Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Yapılacak Binaların

Transkript

ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERĠNDE DOĞAL VE
KÜLTÜREL DEĞERLERE UYUMLU YERLEġĠM VE YAPI
MODELLERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ
2. KĠTAP
TASARIM REHBERĠ
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı
Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı
ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERĠNDE DOĞAL VE
KÜLTÜREL DEĞERLERE UYUMLU YERLEġĠM VE YAPI
MODELLERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ
2. KĠTAP
TASARIM REHBERĠ
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı
Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı
HAZIRLAYAN
KONTROL
ONAY
Koordinatör:
Adnan GÖDEK
(ĠnĢaat Mühendisi, 1983, Dokuz Eylül Üniversitesi)
Editör:
S. Uygar ATAMAN
(Peyzaj Mimarı ve Kentsel Tasarımcı, 2000, Bilkent Üniversitesi)
ġehir Plancısı:
Ozan ERDOĞAN
(ġehir Plancısı, 2002, ODTÜ)
Mimar:
Hale HÖKELEKLĠ
(Mimar, 2004, Süleyman Demirel Üniversitesi)
Çevre Mühendisi:
Prof. Dr. AyĢenur UĞURLU
(Çevre Mühendisi, 1992, University Of Birmingham)
Biyolog:
Uzm. HaĢim ALTINÖZLÜ
(Biyoloji, 1990, Hacettepe Üniversitesi)
Sosyolog:
Prof. Dr. Suavi AYDIN
(Sosyoloji, 1988, Hacettepe Üniversitesi)
ĠÇĠNDEKĠLER
1.
2.
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
3.
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
3.6.
4.
4.1.
4.1.1
4.1.2
4.1.3
4.1.4
4.2.
4.2.1
4.2.2
4.2.3
4.2.4
5.
5.1
5.2
5.2.1
5.2.2
5.2.3
5.2.4
5.2.5
5.3
5.3.1
ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLER
ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERĠN TEMEL ÖZELLĠKLERI
Ġyi Bir Doğal Çevre
BeĢeri Yapılarda Sağlıklı Bir Dengenin Sağlanması
Ġyi YaĢam ġekli AlıĢkanlıkları
Dinamik Ve Verimli Bir Ekonominin Sağlanması
Kalite Faktörleri
ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERĠN
SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠNĠN SAĞLANMASI
Planlama
UlaĢım
Enerji
Atık Kontrolü
Doğal Çevre, Doğal Kaynaklar,
Besin Maddeleri Ve YeĢil Alanlar
Sağlık
ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠM ALANLARININ
SEÇĠMĠNDE KULLANILACAK KRĠTERLER
Kırsal Planlama Kriterleri
Arazi Kullanımı
Nüfus Yoğunluğu
UlaĢım
Mimari
Kentsel Planlama Kriterleri
Arazi Kullanımı
Nüfus Yoğunluğu
UlaĢım
Mimari
ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMĠN ENERJĠ VE
ALTYAPIYA ĠLĠġKĠN GENEL KRĠTERLERĠ
Çevreye Duyarlı YerleĢimlerde Atık Yönetimi
Katı Atık Yönetimi
Evsel Katı Atıklarda bulunan ve biyolojik
olarak bozunan organik maddelerin iĢlenmesi
Inorganik Atıkların Yönetimi
Endüstriyel Atıklar
ĠnĢaat Ve Hafriyat Atıkları
Arıtım Çamuru
SU TÜKETĠMĠNĠN AZALTILMASI VE
ATIKSULARIN BERTARAFI
Suyun yeniden kullanımı
1
2
3
3
3
4
4
5
5
5
5
5
6
6
7
7
7
7
7
8
8
8
8
8
8
9
9
9
11
12
12
12
12
13
14
i
5.3.2
5.3.3
5.3.4
5.3.5
5.4
5.4.1.
5.4.2.
5.5
5.5.1.
6.
6.1.
6.1.1.
6.1.2.
6.1.3.
6.2.
6.2.1.
6.2.2.
6.2.3.
6.2.4.
6.2.5.
6.2.6.
6.2.7.
6.2.8.
6.3.
6.3.1.
6.3.2.
6.4.
6.4.1.
6.4.2.
6.4.3.
6.4.4.
6.5.
6.5.1.
6.5.2.
6.6.
6.6.1.
6.6.2.
6.7.
6.7.1.
6.7.2.
Suyun Yeniden Kullanım Alanları
Gri Su
Evsel Atık Suların Arıtımı
YerleĢimler Ġçin Verimli Ve Az Enerji
Tüketen, Atık Su Arıtma Teknolojileri
HAVA KĠRLĠLĠĞĠ
Ġç Ortam Hava Kirliliği
Ġç Mekanlarda Havanın Temizlenmesi
EKOLOJĠK YERLEġĠMLERDE ENERJĠ
Enerjinin tam ve verimli kullanımı
ÇEVREYE DUYARLI YAPI MODELĠ TASARIM KRĠTERLERĠ
MEKANSAL KRĠTERLER
Yapının en uygun Ģekilde yönlendirilmesi
Yapının sade ve basit formda,
bütüncül biçimde planlanması
Tasarımda bölgenin mevcut mimari özgün
karakteristiğinin devam ettirilmesi
YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI
Geleneksel malzemeye uyumlu malzeme kullanımı
Geri dönüĢtürülebilen malzeme kullanımı
DüĢük enerjili malzeme kullanımı
Dayanıklı malzeme kullanımı
Teknolojik yeniliklere uyumlu malzeme kullanımı
Çevreye Duyarlı Yapılarda Kullanılabilecek Malzemeler
Malzeme tedarik yerinin uygunluğu
Yapının kimliğini belirleyen yapı elemanları
ENERJĠ
Enerji Ġhtiyacının Azaltılması
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı
ĠÇ MEKAN HAVA KALĠTESĠ
Gün ıĢığından yararlanma
Havalandırma
DüĢük düzeyde zararlı gaz yayan malzeme kullanımı
Aydınlatma
SU
Su tüketiminin azaltılması
Yağmur suyunun toplanması ve kullanılması
ATIK
Evsel katı atıklar
Evsel Atık su
KENTSEL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ
MEKANSAL KRĠTERLER
14
14
18
19
19
21
22
23
23
25
25
25
25
26
26
26
26
27
27
27
29
34
34
39
39
43
54
54
54
55
55
55
55
56
57
57
58
61
61
61
ii
6.7.3.
6.7.4.
6.7.5.
6.7.6.
6.8.
6.8.1.
6.8.2.
6.8.3.
6.8.4.
6.8.5.
6.8.6.
7.
7.1.
7.1.1.
7.1.2.
7.1.3.
7.1.4.
7.1.5.
7.1.6.
7.1.7.
7.2.
7.2.1.
7.2.2.
7.2.3.
7.2.4.
7.2.5.
7.3.
7.4.
7.4.1.
7.4.2.
7.4.3.
7.5.
7.5.1.
7.5.2.
7.5.3.
8.
8.1.
8.1.1.
8.1.2.
ENERJĠ
SU
ATIK
KIRSAL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ
MEKANSAL KRĠTERLER
ENERJĠ
SU
ATIK
YERLEġĠMLER ĠÇĠN DEĞERLENDĠRME
VE DERECELENDĠRME
SÜRDÜRÜLEBĠLĠR ALANLAR
Alanın Doğru Kullanımı
Doğal YaĢam Ortamını Korumak Ve/Ya ĠyileĢtirmek
Açık YeĢil Alanların Korunarak YerleĢim
Alanında Doğal Halinde Bırakılması
Altyapı Ve Sosyal Hizmetlere Yakınlık
Kahverengi Alanların Kullanılması
Ve Değerlendirilmesi
Isı Adası Etkisi
Aydınlatma Kirliliğinin Azaltılması
ULAġIM
Yaya
Bisiklet Kullanımı
Toplu TaĢım
DüĢük Karbon Emisyonlu ve Yakıt Verimli Araçlar
Otopark Düzenlemesi Ve Yönetimi
YAPI
ENERJĠ
Enerji Verimliliği ve Yenilenebilir Enerji Kullanımı
Yağmur Suyunun Toplanması
Açık YeĢil Alanlarda ve Konutlara
Ait Bahçelerde Suyun Verimli Kullanımı
ATIK YÖNETĠMĠ
Katı Atıklar
Hava Kirliliği
Gürültü Kirliliği
YAPILAR ĠÇĠN DEĞERLENDĠRME VE DERECELENDĠRME
Suyun Verimli Kullanımı
DüĢük Tazyikli Tesisat
Yağmur Suyunun Denge Tanklarında Toplanması
61
63
63
63
64
64
64
64
65
66
66
67
67
68
68
69
69
70
70
71
71
71
72
72
73
73
74
74
74
75
75
76
76
76
77
78
78
78
78
iii
8.1.3.
8.2.
8.2.1.
8.2.2.
8.2.3.
8.3.
8.3.1.
8.3.2.
8.3.3.
8.4.
8.4.1.
8.4.2.
8.4.3.
8.4.4.
8.4.5.
8.4.6.
8.4.7.
8.4.8.
8.4.9.
8.4.10.
8.5.
8.6.
8.6.1.
8.6.2.
Gri Suyun Ayrı Toplanması
ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ VE
YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI
Enerji Verimliliğinin Sağlanması
Yenilenebilir Enerji Kullanımı
Temel Soğutucu Gaz Yönetimi
MALZEME VE KAYNAK TEMĠNĠ
Malzemelerin Ve/ya Binanın Tekrar Kullanımı
Yenilenebilir Malzeme Kullanımı
Yerel Malzeme Kullanımı
MEKAN KALĠTESĠ VE SAĞLIKLI YAġAM
OLUġUMUNA DAĠR KRĠTERLER
Taze Hava GiriĢinin Ġzlenmesi
ArttırılmıĢ Havalandırma
Ġç Mekan Hava Kalitesi Yönetim Planı
DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı:
YapıĢtırıcılar ve Ġzolasyon Malzemesi
Boyalar ve Kaplamalar
DöĢeme Sistemleri
Kompozit AhĢap ve Fiber Malzemeler
Aydınlatma
GünıĢığı
Manzara
TASARIMDA YENĠLĠK
ATIK YÖNETĠMĠ
Atık Su
Katı Atıkların Toplanması
78
79
79
79
80
80
80
81
81
82
82
83
83
84
84
84
85
85
85
86
86
87
87
87
iv
1. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLER
Çevreye Duyarlı YerleĢimler çok merkezli, toplu taĢıma odaklı kentsel
sisteme bütünleĢmiĢ kompakt, yaya odaklı, karma kullanımlardan oluĢan
yerleĢimlerdir. YeĢil alanlar ve kültürel miras objeleri ile bütünleĢtirilen
kamusal alanlar, yaĢamak ve çalıĢmak için baĢarılı Ģekilde tasarlanmıĢ
yerleĢimlerin en önemli etkenlerinin baĢında gelir. Çevreye duyarlı
yerleĢimlerde dahil olan tüm etmenler (Kamu kurumları, iĢ dünyası,
yerleĢimciler, vb.) yaĢanabilir bir çevreden gerçekten yararlanabilmeli
(sakin, güvenli, sağlıklı, vb.) ve daha düĢük maliyetlerle temel ihtiyaçlarını
karĢılamalıdır (altyapı yatırımları, vb.). Çevreye duyarlı yerleĢim modellerinin
araç kullanamayanlara, çocuklara, yaĢlılara ve engellilere özel, oldukça
önemli, hareketlilik ve eriĢilebilirlik seçeneklerini artırmak gibi faydalarının
da olması gerekmektedir.
KarmaĢık bir süreç olan çevreye duyarlı yerleĢimin planlanması, baĢarılı
olabilmek için bütünleĢmiĢ bir yaklaĢım gerektirir. Bu planlarda dikkat
edilmesi gereken ana konu: Yer seçilmesi, yerleĢim biçimi, ulaĢım altyapısı
ve enerji sistemleridir. 1
ġekil 1-1: Çevreye Duyarlı YerleĢimin Amaçları
(Ecocity, Book II “How To Make It Happen”, Avusturya, Edited by: Philine Gaﬀron, Gé
Huismans, Franz Skala, 2008.)
1
Ecocity, Book II “How To Make It Happen”, Avusturya, Edited by: Philine Gaﬀron, Gé
Huismans, Franz Skala, 2008.
1
2. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERĠN TEMEL ÖZELLĠKLERĠ 2
 Verimli olarak entegre bir yerleĢim (yerel ekosistemle de entegre
olmuĢ) oluĢturmak için; bölgeye ekolojik bir değer kazandıran, toplum
tarafından kabul edilebilir, stabil bir ekonomiye sahip, ve çevreye
minimal etkisi olan bir eko-yerleĢim planlamak için bazı kriterlerin
bulunması gerekmektedir.
 Biyolojik çeĢitliliğin, ve yerel yabani bitkilerin maksimize edilmesi (vahĢi
yaĢamın yerleĢim ve etrafına hareketliliği engellenmeyen).
 Enerji verimli binalar.
 Sürdürülebilir yöntemlerle maksimum oranda kendi enerjisini yerel
kaynaklardan sağlaması.
 Sık, rahat ve tercih edilen toplu taĢım sistemi bulunan (içeride ve
yerleĢimler arasında), insanlar tarafından kolay eriĢilebilir olması ve
insanlar tarafından tercih edilmesi,
 Sosyal yapılar (okul, spor alanları, dükkanlar, parklar ve sağlık
merkezleri) burada yaĢayanlar için güvenli ve yürüyerek ya da bisikletle
kolay ulaĢılabilen yerlerde bulunmalı.
 Bütün belediye, eğlence ve eğitim yapılarının burada yaĢayanlar için ve
yürüyerek, bisikletle ya da toplu taĢım araçları ile kolay ulaĢılabilen,
ayrıca dıĢarıdan gelecek ziyaretçiler için de uygun olmalıdır.
 Nüfus ve nüfus yoğunlu açısından servis ve birimlerin ekonomik olarak
sağlanması.
 Yayalar için güvenli ve rahat bir çevre sağlanması.
 OlgunlaĢmıĢ ağaçların sınırsız büyümesi için yeterli alan bırakılması.
 Yağmur suyunun dengeleme havuzları ve göletleri, ya da yolların
kenarında kanallar halinde biriktirilmesi.
 Ticari aktiviteler burada ve yakın çevrede yaĢayanlar için yürüyerek,
bisikletle ya da toplu taĢım araçları ile kolay ulaĢılabilmeli.
 Yakın çevrede yaĢayanların ulaĢımından dolayı yerleĢimin olumsuz
etkilenmemesi, tren yolunun tercih edilmesi.
 At binme, golf sahaları, piknik alanları, yürüyüĢ ve bisiklet gezi yolları
ve balık tutmak için göletler gibi rekreasyon alanlarının bulunması.
 Bütün yerleĢime yetecek ölçüde yerel sebze-meyve üretiminin
yapılması.
 Modern iletiĢim çeĢitlerinin bütün yaĢayanlar için mevcut olması,
böylece birçok aktivite için gitmelerine gerek kalmaması.
 Burada oturan bütün insanlar için adaletli bir gelir ve fırsatların
sağlanması.
2
(Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)
2
2.1. Ġyi Bir Doğal Çevre 3
•
DıĢ Hava Kalitesi.
•
Tanım: DıĢ ortam hava kalitesi en azından Hava Kirliliği Kontrol
Yönetmeliği standartlarını sağlaması gerekir. SO2 ve NOx standartları
yılın 155 gününde sağlanmalıdır.
•
Ekolojik yerleĢim sınırları içindeki suların kalitesi.
•
Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğindeki I. Sınıf standartları
sağlamaları gerekir.
 ÇeĢme sularının kalitesi:
ÇeĢmelerden akan bütün suların içilebilir olması gerekir.
 Gürültü Kirliliği Seviyesi
Kentsel alanlarda gürültü seviyesinin ulusal standartları sağlaması
gerekir.
 KiĢi baĢına (GDP) Karbon emisyonları:
Ekolojik yerleĢimlerde kiĢi baĢına karbon emisyonlarının 150 ton-C
US$1 million‟u aĢmaması gerekmektedir.
2.2. BeĢeri Yapılarda Sağlıklı Bir Dengenin Sağlanması 4
 YeĢil Bina yüzdesi
Ekolojik yerleĢimlerdeki bütün binalar yeĢil bina standartlarını
sağlamalıdır.
 Yerel Bitki örtüsü
Ekolojik yerleĢimlerdeki bitki çeĢitlerinin en az % 70‟inin yerel
bitki/vejetasyondan oluĢması.
 KiĢi baĢına yeĢil alan miktarı
KiĢi baĢına yeĢil alan miktarı en az 12 m2 olmalıdır.
2.3. Ġyi YaĢam ġekli AlıĢkanlıkları 5
 KiĢi baĢına düĢen su miktarı
Günlük kiĢi baĢına düĢen su tüketiminin 120 litreyi aĢmaması
istenmektedir.
 Günlük kiĢi baĢına üretilen evsel katı atık miktarı
KiĢi baĢına günlük katı atık üretim miktarının 0.8 kg‟ı aĢmaması
istenmektedir.
 YeĢil ulaĢımın oranı
Ekolojik yerleĢimlerdeki seyahatlerin %90‟ının yeĢil ulaĢım olarak
gerçekleĢtirilmesi gerekir. YeĢil ulaĢımdan kasıt motorize olmayan
ulaĢımdır: bisiklet, yürüyüĢün yanında toplu taĢım araçları ile seyahatte yeĢil
ulaĢım olarak değerlendirilir.
3
4
5
3
 Toplam geri DönüĢüm oranı
Toplam katı atıkların geri dönüĢtürülen oranının en az %60 olması.
 Ücretsiz rekreasyonel ve spor alanlarına giriĢ
Ekolojik yerleĢimlerdeki bütün halkın rekreasyon ve spor alanlarından
ücretsiz faydalanmaları sağlanmalıdır. Bu yerlere ulaĢım 500 m. yürüme
mesafesi içinde olmalıdır.
 Atık Arıtımı
Ekolojik yerleĢimlerdeki bütün evsel ve tehlikeli atıkların arıtılarak
zararsız hale getirilmesi gerekmektedir.
 Bariyersiz Serbest EriĢilebilirlik
Ekolojik yerleĢimler %100 serbest eriĢilebilir olmalıdır.
 ġebeke Servisleri
Ekolojik yerleĢimin tümünde altyapı hizmetlerine (geri dönüĢtürülen su,
doğalgaz, elektrik ve ısıtma) eriĢilebilirlik sağlanmalıdır.
 Toplu Konut oluĢturulması
Ekolojik yerleĢimlerdeki evlerin en az % 20‟sinin toplu konut alanı
olarak desteklenmesi.
2.4. Dinamik Ve Verimli Bir Ekonominin Sağlanması 6
 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı
Tanım: Ekolojik yerleĢimlerde kullanılan toplam enerjinin yenilenebilir
enerji kaynakları tarafından sağlanan yüzdesinin en az % 20 olması gerekir.
 Kullanma Suyunun Kaynakları
Ekolojik yerleĢimlere sağlanan kullanma suyunun yaklaĢık % 50‟sinin
geri kazanılmıĢ ya da yağmursuyu/gri su gibi kaynaklardan sağlanması.
 Ġstihdam – Barınma – Denge Ġndeksi
Ekolojik yerleĢimlerde çalıĢanların yaklaĢık % 50‟sinin Ekolojik
yerleĢimde istihdam edilmelidir.
2.5. Kalite Faktörleri 7
 YeĢil tüketimden ve düĢük karbon üretiminden dolayı güvenilir ve
sağlıklı bir çevre sağlanması.
 Yenilikçi yönergeler uyarlanarak bölgesel iĢbirliğinin ve civarındaki
çevrenin iyileĢtirilmesinin sağlanması
 Tarihsel ve kültürel değerlerin korunmasının sağlanması.
 Geri dönüĢümle uğraĢan endüstrilerin oluĢumunun ve yakın civarda
faaliyet göstermelerinin sağlanması.
6
7
4
3. ÇEVREYE
DUYARLI
YERLEġĠMLERĠN
SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠNĠN
SAĞLANMASI
Sıfır emisyon teorisinde bütün atıkların kullanımı esastır. Özellikle
endüstride temiz teknolojilerin kullanımı, madde sirkülasyon teknolojisi ve
eko-endüstri teknolojisi, doğal kaynakların tamamının kullanımı ve
sirkülasyonu sağlanarak, hava, su ve toprağa herhangi bir atık bırakılmaz.
Çevreye duyarlı yerleĢimler birleĢik bir sistem olup, doğa, ekonomi ve
toplum gibi üç bileĢeni vardır. Her alt grubun sınırları bulunurken,
birbirlerini tamamlarlar. Bu yerleĢimlerin sürdürülebilirliği için 8 alt
baĢlıktaki konuların önemi ortaya çıkmaktadır.
3.1. PLANLAMA
 Bütüncül Ģehir planlama
ġehir içi geçiĢler-ulaĢım kolay
Yürümeyi teĢvik eden,
Otomobil kullanımını azaltarak daha güvenli bir ortam sağlamak
 Doğal malzeme kullanımı
Enerjiden tasarruf edilebilir
Çevre kirliliği azaltılabilinir (üretim sırasında)
3.2. ULAġIM
Ġnsanların ve taĢınabilirlerin hareketliliğini sağlamak konusunda önemli
noktalar;
Seyahat mesafesi ve geçirilen zaman
Enerji tasarrufu
Güvenlik
3.3. ENERJĠ
Isınma/soğutma, ulaĢım, üretim ve tarım baĢlıca enerji kullanılan alanlardır.
Burada önemli olan konular
Enerjinin kaynağı
Enerjinin depolanması
Doğal barınma
Alternatif enerji kullanan araçlar
Biyogaz ve diğerleridir.
3.4. ATIK KONTROLU
 Geri dönüĢüm
Enerji ve malzeme kullanımını azaltır
Yerel iĢ imkanı sağlar
 Zirai mücadele ilaçlarının kullanımı
Yer altı suyu kirliliğini azaltır
Çiftçi sağlığını korur
 Atıkların enerjiye dönüĢtürülmesi
5
3.5. DOĞAL ÇEVRE, DOĞAL KAYNAKLAR, BESĠN MADDELERĠ VE YEġĠL
ALANLAR
 YerleĢimde yeĢil alanların oluĢturulması
DeğiĢik türlerin yaĢayabileceği ortamlar hazırlamak
YaĢayanların sağlığını ve memnuniyetini artırmak
 Kırsal kesimdeki habitat ile ilgili olarak önemli gruplar
Çiftçiler
Ormanlık alan yönetimi
 Biyolojik çeĢitlilik koridorları oluĢturarak kentsel ve kırsal alanların
bağlantısını sağlamak
 Toprağın korunması
Sürdürülebilir tarım
 Kentsel su temini ve kalitesi
Sulak alanların korunması
Ormanların korunması
Tarımsal kirliliğin önlenmesi
 Doğal malzemelerin sağlanması
Bisiklet yollarında kullanılan malzemeler
Yolların geniĢletilmesinin azaltılması
 Yerel ürünleri artırmak ve kullanmak
Enerji kullanımını azaltmak
Daha taze ürün sunmak
Çiftçilerin gelirini artırmak
 Tarımsal biyo-çeĢitliliği sürdürmek
 Kentsel yerleĢimlerdeki bahçeler
Taze sebze-meyve
BoĢ zamanların değerlendirilmesi
 YeĢil alanlar, piknik alanları, parklar vb. sağlanır.
Çevreye duyarlı yerleĢimler, sadece yerleĢimin ekolojik durumu (doğal
ve yapay) ile ilgili olmayıp sosyal ve ekonomik durumu ile de bağlantılıdır.
Çevreye duyarlı planlama yapılırken bütün bu konuların da dikkate alınması
esastır.
3.6. SAĞLIK
YaĢayanlar temiz hava ve suya sahiptir
Trafik yoğunluğunun azalmasına bağlı yaya güvenliği sağlanır
Ġyi bir planlama ve eğitim ile suç oranları azalır
Gürültünün azaltılması sağlanır
Ruhsal ve bedensel sağlık korunur.
YaĢam sürecinde sağlık masrafları azalır.
6
4. ÇEVREYE
DUYARLI
YERLEġĠM
ALANLARININ
SEÇĠMĠNDE
KULLANILACAK KRĠTERLER
DönüĢüm/Koruma yapılacak bölgelerde mevcut kent lekesine ve
mülkiyet yapılanmasına uygun konut adaları halinde, kente eklemlenecek
GeliĢim Alanları'nda tercihen kırsal yerleĢim planlama ilkelerine uygun
planlama yapılmalıdır.
4.1. Kırsal Planlama Kriterleri
4.1.1. Arazi Kullanımı: GeliĢtirilecek kırsal bölgeye KomĢuluk Planlama
(Neighbourhood Planning) yaklaĢımı ile Mahalle/Konut Kümesi
Toplulukları (Clusters) olarak yaklaĢılmalıdır.

YapılaĢacak Alanlar: Kentsel yerleĢimdeki kullanım çeĢitliliğine ek
olarak tarım alanları da planlamaya dahil edilmelidir. Ticaret alanları,
kentsel yerleĢmelerdeki gibi odaklar halinde değil, konut
büyüklükleri ile yarıĢmayacak büyüklükte alt birimler halinde
planlanmalı ve tasarlanmalıdır. Bağ/Bahçe Nizamı yapılaĢma ilkesine
paralel olarak konut alanlarının konuĢlandığı bahçelerde tarım
yapılabileceği gibi eriĢilebilirliği ve altyapısı planlanmıĢ ortak tarım
alanları düzenlemesi de yapılabilir.

