İlk Osmanlı-Hollanda Münasebetleri

C
{
i
,-.*
q
'-
,,",i,-
i,
,!{ r"-."./
,'^l'i-.* i
ILK
DA nnlix;tS
O SMAN LI-FI O I,L./U\
sutlNT
EB
6
7"tb
ft
11
;1
'.i.
.' r-\
.t'--., :., .3.t
,/'
ETLE R.i
anr
B]I.KENT UNIVTNS1TES1 iKTiSAD] VE IONNI BILIMLER rNrUIrr,SI
ciRifl
tinde dinsizli[in yayrlmasrna engel olmak iEin i521'de
u makalede Osmanh-Hollanda miinasebetleri-
Lutirer'in a{orcz edilmesinden sonra Hollanda'da onun
nin ilk devirleri
Hot-
birdrn kitaplannr mi.jsadere ettirmigti. V. Charles'rn ikin-
Ianda'nrn ispanya'dan ba$rrnsrzhlrnr kazan-
ci adrmr, ispanya'da uyguladr$r Engizisyonlan Hollanda'ya a"!€Cirmekti. IIk olarak 1521'de Brtiksel'de iki ki-
ele ahnacaktrr. Onceiikle
rnasr stirecini anlatan tarihEeyi takiben 17. asnn ba;lann-
ilk
tiim Lutirer'ciler iEin oltim emirleri
verilmeye ba;landr. Fakat baskrlar Luthercilik'in yayrl-
ticari ve diplomatik miinasebetlerin kurulmasr saflrasrn-
maJlnl onleyemiyordir. Tahminlere gdre 1530'da Ant-
dan sonra ahdnAme-i liiimAyun ile Holanda'ya verilen ka-
werp nrifixunun dcjrtte biri Lutheranh$r benimsemigti.l
pinilasyonlar ve bunlann zarrfto iEinde de[igen $arrlara
gore yenilenmesi tizerinde duruiacaktrr. Son bciliimde ise
1550'den itibaren Calvinizm Hollanda'ya Cenova yoluyia girmeye baSlayacak, Hollanda Engizisyonu'nun verdi-
18. asnn b4lanna kadar isranbul'da gorev yapan Hollan-
li
gi yakrldrktan sonra
da gergeklegen Hollanda'nrn deniz hakimiyeti ve ticari
kalkrnmasrna remas edilecektir.
iki iilke
arasrndaki
a$r
cezalara ra$men hrzla yayrlacaktrr,
bilgi verilmekredir. Sdzkonusu elEilerin gcirev siireleri bir iisre haiinde yezrmrztn so-
Hollanda idi. 1559 tariirli Venedik raporlanna gore Hol-
nunda ayrrca yer aimaktadrr.
Ianda, Tiirklere ve di$er dinsizlere kar;r Hristiyanhlr
imparatorun topraklarr arasrnda en zengin olani
da elgileri hakkrnda krsaca
FI O
rni:dafaa eden ispanya krahnrn hazinesi idi.2 V. Char-
i.LANTDA BAG IMSI ZLI G INII.J
II. Philip'e devretmesi, dini baskrian durduramadr. II. Philip, hakimiyetine kargr bir isyan
Ies'rn 15)5'de tahtr
srYAsi TARiHqESi
17, asrrda diinya ricarerinde biiytrk scjz sairibi olan
Flollanda, 16. asrrda Avrupa'yr kasrp kavuran mezirep
oiarak gordiigii ve dinsizlik addetti$i Prorestanhk'r orta-
sa-
dan kaldrrmay^ kararhydr. Bunun iEin Hoiianda'da dog-
vaslan sonucu ba$imsrzhlrna kavugmu;rur. ispanya'n1n
kazanarak Flollanda'dan aynlmrgrrr. Resmi olarak Bur-
bir idare kurmak igin ilk adrmlail auL. Flaman bdlgesinin yonetimi Kont Egmont'a,
Hoilanda, ZeLaoda ve Utrecirt'in yonetimi ise "Wiiiiam
of Orange"a veriidi.s 1559'da Hollanda'dan ispanya'ya
giden II. Phiiip naib olarak V. Ciraries'rn gayr-r megru kr-
gundy dirktintin arazisi sayrlan Hollanda gehirlerinde,
zt Margaret'i brrakmrgrr. Hollanda'da
eyaietlerinden olan Hollanda, o devirde
rudan ispanya'ya ba$h
bugtnkii Beigi-
ka'nrn kuzeyindeki Flaman bolgesini de iEine almakray-
dr. BelEika bilindigi gibi 1830 yrlinda bafrmsrzirgrnr
o
i.iE
yeni b4pisko-
devirde diger Avrupa iilkeierine fi^z^r^n kayda deler bir
posiuk ve ondort piskoposluk kurulmasr karanyla
hiirriyet iravasr hakimdi. Ronesans i'e Hiimanizm, Holbulmakraydr. Anrwerp tiiccarr Aimanya ile yakrn ri-
gerginlik sonucu 1566'da "ikona isyurir" patlak verdi.a
Elinde imkan oldu$u iralde prens \Tilliam bu isyanda
ayrrhkEr Calviniscler'in cinderliline geEmedi. Fakar gir-
yuia-
rikEe biiyuyen isyan sonucu once Margarer, impararora
ianda'daki
vaE
elitimli
ve iyi yetigrnig burjuvazi arasrnda re-
cari miinaseber iginde buiundulundan, Lurher'in
arcan
rr elden ele dolalryordu. Bugtinku Belqika'nrn Gheuc
sadakat yemini ermelerini istedi.
geirrinde dolan ispunyo krah V. Charles, kendi memleke-
detmesi rizerine Margaret c.rrdusuyla Arrru,eri:'te coplanan
r
)s/vlANJ.t
m*
.siYA.sI.r
\Tilliam'rn bunu
red-
etili;-Itin miitiif"i kondu. Nitrayet 1584'de Prens lTilliam
yancrlarrn lideri Brederode ve daha sonra da \ffilliam Al- Delft'te bir suikast sooucu tjldiiriildii-7
b;rttA
ffiF-ilarr
m^ny?,yakagrr. Fakar IL Philip srkr idaresini brrakrnadr.
Suglamalar arastnda Ti.irklerle irtibat kurmak da var-
dirtiinii dim Hollaoda'yr Brilkel bagkent
olmak iizere rek bir kralLJ<ta toplama giireviyle, emrindeki bir oriuyla Hollanda'ya giinderdi. Fakat diikiin Eok
serr uygulamalarr ve yaratttlr delqet ortamt getginlili
daha di artrrdr. Bir yrl sonra Brederode un illmesiyle .
1567'de Alva
ki ingiltere lkaligesi Elizabeth gibi ?rens
\Tilliam da ilpanya ile ba'edebilecek en biiyiik giig olao
Osman; Devleti'nden, gizli kanallardao inibat kurarak
yardrm isremigtir. Bu inibat Joseph Nasi, nam-r diler
drr. AnlaSrlan o
Don Juan Miquez aracrllyia olmqrur.s \Filliam, Kanuni Sultan Siileyman ve II. Selim tuafindan istihdam edi-
I7illiam tek lider olaralt kaldr. Ancak Alva'ya karEi yiirnttiiEii ilk muha:ebeler akim -kalmrStr. Bunun iizerine Iip htanbul'a gelmeden doce Antwerp'te banhacrlkta fa\0illiarn, ispanyollara kargr korsanlal destekledi. Ilk dn- al biri olan Nasi'ye i559'da gizlice bir mektup gdnderece Brill liman Seh,rioi prens \Filliam adrna ele gegiren rek HollandaLlafin II. ?hilip'e karir yiiriittiikleri isyan-
teslim
korsanlar daha sonra kuzey limanlanm birer birer
aldrlar. Ashnda William, fanatik korsanlardan pek
hazzetmiyordu. Emniyetli, fakat actmasrz bir idare
de
kuran
korsanla: kiliseleri yalmalyor, papazlal katlediyor,
Ka-
tolik hakimleri Calvinistlerle de[igtiriyorlardr'
Kuzeye dofru ilerleyen ispanyol kuwetle'ri
vali hususunda Osmanl hiiLkiimetinin damgmant olan
Nasi, Hollanda isyanrnr Osmanl devlet adamluryla istigare etmigtir. Bunun azerine Osmanh sultam Flaman
bolgesi ve
1573te
Haarlem'i ku;atarak altr ay sonra eie gegirdiler. Fakat
h-
Aldeniz'de
II. Philip, Hollan-
panyollar'rn durumu gok da iyi sayrlmazdr.
