değerlendirme
Transkript
değerlendirme
FORMATİF (BİÇİMLENDİRİCİ DEĞERLENDİRME Hazırlayan Dr. Damian Murchan Dr. Gerry Shiel Dr. Eda Vula Arlinda Gashi Bajgora Vllaznim Balidemaj Okutman Lindita Bllaca Besa Zeqiri Milazim Avdylaj Düzeltmen Anyla Zajmi Grafik Düzenleme indesign İkini baskı Şubat, 2013 Teşekkürler: Temel Eğitim Programı, bu kılavuzun gerçekleşmesine katkıda bulunan herkese içtenlikle teşekkür eder. Eğitim Bakanlığı Değerlendirme, Standartlar ve İzleme Divizyonu; ayrıca kılavuzu örneklerle ve resimlerle zenginleştiren öncü değerlendirme okulları; mükemmel işbirlikte olan okul müdürleri ve verdikleri örneklerle okul öğrencilerine özel teşekkürlerini iletir. Değerlendirmenin öncü okulları: “Hilmi Rakovica”, Priştine; “Dardania”, Priştine; “Abdullah Shabani”, Mitroviça; ” Beqir Gashi” Malishevë; ”Yll Morina”, Yakova; “Asdreni”, İpek, “Selami Hallaqi”,Gilan; “Vëllezrit Frashëri”,Lipyan; “Vezir Jashari”,Ferizaj; “Ismet Rraci”, Klina; “Abdyl Frashëri’, Prizren. İçerik Hoşgeldiniz ............................................................................................................................................................. 6 Bu kılavuz size nasıl yardımcı olabilir? ....................................................................................................... 7 Kılavuzu nasıl kullanabiliriz ? .......................................................................................................................... 8 Efsane ...................................................................................................................................................................... 8 1. Neden sınıf içinde değerlendirme değişimi gerekmektedir? .................................................... 9 Geleneksel değerlendirme ile 21. yüzyıl değerlendirmesinin karşılaştırması ............................. 11 Öğrenme Değerlendirmesi ile Öğretmenlerin Mesleki Gelişimi .................................................... 14 2. Değerlendirmenin Tanımları ve Türleri ................................................................................................ 15 Değerlendirme nedir? ..................................................................................................................................... 15 Sınıf Değerlendirme Türleri ............................................................................................................................ 16 Öğretmenlerin, Öğrencilerin ve Okul Müdürlerinin Öğretim Değerlendirmesindeki Rolleri . 20 Öğretim için Değerlendirme İlkeleri - ÖiD .............................................................................................. 24 3. Öğretim Değerlendirmesi - Strateji Uygulaması ............................................................................. 25 Öğretim için Değerlendirmenin Özellikleri ............................................................................................. 26 3.1 Öğrenim Hedefleri ................................................................................................................................... 28 3.2 Başarı Kriterleri ........................................................................................................................................... 29 3.3 Geribildirim Bilgileri .................................................................................................................................. 39 3.4 Karşılıklı Değerlendirme ......................................................................................................................... 44 3.5 Öz-Değerlendirme .................................................................................................................................... 47 3.6 Soru Sormada Etkili Stratejilerin Kullanımı ....................................................................................... 53 4. Ders Planlamasının Bileşen olarak Değerlendirilmesi ................................................................. 59 4.1 Dersin Planlaması ve ÖiD entegrasyonu ........................................................................................... 59 4.2 Öğrenim sonuçları ve Kosova Müfredatına dayalı değerlendirme .......................................... 61 Kılavuz terimleri sözlüğü ................................................................................................................................. 63 Kullanılan kaynakğa ve diğer kaynaklar .................................................................................................. 65 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Hoşgeldiniz Değerli Öğretmenler Eğitimciler (Öğretmenler), öğrenciler ve veliler, Kosova’da, öğrencilerin bilgi, beceri ve yeteneklerinin dış ülkelerdeki öğrencilerinkine benzer ve kıyaslanabilen ortak bir eğitim sistemine sahip olduğu görüşündedirler. Bu kılavuz, öğrencilerin vizyonlarını geliştirmek amacı ile öğretmenlere yardımcı olmak üzere hazırlanmıştır. Araştırma sonuçları, basit stratejilerden oluşan bir öğrenim paketinin öğrencilerin öğrenimini büyük ölçüde geliştirebileceğini gösterir. Bu stratejiler: öğrenciler ile okullardaki ders saatlerinin ortak hedefleri; iyi bir başarı modelinin gösterilmesi; geribildirimin sadece not değerlendirmesi ile değil destekleyici yorumlar ile sunulması; öğrencilerin gelişimlerini değerlendirmeleri ve öğrenimlerini planlamaları için teşvik edilmeleri şeklindedir. Bu yaklaşım, öğretim için değerlendirme olarak bilinir. Bu yaklaşımın etkili olmasının en önemli sebebi, öğrencilere ve öğretmenlere öğrenim sürecinin hangi aşamasında oldukları ile ilgili gerçek bir anlayış geliştirmelerine yardımcı olmaları ve amaçlarına en iyi şekilde ulaşabilmeleri için hangi aşamaya gitmeleri konusundaki yardımlarıdır. Kosova’daki bazı okullarda öğretim için değerlendirme uygulanmaktadır. Onlar eğitim ve öğrenimde önemli ilerleme göstermektedir. Kosova Eğitim Bakanlığı, bütün okullarda öğrenim değerlendirilmesinin uygulanmasını istemektedir ve böylece bütün okullarda yüksek kalitede mesleki gelişim ve destek erişimi olduğundan emin olmak istemektedir. Bu kılavuz, öğretim için değerlendirme hakkındaki bilgi ve anlayışınızı geliştirmeye ve ders sırasında öğretim için değerlendirmeyi uygulamanıza yardımcı olacaktır. Bu kılavuz, örnekler aracılığı ile başarı için nasıl bilgi toplamanız gerektiğinizi, öğretme ve öğrenmeyi geliştirmek için bu bilgileri nasıl kullanacağınızı ve bu bilgileri eğitim alanında görev alan tüm çalışanlara nasıl rapor edileceği öğretilecektir. 6 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Kılavuz size nasıl yardımcı olabilir? Öğretmenlerin eğitimi, Değerlendirme Standartları ve Etik Kodlarına uygun ve bu projenin çerçevesi içerisinde Eğitim Bakanlığı ile geliştirilmiştir. Kılavuz, proje danışmanları Damian Murchan, Gerard Shiel ve Eda Vula tarafından hazırlanan eğitim/staj materyallerini içerir. Kılavuz, Öğretim için Değerlendirme gibi belirli konularla ilgili, ‘Öğrenme Sonuçlarının Değerlendirilmesinin Geliştirilmesi’ deney projesinde yer alan öğretmenlerin aktivitelerine bağlı olarak başka materyaller de içerir. Kılavuz, Kosova’da bulunan öğretmenler ve okul müdürlerinin eğitimi sırasında kullanılması amacı ile düzenlenmiştir. Bu şekilde, onlar Öğrenme Değerlendirmesi (Formatif Değerlendirme) ile ilgili değişik stratejilerle ve ayrılmaz bir parça haline gelmiş sınıf içerisindeki düzenli ve günlük aktivitelerle tanıtılacaklardır. Bu kılavuz, öğretmenleri, üst düzey personeli ve eğitimcileri genel anlamda birlikte çalışarak sınıf içerisinde değerlendirmeyi, bütün öğrencilerin öğreniminde yardımcı olacak bir ‘araç’ olarak kullanmaları için hazırlanmıştır. Bu kitapçık sayesinde sizlerin yapabilecekleri: Öğrenim için Değerlendirme (ÖiD) ve Öğrenimin Değerlendirilmesi (ÖD) arasındaki farkı ayırt etmek; Değişik değerlendirme prosedürlerinin uygulanması sırasında gerekli bilgi ve beceriye sahip olmak; Günlük Eğitim sırasında değişik Öğrenim için Değerlendirme stratejilerinin uygulanması ve Bütün sınıf/okullarda Öğrenim için Değerlendirmeyi desteklemek 7 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Kılavuzu Nasıl Kullanabiliriz? Kılavuz, pratik problemler ve öğretim aktivitelerinden oluşup, Öğrenim için Değerlendirme ile ilgili teorik konular içerir. Bu şekilde, kılavuz kolay kullanılabilir ve katılımcılara/öğretmenlere ve destekleyici gruplara pratik çözümler sunmaktadır. Öncelikle, eğitim sistemimizin değişimi için ihtiyacımız olan öğretmenlerin profesyonel gelişimi ve okul yönetim kadrosu ile iş birliği için gerekli bazı genel bilgiler sunulmaktadır. İkinci Bölüm, Öğrenim için Değerlendirme (Formatif Değerlendirme) ve Öğrenimin Değerlendirilmesi (Summatif Değerlendirme) ile ilgili tanımlar içermektedir ve bu iki kavram arasındaki ilişki belirginleştirilmiştir. Bu uygulamanın niteliği, öğretmenlerin doğrudan yeni bilgi edinmesine ve pratik uygulamalarda bulunabilmesi için oluşturulmuştur. Bu nedenle, bireysel katılım, çiftler veya gruplar halinde olan katkısı, bu kılavuzun planlanan faaliyetlerinin ayrılmaz bir parçası olacaktır. Üçüncü Bölüm, Öğrenme için Değerlendirmenin (ÖiD) temel özelliklerini detaylı bir şekilde inceler. Ayrıca, sınıflarda ÖiD uygulamasının stratejilerine özel önem verilir. Katılımcılar, staj süresince, pratik aktivitelerde bulunma şansına sahip olur ve ÖiD’nin günlük eğitim parçası halinde uygulandığı aktivitelere katılırlar. Öğretme ve öğrenmenin kalitesini garantileyen en önemli unsurlardan biri şüphesiz sınıfın planlamasıdır. Dördüncü bölümde, öğretmenlerin ÖiD’ye katılımını oluşturan günlük aktiviteleri ayrıntılı bir şekilde hazırlanmıştır. Ek bölümler, bu kılavuzun başka bir bölümünü oluşturur ve aynı zamanda eğitim sırasında da kullanılacaktır. Ek bölümler, öğretmenlerin günlük aktivitelerini planlamalarını (Öğrenme için Değerlendirme kapsamında) geliştirecek önemli bilgiler dışında, katılımcıların bu eğitim hedeflerine ulaşmaları için gerekli adımları atmaları için yardımcı olur. Bu manüel, eğitimi bazı özel ilgi alanı konuları üzerinde odaklamak amacı ile değişik ‘notlar’ kullanır. Bu manüel Kosova Eğitim Bakanlığı Değerlendirme Standartlarına uygun olarak tasarlandığı için, örnekler eşliğinde buradaki standartlar ile pratik aktiviteler arasında bir bağ bulunmaktadır. Destekleyici grup, katılımcılar ve okuyucuların işlerini kolaylaştırmak amacı ile değişik renkli ve biçimli belirli bilgi içeren ‘eğlenceli sınavlar’ kullanılmıştır. Efsane Somut örnekler veya okuldan hikayeler Sınıftaki faaliyetler Çok önemli ”Değerlendirme standartları” Asaştırmalardan, linlerden gelen bilgiler vs. 8 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 1. Neden sınıf içinde değerlendirme değişimi gerekmektedir? Toplum içerisindeki yaşanan değişiklikler öğretmenlerin sınıflarda yeni durum ve görevlerle karşılaşmasına neden olur. Gelecekteki değişimlerden belirsiz, onlar değişik eğitim metotları ve öğrencilerin öğrenme metotlarına uygun görevler ile karşılaşırlar. Son on yıl içinde, sosyal, ekonomik ve çevresel değişimler, bilim ve teknolojideki gelişmeleri de kapsamak üzere, okul ile ilgili her alanda, öğrenci değerlendirmeleri incelenmiştir. Son zamanlara kadar, öngörülen bir modele dayanarak sınıf değerlendirmesi öğrenim endeksi mekanizmasının sağlanabilmesi için kullanılmıştır. Öğretmenler öğretir, onlar öğrencilerin belirli konulardaki bilgilerini test ederler, öğrencilerin başarı oranını ‘testlere’ bağlı olarak değerlendirirler ve diğer ünitelerle derslere devam ederler. Günümüzde ise, bu metod ile yapılan değerlendirme eğitim için olan sosyal beklentilerin değişmesinden dolayı soru işaretleri uyandırmıştır. Bilişsel/ kognitiv bilimler öğrenme doğası ile ilgili yeni sonuçlar göstermiş ve öğrenme motivasyonu değerlendirmesinin geleneksel rolü sorgulanmıştır. Öğrencileri, 21.yüzyılın başarı ve becerilerine hazırlamak