YeĢil Alanlar: Planlanacak bölgede yeĢil elemanlar peyzaj öğesi
olmasının yanı sıra koruyucu, sınır belirleyici, yapılaĢmayı
tamamlayıcı, yer yer saklayıcı öğeler olarak planlanmalıdır. Her
konutun en az 1350m2 bahçesi olmasının yanı sıra konut
topluluklarının ve yakın çevrenin ortak kullanımına açık büyük ölçekli
yeĢil alan toplulukları da planlamaya dahil edilmelidir.
4.1.2. Nüfus Yoğunluğu: 20-50 KiĢi/Ha yoğunluk ile sınırlandırılmalıdır.
4.1.3. UlaĢım:

Yaya: Klasik planlama anlayıĢında araç/yaya ulaĢım aks yüzey
oranının tam tersi planlama ilkesi olarak benimsenmelidir. BaĢka
deyiĢle tüm alt bölgeler ve birimler arası eriĢim en az 1,5 m.‟ lik yaya
aksları ile sağlanmalıdır.

Bisiklet: Bisiklet kullanımını yaygınlaĢtırma hedefi doğrultusunda,
yakın çevre ve toplu taĢım durak noktalarına eriĢimi sağlayıcı bisiklet
yolları planlanmalıdır. Bisiklet kullanımında hedef nüfusun % 50‟si
olarak öngörülmektedir.

Toplu TaĢım: Planlanan alanın tümüne hizmet verecek biçimde
güzergah planlaması yapılmıĢ, durak noktalarına eriĢilebilirliği her
konut için sağlanmıĢ en az 1 toplu taĢım modunun planlaması
gerçekleĢtirilmelidir (Raylı sistemler, deniz ve hava taĢımacılığı ve
benzeri alternatifler).

Sokak Silüetleri: Mevcut yerleĢimlerdeki doğal, kültürel ve tarihi
değerleri içinde barındıran, o yerleĢime kimliğini veren sokak
silüetlerinin yapısının korunması gerekmektedir. Sokak silüetlerine,
7

4.1.4.
4.2.
4.2.1.


4.2.2.
4.2.3.





4.2.4.
sürdürülebilir planlama anlayıĢı içindeki dönüĢüm projelerinde
öncelikle yer verilmeli ve projeye bu noktadan baĢlanmalıdır.
Otoparklar: Her konutun araçları ile misafir ve kamu araçlarının
parkları için ortak park çözümleri planlanmalıdır.
Mimari: Tüm kullanımlara ait yapılar 2 (iki) katı aĢmamalıdır.
Kentsel Planlama Kriterleri
Arazi Kullanımı:
YapılaĢacak Alanlar: Konut ve ticaret kullanımlarının bölgelere
ayrılması planlanabileceği gibi, konut ve ticaret iĢlevlerinin bir arada
tasarlandığı Karma Kullanım (Mixed Use) planlaması da yapılabilir.
YeĢil Alanlar: DönüĢüm/Koruma yapılacak bölgelerde mevcut
peyzaj değerlerinin muhafaza edilmesi, araç ulaĢım akslarının yeĢil
bantlarla belirginleĢtirilmesi ve yaĢama alanlarına tampon
oluĢturulması esastır. GeliĢim Alanları'nda ise kırsal yerleĢim yeĢil
alanları ilkelerinin uygulanabilirliği sağlanmalıdır.
Nüfus Yoğunluğu: Özel Çevre Koruma Bölgeleri'nin doğal yapısı da
dikkate alınarak 150-200 kiĢi/Ha yoğunluğu ile sınırlandırılmalıdır.
UlaĢım:
Yaya: DönüĢüm/Koruma yapılacak bölgelerde ulaĢım aksları yanında
bulunan kaldırımlar geniĢlik, malzeme farklılığı, aydınlatma,
yönlendirme ve peyzaj elemanlarının ilavesi/yenilenmesi ile yaya
akslarına dönüĢtürülmeli, GeliĢim Alanları'nda ise ada kenarlarında
ve ada içlerinde yaya aksları planlanmalıdır.
Bisiklet: Bisiklet kullanımını yaygınlaĢtırma hedefi doğrultusunda,
merkez/alt merkez ile konut grupları arasında eriĢimi sağlayıcı
bisiklet yolları planlanmalıdır. Araç yolları planlanırken bisiklet yolları
ile birlikte tasarlanmalı ve her iki yönde de gerekli mesafe
sağlanmalıdır. Bisiklet kullanımında hedef nüfusun % 20‟si olarak
öngörülmektedir.
Toplu TaĢım: En az 2 iki farklı ulaĢım modunun tahsisi ve buna
uygun altyapı tesisi planlanmalıdır. Otobüs ve DolmuĢ gibi
akaryakıtlı araç kullanımında biyo-yakıt kullanımı benimsenmelidir.
Sokak Silüetleri: Mevcut yerleĢimlerdeki doğal, kültürel ve tarihi
değerleri içinde barındıran, o yerleĢime kimliğini veren sokak
silüetlerinin yapısının korunması gerekmektedir. Sokak silüetlerine,
sürdürülebilir planlama anlayıĢı içindeki dönüĢüm projelerinde
öncelikle yer verilmeli ve projeye bu noktadan baĢlanmalıdır.
Otoparklar: DönüĢüm/Koruma Alanları'nda, kentsel dokunun
elverdiği bölgelerde toplu otopark alanları ile yol kenarlarında özel
park Ģeritleri çözülmeli, GeliĢim Alanları'nda parsel içi kapalı otopark
çözümleri geliĢtirilmelidir.
Mimari: Planlanacak DönüĢüm/Koruma Alanları'nda ve GeliĢim
Alanları'nda 4 (dört) katlı yerleĢimler tercih edilmelidir.
8
5. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMĠN ENERJĠ VE ALTYAPIYA ĠLĠġKĠN
GENEL KRĠTERLERĠ
5.1. Çevreye Duyarlı YerleĢimlerde Atık Yönetimi
Yüksek verim ve düĢük maliyet ile evsel atık suların ve çöplerin “arıt ve
yeniden kullan” prensibine dayalı olarak değerlendirilmesi, doğal
kaynakların verimli ve ölçülü kullanımının sağlanması gerekir. Su ve hava
kalitesi ile ilgili Yönetmelik hükümlerine göre ilgili ulusal standartlar
sağlanmalı, gürültü etkili bir Ģekilde kontrol edilmeli ve geri kazanılan katı
atıkların değiĢik amaçlarla kullanımının yüksek olması sağlanmalıdır. Bu
Yönetmeliklerden bazıları aĢağıda verilmektedir.
Çevre Kanunu
Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği,
Kentsel Atık su Arıtımı Yönetmeliği, 2006,
Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve EĢyaların Üretimine,
Piyasaya Arzına ve Kullanımına ĠliĢkin Kısıtlamalar Hakkında yönetmelik
Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği - 2009
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği,2005
Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği - 2008
Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği,2002
Tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğine karĢı suların korunması yönetmeliği
Atık Pil Ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği
Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
Trafikte Seyreden Motorlu Kara TaĢıtlarından Kaynaklanan Egzoz Gazı
Emisyonlarının Kontrolüne Dair Yönetmelik, 2005
Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Ġçme suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların
Kalitesine Dair Yönetmelik
Katı atıkların kontrolü yönetmeliği
TSE 266 Ġçme suyu Standartları (1997)
Ġnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik
Herhangi bir faaliyetten oluĢan emisyonların, diğer bir aktivitede yada
üretimde hammadde olarak kullanılması, sosyal yönetim sisteminin
kurulmasında ve iĢletme mekanizmasında yer alması, kaynakların birleĢik
kullanımının
sağlanması,
atıklardan
“sıfır
emisyon”
oluĢmasını
gerçekleĢtirecek aynı zamanda yüksek verimlilikte, uyumlu, dengeli, stabil
kompleks bir “ekolojik yerleĢimin” oluĢmasını sağlayacaktır.
5.2. Katı Atık Yönetimi
Katı Atık Yönetiminin baĢlıca hedefleri atık oluĢumunu azaltmak ve
kağıt/karton, plastik, cam ve metaller gibi atıkların ayrıĢtırılmasını sağlayarak hem
geri dönüĢümünü sağlamak, hem de depolanacak atık miktarını azaltmaktır.
Ayrıca, atık toplama-taĢıma sırasında oluĢacak emisyon miktarları da azalacaktır.
Atık toplama sisteminin optimizasyonu çevreye duyarlı yerleĢim alanı planlanırken
yapılmalıdır. Böylece en uygun toplama noktalarının ve transfer rotalarının
9
belirlenmesi sağlanabilir. Müstakil evlerde ve tehlikeli atık toplama noktalarında
alandan kazanmak amacıyla gömülü konteynırlar kullanılabilmektedir. Atıkları
organik, inorganik ve tehlikeli atıklar olarak ayırmak mümkündür.
Çevreye Duyarlı YerleĢimlerde açığa çıkan baĢlıca katı atık çeĢitleri;
Besin iĢlemeden kaynaklı biyolojik olarak bozunabilen atıklar (balık,
sebze, et)
Tehlikeli atıklar
Elde edilen biyo-enerji sonucu açığa çıkan küller
Hafriyat atıkları
Arıtım çamurları
Ofisler, küçük iĢletmeler, vb. oluĢan katı atıklar
Ve diğerleridir.
ġekil 5-1: Entegre Atık Yönetiminin BileĢenleri
(http://www.scienceinthebox.com/en_UK/sustainability/solid_waste_management_en.html)
Çevreye duyarlı yerleĢimler kaynakların kullanımında tutumludur. Bu
yerleĢimlerde atık yönetiminin esasları;
Atık Yönetimi ve geri dönüĢüm, çevreye duyarlı yerleĢimlerde kaynak
yönetiminin ayrılmaz bir bileĢenidir.
Madde verimliliği yerleĢimlerin planlanmasında ve buradaki bütün
aktivitelerde göz önünde bulundurulmaktadır.
Kaynak yönetim zincirindeki yaĢam boyu etkilerin bilincinde olup bu
olumsuzluklar kontrol altına alınmaktadır.
10
Kullanılan kaynaklar ya doğaldır, ya da yaĢam döngüsüne geri
döndürülmektedir.
Nutrientler (n ve P) ve organik karbonun geri dönüĢümü sağlanarak
toprak sağlıklı tutulmaktadır.
Ham maddelerin yeniden kullanımı maksimum ölçüde sağlanmaktadır.
Çevreye duyarlı yerleĢimler çevreyi kirletmezler.
Atık bertarafı, arıtımı ve nakliyesi sırasında toprağa, suya veya havaya
herhangi bir emisyon verilmez.
Sorumluluk taĢırlar ve kontrol sağlanır.
Katı atıklar toplanır, geri dönüĢümü sağlanır ve arıtılır.
BaĢlıca hedef ayrıĢtırılan atıklardaki yüksek kalitenin sağlanmasıdır.
Böylece yeniden kullanıcılara kolaylık sağlanır.
Çevreye duyarlı yerleĢimlerde yaĢam zevklidir.
Teknoloji, atık toplama ve geri dönüĢümün, burada yaĢayanlar ve
çalıĢanlar
için
hayatın
kolaylaĢmasını
sağlamak
amacıyla
kullanılmaktadır.
Ekolojik yerleĢimlerde her çeĢit atık ayrı toplanmaktadır.
Kolay ayrıĢtırmayı sağlayan sistemler ile daha iyi kalitede bir geri
kazanım sağlanmaktadır.
Evlerde iyi planlanmıĢ ayırma üniteleri bulunmaktadır.
Geri dönüĢtürülen atıkların ayrı kutularda toplanması sağlanmaktadır.
Tehlikeli atıklar diğer atıklardan ayrı toplanmaktadır.
5.2.1. Evsel Katı Atıklarda bulunan ve biyolojik olarak bozunan
organik maddelerin iĢlenmesi için üç seçenek bulunmaktadır;
Aerobik kompostlama; enerji geri kazanımı sağlamaz ancak organik
maddelerin iyi bir Ģekilde stabilize olmasını sağlar.
Anaerobik çürütme; enerji eldesi ve toprak Ģartlandırıcı stabilize olmuĢ
gübre oluĢumu.
Yakma ile bertaraf etme ya da maksimum enerji elde etmek için piroliz.
 Kompostlama:
Biyolojik olarak bozunan atıklar (mutfaklardan, bahçelerden, tarım ve
besin üretiminden, atık su arıtma tesislerinden) kompostlanabilir.
Organik biyolojik olarak bozunan atıklar toprağın iyileĢtirilmesi için geri
döndürülür.
Atık arıtımında oluĢan emisyonlar azaltılır.
Organik madde ve nutrientlerin geri dönüĢtürülmesi ile toprağın
kirlenmesi azaltılır.
Sentetik gübre kullanmadan toprağın verimli olması sağlanır.
Kontamine olmuĢ topraktaki metal ve organik kirleticileri bağlayarak
toprağın iyileĢtirilmesini sağlar.
 Evlerde Bireysel Kompostlama
Müstakil evlerde bahçe artıkları (çim biçme, dökülen yapraklar vb) ve
organik kökenli atıkların küçük kompostlama sistemlerinde stabilizasyonu
11
bireysel ya da birkaç ev birlikte yapılabilir. Bakım için sorumlu kiĢilerin
bulunması gereklidir. BaĢlıca uygulama yöntemleri;
Kapalı kompostlama, kemirgenlere karĢı izole edilmiĢ, soğuk havalarda
ısı izolasyonlu, sızıntı suyu toplama sistemleri bulunan kompostlama
tesisleri.
Açık kompostlama; sadece bahçe atıkları için yapılabilinir.
Kompostlamada göz önünde bulundurulması gereken konular;
- Kompostlanabilen atıklar ayrı toplanmalıdır.
- Yasal zorunluluklar dikkate alınmalıdır.
- Ġyi bir kompost kalitesi elde etmek için bakımının yapılması gerekir.
 Atıkların Anaerobik Çürütülmesi ve Kompostlama
Anaerobik parçalanma kompostlamaya bir alternatiftir.
Üretilen gaz biyo-yakıt olarak kullanılabilir.
Isınma ve elektrik üretiminin yanında araçlarda yakıt olarak
kullanılabilinir.
Diğer yakıtların yerine kullanılabilinir.
Prosesten çıkan kalıntılar kompostlanabilir ve toprağın iyileĢtirilmesi
amacıyla kullanılabilir.
Kompostlamaya kıyasla sera gazı emisyonları potansiyel olarak azaltılır.
5.2.2. Inorganik Atıkların Yönetimi
Kağıt/karton, plastik, cam ve metaller gibi atıklar yerleĢimde ön bir
ayırıma uğratılır. Ayrılan bu atıkların çoğu değerlendirme tesislerine
gönderilir.
Ayırma ile ilgili temel prensiplerde üretici sorumludur.
Üreticinin sorumlu olmaması durumunda yerleĢim sürdürülebilir bir
arıtım için sorumluluğu almalıdır.
Ekolojik ve sosyal sürdürülebilirlik önemlidir.
5.2.3. Endüstriyel Atıklar.
Ekolojik yerleĢimlerde bu sınıfa giren baĢlıca atıklar biyoenerji (yakma)
üretiminden oluĢan küller, inĢaat ve hafriyat atıklarıdır.

Biyoenerji üretiminden oluĢan küller
Gübre olarak kullanılması ya da toprak yapı malzemesi olarak
kullanımı
Karakterizasyonunun yapılması
Metal sızmasının önlenmesi ve teknik özelliklerinin iyileĢtirilmesi
amacıyla ön arıtım (yıkama, granülleĢtirme) gerekmektedir.
5.2.4. ĠnĢaat ve hafriyat atıkları
ĠnĢaat sahasında ayırma yapılmalıdır.
Enerji üretiminde ya da toprak iĢlerinde yeniden kullanımı

