cinsiyet ayrımcılığı olarak üstün erillik

AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
Gönderim Tarihi: 27.01.2015
Kabul Tarihi: 29.04.2015
VERİ ZARFLAMA ANALİZİ İLE BORSA İSTANBUL
A.Ş.’DE FAALİYET GÖSTEREN TOPTAN VE PERAKENDE
TİCARET SEKTÖRÜ FİRMALARININ ETKİNLİK
ANALİZİ
Umut Burak GEYİKÇİ*
Vedat BAL**
EFFECTIVENESS ANALYSIS OF THE WHOLESALE AND
RETAIL ENTERPRISES IN THE ISTANBUL STOCK
EXCHANGE WITH DATA ENVELOPE ANALYSIS
Öz
Veri Zarflama Analizi ticari ve sınai işletmelerinde etkinliğin ölçülmesi amacıyla
kullanılan doğrusal programlama tekniğidir. Verimliliğin ve işletme etkinliğinin
son derece önemli olduğu günümüzde, bu yöntemin birimlere ait birden fazla
girdi-çıktının aynı anda değerlendirilmesine imkân vermesi yoğun olarak tercih
edilmesini sağlamıştır. Bu çalışmada Borsa İstanbul A.Ş. (BİSTİ)’de faaliyet
gösteren 16 Toptan ve Perakende Ticaret firmasının teknik ve ölçek etkinlikleri
ölçülmüştür. Bu firmalardan BIMAS ve MEPET’in en etkin ve verimli firmalar
olması nedeniyle iyi yönetildikleri, kaynaklarını etkin ve verimli kullandıkları,
yatırımcılar açısından diğer şirketlere nazaran daha güvenli oldukları, UZERB
firmasın ise en düşük etkinlik değerlerine sahip firma olarak iyi yönetilemediği,
kaynaklarını etkin ve verimli kullanamadığı ve yatırımcılar açısından en riskli
firma olduğu gözlemlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Veri Zarflama Analizi, Toptan ve Perakende Ticaret
Sektörü
Abstract
Data Envelope Analysis is a linear programming technique used to measure the
effectiveness in commercial and industrial enterprises. Since operating
*
Dr., Türkiye İstatistik Kurumu, Manisa Bölge Müdürlüğü, e-posta:
[email protected]
**
Yrd. Doç. Dr. Celal Bayar Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, eposta: [email protected]
21
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
effectivness and productivity are very important issues these days and this
method enables to evaluate a multiple input-output at the same time, most
researchers prefer to use it. In the study, the technique and measurement
efficiency of the wholesale and retail enterprisess in the İstanbul Stock Exchange
is measured. Being the most efficient and productive enterprisess, BIMAS and
MEPET are considered to be well-conducted and more reliable than other
enterprisess. On the other hand, UZERB has been assessed as the most risky
business by the investors since it is not managed well and could not use its
sources effectively.
Keywords: Data Envelope Analysis, Wholesale and Retail Enterprises
1. Giriş
Toptan ve perakende ticaret konusundaki faaliyetlerimiz ekonomik
yapımızı etkilediği gibi günlük yaşantımız da da önemli bir yere sahiptir.
Tüketiciler de işyerleri de ihtiyaçları doğrultusunda her gün farklı ürün ve
hizmetler satın almaktadırlar (Reynolds ve Cuthbertson, 2014: 2). Bu
ticari faaliyetler esnasında toptan ve perakende ticaret kavramlarını
birbirlerinden ayırmak gün geçtikçe zorlaşmaktadır (Creusen vd., 2008:
11). Çalışmada bu nedenle toptan ve perakende ticaret sektörleri birlikte
ele alınmıştır. Günümüzde toptan ve perakende ticaret sektörü başta
Avrupa olmak üzere tüm dünyada meydana gelen önemli teknolojik ve
yapısal değişimler sonucu ekonomik büyümeyi etkileyen önemli bir etmen
halinde gelmiştir (European Competitiveness Report, 2013: 80). Sektörün
artan önemi nedeniyle, Türkiye’de konu üzerinde gerçekleştirilen
çalışmalar incelenmiş, toptan ve perakende ticaret sektöründe faaliyet
gösteren firmalar üzerinde rasyolara dayanan geçmiş verilerden hareketle
gelecek hakkında fikir verebilecek doğrusal programlama tekniği
kullanılarak gerçekleştirilmiş bu tür bir çalışmaya rastlanmamıştır.
Çalışmada ilk olarak veri zarflama analizinin ne olduğu, bu yöntemin
neden seçildiği açıklanmış, ardından sektör hakkında en geniş bilgilere
rahatça ulaşılabilme imkanı nedeniyle BİST’de kayıtlı firmalar
incelenmiştir. Uygulama bölümünde, firmaların çıktı yönelimli etkinlikleri
ölçülmüş, referans alınan firmalar ve referans alınma sayıları hesaplanmış
ardından potansiyel düzeltme katsayıları tablosu oluşturulmuştur.
2. Veri Zarflama Analizi
İnsanlık yıllardır, firmaların performanslarını artırmaya çalışarak, daha az
maliyet ile daha fazla kar elde edebilmek için uğraşmaktadır. Bu amaçla
çeşitli zamanlarda çok sayıda çalışma yapılmış, her bir çalışmada ele
22
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
alınan konunun özelliğine göre farklı teknikler ortaya konmuştur. Yaşayan
organizmalara benzeyen firmaların da performanslarının artırılabilmesi
için öncelikle içinde bulundukları durumun tespit edilmesi ve
performanslarını düşüren hususların belirlenmesi gerekmektedir. Bu
amaçla çeşitli performans ölçme teknikleri geliştirilmiştir. Bu tekniklerin
başlıcaları; firmaların finansal yapılarını belli bir sıra düzenine göre
oranlamayı esas alan oran analizleri, geçmiş verileri kullanarak geleceği
tahmin etmeyi amaçlayan parametrik yöntemlerden oluşan regresyon
analizleri ve son zamanlarda kullanımı gittikçe yaygınlaşan parametrik
olmayan yöntemlerden olan Veri Zarflama Analizi (VZA) yöntemidir
(Pehlivanoğlu, 2014: 148).
