Show - SEPA - Sert Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneği

Transkript

Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
Sert Plastik Ambalajlar
.:.Ýçindekiler
Ýçindekiler
Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneði
1
Plastiðin Tarihçesi
4
1. Sert Plastik Ambalaj Ana Ürün Gruplarý
1.1 Þiþeler
1.1.1. Ýlaç Þiþeleri
1.1.2. Ýçecek Þiþeleri
1.1.2.1. Gazlý alkolsüz içecek þiþeleri
PET Þiþeler
1.1.2.2. Gazsýz alkolsüz içecek þiþeleri (Su, Süt, Ayran Þiþeleri)
PET Su Þiþeleri
Su Damacanalarý
HDPEden süt/ayran/kefir þiþeleri
1.1.2.3. Alkollü Ýçecek Þiþeleri Plastik Bira Þiþesi Gazlý alkolsüz içecek þiþeleri
PET Þiþeler
1.1.3. Sývýyað Þiþeleri
PET Þiþeler
PVC Þiþeler
1.1.4. Çok Katlý (Coex) Þiþeler
1.1.4.1. Gýdalarýn Ambalajlanmasýnda Kullanýlan Çok Katlý Þiþeler
HDPE ve PPden ketçap/hardal/mayonez, sývý margarin ve sos þiþeleri
1.1.4.2. Gýda Dýþý Ürünlerin Ambalajlanmasýnda Kullanýlan Çok Katlý Þiþeler
HDPEden zirai ürün þiþeleri
HDPEden madeni yað þiþeleri
1.1.5. Kozmetik Þiþeleri
1.1.6. Deterjan Þiþeleri
1.1.7. Diðer Þiþe ve Benzeri Ürünler
1.2.Bidonlar
1.3. Fýçý, Varil ve IBCler
1.4. Kaplar, Kutular ve Kovalar
1.4.1. PSden Bardak ve Kaplar
1.4.2. PPden Bardak, Kap ve Kovalar
1.4.3. PETden Kaplar
1.4.4. EPSden Bardak ve Kaplar
1.4.5. PVCden Kap ve Kutular
1.4.6. Levhalar
1.5. Kasalar ve Paletler
1.6. Kapaklar
2. Sert Plastik Ambalaj Hammaddeleri
2.1. PE (Polietilen)
2.1.1. HDPE (Yüksek Yoðunluklu Polietilen)
2.2. PP (Polipropilen)
2.2.1. Homopolimer PP
2.2.2. Blok Kopolimer PP
2.2.3. Random Kopolimer PP
Sert Plastik Ambalajlar Ýçindekiler
11
11
11
11
11
12
12
12
16
16
16
16
16
18
20
20
20
22
22
22
23
24
25
25
28
28
28
30
31
33
33
35
35
36
41
41
42
42
42
42
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
.:.Ýçindekiler
2.3. Polyesterler
43
43
43
43
43
44
44
44
44
44
45
45
46
46
46
47
47
2.3.1. PET (Polietilen Teraftalat)
2.3.1.1. Oriyente Edilmiþ PET
2.3.1.2. APET (Amorf PET)
2.3.1.3. CPET (Kristal PET)
2.4. PS (Polistiren)
2.4.1. GPPS (Kristal PS)
2.4.2. HIPS (Antiþok PS)
2.4.3. EPS (Genleþebilen PS)
2.5. PVC (Polivinil Klorür)
2.6. PC (Polikarbonat)
2.7. Bariyer Polimerleri
2.7.1. EVOH (Etilen Vinil Alkol Kopolimeri)
2.7.2. PA (Poliamid / Naylon)
2.8. Nanokompozitler
2.9. Sert Plastik Ambalajlarýn Ýþaretlenmesi
2.10. Hammaddeler Ýçin Özet Tablo
3. Sert Plastik Ambalaj Üretim Yöntemleri
3.1. Ekstrüzyon
51
51
51
52
53
53
54
54
55
55
56
56
57
57
58
3.1.1. Levha Ekstrüzyonu Termoform Prosesine Hazýrlýk
3.1.2. Termoform Isý ile Þekillendirme Prosesi
3.1.3. Koekstrüzyon ve Çok Katlý Kaplarýn Üretimi
3.1.4. Diðer Ürünlerden Örnekler
3.2. Enjeksiyon Kalýplama
3.2.1. Enjeksiyon Kalýplamadaki Geliþmeler
3.3. Ekstrüzyon Þiþirme- Kalýplama
3.3.1. Koekstrüzyon Þiþirme -Kalýplama
3.4. Enjeksiyon Þiþirme (Üfleme) Kalýplama
3.5. Enjeksiyon Streç (Gerdirerek) Þiþirme (Üfleme) Kalýplama
3.5.1. Enjeksiyon Streç Þiþirme (Üfleme) Kalýplama Türleri
3.5.2. Özel PET Þiþelerin Üretimi
3.5.3. PP Þiþe ve Kaplarýn Üretimi
3.6. Prosesler Ýçin Özet Tablo
4. Türkiye'de Sert Plastik Ambalaj Üreticileri
60
5. Dünyada ve Türkiyede Sert Plastik Ambalaj Sektörünün Durumu
5.1. Dünya Plastik Ambalaj Sektöründeki Geliþmeler
5.2. Dünyada ve Türkiyede Plastik Sektöründeki Geliþmeler
5.3. Türkiyede Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sektörü
5.4. SEPA Üyeleri Envanteri
5.4.1. SEPA Üyelerinin Sektördeki Yeri
5.5. Sonuçlar
Sert Plastik Ambalaj Terimleri Sözlüðü
65
65
66
68
69
69
73
Sert Plastik Ambalajlar Ýçindekiler
.:.Hazýrlayan
Aslýhan Arýkan
1997 yýlýnda ODTÜ Kimya Mühendisliði
Bölümünde lisans eðitimini ve 2001 yýlýnda ODTÜ
Polimer Bilimi ve Teknolojisi Bölümünde yüksek
lisans eðitimini iyi derece ile tamamladý.
Çeþitli kamu kurumlarýnda ve ticari kuruluþlarda
mühendis, uzman ve proje sorumlusu görevlerinde
bulundu.
2005 yýlýndan beri Ambalaj Sanayicileri
Derneðinde Araþtýrma Uzmaný olarak çalýþmaktadýr.
Ambalaj Bülteni isimli derginin Editörlüðünü de
yapmaktadýr.
Sert Plastik Ambalajlar Hazýrlayan
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
SERT PLASTÝK AMBALAJLAR
Hazýrlayan
Aslýhan Arýkan
Tasarým
JawsMedya Tasarým Stüdyosu
Kadýköy - Ýstanbul
Tel : 0216 345 88 53
Faks : 0216 541 99 86
www.jawsmedya.net
Baský+Cilt
Þan Ofset
Cendere Yolu No.23
Ayazaða - Ýstanbul
Tel: 0212 289 24 24
Faks: 0212 289 07 87
Yayýnlayan
Ambalaj Sanayicileri Derneði
Ýktisadi Ýþletmesi
Katip Salih Sok. No.13
Koþuyolu - Ýstanbul
Tel : 0216 545 49 48
Faks : 0216 545 49 47
Baský Özellikleri
Trigromi, KOMORI LITHRONE 40
70x100
FUJI, Japon kalýp
Sayfalar 90 gr. 1. hamur kaðýt
Kapak 300 gr. amerikan bristol kaðýt
16,5 x 23,5 cm.
Baský: Ekim 2007
SEPA - ASD Ortak Yayýnýdýr.
© 2007
Bu kitabýn tüm haklarý Ambalaj
Sanayicileri Derneði Ýktisadi
Ýþletmesine aittir. Yazýlý izin almak
kaydýyla kaynak gösterilebilir. Hiçbir
yöntemle kopya edilemez,
çoðaltýlamaz ve yayýnlanamaz.
Sert Plastik Ambalajlar Kitap Bilgisi
SEPA Hakkýnda
Sert (Rijit)
Plastik
Ambalaj
Sanayicileri
Derneði
Hakkýnda
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
.:.SEPA Hakkýnda
Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneði
SEPA Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneðinin temel görevi;
sert (rijit) plastik ambalaj üretimini kendilerine meslek haline getirmiþ olan
kiþileri bir araya toplayýp, Türkiyede üretilen sert (rijit) plastik ambalajlarýn
uluslararasý piyasalardaki kimliðinin olumlu yönde arttýrýlmasý ve üretimlerinin
ulusal ve uluslararasý normlarda tercih edilen seviyelere çýkarýlmasýný
saðlamaktýr. Dernek 2005 yýlýnda kurulmuþtur.
Üyeleri arasýnda bilimsel, teknolojik ve sosyal yönden birlik, beraberlik ve dayanýþma saðlayarak sert
(rijit) plastik ambalaj sanayisinin geliþmesine yönelik faaliyetlerde bulunmayý hedefleyen SEPAnýn temel
projeleri aþaðýdaki gibidir:
Sektör envanterini çýkarmak,
Derneðe üye katýlýmýný geliþtirmek, örgütlenmeyi tamamlamak,
Sert Plastik Ambalajlar baþlýklý, ürünleri ve üyeleri tanýtýcý mesleki bir kitap çýkartmak,
Sektör içi meslektaþlardaki bilgi seviyesini yükseltmek amaçlý seminerler düzenlemek,
ABye uyum süreci içerisinde sert plastik ambalaj sektörünü doðrudan veya dolaylý olarak ilgilendiren
ya da ilgilendirebilecek konularda görüþ oluþturmak, bilgilendirmeler yapmak, gereðinde önlemler
almak/önermek,
Kamuoyunda Sert Plastik Ambalajlar konusunda bilgilendirmeler yaparak toplumu bilinçlendirmektir.
Üyelikle ve dernekle ilgili her türlü soru veya önerilerinizi [email protected] e-posta adresine
iletebilirsiniz.
Adres:
SEPA Sert Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneði
Rigid Plastic Packaging Manufacturers Association
Ambalaj Sanayicileri Binasý
Koþuyolu Katip Salih Sokak
No: 13 Kadýköy ÝSTANBUL
Telefon: 0216 545 49 48
Faks: 0216 545 49 47
e-posta: [email protected]
2
Sert Plastik Ambalajlar SEPA Hakkýnda
Plastiðin
Tarihçesi
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
.:.Plastiðin Tarihçesi
Bir çeþit selüloz nitrat olan ilk yapay plastik, 1838 yýlýnda Alexander Parker tarafýndan hazýrlanarak,
1862 yýlýnda Londradaki Büyük Uluslararasý Fuarda sergilenmiþtir. Bu plastiðin, fildiþi gibi doðal malzemelerin
yerini almasý planlanmýþ ve parkesin olarak isimlendirilmiþtir. 1840 yýlýnda, Charles Goodyear ve
Thomas Hancock yapýþkanlýk özelliðini ortadan kaldýran ve doðal kauçuða elastiklik katan vulkanizasyon
prosedürünü geliþtirmiþtir. Doðal kauçuðun özelliklerini deðiþtirmek için içine ilave kimyasal baðlar oluþturan
kükürt tozu eklenmiþtir.
1851 yýlýnda sert kauçuk ya da bildiðimiz adýyla ebonit ticari hale gelmiþtir. 1870 yýlýnda New Yorklu
John Wesley Hyatta yüksek sýcaklýkta ve basýnçta üretilen düþük nitrat içerikli bir tür selüloz nitrat olan
selüloit için patent verilmiþtir. Bu buluþ, piyasaya sürülen ilk plastiktir ve 1907 yýlýnda Leo Hendrik
Baekeland tarafýndan Bakelite üretilene kadar da tek plastik olarak kalmýþtýr. Bakelite tamamen sentetik
plastiklerin en eskisidir ve fenol ve formaldehit reaksiyonu ile elde edilen bir reçineden üretilir.
Plastiklerin ne olduklarý 1920 yýlýnda Hermann Staudingerin devrim niteliðinde bir fikir öne sürmesine
kadar bilinmiyordu. Staudinger, tüm plastikler, kauçuk ve selüloz gibi malzemelerin polimer veya
makromolekül olduklarýný ileri sürmüþtür. Polimerlerin kendilerine özgü özellikleri yüksek molekül aðýrlýðýnýn
ve uzun zincir yapýsýnýn bir sonucudur. Bu varsayým baþlangýçta birçok bilim adamý tarafýndan kolayca kabul
edilmemekle beraber, bu açýklama ile deneylerin mantýklý biçimde yorumlanabildiði ortaya çýkmýþtýr ve
sonra yapýlan çalýþmalar için rehber olmuþtur. Staudinger 1953 yýlýnda Nobel ödülü de almýþtýr.
1930dan bu yana keþfedilen plastiklerin sayýsýnda ve uygulama alanlarýnda büyük bir artýþ olmuþtur.
DuPont firmasýnda çalýþan Wallace Carothers yeni polimer malzemeler geliþtirmiþ ve 1939 yýlýnda bu
çalýþmalarýn sonucunda naylon ismi verilen ürün piyasaya çýkmýþtýr.
1930larda Ýngilterede ICI (Imperial Chemical Industries) tarafýndan PE (polietilen) sentezi için
ticari bir süreç geliþtirilmiþtir. 1955te Almanyada Karl Ziegler ve Ýtalyada Giulio Natta düþük basýnçta
ve sýcaklýkta özel katalizörler yardýmýyla polietilen yapmak için prosesler geliþtirmiþlerdir. Polimerleþtirme
katalizörlerinin geliþtirilmesine yaptýklarý katkýlardan dolayý 1964 yýlýnda Zieglera ve 1965 yýlýnda Nattaya
Nobel Ödülü verilmiþtir. Lineer polietilen üretimi 1970lerde gerçekleþtirilmiþtir. Sürekli yeni polimerlerin
geliþtirilmesiyle 1980lerin ortalarýnda ve 1990larýn baþýnda yeni atýlýmlar yapýlmýþtýr. Yan sayfadaki tabloda
ticari kullanýmý yaygýn bazý plastiklerin piyasaya çýkýþ tarihleri görülebilir.
4
Sert Plastik Ambalajlar Plastiðin Tarihçesi
.:.Tablo: Bazý Ticari Plastiklerin Piyasaya Çýkýþ Tarihleri
Tarih
Polimer
1907
Fenol formaldehit reçineler
1927
PVC
1927
Selüloz asetat
1930
Stiren-bütadien kauçuðu
1936
Polimetil metakrilat
Polivinil asetat
1938
Polistiren
Naylon 66
1939
PVDC
1941
Politetrafloroetilen
1942
Polyester
PE
1943
Bütil kauçuðu
Naylon 6
Floropolimerler
Silikonlar
1947
Epoksiler
1948
ABS reçineleri
1952
Lineer PE
1955
PP
1957
Polikarbonat
LLDPE
1964
Ýyonomer reçineler
1965
Poliimidler
1970
Elastomerler
1972
Akrilonitril kopolimerler
Etilen vinil alkol
1974
Aromatik poliamidler
1978
PET
1985
Likit kristal polimerler
1992
Metalosen polimerler
1994
PEN
5
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
.:.Plastiðin Tarihçesi
Plastik Ambalajlarýn Geliþimi
Isý ve basýnç kullanýlarak þekillendirilebilen özel bir yüksek molekül aðýrlýklý malzeme kategorisini belirtmek
için polimer yerine plastik terimi kullanýlmaktadýr. Bütün plastikler polimerdir ama bütün polimerler plastik
deðildir. Yazýnýn devamýnda ambalaj malzemesi olarak kullanýlan önemli plastiklere kýsaca deðineceðiz.
Plastik olmayýp polimer olan ahþap bazlý bir malzemeden, selofandan da biraz söz edeceðiz. Ayrýca polimer
olan ama plastik olabilen ya da olmayabilen ve plastiklerin ve diðer ambalaj türlerinin üretiminde çok yararlý
olan yapýþkan maddelere de kýsaca deðineceðiz.
Ambalajlama yaprak gibi doðal malzemelerle baþlamýþtýr. Daha sonra, dokunmuþ malzemeler ve çömlekler
gibi ürünlerle seri üretime geçilmiþtir. Cam ve ahþap ambalajlarýn yaklaþýk 5000 yýldýr kullanýldýðý tahmin
edilmektedir. 1823 yýlýnda Ýngiliz Peter Durand, sac levhadan yapýlma ilk metal ambalaj olan canisterin
patentini almýþtýr. Çift dikiþli üç parçalý teneke kutu 1900 yýlýnda kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Kaðýt ve karton
1900lü yýllarda önemli ambalaj malzemeleri haline gelmiþlerdir. Plastik malzemeler keþfedilir edilmez, kaðýt
ambalajýn yerini alacak ambalaj malzemeleri olarak denenmeye baþlanmýþtýr. Ancak, polimer olan ama tam
bir plastik olmayan selofanýn kullanýlmasý ise plastiklerden daha önceye dayanmaktadýr.
Plastiklerin ambalaj uygulamalarýnda kullanýlmasý genel olarak II. Dünya Savaþýndan sonra baþlanmýþtýr.
Polietilen savaþ yýllarýnda çok miktarda üretilmiþ ve savaþtan hemen sonra piyasada kolayca bulunan bir
malzeme haline gelmiþtir. Baþlangýçta ekmek ambalajlarýnda kullanýlan yaðlý kaðýdýn yerini almýþtýr. Polietilen
kaplamalar ýsýyla yapýþan kartonda balmumunun yerine geçmiþtir. Kaplama olarak kullanýldýðýnda kaðýtla
birleþerek yaðlý kaðýdýn ve selofanýn yerini alan polietilenin giderek daha çok kullanýlmasýnýn nedeni, ürünün
görünmesini saðlayan þeffaf bir malzeme olmasýndan ileri gelmektedir. Günümüzde, hammadde fiyatýnýn
düþük olmasý, çok yönlü özellikleri ve kolay iþlenebilmesi gibi nedenlerden dolayý polietilen hala en çok
kullanýlan ambalaj plastiklerindendir.
Plastik ambalaj sektöründeki büyüme 1970li yýllardan bu yana hýzlanmýþtýr. Düþük yoðunluklu malzemeler
olduklarý için aðýrlýktan ve buna baðlý olarak ambalajlý mallarýn nakliyesinde tasarruf saðlanmasýndan dolayý
plastiklerin kullanýmý gün geçtikçe artmýþtýr. Plastik ambalajlar genellikle cam, metal veya karton ambalajlardan
daha ince imal edilebilmektedirler. Plastiklerin erime sýcaklýðýnýn düþük olmasý, malzeme ve ambalajýn
üretiminde daha az enerji kullanýlmasý anlamýna gelir.
Plastikler baþlangýçta daha çok gýda ambalajý olarak kullanýlmýþlardýr. Fleksýbýl (esnek) ambalajlarda
kaðýt, alüminyum gibi diðer malzemelerle birlikte laminasyonu sayesinde, fleksýbýl ambalajlarýn gýdalarda
kullanýlmasý hýzlanmýþtýr. Polietilen kaplý karton süt kutularý 1950lerde ilk kez üretilmiþtir.
6
Endüstriyel ambalajlamada, plastiklerden önce; sevkýyatlarda kullanýlan ambalajlar olarak metal variller
ve kenevir çuvallar kullanýlmaktaydý. Polietilen astar filmlerle kaðýt torba ve çuvallar kaplanmýþ, içerdikleri
ürünlerin nemden korunmasý saðlanmýþtýr. Plastik köpükler, endüstriyel ambalajlama alanýnda; sevkýyat
sýrasýnda ürünleri titreþim ve darbeden koruyan tamponlar olarak çokça kullanýlmýþlardýr.