Diğer materyaller
Geri dönüĢüm tesislerine gönderilmelidir.
5.2.5. Arıtım Çamuru
Atık su arıtım süreçlerinde biyolojik çamur üretilmektedir. Bu arıtım
çamurları organik katı atıklarla beraber yakılabilir ya da anaerobik
12
fermantasyonu sağlanabilir. Bu çamurlar stabilize olduktan sonar depolama
alanına gönderilebilir yada tarım arazilerine uygulanabilir. Bu baĢlıca
seçenekler;
Tarımsal Kullanım; Arıtım çamurunun gübre (besi maddesi) ve/veya
ürün geliĢimini artırmak için toprağın iyileĢtirilmesi amacıyla
kullanılmasıdır.
Ormanlık Alanlarda Kullanım; Ormanlarda üretimin artırılması amacıyla
arıtım çamurunun kullanımıdır.
BozulmuĢ Arazilerin ĠyileĢtirmesi Amacıyla Kullanım; Maden
arazilerinde, kapatılmıĢ maden ocaklarında veya bozulmuĢ diğer
arazilerin rehabilitasyonu ve bitki örtüsünün yeniden geliĢtirilmesi
amacıyla arıtım çamurunun kullanılmasıdır.
5.3. SU TÜKETĠMĠNĠN AZALTILMASI VE ATIKSULARIN BERTARAFI
Hidrolik çevrim içinde su, yenilenebilir bir kaynaktır. Su bir kez
kullanıldıktan sonra iyileĢtirilip değiĢik yararlı kullanımlar için tekrar
kullanılabilmektedir. ArıtılmıĢ suyun tekrar kullanılması için, uygulanacak
arıtma seviyesinin yanında arıtmanın maliyeti de önemlidir.
Atık su arıtımında “sıfır emisyon” da ki amaç yerleĢimdeki bütün atık
suların (evsel, endüstriyel vb.) arıtılmasıdır. Eğer arıtılmıĢ su kalitesi ileri
arıtım standartlarının üzerinde bir iyileĢme sağlanmıĢ ise sıfır emisyon‟a
ulaĢmıĢ olarak değerlendirilebilinir. ĠĢletme maliyetlerinin de sıfır olması,
ekolojik sistemin güneĢ enerjisi, biyo-enerji ve diğer ekolojik enerji
kaynaklarından yararlanması ile sağlanabilir. Arıtılan suyun değiĢik amaçlar
için yeniden kullanılması da emisyonların sıfır olmasını sağlayacaktır.
ġekil 5-2. Atık suyun bölümleri
(Beler Baykal, B., (2006). Atıksu yönetiminde yeni bir yaklaĢım: ECOSAN ve ayrı toplanmıĢ
insanidrarının tarımda kullanımı, Çevre KirlenmesiÖncelikleri Sempozyumu ÇEVKOS 2006, 1112 Mayıs, Gebze, Kocaeli.)
Düzeltme
13
5.3.1. Suyun yeniden kullanımı
Kurak ve yarı kurak birçok ülkede su, özellikle tarım ve endüstriyel
geliĢimde, sınırlayıcı bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Suyun kısıtlı
olduğu bölgelerde su kaynaklarının kullanımını planlayan kurumlar yeni su
kaynakları alternatiflerini araĢtırmaktadırlar. Doğu Akdeniz‟deki ülkelerin
bazılarında (yıllık yağıĢ 100-200 mm) içme suyu deniz suyundan
sağlanırken yiyeceklerin % 50‟si baĢka ülkelerden temin edilmektedir.
Suyun kısıtlı olduğu yerlerde mevcut yüksek kalitedeki suyun sadece
içme suyu amaçlı kullanımına izin verilirken suyun yeniden kullanımı en
uygun alternatif olarak ortaya çıkmaktadır. Atık su, drenaj suları gibi düĢük
kaliteli sular sınırlı kullanım için alternatif kaynaklar olarak
değerlendirilmektedir.
Nüfus artıĢı ile birlikte tarımsal ürünlere olan ihtiyaç artmakta, bu da
daha fazla alanda tarım yapılmasına ve dolayısı ile sulama suyu ihtiyacının
artmasına neden olmaktadır. Dünyadaki içilebilir toplam su miktarının
büyük bir kısmı tarımda kullanılmaktadır. Dünyada sulamalı tarım baskın bir
rol oynamaktadır. Su kaynaklarının azalması ile birlikte evsel ve endüstriyel
su kullanımları, tarım için kullanılabilecek su miktarını önemli miktarda
azaltacaktır. Küresel su kıtlığı problemine karĢı alınabilecek en önemli
önlem verimli su kullanımı ve su tüketiminin azaltılması olacaktır.
5.3.2. Suyun Yeniden Kullanım Alanları
Hidrolik çevrim içinde su yenilenebilir bir kaynaktır. Su bir kez
kullanıldıktan sonra kalitesi iyileĢtirilip değiĢik yararlı kullanımlar için
kullanılmaktadır. ĠyileĢtirilmiĢ suyun tekrar kullanılacağı amaç için
uygulanacak arıtma seviyesinin yanında arıtmanın maliyeti de önemlidir.
Küresel ısınma, hızlı nüfus artıĢı ve kaynakların tükenmesi, evsel atık
suların bir kirletici değil yeniden kullanılabilecek bir kaynak olarak
değerlendirilmesini zorunlu hale getirmiĢtir. Buna göre, evsel atık suların
bölümlere ayrılarak toplanması ve her bir bölümün özelliklerine uygun olan
bir dizi iĢlemden geçirilerek tekrar kullanımda değerlendirilmesi söz
konusudur. Bu çerçevede, sarı su (yellow water), kahverengi su (brown
water) ve gri su (grey water) Ģeklinde bölümlere ayrılır. Kaynakta kontrole
dayalı bir yaklaĢım olması dolayısı ile sürdürülebilirlik açısından evlerde
değiĢik alanlarda oluĢan atık suların özelliklerine göre ayrı olarak
toplanması ve arıtımı ve yeniden kullanımı açısından önemli bir alternatif
sunmaktadır.
5.3.3. Gri Su
Tuvaletlerden oluĢan sulara “kahverengi”, evlerde oluĢan atık sulardan
tuvaletler dıĢında olanlar ise “gri su” olarak adlandırılmaktadır. Lavabolar,
banyo, bulaĢık ve çamaĢır makinelerinden oluĢan gri suyun toplam evsel
atık su miktarındaki yüzdesi %50-80 arasındadır. Sular özellikle yeĢil
alanların sulanması amacıyla yeniden kullanılabilmektedir.
14
Bu sulardan kontamine olmuĢ ve arıtımı daha zor olan kirlilik yükü
fazla olan sulara ise koyu gri su denmektedir. Bazı düzenlemelerde bu sular
da kahverengi su olarak değerlendirilmektedir. Ancak, yükü fazla olana bu
sularda bulunan patojen miktarı kahverengi su çok daha azdır. Gri su ve
Siyah suyun karĢılaĢtırmalı olarak özellikleri Tablo 1.de verilmektedir.
Gri su atık suyun büyük bir kısmını kapsarken karasudan daha az azot
(%90 daha az) ve patojen içermektedir. Bu suların yeniden kullanımı
foseptik tankların kapasitesini ve ömrünü uzatırken, atık su arıtma
tesislerine daha az su gitmesine, bu tesislerin boyutlarının küçülmesine
arıtma veriminin ve maliyetinin azalmasına neden olacaktır. Atık suyun
bölümleri ġekil 2.de verilmektedir.
Konvansiyonel sistemlerde gri su kanalizasyona ya da foseptiklere
verilmektedir. Bu sistemlerin aĢırı yüklenmesine neden olmaktadır. Bunun
yerine bu sular sulama amacıyla yeniden kullanılabilmektedir. Ayrıca,
tuvaletlerin sifonlarında kullanılabilmektedir. Ayrıca, gri su deĢarj sistemi
foseptik tanklar ya da kanalizasyon sularının bertarafından çevreye daha az
olumsuz etkisi vardır.
Gri su bir atık değil bir kaynak olarak değerlendirilmektedir. Ġçerdiği
nutrientlerden dolayı yararlı bir kaynaktır. Ekolojik yerlerde kaynakların
verimli kullanımı, su ve atıkların yeniden kullanımı esastır. Gri suyu yeniden
kullanmak özellikle suyun kıt olduğu yerlerde sulama için önemlidir.
Analiz
Gri su
Siyah su
Gri+Siyah
Gri su %
Siyah su %
BOD5 g/p.d
25
20
45
56%
44 %
COD g/p.d
48
72
120
40 %
60 %
Toplam Fosfor P.g/KiĢi.g
2.2
1.6
3.5
58 %
42 %
Kjeldahl N g/KiĢi.g
1.1
11
12.1
9%
91 %
Toplam Katılar g/KiĢi.g
77
53
130
58 %
41 %
Sabit Katılar. g/KiĢi.g
33
14
47
70 %
30 %
Toplam Uçucu Katı g/KiĢi.g
44
39
83
53 %
47 %
E-Koli 35ºC
8.5x1109
4.8x109
13x109
64
36
E-Koli 44ºC
1.7x109
3.8x109
6x109
31
69
Tablo 5-1. Gri su ve Siyah suyun özellikleri.
(Karlgren, Tullander, Ahl, and Olsen (1967). 1967. Classic Swedish
Study.http://www.greywater.com/pollution.htm)
15
Evlerde kullanımı ev içinde ise özellikle tuvaletlerin sifonlarında, temizlik,
çamaĢır makinelerinde kullanılması söz konusudur. Bu kullanımların
yüzdeleri ġekil 1.de verilmiĢtir.
ġekil 5-3: Gri suyun kullanım alanları ve yüzdeleri.
(Greywater Recycling, Planning fundamentals and operation information, fbr – Information
Sheet H 201, 1st Edition, October 2005)
Lavabolar, banyo, bulaĢık ve çamaĢır makinelerinden oluĢan gri suyun
toplam evsel atık su miktarındaki yüzdesi %50-80 arasındadır. Gri suyun
baĢlıca kullanımı;
Parkların, rekreasyon alanlarının, okul bahçeleri ve çocuk
bahçelerinin, karayollarının kenarlarının, refüjlerdeki yeĢil alanların
sulanması
Evler, siteler, ticari ve endüstriyel yapıların etrafındaki yeĢil alanlar
Golf sahalarının sulanması
Fıskiyeler, yapay Ģelale ve göletler gibi sulak alanlarında
Yangın söndürme amacıyla
Ticari ve endüstriyel binalarda tuvaletlerin temizlenmesi içindir.
Gri suyu herhangi bir arıtıma tabi tutmadan direk olarak yukarıdaki
amaçlar için kullanılabileceği gibi belirli seviyede bir arıtıma tabi tuttuktan
sonra da kullanılabilmektedir. Gri suya uygulanabilecek baĢlıca arıtma
yöntemleri;
Mekanik sistemler (kum filtrasyon, UV radyasyonu)
Biyolojik sistemler (stabilizasyon havuzları, yapay sulak alan
sistemleri)
Biyolojik arıtma sistemleri ya da paket arıtma sistemleri aktif çamur
sistemleri,
Aerobik veya anaerobik biyofiltreler, havalandırmalı filtreler gibi.
16
Sulama
Suyu
Sınıfı
Toplam Tuz
Konsantrasyonu
µhos/cm
SAO
% NA
Cl
m.e/l
Borron
Ppm
Sülfat
m.e/l
Cl
Ppm
250
0-4
20
4
0 - 0,5
4
175
Çok Ġyi
Sulama
Suyu
Ġyi
Sulama
Suyu
250 - 750
4 - 10 20 - 40
4-7
0,5 - 1,0
4-7
175 - 525
Kabul
Edilebilir
750 - 2000
10 - 14 40 - 50
7 - 12
1 - 1,5
7 - 12
525 - 1400
ġüpheli
2000 - 3000
14 - 18 50 - 80 12 - 20
1,5 - 2,0
12 - 20
1400 - 2100
ElveriĢsiz
> 3000
> 2,0
> 20
> 2100
18 - 26
> 80
> 20
Tablo 5-2: Sulama Suyu Sınıfları
(Resmi Gazete, 1991)
Sulama
Sulama
Kriteri
AKM
mg/l
Suyu
I. sınıf
(çok
iyi)
20
BOĠ
mg/l
0-25
NO3/NH4
mg/l
0-5
pH
6.5-8.5
6.5-8.5
Toplam Tuz
mg/l
0-175
Suyu
Elektriksel
Ġletkenlik
SAR
Sulama
Sınıfı
Suyu
Birim
μmhos/cm
<10
C1S1
0-250
10-18
II.
sınıf
(iyi)
30
2550
5-10
50-100
100-200
>200
10-30
30-50
>50
6.5-8.5
175525-1400
525
250750-2000
750
18-26
C1S2 C2S2
C2S1
45
Sınıfı
IV. sınıf
(ihtiyatla
kullanılabilir)
60
III.
sınıf
(kullanılabilir)
C1S3 C2S3 C3S3 C3S2
C3S1
6-9
V. sınıf
(zararlı)
>100
<6 veya >9
1400-2100
> 2100
2000-3000
>3000
>26
C1S4
C2S4
C4S3
C4S2
C3S4
C4S1
C4S4
-
Kalcı
Sodyum
me/l
> 1.25
1.25-2.5
> 2.5
Karbonat (RSC)
DeğiĢebilir
Sodyum
< 20
20-40
40-60
60-80
> 80
Yüzdesi (DSY)
142Klorür (Cl)
mg/l
0-142
249-426
426-710
>710
249
Sülfat (SO4)
mg/l
0-192
192-336
336-575
575-960
Tablo 5-3: Sulama sularının sınıflandırılmasında esas alınan kriterler
(Resmi Gazete, 1991)
17
Olası Sulama Sorunu
Tuzluluk
-ÇözünmüĢ Katı Madde (ÇKM)
-Elektriksel Ġletkenlik (EC)
İnfiltrasyon
-SAR=0-3 ve EC
3-6
6-12
12-20
20-40
Özel İyon Toksisitesi
-Sodyum(Na)
Yüzey Sulama
Yağmurlama Sulama
-Klor (Cl)
Yüzey Sulama
Yağmurlama Sulama
-Bor
Çok Yönlü Etkiler
-Azot (NO3-N).
Kullanımı Kısıtlama Derecesi
Yok
Az-Orta
Yüksek
Birim
mg/l
μmhos/cm
>0.7
>1.2
>1.9
>2.9
>5.0
SAR
me/l
me/l
mg/l
mg/l
-pH
<450 450-2000
<700 700-3000
0.7-0.2
1.2-0.3
1.9-0.5
2.9-1.3
5.0-2.9
>2000
>3000
<0.2
<0.3
<0.5
<1.3
<2.9
<3
<3
3-9
>3
>9
<4
<3
4-10
>3
>10
<0.7
<5
0.7-3.0
5-30
>3
>30
Normal aralık 6.5-8.
Tablo 5-4: Sulama suyu kalitesi kriterleri
(FAO, 1985)
5.3.4. Evsel Atık Suların Arıtımı
Bu çerçevede çevreye duyarlı yerleĢimlerde yerleĢimin büyüklüğüne dayalı
olarak arıtma birimlerinin seçimi yapılırken, az enerji tüketen, otomatik kontrol
sistemleri ile kontrol edilen, düĢük enerji ve sarf malzemesi ihtiyacı olan ve
Yapay sulak alanların inĢası diğer arıtma alternatiflerinden daha ucuz
ĠĢletme ve bakım maliyeti daha az (enerji ve bakım ihtiyacı)
ĠĢletme ve bakımın sadece düzenli ve yerinde çalıĢma ile yapılması yeterli
Debideki değiĢimlerin tolare edilebilmesi
Birçok sulak alan organizması için yaĢam alanı oluĢturması
Doğal manzara ile uyum içinde inĢa edilebilmesi
Yabani hayat için yaĢama alanı oluĢturması ve açık alanları daha estetik bir
hale getirmesi
Arıtma verimi yüksektir
Güvenlidir
Farklı uygulama imkanları sunar
Bu suların arıtımında iĢletme maliyeti düĢük, düĢük enerji ihtiyacı olan,
doğa ile uyumlu ve ileri atık su arıtma prensiplerine göre iĢletilecek (biyolojik
nutrient, N, P, giderimi sağlayan) sistemler kullanılarak, Su Kirliği Kontrol
Yönetmeliği ve Kentsel Atık su Arıtımı Yönetmeliği (2006) hükümlerinde belirtilen
deĢarj standartlarının sağlayacak Ģekilde boyutlandırılmalı ve iĢletilmelidir. Küçük
birimlerde yapay sulak alan sistemleri, aktif çamur prensiplerinde çalıĢtırılan paket
18
arıtma sistemleri, ardıĢık kesikli reaktörler ve filtrasyon sistemleri alternatif
sistemler olurken, büyük yerleĢimlerde aktif çamur sistemlerinin nutrient giderimi
yapan modifikasyonları, diğer biyolojik atık su arıtma yöntemleri (damlatmalı
filtreler vb.) ve biyolojik/kimyasal gideriminin birlikte uygulanacağı gibi sistemler
kullanılabilir. Çamur arıtımı için küçük yerleĢimlerde uzun havalandırmalı sistemler
(oksidasyon hendekleri, ardıĢık kesikli sistemler, vb.) daha az atık çamur
üretilirken, anaerobik çamur çürütme yapılarak enerji üretiminin sağlandığı
tesisler yapılmalıdır. Organik atıkların (arıtım çamuru, organik katı atıklar, tarımsal
ve hayvansal atıklar) birlikte fermente edileceği biyogaz sistemlerinin kullanılması
hem enerji üretimini artıracak, hem de yerleĢimde üretilen organik atıkların etkili
bir Ģekilde bertarafını sağlayacaktır.
5.3.5. YerleĢimler Ġçin Verimli Ve Az Enerji Tüketen, Atık Su Arıtma
Teknolojileri
Bu çerçevede kanalizasyona giden atık suyunun azaltılması böylece
kanalizasyon boru çaplarının azaltılması ve arıtma tesisi boyutlarının küçültülmesi
için;
Kanalizasyona giden atık suların
DüĢük tazyikli tuvaletler, kompostlama tuvaletler, susuz pisuarlar vb.
yöntemlerle azaltılması,
Gri su, kahverengi su ve sarı suların ayrı toplanıp, ayrı Ģekilde arıtılması ve
değerlendirilmesinin sağlanması
Su tasarrufu sağlayan ve az enerji sarfiyatı olan teknolojik cihazların
(çamaĢır ve bulaĢık makineleri vb.) kullanılması
Gri suyun arıtıldıktan sonra tuvalet sifonlarında, çamaĢır yıkamada,
temizlikte kullanımının sağlanması.
Yağmursuyu toplama sistemlerinin geliĢtirilmesi, çatı alanlarını artırarak
toplanacak su miktarının arttırılması,
Yağmursuyu ve gri suyun arıtıldıktan sonra birlikte depolanarak, ev içinde
yada sulamada kullanımının sağlanması
Yağmursuyu ve arıtılmıĢ gri suyun birlikte kullanımının sağlanması ile
içmesuyu-çeĢme suyu tüketimini %70‟lere kadar azalmaktadır. Bu yöntem özellikle
yüksek su tüketimleri olan ve küçük yağmursuyu kullanım alanı olan evler için
uygundur. Bu sistemlerin;
Yüksek iĢletme güvenliği ve düĢük iĢletme maliyeti vardır.
Kompakt tasarımlarından dolayı evde alan ihtiyacı yoktur.
Yapı içinde gürültü yapmaz.
Uzaktan kontrol edilebilmektedir.
5.4. HAVA KĠRLĠLĠĞĠ
ÇağdaĢ toplumlarda ulaĢım eğilimi daha hızlı, daha konforlu/rahat, daha
güvenli, daha ucuz/ekonomik, daha kaliteli servisli ve daha çevreci ulaĢıma
doğrudur.
Karayolu, demiryolu ve denizyoluyla yolcu ve yük taĢımada fosil yakıtlı,
içten yanmalı motorlar uzak mesafelere daha çok kiĢinin, daha hızlı ve daha kısa
sürede özgürce seyahat etme olanağını sağlamaktadır.
Ancak bu seyahat bağımsızlığı ve özgürlüğünün doğaya bir bedeli
olmuĢtur. Benzin ve dizel/motorin gibi fosil yakıtların motorda yakılması kükürt
dioksit, karbon dioksit, karbon monoksit ve kurĢun gibi zehirli maddelerin
19
atmosfere salınımını önemli derecede artırmıĢtır.
Hava kirliliğinin kaynakları arasında olan karbon dioksit ve karbon
monoksit oluĢumunun %95 nedeni motorlu araçlardır. Her yıl milyonlarca ton
karbondioksit gazı motorlu araçlardan atmosfere salınmaktadır. Bu gazın
atmosferde oluĢturduğu katman güneĢ ıĢınlarının atmosferi terk etmek yerine
tutularak yeniden dünyaya yansımasına (sera etkisi) neden olduğu için iklim
değiĢikliğine (ısınmaya) sebep ol maktadır. Küresel ısınma daha fazla fırtına, sel,
kuraklık gibi iklim değiĢmelerine ve diğer çevre problemlerine sebep olur. Bu
değiĢimler hayati önemi olan bitkileri, hayvanları ve su kaynaklarını olumsuz
etkiler. 1oC‟lık küresel ısınmanın ülkemize maliyeti 1 milyar $ civarında olduğu
tahmin edilmektedir.
Dünyada yılda milyonlarda insan, memeli canlılar, sürüngen ve kuĢ araba
kazalarında ölmektedir.
Her yıl yaklaĢık 300.000 insan hava kirliliğinden ölmektedir. Araçlar tek
baĢına hava kirliliği oluĢturan en büyük kaynaktır.
Su kaynakları karayollarından kaynaklı yağlı ve tuzlu akımlardan
kirlenmektedir.
Trafikte insanlar oldukça uzun zaman geçirmekte, araba tamiri, bakımı,
sigorta gibi konularda hem değerli zamanlarını hem de para
harcamaktadır.
Araçlar motorları, kornaları ve alarmlarından dolayı ayrıca gürültü
kaynaklarıdır.
Araçlar ile yapılan yolculuk-seyir, sırasında cam-çelik
araba yapısı
insanların doğa ve diğer insanlar iletiĢimini engellemektedir.
Bütün ülkeler yatırımlarını araba üretimi, araba yakıtı, otoyolların yapımı
gibi konularda yapmaları, bu araçların kullanımını aksine teĢvik etmektedir.
Daha az yakıt harcayan araçlar insanların daha ekonomik olarak daha fazla
araç kullanmasına neden olacaktır. Benzinden elektrikli arabalara geçiĢ,
araçlardan kaynaklı hava kiriliğini azaltacaktır. Ancak eğer elektrik
üretiminde kömür, doğal gaz, nükleer santrallar kullanıldığında yine hava
kirliliği emisyonları oluĢacaktır. Ayrıca elektrik enerjisine ihtiyaç daha da
artacaktır.
Rüzgar ve güneĢ enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması
burada önemli olmaktadır.
Bu yüzden elektrikli araçlar hala araç kullanımından dolayı ekonomik
giderlere (bakım, tamir, sigorta, vergiler, yolların yapımı vb )neden olurken,
sessiz olmasından dolayı birçok yayanın ve hayvanın ölmesine neden
olabilecektir. Bu nedenle yapay ses sağlanması gerekebilecektir.
Araç sayısının sınırlandırılmasının ise demokratik olmadığı nı savunanlar
vardır.
20
5.4.1. ĠÇ ORTAM HAVA KĠRLĠLĠĞĠ 8 9

Ev EĢyalarından Kaynaklanan Kirleticiler
Evlerde kullanılan eĢyalar da, iç hava kalitesini bozucu bazı kirleticiler
yaymaktadırlar. Mobilyalar, formaldehit ve biyolojik maddeler; halılar, biyolojik
madde ve tozlar; eskimiĢ yer kaplamaları, asbest; boyalar ve ahĢap koruyucular,
organik gazlar; kursun bazlı boyalar kursun gibi kirleticilerin kaynağıdırlar. Ġç
ortam hava kalitesinde en önemli kirletici radon olup Tablo 1.‟de verildiği üzere
evlerde iyi bir havalandırma yapılmadığı takdirde yüksek oranlarda
bulunabilmektedir.
Kaynak
Radyasyon (kBg/gün)
Doğal gaz
3
Su
4
DıĢarıdaki hava
10
Yapı yapı malzemeleri ve yapı altındaki toprak 60
DıĢ Hava ġartlarından Kaynaklanan Kirleticiler
DıĢ havanın sıcaklığı ve nemi, iç ortam hava kalitesini etkilemektedir.
Sıcaklık ve nem iç ortama; havalandırma, filtrasyon veya transmisyon ile geçerek iç
hava kalitesini olumsuz etkilemektedir. Ayrıca, dıĢ ve iç ortam basınç farkından
dolayı, infiltrasyonla dıĢ havadaki kirleticiler iç ortama geçebilmektedir. Bundan
baĢka, yapı yakınlarındaki topraktan kaynaklanan radon gazı dıĢ hava ile iç
mekanlara taĢınabilmektedir.

Ġnsan Kaynaklı Kirleticiler
Ġç mekanlarda, insanlardan kaynaklanan kirliliğin en önemli kaynağı sigara
ve benzerlerinin tüketimidir. Sigara dumanında çok yüksek oranda karbon
monoksit (yaklaĢık %4), yanmamıĢ karbon ve hidrokarbon kısımları, uçucu kül,
azot oksitler, kükürt oksitler ve karbondioksit bulunmaktadır. Ġnsanların
yaĢamlarını sürdürebilmeleri için nefes alıĢ veriĢlerinden, ortamda oksijen azalması
ve karbondioksit çoğalması ile iç hava kalitesi düĢmektedir. Ġnsanların ev içindeki
hareketleri sonucu, ev eĢyalarında potansiyel olarak bulunan kirleticiler (özellikle
tozlar) ortama yayılarak hava kalitesini bozmaktadırlar.

Yakma Sistemlerinden Kaynaklanan Kirleticiler
Ġç ortamda kullanılan lokal ısıtıcılar (kömür, odun, gaz sobaları), sıcak su
hazırlayıcıları (Ģofben, termosifon), piĢirme cihazları, sigara ve benzeri kullanımıyla
oluĢan yanma ürünleri hava kalitesini olumsuz etkilemektedir. Kullanılan yakıtlar;
karbon, hidrojen veya hidrokarbon esaslıdırlar.
Bunların yanında; yanmamıĢ hidrokarbon ve karbon partikülleri, uçucu
küller organik maddeler, is gibi ürünler de yanma sonucu oluĢabilmektedir.
Yanma sonucu oluĢan bu kirleticiler, baca bağlantısı olmayan yakmalarda
(bacasız sobalar, sigara ve benzeri) iç mekanlara yayılmaktadır. Çekisi çok iyi
olmayan baca bağlantılarında, Ģömine ve piĢirme cihazları gibi kullanımlarda bu

8
(4. Balıkesir Mühendislik Sempozyumu, 11-13 Eylül 2002 BALIKESĠR
Evlerde Ġç Hava Kalitesi ile Ġlgili Bir AraĢtırma, Nadir Ġlten1 ve Hüseyin Bulgurcu)
9
(Kapalı Ortam Hava Kirliliği, Ahmet Soysal*, Yücel Demiral.
TAF Prev Med Bull. 2007; 6(3): 221-226.)
21
kirleticilerin bir kısmı yine iç mekanlara yayılmaktadır.
Yapılan bazı araĢtırmalarda, piĢirme cihazlarının bulunduğu ortamda 10
ppm CO2‟e, 25-50 ppm NO2‟ye rastlanmıĢtır. Evlerde 60-150 μg/m3 SO2
seviyeleri ölçülmüĢtür.
Normal atmosferden alınan %21 O2 ve %0.033 CO2 içeren havanın
bileĢimi akciğerlerden çıkarken %16-17 O2 ve %4 CO2‟ye dönüĢmektedir. Ġnsanın
havadaki oksijenin %4‟ünü kullandığı ve günde 12 m3 hava soluduğu kabul
edilirse gerçek oksijen tüketimi 0.48 m3 O2/gün = 0.64 kg O2/gün olur. Ġçe
solunan havada oksijen miktarı en düĢük %11, karbondioksit miktarı ise en çok
%3 olabilir. Oksijen miktarı %15‟in altına düĢünce tehlike baĢlamaktadır. ÇalıĢma
halinde oksijen alt sınırı %17-18 civarındadır.
5.4.2. Ġç Mekanlarda Havanın Temizlenmesi 10

Kaynak Kontrolü
Ġç hava kalitesini iyileĢtirmenin ilk adımı kirleticileri kaynağında kontrol
etmektir.
Bu kaynaklar asbest yapı elemanları, gaz sobaları, mutfak piĢirme cihazları,
banyo ve tuvaletler, çöp biriktirme yerleri olabilir. Buralardan kaynaklanan koku ve
kirleticileri kaynağında çözmek sorunu tamamen sona erdirecektir.
Mutfaklardaki piĢirme cihazları üzerine konulacak davlumbaz ve aspiratör
cihazları yemek kokularını ve bazı yanma ürünlerini kaynağında yakalayabilecektir.
Bu cihazların sık sık kontrolünü ve temizliğini yapmak gerekir. Aksi halde istenilen
koku ve kirlilik kontrolüne ulaĢmak mümkün olmaz. Gaz sobalarının çok iyi çekisi
olan bir bacaya bağlanmasıyla, iç mekana yayılabilecek yanma ürünleri bacadan
atılabilecektir. Bu bacalar aynı zamanda, yanma olmadığı durumlarda, mekanın
hava değiĢiminde de önemli rol oynamaktadırlar.
ġofbenlerin, çok iyi çekisi olan bacaya bağlanması gerekir. Hava
değiĢiminin çok olduğu bir yere monte edilmelidir. Banyo ve tuvalet hacimleri çok
iyi havalandırılmalıdır.
Havalandırma ve dıĢ hava ısıtma/klima/havalandırma mühendisleri
tarafından iki nedenden dolayı önemlidir.
Havalandırmanın anlamı iç ortamdaki kirleticilerin konsantrasyonunu
kendisi ile azaltılması,
Yapının ısıtma ve soğutma cihazlarına havalandırmadan dolayı ilave bir
enerji yükü oluĢturması.
Havalandırma yükleri için gereken minimum dıĢ hava ihtiyacı, tarihsel bir
değiĢim göstermiĢtir. 19. Yüzyılın baslarında ASHVE tarafından 51 m3/h kiĢi olarak
belirlenmiĢtir. Bu değer 1930‟lu yıllarda 17 m3/h kiĢiye, ardından 1973 petrol krizi
ile 8.5 m3/h kiĢiye düĢürülmüĢtür. Ancak ASHRAE 62-1989 Standardı bu değeri 25
m3/h kiĢi olarak daha makul seviyeye yükseltmiĢtir. A Healty Building 2000
Toplantısında ise alt sınır değerin 36 m3/h (10 litre/s) olması gerektiği ve 72 m3/h
değerine çıkıldıkça iç hava kalitesinden kaynaklanan Ģikayetlerin azaldığı ve bu
değerin emniyetli bir rakam olduğu ortaya konulmuĢtur. 11
10
(4. Balıkesir Mühendislik Sempozyumu, 11-13 Eylül 2002 BALIKESĠR
Evlerde Ġç Hava Kalitesi ile Ġlgili Bir AraĢtırma, Nadir Ġlten1 ve Hüseyin Bulgurcu)
11
( ARISOY, A., “Healty Building 2000 Toplantı Notları”, TTMD Dergisi, Sayı 13, MayısHaziran 2001.)
22

Havalandırma
Oturma alanı 100 m2 olan bir ev için yükseklik 3,5 m alındığında dıĢ
hava ihtiyacı 175-350 m3/h alınabilir. Havalandırma yükünün yaz ve kıs
mevsimlerinde fazla enerji kayyapı neden olmaması için geri ısı kazanım
cihazları kullanılması faydalı olacaktır. Bu cihazlarla atılan havadaki ısı veya
enerjinin %50 ila %85‟i taze havaya aktarılarak geri kazanılabilir. Son
yıllarda konutlarda mekanik havalandırma ihtiyacı iki nedenden dolayı
artmıĢtır:
Özellikle pencere doğramalarının contalı plastiklerden yapılması,
DıĢ cephesi açılamaz camlardan (giydirme) yapılan yüksek yapıların
çoğalması.
Evlerde çok farklı havalandırma tasarımları yapılabilir: Bu amaçla
koridorlar asma havalı yapılırsa her odaya menfez bağlantıları yapılabilir.
DıĢ hava merdiven dairesinden, havalandırma boĢluklarından veya dıĢ
ortamdan alınabilir. Kirli hava banyo havalandırmasından veya mutfak
bacasından atılabilir.
5.5. EKOLOJĠK YERLEġĠMLERDE ENERJĠ
(MIT, OpenCourseWare, Sustainable Energy)
(http://ocw.mit.edu/courses/chemical-engineering/10-391j-sustainable-energy-2007)
5.5.1. Enerjinin tam ve verimli kullanımı
Fosil Yakıtların (Petrol, doğal gaz vb) kullanımının sınırlandırılması ve
en aza indirilmesi gerekmektedir. Bu enerji kaynaklarının kullanımı büyük
miktarda karbondioksit üretmekte ve dünyanın ekolojik dengesini
23
bozmaktadır. Bu yüzden çevreye duyarlı yerleĢimin sürdürülebilir olması
için güneĢ enerjisi, rüzgar, su, hidrojen enerjisinden, jeotermal enerji, biyokütle gibi diğer sürdürülebilir temiz enerji kaynaklarının en verimli Ģekilde
kullanımını sağlaması gereklidir. Bu gereklilik sadece enerji kullanımı ile
sınırlı olmayıp, yaĢam biçimine, ev sıcaklığının dıĢ sıcaklık ile ayarlanması
gibi ayarlamalar ile ısı için gerekli olan enerji ihtiyacının azaltılması ile de
sağlanacaktır. Buna göre ġekil 2.‟de verilen enerji ihtiyacı bileĢenleri
önemlidir. Ekolojik yerleĢimlerde enerji ihtiyacının azaltılması, toplam enerji
kullanımında yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım oranının artırılması,
kendi ürettiği enerjinin toplam enerji tüketimindeki yüzdesi gibi konular
öne çıkmaktadır.
İhtiyacın azaltılması
(enerji tasarrufu
Yenilenebilir enerji
kaynaklarının kullanımının
artırılması
Fosil yakıtların
çevreye en az zararlı
şekilde kullanımı
• Enerji İhtiyacı
Az enerji tüketimi için baĢlıca amaçlar ise;
Enerji tüketimini ve hayat döngüsü içindeki çevresel etkileri azaltmak.
Yenilenebilir enerji kaynakları dıĢındaki (petrol ve katı yakıtlar) enerji
kaynaklarından oluĢan emisyonların azaltılması.
Toplam enerji kullanımında yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım
oranının teknik, olarak mümkün olması ve ekonomik olarak kabul
edilebilir sınırlarda olması durumlarında, artırılması. Özellikle güneĢ
enerjisinin sıcak su temininde kullanımının teĢviki.
Mevcut enerji kaynaklarının verimliliğini artırarak, enerji üretiminin
verimliliğini artırmak.
Yapıların ve sosyal alanların bakım masraflarının minimize edilirken
yeterli konforun da sağlanması.
24
6. ÇEVREYE DUYARLI YAPI MODELĠ TASARIM KRĠTERLERĠ
6.1. MEKANSAL KRĠTERLER
6.1.1. Yapının en uygun Ģekilde yönlendirilmesi
Yönlendirmede temel esas olarak hakim rüzgar yönü ve güneĢ
alınmalıdır. Bu esaslar dahilinde var olan manzaraların da ön planda
tutulmasına dikkat edilmelidir. Hakim rüzgar yönü tespiti ve buna uygun
yerleĢim ile kıĢın soğuk rüzgarın neden olduğu ısı kayıpları önlenmekte,
yazın ise yapının serin tutulması ve havalandırmanın doğal olarak
yapılabilmesi sağlanmaktadır. GüneĢ etkeninin dikkate alınması ile kıĢın
güneĢ enerjisinden faydalanarak ısınma sağlanmakta, yazın fazla ısınmaya
karĢı önlem alınmıĢ olmaktadır. Güneye yönlenme ile güneĢ enerjisinden
etkin bir Ģekilde yararlanmakla birlikte gün ıĢığı da olabildiğince kullanılmıĢ
olmaktadır. Türkiye‟nin bulunduğu iklim koĢullarında yapılar için en uygun
yönlenme doğu-batı eksenidir. Bu yönlenme ile birlikte güney yönlerine
daha fazla alan kaplayan aktif mekanlar (oturma, çalıĢma, yemek yeme
vb.)yerleĢtirilirken, kuzey yönlerine ise az alanla çözülebilen pasif
alanlar(merdiven, ıslak mekanlar, hol) yerleĢtirilmelidir. Yönlendirmenin en
uygun Ģeklide olması ile yapıda havalandırma, ısıtma ve soğutma doğal
yollarla karĢılanarak ek enerji kullanımı en aza indirilmiĢ olmaktadır.
6.1.2. Yapının sade ve basit formda, bütüncül biçimde tasarımı
Yapılar verimli kullanılabilinecek büyüklükte iç mekanların
oluĢturulmasıyla, küçük ölçekte ve basit planlı olarak tasarlanmalıdır. Bu
basit tasarım sayesinde az malzeme kullanımıyla kaynak korunumu ve az
enerji tüketimi ile enerji tasarrufu sağlanmaktadır.
Resim 6-1: Pasif Ev, HLM Architects of Cardiff
http://www.hlmarchitects.com
25
6.1.3. Tasarımda bölgenin mevcut mimari özgün karakteristiğinin
devam ettirilmesi

