Detaylar ve Foroğraflar için tıklayınız.

Transkript

5 Engel gruplarına yönelik kariyer danışmanlığı eğitim programlarının hazırlanması Faaliyeti Müfredat/Curriculum belgeleri/(S:1)
ENGELSİZ İŞ YAŞAMI PROJESİ
Bedensel Engelliler için
Mesleki Grup Rehberliği Programı
KONYA
ENGELSİZ İŞ YAŞAMI PROJESİ EKİBİ
Proje Koordinatörleri
Doç. Dr. Zekeriya MIZRAK
Nevzat DEMİRCİ
Proje Koordinatör Yardımcısı
Dr. M. Nuri SALUR
Proje Eğitim Uzmanları
Prof. Dr. M. Engin DENİZ
Doç. Dr. Erdal HAMARTA
Doç. Dr. Bülent DİLMAÇ
Doç. Dr. Coşkun ARSLAN
Dr. Seher AKDENİZ
Proje Asistanları
Ahmet ÇITLIK
Feyza ÖZEL
Yüklenici
Berka Bilgi Teknolojileri ve Danışmanlık Hizmetleri A.Ş.
Baskı
Ekopi Dijital Baskı ve Bilgi Tek. İç. Dış Ticaret Ltd
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ..................................................................................................................... 5
ÖNSÖZ..................................................................................................................... 6
BAŞLARKEN.............................................................................................................. 7
UYGULAYICILARA ÖNERİLER.................................................................................... 8
1. OTURUM.............................................................................................................. 9
2. OTURUM............................................................................................................. 15
3. OTURUM............................................................................................................. 17
4. OTURUM............................................................................................................. 19
5. OTURUM............................................................................................................. 22
6. OTURUM............................................................................................................. 25
7. OTURUM............................................................................................................. 28
8. OTURUM............................................................................................................. 31
9. OTURUM............................................................................................................. 34
10. OTURUM........................................................................................................... 36
11. OTURUM........................................................................................................... 40
12. OTURUM........................................................................................................... 46
4
ÖNSÖZ
Toplumların gelişmişliklerinin önemli göstergelerinden birisi de engelli bireylerin
toplumsal bütünleşmelerinin sağlanmasına yönelik yapmış oldukları çalışmalardır.
Engelli bireyler toplumun birer ferdi olarak eğitimden iş yaşamına kadar hayatın tüm
yönlerinde etkin olarak yer aldıklarında mutlu bireyler olarak topluma önemli katkılar sağlarlar. Bu yönde karşılaştıkları güçlükler ise aslında sadece kendilerinin değil
tüm insanların ortak sorunudur. Engelli bireylere yönelik destekleyici olmayan bakış
açısı onların sosyal yaşamla bütünleşmelerini sağlayan birçok fırsattan yararlanmalarını engellemektedir. Bu olumsuz bakış açısının oluşturduğu en büyük sorunlardan
birisi de çalışma yaşamına katılımlarıdır. Engelli kardeşlerimizin iş yaşamına katılımları için ülkemizde kanun ve mevzuat düzenlemeleri yapılmasına rağmen halen istenen seviyeye ulaşılamaması asıl önemli olanın toplumsal duyarlılık ve sorumluluk
alma olduğunun da bir göstergesidir. Necmettin Erbakan Üniversitesi olarak bu sorumluluğu omuzlarımızda taşıyarak engelli öğrencilerimizin hayatını kolaylaştırmak
ve eğitime adaptasyonlarını sağlamak amacı ile pek çok çalışmaya imza attık.
Üniversitemize bağlı Engelsiz Yaşam Birimiyle, engelliler için özel eğitime bir sayfa
ayırdık. Eğitim fakültemizde özel eğitim bölümlerinin yetkin bireyler yetiştirmesi ve
bu yetişmiş eğitimcilerin desteğiyle, engelli kardeşlerimiz daha verimli olarak hayatta ön plana çıkabilmesi için azami gayret sarf ettik. Eğitim faaliyetlerimiz yanında
akademik çalışmalarla da soruna tüm yönlerden çözüm bulmak isteğimizi gösterdik. Engelsiz İş Yaşamı Projesi bu sorumlu faaliyetin bir parçası olarak hazırlanmış
ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Türkiye’de Mesleki ve Teknik Eğitimin Güçlendirilmesi Hibe Programı çerçevesinde desteklenmeye hak kazanmıştır. Konya Büyükşehir Belediyesi ortaklığı ile yürüttüğümüz projede engelli bireylerin iş yaşamına
uyum sağlamalarını kolaylaştırmak amacı ile mesleki rehberlik eğitim programlarının geliştirilmesi, alan araştırmaları yapılması, engelli bireylere kariyer danışmanlığı
verilmesi gibi pek çok faaliyeti gerçekleştirdik.
Necmettin Erbakan Üniversitesi olarak bu bilinçle hareket etmeye devam edip ‘Eğitim için engel yoktur’ felsefesi ile pek çok yeni çalışmaya da imza atmanın sözünü
vererek projenin sonuçlarının engelli kardeşlerimize, eğitimcilere, anne babalara ve
iş dünyasına hayırlı olmasını temenni ediyorum.
Prof. Dr. Muzaffer Şeker
Necmettin Erbakan Üniversitesi Rektörü
5
ÖNSÖZ
Konya Büyükşehir Belediyesi engellilerin sosyal hayat katılımı yönünde sosyal belediyecilik çalışmalarımızın başında gelmektedir. Tüm hizmetlerimizde insan merkezli
projeler üreten Konya Büyükşehir Belediyesi, engellilere yönelikte birçok çalışmalar
yapmıştır.
Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı ile 2008 yılında imzalanan protokolle başlatılan “Engelsiz Kent Projesi’ni Türkiye’de ilk başlatan şehir Konya’mız olmuştur. Engelsiz Kent Projesi kapsamında kentsel yerleşim alanındaki kavşaklar başta olmak
üzere farklı bölgelerde rampalar oluşturmak, kaldırım düzenlemeleri yapmak, yoğun trafikte engelli araçları ve bisiklet ile ulaşımı emniyetli bir hale getirmek amacıyla 114 kilometreden fazla ayrılmış engelsiz yol yapılmıştır. Konya merkezde yoğun
olan kavşaklarda 210 adet akustik sinyalizasyon sisteminin uygulaması, 61 adet alçak tabanlı, yana yatabilen, engelli rampası ve tekerlekli sandalye sabitleme sistemi
bulunan otobüsün alınmıştır. Yine engellilerin kamusal alanda her türlü kamu hizmetinden yararlanmasına yönelik binalarda erişebilirlik çalışmaları sürdürülmektedir. Belediyemiz engellilere yönelik, Türkiye’de ilk olan Engelsiz Mekânlar Projesi’ni,
Sanatla Engelsiz Hayat projesini, Bedensel Engelliler Sema Okulu projesini, Mevlana
Kültür Vadisinde Engeli Master Planı Projesini, Görme Engelliler İçin İnternet Sitesi
Projesini, Engelli Hakları Zabıta Amirliğini ve Engellilere Özel Mehter Takımı gibi birçok projeyi hayata geçirmiştir.
Konya Büyükşehir Belediyesi, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından
düzenlenen Özürlü Dostu Belediye yarışmasında 3 ödül birden almış olup, Meslek
Edindirme alanında birincilik, Bakım alanında ki çalışmaları ile ikincilik, Eğitim alanındaki çalışma ile de üçüncülük ödülüne hak kazanmıştır.
Belediyemiz, Türkiye Beyazay Derneği arasında imzalanan protokol ile engelli istihdamına katkı sağlanması amacıyla engelli Kariyer Merkezi oluşturma çalışmamaları
başlatılmıştır. İş adamlarının mevzuata adapte olmasını, engelli kardeşlerimizin haklarını öğrenmesi ve sorunlarının çözümüne katkı sağlamak için çalışmalar yapılmaktadır. Engellilerin istihdamı noktasında personel istihdam politikası, KOMEK meslek
edindirme kursları ve kariyer merkezlerimizle engellilere yönelik hizmetlerimiz devasm etmektedir.
Belediyemiz ortaklığında yürütülen “Engelsiz İş Yaşamı Projesi” ile engellilere yönelik birçok kazanımlar elde edilmiş olup, engelli kardeşlerimize, vatandaşlarımıza ve
Konya’mıza hayırlı olmasını temenni ederim.
Tahir AKYÜREK
Konya Büyükşehir Belediye Başkanı
6
BAŞLARKEN
Günümüzün rekabetçi iş piyasası bireylerden daha fazla bilgi beceri ve deneyim talep etmektedir. Bireylerin bu değişimlere uyum sağlayıp, rekabeti yönetmeleri ve
değişimleri kariyerlerinde avantaj haline dönüştürebilmeleri giderek karmaşıklaşmaktadır. İlgi, yetenek ve değerlerine uygun bir mesleğe karar vermek, iş arama
sürecini sağlıklı bir şekilde yürütmek, iş ortamında gerekli yetenek ve becerilerle
donanmak engelli olmayan bireyler için de kolay bir süreç olmazken, engelliler için
daha fazla zorluğu içerisinde barındırmaktadır.
Kariyer rehberliği ve danışmanlığı bireylerin kariyer gelişim sorunlarına rehberlik
etmek üzere tasarlanan kişilerarası süreç olarak bilinmektedir. Bu tür hizmetler,
okuldan iş yaşamına başarılı bir geçiş süreci için öğrencilere beceri, tutum ve bilgi
edinimlerini artıran bir alt yapı sağlamaktadır. Çoğunlukla engelliler için kariyer rehberliği ve danışmanlığından yararlanma olanağı daha az olarak düşünülmektedir.
Pek çok engelli genç sosyal, problem çözme ve karar verme yeteneklerini sınırlayan
öğrenme deneyimleri yaşayabilmekte, mesleki gelişimleri için daha az rol modelle
karşılaşmakta ve keşfedici aktivitelere daha az katılabilmektedirler. Aynı zamanda
yetersiz ve akılcı olmayan mesleki inanışlara sahip olmaları da onları sınırlamaktadır.
Yaşanılan problemleri aza indirgemek ve alandaki eksikliği doldurmak amacı ile bu
modül Türkiye’de Mesleki ve Teknik Eğitimin Kalitesinin Arttırılması Hibe Programı
çerçevesinde yürütülen Engelsiz İş Yaşamı Projesi kapsamında geliştirilmiştir. Programın amacı bireyin kendini tanıması, ihtiyaç ve özelliklerine uygun meslekleri seçebilmesine yardımcı olmanın yanında potansiyel işverenlerin bireyde görmek istediği
olumlu özellikleri artırmalarına önemli katkılar sağlayacaktır.
7
UYGULAYICILARA ÖNERİLER
Değerli eğitimciler,
Bu modül bedensel engelli bireylerin kariyer rehberliği grup programından yararlanabilmelerine yardımcı olmak amacı ile hazırlanmıştır.
Engelli öğrencilerin akademik ve mesleki başarılarının önündeki en büyük engellerden birisi onlarla etkileşim halindeki bireylerin çoğunun onlardan düşük beklenti
içerisinde olmalarıdır. Lütfen Modül etkinlikleri süresince bireylerden beklentilerinizi düşürmeyiniz.
Varsayımlarda bulunmayınız. büyük olasılıkla engelli öğrenciniz hayatı olumlu karşılayabilmek için engelin zorluklarıyla baş etmeyi öğrenmiştir.
Program esnasında öğrencilerinizin kendileriyle ilgili gerçekçi beklentiler edinmelerine katkı sağlamaya çalışınız.
Etkinlikleri uygulamakta güçlük yaşayan öğrenciniz olursa ona nasıl yardımcı olabileceğinizi sorunuz ve etkinliği tamamlamasını sağlayınız.
8
1. OTURUM
Tanışma, Programın Amaç ve Öneminin Açıklanması, Grup Kurallarının Belirlenmesi
Hedefler
1. Uygulanacak Kariyer rehberliği grup programı hakkında bilgi vermek.
2. Grup üyelerinin birbirleriyle tanışıp grubu kendilerini ifade edebilecekleri güvenli bir ortam olarak algılamalarını sağlamak.
3. Programın amacı ve önemi hakkında gruba açıklama yapmak.
4. Üyelerin grup kurallarını öğrenmelerini sağlamak.
Materyal
Kağıt, kalem, Her üye için üzerine isim yazılabilecek kartlar
Süreç
1. Grup üyelerini hoş geldiniz diyerek güler yüzle karşılayın. Grup üyelerinin daire
biçiminde oturmalarını sağlayın.
2. Grup üyelerine kariyer rehberliği grup programı hakkında şu şekilde bilgi verin :
“Şu andan itibaren kariyer rehberliği grup çalışmasına katılmış bulunuyorsunuz.
Grup toplantılarımız haftada iki defa olmak üzere 12 oturumda gerçekleşecek. Her
bir oturum için süre 90 dakika olacak. Bu programın amacı kariyer yolculuğunuzda
sizlere rehberlik etmektir. Bu amacı gerçekleştirebilmek için ilgi ve yeteneklerinizin belirlenmesi, çalışma hayatına yönelik motivasyonunuzun artırılması, meslekler
hakkında bilgi sahibi olmanız, iş hayatında kilit beceriler olan iletişim becerileri sosyal beceriler gibi yetkinliklerinizin artırılması, meslek ve yeterlilik arasındaki ilişkinin
kurulması gibi alanlarda becerilerinizin artırılması hedeflenmiştir “. Gerektiğinde
program hakkında sorulan soruları yanıtlayın.
3. Grup üyelerine kişisel amaç ve beklentileri olup olmadığını sorun ve bunları diğer grup üyeleri ile paylaşmalarını sağlayın.
4. Grup çalışmalarında bazı kuralların bulunduğunu ve bu kurallara uymanın grup
9
çalışmalarındaki önemini vurgulayın. Grup kurallarından bazılarını grup lideri olarak
gruba önerin ve bunları tahtaya yazın. Grup üyelerine bu kurallar hakkındaki düşüncelerini ve bu kurallara eklemek istediklerinin olup olmadığını sorun.
Önerilen Bazı Kurallar
a.Grupta konuşulanlar özeldir ve grup içinde kalır.
b.Gruba alışmak ve gruba dâhil olmak zaman alabilir. Bu nedenle gruba katılan
üyelerin her oturuma düzenli olarak gelmeleri gerekmektedir.
c.Grubun başlama saatine uyulması ve oturum bitene kadar üyelerin grup odasında kalmaları gerekmektedir.
d.Grupta her seferinde bir tek kişi konuşmalıdır.
e.Grup üyeleri gruptaki aktivitelere katılıp katılmama konusunda zorlanmaz.
f. Herkesin konuşma hakkı vardır ve grupta bir üye konuşurken diğerleri dinler ve
arkadaşının sözünü kesmez.
g.Grup üyeleri birbirlerine saygılı davranmalıdır.
5. Tanışma etkinliği için aşağıdaki yönergeyi adım adım üyelere uygulayın.
a)“Bu çalışmamızın amacı birbirimizi daha yakından tanımaktır” diyerek üyelere kartları ve kalemleri verin ve üyelerin kendi isimlerini kartlara yazıp yakalarına takmalarını isteyin.
b)“Şimdi sizden grup içinde tanımadığınız birisini seçmenizi ve kendinizi tanıtmanızı istiyorum. Eşler sırasıyla birbirlerine kendilerini tanıtsınlar.” Bu çalışma
içim üyelere iki dakika süre verin.
c)Süre dolduğunda üyelerden yaka kartlarını değiştirmelerini, karşıdaki kişinin
isim kartını yakalarına takmalarını ve başka birisine bu kez yakalarında ismi takılı
kişi olarak kendilerini tanıtmalarını isteyin. Bunun için de iki dakika süre daha
verin.
d)Çalışmaya tüm üyeler birbirleri ile tanışana kadar devam edin
e)Bu etkinliğin sonunda aşağıdaki konular üzerinde durun
- Kendinizi başka biri olarak tanımlamak nasıl bir yaşantıydı?
-Bu deneyimin ardından kendiniz hakkında neler öğrendiniz?
- Bu deneyimin ardından diğer üyeler hakkında neler öğrendiniz?
10
6. Ek 1 ‘i katılımcılara dağıtarak bir sonraki oturuma kadar incelemelerini ve ülkemizden 10 meşhur engelli düşünerek bir sonraki oturuma gelmelerini isteyin.
7. Oturumu sonlandırmadan önce, bu oturumla ilgili düşüncelerini sorarak, gelecek
oturumun konusunu kısaca açıklayıp, oturum zamanını söyleyin ve gizlilik ilkesini
tekrar hatırlatarak oturumu kapatın.
11
Ek 1
DÜNYADAN 10 MEŞHUR ENGELLİ
Pek çok kişi , engelli olmalarına rağmen adını altın harfler ile tarihe yazarak yüzyıllar boyunca kendilerinden bahsettirmişlerdir. Sizlerle dünyada iz bırakan 10
başarılı engelli insanı tanıtalım .
TİMURLENK (AKSAK TİMUR)
1336-1405 yılları arasında yaşamış olan Timurlenk Türk Moğol soyundan gelmesine rağmen tüm Asya ‘yı istila edecek kadar başarılı olmuş bir hükümdardır.
Tarihe meşhur Ankara savaşı olarak geçen savaşta Yıldırım Beyazıt’ı esir alarak
Osmanlı İmparatorluğunu sarsmıştır.
Timurlenk’in adındaki “lenk” eki aksak anlamına gelmektedir. Savaşlar sırasında
ayağından ve elinden aldığı yaralar ile çolak ve topal kalmasına rağmen ülkeler
feth ederek dünyada silinmez bir iz bırakmıştır.
ABRAHAM LİNCOLN (ABD’NİN 16. CUMHURBAŞKANI)
1809 ve 1865 yılları arasında yaşamış olan Abraham Lincoln, eller ve ayaklarının büyük olması ve vücudunda elleri ve parmaklarının orantısızlığı ayaklarının
uzun ve ince olması, miyop olması yüz şeklinin Marfan Sendromu bulunduğunu
göstermektedir. Gözlerinde sorun babasında ve çocuklarında da bulunmaktadır.
Lincoln siyasi hayatında ilk başta yenilgilerle başlamasına rağmen inat ederek
ve azimle ABD’nin unutulmaz başkanları arasında yer almış ve ülkesinde köleliği
kaldıran Başkan olarak tarihe geçmiş aynı zamanda bilge bir insan olarak vecizeleri günümüze kadar gelmiş insandır. En meşhur sözlerinden birisi şudur” çile
çekmemiş insanların çok az meziyete sahip olduklarını tecrübe ettim.”
ROOSSEVELT (ABD’NİN 32. BAŞKANI)
Franklin Delano Roosevelt 1882 ve 1945 yılları arasında yaşamış olan ABD’nin
32. Devlet Başkanıdır. Yapı olarak güçlü beden yapısına sahip değildir.
39 yaşında iken çocuk hastalığına yakalanmış ve yürüyemez hale gelmiştir. Ancak buna rağmen azimle çalışarak siyasi rakiplerini kendisini engelinden dolayı
siyasi malzeme yapsalar da o bıkmadan usanmadan çalışarak 08.11.1932 tarihinde ABD’nin 32. Devletbaşkanı olarak tarihe iz bırakır.
Ülkesindeki kaplıcalarda şifa araması engellilerin de o kaplıcalara akın etmesine
sebep olur. Kaplıcaları engellilerin faydalanacağı tesislere dönüştürerek onlara
destek olur.
Engelli olmasına rağmen sağlam kişiliği sayesinde inat ve azmi ile tam 3 kere
devlet başkanı olarak tarihe derin izler bırakır.
12
STEPHEN W. HAWKİNG
1942 yılında doğan Hawking beyin hücreleri Kainatın Gizemleri ile meşgul olan
Astro Fizikçi olan Hawking ALS hastalığı tedavisi mümkün olmayan bu hastalık
sayesinde evrenin sırlarını anlatan kitaplara ve bilimsel çalışmalara imza atmıştır.
Bu hastalıkta beyin sağlam kalmasına rağmen bütün vücut çöker. Genel başarıda “ Beynin sağlam ise vücudunun neresi engelli olursa olsun, başarıyı yakalarsın” genel inancı adeta Hawking de anlam bulur ve doktorların birkaç yıl ömür
biçmesine rağmen elli yıla yakın zamandan beri yaşam mücadelesine bilimsel
çalışmaları ile devam eden Hawking evlenmeleri ve boşanmaları ile de kamuoyunun gündemine gelmiş buna rağmen Hawking eleştirilere aldırış etmeden
başarılarına devam etmiş bir çok bilimsel başarılara imza atmıştır.
BRAİLLE
1809 VE 1852 yılları arasında yaşamış olan Louis Braille günümüzde bile kullanılan kabartma harflerden oluşan ve Braille Alfabesi denilen alfabeyi keşfetmiş
olan ve 3 yaşından bu yana görmeyen bir insan olarak tarihe derin izler bırakmıştır.
Önce öğrenci olarak, sonra öğretmen olarak Körler okullarında öğretmenlik yapan Braille aynı zamanda kitaplarda yazarak karanlık dünyasından sağlamlara
ve kendisi gibi görme engellilere ışık olmuş ve ismi verilen Alfabe ile tarihe altın
harfler ile isim bırakmıştır. Bugün bile körler okullarında Braille alfabesi okunmakta bu alfabe ile ülkemizde dergiler yayınlanmakta kitaplar neşredilmektedir.
İnsan engelli bile olsa hem sağlamlara hem de kendi gibi engellilere rehberlik
edebilir inancını topluma benimsetebilir ve yüzyıllarca isminden bahsettirebilir
BRAİLLE gibi.
HELEN KELLER
Hem sağır hem dilsiz ve hem de kör olan Helen keller 1880 ve 1968 yılları arasında yaşamıştır ve hem kör hem sağır olmasına rağmen başarılı eserler bırakmıştır. Helen Keller kör olduğu halde sağlam insanlardan daha çok kitap okumuş ve
88 yıllık yaşamında koklayarak dokunarak hayatı anlamaya çalışmış ve 10 kitap
yayınlamıştır. Hatta hayatını anlattığı kitabı ile kendisine ev bile almıştır.
İnsanlar arasında adaletsizliklere savaş açan Helen keller buna rağmen insanın
üretebileceğini “Eğitim Her Engeli Aşar” inancı ile kendisi gibi kör ve sağırların
eğitimle kimseye muhtaç olmadan yaşayabileceğini ispatlamıştır. Hem yazmış
hem konuşmuş herkese umut aşılayan konuşmaları ile destek olmuştur.
Şimdi en küçük zorluklarda mücadeleden ve gelişim gelişim yolculuğundan vazgeçen gençler Helen Keller’in hayatını ibretle okumalılar.
13
BEETHOVEN
1770 ve 1827 yılları arasında yaşayan Ludwing Van Beethoven gittikçe artan
işitme engeline rağmen Müzikte bugün bile dinlenen meşhur eserler vermiştir. Sağır olmasına rağmen 9. Senfonisini yazar ve bu eseri seslendirirken bile
orkestrayı yönetmeye kalkar ama orkestra aslında onun yanında bulunan şefe
göre 9. Senfoniyi çalar ve konseri dinleyenler Beethoven i ayakta alkışlar.
Beethoven’in hayatı bize insan isterse işitme engelli olmasına rağmen besteler
yapabileceğini ve bu alanda dünyaca tanınan eserler verebileceğini göstermektedir.
EDİSON
1847 ve 1931 yılları arasında yaşamış olan Thomas Alva Edison bir çok buluşa
imza atmasına rağmen biz onu ampulü bulan adam olarak tanırız.
İşitme engelli olması onu umutsuzluğa sürüklemez ve bu onun yalnız kalarak
yeni icatları için düşünmesine ve kendini geliştirmesine sebep olur
Ampulü bulmak için 2000 deney yaptığı söylenir . Başarısız Deneylerden sonra
deneyleri bırakmasını söyleyen dostlarına “Ben başarısızlığa uğramadım, 2000
tane tecrübem oldu” sözü meşhurdur ve 2500’e yakın buluşun patentini almıştır ve Gramafonun da mucidi olarak bilinir.
BLUNKENT
İngiltere’nin ilk görme engelli içişleri bakanı olan Blunkent 1947 doğumludur ve
Kamu alanında dini özgürlüklerden yana olmuş ve bakanlığı sürece bu konuda
mücadele etmiştir.
Blunkent İngiltere de içişleri Bakanı olmadan önce İngiltere’nin ilk görme engelli Eğitim ve İstihdam Bakanı olur ve İçişleri Bakanı olduğu zaman aldığı radikal
kararlar ile kamuoyunda zaman zaman eleştiri ve takdirler alır . 2004 yılında
özel meselelerinin kamuoyunun aşırı gündeme gelmesi üzerine istifa eden Blunkent’i Blair daha sonra Çalışma ve Emeklilik Bakanı yapar.
LABORİT
Emmanuelle Laborit Fransız Flim akristi olup, sinemada ve tiyatroda sağır dilsiz
kadın rollerini başarı ile canlandırmıştır. 1972 doğumlu olan sanatçı işaret dilini
öğrenip sanata yönelerek 17 yaşından bu yana sinema filimlerinde rol almış
1997 yılında “sessizliğin ötesinde “ filminde sağır anne rolü ile ödül almıştır.22
yaşında iken otobiyagrafisini “Martının Çığlığı” adı ile kaleme almıştır.
14
2. OTURUM
Engelli Bireylerin İlgilerini, Yeteneklerini, Kuvvetli ve Zayıf
Yönlerini Tanımlayabilmelerine Yardımcı Olmak
Hedefler
- Yetenek, değer, ilgi kavramları hakkında bilgi sahibi olurlar.
- Bireyler kendilerinde var olan kuvvetli ve zayıf yönleri keşfederler.
Materyal
Kendini Değerlendirme Ölçeği, Form 1, Sinema Filmi (Forest Gump)
Süreç
1. Önceki oturumun değerlendirmesini yapın ve bu hafta yetenek, ilgi ve değer kavramları ile kuvvetli ve zayıf yönler hakkında bilgi verileceğini belirtin.
2. Oturuma başlarken grup üyelerine ilgi, yetenek ve değer kavramları hakkında
bildiklerini grupla paylaşmalarını isteyin ve bu kavramları tanımlamalarını isteyin.
Gönüllü olarak bütün bireyler bu konuda bilgi verdikten sonra siz de bu kavramları
tanımlayın. İlgi’nin ‘İnsanların yaptıkları herhangi bir işten, katıldıkları herhangi bir
etkinlikten doyum sağlamaları, yetenekleri kullanmaktan ve onları geliştirmekten
duyulan zevk’ olarak tanımlanabileceğini belirtin. Yeteneğin ise ‘Öğrenme gücü, belli bir eğitimden yararlanabilme gücü olarak tanımlanabileceği gibi, kalıtımla getirilen
gizilgücün, eğitimden ve çevre etkisi ile geliştirilmiş kısmını ifade ettiğini belirtin. Örnek olarak, ilkokulda başarılı olabilmek için orta düzeyde bir genel akademik yetenek
yeterli olabilirken, ortaokulda ya da lisede başarılı olabilmek için daha üst düzeyde
yeteneğin gerekli olduğunu ifade edin. Değerin ise bir faaliyetin yapıldığı ortamdan
ve getirdiği toplumsal ödüllerden kaynaklanan doyumları içerdiğini belirtin. Yani, bir
kimsenin “Ben ne için çalışıyorum”, “Mesleğimden, hayattan ne bekliyorum” gibi
sorulara verdiği cevapların o kişinin meslek değerini yansıttığını belirtin. Bunlara cevap olarak “Yeteneklerimi geliştirmek için”, “Sevdiğim faaliyetleri yapıp mutlu olmak
için” ya da “ “Çok para kazanıp zengin olmak için”... vb şeklinde tanımlayın.
3. Bu bilgilerden sonra ilgi, yetenek ve değer kavramlarını daha iyi anlamlandırmak ve bireylerin kendisini tanımalarına yardımcı olmak amacıyla oturum sonunda
15
‘Kendini Değerlendirme Ölçeği uygulanacağını ve sonuçlarının bir sonraki oturumda
açıklanacağını belirtin.
4. Kendini tanıyan ve kuvvetli, zayıf yönleri hakkında bilgi sahibi olan bireylerin ileriye dönük daha sağlıklı ve doğru adımlar atacağını belirtin ve Ek 2 ’de yer alan soruları gruba yöneltin ve gönüllü olanlardan sorulara yanıt vermelerini isteyin. Bu
soruların amacının bireyin kendisini tanıması ve ifade etmesinde yani bir noktada
kuvvetli ve zayıf yönleri hakkında bir nevi öngörü oluşturacağını ifade edin.
EK-2
Neler yapmaktan hoşlanırsın
Hangi alanlarda kendini başarılı görürsün
Seni anlayan kişilerin kimler olduğunu düşünüyorsun? Neden?
Seni diğer insanlardan ayıran özelliklerin nelerdir?
Diğer insanlarla ortak olduğunu düşündüğün özelliklerin nelerdir?
Kendini bir cümle ile ifade etsen ne derdin?
Herhangi bir iş ya da mesleğe sahip misin? Sahipsen bu meslekten hoşlanıyor musun?
Engeline yönelik herhangi bir olumsuz tutumla karşılaştın mı? Ne hissettin?
5. Ek 2’deki soruların yanıtlanmasının ardından grup üyelerinin ikişerli gruplara ayrılmalarını isteyin. Grup üyelerine boş kağıt ve kalem dağıtarak kendilerinde gördükleri kuvvetli ve zayıf yönleri yazmalarını isteyin. Daha sonra verilen cevaplar ışığında
beş dk. bu cevapları kendi aralarında konuşmalarını isteyin. Tüm üyeler bu işlemleri
yaptıktan sonra gönüllü üyelerden verilen cevapları grupla paylaşmalarını isteyin.
6. Grup üyelerine hayatta bazen olumlu bazen olumsuz durumlarla karşılaşabileceğini, hayatın her zaman istediğimiz yönde akmadığını, ancak çabalar ve gayretlerle
birçok olumsuzluktan kurtulabileceğimizi hatırlatın.
7. Kendini Değerlendirme Ölçeğini bireylere dağıtın ve soruları belirtilen kutucuklara ‘hiçbir zaman, ara sıra, sık sık, her zaman’ şeklinde cevap vermelerini isteyin.
8. Ölçek bittiğinde ise cevapların bir sonraki oturumda verileceğini belirtin.
9. Forest Gump filmini izleyerek bir sonraki oturuma gelmelerini isteyin ve oturumu
sonlandırın.
16
3. OTURUM
Grup üyelerinin geleceğe yönelik planlar yapmanın önemini
kavramalarına yardımcı olmak, kısa ve uzun vadeli amaç
belirleyebilmek
Hedefler
1. Geleceğe yönelik planlar yaparlar.
-
Kendilerine ilişkin kısa ve uzun vadeli amaçlar belirlerler.
Materyal
Kalem, kağıt, yazı tahtası.
Süreç
1. Geçen haftanın özetini yapın ve sormak istedikleri herhangi bir şeyin olup olmadığını sorun.
2. Geçen hafta yapılmış olan Kendini Değerlendirme Ölçeğinin sonuçlarını sırası ile
grup üyelerine açıklayın. Ölçekte verilen bilgiler ışığında bireylerde var olabilecek
ilgi, yetenek ve değerler konusunda bilgi verin. Bu verilen bilgilere göre gerçekten
bu ilgi, yetenek ya da değerlerin kendilerinde mevcut olup olmadığını ve bu bilgilerin kendilerini yansıtıp- yansıtmadığını sorun. Bu konularda grup içerisinde tartışma
başlatın ve 10 dk. bu konularda konuşun.
3. Daha sonra izlemek için verilen ev ödevi hakkında konuşun. Filmi izleyen bireylerden film hakkında yorumlar ve özetler alın. Daha sonra aşağıdaki soruları grup
üyelerine yöneltin.
- Filmi izlerken ne hissettin?
- Filmdeki şahısla senin ortak yönlerin var mıydı?
- Sen o kişinin yerinde olsan aynı azmi gösterebilir miydin? Cevabın evet ya da hayırsa nedenini açıklar mısın?
- İnsanları engelli bireylere bakışı hakkında ne düşünüyorsun? Ne olmasını isterdin?
- Böyle bir filmin yapılmasında ve grup içerisine izletilmesinde ne gibi amaçlar olabi17
lir? Filmi izlerken bu gibi sorular aklına geldi mi? Ne düşündün?
4. Bu sorulardan sonra grup üyelerine ileriye dönük herhangi bir planlarının olup
olmadığını sorun. Verilen cevaplardan sonra gözlerini kapatarak beş yıl sonrasını düşünmelerini ve beş yıl sonra nerede olduklarını, nasıl bir hayat yaşadıklarını,
neleri başarıp neleri başaramadıklarını düşünmelerini isteyin. Bu sorulara verilen
cevaplardan sonra amacın ileriye dönük planları olduğunu belirtin ve verilen forma
ileriye dönük iki planlarını yazmalarını isteyin. Daha sonra bu planlar ışığında yine
aynı formda yer alan kısa dönemli ve uzun dönemli amaçlar sütununa bu iki plan
dahilinde yer alacak kısa ve uzun dönemli amaçlarını yazmalarını isteyin. Bu işlemler
bittikten sonra sırasıyla cevapları alın. Daha sonra oturumun özetini yaparak oturumu sonlandırın.
Geleceğe Dönük
Planlarım
EK 3
KENDİMİ AŞIYORUM
Kısa Dönemli
Amaçlarım
18
Uzun Dönemli
Amaçlarım
4. OTURUM
Meslekler ve Özelliklerim
Hedefler
1. Meslekler hakkında bilgi edinir.
2. Meslekleri seçerken o mesleğin hangi özelliklerine dikkat edilmesi gerektiğini bilir.
3. Her mesleğin farklı kişilik özellikleri gerektirdiğinin farkında olur.
Materyal
Kağıt, kalem, yazı tahtası, tahta kalemi, Ek 4(Özelliğim Hangi Mesleğe Uygun)
Süreç
1. Grup Üyelerinden bir hafta öncesinden ilgi duydukları meslekler ile ilgili bilgi (çalışma şartları, mesleğin gerektirdiği temel beceriler, kişilik özellikleri ve o mesleğe
sahip olmak için nasıl bir eğitim alınması gerektiği) toplamaları ve sınıfa getirmeleri
istenir.
2. Grup üyelerine söz hakkı verilerek mesleklerle ilgili topladıkları bilgileri sınıfla
paylaşmaları istenir. Mesleğin analizi yapılırken aynı meslek hakkında bilgi toplayan
diğer öğrencilere de söz verilerek ve diğer öğrencilerin etkileşimi ile birlikte sözel
olarak veya tahtaya yazılarak mesleğin özellikleri ifade edilir.
3. Üyelere ek 4 verilerek hangi etkinliklerin kendilerine uygun hangilerinin uygun
olmadığını belirlemeleri istenir.
4. Söz almak isteyen katılımcılardan kendi özelliklerinin (işaretlenen kendilerine uygun olan ve olmayan etkinlikler çerçevesinde) ilgi duydukları mesleğe veya diğer
mesleklere ne kadar yakın olup olmadığını değerlendirmeleri istenir.
5. İlgi duyduğumuz mesleklerin gerektirdiği kişisel özellikleri, çalışma şartlarını bilmenin ve ilgi duyduğumuz meslekle sahip olduğumuz özelliklerin uyumunun önemi
vurgulanarak oturum sonlandırılır.
19
EK 4 ÖZELLİĞİM HANGİ MESLEĞE UYGUN
1. Ayakta durmak
2. Elleri kullanmak
3. Kitap okumak
4. Düşünmek
5. Yeni fikirler üretmek
6. Yönergeleri uygulamak
7. Aynı hareketi sürekli tekrar etmek
8. Analiz, sentez, yorum yapmak
9. Eleştirmek
10. İnsanları ikna etmek
11. Yazı yazmak
12. Düzenli olmak
13. Ağır koku altında kalabilmek
14. Yüksek ses ortamında çalışabilmek
15. Açık havada çalışmak
16. Kapalı alanda çalışmak
17. Kirli, yağlı ortamlarda bulunmak
18. Şık giyinmek
19. Belli bir kıyafet giyinmek
20. Yardım etmek
21. Çocuklarla uğraşmak
22. Başkalarını dinlemek
23. Elektronik araçlarla çalışmak
24. Renklerle uğraşmak
25. Müzik aletleri ile uğraşmak
26. Resim yapmak
27. Şekil, şema, çizim yapmak
28. Yeni insanlarla tanışmak
29. Hayvanlarla uğraşmak
30. Sporla uğraşmak, bedeni kullanmak
31. Hesap yapmak
32. Yüksek yerde bulunmak
33. Denizden hoşlanmak
34. Seyahat etmek
20
35. Taşınmak
36. Konuşmak
37. Gece çalışmak
38. Düzensiz uyumak
39. Alıp satmak
40. İnsanları yönetmek
41. Yaratıcılığını kullanmak
42. Para ile uğraşmak
43. Araştırma yapmak
44. Deney yapmak
45. Hasta ve özürlülerle çalışmak
46. Yalnız çalışmak
47. Hayal kurmak
48. Tarihle ilgilenmek
49. Makinelerle uğraşmak
50. Toplumsal olaylarla ilgilenmek
51. Siyasetle ilgilenmek
52. Sesini kullanmak
53. Mekân düzenlemek
54. Olaylar arasında mantıksal bağlantılar kurmak
55. Kelimelerle oynamak
56. Hoşgörülü olmak
57. Tutarlı olmak
58. Sabırlı olmak
59. Sorumluluk almak
60. Sayılarla uğraşmak
61. Matematikle uğraşmak
62. Fizik problemleri çözmek
63. Dikkatini belli noktalara toplamak
64. Estetikle ilgilenmek
65. El göz koordinasyonu gerektiren bir işte çalışmak
66. Şekil, şema
21
5. OTURUM
Mesleki Değerlerim
Hedefler
1. Mesleki değerler konusunda farkındalık kazanır.
2. Mesleki değerlerin meslek seçimindeki rolünün farkına varır.
3. Edinmek istediği meslek ile sahip olduğu mesleki değerler arasındaki ilişkinin farkına varır.
Materyal
Kalem, kağıt, Ek 5 (Mesleki Değerler Listesi)
Süreç
1. Grup üyelerine Ek 5 verilerek grup üyelerinden listeyi incelemeleri istenir.
2.Üyelerden listede yer alan maddelerden hangilerinin kendileri için önem teşkil
ettiğini seçerek o maddenin yanındaki parantezin içine (X) koymaları istenir.
3. Daha sonra katılımcılara edinmek istedikleri meslek ile işaretledikleri mesleki değerleri karşılaştırmaları için kısa bir süre verilir.
4. Grup üyelerine sahip oldukları mesleki değerlerle düşündükleri meslek veya mesleklerin özelliklerinin benzerlikleri ve farklılıkları sorularak düşüncelerini paylaşmak
isteyen öğrencilere söz verilir
5. Daha sonra aşağıdaki sorularla süreç devam ettirilir:
● Gelecek yaşamınızda sürdürmek istediğiniz mesleğe nasıl karar verdiniz?
● Mesleğimizi seçerken mesleki değerleri göz önünde bulundurmalı mıyız?
● Mesleki değerler bireyin meslek seçimini nasıl etkiler?
● Mesleki değerler ile mesleğin özellikleri benzerlik gösterdiğinde veya göstermediğinde bu durumlardan kişi nasıl etkilenir? Neden?
6. Son olarak uygulayıcı mesleki değerlerin mesleğe karar vermedeki rolünden ve
mesleki değerler ile meslek özelliklerinin uyumunun öneminden bahsederek uygulamayı sonlandırır.
22
EK 5 (MESLEKİ DEĞERLER LİSTESİ)
1. Yenilikçilik (yeni şeyler üretme)
( )
2. Mesleki gelişime açık olma
( )
3. Yaşam boyu öğrenme
( )
4. Yaratıcılık
( )
5. Zihinsel güçlük ve üstesinden gelme
( )
6. Fiziksel zorluk ve üstesinden gelme
( )
7. Psikolojik zorluk ve üstesinden gelme
( )
8. Ahlaki değerler
( )
9. Teknolojinin kullanılması
( )
10. Meslekte yükselme
( )
11. Meslekte başarı
( )
12. İnsanlarla çalışma
( )
13. Takım çalışması
( )
14. Eşitlik
( )
15. Problem çözme
( )
16. Sorumluluk
( )
17. Kazanç (maaş, prim)
( )
18. Bağımsız çalışma
( )
19. Liderlik
( )
20. Yapılan hatanın telafi edilmesi
( )
23
21. Duyarlılık
( )
22. Yarışma/rekabet
( )
23. Başkalarına yardım etme
( )
24. İş hayatı ile ev hayatı arasında denge kurma
( )
25. Düzenli hayat
( )
26. İstediği yerde yaşama
( )
27. Kendine zaman ayırma
( )
28. Arkadaşlık
( )
29. Toplumla olan sosyal ilişki
( )
30. Çalışma saatindeki esneklik
( )
31. Çalışma mekanının güvenliği
( )
32. Fiziksel koşullar
( )
33. Sosyal güvence
( )
34. Güvenlik
( )
35. Macera
( )
36. Saygınlık
( )
37. Tanınma
( )
38. Doyum
( )
39. Şöhret/ün
( )
Niles & Harris-Bowlsbey(2002), www.quintessialcareers.com (Akt: Meb. (2011). Ortaöğretim Rehberlik ve Yönlendirme Dersi Programı. Ankara)
24
6. OTURUM
Meslek ve Eğitim imkânları hakkında bilgilendirme, meslekler
ile kişisel özeliklerini karşılaştırabilme
Hedefler
1. Bir mesleği incelerken göz önünde bulundurulması gereken faktörlerin farkında
olmak.
2-Meslekler hakkında nasıl bilgi sahibi olunacağını öğrenmek.
3-Meslekler hakkında bilgilerin nerelerden alınabileceği hakkında bilgi sahibi olmak
4- Bir mesleğe yönelmede önemli olan yetenek, ilgi, değer yargıları gibi kişilik özellikleri hakkında bilgi sahibi olmak.
5-Kendimizi tanımanın yolları hakkında bilgi sahibi olmak.
6- İncelenen mesleklerle sahip olunan yetenek, ilgi, değer yargıları gibi kişilik özelliklerini karşılaştırabilmek.
Materyal
Kâğıt, kalem ve yazı tahtası
Süreç
1- Grup üyelerine meslek seçimi süreci hakkında kısa bir bilgi verilerek giriş yapılır.
“Meslek seçimi 3 aşamalı bir süreçtir. İlk aşamada birey, kişisel özelliklerinin neler
olduğunu keşfetmeye çalışır. Ardından meslekleri tanır ve meslek için gerekli eğitim,
mesleğin gerektirdiği özellikler, iş olanakları vb. konularda detaylı bilgi edinir. Son
aşamada ise kişisel özellikler ile mesleğin özellikleri bir araya getirilerek değerlendirme yapılır.”
Grup üyelerine, Nelerden hoşlanırım? Neleri yapabilirim? Hangi meslek bana uygun? Çalıştığım iş ve iş yeri açısından benim için önemli şeyler neler? Soruları sorularak katılımcıların düşüncelerini paylaşması istenir. Verilen cevaplar tahtaya ya da
bir geniş kartona yazılarak grup lideri tarafından daha sonra tekrarlanır.
2-Meslek seçimi yapılırken göz önünde bulundurulması gereken yetenek, ilgi, başarı, merak, gibi kişisel özellikler üzerinde durulur.
25
Yetenek
Yetenek, bir kimsenin bir şeyi anlama veya yapabilme niteliğidir.
İlgi
İlgi, belirli bir olay veya etkinliğe yakınlık duyma, ondan hoşlanma ve
ona öncelik tanımadır.
Başarı
Merak
Başarı, yapılan belirli bir işte elde edilen yararlı ve olumlu sonuçtur.
Merak, bir şeyi anlamak veya öğrenmek için duyulan isteği ifade eder.
3-Bu kavramlar ile ilgili tanımlar projeksiyon cihazıyla veya kartonlara yazılmış şekilde üyelerle görsel olarak paylaşılır.
4-Üyelerin kendilerini tanımaları için ilgi bilimsel olarak geçerlik güvenirliği yapılmış
envanterlerin varlığından bahsedilir.
5-Daha önce böyle bir envanter uygulamasına katılan birinin olup olmadığı sorulur.
Sonuçların nasıl çıktığı, ne gibi kişisel özelliklere sahip olduğu sorulur. Gönüllü olan
bireylerden cevaplar alınır.
6-Grup üyelerine ilgi duydukları meslekler ile ilgili bilgilere nerelerden ulaşabileceklerini düşünmelerini ve söylemeleri istenir. Söylenen kaynaklar tahtaya yazıldıktan
sonra, aşağıdaki listede yer alan kaynaklardan söylenmeyenler tahtadaki listeye eklenir.
• İŞKUR tarafından hazırlanan meslek tanıtım bilgileri,
• ÖSYM Meslekler Rehberi,
• Çeşitli üniversitelerin meslekleri tanıtan kitap, broşür ve cd’leri,
• Meslek odaları, dernekler,
• Meslek kişileri,
• Üniversitelerin akademisyenleri ve öğrencileri,
• Okul rehberlik servisi,
• Kitle iletişim araçları, (Televizyon, internet, gazeteler, dergiler vb.)
• Ulusal Mesleki Bilgi Sistemi ( http://mbs.meb.gov.tr )
7-Grup üyelerine bildiği ya da daha önce çalıştığı bazı iş/mesleklerin olup olmadığı
sorularak verilen cevaplar tahtaya ya da kartona yazılır ve o mesleklerle ilgili sahip
olunması gereken belli başlı özellikler in neler olabileceği grupla tartışılır.
26
8-Üyelerden sahip oldukları özelliklerle tahtaya ya da kartona yazılan iş/mesleklerin
özelliklerini karşılaştırmaları istenir. Neden uygun veya neden uygun olmadığı tartışılır. Gerekli geri bildirimler alındıktan sonra grup lideri tarafından genel bir değerlendirme yapılır ve oturum sonlandırılır.
27
7. OTURUM
Etkili İletişim
Hedefler
1. Etkili dinleme becerisini geliştirmek.
2. Sözel ve sözel olmayan mesajların önemini kavramak.
3. İletişim Engellerini kavramak.
Materyal
Süreç
1. Önceki oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu başlatın. Grup üyelerinin etkili
dinleme becerisi kazanmalarını sağlamak için, bu becerileri yazı tahtasına yazarak
basamak basamak açıklayın:
a. Konuşan kişinin yüzüne bakın.
b. Söylenen üzerinde düşünüp, bunu da başınızı dinlediğiniz belirtecek bi
çimde sallayarak ya da “hı hı” diyerek karşınızdakine hissettirin.
c. Karşınızdakinin sözünün bitmesini bekleyin.
d. Söylemek istediğinizi ifade edin. Bunu da soru sorarak, ya da duyguları
nızı ve fikirlerinizi söyleyerek ifade edin.
2. İki gönüllü üyeden grup karşısında “uzun süredir görüşmeyen iki arkadaşın parkta
karşılaşması”nı etkili dinleme becerilerini kullanarak canlandırmalarını isteyin. Canlandırma sonunda grup üyelerini alkışlayarak bu davranışları pekiştirin.
3. Grup üyelerine insanların sadece sözel mesajlarla anlaşmadığını sözel olmayan
mesajlarında sözel mesajlar kadar önemli olduğunu açıklayın. Duygu ve düşüncelerimizi bazen sözsüzde ifade ettiğimizi belirtin. Gruba sözel ve sözel olmayan mesajların neler olduğunu açıklayın.
4. İletişim engellerinin yazılı olduğu Ek-6 yı katılımcılara dağıtarak şu açıklamaları
yapın.
28
İletişim esnasında bir soruna sahip olan bireye verilen tepkilerden dolayı bazen karsımızdaki kişi anlaşılmadığını hisseder. Söylediklerimizle sanki sorun
yokmuş gibi davranmış oluruz. Buna kısaca iletişim engeli denir. Karsımızdaki
kişi bir soruna sahipken iletişim engellerini kullanmak ne uygundur ne de
yararlıdır
5. İletişim engelleri konusunda alıştırmaya geçebilmek için üyelerden birer eş seçmelerini ve dönüşümlü olarak 3–4 dakika süreyle istedikleri bir konuda konuşmalarını isteyin. Bir üyeden anlatıcı diğerinden dinleyici rolünde olmasını isteyin. Dinleyici rolündeki üyeden konuşandan bilgi almak için sadece “neden, niçin” ile başlayan
sorular sormasını isteyin. Herkes tamamladıktan sonra da benzer yönergeyle bu sefer “ne, nasıl, ne gibi ve neler, biraz daha açar mısın” ile başlayan sorularla dinleyen
üyeni konuşandan bilgi almasını sağlayın.
6. Bu işlem tamamlandıktan sonra üyelere hangi yönergede daha rahat iletişim kurdukları ve hangi yönergede hangi duyguları yasadıklarını sorun.
7. Paylaşım tamamlandıktan sonra üyelerden kendilerine en çok yakın hissettikleri
kimseyi eş olarak seçmelerini isteyin. Bu sefer dönüşümlü olarak 3 – 4 dakika süreyle halen yasadıkları bir sorundan söz etmelerini sağlayın. Dinleyen rolünde olan
üye konuşan rolünde olan üyeye problemini çözebilmesi için sadece sürekli tavsiye
versin. İşlem tamamlandıktan sonra yine benzer yönergeyle üyelerden çalışmalarını
isteyin. Ancak bu defa sürekli tavsiye vermek yerine duygu ve içerik geribildirimi
yapmalarını isteyin.
8. Katılımcılara hangi yönergede kendilerini anlaşılmış hissettiklerini sorun.
9.Oturumun özeti yapılıp aşağıdaki ev ödevlerini vererek oturumu sonlandırın.
Ev Ödevleri:
a) Olumlu duygularını, ailesine, arkadaşlarına, küçüklerine söylemelerini,
b) Çevrelerinde tanımadıkları ancak, çoğu zaman gördükleri kişilere günaydın, iyi
günler, kolay gelsin, nasılsınız v.b. gibi demeyi denemelerini isteyin.
29
Ek-6.
İletişim Engelleri
1)Emretme, yönetme “Yapman gerekir…” “… yapacaksın” “yapmak zorundasın…”
2) Uyarma, tehdit etme (göz dağı verme) ’’yapamazsın…olur” “Ya yaparsın,
yoksa…
3) Ahlak dersi verme, vaaz etme“…yapmalıydın”“senin sorumluluğun”“…şöyle
yapmak gerekir”
4)Öğüt verme, çözüm getirme, fikir verme “Ben olsam…”“Neden…yapmıyorsun?”
“Bence…”“Sana şunu önereyim…”
5) Mantık yoluyla inandırma, tartışma“İşte bu nedenle hatalısın…”“Olaylar gösterir ki…”“Evet, ama…”“Gerçek şu ki…”
6) Yargılama, eleştirme, suçlama “Olgunca düşünmüyorsun…”“Sen zaten tembelsin…”
7) )Övme, görüşüne katılma, teşhis koyma “Çok güzel!...” “Haklısın, o öğretmen
berbat birine benziyor” “Bence harika bir iş yapıyorsun…”
8) Ad takma, gülünç duruma düşürme “Koca bebek…” “Hadi bakalım süpermen”
“Geri zekalı!” “Hadi sen de sulugöz!”
9) Tahlil etme, teşhis koyma “Senin derdin nedir biliyor musun?” “Herhalde
çok yorguns “Aslında sen öyle demek istemiyorsun
10)Güven verme, teskin, teselli etme“Aldırma… Boşver, düzelir…”“Hadi biraz
neşelen…”“Zamanla kendini daha iyi hissedersin
11) İncelemek, araştırmak, soruşturmak “Neden?... Kim?...Sen ne yaptın?...
Nasıl?…”
12) Konu değiştirme, işi alaya vurma, şaka yolu, kendine çekme “Daha güzel
şeylerden konuşalım…” “Sen neden dünyayı yönetemiyorsun?
30
8. OTURUM
İş arama becerileri eğitimi, iş olanakları hakkında nerelerde ve
kimlerden bilgi alınacağını bilme, işe nasıl başvuracağını bilme
Hedefler
1. Çevrelerindeki mesleklerin farkında olmak.
2. İş olanakları hakkında nerelerden ve kimlerden yardım alacağını bilmek.
3. İş başvurusu yapmayı öğrenmek.
Materyal
Kâğıt, kalem ve yazı tahtası, bilgisayar,internet
Süreç
1. Önceki oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu başlatın. Önceki oturumda
verilen ev ödevlerini inceleyin ve ödevleri yaparken neler hissettiklerini sorun ve
paylaşmaları için onları teşvik edin.
2. Grup üyelerinden bir hafta önceden bulunduğu çevredeki mesleklerle ilgili iş
yerlerine gidip bilgi toplamaları ve gruba getirmeleri istenir ve aşağıdaki sorulara
benzer sorular sorulur:
31
Bulunduğunuz çevredeki meslekler nelerdir?
-Bulunduğunuz çevredeki mesleklerin sizce gelişme imkânı var mı?
-Bulunduğunuz çevredeki mesleklerle ilgili işyerlerinde çalışanların özellikleri
neler?
-Bulunduğunuz çevredeki mesleklerle ilgili iş yerlerinin karşılaştıkları güçlükler
neler?
-Bulunduğunuz çevredeki mesleklerle ilgili iş yerlerinin yaşadıkları kolaylıklar
neler?
-Yaşadığınız yerin özelliklerinin, bulunduğunuz çevredeki işlere ve mesleklere
katkısı neler?
4. Paylaşımdan sonra grup üyelerine şu bilgileri verin:
Her biriniz çevrenizde kendi mesleklerinize ve bekledikleriniz pozisyonlara uygun
işler olduğunda, firmalara başvurabilirsiniz. Başvuru biçimi, bazen firmaya bir üst
yazı ve özgeçmişle posta, e-mail veya web üzerinden olabilmektedir. İş başvurusunun doğrudan firmaya yapılmasını isteyen firmalar, başvurular için özel formlar
hazırlatmış olabilmektedir.
Ek 7’yi katılımcılara dağıtın ve doldurmalarını isteyin. Her bir bölümün doldurulması
ile ilgili katılımcılara birebir destek verin.
5. Çalışmayı tamamladıktan sonra aşağıdaki açıklamalarla devam edin:
Günümüzde iş başvuruları daha çok 3.taraf internet sitelerine geçmiş gibi görünmektedir. Bu siteler, kariyer.net, globalcv.com, secretcv.com vb. sitelerdir. Engelli
personelle işvereni buluşturan siteler ise engelsizkariyer.com isdunyasindabendevarim.com sayılabilir. Şimdi bu sitelere girişi beraber deneyelim..
6. Bir grup üyesi adına örnek başvuru yapın.
7. İş olanakları hakkında nerelerde ve kimlerden bilgi alınmasının önemi vurgulanarak etkinliği sonlandırın.
32
EK7
Adınız soyadınız
:............................................................................................
Yaşınız
:............................................................................................
Cinsiyetiniz
:............................................................................................
Eğitiminiz
:............................................................................................
Yapabileceğinz İşler :............................................................................................
Çalışmak istediğiniz bölüm :.....................................................................................
Sertifikalarınız
:............................................................................................
Önemli başarılarınız :............................................................................................
Ehliyetinizin sınıfı
:............................................................................................
Sigara içiyor musunuz:............................................................................................
Düşündüğünüz ücret :............................................................................................
Size ulaşabileceğimiz telefon numaraları :...............................................................
Kısa özgeçmişiniz
:............................................................................................
Eklemek istedikleriniz:............................................................................................
33
9. OTURUM
İş Görüşmelerine Hazırlanma
Hedefler
1. İş görüşmesinde dikkat edilecek hususlar hakkında bilgi sahibi olmak.
2. İş görüşmelerinde kendini doğru tanıtabilmek.
Materyal
Kağıt, kalem ve yazı tahtası
Süreç
verilen ödevi kimlerin yaptığını sorun ve ödevi yapan üyeleri, grup olarak alkışlayın ve onları sorumluluklarını yerine getirdikleri için övücü sözler söyleyerek daha
sonraki ev ödevlerini yapmaları için teşvik edin. Bu oturumun amacı ile ilgili grup
üyelerini bilgilendirin. Daha sonra şu bilgileri verin:
İş görüşmesi, işletmelerin belli bir pozisyona başvuranlar arasında özgeçmişlerine
veya iş müracaatı formlarına adayların yazdıkları bilgilere göre, uygun gördüklerini işletmelerine çağırarak görüşmesidir. Görüşmeyi, insan kaynakları (personel
işleri) biriminden bir yetkili yapabileceği gibi, işletme yöneticisi veya daha küçük
işletmelerde patronlar da yapabilir veya görüşmelere katılabilirler.
İş görüşmesine, mülakat ta denilmektedir. İş görüşmesine giderken aşağıdaki hususlara dikkat etmek uygun olacaktır:
- Kendini yeterince tanımak,
-Hazırlıklı gitmek,
- Kaliteli ve iyi bir uyku alarak gitmek,
-Olumlu bakabilmek, pozitif ve yapıcı olmak,
-Zamanında orada olmak,
- İyi bir ilk intiba bırakmak,
-İşle ilgili sormak istediği soruları önceden hazırlamak,
-Sorulara düşünerek gayet dikkatli cevap vermek,
-Güçlü ve geliştirmesi gereken yönlerini bilmek,
-Varsa önceki işyerlerinden neden ayrıldığını iyi izah edebilmek.
34
2. Şu açıklamalarla devam edin:
Mülakat esnasında çok fazla engelinizden yakınmamaya dikkat edin. Engel durumunuzun sizde geliştirmiş olabileceği güçlü özellikler de bulunmaktadır. Örneğin:
Engelinizle ilgili doktorlar ve diğer profesyonellerle çok sık bağlantıya geçmenizin
bir sonucu olarak sözlü ve yazılı iletişim becerileriniz gelişmiş olabilir. Engele rağmen günlük hayatla ilgili işleri sürdürmeniz organizasyon ve planlama becerilerinizi geliştirir. Engeli olmayan bireye göre günlük hayatta pek çok zorluklarla karşılaşmak ve bunlarla baş etme durumunda olmak problem çözme becerilerinizi
geliştirir. Bu aynı zamanda zorluklara karşı direnç ve kararlılık yeteneğinizin de
yüksek olduğunu da gösterir. Olumlu özelliklerinize odaklanın ve bunları işverene
yansıtmaya çalışın.
3.Grubu ikişerli olarak ayırın. Katılımcılardan birisi iş başvurusu yapan kişi diğeri ise
işveren olarak rol oynama yapmalarını isteyin.
İş başvurusu yapan birey işveren rolündeki katılımcıya aşağıdaki gibi sorular sorabilir.
-Şirketinizin gelecekteki büyüme planları nelerdir?
-Şirketinizin terfi ve performans değerlendirme politikaları nedir?
-Çalışacağım bölümün genel yapısı nasıldır?
İşveren ise başvuru yapan bireye şu soruları yöneltir.
-Çalışmak için neden burayı tercih ettiniz?
-Bu iş için hangi özelliklerinizin uygun olduğunu düşünüyorsunuz?
-Ne kadar ücret alacağınızı düşünüyorsunuz?
-Daha önceki tecrübeleriniz nelerdir?
-Bu işyerine ne gibi katkılarınız olabilir?
-Neden başka birinin yerine sizi işe alalım?
4. Grup üyeleri rolleri ile ilgili neler hissettikleri, diğerlerinin izlerken neler hissettiklerini grupla paylaşmaları istenir.
5. Grup üyeleri iş görüşmesinin iş arama sürecinin önemli bir bölümü olduğu ve
bu süreçte hem dış görünüşlerinin hem de bireysel özelliklerinin, eğitimlerinin işe
uygunluğu açısından önemli olduğu söylenerek etkinlik sonlandırılır.
35
10. OTURUM
Profesyonel Özgeçmiş Hazırlama
Hedefler
1. Özgeçmişin ne olduğunu ve nerede kullanıldığını anlamak.
2. Profesyonel özgeçmiş hazırlama becerisini kazanmak.
Materyal
Süreç
1.Grup Üyelerine Özgeçmiş nedir? Özgeçmiş nasıl hazırlanır? Etkili bir özgeçmiş nasıl olmalıdır? Sorularını yönelterek tartışma başlatın.
2.Özgeçmiş ile ilgili şu bilgileri verin.
Özgeçmiş, iş görüşmesine kabul edilebilmek için işverene kendiniz hakkında kısa
ve öz iş tecrübeleri ve yetenekleriniz hakkında verdiğiniz bilgilerdir. Öz geçmiş
oluşturma, iş arayışınız içerisindeki en kritik süreçtir. İlk izlenimi verecek olan bir
öz geçmiş eğer etkili bir biçimde hazırlanmaz ve sunulmaz ise diğer öz geçmişler
arasından seçilip istediğiniz hedefe ulaşmanızda sizi yarı yolda bırakabilir. Genel
olarak özgeçmiş hazırlama kuralları engeli olan ve olmayan bireyler için aynı nitelikleri taşır. Ancak engelinizden kaynaklı eğitimizdeki uzun süreli boşluk, deneyim
eksikliği gibi alanları özgeçmiş nizin başına ya da sonuna ek bir paragraf ekleyerek
tanımlayabilirsiniz.
3. Grup üyelerinin özgeçmişlerine kendileriyle ilgili neler yazacaklarına yardımcı olmak için ek 5 ‘i dağıtın ve bireysel ya da grup olarak cevaplamaları için cesaretlendirin.
36
Ek:5
Mesleğimle ilgili en iyi yapabildiğim şeyler neler?
...........................................................................................................................
Arkadaşlarım ya da patronum benim en iyi neyi yapabildiğimi düşünür?
……………………………………......................................................................................
Bu güne kadar neleri başardım?
……………………………………......................................................................................
4. Grup üyelerine internet üzerinden pek çok özgeçmiş şablonuna ulaşabileceklerini, kurallara uygun olmak kaydıyla potansiyel bir işverene kendilerini en iyi sunabileceklerini düşündükleri şablonu kullanabileceklerini belirtin.
5. Grup üyelerine Ek 6 Özgeçmiş formu verinve doldurmalarını isteyin. Gruba örnek
olması açısından bir formu siz doldurun ve grupla paylaşın.
37
Ek 6:
Amaç
KİŞİSEL BİLGİLER
T.C. Kimlik No
: .........................................................................................
İsim
: .........................................................................................
Telefon
: .........................................................................................
E-mail Adresi
: .........................................................................................
Doğum Tarihi
: .........................................................................................
Doğum yeri
: .........................................................................................
Adres
: .........................................................................................
Medeni Hâli
: .........................................................................................
Sürücü Belgesi
: .........................................................................................
Engel Durumu
: .........................................................................................
Engel Oranı
: .........................................................................................
EĞİTİM
İş Deneyimi : .........................................................................................
Alınan Eğitimler
: .........................................................................................
Verilen Eğitimler : .........................................................................................
Burs Ve Ödüller : .........................................................................................
Bildiği Yabancı Diller : .........................................................................................
Bilgisayar : .........................................................................................
Üyelikler : .........................................................................................
Yayınlar
: .........................................................................................
Gönüllü Çalışmalar : .........................................................................................
Hobiler : ........................................................................................
Referanslar
: .........................................................................................
38
7.
Özgeçmiş hazırlama rehberini dağıtın ve oturumu sonlandırın.
Özgeçmiş Hazırlama rehberi:
Hedefe uygun bir özgeçmiş yararlı, kolaylaştırıcı olabilirken, kötü bir özgeçmiş
olası fırsatları bir anda yok edebilmektedir. Bu yüzden özgeçmiş hazırlamak,
sunmak çok önemlidir. Özgeçmiş, kişisel bir belgedir ve de kendinizi başkalarının
sizi tanıdığından çok daha iyi tanır, ifade edersiniz. Bu yüzden özgeçmişinizi kendiniz doldurun. Özgeçmişnizi Word ya da PDF formatında hazırlayın. Kağıdın tek
yüzünü kullanın. 11 ya da 12 punto kullanarak oldukça okunaklı bir şekilde yazın.
Basit bir harf karakteri kullanın ve özgeçmişinizin tümünü tek harf karakterinde
yazın.
Özgeçmişte güçlü yanlarınızı öne çıkarmaya, mevcut özelliklerinizden işveren
tarafından değer taşıyabilecek olanları yazmaya dikkat edin. Özgeçmişte “yaptım ettim” gibi ben merkezli ifadeler yerine “yaptı, etti “ gibi ifadeler kullanın.
Sağladı, organize etti, koordine etti gibi başkalarının da desteğini içeren, ekiple
birlikte çalışıldığını bildiren ifadelere yer verin.
İçerik: İş aradığınız alanda işverenin aradığı beceriler ve deneyimlerle ilgili kelimelerin bulunmasına dikkat edin. Yeni mezunsanız ve tecrübeniz yoksa böyle
bir durumda o güne kadar yaptıklarınızı bir iş tecrübesi olarak düşünün. Yaptığınız diğer faaliyetlerden, sosyal sorumluluk projelerinden, başvurduğunuz pozisyonla ilgili aldığınız derslerden, eğitimlerden, yarı zamanlı, gönüllü işlerden
projelerden ve stajların size sağladığı bilgi ve becerilerden söz edin.
Özgeçmişin Bölümleri
1.İletişim Bilgileri:
İletişim bilgilerini özgeçmişinizin üst kısmının ortasına konulmuş bir kartvizitiniz