Plastikler, ilaç ve benzeri medikal ürünlerin ambalajlanmasýnda da kullanýlmaya baþlanarak cam ambalajlarýn
yerini almýþtýr. Plastik ambalajlar sayesinde özellikle medikal ürünlerin sterilizasyon iþlemi, ambalaj
kapatýldýktan sonra da yapýlabilmekte ve böylece ambalaja el deðmediði sürece sterilizasyondan sonra
kirlenme olasýlýðý ortadan kalkmaktadýr.
1980lerde ve 1990larýn baþlarýnda çöp dolum alanlarýnýn atýklarla dolmasý ve çevresel kaygýlarýn
artmasýndan dolayý, geri dönüþüm ve geri kazaným kavramlarý üzerinden çokça konuþulmaya baþlanmýþtýr.
Bu kavramlar, plastik ambalajlarla ilgili bazý tabularý da beraberinde getirmiþ ancak yetkililer ve tüketiciler
(halk) plastiklerle ilgili bilgilendirildiði için þimdilik bazý meseleler arka plana itilmiþtir.
7
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
Ana Ürün Gruplarý
Ana
Ürün
Gruplarý
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
.:.Ana Ürün Gruplarý
Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý
1. Sert Plastik Ambalajlar
1.1. Þiþeler
1.1.1. Ýlaç Þiþeleri > Çoðunlukla HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) esaslý olan ilaç þiþeleri, marka
sahibinin istediði hacimlerde, yuvarlak ve köþeli olarak üretilebilmektedirler. Büyük hacimli ilaç þiþeleri
ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama; küçük ilaç þiþeleri ise enjeksiyon üfleme (þiþirme) kalýplama
yöntemi ile üretilirler.
Plaþ tarafýndan üretilmiþtir.
SEPA Üyesi Üreticiler
PLAÞ PLASTÝK - www.plas.com.tr
1.1.2. Ýçecek Þiþeleri > Ýçecekler alkollü ve alkolsüz içecekler olarak iki ana grupta sýnýflandýrýlýrlar.
Özellikle alkolsüz içecekler için tercih edilen plastik þiþelerle ilgili özet bilgi ve bu ürünlerin Türkiyedeki
üreticilerinden bazýlarý aþaðýda sýralanmýþtýr:
1.1.2.1. Gazlý alkolsüz içecek þiþeleri
PET Þiþeler > PET (polietilen teraftalat) þiþeler, gazlý alkolsüz içeceklerin ambalajlanmasý için ideal
ürünlerdir. PET kimyasallara karþý dayanýklý, þeffaf, hafif ve karbondioksit geçirgenliði çok düþük olan bir
plastik olduðu için, özellikle bu tip içeceklerin ambalajlanmasýnda en çok tercih edilen malzemedir.
Ülkemizde gazlý içecek þiþeleri 250 mililitreden 2,5 litreye (L) kadar deðiþen hacimlerde üretilmektedir
(Hacimler: 0,25 L, 0,5 L, 1,0 L, 1,5 L, 2,0 L, 2,5 Ldir). Çoðunlukla renksiz-þeffaf olan bu þiþeler, isteðe baðlý
olarak yeþil ve mavi gibi renklerde de üretilebilmektedir.
11
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Üretilen PET içecek þiþelerinin çoðu preform olarak teslim edilmektedir. Preform PET ürününün
dolum makinelerinde þiþirilmesi taþýma ve depolama bakýmýndan içecek üreticilerine avantaj saðlamaktadýr.
PET þiþe üretiminde enjeksiyon streç (gerdirerek) üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemi kullanýlmaktadýr.
Ülkemizde PET þiþe üretimi yeterince yapýlmaktadýr. Bu ambalajlar cam ile karþýlaþtýrýldýðýnda çok
ekonomik malzemelerdir. Ayrýca, cama oranla daha parlaktýrlar.
Özellikle iþçilik, enerji tüketimi, taþýma ve daðýtým masraflarýnda önemli derecede tasarruf saðlanmaktadýr.
FARMAMAK - www.farmamak.com.tr
ALPLA - www.alpla.com
Farmamak tarafýndan üretilmiþtir.
1.1.2.2. Gazsýz alkolsüz içecek þiþeleri (Su, Süt, Ayran Þiþeleri)
PET Su Þiþeleri > Ülkemizde perakende sektöründe satýþa sunulan içme suyu, 0,33 Lden 8 Lye kadar
deðiþen hacimlerde, PET þiþelerde ambalajlanmaktadýr. Üretilen PET su þiþelerinin hemen hepsi preform
halinde suyu þiþeleyecek olan dolumcuya teslim edilmektedir. Preformlar enjeksiyon kalýplama yöntemi
ile üretilirler.
Su Damacanalarý > Toplu tüketime uygun ve bayiler aracýlýðý ile tüketiciye ulaþtýrýlan su, damacana
ismini verdiðimiz þiþelerde satýlmaktadýr. Bir damacana 19 L su alabilir.
12
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Watertek tarafýndan üretilmiþtir.
Damacana ismini verdiðimiz bu þiþeler
polikarbonattan (PC) üretilirler. Polikarbonatýn
darbelere karþý dayanýmý çok iyidir. Bu özelliði onun
en etkin özelliðidir. Kýrýlmaz, berrak ve ayný zamanda
kolay temizlenebilir olmasýndan dolayý, depozitolu
19 Llik su þiþeleri genellikle bu malzemeden
üretilmektedir. Ayrýca, damacanalarýn dolumu,
daðýtýmý ve teslimatý sýrasýnda, gürültü çýkmamasý
da polikarbonat plastiðinin sesi bastýrma özelliðine baðlýdýr.
Polikarbonat su damacanalarý hem ekstrüzyon üfleme kalýplama hem de enjeksiyon streç üfleme
kalýplama yöntemleri ile üretilebilirler.
14
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
HDPEden süt/ayran/kefir þiþeleri > HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) kolay iþlenebilen,
kimyasallara karþý dayanýklý, renksiz, kokusuz bir plastiktir. Gaz geçirgenliði PET ile kýyaslandýðýnda fazladýr.
Bu yüzden gazlý içeceklerin ambalajlanmasýnda kullanýlmaz. Ancak, süt, ayran, kefir gibi içeceklerin
ambalajlanmasý için idealdir. Bugün marketlerde bu ürünler 0,5 L, 1 L, 1,5 L ve 2 Llik HDPE þiþelerde
satýlmaktadýrlar.
HDPEden süt/ayran/kefir þiþeleri ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemi ile üretilirler.
1.1.2.3. Alkollü Ýçecek Þiþeleri Plastik Bira Þiþesi Gazlý alkolsüz içecek þiþeleri
PET Þiþeler > PET hammaddesinin son yýllarda uygulamaya geçilmiþ bulunan bir diðer kullaným alaný
da düþük alkollü bir içecek olan bira ambalajýdýr. PET bira þiþeleri oksijen geçirgenliðini önlemek için PVDC
(poliviniliden klorür) ile kaplanabilir. Bira þiþeleri çok katlý da imal edilebilir. Genellikle 3 katmandan oluþan
bu þiþelerde, iki adet PET tabakasý arasýnda oksijen geçirgenliðini önlemek için PA (poliamid) tabaka
bulunur. Bariyer katman olarak görev yapan PVDC ya da PA, oksijen giriþine ve asit kaybýna engel olur.
PET bira þiþeleri üfleme kalýplama yöntemi ile üretilirler.
1.1.3. Sývýyað Þiþeleri
PET Þiþeler > Ülkemizde sývýyaðlar genellikle 250 mililitre, 500 mililitre, 1 L, 2 L, 3 L ve 5 Llik PET
þiþelerde satýþa sunulmaktadýr.
Sývý yaðlarda kullanýlan PET þiþelerde þiþe aðzýnýn sýzdýrmaz olarak kapatýlmasý þarttýr. Bu nedenle kapak
teknolojisinde bu amaca yönelik kapak yöntemleri geliþtirilmiþ bulunmaktadýr. Kapaðýn birden fazla
kullanýmlarda kolayca açýlýp kapatýlabilmesi ve kapaðýn satýn almadan önce ambalajýn kurcalanýp
kurcalanmadýðýný belli eden bir yaný da olmasý gerekmektedir.
16
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Sarten Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir.
Oba Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
PVC Þiþeler > Özellikle zeytinyaðý ambalajlamak
için PVC (polivinil klorür) þiþe kullanýmý ülkemizde
çok yaygýndýr. 500 mililitre, 1 L ve 2 Llik PVC
zeytinyaðý þiþeleri özel tasarýmlý düz yüzeyli þiþeler
ve kulplu olmak üzere imal edilebilmektedir. PVC þiþeler ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemi
ile üretilirler.
18
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
1.1.4. Çok Katlý (Coex) Þiþeler
1.1.4.1. Gýdalarýn Ambalajlanmasýnda Kullanýlan
Çok Katlý Þiþeler
HDPE ve PPden ketçap/hardal/mayonez, sývý
margarin ve sos þiþeleri > HDPE (yüksek
yoðunluklu polietilen) ve PP (polipropilen) ketçap,
hardal ve mayonez gibi ürün ambalajlarý için ideal
bir ambalaj malzemesidir. Ancak, geçirgenlik sorunlarýný çözebilmek için EVOH (etilen vinil alkol) ara
katmaný kullanarak koekstrüzyon iþlemi gerçekleþtirilmektedir. Bugün bu þiþeler genellikle 3, 4, 5 ve 6 katlý;
100 mililitreden 1 Lye kadar coex þiþeler olarak üretilmektedirler.
HDPEden ketçap, hardal ve mayonez þiþeleri koekstrüzyon- üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemi ile
üretilirler.
Özler Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
ÖZLER PLASTÝK - www.ozlerplastik.com
SARTEN AMBALAJ - www.sarten.com.tr
20
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
1.1.4.2. Gýda Dýþý Ürünlerin Ambalajlanmasýnda Kullanýlan Çok Katlý Þiþeler
HDPEden zirai ürün þiþeleri > Polietilen kimyasal maddelere olan dayanýklýlýðý ve gýda ile temasýnda
sakýncasý olmamasý nedeni ile birçok sývý ürünün ambalajlanmasý için kullanýlmaktadýr. HDPE (yüksek
yoðunluklu polietilen) hammaddesinden 3, 4, 5 ve 6 katlý zirai ilaç þiþeleri üretilebilmektedir. Bariyer
malzemeler ile koekstrüde edilen bu þiþeler, 100 mililitreden 5 Lye kadar imal edilebilmektedirler (100
mililitre, 250 mililitre, 500 mililitre, 1 L, 3 L, 5 L). Bu þiþeler yuvarlak veya köþeli olabilirler.
HDPEden zirai ürün þiþeleri koekstrüzyon- üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemi ile üretilirler.
Serdar Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
Sarten Ambalaj tar
HDPEden madeni yað þiþeleri> HDPE (yüksek
yoðunluklu polietilen) hammaddesinden 250
mililitreden 5 Lye kadar hacimlerde madeni yað
þiþesi imal edilebilmektedir (250 mililitre, 500
mililitre, 1 L, 3 L, 4 L, 5 L). Bu þiþelerden tek katlý
olanlarý ekstrüzyon üfleme kalýplama; çok katlý olanlarý ise Koekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama
prosesi ile üretilebilmektedirler. Madeni yað þiþeleri çoðunlukla köþelidirler.
22
1.1.5. Kozmetik Þiþeleri
Plastiklerin kolay ve farklý biçimlerde
þekillendirilmesi bu malzemelerin, istenildiði gibi
tasarlanmasýný mümkün kýlmýþ ve diðer malzemelere
göre daha çok tercih edilmelerine olanak tanýmýþtýr.
Parlaklýk, berraklýk ve kolay renklendirilebilmeleri gibi özelliklerinden dolayý bugün kozmetik sektöründe
ambalaj olarak en çok tercih edilen malzemeler yine plastiklerdir.
PET (polietilen teraftalat), PE (polietilen) ve PP (polipropilen) þiþeler, þampuan, sývý sabun, duþ jeli ve
jöle gibi kozmetik ürünlerinin ambalajlanmasý için kullanýlabilmektedirler. Polipropilen hammaddesi, plastik
þiþe uygulamalarýnda PET hammaddesine karþý güçlü bir rakip olarak hýzla geliþimini sürdürmektedir.
Ülkemizde PET, PE ve PPden imal edilmiþ olan kozmetik þiþeleri, marka sahipleri ile birlikte yapýlan
tasarýmlarla, istenilen hacim, biçim ve renklerde üretilmektedir.
Kozmetik þiþeleri ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama ve PET þiþeler de enjeksiyon streç üfleme
(þiþirme) kalýplama yöntemleri ile üretilirler.
23
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Oba Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
1.1.6. Deterjan Þiþeleri
PET (polietilen teraftalat), PVC (polivinil klorür),
PP (polipropilen) ve PE (polietilen) þiþeler, sývý
deterjan ve temizlik ürünlerinin ambalajlanmasý için
kullanýlabilmektedirler. Küçük hacimlerden büyük
hacimlere kadar istenilen ebatta üretim
yapýlabilmektedir.
Deterjan þiþeleri ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama ve PET þiþeler de enjeksiyon streç üfleme
(þiþirme) kalýplama yöntemleri ile üretilirler.
24
GRAHAM PACKAGING - www.grahampackaging.com
OBA PLASTÝK - www.obaplastik.com.tr
SERDAR PLASTÝK - www.serdar-plastik.com
ALPLA www.alpla.com
1.1.7. Diðer Þiþe ve Benzeri Ürünler
Yukarýdaki ürün gruplarý dýþýnda, PET þiþeler sirke ve limon suyu; HDPE þiþeler ise tutkal ve ayakkabý boyasý
gibi özel ürünlerin ambalajlanmasýnda sýkça kullanýlmaktadýrlar.
1.2.Bidonlar
HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) hammaddesinden üretilen bidonlar, madeni yað, zirai ilaçlar,
diðer kimyevi maddeler, tehlikeli kimyasallar, gýda malzemeleri (örneðin gýda aromalarý vs. gibi ) ve temizlik
malzemeleri gibi birçok farklý ürünün ambalajlanmasý, depolanmasý ve taþýnmasý için kullanýlabilmektedir.
5 Lden 150 Lye kadar hacimlerde olabilirler (genellikle 5 L, 20 L, 25 L, 30 L, 35 L ve 60 L). Ekstrüzyonüfleme
(þiþirme-blow moulding ) kalýplama yöntemi ile üretilirler. Musluklu veya musluksuz, istenilen renkte
üretilebilirler ve 60 litreye kadar hacimli olanlarda elle taþýnabilmesi için taþýma kulpu bidon üzerinde
bulunur.
Tehlikeli kimyasallar guruplarýna giren malzemelerin ambalajlanmasý taþýnmasý ve depolanmasý için
varil/bidon üzerinde uluslararasý nitelikte olan UN iþaretlemesinin belirtilmiþ olmasý gerekmektedir.
Gýda ve benzeri malzemelerde kullanýlacak bidon / varillerde ise Türk Gýda Kodeksi ve Gýda ile temas
eden plastik materyal yönetmeliklerine uygunluk olmalýdýr (Bakýnýz Bölüm 1.3. Fýçý, Varil ve IBCler).
25
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
Deren Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir.
Tolga Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
DEREN AMBALAJ - www.deren.com.tr
SERDAR PLASTÝK - www.serdar-plastik.com
OBA PLASTÝK - www.obaplastik.com.tr
TOLGA PLASTÝK - www.tolgaplastik.com.tr
26
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
1.3. Fýçý, Varil ve IBCler
Plastik fýçý, varil ve IBCler HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) hammaddesinden üretilmektedirler.
Gerek gýdalarýn gerekse tehlikeli kimyasallarýn ambalajlanmasý, nakliye ve depolanmasý amaçlý
kullanýlmaktadýrlar.
Tehlikeli maddeler guruplarýna giren kimyasallarda bu ambalajlarýn kullanýlabilmesi için ambalaj üzerinde
UN iþaretlemesinin belirtilmiþ olmasý gereklidir. UN iþaretlemesi, Birleþmiþ Milletler tarafýndan belirli
standartlar çerçevesinde hazýrlanmýþ, içerisine konulacak malzemeye göre varili / bidonu ve bunlarýn
karþýlamasý gereken kriterleri tanýmlayan ve düzenleyen uluslararasý bir regülasyondur. Ambalajýn bu
regülasyona uygunluðu, uluslararasý akreditasyonu olan otoriteler tarafýndan, belirli testlerin yapýlmasý
sonucunda ambalajýn uygun olup olmadýðýna dair verilen belgeler ile düzenlenir.
UN iþaretlemesi, varil / bidon içine konulan tehlikeli malzemenin
Tehlikeli madde gurubunu
Ambalaj türünü
Malzemenin maksimum yoðunluðunu
Maksimum kütleyi
Statik istif yükünü
Dinamik kompresyon yükünü
Ýç basýnca (hidrolik basýnç) dayanma deðerini
Ambalajýn düþme, çarpma gibi olasý olaylarda ambalajýn performansýný
Ambalajýn üretim tarihini (ay/yýl olarak)
Ambalajýn UN regülasyonuna uygunluðuna onay veren otoriteyi ve imalatçý firmayý
Gösteren iþaretlerden oluþmaktadýr.
Gýda ve benzeri malzemelerin HDPEden yapýlmýþ varil / bidon / IBC ürünlerde kullanýlmasý, Tarým
ve Köyiþleri Bakanlýðýnýn Türk Gýda Kodeksi ve Gýda ile temas eden plastik materyaller yönetmeliklerine
uygun olmalýdýr.
Ambalaj malzemesinin yapýsýndaki maddeler, gýda ve benzeri maddelerin temas ettiði yüzeylerde 10
mg/dm2den daha fazla çözünürlük vermemelidir (bakýnýz migrasyon).
Plastik variller L-Ring ve kapaklý variller olmak üzere iki tiptir. Þiþirme blow
moulding kalýplama yöntemi ile üretilirler. Standart renkleri koyu mavidir. 30 Lden
220 Lye kadar hacimlerle üretilebilmektedirler.
IBC, güneþ ýþýnlarýna karþý UV korumalý HDPE hammaddesinden üretilen, taþýma ve depolama amaçlý
kullanýlan bir üründür. Gövde çevresini saran çelik bir kafesle daha saðlam ve dayanýklý bir ambalaj haline
getirilir. Küp biçiminde geometriye sahip olmasý sayesinde taþýma ve depolamada büyük avantajlar saðlar.
1000 L hacimlidir. Þiþirme kalýplama yöntemi ile üretilir.
28
1.4. Kaplar, Kutular ve Kovalar
1.4.1. PSden Bardak ve Kaplar > PS (polistiren)
hammaddesi berrak olmasý, kolay iþlenebilmesi ve
gýdalarla temas ettiðinde sorun yaratmamasý gibi nedenlerden dolayý, özellikle yoðurt ve ayran gibi süt
mamullerinin ambalajlanmasýnda sýkça tercih edilen bir plastiktir. Tek
kullanýmlýk bardak ve kaplar için de kullanýlan PS hammaddesi sadece gýda
deðil gýda dýþý uygulamalarda da yaygýndýr. Plastik kaplar termoform yani
ýsý ile þekillendirme yöntemi ile imal edilmektedirler. Ülkemizde 50 mililitreden
30 Lye kadar, istenilen hacimlerde plastik kap üretimi yapýlabilmektedir.
Huhtamaki Ýstanbul tarafýndan üretilmiþtir.