Yapı tasarımının geleneksel mimari-plan tipolojisiyle uyumlu
olması
Özgün mimarinin yaĢatılması için her Ģeyden önce plan tipolojisi
örnek alınmalıdır.
Fakat geleneksel mimar-plan tipolojisi (içe dönük avlulu evler, dıĢa
dönük tek evler vb.) devam ettirilirken günümüz konut ihtiyaçlarını
karĢılayacak iĢlevlerinde karĢılanması için planlamada oluĢan farklılıklar
tasarıma aktarılmalıdır.
GeçmiĢte çok amaçlı kullanılan mekanların iĢlevleri günümüzde
birkaç mekana dağıtılarak farklı odaların ortaya çıkması.(yemek
odası, çalıĢma odası, oturma odası vb.)
Geleneksel tasarımlarda olmayan fakat günümüzde ihtiyaç olması
durumunda planlanması istenen mekanların olması.(Hobi odası,
çocuk oyun odası, ütü- çamaĢır odası vb.)
Geleneksel mimari tasarımlarda mekanların geniĢ aile yapısına bağlı
olarak büyük tutulmasına karĢın günümüzde çekirdek aile
kullanıcıları için daha küçük boyutların yeterli olması.

Yapının belirgin özelliklerinin kullanılması
Tasarımın yapılacağı bölgede mevcut yapı kimliğini oluĢturan
özellikler(cumbalar, geniĢ çatı saçakları, ahĢap payandalar, avlu duvarları
vb.),karakteristik özellik taĢıyan yapı malzemeleri(doğal taĢ, kerpiç vb.)
mimari tasarımda esas alınmalıdır.

Tasarımda bölgeye uyumlu özgün kat sayısının korunması
Tasarımın yapılacağı bölgede mevcut yapıların genel karakterini
yansıtan kat sayısına uyulmalıdır.
6.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI
6.2.1. Geleneksel malzemeye uyumlu malzeme kullanımı
Tasarımın yapılacağı bölgede özgün-yerel özellik taĢıyan mimariyi
vurgulamak ve devam ettirmek için tercih edilecek malzemenin varsa o
bölgenin geleneksel malzemesiyle uyumlu olmasına dikkat edilmelidir.
Kullanılacak malzemenin seçimi, tasarımın yapılacağı bölgenin 10-120 km
yarıçap uzaklığındaki alandan yapılmalıdır Yerel malzemenin kullanımı ile
malzeme taĢıma enerjisinin de azalması sağlanmaktadır.
6.2.2. Geri dönüĢtürülebilen malzeme kullanımı12
Yapıda kullanımları bir Ģekilde sona eren malzemelerin tekrar
kullanılmasının mümkün olması malzeme seçiminde önemli bir kriterdir.
Geri dönüĢtürülebilen malzeme kullanımı ile etkin kaynak ve enerji
kullanımında, malzeme kaynaklı atıkların oluĢumunun en düĢük seviyeye
getirilmesinde olumlu sonuçlar alınmaktadır.
12
Esin, T., Yüksek, Ġ., Çevre Dostu Ekolojik Yapılar, 2009, Karabük.
26
Beton parçaları daha küçük kırılarak beton agregasında, toprak su ve
samandan oluĢan kerpiç tekrar kerpiç yapımında kullanılabilmektedir.
6.2.3. DüĢük enerjili malzeme kullanımı
Malzemenin hammadde kaynağından çıkarımı, yapıda kullanımı,
nakli, yıkımı ve yok ediliĢi dahilinde tüm aĢamalarda az enerji tüketimi
gerektiren, etkin enerjili malzeme seçimi yapılmalıdır.
Her iklim bölgesinde bulunabilen saman kullanımı ile nakliye
sırasında tüketilen enerjide tasarruf sağlanabilmektedir.
6.2.4. Dayanıklı malzeme kullanımı
Yapıda kullanılan malzeme dayanıklı ve uzun ömürlü malzemelerden
seçilmelidir. Malzeme onarımı ve yenilemesinin az yapılması ile kaynak
kullanım etkinliği ve iĢçilikte tasarruf sağlanmaktadır.
6.2.5. Teknolojik yeniliklere uyumlu malzeme kullanımı
Teknolojinin sağladığı yeniliklerle daha az enerji kullanımı ile yüksek
performans gösteren malzeme kullanımı tercih edilmelidir.
Akıllı camlar: Kullanıcının tercihine göre fonksiyon ve biçim
değiĢtiren camlar. Ġstenildiği zaman gün ıĢığından yararlanarak doğal
aydınlatmayı sağlayan (resim 6-2) ama gerektiğinden ıĢığı kesecek yapıda
olmasıyla gizliliği de sağlayabilecek Ģekilde (resim 6-3) üretilmektedir.
Pencere camı olarak kullanıldığı takdirde gün ıĢığını isteğe bağlı olarak
keserek soğutma maliyetini azaltmaktadır.
Resim 6-2
www.cin-ithalat.com/cinakıllı cam/
Resim 6-3
www.cin-ithalat.com/cinakıllı cam/
Akıllı boyalar: Kendi kendini temizleyen, enerji depolayarak ıĢıkla
renk değiĢtiren, ortamın havasını düzenleyen, anti-bakteriyel, yangın
geciktirici boyalar.
Akılı beton: Ġçerisine yerleĢtirilen elektronik etiketlerle yapının
depreme karĢı dayanıklılığı ve kalitesi ölçülebilmektedir.
Hafif beton: Hava kabarcıkları yada hafif agregalar eklenerek
ağırlığı azaltılmıĢ, yoğunluğu 1‟den az olan, biçim verildikten ve basınçlı
kapta fırınlandıktan sonra olağanüstü güce sahip olan beton. 13
13
“Beton Sizi ġaĢırtacak”,Yapı ,sayı :297 Burçin Yılmaz-2006.
27
Kendiliğinden yerleĢen beton-agilia: Akıcılığı sayesinde titreĢim
gerektirmeden yerleĢen ve yüksek kalitede yüzey düzgünlüğü sağlayan,
içindeki donatıyı tümüyle sardığı için korozyon etkilerine karĢı da koruyan
beton.14
Ultra yüksek dayanımlı beton-ductal: Ġçine çelik yerine organik
fiberler konularak 6-8 kat daha dayanıklı, aerodinamik, hafif, pürüzsüz,
düĢük gözenekliği olan zorlu hava koĢullarına dayanıklı bir betondur. 15
Tutkallı ahĢap: Fırınlanıp kurutularak taĢıma performansı artırılırmıĢ
ahĢap. Strüktürel malzeme olarak kullanılabilmektedir.(resim6-4, 6-5)
Resim 6-4
(www.nordlam.com)
Resim 6-5
(www.nordlam.com)
Geri dönüĢümlü kağıt: Tutkalla sarmal olarak kat kat yapıĢtırılmıĢ
ve çeĢitli iĢlemlerle suya dayanıklı boru biçiminde ki kağıt kütükler haline
getirilmesi sonucu üretilir. 16
Bellekli metal alaĢımlar: Uğradığı deformasyondan sonra aldığı ısı
ile ilk haline gelebilen malzemeler.(sprinkler sistemlerde kullanılmaktadır.)
Fotovoltaik güneĢ pilleri: DıĢ cephede kullanılarak yapının kendi
enerjisini üretmesinde katkıda bulunmaktadır.(resim 6-6, 6-7, 6-8, 6-9)
resim 6-6
Resim 6-7
Solar-fabrika ve yönetim yapısı Freiburg-Almanya
( www.catider.org.tr/pdflsempozyum/pdf)
14
“Beton Sizi ġaĢırtacak”,Yapı ,sayı :297 Burçin Yılmaz-2006
“Beton Sizi ġaĢırtacak”,Yapı ,sayı :297 Burçin Yılmaz-2006
16
DEÜ Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi Cilt:9,ss:1, T.Didem Akyol Altun
15
28
Resim 6-8
Kamp C Yönetim Binası, Brüksel
Fotoğraf: Tuğba Salman
Resim 6-9
ġeffaf ısı yalıtım malzemeleri: GüneĢten aldıkları ısıyı arkasındaki
duvara geçirerek duvarın ısıyı depolamasını sağlayan malzemeler:
argon kripton ve aerojel dolgulu camlar, lamine plastik filmler, havası
boĢaltılmıĢ camlar,3-8 mm çaplı cam plastik borucuklardan oluĢmuĢ
kapiller tüpler, %2-10 silikat içeren, hava boĢluklu aerojel yalıtımlar. 17
(resim 6-7)
6.2.6. Çevreye Duyarlı Yapılarda Kullanılabilecek Malzemeler:

Kerpiç
Malzemenin güçlü yanları: Geleneksel mimari değerlerin korunmasında
tercih edilebilecek bir yapı malzemesidir. Doğal bir malzeme olmasından
dolayı çevreye zarar vermez. Ortamdaki mevcut enerjiyi dıĢarıya taĢımadığı
gibi enerji tüketimini en az seviyeye indirmesiyle yarı yarıya enerji tasarrufu
sağlamaktadır. (resim6-10, 6-11, 6-12, 6-13)
Malzemenin zayıf yanları: Suya ve depreme karĢı dayanıksızdır. Basınca
dayanıklı fakat çekmeye karĢı dayanıklı değildir.
Resim 6-10
Geleneksel kerpiç Konya evleri
( www.renovanews.com )
17
Resim 6-11
kerpiç ev- dekorasyon,
(www.kenthaber.com)
“Bilim ve Teknik ,Mimarlık Eki “ Ġstanbul ,Ed: Gönül Utkutuğ,Tübitak Yayınları-2002
29
Resim 6-12 Kerpiç
Toprak Sergisi 2010, Paris
Resim 6-13 Modern Kerpiç Ev

Saman
Malzemenin güçlü yanları: Ġstiflenen saman balyası doğal, ucuz ve
depreme karĢı dayanıklı bir malzeme olarak kullanılmaktadır. Ses ve ısı
yalıtımındaki performansı yüksektir. Isıyı iyi tutma özelliği ile dıĢarıdaki
sıcaklığın -10ºC olmasına karĢın aktif bir ısıtmaya ihtiyaç vermemesi
çevreye salınan karbondioksit salanımı azaltmaktadır. Almanya‟da TÜV
tarafından yapılan yangın testlerinde kerpiç sıvalı saman balyalarının açık
ateĢe 90 dk boyunca dayanabildiği gösterilmiĢ ve sertifikalandırılmıĢtır.
Geleneksel yapılarla karĢılaĢtırıldığında % 98‟e yakın bir enerji tasarrufu
elde etmektedir. (resim 6-14, 6-15, 6-16, 6-17)
Malzemenin zayıf yanları: Saman sudan etkilenebilen bir malzemedir.
Buna karĢılık sıvasının tekniğine uygun yapılması ve yapı çatı sisteminin iyi
oluĢturulması sudan etkilenmeyi önlemektedir.
Resim 6-14
Resim 6-15
www.bizimbahçe.net/forum/daha-iyi-bir-yaĢam-için/saman-balyasından-ev/
30
Resim 6-16
Saman Balyasından Okul Brüksel
Mimar: Mark Depreeuw Kamp C
Resim 6-17
Saman Balyasından Ev Bruksel

AhĢap
Malzemenin güçlü yanları: AhĢap dönüĢebilen ve kaynağı yenilenebilen
bir malzemedir. Hafif olmasına rağmen aynı ağırlığa sahip diğer
malzemelere oranla daha fazla yük taĢıyabilmektedir. Elastik yapıda olma
özelliği deprem anında oluĢan Ģok Ģeklindeki kuvvetleri abzorbe etmekte
ve yapıların kırılmasını önlemektedir. Isı ve ses yalıtımında olumlu sonuçlar
vermektedir.(resim 6- 18, 6-19, 6-20, 6-21)
Malzemenin zayıf yanları: Bir takım fiziksel ve kimyasal bozulmalar
(yangın, aĢınma vb.),böcek, nem gibi etkenler ahĢapta bozulmalara neden
olabilir. Bunları engellemek için emprenye malzemeleri ile koruma
yapılabilmektedir.
Resim 6-18
( www.loadtr.com)
Resim 6-19
(www.gulerahsap.com)
31
Resim 6-20
Resim 6-21
Bere Architects, Ahsap Pasif Evler
http://www.bere-blog.co.uk/wp-content/uploads

Doğal taĢ
Malzemenin güçlü yanları: Doğal taĢ doğayla uyumlu bir malzemedir.
Kullanım sonrası atıkları tekrar doğaya karıĢmaktadır. Malzeme için enerji
ocaktan çıkarırken ve iĢlerken gerekmektedir ve bu da diğer inĢaat
malzemeleri için gerekenden daha azdır. Boyut, Ģekil, renk, yüzey çeĢitliliği
vardır. DıĢ etkenlere karĢı dayanma süresi uzundur. Doğal taĢ ısıyı iyi
soğurmaktadır.(resim 6- 22, 6-23, 6-24, 6-25)
Malzemenin zayıf yanları: ĠĢçilik sebebiyle maliyeti yüksektir.
Resim 6-22 Aydın-Söke-eski
Doğanbey köyü yöresel taĢ ev
(www.mahsenim.com/taĢ-ev/)
Resim 6-23 Gökçeada taĢ ev
(www.mahsenim.com/taĢ-ev/)
Resim 6-24
Resim 6-25
Alaçatı Modern TaĢ Evleri
Proje: Veryeriler ĠnĢaat
http://www.veryerilerinsaat.com/gelecek.projeler.php
32

Beton
Malzemenin güçlü yanları: Yapı malzemesi olarak en çok kullanılan
beton yeni teknolojilere uygun olarak geliĢmeye de açık bir malzemedir. Bir
yapının yıkılması ile elde edilen beton kırılarak beton agregası veya yollar
da zemin altı malzemesi olarak kullanılabilmektedir. Ayrıca yol döĢemesi
veya inĢaat dolgu malzemesi olarak kullanılmasını sağlayan sistemler
bulunmaktadır.
Malzemenin zayıf yanları: Beton basınç kuvvetlerine karĢı dirençli bir
malzeme olmasına karĢın çekme kuvvetlerine karĢı aynı direnci
gösterememektedir. Çelik donatı çubuklarının kullanımı bu zayıflığa karĢı
mukavemet sağlamaktadır.

Çelik
Malzemenin güçlü yanları: Çelik; hafif, homojen, sünek yapılı bir
malzemedir. Hafifi olması yapıya aldığı deprem kuvvetlerini de
azaltmaktadır. Çelik yapılar aldıkları aĢırı yükler karĢısında esnek yapıda
olmaları Ģekli değiĢtirmelerine sebep olur. Bu deforme yapının kırılmadan
ayakta kalmasını sağlamaktadır.(resim 6-26, 6-27)
Birtakım üretici firmaların çeliği %100 geri kazanarak yeni çelik
üretimleri bulunmaktadır.
Kullanılan çeliğin geri kazanılmasıyla;
Enerjinin %74 ve hammaddenin %90 korunduğu,
Su tüketiminin %40 azaltıldığı,
Atık su kirlenmesinde %76,
Hava kirlenmesinde %86
Maden atıklarında %97 azalma olduğu, gözlenmiĢtir. 18
Malzemenin zayıf yanları: Çelik malzemenin en zayıf yönü yüksek
sıcaklıkta göstermiĢ olduğu dirençsizliktir. Yangına karĢı dayanımını
artırmak için çeĢitli yalıtım sistemleri uygulanır. Bu sistemler:
- Kütlesel Yalıtım: Çelik profilin betonla kaplanarak yalıtılması.
- Çevreyi Sarma Sistemi Ġle Yapılan Yalıtım:
- Püskürtme boyalarla yapılan yalıtım: KarĢılaĢtığı yüksek sıcaklıkla
ĢiĢen boyalar kullanılır.
-Sıva ile yalıtım: Püskürtme boyalarla uygulanan yalıtım Ģekli.
KarmaĢık detaylarda kullanılır.
-Kutuya alma sistemi: Kalsiyum silikat ve çimento bazlı plakalar, alçı
plakalar ve mineral yün plakalarla çelik profillerin çerçeveye alındığı
sistem.19
18
19
„‟KullanılmıĢ Çeliğin Geri Kazanılması „‟,Prof.Dr.Mustafa Öztürk, Çevre Ve Orman
Bakanlığı-2004
”Çelik Konstrüksiyon Yapılar ve Yangın” Erkan Özdağ -2009
33
Resim 6-26
(www.celikev.org )

Resim 6-27
(www.sevilla.net/hafif-çelik-villa-blog/)
MALZEME TABLOSU
MALZEME
Doğal
FĠYAT/TL
448
1
taĢ
2
Kerpiç
276
3
Saman
127
4
AhĢap
520
5
Beton
511
6
Çelik
1120
Tablo 6-1: (Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı Yapı YaklaĢık Birim Maliyetleri-2010)
6.2.7. Malzeme tedarik yerinin uygunluğu
Bölgedeki kaynakların ayıklanması, iĢlenmesi sonucu üretilen yerel
yapı malzemelerine ve ürünlerine talebi artırmak ve kullanımlarını
desteklemek, ulaĢımdan kaynaklanan çevresel etkileri azaltmaktır. 10 – 120
km. yarıçap içindeki alanda çıkartılmıĢ, iĢlenmiĢ ve/ya üretilmiĢ yapı
malzemeleri ve/ya ürünleri kullanılmalıdır. Yerel malzeme kullanımında o
bölgenin tecrübeli yapı ustaları ile çalıĢılması tercih edilmelidir.
6.2.8. Yapının kimliğini belirleyen yapı elemanlarının(kapı, pencere,
kaplama malzemesi vb.) uygun detay, motif, ölçü ve oranda
kullanımı

Kapılar: Doğal ve geri dönüĢtürebilen malzemeli, yapının genel
rengine uygun renkte, form ve ebadıyla yapıyla ve diğer yapı elemanlarıyla
bütünleĢen ayrıca giriĢ kapılarında saçak ve ıĢıklandırma elemanları ile
estetik özellik gösteren kapılar tercih edilmelidir.

Pencereler: Gün ıĢığından yararlanmada pencere boyutları ve
biçimleri, duvardaki konumları etkilidir. Yapıların özellikle güney
34
cephesinde bulunana pencerelerin boyutları büyük seçilirken, kuzey
cephede ihtiyacı (havalandırma ve aydınlatma)karĢılayacak en küçük
ölçülerde pencereler seçilmelidir. Güney cephede kullanılan cam yüzey
alanı cephe alanının en az%40‟ını, en fazla %60„ını oluĢturmalıdır.
Pencereler doğal havalandırmayı sağlamak için açılabilir yapıda olmalıdır.
Kullanılan kepenk, stor, jaluzi gibi hareketli yalıtım elemanları ile gün
batımından sonra ısı kayıplarını önlenebilmektedir. Yaz mevsiminde
gündüz saatlerinde güneĢ ıĢınlarından korunmak için pencerelerde güneĢe
karĢı güneĢ kırıcı, perde ve saçak kullanılabilir.
Uygun pencere seçimi için yönlendirmeler:
Soğuk iklimli bölgeler:
AhĢap çerçeveli pencereler seçilmelidir. Cam seçiminde 2 ve 3 katlı
cam kullanılabilmektedir. Cam ara boĢluk geniĢliği 16-20mm olmalı,
kripton veya argon gazı kullanılmalıdır. Çift katmanlı cam için, dıĢta seçici
geçirgen-içte düz cam veya dıĢta düz cam içte-Low-E cam Ģeklindedir. Üç
katmanlı cam olarak, dıĢta seçici geçirgen-içteki iki tabaka Low-E camdır.20
Low-E kaplamalı yalıtım camı üniteleri: Isı kontrol kaplamalı renksiz
cam görünüĢlü bir yalıtım ünitesidir. KıĢları çok soğuk geçen bölgelerde
güneĢin bedava ısısından en fazla yarar sağlamak için 3.yüzeyde, ılıman
bölgelerde ise kıĢ ve yaz Ģartlarını dengelemek için 2.yüzeyde
kullanılmalıdır. Türkiye genelinde kıĢları çok sert geçen yöreler haricinde
standart kullanımda kaplama 2.yüzeyde yer almalıdır.21
Sıcak iklimli bölgeler:
Önerilen çerçeve tipi ahĢaptır. Performans sıralamasına göre
önerilen cam tipleri: Ġç-dıĢ ortam arasındaki ısı transferini azaltmak
açısından dıĢta güneĢ kontrolü amaçlı cam, içerde ise düz camın
kullanıldığı kompozisyonlar önerilmektedir.1
Pencere seçiminde gürültü kontrolü de dikkate alınmalıdır. Bu
konuda en kolay ve en ucuz çözüm cam kalınlığını artırmaktır. Cam
kalınlığının 1 mm artıĢı yaklaĢık 1 dB iyileĢtirme sağlayabilmektedir. DıĢ ve
iç camı eĢit kalınlıklı çift camlar ile gürültü yalıtım değeri tek cama kıyasla
ortalama 2 dB kadar artırılabilmektedir. DıĢ ve iç camı eĢit kalınlıklı çift
camlar ile gürültü yalıtım değeri tek cama kıyasla ortalama 2 dB kadar
artırılabilmektedir. DıĢ ve iç camı eĢit kalınlıklı çift camlar ile gürültü yalıtım
değeri tek cama kıyasla ortalama 2 dB kadar artırılabilmektedir. 22

Kaplama malzemeleri: Yapı malzemesine uyumlu doğal kaplama
malzemeleri kullanılmalıdır.
Tavan kaplamaları: Mineral liflere kil ve alçı esaslı dolgu
20
IV. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi ”Farklı Malzemelerle Üretilen Pencere
Tiplerinin Isıl Performanslarının Ġncelenmesi ve Etkin Pencere Seçimi “,Ġdil Ayçam, Gönül
Utkutuğ
21
http://www.termodinamikpencere.com/
22
”Çevreye duyarlı Akıllı Malzemeler”,Ġstanbul ,Bilim ve Teknik Mimarlık Eki , Ed: Gönül
Utkutuğ,Tübitak Yayınları, Ġdil Ayçam,2002
35
malzemeleri eklenmesi ile elde edilen, dönüĢtürülebilir, tekrar kullanılabilir
malzemeler seçilmelidir.3
Çatı kaplamaları: Eğimli çatılarda en doğal malzeme piĢmiĢ kilden
üretilen kiremitlerdir. Kil yapımı kiremit içinde hiçbir kimyasal bulunmaz ve
yoğun yağıĢ alan bölgelerde çatıyı güvenle korumaktadır. 23
KamıĢ, saz, saman kaplamalı çatılar doğaya uygunluğunun yanı sıra
ses ve ısı yalıtımda da çok iyi performansa sahiptir.
Yağmur suyunun depolanmasını sağlayan sistemlerin kullanılması
durumunda çatı kaplamalarının doğal malzemeli olması çok önemli rol
oynamaktadır. Ġçerisinde kimyasal madde bulundurmayan çatı ve dıĢ cephe
kaplaması kullanılması ile bu sistemden sağlıklı yararlanılabilmektedir.
Asfalt görünümündeki fotovoltaik sistemler çatı kaplaması olarak
kullanılabilmektedir. 24
Boyalar: Yapı içinde ve dıĢ cephe de kullanılan boyalarda yağ bazlı
boyaların kullanımı yerine, üretimi daha kolay olan doğal boyalar tercih
edilmelidir. Keten tohumundan elde edilen keten yağı doğal boyaların ana
bileĢenidir. Ayrıca bitkisel yağlar, reçineler, kireçle birleĢtirilen balmumları
ve doğal pigmentler de doğal boya yapımında kullanılmaktadır. Uçucu
organik bileĢenler ve çözücüler içermeyen, su bazlı boyalar ve akrilik lateks
boyalar önerilen boyalar arasındadır. 25

Genel peyzajı etkileyen çevresel yapı elemanlarının kullanımı
Bina çevresindeki yapı elemanlar ile bir bütün oluĢturacak Ģekilde
tasarlanmalıdır. Bahçe duvarları, giriĢ saçakları, ortak alanlarda yer alan yapı
ve elemanları, yol sokak kaplamaları motif, ölçü ve renk olarak yapı genel
karakterine uyumlu olmalıdır. Çevresel yapı elemanlarındaki malzeme
seçimi bina dıĢ cephe elemanlarına uygun seçilmelidir.(yapı malzemesi
doğal taĢ olan bir bina bahçe duvarlarında aynı doğal taĢın kullanımın
tercih edilmesi vb.)