Osrnanlr Devletine kargr harbeden
da Osmanl Devleti'nin destefini istemigtir.9 Avrupa ah-
da'daki ikinci bir cephenin masrafiarm kargrlayamtyor-
di[er ispanyol gehirlerindeki Lutherciler'e bir
mektup giindererek ka{irlere (Katolikler) kar;t muharebelerinde destek verecelin.i bildirmig ve isredikleri zaman donanma ile asker ve yardrm giindereceli vaadinde
bulunmugrur.lo Ayor minval ttzerc C.ezayir Bellerbeli
.AJi
Pqa vasrtasryla kendilerioe zulmediidi[indeo gikayet
du. Askerlerin maagr aylardr iidenmedifioden ordusu eden ispanya'daki Mixlilmanlara da gdnderilen sadrazam
Antwerp'e geri diinerek alacaklan iidenene kadar savq- mekrubunda da en ksa zarnanda ve hazrrhkla-r tamam olI
mayacaklanm s6ylediler. 1574te Philip'in para bularak dulunda yardrm etme stizii verilmektedir.l ispanya'mo
maa;lanor ddemesi i.izerine bu sefer Leiden gehrini
ku;at-
Protesmnlara uyguladrlr dini baskrlar ha.lkr o kadar bezdirmig ve Katolikler'e nefret o kadar artmrgtr ki "Liever
trlar. Kurtulu{ iEin bagka garenin kalmamast iizerine
uzun miiza}erelerden sonra Prens \Tilliam deniz sularrnr Turks dan Paaps" (Papa taraftag, yani Katolik olmaktantrltan setlerin yrktlmasrm kabul enirdi. Deniz sulartnrn sa Tiirk olmayr terciLr ederim) sdzii bir slogan ha.line gelIier tarafr kaplamasryla batal:hfa diinen arazide garesiz miqti.l2 Ancak 1571 ylLnda meydana gelen Inebahtr
kalan ve panile kaprlan Ispanyoi askerleri mallup olarak mallubiyeti Osmanh Devletini argk bu gibi deniza;rl
geri gekildiler.5
faaliyetlerden ve diinya siyasetine do$rudan askeri miida-
Ancak Karoliklerle Protesranlzu arasrndaki
ayrill$l
gbriig
asiller,1579
phitip'e
ve F.orna
IL
Lremen sona ermedi. Gtineydeki
hale fikrinden ahkoyacakttr.
yr
y # nr,.rrrrrx r-<jr,1(
_.r *-.-s^F
DENIZLERDE W DUNYA TICARETINDE
FIOLLANDA llAKinniyrfl
K*.t;i;Iisesine sadakatlerini bildiren.ve on geirirden oru5un ii,
Inlr
ir ucaK aylno.a
'..rras'da
OrtaEa$rn soniannda diinya ticarecinin merkezi Vebirlik ilan etriler. iki hafta sonra da kuzeyde yedi eyaler
Urrechc birli$ini kurdu. (uqired Provinces) Daha sonra nedik iken I500'lerden sonra Ancu'erP one qrkmaya b4prens William bu birligin ba;rna ge$i. Askeri oiarak lamrgtr. I585'de Anrwerp'in Ispanyollarca iggaii, CeneFiolianda'yr akedemeyen Phiiip 1580 yrhnda hakkrirda viz'e krsa bir canlanma salladrysa da 1600'den sonra
dini ve siyasi a$rr ithamlar 6ne siirerek \ililliam'r kanun Amsrerdam belirgin bir gekilde diirrya ricarerinin merkedrgr ilan erri,6 Prens \f,iiliam bu iriramlara karsl bir mii- zi haline gelecekrir.ri ArtrkVenedik'in Akdeniz'deki tidafaaname gonderdi ise de olti veya diri, bqrna 25.000 cari hakimiyeti son bulnrugcur. Fiollanda'n1n bu hrzlr ge()s^\ANt.r FITfE
ffid
.slY^.s[-J-
li g m
eiihde asffi-mtue tteEiivA rz^m
G[onomtr@;
srnr iragh seferlerine onderlik eden Papa'nrn hizmerine
nan gemicililindeki teknik geligmelerin de btiyrik payr
verrnemesi iEin Venedik'i
vardrr.la
ediyordu, 157
| yrlindaki
ticari imriyazlaria
notralize
inebahrr ma$lubiyeri ve Vene-
1580'lere kadar krymerli mallann m{rnmasr, banka
dik-ispanya-Papa koalisyonunun Akdeniz'deki irayari
ve sigorta sektoriinde Hoilanda'nrn giiney eyaletleri da-
menfaatlerine teirlike arzerrnesi, Osmanir Devleti'ni
kt-
Hristiyan diinyasr iginden yeni ittifaklar oluqrurmaya
Etk gapta ticaretle u$r4maktaydr. Biiyiik rriccar, rekscii
iiriinleri, depolan, lirks mallar ve para piyasasr Anr-
zorladt.ts Krbrrs seferinin lremen arefesinde L569 yrhnda
Fransa'ya zaten kapsamh bir kapiriilasyon verilmigti. Bu-
werp'te idi. Fakat ispanyu'ya kargr 1572'de ba;layan is-
nu ingilizler ve ardrndan Hollandallarla yaprlan diplo-
yanla birlikte pekEok zengin tiiccar iglerini yurtdrgrna
matik temaslar takip etmigtir. Bu iligkilerde scjzkonusu
naklemreye ba;ladrlar. Bu sebepren, drizenli ingiiiz deniz
kuzey [lkelerinin Vesedik ve onun miittefiklerine oian
ricaretinin 1170'lerden sonra baqlamasr tesadirfi de$il-
deniz tisdinltiffi onemli bir faktor olmugtur. Bronz ve
r,
lik toplarla donatrian ingiiiz
lra btiytrk rol oynarken, Zelanda ve Kuzey Hollanda
d
l<
lf. ^'
BElangrpa Anrwerp're oruran ti.iccarrn
kadrrgalan Akdeniz'de Eok kolay hedefler tegkil ediyor-
EoEu, kendi
du.20
adrna ahm satrrnla u$ragrnak yerine, Lizbon baharar ih-
Yukarda bahsedildifi iizere Osmanh Devleti ile
racatErlan iie italyan ve Alman iluacatErlanna ve Londra
k*q
Ee-
bretonilerire iEin Venedik
Hollanda arastndaki
tiiccanna aracrhk yaprnakraydrlar. 155O'lerden
ilk diplomatik
temaslar ispanyolla-
sonra Antwerp'in kendi ticareti biiyrik mesafe karederek
ra kargr mucadeleieri esnasrnda prens \Tiliiam'rn te;eb-
komgu devletlerdeki biiyUk iirracatqrlann deposu olmaktan kurrulmaya ballar. Antwerp bu hrzh ilerlemesi neti-
btistiyle Josepir Nasi aracrh$ryla gerEeklegmigti.2l Daha
sonraki temaslar bazr seyyah ve A-kdeniz ticareti iie u$ra-
cesinde Avrupa'nrn ticaret merkezi haline gelir. Ancak
gan riiccar tarafindan
Antwerp'in 1585'de ispanyollar carafindan iggali ve arkasrndan IL Philip'in Hollanda mallanna ve deniz nakli-
nn ba;rnda daira gok ispanyol iggalinden sonra Hollan-
yatura uyguladr$r ambargo, ricarer merkezini Amsrer-
da
miinferir olarak yaprlmrgtr. Bunla-
da'ya goE eden Ancwerp triccarr gelmektedir.
15
89 yrhn-
dam'a kaydrracaktrr.
iki ortalryla birlikte gemisiyle Osmanh topraklartna
gelen ilk ticaret erbabr rnuhtemelen Daniel van der lr{e-
dam'drr.
ulen ve Jacques de la Faille'dir. Bunlann verdi!i bilgiler,
Levant ticaretinin Eok karh oldugu yoniindedir.22
Artrk Avrupa'nrn maii ba;kenri ve
drinyanrn en zengin piyasalannrn merkezi Amsrer1)90'lardan itibaren Hollanda qok irrzh bir kalkrn-
Flollanda tr.iccarr, 1598'de Fransa krah IV.
ma igine girer. Floilanda'nrn diinya ticaretine hakimiye-
Henry'den Osmanh limanlannda ticaret yapma miisa-
ti Afrika,
adesi aldrlar.23 Krbns, Suriye,
Asya, Rusya ve Amerika krtasrndaki pazarlara
Filistin ve Mrsrr'a u$raya-
kendi gemilerinin gidernedili yerlere de aracrlar gonde-
kuwetli toplarla donanmrg 10 gemiden olugan
ve alrrn, kunrq baharar yuklti ilk btiytrk Flollanda kon-
rerek mairalli rticcann ddeyebilecelinden daira fazla fi-
voyu 1609'da Osmanh limanianna geldi,2a Arnsterdam
yatla kayna$rnda satrn almal:mydrlar. Boylece 17, asrln
Levant ci.iccan 161 1'de Holianda otoritelerine yazdrkian
b4larrndan itibaren Flollanda uzakyol ricareti, depola-
dilekgede, Levant ticarecinin Flollandah ticarer erbabr
ma, verimli uretim reknikleri ve spekilJacif ricaret yoluy-
iEin en onemli faaliyet alaut olaca$tnr ifade ediyorlardr.