29
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Teknik Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
Yömser Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir.
1.4.2. PPden Bardak, Kap ve Kovalar> PP
(polipropilen) hammaddesi gýdalarla temas ettiðinde
sorun yaratmadýðý için özellikle tek kullanýmlýk
bardak ve kaplar için kullanýlmaktadýr. Kopolimer
PP adý verilen plastikten ise dondurma, katý yað ve
benzeri gýdalar için ambalajlar üretilirken; boya gibi
kimyevi maddeler için daha geniþ hacimli kaplar da
imal edilebilmektedir. Enjeksiyon ve termoform
yöntemleri ile imal edilebilmektedirler. IML (ln mold labelling) yani kalýp içi etiketleme denilen bir yöntemle
kopolimerden olan ürünlerin üzerine baský ve etiketleme de mümkündür.
30
Özge Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
Özgür Atermit tarafýndan üretilmiþtir.
Eminiþ Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir.
TEKNÝK PLASTÝK - www.teknikplastik.com.tr
ÖZGE PLASTÝK - www.ozgeplastic.com
ÖZGÜR ATERMÝT - www.atermit.com
YÖMSER AMBALAJ - www.yomser.com
HUHTAMAKÝ ÝSTANBUL - www.huhtamaki.com.tr
GÖRSEL PLASTÝK - www.gorselplastik.com.tr
EMÝNÝÞ AMBALAJ - www.uzunyol.com
Eminiþ Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir.
1.4.3. PETden Kaplar > PET (polietilen teraftalat) gýda kaplarý çok iyi bariyer özelliklerine sahiptirler.
Son yýllarda özellikle tek kullanýmlýk gýda kaplarý olarak sýkça kullanýlmaktadýrlar. Termoform yöntemi ile
istenilen hacimlerde üretilebilmektedirler. PET kaplar mikrodalga fýrýnda kullanýma da uygun
olabilmektedirler.
31
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
YÖMSER AMBALAJ - www.yomser.com
FARMAMAK - www.farmamak.com.tr
Farmamak tarafýndan üretilmiþtir.
32
1.4.4. EPSden Bardak ve Kaplar > EPS (expandable - genleþebilen polistiren) ya da bilinen adý ile
köpük polistiren plastikler, et, tavuk, sebze ve meyve gibi gýdalar için tabak ya da yumurta ambalajý (viyol)
uygulamalarýnýn yaný sýra; hazýr gýda sektöründe kapaklý kap ve tek kullanýmlýk bardak-tabak olarak çokça
tercih edilmektedir. Termoform yöntemi ile istenilen ölçülerde imal edilebilmektedirler.
1.4.5. PVCden Kap ve Kutular > PVC (polivinil klorür) hammaddesinden imal edilen kaplar, þeffaf
olmasý ve içerdiði ürünü göstermesi nedeniyle, hazýr salata veya pastane mamulleri gibi gýda ürünlerinin
ambalajlanmasýnda çokça tercih edilmektedir. Termoform yöntemi ile üretilirler.
PVC katlamalý kutular da sert plastik kategorisine girmektedirler. Bu kutularýn kullaným alanlarý çok
geniþtir. Kutular genellikle konfeksiyon üretim kategorisine girmekte olup, istenilen tasarým ve biçimlerde
üretilebilmektedirler. Gýda, tekstil, kozmetik, oyuncak ve kýrtasiye gibi çok çeþitli alanlarda kullanýlmaktadýrlar.
33
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Görsel Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
Modern Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir.
TEKNÝK PLASTÝK - www.teknikplastik.com.tr
MODERN AMBALAJ - www.modernambalaj.com.tr
34
1.4.6. Levhalar > Sert (rijit) plastik levhalar PVC, PS veya PET esaslý
olabilmektedirler. Genellikle kalýnlýklarý 80 800 mikron arasýnda, talebe
baðlý olarak deðiþmektedir. Bu ürünler, levha ekstrüzyonu veya perdahlama
yöntemleri ile üretilebilmektedirler. Üretilen bu levhalar, termoform (ýsý
ile þekillendirme) prosesi ile plastik bardak ve kaplara dönüþtürüldükleri
gibi; kalýpla kesilerek ve sonra katlanarak geleneksel karton kutu tasarýmlarýna
benzeyen plastik kutularýn imal edilmesinde de kullanýlmaktadýrlar. Bilister
ambalaj olarak isimlendirilen ilaç ambalajlarýnýn üretiminde de bu folyolar
kullanýlýr.
Plasko Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
1.5. Kasalar ve Paletler
Sert plastik ambalajlarýn, kasalar ve paletler gibi
ikincil ambalaj olarak kullanýlmalarý git gide
artmaktadýr. Bu piyasada halen ahþap kasa ve paletler
tercih ediliyor gibi görülse de, plastik kasa ve
paletlerin tüketimi de hýzla artmaktadýr. Plastik ürünler dayanýklý olduklarý kadar kolayca temizlenip sterilize
edilerek yeniden kullanýlabilirler. Nemi barýndýrmazlar.
Plastik kasa ve paletler genellikle HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) hammaddesinden, bazen de
blok kopolimer PP (polipropilen) materyalinden üretilmektedirler. Çoðunlukla gýda ve içeceklerin nakliyesi
ve depolanmasý amaçlý kullanýlan plastik kasalarýn, diðer endüstriyel uygulamalarý da mevcuttur. Ülkemizde
genel olarak içecek, yaþ meyve-sebze ve unlu mamullerin taþýnmasý amaçlý kullanýlan bu kasalar, istenilen
standartlarda ve boyutlarda üretilebilmektedirler. Plastik kasalar enjeksiyon kalýplama prosesi ile imal edilirler.
Etap Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
Flash Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
Kurtoðlu Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
35
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Taþýmacýlýk sektörünün tüm dallarýnda kullanýmý
gittikçe artmakta olan HDPE (yüksek yoðunluklu
polietilen) paletler de istenilen standartlarda ve 800
x 1200 mm ölçüsünde üretilmektedir. Plastik
paletler, ahþap olanlarýn aksine nem, mantar ve böcek
barýndýrmazlar. Bu yüzden daha hijyeniktirler.
Plastik paletler enjeksiyon kalýplama yöntemi ile
üretilirler.
1.6. Kapaklar
Kapak, bir ambalajý kapatmak ve onun içerme,
koruma ve saklama fonksiyonlarýný yerine getirmesini
saðlamak için kullanýlan malzemedir. Yani ambalajýn
içindeki ürünün, ambalajýn içerisinde kalmasýný
saðlayan kapak gerektiðinde kolayca mekanik olarak ambalajdan ayrýlabilmelidir.
Kapak seçiminde aþaðýdaki faktörler mutlaka dikkate alýnmalýdýr:
Kapaðýn malzemesi ile ambalajýn içinde yer alacak ürünün kimyasal açýdan birbirine uyumlu olmasý
gerekmektedir.
Kapaðýn malzemesi ile ambalajýn malzemesi birbirine uygun olmalýdýr.
Dolum sýrasýnda kapaðýn kapatýlmasý mümkün olan en kýsa sürede gerçekleþtirilmelidir.
Kapak ambalajdan sýzýntý olmasýný mutlaka engellemelidir. Ayný þekilde hiçbir gaz, sývý ya da
mikroorganizmanýn ambalajýn içine girmesini engellemelidir.
Kapak yerine göre tüketicinin kolay açýp kapatabileceði (yaþlýlar için) ya da kolaylýkla açamayacaðý
(çocuklar için) tipte olmalýdýr.
Plastik kapaklar hem termoset yani ýsýtýldýðý zaman katýlaþan hem de termoplastik yani ýsýtýldýðý zaman
yumuþayan plastiklerden imal edilebilmektedirler. Günümüzde termoplastikten olanlarý daha çok tercih
edilmektedir.
Termoset kapaklar, formaldehit ve amino reçineleri gibi polimerlerin uygun kalýplara dökülüp kür
edilmesiyle imal edilirler. Bu kapaklarýn yüksek sýcaklýklara ve kuvvetli çözücülere karþý dayanýklýlýðý
mükemmeldir. Metal kaplama uygulamalarý için ideal malzemelerdir.
Termoplastik kapaklar ise genellikle polipropilen (PP) ve polietilen (PE) gibi termoplastiklerin enjeksiyon
kalýplama yöntemi ile üretilirler.
Polipropilen kapaklar, polietilen ile kýyaslandýðýnda daha az viskoelastik deformasyona uðrar.
Þekillendirmesi ve renklendirmesi daha kolay bir malzemedir. Bu yüzden çok tercih edilmektedir.
Polietilen ise þarap týpalarý gibi çekme uzamasý ve az bir deformasyon gerektiði yerlerde sýkça
kullanýlmaktadýr. Kendisinden büyük kaplara gerdirilerek kapatma saðlayacak bazý kapaklarýn da PEden
yapýlmasý uygundur.
Polistiren (PS) de özellikle parlaklýðý ve þeffaflýðý nedeniyle kapak uygulamalarýnda tercih edilen
plastiklerdendir.
36
Tolga Plastik tarafýndan üretilmiþtir.
WATERTEK - www.watertek.com.tr
TOLGA PLASTÝK - www.tolgaplastik.com.tr
ALPLA www.alpla.com
37
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Sert Plastik Ambalaj Hammaddeleri
Sert
Plastik
Ambalaj
Hammaddeleri
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
.:.Hammaddeler
Sert Plastik Ambalajlar Hammaddeler
2. Sert Plastik Ambalaj Hammaddeleri
Ambalaj sanayinde kullanýlan plastik hammaddelerinin büyük bir kýsmýný PE (polietilen) ve PP
(polipropilen) gibi çokça kullanýlan ticari polimerler adýný verdiðimiz plastikler oluþturmaktadýr. Ancak,
bir plastik ambalajdaki bariyer özelliklerini geliþtirmek için, gerekli olduðu durumlarda özel plastik
hammaddeleri de kullanýlmaktadýr. EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri) ve PA (poliamid veya naylon)gibi
bariyer polimerleri daha düþük oranlarda yukarýda ismi geçen ticari polimerlerle birlikte kullanýlýrlar.
Günümüzde sert plastik ambalaj sektörü, genellikle HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) ile PET
(polietilen teraftalat)in egemenliði altýndadýr. Pek çok alanda, PET pazarý hýzla büyümektedir. PP
(polipropilen) ambalajlarda da beklenenden hýzlý bir geliþme söz konusudur.
2.1. PE (Polietilen)
2.1.1. HDPE (Yüksek Yoðunluklu Polietilen) > HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) yoðunluðu 0,936
0,960 gram/cm3 arasýnda deðiþen, düþük basýnçta üretilen bir polietilen türüdür. HDPE yaygýn olarak
süt, ayran gibi gýda ürünlerinin ve zirai ilaçlar, madeni yaðlar, deterjanlar gibi kimyasallarýn ambalajlanmasýnda
kullanýlýr. HDPE hammaddesi, plastik þiþe üretim proseslerinin hepsinde iþlenebilir. Ýnce duvarlý kaplar
ile plastik kapak üretimi için uygun olan HDPE hammaddeleri ise enjeksiyon kalýplama prosesi ile iþlenir.
HDPE birçok uygulama için oldukça ekonomik ve saðlam bir polimerdir. Doðal durumunda süt beyazý,
yarý saydam bir malzemedir. Bu yüzden berraklýðýn önemli olduðu uygulamalarda kullanýlamamaktadýr.
HDPE kolaylýkla istenilen renge boyanabilir.
HDPEnin neme karþý bariyer özelliði çok iyidir. Gaz bariyer özelliði düþüktür. Bu yüzden özellikle oksijen
geçirgenliðinin önemli olduðu ambalajlarda tek katlý deðil, bariyer polimerleri ile birlikte koekstrüde edilerek
kullanýlmaktadýr. Kimyasallara karþý direnci çok iyidir.
41
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
.:.Hammaddeler
2.2. PP (Polipropilen)
PP (polipropilen) hammaddesi kimyasallara karþý direnç ve bariyer özellikleri bakýmýndan HDPE (yüksek
yoðunluklu polietilen) hammaddesine benzer. Bu malzemenin fiziksel özellikleri ise kopolimerleþtirme
prosesi sayesinde geliþtirilmiþtir.
2.2.1. Homopolimer PP > Homopolimer PP darbeye karþý nispeten dayanýklý ve sert bir malzemedir.
Bu hammaddeden üretilen ürün berraktýr. Termoform (ýsý ile þekillendirme), üfleme (þiþirme) ve enjeksiyon
kalýplama proseslerinde iþlenebilmektedir.
2.2.2. Blok Kopolimer PP > Blok kopolimer PP, homopolimerden çok daha dayanýklýdýr. Genellikle
içeriðinde etilen bulunur. Etilen içeriði ne kadar fazla oranda olursa, blok kopolimer de o kadar dayanýklý
olur. Bu özelliðinden dolayý blok kopolimer PP, dondurma gibi dondurulmuþ gýdalarýn ambalajlanmasýnda
en çok tercih edilen ambalaj malzemelerinden biri olmuþtur.
42
2.2.3. Random Kopolimer PP > Random kopolimer PP darbelere karþý, homopolimer PPden daha
dayanýklýdýr. Ancak, düþük sýcaklýklarda kýrýlgandýrlar. Daha çok termoform (ýsý ile þekillendirme) prosesi
ile üretilen kaplarýn üretiminde kullanýlýrlar. Son yýllarda þiþe amaçlý uygulamalarýnda da büyük artýþ olmuþtur.
Random kopolimerler keççap þiþeleri imalatýnda daha sýk kullanýlmaktadýrlar.
2.3. Polyesterler
2.3.1. PET (Polietilen Teraftalat) > PET (polietilen teraftalat) hammaddesi gazlý içecek
þiþelerinin ambalajlanmasý için ideal bir malzemedir. Bu þiþeler enjeksiyon streç (gerdirerek)
üfleme (þiþirme) kalýplama prosesi ile imal edilirler. Bu uygulamanýn yaný sýra, özellikle
ýsýya dayanýklý plastik kaplarýn üretiminde de bu hammadde tercih edilmektedir. Diðer
plastiklerle kýyaslandýðýnda PETin gaz bariyer özelliði çok daha iyidir.
PET tamamen amorf ya da yüksek derecede kristal olabilme gibi mükemmel bir özelliðe
sahiptirler. Erimiþ haldeyken hýzla soðutulursa amorf bir halde katýlaþýr. Eðer soðuma yavaþ
gerçekleþtirilirse kristal hale geçer. Eðer kristalleþme sýcaklýðýna kadar ýsýtýlýrsa, sertleþir
ve mat beyaz bir renk alýr. Kristal PET yaklaþýk 255°Cde erir.
2.3.1.1. Oriyente Edilmiþ PET > Enjeksiyon streç (gerdirerek) üfleme (þiþirme)
kalýplama prosesinde amorf haldeki preform, hem enlemesine hem de boylamasýna gerdirilir. Bu duruma
çift eksende gerdirilmiþ ya da oriyente edilmiþ PET oluþur. Prosesten gelen bu özellik sayesinde, PETin
gazlý içeceklere karþý olan direnci artar.
2.3.1.2. APET (Amorf PET) > APET (amorf PET), þeffaf plastik kaplarýn üretiminde tercih edilen bir
hammaddedir. Kristalleþme olmadýðý için son ürün oldukça berraktýr. Termoform (ýsý ile þekillendirme)
prosesi ile iþlenebilmektedir.
2.3.1.3. CPET (Kristal PET) > Kristalize olabilen PET (CPET) plastiði geleneksel mutfak fýrýnýna girebilen
kaplarýn üretiminde kullanýlabilen bir plastiktir. Malzemeye bu özelliði, termoform prosesi sýrasýnda
kazandýrýlýr. Geleneksel termoform prosesi esnasýnda ýsý ile sabitleme adý verilen bir süreç uygulanýr.
CPETten üretilmiþ olan plastik levha, kristalleþmeyi engellemek üzere hýzlý bir biçimde soðutulur. Daha
sonra levha yeniden ýsýtýlýr ve bilinen termoform yöntemi ile þekillendirilir. Bu iþlemin sonucunda ürün,
beyaz ve ýsýya dayanýklý bir yapýya dönüþür. Bu yeni ürün 220°Cye çýkan sýcaklýklara dayanabilmektedir.
43
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
.:.Hammaddeler
2.4. PS (Polistiren)
PS (polistiren) sert, kýrýlgan ve berrak bir malzemedir. Bu yüzden kristal polistiren olarak isimlendirilmiþtir.
Ancak, adýnýn aksine amorf bir polimerdir. Ambalaj uygulamalarýnda GPPS (çok amaçlý polistiren ya da
kristal polistiren), HIPS (darbeye dayanýklý polistiren ya da antiþok polistiren) ve EPS (genleþebilen polistiren
ya da köpük polistiren) diye adlandýrýlmýþ olan çeþitleri yaygýn olarak kullanýlmaktadýr.
2.4.1. GPPS (Kristal PS) > Her ne kristal PS olarak isimlendirilmiþ olsa
da GPPS tamamen amorf bir polimerdir. Bu malzeme termoform yani ýsý
ile þekillendirme prosesi ile üretilmiþ tek kullanýmlýk bardak ve kaplarýn yaný
sýra; kavanoz kapaklarý, ruj ambalajlarý ve dekoratif kapaklar gibi bazý kozmetik
ürünlerinin ambalajlanmasýnda da tercih edilmektedir.
2.4.2. HIPS (Antiþok PS) > Polistiren hammaddesine üretimi esnasýnda bütadien kauçuðu gibi darbeye
karþý direnç gösterecek malzemelerin eklenmesiyle, polistirenin kýrýlganlýk özelliði azaltýlabilir, berrak olan
rengi beyazýmsý bir hal alýr. Bu yeni malzemeye HIPS (antiþok polistiren) ismi verilmiþtir. HIPSten termoform
(ýsý ile þekillendirme) prosesi ile dondurma ve yoðurt kaplarý olarak bildiðimiz plastik kaplar üretilebilmektedir.
2.4.3. EPS (Genleþebilen PS) > Köpük polistiren olarak da bilinen bu malzeme,
kýrýlganlýðý çok azaltmak ve darbelere karþý daha dayanýklý bir yapý üretmek
amaçlý, þiþirme ajaný denilen katký maddelerinin eklenmesiyle geliþtirilmiþ
bir polistiren çeþididir. Market raflarýnda et, tavuk, sebze-meyve ve yumurta
ambalajý olarak sýkça karþýlaþtýðýmýz bu malzeme, tek kullanýmlýk sýcak içeceklerin
servisinde de çokça kullanýlmaktadýr.
2.5. PVC (Polivinil Klorür)
PVC ambalaj uygulamalarýnýn vazgeçilmez malzemelerindendir. Plastifiyan ve darbe mukavemeti
saðlayýcýlarýn eklenmesiyle, katý olan yapýsý istenilen biçime getirilebilmektedir. Ne çok iyi ne de çok kötü
bir gaz geçirgenliðine sahiptir. Bu özelliði PVCnin birçok sektörde ambalaj malzemesi olarak tercih edilmesine
olanak tanýmaktadýr. Zeytinyaðý, temizlik malzemeleri, kozmetik ürünleri gibi birçok ürün PVC þiþelerde
ambalajlanmaktadýr. Bu þiþeler, ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama prosesi ile imal edilmektedirler.