Farrell'in (1957) performans etkinliğini belirlemedeki teorik yaklaşımına
dayanan Veri Zarflama Analizi, Charnes ve vd. (1978) tarafından
geliştirilmiş doğrusal programlama tabanlı bir yaklaşımdır (Yavuz ve İşçi,
2013:158). VZA, Charnes vd. (1978), tarafından kamu kuruluşlarının
etkinliklerini ölçmek amacıyla ilk kullanıldığı 1978 yılından beri yaklaşık
36 yıldır, performans ölçüm aracı olarak geniş kitlelerce kullanılmaktadır.
VZA, Tüm dünyada pek çok içerikteki aktivitenin, çeşitli şekillerine
başarılı şeklide uygulanmaktadır.
VZA yönteminin, birden fazla girdi-çıktıyı aynı anda ve bir arada
değerlendirebilmesi, girdi ve çıktılar arasında analitik bir fonksiyon
gerektirmemesi, doğrusal programlama yardımıyla modellenerek
çözülebilmesi ve kolay yorumlanması, araştırmacılar tarafından yoğun
şeklide ilgi görmesini sağlamıştır (Bircan, 2011:331). VZA modelleri ile
aynı girdi ve çıktıya sahip karar birimlerinin karşılaştırmalı ölçümü
yapılabilir, amaç fonksiyonu 1’e eşit olan karar birimleri “etkin” olarak
belirlenirken amaç fonksiyonu 1’e eşit olmayan karar birimleri, etkin
karar birimlerinden kendisine uygun olan bir tanesine benzetilmeye
çalışılır. Böylece etkin olmayan her bir birim, etkin hale getirilmiş olur
(Titiz vd.1997: 125). VZA’da temel varsayım, tüm işletmelerin benzer
stratejik hedeflere sahip olması ve aynı tür girdi kullanıp aynı tür çıktı
elde etmesidir (Bakırcı vd. 2014: 12).
(Yolalan, 1993: 28)’e göre VZA göreli etkinlikleri ölçer. Göreli
etkinliklerin ölçümlerini iki aşamada gerçekleştirir;


Bir gözlem kümesinde minimum girdi bileşimini kullanarak,
maksimum çıktı bileşimini üreten en doğru gözlemleri veya
etkinlik sınırını oluşturan karar birimlerini belirler.
Bahsedilen sınırı “referans kabul edip”, etkinliği düşük karar
birimlerinin bu sınıra olan uzaklıklarını “radyal” olarak ölçer.
23
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
VZA’nın uygulama aşamaları şunlardır; Karar verme birimlerinin
seçilmesi, girdi ve çıktıların seçilmesi, göreli etkinliğin ölçülmesi,
referans gruplarının (başvuru gruplarının) seçilmesi, etkin olmayan karar
birimleri için hedef belirlenmesi, sonuçların değerlendirilmesi (Oruç,
2008: 12).
VZA’nın diğer tekniklere göre tercih edilme nedenlerinin başında, çok
miktarda girdi ve çıktıyı bir arada işleyebilmesi ve bu girdi ve çıktıların
farklı birimlere sahip olabilmesi gelmektedir. Bunun yanında, etkin ve
etkin olmayan karar verme birimlerini belirleyerek, etkinsizliğin
kaynağını bulması, egzojen değişimler için uygun sonuçlar hesaplaması
(Uzgören ve Şahin, 2013: 99), girdi ve çıktılarla ilgili varsayımda
bulunmaya gerek olmaması (Oruç, 2008:35) ve gözlem kümesi içerisinde
en yüksek çıktı-girdi oranına sahip firmaların girdi-çıktı noktalarını, diğer
firmaların konumlarını da içerecek şeklide birleştirerek hipotetik bir etkin
üretim sınırı oluşturması (Aktaş, 2001: 168) olarak sıralanabilir. Belirtilen
bu avantajları nedeniyle çalışmada veri zarflama analizi kullanılmıştır.
Veri Zarflama Analizinde temel etkinlik ölçütü, çıktıların ağırlıklı
toplamlarının girdilerin ağırlıklı toplamlarına bölümüdür. Diğer bir
deyişle herhangi bir karar noktasının etkinlik ölçütü (j. Karar noktası),
formüldeki
gibi
tanımlanabilir
(Yaralioğlu,
2014,
http://kisi.deu.edu.tr/k.yaralioglu/, 26.08.2014 tarihinde erişildi).
u1 y1  u2 y2  ...  un yn
v1 x1  v2 x2  ...  vm xm
formülünde j. karar noktası için n adet çıktı ve m adet girdi vardır. Burada,
un n. çıktının ağırlığını, yn n. çıktının miktarını, vm m. girdinin ağırlığını
xm
ve
m. girdinin miktarını göstermektedir.
Veri zarflama analizinde karşılaşılan sorunların çözümünde girdi veya
çıktı odaklı olarak hareket edilebilir. Girdi odaklılıktan kasıt, çıktı
miktarının sabit tutulması ile girdi miktarında meydana gelen değişimin
ölçülmesi, çıktı odaklılık ise girdi miktarının sabit tutulması ile çıktı
miktarında meydana gelen değişimin ölçülmesidir. Girdi odaklılıkta temel
amaç girdileri minimize etmek iken, çıktı odaklılıkta amaç, çıktıları
maksimize etmektir.
24
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
2.1. VZA’da kullanılan yöntemler;
2.1.1. CCR (Charnes-Cooper-Rhodes) Yöntemi
Yöntem ismini yaratıcılarının baş harflerinden almıştır ve ölçeğe göre
sabit getiri varsayımıyla çalışır. (Charnes ve Reodes, 1978:432, Aktaran:
Cingi ve Tarım, 2000: 4)’de belirttiği şeklide, veri zarflama analizinin
uygulanmasında işleyişi matematiksel formül Charnes ve diğerlerinin
Farrell’in tanımından hareketle kurdukları kesirli programlama modeli ve
bunun eş doğrusal programlama modelinde, kesirli doğrusal programlama
modelinin amaç fonksiyonu, verimlilik tanımından hareketle, k kararbirimi için toplam ağırlıklandırılmış çıktıların toplam ağırlıklandırılmış
girdilere oranının maksimizasyonudur ve şu şekilde formüle edilmiştir
(Özgür 2008:251);
n
Enbh j 
u
r 1
m
r
yr
v x
i 1
i
i
hk
:k karar biriminin etkinliği
s
: çıktı sayısı
m
: girdi sayısı
r
: r inci çıktı sayısı
i
: i inci girdi sayısı
urk
: k karar biriminin r çıktı için vereceği ağırlık
Yrk
: k karar-birimi tarafından üretilen r çıktı miktarı
vik
: k karar-biriminin i girdi için vereceği ağırlık
Xik
: k karar-birimi tarafından kullanılan i girdi miktarı
Kısıtlar şu şekilde ifade edilebilir;
n
Enbh j   ur yr
r 1
m
v x
i 1
i i
1
25
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
n
m
r 1
i 1
 u r y r   vi xi  0
ur ≥ 0
vi ≥ 0
2.1.2. BCC (Banker- Charnes-Cooper)Yöntemi
1984 yılında yaratılan yöntem ismini yaratıcılarının baş harflerinden
almıştır. BCC modellerinin, CCR modellerinden farkı; Sabit ölçek altında
değil,değişken dönüşümlü ölçek varsayımı altında işlev görmesidir.