amacı ile 21. yüzyılın değerlendirmesinin kullanımı çok önemlidir. Kosova Müfredat Programının Yapısı, eğitim sistemi reformlarının yeni çevriminin ana belgesini yansıtmaktadır. (a) Çocukların geçmiş öğrenim deneyimlerinin, ilgi alanlarının ve fırsatlarının yansıtılması, (b) anlamlı öğrenim ve (c) öğrencilerin öğrenme deneyimi, değerlendirme ve öz değerlendirmede bilinçli olma konularında aktif katılımları desteklenmektedir. KOSOVA MÜFREDAT PROGRAMININ YAPISI KOSOVA MÜFREDAT PROGRAMI YAPISI Altı Yeterlik/Beceri Etkili İletişim Yaratıcı Düşünme Başarılı Öğrenci Üretken Katkı Sağlıklı Kişi Sorumlu Vatandaş Müfredat Programı Bölümleri Dil & İletişim Güzel Sanatlar Matematik Doğa Bilimleri Toplum & Çevre Sağlık ve Refah Hayat ve İş 9 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Kosova Müfredat ProgramınınYapısı, pratik çalışmaya dayalı öğrenme yoluyla geliştirilen yeterliliğe bağlı olan bir yaklaşımı desteklemektedir. Bu yaklaşım, okulda, müfredat ile ilgili konuların entegrasyonu, hayat becerileri, entegre edilen öğrenim, interaktif öğretim ve öğrenim, formatif değerlendirme ve öğrencileri başarılarının değerlendirilmesi gibi öğrenme deneyimlerinin düzenlenmesinde büyük bir role sahiptir. Öğrenim için Değerlendirmenin sınıf içinde, belediye ve ulusal düzeyde başarı oranını artırması için sürekli kullanılması desteklenmektedir. Sınıf içindeki değerlendirme uygulamalarının çeşitliliği, öğrencilerin değişik öğrenim türleri ile değerlendirilmeleri sağlamaktadır1. Aşağıdaki figürde yeterliliğe bağlı bir sistemin nelerden oluştuğunu gösterir: bilgi, beceri, düşünce, değerler, duygular, rutin vb. Öğrenme sonuçları olarak yeterlilikler Bilgi Beceriler Düşünce Rutin Değerler Duygular Örneğin öğrencilerin tanımlanmış becerilerinin İlköğretim Programı ile bağlantılı olduğunu gösteren ve ana yeterliliklerin gelişimi için katkıda bulunan bir tabela sunulmuştur. Değişik alanlarda öğretimi geliştiren programlar, öğrenim, problem çözümü, pratik araştırma gibi metotların uygulandığı projelere bağlı olarak kullanılan 21. Yüzyıl Değerlendirmesi veya Formatif Değerlendirme öğrencilerin bu becerilerinin geliştirilmesini amaçlar. Sosyal beklentiler, öğrenme bilgisi ve motivasyonda değişiklikler öğretmenlerin öğretim şeklini, öğrencilere neler öğrettiklerini ve özellikle sınıf içinde değerlendirmeyi nasıl uyguladıklarını etkiler. Liderlik Öğretimde Değişiklikler Değerlendirme Öğretmek 1 Kosova Müfredat Programının Yapısı s. 62 10 Müfredat Teknoloji FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Geleneksel Değerlendirme ile 21. Yüzyıl Değerlendirmesinin Karsılaştırması2 Okullar, 21.yüzyılda her öğrencinin kendi beceri ve çabasına göre geliştirdiği bir öğrenme şeklini yani bireysel yaklaşım fikrini benimserler. Bu düşünme şeklini benimseyen öğretmenler öğrencilere yönelik davranırlar. Öğrenci, öğretim sürecinin odak noktasına konur, öğretmen ise bu bakış açısını yansıtan bir ortam geliştirir. Öğretim ve öğrenimin tamamlayıcı unsuru olan değerlendirme, öğrencilerin 21.yüzyılda gerek duyulan becerilerine ulaşmaları için kullanılır. Geleneksel değerlendirme ve 21.yüzyıl değerlendirmesi arasındaki fark aşağıda gösterilmektedir: Geleneksel Değerlendirme 21. Yüzyıl Değerlendirmesi Tanımlı Değerlendirme Süresi. Değerlendirme süreklidir. Çoğunlukla yazılı şekilde ve alternatif cevaplar ile sunulur. Değerlendirme açık bir biçimde yapılır. Derece/not sadece bir bilgi kontrolüne dayalıdır. Değerlendirme birçok şeye dayalıdır. Değerlendirme araçları farklı normlara tabidir. Değerlendirme araçları farklı ölçütlere tabidir. Değerlendirme not/derece ile belirlenir. Değerlendirme ilerlemeye yönelik belirlenir. Başarı, belirli zamanda sunulan bilgileri ezberlemeye bağlıdır Başarı, uzun süreli işbirliği ve diyaloga bağlıdır Zekâ, dil ve mantık/matematik becerileri ile ölçülür. Zekâ, gerçek hayat problemleri çözümü ile ölçülür. Doğru cevap, öğrencinin çaba ve öğrenme durumunu doğrular. Öğrencilerin görüşleri, onların algısını anlamak için ve bu görüşleri gelecekteki öğrenme içeriklerinde bulundurmak için kullanılır Değerlendirme, öğrenme sürecinden farklıdır. Değerlendirme, öğrenme süreci ile doğrudan bağlantılıdır. “Değerlendirmeler ile ilgili görüşler, son yıllarda değişikliğe uğramıştır. Yeni görünümünde, değerlendirme ve öğrenme bir madalyonun iki yüzüdür... Öğrenciler değerlendirme yaptıkları zaman, onların öğrenmeleri tam olarak bu değerlendirmeden sağlanır.” National Research Council, National Science Education Standards. (Washington DC. National Academy Press, 1996) 2 Metin, Martin ve Jacqueline Brooks tarafından yazılan “Bilginin Peşinde: Yapılandırmacı Sınıf”tan uyarlanmıştır. 11 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 12 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 13 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Öğrenme Değerlendirmesi ile Öğretmenlerin Mesleki Gelişimi Değerlendirme, öğretmenlerin çalışma planlarının, profesyonel aktiviteler (konseyler) ve okulun profesyonel hizmetlerinin ayrılmaz bir parçası olmalıdır. Derinlemesine öğrenme ve pratiğin uygulanması özel seminerler ve eğitimlere katılmaktan çok daha fazlasını gerektirir. Etkili mesleki gelişim, öğretim ve öğrenme sonuçlarını geliştirmek için, sadece öğretmenlere yapılan basit bir bilgi teslimatı değil, aynı zamanda öğretmenlerin farklı bağlamlarda ve ortamlardaki devamlı çalışmalarını da dikkate alır. Mesleki aktiviteler öğretmen ve okul yönetiminin konseyleri, öğrencilerin yararına onların etkinliğini artırmak için yeni yöntemlere gerek duyarlar. Onlar, bu işbirliğinin ve sınıflarda ve okulda ‘araştırmanın’ temelinde çalışırlar. Bu işbirliğinin sonucunda, öğretim başarılarının değerlendirilmesi için ve genel olarak öğrencilerin bilgi, beceri, görüş ve başarılarının değerlendirilmesi için daha iyi yollar ve bulgular bulunur. Bütün bilgiler ve bulgular, gelişim ve yıllık okul planlarının birer parçası olmalıdırlar. Bu proje tarafından desteklenen okul düzeyinde eğitimler, Kosova Müfredat Planlaması, Değerlendirme Standartları, Değerlendirme Etik Kuralları ve öğretmenler ile çalıştıkları okulların müdürleri arasındaki işbirliği dikkate alınır. 14 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 2. Değerlendirmenin tanımları ve türleri Değerlendirme Nedir? “… Bir birey veya belli bir grup hakkında kararlar almaya yardımcı olan veri toplama süreci.” (Salviaand Yssldyke, 1998) “…öğrencilerin test, sınav, pratik iş değerlendirmesi, sözlü değerlendirme, sınıf değerlendirmesindeki performansları ve başarılarının bir öğretmen tarafından ölçümünde kullanılan bir dizi yöntem.” (Gipps, 1994) ”…öğrencilerin nerede durdukları, nerede olmaları gerekli ve oraya nasıl ulaşmaları ile ilgili kararlar vermek amacı ile öğrenciler ve öğretmenleri tarafından arama ve delillerin yorumlanması süreci.” (Assessment reform group, 2002) ‘Değerlendirme’ kelimesini duyduğumuzda, aklımıza gelen ilk şey sınavlar, testler, notlar, stres, başarı veya başarısızlıktır. Bu durumda, öğretim ve öğrenim sürecinden ayrı bir konuyla, Öğrenimin Değerlendirilmesi (Summatif Değerlendirme), öğrenmeden sonra bizim neleri başardığımızı gösteren bir süreç ile ilgili olduğumuzu tespit edebilirsiniz. Diğer taraftan, öğrenim süreci sırasındaki değerlendirme, (Formatif Değerlendirme) öğretmenlerin ve öğrencilerin kendilerini doğru ve zamanında öğrenme hedeflerine ulaşmak için yapmış oldukları işleri hakkında bilgilendirir. Bu durumda, öğretmenler, öğretimlerini öğrencilerin ihtiyaçlarına bağlı olarak uyarlarlar ve öğrenciler kendi öğrenme stratejilerini belirli amaçlar için belirlerler. Öğrenim için Değerlendirme (ÖiD) olarak bilinen, bu değerlendirme kullanımı, Öğrenimin Değerlendirilmesinden (ÖD) farklıdır, çünkü toplanan bilgiler öğrencilerin çalışmalarını geliştirmeye yardımcı olmak için kullanılır ve aynı zamanda onlar yeni bilgiler alır ve yeni becerilerini uygularlar. Değerlendirmeyi öğretimin ayrılmaz bir parçası olarak gören öğretmenler, kendi öğrencilerini de bu öğretim sürecinde birer iş arkadaşı olarak görürler. Değerlendirmenin iki temel nedeni vardır: Bütün değerlendirme türleri, Summatif ve formatif, üç adımdan oluşur: (1)Öğrenmeye yardımcı olur - Veri (bilgi) toplamak (2)Öğrenilenleri ve bu öğrenilenlerin hangi seviyeye kadar başarıya ulaştığını rapor eder. - Toplanan verilere göre hüküm - Belirli nedenlerden dolayı bilgilerin kullanılması 15 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Sınıf Değerlendirme Türleri En çok kullanılan iki tür sınıf değerlendirmesi: • Öğrenim için Değerlendirme - formatif (öğrenme sürecinde ilerlemeyi denetler, öğrenmeyi kolaylaştırmak için geri-bildirimi sağlar ve öğretimi geliştirir); • Öğrenimin Değerlendirilmesi – Summatif (Belirli bir görevin, ünitenin, sömestrin veya okul yılı sonundaki başarılarını notlar ve öğrenci belgesi aracılığı ile tanımlar ve ileriye dönük öğrenim belirlenir. Bu değerlendirme öğretimin verimliliğini ve öğretim sürecini de ölçmekte kullanılır). Öğretim için Değerlendirme (ÖiD)/ Formatif Değerlendirme Öğretmenler, öğrencileri ile birlikte yapmış oldukları işleri değerlendirirler ve bu sonuçların işlerini nasıl geliştirebileceğini tartışırlar... Değerlendirme, herhangi bir ders saatinde – dersin başlangıcında, bitiminde veya ortasında – yapılabilir. Öğrenimin Değerlendirilmesi (ÖD) veya Summatif Değerlendirme: Öğrenciler matematik ödevlerini, başarı testi sırasında yaparlar ve elde edilen sonuçlar onların ortaokul kayıtları için göz önüne alınırlar. 16 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME ÖiD ve ÖD, ikisi birlikle uygulandıkları zaman, değerlendirme daha etkili olur ve öğretim ve öğrenim sonuçları daha başarılıdır. Genel olarak, Öğretim için Değerlendirme (ÖiD), öğrencilerin öğrendiklerini daha iyi anlamasını sağlayan ve öğrencilerin öğretim sürecine ne kadar derinden dâhil edileceklerini gösteren bir sistematik izleme sürecidir. Bu, öğrencileri öğrenme sürecine doğru iter ve onların daha başarılı sonuçlar elde edebilmeleri için yararlı olan gerekli becerileri kazanmaları için olanak sağlar. Not: Her değerlendirmede veri toplanmasını içerir, toplanan verilere göre hüküm ve belirli bir amaç için bu bilgilerin kullanılması (not vermek, öğretim ile ilgili bilgi vermek vs.). ÖiD durumunda, “hüküm” kelimesini, öğretmenler, öğrencilerin öğretim amaçlarını bildiğini düşünerek kullanılır, öğrencilerin belli bir işi “ne kadar iyi” başarabileceklerini göze almaz. Öğretim için Değerlendirme, öğrencilerin öğrenmesine yardımcı olur: Öğretim amaçlarını belirlemek (Neleri başarmalıyız?) Öğrencilerin, öğretim amaçlarına ulaşmalarına yardımcı olur Öğrencilerin, hedefleri ile ilgili olarak nerede durduklarını tanımlama Biz, bir değerlendirme yaklaşımının diğerine göre daha iyi ya da kötü olduğunu iddia etmiyoruz: değerlendirme için uyumluluk bu konu ile ilgili ana etkendir. Notlar: 17 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME ÖiD ve ÖD’nin Amaçları: Değerlendirme Amaçları Formatif ( ÖiD) Süreç Summatif (ÖD) Ürün (sonuç) Öğretimi geliştirmek ve ilerletmek için yorum/Geribildirim Notun oluşturulması - Ne kadar öğrenildiğine dair bilgilendirme Öğretim için Değerlendirmenin hedefleri: • Öğrenmeyi geliştirmek amacı ile geribildirimi sağlamak; • İleriki öğretim için öğrencileri motive etmek; • Ö ğrencilerin kuvvetli ve yetersiz oldukları konuları belirlemek (sebepler); • Öğrencileri gelecekteki mesleklerine doğru yöneltmek; • Öğrencileri kişisel gelişime doğru yönlendirmek; • Karar alma süreçlerinde yardımcı olmak, seçmek ve sınıflandırmak; • E ğitim sisteminin geliştirilmesi ve reforma yönelik kararların alınması için gerekli bilgileri sağlamak; • Eğitim Biliminde araştırma için verilerin sağlanması… Notlar: 18 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Formatif Değerlendirme Formatif Değerlendirme, geribildirim bilgilerini toplamak ve ileride bu