sosyal bilgilerde arkeoloji öğretimi üzerine sosyal bilgiler

Transkript

Öner, G., Kızılay, N., Yasa, A. (2015). Sosyal Bilgilerde Arkeoloji Öğretimi Üzerine Sosyal
Bilgiler Öğretmenlerinin Görüşlerinin İncelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Dergisi, Cilt:15 (USBES Özel Sayısı I), 192-215.
Geliş Tarihi: 27/06/2015
Kabul Tarihi: 23/12/2015
SOSYAL BİLGİLERDE ARKEOLOJİ ÖĞRETİMİ ÜZERİNE
SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENLERİNİN GÖRÜŞLERİNİN
İNCELENMESİ
Galip ÖNER
Nurgül KIZILAY
Azize YASA****
ÖZET
Sosyal bilgiler, çeşitli sosyal ve beşeri bilimlere ait içeriğin kullanıldığı ve bu bilimlerin bir araya
getirilerek tek bir çatı altında ele alındığı disiplinler arası bir çalışma alanıdır. Sosyal bilgiler
programı içerisinde yer alan; tarih, coğrafya, arkeoloji, antropoloji, felsefe, sosyoloji, psikoloji,
ekonomi, siyaset ve hukuk gibi sosyal bilimler bu ders adı altında bireylere kazandırılmaktadır.
Sosyal bir bilim olarak arkeoloji de bu program içerisinde yer almasına rağmen kendisine yeterince
yer edinememiş ve buna ek olarak sosyal bilgiler eğitimi alanında yapılan akademik çalışmalar
içerisinde de aynı kaderi paylaşmıştır. Bu nedenle çalışmamızın amacı sosyal bilgiler
öğretmenlerinin arkeoloji eğitimi ve öğretimi sürecine ilişkin görüşlerini belirlemek ve bu
doğrultuda çeşitli öneriler sunmaktır.
Araştırma, Antalya, Bolu, Adıyaman, Ardahan, Artvin, Balıkesir, Bitlis, Düzce, İstanbul,
Kahramanmaraş, Kocaeli, Mardin, Ordu, Samsun, Sinop, Şırnak ve Trabzon illerinde görev
yapmakta olan sosyal bilgiler öğretmenleri ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın nitel araştırma
yöntemlerinden betimsel analiz kullanılmıştır. Elde edilen bulgular 4 açık uçlu sorudan oluşan bir
“Görüş Formu” yardımıyla elde edilmiştir. Araştırma sonucunda sosyal bilgiler öğretmenlerinin
müfredat içerisindeki arkeoloji konularını ve kazanımlarını yetersiz bulduğu, arkeoloji öğretiminin
öğrencilere sağlayacağı yararlara ilişkin bilgilerinin yeterli olduğu ve sosyal bilgiler öğretim
programı içerisine dâhil edilmesini istedikleri başlıca arkeoloji konularının “Arkeoloji Bilimine
İlişkin Temel Bilgiler” ile “Kazı Alanlarında Uygulama ve Gözlem” olduğu ortaya çıkmıştır.
Anahtar Kelimeler: Arkeoloji Öğretimi, Sosyal Bilgiler, Öğretmen Görüşleri.
ANALYZING SOCIAL STUDIES TEACHERS’ OPINIONS ON
“TEACHING OF ARCHAEOLOGY IN SOCIAL STUDIES”
ABSTRACT
Social studies, is a major branch of science, and a major category of academic disciplines,
concerned with society and the relationships among individuals within a society. It in turn has many
branches, each of which is considered as "social studies". The main social studies include
economics, geography, political science, demography, philosophy, psychology and sociology. In a
 Bu çalışma IV. USBES’te sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
 Arş. Gör. Erciyes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü Öğretim Elemanı,
[email protected]
 Bilim Uzmanı, Milli Eğitim Bakanlığı [email protected]
**** Yrd. Doç. Dr., Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü
Öğretim Üyesi, [email protected]
192
Sosyal Bilgilerde Arkeoloji Öğretimi Üzerine Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Görüşlerinin…
wider sense, social science also includes among its branches some fields in the humanities, such as
anthropology, archaeology, history, law and linguistics. Archaeology is also taking a part in this
program but couldn’t gain a seat in this field and also in academical studies about social studies
education. The aim of this study is to determine the opinions of social studies teachers about
archaeology education process and offer various suggestions.
This investigation is actualised with social studies teachers working in various cities. It is a
qualitative study and findings are obtained with a feedback form consist of 4 open ended questions.
According to recent researches, social studies teachers found archaeology topics and acquisitions
inadequate in the syllabus but they found the data about students benefits from training of
archaeology adequate. They want us to add the “Core knowledge about archaeology “ and “
Practice and observation in the excavation site” topics to the syllabus.
Keywords: Teaching of Archaeology, Social Studies, Teacher Opinions.
1.GİRİŞ
2005 Sosyal Bilgiler programıyla birlikte ülkemizde genel itibariyle tarih, coğrafya ve
vatandaşlık disiplinlerinin yer aldığı eski anlayış bırakılarak bünyesine tarih, coğrafya ve
vatandaşlık disiplinlerine ilaveten sosyal bilimleri de dâhil eden sosyal bilgiler, bu
gelişmeyle kapsamı ve vizyonu genişletilerek disiplinler arası bir çalışma alanı haline
gelmiştir. Dolayısıyla sosyal bilgiler tanımı da içeriğinde sosyal bilimleri kapsayacak
şekilde yeniden geliştirilmiştir.
Sosyal bilgiler, hemen her bakımdan değişen ülke ve dünya koşullarında bilgiye dayalı
karar alıp problem çözebilen etkin vatandaşlar yetiştirmek amacıyla, sosyal ve beşeri
bilimlerden aldığı bilgi ve yöntemleri kaynaştırarak kullanılan bir öğretim programıdır
(Öztürk, 2007: 24). Bilgili’ye (2006: 6) göre, sosyal bilimlerin bulgularını entegre edip
öğrencilerin düzeyine göre basitleştiren, bunları kullanarak, öğrencilere sosyal yaşama
uyum sağlamada ve sosyal sorunlara çözüm üretmede ihtiyaç duyacakları bilgi, beceri,
tutum ve değerleri kazandırmayı amaçlayan bir vatandaşlık eğitim programıdır.
Ülkemizde yapılan ve kabul gören en kapsamlı tanım 2005 yılında Milli Eğitim Bakanlığı
tarafından yapılmıştır. Bu tanıma göre:
“Sosyal bilgiler, bireyin toplumsal varoluşunu gerçekleştirebilmesine yardımcı olması
amacıyla; tarih, coğrafya, ekonomi, sosyoloji, antropoloji, psikoloji, felsefe, siyaset
bilimi ve hukuk gibi sosyal bilimleri ve vatandaşlık bilgisi konularını yansıtan; öğrenme
alanlarının bir ünite ya da tema altında birleştirilmesini içeren; insanın sosyal ve fiziki
çevresiyle etkileşiminin geçmiş, bugün ve gelecek bağlamında incelendiği; toplu öğretim
anlayışından hareketle oluşturulmuş bir ilköğretim dersidir (MEB, 2005).”
Ülkemiz dışında yapılan çalışmalarda sosyal bilimlerin dâhil olduğu sosyal bilgiler
tanımı daha eski tarihlere dayanmaktadır, yapılan bu çalışmalarda geçen bazı tanımlar ise
şöyledir: Sosyal bilgiler, kritik sosyal konularda vatandaşlık becerilerinin uygulanması
amacıyla, sosyal ve beşeri bilimler kavramlarının disiplinler arası bir yaklaşımla
kaynaştırılmasıdır (Barth, 1991; Akt. Öztürk, 2012: 3). Shug ve Beery’e (1987) göre
sosyal bilgiler, pedagojik amaçlarla basitleştirilmiş sosyal bilimlerdir (Akt. Öztürk, 2012:
3). Bir başka tanımda sosyal bilgiler, yurttaşlık becerilerini geliştirmek amacıyla sosyal
ve beşeri bilimlerin birleştirilmesidir (Levstik ve Tyson, 2008: XIX). Yurt dışında
yapılan en kapsamlı tanım National Council for the Social Studies (NCSS) tarafından
1992 yılında yapılmıştır. Bu tanıma göre:
193
Galip ÖNER, Nurgül KIZILAY, Azize YASA
Sosyal bilgiler, vatandaşlık yeterlilikleri kazandırmak için, sanat, edebiyat ve sosyal
bilimlerin disiplinler arası bir yaklaşımla birleştirilmesinden oluşan çalışma alanıdır.
Okul programı içinde sosyal bilgiler, antropoloji, arkeoloji, ekonomi, coğrafya, tarih,
hukuk, felsefe, siyaset bilimleri, psikoloji, din, sosyoloji ve sanat, edebiyat, matematik
ve doğa bilimlerinden uygun ve ilgili içeriklerin alınarak sistematik ve eşgüdümlü bir
çalışma alanı oluşturulmasını hedefler. Sosyal bilgilerin öncelikli amacı, karşılıklı olarak
birbirine bağımlı bir dünyada, kültürel farklılıkları olan demokratik bir toplumun
vatandaşları olarak kamu yararına bilgiye dayalı, mantıklı kararlar verebilme yeteneği
geliştirmek için genç insanlara yardımcı olmaktır (Safran, 2008: 5).
Günümüzde ve geçmişte toplumsal yaşam içinde insanın, insanla, çevresiyle ve
kurumlarla ilişkilerini inceleyen birçok disiplin bulunmaktadır. Bu disiplinler Sosyal
Bilimler adı altında toplanmaktadır (Erden, 2000: 34). Sosyal bilimler ise, insan merkezli,
bir bilim dalları bütünü olarak, insanın insanla, toplumla ve başta devlet olmak üzere
diğer kurumlar ile olan ilişkilerini inceleyen bir bilim dalıdır (Kabapınar, 2012: 5). Sosyal
bilim, tek başına bir bilim dalı olmayıp, çeşitli disiplinlerden oluşmaktadır. Bu
disiplinlerin neler olduğu hakkında muhtelif görüşler vardır. Türkiye’de en yaygın görüş;
sosyoloji, tarih, coğrafya, psikoloji, siyaset bilimi, ekonomi, hukuk, antropoloji, eğitim,
halk bilim (folklor), iletişim, etnoloji, sanat tarihi ve arkeolojinin sosyal bilimleri
oluşturduğudur (Bilgili, 2009: 2).
Sosyal bilgiler ile sosyal bilimler arasında sıkı bir bağ vardır. Sosyal bilgiler, öğrencilere
verilecek bilgilerin içeriğini belirlemede sosyal bilimlerden yararlanırken; sosyal bilimler
de ilköğretim öğrencilerine sosyal bilgiler aracılığı ile kazandırılmaktadır (Safran, 2008:
10). Sosyal Bilgiler öğretiminin planlanmasında temel olarak sosyal bilimler alınır.
Sosyal bilgilerin öğretim amaçları için ipuçları verir, Sosyal bilgilerde ele alınan
sözcükler, kavramlar ve genellemeler sosyal bilimlerden alınır. Sosyal bilgilerde
kullanılan araştırma süreçleri ve çalışma becerilerine ilişkin bilgi kaynakları sosyal
bilimlerden gelir (Sağlamer, 1980; Akt. Kılıçoğlu, 2014: 9-10). Benzer şekilde Martorella
da (1998) sosyal bilimlere ait akademik disiplinlerin, sosyal bilgilerin yapı taşları
olduğunu belirtmiştir (Akt. Öztürk, 2012: 18). Yukarıda bahsedildiği üzere sosyal
bilimler çatısı altında birçok bilim dalı bulunmaktadır. Bu bilimler içerisinde yer alan ve
araştırmamızın konusunu da oluşturan bilim “Arkeoloji”dir.
2.ARKEOLOJİ VE ARKEOLOJİ EĞİTİMİ
Yukarıda tanımlarına ve önemine değinilen sosyal bilgiler alanı içerisinde yeterince yer
bulamayan arkeoloji bilimi çeşitli yönleriyle bu bölümde ele alınacaktır. Öncelikle
arkeoloji ve arkeolog kavramları üzerinde durulacak, arkeoloji eğitiminin var olup
olmadığı, sosyal bilgiler öğretim programlarındaki yeri ve arkeoloji eğitiminin öğrenciler
üzerindeki değişim veya etkisi gibi konulara değinilecektir.
2.1. Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında Arkeolojinin Yeri
Çalışmada sosyal bilgiler öğretmenlerine uygulanan görüş formunda yer alan sorulardan
biri olan“ Sosyal Bilgiler dersi kapsamında verilen Arkeoloji eğitiminin yeterli olduğunu
düşünüyor musunuz? Lütfen nedenleriyle birlikte açıklayınız?” sorusuna karşılık
olabilmesi adına bu çalışmada böyle bir bölüme gereksinim duyulmuştur. Aşağıda