(Banker vd., 1984:1078, Aktaran: Bal, 2010:46).
BCC
Modelinin
amaç
fonksiyonu
(Yaralioğlu,
http://kisi.deu.edu.tr/k.yaralioglu/, 26.08.2014 tarihinde erişildi).
2014,
Amaç fonksiyonu,
Enkk
Kısıtlar,
N
y
j 1
rj
 jk  yrk
N
k xik   xij  jk  0
j 1
N

j 1
j
1
2.1.3. Toplamsal Yöntem (Charnes-Cooper-Golany-SeifordStunta)
CCR ve BCC modelleri girdiye ve çıktıya odaklı olarak
değerlendirmektedir. Eğer bir model, bu iki çeşit odaklanmayı da beraber

değerlendiriyorsa toplamsal modeldir. Burada asıl amaç, girdi fazlası ( s )

ve çıktı eksikliğini ( s ) eş zamanlı olarak ele alıp etkinlik sınırı üzerinde
etkinsiz karar birimine en uzaktaki noktaya ulaşmaya çalışmaktır.
Etkinsizlik ise (1-Etkinlik) ile bulunur. Bu model sonucunda bir etkinlik
26
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
skoru değeri elde edilmez. Karar birimlerinin etkin olup olmadıkları aylak
değişken değerlerine bakılarak belirlenir. Eğer her iki aylak değişkenin
değeri de sıfır ise o karar birimi bu modele göre etkin olacaktır
(Yaralioğlu, 2014, http://kisi.deu.edu.tr/k.yaralioglu/, 26.08.2014 tarihinde
erişildi).
3. Literatür Taraması
Gerçekleştirilen literatür taramasında Türk yazınında VZA’nın daha çok
bankalar ve hastaneler ile ticari ve sınai işletmelerinin performanslarının
analizinde kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu çalışmada toptan ve perakende
ticaret işletmeleri üzerine bir uygulama gerçekleştirileceği için literatürde
ticari ve sınai işletmeleri üzerine gerçekleştirilen çalışmalar Tablo 1.’de
sunulmuştur.
Tablo 1. Literatür Taraması
Yazar
Sektör
Kullanılan Girdiler
Chandra vd.
(1998)
Kanada’da faaliyet
gösteren 29 tekstil
şirketi
1997-2000 yılları
arasında borsada
faaliyet gösteren
10 perakende
ticaret firması
Malezya
borsasında 19962000 yılları
arasında faaliyet
gösteren firmalar
İran’da 2005
yılında faaliyet
gösteren 25 petrol
şirketi
Personel sayısı
Yıllık yatırım toplamı
Danimarka’da
2003 yılında
faaliyette bulunan
234 pancar
işletmesi
Tohum
Gübre
İlaç
Enerji
İşgücü
Ulaştırma maliyetleri
Amortisman
Sigorta giderleri
Chen
vd.(2004)
Chong
vd.(2009)
Amirteimooria
vd.(2010)
Begetoft
vd.(2007)
Kullanılan
Çıktılar
Toplam satışlar
Personel sayısı
Stokların maliyeti
Top.dönen varlıklar
Satışların maliyeti
Toplam satışlar
Net gelir
Uzun Vad. Yab. Kaynak
Kısa Vad. Yab. Kaynak
Alacak top.
Net satışlar
Top.varlıklar
Özkaynaklar
Personel sayısı
Öz kaynaklar
Toplam giderler
Abone sayısı
Döşenen boru
uzunluğu
Toplam boru
hattı uzunluğu
Top.satışlar
Üretilen pancar
miktarı
27
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
Tablo 1. Literatür Taraması (Devamı)
Yazar
Sektör
Kullanılan Girdiler
Yavuz ve İşçi
(2013)
Fortune500 (20092010-2011), gıda
sektöründe yer alan
25 şirket
İMKB’de 20102011 yıllarında
teknoloji ve bilişim
sektöründe faaliyet
gösterenlerden arge
yaptığı tespit
edilen 9 şirket
İMKB’de işlem
gören tekstil ve
çimento
sektörlerinde yer
alan şirketler
ISO500 (1999)
şirketlerinden
yeterli verisi olan
103 şirket
Öz kaynak
Aktif toplamı
Çalışan sayısı
Dinçer (2008)
İMKB’de dokuma,
giyim eşyası ve
deri alt sektöründe
yer alan 31 şirket
Özer
vd.(2010)
İMKB’de işlem
gören gıda ve
içecek sektöründe
yer alan 24 şirket
Kula
vd.(2009)
İMKB’de 20012007 yılları
arasında çimento
sektöründe faaliyet
gösteren 16 şirket
Cari oran
Finansal kaldıraç
Özkayn./Topl.aktif
Özkayn./Top.yab.kay.
K.V.B./Top.Pas.
MDV./Özkaynak
Net satış/Top.aktif
Net satış/Özkaynak
Cari oran
Finansal kaldıraç
K.V.B/Topl.aktif
U.V.B./Topl.aktif
Net satış/Top.aktif
Stok devir hızı
Cari oran
Finansal kaldıraç oranı
Öz kaynak/Top.varlık
K.V.Y.K./Top.kayn.