Uygun çatı tipi seçimi
Özgün çatı tipi
Bölgenin
genel
karakteristiğini
güçlendiren
çatı
biçimi
kullanılmalıdır. (dam, kırma çatı, eğrisel örtüler.)

YeĢil çatı
YeĢil çatılar, yağıĢların belli bir kısmını tutmasıyla su yalıtımı ve
drenaj sistemi maliyetini büyük bir oranda azaltmaktadır. Bitki toprağı
klasik çatı yalıtımından daha fazla ısı yalıtımı sağlamaktadır ve yaz aylarında
klima ihtiyacını azaltmaktadır. YeĢil çatıyı oluĢturan katmanlar(Resim 6-28)
23
24
25
Çatı Kaplama Sektör AraĢtırması ”Ġstanbul Ticaret Odası, DıĢ Ticaret ġubesi, AraĢtırma
Sevisi, Tülay Sobutay,2005
(bkz.6.3.2 güneĢ enerjisi)
Çevreye duyarlı Akıllı Malzemeler”,Ġstanbul, Bilim ve Teknik Mimarlık Eki, Ed: Gönül
Utkutuğ, Tübitak Yayınları,Ġdil Ayçam,2002
36
ses yalıtımında çok etkili olmaktadır. Havadaki zararlı maddeleri (toz, hava
ve yağmur suyunda bulunan nitrat vb.) emerek hava kirliliğini
engellemektedir.
Tyndale Merkezi‟nde yapılan araĢtırmaya göre; iklim değiĢikliğiyle
mücadele etmek için Ģehirlerdeki yeĢil alanların %10 arttırılması tavsiye
edilmektedir.26
YeĢil çatı uygulamaları kentlerdeki yeĢil alan miktarını arttırmak için etkili
bir çözümdür. Böylelikle kent sakinlerinin yasam kalitesini arttırır ve
biyolojik çeĢitliliği arttırarak doğal hayati destekler. Ayni zamanda kentsel
ısı adası etkisini 27 azaltma yönünde son derece olumlu bir yöntemdir.
Resim 6-28
(Sürdürebilir yeĢil binalar
Prof .DR. Olcay Kıncay)
Resim 6-29
Ümraniye Meydan YeĢil Çatı Uygulaması
(www.acdinsaat.com)
Uygulama alanları: Evler, apartmanlar, Ģirket binaları, alıĢveriĢ merkezleri,
fabrikalar, havaalanları ve muhtelif binaların düz veya en fazla %40 eğimli
çatıları, ya da balkonları.
YeĢil çatılar; Ekstensif (yoğun), Ġntensif (Yoğun) ve Yarı Ġntensif olmak üzere
3 gruba ayrılır.
26
http://www.livingroofs.org/greenroofbenefits.html
Kentsel Isı Adası çevresinden daha yüksek sıcaklığa sahip olan bir metropolitan alan
demektir. ġehir alanları ve nüfusları büyüdükçe, ortalama sıcaklıklarında artıĢ eğilimi dikkat
çeker. Küresel ısınma ile karıĢtırılmamalıdır, bilim adamları bu fenomeni „‟Kentsel Isı Adası
Etkisi‟‟ (UHIE) olarak adlandırmaktadır.
27
(Urban Heat Island Effect, 2004,
http://www.realclimate.org/index.php/archives/2004/11/urban‐heatisland‐uhie/)
37
Kullanım
Ekstensif
(Seyrek)
Ekolojik Peyzaj
Yarı İntensif
İntensif
(Yoğun)
Bahçe/ Park
Bitki turu
Karayosunu,
otlar, cim
Bahçe /
Ekolojik Peyzaj
Çim, Otlar,
Ağaççıklar
Yapı Derinliği
60-200mm
120-250mm
Çim, kalıcı bitkiler,
çiçekler, ağaççıklar,
ağaçlar
150-400mm
Ağırlık
60-150kg/m2
120-200kg/m2
180-500kg/m2
Maliyet
Düşük
Değişken
Yüksek
Tablo 6-2: YeĢil çatı türleri ve kullanım yerleri
Resim 6-30: Barclays Bankası’nın
ekstensif yeĢil çatısı Londra
(www.dustygedge.com)
Resim 6-31: Canary Wharf Metro istasyonunun
intensif yeĢil çatısı Londra
(www.greenroofs.com)
Resim 6-32: BedZed (Beddington Sıfır Karbon Enerji Sitesi
Ekstensif, Yarı Intesif ve Intensif YeĢil Çatı Uygulamaları
Mimar: Bill Dunster Architects Zedfactory
(www.greenroofs.com/projects/pview.php?id=547)
38
6.3. ENERJĠ
6.3.1. Enerji Ġhtiyacının Azaltılması
YAPILARDA ISI KAYBI
Tablo 6-3: Yapılarda ısı kaybı
Kaynak: Farmer D, 2008, thermal imagery ltd. www.emti-ltd.com
Yalıtım
Yapı malzemesine uygun seçilmiĢ yalıtım uygulamaları ile yapı
çeperlerinden ısı kayıpları engellenerek, ısıtma ve soğutma için enerji
sarfiyatını azalması sağlanmaktadır.
Duvar havalandırmasında ve yalıtımında toprak, saman, mantar
karıĢımı gibi doğal malzemeler kullanılmalıdır.(Duvarlarda yapılacak yalıtım
iç alanda az da olsa daralmalara neden olabilmektedir.)
Yapı içi izolasyonunda selülozla hafifletilmiĢ silikat panolar tercih
edilebilmektedir.
Üç kat yerleĢtirilmiĢ ahĢap lifleriyle yapılmıĢ panolar termik yalıtımda
kullanılabilecek malzemeler arasındadır. Mineral elyaf, cam elyafı, selüloz
esaslı ve polyester köpük gibi geri dönüĢümlü malzemeler enerji etkinliği
ve çevre-sağlık açısından uygun malzemeler arasındadır. 28,29

Doğal aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması
Yapılarda sağlıklı bir iç ortam hava kalitesini sağlamak için
aydınlatma ve havalandırma mümkün olduğunca doğal yollarla
yapılmalıdır. Yapı içindeki ve dıĢındaki planlanmanın en uygun Ģeklide
yapılması gün ıĢığını ve dıĢarıdaki havayı en verimli Ģekilde kullanmayı
sağlamaktadır. Fakat dıĢ ortamda oluĢacak gürültü ve kirlilik bazı
durumlarda klima kullanımının tercih edilmesine neden olmaktadır.
Atriumlar, gök bahçeleri ve avlular yapıda doğal havalandırmayı sağlamada

28
Çevreye duyarlı Akıllı Malzemeler”,Ġstanbul, Bilim ve Teknik Mimarlık Eki, Ed: Gönül
Utkutuğ,Tübitak Yayınları,Ġdil Ayçam,2002
29
(bkz.6.2.8 pencereler )
39
etkilidirler.30
Doğal aydınlatmada kullanılabilecek sistemler:
IĢık tüpleri: IĢık alamayan mekanlara gün ıĢığını taĢıyan sistemlerdir.
IĢık boruları özellikle direkt gün ıĢığı alamayan, penceresi olmayan derin
mekanlar veya küçük mekanların (banyo ,hol vb.) aydınlatılması için
kullanılabilmektedir.Gün ıĢığından bu sistemle daha fazla yararlanmak
aydınlatma için kullanılan enerjinin azalmasında olumlu sonuçlar
vermektedir.Ġki çeĢit ıĢık tüpü vardır:
Yandan ıĢıyan: Bu sistemde ıĢığı yapının tüm katlarına dağıtmadan
önce bir yoğunlaĢtırmadan ve güçlendirmeden geçiren heliostat ünitesi,
toplanan ıĢığı borulara ileten ikincil bir ayna ve ıĢık borularından
oluĢmaktadır. Yapı dıĢ cephesinde ve çatısında uygulanabilmektedir.(resim
6-33)
Resim 6-33
Berlin Potsdamer Platz
(VIII. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi Sempozyum Bildirisi, “Binalarda Gün IĢığından
Yararlanma Yöntemleri ÇağdaĢ Teknikler” Alpin Köknel Yener)
30
(bkz.6.1.1 yapının en uygun Ģekilde yerleĢtirilmesi, 6.2.8 pencereler)
40
Uçtan yansıyan: Sistem optik kırılmalarla gün ıĢığını alan bir dıĢ
toplayıcı ünite (çatı kotunda) , gün ıĢığını iç mekana ileten yansıtıcı
boru(krom-nikel, gümüĢ, alüminyum kaplı veya aynalı) ve mekanda
aydınlatmayı sağlayan dağıtıcı üniteden oluĢmaktadır.(resim 6-34)
resim6-34
(Sürdürebilir “YeĢil “Binalar” ,Prof.Dr.Olcay Kıncay, Kimya Yüksek Müh. Haluk Ağustos )
IĢık rafları: Gün ıĢığının tavana yansımasıyla aydınlatmada kullanılan
ıĢık rafları aynı zamanda pencereye yakın bölgeleri fazla ıĢıktan
korumaktadır. Yapı içinde ve dıĢında uygulanabilmektedir. Özellikle direkt
güneĢ alan güney yönlü derin mekanlarda kullanılmalıdır. (resim 6-35)
resim 6-35: IĢık raf uygulamaları
(VIII. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi Sempozyum Bildirisi “Binalarda Gün IĢığından
Yararlanma Yöntemleri ÇağdaĢ Teknikler” Alpin Köknel Yener)
41
Doğal aydınlatmada kullanılabilecek cam türleri:
Fotokromik camlar: IĢık geçirgenliği, üzerine gelen ıĢık miktarına
bağlı olarak değiĢmektedir. KamaĢmanın önlenerek görsel konforun
sağlanması açısından uygundur.
Termokromik camlar: Geçirgenliği sıcaklığa bağlı olarak
değiĢmektedir. Kullanılan malzeme cam katmanları arasına
yerleĢtirilen bir tür jeldir. Soğukta saydam haldeyken, sıcaklık
arttığında saydamlığı azalmakta ve yansıtıcı özelliği artmaktadır. Bu
durumda camdan görüntü bulanıktır. DeğiĢim sınırının sabit olması
dezavantajdır.
Elektrokromik camlar: Bu tür pencerelerle konfor, enerji tasarrufu
ve estetik gereksinmelerin sağlanmasında içte veya dıĢta herhangi
bir güneĢ kontrolü elemanına gereksinim duyulmaz. Tamamen
camla kaplı cepheler için uygundurlar. Uygulanan voltaja bağlı
olarak renkli durumdan orta ve tamamen renksiz hale
geçmektedirler. Renkli durumdan renksiz duruma geçmesi 30 saniye
ile 5-10 dakika arasında değiĢmektedir. Bu geçiĢ manuel veya yapı
iĢletim sistemine bağlı olarak gerçekleĢtirilebilir.
Gazokromik camlar: Camı renklendirmek için cam katmanları
arasına hidrojen verilir ve saydamlığın ilk haline geri dönmesi için de
oksijenle birleĢtirilir. Film kalınlığı ve hidrojen konsantrasyonunun
değiĢmesi ile renklenme özellikleri değiĢir. Renklenme için süre 20
saniye ve berraklaĢma için de 1 dakikadan azdır.31

Sensörlü Aydınlatma Sistemlerinin Kullanımı
Özellikle ortak kullanım alanlarında otomasyon sistemine bağlanmıĢ
aydınlatma sistemi ve hareket sensörleri ile enerji tasarrufu
sağlanmalıdır. Aydınlatma kontrol sistemleri manuel veya otomatik
olabilmektedir. Bu sistemlerin de kendi içlerinde ayrılmaları vardır:
Manuel sistemler:
loĢlaĢtırılmalı
aygıt içindeki lambanın bağımsız kontrolü
Otomatik sitemler:
kullanıcı sensörlü
zamanlamalı
gün ıĢığı duyarlı
Enerji Verimli Ekipmanların Kullanımı
Isıtma ve soğutma sistemleri
Aydınlatma sistemleri32
Az enerji tüketen ev eĢyaları (çamaĢır makinesi, bulaĢık makinesi vb.)
Uygulanan otomasyon sistemleriyle ısıtma, soğutma, aydınlatma vb.

31
VIII. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi Sempozyum Bildirisi, “Binalarda Gün IĢığından
Yararlanma Yöntemleri ÇağdaĢ Teknikler” Alpin Köknel Yener
32
(bkz. 6.3.1. sensörlü aydınlatma sistemlerinin kullanılması)
42
yapısal donatıların yapıya katkısı ile %20 oranında enerji tasarrufu
sağlamaktadır. Gereksiz yanan lambalar veya yapıda bulunulmadığı
zamanlarda soğutma/ısıtma gibi sistemlerin otomatik olarak devreye
girmesi gereksiz enerji sarfiyatı en az seviyeye getirebilmektedir.
6.3.2.

GüneĢ Enerjisi
Pasif Sistemler
Doğrudan kazanç sistemleri

Güney açıklıklar
Pencereler33
Seralar(kıĢ bahçeleri)
Resim 6-36
Resim 6-37
(Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme
Yönteminin Ġç Ortam Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi,
Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007)
Resim 6-38: Gunes odasi ornegi; BedZed Wallington, England
(www.greenarchitext.com/2008/02/rise-of-the-car.html)
33
(bkz, 6.2.8 pencereler)
43
Yapıların güney cephelerinde planlanan geniĢ cam yüzeyli kıĢ
bahçeleri yapıda ayrı bir mekan olarak da kullanılabilmektedir. GüneĢten
aldığı ısıyı taĢınım yoluyla ısı koruyucu ve depolayıcı iĢlev gören masif bir
duvara ya da direkt mekana ayrı bir ek sisteme gerek duyulmadan
iletebilmektedir. KıĢ bahçelerinde yaz mevsiminde fazla gelen ısıdan
korunmak için, kıĢ mevsiminde ısı kayıplarını engellemek için yalıtımın çok
iyi yapılması gerekmektedir.
Çatı pencereleri
Çatı pencereleri sayesinde ısınan ve kirli hava yükselerek dıĢarı
atılarak alt kottan serin ve temiz hava yapıya alınmaktadır. Isı kayıplarını
engellemek için yalıtımın iyi yapılması gerekmektedir.
Dolaylı kazanç sistemleri

GüneĢ duvarları
Resim 6-39
Resim 6-40
(Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme
Yönteminin Ġç Ortam Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi,
Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007)
Güneye cephelerde cam yüzeyin arkasına yerleĢtirilen masif duvar
sayesinde güneĢten kazanılan ısı enerjisi daha düĢük sıcaklıktaki iç
mekanlara iletilebilmektedir.

Canlı Duvarlar (Dikey Bahçeler)
Canlı duvarlar, dikey yüzeylerde oluĢturulan bahçelerdir. Yapının dıĢ
duvarlarında büyüyen bitkiler izolasyon ve gölge sağlayarak ısıtma ve
soğutma faturalarını azaltır. Ayrıca görüntü güzelliği sağlar ve hava
kalitesini arttırır.
Resim 6-41: Londra
Resim 6-42: Madrid
Patrick Blanc Canli Duvarlar
http://greenroofs.wordpress.com/contact-us/
44
Canlı duvarlar uygulanması pahalı bir sistemdir. Fakat uzman kiĢiler
tarafından doğru bitki türleri ve teknolojilerle gerçekleĢtirildiğinde etkili
sonuçlar vermektedir. Ses ve görüntü kırıcı özelliklerinden ötürü bina
cephelerinden ayrıda uygulanabilir.
Resim 6-43: Westfield Alisveris Merkezi, Canli Duvar, Greenwich Londra
(http://changents.com/greeninsider/blog-posts/green-wall-at-westfield)

Trombe duvarı
Resim6-44
Can CoĢkun, Zuhal Oktay, Özgür Sarpdağ, A.Hamdi CoĢkunyürek, Mehmet Evciman, VII.
Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES’2008 Ġstanbul, YeĢil enerji etkin akıllı villalara yönelik
özgün bir, Balıkesir Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi.
45
OluĢturulan cam yüzeyin arkasında yalıtım ve havalandırma amaçlı
bırakılan 10-15 cm boĢluktan sonra yerleĢtirilen masif duvarın alt ve üst
kısımlarındaki açıklıklar arasında oluĢan hava akımı ile güneĢten alınan ısı
taĢınım yoluyla iç mekana iletilmektedir. DıĢ yüzeyin tamamen Ģeffaf
malzeme olmasıyla mimari planlamada cephe tasarımını da etkileyen,
uygulanması kolay bir sistemdir.
GüneĢ uzayı adı verilen sistem ile sera ve trombe duvarı birlikte
kullanılmaktadır.

Çatı açıklıkları
Resim 6-45
Resim 6-46
Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme Yönteminin
Ġç Ortam Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007
Tavandan mekana ısı aktaran bu sitemde açıklıkta içi su dolu havuz
ya da elastik hazneler tarafından güneĢ enerjisi depolanmaktadır. Isıyı
depolayan kütle su olduğu için üst döĢemenin yalıtımı dikkate alınmalıdır.
KıĢ mevsiminde geceleri sistemin üzeri kapatılarak ısı kayıpları
engellenmekte, gündüzleri açılarak ısı kazanımı sağlanmaktadır. Yazın ise
bu uygulamanın tersi uygulanmaktadır.

Ayrık açıklıklar
Resim 6-47
Resim 6-48
Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme Yönteminin
Ġç Ortam Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007
46
Arazinin eğiminden yararlanarak yapıdan daha aĢağı kotta bulunan cam
yüzeyin arkasına yerleĢtirilen siyah ve metal bir levhadan oluĢan toplayıcı
ile gelen ısı mekanı ısıtmaktadır. Isınan hava yükselerek yapı içine alınarak
ya da kanallar yardımıyla zemin altından geçerek zemini ısıtmaktadır. Yapı
içindeki serin hava aynı ilkeyle toplayıcıya iletilmektedir.
Aktif Sistemler
GüneĢ kolektörleri
Kolektörler güneĢten aldığı enerjiyi ısı enerjisine çevirerek yapının
sıcak su ve ısınma ihtiyacını (merkezi ya da yerel) karĢılamaya yarayan
sistemlerdir. Kolektörlerin çatıya en uygun konumlandırma açısı bulunan
enlem derecesi +15 º olarak uygulamaktadır.
Resim 6-49
(www.yapi.com.tr/ürün-haberleri/ )
GüneĢ kolektörleri düz plaka ve tahliye borulu olmak üzere iki türden
oluĢmaktadır. Tahliye borulu kolektörler daha verimli çalıĢırlar. Lakin düz
plaka olanları daha ucuzdur, bu nedenle daha çok tercih edilir.
Resim 6-50: Tahliye Borulu ve Duz Plaka Kollektorler
http://enerquest.ca/images/tube_and_flatpanel_solar_thermal.jpg
47
Kolektörlerin yerleĢtirilmesi için en uygun yerler, güneye bakan çatılar ya
da düz çatılardır. Batı ve doğu yönlü uygulamaları da mevcuttur. Lakin bu
uygulamalar daha az verimlidir. Ayrıca güneĢ kolektörlerinin verimliliği
yapının bulunduğu bölgeye göre değiĢiklik göstermektedir. Örneğin
Giresun‟daki bir yapıya monte edilen kolektörle Antalya‟daki arasında verim
farklılığı vardır. Bu durum dikkate alınmalıdır.
Resim 6-51: Türkiye üzerinde ortalama toplam solar radyasyon dağılımı
(Sensoy, S.et al 2008)
Fotovoltaik sistemler
GüneĢ enerjisini elektrik enerjisine çeviren sistemlerdir. Bu sistemden
en verimli Ģekilde yararlanılabilmek için yapı en üst noktası olarak çatılar
seçilmektedir. Çatılarda da en uygun yerleĢim güney yönünde açısı
bulunulan enlem derecesi alınan uygulamalardır. Çatı dıĢında yapı
cephelerinde, saçak ve parapet gibi yapı elemanlarında da uygulanabildiği
gibi tepe ıĢıklığı ve çatı kaplaması olarak da yapılabilmektedir. Büyük
merkezi güneĢ pilleri olarak ya da küçük ölçekli yapılara entegre edilmiĢ
sistemler olarak kullanılabilmektedir.
-
Resim 6-52
(www.solenenerji.com.tr)
48
A.Panel
B. Solar ġarj Kontrol
C. Akü
D. Sinüs Dalga Ġnvertör
E. Bağlantı Kutusu
F. Cihazlar
Resim 6-53
(www.solenenerji.com.tr)
Resim 6-53: BowZed Apartmanı Londra
Mimar: Bill Dunster Architects Zed Factory
Fotograf:Tugba Salman
Aktif sistemler mimari bir eleman olarak düĢünülerek yerleĢimi yapı
tasarımı sırasında ayarlanmalıdır.

Rüzgar enerjisi
Rüzgar tribünleri:
Rüzgardan aldıkları kinetik enerjiyi elektrik enerjisine dönüĢtüren
sistemlerdir.
Rüzgar tribünlerinin ekonomik kullanımı için rüzgar enerji
potansiyelinin uygun olması gerekmektedir. Küçük tribünler için ortalama
yıllık rüzgar hızının 4 m/sn ve yukarısı, kamu ölçeğinde bir tribün için
ortalama 6m/sn olmalıdır. Konutlarda bireysel kullanımlar için 40-300 W
gücünde tribünler seçilmektedir.
Bazı kırsal kesimlerde rüzgar tribünleri Ģebekeden daha ucuz elektrik
üretebilir. Lakin yapı entegre rüzgar tribünleri kentlerde genelde ürettikleri
enerji yönünden pek faydalı değillerdir. Birçok kentsel uygulamalarında da
görüldüğü gibi üretimleri, kurulumları ve iĢletimleri sırasında saldıkları
49
karbonu geri ödeyemeyebilir. 34Örneğin Ġngiltere‟de 6m/s‟lik rüzgar hızına
sahip kentsel bir bölgede 1m‟lik çapı olan bir rüzgar tribünü 50W yani
günlük 1.3KWh gibi az bir enerji üretmeli diye hesaplanırken, gerçekte
daha da az 0.2kWh enerji ürettiği gözlemlenmiĢtir. 35Bu nedenle rüzgar
tribünleri yenilebilir enerji kaynağı olarak konutlara entegre edilmeden
önce gerekli bütün testler yapılmalıdır ve konut için feasıbıl bir yenilebilir
enerji teknolojisi olduğundan emin olunmalıdır.
Rüzgar tribünleri türlerine göre; yatay eksenli ve dikey eksenli diye ikiye
ayrılır. Yatay eksen etrafında döndürülen tribünlerin kullanımı daha çok
yaygındır. Çünkü dikey eksen olanlara göre enerji verimi daha fazladır.
Resim 6-54
Resim 6-55
(http://windenergydesign.com.au/wind_turbine.htm)
Mimari tasarım kriteri olarak rüzgar tribünleri :
Yapı-bağımsız rüzgar tribünleri:
Mimari tasarım ve strüktürünü etkilemeden rüzgar enerjisini kullanan
sistemler. Rüzgar çiftlikleri bu Ģekilde çalıĢmaktadır.
Yapı-monte rüzgar tribünleri:
Mimari tasarımı tamamen değiĢtiren bir sistem değildir. Küçük
müdahalelerle mevcut yapılara ya da tasarım aĢamasındaki yapılara
uygulanmaktadır. Binaları bir çeĢit kule olarak kullanan sistemlerdir.
Yapı entegre rüzgar tribünleri:
Mimari tasarım rüzgar enerjisi kullanımı esas alınarak yapılmaktadır. Ġki
Ģekilde uygulanmaktadır.

Yapı mesnetsiz rüzgar tribünleri: Henüz teoriden uygulamaya
geçmemiĢ olup kendi mesnetiyle desteklenen yapı genel tasarımını
etkilemeyen bir sistemdir.