cak olan,
do$rudan deniz ballantrsr ile mtimkiin olmugrur. Hatta
Ia temayiiz ermigtir.16 Hoilanda bu geligmesini
F{arca
iiglii mer-
Tiirkiye, Krbns, Mrsrr ve Ege adalarr ile oian tica-
rerin kendi
kez roliiyle salhyordu: Avrupanrn ticarer emtiasr, gemi-
.vlarrt
menfaacleri bakrmrndan Hollanda DoEu
alvtl4llgs
t
_
cilik ve serrnaye piyasasrnda Iiderlik.iT
Flindiscan Kumpanyasrnln deniz rrafilinden poransiyel
iIx riCARi
olarak Eok daira faydah olacaktrr. DiiekEede Levanr'raki
ipek, pamuk, tiftik gibi hammadde kaynaklannrn, barr-
NAS
EB
ETLER
^{U
Osmanlr Devleti 15. ve 16. asrrlarda iq kangrklrklar
daki liiks tekstil i.irtinleri iEin vazgeEilmez oldu$u da ifa-
ve dr; teirdirlelle rniicadele ederken, kuwerJi donanma()s^\AN,r.r
de edilmekreydi,2t
Fm
FH
sjYA\.[f
D
iPLo A4ATix
KURU Lu
F
ltuxr's
uw
irtifakrn-.pAdigilu- da-ileride- zor durumda brrakacafrnr-
ITI.,EBIN
l<,tr ITULASYo I\TI-AR
EB
ilave ettiler.s0 Fransrz elEisi Achiile de Harley daiia da
Cezayir korsanlannrn Hollanda gemilerine yaptrk-
Ian saldrnlar Staten Generaal'i Osmanh iriiki.imeti ile
do$rudan temas kurmaya zorlamrgtrr.
Artus Tlrornas
1560'da basrlan eserinde Hollanda'nrn diplomatik miinaseberlerin tesisi iEin Osmanhlar'a miiracaat etmesini
Akdeniz'de kaybolan Hollanda gemilerine, yiiklerine ve
rniirettebatrna baflar. Thomas, Hollanda'nrn Osmanir
sultanrnrn ittifakrnr sa$lamak suretiyle Akdeniz'de em-
niyerli bir gekilde denizciiik ve limanlarda ticaret yap-
mak irususundaki istekiiii[ine dikkar Eeker.26 Zaten
rc04 yrhnda Staten Generaal2T Sultan I. Ahmed'e bir
nrektup gondererek Suriye'de ticaret yapma mi.isaadesi
talep etmigti. Bu mekruba liemen cevap verilmediyse de
1610 yrhnda kaptan-r derya tarafindan yazian
bir mek-
rupia pAdigdirrn, Hollandahlartn kendi bayrakian alrrnda
ticaret yapmalarrna mi.issade etme niyeti tasrdr[r
bildirii-
r. ?R
dl.--
Osmanh- Hollanda m i.inasebetierin i n kurulmas
kaptan-r deryahk da yapan
rn
da
Halil P4a'nrn buyuk rolii
vardrr. Hollanda'ya yazilan mektupta pddigd.hrn istanbul'da bir Flolianda elEisini gorme arzusu aynca belirti-
liyordu. Uzun miizakerelerden sonra Staten Generaal,
Hollanda'nrn onde gelen bir ailesine mensup Cornelis
Flaga'yr elgiiik gdreviyie Isranbul'a gonderdi. Hagz,
iieri giderek, Bab-t Ali'nin Hollanda'ya ayrlca kapiti.ilasyoniar verilmesini engellemeleri kargrh$rnda onbin altrn
ri4vet vadetti.3l Holianda'dan once ingilizler'e kapitiilasyon verilirken de Franstz elEisi Eok miigkilat Erkarmr;trr. Venedik hariE difer "liarbi raife"nin Franstz bayra!
altrnda gelecelinin kendilerine verilen ahdnAmede mukayyed oldu$undan bahisle, Franstz elgisi ingilizlere ayn bir kapidrlasyon veriimesine kargr grkmrgtr. Tecdid
edilen 1601 tarihli ingiliz airdnAmesinde Felemenk iliccarlnrn da ingiliz bayrulna dahil edilmesi,s2 Bab-r
Ati'aeU ingiiiz-Fransrz rekabetini biisbtittin krzrgrrrdr.
ingiliz ve Franstz elEilerinin tsrarlt rutumlart ile "harbi
devlet" tiiccanntn ta;ryaca$ bayrak, dolayrsryla en ziyade
miisaadeye mazirar
srzlar, bir
ingilizler arasrnda el de!iqtirdi.33
ingiliz ve Fransrz elqilerinin biitiin bu gabalanna
ra$men Cornelis Haga 29 Safer 102134 tarihinde Kaptan-r Derya Halil Pa4a'ntn da deste$iyle Sultan I. Ahmed
carafindan iruzura kabul edildi.3t Biiindigi iizere bir elEi
iEin en onemli iradise pndigAtr tarafindan bizzar kabui
edilmektir. Kendi lrLkiimdannrn mekrubu iie elEinin
gerirdi!,i hediyeler biiyiik bir merasimle, Eo[unlukla
ulufe giinii sarayda pAdigAira takdim olunurdu.s6
da
ile yaprlacak goriigmelerin ispanya'ya kar;r bir ittifak go-
iki ay kadar sonra Evail-i Cemaziyelewei 102llT612
tarihii ilk atrdnAme Hollanda eiEisine teslim edilmigtir.lT
Bu vesika ikili bir andla;ma olmayrp, Fransrz ve ingilizlo,a ,,o,ll,''lo,
r;bi tek taraflr bir alidnAmedir. BUndan
!l rlvrrrLr
lul !
6r
boyle Hollanda gemileri kendi bayraklanyla Osmanir limanlanna girip, ti.iccan serbestEe ticaret yapabilecektir.
Artrk Fransrzlann Osmanh Devleti'nde iki biiyiik rakibi
vardrr: ingiiiz ve Hollandairlar. ingiltere'nin ardrndan
runri.isii verrnemesi igin Flaga'nrn gdrevi, oidulundan
Holiandaya kapiciilasyon verilmesi siyasi birtakrm miiia-
ktiEri-k ve sadece Holianda esirlerini kurtarrnaya yonelik
Itazalan dayanryordu.
bir ziyarer olarak gosterilmeye qahgrlmr;rrr.
diinyanrn yirkselen iilkeleriydi. Fiollanda ise onak
Rotterdam yakrnlanndaki Schidam'll genE
idi. 1609'de ispunya i\e L2 yrllrk bir
bir
ar.ukat
barrg andla{masr
Y
rmzalayan Flollanda, bunun itemen ardrndan 1610 yrirn-
da,
ilk
defa olarak
bir islam iilkesi olan Fas ile ricaret
andla;masr imzaladr.29 Bunun ardrndan Osmanh Devleri
Osmanh hirkiimerinin Flollanda'ya kapitiilasyon
verrne ihtimalinin beiirmesi iscanbul'daki
ingiliz
Bir kere lier ikisi de Protescan
man ispanya'ya kargr tabii
di.ig-
bir miitteflk olacaktr. Gerqi
Ispanya ile 1609'da imzaladrklan 12 yrlirk mi.itarekeden
ve
Fransrz eigilerini relaSlandrrdr. Haga'nrn pAdiqAh sulran
sonra Hollanda daira qok ticari ve iktisadi
I. Airmed tarafindan huzura kabuiijnir engeiiemek
igin
iizerinde duruyordu, arna Flollanda'nrn denizcilikteki tis-
biryiik gayrer gosterdiler. Osmanlr devler adamlarr
nez-
riinli.igii bqra Flalil
bir igbirli$i
dinde re;ebbiiste bulunarak, Hollanda'uru balrmsrz bir
devler olmadr!rnr, isyan errikleri ispanya kralrna ribi bir
Paga olmak irzere Osmanh iriikiimeinoilre,c'nin
vnrrllda
!lllr
rini
eckilemisti. lflSrrLLrL
Flollanda'dan alrLlrll !LnrrurrrrtLr.