M.D.V./Öz kaynak
Net satış/Top.varlık
Net satış/Öz kaynak
Çiçek ve Onat
(2012)
Kayalıdere ve
Karğın (2004)
Ulucan (2002)
28
Kullanılan
Çıktılar
Net Satış
Kâr
İhracat rakamı
Maddi olmayan duran
varlık yüzde değişimi
Maddi olmayan duran
varlık/Top.aktif
Ar-ge giderleri
Aktif kârlılığının
yüzde değişimi
Satışlardaki
yüzde değişim
Personel sayısı
Toplam aktif
Maddi duran varlık
Net satışlar
Net kâr
Çalışanlar
Aktif
Özsermaye
Satışlar
Kâr
Piyasa değeri
Getiri
Hisse başı kâr
Net kâr marjı
Esas faaliyet kârı
Faaliyet kâr
marjı
Öz sermaye kâr
marjı
Aktif kâr marjı
Net kâr/Öz
sermaye
Net kâr/Satışlar
Öz kaynak
kârlılığı
Varlık kârlılığı
Satış kârlılığı
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
Tablo 1. Literatür Taraması (Devamı)
Yazar
Sektör
Kullanılan Girdiler
Elitaş ve
Eleren (2007)
İMKB’de 20032005 yılları
arasında çimento
sektöründe faaliyet
gösteren 10 şirket
İMKB 100
endeksinde yer
alan 25 sanayi
şirketinin 20062010 yılları arası
verileri
İMKB’de 2008
yılında sınai
endeksinde yer
alan 142 şirket
Top.yabancı kaynaklar
Öz kaynaklar
Orçun
vd.(2014)
Altın (2010)
Yılmaz ve
Çıracı (2004)
Ulucan (2000)
Bakırcı vd.
(2014)
İMKB’de 19982003 yılları
arasında çimento
sektöründe faaliyet
gösteren 15 şirket
İMKB’de işlem
gören 225 şirket
BIST’te 2009-2011
yılları arasında
faaliyet gösteren
demir-çelik
sektöründeki 14
şirket
Kullanılan
Çıktılar
Net kârlılık
Cari oran
Alacak devir hızı
Stok devir hızı
U.V.Y.K./Öz kaynaklar
Finansal kaldıraç
Aktif kârlılığı
Özsermaye
kârlılığı
Cari oran
Likidite oranı
Nakit oranı
Finansal kaldıraç
Finansman oranı
Cari oran
Asit test oranı
Nakit oranı
Net işl.serm./Top.akt
Aktif kârlılığı
oranı
Piyasa değeri
Personel sayısı,
Duran varlıklar, Ödenmiş
sermaye
Duran varlıklar
Faaliyet giderleri
Satışların
kârlılığı
Öz sermaye
kârlılığı
Aktif kârlılığı
Hisselerin piyasa
değeri
Net satışlar
Vergi sonrası net
kâr
Satışlar
Faaliyet kârı
Faaliyetlerden
sağlanan nakit
akışı
4. BİST’de Toptan ve Perakende Ticaret Sektöründe İşlem
Gören Şirketlerin VZA ile Performanslarının Ölçümü
Çalışmada Borsa İstanbul (BİST)’e kote toptan ve perakende Ticaret
Sektöründe yer alan 16 firmaya ait 2011-2013 dönemlerini kapsayan
rasyolar kullanılmıştır. Tablo 2.’de firmalar liste halinde verilmiştir,
firmaların listelenmesinde alfabetik sıra takip edilmiştir.
29
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
Tablo 2. BİST’de Toptan ve Perakende Ticaret Sektöründe Faaliyet
Gösteren Firmalar
NO KOD
ŞİRKET ADI
1 ADESE
ADESE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ TİCARET A.Ş.
2 AKPAZ
AKYÜREK TÜKETİM ÜRÜNLERİ PAZARLAMA DAĞITIM VE TİCARET A.Ş.
3 BIMAS
BİM BİRLEŞİK MAĞAZALAR A.Ş.
4 BIZIM
BİZİM TOPTAN SATIŞ MAĞAZALARI A.Ş.
5 BMEKS BİMEKS BİLGİ İŞLEM VE DIŞ TİCARET A.Ş.
6 BOYNR BOYNER BÜYÜK MAĞAZACILIK A.Ş.
7 CARFA
CARREFOURSA CARREFOUR SABANCI TİCARET MERKEZİ A.Ş.
8 KILER
KİLER ALIŞVERİŞ HİZMETLERİ GIDA SANAYİ VE TİCARET A.Ş.
9 KIPA
TESCO KİPA KİTLE PAZARLAMA TİCARET LOJİSTİK VE GIDA SANAYİ A.Ş.
10 MEPET
MEPET METRO PETROL VE TESİSLERİ SANAYİ TİCARET A.Ş.
11 MGROS MİGROS TİCARET A.Ş.
12 SANKO
SANKO PAZARLAMA İTHALAT İHRACAT A.Ş.
13 TGSAS
TGS DIŞ TİCARET A.Ş.
14 TKNSA
TEKNOSA İÇ VE DIŞ TİCARET A.Ş.
15 UYUM
UYUM GIDA VE İHTİYAÇ MADDELERİ SANAYİ VE TİCARET A.Ş.
16 UZERB
UZERTAŞ BOYA SANAYİ TİCARET VE YATIRIM A.Ş.
Veri Zarflama Analizi yapılırken firmalara ait 2011-2012 ve 2013
yıllarına ait veriler kullanılmıştır. Analizde kullanılan girdiler, Tablo 3.’de
verilmiştir. Girdi değişkeni seçiminde sektör özellikleri dikkate alınarak
dönen varlılar üzerinde yoğunlaşılmış, çıktıların belirlenmesinde ise
işletmelerin var oluşlarının temel amacı olan karlılık ve şirketlerin piyasa
değerleri göz önünde bulundurulmuştur.
Analizler “FrontierAnalystProfession” programı ile gerçekleştirilmiştir.
Analiz sırasında net kar marjı ve finansal kaldıraç oranları negatif olan
değerler ile karşılaşılmıştır, negatif değer sorununu çözmek için
(Bowlin,1998)’de önerildiği gibi en büyük negatif değerden 0,1 fazlası
tüm sütuna eklenmiştir. Böylece negatif değer sorunu bertaraf edilmiştir.