olarak varsayın. İlk önce yazılmasının nedeni de budur. İletişim bilgilerini yazarken “Adı: , Soyadı: , Adres: , Tel: “ gibi başlıklar koymanıza gerek yoktur. Bilgilerinizi bir kartvizitteki gibi yazabilirsiniz. Bu e-posta adresinizi de yazabilirsiniz.
garipadam@... esirkus@... gibi ciddiye alınmanızı engelleyen e-posta adresleri
kullanmayın.
39
11. OTURUM
İş ortamında stres yönetimi, karşılaşılan problemlere uygun
çözümler üretebilme
Hedefler
1-Stresin ne olduğunu ve stres durumunda bireyde görülen değişiklikleri anlayabilmek.
2-Problem çözüm basamaklarını bilebilmek.
3-Çözüm üretme sürecinde ben dilini etkili ve doğru kullanabilmek.
4-İş ortamında stres ve kızgınlık duygularını yaşadığında sen dili yerine ben dilini
etkili ve doğru kullanabilmek.
Materyal
Süreç
1. Stresin tanımı yapılmadan önce, “stres” kelimesinin katılımcılara neler çağrıştırdığı, stres deyince akıllarına neler geldiğini söylemeleri istenir.
2. Grup üyelerinin ifadeleri tahtaya yazıldıktan sonra şu tanım yapılır.
• “Stres, insanın kendini sinirli, gergin, huzursuz veya endişeli hissetmesidir. Stres
hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır ve kaçınılmazdır. İki tür stres vardır: Bunlardan
birincisi “Olumlu stres” olarak adlandırılır ve zorlayıcı bir işle uğraşırken kişiyi harekete geçiren, ona doyum ve yaşama sevinci veren strestir. Diğeri ise “Olumsuz stres”
olarak isimlendirilir ve kişinin öz-güvenini kaybetmesine neden olan, yeterlilik duygusunu azaltan, çaresizlik, umutsuzluk ve hayal kırıklığına sebep olan strestir.”
3. Grup üyeleri stresin tanımını yaptıktan sonra stresten kaynaklanan gözlenebilir
fiziki etkilerin neler olabileceği sorulur ve cevaplar alınır.
4. Grup üyelerinden cevaplar alındıktan sonra, aşağıdaki listedekilerden eksik
olanlar eklenir.
40
•
o
o
o
o
o
o
Stresin Bedendeki Gözlenebilir Belirtileri:
Midede gurultular,
Kalp atışında hızlanma,
Sesin titremesi,
Ellerin terlemesi,
Ağzın kuruması,
Ellerin titremesi,
o Dikkati toplayamama
5. Katılımcılara stresin fiziksel belirtilerinin yanı sıra psikolojik ve davranışsal belirtileri olduğunu açıklanır ve aşağıda verilenler tahtaya yazılır.
•
o
o
o
o
o
Stresin Psikolojik Belirtileri:
Bir şeyleri unutma,
Duygusal olarak kararsız ve kontrol dışı hissetme,
Ortada bir şeyler yokken kızgın hissetme,
Küçük şeylere sinirlenme,
Kolayca ağlama,
•
o
o
o
o
o
Stresin Davranışsal Belirtileri:
Kızgınlıktan patlamak,
Stresli olabileceği için bir şeyler yapmaktan kaçınmak,
Yardıma ihtiyaç duyduğunuzu itiraf etmemek,
Zor durumlardan kaçınmak,
Diğer insanları incitici bir şeyler yapmak,
o Anne-baba ile tartışmak,
6. Stresin tanımı ve belirtileri yapıldıktan sonra, iş ortamındaki stres kaynaklarının
neler olabileceği sorulur. Alınan cevaplar tahtaya yazıldıktan sonra, aşağıdaki liste ile
ilişkilendirilir.
• Çalışanın İşinden Kaynaklanan Unsurlar
o Görevin Karmaşıklığı
o Göreve Bağlı Roller
41
• Rol Çatışması
• Rol Belirsizliği
• Aşırı Yüklenmiş Roller
• İş ortamından Kaynaklanan Unsurlar
o Çalışanlar Arasındaki İlişkiler
o Çalışanlar Arası Rekabet
o İş yerinin fiziksel özellikleri
•
o
o
o
o
Bireysel Unsurlar
Bireyin Kişiliği
Kişinin Özel Hayatı
Kişinin Fiziksel Durumu
Kariyer Hedefleri
• Örgütsel Sebepler
o Örgütün Boyutu
o Hiyerarşik Yapı
7. Stres kaynakları hakkında görüşler alındıktan sonra stresle başa çıkma önerileri
sunulur. Genel olarak tüm katılımcılara uygun olan öneriler aşağıda verilmiştir.
• “Öncelikle stres kaynağını tanımlayın ve ona uygun çözümler üretin!”
• Çalışma arkadaşlarınızla iyi bir iletişim geliştirin.
• İşlerinizi düzenli olarak yapın.
• Her işin “ben bu işi yaparım” diyerek sorumluluğunu almayın. Yapabileceğinizden emin olan işlere kalkışın.
• Yapabileceğiniz işler olduğunda da “ben bu işi yapamam” demeyin.
• Kendinizi vazgeçilmez bir çalışan olarak görmeyin, ama kurum için de gerekli
olduğunuzu unutmayın.
• Gerektiğinde “hayır” demesini bilin.
• İşkolik olmayın.
• İş planınızı gerçekçi bir şekilde düzenleyin.
• Olanaklarınızı gözden geçirmeden fazla iş yükü almayın.
42
• Kişisel hayatınızda stres yaratan durumları, strese neden olan kişiler ile konuşun.
• Gerekli gördüğünüz hallerde profesyonel yardım almaktan çekinmeyin.
• Yaptığınız işe uygun ise, çalışırken zaman zaman müzik dinleyin.
• İş dışında da sosyal çevreniz olsun ve onlara zaman ayırın.
• Yorulduğunuzu hissettiğinizde dinlenmek için bir ara verin.
• Yemek yeme düzeninizi aksatmayın.
• Kendinize ve başkalarına karşı suçlayıcı ve yargılayıcı olmayın.
• Gerektiğinde başkalarından yardım almayı unutmayın.
• Örgütsel problemler veya işleyiş problemleri olduğunu düşündüğünüz zaman
idarecileriniz ile görüşün ve fikirlerinizi, önerileriniz iletin.
• Fiziksel çalışma ortamınızla ilgili sorunlar varsa veya memnun değilseniz; olmasını dilediğiniz şekli ile düzenlemeye çalışın.
• Zor anlarda panik yapmadan her şeyin yolunda gideceğini düşünün.
• Gerildiğiniz zaman bir koltuğa oturup derin birkaç nefes alın ve sakinleşmeye
çalışın
• Sıkça kısa süreli molalar verin ve bu molalarda mümkün mertebe çalışma ortamınızdan uzaklaşın.
• İş yerinde sorunlarınızı eve veya günlük yaşamınıza yansıtmayın.
• Gevşeme (nefes, beden vb.) egzersizleri yapın.
8. İş ortamındaki stresle baş etmeye yönelik öneriler verildikten sonra bir nefes ve
gevşeme egzersizi yaptırılır.
• Arkanıza yaslanın ve rahatça oturun… Şimdi gözlerinizi kapayın ve şu anda nerede olmak isteyeceğinizi düşünün… Mekânınızı belirledikten sonra, ilgi odağınızı
kendinize yönlendirin… Nefes alış verişinize dikkat edin… Şimdi burnunuzdan yavaşça ve iki seferde derin bir nefes alın… Nefes alırken içinizden 1...2...3 diye sayın…
Ardından saydığınız sürenin iki katı sürede, nefesinizi ağzınızdan verin… Gözleriniz
kapalı iken bu işlemi 2 kez tekrarlayın… Şimdi normal bir şekilde nefes alıp vermeye
devam edin… Önce sağ elinizi sımsıkı bir yumruk yapın… Tüm gücünüzle sıkın elinizi… 5 saniye bekledikten sonra, elinizi gevşetin… Şimdi bunu sol eliniz için de yapın…
Ardından sağ bacağınız ve sonra sol bacağınız için… Şimdi biraz önceki nefes alıp verme şekli ile önce ellerinizi sonra da bacaklarını sıkın… Nefes aldığınız süre boyunca
yumruklarınızı sıkın ve verirken de gevşetin… Aynı işlemi bacaklarınız için de yapın…
Ve son olarak sadece derin bir nefes alın… Artık gözlerinizi açabilirsiniz…
43
9-Kişilerarası iletişimde problem çözme açısından önemli olan iletişim biçimleri hakkında bilgi verilerek, sen dili ve ben dili kavramları katılımcılara anlatılır. Ek-7’de bulunan birkaç örnekle pekiştirilir. Katılımcılara bu örneklerde bulunan farkların neler
olduğu sorulur.
3-Ek-8’de yer alan sen dili ve ben dili örneklerinden hangisinin kendilerine ifade edilmesi hoşlarına giderdi hangisi hoşlarına gitmezdi sorusu yöneltilir ve gönüllü katılımcılardan düşüncelerini paylaşmaları istenir.
4- Ek-9 çoğaltılır ve katılımcılara dağıtılır. Katılımcılardan Ek-9’da yer alan örneklerde
boş bırakılan yerlere ben diline uygun tepki vermeleri istenir. Gerekli koşullarda bir
örneğe “peki burada başka neler söylenebilir?” sorusuyla birkaç cevap daha istenebilir.
5- Ek-10 çoğaltılır ve katılımcılara dağıtılır. Katılımcılara Ek-10da yer alan örnek cümlelerde “sen dili yerine ben dili kullanılması gerekseydi nasıl ifade edilirdi” sorusu
yöneltilir.
6- Grup üyelerine “sen dili yerine ben dili kullanıldığında iş ortamında yaşanan
problemlere çözüm bulma sürecinde ne gibi değişiklikler olurdu?” sorusu yöneltilir
ve katılımcılardan düşünceleri alınır. Daha sonra grup lideri tarafından genel bir değerlendirme yapılır ve oturum sonlandırılır.
EK-7
SEN DİLİ
1-Beni adam yerine koyup dinlemiyorsun
2-Her gün işe geç kalmandan bıktım artık
BEN DİLİ
1-Ben konuşurken yüzüme bakmadığın
zaman kendimi önemsiz hissediyorum
2-İşe geç kaldığın zaman bana ve diğer
arkadaşlarına haksızlık ettiğini düşünüyorum
3-Daha fazla gürültü yapmaya devam 3-Gürültü nedeniyle rahatsız oluyorum
edersen maaşın yüzünü bir daha göre- ve ilerde bu şirkette seninle çalışıp çalışmezsin
mama konusunda kararsızlık yaşıyorum.
44
EK-8
1-Ciddi bir konuda benimle gülerek konuştuğun zaman ………………………………………
…………………………………………………………………………………………...............................……
2-İşlerini bitirmen gereken zamanında bitirmediğini gördüğümde…………………………
………………………………………………………………………………………………...............................
4-Daha önce söylediğim bir şeyi defalarca tekrar etmek zorunda kaldığımda ………
……..……………………………………………………………………………………………….......................
EK-9
1-SEN DİLİ: İş yerinin kurallarına uymuyor, sürekli sorun çıkartıyorsun.
1-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
2-SEN DİLİ: Sözümü kesip duruyorsun.
2-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
3-SEN DİLİ: Benim şefim (üstüm) olabilirsin ama önce insan olmalısın.
3-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
4-SEN DİLİ: Sen beni yargılayamazsın.
4-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
5-SEN DİLİ: Önemli bir konuyu sana açtığımda alaya alıp duruyorsun.
5-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
45
12. OTURUM
Oturumların Sonlandırılması
Hedefler
Grubu sonlandırma, Üyelerin son oturuma kadar öğrendikleri hakkında bir özet yapmalarına fırsat vermek, Üyelerin mesleki plan yapmalarına olanak tanımak, Üyelerin
birbirleriyle vedalaşmalarına ve duygularını paylaşmalarına olanak tanımak.
Materyal
Kağıt, Kalem, Katılım Belgeleri
Süreç
1. Programın başından sonuna kadar yapılanları özetleyin ve her bir grup üyesinden programa ilişkin düşünce ve duygularını ifade etmesini isteyin.
2. Grup üyelerini aşağıdaki gibi yönlendirin
- Bundan bir yıl öncesini hayal etmenizi istiyorum. İş yaşamı ile ilgili kendinize olan
güveniniz, ilgi ve yetenleriniz hakkında bilgileriniz nasıldı? Hedefleriniz belli miydi?
- Şimdi ise bir yıl sonrasını hayal etmenizi istiyorum. Mesleki yaşantınız sizce nasıl
olacak?
- Şimdi bu iki değerlendirmeyi karşılaştırmanızı istiyorum. Burada öğrendiklerimizin
ışığında iki değerlendirme arasındaki farkları düşünün. Bunların neler olduğunu tanımlayın.
- Grup eğitimi süresince neler hissettiniz? Ne gibi kazanımlarınız oldu?
3. Üyelerin gruptan ayrılmaya hazır olduklarını gözledikten sonra vedalaşma amacı
ile ortaya bir sandalye getirerek hazır olan üyenin sandalyeye geçmesini isteyin. Diğer üyelerden gönüllü olanlar başta olmak üzere oturan üyenin önünde durup omzuna ellerini koyarak o kişinin tüm grup süreciyle ilgili olumlu iki geribildirim cümlesi
söylemesini isteyin. Ve kariyer yolunda birbirlerini iyi dileklerini iletmelerini belirtin.
Her bir üyenin birbirleri ile vedalaşmalarına zaman tanıyın.
46
İşitme Engelliler için
KONYA
Nevzat DEMİRCİ
Dr. M. Nuri SALUR
Dr. Seher AKDENİZ
Proje Asistanları
Ahmet ÇITLIK
Feyza ÖZEL
Yüklenici
Baskı
3
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ..................................................................................................................... 5
ÖNSÖZ..................................................................................................................... 6
BAŞLARKEN.............................................................................................................. 7
UYGULAYICILARA ÖNERİLER.................................................................................... 8
1. OTURUM.............................................................................................................. 10
DÜNYADAN 10 MEŞHUR ENGELLİ............................................................................ 13
2. OTURUM.............................................................................................................. 20
3. OTURUM.............................................................................................................. 23
4. OTURUM.............................................................................................................. 25
5. OTURUM.............................................................................................................. 28
6. OTURUM.............................................................................................................. 31
7. OTURUM.............................................................................................................. 33
8. OTURUM.............................................................................................................. 38
9. OTURUM.............................................................................................................. 41
10. OTURUM............................................................................................................ 44
11. OTURUM............................................................................................................ 50
12. OTURUM............................................................................................................ 57
4
ÖNSÖZ
5
ÖNSÖZ
yapmıştır.
Tahir AKYÜREK
6
BAŞLARKEN
okuldan iş yaşamına başarılı bir geçiş süreci için öğrencilere beceri, tutum ve bilgi edinimlerini artıran bir alt yapı sağlamaktadır.. Çoğunlukla engelliler için kariyer
rehberliği ve danışmanlığından yararlanma olanağı daha az olarak düşünülmektedir.
7
Bu modül işitme engelli bireylerin kariyer rehberliği grup programından yararlanabilmelerine yardımcı olmak amacı ile hazırlanmıştır. İşitme engellilerin bir kısmı cihaz kullanarak işite bilmekte bir kısmı ise hiç duymamaktadır. Bu itibarla grupları
oluştururken grupların bu özellikleri dikkate alınmalıdır.
Eğer işitme engelli öğrencileriniz doğal işitsel-sözel yolla iletişim kurmakta zorlanıyorsa grup etkinliklerini gerçekleştirirken mutlaka bir işaret dili tercümanı bulundurunuz.
Varsayımlarda bulunmayınız. büyük olasılıkla engelli öğrenciniz hayatı olumlu karşılayabilmek için engelin zorluklarıyla baş etmeyi öğrenmiştir.
İşitme engelli öğrenciler ile yaptığınız grup çalışmasında öğrencilerin takibini kolaylaştırabilmek amacı ile yüz yüze iletişim kurmaya özen gösteriniz. Cihaz kullansalar
bile normal insanlar gibi duyamadıkları hatırdan çıkarılmamalıdır. Bu itibarla özel
ilgiyi program boyunca sürdürünüz.
İşitme engelli bireylerin soyut kavramları anlamaktaki güçlükleri dikkate alınarak
bazı kavramları anlatırken somutlaştırmaya özen gösteriniz.
8
9
1. OTURUM
Tanışma, Programın Amaç ve Öneminin Açıklanması,
Grup Kurallarının Belirlenmesi
Hedefler
Materyal
10
Süreç
a. Grupta konuşulanlar özeldir ve grup içinde kalır.
b. Gruba alışmak ve gruba dâhil olmak zaman alabilir. Bu nedenle gruba
katılan üyelerin her oturuma düzenli olarak gelmeleri gerekmektedir.
c. Grubun başlama saatine uyulması ve oturum bitene kadar üyelerin grup
odasında kalmaları gerekmektedir.
d. Grupta her seferinde bir tek kişi konuşmalıdır.
e. Grup üyeleri gruptaki aktivitelere katılıp katılmama konusunda zorlanmaz.
f. Herkesin konuşma hakkı vardır ve grupta bir üye konuşurken diğerleri
dinler ve arkadaşının sözünü kesmez.
g. Grup üyeleri birbirlerine saygılı davranmalıdır.
11
a) “Bu çalışmamızın amacı birbirimizi daha yakından tanımaktır” diyerek üyelere
kartları ve kalemleri verin ve üyelerin kendi isimlerini kartlara yazıp yakalarına takmalarını isteyin.
b) “Şimdi sizden grup içinde tanımadığınız birisini seçmenizi ve kendinizi tanıtmanızı istiyorum. Eşler sırasıyla birbirlerine kendilerini tanıtsınlar.” Bu çalışma için üyelere iki dakika süre verin.
c) Süre dolduğunda üyelerden yaka kartlarını değiştirmelerini, karşıdaki kişinin
isim kartını yakalarına takmalarını ve başka birisine bu kez yakalarında ismi takılı kişi
olarak kendilerini tanıtmalarını isteyin. Bunun için de iki dakika süre daha verin.
d) Çalışmaya tüm üyeler birbirleri ile tanışana kadar devam edin
e) Bu etkinliğin sonunda aşağıdaki konular üzerinde durun
- Kendinizi başka biri olarak tanımlamak nasıl bir yaşantıydı?
-Bu deneyimin ardından kendiniz hakkında neler öğrendiniz?
- Bu deneyimin ardından diğer üyeler hakkında neler öğrendiniz?
12
Ek 1
13
siyasi malzeme yapsalar da o bıkmadan usanmadan çalışarak 08.11.1932 tarihinde ABD’nin 32. Devlet Başkanı olarak tarihe iz bırakır.
Ülkesindeki kaplıcalarda şifa araması engellilerin de o kaplıcalara akın etmesine
sebep olur. Kaplıcaları engellilerin faydalanacağı tesislere dönüştürerek onlara
destek olur.
14
STEPHEN W. HAWKİNG
15
BRAİLLE
BRAİLLE gibi.
16
HELEN KELLER
Hem sağır hem dilsiz ve hem de kör olan Helen keller 1880 ve 1968 yılları arasında yaşamıştır ve hem kör hem sağır olmasına rağmen başarılı eserler bırakmıştır. Helen Keller kör olduğu halde sağlam insanlardan daha çok kitap okumuş ve
88 yıllık yaşamında koklayarak dokunarak hayatı anlamaya çalışmış ve 10 kitap
yayınlamıştır. Hatta hayatını anlattığı kitabı ile kendisine ev bile almıştır.
17
BEETHOVEN
işitme engeline rağmen Müzikte bugün bile dinlenen meşhur eserler vermiştir.
Sağır olmasına rağmen 9. Senfonisini yazar ve bu eseri seslendirirken bile orkestrayı yönetmeye kalkar ama orkestra aslında onun yanında bulunan şefe göre 9.
Senfoniyi çalar ve konseri dinleyenler Beethoven’i ayakta alkışlar.
18
EDİSON
19
2. OTURUM
Engelli Bireylerin İlgilerini, Yeteneklerini, Kuvvetli ve Zayıf Yönlerini
Tanımlayabilmelerine Yardımcı Olmak
Hedefler
Materyal
Form 1, Sinema Filmi (Forest Gump)
Süreç
20
duyulan zevk, yapmaktan hoşlandıkları şeyler, genel olarak merak ettikleri konular’
olarak tanımlanabileceğini belirtin. Örneğin müzik ilgisi, tarihe karşı duyulan ilgili ve
merak, otomobil ve teknolojiye duyulan ilgi gibi. Yeteneği ise ‘öğrenme gücü, belli
bir eğitimden yararlanabilme gücü olarak tanımlanabileceği gibi, yeteğin doğuştan
getirilen belli faaliyetleri yapmaya karşı ön eğilimler olarak tanımlanabilir. Örnek
olarak bazı insanlar sözel yeteneklerde daha başarılıdır, bazı insanlarla iletişim kurmada, bazı insanlar araç kullanmada daha yeteneklidir. Örneğin futbolcular spor
konusunda yeteneklidir. Değerin ise bir kimsenin “Ben ne için çalışıyorum”, “Mesleğimden, hayattan ne bekliyorum” gibi sorulara verdiği cevapların o kişinin meslek
değerini yansıttığını belirtin. Bunlara cevap olarak “Yeteneklerimi geliştirmek için”,
“Sevdiğim faaliyetleri yapıp mutlu olmak için” ya da “ “Çok para kazanıp zengin olmak için”... vb şeklinde tanımlayın.
EK-2
Herhangi bir iş ya da mesleğe sahip misin? Sahipsen bu meslekten hoşlanıyor
musun?
Güçlü yanların neler? Hangi Konularda diğer insanlardan başarılı olduğunu düşünüyorsun?
21
7. Forest Gump – Sol ayağım – Benim dünyam filmini izleyerek bir sonraki oturuma
gelmelerini isteyin ve oturumu sonlandırın.
22
3. OTURUM
kavramalarına yardımcı olmak, kısa ve uzun vadeli amaç belirleyebilme
Hedefler
-
Kendilerine ilişkin kısa ve uzun vadeli amaçlar belirlerler.
Materyal
Süreç
- Filmi izlerken ne hissettin?
- Böyle bir filmin yapılmasında ve grup içerisine izletilmesinde ne gibi amaçlar olabilir? Filmi izlerken bu gibi sorular aklına geldi mi? Ne düşündün?
23
bittikten sonra sırasıyla cevapları alın.
5.Grup Üyelerinden ilgi duydukları meslekler ile ilgili bilgi (çalışma şartları, mesleğin gerektirdiği temel beceriler, kişilik özellikleri ve o mesleğe sahip olmak için nasıl
bir eğitim alınması gerektiği) toplamaları ve gelecek oturama getirmeleri istenerek
oturum sonlandırılır.
Geleceğe Dönük
Planlarım
EK 3
KENDİMİ AŞIYORUM
Kısa Dönemli
Amaçlarım
24
Uzun Dönemli
Amaçlarım
4. OTURUM
Hedefler
Materyal
Kağıt, kalem, yazı tahtası, tahta kalemi, Ek 4 (Özelliğim Hangi Mesleğe Uygun)
Süreç
1.Grup üyelerine söz hakkı verilerek mesleklerle ilgili topladıkları bilgileri sınıfla
2.Üyelere ek 4 verilerek hangi etkinliklerin kendilerine uygun hangilerinin uygun
3. Söz almak isteyen katılımcılardan kendi özelliklerinin (işaretlenen kendilerine uygun olan ve olmayan etkinlikler çerçevesinde) ilgi duydukları mesleğe veya diğer
25
4.İlgi duyduğumuz mesleklerin gerektirdiği kişisel özellikleri, çalışma şartlarını bilmenin ve ilgi duyduğumuz meslekle sahip olduğumuz özelliklerin uyumunun önemi
1. Ayakta durmak
2. Elleri kullanmak
3. Kitap okumak
4. Düşünmek
9. Eleştirmek
11. Yazı yazmak
12. Düzenli olmak
18. Şık giyinmek
20. Yardım etmek
26. Resim yapmak
26
31. Hesap yapmak
34. Seyahat etmek
35. Taşınmak
36. Konuşmak
39. Alıp satmak
44. Deney yapmak
47. Hayal kurmak
57. Tutarlı olmak
58. Sabırlı olmak
62. Fizik problemleri çözmek
64. Estetikle ilgilenmek
66. Şekil, şema
27
5. OTURUM
Mesleki Değerlerim
Hedefler
Materyal
Kalem, kağıt,Ek 5 (Mesleki Değerler Listesi)
Süreç
1. Grup üyelerine Ek 5 verilerek öğrencilerden listeyi incelemeleri istenir.
mesleki değerler ile meslek özelliklerinin uyumunun öneminden bahsederek uygulamayı sonlandırır
28
( )
( )
( )
4. Yaratıcılık
( )
( )
( )
( )
8. Ahlaki değerler
( )
( )
( )
( )
( )
( )
14. Eşitlik
( )
15. Problem çözme
( )
16. Sorumluluk
( )
( )
( )
19. Liderlik
( )
( )
29
21. Duyarlılık
( )
( )
( )
( )
25. Düzenli hayat
( )
( )
( )
28. Arkadaşlık
( )
( )
( )
( )
( )
33. Sosyal güvence
( )
34. Güvenlik
( )
35. Macera
( )
36. Saygınlık
( )
37. Tanınma
( )
38. Doyum
( )
39. Şöhret/ün
( )
30
6. OTURUM
Meslek ve Eğitim imkânları hakkında bilgilendirme, meslekler ile kişisel
özeliklerini karşılaştırabilme
Hedefler
olmak.
3-Meslekler hakkında bilgilerin nerelerden alınabileceği hakkında bilgi sahibi olmak.
Materyal
Süreç
1- Katılımcılara meslek seçimi süreci hakkında kısa bir bilgi verilerek giriş yapılır.
Katılımcılara, Nelerden hoşlanırım? Neleri yapabilirim? Hangi meslek bana uygun?
Çalıştığım iş ve iş yeri açısından benim için önemli şeyler neler? Soruları sorularak
katılımcıların düşüncelerini paylaşması istenir. Verilen cevaplar tahtaya ya da bir geniş kartona yazılarak grup lideri tarafından daha sonra tekrarlanır.
31
Yetenek
İlgi
Başarı
Merak
İlgi, belirli bir olay veya etkinliğe yakınlık duyma, ondan hoşlanma
ve ona öncelik tanımadır.
Merak, bir şeyi anlamak veya öğrenmek için duyulan isteği ifade
eder.
4-Katılımcılardan bildiği ya da daha önce çalıştığı bazı iş/mesleklerin olup olmadığı
özelliklerini karşılaştırmaları istenir. Neden uygun veya neden uygun olmadığı tartışılır. Gerekli geribildirimler alındıktan sonra grup lideri tarafından genel bir değerlendirme yapılır ve oturum sonlandırılır.
6-Katılımcılardan ilgi duydukları meslekler ile ilgili bilgilere nerelerden ulaşabileceklerini söylemeleri istenir. Söylenen kaynaklar tahtaya yazıldıktan sonra, aşağıdaki listede yer alan kaynaklardan söylenmeyenler tahtadaki listeye eklenir. Ayrıca bu listedeki yerleri araştırarak bir sonraki oturama gelmeleri istenerek oturum sonlandırılır.
• Çeşitli üniversitelerin meslekleri tanıtan kitap, broşür ve cd’leri,
• Kitle iletişim araçları, (Televizyon, internet, gazeteler, dergiler vb.)
32
7. OTURUM
Etkili İletişim
Hedefler
33
Etkili Dinleme
Materyal
Süreç
1. Önceki oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu başlatın. Meslekler hakkında bilgi alabilecekleri yerlerle ilgili yaşantıları ve konu ile ne yaptıkları paylaşmaları
sağlanır. Daha sonra grup üyelerinin etkili dinleme becerisi kazanmalarını sağlamak
için, bu becerileri yazı tahtasına yazarak basamak basamak açıklayın:
b. Söylenen üzerinde düşünüp, bunu da başınızı dinlediğiniz belirtecek biçimde sallayarak ya da “hı hı” diyerek karşınızdakine hissettirin.
d. Söylemek istediğinizi ifade edin. Bunu da soru sorarak, ya da duygularınızı
ve fikirlerinizi söyleyerek ifade edin.
34
karşılaşması”nı etkili dinleme becerilerini kullanarak canlandırmalarını isteyin. Canlandırma sonunda grup üyelerini alkışlayarak bu davranışları pekiştirin.
yapın.
İletişim esnasında bir soruna sahip olan bireye verilen tepkilerden dolayı bazen
karsımızdaki kişi anlaşılmadığını hisseder. Söylediklerimizle sanki sorun yokmuş gibi davranmış oluruz. Buna kısaca iletişim engeli denir. Karsımızdaki kişi
bir soruna sahipken iletişim engellerini kullanmak ne uygundur ne de yararlıdır.
9. Oturumun özeti yapılıp aşağıdaki ev ödevlerini vererek oturumu sonlandırın.
35
Ev Ödevleri:
b) Çevrelerinde tanımadıkları ancak, çoğu zaman gördükleri kişilere günaydın, iyi
36
Ek-6.
2) Uyarma, tehdit etme (göz dağı verme) ’’yapamazsın…olur” “Ya yaparsın, yoksa…
yapmak gerekir”
9) Tahlil etme, teşhis koyma “Senin derdin nedir biliyor musun?” “Herhalde çok
yorguns “Aslında sen öyle demek istemiyorsun
10)Güven verme, teskin, teselli etme“Aldırma… Boşver, düzelir…”“Hadi biraz
11) İncelemek, araştırmak, soruşturmak “Neden?... Kim?...Sen ne yaptın?...Nasıl?…”
37
8. OTURUM
İş arama becerileri eğitimi, iş olanakları hakkında nerelerde ve kimlerden
bilgi alınacağını bilme, işe nasıl başvuracağını bilme
Hedefler
Materyal
Kâğıt, kalem ve yazı tahtası, bilgisayar, internet
Süreç
neler?
neler?
neler?
katkısı neler?
38
Her biriniz çevrenizde kendi mesleklerinize ve bekledikleriniz pozisyonlara uygun işler olduğunda, firmalara başvurabilirsiniz. Başvuru biçimi, bazen firmaya
bir üst yazı ve özgeçmişle posta, e-mail veya web üzerinden olabilmektedir. İş
başvurusunun doğrudan firmaya yapılmasını isteyen firmalar, başvurular için
özel formlar hazırlatmış olabilmektedir.
Günümüzde iş başvuruları daha çok 3.taraf internet sitelerine geçmiş gibi görünmektedir. Bu siteler, kariyer.net, globalcv.com, secretcv.com vb. sitelerdir.
Engelli personelle işvereni buluşturan siteler ise engelsizkariyer.com isdunyasindabendevarim.com sayılabilir. Şimdi bu sitelere girişi beraber deneyelim..
5. Bir öğrenci adına örnek başvuru yapın.
39
EK7
Adınız Soyadınız
:............................................................................................
Yaşınız
:............................................................................................
Cinsiyetiniz
:............................................................................................
Eğitiminiz
:............................................................................................
Sertifikalarınız
:............................................................................................
:............................................................................................
Düşündüğünüz Ücret :............................................................................................
Kısa Özgeçmişiniz
:............................................................................................
40
9. OTURUM
Hedefler
Materyal
41
Süreç
İş görüşmesi, işletmelerin belli bir pozisyona başvuranlar arasında özgeçmişlerine veya iş müracaatı formlarına adayların yazdıkları bilgilere göre, uygun
gördüklerini işletmelerine çağırarak görüşmesidir. Görüşmeyi, insan kaynakları
(personel işleri) biriminden bir yetkili yapabileceği gibi, işletme yöneticisi veya
daha küçük işletmelerde patronlar da yapabilir veya görüşmelere katılabilirler.
İş görüşmesine, mülakat ta denilmektedir. İş görüşmesine giderken aşağıdaki
hususlara dikkat etmek uygun olacaktır:
-Kaliteli ve iyi bir uyku alarak gitmek,
-İyi bir ilk intiba bırakmak,
-Varsa önceki işyerlerinden neden ayrıldığını iyi izah edebilmek
42
Mülakat esnasında çok fazla engelinizden yakınmamaya dikkat edin. Engel
durumunuzun sizde geliştirmiş olabileceği güçlü özellikler de bulunmaktadır.
Örneğin: Engelinizle ilgili doktorlar ve diğer profesyonellerle çok sık bağlantıya
geçmenizin bir sonucu olarak sözlü ve yazılı iletişim becerileriniz gelişmiş olabilir. Engele rağmen günlük hayatla ilgili işleri sürdürmeniz organizasyon ve planlama becerilerinizi geliştirir. Engeli olmayan bireye göre günlük hayatta pek çok
zorluklarla karşılaşmak ve bunlarla baş etme durumunda olmak problem çözme becerilerinizi geliştirir. Bu aynı zamanda zorluklara karşı direnç ve kararlılık
yeteneğinizin de yüksek olduğunu da gösterir. Olumlu özelliklerinize odaklanın
ve bunları işverene yansıtmaya çalışın.
4. Katılımcılara rolleri ile ilgili neler hissettikleri, diğerlerinin izlerken neler hissettiklerini grupla paylaşmaları istenir.
5. Katılımcılara iş görüşmesinin iş arama sürecinin önemli bir bölümü olduğu ve bu
süreçte hem dış görünüşlerinin hem de bireysel özelliklerinin, eğitimlerinin işe uygunluğu açısından önemli olduğu söylenerek etkinlik sonlandırılır.
43
10. OTURUM
Hedefler
Materyal
Süreç
44
Özgeçmiş, iş görüşmesine kabul edilebilmek için işverene kendiniz hakkında
kısa ve öz iş tecrübeleri ve yetenekleriniz hakkında verdiğiniz bilgilerdir. Özgeçmiş oluşturma, iş arayışınız içerisindeki en kritik süreçtir. İlk izlenimi verecek
olan bir özgeçmiş eğer etkili bir biçimde hazırlanmaz ve sunulmaz ise diğer
özgeçmişler arasından seçilip istediğiniz hedefe ulaşmanızda sizi yarı yolda bırakabilir. Genel olarak özgeçmiş hazırlama kuralları engeli olan ve olmayan bireyler için aynı nitelikleri taşır. Ancak engelinizden kaynaklı eğitimizdeki uzun
süreli boşluk, deneyim eksikliği gibi alanları Özgeçmiş nizin başına ya da sonuna ek bir paragraf ekleyerek tanımlayabilirsiniz.
3.Öğrencilerin özgeçmişlerine kendileriyle ilgili neler yazacaklarına yardımcı olmak
için ek 5 ‘i dağıtın ve bireysel ya da grup olarak cevaplamaları için cesaretlendirin.
Ek:5
...........................................................................................................................
……………………………………......................................................................................
……………………………………......................................................................................
4.Katılımcılara internet üzerinden pek çok özgeçmiş şablonuna ulaşabileceklerini,
kurallara uygun olmak kaydıyla potansiyel bir işverene kendilerini en iyi sunabileceklerini düşündükleri şablonu kullanabileceklerini belirtin.
45
Ek 6:
Amaç
T.C. Kimlik No
: .........................................................................................
İsim
: .........................................................................................
Telefon
: .........................................................................................
E-mail Adresi
: .........................................................................................
Doğum Tarihi
: .........................................................................................
Doğum yeri
: .........................................................................................
Adres
: .........................................................................................
Medeni Hâli
: .........................................................................................
Sürücü Belgesi
: .........................................................................................
Engel Durumu
: .........................................................................................
Engel Oranı
: .........................................................................................
EĞİTİM
İş Deneyimi : .........................................................................................
Alınan Eğitimler
: .........................................................................................
Burs Ve Ödüller : .........................................................................................
Bilgisayar : .........................................................................................
Üyelikler : .........................................................................................
Yayınlar
: .........................................................................................
Hobiler : ........................................................................................
Referanslar
: .........................................................................................
46
7.
Hedefe uygun bir özgeçmiş yararlı, kolaylaştırıcı olabilirken, kötü bir özgeçmiş
olası fırsatları bir anda yok edebilmektedir. Bu yüzden özgeçmiş hazırlamak,
sunmak çok önemlidir. Özgeçmiş, kişisel bir belgedir ve de kendinizi başkalarının
sizi tanıdığından çok daha iyi tanır, ifade edersiniz. Bu yüzden özgeçmişinizi kendiniz doldurun. özgeçmişinizi Word ya da PDF formatında hazırlayın. Kağıdın tek
yüzünü kullanın. 11 ya da 12 punto kullanarak oldukça okunaklı bir şekilde yazın.
Basit bir harf karakteri kullanın ve özgeçmişinizin tümünü tek harf karakterinde
yazın.
Özgeçmişte güçlü yanlarınızı öne çıkarmaya, mevcut özelliklerinizden işveren
tarafından değer taşıyabilecek olanları yazmaya dikkat edin. Özgeçmişte “yaptım ettim” gibi ben merkezli ifadeler yerine “yaptı, etti “ gibi ifadeler kullanın.
Sağladı, organize etti, koordine etti gibi başkalarının da desteğini içeren, ekiple
birlikte çalışıldığını bildiren ifadelere yer verin.
İçerik: İş aradığınız alanda işverenin aradığı beceriler ve deneyimlerle ilgili kelimelerin bulunmasına dikkat edin. Yeni mezunsanız ve tecrübeniz yoksa böyle
bir durumda o güne kadar yaptıklarınızı bir iş tecrübesi olarak düşünün. Yaptığınız diğer faaliyetlerden, sosyal sorumluluk projelerinden, başvurduğunuz pozisyonla ilgili aldığınız derslerden, eğitimlerden, yarı zamanlı, gönüllü işlerden
projelerden ve stajların size sağladığı bilgi ve becerilerden söz edin.
1.İletişim Bilgileri:
İletişim bilgilerini özgeçmişinizin üst kısmının ortasına konulmuş bir kartvizitiniz
olarak varsayın. İlk önce yazılmasının nedeni de budur. İletişim bilgilerini yazarken “Adı: , Soyadı: , Adres: , Tel: “ gibi başlıklar koymanıza gerek yoktur. Bilgilerinizi bir kartvizitteki gibi yazabilirsiniz. Bu e-posta adresinizi de yazabilirsiniz.
garipadam@... esirkus@... gibi ciddiye alınmanızı engelleyen e-posta adresleri
kullanmayın.
47
2. Eğitim
Eğitim bölümüne; okul eğitimleri, kurslar, seminerler, tez ve proje çalışmaları,
burs ya da ödüller yazılabilir.
Okul eğitimlerinde aşağıdaki bilgileri vermenizde yarar vardır:
Tarihler :
İsimler:
Fakülte Adı/Bölümü/Sınıfı (mezun iseniz sınıf eklenmez) :
Not/ yüksek puan ortalamaları(eğer yüksek puan varsa):
Ödüller / Burslar :
İstediğiniz işle ilgili kurs eğitimleri:
3. İş Deneyimi
Kronolojik özgeçmişte iş deneyimi yazılırken aşağıdaki bigilere yer verilir:
Çalışma tarihleri (ay ve yıl olarak),
Pozisyonun adı (görev, unvan),
Firmanın adı ve yeri (firma adresine gerek yoktur, şehri belirtmek yeterlidir),
İş pozisyondaki sorumluluklar,
İş pozisyondaki başarılar.
Diğer Yetkinlikler
Bu bölüme, o pozisyon ile ilgili önceki bölümlerde belirtilmeyen her türlü bilgi,
beceri, deneyim ile bunları
destekleyen verileri yazabilirsiniz. Bu bölümde belirtilebilecek bilgilere örnek
olarak;
Yabancı dil ve seviyeleri,
Kullanılan ofis araçları,
Kullanılan özel nitelikli cihazlar ve araçlar,
Özel nitelikli bir üretim, yapım veya hizmet tekniği,
Kullanılan araç veya iş makineleri (sürücü belgesi vb.),
48
Her türlü mesleki yeterlik belgesi (diploma, sertifika, ruhsat vb.),
Çok özel bir alanda uzmanlık derecesinde bilgi,
Fiziksel üstünlükler ve beceriler verilebilir
Hobiler/Aktiviteler
Özgeçmişinizi inceleyen kişi, boş zamanlarınızı değerlendirirken uğraştığınız
hobi ve aktivitelerden, sizin kişilik özellikleriniz hakkında çok önemli ipuçları çıkarabilir. Örneğin Bungee jumping, yamaç paraşütü gibi heyecan düzeyi yüksek
aktivitelerle uğraşan bireylerin ofis ortamındaki rutin işlerden sıkılabilecekleri
varsayılabilir. Takım sporları ile zamanını geçiren bireylerin ekip çalışmasına da
yatkın olduğu düşünülür. Hobilerinizi de yazarken de “basketbol oynamak” şeklinde yazmak yerine “Üniversite takımında 3 yıl yer almak” gibi ifadeler kullanın.
Televizyon seyretmek”, “Sinemaya/tiyatroya gitmek”, “futbol maçı izlemek” gibi
sıradan ifadeleri kullanmayın.
49
11. OTURUM
İş ortamında stres yönetimi, karşılaşılan problemlere
uygun çözümler üretebilme
Hedefler
Materyal
Süreç
50
2. Katılımcıların ifadeleri tahtaya yazıldıktan sonra şu tanım yapılır.
• “Stres, insanın kendini sinirli, gergin, huzursuz veya endişeli hissetmesidir.
Stres hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır ve kaçınılmazdır. İki tür stres vardır: Bunlardan birincisi “Olumlu stres” olarak adlandırılır ve zorlayıcı bir işle uğraşırken
kişiyi harekete geçiren, ona doyum ve yaşama sevinci veren strestir. Diğeri ise
“Olumsuz stres” olarak isimlendirilir ve kişinin öz-güvenini kaybetmesine neden
olan, yeterlilik duygusunu azaltan, çaresizlik, umutsuzluk ve hayal kırıklığına sebep olan strestir.”
3. Katılımcılara stresin tanımını yaptıktan sonra stresten kaynaklanan gözlenebilir
4. Katılımcılardan cevaplar alındıktan sonra, aşağıdaki listedekilerden eksik olanlar
eklenir.
• Stresin Bedendeki Gözlenebilir Belirtileri:
o Midede gurultular,
o Kalp atışında hızlanma,
o Sesin titremesi,
o Ellerin terlemesi,
o Ağzın kuruması,
o Ellerin titremesi,
• Stresin Psikolojik Belirtileri:
o Bir şeyleri unutma,
o Duygusal olarak kararsız ve kontrol dışı hissetme,
o Ortada bir şeyler yokken kızgın hissetme,
o Küçük şeylere sinirlenme,
o Kolayca ağlama,
• Stresin Davranışsal Belirtileri:
o Kızgınlıktan patlamak,
o Stresli olabileceği için bir şeyler yapmaktan kaçınmak,
o Yardıma ihtiyaç duyduğunuzu itiraf etmemek,
51
o Zor durumlardan kaçınmak,
o Diğer insanları incitici bir şeyler yapmak,
ilişkilendirilir.
• Bireysel Unsurlar
o Bireyin Kişiliği
o Kişinin Özel Hayatı
o Kişinin Fiziksel Durumu
o Kariyer Hedefleri
o Örgütün Boyutu
o Hiyerarşik Yapı
• Her işin “ben bu işi yaparım” diyerek sorumluluğunu almayın. Yapabileceği52
nizden emin olan işlere kalkışın.
çalışın
53
• Arkanıza yaslanın ve rahatça oturun… Şimdi gözlerinizi kapayın ve şu anda
nerede olmak isteyeceğinizi düşünün… Mekânınızı belirledikten sonra, ilgi odağınızı kendinize yönlendirin… Nefes alış verişinize dikkat edin… Şimdi burnunuzdan yavaşça ve iki seferde derin bir nefes alın… Nefes alırken içinizden 1...2...3
diye sayın… Ardından saydığınız sürenin iki katı sürede, nefesinizi ağzınızdan
verin… Gözleriniz kapalı iken bu işlemi 2 kez tekrarlayın… Şimdi normal bir şekilde nefes alıp vermeye devam edin… Önce sağ elinizi sımsıkı bir yumruk yapın…
Tüm gücünüzle sıkın elinizi… 5 saniye bekledikten sonra, elinizi gevşetin… Şimdi
bunu sol eliniz için de yapın… Ardından sağ bacağınız ve sonra sol bacağınız
için… Şimdi biraz önceki nefes alıp verme şekli ile önce ellerinizi sonra da bacaklarını sıkın… Nefes aldığınız süre boyunca yumruklarınızı sıkın ve verirken de
gevşetin… Aynı işlemi bacaklarınız için de yapın… Ve son olarak sadece derin bir
nefes alın… Artık gözlerinizi açabilirsiniz…
olduğu sorulur.
5- Ek-10 çoğaltılır ve katılımcılara dağıtılır. Katılımcılara Ek-10 da yer alan örnek cümlelerde “sen dili yerine ben dili kullanılması gerekseydi nasıl ifade edilirdi?” sorusu
yöneltilir.
6- Katılımcılara “sen dili yerine ben dili kullanıldığında iş ortamında yaşanan problemlere çözüm bulma sürecinde ne gibi değişiklikler olurdu?” sorusu yöneltilir ve
katılımcılardan düşünceleri alınır. Daha sonra grup lideri tarafından genel bir değerlendirme yapılır ve oturum sonlandırılır.
54
EK-7
SEN DİLİ
BEN DİLİ
EK-8
…………………………………………………………………………………………...............................……
………………………………………………………………………………………………...............................
……..……………………………………………………………………………………………….......................
55
EK-9
1-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
2-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
3-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
4-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
5-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
56
12. OTURUM
Hedefler
Grubu sonlandırma, Üyelerin son oturuma kadar öğrendikleri hakkında bir özet yapmalarına fırsat vermek, Üyelerin mesleki plan yapmalarına olanak tanımak, Üyelerin
birbirleriyle vedalaşmalarına ve duygularını paylaşmalarına olanak tanımak.
Materyal
Süreç
2. Grup üyelerini aşağıdaki gibi yönlendirin.
- Bundan bir yıl öncesini hayal etmenizi istiyorum. İş yaşamı ile ilgili kendinize
olan güveniniz, ilgi ve yetenleriniz hakkında bilgileriniz nasıldı? Hedefleriniz belli miydi?
- Şimdi ise bir yıl sonrasını hayal etmenizi istiyorum. Mesleki yaşantınız sizce
nasıl olacak?
- Şimdi bu iki değerlendirmeyi karşılaştırmanızı istiyorum. Burada öğrendiklerimizin ışığında iki değerlendirme arasındaki farkları düşünün. Bunların neler
olduğunu tanımlayın.
57
Görme Engelliler için
KONYA
2
Nevzat DEMİRCİ
Dr. M. Nuri SALUR
Dr. Seher AKDENİZ
Proje Asistanları
Ahmet ÇITLIK
Feyza ÖZEL
Yüklenici
Baskı
İçindekiler
ÖNSÖZ.......................................................................................................................5
ÖNSÖZ.......................................................................................................................6
BAŞLARKEN................................................................................................................7
UYGULAYICILARA ÖNERİLER......................................................................................8
1. OTURUM.............................................................................................................. 10
2. OTURUM.............................................................................................................. 16
3. OTURUM.............................................................................................................. 18
4. OTURUM.............................................................................................................. 20
5. OTURUM.............................................................................................................. 23
6. OTURUM.............................................................................................................. 26
7. OTURUM.............................................................................................................. 28
8. OTURUM.............................................................................................................. 31
9. OTURUM.............................................................................................................. 34
10. OTURUM............................................................................................................ 37
11. OTURUM............................................................................................................ 43
12. OTURUM............................................................................................................ 49
4
ÖNSÖZ
5
ÖNSÖZ
yapmıştır.
Tahir AKYÜREK
6
BAŞLARKEN
okuldan iş yaşamına başarılı bir geçiş süreci için öğrencilere beceri, tutum ve bilgi edinimlerini artıran bir alt yapı sağlamaktadır.. Çoğunlukla engelliler için kariyer
rehberliği ve danışmanlığından yararlanma olanağı daha az olarak düşünülmektedir.
7
Bu modül görme engelli bireylerin kariyer rehberliği grup programından yararlanabilmelerine yardımcı olmak amacı ile hazırlanmıştır. Görme engelliler hiç görmeyenler (körler) ve az görenler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Grup üyelerinin durumlarına göre hiç görmeyenler için Braille alfabesiyle yazılmış olan, az görenler için ise
büyük puntolu şekilde hazırlanmış olan etkinlik formlarını kullanınız.
Varsayımlarda bulunmayınız. Büyük olasılıkla engelli öğrenciniz hayatı olumlu karşılayabilmek için engelin zorluklarıyla baş etmeyi öğrenmiştir.
Görme engelli öğrenciler ile yaptığınız grup çalışmasında öğrencilerin takibini kolaylaştırabilmek amacı ile bir defada bir kişinin konuşmasını sağlamaya azami düzeyde
dikkat ediniz. Grubun konuşan kişiyi sesinden tanımak zorunda kalmaması açısından konuşan her öğrencinin öncelikle ismini söylemesini sağlayınız.
Görme engelli grup üyelerinizin odaklanabilmeleri açısından konuşurken sabit bir
yerde durmaya, etrafta dolaşmamaya çalışınız.
8
9
1. OTURUM
Tanışma, Programın Amaç ve Öneminin Açıklanması, Grup
Kurallarının Belirlenmesi
Hedefler
Materyal
Süreç
10
b. Gruba alışmak ve gruba dâhil olmak zaman alabilir. Bu nedenle gruba katılan üyelerin her oturuma düzenli olarak gelmeleri gerekmektedir.
c. Grubun başlama saatine uyulması ve oturum bitene kadar üyelerin grup oda
sında kalmaları gerekmektedir.
d. Grupta her seferinde bir tek kişi konuşmalıdır.
e. Grup üyeleri gruptaki aktivitelere katılıp katılmama konusunda zorlanmaz.
f. Herkesin konuşma hakkı vardır ve grupta bir üye konuşurken diğerleri dinler ve arkadaşının sözünü kesmez.
g. Grup üyeleri birbirlerine saygılı davranmalıdır.
a) “Bu çalışmamızın amacı birbirimizi daha yakından tanımaktır” diyerek üyelere
içlerinde tüylü, keten ve penye olmak üzere kumaş parçacıkları bulunan torbadan
üç kumaş çekmelerini isteyin.
b) Sırayla her katılımcıdan çektikleri kumaş parçacıklarına dokunmalarını ve kumaşın türü ve sayısı kadar kendi hakkında bir şeyler söylemesini isteyin. Her katılımcı
ellerindeki her tüylü kumaş için kişisel bilgi, her keten kumaş için ilgi alanı ve her
yumuşak kumaş için hedefleriyle ilgili bilgiler versin.
c) Katılımcıların kendi hakkındaki bilgileri diğer katılımcılarla paylaşmasıyla ilgili
onları cesaretlendirin ve daha yakın ilişkiler kurmalarını sağlayın.
11
Ek 1
ABRAHAM LİNCOLN (ABD’NİN 16. CUMHURBAŞKANI)
1809 ve 1865 yılları arasında yaşamış olan Abraham Lincoln, eller ve ayaklarının büyük olması ve vücudunda elleri ve parmaklarının orantısızlığı ayaklarının
uzun ve ince olması, miyop olması yüz şeklinin Marfan Sendromu bulunduğunu
göstermektedir. Gözlerinde sorun babasında ve çocuklarında da bulunmaktadır.
Lincoln siyasi hayatında ilk başta yenilgilerle başlamasına rağmen inat ederek
ve azimle ABD’nin unutulmaz başkanları arasında yer almış ve ülkesinde köleliği
kaldıran Başkan olarak tarihe geçmiş aynı zamanda bilge bir insan olarak vecizeleri günümüze kadar gelmiş insandır. En meşhur sözlerinden birisi şudur” çile
çekmemiş insanların çok az meziyete sahip olduklarını tecrübe ettim.”
siyasi malzeme yapsalar da o bıkmadan usanmadan çalışarak 08.11.1932 tarihinde ABD’nin 32. Devletbaşkanı olarak tarihe iz bırakır.
12
Ülkesindeki kaplıcalarda şifa araması engellilerin de o kaplıcalara akın etmesine sebep olur. Kaplıcaları engellilerin faydalanacağı tesislere dönüştürerek
onlara destek olur.
STEPHEN W. HAWKİNG
BRAİLLE
BRAİLLE gibi.
HELEN KELLER
Hem sağır hem dilsiz ve hem de kör olan Helen keller 1880 ve 1968 yılları arasında yaşamıştır ve hem kör hem sağır olmasına rağmen başarılı eserler bırakmıştır. Helen Keller kör olduğu halde sağlam insanlardan daha çok kitap okumuş
13
ve 88 yıllık yaşamında koklayarak dokunarak hayatı anlamaya çalışmış ve 10
kitap yayınlamıştır. Hatta hayatını anlattığı kitabı ile kendisine ev bile almıştır.
BEETHOVEN
işitme engeline rağmen Müzikte bugün bile dinlenen meşhur eserler vermiştir. Sağır olmasına rağmen 9. Senfonisini yazar ve bu eseri seslendirirken bile
orkestrayı yönetmeye kalkar ama orkestra aslında onun yanında bulunan şefe
göre 9. Senfoniyi çalar ve konseri dinleyenler Beethoven i ayakta alkışlar.
EDİSON
BLUNKENT
İngiltere’nin ilk görme engelli içişleri bakanı olan Blunkent 1947 doğumludur ve
Kamu alanında dini özgürlüklerden yana olmuş ve bakanlığı sürece bu konuda
mücadele etmiştir.
Blunkent İngiltere de içişleri Bakanı olmadan önce İngiltere’nin ilk görme engelli Eğitim ve İstihdam Bakanı olur ve İçişleri Bakanı olduğu zaman aldığı radikal
14
kararlar ile kamuoyunda zaman zaman eleştiri ve takdirler alır . 2004 yılında
özel meselelerinin kamuoyunun aşırı gündeme gelmesi üzerine istifa eden Blunkent’i Blair daha sonra Çalışma ve Emeklilik Bakanı yapar.
LABORİT
Emmanuelle Laborit Fransız Flim akristi olup, sinemada ve tiyatroda sağır dilsiz
kadın rollerini başarı ile canlandırmıştır. 1972 doğumlu olan sanatçı işaret dilini
öğrenip sanata yönelerek 17 yaşından bu yana sinema filimlerinde rol almış
1997 yılında “sessizliğin ötesinde “ filminde sağır anne rolü ile ödül almıştır.22
yaşında iken otobiyagrafisini “Martının Çığlığı” adı ile kaleme almıştır.
15
2. OTURUM
Engelli Bireylerin İlgilerini, Yeteneklerini, Kuvvetli ve Zayıf
Yönlerini Tanımlayabilmelerine Yardımcı Olmak
Hedefler
Materyal
Kendini Değerlendirme Ölçeği, Form 1, Sinema Filmi (Forest Gump) (Rehber Eşliğinde İzlenir)
Süreç
duyulan zevk’ olarak tanımlanabileceğini belirtin. Yeteneğin ise ‘Öğrenme gücü, belli bir eğitimden yararlanabilme gücü olarak tanımlanabileceği gibi, kalıtımla getirilen
gizilgücün, eğitimden ve çevre etkisi ile geliştirilmiş kısmını ifade ettiğini belirtin. Örnek olarak, ilkokulda başarılı olabilmek için orta düzeyde bir genel akademik yetenek
yeterli olabilirken, ortaokulda ya da lisede başarılı olabilmek için daha üst düzeyde
yeteneğin gerekli olduğunu ifade edin. Değerin ise bir faaliyetin yapıldığı ortamdan
ve getirdiği toplumsal ödüllerden kaynaklanan doyumları içerdiğini belirtin. Yani, bir
kimsenin “Ben ne için çalışıyorum”, “Mesleğimden, hayattan ne bekliyorum” gibi
sorulara verdiği cevapların o kişinin meslek değerini yansıttığını belirtin. Bunlara cevap olarak “Yeteneklerimi geliştirmek için”, “Sevdiğim faaliyetleri yapıp mutlu olmak
için” ya da “ “Çok para kazanıp zengin olmak için”... vb şeklinde tanımlayın.
16
EK-2
Herhangi bir iş ya da mesleğe sahip misin? Sahipsen bu meslekten hoşlanıyor
musun?
Güçlü yanların neler? Hangi Konularda diğer insanlardan başarılı olduğunu düşünüyorsun?
7. Kendini Değerlendirme Ölçeğini bireylere dağıtın ve soruları belirtilen kutucuklara ‘hiçbir zaman, ara sıra, sık sık, her zaman’ şeklinde cevap vermelerini isteyin.
8. Ölçek bittiğinde ise cevapların bir sonraki oturumda verileceğini belirtin.
9. Forest Gump filmini izleyerek bir sonraki oturuma gelmelerini isteyin ve oturumu sonlandırın.
17
3. OTURUM
kavramalarına yardımcı olmak, kısa ve uzun vadeli amaç
belirleyebilmek
Hedefler
- Kendilerine ilişkin kısa ve uzun vadeli amaçlar belirlerler.
Materyal
Süreç
- Filmi dinlerken ne hissettin?
- Böyle bir filmin yapılmasında ve grup içerisine izletilmesinde ne gibi amaçlar olabi18
lir? Filmi dinlerken bu gibi sorular aklına geldi mi? Ne düşündün?
bittikten sonra sırasıyla cevapları alın. Daha sonra oturumun özetini yaparak oturumu sonlandırın.
Geleceğe Dönük
Planlarım
EK 3
KENDİMİ AŞIYORUM
Kısa Dönemli
Amaçlarım
19
Uzun Dönemli
Amaçlarım
4. OTURUM
Hedefler
Materyal
Kağıt, kalem, yazı tahtası, tahta kalemi, Ek 4(Özelliğim Hangi Mesleğe Uygun)
Süreç
1. Grup Üyelerinden bir hafta öncesinden ilgi duydukları meslekler ile ilgili bilgi
(çalışma şartları, mesleğin gerektirdiği temel beceriler, kişilik özellikleri ve o mesleğe
sahip olmak için nasıl bir eğitim alınması gerektiği) toplamaları ve sınıfa getirmeleri
istenir.
2. Grup üyelerine söz hakkı verilerek mesleklerle ilgili topladıkları bilgileri sınıfla
3. Üyelere ek 4 verilerek hangi etkinliklerin kendilerine uygun hangilerinin uygun
4. Söz almak isteyen katılımcılardan kendi özelliklerinin (işaretlenen kendilerine
uygun olan ve olmayan etkinlikler çerçevesinde) ilgi duydukları mesleğe veya diğer
5. İlgi duyduğumuz mesleklerin gerektirdiği kişisel özellikleri, çalışma şartlarını bilmenin ve ilgi duyduğumuz meslekle sahip olduğumuz özelliklerin uyumunun önemi
6. Oturumu sonlandırmadan önce, bu oturumla ilgili düşüncelerini sorarak, gelecek oturumun konusunu kısaca açıklayıp, oturum zamanını söyleyin ve gizlilik ilkesini tekrar hatırlatarak oturumu kapatın.
20
1. Ayakta durmak
2. Elleri kullanmak
3. Kitap okumak
4. Düşünmek
9. Eleştirmek
11. Yazı yazmak
12. Düzenli olmak
18. Şık giyinmek
20. Yardım etmek
26. Resim yapmak
31. Hesap yapmak
34. Seyahat etmek
35. Taşınmak
36. Konuşmak
21
39. Alıp satmak
44. Deney yapmak
47. Hayal kurmak
57. Tutarlı olmak
58. Sabırlı olmak
22
5. OTURUM
Mesleki Değerlerim
Hedefler
Materyal
Kalem, kağıt, Ek 5 (Mesleki Değerler Listesi)
Süreç
1. Grup üyelerine Ek 5 verilerek öğrencilerden listeyi incelemeleri istenir.
mesleki değerler ile meslek özelliklerinin uyumunun öneminden bahsederek uygulamayı sonlandırır.
23
( )
( )
( )
4. Yaratıcılık
( )
( )
( )
( )
8. Ahlaki değerler
( )
( )
( )
( )
( )
( )
14. Eşitlik
( )
15. Problem çözme
( )
16. Sorumluluk
( )
( )
( )
19. Liderlik
( )
( )
24
21. Duyarlılık
( )
( )
( )
( )
25. Düzenli hayat
( )
( )
( )
28. Arkadaşlık
( )
( )
( )
( )
( )
33. Sosyal güvence
( )
34. Güvenlik
( )
35. Macera
( )
36. Saygınlık
( )
37. Tanınma
( )
38. Doyum
( )
39. Şöhret/ün
( )
25
6. OTURUM
Meslek ve Eğitim imkânları hakkında bilgilendirme, meslekler
ile kişisel özeliklerini karşılaştırabilme
Hedefler
olmak.
3-Meslekler hakkında bilgilerin nerelerden alınabileceği hakkında bilgi sahibi olmak
Materyal
Süreç
1- Katılımcılara meslek seçimi süreci hakkında kısa bir bilgi verilerek giriş yapılır.
Katılımcılara, Nelerden hoşlanırım? Neleri yapabilirim? Hangi meslek bana uygun?
Çalıştığım iş ve iş yeri açısından benim için önemli şeyler neler? Soruları sorularak
katılımcıların düşüncelerini paylaşması istenir. Verilen cevaplar tahtaya ya da bir geniş kartona yazılarak grup lideri tarafından daha sonra tekrarlanır.
26
Yetenek
İlgi
Başarı
Merak
İlgi, belirli bir olay veya etkinliğe yakınlık duyma, ondan hoşlanma
ve ona öncelik tanımadır.
Merak, bir şeyi anlamak veya öğrenmek için duyulan isteği ifade
eder.
4-Üyelerin kendilerini tanımaları için ilgi bilimsel olarak geçerlik güvenirliği yapılmış
envanterlerin varlığından bahsedilir.
5-Daha önce böyle bir envanter uygulamasına katılan birinin olup olmadığı sorulur.
Sonuçların nasıl çıktığı, ne gibi kişisel özelliklere sahip olduğu sorulur. Gönüllü olan
bireylerden cevaplar alınır.
6-Katılımcılardan ilgi duydukları meslekler ile ilgili bilgilere nerelerden ulaşabileceklerini düşünmelerini ve söylemeleri istenir. Söylenen kaynaklar tahtaya yazıldıktan
sonra, aşağıdaki listede yer alan kaynaklardan söylenmeyenler tahtadaki listeye eklenir.
• Çeşitli üniversitelerin meslekleri tanıtan brail alfabesiyle oluşturulmuş kitap, broşür ve cd’leri,
• Kitle iletişim araçları, (Televizyon, internet, vb.)
• Sesli tanııtm araçları
6-Katılımcılardan bildiği ya da daha önce çalıştığı bazı iş/mesleklerin olup olmadığı
özelliklerini karşılaştırmaları istenir. Neden uygun veya neden uygun olmadığı tartışılır. Gerekli geri bildirimler alındıktan sonra grup lideri tarafından genel bir değerlendirme yapılır ve oturum sonlandırılır
27
7. OTURUM
Etkili İletişim
Hedefler
Materyal
Süreç
a. Konuşulan tarafa yönelin.
b. Söylenen üzerinde düşünüp, bunu da başınızı dinlediğiniz belirtecek biçimde sallayarak ya da “hı hı” diyerek karşınızdakine hissettirin.
d. Söylemek istediğinizi ifade edin. Bunu da soru sorarak, ya da duygularınızı ve fikirlerinizi söyleyerek ifade edin.
2. İki gönüllü üyeden grup karşısında “uzun süredir görüşmeyen iki arkadaşın parkta karşılaşmasını etkili dinleme becerilerini kullanarak canlandırmalarını isteyin.
Canlandırma sonunda grup üyelerini alkışlayarak bu davranışları pekiştirin.
28
4. Gruptan gönüllüler seçerek sizinle parkta karşılaşmış gibi konuşmalarını isteyin.
Görme engelli bireylerin istemsiz beden hareketlerini azaltmak amacı ile Konuşan
kişiye ‘Ben senin aynanım, şimdi neler gördüğümü anlatmak istiyorum’ deyin ve
konuşurken yaptığı hareketleri sözel olarak anlatın. ‘Şu anda elin havada, şu anda
başın yukarı doğru yöneldi gibi…’
yapın.
İletişim esnasında bir soruna sahip olan bireye verilen tepkilerden dolayı bazen
karsımızdaki kişi anlaşılmadığını hisseder. Söylediklerimizle sanki sorun yokmuş
gibi davranmış oluruz. Buna kısaca iletişim engeli denir. Karsımızdaki kişi bir soruna sahipken iletişim engellerini kullanmak ne uygundur ne de yararlıdır
10.Oturumun özeti yapılıp aşağıdaki ev ödevlerini vererek oturumu sonlandırın.
Ev Ödevleri:
b) Çevrelerinde tanımadıkları ancak, çoğu zaman karşılaştıkları kişilere günaydın, iyi
29
Ek-6.