/arI
ltarp
malzemeleri
de
biryiik
ouem ralryornacak strarejik
eyaler stariisunde bulundu$unu soyieyerek, ya1:rlacak bir
du.18
().5Al/rNl.r EFIE .slYASlit-
w
g:::-::?:iT'--;-Ei-:T
millet statiisii, on yrl iEinde bir Fran-
,a
it'
I
H.ga Istanbul'a Eok krymetli hediyelerin yanLsrra cari bir tekei tehlikesi olu;ruruyor, fakar ispanya ve Pordilerlvrupadevletlerinden ijzenle+a]:ladrklal ve tlleri'- -tekiz istilasrna kary-doemli-b-ir-erge1-olu:ruruyorlardr- -ne geEmesini istemedikleri strarejik deniz hariralarrnr
Osmanh devlet adamlaru, Osmanh topraklanndan geEe-
getirdi. Hollanda yetkilileri hem kapitiilasyoniar yoluy-
rek fuya'dan Avrupa'ya uzanan eski ticarer yollanna kar-
la ticari igbirli$i sallamak, hem de Cezayir ve Ti:nus kor-
gi Hollanda ve ingiltere'nin Do$u
sanlarl tarafrndan airnan llollandah esirleri serbest brrak-
ile do$rudan t.icaretinin getirdi$i teliiikenin elbette far-
urmak arzusundaydriar.3g Krsa bir siire sonra arzu errik-
krndavdr. Fakat 17, asrrda Osmanir Devleti artrk Hollan-
Ieri kapiriilasyonlar Sultan L Ah.med tarafindan kendile-
da ve ingiitere'nin yayrln:asrnr engelleyecei< btiytik ge-
rine verildi, fakat esirler meselesi bir si.ire daha siirdii.
miler teciriz edemediginden, Levant ticaretini onlar iEin
bellerbellikierine defaatle yazian fermanlardan sonra ancak bir krsmr bulunup iade"edildi.
cazip krlacak yoilan tercih etmigtir. Ashnda Osmanh si-
iik payesi, biryiil,eiEilikle muadil
rutulan orator, yani lratip idi. Haga'nrn Bdb-r Ali nezdindeki diplomatik faaliyetlerinin takdir edilmesi i.izerine
Devieti Kuzeyli ti,iccann faaliyetlerini hala kontrol
ISL4 yrhnda Hollanda Cumhuriyeti'nin biiyiikelEisi ola-
miyetinin bir aracr haline gelmigtir.a3
Cezayft \'e Tuous
Cornelis Haga'nrn
Hint Kumpanyalan
llrr!i
yaseti bu bakrmdan oldukqa baganh sayriabilir. Osmanh
ede-
biimekteydi, Ne var ki, daha sonra aynr kapitiilasyonlar
Batrhlar'rn Osmanh Devleti iizerinde ticari ve mali haki-
rak tayin edildi. GeEici bir gtirevle 1612 yrhnda ist^n-
Haga'nrn elgili$i strasrnda Holianda Levant ticareti
bul'a gelen biiyiikelgi ,1639'da Sultan fV. Murad'rn rniisaadesiyle 27 sene istanbul'da kaldrktan sonra iilkesine
Haga'nrn en bi.iyiik bagarrlanndan birisi Hollanda
biittin Do$u AJ<deniz'e yayrldr. Birgok konsoiosluk agridt. 1634 yrhnda Hollanda alrdnimesi Sultan IV. Murad
tarafindan yenilendi. Bu arada Levant ticareti Hollandahlar iEin karh bir faaliyet alant idi. Fakat di.izenli konso-
Levant Kumpanyasrnrn kurulmasrdrr. Bi.iyiikelEi Ha-
loslann olmayrst, diplomatik koruma ve konsolosiuk iic-
ga'nln raporlanu ve Amsterdaml buyiik tacirlerin di-
reti hususunda Franstz mridahalelerine yol aEryordu.
lekEelerini dikkate alan Hollanda Levant riiccan 25 Ha-
bii bu
donebilecektir.
Ta-
ket olarak delil, bir kontrol ve tavsiye heyeti mairiyetin-
Ali'de zayfi),atanbir durumdu. Tiiccar en ucuz koruma rre hizmeti saliayan iilkenin bayralni tercih etmekte serbestti. O zamanlar ge-
de ve Merkezi Amsterdam olmak iizere Akdeniz'de Le-
milerdeki bayrakiar koiayca de$igtirilebiliyordu.aa
ziran 1625'de tqkiiatlannr kurdular. Bu tekelci bir gir-
vant Ticareci ve Denizcilili Miidiirliigtoo adryla kuruldu.al $irker
17. asnn baqlarrnda Hollanda ticareti Suriye liman-
miidiirlti[ii Akdeniz'deki Holianda ricareti-
iarrnda yolunlagryordu.
nin miimessiii olarak faaiiyet gosterecekti. B4hca gore-
vi Hoilanda'nrn BAb-r
zey Afrlka' daki konsol
Aia.tl
os ian
aras
ndaki muhaberarr
den izrnir'e kaymt;tr. Bu nedenle Fiollanda da dahil ol-
Mirdiirliik, hiikiimetle tiiccar arasrnda bir koprii vazifesi gorerek Alideniz'de bir konsolos a! kurmugru.
B4Lca fonksiyonu, Akdeniz ticaretinde ital:im oian segsiyasi ve idari
bir zeminini
Lribiydiler, Bunun igin de
rnak ij.zere birEol, iilke izmir'de ticaret merkezierini kur-
dular, Hoiianda diccartnrn Osmanh limanlanna en qok
gerirdikleri yrik, Felemenk veya Londra cukast da deni-
olugrurrnakrr.
Direkrorler Hoilanda'nrn dr; siyaserinde biiyiik niifuz
F{ollanda konsolosiuklan,
mrin .45 I650'ye kadar ipek ticaret yoiu Anadolu i.izerin-
s a$ I a-
maktr.4z
kin diccann
itt
ken,an yoiu tizerinde olan Haiep ve iskenderiye'de aErl-
eiEisi ile Akdeniz ve Kur
da Flollanda elgisini Bdb-r
idi. Osmanh topraklarrndan
yaprlan ihracar ise her dirlii liiks tekstil iirtini.i, kadife,
len yilnlii kuma; ve baharat
sa-
Bib-r AIi'd. bir remsilcileri
Itam ipek, ipek, iglemeli kumas, ham ve iglenmig pamuk,
vardr
yiiii,
garap
kurutuimq meyve, hah ve deri
Ingiitere ve Floiianda'ya uyguianan aErk-kapr siya-
17 ASTRDAKI FIOLLANDA
Ali yiikselen
i-.i,,..1".,rgJ6lj,
jki
gij6iino
bu
uq
dertiz 6uLLrIlL
t
Fakat bu srralar
lAl
vurlr!
llLlllJgLr(]L
Blb-r AIi, iisrunliigriniln farkrndaydr. Bu i.ilkeler Akdeniz'de Osmanh Devleti'ne ne bir askeri relidit. ne de ti-
seri 17 ve 18. asrrlarda da devam erri, Bab-r
r )5^\n
idi.46
Elqilrni
Krsa ve gegici gorevle istanbul'a geien Flaga, biryil-
kelqi olarak qok uzun bir siire kaldrkcan sonra bu yorucu
ve mesuliyetli i;ten kurtarrlmmr igin Starett Gencraal'e
\t.r fr1fi
Eii!
.srvn.sr-r
-iF'
efaar
I
e-mekrup 1 azryord
u
; Nihayet gab alan sonuq ve rdi
-
car,' F ran
dc B ro $
eI-
got evi-dewal d|-Fatrlat
bu sefer S ca-
ve i638'de Sultdn IV. Murad'dan ayrrlrna mtisaadesini
alabildi. Fakat Staten Generaai'in iigisizli$i dolayrsryla
ten Generaal isranbul'a rarn akredire bir bliyiikelginin
istanbul'a yeni bir elEi tayin edilemedi. Maii sebeplerie
daydr.