Yapı mesnetli rüzgar tribünleri: Özellikle yapı üst kısmını kendine
mesnet olarak alarak rüzgardan yararlanan sistemlerdir. Bu sistem
uygulamasında gürültü, elektromanyetik parazit gibi olumsuz
34
35
The Met Office and Carbon trust, 2008, http: //www.carbontrust.co.uk/publications
Sustainable Energy‐without the hot water, David JC MacKay, Cambridge 2009, page 268
50
sonuçları engellemek adına yakın çevrenin tampon bölge olarak
kullanılması önerilmektedir. 36
Resim 6-56
Resim 6-57
(www.osmanmidilli.com/2008/06/15/ekoev-rüzgar-enerjisi/)

Jeotermal enerji
Jeotermal enerji, yer kabuğunun iĢletilebilir derinliklerinde birikmiĢ olan
ısının meydana getirdiği bir enerji türüdür.
Jeotermal enerjisinin ısıya ve dönüĢebilme özelliği kullanılarak tasarıma
yansıtılabilmektedir.
Jeotermal ısı pompaları:
Zemindeki enerji, ısı pompalarının kullanımı ile ısıtmada ve
soğutmada kullanılmaktadır.
Bir jeotermal ısı pompası yapının yanından zemine gömülmüĢ
borular, ısı değiĢtiricisi ve yapının içine giren borulardan oluĢmaktadır. KıĢ
mevsiminde, nispeten daha sıcak olan zemindeki ısı, ısı değiĢtiricisi
vasıtasıyla eve alınmaktadır. Yaz mevsiminde evdeki sıcak hava, ısı
değiĢtiricisi ile evden alınıp daha soğuk olan toprağa verilmektedir.(resim
6-58, 6-59) Yazın uzaklaĢtırılan bu ısı, su ısıtmak için kullanılabilecek
bedava enerji sağlamaktadır. Bölgesel ısıtma uygulamalarında, sıcak su
boru Ģebekesi kullanılarak, sıcak su tüm halkın evlerinin ısıtılmasında
kullanılmaktadır.37
Resim 6-58
Resim6-59
(www.alternaturk.org/jeotermal-soğutma/php/)
36
”Bir Mimari Tasarım Kriteri Olarak Rüzgar Enerjisi Kullanımı”,EMO Ġzmir ġubesi,Dr. Öğr.
Gör. M. Halis Günel,Y.Mimar H.Emre Ilgın
37
”Mimari Tasarım ve Ekoloji”,Yüksek Lisans Tezi Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü ,Burcu Bozdoğan
51
Toprak Kaynaklı Isı Pompaları:
Toprak ısıtma sezonunda dıĢ havadan daha yüksek sıcaklıkta,
soğutma sezonunda ise havadan daha düĢük sıcaklıkta kalarak, tüm yıl
boyunca yaklaĢık olarak sabit sıcaklıkta kalır ve dolayısıyla daha kararlı bir
enerji kaynağıdır.38 Bu dünyada çok yaygın kullanılan bir enerji üretme
sistemidir.
Ülkemizde ise toprak kaynaklı ısı pompaları yeni, yeni
tanınmaya baĢlamıĢtır. Bu konuda çalıĢan firma sayısı çok azdır. Isı pompası
ve toprağa döĢenen borular ithal edilmekte olup henüz ülkemizde sadece
tesisatın montajları gerçekleĢtirilmektedir. 39
Pahalı bir sistemdir fakat verimli bir enerji üretme yöntemidir. 1kWh
elektrikle yaklaĢık 3kWh isi enerjisi elde edilir.
Yapı boyutuna göre gereken enerji çıkıĢı:
• 80m2
4kW
2
• 120m
6kW
2
• 160m
8kW
2
• 200m
10kW
Toprak kaynaklı enerji pompaları
Resim6-60: Toprak kaynaklı ısı pompaları türleri
http://www.greenenergydoctor.co.uk/ground-source-heat-pumps.php
1-Yatay uygulama: Yerin 1.5 - 2 metre altına su boruları döĢenir. Bu
uygulama için gerekli bos alana sahip yapılar için uygundur.
2- Dikey uygulama: Yerin 60 - 200 metre altına su boruları döĢenir.
Etrafında yatay uygulama için yeri olmayan yapılar için uygun bir
38
Ugur Akbulut, Ozgen Acikgoz, Olcay Kincay, Dikey Tip Toprak Kaynakli Isi pompasi
Sisteminin Konvansiyonel Sistemlerle Ekonomik Olarak Karsilastirilmasi, Yildiz Teknik
Universitesi Makina Muhendisligi Bolumu Termodinamik ve Isi Teknigi Anabilim Dali,
Istanbul
39
HepbaĢlı, A., Hancıoğlu, E., Toprak Kaynaklı (Jeotermal) Isı pompalarının Tasarımı, Testi,
Fizibilitesi, V.Ulusal Tesisat Mühendisleri Kongresi ve Sergisi, Teskon 2001.
52
uygulamadır. Fakat yatay uygulamaya göre daha pahalıdır.
3- Su kaynaklı uygulama: Eğer yapının etrafında bir su birikintisi örneğin bir
gölet varsa uygun bir uygulama olabilir. Lakin suyun sıcaklığı değiĢiklik
gösterdiğinden verimi yatay veya dikey uygulamaya göre daha düĢüktür.

Fosil Yakıtların Kullanımı
Enerji ihtiyacının azaltılması ve yenilenebilir enerji kaynaklarından
enerji sağlamasından sonra geriye kalan enerji ihtiyacının fosil yakıtların en
az emisyon verecek Ģekilde kullanılması ile karĢılanmalıdır.
Biyo-kütle Enerjisi
Biyoverilen
, oldukça çevre bir
enerji kaynağıdır. Fosil yakıtlar gibi sera etkisine olumsuz katkıları yoktur.
Resim6-61: Biomass- The National Energy Foundation, 2001
Ana biyokütle kaynakları odunsu orman artıkları, yakacak odun,
kereste iĢleme artıkları, kısa dönemli baltalıklar, odunsu olmayan tarımsal
ürünler, ürün artıkları, besin iĢleme artıkları, gübre gibi hayvansal atıklar ve
belediye lağım ve katı atıkları, deniz ve göllerde bulunan deniz otları,
yosunlar, saz bitkileri ve bazı mikro organizmalardır. 40
40
http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Sayfalar/BiyoenerjiveBiyokütle.aspx
53
Resim6-62: Biyokütle kaynakları
Resim6-63: Biyokütle kaynakları
.aspx
Fosil yakıtlarla aynı miktarda ısı elde edebilmek için daha fazla
biyokütle kullanmak gerekir. Bu durum toplama, depolama ve tasıma
masraflarını artıracağından, ekonomik çözümler için en doğru olanı
biyokütlenin bulunduğu yerde tüketilmesi ya da sadece kısa mesafelere
taĢınmasıdır.41
Resim6-64: Biokutle enerji teknolojisi ahsap pelet kazani
http://www.uk-energy-saving.com/wood_pellet_boiler.html
6.4
6.4.1. Gün ıĢığından yararlanma
Mümkün olduğunca doğal aydınlatma ile mekan içindeki hava
kalitesi artırılmalıdır. 42
6.4.2. Havalandırma
Tüm yapılarda hem manuel, hem de otomatik olarak denetlenebilen
kanallarla doğal havalandırma yapılmalıdır. Doğal havalandırma yapmak
için yapının en uygun Ģekilde yönlendirilmiĢ ve pencerelerin özellikleri
41
Beck, R.W.,(2003), Review of Biomass Fuels and Technologies,Biomass Report
Doc.Yakima County Public Books. Solid Waste Division, Washington. p.21
42
(bkz.6.1.1 yapının en uygun Ģekilde yerleĢtirilmesi )
54
uygun seçilmiĢ olması gerekmektedir. 43 Doğal havalandırmanın yetersiz
olduğu durumlarda mekanik havalandırmayla da yapı içerisine taze hava
alınarak serinletme sağlanmalıdır. Mekanik havalandırma yapıldığı zaman
yapının ısıtma ve soğutma cihazlarına, havalandırmadan dolayı ilave bir
enerji yükü oluĢturmaktadır.
Evlerde uygulanabilinen havalandırmalar:
-DıĢ havanın, merdiven boĢluğundan, havalandırma boĢluklarından
veya dıĢ ortamdan alınması.
-Kirli havanın banyo havalandırmasından veya mutfak bacasından
dıĢarı atılması.
Bu cihazların sık sık kontrolünü ve temizliğini yapmak
gerekmektedir. Aksi halde istenilen koku ve kirlilik kontrolüne ulaĢmak
mümkün olmamaktadır. Gaz sobalarının çok iyi çekiĢi olan bir bacaya
bağlanmasıyla, iç mekana yayılabilecek dumanı bacadan atılabilmektedir.
Bu bacalar aynı zamanda, yanma olmadığı durumlarda, mekanın hava
değiĢiminde de önemli rol oynamaktadırlar. ġofbenlerin, çok iyi çekiĢi olan
bacaya bağlanması gerekmekte ve hava değiĢiminin çok olduğu bir yere
monte edilmelidir. Banyo ve tuvalet hacimleri çok iyi havalandırılmalıdır.
6.4.3.
Yapıdaki formaldehit ve biyolojik maddeler, halılar, tozlar, eskimiĢ
yer kaplamaları, asbest, boyalar ve ahĢap koruyucular, organik gazlar,
kursun bazlı boyalar kirleticilerin kaynağıdırlar.
Kullanıcıların sağlığını tehdit edecek durumları önlemek için
malzemelerin tamamı uçucu organik Ģartları karĢılayacak özellikte olmalıdır.
Doğal malzeme kullanımı ile yapı içindeki kimyasal buharlaĢma
minimize edilmelidir. 44
6.4.4.
Aydınlatma
Kullanıcıların
ihtiyaçlarını
karĢılayacak
düzeyde,
kontrolün
45
kendilerinde olduğu sistemlerle aydınlatma sağlanmalıdır.
6.5. SU
6.5.1.
DüĢük tazyikli tesisat kullanımı
DüĢük tazyikli tesisat kullanımı ile su tüketimi ve buna bağlı olarak
atık su miktarı da azalmaktadır. Kullanılan sıcak su miktarındaki düĢüĢ ise
suyun ısınması için harcanan enerji sarfiyatı da azalmasını sağlamaktadır.
43
(bkz.6.1.1 yapının en uygun Ģekilde yerleĢtirilmesi ,6.2.8.2. pencereler,6.3.1. doğal
aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması)
44
(bkz.6.2.8. Yapının kimliğini belirleyen yapı elemanlarının uygun detay, motif, ölçü ve
oranda kullanımı)
45
(bkz.6.3.1. doğal aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması)
55
6.5.2.
Toplanan yağmur suyunun tuvalet sifonlarında ve bahçe
sulamalarında kullanılmasıyla musluk suyu kullanımını azalmaktadır.
Yağmur suyunun en yüksek %90 oranında kullanılması ile %50 oranına
yakın tasarruf sağlanabilmektedir.. (%50 azalma Türkiye de ortalama kiĢi
baĢına düĢen günlük su kullanımını 60 lt. ye düĢürmektedir.) . Yangın
sistemi depolama tankında da de yağmur suyunu kullanımı mümkündür.
Yağmur suyunun toplanması ve kullanılması için gerekli sistemde ilave
borulamaya ihtiyaç vardır. Bu sistem kendini 8 senede amorti
edebilmektedir. Bu açıdan inĢaat maliyeti yüksek olmasına rağmen, çevreye
duyarlılık ve gelecekteki ekonomik açıdan fayda sağlamaktadır.
Resim 6-65
(http://www.yesilbina.com/SuRandimanli.asp)
1. Yağmur suyu temizleme filtresi
2. Yağmur suyunun depoya giriĢ noktası
3. DeğiĢik yükseklikten filtre edilmiĢ ve biriktirilmiĢ suyun yapıya
aktarım noktası
4. Depodaki suyun taĢması halinde gereken Sifon
5. Depodaki suyun taĢması halinde, bu suyun toprağa verilmesi
sağlayan tesisat.
6. Depodaki su seviyesini belirleyici kontrol sistemi – Yağmur suyu
deposundaki suyun düĢük seviyede olduğu zaman aktive edilmesi
gereken Ģehir Ģebeke suyunun depoya bağlı olduğu yedek tesisat.
7. Elektronik pompa kontrol sistemi
8. Pompa
9. Basınç tankı
56
10. Yağmur suyunun çamaĢır makinesinde, tuvaletlerde, bahçe kullanımı
gibi yerlerde kullanılması için gerekli olan tesisat.
6.6. ATIK
6.6.1. Evsel katı atıklar
Planlamada öncelikle amaç (1 kg/gün olan günlük katı atık ülke
ortalamasının 500 gr/gün olması) katı atık oluĢum miktarının azaltılması
olmalıdır. Geri dönüĢtürebilen malzeme kullanımı, etkin kaynak kullanımı
atık miktarının azalmasında etkilidir. Az atık hedefinden sonra oluĢan
atıkların geri kazanılabilmesi sağlanmalıdır. Bu geri kazanım ile enerji ve
kaynak tüketiminin azaltılması sağlanmaktadır.
Planlama yapılırken atıkların ayrı ayrı toplanması için yer ayrılmalıdır.
Evlerde
ayırma iĢleminin kolaylaĢtırılmasını sağlayan sistemler
geliĢtirilmelidir. Özellikle organik çöplerin ayrımına dikkat edilmelidir.
Kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu yapılarda atık taĢıma hareketli
bantlarla yapılabilmektedir. Bu bant sistemleri ile ayrıĢtırılmıĢ atıkların atık
toplama noktalarından transferi sağlanabilmektedir.
Resim 6-66: Envac vakumlu cop toplama sistemi Wembley, UK
http://www.quintain-estates.com/image-bank
Müstakil evlerde ve tehlikeli atık toplama noktalarında alandan
kazanmak amacıyla gömülü konteynırlar kullanılmalıdır.
Atık toplama sisteminin optimizasyonu çevreye duyarlı yerleĢim
alanı planlanırken yapılmalıdır. Böylece en uygun toplama noktalarının ve
transfer rotalarının belirlenmesi sağlanabilmektedir.
Biyolojik olarak bozunan atıklar (mutfaklardan, bahçelerden, tarım
ve besin üretiminden, atık su arıtma tesislerinden) kompostlanabilmektedir.
Evlerde bireysel kompostlama uygulanabilmektedir.
Küçük kompostlama sistemleri bir ya da birkaç ev birlikte yapılabilir.
BaĢlıca uygulama yöntemleri;
-Kapalı kompostlama, kemirgenlere karĢı izole edilmiĢ, soğuk
havalarda ısı izolasyonlu, sızıntı suyu toplama sistemleri bulunan tesisler.
-Açık kompostlama; sadece bahçe atıkları için yapılabilmektedir.
57
6.6.2.
Evsel Atık su
Lavabolar, banyo, bulaĢık ve çamaĢır makinelerinden oluĢan gri
suyun toplam evsel atık su miktarındaki yüzdesi %50 – 80 arasındadır. Gri
suyun ayrı borulama sistemi ile toplanması ve arıtılarak bahçe sulamada,
tuvalet sifonlarında kullanılması ile çeĢme suyu kullanımı ve kanalizasyona
giden atık su miktarı azalmaktadır. Atık su miktarının azalması kanalizasyon
boru çaplarının ve arıtma tesislerinin boyutlarının küçülmesini
sağlamaktadır. Bütün bu etkenlerin birleĢmesiyle yatırım ve maliyetlerde bir
düĢme gerçekleĢir.
Yağmursuyu ve arıtılmıĢ gri suyun birlikte kullanımı çeĢme suyu
tüketimini %70‟lere kadar düĢürerek enerji kullanımını dolayısı ile de
atmosfere salınan CO2 emisyonlarının azalmasını sağlamaktadır. Sistemin
olumlu yönleri:
Yüksek iĢletme güvenliği ve düĢük iĢletme maliyeti vardır.
Kompakt dizaynı ve yeraltı izolasyonlarından dolayı evde alan
ihtiyacı yoktur.
Yapı içinde gürültü yapmaz.
Uzaktan kontrol edilebilir.
Gri suyun ve yağmur suyunun birlikte kullanılması
58
Resim 6-67
( www.dwc-water.com)
-
Grisu arıtma tankı
Gri su giriĢi
Grisu taĢma
Kanalizasyon sistemi
Gri su sitemi havalandırması
Ultrafiltrasyon modülü ve dezenfeksiyon
Temiz su giriĢi
Yağmursuyu/temizsu tankı
Havalandırma ünitesi
Ġçmesuyu temini
Dalgıç pompa
Biyovitor
Yağmursuyu giriĢi
Ġçmesuyu besleme
Sistem kontrolü,
Yağmursuyu/temizsu taĢma
Modern uygulamalarla bahçelerde peyzaj tasarımının bir parçası
59
olarak yer alabilmektedir.
Resim 6-68: Gri suyun peyzaj öğesi olarak behçelerdeki görünümü
http://www.august.lt/index.php/pageid/1083
Sadece lavabo ve klozet bağlantılı sistemlerin de kullanımı
mümkündür. Lavaboda kullanılmıĢ suyun bir filtreden geçirilip arıtılarak
klozete verilmesi ile oluĢan küçük sistemler de atık suyun kullanımını
sağlamaktadır.
Resim 6-69
(http://cevre.alternaturk.org/lavabo-atik-suyunun-kazanimi/)
60
6.7.
KENTSEL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ
6.7.1. MEKANSAL KRĠTERLER


Yapının sade ve basit formda, kompakt biçimde planlanması
6.7.2.






-
-
Yapının kimliğini belirleyen yapı elemanlarının uygun detay, motif,
ölçü ve oranda kullanımı
Kapılar
Pencereler
Kaplama Malzemeleri
Tavan kaplamaları
Çatı kaplamaları: Kiremit ve asfalt görünümlü fotovoltaik sistemler
uygulanabilir.
Boyalar
Özgün çatı tipi
YeĢil çatı: Kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu kentsel yapı
birimlerinde yeĢil çatı günıĢığının ve güneĢ enerjisinin etkin
kullanılmasının dıĢında ortak kullanım alanı sağlaması açısından da
yapıya değer katmaktadır.
6.7.3. ENERJĠ

Yalıtım
Doğal Aydınlatma ve Havalandırmanın Sağlanması
Doğal aydınlatma sistemlerinden yandan yansıyan ıĢık tüpleri çok
katlı yapı cephelerinde kullanılması ile kentsel birimlerde tercih edilebilecek
bir sistemdir.
Sensörlü Aydınlatma Sistemlerinin Kullanımı
Yapı ortak kullanım alanları için (merdiven holü, genel otopark vb.)
otomatik sistemler tercih edilebilir. Konut içinde manuel sistemler
kullanılabilir.
Enerji Verimli Ekipmanların Kullanımı
Aydınlatma sistemleri
61
Az enerji tüketen ev eĢyaları
GüneĢ Enerjisi
Pasif Sistemler

Pencereler
Çatı pencereleri
Kentsel birimlerde kıĢ bahçeleri ve güney pencereleri tüm kullanıcılar
tarafından kullanılabilir olmasına rağmen çatı pencereleri sadece belli
sayıda kullanıcıya yönelik bir sistemdir. KıĢ bahçeleri teras katta yapılarak
yapı için ortak bir alan oluĢturmasıyla birlikte zemin katta yapılarak cam
yüzeyinin tüm yapı cephesi boyunca devam etmesi, her konutun münferit
olarak yararlanmasını sağlamaktadır.

GüneĢ duvarları
Trombe duvarı
GüneĢ duvarları ve trombe duvarları çok katlı kentsel yapılarda
uygulanabilirken çatı açıklıkları ve ayrık açıklıklar tercih edilen sistemler
değildir.
Aktif Sistemler


Fotovoltaik sistemler kentsel tasarımlarda çatı kaplamaları veya dıĢ
cephe elemanı olarak kullanımı enerji verimliliği sağlamasının yanı sıra
cepheye de farklı bir hareket kazandırabilir.
Rüzgar enerjisi
Rüzgar tribünleri
Kentsel birimde kullanılabilecek rüzgar tribünleri boyutları ve türü
alanın enerji potansiyeline ve yapıdaki enerji gereksinimine bağlı olarak
çeĢitlenmektedir.

Yapı-bağımsız rüzgar tribünleri

Yapı-monte rüzgar tribünleri

Yapı entegre rüzgar tribünleri

Yapı mesnetsiz rüzgar tribünleri

Yapı mesnetli rüzgar tribünleri
Jeotermal enerji
Jeotermal ısı pompaları

62
DeğiĢen kullanıcı sayısına göre potansiyeli artan ısı pompaları
kullanılmaktadır.Merkezi bir sistem kullanılması kentsel birim için daha
uygun olmaktadır.
Fosil Yakıtların Kullanımı
6.7.4. ĠÇ MEKAN HAVA KALĠTESĠ


Havalandırma
Kentsel tasarımlar için doğal havalandırmanın yeterli olmadığı
durumlarda kullanıcı yoğunluğuna da bağlı olarak merkezi ısıtma-soğutma
sistemleri ile mekanik havalandırama sistemi de tercih edilebilmektedir.


Aydınlatma
6.7.5. SU


Kentsel yerleĢim birimlerinde yağmur suyu toplama sistemleri
merkezi bir sistem dahilinde yapılmalıdır. Bu merkezi sitemde toplanan su
lavabo temizlik, bahçe sulama dıĢında yoğun kullanım alanları için yangın
tertibatında(sprinkler sistem vb.)da kullanılmaktadır.
6.7.6. ATIK
YerleĢmelerde yoğunluk arttıkça atık toplama sıklığı ve bertaraf
etme sistemlerinde farklılıklar olmaktadır.

Kentsel
birimlerde
farklı
olarak
atık
taĢıma
bantları
kullanılabilmektedir.

Evsel Atık su
Kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu kentsel yerleĢmelerde gri
suyun ve yağmur suyunun depolanması ve kullanılması merkezi bir sisteme
bağlı olarak yapılmalıdır.
63
6.8.
KIRSAL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ
6.8.1.



MEKANSAL KRĠTERLER
Yapının sade ve basit formda, kompakt biçimde planlanması
Planlamada bölgenin mevcut mimari özgün karakteristiğinin devam
ettirilmesi
Planlamanın geleneksel plan tipolojisiyle uyumlu olması
Yapının belirgin özelliklerinin kullanılması
Planlamada özgün kat sayısının korunması
6.8.2.







Geleneksel malzemeye uyumlu malzeme kullanımı
Yapının kimliğini belirleyen yapı elemanlarının
uygun detay,
motif,ölçü ve oranda kullanımı
Kapılar
Pencereler
Kaplama Malzemeleri
Tavan kaplamaları
Çatı kaplamaları: KamıĢ, saz, saman ve kiremit kaplamalar daha çok
kırsal alanlar için uygundur. Asfalt görünümlü fotovoltaik
kaplamaların kullanımı enerji ihtiyacını karĢılaması açısından olumlu
sonuçlar verirken tek bir konut için kullanılmıĢ olması yapı maliyetini
açısından değerlendirilmelidir.
Boyalar
Özgün çatı tipi: Kırsal yerleĢimde ki müstakil konutlarda geleneksel
mimarinin devamı açısından tercih edilebilir.
YeĢil çatı: DıĢ cepheye kattığı estetik çözümler ve sağladığı etkin
enerji kullanımı (güneĢ enerjisi kaynaklı su ısıtma sistemleri, doğal
havalandırma vb.) ile kırsal yapılarda kullanılmaktadır.
-


6.8.3. ENERJĠ
Yalıtım
Doğal aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması
64
Doğal aydınlatma sistemlerinden uçtan yansıyan ıĢık tüpleri
çatılarda uygulanması ile müstakil kırsal birimlerde tercih edilebilecek bir
sistemdir.
Sensörlü aydınlatma sistemlerinin kullanımı
Aydınlatma sistemlerinde manuel kontrollü sistemler tercih edilebilir.
Enerji verimli ekipmanların kullanımı
Aydınlatma sistemleri
Az enerji tüketen ev eĢyaları

Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı
GüneĢ Enerjisi
Pasif Sistemler

Pencereler
Çatı pencereleri

GüneĢ duvarları
Trombe duvarı

Aktif Sistemler
Rüzgar enerjisi
Rüzgar tribünleri
Kırsal birimde kullanılabilecek rüzgar tribünleri boyutları ve türü
alanın enerji potansiyeline ve yapıdaki enerji gereksinimine bağlı olarak
çeĢitlenmektedir.

Yapı-bağımsız rüzgar tribünleri

Yapı-monte rüzgar tribünleri

Yapı entegre rüzgar tribünleri
Yapı mesnetsiz rüzgar tribünleri
Yapı mesnetli rüzgar tribünleri
Jeotermal enerji
Jeotermal ısı pompaları
Kırsal alanda müstakil evler için düĢük potansiyelli ısı pompaları
kullanılabilmektedir. GüneĢ enerji sistemlerinin entegresi ile birlikte su
ısıtılması ve yer ısıtılması sağlanabilmektedir.
Fosil yakıtların kullanımı
65
6.8.4. ĠÇ MEKAN HAVA KALĠTESĠ


Havalandırma: Kırsal birimlerde mümkün olduğunca mekanik
sistemler kullanılmadan doğal havalandırma yapılmalıdır.