PVC kutular da þeffaf olmalarý nedeniyle birçok sektörde tercih edilmektedir. Bu kutular PVC levhalarýn
kalýpla kesilerek ve sonra katlanarak geleneksel karton kutu tasarýmlarýna benzeyen yapýlara dönüþtürülmesiyle
elde edilirler.
44
2.6. PC (Polikarbonat)
PC (polikarbonat) darbelere karþý dayanýklýlýðý çok iyi olan, kýrýlmaz ve
berrak bir malzemedir. Piyasada 19 litrelik su damacanalarý polikarbonattan imal
edilmiþ plastik þiþelerdir. Bu þiþeler kolay temizlenebilmekte ve dayanýklý olduklarý
için birçok defa temizlenebilmektedirler. Bu þiþeler hem ekstrüzyon üfleme
kalýplama hem de enjeksiyon streç üfleme kalýplama yöntemleri ile üretilebilirler.
2.7. Bariyer Polimerleri
Çok katlý þiþe ve kaplarda kullanýlan bariyer polimerleri;
PE (polietilen) ve PP (polipropilen) gibi diðer ticari polimerlerle karþýlaþtýrýldýðýnda çok düþük gaz
geçirgenliði deðerlerine sahiptirler.
Tek bir malzemeden üretilen ambalaj olarak kullanýmlarýna olanak verecek fiziksel özelliklere sahip
deðildirler veya tek baþlarýna kullanýlamayacak kadar pahalýdýrlar.
Bu yukarýdaki iki ana nedenden dolayý bariyer polimerleri çok katlý ambalajlarda ince katmanlar olarak
kullanýlmaktadýrlar. Termoform (ýsý ile þekillendirme) veya koekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama
yöntemleri ile imal edilmiþ olabilirler. Temel görevleri, oksijene duyarlý ürünlerin ambalajlarýnýn oksijen
geçirgenliðini düþürmektir. Bariyer polimerlerinden bazýlarý ayný zamanda kimyasallara karþý da iyi dirence
sahiptirler. Solvent bariyerleri ve yiyeceklerdeki aroma kaybýný önleyen bariyerler olarak da kullanýlabilirler.
Sert plastik ambalajlarda bariyer özelliklerini artýrmak için çoðunlukla EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri),
PA (poliamid) ve PVDC (poliviniliden klorür) polimerleri kullanýlmaktadýr.
Aþaðýdaki tabloda genel olarak plastik ambalaj uygulamalarýnda kullanýlan polimerlerin oksijen ve nem
buharý geçirgenlik deðerleri verilmiþtir.
.:.Tablo 2.7.1. Çeþitli polimerlerin oksijen ve nem buharý geçirgenliði
Polimer
Oksijen geçirgenliði
(23°Cde cm3.mm/
m2.gün.atm)
Amorf PET
Oriente PET (þiþelik hammadde)
PVC (þiþelik hammadde)
HDPE
LDPE
Polipropilen
ABS
Polistiren
Amorf naylon - % 0 RH
Amorf Naylon - % 100 RH
Naylon 6 & 66 kuru
Naylon 6 & 66 ýslak
EVOH (32 mol % etilen) kuru
EVOH (32 mol % etilen) % 50 RH
EVOH (44 mol % etilen) kuru
3
1,8 2,1
34
42
184
38 58
42
172
0,75
0,25
0,4
2,7
0,008
0,08
0,4
0,04 0,08
0,2
0,8
Nem buharý iletim oraný (MVTR) (%
95 baðýl nemde (RH) g.mm/m2.gün)
38 °Cde
23 °Cde
3
1,5
0,8 1,1
0,08
0,2
0,08 0,11
4,2
4,2
0,23
0,27
0,02
0,08
0,02
0,77
0,77
24
2,3 2,7
1,5 2
45
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
.:.Hammaddeler
2.7.1. EVOH (Etilen Vinil Alkol Kopolimeri) > EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri) polivinil alkol
esaslýdýr. Polivinil alkol saf haldeyken çok düþük oksijen geçirgenliðine sahiptir. Ancak bu polimer suda
kolaylýkla çözünebilmektedir. Bu yüzden sert plastik ambalaj üretmek için tek baþýna yeterli bir malzeme
deðildir. Etilen ile birleþtirilerek vinil alkol kopolimeri oluþturulmak suretiyle proses edilebilir hale gelir ve
bu sayede su buharýna karþý direnci de arttýrýlmýþ olur. Ancak etilen içeriði arttýkça gaz geçirgenliði de artar.
Bu yüzden sert plastik ambalaj sektöründe genellikle etilen miktarý % 30 40 olan kopolimerler tercih
edilmektedir.
EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri) çok katmanlý PE (polietilen) ve PP (polipropilen) esaslý sert plastik
ambalajlarda en çok kullanýlan oksijen bariyer polimerlerindendir. EVOH çok katlý plastiklerde solvent
bariyeri olarak da kullanýlabilmektedir.
2.7.2. PA (Poliamid / Naylon) > Naylon 6 ve Naylon 66 isimleri ile tanýnan poliamidler genellikle
fleksýbýl (esnek) ambalaj uygulamalarýnda gaz bariyeri olarak kullanýlmaktadýrlar.
Naylonlar kimyasallara karþý çok dayanýklýdýrlar. Bu yüzden tarým ilaçlarý ve benzeri maddelerin
ambalajlanmasýnda tercih edilen çok katlý HDPE þiþelerde solvent bariyeri ve ürünle temas eden en iç katman
olarak naylon kullanýlmaktadýr. Poliamid veya naylon, çok düþük oksijen geçirgenliðine sahiptir ve oksijen
bariyerinin gerekli olduðu çok katlý þiþelerde de kullanýlabilmektedir.
2.8. Nanokompozitler
Nano boyuttaki kil ve benzeri dolgu maddelerinin, plastik malzemelerin gaz geçirgenliðini azalttýðý
savunulmuþ ve son birkaç yýldýr nanokompozit sert plastik ambalajlar geliþtirilmeye baþlanmýþtýr. Bu
malzemenin oluþturulmasýnda çok az miktarda dolgu malzemesi kullanýmý yeterli olacaðý için, kil veya benzeri
bir madde eklenmesinden dolayý nihai plastik ürünün renginin ve diðer özelliklerinin deðiþmediði rapor
edilmektedir. Nanokompozit oluþturma çalýþmalarýnýn çoðu, gaz geçirgenliði yüksek olan PP (polipropilen)
üzerinde gerçekleþtirilmektedir. Ancak PET (polietilen teraftalat) ile ilgili çalýþmalar da mevcuttur.
2.9. Sert Plastik Ambalajlarýn Ýþaretlenmesi
*
Tüm dünyada geri dönüþüm / geri kazaným faaliyetlerine
yardýmcý olmasý bakýmýndan plastik ambalajlarýn iþaretlenmesi
giderek önem kazanmaktadýr. Bu iþaretler ilk olarak ABDli bir
plastik derneði SPI The Society of the Plastics Institute tarafýndan
1988 yýlýnda ortaya konmuþtur. Bu sembollerin ambalajlar üzerinde
iþaretlenmesi, ABDnin bazý eyaletlerinde zorunludur. Avrupa
Birliði (AB) Ambalaj ve Ambalaj Atýklarý Direktifine göre kullanýlan
malzemenin türü ambalaj üzerinde belirtilecekse benzer bir þekilde
iþaretleme yapýlacaktýr. Avrupa Standartlarý Örgütünün (CEN)
de ambalajlarýn iþaretlenmesi konusunda benzer tavsiyelerde
bulunmaktadýr. Þekil 2de gösterdiðimiz bu sembollerin
kullanýlmasý, plastik ambalajlarýn geri dönüþtürülmesi / geri
kazanýlmasý iþlemi sýrasýndaki ayýrma iþlemini son derece
kolaylaþtýrmaktadýr.
Plastik ambalajlarýn
iþaretlenmesinde önerilen
semboller
* APME (Association of Plastic
Manufacturers in Europe)
46
2.10. Hammaddeler Ýçin Özet Tablo
.:.Hammaddeler Ýçin Özet
LDPE
HDPE
PP
PVC
PET
PS
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
80 °C
95 °C
120 °C
Tipine baðlý
olarak 50
65°C
Standart 60 °C,
kýsmen ýsýyla
sabitlenmiþ 85 °C,
tamamen ýsýyla
sabitleþtirilmiþ 95+
°C
Tipine baðlý
olarak
60 95°C
Çok düþük
Düþük
Düþük
Vasat ile iyi
arasý
Ýyi
Düþük
Nem bariyeri
Ýyi
Mükemmel
Mükemmel
Vasat
Vasat
Düþük
Darbeye
mukavemeti
Mükemmel
Ýyi
Tipine baðlý
olarak düþük
ile iyi arasý
Tipine baðlý
olarak düþük ile
iyi arasý
Mükemmel
Tipine baðlý
olarak düþük
ile vasat arasý
Vasat
Düþük
Tipine baðlý
olarak düþük
ile iyi arasý
Ýyi
Mükemmel
Tipine baðlý
olarak düþük
ile mükemmel
arasý
Yumuþak
kapaklar
Þiþeler, þiþe
kapaklarý ve
kapaklar
Tabak ve
kaplar, vidalý
kapaklar,
menteþeli
kapaklar, bazý
þiþeler
Þiþeler
Gazlý içecek
þiþeleri ve diðer
þiþeler
Yoðurt ve
peynir kaplarý
Enjeksiyon
kalýplama,
ekstrüzyon
üfleme
(þiþirme)
kalýplama
Enjeksiyon
kalýplama,
ekstrüzyon
üfleme
(þiþirme)
kalýplama
Enjeksiyon
Enjeksiyon Enjeksiyon-streçkalýplama,
üfleme kalýplama,
üfleme
ekstrüzyon
termoform (ýsý ile
(þiþirme)
üfleme
þekillendirme)
kalýplama,
(þiþirme)
termoform (ýsý
kalýplama,
ile
termoform (ýsý þekillendirme)
ile
þekillendirme)
Gýda ambalaj
malzemesi
olarak
kullanýlabilir
mi?
Sýcak dolum
sýcaklýðý
(yaklaþýk)
Oksijen
bariyeri
Berraklýk
Baþlýca
uygulamalarý
Uygulanan
plastik
prosesleri
Enjeksiyon
kalýplama,
termoform
(ýsý ile
þekillendirme)
47
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Üretim Yöntemleri
Üretim
Yöntemleri
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
.:.Üretim Yöntemleri
Sert Plastik Ambalajlar Üretim Yöntemleri
3. Sert Plastik Ambalaj Üretim Yöntemleri
3.1. Ekstrüzyon
Ekstrüzyon, plastiklerin þekillendirilmeden önce eritilmesi ve karýþtýrýlmasý prosesidir. Çoðu plastik
prosesinin ilk aþamasý ekstrüzyondur. Plastik hammaddesi bir ambalaj tesisine pirince benzer küçük granüller
ya da payetler þeklinde gelir. Uygulanacak plastik prosesine baðlý olmaksýzýn ilk iþ olarak plastik hammaddesini
ýsýtýp eriterek akýþkan bir hale getirmek gerekir. Ekstrüder adý verilen makine, içinde sonsuz bir vidanýn
döndüðü, hammaddeyi bir uçtaki besleme hunisinden diðer uçtaki kalýba erimiþ halde ileten bir makinedir.
Bir ekstrüder hammadde besleme hunisi, sonsuz vidanýn yer aldýðý ýsýtýlan gövde ve bir ekstrüzyon
kafasýndan oluþur. Ekstrüzyon kafasýnda bu iþleme tabi tutulan plastiðin þeklini belirleyecek kalýp bulunur.
Kalýbýn þekli ve türü üretilecek plastik ürünün son halini belirler.
Örneðin levha ekstrüzyonu olarak bilinen proseste,
ekstrüderdeki erimiþ plastik, levha kafasý adý verilen yarýk
þeklinde açýklýðý olan bir kalýptan beslenerek erimiþ plastik
levha oluþturulur. Bu levha, geniþliðini ayarlayan ve bir taraftan
da soðutan bir dizi merdanenin üzerinden geçer ve genellikle
daha sonra kullanýlmak üzere bobinlere sarýlýr.
Farklý plastik hammaddelerinden, birden fazla
ekstrüder ve bunlardan çýkan ürünlerin tek bir kalýpta
birleþtirildiði, çok katmanlý (katlý) ürünler imal edilebilir. Bu
yönteme koekstrüzyon prosesi adý verilmektedir.
3.1.1. Levha Ekstrüzyonu Termoform Prosesine Hazýrlýk > Tepsi, bardak, kap ve benzeri geniþ aðýzlý
plastik ürünler termoform yani ýsý ile þekillendirme yöntemi ile imal edilmektedirler. Bu yöntemle üretilen
ambalajlar genellikle koniktirler. Kullanýlan kalýplarýn aðýzlarý, ambalaj gövdesinden daha geniþ olmak
zorundadýr.
Termoform prosesi öncesinde iþlenecek plastik levhanýn hazýr olmasý gerekmektedir. Bu yüzden levha
ekstrüzyonu gerçekleþtirilir. Ekstrüderdeki erimiþ plastik levha kafasý adý verilen yarýk þeklinde açýklýðý olan
bir kalýptan beslenerek erimiþ plastik levha oluþturulur. Bu levha, geniþliðini ayarlayan ve bir taraftan da
soðutan bir dizi merdanenin üzerinden geçer ve
genellikle daha sonra kullanýlmak üzere bobinlere
sarýlýr.
Üretilen plastik levhalar sert plastik ambalaj sýnýfýna
giren plastik kutularýn imal edilmesinde de
kullanýlýrlar. Bu levhalar kalýpla kesilerek ve sonra
katlanarak geleneksel karton kutu tasarýmlarýna
benzeyen plastik kutular elde edilir.
3.1.2. Termoform Isý ile Þekillendirme
Prosesi > Termoform prosesi levha halindeki plastik ile baþlar. Levha bir fýrýnda ýsýtýlarak veya bir dizi ýsýtýcý
üzerinden geçirilerek yumuþatýlýr.
51
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Sýcak levha daha sonra içi boþ bir kalýbýn üzerine yerleþtirilir. Yöntemlerden birincisi olan vakumla
þekillendirme prosesinde, vakum plastiði kalýbýn içine çeker. Diðer bir yöntem olan basýnçla þekillendirme
prosesinde ise levhanýn üzerine uygulanan basýnç levhayý kalýbýn çukuruna iter. Kalýp çukuru, havanýn
levhayla kalýp yüzeyi arasýnda kalmasýný önlemek için menfezli olmalýdýr.
Þekil 3.1.2: Termoform Isý ile Þekillendirme Yöntemi
Termoform prosesinin önemli özelliklerinden birisi de ambalajýn, levhanýn geriye kalan kýsmýndan
kesilerek ayrýlmasýdýr. Bu iþlem, kullanýlan kalýba kesiciler yerleþtirerek veya kalýptan çýkan ara ürünün ayrý
bir kesim istasyonuna aktarýlmasý yoluyla yapýlabilir. Üretilen plastik kaplarýn kesilmesinden sonra geriye
kalan malzeme genellikle iskelet atýk olarak isimlendirilir. Bu üretim artýklarýnýn yani çapaklarýn, kapalý
devre sistemde yeniden öðütüldükten sonra sisteme geri kazandýrýlmasý gerekir. Bu plastik çapaklar termoform
prosesinde % 40 60 oranýnda olabilmektedirler. Bu yüzden kapalý devre sistemde yeniden üretime
kazandýrýlmalarý ekonomik açýdan çok önemlidir.
Bir termoform prosesi makinesi doðrudan bir levha ekstrüzyon ekipmanýyla birleþtirilerek, kesintisiz
ekstrüzyon/termoform hattý elde edilebilir. Levhanýn tamamen soðutulup yeniden ýsýtýlmasý gerekmediðinden,
bu kesintisiz hatla enerji tasarrufu saðlanýr.
3.1.3. Koekstrüzyon ve Çok Katlý Kaplarýn Üretimi > Farklý plastik hammaddelerinden, birden fazla
ekstrüder ve bunlardan çýkan ürünlerin tek bir kalýpta birleþtirildiði, çok katlý ürünler imal edilebilir. Bu
yönteme koekstrüzyon prosesi adý verilmektedir.
Çok katlý plastik kap ve benzeri ürünler, çok katlý levhalarýn bir termoform makinesinde þekillendirilmesi
yoluyla elde edilirler. Zor olmayan bir prosestir.
Ýlk çok katlý yapýlar, birbirine benzeyen plastik hammaddelerinden üretilen iki katlý ürünlerdi. En bilinenleri
HIPS (antiþok polistiren) üzerine GPPS (kristal polistiren) hammaddelerinden üretilen kaplardýr. Ýki katlý
üretilen bu kaplarda parlak bir dýþ yüzey ve temiz beyaz bir iç yüzey vardýr.
Gaz bariyer özellikleri çok iyi olan plastik kaplarýn üretilmesi için, birbirinden farklý erime sýcaklýklarý
olan, birbirine benzemeyen plastik malzemelerin koekstrüzyonu yapýlmalýdýr. Ancak bu malzemeler
birbirilerine yapýþamayacaklarý için, bu iþlem için yapýþtýrýcý katmanlar da gerekecektir. Genellikle PE ve PP
gibi hammaddelere oranla çok daha pahalý olan bariyer katmanlarýnýn kalýnlýðýnýn iyi ayarlanmasý
gerekmektedir. Günümüzde koekstrüzyon teknolojisi her türlü sorunu çözebilecek þekilde geliþmiþ ve
ilerlemiþtir.
52
Örnek: Market raflarýnda sýkça gördüðümüz plastik kaplardan bir tanesi aþaðýdaki yapýda olabilir:
Ana katman PP (polipropilen)
Gaz bariyeri EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri)
Yapý:
PP / PP+EVOH üretim çapaklarýndan elde edilen karýþým / yapýþtýrýcý / EVOH / yapýþtýrýcý / PP
3.1.4. Diðer Ürünlerden Örnekler > Kristalize olabilen PET (CPET) plastiði geleneksel mutfak fýrýnýna
girebilen kaplarýn üretiminde kullanýlabilen bir plastiktir. Malzemeye bu özelliði, termoform prosesi sýrasýnda
kazandýrýlýr. Geleneksel termoform prosesi esnasýnda ýsý ile sabitleme adý verilen bir süreç uygulanýr.
CPETten üretilmiþ olan plastik levha, kristalleþmeyi engellemek üzere hýzlý bir biçimde soðutulur. Daha
sonra levha yeniden ýsýtýlýr ve bilinen termoform yöntemi ile þekillendirilir. Þekillendirilmiþ ürün, kristalizasyon
istasyonuna aktarýlýr ve burada PETin kristalleþme sýcaklýðýna kadar ýsýtýlýr. Þeffaf ve amorf olan PET, bu
iþlemin sonucunda beyaz ve ýsýya dayanýklý bir yapýya dönüþür. Bu yeni ürün 220°Cye çýkan sýcaklýklara
dayanabilmektedir.