verilen Tablo 1’de sosyal bilgiler öğretim programlarındaki kazanım ve etkinliklerde
194
arkeoloji ile ilişkilendirilebilecek herhangi bir kazanımın veya konunun olup olmadığını
göstermektedir.
Sosyal bilgiler dersi içerisinde yer alan özellikle tarih ve coğrafya konuları ile ilgili belge
ve kaynaklara arkeoloji bilimi aracılığıyla ulaşılırken, sosyal bilgiler dersi programında
arkeoloji alanı ve öğretimi ile ilgili direk kazanım yer verilmemiştir. Ancak 6. sınıf sosyal
bilgiler dersi konularında, özellikle tarihi devirler ve ilk çağ dönemi yaşamı hakkında
bilgi veren öğrenme alanında kısmen yer bulan arkeoloji alanı, literatürde ve sosyal
bilgilerde hak ettiği değeri görmemektedir. Yukarıda açıklanan detaya kanıt aşağıdaki
tabloda yer bulmaktadır (Kızılay, 2014: 61).
ZAMAN İÇİNDE BİLİM (7.SINIF)
ÜNİTE
Tablo 1.
Sosyal Bilgiler 6. ve 7. Sınıf Derslerinde Arkeoloji Vurgusu Olan Kazanım, Açıklama ve
Etkinlik Örnekleri (Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, TTKB).
KAZANIM
ÖNERİLEN ETKİNLİK
ÖRNEKLERİ
İlk uygarlıkların
bilimsel ve
teknolojik
gelişmelere
katkılarına
örnekler verir.
İlkyazı
örneklerinden yola
çıkarak yazının
kullanım alanlarını
ve bilgi
aktarımındaki
önemini fark eder.
“Teknoloji Nasıl Doğdu?” (İlk
çağlardaki bazı önemli buluşlar
ele alınır.)
“Harflerden Kitaba” (Bir eserin
kitap haline geliş aşamaları
araştırılır; çevredeki bir
matbaaya gezi yapılır.
195
AÇIKLAMA
ELEKTRONİK YÜZYIL
(6.SINIF)
YERYÜZÜNDE YAŞAM (6.SINIF)
Örnek incelemeler
yoluyla tarih
öncesindeki ilk
yerleşmelerden
günümüze,
yerleşmeyi
etkileyen faktörler
hakkında
çıkarımlarda
bulunur.
Anadolu ve
Mezopotamya’da
yaşamış ilk
uygarlıkların
yerleşme ve
ekonomik
faaliyetleri ile
sosyal yapıları
arasındaki
etkileşimi fark
eder.
Sosyal
bilimlerdeki
çalışma ve
bulgulardan
hareketle sosyal
bilimlerin toplum
hayatına etkisine
örnekler verir.
“Çatalhöyük’te Yaşam”
(Çatalhöyük örneği üzerinden
yerleşmeyi etkileyen faktörler
günümüzle karşılaştırmalı olarak
belirlenir.)
“Yüzyıllar Boyunca Yerleşme”
(Çeşitli görsel materyallerden
yararlanarak yerleşmeyi
etkileyen faktörler tarihsel
süreçte incelenir.)
“Anadolu’da İz Bırakanlar”
(Anadolu Medeniyetleriyle ilgili
verilen bilgiler incelenerek bu
medeniyetlerin ekonomik, siyasî
ve sosyal özellikleri belirlenir.)
“Bir Yaşam Bir Uygarlık”
(Günlük yaşamla ilgili
örneklerden yola çıkarak
Anadolu medeniyetlerinin siyasî
sosyal ve ekonomik özellikleri
ile ilgili çıkarımlarda bulunulur.)
“Hititler” (Hititler döneminde
Anadolu’yu anlatan film izlenir.)
Kişisel Sosyal Bilimler
(Öğrencilerin kendilerine ilişkin
tanımlamalarından
yararlanılarak, bu
tanımlamaların sosyal bilimleri
oluşturan disiplinlerle ilişkilerine
dikkat çekilir.)
Tarihsel süreç
işlenirken tarih
şeridi kullanılarak
çağ, yüzyıl ve milât
kavramları
vurgulanacaktır.
Hitit, Frig, Lidya,
İyon, Urartu, Sümer,
Asur ve Babil
uygarlıklarına
değinilecektir.
Bu kazanımlar
Müze ve Eğitimle
ilişkilendirilecektir.
Psikoloji, felsefe,
antropoloji,
arkeoloji, vb.
bilimlerden örnekler
verilerek sosyal
bilimleri oluşturan
disiplinler fark
ettirilecektir.
Yukarıdaki tabloda ilköğretimin 4.ve 5. sınıflarda arkeolojiye yer verilmediği ancak 6.
ve 7. sınıflarda kısmen yer verildiği görülmektedir.
2.1.1. Zamanda Dedektiflik Yapan Bilim: Arkeoloji
Arkeoloji genelde “kazı bilimi” olarak adlandırılmakta olup kazı yapma eylemi
arkeolojik faaliyetler ile geçmişe ulaşmada kullandığı bir yöntemdir (Özdoğan, 2012:
27). Çünkü insanın geçmişi hakkında bilgi edinmek tesadüfi bir süreç sonucu oluşmaz.
Arkeolojik bulgular da anında oluşabilecek bulgular değildir. Bir yerleşim alanı terk
edilir ve insanların o yerleşim alanında geride bıraktıkları günümüze ulaşır veya bir yıkım
veya afet gerçekleşir ve o döneme ait eşyalar bir şekilde günümüze ulaşır. Kısacası
insanların geçmişe ait bir şeyleri geride bırakması gerekir. Yalnız bu yeterli değildir.
196
Arkeoloğun bu yönde bir merak ve araştırma isteği olmadığı sürece o alanda kazı
yapılmaz, o materyallere ait bilgilere ulaşılmaz. İşte tarihin bilim adamlarının alanda
araştırma ve kazı yapmaları sonucu, buldukları materyalleri gün yüzüne çıkarma ve
koruma altına alma işlem ve yöntemleri arkeolojinin başlıca faaliyetidir. O halde
arkeoloji en basit tanımıyla eski kültür ve uygarlıkları maddesel kalıntılar yoluyla
inceleyen bilim dalıdır (Kızılay, 2014: 44).
Özdoğan’ın (2012: 19) tanımı arkeoloji ile ilgili kabul gören tanımlardan biri olup şu
şekildedir: “Geçmiş dönemlerde yaşamış insan topluluklarının kültürel ve toplumsal
düzenlerini günümüze kadar gelebilen maddi kalıntılara dayanarak araştıran, inceleyen
ve gelişim sürecini inceleyerek yorumlamaya çalışan bir bilim dalıdır”. Başaran (1988:
1) ise yaptığı tanımda arkeolojiyi “Eski kültür ve uygarlıkları onlardan kalan maddi
kalıntılar açısından inceleyen, yer ve zamanını saptamakla uğraşan bir bilimdir” şeklinde
açıklamıştır. Panchky (2001: 13) arkeolojiyi “Antik yaşamın gizemlerini çözebileceğimiz
en iyi araç” olarak tanımlamıştır. Ancak arkeoloji, sadece antik yaşam ile sınırlı değil
aynı zamanda insan öncesi dönemin de gizemlerini ortaya çıkarmaya çalışan bir bilimdir.
Sosyal bilgiler dersi ve sosyal bilimler alanı ile iç içe olan arkeoloji biliminin tanımı
görüldüğü üzere literatürde farklı şekillerde yapılmış olmakla birlikte arkeoloji genel
olarak geçmişin izinin sürülmesi, kazılardan elde edilen buluntulardan hareketle geçmiş
hakkında bilgi edinme, geçmiş ile ilgili bilinmeyenlere ulaşmak amacıyla belirlenen bir
alanın kazılması ve bulgulara ulaşma, kısacası kazı bilimi olarak bilinmektedir.
Arkeoloji bilimi hakkında verilen bilgilerin yanı sıra arkeoloji bilimi ile uğraşan kişiler
ve bu kişilerin yaptıkları faaliyetler üzerinde de durmak gerekir. Arkeoloji geçmişin
izinin sürülmesi olarak tanımlanıyorsa, geçmişin izini süren kişi de arkeolog olarak
tanımlanır. Yani arkeoloji zamanda dedektiflik yapan bir bilim ise zamanda dedektif
rolüne bürünen kişi de arkeoloji ile uğraşan arkeologdur.
2.1.2. Arkeoloji Konularının Eğitimiyle Öğrencilere Kazandırılacak Beceriler
Arkeoloji bilimi geçmişe ait bulgulardan hareketle geçmiş hakkında bilinmeyenlere
ulaşmadır. Dolayısıyla arkeoloji konularının çeşitli etkinlikler ile öğrencilere eğitimi
öğrencilerin geçmişle daha kolay iletişim kurmasına veya diğer bir deyişle öğrencilerde
tarihi daha iyi çözümleyebilme becerilerinin kazanımına ve hatta tıpkı bir tarihçi gibi
düşünüp davranmasına, kısacası öğrencilerde tarihsel düşünme becerilerinin gelişimine
katkı sağlamaktadır. Öğrencilerin kendilerini tarihçi gibi düşünmesi durumunu Dilek
(2001) şu şekilde açıklamaktadır: “Öğrenme üzerinde ilerlemeci yaklaşımın ele alınması
öğrencilerin “küçük bir bilim adamı”(Bruner, 1966) olarak görülmesini sağlamış, bu
anlayış da tarih öğretmenlerinin öğrencilerini “küçük tarihçiler” olarak görmesi şeklinde
ele alınmıştır” (Dilek, 2001: 97).
Dilek (2001)’in açıkladığı durum arkeoloji konularının eğitimi üzerinden düşünülecek
olursa, sosyal bilgiler dersi kazanımlarıyla kaynaştırılmış veya direk arkeoloji
konularının eğitimini içeren kazanımların etkinlikler ile eğitimi öğrencilerin kendilerini
“minik arkeologlar” olarak görmesine katkı sağlar. Dolayısıyla da öğrencilerin küçük
tarihçiler olarak çalışması ile öğrencilerde gelişebilecek tarihsel düşünme becerileri, yine
öğrencilerin minik arkeologlar şeklinde çalışması ile de gelişebilecektir. Bu yönde
yapılacak çalışmalara sosyal bilgiler dersi öğretmenlerinin de görüşleri alınarak
hazırlanacak program, kazanım ve etkinlikler aynı şekilde öğrencilerde tarihsel düşünme
197
becerilerinin gelişimine katkı sağlayacaktır ki çalışmanın ulaşması istenen hedeflerinden
bir tanesi de budur.
2.1.3. Tarihsel Düşünme Becerileri
Sosyal bilgiler dersi tarih, coğrafya, arkeoloji, hukuk, antropoloji gibi bilimleri bir arada
tutan disiplinler arası bir derstir. Dolayısıyla öğrenciye kazandırılması hedeflenen
birtakım becerilerin sosyal bilgiler dersiyle kazandırılması uygundur. Sosyal bilgiler
dersi ile öğrencilerin tarihi anlama ve kavrama, tarihi olayları yorumlayabilme, tarihi
olayları sıralayabilme gibi becerilerin kazandırılmasıyla öğrencilerin tarihi kavramaları
daha da kolaylaşacak ve dolayısıyla tarihsel anlama düzeyleri gelişecektir (Kızılay, 2014:
32). Dilek (2001: 66) tarihsel düşünme becerilerini tarih düşüncesini geçmişi anlamak,
geçmiş hakkında yorumlar yapmak ve geçmişle güncel arasında köprüler kurmak
açısından öğrencilerde geliştirilmesi gereken bir beceri olduğu şeklinde düşünmektedir.
Tarih öğretimiyle geliştirilmesi gereken becerilerden biri olan tarihsel düşünme becerisi
de kendi içinde birtakım becerileri içermekte olup tarihsel düşünme temelli bir programa
sahip olan Amerika Birleşik Devletleri’nde beş “Tarihsel Düşünme Standardı” (NCHS)
altında incelenmektedir (Özbaş, 2010: 17). Arkeoloji bilimi de sosyal bilgiler dersi
içerisinde tarih bilimi ile ilişkili bir bilim olduğundan tarih biliminin öğretimiyle
geliştirilecek tarihi anlama ve geçmişle bağ kurma gibi tarihsel düşünme becerilerinin
gelişimi arkeoloji konularının eğitimiyle de gelişebilmekte olup bu beceriler aşağıda
kısaca belirtilmektedir:
1.Kronolojik düşünme becerisi
2.Tarihsel anlama becerisi
3.Tarihsel analiz ve yorum becerisi
4.Tarihsel araştırma becerisi
5.Tarihsel sorunların analizi ve karar verme becerisi
Arkeoloji konularının eğitimiyle öğrencilerde gelişebilecek becerilerden bazısı tarihsel
düşünme becerileriyle de paralel olarak tarihin gerçekte yaşanmış olduğudur. Çünkü
öğrenci o dönemde yani geçmişte yaşamamış olduğundan kitaplardan veya dergilerden
öğreneceği geçmiş veya tarih hakkında gerçek olduğu fikrine ne kadar kapılabilir ki?
Oysa arkeoloji bilimi ile geçmiş hakkında elde edilen maddi bulgular, tarihi nesneler
tarihin gerçekten yaşanmış olduğuna dair tarihsel kanıtlardır. Dolayısıyla da bu tarihsel
kanıtlar üzerinden araştırmalarını yapan öğrenciler geçmişin gerçek olduğu fikrine daha
fazla kapılacaktır ki gerçekte de durum böyledir. Çünkü tarihi nesneler ve belgeler tarihin
yaşanmışlığına dair birincil kaynaklardır.
3. YÖNTEM
3.1. Araştırmanın Amacı
Ülkemizin farklı illerindeki ortaokullarda görev yapmakta olan sosyal bilgiler
öğretmenleriyle gerçekleştirilen bu çalışmanın temel amacı sosyal bilgilerde arkeoloji
konularına ilişkin sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüş ve düşüncelerini ortaya
koymaktır. Araştırma kapsamında aşağıdaki problemlere yanıt bulunmaya çalışılmıştır.
198