Atmaca (2012: 140)’de belirtildiği şekilde, çalışmada hangi girdi ve
çıktıların kullanılacağı önemli bir sorun teşkil etmiştir. Karar birimlerinin
doğru sonuçlar çıkarabilmesi ve mümkün olduğunca az olabilmesi
amacıyla ikili korelasyonlarına bakılmış ve aralarında 0,8 ve üzerinde
30
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
korelasyon olanlar etkinlik değerlerinde değişime yol açmadan modelden
çıkarılmıştır.
Tablo 3. VZA Analizinde Kullanılan Girdiler ve Çıktılar
Girdiler
Çıktılar
*Cari Oran
*Stok Devir Hızı
*Finansal Kaldıraç
*Net Kar Marjı
*Piyasa Değeri
Firmaların 2011, 2012, 2013 yıllarındaki girdi yönelimli CCR modeline
göre etkinlik değerleri Tablo 4’de verilmiştir
Tablo 4. Firmaların CCR Çıktı Yönelimli Etkinlik Değerleri
Firma
Skor 2011
Skor 2012
Skor 2013
MEPET
100,00%
100,00%
100,00%
BIMAS
100,00%
100,00%
100,00%
TGSAS
100,00%
100,00%
89,78%
CARFA
100,00%
83,03%
73,83%
ADESE
100,00%
80,37%
73,37%
UYUM
64,30%
27,72%
68,90%
BMEKS
76,78%
50,10%
65,31%
TKNSA
70,35%
47,92%
65,24%
BIZIM
71,71%
52,67%
62,56%
AKPAZ
58,97%
46,40%
61,04%
KILER
71,03%
47,49%
60,92%
BOYNR
73,45%
40,71%
55,79%
MGROS
78,73%
79,40%
53,65%
SANKO
71,59%
61,64%
48,68%
KIPA
86,95%
21,21%
13,22%
1,48%
58,55%
10,50%
UZERB
Firmaların ölçeğe göre sabit getirili çıktı yönelimli analizi neticesinde,
Tablo 4.’de yer alan firmalardan MEPET ve BIMAS her üç yılda da etkin
bulunmuştur. TGSAS firması 2011 ve 2012 yıllarında etkin, CARFA ve
31
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
ADESE firmaları ise sadece 2011 yılında etkin bulunurken, diğer
firmalardan hiçbiri üç yılda da etkin bulunmamıştır. Tüm firmalar için
tüm yılların ortalama etkinliği %67,19 bulunmuştur.
Firmaların 2011, 2012, 2013 yıllarındaki BCC modeline göre etkinlik
değerleri Tablo 5’de verilmiştir.
Tablo 5. Firmaların BCC Çıktı Yönelimli Etkinlik Değerleri
Firma
Skor 2011
Skor 2012
Skor 2013
ADESE
100,00%
100,00%
96,54%
BIMAS
100,00%
100,00%
100,00%
CARFA
100,00%
100,00%
77,64%
KILER
100,00%
100,00%
67,35%
MEPET
100,00%
100,00%
100,00%
TGSAS
100,00%
100,00%
100,00%
UZERB
100,00%
100,00%
24,06%
KIPA
88,76%
100,00%
14,50%
MGROS
84,95%
87,76%
56,00%
SANKO
81,56%
63,96%
80,33%
BMEKS
76,99%
54,19%
77,45%
BIZIM
76,40%
54,12%
79,79%
BOYNR
74,63%
43,83%
66,53%
TKNSA
73,12%
48,67%
77,81%
UYUM
65,13%
100,00%
73,94%
AKPAZ
61,05%
46,99%
77,65%
İnceleme kapsamında yer alan firmaların ölçeğe göre değişken getirili
çıktı yönelimli analizi neticesinde Tablo 5.’de yer alan firmalardan,
BİMAS, MEPET ve TGSAS her üç dönemde de etkindir. ADESE,
CARFA, KİLER ve UZERB 2011 ve 2012 dönemlerinde etkinken, KIPA
ve UYUM firmaları ise sadece 2012 yılında etkin bulunmuştur. 7 firma ise
hiçbir dönemde etkin bulunmamıştır. Tüm firmaların bu üç yıl için
ortalama etkinliği ise %80,24 bulunmuştur. Firmaların 2011, 2012, 2013
yıllarındaki ölçek etkinlik değerleri Tablo 6’de verilmiştir.
32
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
Tablo 6. Firmaların CCR/BCC Çıktı Yönelimli Ölçek Etkinlik Değerleri
Firma
Skor 2011
Skor 2012
Skor 2013
Ortalama
ADESE
100,00%
80,37%
76,00%
85,46%
AKPAZ
96,59%
98,74%
78,61%
91,32%
BIMAS
100,00%
100,00%
100,00%
100,00%
BIZIM
93,86%
97,32%
78,41%
89,86%
BMEKS
99,73%
92,45%
84,33%
92,17%
BOYNR
98,42%
92,88%
83,86%
91,72%
CARFA
100,00%
83,03%
95,09%
92,71%
KILER
71,03%
47,49%
90,45%
69,66%
KIPA
97,96%
21,21%
91,17%
70,11%
MEPET
100,00%
100,00%
100,00%
100,00%
MGROS
92,68%
90,47%
95,80%
92,99%
SANKO
87,78%
96,37%
60,60%
81,58%
TGSAS
100,00%
100,00%
89,78%
96,59%
TKNSA
96,21%
98,46%
83,85%
92,84%
UYUM
98,73%
27,72%
93,18%
73,21%
UZERB
1,48%
58,55%
43,64%
34,56%
89,65%
80,32%
84,05%
84,67%
Ortalama
Ölçeğe dayalı etkinlik çıktı yönelimli sabit ve değişken ölçek
etkinliklerini oranlayarak elde edilmekte bu yönüyle her iki etkinliğe de
dayanan bir fonksiyon haline gelmektedir.
Ölçek Etkinliği
İnceleme kapsamındaki 16 firmadan BIMAS ve MEPET her üç yılda da
100 etkinlik skoru ile ölçek yapısına en uygun firmalar olarak
görülmektedirler. Yıllar itibariyle en yüksek ölçek etkinlik ortalaması
2011 yılında gözlenmektedir. 2012 yılında meydana gelen düşüşten sonra
2013 yılında tekrar yükselme eğilimi gözlenmektedir.
