YASİN» SUReSİ

Transkript

YASİN» SUReSİ
БИСМИЛЛАЩИР-РЯЩМАНИР- РЯЩИМ
ЙАСИН
СУРЯСИНИН
ТЯФСИРИ
Иман мядяни-маариф мцяссисяси
«ЙАСИН» СУРЯСИ
«ГУРАНИ–КЯРИМИН» ГЯЛБИДИР
«Гурани–Кярим»ин гялби щесаб едилян «Йасин» суряси мцхтялиф
дюврлярдя бир чох алимляр тяряфиндян тяфсир едилмиш вя бу мцбаряк суряйя
айрыъа тядгигат ясярляри, мягаля вя шярщляр щяср олунмушдур.
83 айядян ибарят олан бу суря юзцндя нцбцввятя вя мяада, Аллащын
тювщид дининя дявятя даир илащи кяламлары ящатя етмякля йанашы, щям дя
бир сыра гиймятли елми фикирляр ещтива едир.
Бу мцбаряк сурядя Эцняшин, Айын вя башга сяма ъисимляринин
щярякятиня даир еля гиймятли фикирляр сюйлянилмишдир ки, онлар Авропа елминя
йалныз ясрляр кечдикдян сонра мя’лум олмушдур. Щелиосентрик нязяриййянин
эеосентрик нязяриййя иля мцгайисядя елмдя ингилаб олдуьуну иддиа едян
алимляр «Гурани–Кярим»ля таныш олдугдан сонра щямин фикрин Аллащ
китабында олдуьуну эюрцб бундан юз щейрятлярини эизлядя билмямишляр.
«Йасин» «Гурани–Кярим»ин башга суряляри кими щямишя тяфсиря, шярщя
ещтийаъ щисс едир. Чцнки заман кечдикъя, бяшяриййятин ягли сявиййяси
йцксялдикъя, елми кяшфляр артдыгъа «Гуран»ын илащи кяламлары, бурадакы
универсал щягигятляр щяр дюврцн елми наилиййятляри ясасында изащ едилиб
инсанлара чатдырылдыгда Аллащ кяламынын мцтляг эерчяклийи вя ъащаншцмул
язямяти бир даща эюз гаршысында ъанланыр.
Бу бахымдан айятуллащцл–цзма Насир Мякарим Ширази ъянабларынын
рящбярлийи алтында йериня йетирилмиш «Йасин сурясинин тяръцмя вя тяфсири»
ясяри мцяййян ящямиййят кясб едир. Беля ки, ясярдя «Йасин» суряси елми–
дини бахымдан гянаятбяхш шякилдя тяфсир едилмиш, бир сыра айялярин изащында
мцасир елми наилиййятлярдян эениш истифадя олунмушдур.
2
«ЙАСИН» СУРЯСИ МЯККЯ ШЯЩЯРИНДЯ НАЗИЛ ОЛМУШ
ВЯ 83 АЙЯДЯН ИБАРЯТДИР.
«Йасин» сурясинин ящатя етдийи мювзулар:
Билдийимиз кими бу суря Мяккя шящяриндя назил олмушдур. Еля буна эюря дя бу сурянин ящатя
даиряси цмуми нюгтейи-нязярдян Мяккядя назил олмуш диэяр сурялярин ящатя даиряси кимидир. Йяни тювщид,
мяад, вящй, Гуран, хябярдарлыг (горхутмаг) вя мцждялярдян бящс едир. «Йасин» сурясини дюрд мцщцм
щиссяйя бюлмяк олар.
1.Илк щисся Ислам Пейьямбяринин нцбцввятиндян, «Гурани-Мяъид»дян, бу китабын назил олмасынын
мягсядиндян вя она иман эятирянлярдян бящс едир. Бу щисся «Йасин» сурясинин яввялиндян башламыш
вя 11-ъи айяйядяк давам етмишдир.