Sosyal bilgiler öğretmenleri, sosyal bilgiler müfredatında yer alan arkeoloji
konularını yeterli görüp görmediklerine ilişkin düşünceleri nelerdir?
Sosyal bilgiler dersinde arkeoloji konularının yeteri kadar verilmesiyle
öğrencilerin kazanabileceği bilgi, beceri ve davranışlar hakkında sosyal bilgiler
öğretmenlerinin görüşleri nelerdir?
Sosyal bilgiler öğretmenlerinin müfredat içerisine dâhil edilmesini istediği
Arkeoloji konuları var mıdır? Bu konular nelerdir?
Türk Eğitim Sistemi içerisinde arkeoloji eğitiminin yaygınlaştırılması hakkında
sosyal bilgiler öğretmenlerinin önerileri nelerdir?
3.2. Araştırmanın Deseni
Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden Betimsel Analiz kullanılmıştır. Betimsel
analiz, derinlemesine analiz gerektirmeyen verilerin işlenmesinde kullanılır. Bu
yaklaşıma göre elde edilen veriler, daha önceden belirlenen temalara göre özetlenir ve
yorumlanır. Veriler araştırma sorularının ortaya koyduğu temalara göre
düzenlenebileceği gibi, görüşme ve gözlem süreçlerinde kullanılan sorular ya da boyutlar
dikkate alınarak da sunulabilir. Betimsel analizde amaç, elde edilen bulguları
düzenlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde okuyucuya sunmaktır. Daha sonra yapılan bu
betimlemeler açıklanır ve yorumlanır, neden-sonuç ilişkileri irdelenir ve bir takım
sonuçlara ulaşılır. Ortaya çıkan temaların ilişkilendirilmesi, anlamlandırılması ve ileriye
yönelik tahminlerde bulunulması da, araştırmacının yapacağı yorumların boyutları
arasında yer alabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 89, 224).
3.3. Veri Toplama Aracı ve Süreci
Araştırmada veri toplama aracı olarak 4 açık uçlu sorudan oluşan bir Görüş Formu
kullanılmıştır. Görüş formunda yer alan sorular araştırmacılar tarafından hazırlanmış ve
alan uzmanlarının görüşlerinden faydalanarak düzenlenmiş ve son halini almıştır.
Hazırlanan form 2 sosyal bilgiler öğretmeniyle ön uygulamaya tabi tutulmuştur, bu
uygulama sonucunda formda yer alan soruların anlaşılır olduğu tespit edilerek araştırma
başlatılmıştır. Görüş formları katılımcılara elden veya internet üzerinden ulaştırılmıştır.
Bu formların 3’ü elden 30’u ise internet üzerinden gönderilmiş ve aynı yoldan
toplanmıştır. Araştırmada görüş formunun kullanılmasının nedeni farklı illerdeki
öğretmenlere ulaşımın güç olmasından kaynaklanmaktadır bundan dolayı araştırmada
ulaşılabilirlik ve ekonomiklik ilkesi esas alınmıştır. Araştırma verilerinin toplanması ve
kuramsal çerçevenin oluşturulma süreci Kasım 2014 - Mart 2015 tarihleri arasını
kapsamaktadır.
Araştırma formunda yer alan sorular şu şekildedir:
1. Sosyal bilgiler dersi kapsamında verilen arkeoloji konularının yeterli olduğunu
düşünüyor musunuz? Neden?
2. Sosyal bilgiler dersinde arkeoloji konularının yeteri şekilde verilmesiyle öğrencilerin
kazanabileceği bilgi, beceri ve davranışlar neler olabilir?
3. Sosyal bilgiler müfredatında özellikle konulmasını istediğiniz arkeoloji konuları
nelerdir? Nedenleriyle birlikte yazınız?
199
4. Türk Eğitim Sistemi içerisinde arkeoloji eğitiminin yaygınlaştırılması için önerileriniz
nelerdir? Bu konu hakkında ne tür çalışmalar/projeler/etkinlikler yapılabilir?
3.4. Çalışma Grubu
Araştırmaya Antalya, Bolu, Adıyaman, Ardahan, Artvin, Balıkesir, Bitlis, Düzce,
İstanbul, Kahramanmaraş, Kocaeli, Ordu, Mardin, Samsun, Sinop, Şırnak ve Trabzon
olmak üzere toplamda 17 ilde görev yapmakta olan 33 Sosyal Bilgiler Öğretmeni
katılmıştır. Çalışma gurubunun oluşturulmasında Amaçlı Örnekleme yöntemlerinden
Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi kullanılmıştır.
Maksimum çeşitlilik örnekleme
yöntemi, evrende incelenen problemle ilgili olarak kendi içinde benzeşik farklı
durumların belirlenerek çalışmanın bu durumlar üzerinde yapılması. Burada temel amaç,
araştırmanın amacıyla tutarlı olarak belirlenen farklı durumlar arasındaki ortak ya da
ayrılan yönlerin, örüntülerin ortaya çıkartılması ve bu vasıtayla problemin daha geniş bir
çerçevede betimlenmesidir (Büyüköztürk; Çakmak; Akgün; Karadeniz; Demirel, 2012:
90). Çalışma grubunun Türkiye’nin farklı yerlerinden seçilmesi öğretmenlerin görev
yaptıkları yerin koşullarını da göz önünde bulundurarak konu hakkında farklı görüş ve
önerilerde bulunacağı düşünülmüş ve böylece problemlerin daha geniş bir perspektiften
ele alınabileceği öngörüsünden dolayı böyle bir örneklem seçim modeline gidilmiştir.
Tablo 2.
Öğretmenlerinin cinsiyet ve görev yaptıkları illere ilişkin bilgiler
f
Görev Yaptığı İl
Görev Yaptığı İl
f
1. Adıyaman
7
10. Kahramanmaraş
1
2. Antalya
1
11. Kocaeli
1
3. Ardahan
1
12. Ordu
2
4. Artvin
1
13. Mardin
1
5. Balıkesir
2
14. Samsun
1
6. Bitlis
2
15. Sinop
1
7. Bolu
4
16. Şırnak
2
8. Düzce
1
17. Trabzon
1
9. İstanbul
4
Toplam
33
Cinsiyet
Kadın
8
Erkek
25
3.5. Verilerin Çözümlenmesi
Araştırmada elde edilen verilerin çözümlenmesinde nitel veri analiz yöntemlerinden
betimsel analiz kullanılmıştır. Betimsel analiz, çeşitli veri toplama teknikleri ile elde
edilmiş verilerin daha önceden belirlenmiş temalara göre özetlenmesi ve yorumlanmasını
içeren bir nitel veri analiz türüdür. Bu analiz türünde araştırmacı görüştüğü ya da
200
gözlemiş olduğu bireylerin görüşlerini çarpıcı bir biçimde yansıtabilmek amacıyla
doğrudan alıntılara sık sık yer verebilmektedir. Bu analiz türünde temel amaç elde
edilmiş olan bulguların okuyucuya özetlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde sunulmasıdır
(Özdemir, 2010: 336). Bulgular kısmında verilen temalar, katılımcılara uygulanan görüş
formunda yer alan sorulardan yola çıkılarak oluşturulmuştur. Temalar altında verilen
görüşler kategorilendirilerek frekans (f) ve yüzde (%) değerleri ile birlikte verilmiştir.
4. BULGULAR
Çalışmanın bu bölümünde araştırma problemlerine ilişkin sorulara cevap aranmaya
çalışılacaktır. Tablolar halinde verilen bulguların sırası görüş formunda yer alan soruların
diziliş sırasına göre ele alınacaktır. Bu bölümde yer alan bulgulara ilişkin veriler
doğrudan öğretmen görüşleriyle desteklenerek verilmiştir çünkü öğretmenlerin görüşleri
tablolara ilaveten çalışmada daha ayrıntılı yer alması istenmiştir ve bu doğrultuda verilen
görüşler gizlilik esasınca öğretmenlerin görev yaptıkları şehirler ve rastgele sıra
numaraları ile birlikte kodlanarak verilmiştir (Örn. Antalya-7).
4.1. Görüş Formunda Yer Alan Birinci Sorunun Analizi
Öğretmenlere verilen formun ilk sorusu, “Sosyal bilgiler dersi kapsamında verilen
arkeoloji konularının yeterli olduğunu düşünüyor musunuz? Neden?” şeklindedir. Bu
soruyla müfredatı iyi tanıyan ve müfredatın tek uygulayıcısı olan sosyal bilgiler
öğretmenlerinin arkeoloji konularının yeterliliği hakkındaki düşüncelerini ve bu
düşüncelerinin nedenlerini ortaya koymak amaçlanmıştır.
Tablo 3.
Öğretmenlerinin sosyal bilgiler öğretim programı (SBÖP) içerisindeki arkeoloji
konularının yeterliliğine ilişkin bulgular
1.Tema: Yeterlilik
Alt Temalar
f
%
1
3
Yeterli
Nedeni
1. Teorikte yeterli, pratikte yetersiz buluyorum.
1
3
Gereksiz
Nedeni
1. Meslek hayatında işe yaramadığı için
Yetersiz
31 94
Nedenleri
1. Sadece 6. sınıfta kısaca yer verilmiş. Yeterli kazanım yok.
12
2. Alan gezilerine yeterince kullanılamadığı için.
11
3. Müfredat içerisinde yüzeysel verildiği için.
9
4. Müfredatı yetiştirme sıkıntısından dolayı.
3
5. Okulun maddi imkânları kısıtlı olduğu için
2
6. Üniversitelerde arkeoloji eğitimi veren öğretim görevlilerinin
1
sayıca yetersizliği nedeniyle
Toplam
33 100
Araştırmaya katılan 33 sosyal bilgiler öğretmeninden 1’i teorikte yeterli bulduğunu fakat
pratikte yetersiz bulduğunu, 1’i meslek hayatında işe yaramadığı için gereksiz bulduğunu