2) Uyarma, tehdit etme (göz dağı verme) ’’yapamazsın…olur” “Ya yaparsın, yoksa…
yapmak gerekir”
9) Tahlil etme, teşhis koyma “Senin derdin nedir biliyor musun?” “Herhalde çok
yorgunsun “Aslında sen öyle demek istemiyorsun
10) Güven verme, teskin, teselli etme“Aldırma… Boşver, düzelir…”“Hadi biraz
11) İncelemek, araştırmak, soruşturmak “Neden?... Kim?...Sen ne yaptın?...Nasıl?…”
30
8. OTURUM
İş arama becerileri eğitimi, iş olanakları hakkında nerelerde ve kimlerden bilgi alınacağını bilme, işe nasıl başvuracağını bilme
Hedefler
Materyal
Kâğıt, kalem ve yazı tahtası, bilgisayar, internet
Süreç
neler?
neler?
neler?
katkısı neler?
31
Her biriniz çevrenizde kendi mesleklerinize ve bekledikleriniz pozisyonlara uygun işler olduğunda, firmalara başvurabilirsiniz. Başvuru biçimi, bazen firmaya
bir üst yazı ve özgeçmişle posta, e-mail veya web üzerinden olabilmektedir. İş
başvurusunun doğrudan firmaya yapılmasını isteyen firmalar, başvurular için
özel formlar hazırlatmış olabilmektedir.
Günümüzde iş başvuruları daha çok 3.taraf internet sitelerine geçmiş gibi görünmektedir. Bu siteler, kariyer.net, globalcv.com, secretcv.com vb. sitelerdir.
Engelli personelle işvereni buluşturan siteler ise engelsizkariyer.com isdunyasindabendevarim.com sayılabilir. Şimdi bu sitelere girişi beraber deneyelim..
5. Bir öğrenci adına örnek başvuru yapın.
32
EK7
Adınız soyadınız
:............................................................................................
Yaşınız
:............................................................................................
Cinsiyetiniz
:............................................................................................
Eğitiminiz
:............................................................................................
Sertifikalarınız
:............................................................................................
:............................................................................................
Düşündüğünüz ücret :............................................................................................
Kısa özgeçmişiniz
:............................................................................................
33
9. OTURUM
Hedefler
Materyal
Süreç
34
İş görüşmesi, işletmelerin belli bir pozisyona başvuranlar arasında özgeçmişlerine veya iş müracaatı formlarına adayların yazdıkları bilgilere göre, uygun
gördüklerini işletmelerine çağırarak görüşmesidir. Görüşmeyi, insan kaynakları
(personel işleri) biriminden bir yetkili yapabileceği gibi, işletme yöneticisi veya
daha küçük işletmelerde patronlar da yapabilir veya görüşmelere katılabilirler.
İş görüşmesine, mülakat ta denilmektedir. İş görüşmesine giderken aşağıdaki
hususlara dikkat etmek uygun olacaktır:
-Kaliteli ve iyi bir uyku alarak gitmek,
-İyi bir ilk intiba bırakmak,
-Varsa önceki işyerlerinden neden ayrıldığını iyi izah edebilmek
Mülakat esnasında çok fazla engelinizden yakınmamaya dikkat edin. Engel
durumunuzun sizde geliştirmiş olabileceği güçlü özellikler de bulunmaktadır.
Örneğin: Engelinizle ilgili doktorlar ve diğer profesyonellerle çok sık bağlantıya
geçmenizin bir sonucu olarak sözlü ve yazılı iletişim becerileriniz gelişmiş olabilir. Engele rağmen günlük hayatla ilgili işleri sürdürmeniz organizasyon ve planlama becerilerinizi geliştirir. Engeli olmayan bireye göre günlük hayatta pek çok
zorluklarla karşılaşmak ve bunlarla baş etme durumunda olmak problem çözme becerilerinizi geliştirir. Bu aynı zamanda zorluklara karşı direnç ve kararlılık
yeteneğinizin de yüksek olduğunu da gösterir. Olumlu özelliklerinize odaklanın
ve bunları işverene yansıtmaya çalışın.
35
4. Katılımcılara rolleri ile ilgili neler hissettikleri, diğerlerinin izlerken neler hissettiklerini grupla paylaşmaları istenir.
5. Katılımcılara iş görüşmesinin iş arama sürecinin önemli bir bölümü olduğu ve bu
süreçte hem dış görünüşlerinin hem de bireysel özelliklerinin, eğitimlerinin işe uygunluğu açısından önemli olduğu söylenerek etkinlik sonlandırılır.
36
10. OTURUM
Hedefler
Materyal
Süreç
Özgeçmiş, iş görüşmesine kabul edilebilmek için işverene kendiniz hakkında kısa
ve öz iş tecrübeleri ve yetenekleriniz hakkında verdiğiniz bilgilerdir. Öz geçmiş
oluşturma, iş arayışınız içerisindeki en kritik süreçtir. İlk izlenimi verecek olan bir
öz geçmiş eğer etkili bir biçimde hazırlanmaz ve sunulmaz ise diğer öz geçmişler
arasından seçilip istediğiniz hedefe ulaşmanızda sizi yarı yolda bırakabilir. Genel
olarak özgeçmiş hazırlama kuralları engeli olan ve olmayan bireyler için aynı nitelikleri taşır. Ancak engelinizden kaynaklı eğitimizdeki uzun süreli boşluk, deneyim
eksikliği gibi alanları özgeçmişinizin başına ya da sonuna ek bir paragraf ekleyerek
tanımlayabilirsiniz.
3.Öğrencilerin özgeçmişlerine kendileriyle ilgili neler yazacaklarına yardımcı olmak
için ek 5 ‘i dağıtın ve bireysel ya da grup olarak cevaplamaları için cesaretlendirin.
37
Ek:5
...........................................................................................................................
……………………………………......................................................................................
……………………………………......................................................................................
4.Katılımcılara internet üzerinden pek çok Özgeçmiş şablonuna ulaşabileceklerini,
kurallara uygun olmak kaydıyla potansiyel bir işverene kendilerini en iyi sunabileceklerini düşündükleri şablonu kullanabileceklerini belirtin.
38
Ek 6:
Amaç
T.C. Kimlik No
: .........................................................................................
İsim
: .........................................................................................
Telefon
: .........................................................................................
E-mail Adresi
: .........................................................................................
Doğum Tarihi
: .........................................................................................
Doğum yeri
: .........................................................................................
Adres
: .........................................................................................
Medeni Hâli
: .........................................................................................
Sürücü Belgesi
: .........................................................................................
Engel Durumu
: .........................................................................................
Engel Oranı
: .........................................................................................
EĞİTİM
İş Deneyimi : .........................................................................................
Alınan Eğitimler
: .........................................................................................
Burs Ve Ödüller : .........................................................................................
Bilgisayar : .........................................................................................
Üyelikler : .........................................................................................
Yayınlar
: .........................................................................................
Hobiler : ........................................................................................
Referanslar
: .........................................................................................
39
7.
Hedefe uygun bir özgeçmiş yararlı, kolaylaştırıcı olabilirken, kötü bir özgeçmiş olası
fırsatları bir anda yok edebilmektedir. Bu yüzden özgeçmiş hazırlamak, sunmak çok
önemlidir. Özgeçmiş, kişisel bir belgedir ve de kendinizi başkalarının sizi tanıdığından çok daha iyi tanır, ifade edersiniz. Bu yüzden özgeçmişinizi kendiniz doldurun.
özgeçmişnizi Word ya da PDF formatında hazırlayın. Kağıdın tek yüzünü kullanın. 11
ya da 12 punto kullanarak oldukça okunaklı bir şekilde yazın. Basit bir harf karakteri
kullanın ve özgeçmişinizin tümünü tek harf karakterinde yazın.
Özgeçmişte güçlü yanlarınızı öne çıkarmaya, mevcut özelliklerinizden işveren tarafından değer taşıyabilecek olanları yazmaya dikkat edin. Özgeçmişte “yaptım ettim”
gibi ben merkezli ifadeler yerine “yaptı, etti “ gibi ifadeler kullanın. Sağladı, organize
etti, koordine etti gibi başkalarının da desteğini içeren, ekiple birlikte çalışıldığını
bildiren ifadelere yer verin.
İçerik: İş aradığınız alanda işverenin aradığı beceriler ve deneyimlerle ilgili kelimelerin bulunmasına dikkat edin. Yeni mezunsanız ve tecrübeniz yoksa böyle bir durumda o güne kadar yaptıklarınızı bir iş tecrübesi olarak düşünün. Yaptığınız diğer
faaliyetlerden, sosyal sorumluluk projelerinden, başvurduğunuz pozisyonla ilgili aldığınız derslerden, eğitimlerden, yarı zamanlı, gönüllü işlerden projelerden ve stajların size sağladığı bilgi ve becerilerden söz edin.
1.İletişim Bilgileri: İletişim bilgilerini özgeçmişinizin üst kısmının ortasına konulmuş
bir kartvizitiniz olarak varsayın. İlk önce yazılmasının nedeni de budur. İletişim bilgilerini yazarken “Adı: , Soyadı: , Adres: , Tel: “ gibi başlıklar koymanıza gerek yoktur.
Bilgilerinizi bir kartvizitteki gibi yazabilirsiniz. Bu e-posta adresinizi de yazabilirsiniz.
garipadam@... esirkus@... gibi ciddiye alınmanızı engelleyen e-posta adresleri kullanmayın.
2. Eğitim :
Eğitim bölümüne; okul eğitimleri, kurslar, seminerler, tez ve proje çalışmaları, burs
ya da ödüller yazılabilir.
Okul eğitimlerinde aşağıdaki bilgileri vermenizde yarar vardır:
40
Tarihler :
İsimler :
Fakülte Adı/Bölümü/Sınıfı (mezun iseniz sınıf eklenmez) :
Not/ yüksek puan ortalamaları(eğer yüksek puan varsa):
Ödüller /Burslar :
İstediğiniz işle ilgili kurs eğitimleri:
3: İş Deneyimi
Kronolojik özgeçmişte iş deneyimi yazılırken aşağıdaki bigilere yer verilir:
Çalışma tarihleri (ay ve yıl olarak),
Pozisyonun adı (görev, unvan),
Firmanın adı ve yeri (firma adresine gerek yoktur, şehri belirtmek yeterlidir),
İş pozisyondaki sorumluluklar,
İş pozisyondaki başarılar.
Diğer Yetkinlikler
Bu bölüme, o pozisyon ile ilgili önceki bölümlerde belirtilmeyen her türlü bilgi, beceri, deneyim ile bunları
destekleyen verileri yazabilirsiniz. Bu bölümde belirtilebilecek bilgilere örnek olarak;
Yabancı dil ve seviyeleri,
Kullanılan ofis araçları,
Kullanılan özel nitelikli cihazlar ve araçlar,
Özel nitelikli bir üretim, yapım veya hizmet tekniği,
Kullanılan araç veya iş makineleri (sürücü belgesi vb.),
Her türlü mesleki yeterlik belgesi (diploma, sertifika, ruhsat vb.),
Çok özel bir alanda uzmanlık derecesinde bilgi,
Fiziksel üstünlükler ve beceriler verilebilir
Hobiler / Aktiviteler: Özgeçmişinizi inceleyen kişi, boş zamanlarınızı değerlendirirken uğraştığınız hobi ve aktivitelerden, sizin kişilik özellikleriniz hakkında çok önemli
41
ipuçları çıkarabilir. Örneğin Bungee jumping, yamaç paraşütü gibi heyecan düzeyi
yüksek aktivitelerle uğraşan bireylerin ofis ortamındaki rutin işlerden sıkılabilecekleri varsayılabilir. Takım sporları ile zamanını geçiren bireylerin ekip çalışmasına da
yatkın olduğu düşünülür. Hobilerinizi de yazarken de “basketbol oynamak” şeklinde
yazmak yerine “Üniversite takımında 3 yıl yer almak” gibi ifadeler kullanın. Televizyon seyretmek”, “Sinemaya/tiyatroya gitmek”, “futbol maçı izlemek” gibi sıradan
ifadeleri kullanmayın.
42
11. OTURUM
İş ortamında stres yönetimi, karşılaşılan problemlere uygun
çözümler üretebilme
Hedefler
Materyal
Süreç
2. Katılımcıların ifadeleri tahtaya yazıldıktan sonra şu tanım yapılır.
• “Stres, insanın kendini sinirli, gergin, huzursuz veya endişeli hissetmesidir. Stres
hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır ve kaçınılmazdır. İki tür stres vardır: Bunlardan
birincisi “Olumlu stres” olarak adlandırılır ve zorlayıcı bir işle uğraşırken kişiyi harekete geçiren, ona doyum ve yaşama sevinci veren strestir. Diğeri ise “Olumsuz stres”
olarak isimlendirilir ve kişinin öz-güvenini kaybetmesine neden olan, yeterlilik duygusunu azaltan, çaresizlik, umutsuzluk ve hayal kırıklığına sebep olan strestir.”
3. Katılımcılara stresin tanımını yaptıktan sonra stresten kaynaklanan gözlenebilir
4. Katılımcılardan cevaplar alındıktan sonra, aşağıdaki listedekilerden eksik olanlar
eklenir.
43
•
o
o
o
o
o
o
Stresin Bedendeki Gözlenebilir Belirtileri:
Midede gurultular,
Kalp atışında hızlanma,
Sesin titremesi,
Ellerin terlemesi,
Ağzın kuruması,
Ellerin titremesi,
•
o
o
o
o
o
Stresin Psikolojik Belirtileri:
Bir şeyleri unutma,
Duygusal olarak kararsız ve kontrol dışı hissetme,
Ortada bir şeyler yokken kızgın hissetme,
Küçük şeylere sinirlenme,
Kolayca ağlama,
•
o
o
o
o
o
Stresin Davranışsal Belirtileri:
Kızgınlıktan patlamak,
Stresli olabileceği için bir şeyler yapmaktan kaçınmak,
Yardıma ihtiyaç duyduğunuzu itiraf etmemek,
Zor durumlardan kaçınmak,
Diğer insanları incitici bir şeyler yapmak,
ilişkilendirilir.
44
•
o
o
o
o
Bireysel Unsurlar
Bireyin Kişiliği
Kişinin Özel Hayatı
Kişinin Fiziksel Durumu
Kariyer Hedefleri
o Örgütün Boyutu
o Hiyerarşik Yapı
• Her işin “ben bu işi yaparım” diyerek sorumluluğunu almayın. Yapabileceğinizden emin olan işlere kalkışın.
45
çalışın
• Arkanıza yaslanın ve rahatça oturun… Şimdi gözlerinizi kapayın ve şu anda nerede olmak isteyeceğinizi düşünün… Mekânınızı belirledikten sonra, ilgi odağınızı
kendinize yönlendirin… Nefes alış verişinize dikkat edin… Şimdi burnunuzdan yavaşça ve iki seferde derin bir nefes alın… Nefes alırken içinizden 1...2...3 diye sayın…
Ardından saydığınız sürenin iki katı sürede, nefesinizi ağzınızdan verin… Gözleriniz
kapalı iken bu işlemi 2 kez tekrarlayın… Şimdi normal bir şekilde nefes alıp vermeye
devam edin… Önce sağ elinizi sımsıkı bir yumruk yapın… Tüm gücünüzle sıkın elinizi… 5 saniye bekledikten sonra, elinizi gevşetin… Şimdi bunu sol eliniz için de yapın…
Ardından sağ bacağınız ve sonra sol bacağınız için… Şimdi biraz önceki nefes alıp verme şekli ile önce ellerinizi sonra da bacaklarını sıkın… Nefes aldığınız süre boyunca
yumruklarınızı sıkın ve verirken de gevşetin… Aynı işlemi bacaklarınız için de yapın…
Ve son olarak sadece derin bir nefes alın… Artık gözlerinizi açabilirsiniz…
46
olduğu sorulur.
5- Ek-10 çoğaltılır ve katılımcılara dağıtılır. Katılımcılara Ek-10da yer alan örnek cümlelerde “sen dili yerine ben dili kullanılması gerekseydi nasıl ifade edilirdi” sorusu
yöneltilir.
6- Katılımcılara “sen dili yerine ben dili kullanıldığında iş ortamında yaşanan problemlere çözüm bulma sürecinde ne gibi değişiklikler olurdu?” sorusu yöneltilir ve
katılımcılardan düşünceleri alınır. Daha sonra grup lideri tarafından genel bir değerlendirme yapılır ve oturum sonlandırılır.
EK-7
SEN DİLİ
BEN DİLİ
47
EK-8
…………………………………………………………………………………………...............................……
………………………………………………………………………………………………...............................
……..……………………………………………………………………………………………….......................
EK-9
1-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
2-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
3-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
4-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
5-BEN DİLİ: …………………………………………………………………..........................................
48
12. OTURUM
Hedefler
Grubu sonlandırma, Üyelerin son oturuma kadar öğrendikleri hakkında bir özet
yapmalarına fırsat vermek, Üyelerin mesleki plan yapmalarına olanak tanımak, Üyelerin birbirleriyle vedalaşmalarına ve duygularını paylaşmalarına olanak tanımak.
Materyal
Süreç
2. Grup üyelerini aşağıdaki gibi yönlendirin.
- Bundan bir yıl öncesini hayal etmenizi istiyorum. İş yaşamı ile ilgili kendinize olan
güveniniz, ilgi ve yetenleriniz hakkında bilgileriniz nasıldı? Hedefleriniz belli miydi?
- Şimdi ise bir yıl sonrasını hayal etmenizi istiyorum. Mesleki yaşantınız sizce nasıl
olacak?
- Şimdi bu iki değerlendirmeyi karşılaştırmanızı istiyorum. Burada öğrendiklerimizin
ışığında iki değerlendirme arasındaki farkları düşünün. Bunların neler olduğunu tanımlayın.
49
5 Engel gruplarına yönelik kariyer danışmanlığı eğitim programlarının hazırlanması Faaliyeti Fotoğraf/Photographs belgeleri/(S:1)
5 Engel gruplarına yönelik kariyer danışmanlığı eğitim programlarının hazırlanması Faaliyeti Eğitim Materyalleri/Training Materials belgeleri/(S:1)
KARATAY REHBERLİK VE
ARAŞTIRMA MERKEZİ
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK
DANIŞMA HİZMETLERİ BÖLÜMÜ
İLETİŞİM BECERİLERİ EĞİTİM PROGRAMI
HAZIRLAYAN
OSMAN GÖNÜLTAŞ
1
GİRİŞ
Soysal bir varlık olan insan çevresi ile sürekli iletişim halindedir. Kişilerarası
ilişkilerin gelişmesi ve güçlenmesi etkili iletişim becerilerine sahip olmayı gerektirir.
Elinizdeki iletişim becerileri eğitim programı ortaokul ve liselerde çalışan
psikolojik danışmanlar için hazırlanmış yararlı bir kaynaktır. İletişim becerileri eğitim
programının genel amacı öğrencilere temel iletişim becerilerini kazandırmaktır.
Özellikle son yıllarda saldırganlık ve şiddet olaylarının artış gösterdiği ortaokul ve
liselerde her psikolojik danışman tarafından uygulanması gereken bir eğitim
programıdır.
İletişim Becerileri Eğitim Programı ortaokul son sınıf ve lise öğrencilerine
yönelik olarak hazırlanmış bir programdır. Program on oturumdan oluşmaktadır. Her
oturumda duygu ve düşünceler, yapılandırılmış alıştırmalar, yaşantılar, kuramsal bilgi
ve açıklamalar üzerinde durulmuştur. Her oturum yaklaşık altmış dakika sürecek şekilde
hazırlanmıştır.
Fiziksel, duygusal, sosyal ve bilişsel değişimlerin yoğun yaşandığı ergenlik
döneminde bu ve benzeri programların uygulanması ergenlerin sosyal çevreye uyum
sağlamalarına ve ileriki yaşamlarında daha sağlıklı bireyler olmalarına yardımcı olacağı
düşünülmektedir.
2
İÇİNDEKİLER
1.OTURUM: YAPILANDIRMA
Programın Amacı
Tanışma
Grup Kuralları
2.OTURUM: TEMEL BİLGİLER
İletişim
İletişim ve Mesaj Alışverişi
Kendimizle İletişim
6.OTURUM: EMPATİ
Empati
Empatinin Sempatiden Farklılığı
7.OTURUM:KİŞİLERARASI
İLİŞKİLER
VE
İLETİŞİM
BECERİLERİ
Kişilerarası İletişim
Kişilerarası İletişimin Unsurları
Bazı İletişim Engelleri
3.OTURUM: BEN DİLİ-SEN DİLİ
Ben Dili
Ben Dilinin İfade Edilişi
Sen Dili
Sen Dilinin İfade Edilişi
8.OTURUM: ÖFKE VE ÖFKE İLE
BAŞETME YÖNTEMLERİ
Öfke
Öfke İle Baş Etme Yöntemleri
9.OTURUM:
4.OTURUM: SÖZSÜZ İLETİŞİM VE
BEDEN DİLİ
Sözsüz İletişim
ÇATIŞMA
ÇÖZME
BECERİLERİ
Çatışma
Çatışma Çözme Basamakları
Sözsüz İletiler
10.OTURUM: SONLANDIRMA
5.OTURUM: ETKİN DİNLEME
Etkin Dinleme
Dinlemeyi Sağlıklı Kılan Aşamalar
Oturumların Özeti
Yaşantıların Paylaşılması
Değerlendirme
Etkin Dinlemenin Yararları
3
I.OTURUM: PROGRAMIN AMACININ AÇIKLANMASI, TANIŞMA VE GRUP
KURALLARI
AMAÇ: Öğrencilerin programın amacını öğrenmelerini; grup lideri ve birbirleri ile
tanışmalarını
ve
grup
sürecine
ilişkin
kuralları
ve
bu
kuralların
önemini
kavrayabilmelerini sağlamaktır.
HEDEF DAVRANIŞLAR: Bu oturumda grup üyeleri;
1. Grup lideri ve diğer grup üyeleri ile tanışırlar.
2. Programın amacı ve işleyiş hakkında bilgi sahibi olurlar.
3. Grup sürecine ilişkin kuralları öğrenir ve bu kuralların önemini kavrar.
SÜREÇ
Programın Amacı ve İşleyiş
Programın amacı grup lideri tarafından şöyle açıklanır: "On hafta sürecek olan
grup rehberliği programının amacı temel iletişim becerilerini kazandırmaktır."
Bu program sonunda;
1. İletişim ile ilgili temel bilgileri öğrenme,
2. Ben dilini iletişimde kullanabilme,
3. Kendimizi karşımızdaki kişinin yerine koyarak empatik tepkiler gösterebilme,
4. İyi bir dinleyici olmanın önemini,
5. Sözel olmayan davranışların farkında olabilme,
6. Kişilerarası ilişkilerde iletişim engellerinin farkına varabilme,
7. Öfke ile baş etmede etkili yöntemler kullanabilme,
8. Kişilerarası çatışma nedenlerinin farkına varabilme ve çatışma çözme
becerilerini etkin biçimde kullanabilme, mümkün olacaktır.
Bu açıklamalardan sonra oturum içerikleri ve amaçlarının yer aldığı (form-1)
grup üyelerine gösterilerek gerekli açıklamalar yapılır.
Tanışma
Öncelikle grup lideri tüm üyelere kendini tanıtır. Daha sonra her grup üyesine
(form-2) dağıtılarak doldurmaları istenir. Doldurulan formlar grup liderine teslim edilir
4
ve grup üyeleri sırayla grup liderinden kendi formu dışında bir form alarak sesli bir
biçimde gruba okur ve bu en son grup üyesine kadar devam eder.
Formda okunan söz konusu kişi ayağa kalkarak formu alır, duygu, düşünce ve
iletişim becerileri eğitim programından beklentilerini grup üyeleri ile paylaşırlar.
Grup üyeleri bu tanışma sürecinde, birbirlerinin isimlerini, yaşlarını, doğum
yerlerini, kaç kardeş olduklarını, en başarılı olduğu derslerini, hobilerini, gelecekte
sahip olmak istedikleri meslekleri, en sevdiği sporları ve kişilik özellikleri hakkında
bilgi sahibi olurlar
Tanışma etkinliği önceden hazırlanan isimlerin yazılı olduğu yaka kartlarının
dağıtılmasıyla sona erer.
Grup Kuralları
Programın istenen amaca ulaşabilmesi için grup kurallarının önemi açıklanır ve
grup üyelerinden de değerlendirmeler alınarak grup kurallarının yazılı olduğu (Form-3)
tüm grup üyelerine dağıtılır.
Oturumun Sonlandırılması
Oturumun özeti yapılarak ilk oturum sonlandırılır.
Ev Ödevi
Grup üyelerinden "İletişimin Günlük Yaşamdaki Önemi" ile ilgili düşüncelerini
yazarak bir sonraki oturumda paylaşmaları istenir.
Ekler
Form-1:İletişim Becerileri Eğitim Programının İçerik ve Amaçları
Form-2: Tanışma
Form-3: Grup Kuralları
5
FORM-1
1.OTURUM: YAPILANDIRMA
Programın Amacı
Tanışma
Grup Kuralları
Amaç: Öğrencilerin programın amacını öğrenmelerini; grup lideri ve birbirleri ile
tanışmalarını
ve
grup
sürecine
ilişkin
kuralları
ve
bu
kuralların
önemini
kavrayabilmelerini sağlamaktır.
2.OTURUM: TEMEL BİLGİLER
İletişim
İletişim ve Mesaj Alışverişi
Kendimizle İletişim
Amaç: Öğrencilerin iletişim ile ilgili temel kavramları öğrenmelerini ve iletişimin
önemini anlamalarını sağlamaktır.
3.OTURUM: BEN DİLİ-SEN DİLİ
Ben Dili
Ben Dilinin İfade Edilişi
Sen Dili
Sen Dilinin İfade Edilişi
Amaç: Öğrencilerin ben dili ve sen dili kavramlarının farkını ve sonuçlarını
anlamalarını sağlamaktır.
4.OTURUM: SÖZSÜZ İLETİŞİM VE BEDEN DİLİ
Sözsüz İletişim
Sözsüz İletiler
Amaç: Öğrencilerin sözel olmayan davranışları gözleyerek başkalarının duygularını
anlama becerileri kazanmalarını sağlamaktır.
5.OTURUM: ETKİN DİNLEME
Etkin Dinleme
Dinlemeyi Sağlıklı Kılan Aşamalar
Etkin Dinlemenin Yararları
6
Amaç: Öğrencilerin iyi bir dinleyici olmanın önemli noktalarını anlamalarını,
kavramalarını sağlamaktır.
6.OTURUM: EMPATİ
Empati
Amaç: Öğrencilerin karşıdaki kişinin duygularını tanıma, anlama ve anladığını
iletebilme becerisi kazanmalarını sağlamaktır.
7.OTURUM: KİŞİLER ARASI İLİŞKİLER VE İLETİŞİM ENGELLERİ
Kişilerarası İletişim
Kişilerarası İletişimin Unsurları
Bazı İletişim Engelleri
Amaç: Öğrencilerin kişilerarası iletişimi ve günlük yaşamda karşılaşılan iletişim
engellerinin neler olduğunu öğrenmelerini sağlamaktır.
8.OTURUM: ÖFKE VE ÖFKE İLE BAŞETME YÖNTEMLERİ
Öfke
Öfke İle Başetme Yöntemleri
Amaç: Öğrencilerin öfke ile başa çıkmada kullanabilecekleri bazı yöntemleri
9.OTURUM: ÇATIŞMA ÇÖZME BECERİLERİ
Çatışma
Çatışma Çözme Basamakları
Amaç: Öğrencilerin etkili çatışma çözme basamaklarını öğrenmelerini ve kavramalarını
sağlamaktır.
10.OTURUM: SONLANDIRMA
Oturumların Özeti
Yaşantıların Paylaşılması
Değerlendirme
AMAÇ: Öğrencilerin oturumları hatırlamalarını, yapılan çalışmalarla ilgili yaşantılarını
paylaşmalarını ve oturumların genel değerlendirmelerini yapmalarını sağlamaktır.
7
FORM-2
İsminiz:
Doğum Tarihiniz:
Doğum Yeriniz:
Kardeş Sayısınız:
En Başarılı Olduğunuz Dersler:
Hobileriniz:
Gelecekte Sahip Olmak İstediğiniz Meslek:
En Sevdiğiniz Spor:
Kişilik Özellikleriniz:
8
FORM-3
GRUP KURALLARI
1. Grupta paylaşılan bilgiler ve yapılanlar özeldir ve grup içinde kalır.(Gizlilik İlkesi)
2. Grupta her üye dikkatle dinlenir, her üyenin kendini ve diğer grup üyelerinin onu
anlamasına özen göstermelidir.
3. Herkes birbirine saygılı davranmalıdır.
4. Gruptaki etkinliklere ve paylaşımlara bütün üyeler katılmalıdır.
5. Grup üyeleri verilen ev ödevlerini zamanında yerine getirmelidir.
6. Grup üyeleri her oturuma katılmalıdır. Acil durumlarda oturuma katılmayacak olanlar,
grup liderine önceden haber vermelidir.
7. Oturumlarda grup lideri ve üyeler birbirini görecek şekilde aynı seviyedeki
sandalyelere daire biçiminde oturacaklardır.
9
II. OTURUM: TEMEL BİLGİLER
AMAÇ: Öğrencilerin iletişim ile ilgili temel kavramları öğrenmelerini ve iletişimin
önemini anlamalarını sağlamaktır.
HEDEF DAVRANIŞLAR: Bu oturumda grup üyeleri;
1. İletişimi tanımlarlar,
2. İletişimle ilgili temel kavramları tanımlarlar,
3. İletişimin günlük yaşamdaki önemini açıklarlar,
4. Kişi içi iletişim ile ilgili bilgi sahibi olurlar.
SÜREÇ
Öncelikle birinci oturum kısaca özetlenir ve daha sonra verilen ev ödeviyle ilgili
paylaşımlara geçilir. Her grup üyesi "İletişimin Günlük Yaşamdaki Önemi" ile ilgili
düşüncelerini paylaşır.
Grup lideri iletişim önemini "İletişim bütün canlı varlıkların yaşam gereğidir.
İletişim yaşamımızın doğal bir parçası olup insan için ekmek-su kadar zorunlu bir
ihtiyaçtır. Hayatın her aşamasında iletişim vardır. Bireyler ve gruplar arasındaki her
türlü ilişki iletişimdir. İletişim insanın fiziksel ve sosyal varlığının zorunlu koşuludur.
İletişim olmaksızın insanın fiziksel ve toplumsal varlığını sürdürme olasılığı ortadan
kalkar." şeklinde vurgulayarak temel kavramlarla ilgili sunuma geçilir.
Temel Kavramlar: İletişimin önemi ile ilgili paylaşımlardan sonra grup üyelerine
"İletişim İle İlgili Temel Kavramlar" konulu power point sunumu (form-1) yapılır.
Yapılan sunumda öğrencilere iletişim ile ilgili tanımlar, iletişim sürecinin öğeleri
hakkında bilgiler verilir. Daha sonra öğrencilere İletişim sürecini gösteren iletişim
modeli (form-2) tahtaya yansıtır.
Daha sonra grup lideri örnek olaylar vererek grup üyelerinin iletişim sürecini
ayrıntılı olarak ve daha yakından tanımalarını sağlar.
10
Kendimizle İletişim:
Grup üyelerinden iç iletişimle ilgili düşünceleri alındıktan sonra gerekli
açıklamalar grup lideri tarafından yapılır.
"İletişim, öncelikle insanın kendisi ile başlayan ve gelişen bir iç sistemdir.
Çevremizle, insanlarla, dünyayla, hayatla iletişim, kişinin kendi sisteminde yarattığı
anlamla başlar ve biter. Her birimiz kendi iç dünyasında; düşünür, olayları, durumları,
insanları, dünyayı algılar, duygulanır, hisseder, hayal kurar, seçimler yapar ve kararlar
alırız."
İç iletişimimiz şu şekilde başlar, gelişir ve neticelenir:
"Düşüncelerimiz,
duyguları,
duygularımız
davranışları,
davranışlarımız
sonuçları yaratır. İç dünyamızda oluşturduğumuz düşünce ve duygularımızın kalitesi,
dış dünyamızdaki iletişimimizin kalitesini belirler."
Daha sonra grup üyelerinden en son aldıkları bir karar öncesi kendi iç
dünyalarında ne gibi değerlendirmeler yaptıkları ile ilgili düşüncelerini paylaşmaları
istenir. İlk olarak grup lideri bu iletişim becerileri eğitim programını hazırlamadan önce
kendi içinde neler düşündüğünü, netice olarak ne gibi kararlar aldığı ile ilgili
düşüncelerini grup üyeleri ile paylaşır. Sıra ile tüm grup üyeleri söz hakkı alır.
Oturum boyunca yapılan çalışmaların özeti yapılarak ikinci oturum sonlandırılır.
Ev Ödevi
Grup üyelerinden örnek iletişim modeli oluşturmaları istenir.
Ekler
Form-1: İletişim İle İlgili Temel Kavramlar
Form-2: İletişim Modeli
11
FORM-1
İLETİŞİM İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR SUNUMU
İletişim, iki birim arasında birbirine ilişkin mesaj alışverişidir. Bu tanımda
açıklanması gereken dört temel kavram vardır: birim, birbirine ilişkin olma, mesaj ve
alışveriş.
Birim: Birbiriyle karşılıklı mesaj alışverişi yapan insan, hayvan ya da makinenin her
birine iletişim birimi adı verilir. İletişimde birim ikiye ayrılır: Kaynak birim ve hedef
birim. Kaynak birim, mesajın oluştuğu birimdir. Hedef birim ise, mesajın gönderildiği
birimdir. İki kişi konuşurken, konuşan kaynak birim, dinleyen ise hedef birim
olmaktadır.
Birbiriyle İlişkili Olma: İletişim olabilmesi için sadece mesaj alışverişi, yani sadece iki
yönlülük olmaz. Alınan ve verilen mesajların birbiriyle ilişkili olması gerekir.
Mesaj: Kaynak birimdeki içeriğin, bir seçim sürecinden geçirilerek ifadesidir. İnsanlar
karşılıklı konuşurken birbirlerine söyledikleri sözler mesaja örnek olarak verilebilir.
Mesajın mutlaka sözlü olması gerekmez. Yüz ifadeleri, el ve kol hareketleri, oturuş ve
duruş konuşmaları birer mesajdır.
Alışveriş: İletişim iki yönlü bir süreçtir; ne sadece alış ne de sadece veriş, iletişimi
oluşturmaz. İletişim olabilmesi için bir mesaj alışverişine yani iki yönlülüğe ihtiyaç
vardır.
12
FORM-2
İletişim Modeli
Yukarıdaki model iki kişiden oluşmuş bir iletişim modelidir. Konuşan kişiden
biri kaynak, diğeri de hedef birimi oluşturmaktadır. Bu iki birim arasında mesajların
gidip gelebileceği bir kanal vardır. İletişim modelindeki öğe ve süreçler aşağıda
açıklanmıştır.
Merkez: Gönderilecek mesajların içeriğinin(duygu, düşünce, niyet, güdü, eylem vb.)
oluştuğu ve gönderilmek üzere seçildiği bölümdür.
Gönderici: Merkezdeki içeriği, sözlü ya da sözsüz işaretler haline dönüştürerek kanala
bırakan öğedir.
Alıcı: İşaret biçimine dönüşmüş olarak kanaldan gelen mesajları alan ve merkeze
aktaran öğedir.
Hedef: Alıcıdan iletilen işaretlerin yorumlandığı, anlamlandırıldığı yerdir. Karşıdan
mesaj alan kişinin beyni demektir.
13
Kanal: Kaynak ve hedef birimler arasında yer alan ve işaret haline dönüşmüş mesajın
gitmesine olanak sağlayan yola, geçide kanal adı verilir. Mektuplar, telefon telleri ya da
yüz yüze konuşma ortamındaki hava kanala örnek gösterilebilir.
İşaret: Mesajın göndericiden geçtikten sonra temsil edildiği fiziksel biçimdir. Konuşma
süresince duyduğunuz kelimeler, işitsel işaretlere, okurken gördüğünüz yazılı kelimeler
ise, görsel işaretlere örnektir.
Çıktı: Kaynak birimin gönderdiği işaretlerin tümüne çıktı adı verilir.
Girdi: Hedef birimin alıcısının yakaladığı işaretlerin tümüne girdi denir.
Gürültü: Kaynak birimin gönderdiği mesajla hedef birimin aldığı mesaj arasında fark
varsa, bu farkı meydana getiren kaynağa gürültü denir. Gürültü fiziksel gürültü, nörofizyolojik gürültü ve psikolojik gürültü olarak üçe ayrılır.
Fiziksel Gürültü: Kanalda yer alır. Çocuğun ağlamasından dolayı dinleyicinin,
karşıdaki kişinin söylediklerini duyamaması durumunda, çocuğun ağlaması fiziksel
gürültü olarak kabul edilir.
Nöro-Fizyolojik Gürültü: Hedef birimin alıcısından kaynaklanan gürültüdür. Kulakları
iyi duymayan bir kişinin, konuşan kişiyi anlayamaması durumunda, kulaklardan
kaynaklanan gürültü nöro-fizyolojik gürültü olarak değerlendirilir.
Psikolojik Gürültü: Hedef birimin inançları, tutumları, değer yargıları, kendine ilişkin
algılamaları ya da o anda içinde bulunduğu psikolojik durum nedeniyle göndericinin
gönderdiği mesajı farklı yorumlamasıdır. Örneğin, kişi belirli konularda önyargılı
olabilir ve bu önyargısından dolayı, belirli konularda yollanan mesajları yorumlarken,
anlam içeriğini farklı yönlere saptırır.
14
III. OTURUM: BEN DİLİ VE SEN DİLİ
AMAÇ: Öğrencilerin ben dili ve sen dili kavramlarının farkını ve sonuçlarını anlamalarını
ve iletişimde ben dilini kullanmalarını sağlamaktır.
HEDEF DAVRANIŞLAR: Bu oturumda grup üyeleri:
1. Ben dili ve sen dili arasındaki farkı öğrenirler,
2. Ben dilinin önemini kavrarlar,
3. Ben dilini iletişimin bir parçası haline getirirler,
4. Kişilerarası ilişkilerde suçlayıcı ifadeler kullanmazlar.
SÜREÇ
Öncelikle ikinci oturum kısaca özetlenir ve daha sonra verilen ev ödeviyle ilgili
paylaşımlara geçilir. Daha sonra grup lideri tarafından "Ben Dili ve Sen Dili" ile ilgili
kuramsal bilgiler verilir.
Ben Dili ve Sen Dili
Grup üyelerine ben dili ve sen dili ile ilgili bilgilerin yer aldığı power point
sunumu(form-1) gösterilir ve daha sonra örnek olaylar verilerek grup üyelerinden tepkiler
vermeleri istenir.
Örnek Olay 1
"Sabah otobüse bindiğinizde en iyi arkadaşlarınızdan biri sizi görmezlikten geldi. Ne
hissedersiniz? Ne yaparsınız?"
Grup üyeleri istenmeyen davranışı ve yarattığı etkiyi grupla paylaşırlar. Uygun
tepkiler tahtaya yazılarak değerlendirmeler yapılır.
"Bu davranışı yaptığın için sana kızıyorum."
"Beni görmezlikten geldiğin için kendimi değersiz hissediyorum ve kızgınlık
yaşıyorum."
15
Örnek Olay 2
"Hava kararmak üzere ve kardeşiniz dışarı çıkmak için babanıza ısrar ediyor. Babanız
ise kardeşinizin başına kötü şeyler gelmesinden endişelendiği için dışarı çıkmasına izin
vermiyor. Bu durumda babanız bunu nasıl kardeşinize ifade etmelidir?
Grup üyeleri istenmeyen davranışı ve yarattığı etkiyi grupla paylaşırlar. Uygun
tepkiler tahtaya yazılarak değerlendirmeler yapılır.
" Hava karardığı için sokağa çıkman beni endişelendiriyor."
"Başına kötü şeyler gelmesinden korkuyorum."
Örnek olaylardan sonra grup üyelerine ben dili ve sen dili tepkilerinin yer aldığı
(form-2)ve (form-3)dağıtılır ve daha sonra "Ben Dili" etkinliği (form-4) uygulanır.
Etkinlikten sonra grup üyeleri düşüncelerini paylaşır.
Oturum boyunca yapılan çalışmaların özeti yapılarak üçüncü oturum sonlandırılır.
Ev Ödevi
Öğrencilere, bir sonraki oturuma kadar yaşadıkları ve kendilerinde olumsuz duygulara
neden olan olaylarla ilgili olarak ben dili ile tepki vermeleri, verdikleri tepkilerin sonuçlarını
form-5'e yazmaları istenir.
Ekler
Form-1: Ben Dili ve Sen Dili İle İlgili Sunum
Form-2: Ben Dili
Form-3: Sen Dili
Form-4: Ben Dili Etkinliği
Form-5: Ben Dili İfadelerinin Kullanımı
16
FORM-1
BEN DİLİ ve SEN DİLİ
Kişilerarası ilişkilerde yaşanılan duyguların açıklanması oldukça önemlidir. Birey,
kendi duygularını açarak kendisi ile ilgili farkındalık düzeyini artırırken, karşısındaki kişi
tarafından da duygularının anlaşılmasına olanak sağlar. Duyguları açıklarken, "ben"
kelimesini izleyen duygu sözcüklerinin kullanılması gerekir.
Ben dili, bireyin karşısındaki kişiyi suçlamadan, küçültmeden, bir konuya ilişkin,
duygu ve düşüncelerini iletmesidir. Ben dilini kullanan kişi mesaj veren kişinin olumsuz
duygularını, mesajı alana onu küçültmeksizin iletir. Sen dili ise, kişinin karşısındaki kişiyi
suçlayarak, aşağılayarak konuşmasıdır. Sen dili, itham edici ve suçlayıcıdır.
Ben dilinin kullanılması, duyguların paylaşılmasına istekli olunduğunun bir
göstergesidir. Kişilerarası ilişkilerde, örneğin "asla kendi başıma karar almama izin
vermezsin(Sen Dili)" yerine "ikimizi etkileyen konularda karar verirken ben de katkı getirmek,
görüşlerimi söylemek istiyorum(Ben Dili)" demek daha etkili olur.
Ben dili aşağıdaki gibi formüle edilebilir:
a. Olay-yapılan davranış tanımlanır.
b. Davranışın bizde yarattığı duygu ifade edilir.
c. Davranışın bizde yarattığı etkisi açıklanır.
Örneğin, aileniz sizi ilgilendiren bir konuda karar veriyor, fakat sizin düşüncenizi
sormuyorlar. Bu durumda;
"Benim yerime karar vermenize çok kızıyorum, yaşantımla ilgili kararlarımı kendim
vermek istiyorum." şeklinde verilen bir tepkide;
a. Olay: Ailenizin sizi ilgilendiren bir konuda sizin düşüncenizi sormamaları
b. Etki: Yetersizlik düşüncesi
c. Duygu: Kızgınlık şeklindedir.
Ben dilinde dikkat edilmesi gereken nokta, karşıdakini suçlamadan olayı tanımlamak,
kişide yarattığı etki ve duyguyu ifade etmektir.
Ben dilinin günlük hayat içinde kullanılması, kişiliğin değerlendirilmesi yerine
davranışın değerlendirilmesini ortaya çıkartır.
17
FORM-2
BEN DİLİ
1.Savunmaya itmez.
2. Suçluluk hissettirmez.
3.Duygunun nedeni anlaşıldığı için iletişim sağlıklı olur.
4. Ben iletisi alan kişi başkalarını düşünmeyi de öğrenir.
5.Yakınlaşmayı sağlar.
6. Anlaşmazlıkları azaltır.
7. Konuşan kişiyi rahatlatır.
Örnekler:
"Sürekli konuşmanız dikkatimi dağıtıyor."
"Anlaşılmamak beni üzüyor."
"Sorumluluklarını yerine getirmemen beni endişelendiriyor."
"Kendimi dışlanmış hissediyorum."
18
FORM-3
SEN DİLİ
1. Suçlayıcıdır.
2. Davranıştan çok kişiliğe yöneliktir.
3. Kişiye anlaşılmadığını hissettirir.
4.Yeniden konuşma isteğini engelleyicidir.
5. Neye kızıldığının anlaşılmamasına neden olur.
6. Kişiyi incitir, kırar.
Örnekler:
"Yeterince açık konuşmuyorsun. "
"Sürekli sözümü kesiyorsun."
"Çok fazla gürültü ediyorsun. "
"Dikkatini bana vermiyorsun."
"Arkadaşlarına haksızlık ediyorsun. "
"Hiç sözümü dinlemiyorsun."
19
FORM -4
BEN DİLİ
Amaç: Bireyin olumsuz duygularını uygun bir dil ile ifade etmeyi öğrenmesini sağlamak.
Araç-Gereç: Kağıt, Kalem
Süreç
Grup üyeleri aşağıdaki olayı yaşadıklarını farz ederler:
"Kardeşiniz sizin eşyanızı haberiniz olmadan almış. Siz eşyalarınızın başkası
tarafından izinsiz kullanılmasına çok kızıyorsunuz. Ne yaparsınız?"
Grup üyeleri cevaplarını kâğıtlarına yazarlar ama kâğıda kendi isimlerini yazmazlar.
Yazma işlemi bittikten sonra kâğıtlar toplanır.
Aralarından bazı cevaplar sınıfa okunur.
Sonra aşağıdaki soru sorulur:
"Onun kardeşi olsaydınız ne hissedersiniz? Nasıl tepki verirdiniz?
Bazı grup üyeleri ne hissedeceklerini ve nasıl tepki vereceklerini açıklar ve sonra başka bir
kağıt okunur ve aynı işlem tekrarlanarak, grup üyelerinin nasıl tepkiler verecekleri istenir.
Birkaç kağıt daha okunur ve sonra eğer öğrencilerin verdiği cevaplar arasında "Eşyalarımı
benden izinsiz kullandığın zaman, sınırlarımın ihlal edildiğini düşünüyorum, bu nedenle
kendimi değersiz hissediyorum." ifadesi yok ise bu ifade okunur ve yine grup üyelerine ne
hissettikleri sorulur. Daha sonra grup üyeleri etkinlikle ilgili düşüncelerini paylaşarak etkinlik
sonlandırılır.
20
FORM-5
BEN DİLİ İFADELERİNİN KULLANIMI
OLAY
TEPKİ
SONUÇ
21
IV. OTURUM: SÖZSÜZ İLETİŞİM VE BEDEN DİLİ
AMAÇ: Öğrencilerin sözel olmayan davranışları gözleyerek başkalarının duygularını
anlama becerileri kazanmalarını sağlamaktır.
1. İletişimde sözel olmayan mesajlara dikkat ederler.
2. Sözel olmayan mesajların anlamlarını açıklarlar.
3. İletişimde sözel olmayan mesajları kullanırlar.
4. Sözel olmayan mesajlara uygun tepkiler verirler.
SÜREÇ
Öncelikle üçüncü oturum kısaca özetlenir ve daha sonra verilen ev ödeviyle ilgili
paylaşımlara geçilir. Daha sonra grup lideri tarafından "Sözsüz İletişim" ilgili kuramsal
bilgiler verilir.
Sözsüz İletişim ve Beden Dili
Grup lideri tarafından "İnsanlarla karşı karşıya geldiğimizde, sadece sözlü iletişim
kurmayız, bedenimiz de önemli mesajlar aktarır. İşte bunun adı beden dili veya sözsüz
iletişimdir." şeklinde açıklama yapılır ve daha sonra grup üyelerine sözel olmayan iletişim
öğeleri ile ilgili bilgilerin yer aldığı power point sunumu(form-1) gösterilir.
Sözel olmayan mesajların özellikle duyguları aktarmadaki önemi, sözel olmayan
mesajların özellikleri öğrencilere kısaca anlatıldıktan sonra, sözel olmayan mesajların
duyguları aktarmadaki önemini kavramalarına yardımcı olmak amacıyla alıştırmalara geçilir.
İlk olarak, değişik yüz ifadelerin yer aldığı (form-2) her üyeye dağıtılır ve tahtaya
yansıtılır ve grup üyelerinden her yüz ifadesi için uygun duyguyu kızgın, mutlu, üzgün, şaşkın
şeklinde yazmaları istenir.
Daha sonra, grup üyelerine farklı duyguların yer aldığı (form-3) dağıtılır ve gönüllü
grup üyeleri seçtikleri bir duyguyu beden dili kullanarak ifade ederler. Diğer grup üyeleri
ifade edilen duygunun ne olduğunu bulmaya çalışır. Daha sonra duyguların karşısına
duyguların özelliği yani olumlu ya da olumsuz olma özellikleri yazılır.
22
Oturum boyunca yapılan çalışmaların özeti yapılarak dördüncü oturum sonlandırılır.
Ev Ödevi
Grup üyelerinden bir sonraki oturuma kadar başkaları ile ilişkilerinde, karşılarındaki
kişinin sözel olmayan mesajlarına dikkat etmeleri istenir.
Ekler
Form-1: Sözel Olmayan İletişim Öğeleri
Form-2: Yüz İfadeleri
Form-3: Duyguların Beden Dili İle İfadesi
23
FORM-1
Sözel Olmayan İletişim Öğeleri
Göz Teması: Genelde konuşulan kişiye bakmak sizin içten olduğunuz anlamına gelir ve
söylediğiniz şeyin daha etkili olmasını sağlar. Sürekli başka tarafa bakar ya da gözlerinizi
kaçırırsanız karşınızdaki kişi sizin kendinize güvenmediğinizi sanır veya onu ciddiye
almadığınızı düşünür.
Yüz İfadesi: İnsan vücudunun en dikkat çeken yeri yüz, yüzde en dikkati çeken yer ise
gözlerdir. Yüz ifadeleri karşımızdaki kişinin duygularına ilişkin bilgi sahibi olmanın en etkili
yoludur. Örneğin, kişi öfkesini dile getirmeye çalışıyorsa yüzünde gülümseyen bir ifade
olmaması ya da kendisini mutlu hissediyorsa kaşlarını çatmaması gerekir.
El ve Kol Hareketleri: Uygun el ve kol hareketleri ile sözcüklerinizi desteklemek mesajınıza
açıklık ve sıcaklık katabilir. El ve kol hareketleri duyguların en güzel belirtileridir. Örneğin,
karşımızda konuşan kişinin elindeki kağıdı sürekli büküp katladığını, parmaklarıyla masaya
sürekli vurduğunu ve gözlerini bakışlarımızdan hep kaçırdığını görürsek, bu kişinin bizimle
beraber olmaktan rahatsız olduğunu düşünürüz. Bu tür davranışlar, karşımızdaki ne derse
desin, onun gerçek heyecanlarını açığa vurmaktadır.
Beden Duruşu: Omuzların dik ya da çökük oluşu, kolların açık ya da kapalı oluşu, ayakların
açıklılığı ya da kapalılığı, bacakların üst üste atılmış olması, ayrık ya da bitişik durması birer
mesaj oluşturur. Örneğin, kendini mutsuz hisseden bir kişi omuzları çökük bir şekilde
duygularını dışa yansıtır.
Fiziksel Temas ve Dokunma: Kişilerin bir arada iken gösterdikleri dokunma davranışları,
birbirlerine ilişkin tutumları ve duygusal açıdan yakınlık derecelerini gösterir çeşitli ipuçları
vermektedir.
Fiziksel Mesafe: Bir arada bulunan kişilerin fiziksel olarak birbirlerine yakınlık durumları, o
kişilerin ilişkileri ve diğerini nasıl gördükleri ile ilgili ipuçları sağlar. Duygusal açıdan bir
birine yakın kişiler, aynı ortamda yan yana gelmekten çekinmezken, aralarında herhangi bir
yakınlık bulunmayan ya da yeni tanışmış kişiler bir birlerine yakın durduklarında rahatsızlık
hissedebilirler.
24
Form-2
FORM-3
25
FORM-3
DUYGULARIN BEDEN DİLİ İLE İFADESİ
DUYGULAR
OLUMLU DUYGULAR
OLUMSUZ DUYGULAR
Hoşlanma
Üzüntü
Heyecan
Cesaret
Sevgi
Hırs
Kin
Güven
Şaşkınlık
Öfke
Sevinç
Aşk
Keder
Nefret
Sıkıntı
Gerginlik
Hoşlanmama
Kaygı
Coşku
Hayal kırıklığı
Haz
Yalnızlık
Utanma
Huzur
Rahatsızlık
Alınma
Korku
Özlem
Güven
Merak
Hüzün
Sinirlilik
Mutluluk
Kızgınlık
Ümit
Neşe
Sıkıntı
Kararsızlık
Sevgi
Hoşnutsuzluk
26
V. OTURUM: ETKİN DİNLEME
AMAÇ: Öğrencilerin iyi bir dinleyici olmanın önemli noktalarını anlamalarını,
1. Etkin dinlemenin önemini kavrarlar.
2. Etkin dinleme becerisi kazanırlar.
3. Kendi iletişimlerinde kullandıkları dinleme tepkilerinin farkına varırlar.
4. İletişim kurulan kişinin söylediklerine karşı yakın ilgi gösterirler.
SÜREÇ
Öncelikle dördüncü oturum kısaca özetlenir ve daha sonra verilen ev ödeviyle ilgili
paylaşımlara geçilir. Daha sonra grup lideri tarafından "Etkin Dinleme" ile ilgili bilgilerin yer
aldığı slayt(form-1) tahtaya yansıtılır.
Etkin dinleme ile ilgili gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra alıştırmalara geçilir.
İlk olarak grup üyelerinin etkili konuşma ve dinleme kurallarını öğrenmelerine
yardımcı olmak amacıyla "Etkili İletişim" adlı etkinlik uygulanır. İyi bir konuşmacı ve
dinleyici olma şartlarının yer aldığı (form-2) ve (form-3) tahtaya yansıtılır. İkişer kişilik grup
oluşturularak bir konu ile ilgili duygu ve düşüncelerini açıklamaları istenir. Her bir konuşma
ve dinleme faaliyetinin sonunda grup üyelerine iyi bir konuşmacı ve dinleyici olma
şartlarından hangilerinin yerine getirilip getirilmediği sorulur. Paylaşımlardan sonra etkinlik
sonlandırılır.
Paylaşımlardan sonra ikinci etkinliğe geçilir. Grup ikişerli gruplara ayrılır. A'nın
konuşmacı B' nin dinleyici olacağı söylenir. B'ler bir araya toplanır ve I. görev (form-4) için
yönergeler verilir. Yönergeleri A'lara göstermemeleri istenir. A'lara da yönergeleri bir araya
toplanıp verilir. I. görev için 5 dk. süre verilir.
Birinci görev bittikten sonra II. görev (form-4) verilir. A'lara da tatilleri hakkında
konuşmaya devam edecekleri söylenir. Bunun için de 5 dk. süre verilir.
A'lara "Dinlemeyen biriyle konuşmak nasıl bir duyguydu?"
sorusu sorulur ve
duygular tahtaya yazılır.
27
B'lere "Söylenenleri görmezden gelmek zorunda kaldığınızda neler hissettiniz?
(duygular tahtaya yazılır). Dinlememeye çalışsanız bile neler öğrendiniz?" "Ne gibi bilgiler
topladınız?" soruları sorulur.
Bundan sonra III. göreve(form-4) geçilir. A ve B'lere yönergeler verilir. A'lara "Bu
sefer kendini nasıl hissettin?(duygular tahtaya yazılır). Farklı olan şey neydi? B'lere "Bu sefer
kendini nasıl hissettin?" (duygular tahtaya yazılır). Ne tür bilgiler toplayabildin? soruları
sorulur. Paylaşımlardan sonra etkinlik sonlandırılır.
Oturum boyunca yapılan çalışmaların özeti yapılarak beşinci oturum sonlandırılır.
Ev Ödevi
Grup üyelerinden bir sonraki oturuma kadar çevrelerindeki kişilerin birbirleri ile
iletişim kurarken sergiledikleri davranışları gözlemlemeleri istenir.
Ekler
Form-1: Etkin Dinleme İle İlgili Bilgiler
Form-2: İyi Bir Konuşmacı Olmak
Form-3: İyi Bir Dinleyici Olmak
Form-4: Görevler
28
FORM-1
ETKİN DİNLEME
Etkin Dinleme:
İletişim içinde bulunulan kişiyi yargılamadan, sözünü kesmeden, bedene uygun biçim
vererek, göz teması kurularak yapılan dinlemeye etkin dinleme denir. Etkin dinleyen kişi
karşısındakinin yüzüne bakar, göz iletişimini hiç kaybetmez, dinlediğini anladığını ifade
edecek biçimde beden dilini kullanır. Sözlü geri bildirimlerde bulunur. (Evet, anlıyorum, hı
hı..gibi.) Anlamadığı yerleri geçiştirmez, anlamak için sorular sorar.
Dinleme, en önemli iletişim davranışıdır. İnsanlar karşısındaki kişi tarafından
dinlenirken kendilerini bulurlar ve kim olduklarını anlarlar. Dinlemesiyle insanları anlayan,
değer veren insan, öyle bir güven ve anlayış ortamı yaratır ki, bu ortam içinde herkes onu
özler, onunla beraber olmak ister. Sonuç olarak, karşımızdaki kişi ya da kişileri etkin
dinlemez isek tüm sosyal yaşamda ilişkiler gelişme potansiyelini ve kalitesini kaybeder.
Etkin Dinlemenin Yararları:
Açık ve dürüst iletişime yardımcı olur.
Kişiyi herhangi bir konuda tartışmaya yüreklendirir.
Olumsuz duyguları tartışma fırsatı verir.
Kişi temel sorununu kendi fark eder.
Kişi anlaşıldım duygusunu yaşar, karşıdaki kişiye olumlu duygular besler.
Kişiyi karşıdaki kişileri anlamaya ve dinlemeye hazır duruma getirir.
29
FORM-2
İYİ BİR KONUŞMACI OLMAK İÇİN:
1. Konuşmadan önce ne söylemek istediğinizi düşünün.
2. Sizi dinleyen kişinin sizi duyabileceği kadar yüksek sesle konuşun.
3. Hızlı olmayan ancak çok da yavaş olmayan bir tempo ile konuşun.
4. Konuştuğunuz kişinin yüzüne bakın.
5. Bildiğiniz ve sizin için önemli olan konularda konuşun.
6. Önemli kelimeleri ve fikirleri vurgulamak için, ses tonunuzda inişlere ve çıkışlara yer verin.
7. Dinleyicinin sizin aktardıklarınızı izleyip izlemediğin tartın.
30
FORM-3
İYİ BİR DİNLEYİCİ OLMAK İÇİN:
1. Yüzünüzü konuşmacıya dönün.
2. Konuşmacının gözüne bakın.
3. Kendinizi germeyin, ama dikkatli olun.
4. Konuşmacının sözlerini dinleyin ve ne söylediğini zihninizde canlandırmaya çalışın.
5. Konuşmacının sözünü kesmeyin, söyleyeceğiniz bir şey varsa onun sözünün bitmesini
bekleyin.
6. Konuşma sırası size geldiğinde konuyu değiştirmeyin, aynı konuda devam edin. Sizin
getirmek istediğiniz farklı bir konu varsa bunu konuşmacının getirdiği konuya ilişkin
tepkilerinizi verdikten sonra yeni bir konu olarak dile getirin.
7. Anlamadığınız bir şey olursa, konuşmacı durakladığında ya da sözünü bitirdiğinde bunu
sorun.
8. Konuşmacının duygularını ve içinde bulunduğu durumu anlamaya çalışın.
9. Konuşmacıya, sizin onu dinlediğinizi belirtmek için zaman zaman onun söylediklerini
özetleyerek ona iletin.
10. Konuşmacıya, sözleri tamamlandığında geribildirimde bulunun.
31
FORM-4
GÖREVLER
I.GÖREV:
A kişisi: Karşısındaki kişiye tatilinizi nasıl geçirdiğinizi anlatın. Birlikte olmaktan
hoşlandığınız insanlar, ziyaret ettiğiniz yerler ve yediğiniz yiyecekler hakkında konuşunuz.
B kişisi: Eşiniz konuşurken mümkün olduğunca ilgisiz olmaya çalışınız. Bakışlarınızı odanın
etrafında dolaştırın, yere bakın, saatinizle oynayın. Göz kontağı kurmayın. Birkaç soru sorun
fakat eşinize bakmayın. Daha fazla açıklama yapmasını ya da bilgi vermesini istemeyin.
II.GÖREV:
A kişisi: Tatiliniz hakkında konuşmaya devam edin.
B Kişisi: Bu sefer konuşmayı bölmeye çalışın. Kendi tatiliniz hakkında konuşarak konuşmayı
kontrolünüz altına almaya çalışın.
III. GÖREV:
A kişisi: Karşıdaki kişiyle rüyalarınızın tatili hakkında konuşun: sınırsız seyahat, sınırsız
harcama, istediğiniz kişilerle birlikte olma gibi.
B Kişisi: Bu sefer dikkatinizi konuşan kişiye verin. Ona bakın, başınızı sallayın, biraz öne
doğru eğik şekilde oturun, sık sık göz iletişimi kurun, gülümseyin, sorular sorun ve daha ilgili
olduğunuzu gösterin. 'O evet, hı hı, anlıyorum 'gibi şeyler söyleyin ve tamamen dikkatinizi
ona verdiğinizi gösterin. Yani etkin dinleyin.
32
VI. OTURUM: EMPATİ
AMAÇ: Öğrencilerin karşıdaki kişinin duygularını tanıma, anlama ve anladığını iletebilme
becerisi kazanmalarını sağlamaktır.
1. Empatinin tanımını yapar.
2. Empatiyi sempatiden ayırt eder.
3. Kendi duygularını tanır.
4. Karşısındaki kişinin duygularını tanır, anlar ve anladığını iletir.
SÜREÇ
Öncelikle beşinci oturum kısaca özetlenir ve daha sonra verilen ev ödeviyle ilgili
paylaşımlara geçilir. Daha sonra grup lideri tarafından "Empati" ilgili bilgilerin yer aldığı
slayt(form-1) tahtaya yansıtılır.
Empati ile ilgili gerekli açıklamalar yapılır daha sonra örnek olaylar verilir ve her grup
üyesinden tepki vermeleri istenir.
Örnek Olay 1:
"Yemek, çamaşır, temizlik, alışveriş, çocuklar... Bütün gün tek başıma koşturuyorum,
yine de yetişemiyorum. Kendime ayıracak beş dakikam yok. Kendimi mutfakla banyo arasına
hapsolmuş hissediyorum."
Uygun Tepkiler:
" Yerinde olsam ben de sıkılırdım."
" Ev işleri seni iyice bunaltmış."
" Bu kadar işi tek başına yapmak zorunda kalman, seni öfkelendiriyor."
Örnek Olay 2:
"Epeydir kendisinden haber alamadığım ve sağlığından endişe duyduğum çok
sevdiğim bir akrabamız geçen gün telefon etti ve iyi olduğunu, hafta sonunda da bizi ziyarete
geleceğini söyledi."
Uygun Tepkiler:
" Akrabanın iyi olduğunu öğrenmen seni çok mutlu etmiş."
" Çok rahatlamışsın."
" Bir an önce hafta sonunun gelmesini istiyorsun."
33
Örnek olaydan sonra grup üyelerinden (form-2) de yer alan altı olayla ilgili rol
yaparak empatik tepkiler vermeleri istenir. Daha sonra grup üyeleri hem kendi verdikleri hem
de diğer grup üyelerinin verdikleri tepkiler üzerinde durarak paylaşımda bulunurlar.
Oturum boyunca yapılan çalışmaların özeti yapılarak altıncı oturum sonlandırılır.
Ev Ödevi
Grup üyelerinden bir sonraki oturuma kadar iletişim kurdukları kişilere empatik
tepkiler vermeye çalışmaları istenir.
Ekler
Form-1: Empati
Form-2: Örnek Olaylar
34
FORM-1
EMPATİ
Bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısıyla
bakması, o kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu
durumu ona iletmesi sürecine "empati" süreci denir.
Yukarıdaki tanım üç temel öğeden oluşmaktadır:
1. Empati kuracak kişi, kendisini karşısındakinin yerine koymalı, olaylara onun bakış açısıyla
bakmalıdır. Çünkü her insan dünyaya, kendine özgü bir bakış tarzıyla bakar. Eğer bir insanı
anlamak istiyorsak, dünyaya onun bakış tarzıyla bakmalı, olayları onun gibi algılamaya ve
yaşamaya çalışmalıyız.
2. Empati kurmuş sayılmamız için, karşımızdaki kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru
olarak anlamamız gereklidir.
3. Empati tanımındaki son öğe ise, empati kuran kişinin zihninde oluşan empatik anlayışın,
karşıdaki kişiye iletmesi davranışıdır. Karşımızdaki kişinin duygularını ve düşüncelerini
doğru olarak anlasak bile, eğer anladığımızı ona ifade etmezsek empati kurma sürecini
tamamlamış sayılmayız.
Bir insana sempati duymak demek, o insanın sahip olduğu duygu ve düşüncelerin
aynısına sahip olmak demektir. Karşımızdaki kişiye sempati duyuyorsak, onunla birlikte acı
çekeriz ya da seviniriz. Empati kurduğumuzda ise karşımızdakinin duygu ve düşüncelerini
anlamak esastır.
Örneğin, bir ziyafettesiniz ve bir yakınınız, yanında oturan kişinin üzerine yemek
döktü. Eğer yakınınızın utandığını fark ederseniz, bu empatidir. Eğer yakınınız yemeği döktü
diye, onunla birlikte siz de utanırsanız, sempati duymuş olursunuz.
35
FORM-2
ÖRNEK OLAYLAR
1. "İnanamıyorum. Kocam bu hafta içinde her akşam yemeğe tam zamanında geldi.
Onun yaptığımız bu anlaşmaya uyacağını hiç sanmıyordum."
2. "Annem, hastalığını beni kontrol etmek için kullanıyor. Her zaman böyle yapar, bütün
hayatı boyunca beni kontrol etti."
3. "Öğretmenimin beni mahvedeceğini zannediyordum. Beni sınıfta dışarı atmasından
korkuyordum. Ama onun odasında oturduk ve aramızdaki farklılıkları anlattı."
4. "Eşim beni de ilgilendiren bir konuda karar veriyor, fakat benim ne düşündüğümü
sormuyor."
5. "Yemekte eşimi arkadaşlarımla tanıştırdım, fakat eşim arkadaşlarıma karşı hiç de
nazik davranmadı."
6. "Babam sürekli olarak bana ne yapmam gerektiğini söyleyip duruyor, ama yeter artık."
36
VII. OTURUM: İLETİŞİM ENGELLERİ
AMAÇ: Öğrencilerin günlük yaşamda karşılaşılan iletişim engellerinin neler olduğunu
öğrenmelerini sağlamaktır.
1. Kişilerarası iletişimi engelleyen faktörlerin neler olduğunu öğrenirler.
2. Günlük yaşamda karşılaştıkları iletişim engellerini öğrenirler.
3. İletişimi kolaylaştıran faktörlerin neler olduğunu öğrenirler.
4. Kurduğu iletişimleri, iletişim engelleri açısından değerlendirir.
SÜREÇ
Öncelikle altıncı oturum kısaca özetlenir ve daha sonra verilen ev ödeviyle ilgili
paylaşımlara geçilir. Grup üyelerine iletişim engelleri ile ilgili kısa bilgi verildikten sonra
"İletişim Engelleri" adlı etkinlik uygulanır. İletişim engellerinin yer aldığı (form-1) tahtaya
asılır ve iletişimi engelleyen ifade örneklerinin yer aldığı (form-2) verilir. Grup üyelerinden
her ifadenin karşısına hangi iletişim engelini temsil ettiğini yazmaları istenir. Daha sonra grup
üyelerine:
"Çevrenizdeki kişilere karşı bu tür ifadeler kullanıyor musunuz?"
"Hangi durumlarda kullanıyorsunuz?"
"Sizce ne hissediyorlar?"
"Size karşı bu ifadeler kullanıldı mı?"
"O zaman neler hissettiniz?"
benzeri sorular sorulur. Paylaşımlardan sonra etkinlik sonlandırılır.
Grup üyelerinin iletişim engelleri konusunda farkındalık kazanmalarını sağlamak
amacıyla grup üyelerinden ikili eş olmaları istenir. Eşlerden birinin konuşmacı ve diğerinin de
dinleyici olacağı açıklanır. Grup lideri dinleyici rolündeki grup üyelerini yanına çağırır ve
yapmaları gerekenleri kısaca açıklar. Daha sonra önceden hazırlanan not kâğıtlarında yazılı
olan iletişim engelleri dinleyici rolündeki üyelere dağıtılır ve konuşmacının konuşması
süresince söz konusu iletişim engelini kullanmaları istenir. Alıştırma sonunda konuşmacı
rolündeki üyelerden yaşadıkları duyguları paylaşmaları istenir ve alıştırma sonlandırılır.
37
Oturum boyunca yapılan çalışmaların özeti yapılarak yedinci oturum sonlandırılır.
Ev Ödevi
Grup üyelerine (form-3) dağıtılır ve bir sonraki oturuma kadar karşılaştıkları
kişilerarası iletişim engelleyen beş ifade cümlesi ve hangi iletişim engelini temsil ettiğini
yazmaları istenir.
Ekler
Form-1: Bazı İletişim Engelleri
Form-2: İletişimi Engelleyen İfade Örnekleri
Form-3: Ev Ödevi
38
FORM -1
BAZI İLETİŞİM ENGELLERİ
 YARGILAMA, ELEŞTİRME, SUÇLAMA
 YORUMLAMA, ANALİZ ETME
 SINAMA, SORGULAMA
 GEÇİŞTİRME
 EMİR VERME, YÖNLENDİRME
 AKIL VERME
 AD TAKMA, ALAY ETME
 UYARMA, GÖZDAĞI VERME
 AHLAK DERSİ VERME
 NUTUK ÇEKME
39
FORM–2
İLETİŞİMİ ENGELLEYEN İFADE ÖRNEKLERİ