3.2. Enjeksiyon Kalýplama
Enjeksiyon kalýplama, plastik sanayinde çok yaygýn kullanýlan bir prosestir. Bu yöntemle üretilen ürünler
arasýnda kaplar, kovalar, tüpler, kapaklar ve diðer benzer parçalar sayýlabilir.
Enjeksiyon ekipmaný, prosese uygun bir
ekstrüder ve ucuna deðiþtirilebilen kalýp
takýlabilen mengeneli bir presten oluþur.
Genellikle ileri geri çalýþan bir ekstrüder
(sonsuz vida) kullanýlýr. Vidanýn ucunda tek
yönlü valf ya da kontrol halkasý bulunur.
Döngü, vida gövde içerisinde ileri
konumdayken baþlar. Vida gövde içerisinde
dönerek erimiþ plastiði ileri doðru, kontrol
halkasýndan geçirip vidanýn önüne doðru
besler. Erimiþ plastik vidanýn önünde birikirken,
vida erime basýncýyla ekstrüder gövdesi içinde
geriye doðru itilir. Vidanýn önünde uygun bir
miktar erimiþ plastik biriktiðinde, vida hýzla
ileri doðru hareket ettirilerek piston görevi
görür ve erimiþ plastiði yüksek basýnç altýnda
mengeneli kalýba enjekte eder. Kalýp dolar ve
bir soðutma süresinin ardýndan mengene açýlýr
ve kalýplanmýþ ürün kalýptan dýþarý atýlýr. Bu Þekil 3.2de gösterilmiþtir.
Enjeksiyon kalýplama prosesinde kalýplanmýþ ürünün tüm yüzeyleri kalýpla temas sýrasýnda þekillenip
soðutulur. Yüksek basýnçta enjeksiyon yapýldýðýnda daha ayrýntýlý veya parlak yüzeyler elde edilebilir.
53
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Enjeksiyon kalýplama makinelerinin pek çok çeþidi vardýr. Bazý makinelerde aralýksýz çalýþan, ileri geri
devinmeyen vida ayrý bir toplayýcýya besleme yapar. Daha sonra enjeksiyon baþka bir piston tarafýndan
gerçekleþtirilir. Kalýp mengene sistemlerinin de hidrolik, mekanik ve karma (hidrolik destekli mekanik
mengeneler) gibi çeþitleri vardýr. Tamamen elektrikli enjeksiyon kalýplama ekipmanlarý giderek daha yaygýn
biçimde kullanýlmaktadýr.
Enjeksiyon kalýbýnýn kendisi bu prosesin en önemli parçasýdýr. Kalýplar basit, tek-diþli (kaviteli) olabildikleri
gibi karmaþýk, çok-diþli (kaviteli) de olabilirler. Yolluk adý verilen erime kanallarý, erimiþ haldeki plastiði
enjeksiyon biriminden kalýp kavitelerine beslerler.
3.2.1. Enjeksiyon Kalýplamadaki Geliþmeler > Yýllardýr bu proseste, enjeksiyon döngülerindeki boþa
geçen zamaný azaltmayý veya kontrol sistemlerini iyileþtirmeyi hedefleyen birçok geliþme kaydedilmiþtir.
IML (Kalýp içi etiketleme) ile kalýplara etiket yerleþtirme prosesi geliþtirilmiþtir.
3.3. Ekstrüzyon Þiþirme (Üfleme) - Kalýplama
Ekstrüzyon þiþirme kalýplama, bir þiþe üretim prosesidir. Birkaç mllik þiþelerden, 1000 litrelik ve
hatta daha büyük hacimlerdeki plastik varillere, kaplara kadar imalat bu yöntemle yapýlabilir. Kozmetik
ürünlerinin ambalajlanmasýnda kullanýlan þiþe ve kavanozlar, deterjan bidonlarý, tehlikeli kimyasallar, gýda
ve benzeri maddeler ve endüstriyel uygulamalarda kullanýlan büyük variller gibi ürünlerin imalatý, ekstrüzyon
þiþirme kalýplama prosesine örnek olarak verilebilir.
Ekstrüzyon Þiþirme Kalýplama
Geleneksel bir ekstrüzyon makinesi, erimiþ haldeki plastiði parison adý verilen formda ekstrüzyon
kafasýndan basar. Ýçi oyuk þiþirme kalýbýnýn iki yarýsý parisonun üzerinde kapanýr. Kalýp kapanýrken parisonun
tabaný da kapatýlýr. Basýnçlý hava parisonun içine üflenerek, onu suyla soðutulan kalýbýn içinde þiþirir.
Soðutulduktan sonra kalýbýn þeklini almýþ olan þiþe kalýptan çýkartýlýr. Daha sonra þiþenin tabanýnýn kapatýlmasý
sýrasýnda oluþan üretim çapaðý ve þiþenin boynu etrafýnda kalan üretim çapaðý kesilerek sisteme geri gönderilir.
Bu prosesin bir özelliði de ürüne yapýþýk kulpu bulunan bir plastik kabýn (çanta bidonlar) da bu yöntemle
üretilebilmesidir.
54
Þiþirme kalýplama prosesinde üretim çapaklarý önemli miktardadýr. Genel olarak % 25 45 oranýnda
üretim çapaðý çýkabilmektedir. Bu nedenle bu prosesin ekonomisi açýsýndan, kapalý sistemdeki üretim
çapaklarýnýn yeniden granül haline getirilip hammaddeye karýþtýrýlarak, prosese geri verilmesi büyük önem
taþýmaktadýr. Prosese, kapalý sistem içinde geri verilen bu üretim çapaklarý, orijinal hammadde ile ayný
özellikte olduðundan, hammaddenin genel karakterini deðiþtirmeyeceði için, doðal olarak varil / bidon
içersine konulan malzeme ile kontaminasyona sebep olmazlar ve ayrýca hammaddenin migrasyon limitlerini
deðiþtirmezler.
Ekstrüzyon þiþirme kalýplama makineleri çok çeþitlidir. Hem aralýklý olarak ileri geri devinim yapan
vidalý bir ekstrüder, hem de aralýksýz ekstrüzyon sistemlerinden oluþabilmektedirler. Tek kafalý bir
ekstrüzyon makinesi tek bir parison üretebilir. Düþük kapasiteli bir makine, yýlda 2 3 milyon þiþe üretebilir.
Çok kafalý ekstrüzyon ekipmanlarý ise birden fazla parison üretebilirler ve birden çok kavitesi olan bir kalýbý
ayný anda besleyebilirler. Yüksek performanslý ve 14 ayrý kaviteyi
beslemek üzere tasarlanmýþ döner kalýplý bir sistemde, yýlda 40 milyon
adet þiþe üretimi gerçekleþtirilebilir.
3.3.1. Koekstrüzyon Þiþirme -Kalýplama > Çok katlý bir parison
hazýrlama teknolojisi geliþmiþ bir teknolojidir. Farklý plastik malzeme
katlarýnda oluþmuþ bir þiþe üretmek mümkündür. Örneðin, üç
katmanlý ekstrüzyon kafasýndan beslenen üç adet ekstrüzyon
þiþirme -kalýbý ile renkli bir dýþ plastik katmaný, geri kazanýlmýþ
plastikten oluþan bir ara katmaný ve ürünle doðrudan temas edecek
olan diðer bir plastik iç katmaný olan bir þiþe imal edilebilir.
Örnek:
EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri) gibi gaz bariyer özelliði iyi olan polimerler, çok katlý þiþelerin imalatýnda
sýkça kullanýlmaktadýr. PP (polipropilen) esaslý ketçap þiþeleri bu uygulamanýn en güzel örneklerinden biridir.
Bir ketçap þiþesi altý katmandan oluþur: PP / çapaklardan elde edilen karýþým / yapýþkan kopolimer / EVOH
/ yapýþkan kopolimer / PP
3.4. Enjeksiyon Þiþirme (Üfleme) Kalýplama
Ýsminden de anlaþýlacaðý üzere, bu proses enjeksiyon
kalýplama prosesi ile üfleme (þiþirme) kalýplama prosesinin
birleþimidir. Bazý küçük hacimli þiþe ve kavanozlar bu
yöntemle üretilmektedir.
Þekil 3.4 : Enjeksiyon - Üfleme (Þiþirme) Kalýplama
Enjeksiyon þiþirme (üfleme) kalýplama makinesinde
genellikle üç adet kalýp istasyonu bulunur. Tüp benzeri
parison veya preformlar önce ilk istasyonda enjeksiyonla
kalýplanýr. Bunlar daha sýcakken mandreller üzerinde þiþirme
istasyonuna aktarýlýr ve burada þiþirme kalýbýnda þiþirilirler.
Üretilen þiþeler daha sonra çýkarma istasyonuna aktarýlýr ve
kalýptan ayrýlýrlar.
Genelde bu yöntemle üretilen þiþe ve kavanozlar,
55
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
3.5. Enjeksiyon Streç (Gerdirerek) Þiþirme (Üfleme) Kalýplama
Enjeksiyon streç (gerdirerek) üfleme (þiþirme) kalýplama prosesi PET (polietilen teraftalat) þiþelerin
üretilebilmesi için özel olarak geliþtirilmiþtir. PET hammaddesinin bazý fiziksel özellikleri, PETin geleneksel
ekstrüzyon þiþirme (üfleme) kalýplama prosesi ile iþlenebilmesine olanak tanýmaz.
Bu proses aslýnda enjeksiyon þiþirme (üfleme) kalýplama yönteminin bir türüdür. Tüp biçimindeki
preform önce enjeksiyonla kalýplanýr. Bu preform þiþenin nihai halinden daha kýsadýr. Daha sonra þiþirme
(üfleme) kalýbýna aktarýlýr ve streç (gerdirme) kolu preformun içine girer. Bu kol, preformu boylamasýna
uzatýrken çok yüksek basýnçlý hava ile preform soðuk kalýbýn içine þiþirilir.
Bu prosesin önemli özelliði, üretilen plastik þiþenin
söz konusu hammaddenin erime sýcaklýðýnýn çok
altýnda þiþirilerek kalýplanabilmesidir. Preformun
hem boylamasýna hem de yanlamasýna gerdirilmesi
nedeniyle, çift-eksende yönlendirilmiþ ve böylece
her iki eksende de kuvvetlendirilmiþ bir malzeme
oluþturulmuþ olur. Ürünün gaz bariyer özellikleri
de bu sayede artar. Prosesten gelen bu özellik,
günümüzde PET plastiðinden gazlý içecek þiþesi
yapýlmasýný mümkün kýlmýþtýr.
Hala çoðunlukla PET þiþe ve kavanozlarýn
üretiminde kullanýlmasýna raðmen, enjeksiyon
streç üfleme kalýplama yönteminin PP (polipropilen) için uygulanmasý çalýþmalarýna hýzla devam
edilmektedir. Bu prosesteki gerdirme ve çift-eksende yönlendirme nedeniyle, PPye daha berraklýk ve
dayanýklýlýk gibi özellikler verilmeye çalýþýlmaktadýr.
Þekil 3.5: Enjeksiyon Streç Üfleme (Þiþirme) Kalýplama
3.5.1. Enjeksiyon Streç Þiþirme (Üfleme) Kalýplama Türleri > Bu proses enjeksiyon kalýplama,
sýcaklýk ayarlamasý ve streç (gerdirme) þiþirme (üfleme) olarak üç safhada gerçekleþir.
3.5.1.1. Ýki Aþamalý Proses > Preform kalýplama ve þiþe þiþirme birbirinden bütünüyle ayrý, iki iþlemde
gerçekleþtirilir. Preformlar geniþ, çok kaviteli enjeksiyon kalýplar üzerinde kalýplanýr. Bunun ardýndan kolayca
depolanabilir veya uzaktaki bir þiþirme (üfleme) kalýplama tesisine nakledilebilirler. Preformlarýn þiþirme
(üfleme) kalýplama prosesi öncesinde ortam sýcaklýðýndan þiþirme sýcaklýðýna ýsýtýlmasý gerekir. Ýki kademeli
bu proses fazla miktarda þiþenin yüksek hýzda üretilmesi için uygundur. Ayný zamanda preform üretiminin
merkezi bir yerde; þiþirme (üfleme) prosesinin ise farklý iþletmelerde gerçekleþtirilebilmesini saðlar. Bu
sayede þiþeler dolum tesisine yakýn veya bu tesisin içindeki birden çok alanda þiþirilebilirler. Hayli yoðun
istiflenmiþ preformlarýn nakledilmesi, büyük hacimler tutan boþ þiþelerin nakledilmesine kýyasla daha uygun
maliyetli olduðundan, bu yöntemin ekonomik açýdan avantajlarý fazladýr.
3.5.1.2. Tek Aþamalý Proses > Bu proses geleneksel enjeksiyon þiþirme (üfleme) kalýplamayla daha fazla
benzerlik taþýr. Preformlar ayný makinede enjeksiyon kalýplanýr ve þiþe haline üflenir. Birden çok preform
enjeksiyon istasyonunda kalýplanýr. Enjeksiyon kalýbýnda kýsmen soðutulduktan sonra, bir sýcaklýk ayarlama
istasyonuna aktarýlýrlar. Bunun ardýndan gerdirme ve þiþirme süreçlerinin gerçekleþeceði þiþirme kalýplarýna
aktarýlýrlar. Bu makinelerdeki þiþirme kalýp sayýsý enjeksiyon kavitesi sayýsýyla aynýdýr. Çýktý oranlarý enjeksiyon
kalýplarýnda gereken soðutma süresince belirlenir.
56
Bu durum, makinenin etkinliðini bir ölçüde sýnýrlar. Tek kademeli makineler fazla sayýda üretim gerektirmeyen
durumlara daha uygundur. Bir diðer avantaj da preformlara el deðmemesidir. Bu nedenle tek aþamalý üretilen
þiþeler, daha düzgün ve lekesiz bir yüzeye sahip olurlar. Bu durum özellikle kozmetik ürünlerinin ambalajlanmasý
için kullanýlan plastik þiþe ve kavanozlar için avantajlar sunar. Geniþ aðýzlý PET kavanozlarýn üretiminde de
bu proses kullanýlýr.
3.5.1.3. Bir Buçuk Aþamalý Proses > Bu proses, adýndan da anlaþýlacaðý gibi çift aþamalý ve tek aþamalý
prosesler arasýnda orta yol bulmak için geliþtirilmiþtir. Aslýnda tek aþamalý bir prosestir. Ancak tek aþamalý
prosesin þiþirme (üfleme)) kalýplama kýsmýnýn daha etkili olabilmesi amacýyla, bu makinelerde þiþirme kalýbý
kavitelerinden daha çok sayýda preform deliði bulunur. Preformlar tek aþamalý proseste olduðu gibi enjeksiyon
kalýplanýr. Sonra soðutma / bekletme istasyonuna aktarýlýrlar ve yeniden ýsýtýlýrlar. Örneðin bir makinede
6 preform deliði ve sadece 2 þiþirme kalýbý bulunabilir çünkü þiþirme (üfleme) döngüsü, enjeksiyon
döngüsünden 3 kat daha hýzlýdýr. 6 adet preform kalýplandýktan sonra bekletme istasyonuna aktarýlýr. Burada
çiftler halinde yeniden ýsýtma ünitesine gider ardýndan da þiþirme (üfleme) kalýp çiftine aktarýlýr.
3.5.2. Özel PET Þiþelerin Üretimi > PET tamamen amorf veya yüksek derecede kristal olma gibi
olaðanüstü bir özelliðe sahiptir. Kalýpta tutulan bir PET þiþe veya kavanoza yeterli ýsý uygulandýðýnda, kristallik
derecesi artar. Bu PET'in sýcaklýk direncini artýrýr. Bu prosese ýsý ile sabitleme adý verilir. Sýcak bir sývý ile
doldurulmaya dayanabilen PET þiþeler üretmekte bu proses kullanýlýr. Ancak ýsý ile sabitleme prosesi, þiþe
maliyetini önemli ölçüde artýrýr.
Soðuk kalýplarda þiþirilen standart PET þiþe ve kaplar 60°Cye kadar sýcaklýklarda doldurulmaya dayanabilir.
Isýtýlmýþ kalýplar kullanýlarak kýsmi ýsýyla sabitleme uygulanabilir. Uygulanabilecek ýsý miktarý sýnýrlýdýr
ve þiþirme prosesi önemli ölçüde yavaþlar. Kýsmi ýsýyla sabitleme ile üretilen þiþeler 75°Cye kadar sýcaklýklarda
doldurulmaya dayanabilir. Elde edilen bu dolum sýcaklýðý; prosese, þiþenin aðýrlýðýna ve doldurma þekline
baðlýdýr. 80 ila 85°Clik direnç elde etmek için, ikinci bir þiþirme kalýbýna sahip, uygun tasarlanmýþ bir þiþirme
kalýbý gereklidir. Genel olarak þiþeler öncelikle ýsýtýlmýþ kalýplarda þiþirildikten sonra nihai boyutlarýnda son
biçimlendirmelerinin yapýldýðý, soðutulmuþ kalýplara aktarýlýrlar. Standart þiþirme prosesi ile kýyaslandýðýnda,
sermaye maliyetleri önemli ölçüde yüksektir. Bu iki prosesde de þiþenin yalnýzca gövdesi ýsýyla sabitlenir.
Aðýz kýsmý amorf kalýr ve bu nedenle aðýz kýsmý yüksek sýcaklýklarda þeklini yitirmeye eðilimlidir. Aðýz
þeklinin bozulmasýný önlemeye yönelik iki seçenek vardýr. Aðýzlar çok kalýn üretilebilir ve dolumun ardýndan
olabildiðince çabuk soðutulabilirler. Buna alternatif olarak, preform aðzý, þiþirmenin öncesinde ayrý bir
iþlemde kristalleþtirilebilir. Aðýz kristalleþtirme prosesleri genellikle patentlidir. Sadece aðýz kýsmýnýn bir
kalýp içinde, kristalleþmeyi saðlamaya yetecek bir sýcaklýkta ýsýtýlmasýný kapsarlar. Optimum kristalleþme
PET'in derecesine baðlýdýr, ama 160°Cye kadar yükselebilir. Proseste aðýzlar opak beyaz bir renk alýrlar.
Bu, bu tür plastiklerin ayýrt edici bir özelliðidir.
3.5.3. PP Þiþe ve Kaplarýn Üretimi > Enjeksiyon Streç Þiþirme (üfleme) Kalýplama prosesi PP
(polipropilen) hammaddesi ile denenmiþ ve baþarýlý sonuçlar elde edilmiþtir. Streç (gerdirerek) þiþirme
(üfleme) kalýplama prosesi ile PP random kopolimerlerinden berraklýkta neredeyse PET ile yarýþan sert
plastik ambalajlar üretebilmektedir. Ancak bu malzemenin oksijen geçirgenliði PETe kýyasla daha düþüktür.