bilgilerin öğretim ve öğrenim sürecinin her aşamasında düzeltmeler yapılarak kullanılır. Bloom (1969) Değişik verilerin değişiklik ve düzeltme amacı ihtiyacı ile gerçekler tarafından keşfedilir. Değerlendirme, ancak gerçeklere göre hareket edildiğinde formatif olur. Black (1998) Summatif Değerlendirme apo Öğrenimin Değerlendirilmesi (ÖD) Summatif Değerlendirme, genellikle bir ünite veya ders sonunda olan, öğrencilerin neler öğrendiklerini ölçmeyi amaçlayan veya öğrendiklerinin ne düzeyde olduklarını belirleyen ve bazı standartlara dayalı olarak onların performanslarını değerlendiren toplanmış değerlendirmeleri ifade eder. Summatif Değerlendirmenin geleneksel testlerle aynı olduğunu düşünmemize rağmen, bu her zaman böyle değildir. Örneğin, Summatif Değerlendirme, belirli bir süre içinde öğrencilerin çalışmalarının toplanması gibi bilgi birikimlerinden türer National Research Council (2001) Temel amacı öğrencilerin öğrenmesini dürtmek amaçlı olan her değerlendirme genellikle resmi olmayan bir değerlendirme, öğretim ve öğrenim açısından kısıtlanmış ve bazı öğretmenler tarafından kendi öğretim yöntemlerine dayalıdır. Black, Harrision, Lee, Marshall and Wiliam (2003). Öğrencilerin yaptığı her şey, grup içinde tartışma, soruları yanıtlamak, soru sormak, grup çalışması, ödevlerin teslim edilmesi – öğrencinin oturma şekli bile, sessiz veya kafası karışmış – öğrencilerin neyi anlayıp neyi anlamadıkları ile ilgili olası birer bilgidir. Öğretimi desteklemek için bilerek değerlendirme kullanan bir öğretmen, bu bilgiyi alır, inceler ve nelerin anlaşılıp nelerin anlaşılmadığını keşfedip gerekli kararı verir. Öğretmen, periyodik olarak öğrencilerin başarı ve ilerleme notlarını velilere ve diğer ilgili kişilere raporlamak amacı ile alır. Öğrenimin Değerlendirilmesi, kısa veya uzun bir süreden sonra yapılan değerlendirmeye odaklanır. Genellikle, öğrencilerin öğrenme sonundaki değerlendirmeyi, örneğin bir ünite sonundaki değerlendirme, bir hafta, bir sömestr veya yılsonundaki değerlendirmeyi içerir. National Council for Curriculum and Assessment (2007). Thompson &Wiliam (2008) - Formatif Değerlendirme için, öğretmenler veri toplamalı ve öğrencilerin düşündükleri ile ilgili kanıtları veya çalışmalarının başarılarını yorumlamalı ve sonra bu kanıtları onlarla ilgili ileriki kararlar için kullanmalıdır. - Öğretmenler toplanmış bilgileri öğretim ve öğrenim için karar vermek amacı ile kullandıkları zaman değerlendirme formatiftir. 19 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Öğretmenlerin, Öğrencilerin ve Okul Müdürlerinin Öğretim için Değerlendirmedeki Rolleri Öğretim için değerlendirme (ÖiD), bütün öğretim süreçlerinde gerçekleşir. Bu değerlendirme etkileşimlidir ve öğretmenler ile birlikte aşağıdaki olanakları sağlar: • Hedeflenmiş amaçlar ile öğretimin tahmin edilmesi • Öğrencilerin ve belirli çalışma gruplarının ihtiyaçlarının tespit edilmesi • Metotların, materyallerin ve kaynakların ayarlanması ve seçilmesi • Öğretmenlerin değişik strateji ve olanaklarının öğrencilerin başarısı için geliştirilmesi • Geribildirimin ve öğrencileri yöneltme bilgilerinin sağlanması Öğretmenler, Öğretim için Değerlendirmeyi öğrencilerin motivasyon ve öğretime bağlılıklarını yükseltmeleri için kullanırlar. Öğretim için Değerlendirme, öğretmenlerin her bir öğrencinin öğrenme sürecinin nasıl olduğu hakkında tam olarak bilgi almasını sağlar. Öğretmenler, Öğretim için Değerlendirmeyi (ÖiD), öğretim ve öğrenimin tamamlayıcı birer parçası olarak planlamalıdır. 20 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Öğretme Öğrenme Öğrenme için Değerlendirme (ÖiD) Öğretmenler, sınıftaki kültürel havayı değiştirir ve öğrencilerin başarılarına odaklanırlar. Onlar, öğrencilerin neye inandıklarının doğru olduğunu gösterir ve bu verileri onların etkili ve başarılı bir şekilde ilerlemelerine yardımcı olmaları için kullanırlar. ÖiD döngüsü - öğrencileri, öğrenme amaçlarına yaklaştırırlar... Öğrenme amaçları (içerik, beceriler veya yaklaşımlar) Öğretmen, öğrencilere nasıl yardımcı olacağına karar verir ve gerekli adımları atar Öğretmen, öğrencilerin çalışmaları için en uygun adımın ne olduğunu belirler Ders faaliyetleri Öğrenci Öğretmen, çalışma için gerçekleri ve öğrencilerin amaçlarına dayalı düşünceleri toparlar. Öğretmen, öğrencilerin çalışmaları ile ilgili gerçekleri anlatır ve başarılarını değerlendirir. 21 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Öğrenciler, öğrenme için değerlendirmenin merkezinde bulunurlar, çünkü bu değerlendirmede önemli rol oynarlar. Değerlendirmenin her ‘döngüsünde’ öğretmenler tarafından atılan adımlar, öğrenciler ile etkileşim sırasında meydana gelir. Öğretmenler, öğrencilerin başarıya ulaştığı süreci değerlendirir ve amaçladıklarını bilen öğrenciler, anladıklarını bilgi olarak sunarlar. Bir öğrenci kendini ne kadar fazla değerlendirirse, öğrenme için gelecekteki kararları o kadar fazla verebilmesi mümkündür. Diğer taraftan, okul müdürleri, öğretimin yapılandırılması, kaynakların elde edilmesi ve dağıtılması, öğretmenlerin günlük çalışma kalitesini yükseltebilmeleri için motive edilmesi, veliler ve diğer ilgili kişiler ile işbirliğinin bütün seviyelerde yapılabilmesi için belirleyici bir rol oynarlar. Okul müdürleri… • Öğretim ve öğrenimi sürekli bağlantılı kılan bir değerlendirme sistemi geliştirmek için değişik tedbirler alırlar; • Öğretmenleri, mesleki gelişim ve bilgilerini sistematik bir şekilde yenilemeleri için desteklerler; • Okul gelişim planı çerçevesinde belirlenmiş amaçların başarılı bir şekilde ulaşılmasını sağlamak amacı ile devamlı bir izleme sistemi sağlarlar; • Öğretim için Değerlendirme sürecinde, öğrencilerin daha iyi başarılara ulaşmalarına yardımcı olmak için, velilerin de bu süreçte yer almasını desteklerler; • Öğrencilerin, okuldaki öğrenme kalitesini yükseltmek için bütün ilgili kişilerle iş birliğinde bulunurlar. ÖiD aşağıdakileri sağlar... Öğrencilere, ilerlemek için... Neyin nasıl yapılacağını anlamaya sürekli katılmak; Öğretmenlere, öğrencilerin başarılarını iyi bir şekilde değerlendirmek ve bu değerlendirmeleri gelecek planlaması için kullanmak... Okullara/Okul Müdürlerine, yönetilebilen ve yardımcı olacak yapılandırılmış bir değerlendirme sisteminde karar kılmak… Veliler ve bakıcılara, çocuklarının gelişimleri hakkında ve ne yapmaları gerektiği konusunda bilgilendirilmeleri, Öğretmenlerini ve onları nasıl destekleyebileceklerini bilmeleri. 22 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME ÖiD ve ÖD amaçlarının Özeti ÖiD ÖD Neden değerlendiririz? Öğretmenlerin, öğrencilerin öğrenme süreci ile ilgili, gelecekteki adımları atmasına yardımcı olur Öğrencilerin öğretim sonuçları ile ilgili olarak velileri ve diğer ilgili kişileri bilgilendirmek Ne değerlendirilir? Her öğrencinin gelişimi ve öğrenme sonuçlarına göre müfredata uygun olarak öğretim gereklilikleri Müfredata bağlı olan öğrenme sonuçlarına göre, öğrencinin hangi öğrenme, beceri ve yaklaşım seviyesine ulaştığı Hangi metotlar ile? Öğrencilerin anlayış ve becerilerini belirgin hale getiren değişik türlerde bir dizi metotlar Urun ve süreci birlikte değerlendiren değişik türlerde bir dizi metotlar İzleme doğruluğu ve sürdürülebilirliği, öğrencilerin öğreniminin yorumlanması: Kalite Güvencesi • öğrenme için detaylı ve anlaşılır; • her öğrenci hakkındaki geribildirim bilgileri için detaylı ve doğru notlar Her öğrencinin ilerideki öğrenimi üzerine açıklayıcı bilgiler sunmak Bilginin Kullanımı • Müfredatın sonuçlarına ilişkin öğrencilerin nerede durduklarını kontrol ederek öğretimin sürekli değiştirilmesi • Çocuklarının eğitimi üzerine ve onları desteklemeleri için velilere ve bakıcılara açıklayıcı bilgiler ve fikirler sunmak Doğruluk ve sürdürülebilirlik, yüksek kaliteli verilere dayalı adil değerlendirmeler • öğrenme için detaylı ve anlaşılır; • adil ve doğru Summatif rapor; • her öğrencinin öğrenme seviyesini gösterir • tartışma veya destek için zemin sağlamak • gelecek ile ilgili amaçları belirlemek için kullanılabilir adil raporlama ve detaylı bilgi 23 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Öğretim için Değerlendirme – ÖiD İlkeleri 2002 yılında, Değerlendirme Reform Grubu3, ortak bir başarı için temel teşkil eden, aşağıda gösterilen,10 ilkeyi yayınlamıştır: Motivasyonu güçlendirir Etkili bir planlamanın parçasıdır Öğrencilerin nasıl öğrendiklerine odaklanır Sınıf içinde uygulama önemlidir ÖiD Öğrencilerin gelişimine yardımcı olur Mesleki beceriler için temel ilkedir Öz-değerlendirme kapasitelerini yükseltir Etkileyici ve yardımcıdır Herkesin başarılarını tanımlar Notlar: 3 www.assessment-reform-group.org.uk. 24 Hedef ve kriter anlayışını destekler FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 3. Öğretim için Değerlendirme – Strateji Uygulaması Değerlendirme yöntemleri, hedefler ve değerlendirme bağlamına uygun olmalıdır. Öğretim ve Öğrenimin bir parçası olarak Değerlendirme Öğretim için değerlendirme, öğrencilerin sınıf içindeki sonuçlarını yükseltebilmek için değişik strateji ve yöntemlerin kullanımını kapsar. Öğrenciler öğretimin amacını, bu amaçlara yönelik nerede durduklarını ve bu amaçlara ulaşmak için neler yapmaları gerektiğini anladıkları zaman, en iyi sonuçlar elde edilir. Öğretim için Değerlendirme İlkeleri ve Değerlendirme Standartlarına göre, öğretme ve öğrenmenin bir parçası olan değerlendirme, aşağıda belirtilenleri içerir: • Öğrenciler ile öğretim amaçlarının karşılıklı olarak konuşulması; • Öğrencileri, belirli standartların ulaşılmasında, yönlendirmek ve onlara yardımcı olmak; • Öğrencileri, öğretimlerini geliştirmeleri konusunda yönlendiren geribildirim bilgileri vermek; • Önceki başarıları ile karşılaştırıldığında, her öğrencinin güvenini artırmak; • Öğrencilerin gelişiminin düzeltilebileceği konularda, ortak bir değerlendirme ve özdeğerlendirmenin kullanılması; • Değerlendirmenin gözden geçirilmesi ve bilgi yansıtması sürecine öğretmenlerin ve öğrencilerin dâhil edilmesi. Öğrenciler, değerlendirme hakkında, neden değerlendirildikleri konusunda ve sonuçlarının nasıl kullanılacağı konusunda bilgilendirilmelidirler. Okullar ve öğretmenler, değerlendirmeyi adil, güvenilir ve şeffaf bir sistemde yapmalıdırlar. Öğrenciler ve veliler beklenen sonuçlar, araçlar, prosedürler ve değerlendirmenin kriterleri hakkında zamanında ve yeterince bilgilendirilmelidirler4. Değerlendirme için Etik Kurallar ve Değerlendirme Standartları, okullara sorumluluk ile görevlerini yerine getirmelerine yardımcı olan iki önemli belgedir5. 4 Kosova Curricula Framework, p. 63 5 http://www.masht-gov.net/advCms/documents/UA_standardet.pdf http://www.masht-gov.net/advCms/documents/UA_Kodi_i_etik.pdf 25 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Öğretim için Değerlendirmenin Özellikleri Öğretim için Değerlendirme (ÖiD) aşağıdakileri sağlar: Doğru değerlendirme – standartları bilerek, öğrencilerin çalışmalarını doğru değerlendirerek ve Kosova Müfredatına göre değerlendirerek; Adil değerlendirme – kullanılan metotların geçerli olduğunu bilerek; Güvenilir değerlendirme – değerlendirmenin sürdürülebilir ve bir veri kapsamına göre sağlanması; Yararlı değerlendirme – öğrencilerin ilerlemesindeki engelleri tespit ederek ve aynı bilgileri diğer öğrenme aşamalarının planlanması ve incelenmesi için kullanarak; Odaklı değerlendirme – öğrencilerin ilerleme sürecinde hangi konularda engellerle karsılaştıklarını belirli alanlarda konsantrasyon ve adım adım eylemlerle belirleyerek; Devamlı değerlendirme - okul sırasında, yıllar içinde daha iyi bir transferi sağlayarak. ÖiD Özellikleri ve Öğretim Stratejilerine göre Uyarlanmalari6 ÖiD Önemli Özellikleri Öğretim hedeflerini, öğrenciler ile birlikte paylaşmak Öğrencilerin amaçladıkları standartları bilmelerine yardımcı olmak Öğretim Stratejileri • Öğretim hedeflerini, sınıfın başlangıcında ve uygun olduğu zaman, öğrencilerin anlayabileceği bir dilde, paylaşınız; • Bu amaçları, soru sorma ve karşılıklı bilgi alışverişi temelinde kullanınız; • Öğretim başarıları ve öğretim amaçları karşılaştırıldığında, bu bilgileri sonraki planlanacak adımların bildirimi için değerlendiriniz • Net başarı kriterlerini verin, bunları öğretim hedefleri ile bağdaştırın ve tahtaya iyi örnekler yazın; • Gereksinimini karşılamış çalışmalarını açıklamalar ile öğrencilere gösteriniz, sunulan çalışma ile ilgili beklentilerinin açıkça sunulmasını sağlayınız, ilerleme gösteren öğrencilerin çalışmalarını sununuz. • Öğrencilerin neler öğrendikleri ve öğrenme hedeflerine ulaşmakta ne gibi zorluklarla karsılaştıkları ile ilgili sorumluluk almalarını sağlamak Öğrencilerin yaşıtlarının değerlendirmelerinde yer almaları ve öz- değerlendirme • Öğrencilerin, başarıya ulaşmak için nelere odaklanmaları gerektiğini birlikte çalışarak/ tartışarak, • Öğrencilerden, düşüncelerini ifade etmelerini isteyin ‘ Bu cevabı nasıl buldun?’ • Öğrencilere, öğrendiklerini yansıtmaları ve gelecekteki adımlarını birlikte belirlemeleri için zaman verin. 6 Pedagogy and Practice: Teaching and Learning in SecondarySchools - Unit 12: Assessment for learning. DFES 2004. Ref: DfES 0435-2004 G 26 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME ÖiD Önemli Özellikleri Öğretim Stratejileri • Geribildirim bilgilerinin sözlü ve yazılı şekilde verilmesi Öğrencilerin gelecekteki adımları bilmesi ve bunların uygulanması konusunda geribildirimin sağlanması Her öğrencinin çalışmasını ilerletme şansının olduğunu göstermek • Öğrencinin, alıştırmaları doğru yaptığını gösteren bilgilerin pozitif ve yardımcı olmasına dikkat edilmesi, öğrencinin çalışma başarısını artırması için neler yapması gerektiği ve o çalışmanın nasıl yapılması gerektiği – gelecekteki adımların öğrenci veya öğrenci grubuna uygun olup olmadığının tespit edilmesi • Öğrencilerin ilerlemelerini güvenilirlik ve özgüven aracılığıyla görmelerini sağlayan küçük adımlar tanımlayın • Öğrencileri, sınıf içinde düşüncelerini ve nedenlerini ahlaki kurallarına uyularak anlatmaları için teşvik ediniz • Öğrenciler ile birlikte onların çalışmalarının yansıtılması, örneğin bir ‘olayın gerçekleşmesinden’ itibaren gelişen adımların birlikte araştırılması Öğretmen ve öğrencilerin, değerlendirme bilgilerinin gözden geçirilmesi ve yansıtılması sürecinde katılımı • Nitelikli bilgi verebilmek için uygun görevleri seciniz, (sadece cevapların düzeltilmesi değil, sürecin de üstünde durulması) • Öğrencilerin, öğrendiklerini yansıtmaları ve anlamadıkları ve zorlandıkları konuları tespit etmeleri için yeterli zaman ayırınız • Planlamayı gözden geçiriniz ve sizin ve öğrencilerin değerlendirme sonucu olarak görevlerin, kaynakların vs. etkinliğini değerlendiriniz. Hatırlayınız… Öğrenimin Değerlendirilmesinin Özellikleri • Öğrenim hedeflerinin öğrencilerle birlikte karşılıklı paylaşılması; • Öğrencilere, hedeflenen amaçları bilmeleri için yardımcı olunuz; • Öğrencilere, nasıl ilerlemeleri konusunda geribildirim bilgileri vererek yardımcı olmak; • Önceki başarılarına bağlı olarak, öğrencilerin özgüveninin ilerletmek; ortak başarılarının ve öğrencilerin başarılarının öğretmenlerden ve öğrencilerde yansıması ve değerlendirilmesi; • Öğrencilerin, ilerlemeleri gereken konuları keşfetmek amacı ile öz-değerlendirme teknikleri edinmesi için eğitilmesi; özgüven ve motivasyonun öğretimin temel faktörleri olduğunun inancı ile onların etkili değerlendirme teknikleri kullanarak geliştirilmesi Yapılan araştırmalara göre, öğretim süreci ve onun değerlendirilmesine katılan öğrencilerin, başarı standartları yükselir ve bu öğrenciler öğretimlerinin ilerlemesi için eylemlerde bulunmaları teşvik edilir. Bu nedenle, öğretmenlerin Öğretim için Değerlendirme özelliklerinin yerine getirilmesini sağlayan etkili bir strateji kullanmaları çok önemlidir. 27 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Öğrenme için Değerlendirmenin altı ana stratejisi: • • • • • • Öğrenim hedeflerinin karşılıklı paylaşımı (katılımı) Başarı kriterinin paylaşımı Geribildirim bilgilerinin verilmesi Karşılıklı Değerlendirme (yaşıtlar ile) Öz-değerlendirme Soru sormada etkili stratejilerin kullanımı 3.1. Öğrenim Hedefleri Öğretmen tarafından planlanan Öğretim için Değerlendirme (Formatif Değerlendirme) için bunlara dikkat edilmelidir: öğretimden önce gerekli olan değerlendirme, amaçların ve kriterlerin öğrenciler ile paylaşılması, sorgulama, izleme ve karşılıklı değerlendirme süreçleri (başkası tarafından). Öğrenim Hedefleri Öğrenme hedefleri, öğrencilerin neler bilmesi gerektiklerini açıklayan, ders sonuna kadar neler yapabileceklerini anlatan kısa açıklamalardır (ünitenin öğrenilmesi, bir dizi ünitenin ve alıştırmaların öğrenilmesi). ‘Öğrenme Hedefleri’ öğretmenler için yeni bir kavram değildir. Öğretmenler, düzenli olarak öğrenme hedeflerini öğretim planlarına yazarlar, fakat bunları amaçlar olarak adlandırırlar. Öğrenme Hedefleri, sizin öğrencilerinize neler öğretmek istediğinizi ifade eder. Bunlar, müfredat öğrenme sonuçları tarafından tanımlanabilirler. Bunlar genellikle tahtaya yazılırlar, birinci kişi çoğul yazılır ve bu sözle başlarlar: Bunları öğreneceğiz: - tekrarlanan toplama ile çarpma işlemi - ‘dilekçe’ yazma - grup içinde etkili çalışma Öğrenme hedeflerinin öğrencilerin daha kolay anlayabileceği basit bir dilde tahtaya yazılması çok önemlidir. Çünkü öğrenciler, bazen öğrenmeye odaklanmak yerine (amaçlar), yaptıklarını düşünür ve konuşurular (içerik). Öğrenme hedefleri, çoğunlukla içeriğe/çalışmaya bağlıdır. Çoğu zaman, amaç ve içerik, ikisi birlikte, tek bir amaç haline getirilip birleştirilebilir. 28 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Örnek: - hesap makinesi ile tekrarlanan toplama ile çarpma Hangisinin öğrenme amacı ve hangisinin içerik olduğu netleştirildiği zaman, öğrenciler becerilerini (çarpma) ve içerik değiştiyse (hesap makinesi yerine folyoların veya ‘ezberlemenin’ kullanılması) dönüştürebilirler. ‘öğrenme hedefi, sınıftaki formatif değerlendirmenin ilk aktif öğesidir. Öğrenme hedefleri olmadan, öğrenciler öğretmenlerin beğenmelerine mahkûmdurlar.’ Shirely Clarke, 2002 Unutmayın! • Öğrenim hedefleri, dersin başında tahtaya yazılmalıdır (‘fikirlerin sesli olarak düşünülmesi’ aktivitesi yapıldıktan sonra); • Öğrenme hedefleri, içerik ve aktivitelerden ayrı tutulmalıdır; • Öğrenciler, hangi dersi neden öğrendikleri konusunda bilgilendirilmelidir ve aynı zamanda amaçlar müfredat ve günlük yaşam ile bağlantılı olmalıdır; • Öğrenme hedefleri, öğrencilerin yaş ortalamasına göre uygun bir dilde yazılmalıdır; • Öğrenme hedefleri, her öğrenci için aynı olmalıdır. Öğrenme Hedefleri İçerik - tekrarlanan toplama ile çarpma işlemi Hesap makinesi, sayaç veya başka kaynakların kullanılması - ‘Dilekçe’ yazma Bir gençlik merkezi binası için belediye başkanına dilekçe yazmak - Grup içinde etkili çalışma Gruplar halinde çalışarak, sağlıklı beslenme konusunda broşür hazırlamak 3.2. Başarı Kriterleri ‘Başarı kriterleri’ kelimesi, ilk olarak İngiltere’de ‘değerlendirme kriterleri’ için eşanlamlı sözcük olarak kullanılmıştır. Öğrencilere, çalışmalarının (notlar ile) değerlendirildiğini hatırlatmak yerine, bahsedilen kriterler öğrencilerin başarılı olma becerilerine ve olumlu deneyimlere yoğunlaştırılmıştır. Öğrenme hedefleri ‘neyin’ ‘neden’ öğrenildiğini anlamaya yardımcı olurken, başarı kriterleri ‘dersi öğrendiğimizi ve başarılı olduğumuzu nasıl anlayacağız?’ sorusunu anlamaya yardımcı olur. Önemli olan, başarı kriterlerinin, öğrencilerin de perspektiflerinden bakıldığında aynı soruya cevap verebilmesidir: Öğrenme hedeflerini başardığımı nasıl anlayacağım? 29 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Öğrenciler ile sadece neyin neden öğrenileceği değil, dersleri öğrenip öğrenmediklerini nasıl bilecekleri de tartışılmalıdır. • Öğrenme Hedefleri (Neyi Neden öğreneceğiz?) • Başarı Kriterleri ( Dersleri öğrenip öğrenmediğimizi nasıl bileceğiz?) Öğrenme Hedefi “Ne” ve“Neden” Başarı Kriterleri “Başarılı olduğumuzu nasıl anlarız?” Böylece, başarı kriterlerinin kullanılmasının eğitimde, öğretimde ve öğrencilerin kendilerini ve arkadaşlarını değerlendirmede belirgin bir etkisi vardır. Şekil.1. Öğrenciler, başarı kriterleri ile çalışmalarını karsılaştırarak birbirlerini değerlendirirler. ‘Bizim için simdi öğrenmek daha kolay, çünkü ne yapacağımızı ve çalışmalarımızı nasıl bitireceğimizi biliyoruz’ 5. Sınıf öğrencisi Başarı kriterleri, öğrenme hedefleri ile yakından bağlantılıdır. Başarı kriterleri amaçlara ulaşmak için atılan ‘adımlardır’. Başarı kriterleri, genellikle öğrenciler ile birlikte geliştirilirler. Öğrenme hedeflerinin ve başarı kriterlerinin öğrenciler ile birlikte tartışılması ve tahtaya yazılması da önemlidir, böylece bütün çalışma süresince onlara odaklanılır. Başarı kriterleri, öğrencilerin çalışmalarını, öğrencilerin kendileri veya öğretmenleri tarafından, değerlendirmenin temelinde işe yarar. Öğrenciler, kendi çalışmalarını ve arkadaşlarının çalışmalarını başarı kriterleri 30 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME aracılıyla doğru ve adil bir şekilde, başarı kriterleri olmayan unsurları değerlendirmeden, değerlendirebilirler. Kriterler aynı zamanda, öğretmenlere ve öğrencilere değil, kriterlere dayanan, öğrencilerin bağımsız çalışmalarında da yararlı olurlar. Bu, onlara günlük hayatlarında da yararlı olacak bir değerdir. Başarı kriterlerinin geliştirilmesi sürecinde, ‘son ürün’ değil de ‘özelliklerin süreci’ vurgulanmalıdır. Sağ tarafta yazılan kriterler, başarı kriterleri değildir, çünkü yazılanlar, başarıya ulasan adımlara değil, sonuçlara odaklanmışlardır. Sağ tarafta gösterilen kriterler, başarı kriterleridir, çünkü öğrenme amacına ulaşmak için hangi adımlardan geçilmesi gerektiği yazılmıştır. Eğer öğrenciler bu adımlara uymuşlar ise, grup içinde etkili bir şekilde çalışmayı öğrenmişlerdir. • Öğrenme Hedefi: • Grup içinde etkili bir şekilde çalışmayı öğreneceğiz • İçerik: Sağlıklı Beslenme üzerine broşür hazırlamak Başarı Kriterleri/ Başarılı olduğumuzu nasıl bileceğiz?/Öğretmenin istekleri Başarı Kriterleri Başarı kriterleri değildir: • bizim grubumuz, birlikte çalıştı • bizim grubumuz, bütün kurallara uydu -herkese ne yapmaları gerektiği ile ilgili rol vermek - eğer arkadaşınızla anlaşamıyorsanız, nedenini tartışınız - öğrencilerin yarısı sağlıklı beslenme ile ilgili yazmalı; diğer yarısı da sağlıklı olmayan besinler ile ilgili yazmalı - beslenme ile ilgili bir makale yazmalı Öğrenme etkisini artırmak için, başarı kriterleri. • öğrenciler için belirgin ve anlaşılabilir bir dilde yazılmalıdır; • her öğrenci için aynı olmalıdır – farklılaşma ve farklı ihtiyaçları olan öğrenciler için destek aktiviteler ile yapılır; • Öğrenciler ile birlikte çıkarılmalıdır (yazılmalıdır); • Müfredat ve teknoloji kullanımı, sosyal olma, kritik ve yaratıcı düşünme becerileri vs. için kullanılabilir; 31 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 1. Biyoloji (Bilimleri) Örnek: biyoloji dersi sırasında, öğretmen, öğrenciler ile birlikte bir video filmi izlerler. Öğretmen, öğrencilerden izledikleri film ile ilgili ne düşündüklerini yazmalarını ister. Öğrenciler, ‘Drini i Bardhe’ nehrinin kirlenmesi ile ilgili bir deneme yazısı yazmaya karar verirler. Öğretmen, başarı kriterlerini aşağıdaki gibi tanımlar: Kriterler: Doğal güzellikleri tarif edeceğiz Nehrin kaynağını tanımlarız Kirlenmenin durumunu tanımlarız Vatandaşların yorumlarını değerlendiririz Nehir kirlenmesinden direk olarak etkilenen dört sektörü yazınız Bu kriterlere bağlı olarak, öğrenciler bu konu ile ilgili yazmayı daha kolay bulurlar. Su Kirlenmesi Ülkemizde birçok doğal güzellik vardır. Bu güzellikler arasında, Drini i Bardhe, birçok turist tarafından ziyaret edilen ve hayvanları ve bitkileri ile anlatmaya değer bir güzelliğimizdir. Drini i Bardhe nehri, Bjeshket e Nemuna dağlarından doğar. Nehir çevresinde bir gezintiye çıkarsak, bilinçsiz kişiler tarafından kirletildiğini görebiliriz. Bazı bölgelerde yaşayan kişiler kirliliğin köyden geldiğini düşündüklerini söylemişlerdir. Onların haklı olduklarını düşünüyorum, ama en azından onlar da nehri kirletmemek için uğraşmalılardır. Eğer nehri kirletirlerse, hayvanlara ve bitkilere, çocukların sağlıklarına ve tarıma da zarar vermiş olurlar. 