201
belirtmiş, 31’i ise arkeoloji konularının müfredat içerisinde yetersiz bulduklarını
belirtmişlerdir. Sosyal bilgiler programı içerisinde arkeoloji konularının yetersiz
olduğunu ifade eden 12 öğretmen bu konunun sadece 6. sınıfta kısaca bahsedildiğini ve
arkeoloji ile ilgili yeterli kazanımın olmadığını, 11’i ise arkeolojik çevre gezilerine
müfredatta gerektiğince yer verilmemesinden dolayı yetersiz bulmaktadır. Yeterli ve
gereksiz gören öğretmenlerin bu görüşlerinin nedenleri kısaca yukarıdaki tablodaki
gibidir. Konuları yetersiz gören bazı öğretmen görüşleri ise şöyledir: “Sosyal bilgiler
dersi içerisinde arkeoloji konularının verilmesini son derece önemli görmekle birlikte
yeterli bulmuyorum. Ders kitaplarımızda “arkeoloji” kelimesi dahi çok az geçiyor.
Modern arkeoloji biliminin öğrenciler tarafından bilinmesi, ilgili olan öğrencilerin bu
alanı tanıyıp benimsemesi ve istekleri doğrultusunda profesyonel olarak da arkeolojiye
yönelmek isterlerse yeterli ön bilgiye sahip olabilmeleri için bu alanın güncel ve eğlenceli
boyutlarıyla sosyal bilgiler dersi içinde daha fazla yer almasını önemli
görüyorum”(İstanbul-1). İstanbul-2 ise “Hayır. Kesinlikle yeterli değil. Tamamen
yüzeysel veriliyor. Ben kendi adıma onlara yetecek düzeyde vermeye çalıştığımda
programda geri kalıyorum ve kazanımları yetiştiremiyorum” demiştir.
Adıyaman-3 “Sosyal Bilgiler dersi kapsamında verilen arkeoloji eğitimi yeterli
bulmuyorum. Çünkü ders kitaplarında çok az ve yüzeysel geçilmiş. Ayrıca imkânlar
olmadığı için kazı alanlarına öğrencileri götüremiyoruz. Bundan dolayı yüzeysel olarak
işlenmektedir. Okullarımızın birçoğunda sınıflarda internet veya projeksiyon olmadığı
için kazı nasıl yapılır, nelere dikkat edilir maalesef gösteremiyoruz” diye ifade etmiştir.
Son olarak Şırnak-2 de “Çocukları dışarı çıkaramıyoruz sınıfta arkeoloji dersi ne kadar
verilebilir ki bunun yanında müfredatta arkeoloji ile ilgili konular yok birçok öğrenci
arkeolojinin tanımını dahi bilmiyor” şeklinde görüş bildirmiştir.
Araştırmaya katılan 33 öğretmenden 31’i genel olarak SBÖP içinde Arkeoloji
konularının yetersiz olduğunu düşünmektedir. Bulgulardan hareketle müfredat da
incelendiğinde Arkeoloji konuların program içerisinde oldukça yetersiz olduğunu
görmekteyiz.
4.2. Görüş Formunda Yer Alan İkinci Sorunun Analizi
“Sosyal bilgiler dersinde arkeoloji konularının yeteri şekilde verilmesiyle öğrencilerin
kazanabileceği bilgi, beceri ve davranışlar neler olabilir?” sorusu araştırmanın ikinci
sorusunu oluşturmaktadır. Bu soruyla öğretmenlerin arkeoloji konularının öğrencilere
sağlayacağı faydalara ilişkin ön bilgilerini tespit etmek amaçlanmıştır.
202
Tablo 4.
Öğretmen görüşlerine göre sosyal bilgiler müfredatı içerisinde arkeoloji konularını
yeterince verilmesiyle öğrencilerin kazanabileceği bilgi, beceri ve davranışlara ilişkin
bulgular
2.Tema: Yararlılık
Alt Temalar
f
%
1. Tarihi eserlere değer
verme
ve
sahiplenme 13
15
duygularını geliştirir.
2.
Geçmişi
daha
iyi
anlamalarını
ve 12
14
Davranış
yorumlamalarını sağlar.
3. Tarihi eserleri koruma
10
13
bilinçleri gelişir.
4. Milli bilinç kazanırlar.
1
1
5. Yaşadığı coğrafyayı ve
içinde bulunduğu toplumu 2
2
tanır.
6. Bilgileri somutlaştırarak
Bilgi
6
7
kalıcı öğrenmeler sağlar.
7.
İşbirlikli
öğrenme
2
2
gerçekleştirmeyi öğrenirler.
8. Araştırma, keşfetme ve
9
10
merak duygusu uyandırır.
9. Günümüz ile geçmişi
8
9
kıyaslama yeteneği kazanır.
10. Zaman ve kronolojiyi
7
8
algılama becerileri gelişir.
11. Çok boyutlu düşünme
5
6
becerisi kazandırır.
12.
Tarihsel
empati
4
5
Beceri
becerilerini geliştirir.
13. Değişim ve sürekliliği
3
4
algılama becerisi kazanırlar.
14.
Mekânı
algılama
2
2
becerilerini geliştirir.
15. Birincil ve ikincil
1
1
kaynakları ayırt eder.
16.
Eleştirel
düşünme
1
1
becerileri kazanırlar.
Toplam
83
100
Tablo 4’te belirtildiği üzere 33 öğretmen toplamda 83 farklı görüş belirtmiştir.
Öğretmenlerden 13’ü arkeoloji konularının tarihi eserlere değer verme ve sahiplenme
duygularını geliştireceğini, 12’si geçmişini daha iyi anlamlarını ve yorumlamalarını
sağlayacağını, 10’u ise tarihi eserleri koruma bilinçlerini geliştireceğini ve 9’u ise
araştırma, keşfetme ve merak duygusu uyandıracağını başlıca ifade etmişlerdir. Konunun
yararıyla ilgili bazı öğretmen görüşleri: “Zor ve karmaşık kısaca öğrencilerin
203
somutlaştıramadıkları kavramları elle tutulur hale getirir arkeoloji tarih biliminin
kaynak ve delili olması bakımından tarih biliminin öğrencilerin doğru algılayabilmesi
açısından önemlidir. Kanıta dayalı öğrenme ile tarih ve tarihçi ile empatik bağ kurabilir.
Deneysel arkeoloji bile birçok kazanım sağlayabilir” (Antalya-1). Bolu-1 ise “Sosyal
Bilgiler dersinde arkeoloji konularının verilmesiyle birlikte öğrenciler, tarihi yapıtları
kültürel sanatsal ve tarihsel yönden incelemeyi öğrenir. Bununla birlikte insanlığın
kültürel geçmişini, kültürel değişimini, birbirleriyle ilişkilerini inceler. Öğrenciler
arkeolojik buluntuları maddi kazanç kaynağı olarak değil kendi topraklarımızdan çıkmış
kültürel değerler olarak görüp koruması gerektiği bilincini kazanır” demiştir.
Kahramanmaraş-1 de “Tarihi mekânlar ile tarihi olaylar arasında bağ kurmalarında bu
konuların önemi fazla. Dönemin şartlarını fark edebiliyor bu da öğrenci de zamana göre
düşünebilme, zaman ve kronolojiyi algılama becerisi kazandırıyor” şeklinde ifade
etmiştir. 33 katılımcıdan 83 görüş gelmesinin katılımcıların birden fazla görüş
bildirdiğine ilişkin en iyi örnek Trabzon-1’dir: “Öncelikle tarihi eser nedir ve niçin
korunmalıdır; önemi nedir gibi konularda bilinç kazanır, arkadaşları ile işbirliği ve grup
çalışması yapar, sorumluluk, sahiplenme, değer verme, saygı duyma ve koruma
davranışları gelişir” diye konunun yararlarını sıralamıştır.
Öğretmen görüşlerinden anlaşılacağı üzere arkeoloji konularının müfredat içerisinde
yeteri düzeyde verilmesiyle konunun öğrencilere sağlayabileceği faydalar öğretmenler
tarafından bilinmektedir. Öğretmenlerin -samimi cevap verdikleri varsayılırsa- bu
konunun sağlayacağı yararları bilmesi bir bakıma arkeoloji konularının sağlayacağı
faydalara kendilerinin de inandığını göstermektedir. Bu durum arkeoloji konularının
isteyerek anlatılmasını sağlayacak ve böylece eğitim ve öğretiminden zevk alınacaktır.
4.3. Görüş Formunda Yer Alan Üçüncü Sorunun Analizi
Görüş formunda yer alan bir diğer soru ise “Sosyal bilgiler müfredatında özellikle
konulmasını istediğiniz arkeoloji konuları nelerdir? Nedenleriyle birlikte yazınız?”
şeklindedir. Bu soruyla amaç olası müfredat değişikliğinde yer alabilecek arkeoloji
konularının belirlenmesinde sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşlerini yansıtabilmektir.
Tablo 5.
Sosyal bilgiler öğretmenlerinin müfredat içerisinde yer almasını istediği arkeoloji
konularına ilişkin bulgular
3.Tema: Konu Önerileri
Alt Temalar
f
%
1. Arkeoloji Bilimine
14
33
İlişkin Temel Bilgiler
2. Türkiye’deki
Önemli Kazı
5
12
Alanlarına İlişkin
Bilgiler
Genel Bilgiler
3. Arkeoloji ve
1
2
Mitoloji ilişkisi
4. Türkiye’de
Önemli Çalışmalar
1
2
Yapmış Yerli ve
Yabancı Arkeologlar
204
Uygulama
Tarihsel Dönemler
Diğer
5. Tarihi Eser
Kaçakçılığı
6. Kazı Alanlarında
Uygulama ve Gözlem
7. Arkeoloji Müze
Gezisi
8. Orta Asya Türk
Tarihine İlişkin
Arkeolojik Bilgiler
9. Osmanlı’da
Arkeoloji
10. Mısır Uygarlığı
11. Herhangi yeni
konu eklenmesine
gerek yok
Toplam
2
5
12
28
1
2
3
7
2
5
1
2
1
2
43
100
Sosyal bilgiler öğretmenlerinin yer almasını istedikleri başlıca konulardan bazıları 14
görüş ile “Arkeoloji Bilimine İlişkin Temel Bilgiler, 12 görüş ile “Kazı Alanlarında