“Yakınmayı bırak ödevini yap.”

“Kesinlikle doğru yolda ilerliyorsun, böyle devam et.”

“Sen güçlü birisin, bir şekilde halledersin.”

“Ben senin yerinde olsam oraya gitmezdim.”

“Sen çok sabit fikirli bir insansın.”

“ Böyle devam edersen olacaklardan ben sorumlu değilim.”

“Hadi bakalım Süpermen görelim seni.”

“Neden bu kadar geç geldin ?”

“Bana kalırsa sen bunu çok iyi öğrenmemişsin.”

“Böyle bir tutumla sen hiç bir sonuca ulaşamazsın.”

“Eğer sınıfı geçmek istiyorsan kendine gelip ders çalışmalısın.”

“Artık değişmelisin.”

“Sen ne yaptın kim bilir?”

“Arkadaşını bekletmen hiç hoş değil, geç kalmasan iyi edersin.”

“Gelmemek için bu kadar direnmenin nedeni ne?”

“Zamanla bunlar da geçer.”

“Derslerine tek başına çalışmalısın.”

“Koca bir çocuk gibi davranıyorsun.”

“Bence seni rahatsız eden şey….”

“Sen bunu da aşarsın, neleri halletmedin ki.”
40
FORM-3
Bir hafta boyunca karşılaştığınız kişilerarası iletişimi engelleyen beş ifade cümlesi ve
hangi iletişim engelini temsil ettiğini yazınız.
1. ......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
2. ......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
3. ......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
4. ......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
5. ......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
41
VIII. OTURUM: ÖFKE VE ÖFKE İLE BAŞETME YÖNTEMLERİ
AMAÇ: Öğrencilerin öfke ile başa çıkmada kullanabilecekleri bazı yöntemleri
1. Öfkenin tanımını yaparlar.
2. Öfkenin normal bir duygu olduğunu kavrarlar.
3. Öfkelendiğinde verdiği tepkilerin farkına varırlar.
4. Öfke ile baş etmede yapıcı yöntemler kullanırlar.
SÜREÇ
Öncelikle yedici oturum kısaca özetlenir ve daha sonra verilen ev ödeviyle ilgili
paylaşımlara geçilir. Daha sonra öfke ve etkileri ile ilgili bilgilerin yer aldığı (form-1) tahtaya
yansıtılır. Öfke ile ilgili bilgiler verildikten sonra alıştırmalara geçilir.
Grup üyelerine Öfkeyi Başlatan Olaylar Listesi( form-2) dağıtılır. Grup üyeleri
kendilerini öfkelendiren olayları ve öfkenin duygusal, düşünsel ve davranışsal etkilerinin
neler olduğunu paylaşırlar. Grup üyelerinin, öfkenin normal bir duygu olduğunu anlamalarını
sağlamak amacıyla " Hiç öfkelenmeyen insan var mıdır?"," Böyle bir insan tanıdınız mı? gibi
sorular sorularak tartışma ortamı oluşturulur ve paylaşımlardan sonra grup lideri "her insanın
zaman zaman öfke yaşayabileceği, hiç öfkelenmeyen bir insanın olamayacağı, önemli olan
öfkeyi ifade biçimidir." şeklinde açıklama yapar. Açıklamadan sonra öfke kontrol
yöntemlerinin yer aldığı (form-3) grup üyelerine dağıtılır.
Öfke kontrol yöntemleri ile ilgili açıklamalar yapıldıktan sonra, grup üyelerinden
belirtilen yöntemleri kullandıkları kendi yaşantıları olup olmadığı ve neler hissettikleri sorulur.
Paylaşımlardan sonra Kim Kimi Yenecek adlı etkinlik uygulanır. Grup üyelerine
öfkeleriyle başa çıkmada kullandıkları yöntemler sorulur, grup üyelerinin kullandıkları yapıcı
yollar paylaşılır ve tahtaya yazılır. Grup üyelerine öfkelendiklerinde aşağıda verilenlere
benzer yapıcı yolları kullanabilecekleri belirtilir ve tahtaya yazılır:

Sakin olun ve rahatlayın.

Soğukkanlı olmaya çalışın ve kendinizi kontrol edin.
42

Öfkelendiğim konunun dışında ne istediğinizi düşünün.

Sizi öfkelendiren olayın olumlu yönünü bulmaya çalışın.

Sizi öfkelendiren kişiler beklediğiniz ve umduğunuz şeyleri daima
göstermeyebilir.

Sizi öfkelendiren problemle ilgili çözüm yolunu daha sağlıklı görebilecek
başka biriyle konuşmaya çalışın.

Öfkelenebilirsiniz fakat bunu unutmak için kendinize bir mazeret bulun.

Kalbiniz çok hızlı atmaya başladığında derin derin nefes alın ve sakinleşin.
Hintli Usta ve Çırağı (form-4) grup üyelerine okunur ve gönüllü üyelerden hikayeyi
canlandırmaları istenir. Daha sonra canlandırma yapan üyelere neler hissettikleri sorulur ve
düşüncelerini grupla paylaşmaları istenir. Paylaşımlardan sonra etkinlik sonlandırılır.
Grup üyelerine düzenli aralıklarla okumaları için “öfke ile niçin başa çıkmalıyız?”
(form-6) ve “öfkeyi kontrol etmeye yönelik genel öneriler” (form-7) dağıtılır. Oturum
boyunca yapılan çalışmaların özeti yapılarak sekizinci oturum sonlandırılır.
Ev Ödevi
Grup üyelerine form-5 (Öfke Duygumuzu İnceleyelim) dağıtılır ve bir sonraki haftaya
kadar formu doldurmaları istenir.
Ekler
Form-1: Öfke ve Etkileri
Form-2: Öfkeyi Başlatan Olaylar Listesi
Form-3: Öfke Kontrol Yöntemleri
Form-4: Hintli Usta ve Çırağı Hikâyesi
Form-5: Öfke Duygumuzu İnceleyelim
Form-6: Öfke İle Niçin Başa çıkmalıyız?
Form-7: Öfkeyi Kontrol Etmeye Yönelik Öneriler
43
FORM-1
ÖFKE VE ETKİLERİ
Öfke baskı, engellenme, hayal kırıklığı, incinme, korku ve haklarımızın çiğnenmesi
karşısında gösterilen duygusal bir tepkidir. Öfke bireyin kendini savunmak ve karşıdakini
uyarmak amacıyla ortaya koyduğu bir duygulanım biçimidir.
Öfkenin yarattığı fiziksel etkiler
İnsanlar herhangi bir engellenme ya da öfke uyandıran bir durum ile karşılaştığında
bedeninde fizyolojik ve fiziksel değişikliklerle ortaya çıkar. Bunlar neler olabilir?

Kalbin hızlı hızlı atması.

Yüzün öfkeden kızarması.

Göz bebeklerinin büyümesi.

Yumrukların sıkılması.

Sindirimin yavaşlaması.
Öfkenin yarattığı duygusal etkiler
Öfke, bazen örtülü bir biçimde de ortaya çıkabilir, öfke buzdağına benzetilebilir, yani
öfkenin ortaya çıkmasına yol açan pek çok duygu burada gizlidir. Suyun altında kalan bu
duygulara temel duygular adı verilir. Temel duygular birikip, sertleşip, katılaşınca, buzdağının
tepesindeki öfkeyi oluşturur. Bu temel duygular ise kıskançlık, üzüntü, merak, yalnızlık,
dışlanmışlık hissi, kaygı, hayal kırıklığı, haksızlık, anlaşılamamak ve sıkıntı gibi duygulardır.
Buzdağının üstünde öfke duygusu vardır ve bir türlü çözümlenmemiş bu duygulara sıkı sıkı
tutunur.
Öfkenin yarattığı davranışsal etkiler
Öfkenin doğrudan ve üstü kapalı davranışsal belirtileri vardır. Doğrudan davranışsal
öfke işaretleri, fiziksel ve sözel saldırı, aşırı eleştiricilik, kusur buluculuk, önyargılılık, sorun
çıkarma, isyankâr davranışlarla kendini gösterebilir. Doğrudan davranışsal bir öfke işareti
olan saldırganlıkta amaç öfke duyulan kişiye zarar vermektir. Saldırgan nitelik taşıyan
eylemler tehdit etmek, hakaret etmek ve iğnelemek gibi sözel ya da dayak gibi fiziksel
biçimlerde olabilir.
44
Üstü kapalı davranışsal ve sözel işaretler, güvensiz, kıskanç, tartışmacı, alaycı ve
yargılayıcı davranışlar biçiminde olabilir.
Öfkenin yarattığı düşünsel etkiler
Bireyin sahip olduğu kalıplaşmış düşünceler öfkeye neden olabilir. Bu kalıplaşmış
düşünceleri bireyin kendisi geliştirebildiği gibi kalıplaşmış düşüncelerin kaynağı ailesi ve
çevresindeki diğer insanlar olabilir. Ergenlerde ortak olarak görülen akılcı olmayan inançları
şu şekilde sıralanabilir:

Eğer arkadaşlarım beni sevmezse bu benim için çok kötü olur.