32 Tarif et… Tanımla… Değerlendir… FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 2. Matematik Matematik dersinde Başarı Kriterleri: Akıl yürütme ve karar verme matematiksel düşünmede önemlidir ve bu yüzden de bunlar başarı kriterlerine entegre edilmelidirler. Böylelikle, başarı kriterleri sadece algoritma, işlemler ve öğretim ile ilgili talimatların birer parçası haline gelirler. Örneğin, çıkarma işlemi, iki sayı arasındaki farkı sayısal ölçekler kullanılarak bulmak için öğrenildiği zaman, başarı kriterleri karar verme ya da karar verememekten farklıdır. Algoritma • Sayısal ölçeğin sağındaki en küçük sayıyı yazın. • Diğer son taraftaki en büyük sayıyı yazın. • En yakin desimetreye gidiniz vs. ‘çalışma kararı’ verilmesi • Hangi sayıların olduğuna karar verin ve onları sayısal ölçeğe koyun. • İki sayı arasındaki farkı doğru hesaplayınız. • Bir arkadaşınız ile cevapları kontrol ediniz ve cevapların uyuştuklarından emin olunuz. Böylelikle, eğer eğitim çıkarma işlemini anlamaya ve sayısal ölçeğin hesaplamayı kolaylaştırması için kullanımına odaklandıysa, ‘çıkarmayı’ tam olarak anlamış olan öğrenciler, talimatları birer takip etmek zorunda değildirler. Ama yeni konseptleri anlamakta güçlük çeken diğerleri, bu adim – adim talimatlardan düşünme becerilerini geliştirmeleri için yararlanabilirler. Böylece, başarı kriterleri karar alma, kontrol etme ve ya akıl yürütme gibi öğrenim hedefinin tamamlanmasına yardımcı olan öğelerden oluşurlar. Eğer öğrenciler, öğrenme hedeflerinde zorluklarla karsılaşıyorlar ise, kriterler listesi ek gerekliliklerle desteklenir: • Problemi kendi sözlerinizle anlatın ve arkadaşınıza söyleyin. • O ana kadar ne yaptığınızı anlatın. • Problemi küçük adımlara ayırın. • Size yardımcı olacak bir (model) çizin örnek. (Sayısal ölçek) • Sizi bir çözüme götürecek ise deneyin! Götürmeyecek ise geliştirmeye çalışın. Başarı kriterleri ve öğrenim hedefleri öğrenciler için anlaşılır bir dilde, birinci şahısta da yazılabilir. Örneğin: En yakınon’akadarbirnumaranınnasılçemberleneceğinibiliyorum, çünkü: • En yakın on’a kadar giden beş numara numaralı çizgiyi kullanarak çemberledim; • Numaralın çemberlenmesini birine anlattım; • Başkası tarafından yapılan çemberlemeyi kontrol ettim ve onunla tartıştım. 33 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 3. Arnavutça Dil Bilgisi a) Sınıf öğrencilerinden sonbahar ile ilgili bir yazı yazmaları istenir. Müfredattan çıkan öğrenim sonuçları: Hiçbir hata yapmadan doğru yazılan belirli konularla ilgili deneme yazıları. Müfredattan çıkarılan öğrenim sonuçları, daha basit ve öğrencilere uygun bir dilde yazılır. Örneğin: Öğrenme Hedefi: Bugün yazı yazmayı öğreneceğiz. (bu tahtaya yazılır) İçerik: Sonbahar ile ilgili bir yazı yazılarak (bu tahtaya yazılmaz) Konu: Sonbahar Başarı Kriterleri: • İstediğiniz başlığı seçiniz • En az iki paragraf yazınız • Bu kelimeleri kullanınız: Yeşil, doğa, sağlık, hava, kuşlar... • İmla ve noktalama işaretlerinde dikkatli olunuz • Manzarayı bir çizim ile gösterin b) Birinci şahısta yazılan başarı kriterleri örneği. Dilbilgisi dersi (belirteşlerin kullanımı) Başarı Kriterleri: • verilen metinde belirteçleri vurguladım • belirteçleri biçimlerine göre ayırdım:zaman,şekil,miktar,yer • beliteçleri bir tabelada türlerine göre ayırdım c) Autobiyografi yazımında başarı kriterleri: Başarı Kriterleri: • Birinci şahıs anlatımı ile yazınız. • Duygularınızı dâhil ediniz. • Bileşik cümleler ekleyiniz. • Okuyucuyu etkileyecek bir giriş ekleyiniz. • En az bir tane ‘karşılaştırma’ kullanınız. • Mümkün olduğunca fazla detay ekleyerek okuyucuyu ilgili tutunuz. 34 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME • Aklınızda bulunsun: başarı kriterleri soru şeklinde oluşturulmaz! • fotosentez nasıl gerçekleşir? Bu soru bir başarı kriteri değildir. • bir başarı kriteri aşağıda gösterildiği şekilde oluşturulabilir: • fotosentezin önemini açıklayınız. d) kriterlerin yanlış şekilde sunulmasının örnekleri: e) kriterlerin doğru şekilde sunulmasının örneği: Öğrenme amacı: Tek ve çok hücreli organizmalar arasındaki farkları anlatmak Başarı kriterleri - organizmaları hücrelere göre ayır; -tek hücreli ve çok hücreli organizmalaıi sınıflandır ve adlandır; - tek hücreli ve çok hücreli organizmalar arasında beslenme ve çcoğalmadaki farkları açıkla; - tek hücreli ve çok hücreli canlılar arasındaki benzerlikleri belirtiniz. Başarı kriterleri çoğu kez yazı şeklinde değil, örnek veya modellerle de sunulur. Bir şey tasarlamak zorunda olan daha okumayı öğrenmemiş öğrenciler ya da yetişkin öğrenciler için de, hem kriterleri yerine getirmiş bir ödev veya proje hem de kriterleri yerine getirmemiş bir ödev veya proje görmeleri daha kolaydır. Tasarlayan öğrencilerin anonimlik hakkına saygı gösterilmesi dışında, tasarım örneklerininin önceki kuşakların öğrencilerinden olması tavsiye edilir. Notlar: 35 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Başarı kriteri olarak kullanilabilen birinci sınıflar için bir örnek Genellikle öğrencilerin kendilerinden başarı kriterlerinin yazılması istenir. Örneğin: 4. Sınıfta öğretmen öğrencilerden grup içinde çalışarak gösterilen alanlardan hangisinin çitlerinin daha ucuz olduklarını kararlaştırmalarını ve sonra başarı kriterlerini yazmalarını ister.. 36 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Gruplardan biri başarı kriterlerini şu şekilde oluşturur: • Bir cetvel ile her nesnenin uzunluğunu ölçmem gerekir • Çevre uzunluğunu öğrenmek için, bütün nesnelerin uzunluklarını toplamam gerekir • A şeklindeki bir nesnenin karşılıklı iki ayracı eş ise, her bir ayracı iki kere çarparak bulabilirim Daha fazla zaman isteyen ödevler için, öğretmenler çoğu kez bir veya daha fazla başarı kriterleri içeren bölümler ve bu kriterlere bağlı değişik performans seviyelerin tanımlarını kullanırlar Aşağıda içinde bir başarı kriteri verilen bir bölüm sunulmuştur ve bu kritere bağlı üç performans seviyesi açıklanmıştır. Öğrenme Hedefi Ticari amaçlı balık avının deniz alanındaki etkileri üzerine bilinçlenme Ticari amaçlı balık avının denizalanı üzerindeki etkisine dair uygun bir örnek veriniz Bu örnekle ilgili bir kaç detay veriniz. Ticari amaçlı balık avının denizalanı üzerindeki etkisine dair iki veya daha çok örnek veriniz. bu iki örnekle ilgili birkaç detay üzerine tartışınız. Ticari amaçlı balık avının denizalanı üzerindeki etkisine dair uç veya daha çok örnek veriniz. Her örneğin önemli detayları üzerine tartışınız. Başarı kriterlerine ve performansın tanımlayıcı bölümüne dayanarak: • öğrenciler bir ödev veya aktivitenin sonlandırma sürecinde, kendi gelişimlerini değerlendirecek durumdadırlar • aynı yaş grupları, arkadaşları bir ödev veya aktivitenin tamamlama sürecinde iken , onlara önemli noktalar üzerine geribildirim verebilecek durumdadırlar • öğretmen öğrencilerin çalışmalarını düzeltebilmeleri için geribildirim verebilecek durumdadır. 7 http://rubistar.4teachers.org/index.php 37 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Gösterilen bölüm, bir sunum sırasında kullanılır ve beş kriterden oluşur, bunun dışında performans ölçümüne bağlı olarak seviyeler sıralanmıştır. Benzer bölümler öğretmen tarafından değerlendirme, bireysel değerlendirme veya karşılıklı değerlendirme için kullanılabilir. Öğrencinin adı ___________________________________ 38 Hazırlanmıştır Öğrenci, tamamen hazırlanmış ve önceden pratik yaptığı açıkça görülmektedir Öğrenci yeteri kadar hazırlanmış görünüyor, fakat daha çok pratik yapmaya ihtiyacı var Öğrenci biraz hazırlanmış, fakat pratik eksiği olduğu açıkça görülmektedir öğrenci hiçbir şekilde sunum için hazırlıklı görünmüyor Anlaşılır konuşuyor Bütün süre boyunca acık ve net konuşuyor ve kelimeleri doğru telaffuz ediyor Bütün süre boyunca acık ve net konuşuyor (100-95%), fakat kelimeleri doğru telaffuz etmiyor acık ve net konuşuyor fakat bazı kelimeleri yanlış telaffuz ediyor Sık sık kekeliyor veya anlaşılmıyor, yada birçok kelimeyi yanlış telaffuz ediyor Konunun dışına çıkmıyor Betun süre boyunca (100%) konunun içinde kalıyor Sürenin çoğunda (99%-90%) konunun dışına çıkmıyor Sürenin bir kısmında (89%-75%) konunun içinde kalıyor Konunun ne olduğunu anlamakta zorlanıyor İçerik Konuyu tamamen anladığını gösteriyor ve noktadan noktaya örneklerle birleştirerek anlatıyor. Konuyu iyi anladığını gösteriyor ve noktadan noktaya birkaç örnekle sunuyor Konunun bir kaç bölümünü anladğını gösteriyor. Sanki sadece insanlara karşı konuşuyor ama konuyu noktadan noktaya açıklamıyor gibi görünüyor. Konuyu çok iyi anladığı görünmüyor. Önemli noktaların hangileri olduğunu anlamak zor Duruşu ve göz teması Ayakta dik duruyor, sakin ve kendine güvenli duruyor. Bütün sunum süresince katılanların gözüne bakıyor. Ayakta dik duruyor ve sunum süresince herkesin gözüne bakıyor Ara sıra ayağa kalkıyor, dik duruyor ve katılanların gözüne bakıyor Eğri duruyor ve/ veya sunum süresince katılanların yönüne doğru bakmıyor Heves Yüz ifadesi ve hareketleri diğerlerinde konu üzerine büyük ilgi ve heves uyandırıyor Yüz ifadesi ve hareketleri arada sırada diğerlerinde konu üzerine büyük ilgi ve heves uyandırıyor Diğerlerinde ilgi ve heves uyandıracak yüz ifadesi ve hareketler kullanıyor fakat biraz yapay görünüyorlar Çok az yüz ifadesi ve hareketler kullanıyor. Sunduğu konu üzerine çok ilgi toplamayı beceremiyor. FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 3.3 Geribildirim Bilgileri Öğrencilerin başarısının denetlenmesi ve değerlendirilmesi, öğretmen ve öğrenci arasında gecen öğretim kalitesi, öğrenim ve genel olarak başarılar üzerine yapılan bir çeşit diyalog olarak görülebilir. Bu karşılıklı iletişim öğrencilerin öğrenim sırasında karsılaştıkları zorlukları belirleyen bir geribildirimi sağlar, ancak bu bilgi aynı zamanda, zorluklara sebep olan nedenlerin ortaya çıkmasını sağlar. Geribildirim bilgileri öğrenme sürecinin çok önemli bir parçasıdır. Onlar öğrencilerin doğru yolda olup olmadıklarını bilmelerine izin veren mekanizmalardır. Geribildirim bilgisi bir ilsem veya faaliyetin sonucu için reaksiyondur. Öğretmen öğrenciye düzeltme amacı ile geribildirim verirken. öğrenim değerlendirmesinde,uygun görevler, sadece doğru cevap üzerine değil, işlemin üzerine vurgu yapan bilgilerdir. Geribildirim bilgisi ne zaman verilir? öğrenciler belirli bir görevi yaparken; öğrenciler görevi sunarken; görevin bitiminden sonra. Araştırmalar öğrencilerin endişeli olduklarında zorluklarla çalıştıklarını gösterir. Geribildirim verirken olumlu etkiye sahip olmak amacıyla , öğrencinin duygusal durumuna öğretmen tarafından dikkat edilmesi önem taşımaktadır. Geribildirim bilgisi doğru zamanda, yani öğrenci için gerekli olduğunda etkilidir. 