Uygulama ve Gözlem”, 5 görüş ile de “Türkiye’deki Önemli Kazı Alanlarına İlişkin
Bilgiler” yer almaktadır.
Tablo 5 doğrultusunda bazı öğretmen görüşleri şu şekildedir: İstanbul-1, “Arkeolojinin
etkinlik alanı, çalışma yöntemleri (kazı, tarihlendirme, restorasyon, koruma, sergileme
gibi) ve zengin içeriği en azından genel çizgileriyle öğretilebilir. Kültürel ve sanatsal
birikimin incelenmesi ve değerlendirilmesinin arkeolojinin konusu olduğu, yetkin kişiler
/ kurumlar yönetiminde ele alınması gerektiği, bireylere düşen sorumluluğun, bu
varlıkların korunması yönünde bilinç geliştirmek olduğu öğretilebilir. Ülkemizde şu an
etkin olan önemli kazı alanları (Göbeklitepe, Zeugma, Hasankeyf gibi) daha önceki
yıllarda değerlendirilip tamamlanmış ya da halen süren önemli kazı alanları (Troya,
Çatalhöyük, Hattuşaş gibi) hakkında özet bilgiler, buraların geçmişi ve önemi
öğretilebilir. Bu sayede tarih ve uygarlık bilincinin gelişmesine katkı sağlanacağını
düşünüyorum” diye görüş bildirmiştir. Artvin-1 ise “Arkeolojinin ne demek olduğu ve
niçin gerekli bir bilim olduğunu açıklayan konular olmalıdır. Belli başlı arkeolojik
yapıların ne olduğu örneğin bir öğrencinin çevresinde geçmişe ait yapay bir tepe
gördüğünde bunun bir höyük olabilme ihtimalini düşünebilmesi gibi vb. konular olabilir”
demiştir. Şırnak-1’de “Bence arkeolojinin temel kavramları üzerinde durulmalı. Sonra
arkeolojinin neden önemli olduğu üzerinde? Arkeolojinin kuralları, ilkeleri ve amacı gibi
konular üzerinde durulabilir. Konuların daha iyi kavranması için de bol bol örneklerle
anlatımı zenginleştirilebilir. Özellikle öğrencilere arkeolojinin amacı ve önemi üzerinde
öğrencilerde farkındalık yaratmak gereklidir” şeklinde cevap vermiştir.
Verilen cevaplardan yola çıkılarak sosyal bilgiler programı içerisinde en azından
arkeolojinin tanımı, içeriği, amacı ve yöntemlerine ilişkin öğrencilerde bir ön bilgi
sağlayacak nitelikte bilgilerin verilmesi istenmektedir. Buna ilaveten öğrencilerin en
azından mümkünse bir kazı alanında gözlem yapmaları sağlanmalı veya kum
havuzlarında uygulamalı kazı çalışmaları yapmalarına olanak verilmelidir.
205
4.5. Görüş Formunda Yer Alan Dördüncü Sorunun Analizi
Görüş formunda yer alan son soru “Türk Eğitim Sistemi içerisinde Arkeoloji eğitiminin
yaygınlaştırılması için önerileriniz nelerdir? Bu konu hakkında ne tür
çalışmalar/projeler/etkinlikler yapılabilir?” şeklindedir. Bu soruda konu sadece sosyal
bilgiler müfredatıyla sınırlı tutulmayarak Türk Eğitim Sistemi kapsamında ele alınmış ve
öğretmenlerin önerileriyle araştırmanın Öneriler bölümüne dayanak teşkil etmesi
hedeflenmiştir.
Tablo 6.
Sosyal bilgiler öğretmenlerinin Türk Eğitim Sistemi bağlamında arkeoloji eğitiminin
yaygınlaştırılması için önerilerine ilişkin bulgular
4.Tema: Neler Yapılabilir?
Arkeoloji müzelerine ve kazı alanlarına geziler düzenlenmelidir.
Her kademedeki öğrencilere uygulamalı kazı çalışmaları
yaptırılmalı.
3. İlk, orta ve yükseköğretim düzeyindeki ilgili ders müfredatlarında
(sosyal bilgiler, tarih vb.) arkeoloji konularına daha çok yer
verilmeli.
4. Arkeoloji ile ilgili her kesime seminerler düzenlenmeli.
5. Arkeolojik eserleri ve mekânları tanıtan afiş ve broşürler
hazırlanmalı.
6. Arkeoloji ile ilgili bilgisayar programları ve web siteleri
hazırlanmalı.
7. Her müzede bir müze eğitimcisi bulunmalı.
8. Milli Eğitim Bakanlığı ve Üniversitelerin Arkeoloji bölümleri
işbirliği içinde çalışmalar gerçekleştirmeli.
9. Müzeleri ziyaret eden ilk ve ortaokul kademesindeki öğrencilere
müzedeki bir eserin küçültülmüş boyuttaki imitasyonu hediye
edilmelidir.
10. Gezici arkeoloji müzeleri kurulabilir.
11. Müze eğitimi dersi zorunlu olmalı.
12. Arkeoloji laboratuvarları kurulmalı.
13. Sosyal bilgiler ders saati artırılarak arkeoloji konularına daha çok
yer verilmeli.
14. Türk Eğitim Sistemi yeniden yapılandırılmalı.
15. Lise düzeyinde arkeoloji dersi verilmeli.
16. Milli Eğitim Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı işbirliği
yapmalı.
17. Gereksiz bir konu müfredatta yer almamalı.
Toplam
1.
2.
f
17
%
27
15
23
6
8
4
6
3
5
3
5
3
5
2
3
1
2
1
1
1
2
2
2
1
2
1
1
2
2
1
2
1
62
2
100
Tablo 6’da görüldüğü üzere arkeoloji eğitiminin artırılması için öğretmenlerin 17’si
arkeoloji müzelerine ve kazı alanlarına geziler yapılmasını, 15’i ilk, orta ve
yükseköğretim düzeyindeki öğrencilere kazı çalışmalarını uygulamalı yapma fırsatının
206
sağlanmasını (ilköğretim düzeyinde kum havuzu uygulaması yapılabilir), 6’sı ise her
kademedeki müfredatlara arkeoloji ile ilgili derslerin veya konuların eklenmesi gerektiği
yönünde önerilerde bulunmuşlardır. Bunlar dışında aileleri, idarecileri, öğretmenleri ve
öğrencileri arkeoloji konusunda bilinçlendirmek için seminerler verilmeli, arkeolojik
eserleri ve mekânları tanıtan afiş ve broşürler hazırlanarak dağıtılmalı, arkeoloji web
siteleri ve bilgisayar programları kurulmalı, her müzede bir müze eğitimcisi bulunmalı
gibi çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Arkeoloji eğitiminin Türk eğitim sisteminde
yaygınlaştırılması için bazı öğretmen önerileri şu şekildedir:
“Arkeoloji eğitiminin ilköğretim birinci kademeye basit düzeyde öğrenci gelişimine
uygun olarak verilmesi ve şehir müzelerinin gezdirilmesinin gereklilik haline getirilip
yönetmelikle okullara ifade edilmesi ve il milli eğitim müdürlüklerince de takip edilmesi,
ikinci kademede ise 5. ,6. ,7. ve 8. sınıf Sosyal Bilgiler dersi programının içerisinde
arkeoloji eğitimine daha fazla yer verilerek kazı ve ören yerlerinin gezdirilmesi ve bu
ders kapsamın da öğrencilere projeler hazırlattırmanın derse olan ilgi, tutum ve davranışı
geliştireceğini düşünüyorum” (Sinop-1). Ordu-2 ise “Arkeoloji eğitimi üniversitelerde
teorik olmaktan çıkarılmalı, sadece arkeoloji bölümünü okuyanlar için değil, özellikle
sosyal bilgiler öğretmenliği okuyan öğrencilere de pratik eğitim verilmelidir. Bölüm
okuyanlar belki pratik eğitim alıyorlar fakat eğitim fakültelerinde pratik eğitim
verilmiyor. Bu da verilen eğitimin yetersiz olmasına neden oluyor” diye görüş
bildirmiştir. Adıyaman-3’e göre ise “Belli bir takvim doğrultusunda okullar kazı
alanlarına davet edilebilir. Milli eğitim ve Kültür bakanlığı tarafından ortak çalışmalar
yapılabilir. Öğrenciler bu kazı çalışmalarına etkin olarak katılabilir. Üniversiteler
tarafından okullarda bu konuyla ilgili görsel çalışmalar gösterilebilir veya konunun
uzmanları tarafından seminerler verilebilir” şeklinde önerilerde bulunmuştur. İstanbul4 ise “Alan gezileri düzenlenip öğrenciler birebir öğrenmeleri sağlanmalı ve en az
öğretmenlerin çabası kadar okul idaresinin de bu konuda öğretmenlere yardımcı olması
gerekmektedir. Ayrıca arkeolojik konularla ilgili animasyonlar ve belgeseller
hazırlanmalıdır” şeklinde önerilerini sıralamıştır.
Bitlis-1’in önerileri ise şöyle: “Türkiye de eğitim sistemi içerisinde her bölgeye ait
arkeoloji alanları oluşturulmalı ve bu alanlar tüm okullara açılmalı okulların çalışmaları
izlemesi ve katılması için çalışmalar yapılmalı. Arkeoloji eğitimi ile ilgili konular
müfredata ilkokuldan itibaren konmalı ve geçmişin kronolojik seyrine göre oluşturulmalı.
Alanların ziyareti ve tanınmasıyla başlayan süreç çocukların eğitim kademesi ve
olgunlaşmasının artmasına bağlı olarak çalışmalara aktif katılma kazılarda görev alma
şeklinde geliştirilmeli. Bu tür faaliyetlerde izin mevzuat gibi konuların etkinliklerin
önüne geçmesi engellenmeli. Her okulun kendine özgü " Benim geçmişim" adlı bir proje
hazırlaması ve bu faaliyetlerin okulda oluşturduğu geçmiş ve bugün duygusu okullar
arasında paylaşılmalı etkileşim sağlanmalı”. Adıyaman-6 ise “Müze eğitimi adı altında