Hata yapmamalıyım.

Duygularımı göstermemeliyim.

Bu ailemin hatası, zavallı/mağdur olan benim.

Eğer istediklerim yolunda gitmezse bu benim için korkunç olur.

Arkadaşlarıma uyum sağlamalıyım.

Eleştirilmeye katlanamam.
45
FORM-2
ÖFKEYİ BAŞLATAN OLAYLAR LİSTESİ
1. Başkaları emir verdiğinde
2. İşlerim iyi gitmediğinde
3. Bir haksızlığa uğradığımda
4. Birisi bana yalan söylediğinde
5. Hayal kırıklığı yaşadığımda
6. Sözüm kesildiğinde
7. Bana verilen sözler tutulmadığında
8. Lüzumsuz işler yapmak zorunda kaldığımda
9. Birisi bana çok soru sorduğunda
10. Başkaları tarafından iteklendiğimde
11. Sabahları uyandığımda
12. Birisi benim canımı acıtırsa
46
FORM-3
ÖFKE YÖNETİMİ TEKNİKLERİ
Gevşeme:
Derin derin nefes alın, sakinleştirici durum ve manzaraları zihnimizde hayal ederek
canlandırmaya çalışın. Bu sakinleşmemize yardımcı olur.
Deneyebileceğiniz bazı basit yöntemler şunlardır:
Karnınızı dolduracak şekilde derin nefesler alın; göğsünüzün üst kısmıyla nefes
almanız sizi rahatlatmaz. Nefes alıp verdiğinizde göğsünüz değil, karnınız şişmelidir.
Derin nefeslerinizi alırken, kendi kendinize tekrar tekrar “ Gevşe!”ya da “Sakin ol!”
diyerek telkinde bulunun.
Hayal ederek sizi gevşetecek bir yer ya da ortamı düşünün ve gözünüzün önüne
getirmeye çalışın. Geçmişte çok sakin olduğunuz bir yeri hatırlayın.
Düşünceleri Değiştirme:
Öfkeli insanlar düşüncelerini küfrederek, bağırıp çağırarak ifade etme eğilimindedirler.
Kızgın olduğumuz zaman genellikle, olayları istemeden abartılı ve çarpıtılmış olarak algılarız.
Bu tür düşünce biçimlerinizi fark edin ve yerine daha mantıklı olanları yerleştirin.
Örneğin kendi kendinize, “Eyvah, her şey mahvoldu!” gibi bir şeyler söylemek yerine,
“Dünyanın sonu değil ve buna şimdi öfkeleniyor olmam bu olayı olmamış hale
getirmeyecek.” diyebilirsiniz. Her iki düşünceyi de zihninizden geçirerek deneyin. Öfkenizin
hangi düşünceyle arttığını ya da azaldığını görün.
Çevrenizi değiştirmek:
Bazen, sinirlenip öfkelenmemize yol açan “ şeylerin” yakın çevremizde olduğunu fark
ederiz. Sorunlar ve sorumluluklar üzerinize öylesine yıkılır ki düştüğünüz tuzağa ve o tuzağı
temsil eden insanlara karşı öfke ile kavrulursunuz. Biraz ara verin. Gün içinde özellikle stresli
olacağını bildiğiniz saatlerde, sadece kendiniz için kullanacağınız bir zaman ayırın.
47
Daha iyi iletişim:
Öfkeli insanlar genellikle düşünmeden yargılama ve bu yargıları yönünde davranma
eğilimindedirler. Bu yargılar da bazen çok gerçek dışı olabilmektedir. Eğer çok elektrikli bir
tartışma içine girdiyseniz, ilk yapacağınız şey;
Yavaşlayıp gösterdiğiniz tepkileri gözlemek olmalıdır. Aklınıza gelen ilk şeyi
söylemeyin, yavaşlayın ve asıl söylemek istediğinizi düşünün. Aynı anda karşınızdakinin de
söylediklerini duymaya ve anlamaya çalışın. Hemen cevap vermeyin.
48
FORM–4
HİNTLİ USTA VE ÇIRAĞI
Yaşlı bir Hintli Usta çırağının sürekli her şeye kızmasından bıkmıştı. Bir gün çırağını
tuz almaya gönderdi. Hayatındaki her şeyden mutsuz olan çırak döndüğünde, yaşlı usta ona
bir avuç tuzu bir bardak suya atıp içmesini söyledi. Çırak yaşlı adamın söylediğini yaptı, ama
içeri girer girmez ağzındakileri tükürmeye başladı. “Tadı nasıl?” diye soran yaşlı adama
öfkeyle “acı” diye cevap verdi. Usta çırağını kolundan tutarak dışarı çıkardı ve sessizce az
ilerdeki gölün kıyısına götürdü; çırağına bu kez de bir avuç tuzu göle atıp, gölden içmesini
söyledi. Söyleneni yapan çırak, ağzının kenarından akan suyu koluyla silerken usta aynı
soruyu sordu? “: Tadı nasıl?” “Ferahlattı” diye cevap verdi genç çırak.”Tuzun tadını aldın
mı?” diye sordu yaşlı adam.”Hayır” diye cevap verdi genç çırağı. Bunun üzerine yaşlı adam
genç çırağın yanına oturdu ve ona şöyle dedi: Yaşamımızdaki olumsuzluklar tuz gibidir. Ne
azdır, ne çok. Olumsuzlukların miktarı hep aynıdır. Ancak olumsuzluklara olan tepkimiz onu
nasıl algıladığımıza bağlıdır. Kızgın olduğunda yapman gereken tek şey kızgınlık veren şeyle
ilgili hislerini genişletmektir. Onun için de artık bardak olmayı bırak göl olmaya çalış!”
49
FORM-5
ÖFKE DUYGUMUZU İNCELEYELİM
Öfke hissedilen
durumlar ve
kişiler kimlerdir?
Öfkelendiğinizde
hissettikleriniz
nelerdir?
Vücudunuzda olan
fizyolojik değişim
nedir?
Vücudunuzda olan
zihinsel
değişim nedir?
Vücudunuzda olan
davranışsal
değişim nedir?
50
FORM-6
ÖFKE İLE NİÇİN BAŞA ÇIKMALIYIZ?
1. Öfke uygun ifade edildiğinde son derece sağlıklı bir duygudur. Ancak tersi durumlarda
yıkıcı etkilere yol açabilir.
2. Öfke kişiler arası ilişkilerde problem yaşanan birçok durumda önemli bir etkendir ve
bireylerin aile ve okul yaşantılarına ilişkin ciddi sorunların ortaya çıkmasına neden
olur.
3. Olumlu ifade edilemeyen öfke duygusu sonucu kişilerarası ilişkilerde şiddet ve
saldırganlık olayları yaşanır.
4. Öfke ile etkili başa çıkamama ve kısıtlı problem çözme becerileri nedeniyle birey
sosyal çevreden soyutlar.
5. Öfke ile etkili başa çıkamama sonucu bireylerde sigara kullanımı, madde bağımlılığı,
yeme bozuklukları ve depresyon gibi sorunlar yaşanabilir.
6. Öfkeyi kontrol etme ile ilgili sorunları olan bireyler sıklıkla diğer duygularını da
uygun bir şekilde ortaya koyma güçlüğü çekerler ve bu bireylerde kaygı, stres gibi ruh
sağlığını tehdit edici problemler ortaya çıkabilir.
51
FORM-7
ÖFKEYİ KONTROL ETMEYE YÖNELİK ÖNERİLER
1. Öfke duygunuzu tetikleyen durumları tanımlayın
2. Kendi kendinizi sakinleştirmeye yönelik egzersizleri düzenli olarak yapın
3. Kendinize sizi sakinleştirecek cümleler söyleyin
4. Kendinizi kontrol etme konusunda karalı olun. Saldırganlık ve şiddet eğilimli
davranışları asla kabul edilebilir çözümler olarak değerlendirmeyin
5. Öfke duygusuna evet ancak bu duyguyla davranmaya hayır
6. Sizi öfkelendiren ortamdan mümkünse hemen uzaklaşın ve sorunla sakinleştikten
sonra uğraşın
7. Problemi açığa kavuşturmaya çalışın ve çözümü aramaya odaklanın
8. Bol bol gülün ve espri yeteneğinizi kullanın, olaya yeni bir bakış açısı kazandırın
52
IX. OTURUM: KİŞİLERARASI ÇATIŞMALAR VE ÇATIŞMA ÇÖZME BECİLERİ
AMAÇ: Öğrencilerin günlük yaşamda yaşadıkları çatışmaların, nedenlerinin farkına
varmalarını, etkili çatışma çözme basamaklarını öğrenmelerini ve kavramalarını sağlamaktır.
1. Çatışmanın ne olduğunu kavrarlar.
2. Çatışmanın hayatın doğal bir parçası olduğu kavrarlar.
3. Yaşadıkları çatışma nedenlerinin farkına varırlar.
4. Çatışmaya verdikleri tepkilerin farkına varırlar.
5. Etkili çatışma basamaklarını kullanırlar.
SÜREÇ
Öncelikle sekizinci oturum kısaca özetlenir ve daha sonra verilen ev ödeviyle ilgili
paylaşımlara geçilir. Paylaşımlardan sonra, grup üyelerine "Çatışma" kelimesinden ne
anladıkları sorulur ve cevaplardan sonra grup lideri "Fırtınaların yerküre hava sisteminin
kaçınılmaz ve doğal bir parçası olması gibi, çatışmalarda insan ilişkilerinin kaçınılmaz ve
doğal bir parçasıdır. Doğada fırtınalar hafif çiselemeden kasırgaya varan çeşitlerde
görülmektedir. Bazı fırtınalar hafif çiseleme ya da yağmur biçiminde olmasına karşın diğerleri,
şimşek ve fırtınaları içerebilmektedir. Benzer biçimde de çatışmalar insanlar arasındaki
fırtınalardır. Kişiler arası fırtınaları yönetebilmek için kişiler arası çatışmanın ve çatışma
çözmenin ne olduğu hakkında bazı temel bilgilere sahip olmak gerekir. Çatışma bir kişinin
hedeflerine ulaşmak için gösterdiği eylemleri ve atılımları, bir başka kişinin hedeflerine
ulaşmak için gösterdiği eylem ve atılımları engellerse; duraklatırsa ya da bozarsa ortaya
çıkar.” şeklinde açıklama yapar.
Açıklamadan sonra, grup üyelerine “Çatışma olumlu mu olumsuz mu?” (form-1)
dağıtılır ve her üyenin çatışmalar hakkında düşüncelerini listelemeleri ve daha sonra grup
üyeleri ile paylaşmaları istenir. Paylaşımlardan sonra, grup lideri “Aslında çatışma olumsuz
ve yaşanılmak istenilmeyen bir durum olarak bilinir; insanlar genellikle çatışmadan kaçınırlar.
Ancak; çatışma ne olumlu ne de olumsuzdur. Sadece hayatımızın doğal bir parçasıdır.”
Şeklinde açıklama yapar. Grup lideri daha sonra grup üyelerine form-1’e bakmalarını tekrar
ister ve çatışma ile ilgili olumlu olarak neler yazdıklarını sorar. Grup üyelerinin
paylaşımlarından sonra grup lideri “Çatışmaların yapıcı çözümü, ilişkileri gücenme
53
duygularından ve diğer kişiye yönelik olumsuz duygulardan korur. Çatışmaların birlikte
çözülmesiyle, kişilerin kendine olan güvenini artırır ve ilişkileri güçlendirir. Karşılıklı
birbirimizin düşüncelerini anlamamızı sağlar.” şeklinde açıklama yapar.
Açıklamadan sonra, çatışma çözme basamaklarının yer aldığı (form-2) grup üyelerine
dağıtılır. Örnek olaylar verilir, ikişerli gruplar oluşturulur ve grup üyelerinden çatışma
durumlarını canlandırmaları ve form-2 deki çatışma çözme basamaklarını kullanarak söz
konusu çatışmayı çözmeleri istenir.
Daha sonra grup üyelerinden çatışma çözme basamakları ile ilgili yaptıkları
canlandırmalarda neler hissettikleri sorulur ve cevapları alınır. Paylaşımlardan sonra günlük
hayatlarında aileleriyle, arkadaşlarıyla ve çevrelerindeki diğer insanlarla yaşadıkları
çatışmaları belirlemeleri ve son zamanlarda yaşadıkları bir çatışmayı düşünmeleri istenir.
Belirledikleri çatışmaların yanı sıra son zaman yaşadıkları çatışmalarında etkili çatışma
çözme basamaklarını kullanıp kullanmadıkları sorulur ve cevaplarını grupla paylaşmaları
istenir. Daha sonra grup üyelerine etkili çatışma basamakları akış yönü(form-2) dağıtılır,
üyelerden çatışma yaşadıkları kişilerle çatışmalarını çözerken formda verilen akış yönünün
karşılıklı gerçekleşip gerçekleşmediği ile ilgili paylaşımları alınır. Paylaşımlardan sonra,
örnek çatışma durumu verilerek gönüllü grup üyelerinden akış yönünü kullanarak çatışmayı
çözmeleri istenir.
Oturum boyunca yapılan çalışmaların özeti yapılarak dokuzuncu oturum sonlandırılır.
Ev Ödevi
Grup üyelerine (form-4) dağıtılır ve bir sonraki oturuma kadar formda yer alan soruları
cevaplamaları istenir.
Ekler
Form-1: Çatışma olumlu mu olumsuz mu?
Form-2: Çatışma Çözme Basamakları
Form-3: Etkili Çatışma Basamakları Akış Yönü
Form-4: Çatışma Çözüm Formu
54
FORM-1
ÇATIŞMA OLUMLU MU OLUMSUZ MU?
Açıklama: Çatışma kelimesini düşündüğünüzde aklınıza gelen olumlu ve olumsuz yanları
aşağıdaki tabloya yazınız.
Olumsuz Yanları
Olumlu Yanları
ÇATIŞMA
55
FORM–2
ETKİLİ ÇATIŞMA ÇÖZME BASAMAKLARI
1. Ortak sorunun müzakere ederek çözümünün istenmesi: Bu basamakta çatışmanın
tarafları “ortak sorunlarını” müzakere yoluyla çözmek istediklerine ilişkin isteklerini
karşılıklı belirtmeleri ve birbirlerini sorunu çözmeye davet etmeleri süreci kolaylaştırır.
Kişilerin karşılıklı olarak birbirlerine ne istediğini açıkça söyleme ve tanımlama sorunun
çözümünü kolaylaştırır. Örneğin: ‘Bu aracı şimdi ben kullanmak istiyorum.’ Bu süreç,
iyi bir iletişim becerisini ve çatışmanın küçük parçalar biçiminde tanımlanmasını içerir.
Sorunun kendisi, aynı zamanda kişinin gereksiniminin varlığını ve ne olduğunu gösterir.
2. İsteklerinin ve nedenlerin belirlenmesi: Problem çözme tartışmaları, çatışmanın
taraflarının karşılıklı olarak istemlerinin nedenlerinin belirlenmesi ile başlar. Çatışan
kişiler ne duyumsadıklarını anlamalı, duygularını açık, net ve doğru bir biçimde
iletmelidirler. Tartışmada en sık kullanılan iki hata şunlardır: çatışmanın saldırgan
biçimde tanımlanması ve diğer kişinin incitilmeye çalışılması; hiçbir şey söylenmemesi ve
çatışmanın içe atılması.
İsteklerin ve hedeflerin açıkça iletilmesi için şunlar yapılmalıdır:

Ben, benim, benimkisi gibi kişisel ifadeler kullanılmalıdır.

İstekler ve hedefler somut olmalı ve nedenleri ile birlikte belirtilmelidir.

Diğer kişinin isteklerinin sizin isteklerinize ulaşmada nasıl engel olduğu
açıklanmalıdır.

Ne istediğimizi açıkça tanımlarken, diğer kişinin de ne istediği dikkatlice
dinlenmelidir. Bunun için de şu yapılmalıdır: diğer kişinin yüzüne bakılmalıdır,
diğerinin sözü kesilmemelidir, ne istediğimizi açıkça tanımlarken, diğer kişinin de ne
istediği dikkatlice dinlenmelidir.

Diğer kişiden ne anlaşıldığı ona gösterilmelidir.
3. Kişiler istemlerinin ve duygularının nedenlerini söylemeli ve tanımlamalıdırlar:
Problemi çözmek için ne hissettiğinin yani duyguların ve nedenlerinin karşılıklı
belirtilmesi de oldukça önemlidir. Duyguların ifade edilmesi ve denetlenmesi, çatışma
çözümünün en güç ve en önemli basamaklarından birisidir. Çünkü

İnsanların duygularını saklamaya yönelik bir eğilimleri vardır. Reddedilme, gülünme,
istismar edilme gibi risklerin olduğu durumlarda duyguların ifadesi güçtür. Kişisel
duyguların ifadesi ne kadar artarsa, duyulan risk de o kadar azalır.
56

Duyguların, çatışma yaşanan karşıdaki kişiden saklanması oldukça güçtür.
İstemediğiniz halde ağlayabilirsiniz, sesin yükseltilmesi uygun olmamasına karşın
bağırabilirsiniz, diğerini rahatsız etmesine karşın gülebilirsiniz.

Çatışma içinde duyguların ifadesi oldukça güçtür. Duyguların karşı tarafa iletilmesi
sürecinde
olabildiğince
saldırı,
iğneleme,
aşağılama
gibi
yıkıcı
ifadeler
kullanılmamalıdır. Böylece karşı tarafa davranışlarının sizin üzerinizdeki somut
etkileri ve sizde uyandırdığı duygular belirtilmelidir.
4. Diğer kişinin istemlerinin, duygularının ve bunların nedenlerinin Empati ve Etkin
Dinleme Teknikleri yoluyla anlaşıldığının gösterilmesi:
Örneğin: ‘Senin söylediklerinden benim anladığım şudur:.....’. Bu durum, çatışmanın öteki
kişisinin bakış açısından sorunun anlaşılmasını ve aynı anda her iki taraftan da sorunun
görülebilmesini içerir. Genellikle kişi kendi bulunduğu noktadan sorununu ve gereksinimini
gördüğü için kendinden uzaklaşıp ötekinin sorununu ve gereksinimini, onun bulunduğu
noktadan görmesi güçtür. Bu nedenle ötekinin bakış açısından soruna yaklaşma becerisi,
taraflar arasındaki uzlaşmacı kişiliği ve çözüm olasılığını güçlendirecektir.
5. Karşılıklı kazançları içeren çözüm seçeneklerinin yaratılması:
Çatışma çözümünde genellikle kişiler ilk çözüm seçeneğinde anlaşmaya yönelimlidirler. Buna
karşın anlaşmaya varmadan önce birkaç tane iyi çözüm önerisi üretilmelidir.
Çatışmanın her iki tarafının da ortak kazançlarını arttıran üç aşamalı çözüm planının
bulunması ve kavranması önemlidir. ‘Plan A:.........., Plan B:.........., Plan C:.........’. Bu süreç
çatışmanın her iki tarafının da çıkarlarını arttıran ve problemi çözen yaratıcı seçenekleri olan
anlaşmanın üretilmesini kapsar. Beyin fırtınası tekniğiyle tartışmanın tarafları, her iki
tarafında gereksinimlerini karşılayabilen olası çözümleri üretmeye çalışırlar.
6. El sıkışarak ortak anlaşmanın yapılandırılması ve uygulanmasına yönelik akılcı
eylem planının seçimi:‘Haydi Plan B’ de uzlaşalım’. Anlaşma ortak çıkarların
arttırılmasını çatışan tarafların birlikte işbirliği içinde çalışabilmesini güçlendirmesi ve
gelecekte çatışmaların yapıcı bir biçimde çözülmesini sağlamalıdır. Bu durum her iki
tarafında gelecekte nasıl davranacağını ve anlaşmanın çalışmadığı takdirde yeniden
tartışılmasını ve gözden geçirilmesini belirginleştirir.
57
FORM- 3
ETKİLİ ÇATIŞMA ÇÖZME BASAMAKLARI AKIŞYÖNÜ
58
FORM-4
ÇATIŞMA ÇÖZÜM FORMU
Yaşamış olduğunuz çatışmayı düşününüz ve bu formu doldurunuz.
Ne oldu? Kiminle ne yaşadınız? Yaşadığınız durumla ilgili istekleriniz nelerdir?
Yaşadığınız durumla ilgili duygularınız ve nedenleri nelerdir?
Çatışma yaşadığınız kişinin durumla ilgili duyguları ve nedenleri nelerdir?
Çatışmaya nasıl tepki verdiniz?
Çatışma yaşadığınız kişi size nasıl tepki verdi?
Yaşadığınız çatışmanın çözümü için neler yapmak istiyorsun?
Çatışmayı yaşadığınız kişi çatışmanın çözümü için neler yapabilir?
59
X. OTURUM: SONLANDIRMA
AMAÇ: Öğrencilerin oturumları hatırlamalarını, yapılan çalışmalarla ilgili paylaşmalarını ve
oturumların genel değerlendirmelerini yapmalarını sağlamaktır.
1. İletişim becerileri konusunda yetersiz oldukları alanları fark ederler.
2. İletişim becerileri ile ilgili kazanımlarını açıklarlar.
3. Grup süreci çalışmalarında kendilerinde olan değişimlerin değerlendirmesini yaparlar.
SÜREÇ
Öncelikle grup üyelerinin ev ödevi ile ilgili paylaşımları alınır.
İletişim becerileri eğitim programının tüm oturumları grup lideri tarafından özetlenir.
Her oturumda ele alınan konular hatırlandıktan sonra tüm üyelerden grup yaşantılarını
değerlendirmeleri istenir. Paylaşımlardan sonra grup üyelerine ilk oturumda belirtilen
amaçlara ne kadar ulaştıkları, kendileri hakkında neler fark ettikleri, iletişim becerileri eğitim
programında öğrendikleri becerileri günlük hayatta nasıl kullanabilecekleri sorulur.
Grup üyelerinin varsa soruları alınır. Eğitim süreci ile ilgili duygu, düşünce ve varsa
önerileri alınır.
Üyelere grup yaşantısında öğrendikleri iletişim becerilerini grup yaşantıları bittikten
sonra da günlük yaşamlarında da kullanmaya devam etmeleri hatırlatması yapılır.
Grup üyelerine eğitim sürecindeki katılım ve ilgilerinden dolayı teşekkür ederek
oturumlara son verilir.
60
KAYNAKLAR
Coşkuner, E. (2008). Barış eğitim programının öğrenci şiddeti üzerindeki etkilerinin
incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Cüceloğlu, D. (2012). İletişim donanımları ‘keşke’siz bir yaşam için. İstanbul: Remzi
Kitabevi.
Cüceloğlu, D. (2012). Yeniden insan insana. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Dökmen, Ü. (2004) İletişim becerileri ve empati. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Erkan, S. (2005). Örnek grup rehberliği etkinlikleri. Ankara: Pegem Yayıncılık.
Kulaksızoğlu, A. (2001). Ergenlik Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Soykan, Ç. (2003). Öfke ve öfke yönetimi. Kriz Dergisi 11 (2), 19-27.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik Ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
İlköğretim Ortaöğretim Kurumları Sınıf Rehberlik Programı Etkinlik Örnekleri, Ankara 2007.
61
ÇATIŞMA KURAMINA DAYALI OLARAK GELİŞTİRİLEN KARAR VERME BECERİ EĞİTİMİ PSİKO-EĞİTİM
GRUBU OTURUM PLANLARI
Çatışma Kuramına Dayalı Olarak Geliştirilen Karar Verme Beceri Eğitimi Psiko-Eğitim Grubu
Oturum Planları
I. OTURUM
Amaçlar: • Grup üyeleriyle tanışma, • Karar verme beceri eğitimi grup uygulamaları ve psiko-eğitim
grupları hakkında bilgi sahibi olma, • Grupta uyulması gereken kuralları belirleme, • Bireysel amaç
belirleme.
Süre: • 90 dakika.
Araçlar: • Karar verme basamakları formu (Form 1)
• Karar verme beceri eğitimi oturum planları (Form 2) • Psikoeğitim grupları formu (Form 3) •
Kurallar formu (Form 4) • Hedeflerim formu (Form 5) • Isınma formu (Form 6) • Bilgisayar •
Projeksiyon makinesi
Uygulama öncesi yapılacak hazırlıklar: 1. Her bir üye için isimlerinin yazılı olduğu yaka kartları
hazırlanır. 2. Üyelere, verilecek materyalleri saklamaları için kapaklı dosyalar hazırlanır.
3. Karar verme basamakları, karar verme beceri eğitimi oturum planları, psiko-eğitim grupları (Form
3) ve hedeflerim formları (Form 5) üye sayısı kadar çoğaltılır. 4. Bilgisayar ve projeksiyon makinesi
çalıştırılarak kullanıma hazır hale getirilir. 5. Formun doldurulması sırasında aksaklıklar yaşanmaması
amacıyla kalem, silgi vb… kırtasiye malzemeleri hazırlanır.
Uygulama: 1. Grup liderlerinin kendini tanıtması, I. oturumun ve karar verme beceri eğitimi grup
uygulamalarının genel amacını açıklaması:
• Her bir üye yaka kartlarını taktıktan sonra, grup üyeleriyle daire şeklinde oturulur. Grup liderleri
kısaca kendini ve karar verme beceri eğitimi grup uygulamalarını tanıtır.
“Bugün sizlerle birbirimizi tanıyacağız, karar verme beceri eğitimi grup uygulamaları ve psiko-eğitim
grupları hakkında bilgi sahibi olacağız. Aynı zamanda grupta uyulması gereken kuralları kararlaştıracak
ve bu grup yaşantısı için bireysel amaç belirleyeceğiz.”
“Karar verme beceri eğitimi grup uygulamaları genel olarak yaşları 13-15 arasında değişen
öğrencilerin karar verme becerilerini geliştirmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Aynı zamanda
vereceğiniz kararların mutluluk ve arzu edilen sonuçlar ortaya çıkarması amacıyla, etkili karar vermeyi
öğrenme ve kararlarınızı eyleme dönüştürmenizde size yardımcı olmayı amaçlamaktadır.
Yaşamımızda iyi kararlar verebilmek, mutlu ve başarılı olmanın en önemli faktörlerinden biridir. Bilim
ve teknoloji alanında yapılan araştırmalar,
insanların nasıl düşündüğü, davrandığı ve insan beyninin nasıl çalıştığı hakkında bizlere yeni bilgiler
sunmuştur. Gerçekleştireceğimiz bu uygulamalar da bu yeni bilgileri, nasıl kullanacağımızı
anlamamıza ve yerinde karar verme alışkanlığı edinmemize yardımcı olmayı amaçlamaktadır.”
“Karar verme beceri eğitimi grup uygulamaları günümüzde ergenlerin önemli ve ortak yaşam
konularını incelemekte ve bu konularda örnekler içermektedir. Bu çalışmaya şimdi başlıyorsunuz,
çünkü hayatınızda önemli kararları alabileceğiniz bir döneme girdiniz. Bu dönemde alan seçimi,
arkadaşlık, kendi davranışlarınız vb.. gibi kararlarla karşı karşıya geleceksiniz ve bu seçimler, sizin
mesleğinizi, iş olanaklarınızı ve yaşamınızı etkileyecektir.”
2. Grup üyeleriyle tanışma: • Grup liderleri kendini tanıttıktan ve karar verme beceri e ğ itimi grup
uygulamalarının genel amacını açıkladıktan sonra grup üyeleriyle tanışma gerçekleştirilir. Grup
üyeleriyle daire şeklinde oturulur ve grup üyelerinin birbirlerini tanımaları için isimleri ile hitap
etmeleri istenir. Üyelere “tanışma” ile ilgili bir çalışma yapılacağı belirtilir ve açıklama yapılır:
“Beraber çalışacağımız için önce birbirimizi tanımamız gerekir. Tanışmayı adımızı ve soyadımızı
söyledikten sonra, bir özelliğimizi veya söylemek istediğimiz bir yönümüzü ifade edelim. Bu özel bir
yönümüz de olabilir. Önce ben başlayayım ve sonra gönüllü olan arkadaşlar söz alarak devam etsin.
Benim adım ……………. voleybol oynamayı ve araştırma yapmayı çok severim.”
3. Karar verme beceri eğitimi grup uygulamaları ve psiko-eğitim grupları hakkında bilgi sahibi olma: •
Grup üyeleriyle tanışma gerçekleştirildikten sonra, üyelere karar verme beceri eğitimi grup
uygulamaları hakkında bilgi verilir:
“Arkadaşlar, sizlerle birlikte yapacağımız 60 dakikalık grup oturumları yaklaşık 6 hafta sürecektir. Her
hafta Cuma günü aynı saatte, Salı günleri ise ortak kararlaştıracağımız saatte oturumlarımızı
gerçekleştireceğiz.”
• Karar verme beceri eğitimi uygulamalarının süresi ve nerede toplanılacağı ile ilgili bilgi verildikten
sonra grup üyelerine karar verme kavramı açıklanır:
“Karar vermeyi, araştırmacılar seçeneklerden birini seçme işlevi olarak tanımlamaktadır (Furby, BeytMarom, 1992; Nelson, 1984; Miller, Byrnes, 2001; Scott, 2003). Bireyler günlük hayatlarında çok s ı k
karar verme durumuyla karşı karşıya kalmaktadır. Bu kararlar çok basit olabildiği gibi (örneğin öğle
yemeğinde ne yiyebilirim?) yaşamımızı etkileyecek nitelikte de kararlar da olabilmektedir. (örneğin
hangi mesleği seçmeliyim?)”
• Karar verme kavramı açıklandıktan sonra grup üyelerine şimdiye kadar yaşamlarında ne tür
kararlarla karşılaştıkları sorulur. Üyeler, yaşantılarını paylaştıktan sonra grup lideri karar verme ile
ilgili açıklamalarına devam eder.
“Karar verme, en önemli insan aktivitelerinden birisidir. Olgun, bağımsız kişi, kararları dikkatlice ve
mantıklı bir şekilde alabilir. Ayrıca kendi seçim ve eylemlerinin sorumluluğunu taşıyabilir. Toplum da,
kararlarında mantıklı ve güvenilir olan bireylere saygı duyulmaktadır. Kararlarını sağlıklı bir şekilde
veremeyen kişiler, (sorumluluğu başkasına atanlar, aceleci davrananlar, umursamaz olanlar vb…)
mutsuz olabilirler ve sıklıkla hayal kırıklığı yaşarlar. Genellikle bu kişiler daha az tatmin edici bir yaşam
sürerler (Mann, Harmoni ve Power, 1988).”
• Karar verme ile ilgili açıklamalardan sonra, grup lideri tarafından üyelere karar verme durumunda
nasıl bir yol izledikleri sorulur. Üyeler yaşantılarını paylaştıktan sonra karar verme beceri eğitimi grup
uygulamalarının amacı ve içeriği hakkında bilgi verilir:
“Karar verme beceri eğitimi grup uygulamalarının temel amacı, yaşları 1315 arasında değişen
ergenlerin karar verme deneyimi yaşamasına, karar vermenin ilkeleri hakkında tutarlı bir bilgi
bütünlüğü kazanmasına, yanlış kararların nedenlerini anlamalarına ve daha iyi, daha emin kararlar
vermelerine yardımcı olmaktır. Ayrıca bu grup uygulamaları ön ergenlerin kişisel gelişimlerinin, karar
verme deneyimleri ve eğitim aracılığıyla geliştirilebileceği varsayımı temeline dayanmakta ve
ergenlerin karar verme becerilerini geliştirerek daha bilinçli karar vermelerine, kararlarını nasıl daha
iyi nasıl kontrol edebileceklerine ve nasıl seçenekler üretebileceklerini alternatiflerini nasıl
genişleteceklerini öğretmeyi amaçlamaktadır.”
“Çatışma kuramına dayalı olarak geliştirilen karar verme beceri eğitimi grup uygulamaları karar verme
aşamalarını, karar verici olarak kendi görüşünün ve seçim alternatif seçimler üretmenin önemini,
seçim yapmada ergenler üzerinde zayıf karar verme örneklerini, s ı n ı rlamaları ve kısıtlamaları
kapsamaktadır. Karar verme beceri eğitimi grup uygulamaları ergenleri karar verme sürecinde
araştırma yapmaya cesaretlendirecek, karar verme basamaklarını dikkate almalarına yardımcı olacak
şekilde yapılandırılmıştır. Bu grup uygulamalarında üyelerinin karar verme durumları ile ilgili
konularda birbirleriyle duygu, düşünce ve davranışlarına ilişkin paylaşımlarda bulunarak artan bir
farkındalık kazanmalarına, farklı açılardan yaşantılarını değerlendirmelerine birbirlerinden destek
almalarına, karar vermede başa çıkmada kazanılan becerileri grup ortamında denemeye izin veren
durumların yaşanmasına olanak sağlayacak biçimde uygun teknikler ve alıştırmalar yer almaktadır.”
“Karar verme beceri eğitimi grup uygulamalarının beş ana amacı bulunmaktadır. Bunlar: 1. Karar
vermeye ilişkin bilgi sahibi olma, 2. Karar verici olarak kendi zayıf ve güçlü yönlerinin farkında olma, 3.
Karar verme durumunda daha fazla bilgi toplamak için kaynakları etkili bir biçimde kullanabilme, 4.
Karar verme durumlarında kendine güvenen bir birey olma, 5. Karar verme basamaklarını etkili bir
biçimde uygulayabilmedir.”
“Sizlerle birlikte yapacağımız çalışmalarımızda karar verme basamaklarını ele alacağız. Bir karar verme
durumunda uygulayabileceğimiz beş basamak bulunmaktadır. Bunlar:
1. Amaçlar (Hedefler), (Neye ulaşmak istiyorum)
2. Seçenekler, (Ulaşacağım şeye kaç farklı yoldan gidebilirim?) 3. Bilgi Toplama, (Bu yollar hakkında
nasıl bilgi sahibi olabilirim? Bilmem gereken şeyler neler?) 4. Seçeneklerin Etkileri, (Bu yollar benim
amacıma ulaşmama ne kadar yardımcı olacak?) 5. Planlama, gözden geçirme ve uygulamadır.
(Seçtiğim yolda nasıl ilerleyeceğim, Son zamanda yeni bir bilgi oluştu mu?, harekete geçme).”
“Sizlerle birlikte yürüteceğimiz oturumlar bu basamaklara dayalı olarak gerçekleştirilecektir. Bu
bağlamda, oturumların genel olarak içeriği Form 2’de size sunulmuştur.”
• Oturumların içeriği projeksiyon makinesinden yansıtılır ve her bir oturumun içeriği hakkında genel
olarak bilgiler verilir.
• Grup üyelerine karar verme beceri eğitimi uygulamalarının amacı, içeriği ve oturumlar hakkında
bilgi verildikten sonra psiko-eğitim grupları hakkında bilgi verilir:
“Arkadaşlar, sizlerle birlikte bir grup çalışması yürüteceğiz. Uygulayacağımız grup, psiko-eğitim
grubudur. Sizlere psiko-eğitim grupları ve nasıl işlediği ile ilgili bilgilerin yer aldığı bir form
dağıtacağım. Sizlerden bu bilgileri yaklaşık 6-8 dakika içinde okumanız ve anlamadığınız yerleri veya
merak ettiğiniz noktaları bana sormanızı isteyeceğim.”
• Ayrıca Form 3’de yer alan bilgilerin bu oturumda ve ilerleyen oturumlarda nasıl kullanıldığına ilişkin
liderin model olacağı ve açıklamalarda bulunacağı belirtilir. Sonra Form 3 üyelere dağıtılır. Üyeler
formları okuduktan sonra soruları olan üyelerin soruları yanıtlanır.
4. Grupta uyulması gereken kuralları kararlaştırma: • Grup lideri psiko-eğitim grupları ile ilgili varsa
üyelerin sorularını cevapladıktan sonra grup kurallarının yer aldığı Form 4’ü projeksiyon
makinesinden üyelere sunar ve grup kuralları hakkında açıklama yapar:
“Bizler, bir rastlantı sonucu bir araya gelmiş topluluklardan farklıyız. Belli bir amaç doğrultusunda bir
arada bulunmaktayız. Bu nedenle etkileşimlerimizi daha yapıcı bir biçimde sürdürebilmemiz için
birtakım kurallarımızın olması gerekir. Ayrıca grup kuralları, grup yaşantısından en üst düzeyde
yararlanmamıza yardımcı olacaktır. Bu doğrultuda bizim uymamız gereken bazı kurallar vardır. Ben
şimdi grup kurallarının yazılı olduğu formları size dağıtacağım ve bunları okuyacağım. Bu kuralların
dışında “sizler bu grubun daha iyi ilerleyebilmesi ve grup sürecinden daha fazla yaralanabilmek için ne
tür kurallar olmasını isterdiniz?” şeklinde bir soru sorulur.”
• Liderin belirlemiş olduğu kurallar: 1. Zamanında grupta olmak. Grup üyelerinin çok zorunlu
durumlar dışında (hastalık, sınav vb…) oturumlara tam vaktinde gelmeleri beklenir.
2. Düzenli olarak devam etmek. Grup üyelerinin çok zorunlu durumlar dışında (hastalık, yakın bir
kişinin vefatı vb…) her oturuma düzenli olarak katılmaları beklenir.
• Eğer grup üyesi oturumlardan birine gelememe durumu varsa veya geç kalacaksa mutlaka grup
liderini haberdar etmelidir.
• Grupta üyelerin eksik olması üyeleri ve grup verimliliğini olumsuz etkiler.
3. Grupta gizlilik esastır. Grup içerisinde konuşulan her şey grup odasında kalır.
4. Grup içi tüm ilişkilerde üyelerin birbirlerine karşı saygılı olması beklenir. • Bir kişi konuşurken
diğerleri dinlemelidirler.
• Aynı fikirde olmasa bile üyeler diğerlerinin fikrine saygılı olmalıdır.
• Konuşurken “ben” öznesi kullanmalıdır.
5. Grupta üyeler risk alacaklardır. • Her üye grup sürecine katılmaya özen göstermelidir.
• Her üye diğer üyelerin tepkilerini ve hislerini paylaşmaya çalışmalıdır.
• Her üye grupta öğrendiklerini denemeye istekli olacaktır.
• Her üye öğrendiği yeni davranışları grup dışında denemeye istekli olacaktır.
6. Herhangi bir nedenle bir üye gruptan ayrılmak zorunda kaldığında grupla vedalaşarak ayrılmaya
özen göstermelidir (DeLucia-Waack, 2006).
• Lider kendi belirlediği kuralların yer aldığı Form 4’ü projeksiyon makinesinden sunduktan sonra
üyelerden gelen kurallar tek tek tahtaya yazılır. Üyelerden gelen kurallar tahtaya yazıldıktan sonra
grup üyelerine şu sorular sorulur:
Bu kurallar size uygun geliyor mu? Bu kurallara uymada zorlanacağınızı düşünüyor musunuz?
Tamamen kaldırılmasını ya da kısmen değişiklik yapılmasını istediğiniz kural var mı? Bu kurallara
eklemek istediğiniz kurallar var mı? Bu kurallarla ilgili paylaşmak istediğiniz duygunuz, düşünceniz ya
da öneriniz var mı?
• Grup kuralları belirlendikten sonra, bu kuralların grup lideri tarafından yazılı hale getirileceği ve bir
sonraki oturumda tek tek bütün üyelere tekrar dağıtılacağı ve grup lideri tarafından büyük bir kartona
yazılarak oturumların yapıldığı yere tüm üyelerin görebileceği şekilde asılacağı belirtilir.
5. Bireysel amaç belirleme: • Üyelere uygulamaların amacı ve içeriği hakkında bilgi verildikten ve
kurallar belirlendikten sonra üyelerin bireysel amaçlarını belirlemeleri istenir ve bununla ilgili
açıklama yapılır:
“Arkadaşlar benim sizlere belirttiğim grubun genel amaçlarının yanı sıra, her biriniz kendinize ilişkin
amaçlarda belirleyebilirsiniz. Örneğin, bir arkadaşımız “alan seçimimi karar verme basamaklarını
uygulayarak yapmak istiyorum”, diğer arkadaşımız “karar durumlarında heyecanımı yenmek
istiyorum” şeklinde amaçlar belirleyebilir. Amaçlarınızı hemen belirleyemeyebilirsiniz. Grup
oturumları ilerledikçe grubun amaçlarını göz önünde bulundurarak IV. oturuma kadar
belirleyebilirsiniz. Şimdi sizlerden bu grupta geçireceğiniz yaşantılar sonucunda kendinizde öncelikli
olarak nelerin değişmesini istediğinizi düşünmenizi ve kendinizi hazır hissettiğinizde bunu bizimle
paylaşmanızı istiyorum.”
• Ortalama 3-5 dakika sonra, gönüllü olan grup üyelerinin amaçlarını söylemeleri istenir. Grup
üyelerinin belirttiği bu amaçların karar verme beceri eğitimi uygulamalarının amaçlarına uygunluğuna
dikkat edilir. Grup üyeleri ilk oturumda amaçlarını belirleyemezlerse bu yönde zorlanmazlar ve
dağıtılacak “hedeflerim” formuna yazıp IV. oturuma kadar getirmeleri istenir.
6. “Isınma” alıştırmasının uygulanması • Liderin değerlendirmesinden sonra, öğrencilerin
yaşamlarında önemli gördükleri şeyleri, bu gruptan ne öğrenmek istediklerini açıklayabilmelerine
yardımcı olmak amacıyla “ısınma” alıştırmasının yapılacağı belirtilir ve bununla ilgili açıklama yapılır:
“Arkadaşlar şimdi sizlerle farklı bir uygulama yapacağız. Bu alıştırma bizim birbirimiz hakkında daha
fazla şey öğrenmemize ve etkileşimimizin artmasına yardımcı olacaktır. Bu amaçla ben size sorular
soracağım gönüllü arkadaşlar yanıtlayacaklar.”
• Üyelere açıklama yapıldıktan sonra Form 6’da yer alan sorular sorularak etkileşime devam edilir.
• “Isınma” alıştırması ile ilgili sorulara yanıt verildikten sonra lider bu paylaşımların genel bir
değerlendirmesini yapar.
7. Oturumun değerlendirilmesi: • Liderin değerlendirmesinden sonra grubu birbirine bağlamaya ve
rahat hissetmelerini sağlamaya yardımcı olmak amacıyla sorular sorularak etkileşime devam edilir: o
Bugün grupta kendinizi daha fazla rahat hissetmenizi neler sağladı? o Hangi grup üyesi/leri ile
bağlantı kurdunuz? o Bugün grubun nasıl çalıştığı hakkında neler öğrendiniz? o Bugün kendiniz
hakkında neler öğrendiniz?
8. Oturumun sona erdirilmesi: • Grup üyelerine bu oturumla ilgili söylemek istedikleri bir şeyler olup
olmadığı sorulur. Paylaşımda bulunmak isteyen üyeler olursa onlara söz verilir ve I. oturumun özeti
yapılır. Üyelere gelecek hafta ne yapılacağı konusunda bilgi verilir ve süreç sonlandırılır.
FORM 1
KARAR VERME BASAMAKLARI
I. BASAMAK AMAÇLAR (Neye Ulaşmak İstiyorum)
V. BASAMAK PLANLAMA, GÖZDEN GEÇİRME VE UYGULAMA (Seçtiğim Yolda Nasıl İlerleyeceğim, Son
zamanda Yeni Bilgi Oluştu mu? Ve Harekete Geçme)
IV. BASAMAK SEÇENEKLERİN ETKİLERİ (Bu Yollar Benim Amacıma Ulaşmama Ne Kadar Yardımcı
Olacak?)
III. BASAMAK BİLGİ TOPLAMA (Bu Yollar Hakkında Nasıl Bilgi Sahibi Olabilirim? Bilmem Gereken
Şeyler Neler?)
II. BASAMAK SEÇENEKLER (Ulaşacağım Amaca Kaç Farklı Yoldan Gidebilirim)
FORM 3
Psiko-eğitim grubu ne demektir?
Psiko-eğitim grupları, bireylere kendileri hakkında ve diğer insanlarla nasıl ilişki içinde olduklarını ö ğ
renmelerine olanak sağlar. Psiko-eğitim grupları aynı zamanda üyelere etkili iletişim, kişilerarası
beceriler, problem çözme ve karar verme becerilerini öğrenmelerine yardımcı olur. Bir psiko-eğitim
grubunda üyelerin duygularını ve düşüncelerini paylaşılırken yeni beceriler öğrenmelerine olanak
sağlanır. Psiko-eğitim gruplarında anlamlı etkileşimler ve ait olma duygusu yer almaktadır.
Psiko-eğitim gruplarının amaçları:
• Yeni beceriler öğretmek ve bunları denemek,
• Duyguları paylaşma, etkin dinleme gibi iletişim becerilerini kullanmak,
• Problem çözme becerilerini geliştirmek, seçeneklerin avantajları ve dezavantajlarını listelemek ve
diğer üyelerden bunlarla ilgili geribildirim almak,
• Pozitif ve negatif duyguları içeren hislerimizi paylaşmak,
• İstenildiği zaman diğer üyelere geribildirim vermek,
• Problem çözme ve değişim için başa çıkma stratejileri geliştirmek ve düşünceler, davranışlar ve
durum hakkında geribildirim istemek.
• Diğer üyelerden destek görmek ve aynı durumlarda diğer üyelere destek vermek.
Psiko-eğitim gruplarının önemi:
Günlük hayatta kendimizle ilgili geribildirimler almak zor olabilir. İnsanlar nadiren diğer insanların
davranışlarını gözlemler ve onlara davranışları hakkında dürüst geribildirimler verirler. Gruplar
bireylere birbirlerini gözlemleme ve gözlemler içinde geribildirim verme yerleridir. Yapıcı olan
geribildirimler üyelerin kendilerini geliştirmelerine yardımcı olur.
Gruplar aynı zamanda yabancılaşma ve yalnızlık duygularını azaltmaya yardım ederler. Gruptaki
üyeler, diğer kişilerinde benzer problemleri olduğunu görürler. Aynı zamanda bir üyenin değişim için
cesareti diğer üyelerinde değişimini kolaylaştırır. Her grup üyesinin kendine özgü davranışları diğer
üyeler için bir model olur.
Grup liderleri:
Grup liderleri, bireysel gelişimi ve grup gelişimine olanak sağlamak için bu konuda gerekli olan
bilgisini kullanmakla sorumlu olan kişilerdir. Grup liderleri aktiviteleri düzenlerler, grup süreci
konusunda grubu bilgilendirirler, temel kuralları oluşturmalarına yardım ederler, üyelerin dürüstçe
kendilerini ifade etmelerine yardımcı olurlar, ayrıca grup içinde iletişimlere açıklık getirmeye çalışırlar.
Grup liderleri aynı zamanda güven, destek ve grup içinde motivasyon sağlamakla da sorumludurlar.
Grup Üyelerinden Beklentiler:
Grup deneyiminden en üst düzeyde yararlanmanın yolu, üyelerin, diğer üyelere ve lidere karşı duygu,
düşünce ve isteklerini doğrudan ve dürüstçe ifade etmesine bağlıdır. Grupta güven oluşmaya
başladıkça üyeler kendilerini daha iyi ifade edebilecek güvenli bir ortam hissetmeye başlayacaktır.
Grup üyeleri hazır ve istekli olana kadar duygu ve düşüncelerini açıklamakta zorlanmayacaktır. Grup
üyelerinin grupta öğrendikleri yeni davranışları günlük yaşamlarında da denemeleri beklenir ve bunun
için üyeler cesaretlendirilir.
Bir gruba başladığında üyelerden ilk olarak bu grupta kendisiyle ilgili ele almak istediği noktaları
belirlemeleri istenir. Bu amaç doğrultusunda diğer üyeler, seninle birlikte bu amacını paylaşırlar,
senin ilerlemene yardımcı olmak için sana geribildirim verirler ve değişme çabalarını desteklemede
sana yardımcı olurlar.
Grup liderleri gibi üyelerin de birbirlerini desteklemesi, cesaretlendirmesi ve her bir üyeye saygı
göstermesi, etkin dinlemesi, dürüst olması, geribildirim vermesi önemlidir. Genel olarak gruptaki
pozitif değişim ve gelişim için bir ortam yaratmak önemlidir. K ı saca bu grup deneyiminden alacağınız
yarar sizin katılımınıza ve buraya getirdiğiniz yaşantılarınıza bağlıdır. Ne kadar çok yaşantılarınızı
buraya getirebilir kendinizi açarsanız grup sürecinden daha fazla yarar sağlarsınız.
Grup Liderinin ve Üyelerin Davranışları ve Müdahaleler:
Kendini açma:
Genelde başkalarıyla paylaşılmayan duygu, düşünce ve inançların ifade edilmesidir. Kendini açarken
grup üyesi diğer üyeler tarafından olumsuz değerlendirilmekten korkabilir utanabilir veya kendini
güçsüz hissedebilir. Kendini açma üyelerin birbirlerini daha iyi tanımasına ve diğerleriyle benzer
özelliklerini ve yaşantıları olduğunu görmesine yardımcı olur.
Örnek:
- Ben sosyal bir ortama girdiğimde kilolarım yüzünden herkesin beni yargılayacağından korkarım. Erkek arkadaşımla kavga ettiğimde bazen beni gerçekten iğrenç isimlerle çağırır ya da beni itekler.
- Yanlış bir karar verdiğim zaman başkalarının gözünden düştüğümü düşünürüm. Bunun için diğer
kişilerin söylediklerini dikkate alarak karar veririm.
Geribildirim verme:
Bir grup üyesinin diğerlerine yönelik olarak ne söylendiği ile ilgili görüş, fikir sunması veya bir
tartışmaya cevap olarak aynı duygu ve düşünceyi paylaşma şeklinde ifade edilebilir.
Geribildirim grubun tümünün ya da tek bir grup üyesinin, herhangi bir başka üyenin davranışlarına
yönelik tepkisi olarak tanımlanabilir. Sözel ya da sözel olmayan biçimlerde verilebilir.
Örnek: - Sana olumsuz bir şey söylediğinde ondan hoşlanmıyorum. - Sen her şeye açık, cesaretli bir
kişi olduğun için kendimi sana çok yakın hissediyorum.
Yüzleştirme:
Bir üyenin gruptaki diğer üyelerle ilgili ne söylediği ve ne yaptığı ile ilgili farklılıkları ifade etmedir.
Örnek:
- Baban onu bıraktığında bu durumun seni kızdırdığını söylüyorsun, fakat şimdi tebessüm ediyorsun. Yeni davranışlar denemek istediğini söylüyorsun, fakat grubun önerdiği her şeye hayır diyorsun.
- Bana kızmadığını söylüyorsun, fakat beden dilin bana kızmış gibi görünüyor.
Rol oynama:
Yeni becerileri denemek ve yapılandırıcı bir geribildirime izin vermek için güvenli grup ortamında
hayali canlandırmalar yapmak.
Örnek: - Haydi, henüz gösterdiğimiz becerilerin bazılarını deneyelim. Yeni bir stratejiye kim model
olmak ister. - Ayşe’nin istemediği bir davranışı (örneğin ailesi ile pikniğe gitme) ailesine söylemesini
istiyorum. Kim Ayşe’nin anne ve babası olmak ister.
Ben ifadeleri:
Grup ortamında, üyelerin başkalarından daha çok kendi üzerinde odaklanmasını ve kendi rolünü
vurgulamak için duygu ve düşüncelerini ifade etmedir. Yani grup ortamında birey kendinden
bahsetmek istemeyebilir ve bu nedenle çevresindeki insanlardan bahseder. Bu durumda gruptaki
üyeler bu üyeyi tanımada zorluk yaşayabilirler. Bu nedenle her üyenin kendi duygu, düşünce ve
davranışlarını ifade etmesi beklenir.
Örnek: - Arkadaşım randevusunu unuttuğunda kendimi değersiz hissettim. - Gruba geç kalman beni
üzdü.
Çözüm üretme:
Bir üyenin sorununu çözmesinde grup üyelerinin düşüncelerini söylemesidir. Böyle bir durumda lider
“haydi, Ayşe’nin yeni insanlarla daha rahat konuşabilme amacına ulaşmasına yardım etmek için neler
yapabileceği ile ilgili çözüm yolları üretelim” diyecektir.
Şimdive burada:
Grup üyelerinin grup dışında yer alan bireylerden ve olaylardan ziyade grupta yaşananlarla ilgili o
andaki duygu ve düşüncelerini ifade etmesidir. - Bugün grup, birlikte çalışarak, riskler alarak,
birbirlerine geribildirim vererek büyük bir iş yaptı. Biz bunu nasıl yaptık? - Ayşe şimdi söylediklerin için
çok üzüldüm. Duygularım çok incindi. Bunun hakkında konuşabilir miyiz?
Grup deneyiminden nasıl yararlanılabilir: 1. Grup oturumunda istekli olmak gerekmektedir. 2. Kendi
kişisel amaçlarınızı belirlemek önemlidir. Çoğu üye gruba soyut ve genel amaçlarla gelmektedir.
Amaçlarımız ne kadar somut ve gerçekçi olursa o kadar iyidir. 3. Yeni davranışlar denemek için
gruptan yararlanabilirsiniz. Günlük hayatta yapmak istediklerinle ilgili olarak grup bir araç olabilir.
Diğer üyelerin problem çözme becerilerinde sana yardımcı olmalarına izin vermelisin. 4.Gruba aktif
olarak katılmalısın. Eğer grup süreci içinde pasif bir gözlemci olursan gruptan kopabilirsin. Diğer
üyelerin seni daha yakından tanıması için kendini açmalısın. 5. Grupta güven ortamının oluşmasında
her bir üye çok önemlidir. En özel duygularını açıklamak zorunda değilsin ama yaşadıklarını ne kadar
ifade edebilirsen bu güven oluşumunu da o kadar hızlandıracaktır. 6. Pozitif yönlerini keşfetmeye
istekli olduğun gibi negatif yönlerini de kabul etmelisin. Diğer üyeler zayıf taraflarını görecek diye
kendini saklarsan grup seni yeterince tanıyamayacaktır. Gelişim için grubu bir araç olarak görmelisin.
7. Değişimin çaba ve zaman gerektirdiğini unutmamalısın. Değişim yavaş ve asla bitmeyen bir
süreçtir. 8. Öğrendiğin becerileri günlük hayatında nasıl uygulayabileceğini düşünmelisin. Deneme
için grup üyelerine yeni görüş açıları ve fırsatlar sağlayabilir (DeLucia-Waack, 2006).
FORM 4
KARAR VERME BECERİ EĞİTİMİ GRUP UYGULAMALARI KURALLARI
1. Zamanında grupta olmak. Grup üyelerinin çok zorunlu durumlar dışında (hastalık, sınav vb…)
oturumlara tam vaktinde gelmeleri beklenir.
2. Düzenli olarak devam etmek. Grup üyelerinin çok zorunlu durumlar dışında (hastalık, yakın bir
kişinin vefatı vb…) her oturuma düzenli olarak katılmaları beklenir.
• Eğer grup üyesi oturumlardan birine gelememe durumu varsa veya geç kalacaksa mutlaka grup
liderini haberdar etmelidir. • Grupta üyelerin eksik olması üyeleri ve grup verimliliğini olumsuz
etkiler.
4. Grup içi tüm ilişkilerde üyelerin birbirlerine karşı saygılı olması beklenir.
• Bir kişi konuşurken diğerleri dinlemelidirler. • Aynı fikirde olmasa bile üyeler diğerlerinin fikrine
saygılı olmalıdır. • Konuşurken “ben” öznesi kullanmalıdır.
5. Grupta üyeler risk alacaklardır.
• Her üye grup sürecine katılmaya özen göstermelidir. • Her üye diğer üyelerin tepkilerini ve hislerini
paylaşmaya çalışmalıdır. • Her üye grupta öğrendiklerini denemeye istekli olacaktır. • Her üye
öğrendiği davranışları grup dışında denemeye istekli olacaktır.
6. Herhangi bir nedenle bir üye gruptan ayrılmak zorunda kaldığında grupla vedalaşarak ayrılmaya
özen göstermelidir (DeLucia-Waack, 2006).
FORM 5
HEDEFLERİM FORMU
Adı:
Tarih: Soyadı: Sevgili grup üyesi, Karar verme beceri eğitimi uygulamalarının amaçlarını
dikkate alarak, bu gruba katılmadaki amaçlarınızı aşağıdaki forma somut bir şekilde belirtiniz.
Örneğin, arkadaş seçimi yapabilmek istiyorum, alan seçimi yapabilmek istiyorum vb…
Çatışma Kuramına Dayalı Olarak Geliştirilen Karar Verme Beceri Eğitimi Grup Uygulamalarının
Amaçları:
1. Karar vermeye ilişkin bilgi sahibi olma, 2. Karar verici olarak kendi zayıf ve güçlü yönlerinin farkında
olma, 3. Karar verme durumunda daha fazla bilgi toplamak için kaynakları etkili bir biçimde
kullanabilme, 4. Karar verme durumlarında kendine güvenen bir birey olma, 5. Karar verme
basamaklarını etkili bir biçimde uygulayabilmedir.
Bu grup için sizin kişisel amaçlarınız nelerdir? Grup oturumları bittiğinde karar verme ile ilgili olarak
neler yapabiliyor, neleri başarabiliyor olmayı istersiniz.
1.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
2.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
3.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
Kaynak: DeLucia-Waack, (2006).
FORM 6 ISINMA ALIŞTIRMASI
Arkadaşlar şimdi sizlerle bir ısınma alıştırması yapacağız. Bu alıştırma bizim birbirimiz hakkında daha
fazla şey öğrenmemize ve etkileşimimizin artmasına yardımcı olacaktır. Bu amaçla ben size sorular
soracağım gönüllü arkadaşlar yanıtlayacaklar.
Sorular 1. Yaşamınız boyunca hayatınızda olan en önemli insan kimdir? 2. Beş yıl sonra ne yapıyor
olmayı isterdiniz? 3. Bu grupta olmaktan hoşlandığınız bir şey söylemek isteseniz ne söylerdiniz?
Kaynak: Carrell, (2000).
II. OTURUM:
Amaçlar: • Karar verme basamaklarını tanımlama, • Karar verme durumlarında karar problemini
tanımlama, • Karar verme durumunda amaca ulaşmak için farklı seçeneklerin olup olmadığını
araştırma.
Araçlar: • Amaçlarımız formu (Form 7) • Seçenekler formu (Form 8) • Bilgisayar • Projeksiyon
makinesi
Uygulama öncesi yapılacak hazırlıklar: 1. Grup kurallarının yazılı olduğu Form 4, Amaçlarımız Formu
(Form 7) ve Seçenekler Formu (Form 8) üye sayısı kadar çoğaltılır. 2. Bilgisayar ve projeksiyon
makinesi çalıştırılarak kullanıma hazır hale getirilir. 3. Formun doldurulması sırasında aksaklıklar
yaşanmaması amacıyla kalem, silgi vb. kırtasiye malzemeleri hazırlanır.
Uygulama: 1. I. Oturumun özeti yapılır: • Grup üyeleriyle kısaca sosyal konuşmalar yapılır ve grup
lideri tarafından ilk oturumda verilen bilgilerin ve paylaşımların özeti yapılır.
• Daha sonra üyelere, grup kurallarının yer aldığı Form 2 dağıtılır ve üyelerin grup süresince bu
kurallara uymaları gerektiği hatırlatılır. Ayrıca lider tarafından büyük bir kartona yazılan grup kuralları
üyelerin görebileceği şekilde daha önce hazırlanan yere asılır. Bu işlem tamamlandıktan sonra,
üyelere aşağıdaki sorular sorularak etkileşime devam edilir: o Önceki oturumda öğrendiklerimizle ilgili
olarak hafta içinde yaşadığınız bir şeyler oldu mu? o Önceki oturumda öğrendiklerimizle ilgili
oturumdan çıktıktan sonra ya da geçen bir hafta içinde fark ettiğiniz, gözlediğiniz ve dikkatinizi çeken
şeyler var mı?
• Yaşantılarını grupla paylaşmak isteyen üyelere söz hakkı verilir.
2. Oturumun gündemi hakkında açıklamalar yapılması: • Geçen oturumla ilgili paylaşımlar
tamamladıktan sonra, oturumun gündemi hakkında kısa bir açıklama yapılır:
“Arkadaşlar, bugün grubumuz karar verme basamakları, karar verme basamaklarından amaçlar ve
seçenekler üzerinde çalışacak.”
• Üyelere aşağıdaki sorular sorularak etkileşime devam edilir? Daha önce bir karar durumunda karar
verme basamaklarını uyguladığınız yaşantılarınız oldu mu? Karar verme durumunda amaçlarınızı
belirlemede zorlandığınız yaşantılarınız oldu mu? Farklı seçenekler üzerinde düşünmeden karar verip
pişman olduğunuz yaşantılarınız oldu mu?
3. Karar verme basamaklarının açıklanması: • Üyelerle paylaşımlar tamamladıktan sonra, “karar
verme ve karar verme basamakları” ile ilgili açıklama yapılır:
“Karar verme, bir sorununuz veya bir fırsatınız olduğunu fark ettiğiniz zaman başlamaktadır. Bunlar
alan seçimi, basketbol takımına katılıp katılmama, dershaneye devam edip etmeme, arkadaş seçimi,
arkadaşlığı devam ettirip ettirmeme vb. sorunlar veya fırsatlar olabilir. Bir karar verme durumunda
önemli olan bir sorunla veya fırsatla karşılaşıldığında ne tür bir kararın alınması gerektiği konusunda
açık olmaya çalışmaktır. Şimdi sizlere bir karar verme durumunda uygulayabileceğimiz basamakları
açıklayacağım. Bir karar verme durumunda uygulayabileceğimiz beş basamak bulunmaktadır. Bunlar:
1. Amaçlar (Hedefler), (Neye ulaşmak istiyorum), 2. Seçenekler, (Ulaşacağım şeye kaç farklı yoldan
gidebilirim?), 3. Bilgi Toplama, (Bu yollar hakkında nasıl bilgi sahibi olabilirim? Bilmem gereken şeyler
neler?), 4. Seçeneklerin Etkileri, (Bu yollar benim amacıma ulaşmama ne kadar yardımcı olacak?), 5.
Planlama, gözden geçirme ve uygulamadır. (Seçtiğim yolda nasıl ilerleyeceğim, Son zamanda yeni bir
bilgi oluştu mu?, harekete geçme).
“Bugün sizlere karar verme basamaklarının ilk ikisi olan amaçlar ve seçenekler basamakları hakkında
bilgi vereceğim. İlerleyen haftalarda her bir basamağı tek tek ele alacağız.”
“İlk aşama: Amaçlar (Hedefler)” “İlk aşama, bir karar verme durumunda sizin için neyin önemli
olduğunu belirlemenize yardımcı olmaktadır. Amaçlarınızı belirlemek için gerçekten ne istediğiniz ve
bunun sizin için neden önemli olduğunu belirlemeniz önemlidir. Örneğin not ortalamamın dört ve
üzeri (beş üzerinden) olması için çalışmak ve istediğim bir bölüme yerleşmek, basketbol takımına
girmek ve ilerde beden eğitimi bölümüne yerleşmek ve kimsesiz çocuklar için düzenlenen yardım
kampanyasında gönüllü olarak çalışmak vb.” Ayrıca amaçlarımızın gerçekçi (ulaşılabilir) olması çok
önemlidir. Örneğin, sayısal alanda öğrenimine devam eden bir öğrencinin Öğrenci Seçme Sınavında
tarih bölümünü yazması gerçekçi değildir. Tıp fakültesine girmek isteyen bir öğrencinin derslerine
çalışmaması ve fen derslerinden sınıfta kalması. Bu örnekte amacın gerçekçi olamadığını
göstermektedir. Eğer amaçlarımız gerçekçi değilse verdiğimiz karar bizi amacımıza ulaştıramaz.”
• Üyelere karar verme ile ilgili bilgi verildikten sonra örnek olaylar (Vernon, 2008) projeksiyon
makinesinden sunularak amaçların gerçekçi (ulaşılabilir) veya gerçekdışı (ulaşılamaz) olduğunu
bulmaları istenir.
Örnek Olay 1: Önder lisede çeşitli tiyatro oyunları oynamış ve son iki yıldır konservatuarın tiyatro
bölümünden dersler almakta, Önder’in hedefi ise bu okuldan mezun olmak ve profesyonel olarak bu
mesleği icra etmektir.
Örnek Olay 2: Erdeniz lisede asla çok sıkı bir biçimde çalışan bir öğrenci olmamış ve çoğu derste
notları genellikle 8, bazı derslerde ise notları 7’dir (10 üzerinden). Erdeniz arkadaşları ile vakit
geçirmeyi sevmekte ve okulla ilgili bazı ödevleri ile yapması gerekenleri sırf bu nedenle
ertelemektedir. Erdeniz üniversiteyi kazanmış ve gezip eğlenmesine rağmen bütün notlarının A
olacağını iddia etmektedir.
Örnek Olay 3: Birsen her zaman bir bilim adamı olmak istemiş, çocukluğundan beri laboratuvarda ve
mikroskopun başında zaman harcamaktadır. Lisede fen bilimleri ilgili tüm dersleri almış ve hepsinde
çok iyi notlar alarak mezun olmuştur. Birsen şu anda bir bilim bursuna başvurmaktadır.
Örnek Olay 4: Gülen bir bankada düşük ücretle çalışmaktadır. Gülen’in eşi geçmiş yıllarda birkaç kez iş
değiştirmiştir ve şu anda teknisyen olarak çalışmaktadır. Gülen’in eşi Gülen’e üç ay içerisinde baş
teknisyen olacağını söylemektedir.
• Sorulara yanıt verildikten sonra lider bu paylaşımların genel bir değerlendirmesini yapar.
• Paylaşımların genel bir değerlendirilmesi yapıldıktan sonra karar verme durumunda karar sorununu
tanımlama hakkında bilgi verilir.
“Karar vermeye başlamadan önce karar probleminin ne olduğunu bilmelisiniz. Şimdi sizlere örnek bir
hikaye anlatacağım ve bu hikayede kahramanımızın karar problemini nasıl tanımladığına bakacağız.”
Örnek Olay: “Karar Sorunu (Problemi): Sinan babasının iş durumundan dolayı ailesi ile birlikte başka
bir şehre taşınmış ve oradaki bir liseye devam etmeye başlamıştır. Aradan geçen bir ay süresince s ı n
ı fta ve mahallede yeni arkadaşlıklar kurmaya başlamıştır. Bir hafta sonu tatilinde Sinan ne yapacağı
konusunda kararsızlık yaşamıştır. Bunun üzerine Sinan tatil gününde ne yapmak istediği ve bu kararda
onun için neyin önemli olduğu hakkında dikkatlice düşünmüş ve tatil günlerinde yaptığı kendisi için
önemli olan, ulaşılabilir olan üç aktivite belirlemiştir. Bunlar: o Açık havada aktiviteler yapmak
(basketbol oynamak, yüzmek, yürüyüş yapmak vb…). o Arkadaşı olan Elif ile sohbet etmek o Film
izlemeye gitmektir.”
“Sinan film izlemeyi sevmesine karşın, arkadaşlığı onun için daha önemlidir. Bununla birlikte eğer bu
öğleden sonra açık hava aktivitesi ile Elif’i görme arasında bir seçim yapma durumu olursa, Sinan için
açık hava aktivitesi önce gelmektedir. Açıkça, arkadaşlık, film izleme ve açık hava aktivitesi, bunların
hepsi Sinan için önemlidir fakat Sinan’ın amacı, bu hafta sonu için dışarıda bir şeyler yapmaktır.”
“Sinan’ın vermiş olduğu bu karar, her zaman için bu şekilde devam etmeyebilir. İlerleyen hafta
sonlarında Elif’i ziyaret etmek, açık hava aktivitelerinden daha önemli olabilir.”
“Genellikle bu tür kararsızlıklarda sunulan problem, gerçek problem olmayabilir. Örneğin, İngilizce mi
yoksa matematik mi çalışmalıyım. Bu
gerçek bir problem olmayabilir. Aslında gerçek sorun ders mi çalışmalıyım arkadaşlarımla gezmeli
miyim? gibi gizli bir gündem olabilir. Karar probleminin net olarak belirlenebilmesi için gizli
gündemler varsa bunlar mutlaka açığa çıkarılmalıdır.”
• Bu örnek olay anlatıldıktan sonra üyelere benzer yaşantıları olup olmadığı sorulur. Yaşantılarını
paylaşmak isteyen üyelere söz hakkı verilir.
4. Amaçlarımız etkinliğinin uygulanması: • Üyeler yaşantılarını paylaştıktan sonra, yaşamımızda
önemli gördüğümüz şeyleri fark etmemize yardımcı olacak olan “amaçlarımız formu” dağıtılır ve
doldurmaları için yaklaşık beş dakika süre verilir.
• Üyeler formu doldurduktan sonra her bir öğrenciye söz hakkı verilerek yazdıklarını paylaşmaları
istenir. Böylelikle öğrencilerin şimdi ve gelecekte başarmayı umdukları en önemli şeylerin neler
olduğunu fark etmelerine yardımcı olunur. Şimdiye kadar aldıkları kararların, amaçlarına ulaşmada
yardımcı olup olmadığı üzerinde durulur. Lider bu paylaşımların genel bir değerlendirmesini yapar.
5. Seçenekler basamağının açıklanması: • Paylaşımların genel bir değerlendirilmesi yapıldıktan sonra
karar verme basamakları ile ilgili ikinci aşama yani seçenek üretmenin önemi üzerinde durulur. Grup
lideri seçeneklerle ilgili şu açıklamaları yapar:
Seçenekler “Karar verme durumunda ilk aşama amaçlar, ikinci aşama ise; bir sorunu veya fırsatı ele
almada sahip olduğumuz seçenekler ve bu seçeneklerin amacınıza ulaşmanıza yardımcı olup olmadığı
üzerinde durmaktadır. Muhtemelen bir karar verme durumunda ne yapabileceğiniz hakkında bazı
fikirleriniz vardır. Fakat bunlar gerçekten tüm yapabileceklerimiz mi, yoksa daha fazla yapılabilecekler
var mı? Onun için mümkün olduğunca daha çok seçenek araştırılmalıdır. Araştırılan bu seçeneklerin
de amaçlarımızla
tutarlı olmasına özen göstermelisiniz. Eğer başlangıçta karar verme durumu ile ilgili alternatif
seçenekler üretmediğiniz veya araştırmadığınız taktirde daha sonra etkili bir karar vermediğinizi
anlayabilir ve pişmanlık duyabilirsiniz.”
“Sinan’ın hafta sonu ne yapacağına karar verdiği bir örneği ele almıştık. Sinan, bu doğrultuda amacını
belirlemiş ve bazı açık hava aktivitelerini yapmaya karar vermişti. Bu hafta amacına ulaşmak üzere
çeşitli seçenekler üretecektir. Bunlar: § Havuza gitmek. § Basketbol oynamak. § Yürüyüş yapmak.”
“Bu yeni seçenekler Sinan’ın açık havada aktivite yapma amacını karşılıyor mu? EVET”
• Üyelere seçeneklerle ilgili bilgi verildikten sonra örnek olaylar (Vernon, 2008) projeksiyon
makinesinden sunularak seçenekler üretmeleri istenir.
Örnek Olay 1: Okuldasınız ve üç ders saatiniz var. Okuldan sonra ise futbol (basketbol) antrenmanınız
ve ardından arkadaşlarınızla randevunuz ve yarın da önemli bir sınavınız var. Amaçlarınız
doğrultusunda seçenekleriniz nelerdir?
Örnek Olay 2: Okul şubat tatilinde gezi planlıyor. Fakat anne-babanız uzun zamandır görmediğiniz il
dışında bulunan büyük babanıza giderken sizin de gelmenizi istiyor. Bu durumda amaçlarınız
doğrultusunda seçenekleriniz neler olabilir?
6. Seçeneklerle ilgili alıştırma formunun uygulanması: • Grup üyelerine seçeneklerle ilgili örnek
olaylar sunulduktan sonra seçeneklerle ilgili Mann, Harmoni ve Power (1988) tarafından geliştirilen
bir alıştırma
yapılacağı belirtilir ve formlar üyelere dağıtılır. Üyelere yanıtlamaları için yaklaşık 3-5 dakika süre
verilir. Yanıtlama işlemi bittikten sonra gönüllü olan üyelerin yanıtları tek tek değerlendirilir.
• Gönüllü üyelerin yanıtları değerlendirildikten sonra lider bu paylaşımların genel bir
olmadığı sorulur. Paylaşımda bulunmak isteyen üyeler olursa onlara söz verilir ve üyelerin ifade
ettikleri ile ilgili ortaya çıkan durum hakkında lider bugünkü oturumun konusuyla bağlantı oluşturarak
toparlayıcı bir özet sunar. Üyelere gelecek hafta ne yapılacağı konusunda bilgi verilir ve bir aktivite ile
oturumun kapatılacağı belirtilir.
9. “Parmağı kap” aktivitesinin uygulanması: • Grup üyelerine bugünkü oturumun konusuyla bağlantılı
toparlayıcı özet sunulduktan sonra, gruba enerji kazandırmak, rahatlamalarını ve hissettikleri kaygıyı
azaltmak amacıyla, “parmağı kap” adlı alıştırmanın yapılacağı belirtilir ve şu açıklama yapılır:
“Arkadaşlar şimdi sizlerle “parmağı kap” isimli bir aktivite yapacağız. Bu aktivite bizim birbirimizle
etkileşimimizin artmasına yardımcı olacaktır. Sandalyelerimizi daire oluşturacak şekilde birbirine
yaklaştıralım. Sol kolumuzu omuz hizasında kaldırarak avucumuzu yanımızdaki kişiye dönük tutalım.
Sonra sağ elimizi kaldırarak işaret parmağımızı yanımızdaki kişinin avucunun ortasına dokunduralım
(Lider kendisi anlatılan durumu beden dili gösterir). Ben size başla dediğimde sol elimizle yanımızdaki
kişinin parmağını kapmaya aynı zamanda sağ elimizle parmağımızı kaptırmamaya çalışalım. Oyun
bittiğinde üyelere teşekkür edilir ve süreç sonlandırılır.”
FORM 7
AMAÇLARIMIZ FORMU
Adı Soyadı: Tarih: Kaçıncı Oturum: Bu alıştırma, önemli gördüğünüz şeyleri göstermek için
tasarlanmıştır. Bu şeylerden çoğu amaçlarınız olarak düşünülebilir.
1. İyi yaptığınız bir şeyi kısaca anlatın.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………
2. Kendinizi en çok evinizdeymiş gibi hissettiğiniz bir yeri anlatın.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………
3. Hayatınızdaki en büyük başarınızı anlatın.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………
4. En çok beraber olmak istediğiniz insanları anlatın.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………
5. Yaşayacak bir yılınız kalsa ne yapardınız onu anlatın.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………
6. Hakkınızda söylenmesinden en çok hoşlandığınız üç kelime yazın.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………
Kaynak: Mann, Harmoni ve Power, (1988).
FORM 8
SEÇENEKLER FORMU
Adı Soyadı: Tarih: Kaçıncı Oturum:
Hafta sonu seçenekleri Geçen hafta sonu ne yaptığınızı hatırlayın. Ne yaptınız. Seçilen seçenek:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Bu seçeneği seçmenizdeki amacınız neydi? Amaç:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Başka ne yapabilirdiniz? Bir başka ifadeyle diğer seçenekleriniz nelerdi? Diğer seçenekler:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………
III. Oturum
Amaçlar: • Karar verme durumunda amaca ulaşmak için bilgi toplamanın önemini kavrama. • Karar
verme sürecinde aktif rol almanın önemini kavrama.
Araçlar: • Bilgi toplama formu (Form 9) • Kararları sınıflandırma formu (Form 10) • Bilgisayar •
Uygulama öncesi yapılacak hazırlıklar: 1. Bilgi toplama (Form 9) ve kararları sınıflandırma formu
(Form 10) üye sayısı kadar çoğaltılır. 2. Bilgisayar ve projeksiyon makinesi çalıştırılarak kullanıma hazır
hale getirilir. 3. Formların doldurulması sırasında aksaklıklar yaşanmaması amacıyla kalem, silgi vb.
kırtasiye malzemeleri hazırlanır.
Uygulama: 1. II. Oturumun özeti yapılır: • Grup üyeleriyle k ı saca sosyal konuşmalar ve grup lideri
tarafından ikinci oturumda verilen bilgilerin özeti yapılır. Bu işlem tamamlandıktan sonra, üyelere
aşağıdaki sorular sorularak etkileşime devam edilir: o Önceki oturumda öğrendiklerimizle ilgili olarak
hafta içinde yaşadığınız bir şeyler oldu mu? o Önceki oturumda öğrendiklerimizle ilgili oturumdan
çıktıktan sonra ya da geçen bir hafta içinde fark ettiğiniz, gözlediğiniz ve dikkatinizi çeken şeyler var
mı?
2. Oturumun gündemi hakkında açıklamalar yapılması: • Üyeler yaşantılarını ifade ettikten sonra,
lider üyelerin ifade ettikleri ile ilgili ortaya çıkan durum hakkında bugünkü oturumun konusuyla
bağlantı oluşturarak toparlayıcı bir özet sunar. Oturumun gündemi hakkında kısa bir açıklama yapar:
“Arkadaşlar, bugün grubumuz karar verme basamaklarından bilgi toplama basamağı üzerinde
çalışacak.”
• Üyelere sorular sorularak etkileşime devam edilir; Karar verme durumunda sizce bilgi toplamak
neden önemlidir? Karar verme durumunda bilgi toplayabileceğimiz kaynaklar neler olabilir?
3. Bilgi toplama basamağının açıklanması: • Üyeler yaşantılarını ifade ettikten sonra karar verme
basamakları ile ilgili üçüncü aşama yani bilgi toplamanın önemi üzerinde durulur. Grup lideri üyelere
açıklamalar yapar:
Bilgi Toplama “Bir karar verme durumunda ilk aşama amaçları (hedefler) belirlemek, ikinci aşama, bir
sorunu veya fırsatı ele almada sahip olduğumuz seçenekler (yani alternatifler) ve bu seçeneklerin
amacınıza ulaşmanıza yardımcı olup olmadığı üzerinde durmaktadır. Üçüncü aşama ise, karar verme
durumunda her bir seçenekle ilgili bilgi toplamadır. Bu aşamada her seçenekle ilgili olabildiğince bilgi
toplamalısınız. Çünkü her seçenek için ne kadar çok bilgi bulabilirseniz seçeneklerin her biri o kadar
çok netleşir ve her seçeneği daha iyi değerlendirebilirsiniz. Bu bilgileri çeşitli kaynakları araştırarak
bulabilirsiniz veya bu konuda deneyimli olan insanlara başvurabilirsiniz. Örneğin okul kütüphanesi,
internet, anne-baba, ö ğ retmenler vb. bu konularda bize yardımcı olabilirler.”
“Geçen oturumlarda Sinan’ın hafta sonu ne yapacağına karar verdiği bir örneği ele almıştık. Sinan bu
doğrultuda amaçlarını belirlemiş ve bazı açık hava aktivitelerini yapmaya karar vermiş ve bu
doğrultuda seçenekler üretmişti. Bu seçenekler: § Havuza gitmek. § Basketbol oynamak. § Yürüyüş
yapmak.”
“Bu oturumda her seçenekle ilgili bilgi toplamayı ele alacağız.”
Seçenek A: Havuza gitmek Havuz eşyalarım var mı? (ne durumda) (mayo, havlu vb…) Hava durumu
nasıl olacak? Hangi saatler arası açık? Su temiz mi?
Seçenek B: Basketbol oynama Spor eşyalarım var mı? (ne durumda) (basketbol topu, spor ayakkabı
vb…) Basketbol oynayabileceğim yerler var mı? Sahanın zemini nasıl? Hava durumu nasıl olacak?
Seçenek C: Yürüyüş yapmak Yürüyüş malzemelerim var mı? (ne durumda) Yakınlarda yürüyüşe
çıkabileceğim bir yer var mı? Ne kadar uzağa yürüyebilirim? Hava durumu nasıl olacak?
“Sinan her seçenek hakkında bilgi aramaktadır. Örneğin hafta sonu hava durumu için meteorolojiden
bilgi alır, ağabeyine basketbol topunun gerekli olup olmadığını sorar, annesine havuz veya spor
eşyalarının temiz olup olmadığını sorar, bulunduğu yerlerdeki havuzları arayarak hangi saatler
arasında açık olduğunu öğrenir, havuza giden arkadaşları varsa havuz hakkında bilgi alır, basketbol
oynamak için alanlar olup olmadığını araştırır, o çevrede oturan kişilere yürüyüş alanı olup olmadığını
ne kadar uzağa yürüyebileceği hakkında bilgi alır.”
• Öğrencilere, her seçeneğin sırayla düşünülmesi gerektiği, uygun insanlardan ve yerlerden daha çok
bilgi istenmesi gerektiği belirtilir. Ayrıca öğrenciler, Sinan’ın kaçırmış olabileceği herhangi bilgi arama
yolları varsa bunlar hakkında düşünmeye teşvik edilir.
4. Bilgi toplama ile ilgili alıştırma formunun uygulanması: • Grup üyelerine bilgi toplama yolları ile
ilgili açıklamalar yapıldıktan sonra bilgi toplama ile ilgili bir alıştırma yapılacağı belirtilir ve Form 10
üyelere dağıtılır. Üyelere yanıtlamaları için yaklaşık 5-7 dakika süre verilir. Üyelere yanıtlama işlemi
sırasında önerilen bazı bilgiler de belirtilir. Bunlar, hangi dersler, ne tür meslekler, ortalama puan,
alan değiştirme durumları vb… Yanıtlama i şlemi bittikten sonra gönüllü üyelerin yanıtları
değerlendirilir.
• Gönüllü üyelerin paylaşımlarından sonra, lider bu paylaşımların genel bir değerlendirmesini yapar.
5. Kararları sınıflandırma formunun uygulanması • Paylaşımların genel olarak değerlendirilmesi
yapıldıktan sonra üyelere, “kararları sınıflandırma formu”nun uygulanacağı belirtilir ve açıklama
yapılır:
“Sizlere, içinde günlük hayatınızda yapmış olduğunuz aktivitelerle ilgili soruların bulunduğu bir form
dağıtacağım. Bu kararlardan hangilerinin sizin için önemli hangilerinin önemsiz kararlar olduğunu
belirtmenizi isteyeceğim. Ayrıca bu kararlardan hangileri kendi başınıza almanız gereken kararlar,
hangileri arkadaşlarınızla birlikte aldığınız kararlar ve hangileri yaşamınızda başkaları tarafından alınan
kararlardır. İlgili kutucuğa işaretleyiniz. Soruların yanıtlanmasında doğal, samimi ve içten olmak çok
önemlidir.”
• Üyelere formlar dağıtılır ve yanıtlarını işaretlemeleri için yaklaşık 3-5 dakika süre verilir. Yanıtlama i
şlemi tamamlandıktan sonra grup etkileşimi için üyelere aşağıdaki sorular sorulur: Bu kararlardan
hangileri sizler için önemli? Bu kararların neden önemli olduğu hakkında konuşmak ister misiniz?
Önemli bir karar vermeniz gereken durumda neler hissedersiniz? Kararlarınızı verirken danıştığınız
kişiler var mı? Varsa kimler? • Sorulara yanıt verildikten sonra lider bu paylaşımların genel bir
8. “İki tane küçük top” adlı etkinliğin uygulanması: • Grup üyelerine bugünkü oturumun konusuyla
bağlantılı toparlayıcı özet sunulduktan sonra, gruba enerji kazandırmak, rahatlamalarını ve
hissettikleri kaygıyı azaltmak amacıyla, “iki çift çorap” adlı alıştırmanın yapılacağı belirtilir ve şu
açıklama yapılır:
“Öğrencilerin sol taraftan başlayarak 2’ye kadar sayması istenir. Numara sayma işlemi
tamamlandıktan sonra, 1 numaralı öğrencilerin bir grup oluşturmaları, 2 numaralı öğrencilerin ayrı bir
grup oluşturmaları istenir. Oluşturulan 2 ayrı grup dizleri birbirine değecek şekilde yuvarlak
oluşturarak sandalyelerine oturmaları istenir. 1.gruba açıklamaları grup lideri, 2. gruba yardımcı lider
yapar. Gönüllü bir üyeye iki tane küçük top verilir ve toplardan birini sağ tarafındaki öğrencinin
kucağına, diğerini sol tarafındaki öğrencinin kucağına koymaları istenir. İki top aynı anda hangi üyenin
kucağında kalırsa o üyenin eleneceği belirtilir. Oyuna başlarken topların ilk kez dağıtan kişiye geri
verilemeyeceği ve mutlaka topların el ile sağındaki veya solundaki ö ğ rencinin kucağına konulması
gerektiği vurgulanır. Topları sağındaki veya solundaki öğrenciye değil de bir sonrakine veya
karşısındakine atanın diskalifiye olacağı belirtilir. 3 kişi kalıncaya kadar bu uygulamanın devam
edeceği belirtilir. 3 kişi kaldığında 2. grupta kalan 3 kişi ile tekrar altı kişilik bir grup oluşturulur ve 3
kişi kalıncaya uygulama devam eder. Oyunda kalan 3 kişiye ödül olarak kalem verilir ve süreç
sonlandırılır.”
FORM 9 BİLGİ TOPLAMA FORMU
Açıklama: Bir meslek seçim kararı ile karşı karşıya kaldığınızı düşünün. Kararınızı vermeniz için ne tür
bilgilere ihtiyacınız vardır? Bilmeniz gereken bilgileri ve onları nerede bulabileceğinizi aşağıda
listeleyin…
Ne tür bilgilere ihtiyacınız var? Bu bilgileri nerelerden bulabilir siniz?
FORM 10 KARARLARI SINIFLANDIRMA FORMU
Açıklama: Aşağıda yaşamımızda karşılaştığımız karar verme durumlarından bazıları yer almaktadır.
Sizin yaşamınızda bu karar verme durumlarından hangilerinin önemli veya önemsiz olduğunu
düşünüyorsunuz. Ayrıca bu karar verme durumlarında bireysel mi?, grupla birlikte mi?, yoksa
başlarının görüşlerine göre mi? karar veriyorsunuz? Lütfen ilgili kutucuğa işaretleyiniz.
KARARLAR Bireysel Grup Başkaları
1. Sabahları uyanma saatiniz
Önemli
Önemsiz
2. Ne giyeceğiniz
Önemli
Önemsiz
3. Sınıfta yaşanan bir tartışmada yer alıp almayacağınız
Önemli
Önemsiz
4. Haftalığınıza zam isteyip istemeyeceğiniz
Önemli
Önemsiz
5 .Televizyon izlemek ya da ders çalışıp çalışmayacağınız
Önemli
Önemsiz
6 .Bir arkadaşınızı gruptan dışlayıp dışlamayacağınız
Önemli
Önemsiz
7.Lisede hangi alanı seçip seçmeyeceğiniz
Önemli
Önemsiz
Kaynak: Mann, Harmoni ve Power (1988).
IV. Oturum
Amaçlar: • Karar durumunda amacına ulaşmada her seçeneğin etkilerinin neler olabileceğini
belirleme. • Karar verme ile ilgili yanlış inançların farkına varma.
Araçlar: • Seçeneklerin etkileri formu (Form 11) • Karar verme formu (Form 12) • Bilgisayar •
Uygulama öncesi yapılacak hazırlıklar: 1. Seçeneklerin etkileri formu (Form 11) ve Karar verme formu
(Form 12) üye sayısı kadar çoğaltılır. 2. Bilgisayar ve projeksiyon makinesi çalıştırılarak kullanıma hazır
hale getirilir. 3. Formların doldurulması sırasında aksaklıklar yaşanmaması amacıyla kalem, silgi vb.
kırtasiye malzemeleri hazırlanır.
Uygulama: 1. III. Oturumun özeti yapılır: • Grup üyeleriyle k ı saca sosyal konuşmalar ve grup lideri
tarafından üçüncü oturumda verilen bilgilerin özeti yapılır. Bu işlem tamamlandıktan sonra, üyelere
hafta içinde yaşadığınız bir şeyler oldu mu?