6.8.5. SU


Kırsal yerleĢimlerde yağmur suyu toplama sistemleri konutlarda
münferit olarak yapılabilmektedir Depoda toplanan su bir pompaj ünitesi
ile kullanılacak yerlere (tuvalet,bahçe sulama ,temizlik vb.)gönderilmektedir.
6.8.6. ATIK

Kırsal alanlarda atık toplama için en ideal sistem gömülü
konteynırların kullanımıdır. Bu sistemin kullanılması ile yerden tasarruf
edildiği gibi zararlı atıkların tehlikesine karĢı da önlem alınmıĢ olmaktadır.

Evsel atık su
Kırsal yerleĢim birimlerinde kullanılabilecek atık su sistemleri:
Lavabodaki suyun filtreden geçirilip arıtılarak klozete verilmesini
sağlayan küçük sistemler
Her konut için münferit depolama tankları ile gri su ve yağmur
suyunun birlikte arıtılması ve yeniden kullanımlarını sağlayan
sistemler.
66
7.
YERLEġĠMLER ĠÇĠN DEĞERLENDĠRME VE DERECELENDĠRME
Bu bölümde, yerleĢimlerin değerlendirilmesi ve derecelendirilmesi ile
ilgili konular incelenmekte ve ağırlıklarına göre puanlandırılmaktadır. Bu
konular ve ağırlıkları sırasıyla aĢağıda verilmektedir.
KONU BAġLIĞI
AĞIRLIĞI (%)
Sürdürülebilir Alanlar
25
UlaĢım
17
Yapı
24
Enerji
16
Atık Yönetimi
18
TOPLAM
100
7.1.
SÜRDÜRÜLEBĠLĠR ALANLAR (25 Puan)
Sürdürülebilir
alan
planlamasında
değerlendirilecek
ve
derecelendirilecek konular ve puanları sırasıyla aĢağıdaki tabloda
verilmektedir.
KONU BAġLIĞI
PUANI
Alan Kullanımı
5
Doğal YaĢam Ortamını Korumak ve/ya iyileĢtirmek
7
Açık YeĢil Alanların Korunarak YerleĢim Alanında Doğal
Halinde Bırakılması
6
4
Kahverengi Alanlar
1
Isı Adası Etkisi
1
Aydınlatma Kirliliği
1
TOPLAM
25
Sürdürülebilir alanların planlanmasında öncelikli olarak inĢaat
faaliyetleri sonucu oluĢabilecek toprak ve/ya rüzgar erozyonu, su
sedimentasyonu ve havayla taĢınabilecek tozların kontrol planlarının
yapılması gerekmektedir. Bu planlar sayesinde kirliliğin en düĢük seviyede
tutulması sağlanmalıdır. Bu planların yapılmadığı, önlemlerin alınmadığı
67
planlamalar kesinlikle değerlendirme ve derecelendirme kapsamına
alınmaz.
7.1.1. Alanın Doğru Kullanımı
(Temel Puan 5)
Amaç: YerleĢimlerin tasarımında ekolojik ilkeler vurgulanmalıdır.
Sürdürülebilir yerleĢim alanlarında, alanın kültürel ve doğal
varlıkları değerlendirilmelidir. Dağınık ve plansız yerleĢim
oluĢumlarından kaçınılmalı ve yapının parseldeki ayak izinden
oluĢacak olumsuz etkilerin azaltılmalıdır.
ġartlar:
- Uluslararası çevreyle ilgili, Türkiye‟nin taahhüt altında olduğu
sözleĢmeler kapsamı dıĢında olan ve ilgili kurum ve kuruluĢların
uygun görüĢleri alınmıĢ alanlar. (1 Puan)
- Seçilen alanda değerlendirilebilecek biyolojik çeĢitliliğin araĢtırılması
yapılarak, biyotop haritalarının oluĢturulması. (2 Puan)
- Tespiti yapılan flora ve fauna yaĢam alanlarının hakim rüzgar yönü,
topoğrafya, manzara vb. özellikler göz önüne alınarak üst ölçekli
kararlar‟ın (Master-Stratejik plan) verilmesi. (2 Puan)
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Çevreye duyarlı yerleĢim
planlaması yapılırken, alt ölçek planlama aĢamasında özelden
genele gidilebilme esnekliği sağlanmalıdır. Parsel seçim sürecinde,
içerisinde hassas elemanlar veya kati toprak özellikleri
barındırmayan alanlar tercih edilmelidir. Uygun yapı ve sokak
yönlendirmeleri seçilmeli ve yapının yukarıda bahsi geçen çevresel
açıdan hassas bölgelerin tahribatını asgariye indirmek için
kapladığı alan en aza indirilerek tasarlanmalıdır.
7.1.2. Doğal YaĢam Ortamını Korumak Ve/Ya ĠyileĢtirmek
(Temel Puan 1 – 7)
Amaç: Halihazırda bulunan doğal alanların korunması ve zarar
görmüĢ alanların yenilenmesi için habitatın korunması ve biyolojik
çeĢitliliğin desteklenmesi gerekmektedir.
ġartlar:. OluĢturulacak yerleĢim alanları ile doğal çevre arasında
yerel bitki türleri kullanılmalıdır. Alanın bir kısmı yerel veya
uyarlanmıĢ bitki örtüsüyle korunmalıdır. Puanlandırmada;
- Tüm alanın en az %20‟sinin yeĢil alan olarak ayrılması sağlanmalıdır.
(1 Puan)
- Yapı oturumları çıktıktan sonra en az %50‟sinin yeĢil alan olması
sağlanmalıdır. (1 Puan)
Özellikle kırsal yerleĢmelerde organik tarım için ayrılan alanlar ek
puanla değerlendirilir. Değerlendirme yerleĢimcilerin taleplerinin
karĢılanma düzeyine göre yapılır.
- %20‟nin altındaysa
+1 puan
- %20-30 ise
+2 puan
68
- %30-40 ise
+3 puan
- %40-50 ise
+4 puan
- %50 ve üzerinde ise
+5 puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Alanın toplam sebze, meyve,
et ve diğer hayvansal ürünleri karĢılama düzeyi belirlenmeli,
ekonomik değerleri hesaplanmalı ve yerleĢimin sürdürülebilirliğinin
ekonomik açıdan değerlendirilmesi gerekmektedir.
7.1.3. Açık YeĢil Alanların Korunarak YerleĢim Alanında Doğal Halinde
Bırakılması
Amaç: Ġmar alanına, yüksek oranlı açık alan sağlayarak bitki
çeĢitliliğinin desteklenmesi.
ġartlar: Toplu imarlı alanlarda, imarın izin verdiği emsal, yükseklik
vb. kriterlerden;
- % 15‟in altında iyileĢtirme sağlanırsa
2 puan
- % 15-25 iyileĢtirme sağlanırsa
4 puan
- % 25 iyileĢtirme sağlanırsa
6 puan
olarak değerlendirilir ve derecelendirilir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Parsel elemanlarını
tanımlamak için “YeĢil Alanlar” konulu anket yapılmalı ve projenin
geliĢtirilmesi adına master plan edinilmelidir. Uygun yapı konumu
seçilmeli ve arazi yıpranmasını asgaride tutmaya yönelik yapı
zemin alanı tasarlanmalıdır. Yöntemlere önceki yapı ve otopark
programları arazideki açık alan miktarına azami seviyeye çıkarmak
için dahil edilebilir.
7.1.4. Altyapı Ve Sosyal Hizmetlere Yakınlık
Amaç: Altyapısı bulunan kentsel alanların kalkındırılması, yeĢil
alanların korunması ve doğal yaĢam alanları ile kaynaklarının
korunması.
ġartlar: Tasarım alanın yoğunluğu ile alınacak hizmet türleri
karĢılaĢtırılır ve puanlama alınan hizmetin düzeyine göre verilir.
Seçilecek alanın daha önce yüksek yoğunluklu konut bölgesinde
veya 1 km ye kadar hizmetlere yakın bir konumda bulunması
durumunda, alınabilecek hizmetler;
 Alt yapı hizmetleri
- Yol
- Su
- Elektrik
- Kanalizasyon
- Telefon
 Sosyal hizmetler
- Toplu taĢıma
69
- Okul
- Sağlık birimleri
- AlıĢveriĢ imkanları
- Kültürel hizmetler
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Çevreye duyarlı yerleĢim
alanı kapsamında enerji tasarrufu, CO2 emisyonlarının düĢürülmesi
vb. konuların göz önünde bulundurulması ve planlama aĢamasında
çözümlere önem verilmesi gerekmektedir.
7.1.5. Kahverengi Alanların Kullanılması Ve Değerlendirilmesi
(Temel Puan 1)
Amaç: Çevresel atıklar yüzünden imara açılması riskli durumdaki
parsellerin rehabilite edilmesi ve imara kapalı alanların
değerlendirmeye alınması.
ġartlar: Ġlgili kurum ve kuruluĢlarca ve/ya STK‟lar tarafından tespit
edilmiĢ, çevresel kirliliğe uğramıĢ veya kahverengi alanların,
dönüĢtürülerek yeniden kullanıma açılması.
Uygun yasama organı tarafından gerekli görülen veya tanımlanan
iyileĢtirmenin sağlanması.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Bu durumda öncelikle alanın
kirlilikten arındırılması için gerekli planlamalar yapılmalıdır. Bu
plana uygun arındırma iĢlemleri tamamlandıktan sonra iĢlemin
baĢarısı belgelendirilmeli ve kirliliğin yeniden oluĢabilme olasılığına
karĢı gerekli kontrol mekanizmaları tanımlanmalıdır. Bu sürecin
tamamlanmadığı alanlar yerleĢim yeri olarak belirlenemez.
7.1.6. Isı Adası Etkisi
(Temel Puan 1)
Amaç: Mikro-klimalar, flora ve fauna üzerindeki etkinin en az
seviyeye indirilmesi için ısı adalarının azaltılması gerekmektedir.
ġartlar: Arazideki planlamanın (yollar, kaldırımlar, avlular ve
otoparklar) %50‟si için aĢağıdaki yöntemler herhangi bir
kombinasyon dahilinde kullanılmalıdır:
- YerleĢimde bulunan ağaç saçaklarından veya 5 yıllık peyzaj
yapılandırılması içerisinde gölge sağlanmalıdır; ağaç dikimi
yerleĢim ile eĢzamanlı olmalıdır.
- Otopark alanlarının en az %50‟si korunaklı olmalıdır. Otopark alanını
gölgeleyen çatı veya kaplamalar ile bazı yenilenemez kaynakların
kullanımının dengelenmesi için enerji üreten güneĢ panelleri
olmalıdır.
- Sokak yönlenmeleri rüzgar sirkülasyonunu sağlayacak Ģekilde
oluĢturulmalıdır.
- Yapılardan gölge sağlanmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Harici elemanların ısı
emilimini azaltacak yapı teknikleri, elemanlar ve yöntemler
70
kullanılmalıdır. Doğal veya adapte edilmiĢ ağaçlar ve geniĢ
çalılıklardan, yeĢillendirilmiĢ çardaklardan veya yeĢillendirmeyi
destekleyen diğer dıĢ mekan yapılarından oluĢan gölge elemanları
kullanılmalıdır.
Asfaltın koyu renk yüzeyli olması yerine daha açık renkli yüzeye
sahip yeni dıĢ kaplamalar ve renklendiriciler kullanımı göz önünde
bulundurulmalıdır. Geçirgenliği olmayan yüzeylere fotovoltaik
paneller yerleĢtirilmelidir.
Isı emilimini azaltmak için, açık renkli malzemeler belirlenmeli veya
yeĢil çatı gibi yeĢillendirilmiĢ yüzeyler ile yapılaĢmıĢ yüzeylerin (çatı,
yollar, kaldırımlar, vs.) değiĢtirilmesi düĢünülmelidir.
7.1.7. Aydınlatma Kirliliğinin Azaltılması
(Temel Puan 1)
Amaç: YerleĢimlerde ıĢığın, aydınlatılması gereken sınırı aĢmamasına
ve gece gökyüzünün görünebilmesi için parlamanın en az seviyede
tutulmasına özen gösterilmelidir.
ġartlar: YerleĢimlerdeki enerji tüketimini en az seviyeye indirebilmek
amacıyla akĢam saat 11:00 ile sabah saat 5:00 arasında, enerji
gücünün % 50 düĢürülmesi öngörülmektedir. Bu iĢlem sadece
aydınlatmada uygulanmalı, elektrik ile çalıĢan diğer aletler için
geçerli olmamalıdır. Bu sebeple aydınlatma için ayrı bir hat
döĢenmesi gerekecektir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: IĢık kirliliğini azaltmak için
armatürlerin tamamen kapatılması, düĢük yansıtma yüzeyleri ve
düĢük açılı spotlar düĢünülmelidir.
7.2. ULAġIM (17 Puan)
KONU BAġLIĞI
PUANI
Yaya
5
Bisiklet Kullanımı
5
Toplu TaĢım
5
DüĢük Karbon Emisyonlu ve Yakıt Verimli Araçlar
1
4
TOPLAM
17
7.2.1. Yaya
Amaç:
Trafik yoğunluğunu azaltmak, var olan toplu taĢım
sistemlerinin iyileĢtirilmesi ve artırılması, bölgesel ve komĢuluk
üniteleri ile beraber, bütüncül olarak ele alınması.
71
ġartlar: Rekreasyon alanları, sosyal yapılar, konutlar vb. arasında
yaya ve bedensel engellilerin kullanımı için yaya yolları
planlanmalıdır. Puanlama, alanda yerleĢim baĢladığında oluĢan
yaya ulaĢım oranına göre dağıtılır.
Yaya ulaĢım oranı;
- %50-60‟ı yaya olarak sağlanıyorsa
1 puan
- %60-70‟i yaya olarak sağlanıyorsa
2 puan
- %70-80‟i yaya olarak sağlanıyorsa
3 puan
- %80-90‟ı yaya olarak sağlanıyorsa
4 puan
- %90-100‟ü yaya olarak sağlanıyorsa
5 puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Tasarım alanı içerisindeki
eriĢim ve alan ile toplu taĢım seçenekleri arasındaki eriĢim için yaya
yollarının kullanımını özendirecek planlamalarının yapılması
gerekmektedir.
7.2.2. Bisiklet Kullanımı
Amaç:
ġartlar: Özel bisiklet yolu ve talebe uygun bisiklet park alanlarının
oluĢturulmasının sağlanmalıdır. Puanlama, alanda yerleĢim
baĢladığında oluĢan ulaĢım talebinin karĢılanma düzeyine göre
dağıtılır.
UlaĢım talebini;
- %20-30‟u bisiklet ile sağlanıyorsa
1 puan
- %30-40‟ı bisiklet ile sağlanıyorsa
2 puan
- %40-50‟si bisiklet ile sağlanıyorsa
3 puan
- %50-60‟ı bisiklet ile sağlanıyorsa
4 puan
- %60-70‟i bisiklet ile sağlanıyorsa
5 puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Tasarım alanı içerisindeki
eriĢim ve alan ile toplu taĢım seçenekleri arasındaki eriĢim için
bisiklet kullanımını özendirecek planlamalarının yapılması
gerekmektedir.
7.2.3. Toplu TaĢım
Amaç:
ġartlar: Mevcut ve planlanmıĢ toplu taĢım olanakları belirlenir. En
fazla 500 m mesafedeki metro veya banliyö tren istasyonu
bulunması 500 m ile 1 km arasında 1 puan, 500 m.ye kadar 2 puan
verilir.
72
7.2.4.
-
7.2.5.
Raylı taĢıma olanağı bulunmaması durumunda 500 m mesafede en
az iki otobüs durağı bulunmalıdır. Bu durumda otobüsün
kullanacağı yakıt türüne göre bio-dizel yakıt için 3, dizel ve benzin
türevleri için 1.5 puan olarak değerlendirilir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Mevcut toplu taĢım
olmaması durumunda yerel yönetimlerle görüĢülerek toplu taĢıma
imkanlarının sağlanması için gerekli planlamalar yapılmalıdır.
Alanın talebi ve ihtiyaç duyduğu sıklıkta toplu taĢım imkanı
yaratılmayan alanlar yerleĢim yeri olarak belirlenemez.
DüĢük Karbon Emisyonlu Ve Yakıt Verimli Araçlar
(Temel Puan 1)
Amaç:
ġartlar: Toplam otopark kapasitesinin %3‟ü için alternatif yakıt
sağlayan istasyonlar kurulmalıdır. Sıvı ve gaz yakıt sağlayan
istasyonlar ayrı Ģekilde havalandırılmalı veya açık alana
kurulmalıdır. Kullanıcılara düĢük karbon emisyonlu ve yakıt verimli
araç paylaĢım programları hazırlanmalıdır.
AĢağıdaki gereklilikler sağlanmalıdır:
Bir aracın 8 kiĢi taĢıdığı düĢünülerek tüm kullanıcıların %3‟üne düĢük
karbon emisyonlu ve yakıt verimli araç tahsis edilmesi.
Tahsis edilecek aracın en az 2 yıllık kullanımına dair sözleĢme
yapılması.
Aracın tahmini olarak kaç kiĢiye hizmet edeceği belgelenmelidir.
DüĢük karbon emisyonlu ve yakıt verimli araçlara özel park
yerlerinin, en yakın ve uygun alanlara konuĢlandırılması
gerekmektedir. Bu özel park alanlarına ulaĢım yollarını gösteren bir
harita hazırlanmalıdır
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Alternatif yakıt sağlayan
istasyonlar gibi ulaĢım tesisleri sağlanmalıdır.
Otopark Düzenlemesi Ve Yönetimi
(Temel Puan 1)
Amaç:
ġartlar: Tasarımda, tüm konut adedinin en fazla %20‟sine yüzey
alnında otopark tasarlanmalıdır. Yüzey alanlarını kullanmak yerine,
yer altı veya yerüstü, farklı bir alternatif ile kalan otopark ihtiyacı
çözülmelidir. Bu alanların park ücretlerinde indirime gidilmesi
mantıklı bir teĢviktir. Tüm piyasalarda bu teĢvikin mantıklı bir
düzeyde olabilmesi için en az %20‟lik bir indirim yapılmalıdır.
73
7.3.
7.4.
Ġndirimli ücretten tüm müĢteriler istifade edebilmeli, görsel olarak
parkın giriĢinde duyurulmalı ve en az 2 yıl boyunca sürdürülmelidir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Otopark alanları en aza
indirilmelidir. KomĢu yapılarla ortak park alanlarının paylaĢılması
düĢünülmelidir. Özel araçların kullanılmasını kısıtlayacak alternatif
çözümler düĢünülmelidir.
YAPI (24 Puan)
Bu bölüm ayrı baĢlık olarak incelenmiĢtir. Puan gelecek yüzdenin
oranına göre verilecektir.
ENERJĠ (16 Puan)
KONU BAġLIĞI
PUANI
Enerji Verimliliği ve Yenilenebilir Enerji Kullanımı
10
Yağmur Suyunun Toplanması
6
Açık YeĢil Alanlarda ve Konutlara Ait Bahçelerde Suyun
Verimli Kullanımı
TOPLAM
5
21
7.4.1. Enerji Verimliliği Ve Yenilenebilir Enerji Kullanımı
Amaç: Çevresel ve ekonomik etkileri azaltmak amacıyla, fosil
yakıtları yerine, yenilenebilir enerji kaynaklarının yerinde
kullanımını özendirmek ve teĢvik etmek gerekmektedir.
ġartlar:
Yapılarda ve/ya yerleĢimlerde, yenilenebilir enerji
sistemlerinin, enerji maliyetlerini dengelemek amacıyla kullanılması
gerekmektedir. Senelik enerji ihtiyacı belirlendikten sonra, önerilen
sistem ile ne kadar enerji elde edilebileceği hesaplanmalı ve enerji
tüketimindeki düĢüĢ yüzde oranında belirtilmelidir. Her % 10‟luk
dilim 1 puan değerindedir:
- % 0 – 10 arası
- % 10 – 20 arası
- % 20 – 30 arası
- % 30 – 40 arası
- % 40 – 50 arası
- % 50 – 60 arası
- % 60 – 70 arası
- % 70 – 80 arası
- % 80 – 90 arası
- % 90 – 100 arası
1 Puan
2 Puan
3 Puan
4 Puan
5 Puan
6 Puan
7 Puan
8 Puan
9 Puan
10 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yenilenebilir enerji
kaynaklarının (GüneĢ, rüzgar, jeotermal, düĢük etkili hidro, biokütle
ve biyogaz) potansiyelinin değerlendirilmesi ve verimli
çalıĢabilecek kaynakların seçilmesi gerekmektedir.
74
7.4.2. Yağmur Suyunun Toplanması
Amaç:
Tüm yerleĢimlerde yağmursuyu toplama sistemlerinin
oluĢturulması ve depolamanın yapılması gerekmektedir.
ġartlar: Yağmur suyu;
- Dengeleme havuzlarında
2 Puan
- Göletlerde
2 Puan
- Yol kenarlarında kanallarda
2 Puan
biriktirilebilir. Yağmur suyuna uygulanacak arıtma derecesi ve
müsaade edilen kullanımları yönetmeliklerle belirlenmelidir.
Yağmur suyunun toplanması ve kullanılması için ilave boruya
ihtiyaç vardır. Depolama tankı yangın sistemini besleyebilir.
Ekonomik açıdan zayıf olmakla beraber çevreye duyarlılık açısından
önemlidir. Sistem kendini 8 yıldan daha fazla sürede amorti
edebilir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yağmur suyu kullanımını
öngörmeyen çözümler değerlendirilmez. Tuvalet rezervuarlarında
ve yeĢil alanların sulanmasında yağmur suyunun kullanımını
sağlayarak, içme suyu kullanımının azaltılması hedeflenmelidir.
Yağmur suyunun alandan akarak kaybolması önlenmelidir.
7.4.3. Açık YeĢil Alanlarda ve Konutlara Ait Bahçelerde Suyun Verimli
Kullanımı
Amaç: Peyzaj öğelerine sahip alanların kullanılabilirliğinin artırılması
için sulamada kullanılan su miktarının azaltılması gerekmektedir.
ġartlar: Bütün peyzaj alanlarına ileri sulama sistemleri ile sulanması
gerekmektedir. Sistemde;
- Yüzey altı sulaması
3 Puan
- Nemlilik sensörleri
1 Puan
- Hava tahmin verileri
1 Puan
sağlamalıdır. Yağmur suyu ve/ya gri su kullanımı ile su tüketimi %
50 oranında azaltılmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Toprak Ģartları ve hava
tahminlere dayalı sulama sistemleri yerleĢim alanına göre farklılık
göstermektedir. Yüzey altı sulama sistemleri ilave boru
döĢenmesini gerektirdiğinden, maliyet artmaktadır. Sistem kendini
5 – 8 yıl arasında amorti etmektedir.
75
7.5.
ATIK YÖNETĠMĠ (18 Puan)
KONU BAġLIĞI
PUANI
Katı Atıklar
5
Hava Kirliliği
3
Gürültü Kirliliği
5
TOPLAM
13
7.5.1. Katı Atıklar
Amaç: YerleĢimlerden çıkan katı atıkların, geri dönüĢüme daha
elveriĢli Ģekilde toplanabilmesi için ayrıĢtırılarak toplanması
gerekmektedir.
ġartlar: Kağıt, plastik, cam, metal ve organik atıkların her birinin ayrı
ayrı toplanıp depolanması gerekmektedir. Organik atıklar ile diğer
geri dönüĢtürülebilir atıkların iki ayrı konteynırda toplanması 2
puan olarak değerlendirilecektir. Her bir atık cinsi için ayrı
konteynır sağlanması durumunda ise 5 puan olarak
değerlendirilecektir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Atıklar için oluĢturulacak
depolama alanları/konteynırlar görüntü kirliliğini ve koku gibi
rahatsız edici faktörleri önleyebilmek amacıyla yer altına gömülmüĢ
olarak tasarlanmalıdır. Atıkların ne sıklıkta alandan toplanacağı ve
bu süre içerisinde ne kadar atık birikeceği göz önünde
bulundurulmalı ve gereken hacim hesaplanarak tasarımın yapılması
gerekmektedir. Hafriyat atıklarının geri dönüĢtürülemediği
durumda ilgili idarece belirlenen depolama tesisine gönderilerek
bertaraf edilmelidir.
7.5.2. Hava Kirliliği
Amaç: Otomobillerin ve yapılarda kullanılan fosil yakıtlarının sebep
olduğu karbon dioksit ve karbon monoksit gazlarının en az
seviyeye indirilmesi gerekmektedir.
ġartlar: Alternatif ısıtma/soğutma sistemleri ve düĢük emisyonlu
araçlar kullanılarak, karbon dioksit ve karbon monoksit gazlarının
atmosfere ve dolaylı yollardan tüm canlılara verdiği zararları
ortadan kaldırmayı hedefleyen çözümler önerilmelidir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: GüneĢ, rüzgar, jeotermal ve
biyo-kütle enerjileri kullanılarak ısıtma/soğutma sistemleri
geliĢtirilmelidir. Otomobil ve toplu taĢım araçlarında elektrikle
çalıĢan hibrid motorlar, hidrojen pilleri ve/ya biyo dizel yakıtlar
kullanılması hedeflenmeli ve desteklenmelidir.
76
7.5.3. Gürültü Kirliliği
Amaç: Trafikten ve diğer unsurlardan kaynaklanan gürültünün
yerleĢimdeki kullanıcıları en az düzeyde rahatsız etmesi
sağlanmalıdır.
ġartlar: Gürültü kirliliğinin önlenebilmesi için;
Gürültü kaynaklarının, izolasyon malzemeleri ile ses yalıtımları
yapılarak gürültünün önlenmesi
1 Puan
Kamuoyuna açık olan yerler ile yerleĢim alanlarında elektronik olarak
sesi yükseltilen müzik aletlerinin çevreyi rahatsız edecek seviyede
olmasının önlenmesi ya da konut alanlarında bu tür faaliyetlere izin
verilmesinin yasaklanması
1 Puan
Motorlu taĢıtların gereksiz korna çalmalarının önlenmesi
1 Puan
Trafikte ki gürültüyü azaltmak için bireysel araç kullanımı yerine
toplu taĢımanın yaygınlaĢtırılmasının sağlanması