Haga' nr n ye$ e n i H enr ic
tehiikeve di4ecekti. 30 Eyliri 1665'de bir avukat olanrlo-
C op s
maslaltu guzarl r!'a get iri
Id
gd
i,
1647'de oli.imiine kadar Cops bu gorevde kaldr. Yerine
,
cc s c o
geririlen ve I{aga'nrn i<atiplerinden olanDirk
nd
eri Imes i ni
Aki
n daha -fazla
ert ei e nem eyeceli ni
farkr n-
takdirde Hollanda'nrn Levant'tali durumu
ris Croock elgili$e tayin edildi. Fakat krsa
k'oll, tayi-
n
bir sijre sonra
Croock ve maiyetinin daha istanbui'a ui4amadan, Ragu-
ayil yrl iEinde oliince, yine
Nicho/as Ghishubti nyin edildi.
ninden krsa bir stire sonra
za'
Haga'nrn kariplerin den
Bunun iizerine 21 Temmuz 1667 'de Staren Generaal bir
dadepremden irayatlannr kaybenikieri haberi ula;rr.52
Bu srrada Hollanda sefareti istanbul'a gelen genE bir $arkryatEr olan Levinus Sflarner'dan desrek alrnaktaydr. Al-
emi. Colyer 25 Mayrs 1668'de krymetli hediyelerle bir-
rnanya'da Lippe gehrinde dolan nflarner, Leiden Univer-
likte istanbul'a ul4tr.53 4 Rebiuiewel I0795a gtnii
sitesi'nde ArapEa okumak iizere 1629 yrhnda Hollan-
fV. Mehmed tarafindan Edirne sahrasrnda huzura kabul
da'ya geimi;ri. 1644 yrlrnda Eahgmalarlnr ramarnladrk-
edildi.
bagka avukat olan Jwtinus Colyer'l BAb-r
tan sonra bir Do$u gezisine grkmrg ve sonunda istanbul'a
da ticaretini ihtilaflara maltal
'brrakmayacak
bir
gekilde
pAdigAhtan yeni bir ahdnAme almaktr. Staten Generaal'in
kendisine teami.illere uygun ve muteber bir statii verme-
oliimtiyle Hollanda
di$ini iddia eden meslekdrylan, Colyer'i yeni gorevinde
tebrik ermek igin davet etmediler. istanbul'daki diplo-
sefuetindeki bogluktan istifade ermeye gahgan isranbul'daki ingiliz elEisi Tiromas Bendischas r'e Fransrz eiEi-
de
Colyer'in en baqta gelen gorevi, Levant'taki Hoilan-
Ghisbrecirti'nin L654'de vebadan illiimiine
kadar onuu katibi ve kangrlar olarak $(arner Hollanda
sefaretiyle vakrn temasta idi.
varmrgrr.4T
1647' de maslahatgiizar Cops'un
AIi'y. eiEi rayin
Os-
matiar kendilerine gore daha Eagr seviyede olan Flolianda temsilcisine iro;geldin demeyi liizumsuz addemiler.
manir topraklanndaki Hollanda vatarid4lannin himaye-
Ashnda Osmanh Devleti mukim ve ram yetkili btiytikel-
sini uhdelerine almak istiyordu. Bu gartlar altrnda \Varner, istr.nbul'da ikamet elEisi oiarak tayirrini ralep erti.
"eigi" deEiler arasinda ayrlm yapmayrp hepsine birden
mekteydi. Hatta yabancr elgileri kendi devletlerinin Os-
Hollanda Cumhuriyeti derlial karar almak rnecburiyetin-
manh Devleti nezdindeki tam yetkili btiyukelEileri
de-
deydi. Qiinkil Hollanda vatanda;lari Ingiliz himayesine
verildi$i takdirde Hollanda milleri L6I2 ahdn6.mesinderr
$il, o devlerin vatanda;lannln, yani bir taifenin bir
nevi
onceki sradisiine geri donmiig olacaku.'0 Lruintts War-
rak konsoloslarun da vazifelerine ba;layabilmeleri iEin bir
nda rihayet geEici olarak Flolanda miilerinin rek remsilcisi tinvanr verildi. itimarnamesi de i655'de gonderildi.
Fakat Girit muharebesinde Hollanda'nrn faal olarak Venedik'i destekledi$i haberleri iizerine \Tarner Bab-r
Ali'de pek de hog kargrianmadr.rl 1616 ve 1553'de bir
gdreve tayin edilen
si Jean de la Haye Vandelet,ae eskiden oidu$u
gibi
ketlrudasr olarak deierlendirmekteydi. Bu ci.rmleden ola-
diler Osmanh
tebasr gibi pidigdhtan
Osmanh pafaslnrn esir ediimesi ve rnallannrn ya$ma
bir berat almalan gerekiyordu. Mamafih, di$er elEilerin
Colyer'e rakrndrklan tavrr BAb-r Ali'nin gozrinden kaEmamr;n. Venedik ve Fransrz elEiligi rerctimanlanndan
soruldu$unda, Hollanda Cumhuriyeti'nin Haga'nrn gidi;inden beri hiEbir zalnan rarn yetkili buyi.ikelEi tayin
edilnresi ransiyonu iyice arrrrdi. Flacta Warner I66:^'de
ecm edi
bir siire hapsedildi. osmanh htikiimerinin verdigi
!i n i, Colyer' in tinvanr nrn da m as i altatg izara denk
oldulunu soylediler. Boylece ancak kendisine biiyiikelEi
sifarr verildikten sonradrr ki pidigAh Flollandahlara yeni
bir airdnAme vermigtir.t5
sozle-
re ra$men Hollanda kapiriilasyonlan
i514'den beri yeniIenmemisri, Padig6hrn tahra Erkrr!r'da oromarik olarak
yaprlan recdid de yerine getirilmemigti,
Colyer cecdid olunan airdnAme-i Iiij.mdyunu 9 ZiI-
1665'de Warner'in oltimu ile Osmanh roprakla'n_
kade
daki Hoilandahiar bir kez daha korumasrz kaldrlar, warner'ln yanrnda kanqrlar olarak gahgan Fiollandair bir rijc().\AlAr\t.t
I09I
lKasim 1680 tarihinde diizenlenen bir mera-
simie Sadrazamrn elinden aldr. Flollanda milleri bu surerle altdrrlmeleri srrasryla 167 3 ve l,6l
ffiff
,w
.srvn.sr:
)
yrliarrnda yeni-
.{- -..
'
Iqnen*FransIL-ve.Ingilizlerle--aynr-stariiye-ytikseltiimig--raldullandayrl-7.
ahdnA-
oluyordu. IV. Mehmed tarafrndan verilen bu son
menin esaslan, kapittilasyonlann I9L4 yrhnda ilga
edili-
',Goaden Eea.u/'(Alrrn Qag) olarak adiandrnlmakradrr.
Boyle briytik bir deniz giici.iniin, doluda Basra Kor-
yrl
sonra Colyer iscanbul'da dliince, babasrnro elEilikte katibi ve Hollanda milletinin muhasibi olan bnyiik o$u JaFakat yeni ahdnAmenin veril\inden hemen
iki
fezinden batrda Macaristan'a kadar
itimad
cobus Colyer gegici olarak yerine gegti. Resmi
da
istaabul'a ul4u. Jacobus Colyer istanbul'da ye-
mektubu 1684'de kendisine verilen biiyiiJrelgi srfatr
elgili$i
esnasrnda sefarerte bulunmasr ve istanbul'un iinde gelen
Tiirk ve Rum aileleriyle olan yakrn remasr, Bab-r Ali'derigm[ti ve Eok iyi Ttirkqe biliyordu. Babasrnrn
ki di[er
Jacobus
giiefiier-
ne getirmigierdi. Hollanda'nrn bu kalkrnma devri bugiin
;ine kadar muteber kalmrgnr.56
1688'de
yiizyrida.en-biiyiiFderiiz
gen\ bir colra$ada
ticaret yollalna hakim, bir iE deniz olarak Karadeniz,i
elinde bulunduran, A-kdeniz'deki donanmasryla, giiElii
ordusuyla, devrinin en kudretli devletlerinden olan Os-
manl Devleti iie aradaki mesafenin uzakhlrna ra[men
gok yalro ticari ve diplomatik illgkide bulunmasr gayer
tabiidir. 17. u'n ba'la'nda Hollanda'run d4 ticarerinin
g6 40,nt Osrnanlt Devleti ile yaptrlr dikkate alnacak
olursa, Osmanl-Hollanda rnijinasebetlerinin seviyesi
bir iistiinlii-k saflryordu. hakkrnda bir fikir edinmek miimkiin olur. Ig. asrrdan
Colyer ilk olarak ingiliz meslekda5ryla beraber itibaren ingiltere iine gegerek bilindili iizere 19. asrrda
meslekdaglartna kargt
(1711),
osman!-venedrk Harbrnde (i714-1718), osmanh-
KarlofEa Andlaqmasr'da (1699), daira sonra Prur
Awsrurya Harbinde (17i6-17i8) ve Pasarofga Andlalmasrnda (1718) arabuluculuh yaptr.
sadece ticareti
dolrudan etkiler hale gelmigtir.
i8 YiiryrLn Ortalanna Kadar Istanbul'daki
OsmaLrl-Avusturya
bang gtiri\melerindeki performansr dolayrsryla
delil, osinanl siyasetini, hatta ig iqlerini
Avusrur- Hollanda Temsilcileri.