33
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
Tablo 7. Referans Alınan İşletmeler ve Referans Alınma Sayıları
CCR Yöntemine Göre Referans Alınma
BCC Yöntemine Göre Referans
Sayıları
Alınma Sayıları
Firma
2011
2012
2013 Toplam 2011
2012 2013 Toplam
MEPET
1
11
5
17
6
4
9
19
BIMAS
9
13
7
29
7
7
10
24
TGSAS
9
11
2
22
8
7
12
27
CARFA
6
0
0
6
2
5
ADESE
6
0
11
17
UYUM
0
0
0
0
0
BMEKS
0
0
0
0
0
TKNSA
0
0
0
0
0
BIZIM
0
0
0
0
0
AKPAZ
0
0
0
0
0
KILER
0
0
0
0
BOYNR
0
0
0
0
0
MGROS
0
0
0
0
0
SANKO
0
0
0
0
0
KIPA
0
0
0
0
0
UZERB
0
0
0
0
1
1
1
1
7
7
8
2
1
Her üç yılda da CCR yönteminde BIMAS 29 kez referans gösterilerek en
çok referans gösterilen firma olurken, BCC yönteminde ise TGSAS
firması 27 kez referans gösterilerek en çok referans gösterilen firma
olmuştur. İnceleme kapsamında yer alan firmalardan 9 tanesi bir kez bile
diğer firmalara referans olarak gösterilmemiştir.
34
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
Tablo 8. Etkin Olmayan işletmelerin CCR Yöntemine Göre Potansiyel Düzeltme Tablosu
2011
2012
Girdi
İşletmeler
Stok Devir
Hızı
Çıktı
Finansal
Cari Oran Kaldıraç
Piyasa
Değeri
2013
Girdi
Net Kar
marjı
Stok Devir
Hızı
Çıktı
Finansal
Cari Oran Kaldıraç
Piyasa
Değeri
Girdi
Net Kar
marjı
Stok Devir
Hızı
Cari Oran
Çıktı
Finansal
Kaldıraç
Piyasa
Değeri
Net Kar
marjı
ADESE
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
-44,51%
24,43%
24,43%
1646%
19,57%
-4,74%
36,29%
MEPET
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
CARFA
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
-15,93%
20,44%
20,44%
-1,62%
79,55%
-1,62%
35,45%
35,45%
BIMAS
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
TGSAS
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
3297%
73,65%
-26,70%
1696%
11,39%
KIPA
36,29%
0,00%
0,00%
-11,30%
15,01%
15,01%
-61,95%
0,00%
-49,20%
6302%
371,40%
7,96%
-12,61%
-69,60%
656,50%
684,83%
MGROS
-13,280%
0,00%
-28,54%
27,01%
27,01%
-31,52%
0,00%
-33,32%
25,95%
25,95%
-0,60%
29,54%
-0,60%
86,38%
86,38%
BMEKS
0,00%
0,00%
-5,11%
30,24%
30,24%
0,00%
0,00%
-49,64%
99,62%
99,62%
144,39%
47,43%
-11,62%
139,93%
53,12%
BOYNER
0,00%
0,00%
0,00%
36,16%
36,16%
0,00%
-4,27%
0,00%
145,61%
145,61%
107,17%
77,68%
-20,42%
79,23%
79,23%
BIZIM
0,00%
-24,87%
0,00%
39,46%
39,46%
0,00%
0,00%
-2,48%
89,85%
89,85%
-1,02%
50,00%
-1,02%
59,86%
59,86%
SANKO
0,00%
-56,04%
0,00%
39,69%
777,99%
0,00%
-84,65%
0,00%
62,23%
62,23%
-70,54%
16,14%
27,90%
447,01%
105,44%
KILER
0,00%
0,00%
-17,27%
40,79%
40,79%
0,00%
0,00%
-17,69%
110,57%
110,57%
128,47%
72,32%
-17,65%
179,90%
64,14%
TKNSA
0,00%
0,00%
0,00%
42,14%
42,14%
0,00%
0,00%
-10,28%
108,66%
108,66%
48,80%
45,13%
-10,21%
5328%
53,28%
UYUM
0,00%
0,00%
0,00%
55,53%
80,01%
0,00%
-73,20%
0,00%
260,69%
260,69%
-1,35%
66,39%
-1,35%
159,67%
45,13%
AKPAZ
0,00%
-97,04%
0,00%
69,57%
69,57%
0,00%
-30,89%
0,00%
115,54%
115,54%
-0,41%
20,11%
-0,41%
399,55%
63,83%
UZERB
-2,26%
-34,12%
0,00%
6639%
6639%
0,00%
-40,65%
0,00%
70,80%
70,80%
-42,27%
367,26%
-1,45%
4093%
852,83%
35
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
Çalışma çıktı temelli yapılmıştır, çıktı temelli etkinlik ölçümünde amaç
mevcut girdi kullanılarak maksimum çıktının elde edilmesidir. Bu amaçla
piyasa değerinin ve karın maksimize edilmesi amaçlanarak inceleme
kapsamındaki firmalardan her üç yılda da etkin olan MEPET ve BIMAS
firmalarının etkinlik seviyesini yakalayabilmek için diğer firmaların
çıktılarında ne tür bir düzeltme yapmaları gerektiği görülmektedir.
CCR Çıktı yönelimli değerlendirmeye göre firmaların genelinin 2011
yılında 2012 ve 2013 yıllarına göre daha iyi durumda oldukları
anlaşılmaktadır. 2011 yılında beş firma tam etkin olarak bulunurken etkin
firma sayısı 2012 yılında 3 firmaya 2013 yılında ise 2 firmaya inmiştir.
Etkin olmayan işletmelerde girdiler baz alınarak çıktılarda olması gereken
değerler hesaplanmaya çalışılmaktadır. Değerlendirme kapsamındaki
firmalardan MEPET ve BIMAS firmaları girdilerini etkin kullanarak en
yüksek çıktı etkinliğini elde etmişlerdir. En kötü durumda olan firma ise
UZERB firmasıdır. Firma 2013 yılı için stok devir hızını %42,27 ve
Finansal kaldıracını da %1,45 azaltırken, Cari oranını %367,2, Piyasa
değerini %4092 ve Net karını da % 852,83 artırmalıdır. Bu değerlendirme
neticesinde UZERB firmasının girdilerini etkin kullanamadığı için
çıktılarında etkin bir sonuç elde edemediği görülmektedir.