1 Puan
Motorlu taĢıtlarda ses yalıtımlarının yapılması sağlanmalı, özellikle
küçük motor bisiklet türü araçlarda susturucuların kullanılmasının
sağlanması
1 Puan
Olarak değerlendirilmelidir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: TaĢıt hızıyla birlikte artan
trafik hacmi de hissedilen gürültüyü arttırmaktadır. TaĢıt hızı ve
sayısı gibi etkenlerin yanında yolun alçakta veya yüksekte olması da
gürültü düzeyini etkilemektedir. Bu etkenler tasarım aĢamasında göz
önünde bulundurularak planlama yapılmalıdır.
77
8.
YAPILAR ĠÇĠN DERECELENDĠRME VE DEĞERLENDĠRME
8.1.
SUYUN VERĠMLĠ KULLANIMI (14 PUAN)
KONU BAġLIĞI
PUANI
DüĢük Tazyikli Tesisat
5
Yağmur Suyunun Denge Tanklarında Toplanması
5
Gri Suyun Ayrı Toplanması
4
TOPLAM
14
8.1.1. DüĢük Tazyikli Tesisat
(Temel Puan 5)
Amaç: Yeni ve eski bütün yapılarda düĢük su akıĢlı tesisatın
kurulması su tüketimini azaltacaktır.
ġartlar: Yapıda su kullanımının azaltılması ile birlikte atık su
miktarının azalması gerekmektedir. Ayrıca sıcak su tüketiminin
azaltılması, suyun ısıtılması için harcanacak enerji miktarını önemli
ölçüde düĢürecektir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük tazyikli tesisatlar için
gerekli armatürlerin seçilmesi ve yerleĢtirilmesi gerekir. Aksi
durumda kullanıcılar açısından olumsuz etki bırakma riski vardır.
8.1.2. Yağmur Suyunun Denge Tanklarında Toplanması
(Temel Puan 5)
Amaç: Yeni ve eski bütün yapıların çatılarından yağmur suyunun
toplanması ve denge tanklarında depolanması gerekmektedir.
ġartlar: Toplanan yağmur suyu;
- Tuvalet rezervuarlarında
1 Puan
- ÇamaĢır makinelerinde
1 Puan
- BulaĢık makinelerinde
1 Puan
- Sıcak su sistemlerinde
1 Puan
- Banyo ve DuĢ suyu
1 Puan
olarak kullanılabilmektedir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yağmur suyu kullanımını
öngörmeyen çözümler değerlendirilmez. Yağmur suyunun etkin
kullanımını sağlanarak, içme suyu kullanımının azaltılması
hedeflenmelidir.
8.1.3. Gri Suyun Ayrı Toplanması
Amaç: Su tasarrufunu desteklemek amacıyla, kullanılan musluk
suyu miktarını azaltmak.
ġartlar: Gri suyun tuvalet rezervuarları ve/ya yeĢil alanların
sulamasında kullanılması, içme suyu tüketimini düĢürmekle birlikte
atık su miktarını da azaltacaktır. KiĢi baĢına düĢen günlük su
78
tüketiminin azalması, yağmur suyu ve gri suyun birlikte kullanımı
ile % 70‟lere kadar azaltılabilir. Yüksek iĢletme güvenliğine ek
olarak düĢük iĢletme maliyeti vardır.
- % 30 – 40 arası
1 Puan
- % 40 – 50 arası
2 Puan
- % 50 – 60 arası
3 Puan
- % 60 – 70 arası
4 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Gri suyun kullanımdan önce
arıtılması gerekmektedir. Bu sebeple her yapının kendi içinde gri
suyunu toplamak için depoya ihtiyacı olacaktır.
8.2. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ VE YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI (30
PUAN)
Isıtma/ soğutma ve havalandırma sistemleri, aydınlatma
sistemleri,
gün ıĢığından faydalanma, sıcak su sistemleri,
yenilenebilir enerji sistemlerinin tümü bu konunun kapsamındadır.
Sistemlerin montajı, ayarlanması ve çalıĢtırılması aĢamalarının her
birinin tamamlanması için gerekli Ģartnameler ve kontrollerin
idarelerce yapılması Ģarttır. ĠĢ bitiminde raporlanarak idare
tarafından onaylanmalıdır.
KONU BAġLIĞI
PUANI
Enerji Verimliliğinin Sağlanması
8
Yenilenebilir Enerji Kullanımı
20
Temel Soğutucu Gaz Yönetimi
2
TOPLAM
30
8.2.1. Enerji Verimliliğinin Sağlanması
(Temel Puan 8)
Amaç: Önerilen yapı ve sistemlerin, aĢırı enerji kullanımının,
çevresel ve ekonomik etkilerinin azaltılması için en düĢük enerji
verimliliğinin sağlanması gerekmektedir.
ġartlar: Yapı ve/ya yerleĢimdeki enerji ihtiyacının belirlenmesi için
gereken projelerin hazırlanması ve modellemenin yapılması
gerekmektedir. Modelleme sonucunda projeler revize edilmeli, bu
doğrultuda gerekli sürdürülebilir malzeme seçimleri (düĢük Udeğerli, yalıtım) yapılmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Tasarımlar yapı ve/ya
yerleĢimlerde, Ģartnamelerdeki ölçütleri mutlaka karĢılamalıdır.
8.2.2. Yenilenebilir Enerji Kullanımı
Amaç: Yenilenebilir enerji teknolojilerinin kullanımının geliĢtirilmesi
ve sıfır kirlilik hedefine teĢvik edilmesi gerekir.
79
ġartlar: Yenilenebilir enerji kaynakları rüzgar, güneĢ enerjisi veya
biyo-kütle kaynaklarından elde edilmelidir. Yapının ve/ya
yerleĢimin senelik enerji ihtiyacı belirlenmeli ve yenilenebilir enerji
kaynakları ile ne kadarının karĢılanabileceği hesaplanmalıdır.
% 50 – 60 arası 5 Puan
% 60 – 70 arası 10 Puan
% 70 – 80 arası 15 Puan
% 80 üzeri
20 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapının enerji ihtiyacının en
az % 50‟sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından karĢılanması
gerekmektedir. Yenilenebilir enerji miktarı tüketime göre
hesaplanacak olup, maliyet bu bölümde göz önünde
bulundurulmayacaktır.
8.2.3. Temel Soğutucu Gaz Yönetimi
(Temel Puan 2)
Amaç: Atmosferde, stratosferdeki ozon tabakasının incelmesini en
az seviyeye getirmek.
ġartlar: Kloroflorokarbon (CFC) temelli ısıtma/soğutma ve
havalandırma
sistemlerinin
kullanılması
kesinlikle
önerilmemektedir. Hali hazırda bir sistem dönüĢtürülecek ise bu
Ģart göz önünde bulundurulmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DönüĢüm yapılacak
durumlarda ne tür sistemler kullanılması gerektiğine dair, idare
tarafından hazırlanacak Ģartnamelere uyulmalıdır.
8.3. Malzeme Ve Kaynak Temini (9 PUAN)
KONU BAġLIĞI
PUANI
Malzemelerin ve/ya Binanın Tekrar Kullanımı
2
Yenilenebilir Malzeme Kullanımı
2
Yerel Malzeme Kullanımı
5
TOPLAM
9
8.3.1. Malzemelerin Ve/ya Binanın Tekrar Kullanımı
(Temel Puan 2)
Amaç: Yapının ömrünün uzatılması, doğal ve kültürel kaynakların
korunması, atıkların azaltılması ve yeni yapıların malzemelerinin
taĢınma ve imal sırasında oluĢturacağı çevresel etkilerin azaltılması.
ġartlar: Yapı strüktürü korunmalı (strüktürel döĢeme ve çatılar
dahildir) ve yenilenebilir malzemeler ağırlıklı olmak Ģartıyla tekrar
kaplanmalı ve iç döĢemeleri yapılmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Kullanıcılara rahatsızlık
verebilecek, kirlilik riski taĢıyan elemanlar kaldırılmalı ve pencereler,
80
mekanik sistemler ve tesisat elemanları, su ve enerji tasarrufu
sağlayan sistemlerle değiĢtirilmelidir.
8.3.2. Yenilenebilir Malzeme Kullanımı
(Temel Puan 2)
Amaç:
Tükenebilecek mineralleri ve yenilenmesi uzun süren
malzemeleri, daha hızlı yenilenebilen malzemeler ile değiĢtirerek
kullanımlarının azaltılması.
ġartlar: Daha hızlı yenilenebilir yapı malzemeleri ve ürünleri, 10 yıl
veya daha kısa süreli yenilenme döngüsüne sahip doğal
kaynaklardan elde edilir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Ġdareler tarafından
yenilenebilir malzemeler için bir proje hedefi konulmalı ve bu
ürünler ve sağlayıcıları belirlenmelidir. Bambu, yün, pamuk, fiber,
muĢamba, sazlık ve mantar gibi malzemelerin kullanımı
düĢünülmelidir. ĠnĢaat sırasında, önceden belirlenmiĢ yenilenebilir
malzemelerin kullanıldığından emin olunmalı ve raporlanmalıdır.
8.3.3. Yerel Malzeme Kullanımı
Amaç: Bölgedeki kaynakların ayıklanması, iĢlenmesi sonucu üretilen
yerel yapı malzemelerine ve ürünlerine talebi artırmak ve
kullanımlarını desteklemek, ulaĢımdan kaynaklanan çevresel etkileri
azaltmaktır.
ġartlar: 10 – 120 km. yarıçap içindeki alanda çıkartılmıĢ, iĢlenmiĢ
ve/ya üretilmiĢ yapı malzemeleri ve/ya ürünleri kullanılmalıdır.
Yerel malzeme kullanımında o bölgenin tecrübeli yapı ustaları ile
çalıĢılması tercih edilmelidir. Mekanik, elektrik ve tesisat
malzemeleri bu kapsamın dıĢında tutulduktan sonraki
malzemelerin tamamı üzerinden % hesabı yapılarak puanlandırılır.
Her % 20‟luk dilim 1 puan kazandırır.
- %0 – 20 arası
1 Puan
- %20 – 40 arası
2 Puan
- %40 – 60 arası
3 Puan
- %60 – 80 arası
4 Puan
- %80 – 100 arası
5 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yerel malzemeler ile
oluĢturulabilecek bir proje hedefi elde edilmeli ve bu hedef için
gerekli malzeme sağlayıcıları ile irtibata geçilmelidir. ĠnĢaat
sırasında gelen malzemeler idare tarafından kontrol edilmeli ve bu
sayede malzemelerin % oranlarını hesaplamak amacıyla
raporlanmalıdır.
81
8.4.
MEKAN KALĠTESĠ VE SAĞLIKLI YAġAM OLUġUMUNA DAĠR
KRĠTERLER
(27 PUAN)
Kullanıcıların rahat ve sağlıklı bir ortamda bulunabilmelerine
katkıda bulunmak amacıyla, iç mekan hava kalitesinin sağlanması
gerekmektedir. Enerji verimliliği ve kullanıcıların konforu için, enerji
kullanımı ve iç hava kalitesi havalandırma oranları dengeli Ģekilde
ayarlanmalıdır.
KONU BAġLIĞI
PUANI
Taze Hava GiriĢinin Ġzlenmesi
2
ArttırılmıĢ Havalandırma
2
Ġç Mekan Hava Kalitesi Yönetim Planı
4
YapıĢtırıcılar ve Ġzolasyon Malzemesi
Boyalar ve Kaplamalar
DöĢeme Sistemleri
Kompozit AhĢap ve Fiber Malzemeler
1
1
1
1
Aydınlatma
5
GünıĢığı
5
Manzara
5
TOPLAM
27
8.4.1. Taze Hava GiriĢinin Ġzlenmesi
(Temel Puan 2)
Amaç:
Kullanıcıların
sağlıklı
ortamlarda
bulunmalarını
sağlayabilmek amacıyla havalandırma sistemlerinin kapasitesinin
kontrol edilmesi.
ġartlar: Havalandırma sistemlerinin sürekli izlenmesini sağlamak
amacıyla asgari Ģartların sağlanması gerekmektedir. Gerekli bütün
yerlere CO2 sensörleri yerleĢtirilmelidir. CO2 miktarındaki her %
10‟luk artıĢ, sistemde bir alarm durumu olarak belirtilmeli ve
kullanıcıları sesli ve ıĢıklı olarak uyarmalıdır.
Mekanik ve/veya doğal havalandırma yapılan alanları tamamında
CO2 sensörleri bulunmalı ve tabandan 90 ile 180 cm.
yüksekliklerden CO2 miktarını izlemelidirler.
- 90 cm. yükseklikteki CO2 sensörleri
1 Puan
- 180 cm. yükseklikteki CO2 sensörleri
1 Puan
82
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: CO2 sensörleri aracılığıyla
dengelenecek olan temiz hava giriĢini, yapının ısıtma/soğutma
sistemine uyumlu hale getirmeli ve tek bir sistem gibi
düĢünmeliyiz. Böyle bir çözüm maliyeti çok artırıyorsa ayrı olarak
yerleĢtirilmeli, ancak kullanıcıları sesli ve/veya ıĢıklı uyarı sistemi her
Ģartta bulunmalıdır.
8.4.2. ArttırılmıĢ Havalandırma
(Temel Puan 2)
Amaç: Kullanıcıların daha sağlıklı, daha rahat olması ve üretkenliğin
artırılması amacıyla havalandırma sistemlerinin daha güçlü duruma
getirilmesi.
ġartlar: Mekanik ve/veya doğal havalandırma ile bütün ortamların
havalandırılması için sistemlerin daha güçlü ve elveriĢli hale
getirilmesi gerekmektedir. Sistemlerde % 30‟luk bir artıĢ
sağlanması hedef olmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Mekanik olarak
havalandırılan alanlar da enerji tüketimini düĢürebilmek amacıyla
ısı geri kazanımı ya da daha etkili havalandırma tesisatları
düĢünülebilir.
8.4.3. Ġç Mekan Hava Kalitesi Yönetim Planı
i.
ĠnĢaat sırasında:
Amaç: ĠnĢaat veya yenileme çalıĢmalarından kaynaklanan iç mekan
hava kalitesindeki düĢüĢü önlemek ve çalıĢanlar ile kullanıcıların
daha sağlıklı bir ortamda bulunmasını sağlamak.
ġartlar:
- Isıtma/soğutma sistemlerini, alçıpan, tavan kaplaması, halı
döĢenmesi gibi iĢler sırasında olaĢabilecek tozdan korumak. (1
Puan)
- Su kaynaklarının kirlenme riskine karĢı önlem alınması gerekir. (1
Puan)
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Nem sebebiyle oluĢabilecek
hasarları en aza indirmek amacıyla, alanda depolanan ve
yerleĢtirilen malzemelerin korunması gerekir.
ii.
YerleĢim sırasında
Amaç: ĠnĢaat veya yenileme çalıĢmalarından kaynaklanan iç mekan
hava kalitesindeki düĢüĢü önlemek ve çalıĢanlar ile kullanıcıların
daha sağlıklı bir ortamda bulunmasını sağlamak.
ġartlar: ĠnĢaatla ilgili tüm faaliyetlerin sona ermesi ve yerleĢmeye
uygun duruma gelmesinden sonra yapıdaki tüm havanın değiĢmesi
gerekmektedir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapının yerleĢime elveriĢli
duruma gelmesi için yukarıdaki Ģartın yerine gelmesi zorunludur.
83
8.4.4. DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı: YapıĢtırıcılar ve
Ġzolasyon Malzemesi
(Temel Puan 1)
Amaç: YerleĢimcilerin sağlığını tehdit edebilecek kokulu, rahatsız
edici (Gürültü vb) ve zararlı olan kapalı hava kirletici miktarını
azaltmak.
ġartlar: Proje Ģartnamelerinde belirtilen Ģartlara uygun malzemeler
kullanılmalıdır. Kullanılacak malzemeler yetkililerin onayına
sunulmalı ve onay alınmalıdır. Bu Ģartlara göre malzemeler
yerleĢtirildikten sonra iç mekan hava kalitesinin sağlanabilmesi için
yukarıda belirtilen havalandırmanın yapılması gerekmektedir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük karbon emisyonlu
malzemelerin
listeleri
idareler
tarafından
oluĢturulmalıdır.
Ġdarelerden temin edilecek olan bu malzeme listelerine sadık
kalınmalıdır.
8.4.5. DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı: Boyalar Ve
Kaplamalar
(Temel Puan 1)
azaltmak.
ġartlar: Yapıların iç duvar ve tavanlarına uygulanacak boyalar ve
kaplamalar, iç mekanda kullanılan metal yüzeylerin anti pas
boyaları ve döĢeme malzemeleri ile ahĢap cilalarının tamamı uçucu
organik bileĢik Ģartlarını karĢılayacak malzemelerden seçilmelidir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük uçucu organik bileĢik
Ģartlarını karĢılayacak malzemelerin listeleri idareler tarafından
oluĢturulmalıdır. Ġdarelerden temin edilecek olan bu malzeme
listelerine sadık kalınmalıdır.
8.4.6. DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı: DöĢeme
Sistemleri
(Temel Puan 1)
azaltmak.
ġartlar: Yapıların iç mekanlarında döĢeme malzemesi olarak
kullanılacak halılar, halı yapıĢtırıcıları,
seramik, seramik
yapıĢtırıcıları, ahĢap döĢemeler, cilalar, renkli boyalar, vb. tüm
malzemelerin düĢük uçucu organik bileĢik Ģartlarını karĢıladığını
sertifikaları ile birlikte kanıtlamaları gerekmektedir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük uçucu organik bileĢik
Ģartlarını karĢılayacak malzemelerin listeleri idareler tarafından
84
oluĢturulmalıdır. Ġdarelerden temin edilecek olan bu malzeme
listelerine sadık kalınmalıdır.
8.4.7. DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı: Kompozit AhĢap
Ve Fiber Malzemeler
(Temel Puan 1)
azaltmak.
ġartlar: Yapının içinde kullanılan kompozit ahĢap ve fiber ürünleri
kesinlikle üre-formaldehit reçineleri içermemelidir. Bağlantı
elemanları, mobilya ve ekipman olarak kullanılan kompozit ahĢap
ve fiber ürünleri bu kapsamın dıĢında tutulmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Kullanılacak kompozit ahĢap
ve fiber ürünlerinin üre-formaldehit reçineleri içermediğini gösterir
belgeleri imalat öncesinde yetkililere teslim edilmeli ve imalat
boyunca gelen malzemeler uygunluğu idare tarafında kontrol
edilmelidir.
8.4.8. Aydınlatma
(Temel Puan 5)
Amaç: Kullanıcılar için gereken sağlıklı ortamlarda, kullanıcıların
ihtiyaçlarına göre kullanabilecekleri ve kontrol edebilecekleri
aydınlatma sistemlerinin oluĢturulması
ġartlar: Kullanıcıların ihtiyaç ve tercihlerine göre ayarlayabilecekleri
aydınlatma sistemlerinin, yapının % 90‟ında sağlanması
gerekmektedir.
- Tüm yapının aydınlatma sisteminin planlanması, kurulması ve
çalıĢtırılması
2 Puan
- Aydınlatma sistemi için kullanılacak malzemelerin planlama
aĢamasında belirlenmesi, proje Ģartlarına göre uygulanması ve test
edilerek uygunluğunun onaylanması
1 Puan
- Kurulan aydınlatma sisteminin, diğer sistemlere göre verimliliğinin
hesaplanması
2 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Projelerde enerji tüketimini,
aydınlatma ihtiyacını artıracak tasarımlardan kaçınmak. Enerji
tüketimini düĢürmek amacıyla tasarruflu ampullerin tercih edilmesi
ve ortak mekanlarda sensörler aracılığıyla tasarrufun sağlanması.
8.4.9. GünıĢığı
(Temel Puan 5)
Amaç: Kullanıcıların sağlıklı bir ortamda bulunmaları ve aydınlatma,
ısınma gibi ihtiyaçlarının en fazla karĢılanmasını sağlamak amacıyla,
günıĢığından faydalanılmalıdır.
ġartlar: Yapıların % 75 günıĢığı alması gerekmektedir.
85
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapıların tasarımında
günıĢığından en fazla yararlanmak ve enerji tüketimini azaltmak
amacıyla yapı yönlenmesi, dıĢ ve iç gölgelendirme elemanları,
tavan yükseklikleri, camların yansıtma durumlarının yanı sıra
fotoselli kontrol mekanizmaları göz önünde bulundurulmalıdır.
Tam aydınlık olma durumu incelenmeli ve fotometrik plan
hazırlanmalıdır. Aydınlatma kurallarının belirlendiği ve hesaplarının
yapıldığı Ģartname oluĢturulmalı ve yapım aĢamaları kontrol
edilmelidir.
8.4.10. Manzara
Amaç: Çevrede var olan ve peyzaj elemanları ile doğal çevreye en
yakın planlanan manzaranın kullanıcılar tarafından görülebilirliğinin
sağlanması.
ġartlar: Kullanıcıların manzaradan en fazla yararlanmaları
sağlanmalıdır.
- Varolan bir manzaranın kullanıcıların tamamı tarafından görülebilir
olması
2 Puan
- YeĢil çatı, yeĢil fasad ve peyzaj elemanlerı ile, doğal çevreye en yakın
planlanan ve oluĢturulan manzara
3 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapıların tasarımında
manzaranın göz önünde bulundurulması germektedir. Sürekli
olarak kullanılacak alanların, manzaralarla olan iliĢkileri planlar ve
kesitler üzerinde incelenmelidir. Planlar üzerinde, manzaranın
görünebilirliği iĢaretlenir ve görülebilen alanlar belirtilir. Kesitler
üzerinde ise manzaranın görülebildiği seviyeler ve görülebilen
alanlar belirtilmelidir.
8.5. Tasarımda Yenilik (8 PUAN)
8.5.1. Tasarımda Yenilik
Amaç: Tasarım ekiplerine ve projelere, Ģartnamelerdeki beklentilerin
üstünde performans gösterme olanağı sağlamak.
ġartlar:
- Standart uygulamalardan daha iyi ve diğer projelere uygulanabilir,
inovatif bir öneri sunulur
2 Puan
- Ġnovasyon kriterlerini belirten bir rapor sunulur
1 Puan
- Ölçülebilir bir çevresel yararın kanıtlanması zorunludur
1 Puan
- Kapsamlı bir fayda-maliyet analizi yapılır
1 Puan
- YeĢil çatı uygulaması
1 Puan
- YeĢil cephe uygulaması
1 Puan
- Yapı ve/ya yerleĢim tasarımında, canlı türlerinin korunmasına destek
olmak amacıyla özel bir detayın geliĢtirilmesi 1 Puan
86
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Mevcut bilgi ve kaynaklarla
yapılabilecek tasarımlardan daha iyi Ģartlar ortaya konulması için
sürekli olarak çalıĢmalar yapılmalıdır.
8.6.
Atık Yönetimi (12 PUAN)
KONU BAġLIĞI
PUANI
Atık Su
6
Katı Atıkların Toplanması
6
TOPLAM
12
8.6.1. Atık Su
(Temel Puan 6)
Amaç:, Doğadaki su döngüsüne zarar verebilecek her türlü faaliyet
önlenmeli, su kaynaklarını en üst seviyede korunmalı ve su tüketimi
en aza indirilmelidir.
ġartlar: OluĢan atık sular yapıdan çıktıktan sonra arıtılmalıdır. Bu
sebeple kendi arıtma imkanı var ise kendisi arıtmalıdır. Aksi
durumda atık sular yerleĢimin içinde ve/ya belediye sınırları
içerisindeki bir arıtma tesisine, bu da mümkün değilse Ģehrin atık
su arıtma tesisine gönderilecek Ģekilde düzenlenmelidir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Planlama yapılırken atık
suların bertarafı için gerekli projelerin hazırlanması ve borulama
maliyetinin hesaplanması gerekmektedir.
8.6.2. Katı Atıkların Toplanması
(Temel Puan 6)
Amaç: Az atık hedefinden sonra oluĢan atıkların geri kullanılabilmesi
sağlanmalıdır.
ġartlar: OluĢan katı atıkların ayrıĢtırılarak geri dönüĢüme
gönderilmesi, organik atıkların kompostlama için kullanılması ve/ya
depolama/yakma yöntemleri ile bertaraf edilmesi.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Planlama yapılırken atıkların
ayrı ayrı toplanması için yer ayrılmalıdır. Müstakil evlerde ve
tehlikeli atık toplama noktalarında alandan kazanmak amacıyla
gömülü konteynırlar kullanılmalıdır. Kullanıcı yoğunluğunun fazla
olduğu yapılarda atık taĢıma hareketli bantlarla yapılabilmektedir.
Hukuki her türlü alıntı, kaynak ve bilginin doğruluğundan Firma
sorumludur.
87

Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Yapılacak Binaların

Transkript

Benzer belgeler

Ara yıl sınavı 2010

Njw vwlla nw nevojw

ıtf level 2 antrenör başvuru formu kursun kademesi ıtf level 2 kursun

Yılsonu sınavı

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ

Doğu Akdeniz Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü BLGM