57
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
3.6. Prosesler Ýçin Özet Tablo
.:.Tablo 3.6. Prosesler ve uygulamalarý
Proses
Ambalaj türleri
Kullanýlan baþlýca polimerler
Termoform-Isý ile Þekillendirme
Bardak, kap, tepsi ve bazý kapaklar
PS, PP, APET ve PVC
Enjeksiyon Kalýplama
Kap, tepsi, kova, tüp, preform, þiþe
kapaklarý ve diðer bazý kapaklar
PS, PP, PE ve PET (preformlar için)
Ekstrüzyon- Þiþirme(Üfleme) Kalýplama
Þiþeler, kulplu þiþeler, kavanozlar, varil,
fýçý ve IBC
PE, PP, PVC ve PC
Enjeksiyon-Þiþirme(Üfleme) Kalýplama
Kozmetik kavanozlarý, þiþeler ve küçük
ilaç þiþeleri
PS, PP, PE
Enjeksiyon-Streç-Þiþirme Kalýplama
Þiþeler ve kavanozlar, gazlý içecek þiþeleri
Genellikle PET, kýsmen PP, PC
58
Türkiye'de Sert Plastik Ambalaj Üreticileri
Türkiye'de
Sert Plastik
Ambalaj
Üreticileri
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
.:.Üreticiler
4. Türkiye'de Sert Plastik Ambalaj Üreticileri
.:.Ülkemizde Sert Plastik Ambalaj üretimi yapmakta olan önde gelen firmalardan bazýlarý aþaðýda listele
SIRA NO
FÝRMA
ADRES
TELEFON
FAKS
1
DEREN AMBALAJ
Mimar Sinan Mah. Þeker Pýnar Cad.
No:27 Tuzla Ýstanbul
(216) 423 55 55 (216) 423 55 56
2
ÖZLER PLASTÝK
Üniversite Mah. Firuzköy Yolu Üzeri
Baðlariçi Cad. No:6-8 Avcýlar Ýstanbul
(212) 676 67 67 (212) 676 80 12
3
SERDAR PLASTÝK
(216) 593 03 35 (216) 593 03 39
4
GRAHAM
PACKAGING
Ýstanbul Kimyacýlar Sanayi Sitesi Org. San.
Bölg. C-34 Blok Tepeören Tuzla Ýstanbul
Esenyurt Yolu Baðlýk Mevkii
No:100 34850 Avcýlar Ýstanbul
(212) 428 21 40 (212) 428 16 31
5
TEKNÝK PLASTÝK
Eski Ýzmit Yolu üzeri
Tepeören Köyü Tuzla Ýstanbul
(216) 304 22 22 (216) 304 25 22
6
PLASKO PLASTÝK
Cihannüma Mah. Mehmet Ali Bey Sok.
No:8 34353 Beþiktaþ Ýstanbul
(212) 227 23 00 (212) 227 23 07
7
ÖZGE PLASTÝK
Ýkitelli Organize Sanayi Bölgesi
Kaðýthane Sanayi Sitesi Atatürk Bulvarý
17. Cad. No:7 Ýkitelli Ýstanbul 34306
(212) 485 65 65 (212) 485 80 98
(212) 485 81 00
8
PLAÞ PLASTÝK
Cihannüma Mah. Mehmet Ali Bey Sok.
No:8 34353 Beþiktaþ Ýstanbul
(212) 227 23 00 (212) 227 23 07
9
YÖMSER AMBALAJ
Tuzla Deri Organize Yan Sanayi Sitesi
YC21 Tuzla Ýstanbul
(216) 591 07 07 (216) 591 07 10
10
MODERN AMBALAJ
Gebze Organize Sanayi Bölgesi Ýhsan Dede (262) 751 21 43 (262) 751 05 46
Cad. No.129 41450 Gebze Kocaeli
11
WATERTEK
Eski Ýzmit Yolu üzeri
Tepeören mevkii Tuzla Ýstanbul 81 474
(216) 304 21 88 (216) 304 21 89
12
SARTEN AMBALAJ
Barbaros Bul. 38/7
Balmumcu Beþiktaþ Ýstanbul
(212) 275 76 60 (212) 272 34 17
13
OBA PLASTÝK
Organize San. Böl. 2nci Cd. No. 2
10300 Edremit Balýkesir
(266) 392 11 02
14
GÖRSEL PLASTÝK
Küçükköy Cebeci Cad. 569.Sok.
No.12 34080 Gaziosmanpaþa Ýstanbul
(212) 649 22 18 (212) 649 50 95
15
FARMAMAK
GOSB Ýhsan Dede Cad.
No. 4 41480 Gebze Kocaeli
(262) 751 12 98 (262) 751 13 01
16
HUHTAMAKÝ
ÝSTANBUL
San-Bir Bulvarý 3.Bölge 6.Cad.
No.46B 34900 Büyükçekmece Ýstanbul
(212) 866 27 00 (212) 886 54 77
17
TOLGA PLASTÝK
Kartal Cad. Çimen Sok. No:8/1
Yakacýk 34876 Kartal Ýstanbul
(216) 377 11 19 (216) 377 42 71
18
ÖZGÜR ATERMÝT
Sultan Orhan Mah. Bostan Pýnarý Mevkii
PK.30 41400 Gebze Kocaeli
(262) 641 79 71 (262) 641 79 70
19
EMÝNÝÞ AMBALAJ
Tavþancýl Köyü, Eynarca Mevkii Dilovasý
41455 Gebze Kocaeli
(262) 754 52 38 (262) 754 72 06
20
NUHDEM PLASTÝK
Kimya Sanayicileri Org. San. Bölg.
B-16 Parsel Tuzla Ýstanbul
(216) 593 20 40 (216) 593 20 38
21
ALPLA
Pelitli Köyü Çardakbayýrý Mevkii
Gebze Kocaeli
(262) 751 32 10 (262) 751 32 09
(266) 392 11 06
60
Sert Plastik Ambalajlar Üreticiler
enmiþtir:
WEB ADRESÝ
SERT PLASTÝK
ANA ÜRÜN GRUBU
ÜRÜNLER
www.deren.com.tr
Bidon, Varil, IBC
Çanta bidon, Kapaklý varil, L-ring varil, IBC, su deposu
www.ozlerplastik.com
Þiþe, Bidon
Ketçap, hardal ve mayonez þiþeleri, Zirai ilaç þiþeleri, Madeni
yað þiþeleri, Þampuan þiþeleri, Deterjan þiþeleri, Bidon, Kapaklý
varil, Kapak
www.serdar-plastik.com
Þiþe, Bidon
Zirai ilaç þiþeleri, Madeni yað þiþeleri, Deterjan þiþeleri, Bidon
www.grahampackaging.com Þiþe
Þampuan ve diðer kozmetik þiþeleri, deterjan þiþeleri
www.teknikplastik.com.tr
Kap
Plastik bardak ve kaplar, ürünü tamamlayýcý kapak
www.plasko.com.tr
Levha
PVC levha
www.ozgeplastic.com
Kap
Plastik bardak ve kaplar, separatör, viyol, blister
www.plas.com.tr
Þiþe
Ýlaç þiþesi, PET içecek þiþesi, Damacana, süt/ayran/kefir þiþesi,
PET sývýyað þiþesi, PVC zeytinyaðý þiþesi, Ketçap, hardal ve
mayonez þiþesi, Þampuan ve sývý sabun þiþeleri, Deterjan þiþeleri,
Kapak
www.yomser.com
Kap
Plastik bardak ve kaplar, Levha
www.modernambalaj.com.tr Kap
Plastik kaplar, Viyoller, Blister ambalajlar , Separatörler
www.watertek.com.tr
Þiþe
Damacana, Kapak
www.sarten.com.tr
Bidon, Þiþe
PET sývýyað þiþesi, Ketçap, hardal ve mayonez þiþesi, Zirai ilaç
þiþeleri, Madeni yað þiþeleri, Bidon, Plastik kaplar, kova, Kapak,
kavanoz
www.obaplastik.com.tr
Bidon, Þiþe
PET sývýyað þiþesi, Kozmetik þiþeleri, Deterjan þiþeleri, Bidon
www.gorselplastik.com.tr
Kap
Plastik kaplar, PVC kutu
www.farmamak.com.tr
Þiþe, Kap
PET preform þiþe, Plastik bardak ve kaplar, Levha, Ürünü
tamamlayýcý kapak
www.huhtamaki.com.tr
Kap
Plastik bardak ve kaplar, Termoform, bardak, kap, ürünü
tamamlayýcý kapak
www.tolgaplastik.com.tr
Bidon, Þiþe
Zirai ilaç þiþeleri, Bidon, kavanoz, Kapak, tapa
www.atermit.com
Kap
Plastik bardak ve kaplar, Termoform, bardak, vb..
www.uzunyol.com
Kap
Plastik kaplar, ürünü tamamlayýcý kapak, kova
www.nuhdem.com.tr
Þiþe
Damacana
www.alpla.com
Þiþe
Kozmetik þiþeleri, Deterjan þiþeleri, Kapak, Preform
61
Sert Plastik Ambalajlar Üreticiler
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
Dünyada ve Türkiyede Sert Plastik
Ambalaj Sektörünün Durumu
Dünyada ve
Türkiyede
Sert Plastik
Ambalaj
Sektörünün
Durumu
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
.:.Sektörün Durumu
Sert Plastik Ambalajlar Sektörün Durumu
5. Dünyada ve Türkiyede Sert Plastik Ambalaj Sektörünün Durumu
5.1. Dünya Plastik Ambalaj Sektöründeki Geliþmeler
Ambalaj sektöründe danýþmanlýk hizmeti veren Pira International, dünyada ambalaj sektörü cirosunun
2004 yýlýnda yaklaþýk 485 milyar ABD Dolarý olduðunu bildirmektedir. Bu rakamýn 460 milyar ABD Dolarýný
ambalaj malzemelerinin; 25 milyar ABD Dolarýný ambalaj makinelerinin oluþturduðu tahmin edilmektedir.
Plastik ambalaj malzemelerinin, toplam ambalaj tüketiminde % 30luk bir paya sahip olduðu ve bunun
% 18ini sert (rijit) plastik ambalajlarýn oluþturduðu bildirilmektedir (Pira International, 2003). Sert plastik
ambalaj tüketiminin ise yýlda ortalama % 6,2lik bir oranda arttýðý eklenmektedir (bu oranlar tüketim deðeri
bazýnda oranlardýr, aðýrlýk veya hacim oranlarý deðildirler).
.:.Tablo 5.1.1. Dünya Plastik Ambalaj Tüketimi (milyar ABD Dolarý)
Ambalaj Malzemesi
2000
2001
2002
2003
Büyüme %
Sert (rijit) plastik
63,5
66,7
67,9
77,2
6,2
Esnek (fleksibýl) plastik
46,3
44,3
45,7
52,8
3,9
Toplam ambalaj malzemesi cirosu
383,4
376,1
382,8
427,2
3,5
Pira Internationaldan alýnan bilgiye göre, tüketimdeki geliþme eðilimleri 2003 2009 dönemi için
pazarda en hýzlý tüketim geliþmesi gösteren sert (rijit) plastik ambalajlarda tüketim deðer bazýnda % 6,2
oranýnda artarken; temel olarak paketleme ve sargý filmleri de dahil torbalar, poþetler, vb ürünlerden oluþan
esnek (fleksibýl) ambalaj malzemelerinin satýþlarýnda ise % 3,9 artýþ olmuþtur.
.:.Tablo 5.1.2. Dünya Plastik Ambalaj Tüketimi Tahmini Geliþmesi (milyar ABD Dolarý)
Ambalaj Malzemesi
2003
2004
Büyüme %
2005
Büyüme %
2009
Büyüme %
Sert (rijit) plastik
77,2
84,8
9,8
90,1
6,2
115,9
6,5
Esnek (fleksibýl) plastik
52,8
57,2
8,5
59,6
4,2
70,8
4,3
Toplam ambalaj malzemesi cirosu
427,2
459,2
7,5
477,1
3,9
563,8
4,2
5.2. Dünyada ve Türkiyede Plastik Sektöründeki Geliþmeler
1990 yýlýnda 86 milyon ton olan dünya plastik malzeme tüketimi, 2005 yýlýnda 230 milyon tona ulaþmýþtýr
(Kaynak: Plastics Europe, 2005). Sektörler bazýnda dünya plastik tüketimi verilerine bakýldýðýnda ise,
ambalaj sanayinin miktar olarak yaklaþýk % 37lik bir oranla ilk sýrada yer aldýðý görülmektedir (Kaynak: Pira
International, 2003).
65
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Türk plastik sanayinin dünya plastik sektörü içindeki payýnýn yaklaþýk % 1,6 civarýnda olduðu tahmin
edilmektedir. Rakamsal olarak ifade edilecek olunursa, 2005 yýlýnda Türkiye plastik sanayi hacmi yaklaþýk
3,7 milyon ton civarýndadýr. 2005 yýlý itibariyle Türkiyede çeþitli amaçlara yönelik, yurtiçi plastik ambalaj
tüketimi ise 1.370.000 ton olarak öngörülmektedir. Bu hesaplama toplam plastik tüketim miktarýnýn %
37sinin plastik ambalaj olarak tüketildiði varsayýmýndan yola çýkýlarak yapýlmýþtýr. Günümüzde doðrudan
ya da dolaylý olarak çeþitli ambalajlarda kullanýlan yýllýk plastik tüketimi kiþi baþýna yaklaþýk 19 kg olarak
hesaplanabilir (Ülke nüfusunun yaklaþýk 73 milyon kiþi olduðu varsayýmý yapýlmýþtýr).
Grafik 5.2.1. Türkiye Plastik Hammadde ve Plastik Mamul Üretimi
* Tahmini
Grafik 5.2.2. Dünya Plastik Tüketimi
5.3. Türkiyede Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sektörü
Türkiye sert (rijit) plastik ambalaj sanayi, ülkemizde en hýzlý büyüyen ambalaj dalýdýr. Hacmen yýllýk
ortalama % 6lýk bir oranda büyüdüðü tahmin edilen sektör, kazandýrdýðý katma deðer açýsýndan da ambalaj
sanayi içerisinde ilk sýralarda yer almaktadýr.
66
Bugün sert plastik ambalajlar, baþta gýda olmak üzere, kimya ve saðlýk sektörleri gibi birçok alanda
kullanýlmaktadýr. Deðiþik sektörlerde kullanýlan sert plastik ambalajlar aþaðýdaki gibi sýnýflandýrýlabilir:
Gýda ve Ýçecek Ambalajlarý
- Sakýz ve Þekerleme ürünleri
- Katý ve Sývýyað ambalajlarý
- Peynir ambalajlarý
- Baharat ve benzeri toz gýda ürünleri için ambalajlar
- Süt ve Yoðurt gibi süt ürünleri ambalajlarý
- Et ve Tavuk gibi et ürünleri ambalajlarý
- Salata, Sandviç ve Pastane ürünleri vb. hazýr gýda ambalajlarý
- Meyve Sebze ambalajlarý
- Su, Maden suyu, Meyve suyu, Gazlý içecekler gibi alkolsüz içecek ambalajlarý
Gýda Dýþý Ambalajlar
- Kozmetik ambalajlarý
- Sývý Deterjanlar ve benzeri sývý temizlik ürünleri için ambalajlar
- Kimya sanayi ürünlerinin ambalajlarý
- Yapý,
- Deri,
- Tekstil,
- Otomotiv,
- Diðer kimyasallar için ambalajlar
- Zirai ilaç ambalajlarý
- Ýlaç ve diðer saðlýk ürünlerinin ambalajlarý
Ülkemizdeki sert (rijit) plastik ambalaj sektörü toplam hacminin 2004 yýlýnda yaklaþýk 490.000 ton
olarak gerçekleþtirildiði tahmin edilmektedir. Yýlda ortalama % 6 oranýnda büyüyen sektörün 2007 sonunda
550.000 tonun üzerinde olacaðý söylenebilir. 2013 yýlýnda ise sektörün yaklaþýk 830.000 tonluk bir hacme
sahip olacaðý öngörülmektedir.
Türkiye ambalaj sektörünün toplam büyüklüðünün 2004 yýlý için 4,1 milyon ton olduðu bildirilmektedir.
Tüm plastik ambalajlar bu rakamýn yaklaþýk % 33ünü oluþtururken; sert (rijit) plastik ambalajlarýn ise toplam
ambalaj sektörünün % 12sini temsil ettiði görülmektedir.
Türkiyede kiþi baþýna düþen plastik ambalaj miktarý yaklaþýk olarak 19 kg/yýl olarak hesaplanabilir.
Ancak bu rakamýn içerisinde sert (rijit) plastik ambalajlar, esnek (fleksibýl) ambalajlarda kullanýlan plastikler
ve de büyük torba, çuval ve big bag gibi taþýma ambalajlarý da dahil olacaðýndan, tüketim açýsýndan çok
gerçekçi bir rakam olarak kabul edilmeyebilir. Öte yandan, doðrudan sert plastik ambalaj sektörü rakamlarýna
bakýldýðýnda, ortalama olarak kiþi baþýnda 6 kg/yýl civarýnda bir tüketim olabileceði tahmininde bulunmak
oldukça gerçekçidir.
Türkiye ambalaj sektörünün deðer bazýnda toplam büyüklüðünün 2004 yýlý için 4,1 milyar ABD Dolarý
olduðu öngörülmektedir. Ayný yýl için Türkiye sert (rijit) plastik ambalaj sektör büyüklüðünün deðer bazýnda
yaklaþýk 810 milyon ABD Dolarý mertebesinde olduðu hesaplanmaktadýr. Bu baðlamda toplam ambalaj
sektörü cirosunun yaklaþýk % 20sini sert (rijit) plastik ambalajlar oluþturmaktadýr.
67
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Türkiye ambalaj sektöründe ihracat ve ithalat rakamlarýna bakýldýðýnda, sert (rijit) plastik ambalaj
ihracatýnýn toplam ambalaj ihracatýnda ortalama % 35lik bir paya sahip olduðu görülmektedir.
.:.Tablo 5.3.3. Türkiye Sert Plastik Ambalaj Sektör Profili
2004
2005
2006
490.000
519.000
550.000
Sert Plastik Ambalaj Cirosu (milyon ABD Dolarý)
810
1.040
1.200
Sert Plastik Ambalaj ihracatý (milyon ABD Dolarý)
254
344
407
Sert Plastik Ambalaj Sektörü büyüme hýzý (%)
6
6
6
Sert Plastik Ambalaj hacmi (ton)
Türkiyede toplam plastik ambalaj ihracatýnýn yýllýk ortalama % 20lik bir oranda arttýðý gözlenmektedir.
Sert (rijit) plastik ambalaj sektörünün ise deðer olarak 2004 ile 2005 yýllarý arasýnda % 35 oranýnda; 2005
ile 2006 yýllarý arasýnda ise %18 oranýnda arttýðý bildirilmektedir. 2006 yýlý ambalaj sektörünün toplam
ihracatýnýn (ambalaj makineleri hariç) yaklaþýk olarak 1,570 milyar ABD Dolarý mertebesinde gerçekleþtiði
ve bu rakamýn % 70ini sert (rijit) plastik ambalajlar, (esnek) ambalajlarda kullanýlan plastikler (filmler)
ve de büyük torba, çuval ve big bag gibi taþýma ambalajlarýnýn oluþturduðu rapor edilmektedir. Plastik
ambalajlarýn, ambalaj sektörümüz içerisindeki yeri ve kazandýrdýðý katma deðer çok önemlidir.
Türkiyede üretilen sert plastik ambalajlar baþta Ýngiltere, Almanya, Ýtalya, Fransa, Rusya Federasyonu,
Bulgaristan, Romanya, Ukrayna ve Ýran olmak üzere, birçok ülkeye ihraç edilmektedir.