Önceki oturumda öğrendiklerimizle ilgili oturumdan çıktıktan sonra ya da geçen bir hafta
içinde fark ettiğiniz, gözlediğiniz ve dikkatinizi çeken şeyler var mı?
“Arkadaşlar, bugün grubumuz karar verme basamaklarından seçeneklerin etkileri basamağı üzerinde
çalışacak.”
• Üyelere sorular sorularak etkileşime devam edilir; Karar verme durumunda seçeneklerin etkilerini
siz değerlendiriyor musunuz? Nasıl? Karar verme durumunda sizce seçeneklerin etkileri neden
önemlidir?
3. Seçeneklerin etkileri basamağının açıklanması: • Üyeler yaşantılarını ifade ettikten sonra karar
verme basamakları ile ilgili dördüncü aşama yani seçeneklerin etkilerinin önemi üzerinde durulur.
Grup lideri üyelere şu açıklamaları yapar:
Seçeneklerin Etkileri “Karar verme durumunda ilk aşama amaçları (hedefler), ikinci aşama, bu
amaçlara ulaşmak için sahip olduğumuz seçenekler ve bu seçeneklerin amacınıza ulaşmanıza yardımcı
olup olmadığı, üçüncü aşama, karar verme durumunda seçeneklerle ilgili bilgi toplamadır. Dördüncü
aşama ise, karar verme durumunda araştırılan seçeneklerin olası etkileri ile ilgilidir. Bu durumda
hangi seçeneği seçerseniz seçin, sizin üzerinizde ve başkaları üzerinde mutlaka etkileri olacaktır.
Hangi seçeneğin daha iyi olduğunu değerlendirirken olabilecek tüm iyi ve kötü sonuçların neler
olabileceğinin araştırılması gerekmektedir. Bunlar yapıldıktan sonra iyi ve kötü etkileri
değerlendirdiğimizde hangisinin ağır bastığını belirlemeniz gerekmektedir.”
doğrultuda amaçlarını belirlemiş ve bazı açık hava etkinliklerini yapmaya karar vermiş ve bu
doğrultuda seçenekler üretmiş ve bu seçeneklerle ilgili gerçekleri belirlemiş ve bilgi toplamıştı. Bu
seçenekler: § Havuza gitmek. § Basketbol oynamak. § Yürüyüş yapmaktı.”
“Bu hafta yine Sinan’ın örneğini kullanarak seçeneklerin olumlu olumsuz yönlerini nasıl
değerlendirmemiz gerektiği üzerinde duracağız.”
“Gerekli bilgileri toplayıp gerçekleri belirledikten sonra Sinan aşağıdaki etkileri listelemiş ve
değerlendirmiştir:”
Not: Değerlendirme yapılırken her bir seçeneğin iyi yönlerine 1 ile 5 arasında + değer, kötü yönlerine
1 ile 5 arasında – değer verilir. Sonra iyi yönler ve kötü yönler kendi içlerinde ayrı ayrı toplanır ve
denge belirlenir. Her bir iyi etki ve kötü etki her bir birey için ayrı olabilmektedir.
İyi Etkiler (+) Oranlama Kötü Etkiler (-) Oranlama Denge Seçenek 1 Havuza gitmek. - Bronzlaşabilirim.
- Yüzmekten zevk alırım. - Yeni arkadaşlıklar kurabilirim. ++ +++++ +++ - Güneşten yanabilirim. Hasta olabilirim. (mikrop vb…) - Çok kalabalık olabilir. -- --- Toplam (+) +10 Toplam (-) Toplam=-6 Genel Toplam= 4 Seçenek 2 Basketbol oynamak - Yeteneğimi
göstermek için fırsatım olabilir. - Bazı yeni teknikler öğrenebilirim. - Yeni arkadaşlıklar kurabilirim. ++
+++ ++ - Düşüp sakatlanabilirim. - Diğerleri kadar iyi olmayabilirim. - Çok terleyip hasta olabilirim. --- --- Toplam (+) Toplam=+7 Toplam (-) Toplam=-7 Genel Toplam= 0 Seçenek 3 Yürüyüş yapmak Yeni yerler öğrenebilirim. ++ - Kaybolabilirim. - Tek başıma sıkılabilirim. -- -- Toplam (+) Toplam=+2
Toplam (-) Toplam=-4 Genel Toplam= -2 Diğer Seçenekler
“Tablo’ya baktığımızda Sinan için en iyi seçenek havuza gitmek olarak görülmektedir. Üyelere, her
seçeneğin etkilerinin s ı rayla düşünülmesi gerektiği belirtilir. Ayrıca üyeler Sinan’ın kaçırmış
olabileceği herhangi bir etki varsa bunlar hakkında düşünmeye teşvik edilir. Sonuç olarak Sinan her
bir seçeneğin iyi ve kötü yönlerini saptadıktan sonra en uygun seçeneği belirlemiştir.”
4. Seçeneklerin etkileri ile ilgili alıştırmanın yapılması: • Grup üyelerine seçeneklerin etkileri ile ilgili
bilgi verildikten sonra bir alıştırma yapılacağı belirtilir ve Form 11 üyelere dağıtılır. Üyelere
yanıtlamaları için yaklaşık 5-7 dakika süre verilir. Yanıtlama işlemi bittikten sonra gönüllü üyelerin
yanıtları değerlendirilir.
5. Karar verme formunun uygulanması: • Paylaşımların genel bir değerlendirilmesi yapıldıktan sonra
“karar verme formu”nun uygulanacağı belirtilir ve şu açıklama yapılır:
“Sizlere içinde karar verme ile ilgili soruların bulunduğu formu dağıtacağım. Burada sadece kendi i ş
aretlediğiniz seçenekler hakkında düşünme fırsatı yakalamanızı ve daha sonra yapacağımız tartışmada
kendi fikirlerinizi grubunuzdaki diğer arkadaşlarınızın fikirleriyle karşılaştırmanızı isteyeceğim.
Soruların yanıtlanmasında doğallık ve içtenlik çok önemlidir.”
• Üyelere formlar dağıtılır ve yanıtlarını işaretlemeleri için yaklaşık 3-5 dakika süre verilir. Yanıtlama
işlemi tamamlandıktan sonra grup üyeleriyle her bir soru tek tek tartışılır. Paylaşımlardan sonra grup
lideri her bir soru ile ilgili açıklamalarda bulunur:
1. Karar verme ergenleri etkilemez çünkü onlar önemli kararlar almazlar? o “Karar verme en önemli
insan aktivitelerinden biridir. Ergenler de sıklıkla o an için önemi fark edilmeyen arkadaş seçimi, alan
seçimi, ergenin kendi davranışlarına ilişkin kararlar (örneğin; beni üzen ya da sevindiren her şeyi anne
babamla paylaşacağım) ya da ailem, arkadaşlarım ve diğer insanlarla hep dürüst ilişkiler kuracağım
vb. gibi önemli kararlar alabilirler. Bu yüzden karar verme ergenler için de çok önemlidir (Mann,
Harmoni ve Power, 1988).”
2. Senin katılmadığın (aynı fikirde olmadığın) başkaları tarafından alınan kararlar kötü kararlardır? o
“İnsanlar karar verilmesi gereken durumlarda bazen anlaşmazlığa düşebilirler. Anlaşmazlık, verilen
kararın kötü olduğu anlamına gelmez. Fakat insanlar, farklı ortamlarda farklı aile yapılarında
yetişmektedir ve her insanın kendine özgü ilgi, yetenek ve ihtiyaçları vardır. Dolayısıyla insanlar,
kendileri için neyin en iyi olduğunu, ihtiyaçlarını neyin en iyi karşıladığını kendileri belirleyebilirler.
Örneğin “alan seçimi konusunda sözel alanı seçmek isteyen bir kişiye, sayısal alanı seçmelisin; yoksa
yanlış seçim yaparsın” demek doğru değildir (Mann, Harmoni ve Power, 1988).”
3. Karar verirken çok düşünen insanlar, ne istediklerinden emin değildirler? o “Karar almaları uzun
zaman alan insanlar, emin olmayabilir ya da kararlarında çok ihtiyatlı (dikkatli) olabilirler. Çünkü karar
sorununu tanımlamak, ulaşılacak hedeflerin olasılıklarını hesaplamak, her seçeneğin olumlu ve
olumsuz taraflarını belirlemek, bu konuda varsa yeni bilgiler edinmek, tüm bilgileri tekrar gözden
geçirerek uygulamaya geçmek biraz zaman gerektirebilir (Mann, Harmoni ve Power, 1988).”
4. Karar verme becerisi kız ve erkeklere göre farklılaşır? o “Karar verme yeteneğinde cinsiyet farklılığı
yoktur. Ama toplumun kızlara ve erkeklere bakış açısı, ailelerin çocuk yetiştirme tarzları bazen kızları
karar almada biraz daha güvensiz yapabilmektedir (Mann, Harmoni ve Power, 1988).”
5. Gençleri etkileyen önemli kararlar yetişkinler tarafından verilmelidir? o “Gençler, kendilerinin de
dahil olduğu kararlarda yer almalıdırlar. Çünkü gençler, bağımsız karar verebilme gücüne sahiptir.
Ama kararlarında yetişkinlerin deneyimlerinden yararlanmaları, onların fikirlerini almaları çok
önemlidir. Gençler kendilerini ilgilendiren konularda kararlar verebilmelidirler, böylece gittikçe
yaşamları için daha doğru kararlar verebilmeyi öğreneceklerdir (Mann, Harmoni ve Power, 1988).”
• Üyelere karar verme formu ile ilgili sorularının olup olmadığı sorulur ve soruları olan üyelere söz
hakkı verilir.
• Üyelerin sorularından sonra, liderler bu paylaşımların genel bir değerlendirmesini yapar.
6. Oturumun değerlendirilmesi: • Liderlerin değerlendirmesinden sonra grubu birbirine bağlamaya ve
toparlayıcı bir özet sunar. Üyelere gelecek hafta ne yapılacağı konusunda bilgi verilir.
8. “Ha-ha” isimli aktivitenin uygulanması • Grup üyelerine bugünkü oturumun konusuyla bağlantılı
toparlayıcı özet sunulduktan sonra, gruba enerji vermek ve üyelerin birbirleriyle etkileşimlerinin
artmasına yardımcı olmak amacıyla “ha-ha” isimli aktivitenin uygulanacağı belirtilir ve şu açıklama
yapılır:
“Arkadaşlar sizlerle “ha-ha” adlı bir aktivite uygulayacağız. Sizlerden sandalyelerinizi birbirinizin
yüzünü görecek şekilde bir daire oluşturmanızı istiyorum. Sandalyelerimiz arasında boşluk olmasın.
Her üye avuçlarının içini görecek şekilde ellerini dizlerinin üzerine koyacak. Sonra sağ ellerimizi
yanımızdaki kişinin sol avucunun içine koyacağız. Başla dediğimde ilk üye “ha” diyecek ve sağ sol
avucundaki üyenin eline yavaşça vuracak ve eline vurulan üye “ha” diyecek. Böylece gülmeden bir tur
atmaya çalışacağız. Eğer grup turu tamamlamadan bir kişi gülerse o elenecek. En son gülmeden kalan
kişi veya kişilere ödül verilecektir. İlk olarak ben başlıyorum. Aktivite tamamlandıktan sonra süreç
sonlandırılır”
FORM 11 SEÇENEKLERİN ETKİLERİ
Günlük hayatta, okulda veya ailede bir karar verme durumu ile karşılaştığımız durumu ve tercih
ettiğiniz seçeneği düşünelim.
Karar durumu:……………………………………………………. Tercih ettiğiniz
seçenek:………………………………………….
1. Tercih edilen seçenek için olumlu olan tüm durumları, bir başka ifadeyle, eğer eylem için bu yolu
seçerseniz olabilecek tüm iyi şeyleri 1. kutuya yazın. 2. Bu seçenek için tüm olumsuz olan bir başka
ifadeyle bu seçeneği seçerseniz olabilecek tüm kötü şeyleri 2. kutuya yazın. 3. Bu iyi etkilerin sizin için
ne derecede önemli olduğunu 1 ile 5 arasında + işaret ile belirleyin ve kaç tane + olduğunu toplam
sütununa yazın. 4. Bu kötü etkilerin sizin için ne derece önemli olduğunu 1 ile 5 arasında – işareti ile
belirleyin kaç tane - olduğunu toplam sütununa yazın. 5. İki toplamdan hangisi fazla ise bize o
seçeneğin iyi veya kötü olduğunu gösterecektir. Örneğin iyi etkiler toplam 10, kötü etkiler toplam 6
olsun. Bu durum bize bu seçeneğin olumlu olduğunu göstermektedir.
KUTU 1
İyi Etkiler Oran
a) ……………………………………………………………………………...............................................................................
b) ……………………………………………………………………………...............................................................................
c) ……………………………………………………………………………...............................................................................
d) …………………………………………………………………………...............................................................................
e) ……………………………………………………………………………...............................................................................
f) ……………………………………………………………………………...............................................................................
Toplam: ……….
KUTU 2
Kötü Etkiler
Oran
a) ……………………………………………………………………………...............................................................................
b) ……………………………………………………………………………...............................................................................
c) ……………………………………………………………………………...............................................................................
d) …………………………………………………………………………...............................................................................
e) ……………………………………………………………………………...............................................................................
f) ……………………………………………………………………………...............................................................................
Toplam: ……….
Seçenek: …………………………………………………………………………………
İyi etkiler Toplam Kötü etkiler Toplam Genel toplam
FORM 12
KARAR VERME FORMU
Adı Soyadı: Tarih: Kaçıncı Oturum: Açıklama: Aşağıda karar verme ile ilgili düşüncelerinizi
belirlemeye çalışan sorular yer almaktadır. Soruları okuduktan sonra size en uygun seçeneğin içine (+)
işareti koyunuz. Soruların yanıtlanmasında içten ve doğal olunuz.
Evet Hayır
1 Karar verme ergenleri etkilemez çünkü onlar önemli kararlar almazlar?
2 Senin katılmadığın (aynı fikirde olmadığın) başkaları tarafından alınan kararlar kötü kararlardır?
3 Karar verirken çok düşünen insanlar, ne istediklerinden emin değildirler?
4 Karar verme becerisi kız ve erkeklere göre farklılaşır?
5 Gençleri etkileyen önemli kararlar yetişkinler tarafından verilmelidir?
V. Oturum
Amaçlar: • Karar durumunda amaçlarına ulaşmada oluşması muhtemel sorunlar karşısında ne
yapacağını belirleme.
Araçlar: • Karar verme senaryosu formu (Form 13) • Bilgisayar • Projeksiyon makinesi
Uygulama öncesi yapılacak hazırlıklar: 1. Karar verme senaryosu formu (Form 13) üye sayısı kadar
çoğaltılır. 2. Bilgisayar ve projeksiyon makinesi çalıştırılarak kullanıma hazır hale getirilir.
Uygulama: 1. IV. Oturumun özeti yapılır: • Grup üyeleriyle kısaca sosyal konuşmalar ve grup lideri
tarafından dördüncü oturumda verilen bilgilerin özeti yapılır. Bu işlem tamamlandıktan sonra, üyelere
mı?
“Arkadaşlar, bugün karar verme ile ilgili amaçlarımıza ulaşmada oluşması muhtemel sorunlar
karşısında ne yapacağımızı belirlemeyi öğreneceğiz. Bu amaçla grubumuz karar verme
basamaklarından planlama, gözden geçirme, uygulama basamakları ve karar verme basamaklarının
uygulandığı bir örnek durum üzerinde çalışacak”
• Üyelere sorular sorularak etkileşime devam edilir; Karar verme durumunda amacınıza ulaşmak için
planlama yapar mısınız? Neden? Karar verme durumunda ne yapacağınızı belirledikten sonra tekrar
gözden geçirir misiniz? Neden? Karar verme durumunda kararınızı uygulamaya geçirirken güçlüklerle
karşılaşır mısınız? Bunlar nasıl güçlüklerdir?
3. Planlama, gözden geçirme ve uygulama basamağının açıklanması: • Üyeler yaşantılarını ifade
ettikten sonra karar verme basamakları ile ilgili beşinci aşama yani planlama, gözden geçirme ve
uygulama üzerinde durulur.
• Planlama “Karar verme durumunda ilk aşama amaçları (hedefler), ikinci aşama, bu amaçlara
ulaşmak için sahip olduğumuz seçenekler ve bu seçeneklerin amacınıza ulaşmanıza yardımcı olup
olmadığı, üçüncü aşama, karar verme durumunda seçeneklerle ilgili bilgi toplamadır. Dördüncü
aşama ise, karar verme durumunda araştırılan seçeneklerin olası etkileri ile ilgilidir. Beşinci aşama ise,
karar verme durumunda yapacağınız eylemin planlanması yani oluşabilecek sorunlarla nasıl başa
çıkılabileceğinin belirlenmesi, gözden geçirme yani her bir basamağın tekrar değerlendirilmesi ve
kararı uygulama ile ilgilidir.”
doğrultuda amaçlarını belirlemiş ve bazı açık hava etkinliklerini yapmaya karar vermiş ve bu
doğrultuda seçenekler üretmiş ve bu seçeneklerle ilgili gerçekleri belirlemiş ve bilgi toplamış ve
seçeneklerin etkilerinin neler olabileceği ile ilgili bilgileri değerlendirmiş ve havuza gitmeye karar
vermişti. Bu hafta, bu kararın planlanması ve oluşabilecek sorunlarla nasıl başa çıkılabileceğini
belirleyeceğiz.”
“Sinan, en iyi seçeneğin havuza gitmek olduğunu düşünür ve bu seçiminden dolayı mutludur. Sinan
şimdi, bu seçeneği başarılı bir şekilde uygulamak için bir plan üzerinde çalışmak zorundadır.”
“Eğer ailesi onu götürmezse, Sinan havuza gitmek için dolmuşa binmeyi planlar. O gün için
harçlığından belli miktarda para ayırır. (dolmuşa binmek, yiyecek, içecek vb…) Havuz malzemelerinin
yanında bir şapka ve güneş yağı da almayı planlar. Ailesinin o güne ait bir plan yapmadan önce, kendi
planını ailesine onaylatması gerektiğini kendisine hatırlatır.”
Bu kararı uygulamanın en iyi yönü nedir?: Hafta sonu spor yaparak keyifli zaman geçirmek. Ne
yapacaksın?: Havuza gideceğim Kiminle?: Tek başıma Ne zaman?: Pazar günü saat 10.00’da. Nasıl?:
Babam beni araba ile bırakır. Eğer: Babamın işi çıkarsa dolmuş ile giderim.
• Eğer Sinan havuza gitmek için başka bir yol düşünmemiş olsaydı ve sadece ailesinin kendisini havuza
b ı rakmasını bekleseydi neler olabileceği üyelere sorulur. Ayrıca gerçeklerle ilgili bilgi toplamanın ne
kadar önemli olduğu vurgulanır.
• Gözden geçirme “Sinan şu anda karar vermenin ilk dört basamağını çok dikkatli bir biçimde izledi ve
beşinci basamakta planlama yaptı. Bu aşamada Sinan’ın bilmesi gereken herhangi yeni bir bilgi var
mı? Genellikle, terazinin dengesini değiştirebilecek yeni durumlar ortaya çıkabilir. İyi bir karar verici
olmaya başlayan Sinan, eylemini gerçekleştirmeden önce başka bir araştırma yapar. İnternetten hava
durumunda bir değişiklik olup olmadığını kontrol eder. Herhangi bir yeni durum oluşmamışsa Sinan
kararını uygulamaya geçer.”
• Uygulama: “Karar verme süreci, karar verdiğiniz şeyi yapıncaya kadar tamamlanmaz. Karar verme
aşamalarında ne kadar dikkatle ilerlemiş olursanız olun, karar gerçekleştirilmediği, eyleme
geçirilmediği sürece iyi bir karar değildir.”
4. Karar verme basamaklarının genel olarak değerlendirilmesi • Karar verme basamaklarından
planlama, gözden geçirme ve uygulama basamağı açıklandıktan sonra, şu ana kadar uyguladığımız
örneğin genel bir değerlendirmesinin yapılacağı belirtilir ve şu açıklama yapılır:
“Arkadaşlar geçen oturumlarda ve bu oturumda Sinan’ın hafta sonu ne yapacağı konusunda
kararsızlık yaşadığı bir örneği karar verme basamaklarını uygulayarak ele almıştık. Bu bağlamda bir
karar verme durumunda 5 basamak yer almaktadır. Bunlar:
1. Amaçlar (Hedefler), (Neye ulaşmak istiyorum), 2. Seçenekler, (Ulaşacağım şeye kaç farklı yoldan
gidebilirim?), 3. Bilgi Toplama, (Bu yollar hakkında nasıl bilgi sahibi olabilirim? Bilmem gereken şeyler
neler?), 4. Seçeneklerin Etkileri, (Bu yollar benim amacıma ulaşmama ne kadar yardımcı olacak?), 5.
Planlama, gözden geçirme ve uygulamadır. (Seçtiğim yolda nasıl ilerleyeceğim, Son zamanda yeni bir
bilgi oluştu mu?, harekete geçme).
“Sizlerle birlikte Sinan’ın yaşadığı kararsızlık durumunu bu 5 basamakta tekrar değerlendirelim.”
Karar Sorunu: Bir hafta sonu tatilinde Sinan ne yapacağı konusunda kararsızlık yaşamıştır. Karar
Verme Basamakları 1. Basamak Amaçlar Açık havada aktiviteler yapmak a. havuza gitmek 2.
Basamak Seçenekler b. basketbol oynamak c. yürüyüş yapmak
3. Basamak Bilgi toplama
Sinan her bir seçenekle ilgili olabildiğince bilgi topladı.
4. Basamak Seçeneklerin etkileri
Sinan her bir seçeneğin kendisi için iyi ve kötü etkilerini belirledi ve bunlara puan verdi. Bu puanları
değerlendirdiğinde onun için en iyi seçeneğin havuza gitmek olduğunu gördü.
5. Basamak
Planlama, gözden geçirme ve uygulamadır.
Sinan havuza nasıl gidebileceğini planladı ve yeni bir bilgi olup olmadığını değerlendirmek için her bir
basamağı yeniden kontrol etti ve uygulamaya geçti. Başarılı bir biçimde kararını uyguladı.
• Karar verme ile ilgili bilgiler verildikten sonra paylaşımda bulunmak isteyen üyelere söz hakkı verilir
ve lider bu paylaşımların genel bir değerlendirmesini yapar. 5. Karar verme ile ilgili bir senaryo: •
Paylaşımların genel bir değerlendirilmesi yapıldıktan sonra karar verme ile ilgili bir senaryo
canlandırılacağı belirtilir. Önceden hazırlanan senaryolar üyelere dağıtılır ve herkesin rollerini
öğrenmeleri istenir ve şu açıklama yapılır:
“Şimdi sizlerle karar verme ile ilgili bir senaryo canlandıracağız. İçinizden bir kişinin doğum günü
partisi vardır. Doğum günü partisinde toplanan paralarla ne yapacağına karar verememektedir.”
“A (Doğum günü partisi olan kişi): Wow 15 yaşına girmek ne kadar güzel. Bu doğum günüm bayağı
kalabalıktı acaba doğum günümde ne kadar para birikti. 50, 75, 125, 200, 250 TL. Doğum günlerimi
çok ama çok seviyorum….. Bu parayla ne alsam acaba?”
“B: Baban olarak bankaya yatırmanı öneririm. C: Küçük erkek kardeşin olarak bol bol çikolata almanı
öneririm. D: Annen olarak kitap almanı öneririm. E: Ablan olarak okul masrafların için ayırmanı
öneririm. F: Son çıkan filmlere G: Bir hafta sonu eğlenelim H: Cep telefonu I: Bol bol araba dergileri J:
Tarkan konserine gidebilirsin. K: Sevdiğin sanatçının tüm albümlerini satın alabilirsin. L: Kendine güzel
kıyafetler alabilirsin. M: Hayır hayır bence en güzeli çok güzel parfümler alabilirsin… N: Çok güzel bir
mp3 player alabilirsin. O: Arkadaşın olarak keyfimizce paramız yettiği kadar dışarı çıkıp gezelim. P:
Spor eşyaları alabilirsin…”
“A: Off aklım çok karıştı ne yapacağım şimdi ben. R: Karar verme basamaklarını uygulayabilirsin. S:
Bence de karar verme basamaklarını uygulayabilirsin. A: Evet tabii karar verme basamakları…”
• Üyeler senaryodaki rolleri canlandırdıktan sonra karar verme basamaklarına uygun bir şekilde karar
sorunu doğum günü olan üye, diğer üyeler ve grup lideri ile birlikte çözülür.
• Karar verme basamakları uygulanarak sorun çözüldükten sonra üyelere şu sorular sorularak
etkileşime devam edilir: o Bu senaryoda olduğu gibi benzer yaşantılarız oldu mu? Bu durumda neler
hissettiniz? o Böyle bir süreçte siz olsaydınız nasıl bir karar verirdiniz? • Gönüllü üyelerin
paylaşımlarından sonra, lider bu paylaşımların genel bir değerlendirmesini yapar.
6. Oturumun değerlendirilmesi: • Liderlerin değerlendirmesinden sonra grubu birbirine bağlamaya ve
ettikleri ile ilgili ortaya ç ı kan durum hakkında lider bugünkü oturumun konusuyla bağlantı
oluşturarak toparlayıcı bir özet sunar. Üyelere gelecek hafta ne yapılacağı konusunda bilgi verilir ve
süreç sonlandırılır.
FORM 13 KARAR VERME BASAMAKLARI İLE İLGİLİ SENARYO
Adı Soyadı:
Tarih:
Kaçıncı Oturum:
Açıklama: “ İçinizden bir kişinin doğum günü partisi vardır. Doğum günü partisinde toplanan paralarla
ne yapacağına karar verememektedir.
A (Doğum günü partisi olan kişi): 15 yaşına girmek ne kadar güzel. Bu doğum günüm bayağı kalabalıktı
acaba doğum günümde ne kadar para birikti. 50, 75, 125, 200, 250 TL. Doğum günlerimi çok ama çok
seviyorum….. Bu parayla ne alsam acaba?
B: Baban olarak bankaya yatırmanı öneririm. C: Küçük erkek kardeşin olarak bol bol çikolata almanı
öneririm.
D: Annen olarak kitap almanı öneririm. E: Ablan olarak okul masrafların için ayırmanı öneririm. F: Son
çıkan filmlere G: Bir hafta sonu eğlenelim
H: Cep telefonu I: Bol bol araba dergileri J: Tarkan konserine gidebilirsin. K: Sevdiğin sanatçının tüm
albümlerini satın alabilirsin. L: Kendine güzel kıyafetler alabilirsin.
M: Hayır hayır bence en güzeli çok güzel parfümler alabilirsin… N: Çok güzel bir mp3 player alabilirsin.
O: Arkadaşın olarak keyfimizce paramız yettiği kadar dışarı çıkıp gezelim. P: Spor eşyaları alabilirsin…
A: Off aklım çok karıştı ne yapacağım şimdi ben.
R: Karar verme basamaklarını uygulayabilirsin. S: Bence de karar verme basamaklarını
uygulayabilirsin. A: Evet tabii karar verme basamakları…
VI. Oturum
Amaçlar: • Karar verme durumunda karar verme basamaklarını etkili bir biçimde uygulayabilme. •
Karar verme becerisinin, (yeteneğinin) yaşa göre değiştiğini anlama.
Araçlar: • Karar verme ve yaş alıştırması formu (Form 14) • Bilgisayar • Projeksiyon makinesi
Süre: 90 dakika.
Uygulama öncesi yapılacak hazırlıklar: 1. Bilgisayar ve projeksiyon makinesi çalıştırılarak kullanıma
hazır hale getirilir. 2. Karar verme ve yaş alıştırması formu (form 14) üye sayısı kadar çoğaltılır. 3.
Formun doldurulması sırasında aksaklıklar yaşanmaması amacıyla kalem, silgi vb. kırtasiye
malzemeleri hazırlanır.
Uygulama: 1. V. Oturumun özeti yapılır: • Grup üyeleriyle k ı saca sosyal konuşmalar ve grup lideri
tarafından beşinci oturumda verilen bilgilerin özeti yapılır. Bu işlem tamamlandıktan sonra, üyelere
mı?
• Yaşantılarını paylaşmak isteyen üyelere söz hakkı verilir.
“Arkadaşlar, bugün grubumuz karar verme basamaklarının uygulandığı örnek olaylar üzerinde
çalışacak ve karar verme basamaklarının bütün olarak nasıl uygulandığını öğreneceğiz.”
• Üyelere sorular sorularak etkileşime devam edilir; Karar verme durumunda karar verme
basamaklarını uygulayarak karar verdiniz mi? Bu olayı anlatır mısınız?
3. Karar verme basamaklarının tekrar açıklanması: • Üyeler yaşantılarını paylaştıktan sonra, lider
tarafından toparlayıcı bir özet yapılır ve karar verme basamakları tekrar bütün şeklinde açıklanır:
“Dikkatli bir karar verme 5 aşama içerir. Bunlar: 1. Amaçlar (Hedefler), (Neye ulaşmak istiyorum), 2.
Seçenekler, (Ulaşacağım şeye kaç farklı yoldan gidebilirim?), 3. Bilgi Toplama, (Bu yollar hakkında
nasıl bilgi sahibi olabilirim? Bilmem gereken şeyler neler?), 4. Seçeneklerin Etkileri, (Bu yollar benim
amacıma ulaşmama ne kadar yardımcı olacak?), 5. Planlama, gözden geçirme ve uygulamadır.
(Seçtiğim yolda nasıl ilerleyeceğim, Son zamanda yeni bir bilgi oluştu mu?, harekete geçme).
“İyi bir karar verici bütün aşamaları izler, her zaman çözülecek temel bir problem veya düşünülecek f ı
rsatlar olur. Kararın alınışına göre bazı aşamaların diğerlerine göre daha önemli olmasına rağmen tüm
aşamalar önemlidir. Örneğin, Sinan’ın hafta sonu için havuza gitme kararı ve bunun etkilerinin
tartılması çok zaman ve çaba gerektirmemiştir. Fakat diğer bazı konularda, örneğin alan seçimi veya
tatil için nereye gidileceğinde, seçenekleri ve gerçekleri aramada daha çok vakit harcanmaktadır. Ne
zaman önemli bir karar alacak olsanız, hiçbir şeyi kaçırmamak için, bütün aşamaları dikkatlice takip
edin. Unutmayın ki karar, ancak uygulamaya geçirildiğinde karardır. Bu nedenle ne istediğinizi
bildiğinizde ve bunun en iyi seçenek olduğundan emin olduğunuzda kararınızı uygulayın.”
4. Karar verme basamaklarının bir örnek ile açıklanması: • Karar verme basamaklarının örnekle
açıklanacağı belirtilir ve açıklama yapılır:
“Şimdi sizlerle karar verme basamaklarının uygulandığı bir örnek durum ele alacağız. Bu örnek
dokuzuncu sınıfa devam eden bir öğrencinin alan seçimi konusunda yaşadığı kararsızlığı ele
almaktadır.
Karar Durumu: Sayısal veya Eşit ağırlık bölümünü seçmek.
Amaçlar: Bu kararda sizin için önemli olan nedir? § İlgi ve yeteneklerim doğrultusunda bir alan
seçerek ileride kendimi ifade edebileceğim mutlu olabileceğim bir mesleğe yerleşmek.
Seçenekler: Bu problemi veya fırsatı ele almada sahip olduğun seçenekler nelerdir? § Sayısal bölümü
seçmek ve Tıp fakültesine yerleşmek. § Türkçe-Matematik bölümünü seçmek ve hukuk fakültesine
yerleşmek.
Bilgi Toplama: Seçeneklerle ilgili nasıl bilgi toplarım? § Ailem tıp fakültesinde okumamı çok istiyor. §
Sevdiğim arkadaşlarım sayısal bölümü seçiyor. § Tıp fakültesine yerleştiğimde hemen doktor olarak
göreve başlayabilirim. § Sözel alanlara ilgi duyuyorum. § Başkalarını ikna etme yeteneğim var. §
Hukuk ve tıp fakültesi hakkında okul psikolojik danışmanından bilgi alabilirim. § Bu mesleklerde
çalışan kişilerden bilgi alabilirim.
§ Okul kütüphanesinden ve internetten bu mesleklerle ilgili bilgi toplayabilirim. § İlimizde bulunan
üniversiteyi ziyaret ederek girmek istediğim bölümler hakkında bilgi toplayabilirim. § İlgi ve
yeteneklerim konusunda okul psikolojik danışmanı ile görüşebilirim ve ölçme araçlarını doldurarak ilgi
ve yeteneklerim konusunda bilgi sahibi olabilirim.
Etkiler: Her seçeneğin etkileri (avantaj ve dezavantajları) nelerdir? İyi Etkiler (+) Oranlama Kötü
Etkiler (-) Oranlama Denge Seçenek 1 Sayısal bölümü seçmek ve tıp fakültesine yerleşmek. - Ailem
mutlu olur. - Bitirdiğimde hemen i ş e başlayabilirim. + +++ - Mesleğimi severek yapamayabilirim. Fakültede okurken çok zorlanabilirim. - Bana uygun olmadığını anlarsam bu alanda başka
seçebileceğim meslek yok. - İleride belki doktor atamaları da değişebilir. --- -- ----- - Toplam (+)
+4 Toplam (-) -11 Genel Toplam= -7 Seçenek 2 TürkçeMatematik bölümünü seçmek ve hukuk
fakültesine yerleşmek. - İstediğim bir meslekte çalışırım. - İlerde fikirlerim değişirse yapabileceğim
alternatif meslekler var. - Kendimi geliştirebilirim. - Severek okuyacağım için fazla zorlanmam. +++++
+++ ++++ +++ - Ailem üzülebilir. - Bitirdiğimde hemen iş bulamayabilirim. - --- Toplam (+) +15
Toplam (-) -4 Genel Toplam= +11 Seçenek 3
Diğer Seçenekler
En iyi seçeneğim: Türkçe-Matematik bölümünü seçmek ve hukuk fakültesine yerleşmek.
Planlama: Olası problemlere hazırlıklı olabilmek için eyleminizi detaylı bir şekilde planlayın. Ne
yapacaksın?: Türkçe-Matematik bölümünü seçmek ve hukuk fakültesine yerleşmek. Ayrıca ileride
hukuk okumaktan vazgeçersem ilgi ve yeteneklerime uygun bu alanda başka bir meslek seçebilirim.
Kiminle?: Tek başıma Ne zaman?: Tercih bildirim zamanı Nasıl?: Sınıf rehber öğretmenim ve ailemle
Gözden geçirme: Durum hakkında varsa yeni bilgileri değerlendirmektir. Bu karar durumunda karar
verici kararı uygulamaya geçmeden önce tekrar okul rehber öğretmeninden alan seçimi ile ilgili yeni
bilgiler olup olmadığını araştırır. Ayrıca bu konuda güncel yayınları takip eder. Eğer oluşan yeni bir
bilgi yoksa uygulamaya geçer. Uygulama: Bu basamakta almış olduğu kararı eyleme geçirir.
“Açıklanan örnek durumla ile ilgili varsa üyelerin paylaşmak istedikleri üzerinde durulur. Lider
üyelerin paylaşımların genel bir değerlendirmesini yapar.”
5. Karar verme basamaklarının farklı bir örnekle ele alınması: • Karar verme basamaklarının farklı bir
örnekle ele alınacağı belirtilerek yeni örnekler verilerek bunlar üzerinde uygulamalar yapılır.
6. Karar verme ve yaş isimli alıştırmanın yapılması • Paylaşımların genel bir değerlendirilmesi
yapıldıktan sonra “karar verme ve yaş” isimli bir alıştırmanın uygulanacağı belirtilir ve şu açıklama
yapılır:
“Sizlere içinde karar verme ile ilgili soruların bulunduğu formları dağıtacağım. Bu alıştırmanın amacı
doğruyu bulmak değildir. Zaten bazı sorularda kimse doğru şıkkın ne olduğundan emin değildir.
Burada sadece kendi işaretlediğiniz seçenekler hakkında düşünme f ı rsatı yakalamanıza yardımcı
olacağız. Daha sonra yapacağımız tartışmada kendi fikirlerinizi gruptaki diğer arkadaşlarınızın
fikirleriyle karşılaştırmanızı isteyeceğiz. Kısaca, bu alıştırma karar verme konusunda düşüncelerimizi
belirten bir çalışmadır. Soruların yanıtlanmasında doğallık ve içtenlik çok önemlidir.”
• Üyelere formlar dağıtılır ve yanıtlarını işaretlemeleri için yaklaşık 3-5 dakika süre verilir. Yanıtlama
işlemi tamamlandıktan sonra grup üyeleriyle her bir soru tek tek tartışılır. Üyelerden gelen
paylaşımlardan sonra grup lideri her bir soru ile ilgili açıklamalarda bulunur:
1. Bebeklerin karar verebileceğini düşünüyor musunuz? o Bebekler açlık, üşüme gibi rahatsız edici
durumlarda ağlama yoluyla tepki verirler. Bebekler, bu tepkileri planlayarak kasıtlı olarak
gerçekleştirmezler. Örneğin, “Açlıktan bıktım, anneme biraz acele etmesini belirtme zamanım geldi.
İyi bir çığlık bunu yapabilir” gibi planlamalar yapmazlar. O anda ihtiyacını karşılamak için tepki
vermektedirler. Yaşamımızda tüm yaşlarda “tepki” yer almaktadır. Ama büyüdükten sonra,
hayatımızda almamız gereken önemli kararlarda kullanılması doğru değildir.
2. Dört yaşındaki bir çocuk ne giyebileceğine karar verebilir mi? o 4 yaşındaki bir çocuk, elbise, kazak,
şort vb. şeyler arasında seçim yapabilir. Çocuklar, yapmak istedikleri aktiviteler doğrultusunda
kıyafetlerini seçebilirler. Örneğin “ ş ort giymeyi seçtim. Çünkü oyun oynamak için pantolon rahat
değil” diye düşünebilir. Çocuklar karar verme durumlarında başa çıkmak için güvenilir seviyelere
gelmeye başlamaktadır. Bizler, çocukları erken yaşta karar verme yönünde teşvik edebiliriz. Böylece
çocukların karar verme durumlarında ne yapabileceğini deneme şansı olacaktır. Sonuçlarını kendisi
düşünebilecektir. Örneğin bardağına ne kadar süt koyabileceğine karar vermesine teşvik edebiliriz.
Çocuk, bunun hakkında düşünebilmeli ve içeceği miktara karar vermelidir. Sütü bardağa eksik veya
fazla doldurduğunda sonucunu kendisi yaşamalı ve bir dahaki sefere daha uygun karar verebilmelidir.
3. Sekiz yaşında çocukların gece uyku saati olmalı mı? o 8 yaşındaki çocukların birçoğunun uyku saati
vardır. Bu durum çocuklar tarafından da kabul edilir. Bu karar durumu, şu anda hoşa giden, örneğin
bir televizyon programı veya oyuncaklarla oynama gibi bir şeyin bırakılmasını içermektedir. Bu karar,
ayrıca kararların uzun dönemli sonuçlarını da içermektedir. Örneğin, çocukluğunuzda geçirdiğiniz bu
yaşantılar sonraki yaşamınızı olumlu veya olumsuz etkileyecektir. Bu tür kararlarda onunla iyi bir
şekilde başa çıkılabilirse bu çocuğun gelişmesini kolaylaştıracaktır.
4. Onbeş yaşındaki ergenler yetişkin kararları verebilir mi? o 15 yaş civarında ergenler sorunlarını
mantıklı bir şekilde çözen yetişkinlerle karşılaştırılabilir seviyeye gelmektedirler. Bu yaşlarda ergenler,
zihinsel becerilerini geliştirirler. Karar vermenin sonuçlarını, tutarlığı ve söz vermenin önemini
anlayabilirler. Ama bu beceriler oldukça yenidir ve uygulamalarla geliştirilebilir.
5. Sizce karar verme becerisi onsekiz yaşından sonra geliştirilebilir mi? o Evet geliştirilebilir. Onun için
bu dönemde deneyim kazanmak ve kendimizi geliştirebilmek önemlidir. Bu ileriki yaşamımızda, daha
üretken olmamıza ve keyifli bir yaşam sürmemize yardımcı olacaktır.
• Üyelere “karar verme ve yaş” formu ile ilgili sorularının olup olmadığı sorulur ve soruları olan
üyelere söz hakkı verilir.
• Üyelerin sorularından sonra, lider bu paylaşımların genel bir değerlendirmesini yapar.
toparlayıcı bir özet sunar. Üyelere gelecek hafta ne yapılacağı konusunda bilgi verilir ve süreç
sonlandırılır.
FORM 14 KARAR VERME VE YAŞ ALIŞTIRMASI
Açıklama: Bu alıştırma, karar verme konusunda düşüncelerimizi belirten bir çalışmadır. Alıştırmanın
amacı doğruyu bulmak değildir. Aslında, bazı sorularda kimse doğru şıkkın ne olduğundan kesin emin
değildir. Biz sizden, kendi seçenekleriniz hakkında düşünme fırsatını yakalamanızı istemekteyiz. Size
uygun olan seçeneğin içine + işareti koyunuz.
Karar Verme ve Yaş Alıştırması Soruları
Lütfen kutucuğu işaretleyin
Evet Hayır
1 Bebeklerin karar verebileceklerini düşünüyor musunuz?
2 Dört yaşındaki bir çocuk ne giyeceğine karar verebilir mi?
3 Sekiz yaşında iken gece uyku saatiniz var mıydı?
4 15 yaşındaki ergenler yetişkin kararları verebilirler mi?
5 Sizce karar verme 18 yaşından sonra geliştirilebilir mi?
300
VII. Oturum
Amaçlar: • Karar verme durumunda karar verme basamaklarını etkili bir biçimde uygulayabilme.
Süre: •90 dakika.
Araçlar: • Bilgisayar • Projeksiyon makinesi
hazır hale getirilir.
Uygulama: 1. VI. Oturumun özeti yapılır: • Grup üyeleriyle k ı saca sosyal konuşmalar ve grup lideri
tarafından altıncı oturumda verilen bilgilerin özeti yapılır. Bu işlem tamamlandıktan sonra, üyelere
mı?
301
çalışmaya devam edecek ve liderin yönergesiyle gönüllü üyelerin karar verme basamaklarını bütün
olarak nasıl uygulandığını öğreneceğiz.”
• Üyelere sorular sorularak etkileşime devam edilir; Karar verme durumunda başka bir kişinin
yönergesiyle karar verme basamaklarını uygulayarak karar verdiniz mi? Bu olayı anlatır mısınız?
3. Kendine yönerge verme tekniğinin basamaklarından açık dışsal rehberlik ile gönüllü bir üyenin
karar verme basamaklarını uygulaması: • Üyeler yaşantılarını paylaştıktan sonra karar verme
basamakları tekrar bütün şeklinde açıklanır.
“Dikkatli bir karar verme 5 aşama içerir. Bunlar: 1. Amaçlar (Hedefler), (Neye ulaşmak istiyorum), 2.
Seçenekler, (Ulaşacağım şeye kaç farklı yoldan gidebilirim?), 3. Bilgi Toplama, (Bu yollar hakkında
nasıl bilgi sahibi olabilirim? Bilmem gereken şeyler neler?), 4. Seçeneklerin Etkileri, (Bu yollar benim
amacıma ulaşmama ne kadar yardımcı olacak?), 5. Planlama, gözden geçirme ve uygulamadır.
(Seçtiğim yolda nasıl ilerleyeceğim, Son zamanda yeni bir bilgi oluştu mu?, harekete geçme).”
• Karar verme basamakları hatırlatıldıktan sonra karar verme durumunda kendine yönerge verme
eğitimi ile karar verme basamaklarının uygulanacağı belirtilir. Bu amaçla kendine yönerge verme
eğitiminin gerekçeleri ve ilkeleri ile karar verme ile ilgili örnek olaylar belirlenir ve bu örnek olaylar
üzerinde çalışılır.
“Arkadaşlar, bazı insanlar belirli bir takım görevleri yerine getirmede güçlük yaşayabilmektedir. S ı
klıkla da yaşadıkları güçlük; bu işin nasıl yapılacağını bilmemelerinden değil bu işi yaparken
düşündükleri ya da
kendilerine söyledikleri şeylerden kaynaklanmaktadır. Başka bir deyişle bir kimsenin kendi içinde
yaptığı “iç konuşmaları” yaptığı işi belirleyebilmekte ya da performansını engelleyebilmektedir.
Örneğin bir matematik problemini tahtaya kalkıp çözmek istediğinizde “ya başarılı olamazsam” diye
düşünüyorsanız; bu düşünce tarzı çözeceğiniz problemi etkileyecektir. Bu prosedürle bu oturumda
ben size ne yapmanız gerektiğini söyleyeceğim. Bir sonraki oturumda sizden tek başınıza yapmanızı
isteyeceğim.”
Örnek olay: “Hafta sonu ne yapmalıyım? Okul basketbol maçına mı gitsem yoksa, mahalleden
arkadaşlarla ilk kez gideceğim bir yerde piknik mi yapsam yoksa ders mi çalışsam? Bu örnek olayı
karar verme basamaklarını uygulayarak sonuçlandıracağız. “Lider: Pekala, yapman gereken şey ne?
Evet karar durumunu yazmalısın.”
Karar Durumu: Hafta sonu okul basketbol maçına gitmek, mahalleden arkadaşlarla ilk kez gideceğim
bir yerde piknik yapmak veya ders çalışmak.
“Lider: Evet karar durumunu yazdın. Karar verme durumunda ilk aşama amaçlar basamağıdır. Şimdi
amacını belirlemelisin. Bu kararda senin için önemli olan nedir? Kendine ulaşılabilir, gerçekçi bir amaç
belirlemelisin.”
1. Basamak Amaçlar: § Bu hafta sonu derslerimi aksatmadan eğlenmek ve hoşça vakit geçirmektir.
“Lider: Çok güzel amacını belirledin. Karar vermenin ikinci basamağı seçeneklerdir. Şimdi seçeneklere
geçme zamanı bu kararda olabilecek seçeneklerin neler? Bunları belirlemelisin. Ne kadar çok seçenek
belirleyebilirsen amacına kaç farklı yoldan ulaşabileceğini görebilirsin.”
2. Basamak Seçenekler: § Okul basketbol takımını desteklemek için maça gitmek. § Arkadaşlarımla
pikniğe giderek yeni yerler öğrenmek.
303
§ Evde oturup ders çalışmak. § Mahalleden arkadaşlarımı ikna ederek pikniği birkaç hafta sonraya
ertelemek ve okul basketbol maçına gitmek. § Mahalleden arkadaşlarımı ikna ederek pikniği birkaç
hafta sonraya ertelemek ve ders çalışmak. § Mahalleden arkadaşlarımı ikna ederek pikniği birkaç
hafta sonraya ertelemek, cumartesi ve pazar maç saatine kadar tekrarları yapmak ve okul basketbol
maçına gitmek.
“Lider: Başka seçeneklerde olabilir mi? Evet seçeneklerini belirledin. Karar vermenin üçüncü
basamağı bilgi toplamadır. Şimdi seçeneklerle ilgili nasıl bilgi toplayabilirsin? Bunları belirlemelisin.
Amacına ulaşmak için bilmen gereken bilgiler neler? Bu bilgileri nereden alabilirsin?” 3. Basamak
Bilgi Toplama: § Ailem ders çalışmamı istiyor. § Hafta sonu gideceğim yerin hava durumuna
internetten bakabilirim. § Hafta sonu tekrar etmem gereken dersleri ve çözmem gereken testlerin
neler olduğunu ve ne kadar zaman alabileceğini kontrol edebilirim. § Pikniğe gideceğimiz yer
hakkında daha önceden giden birisi varsa ondan bilgi alabilirim. § Okul basketbol maçının saat kaçta,
nerede oynanacağını ve ertelenme durumunun olup olmadığını okul idaresinden öğrenebilirim. §
Maç için bilet olup olmadığını sorarım.
“Lider: Başka bilgilere ihtiyacın olabilir mi? Evet seçeneklerle ilgili bilgileri topladın. Karar vermenin
dördüncü basamağı seçeneklerin etkileridir. Şimdi seçeneklerin etkileri basamağına geçme zamanı.
Bu kararda senin için her bir seçeneğin olumlu (avantaj) ve olumsuz (dezavantaj) etkilerini belirlemeli
ve bunları hesaplamalısın.”
4. Basamak Seçeneklerin Etkileri: İyi Etkiler (+) Oranlama Kötü Etkiler (-) Oranlama Denge Seçenek 1
Okul basketbol takımını desteklemek için maça gitmek. - Arkadaşlarımı yalnız bırakmam. - Stres
atabilirim. - Maçı kazandığımızda mutlu olurum. - Arkadaşlarımla keyifli vakit geçirebilirim. +++ +++
++++ ++++ - Ders çalışamayabilirim . - Sınavlardan düşük not alabilirim. - Ailem üzülür. - Yeni yerler
öğrenemem. - Basketbol maçını kaybedersek canım sıkılır. ----- -- -- --- ---- Toplam (+) +14 Toplam
(-) -15 Ge. Top.= -1 Seçenek 2 Arkadaşlarımla pikniğe giderek yeni yerler öğrenmek. - Yeni yerler
öğrenirim. - Arkadaşlarımla keyifli vakit geçirebilirim. - Stres atabilirim. +++++ ++++ +++ - Ders
çalışamayabilirim . - Sınavlardan düşük not alabilirim. - Ailem üzülür. - Okul basketbol takımını
destekleyemem. ----- -- -- --- Toplam (+) +12 Toplam (-) -12 G. Top.= 0 Seçenek 3 Evde oturup ders
çalışmak. - Derslerimden geri kalmam. - Sınavlardan yüksek not alırım. - Ailem mutlu olur. +++++
+++++ ++ - Okul arkadaşlarım üzülür. - Mahalle arkadaşlarım üzülür. - Yeni yerler öğrenemem. Basketbol maçını izleyemem. --- --- --- --- Toplam (+) +12 Toplam (-) -12 Ge. Top.= 0 Seçenek 4
Mahalleden arkadaşlarımı ikna ederek pikniği birkaç hafta sonraya ertelemek ve okul basketbol
maçına gitmek. - Arkadaşlarımı yalnız bırakmam. - Stres atabilirim. - Maçı kazandığımızda mutlu
olurum. - Arkadaşlarımla keyifli vakit geçirebilirim. - Mahalle arkadaşlarımı kırmam. - Birkaç hafta
sonra yeni yerler öğrenebilirim. +++ +++ +++ ++++ +++ +++ - Ders çalışamayabilirim . - Ailem
üzülür. - Sınavlardan düşük not alabilirim. - Basketbol maçını kaybedersek canım sıkılır. - ----- ----- ----- Toplam (+) +19 Toplam (-) -16 Ge. Top= +3
Seçenek 5 Mahalleden arkadaşlarımı ikna ederek pikniği birkaç hafta sonraya ertelemek ve ders
çalışmak.
- Derslerimden geri kalmam. - Sınavlardan yüksek not alırım. - Ailem mutlu olur. - Mahalle
arkadaşlarımı kırmam. - Birkaç hafta sonra yeni yerler öğrenebilirim.
+++++
+++++
++
+++
+++
- Okul arkadaşlarım üzülür. - Basketbol maçını izleyemem.
-----Toplam (+) +18 Toplam (-) -7 G. Top.= +11 Seçenek 6 Mahalleden arkadaşlarımı ikna ederek pikniği
birkaç hafta sonraya ertelemek, cumartesi ve pazar maç saatine kadar tekrarları yapmak ve okul
basketbol maçına gitmek. - Arkadaşlarımı yalnız bırakmam. - Stres atabilirim. - Maçı kazandığımızda
mutlu olurum. - Arkadaşlarımla keyifli vakit geçirebilirim. - Mahalle arkadaşlarımı kırmam. - Birkaç
hafta sonra yeni yerler öğrenebilirim. - Derslerimi aksatmam. - Sınavlardan yüksek not alabilirim. +++
+++ +++ ++++ +++ +++ +++++ +++++ - Planlarımı uygulamada zorlanabilirim. - Basketbol maçını
kaybedersek canım sıkılır. -- ---- Toplam (+) +29 Toplam (-) -6 G. Top.= +23 “Evet görünen en iyi
seçeneğim mahalleden arkadaşlarımı ikna ederek pikniği birkaç hafta sonraya ertelemek, cumartesi
ve pazar maç saatine kadar tekrarları yapmak ve okul basketbol maçına gitmek.”
“Lider: Evet seçeneklerin etkilerini hesapladın ve en iyi seçeneğini belirledin. Karar vermenin beşinci
yani son basamağı planlama, gözden geçirme ve uygulamadır. Şimdi bu seçeneği olası problemlere
hazırlıklı olabilmek için planlamalısın.”
Lider: Ne yapacaksın? Lider: Kiminle? Lider: Ne zaman?
306
Lider: Nasıl? 5. Basamak Planlama, Gözden Geçirme ve Uygulama: Olası problemlere hazırlıklı
olabilmek için eyleminizi detaylı bir şekilde planlayın. Ne yapacaksın?: Evet ne yapacağım? İlk olarak
mahalleden arkadaşlarımı ikna ederek pikniği birkaç hafta sonraya erteleyeceğim. İkinci olarak, Pazar
günü maç saatine kadar yapmam gereken ödevlerimi ve tekrarlarımı yapacağım. Son olarak, Pazar
günü saat 16.00’da okul arkadaşlarım ile buluşarak okul basketbol maçına gideceğim. Kiminle?:
Mahallemizde oturan arkadaşlarımla Ne zaman?: Yarın öğleden sonra 16.00’da buluşarak. Nasıl?:
Mahalle arkadaşlarıma geziye katılmayı çok istediğimi ama yapmam gereken ödevlerimin olduğunu
ve okul basketbol maçının bu hafta sonuna denk geldiğini anlatarak. (Mahalleden arkadaşlarımla
yaptığım görüşmelerde pikniğin daha sonraki bir haftada yapılabileceğini öğrendim).
Lider: Ne yapacaksın? Lider: Kiminle? Lider: Ne zaman? Lider: Nasıl?
Ne yapacaksın?: Cumartesi ve pazar maç saatine kadar tekrarları ve ödevlerimi yapmak ve okul
basketbol maçına gitmek. Kiminle?: Tek başıma Ne zaman?: Cumartesi ve Pazar günü
307
Nasıl?: Çalışma odamda ders çalışarak ve maç saatinden bir saat önce dolmuşa binerek basketbol
maçının oynanacağı salona gideceğim.
“Lider: Evet planlama yaptın. Şimdi almış olduğun bu kararı gözden geçirmelisin. Yeni bir bilgi var
mı?”
Gözden Geçirme: Maç günü ve saatinde bir değişiklik olup olmadığını, arkadaşlarının ve ailesinin
planlarında değişiklik olup olmadığını sormalıyım.
“Lider: Evet kararını gözden geçirdin ve son olarak bu kararı uygulamalısın. Yaptın.”
Uygulama: Evet son olarak almış olduğum bu kararı hemen uygulamaya geçerim.
• Karar verme basamaklarının uygulandığı örneklerle ilgili üyelerin soruları varsa açıklamalarda
bulunur ve lider bu paylaşımların genel bir değerlendirmesini yapar.
4. Kendine yönerge verme tekniğinin basamaklarından açık dışsal rehberlik ile gönüllü bir üyenin
karar verme basamaklarını uygulaması: • Liderin genel değerlendirmesinden sonra benzer şekilde
başka bir örneğin ele alınacağı belirtilir. Bu amaçla farklı bir karar durumu belirlenir ve sesli bir
biçimde karar verme basamakları uygulanarak karar sonuçlandırılır.
Örnek karar durumu: Ayşe dokuzuncu s ı n ı fta öğrenimine devam etmektedir. İngilizce dersinin ilk
sınavında 60 puan, ikinci sınavında 80 puan almıştır. Öğretmen, İngilizce dersinden ödev hazırlamak
isteyen öğrencilere hazırladıkları ödevden aldıkları puanları sözlü notu olarak vereceğini belirtmiştir.
Bunun üzerine Ayşe İngilizce dersi not ortalamamı 80 yapmak için bir dönem ödevi almalı mıyım?
Yoksa 70 ortalama ile dönemi tamamlamalı mıyım? şeklinde bir kararsızlığa düşmüştür.
308
“Lider: Pekala, yapman gereken şey ne? Evet karar durumunu yazmalısın.”
Karar Durumu: İngilizce dersi not ortalamamı 80 yapmak için bir dönem ödevi almalı mıyım? Yoksa 70
ortalama ile dönemi tamamlamalı mıyım?
“Lider: Evet karar durumunu yazdın. Karar verme durumunda ilk aşama amaçlar basamağıdır. Şimdi
amacını belirlemelisin. Bu kararda senin için önemli olan nedir? Kendine ulaşılabilir, gerçekçi bir amaç
belirlemelisin.”
Amaçlar: § Dokuzuncu sınıfı yüksek bir ortalama ile bitirmek istiyorum.
“Lider: Çok güzel amacını belirledin. Karar vermenin ikinci basamağı seçeneklerdir. Şimdi seçeneklere
geçme zamanı bu kararda olabilecek seçeneklerin neler? Bunları belirlemelisin. Ne kadar çok seçenek
belirleyebilirsen amacına kaç farklı yoldan ulaşabileceğini görebilirsin.” Seçenekler: § İngilizce dersi
not ortalamamı 80 yapmak için ödev almak. § İngilizce dersini sınav ortalamalarım ile tamamlamak.
“Lider: Başka seçeneklerde olabilir mi? Evet seçeneklerini belirledin. Karar vermenin üçüncü
basamağı bilgi toplamadır. Şimdi seçeneklerle ilgili nasıl bilgi toplayabilirsin? Bunları belirlemelisin.
Amacına ulaşmak için bilmen gereken bilgiler neler? Bu bilgileri nereden alabilirsin?”
Bilgi Toplama: § Ailem yüksek ortalama ile dönemi bitirmeme sevinir. § Ödev konularının neler
olduğu ve ne kadar sürede teslim edilmesi gerektiği ile ilgili İngilizce öğretmenimden bilgi alabilirim. §
Okul psikolojik danışmanından randevu alarak bu konuda bilgi alabilirim. § Daha önce bu dersten
ödev almış üst sınıftan arkadaşlarımdan bilgi alabilirim.
309
§ Daha önce başka derslerden ödev almış kişilerin yaşadıkları hakkında bilgi alırım. § Sınıf
arkadaşlarımın bu konuda görüşlerini öğrenirim.
“Lider: Başka bilgilere ihtiyacın olabilir mi? Evet seçeneklerle ilgili bilgileri topladın. Karar vermenin
dördüncü basamağı seçeneklerin etkileridir. Şimdi seçeneklerin etkileri basamağına geçme zamanı.
Bu kararda senin için her bir seçeneğin olumlu (avantaj) ve olumsuz (dezavantaj) etkilerini belirlemeli
ve bunları hesaplamalısın.”
Etkiler: Her seçeneğin etkileri (avantaj ve dezavantajları) nelerdir? İyi Etkiler (+) Oranlama Kötü
Etkiler (-) Oranlama Denge Seçenek 1 İngilizce dersi not ortalamamı 80 yapmak için ödev almak. Daha yüksek bir ortalama ile dönemi kapatırım. - İngilizce dersini seviyorum ve ödev yapmak hoşuma
gidiyor. - Hazırladığım ödevle yeni bilgiler öğrenirim. +++++ ++++ ++++ - İyi bir ödev
yapamazsam not ortalamam düşebilir. - Ödevi tamamlamam en az iki hafta sonumu alacak ve bazı
sosyal aktivitelere zamanım kalmayacak. --- --Toplam (+) +13 Toplam (-) Toplam=-6
Genel Toplam= +7
Seçenek 2 İngilizce dersini s ı nav ortalamalarım ile tamamlamak.
- Sosyal aktivitelerimi de zaman ayırabilirim. - Hafta sonu başka çalışmalar yapabilirim. +++
++
- Düşük ortalama ileride üniversite sınavında beni engelleyebilir. - Sorumluluktan kaçtığım için ailemle
çatışabilirim. - Yeni bilgiler öğrenemeyebiliri m ------
--Toplam (+) Toplam=+7 Toplam (-) Toplam=10
Genel Toplam= 3
“Lider: Evet seçeneklerin etkilerini hesapladın ve en iyi seçeneğini belirledin. Karar vermenin beşinci
yani son basamağı planlama, gözden
310
geçirme ve uygulamadır. Şimdi bu seçeneği olası problemlere hazırlıklı olabilmek için planlamalısın.”
En iyi seçenek: Evet görünen en iyi seçeneğim İngilizce dersi not ortalamamı 80 yapmak için ödev
almak.
Lider: Ne yapacaksın? Lider: Kiminle? Lider: Ne zaman? Lider: Nasıl?
Planlama: Ne yapacaksın?: İngilizce dersi not ortalamamı 80 yapmak için ödev alacağım. Kiminle?:
Tek başıma Ne zaman?: Bir sonraki İngilizce ders saatinde. Nasıl?: Söz alıp öğretmenime İngilizce
dersinden ödev almak istediğimi belirteceğim ve bu ödevi hafta sonları çalışarak verilen tarihte teslim
edeceğim.
“Lider: Evet planlama yaptın. Şimdi almış olduğun bu kararı gözden geçirmelisin. Yeni bir bilgi var
mı?” “Lider: Evet kararını gözden geçirdin ve son olarak bu kararı uygulamalısın.”
• Grup liderinin verdiği yönerge ile karar problemini karar verme basamaklarını uygulayarak çözmesi
sonrasında grup üyelerine şu sorular sorularak etkileşime devam edilir:
Kendi kendine yönerge eğitimi veren gönüllü üyelere: § Bu tekniği uygularken kendinizi nasıl
hissettiniz?
311
§ Bu tekniği uygularken zorlandınız mı?
Tüm üyelere: § Karar verme durumunda bu yeni süreç sizin için farklı bir deneyim mi? Açıklar mısınız?
• Üyelerin paylaşımlarından sonra, lider bu paylaşımların genel bir değerlendirmesini yapar.
hakkında neler öğrendiniz? • Gönüllü üyelerin paylaşımlarından sonra, lider bu paylaşımların genel
bir değerlendirmesini yapar.
312
7. “Sandalye” aktivitesinin uygulanması: • Sorular cevaplandıktan sonra gruba enerji vermek ve
üyelerin birbirleriyle etkileşimlerinin artmasına yardımcı olmak amacıyla “sandalye” isimli aktivitenin
uygulanacağı belirtilir ve şu açıklama yapılır:
“Arkadaşlar sizlerle “sandalye” adlı bir aktivite uygulayacağız. Sizlerden sandalyelerinizi birbirinizin
yüzünü görecek şekilde bir daire oluşturmanızı istiyorum. Bir arkadaşımız dairenin ortasında ayakta
yer alacaktır. Ayakta olan üye sandalyede oturan üyelerden birini seçerek ona soru soracaktır. Sorular
genel kültür, spor, sinema, sanat, müzik ile ilgili olacaktır. Sandalyede oturan üye eğer soruyu
bilemezse sandalyesini ayaktaki kişiye bırakacaktır. Eğer soruyu bilirse, ayaktaki üye başka bir üyeye
farklı bir soru soracaktır. Ortalama 10 dakika içinde aktivite tamamlanır süreç sonlandırılır.”
313
VIII. Oturum
Amaçlar: • Karar verme durumunda karar verme basamaklarını etkili bir biçimde uygulayabilme.
Araçlar: • Karar verme basamakları çalışma formu (Form 15) • Bilgisayar • Projeksiyon makinesi
hazır hale getirilir. 2. Karar verme basamakları çalışma formu (Form 11) üye sayısı kadar çoğaltılır.
Uygulama: 1. VII. Oturumun özeti yapılır: • Grup üyeleriyle kısa bir sohbet edilir ve grup lideri
tarafından sekizinci oturumda verilen bilgilerin ve paylaşımların özeti yapılır. Bu işlem
tamamlandıktan sonra, üyelere aşağıdaki sorular sorularak etkileşime devam edilir: o Önceki
oturumla ilgili olarak hafta içinde yaşadığınız bir şeyler oldu mu? o Önceki oturumla ilgili fark ettiğiniz,
gözlediğiniz ve dikkatinizi çeken şeyler var mı?
• Yaşantılarını paylaşmak isteyen üyelere söz hakkı verilir.
çalışmaya devam edecek.”
314
• Üyelere sorular sorularak etkileşime devam edilir; Karar verme durumunda kendi kendinize
yönerge vererek karar verme basamaklarını uygulayarak karar verdiniz mi? Bu olayı anlatır mısınız?
3. Örnek karar durumları verilerek üyelerin karar verme basamaklarına uygun bir şekilde çözmeleri
beklenir: • Üyeler yaşantılarını paylaştıktan sonra üyelere örnek karar durumları verileceği belirtilir.
Üyelerin bu karar durumlarını karar verme basamaklarını uygulayarak çözmeleri istenir ve açıklama
yapılır:
“Arkadaşlar sizlere örnek karar durumlarının yer aldığı formlar dağıtacağım. Sizlerden bu örnek karar
durumlarını karar verme basamaklarına uygun bir şekilde çözmenizi isteyeceğim. Bu sürede tüm
üyeler bu karar durumlarını kendi çözmeye çalışacaktır. Diğer üyelerden yardım almayacağız. Tüm
üyeler tamamladıktan sonra gönüllü bir arkadaşımız kendine yönerge vererek tahtaya bu örnek
durumu çözecek.”
Örnek karar durumu: Cebinizde 75 YTL para bulunmaktadır. Bu para ile her biri 75 YTL olan üç
durumdan birini yapabilirsiniz. Bunlar: 1. Favori müzik grubunuzun bileti, 2. Sevdiğiniz marka bir kot
pantolon, 3. Arkadaşlarınızla birlikte 3 günlük gençlik kampıdır.
• Karar verme ile ilgili örnek durum çözüldükten sonra aynı şekilde başka bir örneğin daha yapılacağı
belirtilir.
Örnek karar durumu: Bir arkadaşınızla sinemaya gitmeye karar veriyorsunuz. Film başlamadan onbeş
dakika önce s ı n ı f ı n ı zdan arkadaşlarınızla karşılaşıyorsunuz (sınıfta çok fazla sohbet etmediğiniz
arkadaşlarınız) ve onlar size bir kafeye gideceklerini ve sohbet edeceklerini belirtiyorlar. Sizin de
isterseniz gelebileceğinizi belirtiyorlar. Sen istememene rağmen arkadaşın hemen ben gidebilirim
diyor. Bu durumda siz sinemaya m ı gidersiniz? Arkadaşlarınızla kafeye mi gidersiniz?
315
• Karar verme ile ilgili örnek durum çözüldükten sonra aynı şekilde başka bir örneğin daha yapılacağı
belirtilir.
Örnek karar durumu: Yarın matematik sınavınız var ve akşam (saat 20.00) siz bu sınava çalışıyorsunuz.
Çalışmanız gereken üç konu daha var ve yaklaşık üç saatinizi alacak. Bu arada bir arkadaşın seni aradı
ve sıkıntıları olduğunu bu nedenle seninle dışarıda sohbet etmek istediğini söyledi. Arkadaşınıza
önemli bir sınavınız olduğunu ve ders çalışmanız gerektiğini söylediniz. Ama gelmezsen seninle
konuşmayacağını belirtti. Bu durumda ne yaparsınız?
• Kendine yönerge vererek karar problemini karar verme basamaklarını uygulayarak çözen grup
üyelerine şu sorular sorularak etkileşime devam edilir:
Kendi kendine yönerge eğitimi veren gönüllü üyelere: § Bu tekniği uygularken kendinizi nasıl
hissettiniz? § Bu tekniği uygularken zorlandınız mı?
Tüm üyelere: § Karar verme durumunda bu yeni süreç sizin için farklı bir deneyim mi? § Karar verme
durumunda bu yeni tekniği uygulamak ister misiniz?
bağlantı kurdunuz? o Bugün grubun nasıl çalıştığı hakkında neler öğrendiniz?
316
o Bugün kendiniz hakkında neler öğrendiniz?
olmadığı sorulur. Paylaşımda bulunmak isteyen üyeler olursa onlara söz verilir. Daha sonra
yaşamlarında karşılaştıkları bir karar verme durumunu kendi kendine yönerge eğitimi vererek
yapmaları istenir. VII. oturumun özeti yapılarak süreç sonlandırılır.
317
FORM 15 KARAR VERME BASAMAKLARI ÇALIŞMA FORMU
KARAR VERME Karar verme, bir sorununuz veya bir f ı rsatınız olduğunu fark ettiğiniz zaman
başlamaktadır. Bunlar alan seçimi, basketbol takımına katılıp katılmama, dershaneye devam edip
etmeme, arkadaş seçimi, arkadaşlığı devam ettirip ettirmeme vb. sorunlar veya fırsatlar olabilir. Bir
karar verme durumunda önemli olan bir sorunla veya fırsatla karşılaşıldığında ne tür bir kararın
alınması gerektiği konusunda açık olmaya çalışmaktır. Bir karar verme durumunda
uygulayabileceğimiz beş basamak bulunmaktadır. Karar verme basamakları çalışma kağıdı karar
vermede 5 aşamayı kullanmanız için hazırlanmıştır.
KARAR VERME BASAMAKLARI 1. Amaçlar (Hedefler), (Neye ulaşmak istiyorum) 2. Seçenekler,
(Ulaşacağım şeye kaç farklı yoldan gidebilirim?) 3. Bilgi Toplama, (Bu yollar hakkında nasıl bilgi sahibi
olabilirim? Bilmem gereken şeyler neler?) 4. Seçeneklerin Etkileri, (Bu yollar benim amacıma
ulaşmama ne kadar yardımcı olacak?) 5. Planlama, gözden geçirme ve uygulamadır. (Seçtiğim yolda
nasıl ilerleyeceğim, Son zamanda yeni bir bilgi oluştu mu?, harekete geçme)
İlk aşama: Amaçlar (Hedefler) İlk aşama, bir karar verme durumunda sizin için neyin önemli olduğunu
belirlemenize yardımcı olmaktadır. Amaçlarınızı belirlemek için gerçekten ne istediğiniz ve bunun
sizin için neden önemli olduğunu belirlemeniz önemlidir. Örneğin not ortalamamın dört ve üzeri (beş
üzerinden) olması için çalışmak ve istediğim bir bölüme yerleşmek, basketbol takımına girmek ve
ilerde beden eğitimi bölümüne yerleşmek ve kimsesiz
318
çocuklar için düzenlenen yardım kampanyasında gönüllü olarak çalışmak vb.” Ayrıca amaçlarımızın
gerçekçi (ulaşılabilir) olması çok önemlidir. Örneğin, sayısal alanda öğrenimine devam eden bir
öğrencinin Öğrenci Seçme Sınavında tarih bölümünü yazması gerçekçi değildir. Tıp fakültesine girmek
isteyen bir öğrencinin derslerine çalışmaması ve fen derslerinden s ı n ı fta kalması. Bu örnekte
amacın gerçekçi olamadığını göstermektedir. Eğer amaçlarımız gerçekçi değilse verdiğimiz karar bizi
amacımıza ulaştıramaz.
İkinci aşama: Seçenekler İkinci a ş ama, bir sorunu veya f ı rsatı ele almada sahip olduğumuz
seçenekler ve bu seçeneklerin amacınıza ulaşmanıza yardımcı olup olmadığı üzerinde durmaktadır.
Muhtemelen bir karar verme durumunda ne yapabileceğiniz hakkında bazı fikirleriniz vardır. Fakat
bunlar gerçekten tüm yapabileceklerimiz mi yoksa daha fazla yapılabilecekler var mı? Onun için
mümkün olduğunca daha çok seçenek araştırılmalıdır. Araştırılan bu seçeneklerin de amaçlarımızla
tutarlı olmasına özen göstermelisiniz. Eğer başlangıçta karar verme durumu ile ilgili alternatif
seçenekler üretmediğiniz veya araştırmadığınız taktirde daha sonra etkili bir karar vermediğinizi
anlayabilir ve pişmanlık duyabilirsiniz.
319
Üçüncü aşama: Bilgi Toplama Üçüncü aşama karar verme durumunda her bir seçenekler ilgili bilgi
toplamadır. Bu aşamada her seçenekle ilgili olabildiğince bilgi toplamalısınız. Çünkü her seçenek için
ne kadar çok bilgi bulabilirseniz seçeneklerin her biri o kadar çok netleşir ve her seçeneği daha iyi
değerlendirebilirsiniz. Bu bilgileri çeşitli kaynakları araştırarak bulabilirsiniz veya bu konuda deneyimli
olan insanlara başvurabilirsiniz. Örneğin okul kütüphanesi, internet, anne-baba, öğretmenler vb. bu
konularda bize yardımcı olabilirler.
Dördüncü aşama: Seçeneklerin Etkileri Dördüncü a ş ama karar verme durumunda araştırılan
seçeneklerin olası etkileri ile ilgilidir. Bu durumda hangi seçeneği seçerseniz seçin, sizin üzerinizde ve
başkaları üzerinde mutlaka etkileri olacaktır. Hangi seçeneğin daha iyi olduğunu değerlendirirken
olabilecek tüm iyi ve kötü sonuçların neler olabileceğinin araştırılması gerekmektedir. Bunlar
yapıldıktan sonra iyi ve kötü etkileri değerlendirdiğimizde hangisinin ağır bastığını belirlemeniz
gerekmektedir.
320
Beşinci aşama: Planlama, Gözden Geçirme ve Uygulama Beşinci a ş ama karar verme durumunda
yapacağınız eylemin planlanması ve oluşabilecek sorunlarla nasıl başa ç ı kılabileceğinin belirlenmesi
ile ilgilidir. Olası problemlere hazırlıklı olabilmek için eyleminizi detaylı bir şekilde planlayın. Planlama
yaptıktan sonra kararımızı mutlaka gözden geçirin. Yeni bir bilgi var mı? Kararınızı gözden geçirdikten
sonra artık eyleme geçin. Karar verme süreci, karar verdiğiniz şeyi yapıncaya kadar tamamlanmaz.
Karar verme aşamalarında ne kadar dikkatle ilerlemiş olursanız olun, karar gerçekleştirilmediği,
eyleme geçirilmediği sürece iyi bir karar değildir.
321
ÖRNEK BİR KARAR DURUMU Karar Sorunu: Hafta sonu tatilinde ne yapacağım konusunda kararsızlık
yaşıyorum.
I. Basamak Amaçlar: Hedefleriniz nelerdir? Bu kararda sizin için önemli olan nedir? Hafta sonu açık
havada aktiviteler yapmak istiyorum.
II. Basamak Seçenekler: Bu problemi veya f ı rsatı ele almada sahip olduğun seçenekler nelerdir? §
Seçenek 1: Havuza gidebilirim. § Seçenek 2: Basketbol oynayabilirim. § Seçenek 3: Yürüyüş
yapabilirim. § Diğer seçenekler: Yok.
III. Basamak Bilgi Toplama: Durum hakkında nasıl bilgi toplarım? Seçenek 1: Havuza gitmek. Havuz
eşyalarım var mı? (ne durumda) (mayo, havlu vb…) Hava durumu nasıl olacak? Su temiz mi? Hafta
sonu kalabalık oluyor mu?
Seçenek 2: Basketbol oynama. Spor eşyalarım var mı? (ne durumda) (basketbol topu, spor ayakkabı
vb…) Basketbol oynayabileceğim yerler var mı? Arkadaşlarımdan hafta sonu basketbol oynayacaklar
var mı? Hava durumu nasıl olacak?
Seçenek 3: Yürüyüş yapmak. Yürüyüş malzemelerim var mı? (ne durumda) Yakınlarda yürüyüşe
çıkabileceğim bir yer var mı?
322
Ne kadar uzağa yürüyebilirim? Hava durumu nasıl olacak? Diğer seçenekler: Yok.
Daha fazla bilgiyi nerden bulabilirsin? İnternet, Spor tesisleri müdürlüğü.
Seçenekler hakkında yararlı bilgi edinebileceğin başka insanlar var mı? Ailem, öğretmenlerim,
arkadaşlarım.
Seçeneklerin Etkileri: Her seçeneğin etkileri nedir? Olabilecek iyi ve kötü şeyler nelerdir? Nasıl
karşılaştırılırlar? İyi Etkiler (+) Oranlama Kötü Etkiler (-) Oranlama Denge Seçenek 1 Havuza gitmek. Bronzlaşabilirim. - Yüzmekten zevk alırım. - Yeni arkadaşlıklar kurabilirim. ++ +++++ +++ - Güneşten
yanabilirim. - Hasta olabilirim. (mikrop vb…) - Çok kalabalık olabilir. -- --- - Toplam (+) +10 Toplam
(-) Toplam=-6 G. Top= 4 Seçenek 2 Basketbol oynamak - Yeteneğimi göstermek için fırsatım olabilir. Bazı yeni teknikler öğrenebilirim. - Yeni arkadaşlıklar kurabilirim. ++ +++ ++ - Düşüp sakatlanabilir
im. - Diğerleri kadar iyi olmayabiliri m. - Çok terleyip hasta olabilirim. -- -- --- Toplam (+) Toplam=+7
Toplam (-) Toplam=-7 G. Top= 0 Seçenek 3 Yürüyüş yapmak - Yeni yerler öğrenebilirim. ++ Kaybolabiliri m. - Tek başıma sıkılabilirim. -- -- Toplam (+) Toplam=+2 Toplam (-) Toplam=-4 G.Top= 2 Diğer Seçenekler
En iyi seçeneğim (+ - dengesi): Havuza gitmek.
323
V. Basamak Planlama, Gözden Geçirme ve Uygulama: Yapacağınız eylemi planlayın ve olmasından
şüphelendiğiniz problemlerin nasıl üstesinden geleceksiniz belirleyin. Ne yapacaksın?: Havuza
gideceğim Kiminle?: Tek başıma Ne zaman?: Pazar günü saat 10.00’da. Nasıl?: Babam beni araba ile
bırakır. Eğer: Babamın işi çıkarsa dolmuş ile giderim.
Gözden Geçirme: Geriye dön ve her aşamayı kontrol et ve varsa yeni bilgileri ekle. İnternetten hava
durumunu tekrar kontrol ederim. Havuz’un açık olduğu saatlerde değişiklik olup olmadığını sorarım.
UYGULAMA: Kararımı uygularım.
324
Karar Sorunu: ………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………
I. Basamak Amaçlar: Hedefleriniz nelerdir? Bu kararda sizin için önemli olan nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
II. Basamak Seçenekler: Bu problemi veya f ı rsatı ele almada sahip olduğun seçenekler nelerdir? §
Seçenek 1: ………………………………………………………………………. § Seçenek 2:
………………………………………………………………………. § Seçenek 3:
………………………………………………………………………. § Diğer seçenekler:
………………………………………………………………...
III. Basamak Bilgi Toplama: Durum hakkında nasıl bilgi toplarım? Seçenek 1:
……………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………… Seçenek 2:
……………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………… Seçenek 3:
……………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………… Diğer seçenekler:
………………………………………………………………………...
……………………………………………………………………………………………
Daha fazla bilgiyi nerden bulabilirsin? ……………………………………………………………………………………………
325
Seçenekler hakkında yararlı bilgi edinebileceğin başka insanlar var mı?
…………………………………………………………………………………………...
Seçeneklerin Etkileri: Her seçeneğin etkileri nedir? Olabilecek iyi ve kötü şeyler nelerdir? Nasıl
karşılaştırılırlar? İyi Etkiler(+) Oranlama Kötü Etkiler (-) Oranlama Denge Seçenek 1
§ §
Toplam (+)= Toplam (-)= Top= Seçenek 2
§ §
Toplam (+)= Toplam (-)= Top= Seçenek 3
§ §
Toplam (+)= Toplam (-)= Top= Diğer seçenekler
§ §
Toplam (+)= Toplam (-)= Top= En iyi seçeneğim (+ - dengesi):
.........................................................................................
326
V. Basamak Planlama, Gözden Geçirme ve Uygulama: Yapacağınız eylemi planlayın ve olmasından
şüphelendiğiniz problemlerin nasıl üstesinden geleceksiniz belirleyin. Ne yapacaksın?: Kiminle?:
Ne zaman?: Nasıl?:
Gözden Geçirme: Geriye dön ve her aşamayı kontrol et ve varsa yeni bilgileri ekle.
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
UYGULAMA: Almış olduğunuz kararı eyleme geçirin.
327
IX. Oturum:
Amaçlar: • Kararı uygulamada karar basamaklarından birini atladığında kararın başarısızlıkla
sonuçlanabileceğini anlama. • Başarısız kararların yaşamlarını mutsuz edebileceğini anlama.
Araçlar: • Bilgisayar • Projeksiyon makinesi
hazır hale getirilir.
Uygulama: 1. VIII. Oturumun özeti yapılır: • Grup üyeleriyle kısaca sosyal konuşmalar ve grup lideri
tarafından sekizinci oturumda verilen bilgilerin özeti yapılır. Bu işlem tamamlandıktan sonra, üyelere
mı?
• Yaşantılarını grupla paylaşmak isteyen üyelere söz hakkı verilir. Geçen oturumda verilen ödevlerin
değerlendirmesi yapılır.
328
2. Oturumun gündemi hakkında açıklamalar yapılması: • Üyeler yaşantılarını ifade ettikten ve
ödevlerin değerlendirilmesinden sonra, lider üyelerin ifade ettikleri ile ilgili ortaya çıkan durum
hakkında bugünkü oturumun konusuyla bağlantı oluşturarak toparlayıcı bir özet sunar. Oturumun
gündemi hakkında kısa bir açıklama yapar:
“Arkadaşlar, bugün grubumuz karar verme basamaklarından birisi atlandığında ne gibi sonuçlar
olabileceği üzerinde çalışacak. Bu amaçla sizlere örnek olaylar anlatarak karar verme durumunda ne
gibi hataların yapıldığını birlikte bulacağız.”
• Üyelere sorular sorularak etkileşime devam edilir; Karar verme durumunda basamaklardan birini
atladığınız yaşantılarınız oldu mu? Anlatır mısınız?
3. Karar verme basamaklarından birinin atlandığı örnek durumların verilmesi: • Üyeler yaşantılarını
ifade ettikten sonra karar verme basamaklarından birinin atlandığında neler olabileceği üzerinde
açıklamalar yapılır ve örnek olaylar üzerinde durulur.
“Acele davranırken, aşamalardan birini kaçırmanız çok kolaydır. O an öyle düşünmeseniz bile karar
vermede bütün aşamalar çok önemlidir. Karar sürecinde her bir basamağın özel bir yeri vardır. Bir
kararı almada hepsi birlikte uygundur. Eksik parçalı bir pazılın tüm parçaları beraber uygun yerlerine
yerleştirilmeden bir anlam ifade etmediği gibi, tüm aşamalar doğru s ı rada izlenmediği takdirde bir
karar da karışıklık ifade eder. Aşamalardan birini kaçırdığınızda (atladığınızda) ne olacağını görelim.”
329
“Eğer ne istediğinizi ve sizin için neyin önemli olduğunu ilk olarak tanımlamayı unutursanız, gerçekten
istediğiniz şeyin veya değerlerinizin tersine giden bir şeyleri seçebilirsiniz.”
“Örneğin Mehmet s ı n ı fta haksız bir davranışa maruz kaldı. Mustafa, Mehmet’in çok yakın
arkadaşıydı. Mustafa, Mehmet’in arkadaşlığına değer vermekteydi. Bir dahaki sefere kendisine de
yapılma ihtimaline rağmen Mustafa sınıfın tam aksine bu olaydan uzak durmaya karar verdi.”
“Ne oldu?” “Bu defa için Mustafa öğretmen tarafından olumlu algılandı. Fakat arkadaşını kaybetti ve
gruptan dışlandı. Değer verdiği şey gitti. Açıkça, bu tür durumlarda etkili bir karar vermede amaçları
belirlemek ve ne istediğinizi bilmek önemlidir.”
• Üyelere karar verme durumunda basamaklardan birini atlama ile ilgili örnek bir durum anlatıldıktan
sonra üyelere karar verme ile ilgili örnek hikâyeler okunur ve üyelere karar vermenin hangi
basamağında sorun olduğunu belirlemeleri istenir.
“Şimdi sizlere karar verme ile ilgili örnek hikâyeler okuyacağım. Bu hikâyeleri okuduktan sonra
sizlerden karar verme basamaklarındaki hangi aşamaların atlandığını açığa çıkarmanızı isteyeceğim.”
Örnek Hikâye 1 Hem Ayşe hem de erkek kardeşi Mustafa, arkadaşlarını evlerinde kalmaya ve müzik
dinlemeye davet etmişlerdir. İkisi de birbirinin planından habersizdir. Problem, her birinin farklı müzik
tarzlarından hoşlanmaları ve aynı müzik setini paylaşmak istememeleridir. Ayşe’nin bulduğu yol, ya
çok büyük bir kavga yaşanacaktır ya da biri vazgeçecektir. Aralarındaki tartışmaya babası, hiç
kimsenin müzik setini kullanamayacaklarını söyleyerek son vermiştir. Her ikisi de kaybetmiştir.
Örnek hikaye okunduktan sonra üyelere şu sorular sorularak paylaşımda bulunmaları istenir.
330
§ Karar verme basamaklarından hangi aşama atlanmıştır? § Ayşe nasıl daha iyi bir sonuca ulaşabilirdi?
§ Sizin yaşamınızda benzer olaylar oluyor mu? Siz nasıl çözüyorsunuz?
İlk soruda üyeler paylaşımda bulunduktan sonra grup lideri şu açıklamayı yapar: “Ne Ayşe ne de
Mustafa, arkadaşlarıyla müzik dinleme kararını nasıl uygulayacaklarını planlamamışlardır. Hiç kimseye
kararlarını söylememişlerdir. İkinci olarak Ayşe, kardeşi ile olan sorununu çözmek için sadece iki
seçenek düşünmüştür. Başka seçeneklerde üretilebilirdi. Örneğin bir uzlaşma seçeneği olabilirdi.
Örnek Hikâye 2 Ayşe okulu sevmemektedir. Fakat yılın sonuna kadar dayanmalıdır. Çünkü eğer öyle
yaparsa iyi bir işe girmek için söz almıştır. Yı l ı n ortasında arkadaşlarından biri Ayşe’ye, bir eczanede
satış elemanı pozisyonundan bahsetmiştir, fakat eğer istiyorsa acele etmesi gerektiğini söylemiştir.
Ayşe, bu işin ücretinin ve deneyiminin kendisi yaşında biri için makul olduğunu keşfetmiştir fakat bu
işi alması için okulu şimdi bırakması gerekmektedir. Ayşe, bu işin okuldan daha iyi olduğuna karar
vermiş ve eğer işi isterse iş onun olacaksa onu almamanın kötü olacağını düşünmüştür. İşe