RoConelis HAGA ( j612-1638) biiyii.kelEi, Hollaoma imparatodulu kootu iinvaru verildi. Bu nedenle Os- da,ya diindii.
manlr vesilralarrnda adt uYahomo Kowe lfulyer" peklinde
Hmric C1pS (j63g_1647) maslahatgiizar, istan_
ya imparatoru tarafindan kendisine 1703'de Kutsa.l
gegmektedir. Bu diplomatik faaliyetler
OsmaoL:-Hollan-
da mi.inasebetleriniLr selismesiode biivijd,r
'
N icah: GHISBRECHTI (1647 -1654) maslahatsii-
SONUQ
drlr
V
ijldii.
zar; isranbul'da
16. asrrn ortaianna kadar ispanya'ya tAbi olan
Ianda, Once
bul,da dlau.
rol ovnarnrsur.
Clrarles, daha sonra
Hol-
Iminxs \Y/ARNER Q654-1665) maslahatgiizar, is-
II. Philip'in uygula- tanbul'da iildii.
mezlrep baskrlar: neticesi ayaklanarak
l574'de
Jori: CROaCK (1667) istanbaL'a gelirken Ragubalrmsrzllrnr kazanm4trr. 1579'da Giiney eyaletlerinin za'da dldu.
btlilini
ve imparatora sadakaderini ilanrndan soura
biiyiilii Hollanda olmak
iizere yedi Kuzey
en
eyalerinin
Jnin s C1LyER
bul,da dldii,
kendi birljklerini kurmalarryla onaya Etkan Hollanda
cumlruriyeti (United Provinces)
dot',j;;;il
kimlerini kullanarak gok hrzl bir ilerleme
bpanya nrn uyguladlSr
yi durduramam4trr.
lR
Jambtu
kaydetmi;tir.
werp're Avrupa'nrn ticaret ve deniz nakliyatr
Anr-
merkezini
kuran miite;ebbisler, merkezlerini Amsterdam'a
Jwn
Fffi
ffi
Charles d.es B?RDES (1744-1747) maslahatgii-
zat
tagrya-
| )sA\n\t.t
,l'"t::
c1LYER(1682-t72t) biivi:-kei9i'
:ALK)EN (1726-174q biiytikelqi' Hol-
landa va d0nou.
sadr amoarS0lar ou llerleme-
ispanyo'nrn iggaiinden doce
(1667-16g2) biiyiikelEi, istan-
Elbert DE
.siYASi:l'
I{)CHEPIED (1747-1763) biiyiikelEi.
I
Roger Lockyer, Habsburg and Borrrborj Europe 14iO-I720,
man, 1988,
3
3
\Y:
Long-
I7
sl5i.
Fransa'daki kiiEiik
bir prenslik olan Orange'a varis olmasrndan
dolayr
18
19
lfilliam
1
g4irdikteri biicijn ikonalarr sokaklarda krrdrlar. ikoua isyanr dalra son-
20
II
l!74'deki bu zafer Leiden'rn
ve dolayrsryla Hollanda'nrn kurrulu;
22
berleri irakkrnda Utrecht Universiresi'nde dokrora yapan ve qok yakrnda
yeciltirilmeye baglaumrgrrr. Leiden Universitesi bugiin diler boliimlerinin
nna dayaoarak yaprr! aralctrmalar, Hollanda'ya kapitillasyoniar verilmeden Eok iince, Amsterdam tijccartntn sadece kendi adrna defil, bilhassa
rezini reslim edecek olan Mehmet Bulut'un giimrtikier ve liman kayrrla-
Hamburg ve diler limanlardar: da Osmanlr iilkesine cicaret emriast getirdi!ine dair onemli bilgiler vermektedir.
PJ.A:N. Rienbergen, A Slron History of
23
clre Necherlands, Amersfoort:
William iilkenin ltuzurunu bozmak, isyankar, insanlrk
Preus.
Ar
Bosscha Erdbrink,
che
leslrold of Felicicy; Ortoman-Dutch
During clie Embassy of Cornelis Calkoen
Ankara: fiK Basrmevi, IP75, s 2.
diigmanr,
ac dre
Relations
SublimePorr 1726-L'144,
Hrisriyan diinyasrnrn vebasr ve hain olrnakla suglanmakradrr. William
at
:--,
Jonathan Israel, Ibid, s 97.
hakkrndaki ichamlar ve rnijdafaanamesinin ingilizce cam mecni igin bakr-
It
Jonathan Israel, It:id, s 99.
!o
Arrus Thomas, Concinvation De L'Hisroire Des Tvrcs, Depvis Qvi'ls
Fvrenc Rendvs, A. Roven, Chez lean Berchelin, MDCLX, s850-8)1.
27
P.J.A:N. Riecrbergen, Ibid, s 55;
--
.,.
a
r
Halil inaicrk, An Economic and Social Hiscorl, of the Ocroman Empire,
Cambridge: CUP, i994, s 3lJ.
Be!,
Milnleatirrs-Selatin, Isranbul:
i849, c
na
28
l0
kuludur deyu icikad ediib ...ve Papa denileu U0 a;n-; Halrkrn bir bilmeyiib hazret-i isa aleyhisselama tannlrk isnad edirb elleri ile yapLrklara pur-
yiiriicmekteydi. Osmanlr vesikalannda-
Bosscha Erdbrink,
Ibid,
s J.
Bossclta Erdbrink,
ibid,
s 1.
Akdes Nimet Kurat, TUrk-ingiliz Mljnasebeclerinin Bqlangrcr ve Geligmesi, Ankara: A.U. DTCF Yayrnlan, 1953, s
larr ve surerlere capub .,.siz Papaluya krlrE Eekiib daima anlarr katl eylediitiiniiz ecilden rnerharnet-i gaharre ve gevket-i mijl'kinemiz lrer vechile si-
32
zin rasarrufurtuza masrufolub karadan ve deryadan her )ral ile size rnuavener-i lrusrevdnemiz zuhura gelmek ve ol zalim-i U0 ain elinden sizi lralas
ll6.
"Kapudanrm ve sair vijzera-i izamrm miinasib gordi.rkleri iizere, Flandra
vil?yerlerinden Holandiye ve Zelandiye ve Frizlandiye ve Gilderlar:diye
nam dorr pare viliyetlerin ci.jccar nyifesi Ingiltere kraligesi bayra! alrrnda
gellib..." Akdes Nimet Kurar, Ibid, s ?06.
ve Hak dine sevk ecmek lazrm olmugdur... dairi her ne yrlda ve ne zxmar)ceng ermek murad edijniirsenljz ana gore itimad
33
oluuur ademleriinijz yilce asicanemize gonderiib rnezbur kulumuz ile ma-
nimriyazacn, EI2,
Bayrak meselesinin teferruacr iEirr bakrnrz: Halil inalcrk,
c
ahvaliniizii bildriresiz ki cayin eylediitiiniiz zamanda asakir-i rnansure-
iY
s t I84, Akdes Nirnec Kurac, ibid, s90-91; Mijbahat Kiitiiko$lu, Os-
manlr-ingiliz Iktisadi Mrinaseberleri, Ankara: s 39-45.
miz g6nderilliib gere$i gibi muavener oluna..."
34 I Mayrs i512.
3, Haga'ntn kabullj rarilrEi Naima
Feridun Be!, Ibid, s 458-460. ''...Cezlyir-i !arb beperbe!isi Ali Paga edamallahij ikbalehuya irsal olurran azulraliniz geliib v.tsrl oldu. Mazmurrun-
urafrodat) gu gekilde casvir olunmakudrr;
"Frenk diyarrnrn car:ib-i $imalisinde Balrr-i Muhir kenarrnda Felemertk
memlekerine vali olan Fhndr dukasr ranlndan hediyeler ile irsal olunan
vc
miizalterec nleb eyledii!iiniizii; ...a'da-yr din iizeri ne ne yrlda ve ue za-
ka'asrd ve rijccann sefineleri gel
mattda hareker ve h0cumlr mecal ve ikLidarLnrz olacak ise ana lOre... siicl-
de-i sa.'idere ademleri niz g6nderiib..,
drg siyasecini de
Alexander De Groot, Ibid, s 9?.
ve nakuslarr redd edrjb Hak ceala birdir ve ve ltazrer-i Isa peygamberi ve
da Hristiyanun caaddisinderr gikayer ediib rrnbe-i ulyadan mu:rvener
gelip, devlecin
ki adr "Usradr Ceneralleri"dir
malurnuouz ola [:i,...siz dairi puca rapmayub ki]iselerden putlan ve suret
an
ilk dela 1464 yin'
la anrlmaya baqlanan bu korrsey, gehirlerden segilen remsilcilerden meyda-
II, s.450-{52:
Ier ve belzadeler ve sair Lureran rnezlrebi ayanr mektubumuz vasrl olrcak
b6 dinine asker
asnn sonianndau icibaren din adam-
Burldan sonra FelemenkEe Staren Getieraal, ingilizce Sraces-General adrl'-
n...Flandra ve ispanya memleketlerirrde Luteran mezlrebi iizere olan be!-
da Papa
Se
da bugiinkii BelEika'nrn Bruges gelrrinde toplanarak biraraya geldiler.