36
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
Tablo 9. Etkin Olmayan işletmelerin BCC Yöntemine Göre Potansiyel Düzeltme Tablosu
2011
2012
Girdi
Stok
Devir
Hızı
Çıktı
Finansal
Cari Oran Kaldıraç
Piyasa
Değeri
2013
Girdi
Net Kar
marjı
Stok
Devir
Hızı
Cari
Oran
Çıktı
Finansal
Kaldıraç
Piyasa
Değeri
Girdi
Net Kar
marjı
Çıktı
Stok Devir
Finansal
Hızı
Cari Oran Kaldıraç
Piyasa
Değeri
Net Kar
marjı
ADESE
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
827,52%
-16,38%
-1,85%
3,59%
3,59%
MEPET
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
CARFA
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
-1,29%
63,23%
-1,29%
28,80%
28,80%
BIMAS
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
TGSAS
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
KIPA
0,00%
0,00%
-14,88%
12,66%
12,66%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
-0,33%
92,29%
-16,02%
589,53%
1946%
MGROS
0,000%
0,00%
-9,20%
34,64%
17,72%
0,00%
0,00%
-0,93%
60,28%
13,95%
-9,95%
19,41%
-2,09%
78,57%
78,57%
BMEKS
0,00%
0,00%
-5,70%
29,89%
29,89%
0,00%
0,00%
-32,64%
84,52%
84,52%
0,71%
-5,32%
0,06%
29,12%
29,12%
BOYNER
0,00%
0,00%
-2,99%
33,99%
33,99% -10,00%
0,00%
0,00%
128,15%
128,15%
-62,54%
-2,40%
-0,12%
50,30%
50,30%
BIZIM
0,00%
0,00%
0,00%
30,88%
30,88%
0,00%
-2,75%
0,00%
84,79%
84,79%
0,39%
-9,33%
0,12%
25,33%
25,33%
SANKO
0,00%
-47,89%
-5,69%
22,62%
22,62%
0,00% -87,57%
-14,02%
56,35%
56,35%
-94,14%
-42,37%
39,06%
24,49%
24,49%
KILER
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
-0,39%
19,31%
-0,39%
48,48%
48,48%
TKNSA
0,00%
0,00%
-4,25%
36,76%
36,76%
0,00%
0,00%
-8,15%
105,45%
105,45%
0,54%
-8,25%
0,10%
28,53%
28,53%
UYUM
0,00%
0,00%
-0,05%
53,54%
53,54%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
-6,11%
40,91%
-0,66%
56,64%
35,24%
AKPAZ
-5,79%
-90,35%
0,00%
63,80%
72,88%
0,00% -33,77%
0,00%
112,83%
112,83%
0,70%
-27,07%
0,47%
71,03%
27,79%
UZERB
0,00%
0,00%
0,00%
0%
0%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
-92,96%
94,34%
-55,68%
0,00%
37
687,80% 315,66%
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
BCC Çıktı yönelimli değerlendirmeye göre 2011 yılında 7 firma tam etkin
sayılırken 2012 yılında bu rakam 9’a çıkmış 2012 yılında ise 3’e inmiştir.
Tablo 9.’da etkin olmayan işletmelerden KIPA 2013 yılında ölçeğe göre
değişken getiri varsayımı altında stok devir hızını %0,33 ve finansal
kaldıracını %16,02 azaltmalı aynı zamanda cari oranını %92,29, piyasa
değerini %58,53 ve net karını da % 1946,43 artırmalıdır. Bu
değerlendirme neticesinde KIPA firmasının girdilerini verimli
kullanamadığı sonucuna ulaşılmaktadır.
Sonuç
Ticari işletmelerin en temel amacı mevcut kaynaklarla en yüksek karı ve
piyasa değerini elde etmektir. Ancak her bir işletme için bu amaçlarını
gerçekleştirirken pek çok kısıt vardır. Firmaların dönen varlıklarını etkin
kullanırken iyi bir borç/özkaynak dengesi kurmaları ve bunlarla paralel
yüksek piyasa değeri ve karlılık elde etmeleri gerekir. Optimal karlılık ve
piyasa değerinin ne olacağı ancak benzer firmaların birlikte analizi ile
mümkün olabileceği için çalışmada yer alan firmalara VZA yöntemi
uygulanmış ve birbirlerine göre durumları göz önünde bulundurularak bir
sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır.
Önceki çalışmalarda BİST’de faaliyet gösteren farklı sektörler üzerinde
VZA uygulamaları olmakla birlikte Toptan ve Perakende Ticaret sektörü
firmaları üzerinde bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle BİST’de
faaliyet gösteren 16 Toptan ve Perakende Ticaret firmasının teknik, ölçek
etkinlikleri ölçülmüştür.
CCR ölçeğine göre 2 firma her üç yılda da etkin bulunurken 1 firma 2011
ve 2012 yıllarında 2 firma ise sadece 2011 yılında etkin bulunurken, diğer
firmalardan hiçbiri üç yılda da etkin bulunmamıştır. Tüm firmalar için
tüm yılların ortalama etkinliği %67,19 bulunmuştur.
BCC ölçeğine göre, 3 firma her üç yılda da etkinken, 4 firma 2011 ve
2012 yıllarında, 2 firma ise sadece 2012 yılında etkin 7 firma ise hiçbir
dönemde etkin bulunmamıştır. Tüm firmaların bu üç yıl için ortalama
etkinliği ise %80,24 bulunmuştur
CCR/BCC ölçek etkinliğine göre, BIMAS ve MEPET her üç yılda da 100
etkinlik skoru ile ölçek yapısına en uygun firmalar olarak
görülmektedirler. Yıllar itibariyle en yüksek ölçek etkinlik ortalaması
2011 yılında gözlenmektedir. 2012 yılında meydana gelen düşüşten sonra
2013 yılında hafif bir yükselme eğilimi gözlenmektedir.
38
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
TÜİK’in açıkladığı 2010=100 bazlı “Ticaret ve Hizmet Endeksleri
Değişim Oranları” tablosu verilerine göre takvim etkisinden arındırılmış
yıllık ortalama ciro endeksinin yıllık değişimi 2011 yılında 19,4 olurken
2012’de 9,9’a, 2013 yılında da 9,4’e gerilemiştir. Aynı dönemde “Tüketici
Güven Endeksi” 2011 yılı aralık ayında 78,8 olurken 2012 yılı aralık
ayında 73,6’ya gerilemiş, 2013 yılı aralık ayında ise 75,0’a çıkmıştır
(TÜİK,
2014,
http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1104,
27.12.2014 tarihinde erişildi). İnceleme kapsamında yer alan firmaların
yıllara göre gösterdikleri değişimle TÜİK tarafından açıklanan “Ticaret ve
Hizmet Endeksleri Değişim Oranları Tablosu” ve “Tüketici Güven
Endeksi” arasında bir paralellik olduğu gözlemlenmiştir.