39 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Geribildirim bilgilerinin özellikleri: • geribildirim bilgisi tanımlayıcı olmalıdır • geribildirim bilgisi doğru ve odaklı olmalıdır • geribildirim bilgisi genelleştirilmiş değil, belirli olmalıdır • geribildirim bilgisi ölçülü olmalıdır • geribildirim bilgisi bireyselleştirilmiş ve öğrenci için olumlu yönde olmalıdır • geribildirim bilgisi öğrenciye tepki imkani vermelidir Geribildirim bilgileri nasıl verilir? sözlü; yazılı; işaret ederek/ yüz ifadesi ile ... Geribildirim bilgileri sözlü verilirken olumlu olmalıdır- öğrenci tarafindan yapılan çalışmayı ve elde edilen sonuçları kabul etmeli; geliştirici olmalıdır – öğretim ve öğrenim için somut yönelim sunmalıdır. Geribildirim bilgileri başarı kriterleri ve öğrenim amacı yönünde verilmelidir. Geribildirim bilgileri, bölümlerle de verilebilir. Bölümler, öğrencilerin kendi yanlışlarından öğrenmeleri ve kendi bilgi, yetenek ve çalışmalarını değerlendirmeleri için çok iyi bir araçtır. Örnekler: Beden eğitimi öğretmeni, çesitli öğrenci faaliyetlerini kayıt ettikten sonra, bütün öğrencilerle bunlar üzerine tartışır ve herbirine tek tek bir sonraki girişimlerinde performanslarını düzeltmeleri için geribildirim bilgisi verir. Beygir atlaması Leonita‘nin fotoğraftaki konumuyla atlamanın tüm aşamalarını başarıyla aştığı görülmektedir (atılganlık, itmek, eğilmek, geçmek ve atlamak). Bacakları yeterince açık (sağ bacağı diz eklemi üzerinde biraz bükülmüş ve sağ ayak parmaklarının uçları daha gergin olmalı), vücudu iyi, kafa öne iyi bakıyor saçları için uyarı, çünkü görünümünü engelliyor), elleri iyi, dirseği eklem üzerine eğilmiş, sağ eli dışında 40 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME ‘Fotoğraf makinesinin kullanımı (statik egzersiz için) ve flip kamera (dinamik egzersizler için). ÖiD için çok etkilidir. Öğrencilerim ve ben, herkesin performanslarını analiz etme imkanına sahip oluyoruz ve diğer sunumları geliştirmek amacı ile geribildirim bilgileri veriyoruz.’ Iliri, bir öğretmen Sözlü geribildirim değişik amaçlar için kullanılır: Bir yanlışın düzeltilmesi Bir görevin sunumu Değerlendirme, takdir etme Ek açıklamalar Öğrenme ve aktivitenin yönelimi Doğrulama ve devam eden öğrenme İlerideki adımların açıklanması Yansımanın teşvik edilmesi Öğrenme stratejisi üzerinde yoğunlaşma... Yazılı geribildirim bilgilerinin örnekleri: Geribildirim bilgisi, öğretmen tarafından iki renk ile işaretlenir. Mavi renk, öğretmen öğrencinin çalışmasını takdir eder, kırmızı renk ise düzeltmek amacı ile öğrencinin ‘hatalarını’ gösterir. Su Kirlenmesi Ülkemizde birçok doğal güzellik vardır. Bu güzellikler arasında, Drini i Bardhe, birçok turist tarafından ziyaret edilen ve hayvanları ve bitkileri ile anlatmaya değer bir güzelliğimizdir. Drini i Bardhe nehri, bjeshket e nemuna dağlarından doğar. Büyük harflerin kullanımına dikkat ediniz Nehir çevresinde bir gezintiye çıkarsak, bilinçsiz kişiler tarafından kirletildiğini görebiliriz. Bölgede yaşayan bazı kişiler kirliliğin köyden geldiğini düşündüklerini söylemişlerdir. Onların haklı olduklarını düşünüyorum, ama en azından onlar da nehri kirletmemek için uğraşmalılardır. Eğer nehri kirletirlerse, hayvanlara ve bitkilere, çocukların sağlıklarına, ve tarıma da zarar vermiş olurlar. Dikkat: Doğal güzelliklerin tanımlanmasına başlangıçta çok iyi başlamışsın. Ama su kirlenmesinin aktüel durumuyla ilgili ve direk olarak etkilenen sektörler ile ilgili de bir şeyler yazman gerekirdi 41 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Genç yaştaki öğrenciler için, geribildirim bilgileri, işaretlemeler aracılığı ile de verilebilir ‘ ArtıEksi-!’ veya renkli kodlar ile. Daha az Daha çok Tanım Etkisiz geribildirim bilgileri ‘İyi çalışma’ ‘Çok iyi ‘Daha iyi yapabilirsin’ ‘Daha fazla girişime ihtiyaç var’ Yargı Düşünce Övgü Değerbilirlik Etkili geribildirim bilgileri ‘‘İlk paragrafta, konu ile ilgili çok iyi bir bağlantı yapmışsın. Fikrini, metinden en az üç bilgi ile desteklemeye çalış’ ‘ Kuruluşun çok iyi, ama silgi kullanırken dikkatli ol Yazılı geribildirim bilgisi not aracılığı ile de verilebilir; not ve yorum ile birlikte veya sadece yorum ile yapılabilir. Yapılan araştırmalara göre, sadece yorum ile yapılan geribildirim, öğrencilerin gelişimi ve başarılarının yükselmesi için daha etkilidir. 42 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Not ile yapılan geribildirim, öğrencinin gelişiminde etkili olmaz, çünkü öğrenci sadece notu ile ilgilenir ve yorumları görmezden gelir. Verilen notu, başka sınıf arkadaşları ile karsılaştırır ve yazılan yorumlara önem vermez. Ama geribildirim sadece yorum ile yapılırsa, öğrenci yapılan yorumun içeriğine odaklanır ve başarılı olma yönünde çalışır. Araştırmalara göre, (Black & William, 1998), sadece yorum ile verilen geribildirim, öğrencilerde ilerleme gösterir: • Not ile değerlendirme, başarıda ilerleme göstermez • Not ve yorum ile değerlendirme, ilerleme göstermez • Sadece yorum ile değerlendirme, % 30’a kadar ilerleme gösterir Ancak, her zaman sadece yorum kullanarak geribildirim yapmak gerekli değildir, bu sadece ÖiD’nin, öğrenme sürecinin geliştirilmesi için yavaş yavaş teşvik edilmesi gereken bir stratejisidir. Böylece, sadece bu strateji değil, bütün ÖiD stratejileri, öğretmen, öğrenci ve velililer alışana kadar sınıflarda yavaş yavaş sunulmalıdır. Başlangıçta, öğretmen ayda bir kere olmak üzere yorum ile yapılan değerlendirmeyi öğrencilere uygulamalıdır. Öğretmen, ileride, bu stratejinin daha sık uygulanması ile devam edebilir. Araştırmalar, motive olan ve kendine güveni olan öğrencilerin, daha başarılı olduklarını gösterir. Ancak, ‘pozitif’ geribildirim dışında, yanlışlar da gösterilmelidir (düzeltilmeleri için). Sınıf arkadaşına, geribildirimde bulunan bir öğrenci 43 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 3.4. Karşılıklı Değerlendirme (Birbiri ile) Araştırmalar, karşılıklı değerlendirmenin oldukça verimli olduğunu gösterir. Öğrenciler, yapılan çalışmalarının arkadaşları tarafından değerlendirilmesi sırasında, öğrenme hedefleri ve başarı kriterleri ile ilgili fikirlerini geliştirirler. Bu değerlendirme türü, çok dikkatli bir şekilde uygulanmalı ve öğrencilerin başarıları, başkalarının başarıları ile değil, önceki başarıları ile karsılaştırılmalıdır Karşılıklı değerlendirme sırasında uyulması gereken kurallar8: • • • • • • • • Dinlemenin önemini hatırlayınız Başkası konuşurken, sözünü kesmeyiniz Açıklamalar için soru sorunuz, acele etmeyiniz İş arkadaşlarınızın çalışmalarına saygı gösteriniz Pozitivizm ve cesaretlendirme ile başlayınız İş arkadaşınızın nasıl ilerleyeceği konusunda acık olunuz Dürüst olunuz, ama aşırı eleştiriden kaçınınız Adil olunuz ve dürüstlüğe saygı gösteriniz Karşılıklı Değerlendirme Yöntemleri: 1. Yazmayı geliştiren kısa toplantılar Öğrencilerin kısa çalışmalar yaptıkları dersler için uygundur (Dil Bilgisi, Tarih, vs.). Deneme yazıları için, kısa toplantılarda öğrencilerin yarısı kendi sıralarına otururlar. Diğer yarısı ise, her 5 dakika içinde, sıraları değiştirerek otururlar. Bu 5 dakika süresince (kısa toplantı süresi), her yer değiştiren iş arkadaşı yerinde oturan iş arkadaşının yanına oturur. İş arkadaşları yorumlar yapar ve duydukları yada gördükleri ile ilgili geribildirim bilgileri verirler. Dersin sonunda, her öğrenci, kendi çalışması konusunda değişik fikirlere sahip olur. Bu yöntem, en zayıf öğrencilere yardımcı olabilir, çünkü onlara daha iyi yazılmış deneme yazıları örnekleri görme sansını verir. Diğer öğrenciler ise, çalışmalarını daha da geliştirmek için neler yapmaları ve nasıl müdahale etmeleri gerektiklerini düşünürler. (Smith, 2008). Kısa toplantı sırasında, bir öğrenci çalışma arkadaşının çalışmasını değerlendirir ve yazma yöntemlerini nasıl geliştireceğini gösterir 8 Bu kurallar, her karşılıklı değerlendirme sürecinden önce öğrencilere açıklanmalıdır. 44 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 2. İki yıldız ve bir dilek – olumlu ve gelişen bir yapı sağlar ve öğrencilere birbirlerinin çalışmalarını değerlendirmelerine ve raporlamalarına yardımcı olur. - Bireysel çalışmalardan sonra, öğrenciler, birbirlerinin çalışmalarındaki yanlışları bulmak için görev değiştirirler; - ‘Müfettiş’ (Müfettiş öğrenci), iki olumlu öğe/fikirleri (yıldızlar) belirler ve düzeltmeye ve daha fazla geliştirmeye ihtiyacı olan bir başka çalışma/görevi (dilek) belirler. - Sadece bir yıldız olabilir (veya iki taneden fazla yıldız), veya öğrenciler yapılan çalışmadan memnunlar ise, dileğe gerek yoktur. - Yıldız ve dilekler ile iletişim yazılı, sözlü veya başka bir şekilde yapılabilir (çizim, resim, vs...) Not: Bu yöntem, öğretmenler tarafından da, öğrencilere çalışmaları hakkında geribildirim bilgileri verdikleri zaman veya öğrenciler çalışmalarını değerlendirdikleri zaman öz-değerlendirme olarak kullanılabilir. Lütfen bir dahaki sefere, kriterler bölümüunki dikkatlice doldurunuz.. Önek kelimelerinin oluşturulması konusunda dikkatli olun.. Sınıf Çalışması Öğrenme Hedefi: Kelimenin bileşenlerini, öneklerini ve soneklerini bulmak Kriterler: 1. Kelimenin köklerini bulmak: Geçici, Yön, Kışa Hazırlamak 2. Öneklerin yardımı ile –siz, kelimenin zıt anlamını gösteren kelimeleri bulmak : kapatmak, dikmek, bükmek, örmek, yöneltmek 3. Soneklerin yardımı ile –cı, -ist vs isim oluşturmak. 1. Geçmek, yönlendirmek, kışa hazırlanmak * 2. Açmak, yırtmak, gevşetmek, dikmemek, yönlendirmemek ♥ 3. Gözlükçü, gözcü, artist * Arta Jashari ‘ İki yıldız ve dilek’ yöntemini kullanarak yapılan Öğretim Değerlendirmesi 45 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 3. Uçuş Öncesi Kontrol9 – öğretmene denetim için gönderilen çalışmanın, başarı kriterleri için gerekli minimum standartları yerine getirdiğini gösteren bir yöntemdir. - Öğrenciler, birbirlerinin ödev/çalışmalarını değiştirirler ve kriterler listesine uyarak birbirlerinin ödev-çalışmalarını karşılaştırırlar; - Müfettiş öğrenci, temel unsurların arkadaşlarının çalışmalarında bulunduğundan emin olmalıdır; - Müfettiş, arkadaşının çalışmasını yargılamamalı, ama ona neleri unuttuğunu yada nelerin eklenmesi gerektiğini raporlamalıdır; - Öğrenci – yazar, yanlışlarını düzelttikten sonra görevi başkasına devreder. Öğrenciler, ‘uçuş öncesi kontrol’ yöntemi ile sınıf arkadaşlarının çalışmalarını değerlendiriyorlar 9 ‘Uçuş öncesi kontrol’ yöntemi, pilotlar tarafından, uçuştan önce erseyin hazır olduğunu kontrol etmekte kullanılır. 46 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 3.5. Öz - değerlendirme Öz-değerlendirme, Öğretim için Değerlendirme – ÖiD’nin önemli bir parçasıdır. Bir öğrenci, anlık bilgisini, öğrenim sırasındaki hatalar ve yanlışları değerlendirdiği zaman, kendisini geliştirmek için ne yapması gerektiği ile ilgili daha iyi bir fikre sahip olurlar. Öz- değerlendirme süreci sırasında, öğrencinin bilmesi gerekenler: • Çalışmalarını analiz etmek • Çalışmaları ile ilgili bir sorun yaşadıkları zaman, destek istemek (öz-güvenlerini etkilemeden) • Çözülmemiş ödev/problemleri düzeltmek için yeterli süreyi kullanmak Öz- değerlendirme Yöntemleri 1. Trafik Işıkları öğrencilerin kendileri ile ilgili yanlışları görebilme veya bir konu/ödev ile ilgili anlamadıklarını görebilmeye yardımcı olan çok etkili bir yöntemdir. Aynı zamanda, öğretmene her öğrenci için bireysel olarak bilgi iletilmektedir. - Öğrenciler, ellerinde üç tane farklı renklerde kâğıt tutarlar (kart): yeşil – Anladım, sari – Emin değilim, kırmızı - Anlamadım. Öğretmenler soru sorduğunda, bu kartlardan birini kaldırırlar; - Bu yöntem, sadece ders basında değil, değişik aşamalarda ders süresince kullanılır; - Öğretmen, öğrencilerden geribildirim bilgilerini aldığı zaman, dersi anlamayan öğrenciler için ne tür ek aktivitelerde bulunması gerektiği ile ilgili emin olur (veya dersi anlayan öğrencilerin dersi anlamayan öğrenciler ile birlikte çalışmalarını ister) ; - Renkli kâğıtlar yerine (kartlar), başka işaretler de kullanılabilir (gülen yüz/ üzgün yüz ya da 3.2.1 sayıları): Notlar: 47 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 3 Çok iyi anlıyorum ve başkalarına da anlatabilirim. 2 Anlıyorum, ama daha fazla açıklamaya ihtiyaç duyuyorum 1 Anlamıyorum ve açıklamalara ihtiyaç duyuyorum Öğrenciler, ‘trafik ışıkları’ taktiğini kullanarak kendilerini değerlendiriyorlar. 