Alexander De Groot, The Onoman Empire ar:d rhe Dutclt Republic, Le-
Feridun
I).
larr ve asillerden olugan geirir meclisleri, yani Esrares,
iden: Nederlands Hisrorisch-Archaelogiscit Instiruur, I978, s 84.
I
Alexander De Grooc, Ibid, s 86-87; Osmanlr-Hollanda iktisadi mljnase-
bir miikafarr olarak
I175 yrlrnda burada bir i.jniversire kurulmug ve Protesran din adamlan
halen kutlanmakudrr. Leiden direniginin
H. Lehmann, The Drama of Vitliam of Oraoge, NY: Agora Publishing, i937. Prens Mlliam bugiin Hollarrda'nrn Delft gehrindeki Nieuq'e Kerk (Yeni Kilise)'de gomiiltdiir.
I
Gizli olarakytirijciilen bu cemaslann mairiyeti lrakkrnda kapsamh bir ara;-
vard rr.
3 Ekirn
nrz: L.
i0
s 366.
frndan pargalandr.
Bekking Publishing, 1998, s 76.
9
Halil Inalcrk, Ibid,
rlrma lrraflmrzdan yaptlmakradrr. Bu lconuda bazr ipuglartna rasdanmak-
yaznilal, kol eksiyonu mevcurrur.
^
savagpraki-
la birlikte deraylr bilgilerin elde edilmesi igin etraflr gahgmalara ihtiyaE
olup kilriiphanesinde son derece krymerli eserlerden olugan bir de TiirkEe
8
bir
mediler. Kiliseler yalrnalanarak delerli ikonalar ofkeli kalabaltklar tara-
yanlsrra $arkryat aragrrrmalarrnda diinyarrrn iinde gelen i.iniversirelerinden
7
ve gilverresinde p0 adet rop ra-
ra dif,er gehirlere de yayrldr. Calvirrist papazlar halkrrr galeyanrnr 6nleye-
giinii olarak
6
Breroni, yalrut burton'denilen bu kalyonlar yiilcsek bordalr olup 30-40 rop
nasl sa)r1hys1flu.
A[ustos 1566'da Ancv'erp'te qrkan isyanda, halk kiliseleri basarak ellerine
'.' inalcrk, Ibid, s i89.
HaliI
gryan modeileri inga edilmigtir. O devir iEin bu ka.lyonlar
van Orauje
adryla anrlmaktadrr.
4
i
't
c4ryabiliyorlardr. Daita sonra 2-3 kar olan
\Viliiam'a, Orange Prensi adr verilmig, Hollanda bagmsrzlr!nr kazandrksonra da bu ijnvanr siirdirrmiigtUr, Hollanda'da
Sysr'em, Ne-w-1ork:-Academic'Presi
< tt/
tllt4
Roger Lockyer, Ibid, s. 218.
un
L Vallersre,in, Tlre ModernlVorld
ijb
esnaf ticaret emriasr getiiritb yine
di'
yarlarrna cevecclilre izirr rica ertiklerirrde Uskirdar ba!Eesinde elgileri bisrtr
"
brrsi-i arabe-i aliyye iie gereflenerek izin verildi'.
2
I -1
Jonarlran Israel, Durch Pri nr;Lcy,
1.4
Jorratlran lsrael,
lbid, s2l.
balr:rt Kiirtikof,lrr,
l5
l6
Jorr;rrhrrn Isrnr.l,
lbid, s2l-lS.
Jorrallrart lsrarl,
lbid,
Prr.rf.l)r. isnr:ril lirciini('nt Ktttarr'l Arnt:r!:rrr, Arrkitru: 1989, I t)()"!JI , All
ibrulrirn Savag, Osn:arrlr lilgilerirrirr I{rsnr'i Kabrrl I)rotokolltri, ii,gt Urri'
i
O qrf!arda Mi.islrjmarr olrrrlnr iEin
"'liirk oldrr', ifiidt.si kullarrrlrrrlr.
)(,
s.1.
n'levkr'6 Al''Elqi krbulUnde sarayda tertiplerten nterasint igirr bakrrtrz:
Milli 'iert'bbtt'lar Mecntutrst, s 5l 1; Mit-
drrrralrrnart Pa;a Karrurtrtamesi"
s409.
' ).\,\1,1:.,,
m
\r'/^.sr.'r
"XVl. Yiizyrlrl;r l:evkal;rdt l:l,,ilerirr A!rl;rrrtttlsr"'
')
jl
,,.. i
i
",:i..
_
li
'-rgi.
-.:ril.
Tuih incelemeleri Dergisi, c XI, I996, 111-114; Mehmer ip;irli,
TD\/ Islam Ansiklopedisi, c, I I, 3-5.
31
--_
',Elgi"
ljj9i.69
-L2l
tl+,:-=*
che
ir, ' ::
ri Dared I09I/I680,
ff.€n:
;... :.
49-62. Hans Theunissen ise Ucrechc Universiresi Edebiyar Fakljitesi'nde
I!84
-
YayrnlanmamrS Masrer Tezi, Bilkenc
Univ. I996,
s
yrhnda hazrrladr! Een Diplomatieke Analyse van de Ahdndme adlr
dokrora rezinde irer ilE ahdoimenin diplomarika bakrmrndan ralrlilini
yapmrg, forokopileriyie biriilcre rranskribelerini de vermigrir.
38
!:l:-i:'
Halillnalcrk, An konomic
and SocialHisrory of rhe Ocroman Empire,
s
)7 4'
39
g='.
7,:4-.'
!=:.-:
;
..
:
i
40
.
43
.tDrd. s
Erdbrink, Ibid, s I6-17.
lu.
Ibid, s 22.
Alexander De Grooc, Ibid, s 226.
Alexander De Grooc, Ibid, s 227.
Bossclia Erdbrink,
Ibid, s 2I.
6 Nisan I661.
Colyer'in gerirditi hediyeler arastnda ijzeri Osmanlrca harflerle yazrlr bir
yerkiire, ve Janszon tarafindan hazrrlanan Atlas Maior da vardt. Sulnr: IV
Rijk", Topkapr & Turkomanie, Amsterdam: De Bacaafsclte Leeuw,
1989, si0; ayrrca Tiirkge rercijmesi, "Hollanda ile Osmanlr impararorlu-
Mehmed'in emriyle bu arlas El-Drmelk6 tarafrudan TiirkEe'ye cercijme
Arasrndaki Diplomarik
edilmi;rir. Bu
iliqkiler', Osmanlrlar& HollandaLlar, istan-
mrnda
rerci.ime bugiin Topkapr Saral'r Kilriiplranesi Baldad krs-
No: 325-33)'de kayrclr olarak muhafaza edilmektedir. Bu konuda
bilgi iqin baktnrz; Ekmeleddin ilrsano!lu,
Bilimi
ve Os-
bul; 1990, s 8.
daha fazla
Oriiinal adr: Directeuren van den Levantsclren Handel
marrh Diinyasr: Bir inceleme Orne[i Olarak ]r{odern Astronominin Os-
err de Navigarie op
"Bacr
manlr'ya Girigi", Belleterr, c LVi (I992),
de li{iddellandsche Zee,
4l
42
Bosscha
Ben Slot, nDe Diplomatieke becrekkingen russen Nederland en her Osma-
!u
f.r.
i:-...
46
4/
48
49
t0
5l
52
fi
ar:se
f,.?'-
Zea (I620), Tunus (1626). Bu koosolosluklar iqin
bakrnrz: Alexander De Grooc, Ibid, s 2L5-2L7.
s
Orcoman Local Aurhoriries According ro rhe "Felemenk Ahdnime Defce-
frt":F
(i6lt), Ceuyir (16I6),
numara|drr. I612 ve 1680 Ahdnamelerinin
233-246>Bnienc An, Conflicrs Bemreen che Durch Merchancs and
i:4.-,
rEi-
Hrlep, iskenderiye, Livorno, Scio (1612),
hrnaka, Andro, Milo, Mora (16t3), Izmir, Venedik (16I4), Cenova
I.0i.08, I25g3.l 5'de ka-
rranskribe edilmig metinleri igin bakrorz: Alexander De Grooc, Ibid,
h:'t':
s
<
45 ilk Hollanda konsolosluklan:
yrrlr olarak mulrafaza edilmekcedir. 1634 ve 1680 yrlianndaki cecdidler
de 12593.41 ve
'Alexander De Grooc, Tire Ormmarr Empire and dre Dutclr Republic,
1l
Holianda'ya verilen bu ilk ahdnimenin orijinali bugiin La Hey'de Hollanda Devlec Argivi, Staren Generaai, Secrere Kas,
44
Bosscha Erdbrink, Ibid, s 10.