BİST’de faaliyet gösteren 16 Toptan ve Perakende Ticaret firmasından
BIMAS ve MEPET’in en etkin ve verimli firmalar olması nedeniyle iyi
yönetildikleri, kaynaklarını etkin ve verimli kullandıkları, yatırımcılar
açısından diğer şirketlere nazaran daha güvenli oldukları, UZERB
firmasın ise en düşük etkinlik değerlerine sahip firma olarak iyi
yönetilemediği, kaynaklarını etkin ve verimli kullanamadığı ve
yatırımcılar açısından en riskli firma olduğu gözlemlenmiştir.
Kaynakça
A.CHARNES., W.W. COOPER and E. RHODES. (1978) “Measuring the
Efficiencey of Decision MakingUnits”, European Journal of
Operational Research, Volume 2, Issue 6, November, p. 429-444
AKTAŞ, H.,(2001), “İşletme Performansının Ölçülmesinde Veri Zarflama
Analizi Yaklaşımı”, Yönetim ve Ekonomi, Yıl 2001, Cilt:7, Sayı:
1Celal Bayar Üniversitesi, İİBF, Manisa.
ATMACA, E.,TURAN, F., KARTAL, G., ÇİĞDEM, E.,S., (2012),
“Ankara İli Özel Hastanelerinin Veri zarflama Analizi ile Etkinlik
Ölçümü”, Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt:16, Sayı:2,
Aralık 2012, ss.135-153.
BAKIRCI, F.,SHİRAZ, S.,E.,SATTARY, A.,(2014), “BİST’da Demir,
Çelik Metal Ana Sanayii Sektöründe Faaliyet Gösteren İşletmelerin
Finansal Performans Analizi: VZA Süper Etkinlik ve TOPSIS
Uygulaması”, Ege Akademik Bakış, Cilt:14, Sayı:1, ss.9-19.
BAL, V.,BİLGE, H.,(2010),”Eğitim ve Araştırma Hastanelerinde Veri
Zarflama Analizi İle Etkinlik Ölçümü”, Manas Sosyal Araştırmalar
Dergisi, Cilt, 2, Sayı, 2, 2013.
39
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
BANKER, R.D., A. CHARNES ve W.W. COOPER (1984) “Some
Models for Estimating Technical and Scale Inefficiencies in Data
Envelopment Analysis”, Management Science, Vol: 30, Iss: 9,
1984, s.1078-1092.
BİRCAN, H. (2011). “Veri Zarflama İle Sivas İli Merkez Sağlık
Ocaklarının Etkinliğinin ölçülmesi”, Cumhuriyet Üniversitesi,
İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, Sivas.
BOWLIN, W.F. (1998) Measuring Performance: An Introduction to Data
Envelopment Analysis (DEA). Journal of Cost Analysis 7, 3-27.
CHARNES, A., W.W. COOPER, ve E. RHODES, (1978), "Measuring
efficiency of decision making units," European Journal of
Operational Research, Vol.2, pp.429-444.
CRAUSEN H.,MEIJER, A.,ZWART, G., WİEL, H., (2008), “Static
Efficiency in Dutch Supermarket Chain”, The Hague: CPB
Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis, No: 163.
ÇİNGİ, S.,VE TARIM, A., (2000), “Türk Banka Sisteminde Performans
Ölçümü Dea Malmquist TFV Endeksi Uygulaması, İstanbul: TBB
Yayını.
EUROPEAN COMPETETIVENESS REPORT, (2013), “Towards
Knowledge-Driven Reindustrialisation”, Commission Staff
Working Document, SWD, 347 Final, Enterprise and Industry,
Europian Commission.
ORUÇ, K.,O.,(2008), “Veri Zarflama Analizi İle Bulanık Ortamda
Etkinlik Ölçümleri ve Üniversitelerde Bir Uygulama”, Doktora
Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
İşletme Anabilim Dalı.
ÖZGÜR, E.,(2008), “Kamu Banklarının Finansal Etkinliği”, Afyon
Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: X, Sayı 3,
PEHLİVANOĞLU, F.,(2014), “Türkiye’nin ilk 500 Sanayi Kuruluşunda
Sektörel Etkinlik ve Verimlilik Bileşenlerindeki Değişimler”,
Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 40, Nisan
2014.
REYNOLDS, J., VE CUTHBERTSON, R., (2014), “Retail&Wholesale:
Key Sectors For The European Economy, Understanding the Role
of Retailing and Wholesailing Within the European Union”,
Institute of Retail Management, Said Business School, University
of Oxford.
TİTİZ, İ., DEMİR, Y., ONAT, O.,K.,(1997), “Türkiye’de Şirket
Birleşmelerinde Birleşme Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi
40
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
Yoluyla Belirlenmesi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi,
Cilt.9, sayı 1, Haziran.
TÜİK
(2014),
“Tüketici
Güven
Endeksi”,
(http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1104,
27.12.2014
tarihinde erişildi).
UZGÖREN, E.,ŞAHİN, G.,(2013), “Dumlupınar Üniversitesi Meslek
Yüksek Okulları’nın Performanslarının Veri Zarflama Analizi
Yöntemiyle Ölçümü”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme
Dergisi, Cilt.9, Sayı.18.
YAVUZ, S., İŞÇİ, Ö.,(2013), “Veri Zarflama Analizi ile Türkiye’de Gıda
İmalatı Yapan Firmaların Etkinliklerinin Ölçümü”, Dumlupınar
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, sayı 36.
YOLALAN, R., (1993), “İşletmeler Arası Göreli Etkinlik Ölçümü”, Milli
Prodüktivite Merkezi, No:483, Ankara.
YARALIOĞLU,
K.,
(2014),
“Veri
Zarflama
Analizi”,
(http://kisi.deu.edu.tr/k.yaralioglu/ 26.08.2014, tarihinde erişildi).
41
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 21-41
k
42