarının tamamını aşan bir başarıdır. Çin bile yoksulluk oranını Hindistan kadar hızlı bir
şekilde azaltamadı. Hindistan 1999 yılında Çin’i geride bırakıp dünyanın
en yoksul insanlarını barındıran ülke unvanına sahip olmuştu ama 2015
yılında bu unvanı Nijerya’ya bırakacak.2
2
Laurence Chandy ve Geoffrey Gertz, Poverty in Numbers: The Changing State of Global Poverty
(Brookings, 2011), s. 12.
9
Mumbai Ateş Altında
Bu değişim kolay olmadı. Ağustos 2012’de Hindistan tarihinin büyük
elektrik kesintisine sahne olmuş, yazın bu en sıcak günlerinde yaklaşık 640
milyon insan elektriksiz kalmıştı. Komşu Pakistan’daki elektrik kesintisi
de çok ağır olmuş ve daha uzun sürmüştü. Hindistan elektrik üretmek
amacıyla 2002 ila 2012 yılları arasında kömür tüketimini iki katına çıkardı,
petrol tüketimini yüzde 52, doğal gaz tüketimini ise yüzde 131 oranında
arttırdı ama bu çabalar bile yeterli miktarda elektrik üretebilmek için azdı.
Hindistan’ın 2008 yılında 340 milyon seviyesinde olan şehirli nüfusu,
2030’da yaklaşık 600 milyon seviyesine yükselecek; ülkede 1 milyonun
üzerinde nüfusa sahip olan 68 şehir ve 10 milyonun üzerinde nüfusa sahip
6 şehir olacak. 2030 yılında dünyanın en büyük beş şehrinden ikisi Hindistan’ın Mumbai ve Yeni Delhi şehirleri olacak. 3
190 milyonluk nüfusuyla Pakistan da büyük bir ülke. Nüfusun yüzde
97’si Müslüman – Müslüman nüfusun yüzde 77’si Sünni, yüzde 20’si ise
Şiî. 1947’de bağımsızlığını kazandığında Pakistan’ın nüfusu sadece 33 milyondu (bu rakama o zamanlar Batı Pakistan denilen bölge dâhil ama bugünkü Bangladeş dâhil değil). Hindistan gibi Pakistan da büyük bir hızla
büyüyor. Eğer günümüzdeki doğum oranı (yüzde 3,2) aynı hızla devam
ederse, 2050 yılına gelindiğinde Pakistan’da 460 milyon insan yaşıyor olacak; doğum oranı ufak bir düşüş gösterirse, bu sayı 355 milyon civarında
olacak. En temkinli tahminlere göre, 2050 yılında Pakistan’ın nüfusu 310
milyon olacak. Bugün Pakistan dünyanın altıncı en büyük ülkesi ve dünyanın ikinci en büyük Müslüman ülkesi konumunda. 2030 yılında ise dünyanın dördüncü veya beşinci en büyük ülkesi ve İslam dünyasının en yoğun
nüfuslu devleti olacak. 4
Eğer 26/11’deki saldırılarda teröristlerin asıl hedefi Hindistan ve ülkenin yükselişini engellemek idiyse, Hindistan’ın en büyük kenti, finans
merkezi ve yeni milyonerlerinin yuvası olan Mumbai bu saldırı için mantıklı bir hedefti. Mumbai aynı zamanda medya dünyasının merkezi, Hindistan’ın büyük film endüstrisi Bollywood’un yuvası, ayrıca gazeteciler
ve televizyon kameralarıyla dolu bir şehirdir. Mumbai, yeni Hindistan’ın
yükselişini temsil ediyor ve uluslararası bağlantılarıyla, Leşker-i Tayyibe
3
Niall Ferguson, “Lights Out in India”, Daily Beast, 6 Ağustos 2012.
4
Selim Shaikh, “Need to Contain Surging Population,” Daily Times (Karaçi), 7 Ağustos 2012. Michael Lugelman, “Don’t Drop That Bomb on Me,” Woodrow Wilson Uluslararası Akademisyenler
Merkezi’ne sunulan rapor, Washington, 9 Haziran 2010.
10
Mumbai Ateş Altında
adlı terör örgütünün ve onun destekçilerinin Hindistan-karşıtı ideolojisine
meydan okuyordu.
KOMPLO VE ARDINDAKİ MEKANİZMALAR
Mumbai saldırısı kapsamlı istihbarat toplandıktan ve teröristler iyice
eğitilip donanımlı hale getirildikten sonra planlandı. Terör çetesinin hayatta kalan tek üyesi Muhammed Ecmel Emir Kasap, Temmuz 2009’da Mumbai’de halka açık yapılan duruşmada kendisinin ve diğer dokuz yoldaşının
Leşker-i Tayyibe adlı örgüt tarafından görevlendirildiklerini, Pakistan’daki
Leşker-i Tayyibe kamplarında komando eğitimi aldıklarını, AK-56 otomatik saldırı tüfekleri (Rus yapımı AK-47’nin Çin versiyonu ve Pakistan ordusunun standart olarak kullandığı model), el bombaları, GPS cihazları,
cep telefonları ve diğer malzemelerin kendilerine Leşker-i Tayyibe tarafından temin edildiğini ve Pakistan’ın Karaçi şehrinden Leşker-i Tayyibe’nin
üst düzey yetkilileri tarafından küçük bir tekneyle yola çıkarıldıklarını itiraf ederek savcıları şaşırtmıştı. Emredildiği üzere, kendilerini Mumbai’ye
götürmesi için Hindistan bandralı bir tekneyi kaçırdılar. Mumbai’ye vardıktan sonra dört gruba ayrıldılar ve bu gruplar önceden planlanan hedeflere saldırdılar – şehrin tren istasyonu, bir hastane, Batılı turistlere ve
Hindistan halkının kaymak tabakasına hizmet veren beş yıldızlı iki otel,
İsrailli ziyaretçileri ağırlayan bir Yahudi konuk evi ve yine yabancı müşterilere hizmet vermesiyle tanınan meşhur bir restoran. Teröristler, hedef
alınan mekânlarda insanlara gelişigüzel ateş açtıktan sonra kargaşa ve terör
ortamını daha da alevlendirmek için küçük bombalar da patlattılar.5
Bu birçok açıdan sıra dışı bir saldırıydı. Teröristler şehri abluka altında
tuttukları süre boyunca, cep telefonları aracılığıyla Pakistan’daki Leşker-i
Tayyibe patronlarıyla devamlı irtibat halinde kaldılar. Saldırıyı yönetenler,
bu teröristlere Hindistan’da yayınlanan haber programlarından edindikleri
bilgilerle güncel istihbarat sağladılar ve taktik verdiler. Hintli otoriteler sonradan, saldırıyı yönetenlerin bu katillere rehberlik yaptığını ve cesaret verdiğini, hatta bazı rehinelerin öldürülmesi yönünde emir verdiklerini gösteren
5
Saldırıyla ilgili detaylar yaygın bir şekilde yayınlandı. Bunların iyi bir özeti Angel Rabasa ve diğerlerinin çalışmalarında bulunabilir, “The Lessons of Mumbai”, Occasional Paper serisi (Santa Monica, California: RAND, 2009) (www.rand.org/pubs/occasional_papers/2009/RAND_OP249.pdf), bu
çalışma olayın kronolojisini de içermektedir. Kasap’ın verdiği ifade BBC tarafından da yayınlandı.
Bkz. BBC News, “Excerpts from Mumbai Suspect’s Confession,” 20 Temmuz 2009 (http://news.bbc.
co.uk/2/hi/south_asia/8160243.stm).
11