zorunlu bir ders olabilir veya öğrencileri arkeolojik kalıntıları bulma fırsatı verebilecek
laboratuvarlar oluşturulmalı. Online eğitim siteleri oluşturulabilir” diye öneride
bulunmuş Trabzon-1’de “Gezici müzeler oluşturulabilir, müzelerin bahçelerine temsili
kazılar yapılabilecek kum havuzları yapılabilir, müzede bulunan değerli eserlerin alçı
kopyaları yapılıp ziyaretçi öğrencilere hediye edilebilir”
şeklinde önerilerde
bulunmuştur.
207
5. SONUÇ VE TARTIŞMA
Bu bölümde bulgular ışığında araştırma problemlerinin cevapları verilmeye çalışılmıştır.
Bu çalışma, sosyal bilgiler öğretiminde arkeoloji konularının öğretmen görüşlerine göre
incelenmesini kapsayan ilk çalışmadır. Bu alanda doğrudan yapılan araştırmalar olmadığı
için sonuç ve tartışma bölümünde benzer çalışmaların bulgu ve sonuçlarından
yararlanılmıştır.
Sosyal bilgiler öğretmenleri, sosyal bilgiler dersi müfredatı içerisinde yer alan arkeoloji
konularını yetersiz görmektedirler (33 katılımcıdan 31’i yetersiz bulmaktadır). Sosyal
bilgiler programı içerisinde bu konulardan sadece 6. sınıfta kısaca bahsedildiğini bunun
dışında yüzeysel olarak geçildiğini düşünmektedirler. Yetersiz görme nedenlerini ise
müfredatta yeterli kazanım olmayışına, alan gezilerinin gerektiği kadar yapılamamasına
ve müfredatı yetiştirme çabasından kaynaklanan zaman sıkıntısına bağlamaktadırlar.
Hâlbuki Şimşek 2011 yılında yapmış olduğu çalışmada tarih öğretim programına kıyasla
sosyal bilgiler öğretim programında arkeolojiyi yeterli gördüğünü şu sözlerle
açıklamıştır: “İlköğretim sosyal bilgiler öğretim programında, çocuğun geçmişi yeniden
kurması ve bunun nasıl yapıldığını anlaması için tarih yanında arkeolojinin yöntem ve
bulgularından yararlanılmış olması sevindiricidir. Bu hem araştırma becerilerinin
kazandırılması hem de geçmişin “değerli ve üzerinde çalışılması gereken bir alan”
olduğunu çocuklara gösterebilmesi yönüyle anlamlıdır. Programda sunulan örnek
etkinlikler de durumu destekler mahiyettedir. Ancak ortaöğretim tarih programında
arkeolojiden yeterince yararlanılmadığı söylenebilir.” Şimşek, söz konusu çalışmasında
4. ve 5. sınıf düzeyinde arkeolojiye hiç yer verilmediğine değinerek bunun bir eksiklik
olduğunu belirtmiştir. Kazanımlar ilgili olarak Keçe ve Merey’in (2011) yaptıkları
çalışmada da arkeoloji ile bulguların kazanımlara yansıtılmasında eksikliklerin olduğu
ifade edilmektedir.
Öğretmenler, sosyal bilgiler dersi kapsamında arkeoloji eğitiminin verilmesiyle
öğrencilerin kazanabileceği bilgi, beceri ve davranışları bilmektedirler. Çalışmada;
öğretmenlerin arkeoloji konularının öğretimiyle öğrencilerin tarihi eserlere değer verme
ve sahiplenme duygularının gelişeceğini, geçmişi daha iyi anlayacaklarını ve
yorumlayacaklarını, tarihi eserleri koruma bilinçlerinin gelişeceğini, araştırma, keşfetme
ve merak duygularının harekete geçeceğini, günümüz ile geçmişi kıyaslama yeteneği
kazanacaklarını, zaman ve kronolojiyi algılama becerilerinin gelişeceğini, bilgileri
somutlaştırarak kalıcı öğrenmeler sağlayacaklarını, çok boyutlu düşünme becerisi
kazanacaklarını, tarihsel empati becerilerinin gelişeceğini ve değişim ve sürekliliği
algılama becerileri kazanacaklarını düşündükleri ortaya çıkmıştır. Öğretmenlerin bazı
faydalara ilişkin düşüncelerini kanıtlar nitelikte bir çalışma olan Kızılay’ın 2014 yılında
tamamlamış olduğu yüksek lisans tezinde arkeoloji konularının uygulamalı olarak sınıf
içinde gerçekleştirilmesiyle öğrencilerin sağladığı kazanımlar araştırma sonucunda
ispatlanmıştır. Güleç ve Alkış’ın (2003) sosyal bilgiler öğretimi kapsamında sınıf
öğretmenleriyle gerçekleştirdikleri çalışmada da öğretmenler, öğrencileriyle müzelere
gitme nedenlerini açıklarken ilgili konuların görsel olarak desteklenerek daha kalıcı bir
öğrenmenin sağlandığını belirtmişlerdir.
Sosyal bilgiler öğretmenlerinin müfredata dâhil olmasını istedikleri arkeoloji konularının
başında “Arkeoloji Bilimine İlişkin Temel Bilgiler”, “Kazı Alanlarında Uygulama ve
Gözlem” ve “Türkiye’deki Önemli Kazı Alanlarına İlişkin Bilgiler”in yer aldığı tespit
edilmiştir.
208
Sosyal bilgiler öğretmenlerinin Türk Eğitim Sistemi dâhilinde arkeoloji eğitim ve
öğretimini geliştirmek amacıyla sunduğu başlıca önerilerin; Arkeoloji müzelerine ve kazı
alanlarına geziler düzenlenmeli, her kademedeki öğrencilere uygulamalı kazı çalışmaları
yaptırılmalı ve ilk, orta ve yükseköğretim düzeyindeki ilgili ders müfredatlarında (sosyal
bilgiler, tarih vb.) arkeoloji konularına daha çok yer verilmeli şeklinde olduğu tespit
edilmiştir. Bunlar dışında; Arkeoloji biliminin alanına giren konular ile ilgili olarak her
kesime seminerler düzenlenmeli, arkeolojik eserleri ve mekânları tanıtan afiş ve broşürler
hazırlanmalı, her müzede bir müze eğitimcisi bulunmalı, arkeoloji ile ilgili bilgisayar
programları ve web siteleri hazırlanmalı, sosyal bilgiler ders saati artırılarak arkeoloji
konularına daha çok yer verilmeli, Milli Eğitim Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı
işbirliği yapmalı gibi öneriler getirmişlerdir.
Akmehmet’in (2008) müzelerin eğitimsel işleviyle ilgili çalışmasında da şöyle bir sonuca
varılmıştır: “Türkiye’de müzelerin tarih öğretimde kullanılması için ilköğretim Sosyal
Bilgiler öğretim programında müze etkinliklerine yönlendirmeler yapılması yeterli
olmamaktadır. Bu konuda çözülmesi gereken birçok sorun ve alt yapı eksiklikleri
bulunmaktadır. Aslında ideal olan müzelerimizde müze eğitimi konusunda bilgi ve
deneyime sahip uzmanların görevlendirilmesi ve müzelerimizin okullar için öğretim
programıyla ilişkili sergiler, özel salonlar düzenlemeleri, çeşitli nesne merkezli eğitim
etkinlikleri, okullara ulaşabilecek eğitim paketleri, hizmet içi eğitim programları ve
nesne ve bölümlerle ilgili öğretmenlerin faydalanabileceği bilgiler hazırlamalarıdır.
Bunun gerçekleştirilebilmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından müzelerin eğitim
işlevi önemsenmeli ve müzelerde gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Öğretmen
adaylarına müzelerin eğitimdeki önemini vurgulayan ve müzedeki uygulamalarla
müzenin eğitimde nasıl kullanılacağını öğreten “müze eğitimi ve uygulamaları” dersi
konmalıdır”. Bu ifadeyle de müze eğitimi uzmanlarının olması gerektiği, hizmet içi
seminerler verilmesine ihtiyaç olduğu, eğitim paketlerinin hazırlanması gerektiği, Kültür
ve Turizm Bakanlığı’nın etkin olması gerektiği ve müze eğitimi ve uygulamaları dersinin
olması gerektiği gibi öneri mahiyetindeki sonuçlar çalışmamızdaki öğretmenlerin
önerileriyle benzerlik göstermektedir.
6. ÖNERİLER
Çalışmanın bu aşamasında sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüş formunun son sorusuna
verdikleri cevaplardan da yararlanılarak şu önerilerde bulunulabilir:
 Ortaokulda Sosyal Bilgiler, ortaöğretimde Tarih ve yükseköğretim de ise ilgili
alanlardaki Arkeoloji derslerinde arkeoloji müzelerine ve kazı alanlarına geziler
düzenlenmeli ve mümkünse öğrencilerin kazı alanlarında gözlem ve uygulama
yapması için olanaklar sağlanmalıdır.
 İlk, orta ve yükseköğretim düzeyindeki ilgili ders müfredatlarında (sosyal
bilgiler, tarih vb.) arkeoloji konularına daha çok yer verilmelidir. Bunun için
öncelikle sosyal bilgiler dersinin saati artırılmalıdır.
 Arkeoloji ile ilgili olarak öğrencilere, öğretmenlere ve velilere seminerler
düzenlenmeli, arkeolojinin eğitim ve öğretimde ki rolü ve ülkemiz için önemi
anlatılmalıdır.
 Arkeolojik eserleri ve mekânları tanıtan afiş ve broşürler hazırlanarak okullara
gönderilmeli ve sergilenmeleri sağlanmalıdır. Arkeolojinin eğitim ve öğretim
209