5.4. SEPA Üyeleri Envanteri
SEPA Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneðinin temel görevi; sert (rijit) plastik ambalaj
üretimini kendilerine meslek haline getirmiþ olan kiþileri bir araya toplayýp, Türkiyede üretilen sert (rijit)
plastik ambalajlarýn uluslararasý piyasalardaki kimliðinin olumlu yönde arttýrýlmasý ve üretimlerinin ulusal
ve uluslararasý normlarda tercih edilen seviyelere çýkarýlmasýný saðlamaktýr. Dernek 2005 yýlýnda aþaðýdaki
15 firmanýn önderliðinde kurulmuþ; daha sonra yeni katýlan üyelerle üye sayýsýný 21e çýkarmýþtýr.
Kurucu Üyeler:
DEREN AMBALAJ
ÖZLER PLASTÝK
SERDAR PLASTÝK
GRAHAM PACKAGING
TEKNÝK PLASTÝK
PLASKO PLASTÝK
ÖZGE PLASTÝK
PLAÞ PLASTÝK
YÖMSER AMBALAJ
MODERN AMBALAJ
WATERTEK
SARTEN AMBALAJ
OBA PLASTÝK
GÖRSEL PLASTÝK
FARMAMAK
Kuruluþtan Sonraki Üyeleri
HUHTAMAKÝ ÝSTANBUL
TOLGA PLASTÝK
ÖZGÜR ATERMÝT
EMÝNÝÞ AMBALAJ
NUHDEM PLASTÝK
ALPLA
68
5.4.1. SEPA Üyelerinin Sektördeki Yeri > SEPA Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneðine
üye 21 firma, Türkiye sert plastik ambalaj sektörünün hacmen yaklaþýk % 30luk payýna sahiptir. Yaklaþýk
140.000 ton/yýllýk üretim gerçekleþtirilmektedir. Üretilen ürünlerin ortalama %10u ihraç edilmektedir.
.:.Tablo 5.4.1. SEPA Üyeleri Envanteri
Beyaz yakalý personel sayýsý
392
Mavi yakalý personel sayýsý
1568
Toplam personel sayýsý
1960
Faaliyetteki tesis sayýsý
29
Toplam kapalý alan (m )
186.000
Üretim kapasitesi (ton/yýl)
140.000
Enjeksiyon makinesi adeti
121
Þiþirme makinesi adeti
190
Termoform hattý sayýsý
95
Kalender hattý sayýsý
10
EPS hattý sayýsý
12
Baský hattý sayýsý
27
Toplam makine adeti
455
2
5.5. Sonuçlar
Tüm dünyada ambalaj üreticileri yeni tasarýmlarýnda:
Daha fazla çevre bilinçli
Diðerlerinden daha farklý
Daha güvenilir
Daha uygun maliyetli
Daha kullanýþlý çözümler öngörmekte ve vaat etmektedir.
Ülkemizde ambalajlarý etkileyen ve yönlendiren anahtar sürücüler ve eðilimler ise þöyle sýralanabilir:
Ambalaj Atýklarý Yönetmeliði
Gýda ile temas eden maddelerin üretimi ve daðýtýmý ile ilgili
Hazýr ambalajlarda biçimsel düzenlemelerle ilgili
Tehlikeli maddelerin ambalajlanmasý ve taþýnmasý ile ilgili
Pira International kuruluþunun WPO - Dünya Ambalaj Örgütüne üye ülkelerin ulusal ambalaj sektörlerinde
yaptýðý son araþtýrmaya verilen yanýtlara göre önümüzdeki 5 sene için ambalajý etkileyecek en önemli konular
þunlardýr:
Bu sýralama ankete katýlan ulusal kuruluþlarýn verdikleri önem puanýna göre yapýlmýþtýr.
69
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Konu
Puan
Saðlýkta bilinçlenme
3,18
Rahat / konfor/ kullanýþlýlýk
3,09
Marka oluþturma / farklýlaþtýrma
2,91
Yeni ambalaj malzemesi geliþtirme
2,82
hareket halinde yaþam tarzý
2,64
Daha küçük hane halký sayýsý
2,36
Daha küçük ambalaj boyutlarý
2,36
Geri dönüþüm / geri kazaným
2.18
Demografik geliþme/Yaþlanan nüfus
2.00
1- Saðlýk bilincinde geliþme: Süpermarketlerde elden ele geçen, ambalajlanmamýþ yaþ sebze meyveler
sýkýþtýrmalar nedeniyle aldýðý travmalar dolayýsýyla çürüme sürecine girmenin yanýnda en az o oranda
kontaminasyona da yol açmaktadýr.
2- Elveriþlilik, rahatlýk, konfor: Gelir seviyesi ile birlikte talepler artmaktadýr.
3- Marka geliþtirmek/farklýlaþtýrmak
4- Yeni ambalaj malzemeleri geliþtirilmesi: Yüksek bariyer özellikli malzemeler, aktif ambalajlama, akýllý
ambalajlama (RFID/Smart Active Labels), nanoteknoloji, ambalajlamada dijital baský gibi.
5- Hareket halinde yaþam tarzý, daha uzun çalýþma saatleri, beslenmeye (gýda alýnmasýnda) daha az
zaman harcamak, hatta hareket halinde tüketimi mümkün kýlan ambalajlara talep geliþtirmekte. Örneðin;
sporcu tüketimine uygun aðýzlýklý þiþeler sývýnýn ölçülü alýnmasýna yardýmcý olarak boðaza kaçmasýný önlüyor
ve hareket halinde yaþam tarzýna da olanak tanýyor.
6- Daha küçük hane halký: Daha fazla sayýda, porsiyonlara ayrýlmýþ ambalaj türleri gerektiriyor. Gýda
ambalajlarý bir defada tüketilecek kadar küçük ambalajlara porsiyon edilmektedir. Hareket halindeki yaþam
tarzýnýn gerekleri yönlendiricidir.
7- Daha küçük ambalaj boyutlarý
8- Çevresel konular: Geri dönüþüm, kalýnlýk/malzeme azaltma/hafifleþtirme gibi.
9- Demografik geliþme / yaþlanan nüfus: Saðlýk ambalajlarý, daha kolay açýlabilir ambalajlar, kolay
okunabilir etiketler veya yaþlýlar için baþka rahatlýk saðlayýcý geliþtirmeler, karþýt olarak çocuklarýn kolay
açýlabilir medikal ambalajlarýndan korunmasý. Yaþlanan nüfus gýda ürünün içeriði kadar ambalajýn fonksiyonu
ile de ilgilidir. Kolay açabilmenin yanýnda aðzý açýk unutulmamalýdýr. Örnekler; Ýlk defa açýldý güvenlik
mühürlü ambalajlar, çocuklara yönelik ambalajlar, görme özürlüler için kabartma iþaretli ambalajlar
Her yýl dünyada toplam 460 480.000 yeni ürün piyasaya sürülmektedir. Gerek tüm dünyada gerekse
ülkemizde faaliyet gösteren tüm ambalaj üreticileri, yeni ürünlerle yerlerini saðlamlaþtýrmayý sürdürmektedirler.
70
Terimler Sözlüðü
Terimler
Sözlüðü
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
.:.Terimler Sözlüðü
Sert Plastik Ambalaj Terimleri Sözlüðü
Ambalaj: Bir ürünü kabul edilebilir kalite düzeyinde tutarak üreticiden tüketiciye kadar geçen daðýtým
zincirinde bir arada tutan, koruyan ve üzerinde gerekli bilgileri bulunduran optimum maliyetli kaplar ve
sargýlar.
Ambalaj standartlarý: Ambalajýn kullaným amaçlarýna uygunluðunun saðlanmasý ve tespit edilebilmesi
için, yetkilendirilmiþ kuruluþlar tarafýndan tespit edilmiþ ve uluslararasý platformda geçerli olan kurallardýr.
Varil / bidon hammaddesinin özelliklerine ait standartlar
Varil / bidon / IBC gibi ambalajlara ait kapak, çember, kafes, palet gibi malzemelerin sahip olmasý
gereken özelliklerine ait standartlar
Ambalajlarýn kalitelerinin ve performanslarýnýn tespiti için oluþturulan standartlar
ABS: Akrilonitril bütadien stiren. Hafif ve sert bir polimerdir. Borular, otomotiv parçalarý, koruyucu
kasklar ve oyuncaklar (örneðin: LEGO) kullaným alanlarýndan birkaçýdýr.
Amorf: Düzenli bir yapýsý olmayan demektir. Polimerler, zincirleri dolaþýk olduðu zaman, amorf ya da
þekilsiz olarak adlandýrýlýrlar. Polimerler, zincirleri sýralý kristaller þeklinde dizili olduðunda amorf deðildirler.
APET: Amorf PET (polietilen teraftalat).
Aromatik: Ayýrt edici esanslý kokularýndan dolayý bu adýn verildiði; baþta benzen, tolüen ve ksilenler
olmak üzere bir grup hidrokarbon. Bunlar, çok çeþitli tüketici ürünler için temel kimyasallardýr. Çok küçük
bir kýsmý kömürden elde edilen aromatiklerin hemen hepsi ham petrol kaynaklýdýr.
Bakelite: Fenol-formaldehit reçineleri ile elde edilen plastik maddelere verilen ticari isim.
Bariyer: Ambalaj sektöründe bu terim çeþitli gazlar, su buharý, uçucu lezzet ve aroma içeren katký
maddelerinin, malzemenin duvarýndan geçiþini engelleme anlamýna gelmektedir.
Basýnç: Bir yüzey üzerine etkide bulunan dik kuvvetin, birim alana düþen miktarý.
Big Bag: Aðýr hizmet veya taþýma amaçlý büyük çuval.
Bilister Ambalaj: Ambalajlanacak ürünün çoðunlukla saydam olan önceden þekillendirilmiþ plastik
kapsüller (kabarcýk) ile taþýyýcý ya da altlýk olarak adlandýrýlan katman arasýnda ambalajlanmasý. Bu iki
malzeme, tutkallanarak, ýsýl olarak yapýþtýrýlarak, zýmbalanarak ya da baþka bir yöntem ile birbirine tutturulur.
Blok kopolimer: Ýki farklý monomer ünitesi, ayný polimer zincirinde birbirlerine eklenirse, o polimere
blok kopolimer adý verilir. Bir blok kopolimerde, monomerlerin tüm gruplarý bir aradadýr. Blok kopolimer,
iki homopolimerin uç noktalardan birbiriyle birleþmesinden oluþmuþ bir polimer olarak düþünülebilinir.
Örneðin, A ve B monomerlerini ele alalým, oluþturacaklarý blok kopolimer þöyle olabilir:
-AAAAAAAABBBBBBB-
73
Sert Plastik Ambalajlar Terimler Sözlüðü
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
Cam: Yüksek ýsýda eritilen ve çabucak soðutularak camsý fakat kristali olmayan bir þekilde katýlaþmasý
saðlanan inorganik bir maddedir. Camýn hemen her inorganik elementten yapýlabilmesine karþýn, cam
ambalajlarýn büyük çoðunluðu, kum (silikon oksit), kireçtaþý (kalsiyum karbonat) ve soda külü (sodyum
karbonat) ile birlikte üretimi kolaylaþtýran, berraklýðýný artýran ve renklendirilmesini saðlayan diðer mineraller
ile karýþtýrýlarak üretilir.
Camsý geçiþ sýcaklýðý, Tg : Bir polimerin moleküllerinin birbirine göre hareket etmeye baþlayarak
kýrýlgan bir camdan çok kauçuk gibi bir madde oluþturmaya baþladýðý sýcaklýktýr.
Canister (Kanister): Çoðunlukla silindir biçiminde olan metal kutu.
CPET: Kristal PET (polietilen teraftalat).
Contamination: Ambalaj malzemesi ile içine konulan malzeme arasýndaki geçirgenlik.
Çapak : Bir plastik prosesinde, üretilen plastik kaplarýn kesilmesinden sonra geriye kalan malzeme
genellikle üretim çapaðý olarak isimlendirilir. Üretim çapaklarýnýn, kapalý devre sistemde yeniden öðütüldükten
sonra sisteme geri kazandýrýlmasý gerekir. Bu üretim çapaklarý termoform prosesinde % 40 60 oranýnda,
þiþirme prosesinde %25- 45 oranýnda olabilmektedirler. Üretim çapaklarý, orijinal hammadde özelliklerinde
olduðundan toplam hammaddenin genel karakteri deðiþmez. Bu yüzden kapalý devre sistemde yeniden
üretime kazandýrýlmalarý ekonomik açýdan çok önemlidir.
Çift eksende yönlendirilmiþ : Bir plastik prosesinde, üretilecek film ya da þiþelik preformun hem makine
boyuna hem de makineye çapraz yönde gerdirilmek suretiyle oriyente edilmesi yani yönlendirilmesi.
Darbe mukavemeti: Herhangi bir ürünün, hasara uðramadan darbelere karþý dayanmasý.
Deformasyon: Bir ürünün dýþ görünüþündeki bozulma.
Dolgu Malzemesi: Kompozit bir polimerde süreksiz faz gibi kullanýlan nispeten etkisiz bir madde.
Dolumcu: Bir ürünü ambalajlayarak piyasaya süren marka sahibi, üretici, temsilci veya ithalatçý.
Ekstrüzyon: Peletlerin (topaklarýn), granüllerin veya toz haldeki hammaddenin eritildiði ve basýnç
altýnda metal bir kalýptan geçirildiði bir termoplastik iþleme yöntemi.
Elastomer: Fiziksel güç karþýsýnda çözülme ve güç ortadan kalktýðýnda yeniden kývrýlabilme özelliðine
sahip düzensiz bir moleküler yýðýn oluþturan polimer. Bir maddenin, esneme ve yeniden eski haline dönme
özelliði onu kauçuk benzeri bir malzeme yapmaktadýr. Endüstriyel yöntemler, molekülleri, esneyebilen,
çekip gerilebilen, sýkýþtýrýlabilen, uzayýp kýsalabilen ürünler haline getirilebilmektedir. Elastomerler, tüm
kauçuk ürünlerin ve birçok yapýþtýrýcý maddenin temel malzemesidir. Örnek: Stiren-bütadien kauçuðu.
Enjeksiyon kalýplama: Erimiþ plastiðin katýlaþmaya elveriþli bir kalýpta basýnç altýnda þekillendirildiði
bir proses.
74
EPS (genleþebilen polistiren): Stirenden elde edilen genleþebilen polistiren, kalýpçýlara polistiren
taneler þeklinde saðlanan bir plastik hammaddesidir. Þiþirme ajaný içeren taneler, koruyucu ambalaj, bina
ve inþaat izolasyonu köpüðü gibi düþük yoðunluklu köpükten malzemeler haline getirilmek üzere iþlenir ve
kalýba dökülür.
Erime akýþ hýzý (MFI): Metal kalýp içerisinden 10 dakikada serbest olarak akan plastik miktarý. MFI bir
polimerin proses esnasýnda erime hýzýný gösterir.
Etilen: Rafineri veya petrokimya iþlemlerinden geri kazanýlan olefin bir hidrokarbon (C2H4). Etilen
çok sayýda kimyasal uygulamada ve tüketici ürünleri üretiminde petrokimyasal hammadde olarak kullanýlýr.
EVOH: Etilen vinil alkol kopolimeri. Deðiþik miktarda (OH) fonksiyonel gruplarýn eklendiði polietilen
kopolimeri. Mevcut oksijen bariyerlerinin en iyilerinden birisidir. Su geçirgenliði yüksektir.
ESCR : Ambalaj malzemesinin kimyasal malzemelere karþý gösterdiði dirençtir. Bidon/varil yüzeyinde
çatlama, delinme , yumuþama, kabarma, renk deðiþimi gibi oluþumlar olarak ortaya çýkar.
Fleksibýl (esnek) ambalaj: Fleksibýl (esnek) ya da kolay katlanabilen malzemeden üretilen ve doldurulup
kapatýldýðýnda kolayca þekil deðiþtirebilen ambalajdýr. 10 75 mikron arasý kalýnlýkta kâðýt, plastik film,
alüminyum folyo ve bunlarýn kombinasyonundan üretilen torba, poþet, vb. ambalajlar.
Geri kazaným: Ambalaj ve benzeri tüm atýklarýn, fiziksel, kimyasal ve biyolojik yöntemlerle bazý iþlemlerden
geçirilmek suretiyle geri dönüþtürülmesi veya yakýlarak enerji elde edilmesi.
GPPS: Çok amaçlý polistiren ya da kristal polistiren.
Graft kopolimer: Oluþtuðu temel zincirden farklý bir polimer türünde polimer zincirlerine sahip bir
polimer.
B
B
B
B
B
B
AAAAAAAAAB
B
B
Granül: Küre veya küçük silindir biçiminde topaklar þeklinde kalýba dökülecek plastik hammadde.
Gýda ile temas eden materyaller yönetmeliði: Gýda ve benzeri ürünlerin ambalajlanmasý ile ilgili Tarým
ve Köyiþleri Bakanlýðý yönetmeliði.
75
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
HDPE: Yüksek yoðunluklu polietilen. Aðýr ambalajlar üretmek için kullanýlan ve lineer zincirlerden
oluþan bir hidrokarbon polimeri. HDPE ekonomik bir malzeme olup iþleme yöntemlerinin büyük bir
çoðunluðu ile iþlenebilir. Neme karþý bariyer özelliði ve kimyevi maddelere dayanýklýlýðý iyidir. Göreceli
olarak düþük bir ergime noktasýna sahiptir. Gaz bariyer özelliði zayýftýr. Evsel pek çok temizlik malzemesinin
þiþesinin üretiminde kullanýlýr. Plastik torbalarýn büyük bir çoðunluðu, enjeksiyon kalýplama yöntemiyle
üretilen içecek kasalarý, plastik boru ve süt þiþeleri gibi plastik ürünlerin üretiminde kullanýlan bir plastiktir.
HMWHDPE: Erime akýþ indisi (MFI) 2 gr/10 dk dan küçük olan ve moleküler aðýrlýðý yüksek olan
polimerlerdir.
HIPS: Darbe mukavemeti yüksek ya da antiþok polistiren.
Homopolimer: Tek bir tür monomerin polimerizasyonu yöntemiyle üretilen polimer.
IBC (Intermediate Bulk Container): Dökme ara ürün ambalajý. Nakliye esnasýnda meydana gelebilecek
zorlanmalara karþý dirençli, metal ve sert plastik gibi rijit, büyük hacimli taþýma ambalajlarýna verilen genel
ad.
IML (ln Mold Labelling): Kalýp içi etiketleme. Isýl olarak yapýþtýrýlabilen yapýþtýrýcý uygulanmýþ, önceden
kesilmiþ etiketlerin, kalýbýn içine plastik hamurunun enjeksiyonundan önce yerleþtirilmesi. Kalýplama
sýrasýnda, yapýþtýrýcý sýcaklýk nedeniyle aktif hale geçer, plastik kap son þeklini alýrken, etiketin yapýþmasýný
saðlar.
Ýyonomer: Sodyum ya da çinko iyonlarýnýn eklenmesi ile modifiye edilen polietilen ve metakrilik asit
kopolimeri. Ýyonomerler yaðlara karþý yüksek oranda dirençli olurlar.
Ýstifleme kabiliyeti: Sert plastik ambalajlarýn, içine malzeme konulduktan sonra belirli þartlar çerçevesinde
üst üste devrilmeden durabilme kabiliyetidir.
Kalenderleme: Bir malzemeyi istenilen kalýnlýða getirmek için kontrollü ýsý, basýnç ve/veya zamanda,
malzemenin bir grup rulodan geçirilme iþlemi.