başladıktan bir kaç hafta sonra daha genç bir kıza yer açmak için işten kovulmuştur. Ayşe işi olmayan
ve aynı zamanda eğitimini yarım bırakmış bir birey olarak başladığı yere geri dönmüştür.
Örnek hikâye okunduktan sonra üyelere şu sorular sorularak paylaşımda bulunmaları istenir. § Karar
verme basamaklarından hangi aşama atlanmıştır? § Ayşe nasıl daha iyi bir sonuca ulaşabilirdi? § Sizin
yaşamınızda benzer olaylar oluyor mu? Siz nasıl çözüyorsunuz?
İlk soru da üyeler paylaşımda bulunduktan sonra grup lideri şu açıklamayı yapar: “Ayşe iş hakkında
yeterince bilgi toplamamıştır. Eğer araştırmasını tam olarak yapıp gerekli bilgi kaynaklarını kullanmış
olsaydı kararı başarısızlıkla sonuçlanmayabilirdi.”
331
“Açıklanan örnek durumla ile ilgili varsa üyelerin paylaşmak istedikleri üzerinde durulur. Lider
üyelerin paylaşımların genel bir değerlendirmesini yapar.”
toparlayıcı bir özet sunar. Üyelere gelecek oturumun son oturum olduğu, ne yapılacağı konusunda
bilgi verilir ve süreç sonlandırılır.
6. “Müzik ve Sandalye” isimli aktivitenin uygulanması • Grup üyelerine bugünkü oturumun konusuyla
bağlantılı toparlayıcı özet sunulduktan sonra, gruba enerji vermek ve üyelerin birbirleriyle
etkileşimlerinin artmasına yardımcı olmak amacıyla “Müzik ve Sandalye” isimli aktivitenin
uygulanacağı belirtilir ve şu açıklama yapılır:
332
“Arkadaşlar sizlerle “sandalye” adlı bir aktivite uygulayacağız. Sizlerden ayağa kalkmanızı ve müzik eş
liğinde dans etmenizi isteyeceğim. Müziği kestiğimde boş bulduğunuz bir sandalyeye oturacaksınız.
Hızlı olmak çok önemlidir. Çünkü ayakta kalan üye elenecektir. 3 üye kalana kadar etkinliğe devam
edilir. En son kalan 3 üye alkışlanır ve süreç sonlandırılır.”
333
X. Oturum:
Amaçlar: • Grubu sonlandırma.
Uygulama: 1. IX. Oturumun özeti yapılır: • Grup üyeleriyle k ı sa bir sohbet edilir ve grup lideri
tarafından dokuzuncu oturumda verilen bilgilerin ve paylaşımların özeti yapılır. Bu i ş lem
tamamlandıktan sonra, üyelere aşağıdaki sorular sorularak etkileşime devam edilir: o Önceki
oturumla ilgili olarak hafta içinde yaşadığınız bir şeyler oldu mu? o Önceki oturumla ilgili fark ettiğiniz,
gözlediğiniz ve dikkatinizi çeken şeyler var mı?
• Yaşantılarını paylaşmak isteyen üyelere söz hakkı verilir. Geçen hafta verilen ödevler paylaşılır.
2. Her bir oturumda geçirilen yaşantıların grup üyeleriyle gözden geçirilmesi: • Üyeler yaşantılarını
paylaştıktan sonra karar verme beceri e ğ itimi grup uygulamaları oturumlarının grup üyeleriyle
birlikte k ı sa bir değerlendirilmesi yapılır.
“Sizlerle birlikte bu oturuma kadar dokuz oturum gerçekleştirdik. Oturumlarda, karar vermenin
yaşamımızın her döneminde olduğu, yaşa göre değiştiği, karar verme ile ilgili yanlış inanışlar olduğu,
karar verme becerisinin geliştirilebildiği, karar verme basamaklarının her birinin ayrı ayrı önemli
olduğu, karar verme durumlarında karar verme basamaklarını uygulamanın önemi ve karar verme
basamaklarından birinin atlanmasıyla ortaya çıkabilecek durumlarla ilgili yaşantıları birlikte geçirdik.”
334
• Bu açıklamadan sonra grup üyelerine şu soru sorulur: § Birlikte geçirdiğimiz her bir oturumu
düşündüğünüzde burada yaşadıklarınızı nasıl değerlendirirsiniz? § Karar verme beceri e ğ itimi grup
uygulamalarının bitmesiyle ilgili duygularınız nelerdir? § Karar verme beceri e ğ itimi grup
uygulamalarının tamamını düşündüğünüzde neler öğrendiniz, ne gibi kazançlar sağladınız? §
Yaşamınızda nasıl kullanmayı düşünüyorsunuz?
• Üyeler düşünce ve duygularını paylaştıktan sonra “sevgi bombardımanı” etkinliğinin yapılacağı
belirtilir ve şu açıklama yapılır.
“Şimdi sizlerden sırayla ortaya gelmenizi isteyeceğim. Her bir üye ortaya geldiğinde ben de dahil tüm
üyeler ortaya gelen üyeye beğendiğimiz yönlerini söyleyeceğiz.” Her bir üye için bu i şlem yapıldıktan
sonra paylaşıma geçilir. § Arkadaşlarınıza geribildirim verirken neler hissettiniz? § Arkadaşlarınız size
geribildirim verirken neler hissettiniz?
Son olarak grubu sonlandırmadan önce grup üyelerine şu soru sorulur: § Bana ve gruba söylemek
istediğiniz bir şeyler var mı?
olmadığı sorulur. Paylaşımda bulunmak isteyen üyeler olursa onlara söz verilir. Daha sonra üyelere
teşekkür edilerek oturum sonlandırılır.
Kaynak:
ÇOLAKKADIOĞLU, O. (2010). Çatışma kuramına dayalı olarak geliştirilen karar verme beceri eğitimi
grup uygulamalarının ergenlerin karar verme stillerine etkisi. Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Problem Çözme Becerileri Eğitim Programı
1. Oturum: Grup oluşturma, problem çözme ölçeği uygulama
2. Oturum: Problemlerin hayatın kaçınılmaz bir gerçeği olduğunu fark etmek
3. Oturum: Problemi fark etme
4. Oturum: Problemi tanımlama ve formüle etme
5. Oturum: Alternatif çözümlerin üretilmesi
6. Oturum: Karar verme
7. Oturum: Çözümün uygulanması ve doğrulama
8. Oturum: Bireysel hedefe ulaşma
9. Oturum: Bilişsel yapılandırma
10. Oturum: Kişilerarası iletişim becerileri Değerlendirme
1. OTURUM
Hedefler
1. Grubu oluşturmak
2. Problem çözme ölçeği uygulamak
Süreç
Grup oturumuna başlamadan önce grubun motivasyonunu artırmak, üyelerin
eğlenmeleri ve gevşemelerini sağlamak amacıyla (Güçray, Çolakkadıoğlu ve Çekici,
baskıda) bir ısınma egzersizi olan
“Aaaaaaa… Şşşşşşş…” (www.genclikpostasi.com) isimli ısınma oyunuyla grup
oturumuna başlanır.
Liderin ısınma oyunuyla ilgili açıklamaları şöyledir:
“Oturumumuza başlamadan önce enerjik olmamızı ve eğlenmemizi sağlayan
hareketli bir ısınma oyunu olan “Aaaaaaa… Şşşşşşş…” isimli oyunu oynayacağız.
Oyunumuz şu şekilde oynanıyor; Hepimiz bir daire oluşturacak şekilde ayakta
duracağız. Oyunumuzun kuralı ortada yer alan ebe hangi hareketi ya da sesi
çıkarırsa çemberdeki üyeler tam tersini yapmalıdır. Ebe el çırparsa çemberdeki
üyeler oldukları yerde sıçrayarak kollarını yanlara açarlar. Eğer ebe kollarını yana
açarsa üyeler el çırparlar. Bu hareketimizdi. Şimdi sese geçelim ebe
“Aaaaaaa…” derse üyeler “Şşşşşşş…” ; “Şşşşşşş…” derse
“Aaaaaaa…” diye tepkide bulunacaklardır. Hareketi ya da sesi şaşıran
üye yeni ebe olarak ortaya geçer.
2. Lider danışanlara “her bir oturumun içeriği ve oturumlarda neler yapılacağıyla
ilgili detaylı bilgileri sunar.
3. Oturum içerikleri tanıtılırken lider özellikle, davranış değişimini yaşayabilmeleri
için oturumlarda ya da oturumlar sonrasında verilen ev ödevlerinin öneminden
bahseder.
“Şimdi size açıklamam gereken çok önemli bir nokta var. Bu grup oturumlarında
problem çözme becerisini kazanabilmeniz amacıyla oturumlarda bol bol alıştırmalar
yapılacaktır. Alıştırmalar derken bunlar sözel bilgi aktarımına dayalı didaktik (öğretici)
çalışmalar olabileceği gibi, eğlendirici ve öğretici nitelikteki çeşitli aktiviteler ve
egzersizler şeklinde de olacaktır. . Bazen burada yapılan alıştırmalar size ev ödevi
olarak verilecektir. Ev ödevlerinin yapılarak gelinmesi oturumların amacına ulaşması
açısından da çok önemlidir. Ev ödevleri derken bunlar yazmaya dayalı, gerçek
hayatta uygulamanızı istediğim bir davranış gibi bazen yazılı anlatıma dayalı bazen
de davranışsal yani uygulamaya yönelik olacaktır. Bir sonraki oturumda ev
ödevlerinin yapılarak gelmeniz sizin kendi gelişiminiz için çalıştığınız anlamına gelir.
Şimdi bu konuda yani ev ödevlerinin yapılması konusunda sorusu olan var mı?”
4. Liderin grup kurallarına ilişkin kısa açıklaması şu şekildedir;
“Şu anda oluşturduğumuz grup diğer gündelik hayatta karşılaştığımız ve bildiğiniz
gruplardan (örneğin bir sınıftaki öğrenciler, maçta tezahürat yapan fanatikler) gibi
farklıdır. Bu grup özel amaçlı oluşturulmuş bir psikolojik yardım ve beceri geliştirme
grubudur. Zaten her birinizi burada olmaya iten neden aslında hepinizin sahip olduğu
amaçlarınızdı. Şimdi grup oturumlarımızın verimli geçebilmesi için hepimizin
uyabileceği bazı kurallar koymamız gerekmektedir. Bu kurallar tüm üyelerin uyması
gereken kurallardır".
4. “Bu oturumda ikinci çalışma olarak her birinizin problem çözme tarzınızı
değerlendirmek üzere SPÇE-KF (Sosyal Problem Çözme Envanteri-Kısa Formu)’nu
doldurmakla başlayacağız. Doldurma işlemini tamamladıktan sonra kendi profilinizi
nasıl çıkaracağınızı göstereceğim. Profilinizi çıkardıktan sonra, elinizdeki ölçme
aracını oluşturan her bir alt boyutu birlikte tanımaya çalışacağız. Ardından hazır olan
üyeler varsa sırasıyla her birinizin sözel olarak grupla paylaşımda bulunmanızı
isteyeceğim.” Üyelere Sosyal Problem Çözme envanteri kısa formu uygulanır.
5.Üyelerden bir sonraki oturuma kadar hayatlarındaki problemleri düşünmeleri ve
basamaklandırmaları istenir.
Ek 1 : SOSYAL PROBLEM ÇÖZME ENVANTERİ- KISA FORMU (SPÇE-KF)
Aşağıda günlük yaşamda problemlerle karşılaştığınızda ortaya çıkabilecek bazı düşünce, duygu ve
davranış tarzlarınızla ilgili maddeler yer almaktadır. Burada genellikle karşılaştığınız sıradan
güçlüklerden ya da her gün üstesinden başarıyla geldiğiniz baskılardan bahsedilmemektedir. Bu
envanterde sözü edilen problem, yaşamınızda önemli bir yeri olan, size sıkıntı veren fakat üstesinden
nasıl geleceğinizi ya da sizi rahatsız etmesini durduracağınızı bilmediğiniz bir şeydir. Bu problem
düşünceleriniz, duygularınız, davranışlarınız, sağlığınız ya da fiziksel görünüşüz gibi kendinizle ilgili;
aileniz, arkadaşlarınız, öğretmenleriniz, patronunuzla gibi diğer insanlarla ilişkilerinizle ilgili veya eviniz,
arabanız, mal varlığınız, paranız gibi sahip olduğunuz şeylerle ve çevrenizle ilgili olabilir. Cümleleri
okurken kendinizi bugünlerde bir problemle karşılaştığınızda her zaman düşündüğünüz, hissettiğiniz
ve davrandığınız şekilde değerlendiriniz. Lütfen her cümleyi dikkatli bir şekilde okuyunuz ve cevap
formunda bu cümlelerin size uygunluk derecesi “bana hiç uygun değil, bana çok az uygun, bana
kısmen uygun, bana çok uygun, bana tamamen uygun” şeklindeki ifadelerden birine çarpı işareti (X)
koyarak belirtiniz.
1
2
Çözülmesi gereken önemli bir problemim olduğundakendimi tehdit altında
hisseder ve korku duyarım.
Karar
verirken,
değerlendirmem.
tüm
seçenekleri
yeterince
dikkatli
bir
şekilde
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
3
Önemli bir karar vermem gerektiğinde kendimi huzursuz hissederve
kendimden emin olamam
4
Bir
problemi
çözmeye
ilişkin
başlangıçtaki
çabalarım
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
başarısızlıkla
sonuçlandığında, ısrar eder ve çabucak vazgeçmezsem sonunda iyi bir
çözüm bulabileceğime inanırım..
5
6
7
8
9
Ne zaman bir problemim olsa, o problemin çözülebileceğine inanırım.
Bir problemi kendi başıma çözmeye çalışmadan önce, ilk olarak o problemin
kendiliğinden çözülüp çözülmeyeceğini görmek amacıyla bir şey yapmadan
öylece durup beklerim.
Bir problemi çözmeye ilişkin başlangıçtaki çabalarım başarısızlıkla
sonuçlandığında, hayal kırıklığına uğrarım.
Zor bir problemle karşılaştığımda ne kadar çok çabalasam da, o problemi
kendi başıma çözebileceğimden şüphe duyarım.
Hayatımda bir problem oluştuğunda, problemin çözümü için uğraşmayı
olabildiğince uzun bir süre ertelerim.
10
Hayatımdaki problemlerle uğraşmaktan kaçınmak için her yolu denerim.
1
2
3
4
5
11
Zor problemler beni çok mutsuz eder.
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
12
Vermem gereken bir karar olduğunda, her seçeneğin olumlu ve olumsuz
sonuçlarını tahmin etmeye çalışırım.
13
Hayatımda problemler ortaya çıktığında, mümkün olan en kısa sürede
problemleri ele almak yani onlarla uğraşmak hoşuma gider.
14
Bir problemi çözmeye çalışırken, aklıma gelen ilk iyi fikre göre hareket
ederim
15
Zor bir problemle karşılaştığımda, yeterince gayret edersem
o problemi kendi başıma çözebileceğime inanırım.
16
Çözülmesi gereken bir problemim olduğunda, ilk yaptığım şeylerden biri
problemle ilgili mümkün olduğu kadar çok bilgi edinmeye çalışmaktır.
17
Problemleri çözmeyi, herhangi bir şey yapılamayacak hale gelinceye kadar
ertelerim.
18
Problemlerimden kaçınmaya onları çözmeye çalışmaktan daha fazla zaman
harcarım.
19
Bir problemi çözmeye çalışmadan önce, neyi başarmak istediğimi tam olarak
bilmek için kendime belirli bir hedef oluştururum
20
21
22
Vermem gereken bir karar olduğunda, her seçeneğin avantaj ve
dezavantajlarını gözden geçirmeye vakit ayırmam.
Bir çözümü uygulamaya koyduktan sonra, durumun ne kadar iyi yönde
değiştiğini mümkün olduğunca dikkatli bir biçimde değerlendirmeye
çalışırım.
Karşılaştığım bir problemi, olumlu bir şekilde yararlanacağım
“bir fırsat” ya da “üstesinden gelinecek bir durum” olarak
görmeye çalışırım.
23
Bir problemi çözmeye çalışırken, yeni fikirler üretemez hale gelinceye
dek mümkün olduğu kadar çok seçenek düşünürüm.
24
Karar verirken, her seçeneğin sonuçları üzerinde pek fazla düşünmeden
sezgilerimle hareket ederim.
25
Karar verirken çok ani ve düşünmeden hareket ederim
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
2. OTURUM
Hedefler
1. Problemlerin hayatın kaçınılmaz bir gerçeği olduğunu fark etmek,
2. Problemler hakkında konuşmak,
3. Problem çözme basamaklarını kavramak.
Materyal
Süreç
1.Önceki oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu başlatın. Önceki oturumda
verilen ev ödevlerini inceleyin ve çocukların ödevleri yaparken neler hissettiklerini
sorun ve paylaşmaları için onları teşvik edin.
1. Grup üyeleriyle aşağıdaki bilgileri paylaşın:
Açıklama
Problem insanların günlük hayatlarında amaçlarına ulaşmalarını engelleyen her türlü
durumdur. Problemsiz bir hayat düşünülemez. İnsanlar hayatlarında kimisi kolay
kimisi zor çözülebilen çeşitli problemlerle karşı karşıya kalırlar. Örneğin otobüsü
kaçırdığımızda gideceğimiz yere nasıl varacağımız veya zayıf aldığımız bir dersten
geçmek için nasıl bir çalışma yolu izleyeceğimiz bizim için bir problemdir. Önemli olan
hayatımızda problemlerin olması değil onları çözmek için ne yaptığımızdır.
Hayatımızdaki problemleri çözmek için girişimde bulunduğumuzda çözülürler yoksa
kendiliğinden çözülmesini veya başkalarının çözmesini bekleyerek problemlerimizin
üstesinden gelemeyiz. İnsanlar günlük hayatta problemlerle karşılaştığında
birbirinden farklı tepkiler gösterebilirler. Biz bu oturumumuzda bir problem durumuyla
karşılaştığımızda nasıl davranmamız gerektiği üzerinde duracağız.
3. Grup üyelerine günlük hayatlarında karşılaştıkları problemleri ve bunları nasıl
çözdüklerini sorun. Düşünmeleri için yeterli vakit verdikten sonra grupla paylaşmaları
için onları teşvik edin. Problemini grupla paylaşan grup üyelerini alkışlayın. Onlara
yardımcı olmak için günlük hayattan basit problemlerden ve çözümlerinden örnekler
verebilirsiniz.
4. Grup üyelerinin problemlerini ve çözümlerini dinledikten sonra onlara problem
çözmede aşamalı yaklaşımın, problem çözerken işleri kolaylaştıracağını belirtin ve
yazı tahtasına problem çözme basamaklarını yazarak açıklayınız.
Problem Çözme Basamakları
1. Problemi tanımlayın?
2. Problem nasıl çözülebilir? Farklı çözüm yolları düşün!
3. Çözüm yollarının olumlu ve olumsuz yönlerini belirle.
Olumlu Yönleri (+)
Olumsuz Yönleri (-)
4. En uygun çözümü seç ve uygulamayı planla.
Karar:
Karar verdiğim çözümü gerçekleştirmek için nelere ihtiyacım
var?:
Bu çözümü kimin işbirliği ile gerçekleştireceğim:
Ne zaman yapacağım?
Bunları nasıl temin edeceğim:
5. Seçtiğin çözümü uygula ve sonucu değerlendir.
5. Grup üyelerinin 3. adımda günlük hayatlarından vermiş oldukları örnekleri “problem
çözme basamakları”na uygun olarak ifade etmelerini isteyin. Grup üyelerinin kendi
problemleri ile ilgili paylaşımlarını “problem çözme basamakları”nın altındaki
boşluklara yazın. Problemi tanımlamada, çözüm önerileri üretmede teşvik edin.
Mümkün olduğunca farklı çözümlerin ortaya çıkması için yardımcı olun, benzer
önerileri birleştirin. Çözümün ortaya çıkaracağı olumlu durumlar kadar çözümün
ortaya çıkaracağı olumsuz durumların da dikkate alınması gerektiğini vurgulayarak
bunları tahtaya yazın. Çözüm önerilerinde olumlu özellikleri çok olumsuz özellikleri az
olan ve kişiye en uygun çözümü seçin ve uygulama için plan yapmasına yardımcı
olun. Tüm bunların grup üyelerinin tamamı için gerçekleştirin.
6. Grup üyelerine Ek -3’ deki “Problem Çözme Basamakları Çalışma Formu”nu
dağıtarak oturumu “son bir hafta içerisinde yaşadıkları herhangi bir problemi problem
çözme basamaklarına uygun olarak yazmaları” için ev ödevi verin.
7. Gruba aslında problemlerin günlük hayatın kaçınılmaz bir gerçeği olduğunu
açıklayıp, problemlerimizi çözmek için girişimde bulunmanın önemini ve problemlerin
çözülmesiyle hayatımızda meydana gelen olumlu değişiklikler hakkında kısaca bilgi
verin. Grup üyelerine Ek-4’ teki yolumuzdaki engeller hikâyesini okuyarak grubu
sonlandırın.
EK-3: Problem Çözme Basamakları Çalışma Formu
1. Problemi Tanımlayın?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
2. Bu problem nasıl çözülebilir? Farklı çözüm yolları var mı?
a) ...................................................................................................................................
b) ...................................................................................................................................
c) ...................................................................................................................................
d) ...................................................................................................................................
e) ...................................................................................................................................
3. Belirttiğin çözüm yollarının olumlu ve olumsuz yönlerini belirle:
Olumlu Yönleri
Olumsuz Yönleri
4. En uygun çözüm yoluna karar ve uygulamayı planla:
Karar: ............................................................................................................................
Karar verdiğim çözümü gerçekleştirmek için nelere ihtiyacım var?
* .....................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
5. Seçtiğin çözümü uygula ve sonuçlarını değerlendir:
EK 4. YOLUMUZDAKİ ENGELLER
Eski zamanlarda bir kral, saraya gelen yolun üzerine kocaman bir kaya koydurmuş,
kendisi de pencereye oturmuştu. Bakalım neler olacak? Ülkenin en zengin tüccarları,
en güçlü kervancıları, saray görevlileri birer birer geldiler, sabahtan öğlene kadar.
Hepsi kayanın etrafından dolaşıp saraya girdiler. Pek çoğu kralı yüksek sesle
eleştirdi. Halkından bu kadar vergi alıyor, ama yolları temiz tutamıyordu. Sonunda bir
köylü çıkageldi. Saraya meyve ve sebze getiriyordu. Sırtındaki küfeyi yere indirdi, iki
eli ile kayaya sarıldı ve ıkına sıkına itmeye başladı. Sonunda kan ter içinde kaldı
ama, kayayı da yolun kenarına çekti. Tam küfesini yeniden sırtına almak üzereydi ki,
kayanın eski yerinde bir kesenin durduğunu gördü. Açtı. Kese altın doluydu. Bir de
kralın notu vardı içinde. "Bu altınlar kayayı yoldan çeken kişiye aittir" diyordu kral.
Köylü, bugün dahi pek çoğumuzun farkında olmadığı bir ders vermişti.
"Her engel, yaşam koşullarınızı daha iyileştirecek bir fırsattır."
3. OTURUM
Hedefler
1. Problemi fark etmek
2. Problem çözme tarzlarını belirlemek
Materyal
Süreç
Lider üyelere problem yönelimi ve problem çözme tarzlarını belirleyebilmeleri için şu
açıklamaları yapar:
Oturumun bu aşamasında üyelere problem çözme sürecinde kendilerini gözlemlerini
sağlayan “Problem Çözmede Kendini İzleme” yöntemini nasıl uygulayacakları
açıklanır.
Liderin bu konudaki açıklamaları şöyledir: Şimdi gündelik hayatta karşılaştığınız
problemli bir durum, olay karşısında ne gibi tavır ve tutuma sahip olduğunuzu ortaya
çıkarmak için kendinizi gözlemlemeye dayalı bir uygulama yapacağız. Şimdi
gözlerinizi kapatmanızı ve yakın zamanlarda yaşadığınız problemli bir durumu
zihninizde canlandırmanızı istiyorum. Bu problem sizi az da olsa sıkıntı yaşatan,
kızdıran bir durum olsun (Akt. Çekici 2009).
Bu aşamada yanıtlamanızı istediğim sorular şunlar;
1. Kısaca problem nedir, tanımlayın.
2. Düşünceleriniz nedir? -Problem oluşmadan önce, sırasında ve sonrasında3. Duygularınız nedir? -Problem oluşmadan önce, sırasında ve sonrasında4. Problemi çözmek için ne ya da neler yaptınız?
5.Uyguladığınız çözümün etkililiğini 1 ile 5 arasında “hiç değil”, “çok iyi” arasında
değerlendiriniz (Akt: Çekici 2009).
Bu uygulama sizin ev ödeviniz. Bir sonraki oturuma kadar yaşadığınız ya da daha
önceden var olan bir probleminizi “Problem Çözmede Kendini İzleme Formu”ndaki
kriterler açısından değerlendirip bunları yazarak oturuma gelmenizi rica ediyorum.
Yazılı hale getirmeniz demek üzerinde düşünmek hatta önemsemek anlamına gelir.
Bu nedenle bu konuda gerekli özeni göstermenizi rica ediyorum. Ev ödevlerinin
yapılması değişimi yaşayabilmeniz açısından çok önemli. Ödevle ilgili anlaşılmayan
kısımlar varsa açıklayabilirim. Ödevi yapamam zor geliyor diyenler ya da oturuma
getirme konusunda unuturum diyenler varsa yani aklınıza takılı kalan herhangi bir
soru varsa çekinmeden sorabilirsiniz. Lütfen tereddüt etmeden sorunuz, az önce
dediğim gibi ödevlerin yapılması aslında sizlerin oturum dışında pratik yapmanız
anlamına gelir ki bu da oturumda gördüklerinizi gerçek yaşama transferini
sağlamanızda en önemli noktadır.
Üçüncü oturumda anlatılanların pekiştirilmesi amacıyla
“Problem Çözmede Kendini İzleme Formu” öğrencilere verilerek doldurmaları
istenir. Oturum sonunda paylaşımlar alınır. Oturum süresince yapılanlar özetlenerek,
bir sonraki oturumda neler yapılacağı hakkında bilgi verilir.
4. OTURUM
Hedefler
1. Problemi tanımlamak ve formüle etmek
2. Problemi tanımlama sürecinde probleme olumlu yönelim ve düşünme hatalarıyla
baş etmek
Süreç
Isınma egzersizi uygulaması
Grup oturumuna başlamadan önce grubun motivasyonunu artırmak, üyelerin
eğlenmeleri ve gevşemelerini sağlamak amacıyla ( Güçray, Çolakkadıoğlu ve Çekici,
baskıda) “Hareketimi Tekrar Et” (Marris ve Rae, 2006) isimli ısınma oyunuyla grup
oturumuna başlanır.
Lideri ısınma oyunuyla ilgili açıklamaları şöyledir:
“Oturumumuza başlamadan önce enerjik olmamızı ve eğlenmemize yardımcı bir
ısınma oyunu olan “Hareketimi tekrar et” oyununu oynayacağız. Oyunumuz şu
şekilde birinci kişi vücudunu kullanarak ritmli bir ses ya da bir harekette bulunur. Bu
ritmli hareket ya da ses, parmak şıklatma, ağızla bir melodi çıkarma, ayakları yere
vurma gibi çeşitli hareketler olabilir. Tüm grup üyeleri o üyeyi izler. Ardından grup hep
beraber o hareketi tekrar eder. İkinci kişi ise birinci üyenin yaptığı hareketi de tekrar
ederek kendi hareketini yapar.
Ardından tüm grup aynı hareketleri tekrar eder. Son kişiye gelinceye değin her bir
üye kendisinden önceki üyelerin yaptığı hareketleri tekrar ve üzerine kendi hareketini
yapar. Grup ise dikkatlice izler ve hep birlikte hareketi yapar”
Lider düşük özgüven duymanın probleme olumlu yönelmeyi dolayısıyla problemi
çözmeyi nasıl engellebileceğine ilişkin kısa bir bilgilendirmede bulunur ve ardından
bu konuyla ilgili üyelere kişi-içi bireysel egzersiz çalışması yapar. Liderin düşük
özgüvenle ilgili açıklamaları şöyledir;
“Şimdi probleme olumlu yönelmeyi etkileyen faktörlerin neler olduğu üzerinde
duracağız. Her bir kavramı açıkladıktan sonra ardından kişisel uygulamada
bulunacağız. Şimdi sırasıyla probleme olumlu yönelmeyi engelleyen bu faktörlerden
ilki olan düşük özgüven üzerinde çalışacağız. Öncelikle sizlere bir problem
durumunda sonucu olumlu hayal etmenin nasıl olumlu bir etkisinin olduğuyla ilgili bilgi
vermek istiyorum. Araştırmacılar sonucu olumlu hayal etmenin düşük özgüvenin
üstesinden gelmede yardımcı olacağını ifade etmektedirler. Buna göre problem
çözme sürecini bir tünelin sonundaki ışığı görme olarak nitelendirecek olursak, düşük
özgüven ve umutsuzluk duygusu içerisinde olma bazen tünelin sonundaki ışığı
görmeyi engelleyebilmektedir. Başka bir deyişle bazı insanlar bir problemi başarıyla
çözebilme boyutunda kendilerini yetenekli görmemektedirler. Aslında zor ya da
karmaşık problemin üstesinden gelebileceğine dair bir insanı inandırmak oldukça
zordur. Araştırmalar insanların “olumlu bir sonucu hayal etmeleri” durumunda daha
da optimist olmayı öğrenebildiklerini göstermektedir. Çoğu insan zihinde
canlandırmayı yapabilir. Gündüz rüyası gördüğünüzde, eskide kalan bir anınızı
hatırladığınızda, ya da gelecekte çıkacağınız bir tatil gözünüzün önüne geldiğinde
işte zihnen hayal etmiş oluyorsunuz. Görselleştirme, amaçlara ulaşmak için kişiye
yardımcı bir araçtır. Özellikle spor alanında atletler genellikle hayal etme yoluyla
hızlarını, güçlerini ve performanslarını arttırabilmektedirler. Örneğin jimnastikçiler ve
kayakçılar, yarışmadaki performanslarını arttırabilmek için rutin bir şekilde
görselleştirme denemeleri yapmaktadırlar; basketbol oyuncuları da benzer olarak
potaya topu atmış olarak kendilerini hayal etmektedirler. Zihinsel canlandırmada
bulunma, gerçektende performansın artmasına yardımcı olabilir. Tabii ki sadece
hayalleştirme yoluyla sorunların çözülmesini beklemek ya da umut etmek pek
mantıklı değildir. Ancak şu bir gerçektir ki insanlar başarılı bir hayalleştirme yoluyla
problemleri çözemeseler de problemi çözebilmek için ısrarcı davranabilmekteler ve
bu duruma ek olarak da problemi çözmeye ilişkin motive olmaktadırlar (Nezu, Nezu
ve D’ Zurilla, 2007). Bazen insanlar bunaldıklarında, problemin çözülmesi sonucunda
elde edecekleri olumlu sonuçlara odaklanmaktan ziyade problemle ilgili olumsuz
duygulara odaklanmaktalar yani dikkatlerini bu noktaya vermektedirler. Şimdi
yapacağımız egzersiz çalışmasının problemi çözme girişiminde bulunmanızda sizlere
yardımcı olacağını umuyorum. Hayalleştirme ile ilgili egzersizimiz şu şekilde; İlk
olarak “geleceğe seyahat ettiğinizi düşünme” nizi isteyeceğim. Şimdi gözlerinizi
kapayın ve zorluğunu çektiğiniz bir problemin çözülmüş olduğunu hayal edin.
Aklınızdan çıkmamasını istediğim şey şu; problemi çözmek üzere değilsiniz, zaten
problem çözülmüş. Kiminle birliktesiniz, ne düşünüyorsunuz, ne hissediyorsunuz?
Şimdi bir başka çalışma durumu hayal etmenizi istiyorum. Yine gözleriniz kapalı, son
zamanlarda uğraşmakta olduğunuz bir problemi düşünmenizi istiyorum. Engelleri bir
kenara atın ve şu anda onları düşünmeyin. Size bazı sorular soracağım onların
cevabını düşünmenizi istiyorum. Bu problem çözülmüş olduğunda hayatınız nasıl
farklı olacak? Kendinizi nasıl hissediyorsunuz? Problem çözülmeden önceki
durumunuzla karşılaştırdığınızda ne hissediyorsunuz? Problemin çözülmüş olmasıyla
elde ettiğiniz tüm olumlu sonuçlar nelerdir bunları gözünüzde canlandırır mısınız?
Şimdi içine düştüğünüz tünelin sonunu görmeye çalışın (Nezu, Nezu ve D’ Zurilla,
2007). Gündelik hayatınızda da bu hayal etme egzersizlerini problemi çözmeye
motive olmak amacıyla kullanmanızı öneririm”.
Oturumun kısa bir özeti yapılarak oturuma son verilir.
5. OTURUM
Hedefler
1. Alternatif çözümlerin üretilmesi
2. Problem çözme sürecinde farklı bakış açıları kazanabilmek
Materyal
1. Altışar adet beyaz, kırmızı, sarı, siyah, yeşil ve mavi renkli mukavva karton
2. 7 adet makas
3. 7 adet zımba
4. 17 adet siyah renkte tahta kalemi
5. Tahta masa
6. Bol sayıda A3 kağıdı
Süreç
1.Lider bir önceki oturumun özetini üyelerle birlikte yapar.
- Özetlemeden sonra lider geçen oturumdan bu yana üyelerin neler yaşadıklarını
sorarak geçen oturumla ilgili olarak değerlendirmelerde bulunmalarını sağlar;
- Geçen oturumda ele alınan konularla bağlantılı olarak bir hafta boyunca neler
yaşadınız? Paylaşır mısınız?
- Geçen oturumun size düşündürdükleri nelerdir? Yani duygu ve düşünceleriniz
nelerdir?
2.Lider üyelere oturumun gündemini ve amacını açıklar.
“Bugünkü oturumumuzun gündemi problem çözmede çok boyutlu düşünmenizi
sağlayabilmek.
Oturumda
karşılaştığınız
problemlere
birden
fazla
seçenek
üretebilmenizi sağlayabilmenize yardımcı olmak amacıyla “Problem Çözmede Altı
Şapkalı Düşünme Yöntemi” uygulaması yapacağız.
Oturumumuzda
önce
konuya
ilişkin
bilgilendirmede
bulunacağım
ardından
öğrendiklerinizin pekişmesi açısından uygulamalar yapacağız. Sorusu olan var mı?
3.Oturumda Problem Çözmede Altı Şapkalı Düşünme Yöntemi (Li, Lin, Nelson ve
Eckstein, 2008) kullanılarak üyelere problem çözme sürecinde birden fazla bakış
açısıyla problemi değerlendirme ve birden fazla çözüm seçeneği üretmeyi nasıl
gerçekleştirecekleri uygulamalı olarak gösterilir.
Liderin bu konudaki açıklamaları şu şekildedir:
“Bu haftaki oturumumuzda sizlerle problem çözme sürecinde çok yönlü düşünebilme
ve alternatif çözümler üretebilme boyutlarını geliştirmek üzere “Problem Çözmede
Altı Şapkalı Düşünme Yöntemi (The Six Thinking Hats Problem Solving Method) (Li,
Lin, Nelson ve Eckstein, 2008) adlı egzersiz çalışmasında bulunacağız.
Öncelikle sizlere kısa bir bilgi sunmak istiyorum. Altı şapkalı düşünme tekniğini
geliştiren De Bono (1997) insanların bir problem durumunda bir ya da birkaç düşünce
etrafında düşündüklerini çok boyutlu ve farklı düşünemediklerini fark etmiştir. De
Bono insanların kısıtlı düşünme eğiliminde olduğunu gözlemleyerek eleştirel ve
yaratıcı düşünme becerisini geliştirmek üzere “Altı Şapkalı Düşünme Tekniği” ni
geliştirmiştir. Altı şapkalı düşünme tekniği bildiğiniz üzere eğitim ve endüstri alanında
sıklıkla kullanılmaktadır. Danışma psikolojisi alanında da nadir olsa da kullanıldığına
rastlamak mümkündür.
Şimdi sizlere nasıl çalışacağımızla ilgili açıklamalarda bulunacağım. İlk olarak hangi
renkteki şapkanın ne anlama geldiğiyle ilgili bilgiler vereceğim.
(Lider Problem Çözmede Altı Şapkalı Düşünme Yöntemi Bilgilendirme Formu’ nda
(Form 7.1.) belirtilen açıklamaları üyelere açıklar)
Şimdi egzersiz çalışmamıza geçiyoruz. Egzersiz çalışmamızı dörderli küçük gruplara
ayrılarak gerçekleştireceğiz. Gruplara yardımcı olmak amacıyla ben aralarda
gezeceğim. Eşleşmeleri nasıl gerçekleştireceğiz derseniz, önceki oturumlardan ortak
sorunları paylaştığınız kişilerin yanına giderek eşleşebilirsiniz. Şimdi herkes eşleşmek
istediği kişilerin yanına gidebilir. Az önce altı şapkalı düşünme tekniğindeki şapkaların
ne anlama geldiğini açıklayan bilgilendirme formunu birlikte incelemiştik. Şimdi
gelelim
egzersizin
nasıl
uygulanacağına.
Dörtlü
gruplarda
gerçekleştirilecek
çalışmada her bir üye problemini grup arkadaşlarıyla paylaşır. Ardından sırasıyla her
bir üyeye yardımcı olmak için öncelikle beyaz şapka, ardından kırmızı, sarı, siyah,
yeşil ve en sonunda mavi şapka giyilerek şapkaların temsil ettiği düşünme biçimine
göre düşünme ve değerlendirmede bulunulur. Burada dikkat etmenizi istediğim bazı
noktalar var; beyaz şapkada bildiğiniz gibi nesnel gerçekler ortaya konulmalı. Az
önceki bilgilendirme formunda da gördüğünüz gibi birinci gerçeklerle ikinci gerçekler
karışabilmekteydi. Yani birinci gerçek, nesnel gerçekliğin kendisi iken ikinci gerçeklik
ise nesnel gerçekliği değil de olması gerekeni ya da doğru olduğuna inanılan durum
gerçek olarak algılamaktır. Daha önceki oturumumuzda ele aldığımız “Kamera mı
Gözlük mü?” uygulamasında olduğu gibi. Bir üye kendini anlatırken diğer üyeler
Beyaz Şapkanın temsil ettiği “gerçeği” ortaya koymak üzere sorular ya da akıl
yürütmelerde bulunacak, eğer farklı bakış açıları varsa üyeler bunları ifade ederek
sorununu anlatan üyeye yardımcı olmaya çalışacaklardır. Mavi şapkaya değin
uygulama şapkaların sırayla giyilerek ifade ettiği özelliğe göre düşünülerek
tartışmada
bulunulucaktır.
Sıra
mavi
şapkaya
geldiğinde
beş
şapkanın
değerlendirilmesi yapılarak bir sonuca ulaşılacaktır.
Sorularınız yoksa şimdi uygulamaya başlayabilir sanırım. Kartondan yaptığınız
şapkalarınızı, kalemlerinizi ve A3 kâğıtlarınızı yanınıza alınız. Her gruptan çalışma
bitiminde ortaya çıkan fikirleri özetleyerek yazmalarını istiyorum. Bu şekilde
probleminizi görsel hale getirdiğiniz gibi aynı zamanda somutlaştırmış olacaksınız.
Sorunuz yoksa başlayalım mı, ne dersiniz? Çalışmanın bitiminde büyük grup olarak
tekrar toplanacağız ve her bir üye süreçte neler yaşadığıyla ilgili paylaşımda
bulunacaktır”
4.Lider danışanları da sürece katarak oturumun bir özetlemesini yapar.
5. Ardından oturum sonlarında oturumun değerlendirilmesini ve üyelerin
paylaşımını sağlayan standart soruları (De Lucia Waack, 2006) üyelere
sorar.
Bu aşamada liderin yaptığı açıklamalar şu şekildedir;
“Bugünkü oturumumuzla bağlantılı olarak değerlendirmelerinize ve kişisel paylaşımlarınıza
geçeceğiz. Sizlere sormak istediğim bazı sorular var.
Dilerseniz öncelikle bu soruları sizlere ifade edeyim.
1. Bugün oturumda kendinize ilgili neleri farkettiniz?
2. Bu oturumda en çok kim ya da kimlere kendinizi yakın hissettiniz?
3. Bugün en çok hangi üyeden ya da üyelerden bir şeyler kazandınız ve
kazandıklarınız neler? (De Lucia Waack, 2006)
6. OTURUM
Hedefler
1. Problem çözmede Karar verme basamaklarını tanımak
2. Karar verme durumunda amaca ulaşmak için farklı seçeneklerin olup
olmadığını araştırmak
Süreç
1. Grup üyeleriyle kısaca sosyal konuşmalar yapılır ve grup lideri tarafından
beşinci oturumda verilen bilgilerin ve paylaşımların özeti yapılır
2. “Arkadaşlar, bugün grubumuz karar verme basamakları, karar verme
basamaklarından amaçlar ve seçenekler üzerinde çalışacak.”
aşağıdaki sorular sorularak etkileşime devam edilir?
Üyelere
Daha önce bir karar
durumunda karar verme basamaklarını uyguladığınız yaşantılarınız oldu mu?
Karar verme durumunda amaçlarınızı belirlemede zorlandığınız yaşantılarınız
oldu mu?
Farklı seçenekler üzerinde düşünmeden karar verip pişman
olduğunuz yaşantılarınız oldu mu?
3. Üyelerle paylaşımlar tamamladıktan sonra, “karar verme ve karar verme
basamakları” ile ilgili açıklama yapılır:
“Karar verme, bir sorununuz veya bir fırsatınız olduğunu fark ettiğiniz zaman
başlamaktadır. Bunlar alan seçimi, basketbol takımına katılıp katılmama,
dershaneye devam edip etmeme, arkadaş seçimi, arkadaşlığı devam ettirip
ettirmeme vb. sorunlar veya fırsatlar olabilir. Bir karar verme durumunda önemli
olan bir sorunla veya fırsatla karşılaşıldığında ne tür bir kararın alınması gerektiği
konusunda açık olmaya çalışmaktır. Şimdi sizlere bir karar verme durumunda
uygulayabileceğimiz basamakları açıklayacağım. Bir karar verme durumunda
uygulayabileceğimiz beş basamak bulunmaktadır. Bunlar:
1. Amaçlar (Hedefler), (Neye ulaşmak istiyorum), 2. Seçenekler, (Ulaşacağım
şeye kaç farklı yoldan gidebilirim?), 3. Bilgi Toplama, (Bu yollar hakkında nasıl
bilgi sahibi olabilirim? Bilmem gereken şeyler neler?), 4. Seçeneklerin Etkileri,
(Bu yollar benim amacıma ulaşmama ne kadar yardımcı olacak?), 5.
Planlama,
gözden
geçirme
ve
uygulamadır.
(Seçtiğim
yolda
nasıl
ilerleyeceğim, Son zamanda yeni bir bilgi oluştu mu?, harekete geçme).
4. Karar verme ve sorun çözme becerileri arasında nasıl bir ilişki var sizce?
-Karar vermek bir sorunu çözebilir; ama aynı zamanda yeni bir sorun da
yaratabilir. Buna ek olarak sorun çözme becerisinin her aşamasında karar vermek
vardır. Dolayısıyla, etkili bir sorun çözme becerisi için, doğru kararlar verebilmek
şarttır. Aksi takdirde, yanlış kararlarla sorunlara sorun eklenecektir. Dolayısıyla
doğru kararlar, daha az sorun demektir.
Bizler karar verirken şu üç yoldan birini seçeriz:
- Kararsız kalır; başkalarının bizim için karar vermesini bekleriz.
-Sonuçlarını düşünmeden acele kararlar veririz.
-Seçeneklerimizi ve sonuçları göz önünde bulundurarak karar veririz.
Başkalarının
bizim
yerimize
karar
almasını
beklemek,
alınan
kararın
sorumluluğundan kaçmak demektir. Oysaki kararlarımızın sorumluluğu bize aittir.
Ayrıca bu karar verme gücümüzü yok saymak anlamına da gelir. Dolayısıyla,
sonuçlarının sorumluluğunu alarak kararlarımızı kendimiz vermeliyiz. Günlük
kararlarımız verirken (ne giyeceğiz, ne yiyeceğiz, televizyonda ne izleyeceğiz vb)
gerçekten çok düşünmemize gerek yoktur. Çünkü sonuçlarının hayati önemi
yoktur. Ancak önemli kararları alırken bu şekilde karar vermek, hayatımızı
etkileyecek ciddi sonuçlar doğurabilir.
5. Etkin karar vermede izlediğimiz adımlar şunlardır (adımları tahtaya yazın)
-Sorunu belirleme: Karar vermemiz gereken konu ne?
-Seçenekleri belirleme: Karar verme konusunda seçeneklerimiz neler? Bu
aşamada neler yapabileceğimize ilişkin bilgi toplarız.
-Seçenekleri değerlendirme: Seçeneklerin olumlu ve olumsuz sonuçları neler?
-Seçeneklerden en uygun olanını seçme
-Sonucu değerlendirme: Seçtiğimiz seçeneğin gerçekten uygun olup olmadığını
izleme
6. şimdi dört gruba ayrılın, size dağıttığım hikâyeleri tartışarak ve tahtaya
yazdığım adımları kullanarak en uygun kararın ne olduğunu bulmaya çalışın.
Sorun çözme adımları da karar verme adımlarına çok benzer. Sorun çözme
aşamaları da şunlardır:
- Sorunu belirleme: Sorunun ne olduğu tanımlanır.
-Çözüm seçeneklerinin belirlenmesi: Akla gelen tüm çözümler listelenir.
-Seçeneklerden birisinin seçilmesi: Çözüm seçeneklerinden en gerçekçi ve
uygulanabilir olanı seçilir.
-Çözüm seçeneğinin uygulanması ve değerlendirilmesi: Seçtiğimiz çözüm
seçeneği gerçekten sorunu çözebildi mi? Çözemediyse başka bir çözüm seçeneği
seçilerek yeniden denenir.
7. Üyelerden örnek olaylar düşünmeleri istenir ve oturuma son verilir.
7. OTURUM
Problem Çözme Basamaklarını Uygulama ve Doğrulama
Hedefler
1. Problem çözme aşamalarını kullanarak problemlerini çözümlemek
2. Problem çözme basamaklarını örnek olaylara uygulamak
Materyal
Süreç
1. Önceki oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu başlatın. Yazı tahtasına problem
çözme basamaklarını grup üyelerinin de katılımını sağlayarak (hatırlatma soruları
sorarak: problem çözme basamaklarının ilki neydi? gibi) tahtaya yazın.
2. Önceki oturumda verilen ödevi kimlerin yaptığını sorun ve ödevi yapan üyeleri,
grup olarak alkışlayın ve onları sorumluluklarını yerine getirdikleri için övücü sözler
söyleyerek daha sonraki ev ödevlerini yapmaları için teşvik edin.
3. Ev ödevlerini yapan gönüllü bir grup üyesinden başlayarak tüm grup üyelerinin EK3- Problem Çözme Basamakları Çalışma Formunda belirttikleri problemleri ve
çözüm önerilerini, kararlarını ve sonuçlarını grupla paylaşmalarını sağlayın. Grup
üyelerinin tümünün bu etkinliği katılımını sağlamak için teşvik edici olun.
4. Grup üyelerine herkesin günlük hayatında çeşitli problemler yaşayacağını ifade
ederek örnek problem durumlarını yazı tahtasında çözümleyin:
“Ali arkadaşları ile vakit geçirmek için şehir merkezine gidiyor. Arkadaşları ile
buluşmadan önce cüzdanını kaybettiğini fark ediyor. Ali bu durumda ne yapmalı?”
“İş görüşmeyi yapmak için hazırlanıp otobüs durağına gidiyorsunuz. Otobüs gelmesi
gerektiği halde vaktinde durağa gelmiyor. Bekliyorsunuz fakat bir türlü otobüs
gelmiyor. Görüşmeye geç kalmak istemiyorsunuz, ancak biraz daha beklerseniz
görüşmeye geç kalacaksınız? Ne yaparsanız?
“Sevdiğiniz bir arkadaşınız sizden istemediğiniz bir şeyi yapmanızı istediğinde ne
yaparsınız?
5. Oturumun kısa bir özetini yaparak grubu sonlandırın.
8, OTURUM
Hedefler
1. Problem çözmede bireysel hedefe ulaşmak
2. Problem çözme sürecinde olumlu hayal kurmayı öğrenmek
Süreç
Yedinci oturum üyelere özetlenerek hatırlatılır.Sekizinci oturumda neler yapılacağı
tekrar açıklanır. Ev ödevlerinin yapılıp yapılmadığı sorulur ve kontrolü yapılır. Her
öğrencinin doldurduğu
“Problem Çözmede Kendini İzleme Formu” gönüllü olan
öğrenciler tarafından okunur, paylaşımda bulunulur.
Lider tarafından Nezu, Nezu ve D’ Zurilla (2007)’ ya göre probleme olumlu
yönelmeyi engelleyen faktörler;
- düşük özgüven,
- olumsuz düşünme,
- olumsuz duygusal tepkilerde bulunma olarak hatırlatılır.
Araştırmacılar sonucu olumlu hayal etmenin düşük özgüvenin üstesinden gelmede
yardımcı olacağını ifade etmektedirler. Buna göre problem çözme sürecini bir tünelin
sonundaki ışığı görme olarak nitelendirecek olursak, düşük özgüven ve umutsuzluk
duygusu içerisinde olma bazen tünelin sonundaki ışığı görmeyi engelleyebilmektedir.
Başka bir deyişle bazı insanlar bir problemi başarıyla çözebilme boyutunda
kendilerini yetenekli görmemektedirler. Aslında zor ya da karmaşık problemin
üstesinden gelebileceğine dair bir insanı inandırmak oldukça zordur.
Bazen insanlar bunaldıklarında, problemin çözülmesi sonucunda elde edecekleri
olumlu sonuçlara odaklanmaktan ziyade problemle ilgili olumsuz duygulara
odaklanmaktalar yani dikkatlerini bu noktaya vermektedirler.
Probleme
olumlu
yönelimde
bulunmayı
ve
problemin
doğru
bir
şekilde
tanımlanmasını etkileyen boyutlardan biri de olumsuz düşünceler ve duygulardır.
Liderin olumsuz düşüncelere ilişkin açıklamaları şu şekildedir: Olaylar ile düşünceler,
duygular ve davranışlarımız arasında sizce nasıl bir ilişki var? Şöyle sorayım sizce
hissettiğimiz duygulardan öfkelenmemiz, kaygılanmamızın nedeni nedir? Başımıza
gelen olaylar mı yoksa başka bir şey mi? Ne dersiniz?
Oturumun bu bölümünde önce olumsuz düşünme faktörüyle ilgili açıklamalarda
bulunulur. Öfke duygusunu daha yakından tanımak amacıyla öğrencilere öfke ile ilgili
bir takım sorular yöneltilir ve çağrışımlar alındı. Öfke duygusu hakkında öğrenciler
ayrıntılı bilgilendirilir. Bu oturumda öfke oluşumunda etkili olan irrasyonel düşünceler
hakkında bilgi verilir.
Albert ELLIS’ in ABC kuramı üzerine konuşularak etkinlikler yapılır
A = olaydır; o anda başınızdan geçen ya da gerçekleşme olasılığı olan olaydır
B = inançtır; o olayla ilgili olarak kendinize ne söylediğinizdir ya da neye
inandığınızdır
C = sonuçtur; özellikle de duygusal ve davranışsal sonuç denilebilir; sahip olduğunuz
inanç ya da düşünce biçimine bağlı olarak hissettiğiniz duygular ve davranışlardır
(Akt: Genç2007).
Lider tarafından; öfkeyi dışa vurmak yatışmanın en iyi yolu değildir. Öfkeyi
yatıştırmanın bir yolu öfkeyi başlatan düşünceleri yakalayıp bunları analiz etmektir
(Akt. Genç 2007) denilir. Öfkeli tepki, yaşanılan durum hakkındaki düşüncenin
eseridir. Bir olay karşısında göstermiş olduğumuz duygu ve davranışlarımız, düşünce
ve inançlarımız tarafından yönlendirilir. Mantıksız inançlarımız ve düşüncelerimiz
öfkeye temel olan duyguların ortaya çıkmasına yol açar ve duygular davranışları
tetikler denilerek, yaşanılan duygu, düşünce ve davranışların iç içe birbiriyle bağlantılı
olduğu açıklandı. Birey, mantıkdışı inanç yaşadığında öfke, kendine acıma ve
depresyon duygularına sahip olma eğilimindedir.
İçe dönük olarak sızlanma, tahammülsüzlük, yakınma, disiplinsizlik ve erteleme
davranışları görülür (Çivitci, 2006). Görüldüğü gibi mantıkdışı inançlarımız bize zarar
vermektedir. Bu nedenle olaylara ilişkin düşüncelerimizin rasyonel olmasına dikkat
etmeliyiz, denilerek açıklama yapılır
Davranışın A-B-C sini açıklama amacıyla öğrencilere form dağıtılır. A sütununa; öfkeli
hissedilen durumlar, B sütununa; durum hakkındaki düşünceler, C sütununa; durum
hakkındaki duygular yazılır.
Lider tarafından; bizim tepki şeklimizi olayların belirlediği yolundaki yaygın inanışa
karşın, gerçekte tepkilerimizi doğrudan belirleyen şey, olayla ilgili yorumlarımıza
dayanan düşüncelerimizdir denilir. Duygularımızın davranışlara dönüşmesinde asıl
etkili olanın kafamızın içindeki olaylar olduğu ve nedenlerinin düşüncelerimizde
aranması gerektiği vurgulanır (Akt. Genç 2007). Öğrencilere, öfke duygusuna neden
olanın yaşanılan olay değil, olaya ilişkin düşünceler olduğu, eğer yaşanılan duyguyu
değiştirmek istiyorsak alternatif düşünceler geliştirmemiz gerektiği açıklanır. C
sütununda hissedilen duygulara, A sütunundaki durumların değil, B sütunundaki
düşünce ve inançların neden olduğu açıklanır.
Şimdi düşünceler ile duygular arasındaki ilişkiyi sizlere bir örnekle açıklayayım.
Farzedin ki çalışma arkadaşınız bitirilmesi gereken bir görevle ilgili olarak ricada
bulunduğunuz halde sizinle işbirliği yapmıyor. Bu olayı birçok anlama gelecek şekilde
yorumlayabilirsiniz. Örneğin iş arkadaşınızın size karşı olduğunu düşünebilirsiniz, bu
nedenle de tembellik yaptığını hatta sizinle birlikte çalışma düşüncesinin ona çok
saçma geldiğini düşünebilirsiniz, belki de arkadaşınız sizin ne istediğinizi anlamamış
olabilir, belki de birlikte yapılacak işin iyi olmayacağını düşünüyordur. Bu nedenle de
sizinle işbirliğine katılmıyordur.
Görüldüğü üzere her bir yorum ya da düşünce biçimi oldukça farklı duygulara neden
olabilmektedir (Akt. Çekici 2009). Şimdi sizlerle bu düşünme hataları (olumsuz
otomatik düşünceler) çeşitlerini tanımaya yönelik bir çalışma yapacağız. Şimdi ikili
olarak eşleşmenizi istiyorum. Bunun için eşleşmek istediğiniz üyenin yanına gitmenizi
istiyorum. Az önce dağıtmış olduğum “Düşünme Hataları Formu”nda yer alan
düşünme hataları çeşitlerinden hangilerinin sizde yoğun olarak görüldüğüyle ilgili
karşılıklı paylaşımda bulunmanızı istiyorum. “Olay-Düşünce-Duygu Üçgeni” formu
öğrencilere dağıtılarak önümüzdeki bir hafta boyunca yaşayacakları öfke uyandıracak
olayları, bu olaylara karşı geliştirdikleri düşünceleri ve duyguları kayıt tutmaları istenir.
Oturum süresince yapılanlar özetlenerek, paylaşımlar alındı. Bir sonraki oturumda
neler yapılacağı hakkında bilgi verilir.
9. OTURUM
Hedefler
1. Bilişsel yeniden yapılandırma
2. İrrasyonel düşünceler yerine rasyonel düşünceler koyabilme
1. Lider bir önceki oturumun özetini üyelerle birlikte yapar.
- Özetlemeden sonra geçen oturumdan bu yana üyelerin neler yaşadıklarını ve
geçen oturumla ilgili olarak değerlendirme ve paylaşımda bulunmaya teşvik etmek
amacıyla sorular sorar;
- Geçen oturumda ele alınan konularla bağlantılı olarak bir hafta boyunca neler
yaşadınız? Paylaşır mısınız?
- Geçen oturumun size düşündürdükleri nelerdir? Yani duygu ve düşünceleriniz
nelerdir?”
2. “Bu oturumumuzda hatalı düşüncelerin ve irrasyonel düşüncelerin yerine sağlıklı
olanları nasıl koyacağımızı öğreneceğiz. Şimdi bu oturumumuzda irrasyonel
düşüncelerin ne olduğu ve nasıl değiştirileceği üzerinde çalışacağız.
Şimdi sizlere irrasyonel düşüncelerin ne olduğunu açıklayacağım;
İrrasyonel Düşüncelerin Açıklanması:
Öfkelenmemizin, üzülmemizin ya da sevinmemizin nedeni olayların kendisi
değildir. Duygularımızın asıl nedeni olayla ilgili düşüncemiz yani değerlendirmemiz ya
da inancımızdır. Yani duygularımızın nedeni olayın kendisi değildir. Geçen
oturumdan da hatırlayacağınız üzere Akılcı Duygusal Davranışçı Terapi (ADDT)’ ye
göre;
A: Olay,
B: İnanç ya da düşünce,
C: Duygusal ve davranışsal sonuçlar idi.
A (olayın kendisi, harekete geçiren güç) C’ ye (duygusal sonuca) neden olmaz.
C’ nin oluşumunda esas olarak rol oynayan faktör kişinin A’ nın
gerçekleşmesiyle ilgili sahip olduğu inancı, düşüncesi yani B’ dir. Yani C nin
nedeni A değil B’ dir (Dryden, 1995)
Ellis’ e göre biz insanlar akılcı yani mantıklı düşünme kapasitesinde olabildiğimiz gibi
bir o kadar da akılcı olmayan düşünme (irrasyonel düşünce) biçiminde düşünme
eğilimindeyiz. Şimdi rasyonel ve irrasyonel düşüncelerin özelliklerini bir inceleyelim.
Rasyonel düşünceler adı üstünde mantıklı ya da akılcı düşüncelerdir. Bu tür
düşünceler mantıklı, deneysel olarak sınanabilir, esnek, uyum sağlayıcı duyguların
hissedilmesini sağlayan ve en önemlisi de bireyleri amaçlarına ulaşmalarında
yardımcı rolde olan düşüncelerdir. İrrasyonel düşünceler ise, rasyonellerin tersine
mantıksal açıdan tutarsız, deneysel açıdan sınanamayan, esnek olmayan aksine
katı, uyum sağlayıcı olmayan rahatsızlık verici boyuttaki sağlıksız olumsuz duyguların
yaşanmasına neden olan ve kişinin amaçlarına ulaşmasında engel niteliği taşıyan
düşünce biçimleridir. Özetle rasyonel düşünmek hayatı kolaylaştırıyorken irrasyonel
düşünmek ise daha da zor hale getirebilmektedir.
Şimdi sizlerle irrasyonel düşüncelerin neler olduğuna bir bakalım;
Ellis irrasyonel düşünceleri temelde 4 çeşide ayırmıştır. Bunlar “İrrasyonel
Düşünceler” isimli posterimizde de gördüğünüz gibi,
1. Dayatmacılık (-meli, -malı ) :
İsteklerin ya da tercihlerin yerine dayatmacı olmaktır. Örnekler: Her ne yaparsam
yapayım en iyisi olmalıyım, Hayat bana karşı bu kadar acımasız olmamalı, Herkes
tarafından sevilmeliyim.
2. Korkunçlaştırma (...çok berbat, çok korkunç):
Olaylar için aşırı ve abartılı olumsuz değerlendirmelerde bulunmadır. Örnekler:
Bundan daha kötüsü olamaz. Bunu başarabilmem mümkün değil böyle bir şeyle karşı
karşıya kalmak çok korkunç bir şey daha ne olabilirdi ki!
3. Düşük engellenme eşiği (Buna dayanamam, katlanamam):
Kişinin bir olayın verdiği rahatsızlığa katlanamayacağına ilişkin abartılı algılama
biçimidir. Örnekler: Böylesine ağır çalışıyorum hayat bu kadar zor olmamalı artık
katlanamıyorum, Hayatımda belirsizlikler o kadar çok ki bu soru işaretleriyle yaşamak
zorunda olmaya dayanamıyorum. Soruyorum kendime niye ben böyleyim diye!
4. Kendisine ve başkalarına genel değer biçme (…yapamazsam/yapamazsa işe
yaramazın tekiyim/teki) :
Kendisi ve başkalarına ilişkin genel bir değerlendirmede bulunmaktır.
Örnekler: O düşüncesiz biri zaten biliyordum. Kötü bir konuşmacıyım. Ben
başarısız bir insanım.
Şimdi sizlerle “Düşünce Kaydı ve Değişimi Formu” nu birlikte inceleyelim.
Özellikle bu oturumda sizlerle D, E ve F boyutları yani irrasyonelleri tartışma ve
çürütme, etkili düşünce yani rasyonel düşünceyi üretme ile yeni duygu ve davranışlar
üzerinde çalışacağız. Şimdi birlikte bunların ne demek olduğuna bakalım.
Lider üyelerle birlikte formu ve posterleri de kullanarak açıklamalarda
bulunur.
Dr Bay /Bayan Akılcı” egzersizi uygulaması
Şimdi sizlerle irrasyonel düşüncelerinizi belirlemek ve rasyonel düşüncelere nasıl
çevirebileceğinize ilişkin “Dr. Bay/Bayan Akılcı” isimli bir çalışma yapacağız.
Herkesten bireysel olarak irrasyonel düşüncelerini içeren bir mektup yazmasını
istiyorum. Bu mektubu yazarken rumuz kullanabilirsiniz. Mektubunuza Dr. Bay/
Bayan Akılcı diye hitap ederek başlayabilirsiniz. Mektupların yazımı tamamlandıktan
sonra karıştıracağım ve herkes bir mektup çekecek. Çektiğiniz mektup kendi
mektubunuz olursa lütfen bana geri vererek başka bir mektup çekiniz. Artık bu
noktada her biriniz elinize gelen mektuba Dr. Bay/Bayan Akılcı olarak yanıt
yazacaksınız. Tabii ki bunu yaparken akılcı olmayan düşünceler neler öncelikle onları
bulmanız gerekiyor. Sizden istediğim akılcı düşünceleri yazarak mektubu sahibine
ulaştırmanız. Sorusu olan var mı?
“Haydi Rasyonel Olalım, Haydi Rasyonel Düşünelim” adlı oyunun oynanması:
Şimdi irrasyonel düşünceleri rasyonele çevirebilmek için birlikte bir grup oyunu
oynayacağız. Oyunumuzun adı “Haydi Rasyonel Olalım, Haydi Rasyonel
Düşünelim. Şimdi odanın köşesinde duran iki büyük masayı birleştirmemiz
gerekiyor. Bana yardımcı olabilir misiniz? Oyun nasıl oynanıyor şimdi sizlere onu
açıklayayım. Oyun sırayla oynanıyor ilk sırada olan kişi zarı atar. Zarda gelen sayı
kadar piyonunu ilerletir. Piyonun geldiği karede ne yazıyorsa kişi onu yerine
getirir. Gördüğünüz gibi oyun kartonundaki karelerde çeşitli özellikler yer alıyor.
Bazı karelerde rol oynama yap, bazılarında kart çek, bazılarında ise bildiğin
irrasyonel düşüncelerle dolu bir şarkıyı yüksek sesle söyle, bazılarında ise “Haydi
Rasyonel Olalım, Haydi Rasyonel Düşünelim” sözünü rap müzik tarzında üç kere
söyle daha sonra grupla beraber söyle gibi ifadeler yer almaktadır. Sanırım herkes
hazır başlıyoruz o zaman.
Lider “Düşünce Kaydı ve Değişimi Formu” üzerinde gerekli açıklamaları
yaptıktan sonra üyelerin bilgilerinin pekişmesi amacıyla “Haydi Rasyonel Olalım,
Haydi Rasyonel Düşünelim” isimli masa oyununa geçilir ve oturum sonlandırılır.
10. OTURUM
Hedefler
1. Kişilerarası iletişim becerilerini değerlendirme
2. oturumu sonlandırma
Öncelikle dokuzuncu oturum kısaca özetlenir ve daha sonra verilen ev ödeviyle ilgili
paylaşımlara geçilir. Grup üyelerine iletişim engelleri ile ilgili kısa bilgi verildikten
sonra "İletişim Engelleri" adlı etkinlik uygulanır. İletişim engellerinin yer aldığı (form-1)
tahtaya asılır ve iletişimi engelleyen ifade örneklerinin yer aldığı (form-2) verilir. Grup
üyelerinden her ifadenin karşısına hangi iletişim engelini temsil ettiğini yazmaları
istenir. Daha sonra grup üyelerine:
"Çevrenizdeki kişilere karşı bu tür ifadeler kullanıyor musunuz?"
"Hangi durumlarda kullanıyorsunuz?"
"Sizce ne hissediyorlar?"
"Size karşı bu ifadeler kullanıldı mı?"
"O zaman neler hissettiniz?"
benzeri sorular sorulur. Paylaşımlardan sonra etkinlik sonlandırılır.
Grup üyelerinin iletişim engelleri konusunda farkındalık kazanmalarını sağlamak
amacıyla grup üyelerinden ikili eş olmaları istenir. Eşlerden birinin konuşmacı ve
diğerinin de dinleyici olacağı açıklanır. Grup lideri dinleyici rolündeki grup üyelerini
yanına çağırır ve yapmaları gerekenleri kısaca açıklar. Daha sonra önceden
hazırlanan not kâğıtlarında yazılı olan iletişim engelleri dinleyici rolündeki üyelere
dağıtılır ve konuşmacının konuşması süresince söz konusu iletişim engelini
kullanmaları istenir. Alıştırma sonunda konuşmacı rolündeki üyelerden yaşadıkları
duyguları paylaşmaları istenir ve alıştırma sonlandırılır.
-Oturumların sonuna gelindiği için grup sonlandırılır.
Liderin kapanış egzersizine ilişkin açıklaması şu şekildedir:
“ Grup oturumumuzu sonlandırmadan önce sizlerle eğlendirici bir oyun oynayacağız.
Oyunumuzun adı “Ben Kurbağayım Böcek Yerim!”. Aramızdan bir ebe seçeceğiz.
Ebe kurbağa olacak, geriye kalanlar ise böcek. Şimdi bir su kenarında olduğunuzu
hayal edin. Böcekler başlangıçta odanın bir köşesinde duracaklardır. Kurbağayla
aralarında üç dört metre mesafe olması gerekiyor. Kurbağanın tam arkası güvenli
bölgedir. Böceklerin amacı, kurbağaya yakalanmadan güvenli bölgeye yani karşıya
geçmektir. Şimdi oyun başladığında kurbağa, oyun alanı içinde hoplaya zıplaya
dolaşacak ara sıra da birden bire böceklere arkasını dönecektir. Böcekler kurbağanın
yüzünü kendilerine döneceğini fark ettikleri anda yakalanmadan sessizce güvenli
bölgeye kaçmalıdırlar. Kurbağa yüzünü döndüğünde ise böceklerin kıpırdamadan
oldukları yerde durmaları gerekmektedir. Kıpırdayan böceği kurbağa fark ettiğinde bir
hamle de yiyecektir. Kurbağaya yem olan böcek oyundan çıkar. Oyunumuz en son
bir böcek kalana dek sürecektir. En sona kalan böcek bir sonraki oyunda kurbağa
olacaktır”.
FORM -1
FORM–2
devam edersen olacaklardan ben sorumlu değilim.”
kendine gelip ders çalışmalısın.”
çalışmalısın.”
FORM-3
1.
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
2.
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
3.
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
4.
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
5.
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
Kaynaklar :
Çekici, Ferah, and S. Sonay GÜÇRAY. "Problem Çözme Terapisine Dayalı Beceri
Geliştirme Grubunun Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Problem Çözme Becerileri
Öfkeyle ilişkili Davranış Ve Düşünceler ile Sürekli Kaygı Düzeylerine Etkisi."
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21.2 (2012).
Deniz, M. E., Hamarta, E., & Arslan, C. (2011). Riskli gruplar için yaşam becerileri
geliştirme programı (Life skills development program for risky groups). Ankara: Maya.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik Ve Danışma Hizmetleri Genel
Müdürlüğü. İlköğretim Ortaöğretim Kurumları Sınıf Rehberlik Programı Etkinlik
Örnekleri, Ankara 2007.
SOSYAL BECERİ EĞİTİM PROGRAMI
1. OTURUM
Tanışma, Programın Amaç ve Öneminin Açıklanması, Grup Kurallarının
Belirlenmesi
Hedefler
1. Grup üyelerinin birbirleriyle tanışıp grup yaşantısında rahat olmasına yardımcı
olmak,
2. Programın amacı ve önemi hakkında gruba açıklama yapmak,
3. Grup kurallarını belirlemek.
Materyal
Kağıt, kalem, iğne, yazı tahtası, tahta kalemi, plastik top.
Süreç
2. Grup
üyelerine
önceden
hazırlanmış
kâğıt
etiketleri
dağıtarak
isimlerini
yazmalarını ve bu etiketleri yakalarına takmalarını söyleyin.
3. Grup üyeleriyle grubun amacı hakkında daha önce yapılan bireysel görüşmeler
hatırlatılarak grup lideri olarak grubun amacını bir kez daha grupla paylaşın.
Grubun genel amacının, gruptaki bireylerin yaşam becerilerini geliştirmek,
problemler
karşısında
etkili
kararlar
vermesine
yardımcı
olmak,
stres
yaşantılarıyla etkili başa çıkarak kendilerini iyi hissetmelerini ve çevreleriyle
sağlıklı iletişim kurabilmeleri konusunda bilinç ve beceri kazanmalarına katkı
sağlamak olduğunu açıklayın.
4. Grup üyelerine kişisel amaç ve beklentileri olup olmadığını sorun ve bunları diğer
grup üyeleri ile paylaşmalarını sağlayın.
çalışmalarındaki önemini vurgulayın. Grup kurallarından bazılarını grup lideri
olarak gruba önerin ve bunları tahtaya yazın. Grup üyelerine bu kurallar
hakkındaki düşüncelerini ve bu kurallara eklemek istediklerinin olup olmadığını
sorun.
b. Grup
üyeleri
gruptaki
aktivitelere
katılıp
katılmama
konusunda
zorlanmaz.
c. Herkesin konuşma hakkı vardır ve grupta bir üye konuşurken diğerleri
dinler ve arkadaşının sözünü kesmez.
d. Grup üyeleri birbirlerine saygılı davranmalıdır.
2. OTURUM
Duyguları Tanıma ve İfade Etme
Hedefler
1. Duygularını tanıma ve ifade etme becerisini geliştirmek.
2. Duygularını ifade etmek için kullandığı kelime dağarcığını geliştirmek.
3. İletişimde ben dilini kullanma becerisini geliştirmek.
4. Konuşurken karşımızdaki kişinin yüzüne bakarak göz iletişimi kurmak ve beden
dilini etkili bir şekilde kullanmak.
5. Sözel olmayan mesajların önemini kavramak.
Materyal
Kalem, kağıt, ben dili ve sen dili örnekleri formu.
Süreç
1. Önceki oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu başlatın. Grup üyelerine
“duygu” kavramını sorun ve düşüncelerini açıklamaları için destekleyin. Duygu
kavramı hakkındaki düşüncelerini paylaşmalarından sonra duyguyu tanımlayarak
davranışlarımız üzerindeki etkisini kısaca açıklayın.
‘Duygu: Bireyin yaşantıları sonucunda ortaya çıkan beynimizin bize hissettirdiği, bazıları
hormonsal bazıları da zihinsel sebeplerden oluşan çeşitli hislerdir.
2. Grup üyelerinin duygularının farkındalığını geliştirmek için aşağıdaki soruları
yöneltin:
a. Yakın bir akrabanızı kaybettiğinizde ne hissedersiniz?
b. Tuttuğunuz takımın galip geldiği bir maç sonunda kendinizi nasıl
hissedersiniz?
c. Arkadaşlarınızla birlikteyken kendinizi nasıl hissedersiniz?
d. Çok zengin olsanız ne hissedersiniz?
e. Birisinden bir hediye aldığınızda ne hissedersiniz?
3. Grup üyelerini sorularla ilgili paylaşımlarını aldıktan sonra, bu duyguların
yaşamımız üzerindeki etkileri hakkında aşağıdaki açıklamaları yapın.
Duygular yaşamın rengi, “tadı tuzu”dur
Duygu yaşamak, duygulanmak insanın sahip olduğu en önemli özelliklerinden birisidir.
Duygunun yaşanmadığı bir yaşam düşünülemez.
Duygular insan yaşamına her an eşlik eder
Yaşadığının farkında olan insanoğlu, kendisinde ve çevresinde olup bitenleri bir yandan
algılarken bir yandan da bunları değerlendirir ve yorumlar. Bu sürece her zaman çeşitli (bazen belli
belirsiz, bazen de çok yoğun) duygular eşlik eder.
Duygular öncelikle bir histir
Hissetmek insanın en temel özelliklerinden birisidir. Duygular da her şeyden önce bir histir.
İnsan bazen ayrıştıramasa da adlandıramasa da hissettiğinin farkındadır.
Duygular aynı zamanda bir sezgidir
Duygular bazen görünürde açık bir veri olmadığı halde bazı şeylerin kavranmasını,
görünenin ve söylenenin ötesinin sezilmesini sağlar. Adlandırılamayan ya da fark edilmeyen ip
uçlarının yakalanması ile yaşanan duygu aslında bir şeylerin sezilmesidir.
Duygular yönlendiricidir
Duygular insanın en önemli yönlendiricileridir. İnsanı nasıl davranması gerektiği ve
yaptığının doğru ya da yanlış olduğu konusunda uyarır.
Duygular yaşananları anlamlandırır
Duygular insanın yaşadıklarını anlamlandırmasını sağlar.
Duygular iç dünyamızı yansıtır
Yaşadıklarımız bir yandan iç dünyamızda değerlendirilirken bir yandan da bazı duyguların
canlanmasına neden olur. Hangi duygunun canlanacağını ise yaşadıklarımızın iç dünyamızdaki
anlamı belirler.
Ehlileştirilmeyen duygular insanın yaşamını alt üst edebilir
İnsanın psikolojik gelişimi bir yandan da duyguların ehlileştirilmesi sürecidir. İnsanın
duygulardan kaynaklanan itkileri denetleyememesi (örneğin öfkesini denetleyemeyen bir kişinin
kendisine ve çevresine zarar vermesi) kişilerarası ilişkileri olumsuz etkiler.
Duygular ilişkilerimizi etkiler
Duygular kişiler arası ilişkileri etkileyen en önemli etmenlerden birisidir. Birlikteyken iyi
duygular hissettiğimiz insanlarla daha çok birlikte olmak isterken rahatsızlık verici duygular
hissettiren insanlardan uzak durmaya çalışırız.
Duygular düşünceden, düşünceler duygulardan etkilenir
Duygular ve düşünceler sürekli dinamik bir etkileşim içindedir. Birincil olarak hangisinin
etkili olduğu arayışı cevabı olmayan bir arayıştır.
Duygular yalnız bugünle ilişkili değildir
Duygular yalnız bugünle ilişkili değildir. Özellikle sık sık ve daha yoğun yaşanan duygular
eskiden kalanların canlanmasından başka bir şey değildir.
Duygular çoğu zaman iç içe yaşanır
İnsan hiçbir zaman saf ve tek bir duygu yaşamaz, hissettikleri her zaman birçok duygunun
karışımından oluşur. Genellikle birden fazla duygu iç içe yaşanır. Bazen bir duygunun diğerini
maskelediği gözlenir. Duyguları mümkün olduğunca ayrıştırmak kendini tanıma ve anlama
sürecinde çok önemli köşe taşlarıdır.
Bazı duygular basit koşullanmalardır
İnsan davranışını belirleyen etmenlerden birisi de koşullanmalardır.
Duyguları her zaman tetikleyen bir şey vardır
Hiçbir duygu kendiliğinden canlanmaz. Fark edilsin ya da edilmesin yaşanan duyguyu her
zaman tetikleyen bir şey mutlaka vardır. Televizyonda izlenen bir haber, yolda karşılaşılan her
hangi bir görüntü, birisinin bir sözü ya da bakışı gibi basit görünen olaylar bile bazen beklenenin
çok ötesinde duygular yaşanmasına neden olabilir.
Duyguları güdüleyicidir.
Kişinin belli yönde davranmasını motive eder.
Duygular yargılamayı etkiler
Neyin iyi neyin doğru olduğu konusunda karar verirken duygulardan yararlanırız. Kendimizi
daha iyi hissetmemizi ve olumlu duygular yaşamamızı sağlayan olaylara ve insanlara daha olumlu
gözle bakarız
Duygulara karşı her zaman çeşitli yargılarımız vardır
Bazı duyguları neden yaşadığımızı anlayamaz ve yaşadığımız için rahatsız oluruz.
Duygularla ilgili yargılarımız bizi o duyguyu yaşadığımız için kendimizi kınamamıza yol açar. Oysa
duyguları olduğu gibi kabullenmek, anlamaya çalışmak daha yararlı bir yaklaşımdır
Benzer durumlarda hep aynı duygunun yaşanması bir iç çatışmaya işaret eder
Bu durum insanın iç dünyasını anlamada önemli bir ipucudur. Tekrarlayan biçimde benzer
durumlarda aynı duyguyu yaşama çözümlenemeden kalmış bir iç çatışmanın göstergesidir.
Duyguların ayrıştırılması sanıldığından zor bir süreçtir
Birçok duygunun iç içe yaşanması ve bazı hislerin ifade edilmesi güç nitelikler taşımasına
neden olur.
Duygular mantıklı düşünmeyi etkiler
Duyguların insanın mantıklı düşünmesini ve davranmasını engellediği düşünülerek insanı
zayıflattığı ileri sürülür. Oysa insanı zayıflatan duyguların anlamını doğru yorumlayamamasıdır.
Duyguların insanı zayıflattığının düşünülmesinin en önemli nedeni duyguyu hissetmek ve
farkına varmak ile duygunun oluşturduğu itkilere denetimsizce kapılmanın birbirine karıştırılmasıdır.
Duygunun akılcı karar vermeyi engelleyeceği yargısı ile de duygu yaşamanın kişiyi zayıflattığı
varsayılır. Oysa duygunun yol göstericiliğinin uygun biçimde kullanılması akıl yürüterek fark
edilmeyenlerin farkına varılmasını sağlar.
4. Grup üyelerine olumlu ve olumsuz duygularını ve bu duygularına neden olan
yaşantılarını sorun. Grup üyelerine model olmak amacıyla kendi yaşantınızdan
örnekler verin.
5. Grup üyelerinin olumlu ve olumsuz duygu paylaşımlarını Ek-1 deki “OlumluOlumsuz Duygu-Yaşantı Formu”nu doldurmaları için grup üyelerine dağıtın.
Böylece grup üyelerinin farklı duyguları tanımalarını ve kendi duygularını fark
etmelerini sağlayın.
6. Grup üyeleriyle “Duygu Tombalası” oyununu oynayın.
Duygu Tombalası
Üzerinde olumlu ve olumsuz duyguların yazılı olduğu küçük kartlar hazırlayın.
Hazırlamış olduğunuz kartları tombala torbasına atın. Grup üyelerine sırasıyla birer
kart çekmesini isteyin. Kartı çeken üye kartı göstermeden grubun önünde bu duyguyu
canlandır. Diğer grup üyeleri de bu duyguyu tanımaya çalışır. Duyguyu doğru
tanımlayan üyeler ödüllendirilir.
7. Grup üyelerine “ben dili ve sen dili” kavramlarını açıklayın. İletişimde ben dilinin
önemini fark etmeleri için önce ben dili ve sen dili ile ilgili örneklerin yer aldığı Ek2’deki “Ben Dili ve Sen Dili Örnek Formu” nu dağıtın. Formdaki örnekler
üzerinde grup üyelerinin düşüncelerini grupla paylaşmaları sağlayın. Grup lideri
olarak ben dili ve sen dili ile ilgili farklı örnekler üzerinde “rol yaparak” tepki verin,
daha sonra grup üyelerinin benzer şekilde tepki verecekleri örnekler üzerinde
durun.
8. Oturumun özetin yaparak oturumu sonlandırın.
EK 1. Olumlu-Olumsuz Duygu-Yaşantı Formu
Olumlu Duygum
Yaşantım
Olumsuz Duygum
Yaşantım
EK-2. Ben Dili ve Sen Dili Örnek Formu
1. Sen Dili: Sen ne kadar sorumsuz bir insansın.
Ben Dili: Söz verdiğin şeyleri yapmaman beni zor duruma düşürdüğü için
sinirleniyorum.
2. Sen Dili: Çok konuşuyorsun, yeter artık.
Ben Dili: Sürekli konuşman beni sinirlendiriyor ve sıkılıyorum.
3. Sen Dili: Ne kadar dikkatsizsin.
Ben Dili: Yanımdan geçerken dikkatsizce davranarak bana çarpman beni
rahatsız etti.
3. OTURUM
Etkili Dinleme Becerisi
Hedefler
1. Etkili dinleme becerisini geliştirmek,
Materyal
Süreç
b. Söylenen üzerinde düşünüp, bunu da başınızı dinlediğiniz belirtecek biçimde
sallayarak ya da “hı hı” diyerek karşınızdakine hissettirin.
d. Söylemek istediğinizi ifade edin. Bunu da soru sorarak, ya da duygularınızı ve
fikirlerinizi söyleyerek ifade edin.
karşılaşması”nı etkili dinleme becerilerini kullanarak canlandırmalarını isteyin.
Canlandırma sonunda grup üyelerini alkışlayarak bu davranışları pekiştirin.
mesajlarında
sözel
mesajlar
kadar
önemli
olduğunu
açıklayın.
Duygu
ve
düşüncelerimizi bazen sözsüzde ifade ettiğimizi belirtin. Gruba sözel ve sözel
olmayan mesajların neler olduğunu açıklayın.
4. OTURUM
Atılgan Davranabilme
Hedefler
1. Atılgan ve atılgan olmayan davranışı tanımlamak,
2. Atılgan davranışları geliştirmek.
Materyal
Süreç
1. Önceki oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu başlatın.
2. Grup üyelerine “Elektirik faturasını yapırmak için beklerken başka bir kişinin sırayı
beklemeden sizin önünüze geçtiğini fark ettiğinizde ne yaparsınız?” sorusunu sorarak
grup üyelerinin verdiği cevapları atılgan, saldırgan ve pasif davranış olarak yazı
tahtasına yazın. Atılgan ve saldırgan davranış hakkında gruba kısaca bilgi verin,
atılgan saldırgan ve pasif davranışları birbirinden ayıran özellikleri gruba açıklayın.
6. Atılgan davranışın geliştirilmesinde aşağıdaki alıştırmaları grup üyelerine yaptırın:
a) Hayır Deme: Grup üyelerinin hepsinin yanındakinden bir istekte bulunmasını
isteyin. İstekte bulunulan kişide “Hayır” tepkisi vermesini söyleyin, sonra hayır tepkisi
veren kişiyi grup olarak alkışlayın. Daha sonra bu alıştırmanın önemi ve amacının
“HAYIR” demeyi öğrenme ve alkışa alışma olduğunu açıklayın.
b) Aşağı Bastırma: Grup üyelerinin ikişerli gruplara ayrılmasını ve ayakta durmasını
isteyin. Üyelerden her birinin sırasıyla karşısındakinin omzuna kollarını uzatarak
aşağıya iyice bastırmasını söyleyin. Daha sonra bu etkinliği niçin yaptığımız
konusunda grup üyelerinin görüşlerini alın. Grup üyelerine etkinliğin amacının “bir
kimse eğer razı olmazsa, eğilmezse, karşısındaki onu ezemez, eğemez” olduğunu
paylaşın.
Ev Ödevleri:
b) Olumsuz duygularını, ailesine, arkadaşlarına, küçüklerine söylemelerini,
c) Çevrelerinde tanımadıkları ancak, çoğu zaman gördükleri kişilere günaydın, iyi
5. OTURUM
Öfke ve Öfke Kaynakları
Hedefler
1. Öfke duygusunun doğal bir duygu olduğunu fark etmek,
2. Öfke kaynaklarının neler olduğunu fark etmek,
3. Öfke durumlarında duygu, düşünce ve bedenimizde meydana gelen değişiklikleri
tanımak.
Materyal
Süreç
1. Önceki oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu başlatın. Grup üyelerine
öfkenin ne olduğu sorun. Grup üyelerinin görüşlerini alın. Daha sonra aşağıdaki
açıklamaları yapın.
Açıklama
Öfke genel anlamıyla “bireyin bir engellenme durumuyla karşı karşıya kalması,
herhangi bir saldırıya maruz kalması, incinmesi, yoksun bırakılması ya da tehdit
algılaması gibi durumlarda hissettiği bir duygudur”.
Öfke duygusu insan doğasının bir parçasıdır.
 ÖFKE BİR DUYGUDUR
 ÖFKE DOĞAL BİR DUYGUDUR
 ÖFKE YAŞANMASI GEREKEN BİR DUYGUDUR
Bu duygu genellikle, neden olarak görülen bireye ya da nesneye yönelik olarak
ortaya konulan tepkilerle kendini göstermektedir. Bu tepkilerin ortaya konuluş
biçiminin genellikle olumsuz olması, öfke duygusunun da olumsuz bir duygu olarak
tanımlanmasına yol açmıştır.
Diğer bütün duygular gibi öfkenin de insan yaşamında önemli bir yeri vardır. Öfke