boyutundaki faaliyetlerini kapsayan bilgisayar programları ve web siteleri
hazırlanarak eğitimin hizmetine sunulmalıdır.
Her müzede bir müze eğitimcisi olmalı ve bu kişi bulunduğu Müze ve bağlı
olduğu il veya ilçedeki Milli Eğitim Müdürlüğü ile işbirliği yaparak müzede
eğitim faaliyetleri gerçekleştirmelidir.
Milli Eğitim Bakanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı müze eğitimi
çerçevesinde daha çok işbirliği gerçekleştirmelidir.
Gezici arkeoloji müzeleri kurulmalı ve her okula ulaşması sağlanmalıdır.
Arkeolojik açıdan zengin şehirlerde arkeoloji laboratuvarları kurulmalı ve
bölgedeki tüm okulların belli periyotlarla bu laboratuvara gelmelerini
sağlayacak bir planlama yapılmalıdır.
Bu konuyla ilgili farkındalık sağlayacak, öğrencilerin veya öğretmen
adaylarının içinde yer alacağı farklı kapsamda çalışmalar planlanmalıdır.
Sosyal bilgiler dersinde ilkokul 4. Sınıf ve ortaokul 5-6-7. Sınıfların sosyal
bilgiler öğretim programlarındaki kazanımlarda arkeoloji ile ilgili yeterince
kazanımın yer almadığından hareketle sosyal bilgiler öğretim programları ve
kazanımlar yeniden gözden geçirilerek arkeoloji ve arkeoloji ile ilgili olabilecek
alanlara ilişkin kazanımların sayısı artırılmalıdır.
KAYNAKLAR
Akkuş, Z. (2009). Arkeoloji Bilimi, Sosyal bilgilerin temelleri. Bilgili, A. S. (Ed.).
Ankara: Pegem Akademi
Yayınları.
Başaran, C. (1988). Arkeolojiye giriş I, No:1, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Arkeoloji
ve Sanat Tarihi Bölüm Yayınları.
Bilgili, A. S. (2006). Geçmişten Günümüze Sosyal Bilimler ve Sosyal Bilgiler, Sosyal
bilgilerin temelleri. Demircioğlu. İ. H. (Ed.). Ankara: Hegem Yayınları.
Bilgili, A. S. (2009). Geçmişten Günümüze Sosyal Bilimler ve Sosyal Bilgiler, Sosyal
bilgilerin temelleri. Bilgili, A. S. (Ed.). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş.,& Demirel, F. (2012).
Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
Dilek, D. (2001). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünme gelişimi. Ankara: Pegem A
Yayıncılık.
Erden, M. (Tarihsiz). Sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Alkım Yayınevi.
Güleç, S.,& Alkış, S. (2003). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Müze Gezilerinin İletişimsel
Boyutu, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Cilt: XVII (1).
Işık, H. (2008). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler tarih konularının öğretiminde kanıt
temelli öğrenme modeli: bir aksiyon araştırması. Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Kabapınar, Y. (2012). Kuramdan uygulamaya hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi.
Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
Keçe, M.,& Merey, Z. (2011). İlköğretim Sosyal Bilgiler Kazanımlarının Sosyal Bilimler
Disiplinlerine ve Disiplinlerarası Anlayışa Uygunluğunun Belirlenmesi,
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:VIII (1).
Kızılay, N. (2014). Arkeoloji konularının sınıf içi yaparak yaşayarak öğretiminin 6. sınıf
öğrencilerinin tarihsel düşünme becerilerinin geliştirilmesi üzerine bir eylem
araştırması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman.
210
Levstik, L. S.,& Tyson, C. A. (2008). Handbook of research in social studies education.
Tyson and Levstik (Ed.), First Edition. New York: Routkedge.
MEB (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 6-7. sınıflar öğretim programı kılavuzu
(Taslak Basım). Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü.
Özbaş, B. (2010). 12-14 Yaş grubu öğrencilerinin tarihsel düşünme gelişimi ve tarihsel
kanıt kullanımı. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi,
Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Öztürk, C. (2007). Sosyal Bilgiler: Toplumsal Yaşama Disiplinler arası Bir Bakış. Hayat
bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi yapılandırmacı bir yaklaşım, Öztürk, C.
(Ed.). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Öztürk, C. (2012). Sosyal Bilgiler: Toplumsal Yaşama Disiplinlerarası Bir Bakış, Sosyal
bilgiler öğretimi. Öztürk, C. (Ed.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Panchyk, R. (2001). Archaelogy For Kids, Uncovering the mysteries of our past (25
activities), Chicago: Review Press.
Şimşek, A. (2011). Geçmişin Nesnesini Arayan Bilim Arkeoloji: Türkiye’de Tarih
Öğretimindeki Durumu, İnternational Periodical For The Languages, Spring,
6 (2).
Şimşek, H.,& Yıldırım, A. (2011). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin
Yayıncılık.
WEB KAYNAKLARI
TTKB, http://ttkb.meb.gov.tr, adresinden 07.02.2014 tarihinde alınmıştır.
211
EXTENDED ABSTRACT
1.Introduction and Purpose of the Research
Social studies have an interdisciplinary approach consisting of different branches of
science.
Although the social sciences reach to the documents of history and geography through
archeology, within the curriculum of social sciences, no objective is provided related to
archeology and teaching. Archeology takes place in the topics of 6th grade social sciences
coursebooks, espeacially in the subjects related to ancient ages and life style of primeval
era. Consequently it is assumed that it is not valued as it deserves in the literature and
social sciences (Kızılay, 2014 : 61). Within this scope, it can be said that topics related
to archeology can’t find a place in the syllabus and among the topics of social studies of
4th and 5th grades coursebooks whereas above-mentioned topics partially have a place
in 6th and 7th grades coursebooks .
The main goal of this study, which is done by social sciences teachers who work in
different secondary schools in different provinces of the country, is to express teacher’s
remarks and ideas related to archeology topics in social sciences. Within the scope of
research, following problems were tried to be solved;
1.
2.
3.
4.
What are the social sciences teacher’s opinions about sufficiency of
archeology topics in the syllabus of social studies?
What are the social sciences teacher’s remarks about knowledge , ability
and behaviours which students can achieve by archeology topics which are
given sufficiently in social studies ?
Is there any archeological topic that social sciences teacher want to attach
into syllabus ? What are those topics ?
What are the social sciences teacher’s offers about extensification of
archeology education in Turkish Education System?
2. Method
Pattern used in research is qualitative investigation method. Qualitative research is that
people try to understand cases and interpret in their natural environment and there is
focusing on meaning in it’s centre. Followed process within the scope of qualitative
research is inductive and also it is aimed to reach an understanding from acquired data.
The goal in qualitative research is being able to look through perspective of participants
of research rather than researchers (Merriam, 2013: 13-15). From this point of this general
view, qualitative research can be defined as a research in which data acquisition methods
such as “investigation and document analysis” were used; qualitative process intended to
realistically and totalitarian reveal senses and cases in their natural environment (Şimşek
and Yıldırım, 2011: 35) .
Feedback Form, consist of 4 open-ended questions , was used as data gathering method.
Questions in feedback form were prepared by researchers and edited via domain experts
remarks and taken its final form. Prepared form was tested by 2 social sciences teachers
. Deducing its feasibility, research was started. Feedback Forms were delivered via
212
internet or by hand. 3 of those forms were delivered by hand and 30 of those forms were
delivered via internet and were collected in the same way. The reason why Feedback
Form was used in research originated from transportation problem of teachers who work
in different provinces. So principle of transportability and economy were based on in
research.
33 Social Sciences Teachers, work in Adıyaman, Antalya, Ardahan, Artvin, Balıkesir,
Bitlis, Bolu, Düzce, İstanbul, Kahramanmaraş, Kocaeli, Ordu, Mardin, Samsun, Sinop,
Şırnak and Trabzon; totally in 17 different provinces, participated in research. Maximum
Variety Sampling of method of Intentional Sampling was used in research. The method
of Maximum Variety Sampling is specifying homogeneous different situations in itself
related to problems which are examined in universe ; and do studies on those situations.
The main goal here is to find out common or different direction between different
specified situations in keeping with aim of research; and describe the problems to broader
environment in this sense (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz; Demirel 2012: 90).
Working party was chosen from different areas of Turkey. Reason of this is that teachers,
by taking into consideration of their work environment conditions, can have different
view and offers; and also the reason is foresight in which problems can be approched
broader perspective.
Descriptive analysis has been used in analysis of findings of the research. Descriptive
analysis is a qualitative analysis type which includes summarization and interpretation of
data that are acquired via various data collecting techniques according to themes that are
predetermined. In this analysis type researcher can give place to direct quotations from
the people with whom the researcher is discussing or monitored in order to reflect their
ideas conspicuously very often. The aim of this analysis is to present obtained findings
to the reader as summarized and interpreted (Özdemir, 2010: 336). Afterwards these
committed descriptions are being explained and interpreted, scrutinized with a causeeffect relationship and a set of results are reached. Association, interpretation and
prediction of generated themes can also be along the dimensions of interpretations that
are to be made by the researcher (Yıldırım and Şimşek, 201: 224).
3. Conclusion and Discussion
In this section the answers of research problems are tried to be given in the light of the
findings. This research is the first research that covers the examination of archaeology
topics in social studies according to teacher views. As there are no direct researches in
this field, findings and results of similar researches are benefited from in conclusion and
discussion section.
Social studies teachers find archaeology topics within the social studies curriculum
insufficient (31 out of 33 participants find it insufficient). They think that these topics are
mentioned very briefly only in 6th grades and apart from that it is taught shallowly. The
reason why the teachers regard it as insufficient is related to having an insufficient gain
in curriculum, lack of field trips and the time problem emerged from attempting to keep
up with the curriculum. However, Şimşek stated that archaeology in social studies
program is sufficient compared to history education program in his research he carried
out in 2011: “It is pleasing that in the social studies program student’s re-establishing
the past and benefiting from methods and findings of archaeology in order to understand
it. This is significant in terms of both gaining researching skills and showing students
213
that the past is “a field that is valuable and required to be researched. Activities that are
presented in the program are stand up with this condition. But it can be said that
archaeology is not properly benefited from in history program.” Şimşek mentioned in
his aforementioned research that archaeology is not given a place in the 4 th and 5th grades
level and stated that this is a deficiency. In relation to acquirements, also in Keçe and
Merey’s researches (2011) it is stated that there are deficiencies in terms of reflecting the
findings with archaeology to the acquirements.
As a result of the research it is found out that the teacher’s knowledge about the benefits
of archaeology education to students are sufficient, with the education of archaeology
topics students’ feelings of dignification and possession for historical artefacts will be
improved, their searching, exploration and curiosity feelings will be awaken, they will
gain the ability to compare past and present, their ability to comprehend time and
chronology, they will achieve permanent learnings by embodying the knowledge, they
will acquire the skill of multi-dimensional thinking, their historical empathy skills will
be enhanced and they will acquire the ability of understanding the change and continuity.
In Kızılay’s master’s thesis in 2014 the students’ attainments were proved by
demonstrating the archaeology subjects in practice in the class. In Güleç and Alkış’s
(2003) research that they carried out with class teachers in terms of education of social
studies, while explaining the reason of going to museums with their students the teachers
stated that more permanent learning is achieved by supporting related topics with visuals.
It is identified that among the archaeology topics which the teachers want to be included
in the curriculum most are: “Basic Information About Archaeology Science”, “Practice
and Observation in Excavation Sites” and “Information About important Excavation
Sites in Turkey.”
It is identified that the primary suggestions that are presented by teachers in order to
improve archaeology education within scope of the Turkish Education System are; tours
to archaeology museums and excavation sites should be organized, students at each grade
should be appointed with an excavation work and more emphasis on archaeology in
primary and secondary education should be given. Apart from these; in relation to the
topics that are included in the field of Archaeology – seminars for everyone should be
organized, posters and brochures that give information about archaeologic artefacts and
locations should be prepared, a museum educator should be in each museum, computer
applications and web sites about archaeology should be prepared, archaeology topics in
social studies should be increased by increasing the weekly course hours of social studies,
a cooperation with Ministry of National Education and Ministry of Tourism should be
made.
Akmehmet came to a conclusion with his research about the educational function of the
museums: “In Turkey, guidance to museum events in order to benefit from them in terms
of social studies education is not sufficient. There are lots of problems and infrastructure
deficiencies that are to be solved in this sense. Actually the ideal thing is to appoint
experts who have the knowledge and experience about museum education to our
museums and preparing exhibitions that are related to education program for schools,
special saloon organizations, subject centred various education events, training
packages that can reach to schools, education programs for service and information that
teachers can benefit from related to subject and parts. In order to achieve this
educational function of the museums should be regarded by Ministry of Culture and
214
Tourism and necessary regulations should be performed in museums. “Museum
education and practices” course that teach how to use the museum in education should
be opened for teachers candidate.” The results that have suggestion quality in this
statement such as; the need for museum education experts, necessity of organizing interservice seminars for teachers, preparing education packages that can reach to schools,
necessity of carrying out regulations considering the educational function of the museum
by Ministry of Culture and Tourism and necessity to open the course of “Museum
Education and Practices” are show similar points with the teacher suggestions in our
research.
4. Suggestions
At this phase of the research following suggestions can be made by benefiting from the
social education teachers’ answer to the last answer of the feedback form:









In Social Education in secondary education, in History in high school and in
Archaeology lessons in tertiary education tours to archaeology museums and
excavation sites and opportunities should be provided for students to perform
investigations and practices in exaction sites if possible.
More emphasis upon the archaeology topics in related course curriculums of
primary, secondary and tertiary education should be given. For this weekly
course time of social education should be increased.
Seminars should be organized for students, teachers and parents concerning
archaeology, the importance and role of archaeology in education system should
be mentioned.
Posters and brochures that present archaeological artefacts and locations should
be prepared and sent to schools and their exhibition should be ensured. Computer
applications and web sites that express the importance of archaeology should be
prepared and presented to the service of education.
In every museum there should be a museum educator and that person should
perform educational activities in cooperation with the Museum to which he/she
is appointed and National Education Directorate of a city/district to which the
museum is associated.
Ministry of National Education and Ministry of Culture and Tourism should
make more cooperation in terms of museum education.
Mobile archaeology museums should be established and their reach to every
school should be provided.
Archaeology laboratories should be established in archaeologically rich cities
and a plan that would ensure the access of every school in this region should be
made.
Works at different scopes in relation to this subject that would create awareness
and in which students or teacher candidates shall take part should be planned.
215

sosyal bilgilerde arkeoloji öğretimi üzerine sosyal bilgiler

Transkript

Benzer belgeler

2001 Istanbul Su Ikmal Sistemi

Geçmiş Geçmemiş Bile - Sekans Sinema Grubu

Tom Stern (Sekans e1)

Özbekistan - Aksaray Üniversitesi

Arkeoloji ve Sanat Tarihi

iletişim bülteni - ARKEOLOGLAR DERNEGİ

Tarih_Oncesi_Arkeolojisine_Giris

sempozyum Özetler ve Program