Alexander De Groot, "TIie Organization of Vest European Trade iu
Levant, i500-I800'Companies and Trade, Leiden:I98i, s 235.
tl:e
54
tt
Alexander De Groor, Ibid, s 228.
i
i'
?
:
:_
,'
I
:
l
I
I
i
:
r ,5Airii.J.l
1668.
ahdnimesi.
t6
Alexander De Groor, Ibid, s 217-238.
i3 Afusros
Evail-i Ramazan 1091/2i Eyliil-4 Ekim i680 tarihli ve iiEiincii Hollanda
FIiFI \i
k#{
r'lr\J
i
Iqm{DEKTLER
cilt
'1
E
-t-
aintNrci aoruvt
Osmarclz Tarihine Toplu. Bir Ba.kzS
PROF. DR. HAI-IL
IKlNCJ
O
IN.Ti.clK
BOI.UM
smanh D ealeti' r'zin, D o{a;u
kurulug a dair nazariyeler
PR1F.DR.cluNJ.HEYlvllDEpRoE DR.RLTDTIAULLINDNEREDR.oRIiANFKAvRULAdyRD.DQ.DR.UQLERBULDIIK
pRoF. DR.
;ERIF
kurulus
BAirAvEyRD.
DOQ. DR. ERIL
KttRKqrloGttr E )?D. nbg. on.
TURAN a D)Q. DR.
A'TEHAIET
ATIA4ET
jAHINGaZ
VEHBI ECERayRD. DoQ. DR. AHtvrET NEziHl
rumeliye geEig
/.tsz IROE DR. prR MENTZET.E vRD. oo9. oa inktulu snzclru I rl. tErlN AR.rr/N
duraksama
PROF. DR. iSMAiL AT-\
nOruu
tjqttttcU
'
Deuletten imparatorlzr{a Yiikselisin Minzarlarz: Fatih ue Yaauz
fatih sultan mehmet: "iki lctanrn ve iki denizin haJcimi"
PROF, DR, RHOADS MURPHEY
DoE.
DR.
yusuF
TDR. ENRICO
BA-fSO NDR, ]LYA ZAITSEVAASSOC, PROF. DR. MARIA
PIA PEDANI
ya.ruz sultan seljm: hadim-ul haremeyn
xUqlxnai aDR. KAIIARUZAATAN ytJ.toFF E A.r.roc. pRoF. DR. sE:'vlD MUHAMMED
A.tsoc.
PR7F. DR. JANE
HATH^Wfi ',E DOE. DR. ZEKERI\iA KLIRJUN
DORDUNCU
r rurrl GuMa;
FABRIS
E.s-.tryyiD
r
t )26
BOLUM
imparatorlu{un Ziraesi: Ciban Dealeti
ue
kosova'dan viyana' ya osmanh hikimiyeti
PR?F. DR. RAILAZAN AZEY z DoE. DR. AHMET
Kanuni
f iM$iRGiL
kanuni sultan si:leyman: osmanh'mn alttn gaft
PROF. DR. HO.9EIN MTRJAPARIEIROF. DR. VIOREL FANA1TE' IROF. On. eXXtU,tp.O ACXn'rF e MIGUELA A. Bt/NEs EPR)F. DR.
ERCUMENT KURANEPROn DR. KAMELFTLALTs|ROF. nn. Zr,rcniyn Xlr,+rqaDR. AHMET KAVAS EDR. NL/RrEN KLL\Q-SCHLIBEL
nuSlttci
sOrUNt
XVII, Yilzyzl: A.urupa ae iran. ile Miina.sebetler
A.ttr pRon
DR. GABoR.,{G0.tr0N s DR. pAL FoDORa DR. MARIA I\,aNIc.s-RE.ti F DR. TUFAN cArrpuz E DR. MoN/KA MILNAR E
PROF. DR. FARUK BILiCi E EIJLENT AH / 493 g DR, HI}.'AT'IEDD|N AIEAI,ATF.DOV KARAI(NLY N DR. HOSKADEM HA.iANOVA / 509
nOrtlt'l
ALTINcI
XVI
lL Yiizjtt lda C
s
nt
arzlr inzparatorlu.lz.t
PROF, DR. NORA{AN T7'ZKOV/ITZ
kuzeyde beliren yeni haslm: rusya
pRoF.
DR RoG)zHrN NrK7LAr
MrrlNL0wctr;at',y^"is;?##xH#?;F,KFA.{I,ir;:ri;rvEvr
PR?F DR..!V'ETLEN^ 7RESHK?VAn
osmanhla^rrn turkistan ve kafkasya ile iligkileri
CiirVpOdpir . ARZU OCAKl.r; YRD. DjQ, DR, MUSTAFA BUDAKa 7',RD. DOQ.
DR .iI.'ANA ABDL\LADZEADR, SEI/DA ALI KIZI SULEYMANOVA
osmanh diPlomasisi
PROF. DR. MEHMET S^RAy E y?D. DOQ. DR. ABDLT LIJIT
DR, MET]MET AI.I CAKMAKAPROF,
uuv. uK. nur toxnnlM SAyAf nD1E.
,
t i
iF6
tr tt
DR, MEHMET
tT{AOOIN
vAI.9IAIK,.{)',A r! PROn DR. H|ROKI ODAKAA EAGRI ERHANE YRD. DOq.
DR, BRAHIX| AYKUN
TEKNIK KOORDINATOR
MURAT OCAK
GORSEL YONETMENLER
HATICE KOT
/
ERSIN BAICI
/
SAI,IH KOCA
GORSEi. YONETMEN YARDIMCILARI
SEVGI OZCEI,IK / I-,EVENT EI,PEN / AY,5E BAI.CI
AII
DIZGI GRUBU
/ O. FARUK TA;TEPE / ADEMTEMIZKOK
AII $IM$IR / EMRE TA;TEPE z coTTmN ozEN
FAHRI UZUN / AHMET MAYAI.I
TA'T.EPE
RES1M TARAMA
/
SERA?
YANN KURUI.U BA$KANI
PROF. DR. F{AI,IL I|'IAI,CTK
YAYIN KURUTU
PROF. DR. NTEIAT
PROF. DR. YUSUF t{Ar-.\qOGLU
TORKTARIH KURUMU
PROF. DR. EKMII,TDDIN IUSNXOGI.U
PROF. DR. ERCUMTruT KURAN
FIACTTTEPE
NIVIRSITESI
PROF. DR. IACOB M.
IJASKI
U\NDAU
HEBREW UNTVERSITESI
SEMiH oFsET
PROF. DR. A_FiMET YASAR OCAK
CILT
FIACETTEPE ONIVERSITESI
BAI,KAN CitTEVi
PROF. DN.
S-6782-O3-X TTAKIA{)
(Cli,ll
PROF. DR. STANFORD SFIAW
C,\I.I Fo RN TA
YAYIN YERI VE TARIHI
ANKANA 1999
Diizgiinman
iLgIR ORTAYII
ANKA-R.A UNfVERSITESI
YAYIN KODU
EbrCrsu: Mustafa
O
lsrANBUt oNlwzulTEsl
GOr(CEN TXKNIK
97
BASMNT
PROF. DR. MUBAI{AT S. KUTUKOGLU
DIZGT
975-6782-04-B
CTTIO
ULUSLARAR^SI ISI.AM KULTOR SANAT VE TAR1H AB^flNRM^TARI MERKEZI (IRCICN }ASKAN]
YAZTEVI iLETi$lM HIZMETTERl
Ka[rt
GoYuNq
TASHIH GRUBU
GRATIKTASARIM
Yan
EILKENT UNTVERS1TISI
I$IANBUI. ONIVEzuIEsI
pUNpnR z gumryRA sAK / :ZLEM NTA
ISBN
/
CHICAGO UNIVERSITESI
TNTVTPI ALKAN
EINUR AGAoctu / KrArM nllcr
AHMET iGRACAVU; / HAIIT UNSAI T SNVfi" DUNDAR
AYIA YI\DIZ / MEHMET MII / EMINE OZDEMIR
oyA AKBA; ocAK
ffisww,-{r
PROF. DR.
U N
IVI
RS
ITE
S
I
/
BI
I.KENT UN IVERSITESI
BA}IAEppiw vrpivit,Drz
I.IACETTE PE UN IVERSTTESI