insanın doğasında işlevi olan bir duygudur. Öfkeyi işlevsel olmaktan çıkaran,
olumsuz bir duygu haline getiren onun olumsuz bir biçimde ifade edilmesidir.
Öfke duygusu doğamızın bir parçasıdır. Bizler var olduğumuz sürece bu duygu da
bizimle birlikte var olacaktır. O halde ne yapmamız gerekmektedir? Tabi ki öfkemizi
yaşamamız ve ortaya koymamız. Ancak doğru olan öfkemizi ifade ederken olumlu
biçimde ifade etmektir.
2. Grup üyelerinde en çok öfke duygusu oluşturan durumları belirlemek amacıyla
Ek-3 Öfke Davranışı Formu nu dağıtın ve grup üyelerinin bu formdaki ifadelerden
kendilerinin en çok yaşadığı öfke durumlarını doldurmalarını isteyin.
3. Grup üyelerine “Öfke Davranışı Formu”ndaki durumlarla ilgili açıklamalar yapın.
İstediğini
alamama,
haksız
davranış,
kavgalar,
azarlanmak,
anlaşılmamak,
sınırlanmak, saygısızlık, engellenme ve eleştirilmek kavramlarını açıklayınız.
4. Grup üyelerinden Öfke Davranışı Formunda işaretledikleri kendilerini öfkelendiren
bir olay ya da kişiyle ilgili düşüncelerini paylaşmaları isteyin
5. Grup üyelerine paylaştıkları öfke yaşantıları ile ilgili aşağıdaki soruları sorarak
süreci devam ettirin:
 Öfkelenmenizin sebebi ne?
 Herkesin arada sırada öfkelenebileceğini düşünüyor musunuz?
 Öfkelendiğinizde bedeninizde ne gibi fiziksel değişikler ve belirtiler ortaya
çıkıyor?
 Öfkelendiğinizde neler hissediyorsunuz?
 Öfkelendiğinizde nasıl duygular ortaya çıkıyor?
 Öfkelendiğinizde neler düşünüyorsunuz?
6. Grup üyelerinin verdikleri cevaplara ek olarak Ek-4 Öfke ve Etkileri Açıklamasını
tahtaya asın ve açıklamadaki öfkenin yarattığı fiziksel, duygusal, davranışsal ve
düşünsel etkiler ile ilgili bilgileri üyelerle birlikte okuyun.
7. Öfkenin yarattığı fiziksel, duygusal, davranışsal, düşünsel etkilerin önemi
vurgulanarak etkinliği sonlandırın.
EK 3. Öfke davranışı formu
Durumlar
İstediğini alamama
Haksız davranış
Kavgalar
Azarlanmak
Anlaşılmamak
Sınırlanmak
Saygısızlık
Engellenme
Eleştirilmek
Evet
Hayır
EK-4 ÖFKE VE ETKİLERİ
İnsanlar herhangi bir engellenme ya da öfke uyandıran bir durum ile
karşılaştığında bedeninde fizyolojik ve fiziksel değişikliklerle ortaya çıkar. Bunlar
neler olabilir?
 Kalbin hızlı hızlı atması.
 Yüzün öfkeden kızarması.
 Bağırmak.
 Göz bebeklerinin büyümesi.
 Yumrukların sıkılması.
 Sindirimin yavaşlaması.
Öfke, bazen örtülü bir biçimde de ortaya çıkabilir, öfke buzdağına
benzetilebilir, yani öfkenin ortaya çıkmasına yol açan pek çok duygu burada gizlidir.
Suyun altında kalan bu duygulara temel duygular adı verilir. Temel duygular birikip,
sertleşip, katılaşınca, buzdağının tepesindeki öfkeyi oluşturur. Bu temel duygular ise
kıskançlık, üzüntü, merak, yalnızlık, dışlanmışlık hissi, kaygı, hayal kırıklığı, haksızlık,
anlaşılamamak ve sıkıntı gibi duygulardır. Buzdağının üstünde öfke duygusu vardır
ve bir türlü çözümlenmemiş bu duygulara sıkı sıkı tutunur.
Öfkenin doğrudan ve üstü kapalı davranışsal belirtileri vardır. Doğrudan
davranışsal öfke işaretleri, fiziksel ve sözel saldırı, aşırı eleştiricilik, kusur buluculuk,
önyargılılık, sorun çıkarma, isyankâr davranışlarla kendini gösterebilir. Doğrudan
davranışsal bir öfke işareti olan saldırganlıkta amaç öfke duyulan kişiye zarar
vermektir. Saldırgan nitelik taşıyan eylemler tehdit etmek, hakaret etmek ve
iğnelemek gibi sözel ya da dayak gibi fiziksel biçimlerde olabilir.
Üstü kapalı davranışsal ve sözel işaretler, güvensiz, kıskanç, tartışmacı, alaycı
ve yargılayıcı davranışlar biçiminde olabilir.
düşünceleri bireyin kendisi geliştirebildiği gibi kalıplaşmış düşüncelerin kaynağı
ailesin ve çevresindeki diğer insanlar olabilir. Ergenlerde ortak olarak görülen akılcı
olmayan inançları şu şekilde sıralanabilir:
 Eğer arkadaşlarım beni sevmezse bu benim için çok kötü olur.
 Hata yapmamalıyım.
 Duygularımı göstermemeliyim.
 Bu ailemin hatası, zavallı/mağdur olan benim.
 Eğer istediklerim yolunda gitmezse bu benim için korkunç olur.
 Arkadaşlarıma uyum sağlamalıyım.
 Eleştirilmeye katlanamam.
6. OTURUM
Öfke Kontrolü
Hedefler
1. Öfke durumunda verilen uygun ve uygun olmayan tepkileri fark etmek
2. Öfke duygusunu kontrol etmek
Materyal
Süreç
1. Önceki oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu başlatın.
2. Grup üyelerine öfkeyi ifade etme yollarını tahtaya yazarak aşağıdaki açıklamaları
kısaca yapın. Daha sonra grup üyelerinden, kendi öfkelendikleri zamanlarda daha
çok hangi tepki biçimlerini kullandıklarını belirleyip paylaşmalarını isteyin.
ÖFKEYİ İFADE ETME YOLLARI
İçe Atma
Öfkeye gösterilen tepkilerden biri kendi içine atma, hakkını arayamama ya da
çekingenliktir. Bu şekilde hareket eden kişiler genellikle kederlidir. Ek olarak,
öfkelerini hiç ifade etmedikleri için onların ne istediğini ve ne düşündüğünü kimse
bilmez. Sonuç olarak gereksinimlerini nadiren karşılarlar.
Saldırganlık
Öfkeyi göstermenin diğer yolu saldırganlıktır. Saldırgan olmak, sözel ya da fiziksel
olarak diğer bir kişiye hücum etmek demektir. Kavga etmeyi, bağırmayı, aşağılamayı,
isim takmayı vb. içerir. Genel olarak saldırganlık, insanları kendinden uzaklaştırır ya
da benzer şekilde saldırgan davranmaya iter ve sorun daha da büyür.
Pasif Saldırganlık
Öfkeyi göstermenin üçüncü yolu ise pasif saldırganlıktır. Bu kişi dışarıdan soğukkanlı
gibi görünür, ama içinden gerçekten kızgındır. Öfkesini söz keserek, işbirliğini
reddederek ya da gözlerini çevirerek gösterebilir. Başkaları böyle kişilerden uzak
durmaya çalışırlar ya da kızarlar.
Girişkenlik (Atılganlık)
Öfkeyi göstermenin bir başka yolu ise girişkenliktir. Girişken kişiler kızgın olduklarını
bilirler ve bu duyguyu uygun yollarla ifade ederler. Neye gereksinimleri olduğunu ve
ne istediklerini bilirler ve bunu diğer kişilerin istek ve gereksinimlerine saygısızlık
yapmadan isterler. Öfkeyi girişken bir şekilde ifade etmek, diğer kişilerin işbirliği
yapmasını ve tatmin edici bir çözüme ulaşmasını kolaylaştırır.
3. Grup üyelerine EK-5 Öfke İfadesi Sonucunu Değerlendirme Formu’nu dağıtın,
üyelerden bu formdaki davranışlar sonucunda neler olduğunu yazmalarını isteyin.
Grup üyeleri tarafından yazılan sonuçları tartışın. Öfkenin etkili ifade edilmesinin
problemi çözmedeki önemi üzerinde durun ve tartışın.
4. Grup üyelerine “Ek-6 Öfkeyle Başa Çıkma İfadeleri Listesi” dağıtın ve
incelemelerini isteyin. Öfkeyi saldırganlık içermeyen biçimde ifade etmenin bir
yolunun da başa çıkma ifadelerinin kullanılması olduğunu belirtin ve açıklayın.
Üyelere bu tür ifadelerin, yani içsel konuşmaların öfkeyi azaltmada etkili olup
olmayacağını sorun ve bu konuyu tartışın.
5. Oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu sonlandırın.
EK-5 Öfke İfadesi Sonucunu Değerlendirme Formu
ÖFKEYİ İFADE ETME BİÇİMİ
ORTAYA ÇIKAN SONUÇ (PROBLEM
ÇÖZÜLÜYOR MU? SONUÇTA NELER
OLUYOR? YAZINIZ)
Öfkemi içime attığımda
Öfkelenip saldırganca
davrandığımda
Öfkemi pasif saldırganlık
olarak gösterdiğimde
Öfkemi yapıcı bir şekilde
ifade edip istek ve
ihtiyaçlarımı ifade ettiğimde
EK-6. Öfkeyle başa çıkma ifadeleri listesi
Sakin ol!
Soğukkanlı olduğum sürece kendimi kontrol ederim
Derin bir nefes alıp sakinleşme zamanı.
Kendini kimseye ispatlamak zorunda değilsin
Olumlu düşünmek lazım.
Her zaman insanların benim istediğim gibi davranmalarını
bekleyemem
Anlamaya çalış, karşıdakine saygılı ile davran.
Duygularımı daha kabul edilebilir bir biçimde dışa vurabilirim
Kendime hakimim, bu konuyu halledebilirim
Birbirimize ve kendimize saygılı olalım.
Bu problemi çözebiliriz. Belki o bir çözüm biliyordur.
Öfkeli davranmakla diğer insanları kırabilirim.
Öfkeli davranınca insanların sevgisini kazanamam.
Öfkeli davranarak hakkımı elde edemem.
Öfkeli davranmak bana haklılık kazandırmaz
Öfkeyle kalkan zararla oturur.
7. OTURUM
Stres ve Stres Belirtileri
Hedefler
1. Stres kavramını tanımlamak
2. Stres kaynaklarını fark etmek
3. Stres belirtilerinin farkında olmak
Materyal
Süreç
1. Yedinci oturumun özetini yaparak oturumu başlatın ve grup üyelerinin 7. oturumla
ilgili yaşantılarını paylaşın.
2. Grup üyelerine “stres”in ne olduğunu sorun. Stresle ilgili duygu ve düşüncelerini
paylaşmaları için teşvik edin. Grup üyelerinin stres hakkındaki düşüncelerini aldıktan
sonra onlara stresi basit olarak (günlük yaşamda karşılaşılan sorunların sonucu
olarak hissedilen sıkıntı ya da zorlanma durumu) tanımlayın.
4. Stres faktörlerinin herkes için farklı olduğunu herhangi biri için stres yaratan bir
durumun başka birisi için yaratmayabileceği belirtin.
5. Grup üyelerine stresin bireyin kendisinden, çevresindeki diğer insanlardan (annebaba, arkadaş çevresi), fiziksel çevreden
(yaşanılan yerden) kaynaklanabileceği
belirtin. Stres kaynakları hakkında kısaca bilgi vererek grup üyelerinin kendi stres
kaynakları üzerine düşünmelerini isteyin.
Bireysel Faktörler: Kişinin olayı algılayışı, kişilik özellikleri, fiziksel özellikleri vb.
Diğer insanlardan kaynaklanan faktörler: anne baba tutumları, kardeş ilişkileri,
arkadaş ilişkilerinden
Fiziksel çevreden: yaşanılan yerin özelliği, ulaşım, ısı, ışık vs.
6. Grup üyelerinin kendi stres kaynaklarını paylaşımlarından sonra grup üyelerine
stresli durumlarda nasıl belirtiler gösterdiklerini sorun ve paylaşmaları için destek
olun. Grup üyelerinin belirtmiş oldukları belirtileri tahtaya “Fiziksel Belirtiler, Duygusal
Belirtiler, Davranışsal Belirtiler, Sosyal Belirtiler” başlıkları altında tahtaya yazın.
7. Grup üyelerini stres belirtilerini fark etmenin stresli durumdan uzaklaşmak veya
stresle başa çıkmadaki önemini anlatın. Grup üyelerine Ek 7–Stresli Durumlarda
Hissettiklerim, Düşündüklerim Ve Yaptıklarım isimli formu dağıtarak, geçmişte ya
da şu anda yaşadıkları stresli durumları düşünerek formu doldurmalarını ve bir
sonraki oturumda beraberlerinde getirmelerini isteyin. Oturumun kısa bir özetini
yaparak oturumu sonlandırın.
EK-7 Stresli Durumlarda Düşündüklerim, Hissettiklerim ve Yaptıklarım
Yaşadığım Stresli Ne düşündüm?
Durum
Ne hissettim?
Ne yaptım?
8. OTURUM
Stres Yaşantılarında Duygu ve Düşünce
Hedefler
Bireysel stres yaşantılarını tanıma, duygu ve düşüncenin stres üzerindeki etkisini fark
edebilme
Materyal
Süreç
1. Önceki oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu başlatın. Bu oturumda yapılacak
uygulamalarla ilgili bilgi verilir.
2. Grup üyelerine kendilerini en çok stres yaşatan durumların neler olduğu ile ilgili
olarak 8. oturumda yapılan Stresli durumlarda hissettiklerim, düşündüklerim ve
yaptıklarım isimli formdaki cevaplarını hatırlatarak stres durumlarında duygu ve
düşüncenin önemini açıklayın.
3. Grup üyelerine Ek-8 Hendeğin Dibindeki Eşek isimli hikâyeyi grup üyelerine
okuyun. Grup üyelerinin hikâyeden neler anladığını sorarak ifade etmelerini sağlayın.
Bu hikâyeden ve grup üyelerinin söylediklerinden yola çıkarak stresli bir durumda
duygu ve düşüncelerimizin etkisi konusunda açıklamalar yapın ve onların bu
konudaki düşüncelerini ifade etmelerini destekleyerek, tartışın.
4.
4. Grup üyelerine Ek-9 İki Kardeş isimli hikâyeyi okuyun ve üyelerin bu konu
üzerinde düşünmeleri için fırsat verin. Daha sonra grup üyelerinin hikâye
konusundaki düşüncelerini açıklamaları için destekleyin.
5. Grup üyelerine eğer kardeşlerden evli olanı “benim daha fazla buğday almam
gerekir deseydi” ne olurdu ve hikâye nasıl devam edebilirdi? sorusunu yöneltin. Daha
sonra grup üyelerinden gelen cevaplar doğrultusunda onlara stres durumunda ortaya
çıkan duygu ve düşüncelerin önemini açıklayın. Olayları algılamayı değiştirmenin
daha az stres oluşturduğunu ve olumlu algılamanın önemini açıklayın.
6. Oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu sonlandırın.
EK-8 Hendeğin Dibindeki Eşek
Bir çiftçinin eşeği bir gün bir hendeğe düşmüştü. Çiftçi onu oradan kurtarabilmek için
ne yapması gerektiğini kara kara düşünürken, hayvancağız da sürekli acı çekiyor ve
inliyordu.
Sonunda çiftçi kararını verdi:
"Bu eşek çok acı çekiyor ve üstelik de çok yaşlı" dedi. "Onu kurtarmak için saatlerce
ter dökmeye değmez. Nasıl olsa ölecek... Ben şimdi, üstüne kürek kürek toprak
atarım, hem eşeğimi gömmüş olurum, hem de tehlike oluşturan bu hendeği kapatmış
olurum..."
Sonra da komşularına, küreklerini alıp, kendisine yardım için gelmelerini söyledi. Tüm
mahalle halkı, dibinde eşeğin can çekişmekte olduğu hendeğe kürek kürek toprak
atmaya başladı. Üzerine sürekli olarak toprak atıldığını gören eşek, yürek
parçalarcasına bir sesle bağırmaya başladı ve fakat bir süre sonra sesi duyulmaz
oldu.
Çiftçi, eşeğin öldüğünü ve üzerinin toprakla kapanmış olduğunu sanarak hendeğin
kenarına gitti, aşağı baktı. Ve gördükleri karşısında bir anda dondu kaldı. Eşek, kürek
dolusu her toprak atılışından sonra silkiniyor, sırtındaki toprağı aşağı fırlatıyor ve
sonra da öc alırcasına bir hırsla yerdeki toprağı ayaklarıyla eziyordu. Hendeğin
çevresindeki tüm mahalle halkının her toprak atışında ise, sırtından silkeleyip ezdiği
toprağın üzerinde biraz daha, biraz daha yükseliyordu.
Hendek dolarken eşeğin ise yukarı doğru çıkmakta olduğunu gören mahalleliler, önce
şaşırdılar. Fakat kısa bir süre bu şaşkınlıkları, derin bir utanca dönüştü. Çünkü
hendeğe attıkları her kürek dolusu toprağı ezen eşeğin, çukurluğu önemli ölçüde
kapatılan hendeğin ağzına kadar geldiğini ve şimdi de o kocaman gözleriyle
kendilerine baktığının farkına vardılar. Eşek tüm gücünü toparlayarak bir atılım yaptı
ve hızla sıçrayarak hendekten çıkmayı başardı.
Karşılaştığımız her sorun, yukarı çıkabilmemiz için önümüze gelmiş bir basamaktır.
En umutsuz anlarımızdan bile, en derin hendeklerden bile ancak, onlar karşısında
teslim olmayarak, onlara karşı direnerek kurtulabiliriz.
Ek-9 İki Kardeş
Bir zamanlar iki erkek kardeşin bir buğday tarlası ve bir değirmeni vardı. Her gün birlikte çalıştıktan
sonra tahılı eşit olarak
paylaşırlardı.
Bir
gün kardeşlerden bekâr
olanı şöyle düşündü:
“Bu adil değil! Benim kimsem yok, kardeşiminse doyurması gereken büyük bir ailesi var.” Böylece her
gece karanlık bastıktan sonra kimse fark etmeden kardeşinin deposuna fazladan bir ölçek tahıl
koymaya başladı. Aradan çok geçmeden evli olan kardeş kendi kendine şöyle düşündü:
“Bu adil değil! Büyüdüklerinde bana bakacak oğullarım var, kardeşiminse kimsesi yok.”Böylece her
koymaya başladı.
Fakat bir gece karşılaştılar ve birbirlerinin ne yaptığını öğrendiler. Birbirlerine
duydukları derin sevgi ve bağlılık sebebiyle sevinç gözyaşlarına boğuldular.
9. OTURUM
Öfke ve Stres Yaşantılarıyla Başa Çıkma
Hedefler
1. Öfke ve stres yaşantılarıyla başa çıkma becerilerini kazanmak,
2. Öfke ve stres durumlarında nefes ve gevşeme tekniklerini kullanabilmek.
Materyal
Kağıt, kalem ve yazı tahtası, bilgisayar
Süreç
1. Önceki oturumun kısa bir özetini yaparak oturumu başlatın. Bu oturumda
yapılacak uygulamalarla ilgili bilgi verin.
2. Grup üyelerine Ek-10 Yankı isimli hikayeyi okuyun. Bir süre üyelerin düşünmeleri
için fırsat verin. Daha sonra onlardan dinledikleri hikaye ile ilgili olarak ne
düşündüklerini ve ne anladıklarını ifade etmeleri için fırsat tanıyın.
3. Yankı hikâyesi ile ilgili olarak öfke ve stres durumları ile başa çıkmada bizim
yapabileceğimiz davranışlar neler olabilir? sorusunu sorarak grup üyelerin konu
üzerinde tartışın.
4. Grup üyelerine öfke ve stres belirtilerini fark ettiklerinde kendilerini rahatlatabilmek
için nefes alma ve gevşeme egzersizlerinin kullanılabileceğini açıklayarak grup
üyelerine müzik eşliğinde nefes düzenleme alıştırması ve gevşeme egzersizleri
yaptırın.
Nefes Düzenleme Alıştırması
“Rahat edebileceğiniz bir pozisyon alınız… Elinizin birini karnınızın üzerine
koyabilirsiniz…Şimdi nefes alıyoruz ve nefes alırken içimizden yavaş yavaş sayıyoruz
bir…iki…üç…dört duruyoruz…Nefesimizi içimizde tutuyoruz…Nefesimizi vermeye
başlıyoruz ve yine nefesimizi verirken de sayıyoruz…bir…iki…üç..dört..beş. Tekrar
ediyoruz… Nefes alıyoruz, nefesimizi alırken içimizden sayıyoruz… bir…iki…üç..dört
duruyoruz, nefesimizi içimizde tutuyoruz ve şimdi nefesimizi vermeye başlıyoruz,
nefesimizi
verirken
saymaya
devam
ediyoruz..
bir…iki…üç..dört..beş..
/tekrar…/tekrar… Nefesimizi verirken beşe kadar, alırken dörde kadar sayıyoruz. Bu
durum, nefesimizi verirken daha yavaş vermemiz gerektiği anlamına geliyor/…
tekrar.../
Derin Gevşeme Alıştırması
Üyelere “gevşeme alıştırması bireylerin, duygu, düşünce, davranışlar ve fizyolojik
durum üzerinde, kendi kontrollerini artırmayı amaçlayan bir tekniktir. Bu teknik
genellikle bireylerde gerginlik yaratan durumlarda kendi bedenlerinde ortaya çıkan
gerginliklere dikkatlerini yönelterek, bu gerginlikleri azaltmak ve kontrol altına almak
amacıyla kullanılmaktadır. Öfke yaratan durumlar karşısında, öfke yaşantısı
öncesinde, öfke yaşantısı anında ve öfke yaşantısından sonra, bireylerde birçok
bedensel gerginlik ortaya çıkmaktadır. Bu gerginlikleri kontrol etmek öfkeyle başa
çıkmada önemlidir” açıklamasını yapın.
Uygulama
Gevşeme alıştırması herkesin kendi kendine kullanabileceği bir tekniktir. Şimdi bu
tekniğin nasıl uygulandığını göreceğiz. Başlangıçta zor ve uzun görünmesine karşın,
birkaç uygulamadan sonra otomatik bir hal aldığını göreceksiniz.
Bu alıştırmanın amacı, size bedeninizdeki gerginlik ve gevşeme durumları arasındaki
farkı göstermek ve nasıl gevşeyebileceğinizi öğretmektir. Bu alıştırma süresince,
gerginlik ve gevşeme hareketleri arasındaki farka dikkat edin. Önemli olan,
kaslarınızdaki gerginliği fark edebilmeniz ve bu gerginliği kendi denetiminizle
gevşetebilmenizdir. Şimdi rahat bir biçimde uzanın ve gözlerinizi kapatın ve
gevşeyebildiğiniz kadar gevşeyin.
İlk olarak sizden el ve omuz kaslarınıza dikkat etmenizi istiyorum. Bu kaslarınızı,
ellerinizi yumruk yaparak gerin… Şimdi yumruklarınızı sıkabildiğiniz kadar sıkın…
daha çok… daha çok sıkın… Ellerinizin ve kollarınızın ön tarafındaki gerginliği
hissedin… Gerginliği iyice hissedin ve rahatlayın… Kaslarınızın gerginliği ve
gevşekliği arasındaki farka dikkat edin. Ve kendinizi bırakma hissine devam edin…
Kaslarınızdaki gevşekliğin ve rahatlığın nasıl olduğuna dikkat edin. Ve yalnızca
serbest bırakma hissine… ve derin bir biçimde gevşemeye devam edin… Hiç
gerginlik yok… Tamamen gevşeksiniz… ve şimdi kollarınızın üst ön kısmındaki
kaslar… kollarınızı dirseklerinizden bükün ve bileklerinizi omuzlarınıza değdirmeye
çalışarak, bu kaslarınızı gerin… şimdi bileklerinizi omuzlarınıza değdirmeye çalışarak
bükün… daha sert… iyice sert… bileklerinizdeki gerginliği hissedin… gerginliği
hissedin… ve yavaşça gevşeyin… kollarınızı düzeltin… kollarınızı yana serbestçe
bırakın ve bileklerinizdeki gerginliğin tamamen kaybolmasına izin verin… ve tekrar
kaslarınızın gerginlik ve gevşekliği arasındaki farka dikkat edin… serbest bırakma
hissine devam edin… kaslarınızı rahatlatmaya devam edin ve serbest bırakın… daha
çok gevşediklerini hissedin… bütün bedeninize dikkat edin… hiçbir gerginlik yok…
tamamen gevşeksiniz… rahatsınız…
Ve şimdi kollarınızın üst arka kısmındaki kaslar… kollarınızı olabildiğince düz ve sert,
öne doğru uzatarak kaslarınızı gerebilirsiniz… şimdi… kollarınızı uzatın… sert… iyice
sert… gerginliği hissedin… bu kaslarınızdaki gerilmeyi hissedin… devam edin… ve
yavaşça gevşeyin… kollarınızı gevşetin… kaslarınızı gevşetin ve gerginliğin
kaybolduğunu hissedin… ve gerginlikle gevşeme arasındaki farka odaklaşın… ve
serbest bırakma hissine devam edin… kaslarınızı iyice gevşemeye bırakın… ve
kollarınızın bütün kaslarını gevşemeye ve rahatlamaya bırakmaya devam edin…
kollarınızın daha derince gevşemesine izin verin… ve serbestliği hissetmeye devam
edin… tamamen gevşeksiniz… hiç gerginlik yok…
Ve şimdi omuz kaslarınız… Omuzlarınızı yukarı doğru çekerek, boynunuza
yaklaştırın… yukarı… daha yukarı… iyice yukarı… sırtınızın üst kısmındaki ve
omuzlarınızdaki gerilmeyi hissedin… gerginliği hissedin… ve gevşeyin… yalnızca
omuzlarınızın düşmesine fırsat verin… ve omuzlarınızdaki gerginliğin kaybolduğunu
hissedin… ve tekrar omuzlarınızdaki gerginlikle gevşeme arasındaki farka bakın… ve
bırakma hissine devam edin… daha da derin biçimde gevşeyin…
Ve şimdi boyun kaslarınız… bu kaslarınızı, başınızı yapabildiğiniz kadar çok geriye
eğerek gerin… şimdi başınızı geriye doğru iyice eğin… daha fazla… daha fazla…
boynunuzdaki gerginliği hissedin… gerginliği hissedin… gerilmeyi hissedin… ve
yavaşça gevşeyin… boynunuzu gevşetin… tamamen serbest bırakın… ve tüm
gerginliğin
kaybolduğunu
hissedin…
boyun
kaslarınızın
gevşemesine
ve
rahatlamasına izin verin… ve bırakma hissine devam edin… yavaşça gevşeyin…
boynunuzun daha derince gevşemesine izin verin… boynunuzda hiç gerginlik yok…
bütün bedeninize dikkat edin… hiçbir gerginlik yok… tamamen gevşeksiniz…
Şimdi alnınızdaki kaslar… soru sorar gibi, kaşlarınızı yukarı kaldırarak, bu kaslarınızı
gerebilirsiniz… şimdi kaşlarınızı yukarı kaldırın… daha yukarı… iyice yukarı…
alnınızdaki gerginliği hissedin… ve yavaşça gevşeyin… kaşlarınızı yavaşça aşağı
bırakın… ve gevşeyin… alnınızı düzleştirin… ve tüm kaslarınızı gevşemeye ve
rahatlamaya bırakın… alnınızda hiçbir gerginlik yok… yalnızca serbest bırakmaya
devam edin… çok kolay… çok hoşnut edici… serbest bırakmaya devam edin…
kaslarınızın gevşemesine ve rahatlamasına izin verin… ve şimdi kaşınızdaki kaslar…
bu kasları yapabildiğinizce sertçe yüzünüzü asarak gerebilirsiniz… şimdi kaşlarınızı
birbirine yaklaştırın ve çatın… sert… daha sert… iyice sert… yüzünüzdeki gerginliği
hissedin… gerilimi hissedin… ve yavaşça gevşeyin… yüzünüzü rahat bırakın…
büsbütün gevşeyin… kaslarınızın gevşemesine izin verin ve tamamen serbest
bırakın… yüzünüzden gerginliğin kaybolduğunu hissedin ve bırakma hissine devam
edin… kaşlarınızda hiçbir gerginlik yok… tüm bedeninize dikkat edin… hiç gerginlik
yok… tamamen gevşeksiniz…
Ve şimdi gözlerinizin etrafındaki kaslarınız… bu kasları, gözlerinizi sımsıkı kapatıp
sıkarak gerebilirsiniz… şimdi gözlerinizi yumun… daha sıkı… iyice sıkı… gözlerinizin
etrafındaki gerginliği hissedin… ve gevşeyin… gözlerinizi gevşetin ve göz
kapaklarınızı hafifçe kapalı tutun… göz kapaklarınızda hiçbir gerginlik yok…
kaslarınızı tamamen gevşetmeye devam edin… yalnızca rahatlamaya devam edin…
gözlerinizin etrafında hiçbir gerginlik yok… tüm bedeninize dikkat edin… ellerinizde,
kollarınızda, omuzlarınızda, boynunuzda, yüzünüzde hiç gerginlik yok…
Ve şimdi de çene kaslarınız… çenenizi, dişlerinizi yapabildiğiniz kadar sert biçimde
bastırarak gerebilirsiniz. Şimdi dişlerinizi sıkın… daha sıkı… çenenizdeki gerginliği
hissedin… gerginliği hissedin…. Ve yavaşça gevşeyin… çenenizi gevşetin…
dişlerinizin arasında basınç kalmayacak biçimde, dişlerinizi yavaşça ayırın…
çenenizde hiçbir gerginlik yok… ve rahatlama hissine devam edin… çenenizdeki
gerginlik ve gevşeme arasındaki farka dikkat edin… serbest bırakma hissine devam
edin… çenenizi gevşetin… hiçbir gerginlik yok… tamamen gevşeksiniz…
Ve şimdi dil ve boğazınızdaki kaslar… Bu kaslarınızı, dilinizin ucunu üst damağınıza
koyarak gerebilirsiniz… şimdi dilinizin ucunu, yapabildiğiniz kadar sert, yukarı
bastırın. Sertçe bastırın… daha sert… dilinizdeki ve boğazınızdaki gerginliği
hissedin… gerginliği hissedin… gerginliği hissedin… devam edin… ve yavaşça
gevşeyin… dilinizi aşağı indirin, serbest bırakın ve tamamen gevşeyin… dil ve
boğazınızda hiçbir gerginlik yok… serbest bırakma hissine devam edin… dil ve
boğazınızı gevşetin… çok daha derin… dilinizi ağzınızın içinde hareketsiz ve gevşek
bırakın….
Şimdi de dudaklarınızdaki kaslar… bu kaslarınızı, dudaklarınızı sıkıca birbirine
bastırarak gerebilirsiniz… şimdi dudaklarınızı birbirine bastırın… daha şiddetli…
gerginliği hissedin… gerginliği hissedin… ve… yavaşça gevşeyin… dudaklarınızı
yavaşça gevşetin… dudaklarınız hafifçe birbirine değsin… aralarında hiç gerginlik
yok… ve serbest bırakma hissine devam edin… kaslarınızı gevşek ve rahat
bırakmaya devam edin… yüzünüzün tümünü daha da derin bir biçimde serbest
bırakın… yüzünüzde hiçbir gerginlik yok… tamamen gevşeksiniz…
Ve şimdi de göğüs kaslarınız… bu kaslarınızı, yapabildiğiniz kadar derin biçimde
nefes alarak gerebilirsiniz… şimdi çok derin bir nefes alın… ve nefesinizi tutun…
tutun… göğsünüzdeki gerginliği hissedin… ve yavaşça nefesinizi bırakın… ve
tamamen gevşeyin… serbest bırakmanın verdiği iç rahatlığı hissedin… şimdi rahatça
nefes alıp vermeye devam edin… ve göğsünüzdeki gevşekliği hissetmeye çalışın…
ve her defasında soluğunuzu biraz daha gevşek verin… göğsünüzde hiçbir baskı
yok… her nefes verişte biraz daha gevşediğinizi, rahatladığınızı hissedin…
Ve şimdi de midenizin etrafındaki kaslar… bu kaslarınızı, bir yumruk darbesi almaya
hazırlanır gibi, midenizin kaslarını sıkarak gerebilirsiniz… şimdi mide kaslarınızı
sıkın… sıkı… daha sıkı… midenizin çevresindeki gerginliği hissedin… şimdi rahat
bırakın… mide kaslarınızda hiçbir gerginlik yok… kaslarınız yumuşak ve gevşek…
midenizin çevresindeki tüm gerginliğin kaybolmasına izin verin… ve kaslarınızın
gerginlik ve gevşeme durumları arasındaki farka dikkat edin… serbest bırakma
hissine devam edin… mide kaslarınızda hiçbir gerginlik yok… mide kaslarınızı daha
da rahatlatmaya devam edin…
Ve şimdi kalçalarınızdaki kaslar… bu kasları, kalçalarınızı yapabildiğiniz kadar
sıkarak gerebilirsiniz… şimdi kalçalarınızı sıkın… sıkı… daha sıkı… kalçalarınızdaki
gerginliği hissedin… gerilimi hissedin… ve yavaşça gevşeyin… kalçalarınızı gevşetin
ve gerginliğin kaybolduğunu hissedin… ve kalçalarınızdaki gerginlik ve gevşeme
halleri arasındaki farka dikkat edin… ve bu serbest bırakma hissine devam edin… ve
kalçalarınızın daha da gevşemesine izin verin…
Şimdi de bacaklarınızdaki kaslar… bu kasları bacaklarınızı düzleştirerek ve
ayaklarınızı baldırlarınızı gerecek biçimde yere doğru eğerek gerebilirsiniz… şimdi
bacaklarınızı olabildiğince düz tutun ve ayaklarınızı yere doğru eğin… daha sert…
iyice sert… bacaklarınızdaki gerginliği hissedin… devam edin… ve yavaşça
gevşeyin… bacaklarınızı gevşetin… ve tüm gerginliğin kaybolmasına izin verin…
bacaklarınızda hiçbir gerginlik yok… kaslarınızdaki gevşemeyi ve rahatlamayı
hissedin… ve bu serbest bırakma hissine devam edin… bacaklarınızı daha derince
gevşemeye bırakın… ve tüm bedeninizde bu hissi duyumsayın… tüm kaslarınızı
gevşek ve rahatlamış bırakmaya devam edin… bacaklarınızda, yüzünüzde,
omuzlarınızda, kollarınızda hiçbir gerginlik yok… rahatça nefes alıp veriyorsunuz…
tüm kaslarınız gevşek ve rahat… çaba harcamayın… hiçbir gerginlik yok… serbest
bırakma hissine devam edin…
Şimdi, bedeninizdeki rahatlığı sürdürerek, size keyif verecek bir şeyi hayal etmeye
çalışın… Sizi rahatlatacak bir durum… çok hoşunuza gidecek bir durum… hayal
edebildiğiniz
kadar
canlı
hayal
edin…
huzurlusunuz…
sakinsiniz…
ve
rahatlayabildiğiniz kadar rahatsınız… bunu yaşayın… hiçbir sorun yok… hiçbir
gerginlik yok… yalnızca gevşemenin keyfine varın… çok hoş… tamamen huzurlu…
bu birkaç dakikalık rahatlamadan zevk alın… (3 dakika)
Ve şimdi dörtten geriye doğru saymaya başlayacağım… her sayıda daha fazla
uyanacaksınız. Ben bire geldiğimde, gözlerinizi açıp, uyanık bir biçimde oturacak ve
çok canlı ve gevşemiş olacaksınız. Her sayıda gözlerinizi açmaya daha yakın
olacaksınız. Dört… hoşlandığınız durumdan ayrılıyorsunuz. Üç… tekrar bu
odadasınız. Uzanıyorsunuz. Nerede olduğunuzu biliyorsunuz. İki… Gözlerinizi
açmaya hazırlanın. Gözlerinizi açınca ne göreceğinizi düşünün. Bir… gözlerinizi açın.
Derin bir nefes alın odadaki nesnelere odaklaşın. Derin nefesler almaya devam edin.
Hazır olduğunuzda, bacaklarınızı ve omuzlarınızı gerin. Şimdi ayağa kalkın ve
gerinin. Derin nefesler alın. Şimdi, rahatladığınızı bilerek günlük etkinliklerinize
devam edin.
Ek-10 Yankı
Bir adam ve oğlu ormanda yürüyüş yapıyorlarmış.
Birden oğlan takılıp düşüyor ve canı yanıp “AHHHHH” diye bağırıyor.
İleride bir dağın tepesinden “AHHHHH” diye bir ses duyuyor ve şaşırıyor. Merak
ediyor ve “SEN KİMSİN?” diye bağırıyor.
Aldığı cevap “SEN KİMSİN?” oluyor.
Aldığı cevaba kızıp “SEN BİR KORKAKSIN” diye tekrar bağırıyor. Dağdan gelen ses
“SEN BİR KORKAKSIN” diye cevap veriyor.
Çocuk babasına dönüp
“BABA NE OLUYOR BÖYLE?” diye soruyor.
“OĞLUM” diyor adam, “DİNLE VE ÖGREN!” ve dağa dönüp “SANA HAYRANIM” diye
bağırıyor.
Gelen cevap “SANA HAYRANIM!” oluyor.
Baba tekrar bağırıyor, “SEN MUHTEŞEMSİN!”
Gelen cevap ; “SEN MUHTEŞEMSİN!”
Oğlan çok şaşırıyor, ama halen ne olduğunu anlayamıyor.
Babası açıklamasını yapıyor,
“İnsanlar buna “Yankı” derler, ama aslında bu “Yaşam"dır.”
“Yaşam daima sana senin verdiklerini geri verir.
Yaşam yaptığımız davranışların aynasıdır.
Daha fazla sevgi istediğin zaman daha çok sev!
Daha fazla Şefkat istediğinde, daha şefkatli ol!
Saygı istiyorsan insanlara daha çok Saygı duy.
İnsanların sabırlı olmasını istiyorsan sen de daha sabırlı olmayı öğren.
Bu kural yaşamımızın bir parçasıdır, her kesiti için geçerlidir.”
“Yasam bir tesadüf değil, yaptıklarınızın aynada bir yansımasıdır.”
10. OTURUM
Problem Çözme Basamaklarını Öfke ve Stres Yaşantılarını Uygulama
Hedefler
1. Öfke- stres yaşantılarında problem çözme basamaklarını kullanma
Materyal
Süreç
1. Önceki oturumun özetini yaparak oturumu başlatın.
Grup üyelerini oturumun
içeriği hakkında kısaca bilgilendirin.
2. Grup üyelerine kendilerin öfkelendiren davranışların neler olduğunu sorun ve grup
üyelerinin vermiş oldukları cevapları yazı tahtasına yazın.
3. Grup üyelerinin kendilerini öfkelendiren durumlara ilişkin vermiş oldukları cevaplara
yönelik basit senaryolar hazırlayarak bunları grup içerisinde canlandırmaları için
yardımcı olun. Uygun problem çözme ve öfke kontrolü tepkilerinin geliştirilmesi
amacıyla rol yaşantılarında grup lideri model rol davranışlar göstererek tekrar aynı
senaryoyu tekrar edin.
5. Grup üyelerine rol yaşantılarında neler hissettikleri sorularak paylaşımları sağlayın.
6. Oturumun özetini yaparak oturumu sonlandırın.
Hedefler
Her bir grup üyesinin programa ilişkin düşünce ve duygularını ifade etmesi ve bundan
sonraki yaşamlarında bu programın nasıl bir farklılık oluşturabileceği konusunda
öğrencilerin farkındalık kazanmaları
Materyal
Yaşam Becerileri Ölçek Formları, Kalem, Silgi, Katılım Belgeleri
Süreç
1.
Programın başından sonuna kadar yapılanları özetleyin ve her bir grup
üyesinden programa ilişkin düşünce ve duygularını ifade etmesini isteyin.
2.
Bundan sonraki yaşamlarında bu programda edindikleri becerileri nasıl
kullanabilecekleri, hangi yaşam olaylarında bunları kullanmaları gerekebileceği ve bu
becerileri kullanmaları sayesinde hayatlarının nasıl daha farklı olabileceğini ifade
etmelerini sağlayacak bir tartışma başlatın.
FAYDALANILAN KAYNAKLAR
Akkök, F. (1999). İlköğretimde sosyal becerilerin geliştirilmesi ana-baba el kitabı.
İstanbul: Özgür Yayınları.
Aydın, B. (2005). Ergenlikten yetişkinliğe grup çalışmaları. Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım.
Arslan, C. (2005). Üniversite öğrencilerinin kişilerarası çatışma çözme ve problem
çözme
yaklaşımlarının
yükleme
karmaşıklığı
açısından
incelenmesi.
Yayınlanmamış doktora tezi. Selçuk Üniversitesi, Konya.
Bahar-Aydın,
K. (2006). Stresle başa çıkma. Uğur Öner (Editör). Ankara: Nobel
Yayın Dağıtım.
Deniz, M.E. (1997). Üniversite öğrencilerinin cinsiyet ve kültürel farklarına dayalı
atılganlıkları üzerinde bir atılganlık eğitimi denemesi. Yayınlanmamış yüksek
lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, Konya.
Erkan, S. (2005). Örnek grup rehberliği etkinlikleri. Ankara: PegemA Yayıncılık.
Erkan, S. (2006). Okul psikolojik danışma ve rehberlik programlarının hazırlanması.
Ankara: Nobel yayın Dağıtım.
Erkan, S. ve Kaya, A. (2005). Deneysel olarak sınanmış grupla psikolojik danışma ve
rehberlik programları. Ankara: PegemA yayıncılık.
Erkan, S. ve Kaya, A. (2005). Deneysel olarak sınanmış grupla psikolojik danışma ve
rehberlik programları II. Ankara: PegemA Yayıncılık.
Hamarta, E. (2009). Ergenlerin sosyal kaygılarının kişilerarası problem çözme ve
mükemmeliyetçilik açısından incelenmesi. İlköğretim Online, 8(3), 729-740,
[Online]: http://ilkogretim-online.org.tr
Kuzucu, Y. (2007). Duyguları fark etme ve ifade etme psiko-eğitim programı. Binnur
Yeşilyaprak (Editör). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Kulaksızoğlu, A. (2003). Kişisel Gelişim Uygulamaları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
M.E.B. (2006). İlköğretim ve ortaöğretim kurumları sınıf rehberlik programı. Ankara:
Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları
Morganett, R. S. (2005). Yaşam becerileri ergenler için grupla psikolojik danışma
uygulamaları. Çev: Sonay Güçray, Alim Kaya, Mesut Saçkes, Ankara:
PegemA Yayıncılık
Ögülmüş, S. (2001). Kişilerarası sorun çözme becerileri ve eğitimi. Ankara: Nobel
Yayın Dağıtım.
Özmen, A. (2006) Öfke ile Başa Çıkma. Uğur Öner (Editör), Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım.
Schrumpf, F., Crawford, D. K. ve Bodine, R. J. (2007). Okulda çatışma çözme ve
akran arabuluculuk. Çev: Gül Akbalık, Dilek Karaduman, Ankara: İmge
Kitabevi.
Yılmaz, N.(2004). Öfke ile Başa Çıkma Eğitiminin ve Grupla Psikolojik Danışmanın
Ergenlerin Öfke ile Başa Çıkabilmeleri Üzerindeki Etkileri. Yayınlanmamış
Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Voltan, N. (1980). Grupla atılganlık eğitimin bireyin atılganlık düzeyine etkisi.
Yayınlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
FORM 1
KARAR VERME BASAMAKLARI
I. BASAMAK AMAÇLAR (Neye Ulaşmak İstiyorum)
V. BASAMAK PLANLAMA, GÖZDEN GEÇİRME VE UYGULAMA (Seçtiğim Yolda Nasıl
İlerleyeceğim, Son zamanda Yeni Bilgi Oluştu mu? Ve Harekete Geçme)
IV. BASAMAK SEÇENEKLERİN ETKİLERİ (Bu Yollar Benim Amacıma Ulaşmama Ne Kadar
Yardımcı Olacak?)
III. BASAMAK BİLGİ TOPLAMA (Bu Yollar Hakkında Nasıl Bilgi Sahibi Olabilirim? Bilmem
Gereken Şeyler Neler?)
II. BASAMAK SEÇENEKLER (Ulaşacağım Amaca Kaç Farklı Yoldan Gidebilirim)
FORM 3
Psiko-eğitim grubu ne demektir?
Psiko-eğitim grupları, bireylere kendileri hakkında ve diğer insanlarla nasıl ilişki içinde
olduklarını ö ğ renmelerine olanak sağlar. Psiko-eğitim grupları aynı zamanda üyelere etkili
iletişim, kişilerarası beceriler, problem çözme ve karar verme becerilerini öğrenmelerine
yardımcı olur. Bir psiko-eğitim grubunda üyelerin duygularını ve düşüncelerini paylaşılırken
yeni beceriler öğrenmelerine olanak sağlanır. Psiko-eğitim gruplarında anlamlı etkileşimler ve
ait olma duygusu yer almaktadır.
Psiko-eğitim gruplarının amaçları:
• Yeni beceriler öğretmek ve bunları denemek,
• Duyguları paylaşma, etkin dinleme gibi iletişim becerilerini kullanmak,
• Problem çözme becerilerini geliştirmek, seçeneklerin avantajları ve dezavantajlarını
listelemek ve diğer üyelerden bunlarla ilgili geribildirim almak,
• Pozitif ve negatif duyguları içeren hislerimizi paylaşmak,
• İstenildiği zaman diğer üyelere geribildirim vermek,
• Problem çözme ve değişim için başa çıkma stratejileri geliştirmek ve düşünceler,
davranışlar ve durum hakkında geribildirim istemek.
• Diğer üyelerden destek görmek ve aynı durumlarda diğer üyelere destek vermek.
Psiko-eğitim gruplarının önemi:
Günlük hayatta kendimizle ilgili geribildirimler almak zor olabilir. İnsanlar nadiren diğer
insanların davranışlarını gözlemler ve onlara davranışları hakkında dürüst geribildirimler
verirler. Gruplar bireylere birbirlerini gözlemleme ve gözlemler içinde geribildirim verme
yerleridir. Yapıcı olan geribildirimler üyelerin kendilerini geliştirmelerine yardımcı olur.
Gruplar aynı zamanda yabancılaşma ve yalnızlık duygularını azaltmaya yardım ederler.
Gruptaki üyeler, diğer kişilerinde benzer problemleri olduğunu görürler. Aynı zamanda bir
üyenin değişim için cesareti diğer üyelerinde değişimini kolaylaştırır. Her grup üyesinin
kendine özgü davranışları diğer üyeler için bir model olur.
Grup liderleri:
Grup liderleri, bireysel gelişimi ve grup gelişimine olanak sağlamak için bu konuda gerekli
olan bilgisini kullanmakla sorumlu olan kişilerdir. Grup liderleri aktiviteleri düzenlerler, grup
süreci konusunda grubu bilgilendirirler, temel kuralları oluşturmalarına yardım ederler,
üyelerin dürüstçe kendilerini ifade etmelerine yardımcı olurlar, ayrıca grup içinde iletişimlere
açıklık getirmeye çalışırlar. Grup liderleri aynı zamanda güven, destek ve grup içinde
motivasyon sağlamakla da sorumludurlar.
Grup Üyelerinden Beklentiler:
Grup deneyiminden en üst düzeyde yararlanmanın yolu, üyelerin, diğer üyelere ve lidere
karşı duygu, düşünce ve isteklerini doğrudan ve dürüstçe ifade etmesine bağlıdır. Grupta
güven oluşmaya başladıkça üyeler kendilerini daha iyi ifade edebilecek güvenli bir ortam
hissetmeye başlayacaktır. Grup üyeleri hazır ve istekli olana kadar duygu ve düşüncelerini
açıklamakta zorlanmayacaktır. Grup üyelerinin grupta öğrendikleri yeni davranışları günlük
yaşamlarında da denemeleri beklenir ve bunun için üyeler cesaretlendirilir.
Bir gruba başladığında üyelerden ilk olarak bu grupta kendisiyle ilgili ele almak istediği
noktaları belirlemeleri istenir. Bu amaç doğrultusunda diğer üyeler, seninle birlikte bu
amacını paylaşırlar, senin ilerlemene yardımcı olmak için sana geribildirim verirler ve
değişme çabalarını desteklemede sana yardımcı olurlar.
Grup liderleri gibi üyelerin de birbirlerini desteklemesi, cesaretlendirmesi ve her bir üyeye
saygı göstermesi, etkin dinlemesi, dürüst olması, geribildirim vermesi önemlidir. Genel olarak
gruptaki pozitif değişim ve gelişim için bir ortam yaratmak önemlidir. K ı saca bu grup
deneyiminden alacağınız yarar sizin katılımınıza ve buraya getirdiğiniz yaşantılarınıza bağlıdır.
Ne kadar çok yaşantılarınızı buraya getirebilir kendinizi açarsanız grup sürecinden daha fazla
yarar sağlarsınız.
Grup Liderinin ve Üyelerin Davranışları ve Müdahaleler:
Kendini açma:
Genelde başkalarıyla paylaşılmayan duygu, düşünce ve inançların ifade edilmesidir. Kendini
açarken grup üyesi diğer üyeler tarafından olumsuz değerlendirilmekten korkabilir utanabilir
veya kendini güçsüz hissedebilir. Kendini açma üyelerin birbirlerini daha iyi tanımasına ve
diğerleriyle benzer özelliklerini ve yaşantıları olduğunu görmesine yardımcı olur.
Örnek:
- Ben sosyal bir ortama girdiğimde kilolarım yüzünden herkesin beni yargılayacağından
korkarım. - Erkek arkadaşımla kavga ettiğimde bazen beni gerçekten iğrenç isimlerle çağırır
ya da beni itekler.
- Yanlış bir karar verdiğim zaman başkalarının gözünden düştüğümü düşünürüm. Bunun için
diğer kişilerin söylediklerini dikkate alarak karar veririm.
Geribildirim verme:
Bir grup üyesinin diğerlerine yönelik olarak ne söylendiği ile ilgili görüş, fikir sunması veya bir
tartışmaya cevap olarak aynı duygu ve düşünceyi paylaşma şeklinde ifade edilebilir.
Geribildirim grubun tümünün ya da tek bir grup üyesinin, herhangi bir başka üyenin
davranışlarına yönelik tepkisi olarak tanımlanabilir. Sözel ya da sözel olmayan biçimlerde
verilebilir.
Örnek: - Sana olumsuz bir şey söylediğinde ondan hoşlanmıyorum. - Sen her şeye açık,
cesaretli bir kişi olduğun için kendimi sana çok yakın hissediyorum.
Yüzleştirme:
Bir üyenin gruptaki diğer üyelerle ilgili ne söylediği ve ne yaptığı ile ilgili farklılıkları ifade
etmedir.
Örnek:
- Baban onu bıraktığında bu durumun seni kızdırdığını söylüyorsun, fakat şimdi tebessüm
ediyorsun. - Yeni davranışlar denemek istediğini söylüyorsun, fakat grubun önerdiği her şeye
hayır diyorsun.
- Bana kızmadığını söylüyorsun, fakat beden dilin bana kızmış gibi görünüyor.
Rol oynama:
Yeni becerileri denemek ve yapılandırıcı bir geribildirime izin vermek için güvenli grup
ortamında hayali canlandırmalar yapmak.
Örnek: - Haydi, henüz gösterdiğimiz becerilerin bazılarını deneyelim. Yeni bir stratejiye kim
model olmak ister. - Ayşe’nin istemediği bir davranışı (örneğin ailesi ile pikniğe gitme)
ailesine söylemesini istiyorum. Kim Ayşe’nin anne ve babası olmak ister.
Ben ifadeleri:
Grup ortamında, üyelerin başkalarından daha çok kendi üzerinde odaklanmasını ve kendi
rolünü vurgulamak için duygu ve düşüncelerini ifade etmedir. Yani grup ortamında birey
kendinden bahsetmek istemeyebilir ve bu nedenle çevresindeki insanlardan bahseder. Bu
durumda gruptaki üyeler bu üyeyi tanımada zorluk yaşayabilirler. Bu nedenle her üyenin
kendi duygu, düşünce ve davranışlarını ifade etmesi beklenir.
Örnek: - Arkadaşım randevusunu unuttuğunda kendimi değersiz hissettim. - Gruba geç
kalman beni üzdü.
Çözüm üretme:
Bir üyenin sorununu çözmesinde grup üyelerinin düşüncelerini söylemesidir. Böyle bir
durumda lider “haydi, Ayşe’nin yeni insanlarla daha rahat konuşabilme amacına ulaşmasına
yardım etmek için neler yapabileceği ile ilgili çözüm yolları üretelim” diyecektir.
Şimdive burada:
Grup üyelerinin grup dışında yer alan bireylerden ve olaylardan ziyade grupta yaşananlarla
ilgili o andaki duygu ve düşüncelerini ifade etmesidir. - Bugün grup, birlikte çalışarak, riskler
alarak, birbirlerine geribildirim vererek büyük bir iş yaptı. Biz bunu nasıl yaptık? - Ayşe şimdi
söylediklerin için çok üzüldüm. Duygularım çok incindi. Bunun hakkında konuşabilir miyiz?
Grup deneyiminden nasıl yararlanılabilir: 1. Grup oturumunda istekli olmak gerekmektedir.
2. Kendi kişisel amaçlarınızı belirlemek önemlidir. Çoğu üye gruba soyut ve genel amaçlarla
gelmektedir. Amaçlarımız ne kadar somut ve gerçekçi olursa o kadar iyidir. 3. Yeni
davranışlar denemek için gruptan yararlanabilirsiniz. Günlük hayatta yapmak istediklerinle
ilgili olarak grup bir araç olabilir. Diğer üyelerin problem çözme becerilerinde sana yardımcı
olmalarına izin vermelisin. 4.Gruba aktif olarak katılmalısın. Eğer grup süreci içinde pasif bir
gözlemci olursan gruptan kopabilirsin. Diğer üyelerin seni daha yakından tanıması için
kendini açmalısın. 5. Grupta güven ortamının oluşmasında her bir üye çok önemlidir. En özel
duygularını açıklamak zorunda değilsin ama yaşadıklarını ne kadar ifade edebilirsen bu güven
oluşumunu da o kadar hızlandıracaktır. 6. Pozitif yönlerini keşfetmeye istekli olduğun gibi
negatif yönlerini de kabul etmelisin. Diğer üyeler zayıf taraflarını görecek diye kendini
saklarsan grup seni yeterince tanıyamayacaktır. Gelişim için grubu bir araç olarak görmelisin.
7. Değişimin çaba ve zaman gerektirdiğini unutmamalısın. Değişim yavaş ve asla bitmeyen bir
süreçtir. 8. Öğrendiğin becerileri günlük hayatında nasıl uygulayabileceğini düşünmelisin.
Deneme için grup üyelerine yeni görüş açıları ve fırsatlar sağlayabilir (DeLucia-Waack, 2006).
FORM 4
KARAR VERME BECERİ EĞİTİMİ GRUP UYGULAMALARI KURALLARI
1. Zamanında grupta olmak. Grup üyelerinin çok zorunlu durumlar dışında (hastalık, sınav
vb…) oturumlara tam vaktinde gelmeleri beklenir.
2. Düzenli olarak devam etmek. Grup üyelerinin çok zorunlu durumlar dışında (hastalık, yakın
bir kişinin vefatı vb…) her oturuma düzenli olarak katılmaları beklenir.
• Eğer grup üyesi oturumlardan birine gelememe durumu varsa veya geç kalacaksa mutlaka
grup liderini haberdar etmelidir. • Grupta üyelerin eksik olması üyeleri ve grup verimliliğini
olumsuz etkiler.
4. Grup içi tüm ilişkilerde üyelerin birbirlerine karşı saygılı olması beklenir.
• Bir kişi konuşurken diğerleri dinlemelidirler. • Aynı fikirde olmasa bile üyeler diğerlerinin
fikrine saygılı olmalıdır. • Konuşurken “ben” öznesi kullanmalıdır.
5. Grupta üyeler risk alacaklardır.
• Her üye grup sürecine katılmaya özen göstermelidir. • Her üye diğer üyelerin tepkilerini ve
hislerini paylaşmaya çalışmalıdır. • Her üye grupta öğrendiklerini denemeye istekli olacaktır.
• Her üye öğrendiği davranışları grup dışında denemeye istekli olacaktır.
6. Herhangi bir nedenle bir üye gruptan ayrılmak zorunda kaldığında grupla vedalaşarak
ayrılmaya özen göstermelidir (DeLucia-Waack, 2006).
FORM 5
HEDEFLERİM FORMU
Adı:
Tarih: Soyadı: Sevgili grup üyesi, Karar verme beceri eğitimi uygulamalarının
amaçlarını dikkate alarak, bu gruba katılmadaki amaçlarınızı aşağıdaki forma somut bir
şekilde belirtiniz. Örneğin, arkadaş seçimi yapabilmek istiyorum, alan seçimi yapabilmek
istiyorum vb…
Çatışma Kuramına Dayalı Olarak Geliştirilen Karar Verme Beceri Eğitimi Grup
Uygulamalarının Amaçları:
1. Karar vermeye ilişkin bilgi sahibi olma, 2. Karar verici olarak kendi zayıf ve güçlü yönlerinin
farkında olma, 3. Karar verme durumunda daha fazla bilgi toplamak için kaynakları etkili bir
biçimde kullanabilme, 4. Karar verme durumlarında kendine güvenen bir birey olma, 5. Karar
verme basamaklarını etkili bir biçimde uygulayabilmedir.
Bu grup için sizin kişisel amaçlarınız nelerdir? Grup oturumları bittiğinde karar verme ile ilgili
olarak neler yapabiliyor, neleri başarabiliyor olmayı istersiniz.
1.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
2.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
3.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
Kaynak: DeLucia-Waack, (2006).
FORM 6 ISINMA ALIŞTIRMASI
Arkadaşlar şimdi sizlerle bir ısınma alıştırması yapacağız. Bu alıştırma bizim birbirimiz
hakkında daha fazla şey öğrenmemize ve etkileşimimizin artmasına yardımcı olacaktır. Bu
amaçla ben size sorular soracağım gönüllü arkadaşlar yanıtlayacaklar.
Sorular 1. Yaşamınız boyunca hayatınızda olan en önemli insan kimdir? 2. Beş yıl sonra ne
yapıyor olmayı isterdiniz? 3. Bu grupta olmaktan hoşlandığınız bir şey söylemek isteseniz ne
söylerdiniz?
Kaynak: Carrell, (2000).
FORM 7
AMAÇLARIMIZ FORMU
Adı Soyadı: Tarih: Kaçıncı Oturum: Bu alıştırma, önemli gördüğünüz şeyleri göstermek için
tasarlanmıştır. Bu şeylerden çoğu amaçlarınız olarak düşünülebilir.
1. İyi yaptığınız bir şeyi kısaca anlatın.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………….……………………………
2. Kendinizi en çok evinizdeymiş gibi hissettiğiniz bir yeri anlatın.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………….…………………………… 3. Hayatınızdaki en büyük başarınızı anlatın.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………….……………………………
4. En çok beraber olmak istediğiniz insanları anlatın.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………….…………………………… 5. Yaşayacak bir yılınız kalsa ne yapardınız onu
anlatın.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………….…………………………… 6. Hakkınızda söylenmesinden en çok
hoşlandığınız üç kelime yazın.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………….…………………………… Kaynak: Mann, Harmoni ve Power, (1988).
FORM 8
SEÇENEKLER FORMU
Hafta sonu seçenekleri Geçen hafta sonu ne yaptığınızı hatırlayın. Ne yaptınız. Seçilen
seçenek:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………… Bu seçeneği seçmenizdeki amacınız neydi? Amaç:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………
Başka ne yapabilirdiniz? Bir başka ifadeyle diğer seçenekleriniz nelerdi? Diğer seçenekler:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………….……………………………
FORM 9 BİLGİ TOPLAMA FORMU
Açıklama: Bir meslek seçim kararı ile karşı karşıya kaldığınızı düşünün. Kararınızı vermeniz için
ne tür bilgilere ihtiyacınız vardır? Bilmeniz gereken bilgileri ve onları nerede bulabileceğinizi
aşağıda listeleyin…
Ne tür bilgilere ihtiyacınız var? Bu bilgileri nerelerden bulabilir siniz?
FORM 10 KARARLARI SINIFLANDIRMA FORMU
Açıklama: Aşağıda yaşamımızda karşılaştığımız karar verme durumlarından bazıları yer
almaktadır. Sizin yaşamınızda bu karar verme durumlarından hangilerinin önemli veya
önemsiz olduğunu düşünüyorsunuz. Ayrıca bu karar verme durumlarında bireysel mi?, grupla
birlikte mi?, yoksa başlarının görüşlerine göre mi? karar veriyorsunuz? Lütfen ilgili kutucuğa
işaretleyiniz.
KARARLAR Bireysel Grup Başkaları
1. Sabahları uyanma saatiniz
Önemli
Önemsiz
2. Ne giyeceğiniz
Önemli
Önemsiz
3. Sınıfta yaşanan bir tartışmada yer alıp almayacağınız
Önemli
Önemsiz
4. Haftalığınıza zam isteyip istemeyeceğiniz
Önemli
Önemsiz
5 .Televizyon izlemek ya da ders çalışıp çalışmayacağınız
Önemli
Önemsiz
6 .Bir arkadaşınızı gruptan dışlayıp dışlamayacağınız
Önemli
Önemsiz
7.Lisede hangi alanı seçip seçmeyeceğiniz
Önemli
Önemsiz
FORM 11 SEÇENEKLERİN ETKİLERİ
Günlük hayatta, okulda veya ailede bir karar verme durumu ile karşılaştığımız durumu ve
tercih ettiğiniz seçeneği düşünelim.
Karar durumu:……………………………………………………. Tercih ettiğiniz
seçenek:………………………………………….
1. Tercih edilen seçenek için olumlu olan tüm durumları, bir başka ifadeyle, eğer eylem için
bu yolu seçerseniz olabilecek tüm iyi şeyleri 1. kutuya yazın. 2. Bu seçenek için tüm olumsuz
olan bir başka ifadeyle bu seçeneği seçerseniz olabilecek tüm kötü şeyleri 2. kutuya yazın. 3.
Bu iyi etkilerin sizin için ne derecede önemli olduğunu 1 ile 5 arasında + işaret ile belirleyin ve
kaç tane + olduğunu toplam sütununa yazın. 4. Bu kötü etkilerin sizin için ne derece önemli
olduğunu 1 ile 5 arasında – işareti ile belirleyin kaç tane - olduğunu toplam sütununa yazın.
5. İki toplamdan hangisi fazla ise bize o seçeneğin iyi veya kötü olduğunu gösterecektir.
Örneğin iyi etkiler toplam 10, kötü etkiler toplam 6 olsun. Bu durum bize bu seçeneğin
olumlu olduğunu göstermektedir.
KUTU 1
İyi Etkiler Oran
a)
……………………………………………………………………………......................................................................
.........
b)
……………………………………………………………………………......................................................................
.........
c)
……………………………………………………………………………......................................................................
.........
d)
………………………………………………………………………….........................................................................
......
e)
……………………………………………………………………………......................................................................
.........
f)
……………………………………………………………………………......................................................................
.........
Toplam: ……….
KUTU 2
Kötü Etkiler
Oran
a)
……………………………………………………………………………......................................................................
.........
b)
……………………………………………………………………………......................................................................
.........
c)
……………………………………………………………………………......................................................................
.........
d)
………………………………………………………………………….........................................................................
......
e)
……………………………………………………………………………......................................................................
.........
f)
……………………………………………………………………………......................................................................
.........
Toplam: ……….
Seçenek: …………………………………………………………………………………
İyi etkiler Toplam Kötü etkiler Toplam Genel toplam
FORM 12
KARAR VERME FORMU
Adı Soyadı: Tarih: Kaçıncı Oturum: Açıklama: Aşağıda karar verme ile ilgili düşüncelerinizi
belirlemeye çalışan sorular yer almaktadır. Soruları okuduktan sonra size en uygun seçeneğin
içine (+) işareti koyunuz. Soruların yanıtlanmasında içten ve doğal olunuz.
Evet Hayır
1 Karar verme ergenleri etkilemez çünkü onlar önemli kararlar almazlar?
2 Senin katılmadığın (aynı fikirde olmadığın) başkaları tarafından alınan kararlar kötü
kararlardır?
3 Karar verirken çok düşünen insanlar, ne istediklerinden emin değildirler?
4 Karar verme becerisi kız ve erkeklere göre farklılaşır?
5 Gençleri etkileyen önemli kararlar yetişkinler tarafından verilmelidir?
FORM 13 KARAR VERME BASAMAKLARI İLE İLGİLİ SENARYO
Adı Soyadı:
Tarih:
Kaçıncı Oturum:
Açıklama: “ İçinizden bir kişinin doğum günü partisi vardır. Doğum günü partisinde toplanan
paralarla ne yapacağına karar verememektedir.
A (Doğum günü partisi olan kişi): 15 yaşına girmek ne kadar güzel. Bu doğum günüm bayağı
kalabalıktı acaba doğum günümde ne kadar para birikti. 50, 75, 125, 200, 250 TL. Doğum
günlerimi çok ama çok seviyorum….. Bu parayla ne alsam acaba?
B: Baban olarak bankaya yatırmanı öneririm. C: Küçük erkek kardeşin olarak bol bol çikolata
almanı öneririm.
D: Annen olarak kitap almanı öneririm. E: Ablan olarak okul masrafların için ayırmanı
öneririm. F: Son çıkan filmlere G: Bir hafta sonu eğlenelim
H: Cep telefonu I: Bol bol araba dergileri J: Tarkan konserine gidebilirsin. K: Sevdiğin
sanatçının tüm albümlerini satın alabilirsin. L: Kendine güzel kıyafetler alabilirsin.
M: Hayır hayır bence en güzeli çok güzel parfümler alabilirsin… N: Çok güzel bir mp3 player
alabilirsin. O: Arkadaşın olarak keyfimizce paramız yettiği kadar dışarı çıkıp gezelim. P: Spor
eşyaları alabilirsin…
A: Off aklım çok karıştı ne yapacağım şimdi ben.
R: Karar verme basamaklarını uygulayabilirsin. S: Bence de karar verme basamaklarını
uygulayabilirsin. A: Evet tabii karar verme basamakları…
FORM 14 KARAR VERME VE YAŞ ALIŞTIRMASI
Açıklama: Bu alıştırma, karar verme konusunda düşüncelerimizi belirten bir çalışmadır.
Alıştırmanın amacı doğruyu bulmak değildir. Aslında, bazı sorularda kimse doğru şıkkın ne
olduğundan kesin emin değildir. Biz sizden, kendi seçenekleriniz hakkında düşünme fırsatını
yakalamanızı istemekteyiz. Size uygun olan seçeneğin içine + işareti koyunuz.
Karar Verme ve Yaş Alıştırması Soruları
Lütfen kutucuğu işaretleyin
Evet Hayır
1 Bebeklerin karar verebileceklerini düşünüyor musunuz?
2 Dört yaşındaki bir çocuk ne giyeceğine karar verebilir mi?
3 Sekiz yaşında iken gece uyku saatiniz var mıydı?
4 15 yaşındaki ergenler yetişkin kararları verebilirler mi?
5 Sizce karar verme 18 yaşından sonra geliştirilebilir mi?
Ek 1 : SOSYAL PROBLEM ÇÖZME ENVANTERİ- KISA FORMU (SPÇE-KF)
Aşağıda günlük yaşamda problemlerle karşılaştığınızda ortaya çıkabilecek bazı
düşünce, duygu ve davranış tarzlarınızla ilgili maddeler yer almaktadır. Burada
genellikle karşılaştığınız sıradan güçlüklerden ya da her gün üstesinden başarıyla
geldiğiniz baskılardan bahsedilmemektedir. Bu envanterde sözü edilen problem,
yaşamınızda önemli bir yeri olan, size sıkıntı veren fakat üstesinden nasıl
geleceğinizi ya da sizi rahatsız etmesini durduracağınızı bilmediğiniz bir şeydir. Bu
problem düşünceleriniz, duygularınız, davranışlarınız, sağlığınız ya da fiziksel
görünüşüz gibi kendinizle ilgili; aileniz, arkadaşlarınız, öğretmenleriniz, patronunuzla
gibi diğer insanlarla ilişkilerinizle ilgili veya eviniz, arabanız, mal varlığınız, paranız
gibi sahip olduğunuz şeylerle ve çevrenizle ilgili olabilir. Cümleleri okurken kendinizi
bugünlerde bir problemle karşılaştığınızda her zaman düşündüğünüz, hissettiğiniz ve
davrandığınız şekilde değerlendiriniz. Lütfen her cümleyi dikkatli bir şekilde okuyunuz
ve cevap formunda bu cümlelerin size uygunluk derecesi “bana hiç uygun değil, bana
çok az uygun, bana kısmen uygun, bana çok uygun, bana tamamen uygun”
şeklindeki ifadelerden birine çarpı işareti (X) koyarak belirtiniz.
1
2
3
Çözülmesi gereken önemli bir problemim olduğundakendimi tehdit
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
sonuçlandığında, ısrar eder ve çabucak vazgeçmezsem sonunda iyi 1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
altında hisseder ve korku duyarım.
Karar verirken, tüm seçenekleri yeterince dikkatli bir şekilde
değerlendirmem.
Önemli bir karar vermem gerektiğinde kendimi huzursuz hissederve
kendimden emin olamam
4
bir çözüm bulabileceğime inanırım..
5
6
7
8
9
Ne zaman bir problemim olsa, o problemin çözülebileceğine inanırım.
Bir problemi kendi başıma çözmeye çalışmadan önce, ilk olarak o
problemin
kendiliğinden çözülüp çözülmeyeceğini görmek amacıyla bir şey
yapmadan öylece durup beklerim.
sonuçlandığında, hayal kırıklığına uğrarım.
Zor bir problemle karşılaştığımda ne kadar çok çabalasam da, o
problemi kendi başıma çözebileceğimden şüphe duyarım.
Hayatımda bir problem oluştuğunda, problemin çözümü için
uğraşmayı olabildiğince uzun bir süre ertelerim.
10 Hayatımdaki problemlerle uğraşmaktan kaçınmak için her yolu
denerim.
11 Zor problemler beni çok mutsuz eder.
12
Vermem gereken bir karar olduğunda, her seçeneğin olumlu ve
olumsuz
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
1 2
3
4
5
sonuçlarını tahmin etmeye çalışırım.
13
Hayatımda problemler ortaya çıktığında, mümkün olan en kısa sürede
problemleri ele almak yani onlarla uğraşmak hoşuma gider.
14 Bir problemi çözmeye çalışırken, aklıma gelen ilk iyi fikre göre
hareket ederim
15
Zor bir problemle karşılaştığımda, yeterince gayret edersem
o problemi kendi başıma çözebileceğime inanırım.
16
Çözülmesi gereken bir problemim olduğunda, ilk yaptığım şeylerden
biri
problemle ilgili mümkün olduğu kadar çok bilgi edinmeye çalışmaktır.
17
Problemleri çözmeyi, herhangi bir şey yapılamayacak hale gelinceye
kadar
ertelerim.
18
Problemlerimden kaçınmaya onları çözmeye çalışmaktan daha fazla
zaman
harcarım.
19
Bir problemi çözmeye çalışmadan önce, neyi başarmak istediğimi tam
olarak
bilmek için kendime belirli bir hedef oluştururum
Vermem gereken bir karar olduğunda, her seçeneğin avantaj ve
dezavantajlarını gözden geçirmeye vakit ayırmam.
Bir çözümü uygulamaya koyduktan sonra, durumun ne kadar iyi
21
yönde
değiştiğini mümkün olduğunca dikkatli bir biçimde değerlendirmeye
çalışırım.
Karşılaştığım bir problemi, olumlu bir şekilde yararlanacağım
22
“bir fırsat” ya da “üstesinden gelinecek bir durum” olarak
20
görmeye çalışırım.
23
Bir problemi çözmeye çalışırken, yeni fikirler üretemez hale gelinceye
dek mümkün olduğu kadar çok seçenek düşünürüm.
24
Karar verirken, her seçeneğin sonuçları üzerinde pek fazla
düşünmeden
sezgilerimle hareket ederim.
25
Karar verirken çok ani ve düşünmeden hareket ederim
EK-3: Problem Çözme Basamakları Çalışma Formu
1. Problemi Tanımlayın?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
2. Bu problem nasıl çözülebilir? Farklı çözüm yolları var mı?
a) ...................................................................................................................................
b) ...................................................................................................................................
c) ...................................................................................................................................
d) ...................................................................................................................................
e) ...................................................................................................................................
3. Belirttiğin çözüm yollarının olumlu ve olumsuz yönlerini belirle:
Olumlu Yönleri
Olumsuz Yönleri
4. En uygun çözüm yoluna karar ve uygulamayı planla:
Karar: ............................................................................................................................
Karar verdiğim çözümü gerçekleştirmek için nelere ihtiyacım var?
* .....................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
5. Seçtiğin çözümü uygula ve sonuçlarını değerlendir:
EK 4. YOLUMUZDAKİ ENGELLER
Eski zamanlarda bir kral, saraya gelen yolun üzerine kocaman bir kaya koydurmuş,
kendisi de pencereye oturmuştu. Bakalım neler olacak? Ülkenin en zengin tüccarları,
en güçlü kervancıları, saray görevlileri birer birer geldiler, sabahtan öğlene kadar.
Hepsi kayanın etrafından dolaşıp saraya girdiler. Pek çoğu kralı yüksek sesle
eleştirdi. Halkından bu kadar vergi alıyor, ama yolları temiz tutamıyordu. Sonunda bir
köylü çıkageldi. Saraya meyve ve sebze getiriyordu. Sırtındaki küfeyi yere indirdi, iki
eli ile kayaya sarıldı ve ıkına sıkına itmeye başladı. Sonunda kan ter içinde kaldı
ama, kayayı da yolun kenarına çekti. Tam küfesini yeniden sırtına almak üzereydi ki,
kayanın eski yerinde bir kesenin durduğunu gördü. Açtı. Kese altın doluydu. Bir de
kralın notu vardı içinde. "Bu altınlar kayayı yoldan çeken kişiye aittir" diyordu kral.
Köylü, bugün dahi pek çoğumuzun farkında olmadığı bir ders vermişti.
"Her engel, yaşam koşullarınızı daha iyileştirecek bir fırsattır."
FORM -1
YÖNLENDİRME
FORM–2
“Sen güçlü birisin, bir şekilde halledersin.”
in ?”
hoş değil, geç kalmasan iyi edersin.”
eleri halletmedin ki.”
FORM-3
1.
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
2.
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
3.
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
4.
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
5.
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
İletişim Engeli:
EK 1. Olumlu-Olumsuz Duygu-Yaşantı Formu
Olumlu Duygum
Yaşantım
Olumsuz Duygum
Yaşantım
EK-2. Ben Dili ve Sen Dili Örnek Formu
1. Sen Dili: Sen ne kadar sorumsuz bir insansın.
Ben Dili: Söz verdiğin şeyleri yapmaman beni zor duruma düşürdüğü için
sinirleniyorum.
2. Sen Dili: Çok konuşuyorsun, yeter artık.
Ben Dili: Sürekli konuşman beni sinirlendiriyor ve sıkılıyorum.
3. Sen Dili: Ne kadar dikkatsizsin.
Ben Dili: Yanımdan geçerken dikkatsizce davranarak bana çarpman beni
rahatsız etti.
EK 3. Öfke davranışı formu
Durumlar
İstediğini alamama
Haksız davranış
Kavgalar
Azarlanmak
Anlaşılmamak
Sınırlanmak
Saygısızlık
Engellenme
Eleştirilmek
Evet
Hayır
EK-4 ÖFKE VE ETKİLERİ
İnsanlar herhangi bir engellenme ya da öfke uyandıran bir durum ile
karşılaştığında bedeninde fizyolojik ve fiziksel değişikliklerle ortaya çıkar. Bunlar
neler olabilir?
 Kalbin hızlı hızlı atması.
 Yüzün öfkeden kızarması.
 Bağırmak.
 Göz bebeklerinin büyümesi.
 Yumrukların sıkılması.
 Sindirimin yavaşlaması.
Öfke, bazen örtülü bir biçimde de ortaya çıkabilir, öfke buzdağına
benzetilebilir, yani öfkenin ortaya çıkmasına yol açan pek çok duygu burada gizlidir.
Suyun altında kalan bu duygulara temel duygular adı verilir. Temel duygular birikip,
sertleşip, katılaşınca, buzdağının tepesindeki öfkeyi oluşturur. Bu temel duygular ise
kıskançlık, üzüntü, merak, yalnızlık, dışlanmışlık hissi, kaygı, hayal kırıklığı, haksızlık,
anlaşılamamak ve sıkıntı gibi duygulardır. Buzdağının üstünde öfke duygusu vardır
ve bir türlü çözümlenmemiş bu duygulara sıkı sıkı tutunur.
Öfkenin doğrudan ve üstü kapalı davranışsal belirtileri vardır. Doğrudan
davranışsal öfke işaretleri, fiziksel ve sözel saldırı, aşırı eleştiricilik, kusur buluculuk,
önyargılılık, sorun çıkarma, isyankâr davranışlarla kendini gösterebilir. Doğrudan
davranışsal bir öfke işareti olan saldırganlıkta amaç öfke duyulan kişiye zarar
vermektir. Saldırgan nitelik taşıyan eylemler tehdit etmek, hakaret etmek ve
iğnelemek gibi sözel ya da dayak gibi fiziksel biçimlerde olabilir.
Üstü kapalı davranışsal ve sözel işaretler, güvensiz, kıskanç, tartışmacı, alaycı
ve yargılayıcı davranışlar biçiminde olabilir.
düşünceleri bireyin kendisi geliştirebildiği gibi kalıplaşmış düşüncelerin kaynağı
ailesin ve çevresindeki diğer insanlar olabilir. Ergenlerde ortak olarak görülen akılcı
olmayan inançları şu şekilde sıralanabilir:
 Eğer arkadaşlarım beni sevmezse bu benim için çok kötü olur.
 Hata yapmamalıyım.
 Duygularımı göstermemeliyim.
 Bu ailemin hatası, zavallı/mağdur olan benim.
 Eğer istediklerim yolunda gitmezse bu benim için korkunç olur.
 Arkadaşlarıma uyum sağlamalıyım.
 Eleştirilmeye katlanamam.
EK-5 Öfke İfadesi Sonucunu Değerlendirme Formu
ÖFKEYİ İFADE ETME BİÇİMİ
ORTAYA ÇIKAN SONUÇ (PROBLEM
ÇÖZÜLÜYOR MU? SONUÇTA NELER
OLUYOR? YAZINIZ)
Öfkemi içime attığımda
Öfkelenip saldırganca
davrandığımda
Öfkemi pasif saldırganlık
olarak gösterdiğimde
Öfkemi yapıcı bir şekilde
ifade edip istek ve
ihtiyaçlarımı ifade ettiğimde
EK-6. Öfkeyle başa çıkma ifadeleri listesi
Sakin ol!
Soğukkanlı olduğum sürece kendimi kontrol ederim
Derin bir nefes alıp sakinleşme zamanı.
Kendini kimseye ispatlamak zorunda değilsin
Olumlu düşünmek lazım.
Her zaman insanların benim istediğim gibi davranmalarını
bekleyemem
Anlamaya çalış, karşıdakine saygılı ile davran.
Duygularımı daha kabul edilebilir bir biçimde dışa vurabilirim
Kendime hakimim, bu konuyu halledebilirim
Birbirimize ve kendimize saygılı olalım.
Bu problemi çözebiliriz. Belki o bir çözüm biliyordur.
Öfkeli davranmakla diğer insanları kırabilirim.
Öfkeli davranınca insanların sevgisini kazanamam.
Öfkeli davranarak hakkımı elde edemem.
Öfkeli davranmak bana haklılık kazandırmaz
Öfkeyle kalkan zararla oturur.
EK-7 Stresli Durumlarda Düşündüklerim, Hissettiklerim ve Yaptıklarım
Yaşadığım Stresli Ne düşündüm?
Durum
Ne hissettim?
Ne yaptım?
EK-8 Hendeğin Dibindeki Eşek
Bir çiftçinin eşeği bir gün bir hendeğe düşmüştü. Çiftçi onu oradan kurtarabilmek için
ne yapması gerektiğini kara kara düşünürken, hayvancağız da sürekli acı çekiyor ve
inliyordu.
Sonunda çiftçi kararını verdi:
"Bu eşek çok acı çekiyor ve üstelik de çok yaşlı" dedi. "Onu kurtarmak için saatlerce
ter dökmeye değmez. Nasıl olsa ölecek... Ben şimdi, üstüne kürek kürek toprak
atarım, hem eşeğimi gömmüş olurum, hem de tehlike oluşturan bu hendeği kapatmış
olurum..."
Sonra da komşularına, küreklerini alıp, kendisine yardım için gelmelerini söyledi. Tüm
mahalle halkı, dibinde eşeğin can çekişmekte olduğu hendeğe kürek kürek toprak
atmaya başladı. Üzerine sürekli olarak toprak atıldığını gören eşek, yürek
parçalarcasına bir sesle bağırmaya başladı ve fakat bir süre sonra sesi duyulmaz
oldu.
Çiftçi, eşeğin öldüğünü ve üzerinin toprakla kapanmış olduğunu sanarak hendeğin
kenarına gitti, aşağı baktı. Ve gördükleri karşısında bir anda dondu kaldı. Eşek, kürek
dolusu her toprak atılışından sonra silkiniyor, sırtındaki toprağı aşağı fırlatıyor ve
sonra da öc alırcasına bir hırsla yerdeki toprağı ayaklarıyla eziyordu. Hendeğin
çevresindeki tüm mahalle halkının her toprak atışında ise, sırtından silkeleyip ezdiği
toprağın üzerinde biraz daha, biraz daha yükseliyordu.
Hendek dolarken eşeğin ise yukarı doğru çıkmakta olduğunu gören mahalleliler, önce
şaşırdılar. Fakat kısa bir süre bu şaşkınlıkları, derin bir utanca dönüştü. Çünkü
hendeğe attıkları her kürek dolusu toprağı ezen eşeğin, çukurluğu önemli ölçüde
kapatılan hendeğin ağzına kadar geldiğini ve şimdi de o kocaman gözleriyle
kendilerine baktığının farkına vardılar. Eşek tüm gücünü toparlayarak bir atılım yaptı
ve hızla sıçrayarak hendekten çıkmayı başardı.
Karşılaştığımız her sorun, yukarı çıkabilmemiz için önümüze gelmiş bir basamaktır.
En umutsuz anlarımızdan bile, en derin hendeklerden bile ancak, onlar karşısında
teslim olmayarak, onlara karşı direnerek kurtulabiliriz.
Ek-9 İki Kardeş
Bir zamanlar iki erkek kardeşin bir buğday tarlası ve bir değirmeni vardı. Her gün birlikte çalıştıktan
sonra tahılı eşit olarak
paylaşırlardı.
Bir
gün kardeşlerden bekâr
olanı şöyle düşündü:
“Bu adil değil! Benim kimsem yok, kardeşiminse doyurması gereken büyük bir ailesi var.” Böylece her
koymaya başladı. Aradan çok geçmeden evli olan kardeş kendi kendine şöyle düşündü:
“Bu adil değil! Büyüdüklerinde bana bakacak oğullarım var, kardeşiminse kimsesi yok.”Böylece her
koymaya başladı.
Fakat bir gece karşılaştılar ve birbirlerinin ne yaptığını öğrendiler. Birbirlerine
duydukları derin sevgi ve bağlılık sebebiyle sevinç gözyaşlarına boğuldular.
Ek-10 Yankı
Bir adam ve oğlu ormanda yürüyüş yapıyorlarmış.
Birden oğlan takılıp düşüyor ve canı yanıp “AHHHHH” diye bağırıyor.
İleride bir dağın tepesinden “AHHHHH” diye bir ses duyuyor ve şaşırıyor. Merak
ediyor ve “SEN KİMSİN?” diye bağırıyor.
Aldığı cevap “SEN KİMSİN?” oluyor.
Aldığı cevaba kızıp “SEN BİR KORKAKSIN” diye tekrar bağırıyor. Dağdan gelen ses
“SEN BİR KORKAKSIN” diye cevap veriyor.
Çocuk babasına dönüp
“BABA NE OLUYOR BÖYLE?” diye soruyor.
“OĞLUM” diyor adam, “DİNLE VE ÖGREN!” ve dağa dönüp “SANA HAYRANIM” diye
bağırıyor.
Gelen cevap “SANA HAYRANIM!” oluyor.
Baba tekrar bağırıyor, “SEN MUHTEŞEMSİN!”
Gelen cevap ; “SEN MUHTEŞEMSİN!”
Oğlan çok şaşırıyor, ama halen ne olduğunu anlayamıyor.
Babası açıklamasını yapıyor,
“İnsanlar buna “Yankı” derler, ama aslında bu “Yaşam"dır.”
“Yaşam daima sana senin verdiklerini geri verir.
Yaşam yaptığımız davranışların aynasıdır.
Daha fazla sevgi istediğin zaman daha çok sev!
Daha fazla Şefkat istediğinde, daha şefkatli ol!
Saygı istiyorsan insanlara daha çok Saygı duy.
İnsanların sabırlı olmasını istiyorsan sen de daha sabırlı olmayı öğren.
Bu kural yaşamımızın bir parçasıdır, her kesiti için geçerlidir.”
“Yasam bir tesadüf değil, yaptıklarınızın aynada bir yansımasıdır.”

Detaylar ve Foroğraflar için tıklayınız.

Transkript

Benzer belgeler

Kariyer.net, Facebook kullanıcılarını şirketlerle buluşturuyor

Türkiye`nin Online İnsan Kaynakları`nı Kariyer.net Temsil Ediyor

Eğitmenlerimiz - Deloitte Academy

Aile Danışmanlığı - Family Relationships Online

Altın Örümcek`te Kariyer.net`e “Kariyer/İK/Seri İlan Ödülü”

Fizik bölümünden mezun olduktan sonra neler yapabilirim?

kariyer planlama ofisi yönergesi - Sağlık Kültür ve Spor Daire

Tarih - Koç Üniversitesi

IB Kariyer Odaklı Program - International Baccalaureate