48 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 2. Biliyorum/bilmek istiyorum/öğrendim (B/B/O) kendini kontrol etmeyi öğrenmeye ve anlamaya yarayan bir yöntemdir. Dersin başında, öğretmen tahtaya üç sütunlu bir tablo çizer: - Öğrencilere, birinci şutuna belirli bir ders ile ilgili bildikleri her şeyin listesini yapmaları istenir, ikinci şutuna bu ders ile ilgili daha neleri bilmek istediklerinin listesini yapmaları istenir; - Konu ile ilgili bilgiler alınır (bir kitaptan, öğretmenin anlattıklarından, bir videodan veya başka bir şekilde); - Alınan bilgiler analize edilir ve yöneltilen sorular ile karsılaştırılır. - Son olarak, öğrenciler öğrendiklerini yazarlar. - Öğretmen, cevapları öğrenciler ile birlikte tartışır, belirsiz konular ile ilgili daha detaylı açıklamalar yapar ve gelecekteki öğrenme süreçlerini planlar. Sınıf öğrencilerinin, Hayat Bilgisi dersinde “Biliyorum/bilmek istiyorum/öğrendim” yöntemini kullanıyorlar. 49 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) VLERËSIMI FORMATIV DEĞERLENDİRME Öz - değerlendirme Yeşil Sarı Kırmızı Metnin içeriğini çıkarın ve yazın Metnin birçok içeriğini çıkardım ve yazdım Metnin içeriğindeki bazı konuları çıkarttım ve yazdım Metnin içeriğinden çok az çıkarttım ve yazdım. Metne uygun bir sahne çizin Metne uygun bir sahne çizdim Metne biraz uyan bir sahne çizdim Metne uygun sadece bir tane sahne çizdim. Metindeki karakterleri adlandırın Metindeki bütün karakterleri adlandırabilirim Metindeki karakterleri adlandırabilirim, ama kafam karışıyor Bir tanesi dışında, metindeki karakterleri adlandıramıyorum Sınıf öğrencisinin, tablo kullanarak, yaptığı öz-değerlendirme 3. Puan listelerinin oluşturulması ve kullanılması - İlk adım: öğrenciler bir ödev yapar, örneğin sanatsal bir çalışma yapmak veya bir projeyi bitirmek; - Öğretmen, öğrencilerden bir puan listesi hazırlamalarını ister; - Öğrenciler, çift veya gruplar halinde yaptıkları ödev için puan listelerini kullanırlar; - Öğrenciler, puan listesinin kullanımından neler öğrendiklerini sınıfa sunarlar. Notlar: 50 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) VLERËSIMI DEĞERLENDİRME FORMATIV 51 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 4. Öğretim için Değerlendirmede Dosyanın Kullanımı (portföy) (Portföy) dosyası nedir? … . Belirli bir alandaki öğrenmede, öğrencilerin gösterdikleri çaba, ilerleme ve başarılarını gösteren, öğrencilerin çalışmalarından tasarlanmış bir ‘toplama/ koleksiyon’. Öğrencinin katilimi ile bu dosyanın (portföy) içeriğinin seçimi, seçim talimatları ve değerlendirme kriterleri bu ‘koleksiyonda’, öğrencilerin hak ettiklerini ve kendini yansıttıklarının kanıtını göstermek için toplanmalıdır’. Arter&Spandel, 1992 (32) ... ‘delil parçalarından’ oluşur. Deliller ne kadar uygunsa, öğrencinin bir öğrenme alanındaki başarı düzeyi o kadar değerlidir’. Forster & Masters, 1996 (2) ÖiD için dosya kullanımı (portföy) neden önemlidir? - - - - Bu, öğrencinin doğru ve özetlenmiş bir portresini gösterir; Daha kaliteli çalışma seçimi için öğrencinin karar alma becerisini gösterir; Öğrencilerin ‘değişikliklerini’ gösterme şansı verir, örnek: çok zeki, kültürel değişiklikler vs; Öğrencilerin, yansımalarına bağlı olarak, artısını gösterir - ilerleme ve öğrenme sürecindeki zorluklar; - Öğretim için değerlendirmeyi katarak, öğretimi geliştirir; - Öğrencinin, öz-değerlendirme için sorumluluğunu artırır. ÖiD için dosya kullanımı (portföy) neden önemlidir? • Dosyanın amacını belirleyiniz (portföy); • Beklenen sonuçlar belirleyiniz ve bu dosyanın (portföy) bu sonuçların sunumunda nasıl kullanılabileceğini belirleyiniz; • Öğrenciler ile işbirliği yaparak dosyanın (portföy) içeriğini belirleyiniz ve şans veriniz; • Öğrencilere, yansıtma ve öz-değerlendirmeyi yapmaları için zaman veriniz. 52 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 3.6 Soru sormada etkili stratejilerin kullanımı Sorular ve soruların seviyeleri, sadece Öğretim için Değerlendirmede değil, Öğrenimin Değerlendirilmesinde – not vermede - de çok önemlidir. Araştırmalar şunu gösterir: Öğretmen, ortalama olarak bir soru, hatta bir dakikada iki soru, sorabilir, bu bir günde yüz tane soru ve bir okul yılı süresince binlerce soru anlamına gelir(Wragg, 1997); İlerleme ve anlama denetimi sırasında öğrencilere soru soran öğretmenler, öğrencilerin daha fazla öğrendiklerini kanıtlamıştır (Harris, 1998); Soru sormak ‘soruların öğrencileri değerlendirmede kullanıldığı zaman onların en yüksek standartlara ulaşmalarını sağlayan ve düşünme becerilerini zorlayan en önemli bireysel faktördür’ (Ofstend, 1996). Farklı düşünme seviyeleri gerektiren soru sorma10 Öğretim için Değerlendirmede kullanılan bir araçtır. Bu durumda, öğretmenler: Öğrencilerin neler bildiklerini, neleri anladıklarını ve neleri yapabildiklerini anlamak için soru sorarlar; Öğrencilerin neler bildiklerini, neleri anladıklarını ve neleri yapabildiklerini anlamak için cevapları incelerler; Öğrencilerin ne gibi yanlış düşüncelere sahip olduklarını ve bunların düzeltilmesi ve etkili öğrenim yönünde soru sorarlar; Öğrencilerin cevaplarını kullanarak eğitim ve öğretimi geliştirme üzerine çalışırlar. Örnek: 1. Öğretmen, öğrencilerin asal sayıların özelliklerini bilip bilmediklerini öğrenmek istiyor. Eğer ‘7 sayısısi bir asal sayı mıdır?’ sorusuna “evet” cevabini alıyorsa, bu öğretmenin öğrencinin asal sayılar ve özellikleri ile ilgili bilgisini doğru değerlendirmesine yardımcı olmaz (sadece iki tane bölüneni olduğunu, 1 sayısı ve kendisi). 2. ‘’Kırık Nisan’ kitabinin yazarı kimdir?’ sorusu da, öğretmenin öğrencinin kitabın yazı stili ve yazarın aktiviteleri hakkındaki bilgisini değerlendirmesine yeterli değildir. 10 Musai B. : Öğretim Metodlari, Tiranë, 2003; 53 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Öğretim hedeflerinin daha yüksek bir düzeyde denetilmeleri için, soruların da bu yönde yapılması daha yararlıdır. Kitapta veya öğretmen tarafından anlatılmış bir konu hakkında soru sormak yerine, verilen bilgi ile ilgili bağlantılı bilgi istemek, soru sormak yöntemi ile daha kolay yapılabilir. (Linn & Miller, 2005) Sorular ve Türleri Soruların ve soru sorma yöntemlerinin birden fazla değeri vardır. Öğrencilerin düşünme becerilerini teşvik etmek için, öğretmenin sorduğu soruların seviyesini göz önünde bulundurmak çok önemlidir. Eğer soruların hepsi bilgi seviyesinde ise, düşünme çok az veya hiç gerçekleşmez. Mekanik ve sürekli tekrarlama, öğrenilen yeni terimler için, kurallar için, formüller için veya değişik örnekler vermek için çok önemlidir. “Nasıl...? Neden...? ve Ne...?” ile başlayan yüksek seviyeli sorular genellikle öğrencilerin düşünmelerini ve düşündüklerini yansıtmalarını gerektiren soru türlerindendir. Değişik düşünme seviyelerine uygun soru sorma –Bloom’un sınıflandırması-11 Örnekler:: Bilmek – Nasıl adlandırılır...? Ne zaman oldu...? Türleri nelerdir ...? Yazar kimdir..? Anlamak – Gelişen durumu anlatınız ...; Temel özellikleri nelerdir ...?; Bu konuda ne diyebilirsiniz ....?; Uygulamak – Kullanımından sonra ne olur ...? Bu problem, Pisagor Teoremi kullanarak çözülebilir mi ...? Grafik ile gösteriniz....; İncelemek – İşlevi nedir ...? Fiil çekimi için hangi kurallara uyulmalıdır? Ne rol oynar ....da ...? Sentez – Hangi sonuçlara varılır ....? Yazarın temel fikri nedir? Değerlendirme – Hangi strateji en iyi şekilde uygulanabilir? Sizde bu bundan daha mı uygundur? Sebep, neden? İşlevlerine göre, sorular aşağıdaki gibi ayrılabilir: 1. Kapalı Sorular – öğrencilerin bilgilerini ve konu ile ilgili direk anlayışlarını veya konuları tartışma için sunuşlarını değerlendirir; İlk Arnavut okul ne zaman açılmıştır? 2. Açık Sorular – öğrencilerin fikirleri kullanma, balgama ve kuvvetlendirmelerini gerektiren, sebep gösterme, özetleme, değerlendirme ve çoğunlukla onların konu ile ilgili en derin anlayışlarını geniş cevaplar ile sunulmasını gerektirir; Kablosuz ağ keşfinin sizin için önemi nedir? 3. Uyarıcı Sorular – öğrencinin cevaplarının belirli öğrenme yönlerine teşvik etmek ve yöneltmek; Bilgileri faydalı bir şekilde organize eden bir grafik veya tablo geliştirebilir misin? 11 Ibidem. 54 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 4. Geniş değişim için kullanılan sorular – yüksek düzeyde düşünmenin teşvik edilmesi amacı ile öğrenciler tarafından yapılan özgün sorulardan oluşur. Bu ilkeleri günlük hayatta kullanabilir miyim? 5. Acil ve belirli cevaplar gerektiren sorular – ileri düzeydeki öğrenmeli teşvik etmek için kullanılır; Bu kavramı yeni bir sorun ile karsılaştığınızda nasıl kullanabilirsiniz? Örnekler: Değişik soru sorma teknikleri: 1. Öğrenciler tarafından yapılan sorular • Öğrencilere, okumaları için bir yazı verin veya öğretmen tarafından yapılan bir sunumu dinlemecini isteyin; • Öğrencileri, iki gruba ayırın; • Her öğrenciden, bu ders ile ilgili 4 soru yazmalarını isteyin; • Öğrencilere, birbirlerinin sorularını yanıtlamalarını isteyin; • Bir soruyu neyin kolay veya zor yaptığını tartışınız. • Öğrencilere, sorularını geliştirmeleri için yeni yöntemler tavsiye etmelerini isteyiniz. ‘Bu tarz soruların olmasından hoşlanıyorum, beni düşündüren sorular ve benim anlatmamı gerektiren sorular’ 10. yaşındaki bir öğrenci Birbirlerine soru sormak için hazırlanan öğrenciler 55 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 2. Farklı kategorilerdeki soruların belirlenmesi • Öğrencilere, bir soruyu neyin kolay veya zor yaptığını sorunuz; • Öğrencilere, geçmişte islediğiniz bir yazı veya sunum ile ilgili sorular veriniz; • Öğrencilere, sorular ile ilgili bir liste hazırlamalarını isteyin: Kolay veya zor veya (çok kolay, neredeyse kolay, oldukça zor, çok zor) • Öğrencilere, listelerini rasyonelleştirmelerini isteyin (örnek: bazı soruları neden kolay olarak listelediklerini açıklamaları ve diğer soruları zor olarak listelemelerinin sebebi). • Soruları geliştirmek amacı ile değişiklikler yapmalarını isteyin. 3. Bireysel/Karşılıklı/Topluluk (BKT) Bu, tüm sınıfın önünde cevap vermeye cesaretleri olmayan öğrenciler için kullanılan bir soru sorma yaklaşımıdır. Öğretmen soruyu sorar (sözlü veya yazılı) ve üç aşama ile devam eder: 1. Aşama Bireysel – öğrenciler, bağımlı olarak soru(lar) için verdikleri cevapları yazarlar. 2. Aşama Karşılıklı – öğrenciler, cevaplarını diğer öğrencilerin cevapları veya diğer küçük öğrenci gruplarının cevapları ile karsılaştırırlar; 3. Aşama Topluluk – öğrencilere, sınıf karsısında birbirleri tarafından değerlendirilen cevaplarını vermeleri istenir. Öğretim için Değerlendirme, öğrenme programına tamamen dâhil edilmelidir 56 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Etkili soru sorma yöntemleri Taktikler veya Mekanizmalar Faydaları • Öğrencilere, soruları cevaplamadan önce düşünmeleri için yeterli zaman tanıyın. Derin düşünmeyi harekete geçirir ve zorluk düzeyini artırır • ‘Arkadaşınızı arayın’12 Bütün sınıfı dinlemeye teşvik eder • ‘Sıcak koltuk’13 Detayları dinlemeye ve zorlukların sunumunu teşvik eder • Soruyu önceden gözden geçirin İyi kavramlar ve dersin öğrenildiğini gösterir • ‘Bu soruyu, en az 15 kelime ile cevaplamak zorundasınız’ Konuşmayı ve rasyonalite becerilerini geliştirir • Zorluk seviyesinin artışına göre, soruları kademelere koyunuz veya listeleyiniz. Tasarlanmış soruların temelinde, öğrencileri var olan deneyim ve bilgiden (çoğunlukla sınıflandırılmamış ve sevileyendirilmemiş bilgi) anlayışların yapılanmış olduğu daha organize edilmiş bilgilere doğru yöneltmektir. • ‘el kaldırmadan’ kuralını kullanınız Öğrencilerin düşünmek için bağlılığını ve zorlukları geliştirir • Öğrencilere, soruya uyan en iyi cevap turu ile ilgili sinyal veriniz Öğrencilere, bir dizi muhtemel cevapları uygun bir şekilde seçmelerine yardımcı olur Soru Tuzakları Aşağıdakilerden birisi olduğunda, tuzağa düşmek çok kolaydır: • kapalı/ kısa sorular sorunuz; • öğrencilere basit evet veya hayır veya cevabi olmayan ile cevaplanabilen sorular sorunuz; • hafızada tutulabilen sorulara bağlı, kısa cevaplar ile yanıtlanabilen sorular sorunuz; • sahte sorular ‘ne düşündüğümü tahmin et’; • bütün sorulara aynı kaynaktan / kotken başlayın; • bütün sınıfı dahil etmek yerine, az sayıda bir öğrenci grubuna yoğunlasın; • zor bir soru sıralaması yapınız; • öğrencilere yansıma/düşünmeleri için yeterli zamanı vermemek veya onların sorularını sormak • başka bir stratejinin daha uygun olabileceği ile ilgili soru sormak. 