Kalýp: (a) Bir malzemeyi kesmek ya da o malzeme üzerinde bir þekil oluþturmak için kullanýlan herhangi
bir metal aparat. (b) Haddeleme iþleminde veya metal kutu üretiminde kutuya þeklini vermek için kullanýlan
aparat. Ekstrude edilmiþ plastiði þekillendirmek için kullanýlan aparat.
Kapak: Bir þiþe, kavanoz, kutu ya da ambalajýn içeriðinin yerinde kalmasýný saðlayan her hangi bir kapatýcý
ürün. Çok sýk olarak kapaklar bulunduðu yere vida diþi ile tutturulur. Geçme kapak, týpa kapak, flap þeklinde
kapak ya da ýsýl olarak yapýþtýrýlan kapak gibi çok deðiþik türleri bulunmaktadýr.
Kasa: Taþýma konteynýrý için kullanýlan ve spesifik olmayan bir terim. Yerel ticarette kasa/sandýk kelimesi
oluklu mukavva, sert karton, ahþap, plastik ya da metalden üretilmiþ ambalajlar için kullanýlýr. Deniz taþýmacýlýðý
ya da dýþ ticaret kullanýmýnda kasa/sandýk deyimi ahþap ya da metal kutu için kullanýlýr.
Katalizör: Baþka maddeler arasýndaki kimyasal bir tepkimeye yardým eden veya oluþmasýný saðlayan
ama kendisi tepkimeye girmeyen bir madde.
76
Katký maddesi: Genellikle, ürünlere, özelliklerini güçlendirmek için eklenebilen özel kimyasallarý ifade
etmek için kullanýlan bir terim. Birçok plastik ürün sadece polimerden oluþur. Ürüne uygun bir dizi özellik
elde edilebilmesi için polimer, üretim iþlemi veya imalat sýrasýnda hemen hemen her zaman baþka öðeler
veya katký maddeleri ile birleþtirilir. Darbe direncini artýrýcýlar, renklendiriciler, güçlendiriciler, plastikleþtiriciler
ve stabilizatörler bunlarýn arasýnda yer alýr.
Kaynama çizgisi (weldline): Þiþirme prosesinde parisonun sýkýþtýrýlmasý ile oluþan doðrusal çizgi
þeklindeki bölge
Koekstrüzyon: Ýki ayrý hammaddenin eþ zamanlý olarak tek bir kalýptan ekstrüzyonu ile iki farklý
malzemenin ergiyerek tek bir yapýyý oluþturmasý. Ýki malzeme, temas ettikleri noktalar hariç, kendi özelliklerini
korur.
Kompozit: Özel bir uygulama için iki veya daha fazla malzemenin, kendi özelliklerinden daha iyi
özelliklere sahip oluþturduklarý katý bir malzeme. Daha özel olarak, bu terim plastik gibi yapýsal bir malzemenin
içine elyaf bir malzemenin konulmasý örneði verilebilir. Cam elyaf ile güçlendirilmiþ plastik malzeme, oldukça
iyi bilinen ve günlük kullanýlan malzemelerdendir. Kompozitler, rijit olmalarý, hafif olmalarý ve ýsýya karþý
dayanýklýlýklarýndan dolayý havacýlýk ve uzay sanayiinde yaygýn olarak kullanýlmaktadýrlar.
Konteynýr: (a) Genel olarak, ambalajlanan ya da taþýnacak ürünleri içeren kapalý kutu. (b) Daha küçük
ambalajlarla doldurulabilinen büyük ve tekrar kullanýlabilen kapalý kutu.
Kopolimer: Bir polimer oluþturmak üzere birlikte polimerleþtirilmiþ iki farklý monomerin oluþturduðu
malzeme. Bazen iki monomerik birimden fazlasýný içeren polimerler için de kullanýlýr. Üç yaygýn kopolimer
tipi, blok kopolimerler, aþýlý (graft) polimerler ve "random" yani düzensiz kopolimerlerdir.
Kompresyon testi: Sert plastik ambalajlarýn, belirli yüklere belirli sürelerle dayanma mukavemetinin
ölçülmesidir
Kristal polimer: Molekül yapýsý son derece düzenli olan plastiklere kristal polimerler denir.
Kristalleþme: Bir kütle içinde düzenli þekilde moleküller oluþmasýdýr. Bu durum, malzemenin fiziksel
özelliklerinin ve özellikle ýþýk kýrýlma özelliðinin deðiþmesine neden olur.
Laminasyon: Çeþitli farklý malzemelerin tek bir tabaka oluþturacak þekilde bir araya getirilmesi iþlemi.
Ana malzemeler, kaplama, astarlama veya yapýþtýrýcý malzemeler ile birbirine yapýþtýrýlýr.
Levha: Rulo þeklinde olmayýp düz levha (plaka) þeklinde olan plastik ya da diðer tür malzeme. Bir
filmden daha kalýn ve genellikle 75 80 mikron üzerinde olan düzgün plastik malzeme.
Levha ekstrüzyonu: Plastik eriyiðin bir perde þeklinde soðutulup, merdaneler üzerine ekstrude edilmesi
yöntemiyle plastik levha üretim yöntemi.
LDPE: Alçak yoðunluk polietilen. Aðýrlýklý olarak film uygulamalarýnda ürünün dayaným, esneklik ve
saydamlýðýna baðlý olarak kullanýlan bir plastik. Tipik kullaným alanlarý, market ve alýþveriþ torbalarý, ambalaj
filmi gibi kullanýmlardýr. Buna ilaveten esnek kapak, þiþe ve elektrik uygulamalarýna ve kolay iþlenebilme
özelliklerinden dolayý kablo üretiminde kullanýlýr.
77
Sert
P lastik
A m b al a j l a r
LLDPE: Lineer alçak yoðunluk polietilen. Aðýrlýklý olarak film uygulamalarýnda buna ilaveten kablo
kýlýfý, oyuncak, kapak, kova, kutu, þiþe ve boru üretiminde kullanýlan bir plastik hammadde. LDPEye göre
gerilme, çarpma ve delinmeye karþý daha fazla direnç gösterir. Çevre koþullarýna karþý gerilim direnimi daha
yüksek ince filmler üretilebilir. Buna karþýlýk parlaklýðý azdýr ve ýsýya dayanýmý düþük olduðundan iþlenmesi
daha zordur.
Masterbatch: Plastiklerin renklerini veren pigmentleri ihtiva eden boyar maddelerdir.
Metalize etme: Metal olmayan yüzeye ince bir metal kaplama uygulamasýdýr. Bu iþlem bir kimyasal
bozunma ya da metal yüzeyi bir vakum odasýnda buharlaþtýrarak açýða çýkarma þeklinde yapýlabilir.
Metalosen Katalizörü: Bir polimerin moleküler yapýsý ve özellikleri üzerinde kapsamlý üretim kontrolü
saðlayan katalizörler. Bu yeni katalizörün diðer katalizörlerden en büyük farký, üretilen her bir polimerin
tekdüzen içinde olmasý, böylece polimer uyuþmasýnýn oluþmasý için özdeþ moleküllerden veya þablonlardan
meydana geliyor olmasýdýr. Tek bir katalitik alanýna sahiptir ve katalizör molekülünün yapýsýyla, artýrýlmýþ
sertlik veya daha fazla berraklýk gibi belirli özellikleri olan farklý polimerik yapýlarýn oluþturulmasý için
oynanabilir.
Monomer: Bir polimer oluþturmak üzere kendi cinsinden moleküllerle veya benzer türde bir molekülle
baðlanan moleküler bir birim. Örneðin stiren monomerleri birbirleriyle birleþerek, polistiren olarak bildiðimiz
plastiði oluþturur.
Migrasyon limitleri : Plastiklerin yapýsýndaki malzemeler , gýda ve benzeri çözücülerle temas ettiði
yüzeylerde 10mg/dm2 den daha fazla çözünürlük vermemelidirler.
Naylon: PA yani poliamidler için genel isim. Dibazik asit ve aminin reaksiyonu sonucu oluþan bir
polimer. Ambalajlama uygulamalarýnda naylon hammaddesinden film ya da levha imal edilir. Bu malzemeler
þeffaf olup, çok iyi oksijen bariyer özelliðine sahiptirler. Nem bariyer özellikler zayýf olup, ýsýl yapýþmazlar.
Olefinler: Olefinler, doðal gaz ve ham petrol gibi hammaddelerden temel maddelerin parçalanmasý ile
elde edilmiþ petrokimya türevleridir. Baþlýca olefin ürünleri arasýnda etilen, propilen, bütadien ve C4 türevleri
yer almaktadýr. Olefinler, kimyasal anlamda, çift baðlý hidrokarbonlar olan alkenler olarak bilinmektedir.
Çift bað, tekli baðdan daha güçlü olmasý açýsýndan önemli, ama tepkimeye girme eðilimin de daha fazla
olduðu anlamýna geliyor. Bu yüksek tepkime eðilimi, olefinleri çok sayýda petrokimyasal ara ürün ve plastik
ürünün üretimi için ideal hammadde yapýyor.
Palet: Verimli ve etkili daðýtýmý gerçekleþtirmek için bir grup ambalajýn üzerinde birleþtirildiði bir
platform. Paletler, ahþap, plastik, metal, elyaflý karton ya da baþka bir malzemeden üretilebilir. En çok
kullanýlan palet ebadý 800mm x 1200mm ve de 1000mm x 1200mmdir.
Parison: Bir kalýbýn içerisine yerleþtirilip þiþirilerek þiþe vb. ürüne dönüþtürülecek ekstrude edilmiþ tüp
biçiminde sýcak plastik hamur.
PC: Polikarbonat. Darbelere karþý olaðanüstü dayanýklýlýk sergileyen ve büyük su damacanalarýnda veya
iade edilip tekrar kullanýlan süt þiþelerinin üretiminde kullanýlmaktadýr.
Ayrýca darbelere karþý bariz dayanýklýlýk özelliði gerektiren uygulamalarda kullanýlýyor. Þimdiki fiyatý, onun
pek çok ambalajlama uygulamasýnda kullanýmýný engellemektedir.
78
PE (Polietilen): Nem ve kimyasallara karþý dirençli, özellikle ambalajlamada kullanýlan hafif, çok çeþitli
tipleri bulunan bir etilen polimeridir. Çöp torbasý, süt kutusu, þampuan kutularý, buz kalýplarý ve kablo
üretiminde kullanýlýr.
PEN: Polietilen naftalat. Endüstride yaygýn olarak kullanýlan PETin yerini alabilecek, yeni nesil bir
polyesterdir. Mekanik özellikleri PETe göre daha iyi; gaz geçirgenliði de çok düþüktür.
PET: Polietilen teraftalat. Diabazik asit ve glikolun reaksiyonu sonucu elde edilen polimerlere polyester
denir. PET ise teraftalik asit ve etilen glikol reaksiyonu ile meydana gelen bir polyesterdir. Bu ürünün doðru
adý polietilen teraftalat olup çoðunlukla PET þeklindeki kýsaltmasý kullanýlýr. PET en yüksek kopma
mukavemeti ve sertlik özelliðine sahip, her ýsýda kullanýlabilen bir malzemedir. Berraklýðý ve bariyer özelliði
de oldukça iyidir. PET filmler yüksek mukavemet yüksek kullaným ýsýsý derecelerinde kullanýlabilir. En büyük
kullaným alaný gazlý içecek þiþeleridir.
Plastifiyan: Plastik hammaddeye eklendiðinde esnek, yumuþak ve kolay iþlenebilir hale gelmesini saðlar.
En önemli plastifiyanlar; insan yapýmý organik kimyasallar olan adipat ve ftalat gibi esterlerdir. Bunlar polimer
ürünün fiziksel özelliklerini belirleyen en önemli bileþenlerdir. 300 den fazla plastifiyan çeþidi vardýr ancak
en çok ftalatlar kullanýlýr.
Plastik: Þekillendirilmesi mümkün olan malzemedir. Plastikler, çok kolay þekil alan ve molekül aðýrlýðý
yüksek sentetik polimerler olarak tanýmlanýr. Birçok yerde plastik ve polimer kelimesi birbirinin yerine
kullanýlabilmektedir.
Polimer: Monomerlerin bir araya gelmesiyle oluþmuþ yapýlar. Belli tekil moleküller (monomerler) bir
araya geldiðinde ve zincir biçiminde birbirlerine baðlandýklarýnda bir polimer oluþturmuþ olurlar. Örneðin
en bilinen sentetik polimerler olan polistiren, polipropilen ve polivinil klorür gibi plastikler çok fazla büyük
sayýda monomer içerir. Bir polimeri oluþturan kimyasal tepkimeye polimerleþme (polimerizasyon) denir.
Polimerleþme Polimerizasyon: Monomerlerin polimerler oluþturmak üzere uzun zincirler halinde
birleþmesi süreci. Genellikle yüksek ýsý veya basýnç veya bir katalizörü gerektirir. Çok fazla sayýda, nispeten
basit molekülün büyük bir zincirimsi molekül oluþturduðu bir kimyasal tepkimedir.
PS (Polistiren): Polistren modifiye edilmediði takdirde sert, kýrýlgan ve son derece saydam bir malzemedir.
Termoforming (ýsý ile þekillendirme) yöntemiyle tek kullanýmlýk kap, kapak, vb. ambalajlarýn imalinde
kullanýlýr.
PP (Polipropilen): Propilen gazýnýn polimerizasyonu yöntemiyle elde edilen bir polimerdir. PPnin
yumuþama noktasý PEden daha yüksek olup, yüksek sýcaklýklarýn önemli olduðu durumlarda, örneðin; sýcak
dolum yapýlan ambalajlarýn üretiminde kullanýlýr. Ekstrüzyon - þiþirme kalýplama ve enjeksiyon kalýplama
yöntemiyle üretilen PP ürünler düþük ýsýlarda iyi performans sergilemezler.
Preform: Enjeksiyon kalýplama yöntemiyle elde edilmiþ ve daha sonra þiþirme kalýplama yöntemiyle
þiþeye dönüþtürülecek biçimde olan ürün.
Propilen: Rafinerilerde katalitik krakerleriyle ve petrokimya tesislerinde buhar krakerleriyle üretilen üçkarbonlu olefin (C3H6). Propilen renksiz, yanýcý, gaz halinde hidrokarbondur. En önemli türevi polipropilendir
(PP).
79
Sert
P l asti k
A m b al a j l a r
PVC: Polivinil klorür. Düþük maliyetli ama teknik performansý yüksek çeþitli plastik uygulamalarda
kullanýlan bir vinil klorür monomeridir. PVC den boru, profil, ayakkabý, kablo, oyuncak, týbbi cihazlar,
ambalaj ve kýrtasiye malzemeleri vs üretilir. Kullaným alaný çok geniþtir.
Reçine: Belirli bir erime noktasý olmayan, karmaþýk bir katý veya yarý katý organik maddeler bir bileþimi.
Örneðin, hidrokarbon hammaddelerden meydana getirilmiþ plastik reçineler. Reçine sözcüðü plastik
endüstrisinin ilk yýllarýna kadar geri gitmektedir; baþlangýçta bu sözcük doðal bir reçine olan "shellac" maddesi
veya diðer doðal reçineler gibi kendiliðinden oluþan þekilsiz katý maddeler için kullanýlmaktaydý.
Random kopolimer: Ýki farklý tipte monomer ayný polimer zincirinde birleþtiklerinde buna kopolimer
adý verilir. Random bir kopolimerde, iki monomer birbirlerini herhangi bir sýrada izleyebilir. Örneðin, A ve
B adýnda iki monomer þu þekilde sýralanabilir:
-AABABBABARijit: Sert ve esnemez.
Solvent: Çözücü. Gerçek bir çözeltide, içinde çözünen moleküllerin çözündüðü sývý ortam.
Stiren: Petrol ve doðalgaz yan ürünü olarak elde edilen berrak, renksiz sývý halde bir maddedir. Ayrýca
doðal olarak da bulunur. Stiren genellikle dayanýklý, esnek ve ýþýk geçirgen plastik malzemelerin üretimi için
kullanýlýr.
Þiþe: Ýnce boynunun çapý gövdesinden daha küçük ve içerdiði malzemeyi yerinde tutmak için kapak
takýlabilecek bir ambalaj türü. Dar boyunlu bir konteynýr, bir kavanoz ya da büyük aðýzlý bir konteynýr ile
karþýlaþtýrýlýr. Þiþenin kesiti yuvarlak, oval, kare, dört köþe ya da bunlarýn karýþýmý olabilir. Þiþeler genel olarak
cam ya da plastikten üretilebildiði gibi cam ya da metalden de üretilebilir.
Þiþirme kalýplama: Plastik hamurunu, içi boþ bir kalýpta geniþleterek, þiþe ya da benzeri bir ambalaj
oluþturma iþlemi. Kalýptan elde edilen ve istenilen ölçüde kesilen parçalar (parison) genellikle ekstrüzyon
þiþirme kalýplama makinesine ekstrude edilir.
Termoform: Isý ile þekillendirme. Termoplastik bir levhanýn çalýþma sýcaklýðýna ýsýtýlarak ýsý veya basýnç
ile son þekline getirilmesi iþlemi.
Termoplastik: Soðuk iken katý halde bulunan, ýsý ile ise akýþkan ve çok defa yeniden þekillendirilebilir
hale gelebilen plastik türü.
Termoset: Ýki ya da daha fazla kimyasal bileþiðin reaksiyonu sonucu oluþan bir tür plastiktir. Termoset
plastikler reaksiyon sýrasýnda ve hala sývý halde iken kalýplanarak çeþitli þekillere sokulabilir. Reaksiyon sona
erdiðinde oluþan ürün katý, dayanýklý ve yeniden þekillendirilemeyen bir üründür.
Tehlikeli kimyasal: Yanýcý, yakýcý, patlayýcý, parlayýcý, korozif, cildi tahriþ edici, radyoaktif olan malzemeler
tehlikeli kimyasal maddeler kapsamýna girerler.
Üretim çapaðý : (bakýnýz çapak )
80
UV koruma: Güneþin zararlý ýþýnlarýnýn (UV ýþýnlar) ambalaj malzemesine ve içerisindeki malzemeye
zarar vermemesi için yapýlan iþlem.
UN Ýþareti: Bakýnýz Bölüm 1.3.
Viskoelastiklik: Bazý sývýlarýn uygulanan gerilime karþý gösterdikleri akýþkanlýk ve esneklik özelliklerini
tanýmlar. Genelde eriyik polimerlerde, konsantre polimer çözeltilerinde ve konsantre zamk görünüþlü
daðýlýmlarda incelenir.
Yoðunluk: Bir maddenin birim hacim baþýna kütlesi. Polietilen için, çoðu nihai ürün özelliklerini etkileyen
önemli bir parametredir. Doðru SI (Uluslararasý Birimler Sistemi) birimi kg/m3 olmasý gerektiði halde,
yoðunluk çoðunlukla g/cm3 cinsinden verilir.
YYPE: Bakýnýz HDPE.
81
SEPA - ASD Ortak Yayýnýdýr.

Show - SEPA - Sert Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneği

Transkript

Benzer belgeler

Plastik Ambalajlar Genel Takdimi

değerli madde bidonu - ALBA Braunschweig GmbH

Eylül - Ekim 2006

Metal ve Plastik için Polish