12 “Kim milyoner olmak ister?”deki gibi. 13 Öğrenciler ikişer veya grup halinde çalışır. Biri rolü üstlenir (örnek: kitaptaki bir karakter rolü) ve diğerleri tarafından biyografisi, yaklaşımı ve motivasyonu hakkında soru sorulur. Bu teknik bir karakterin tanımlanması ve soru sorma becerisinin geliştirilmesi için uygundur. Karakter rolündeki öğrenci sınıfın ortasında bir sandalyede oturur (bir çember oluşturulur). Grubun geri kalanının uygun sorular sorabilmek için hazırlıklı olmaları çok önemlidir ve öğretmen yardımcı (veya antrenör) rolünü üstlenmiş ise soruların yapıcı bir şekilde sorulmasının sağlanması çok yararlıdır (faydalı). Eğer karakter çok tanınan bir kişi ise, öğrencilerin daha hazırlıklı olmaları gerekir. 57 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 4. Ders Planlamasının Bileşen olarak Değerlendirilmesi Ders planlamasında,öğretmen Öğretim için Değerlendirmenin temel özelliklerini, başarı kriterlerini, soru sormada etkili yöntemlerin kullanılması, inceleme ve geribildirim yöntemleri, öz-değerlendirme ve karşılıklı değerlendirme (birbiri tarafından) göz önünde bulundurmalıdır. 4.1. Dersin planlanması ve ÖiD’nin entegrasyonu Öğretme ve öğrenmenin başarısının anahtarı, dikkatli ve yapılandırılmış bir planlamadan, öğretmenler tarafından yapılan ders planlamasının öğrencilere, yapılandırmada ve öğrenmede yardımcı olmasından geçer. Otantik bir planlama süreci bunlardan oluşur: İlk olarak, programın içeriğini tanımlamak, öğrenciler neler öğrenmelidir? Öğrenme aktivitelerinin gerekliliklerini yerine getirmek için, öğrenciler neler yapmalıdır? İkincisi, planlanan ders başlamadan önce öğrencilerin ne bildiklerini tanımlamak. Üçüncüsü, Öğrencilere öğrenmelerini kolaylaştırmak için bir yöntem bulmak; Dördüncüsü, öğrencilerin öğrenme sonuçlarını değerlendirecek bir yöntem bulmak. Birinci adım: (Dersin başlangıcındaki değerlendirme) - Hedeflenen başarı nedir? Öğrenciler neleri yapma yeteneğine sahiptir? - Öğrencilerin ön-bilgileri nelerdir? - Öğrencilerin öğrenimi ne şekilde onların deneyim ve ilgileri ile ilişkilidir? İkinci adım: (Ders sırasında değerlendirme) - Ders sırasında ilerleme gösteren bir öğrenciyi nasıl değerlendireceksiniz? - Öğrencilere uygun öğretim nasıl yapılır? - Değerlendirme stratejileri, süreçleri, metotları ve yöntemleri nelerdir? Üçüncü adım: (Ders sonunda yapılan değerlendirme) - - - - Öğrencinin yeni edindiği bilgiler nelerdir? Dersin etkinliği nasıl değerlendirilir? Veliler ve tüm ilgili taraflara öğrencilerin başarıları hakkında nasıl bilgi verilecek? Bu süreç nasıl değerlendirilecek? 59 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Öğretim için Değerlendirme, tam olarak öğrenme programına entegre edilmelidir. Ne? Hedefler... Nasıl? Ne? Nasıl? Süreç... Değerlendirme İlerleme 4) Geribildirim bilgilerine dayalı olarak inceleme Her planlamadan sonra, öğretmen kendine aşağıdaki soruları sormalıdır: Çalışma planı, farklı yetenekleri olan öğrencilere uygun mudur? Öğrencilerin öğrenme aktiviteleri ve onların değerlendirilmesindeki sürekli katılımı çalışma planını nasıl etkilemektedir? Çalışma planı, bütün öğrenciler tarafından öğrenilecek içeriğin yeteri kadar eğitimini öngörüyor mu? Çalışma planı, öğrencilerin gelişiminin denetilmesini sağlıyor mu? İlk süreçte başarı göstermeyen öğrenciler için yeterli yardım veriliyor mu? Öğrencilerin öğrenimini ve motivasyonunu kuvvetlendiren ve birleştiren değerlendirme uygulamaları var mıdır? Çalışma planı, kız ve erkek öğrenciler arasında sorumlulukların eşit olarak dağıtılmasını sağlıyor mu? Beklenen müfredatın, öğrenme sonuçları tüm değerlendirmelere göre olmalıdır. Notlar: 60 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 4.2. Öğrenme Sonuçları ve Kosova Müfredatına göre Değerlendirilmeleri Yeterliliklere bağlı olarak müfredata göre öğrencileri değerlendirmek14 öğrencilerin sadece bilgilerini değil, fikirlerini de gösterebilecekleri değerlendirme yöntemlerinin tanımlanması çok önemlidir. Bu nedenle, öğrenme sonuçları, ÖiD ve ÖD yöntemlerinin etkili seçiminin yapılabilmesi ve değerlendirmenin desteklenmesi için temel etkendir. Öğrenme hedefleri, genel hedefler ve öğrenme sonuçları müfredata bağlı olan 6 yeterliliğe göre olmalıdır. Yeterliliğe bağlı yaklaşım, beklenen müfredatın tanımlanması süresince, sonuçlar ve öğrenme süreci ve öğrenme deneyimlerinin organize edilme ve seçilmesi, birincil bilgi ve değerlerin, yaklaşımlar ve becerilerin dengeli bir şekilde entegre edilmesini varsayar.15 Böylece, her öğretmen çalışma planını yaptığında (yıllık veya günlük plan), Müfredat çerçevesinde yer alan 6 yeterliliği göz önünde bulundurmalıdır. Öğrenme sonuçları, öğrencilerin ne bilmesi gerekir veya öğrenme aktivitesi içerisinde olan bir öğrencinin neleri öğrenebilir ile ilgili belirli ve ölçülebilir durumları tarif eden ifadelerdir. Öğrenme sonuçları, ders planlamasının veya değerlendirmenin planlanmasının temelini oluşturur. Onlar, bilgi, beceri, görüş veya yeterliliklerini özgün bir şekilde ifade ederler. Müfredattan alınan öğrenme sonuçları, ileride öğrenciler için basitleştirilebilir ve belirli bir ders için öğrenme hedefleri olarak yazılabilirler. Öğrenme sonuçları: (Hatasız) doğru bir şekilde belirli bir konu üzerine, bir sayfaya varan bir anlatı metni yazınız. Öğrenme hedefi: Anlatı metni yazmayı öğrenmek Öğrenme sonuçları neden önemlidir? • Öğrencilerin değiştirmeleri gereken davranışlarına (aktivitelerine) odaklanır; • Öğretim ve öğrenme için bir rehber olarak hizmet eder; • Nelerin öğrenilmesi gerektiğini belirli bir şekilde tanımlar; • Öğrencilere, tam olarak neyin başarılması gerektiğini iletir. Öğrencinin aktiviteleri değerlendirilebilirse, öğrenme sonuçları iyidir. 14 Kosova Müfredatına bakınız. 15 Ibidem. 61 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Birleşik fiiller yazılırken, Bloom’un Taksonomisindeki değişik düzeylerdeki zihinsel alanlardaki öğrenme sonuçları, Öğretmenin Eğitim Ekinde verilmiştir. Müfredatta belirlenen öğrenme sonuçlarında aktivite görünümü tanımlanmalıdır– nelerin değerlendirilmesinin gerektiği ve bilgilerin nasıl bir araya toplanılması gerektiği. Bu aktivite ile ilgili tanım, her değerlendirmenin temeli olmalıdır. Her öğrenme sonucunun gereksinimi, bize her öğrencinin öğrenme sonucunda belirlenen becerilerinin artısının temelini sunar. Bu, hangi öğrencilerin performanslarını geliştirmelerine ihtiyacı olduğunu ve bunun için öğretmen tarafından hangi adımların atılması gerektiğini gösterir. Aşağıdaki çizelgeye bakınız: Öğrenme Sonuçları Değerlendirme Yöntemi Öğrencinin yapabildikleri: Altı sıradan oluşan bir paragrafı yanlış yapmadan okumak 62 Performans Yükseltme yöntemi.... Mükemmel Sınıf içindeki performansı Hiç bir hata yapmadan okur Çok İyi İki - üç yanlış yaparak okur İyi En fazla altı yanlış yaparak okur Yeterli 5 - 10 yanlış yaparak okur Yeterli değil 10’dan fazla yanlış yaparak okur FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Kılavuz Terimleri Sözlüğü “İki yıldız ve bir dilek” Öğrencilerin çalışmaları için geribildirim bilgisi olarak kullanılan bir ÖiD yöntemidir. “İki yıldız...”iki olumlu etken anlamına gelir “...ve bir dilek” çalışmayı geliştirmek için verilen bir tavsiye anlamına gelir. Üç veya beş tane yıldız olabilir, ama bunun asıl amacı yıldızların sayısının (olumlu etkenlerin) dileklerin sayısından fazla olmasıdır. “Bağlam“ Öğrenim hedefinin gerçekleştiği faaliyet veya görev. “Uçuş öncesi kontrol” Karşılıklı değerlendirme veya öz-değerlendirme için kullanılan bir ÖiD yöntemidir. Uçak pilotları tarafından kullanılan “uçuş öncesi kontrol”,uçuş öncesi son teknik kontrolleri bir kontrol listesi ile yapılır. “Başarı kriteri” Öğrencilerin, amaçları yönündeki standartları gösteren bir formatif değerlendirme stratejisidir “Geribildirim bilgisi” Öğrencileri yaptıkları çalışmalar ve bu çalışmaların geliştirilmesi için ne yapılması gerektiğini bildiren ve öğretmenler tarafından kullanılan bir formatif değerlendirme yöntemidir. Yardımcı Yardımcı veya eğitimci. Baş Yardımcı Okul yardımcıları için yardımcı veya eğitimci Okul Yardımcısı “Bireysel / Karşılıklı/ Topluluk” (BKT) Okula bağlı yardımcı veya antrenör/eğitimci. Okul yardımcısı, okuldaki iş arkadaşları için dersleri kolaylaştırmaya yardımcı olur. “ Hedef” Öğrencinin, öğrenimiden ne gibi beklentilerin olduğunu açıklayan beyan. 63 FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME 64 “Bireysel / Karşılıklı/ Topluluk” (BKT) Topluluk önünde cevap vermeden önce, öğrencilerin ilk olarak arkadaşları ile tartışmaları ve daha sonra bütün sınıf önünde söylemeleri için kullanılan bir ÖiD yöntemidir. Portfolyo/ Dosya Öğrencilerin çalışma koleksiyonu veya öğretmen tarafından yapılan ve belirli bir ders ile ilgili çabaları, çalışmaları, ilerlemeleri ve başarıları gösteren bir dosya Öğrenme hedefi Öğrenme hedefi, öğrencilerin ne bilmesi gerektiğini, anlaması gerektiğini ve dersin sonuna kadar ne yapabileceklerini tanımlayan kısa bir açıklamadır. Öğrenme sonucu Öğrenme sonuçları, öğrencilerin bilmesi gereken konuları açık bir şekilde yansıtma ve belirli bir zaman süresi sonrasında bu konuları ifade edebilme ve uygulayabilme becerisini gösterir. Rubrik Rubrikler, birden fazla başarı kriteri ve bu kriterlerle ilgili değişik performans seviyelerinin tanımlamasını içerir. Değerlendirme Öğretimin anlaşılmasını ve gelişmesini hedefleyen sürekli ve sistemli bir süreçtir. Formatif Değerlendirme / Öğretim için Değerlendirme Formatif Değerlendirme (ÖiD), öğretme ve öğrenme sürecinin her aşamasında bilgilerin toplanması ve çalışmanın düzeltilmesi için kullanılır. Özet Değerlendirme / Öğretimin Değerlendirilmesi/ Summatif Değerlendirme Özet / Summatif değerlendirme veya Öğretimin değerlendirilmesi (OD), belirli bir ders veya konu sonunda oluşturulan ve öğrencilerin neler öğrendiklerini, öğrendiklerinin kalitesini bazı standartlara uygun olarak performanslarını değerlendiren bütün değerlendirmelerdir. FORMATİF(BİÇİMLENDİRİCİ) DEĞERLENDİRME Kaynakça: Arter, J. A, & Spandel, V. (1992) ‘Using Portfolios of Student Work in Instruction and Assessment’, Educational Measurement: Issues and Practice, Spring, pp. 36-44. Clarke, Sh. (2010). Active Learning through Formative Assessment. HodderEducation; James, E. Ysseldyke & Salvia, J. (1998). Assessment. Houghton Mifflin; Gipps, V. (1994). Towards a Theory of Educational Assessment; Black, P., Harrison, C., Lee, C., Marshall, B., Wiliam, D. (2003). Assessment for learning. Putting it into practice, Berkshire: Open University Press; Forster, M. & Masters, G. (1996) Portfolios, Victoria: Australian Council for Educational Research. Linn, R. L., & Miller, M. D. (2005). Measurement and assessment in teaching (9th ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson Merrill Prentice Hall. Assessment Reform Group (2002). Assessment for learning: 10 Principles. Research based principles to guide classroom practice www.assessment-reform-group.org.uk. Wiliam, D. and Thompson, M. (2006). Integrating assessment with learning what will it take to make it work?’in Dwyer, C. (Ed). The future of assessment: Shaping Teaching and Learning. Lawrence Erlbaum Associates; Mësimdhënia dhe mësimi në shekullin 21 – Doracak për arsimtarët e arsimit fillor; USAID – AED; The assessment for learning Strategy, department for children, schools and family; http://www.education.gov.uk/publications/ Zbatimi i standardeve të notimit të nxënësve – material për trajnim. USAID – AED; Pedagogy and Practice: Teaching andLearning in SecondarySchools. DepartmentofEducation www.education.gov.uk; Korniza e kurrikulës për arsimin parashkollor, fillor dhe të mesëm (2011) Standardet e Vlerësimit – Udhëzues, MASHT (2011), http://www.masht-gov.net/advCms/documents/UA_standardet.pdf http://www.rubistar.4teachers.org/index.php 65