2.Икинъи щисся Илащи Пейьямбяр лярин цчцнцн нцбцввяти, онларын ъамааты тювщидя дявят етмяси вя
мцшриклярля кяскин мцбаризяляриндян сющбят ачыр. Щягигятдя ися бу Ислам Пейьямбяриня юз вязифясини
йериня йетирмякдя бир нюв тясяллидир.
3.Цъцнъц щисся ися 33-ъц айядян башлайыб 44-ъц айяйя гядяр давам етмишдир. Бу щисся тювщиди
мясяляляр вя Уъа Танрынын бу дцнйада олан эюзял вя язямятли нишаняляри иля долудур. Сурянин ахырында
да бунлара ишаря олунур.
4.Нящайят, сонунъу щиссядя мяада аид олан мясяляляр мяады сцбут едян мцхтялиф дялилляр, юляндян
сонра йенидян дирилмяк, гийамят эцнцнцн щесабы, дцнйанын ахыры вя еляъя дя Ъяннят вя Ъящяннямдян
сющбят эедир. Бу щиссядя диггяти ъялб едян чохлу мясяляляр вар. Бу дюрд щиссядя гафил инсанлары айылтмаг
цчцн вя еляъя дя онларын диггятли олмасы цчцн тя’сирли айяляр вардыр. Гысаъа десяк, бу сурядя инсан
мцхтялиф сящнялярля, о ъцмлядян хилгят (йараныш), гийамят, щяйат, юлцм, горхутмаг вя мцждялярля цзляшир.
Бунларын щамысы ися цмумиликдя инсан рущуну айылдан вя она шяфа верян бир нцсхядир.
«Йасин» сурясинин фязиляти
«Йасин» суряси «Гуран»ын ян мцщцм суряляриндян биридир. Буну бир чох щядисляр дя тясдиг едир. Бу
сурянин фязиляти о гядярдир ки, щядислярдя ону «Гуранын гялби» адландырмышлар. Пейьямбяр (с) буйурйр:
«Щяр шейин гялби вардыр, Гуранын гялби дя «Йасин» сурясидир.» Буна охшар башга бир щядисдя имам
Садиг(я) буйурур: «Щяр кяс «Йасин» сурясини эцндцз эун батына гядяр охуса, эцн ярзиндя аманда
галыб рузили олар; щяр кяс ону эеъя йатмаздан габаг охуса, Аллащ-тяала о шяхс цчцн щяр йердя ону
шейтанлар вя бялалардан горуйан мин мяляк эюзятчи гойар» (Мяъмяул-Бяйан тяфсири). Пейьямбярдян
олан диэяр щядисдя охуйуруг:
«Йасин суряси Тювратда «мцяммя» (йя’ни цмумилик йарадан) адландырылмышдыр. Бир няфяр
Пейьямбярдян сорушду: «Ня цчцн бу суря беля адландырмышдыр? Пейьямбяр буйурду ки, бу суряни
охуйан шяхс щям дцнйа, щям дя ахирят хейриня наил олур. Бу щагда истяр шия, истярся дя сцнни
мянбяляриндя чохлу щядисляр эялмишдир. Биз ися йухарыда гейд олунан бир нечя щядисля кифайятлянирик.
Гейд етямялийик ки, «Гуран»да бу ъцр фязилятя малик олан суря чох аздыр.
Ону да хатырладаг ки, бу гядяр фязилят, «Йасин» сурясини цзцндян охуйуб мя’насына щеч бир
ящямиййят вермяйян шяхсляр цчцн дейил. Яксиня, щямин фязилятлярин щамысы мящз онун мя’насына
эюрядир. Еля бир мя’на ки, инсаны вяъдя эятириб, онун рущуну ойадыр. Инсан щямин мя’на барядя фикирляшиб
юз ямяллярини она уйьун едярся, онда дцнйа вя ахирят хейриня говушар. Мясялян, бу сурянин 60-ъы
айясиндя Аллащ инсанларла ящд баьлайыб, онларын шейтана ибадят етмямясини вя шейтанын онлар цчцн
ачыг-ашкар дцшмян олмасыны хатырлатмышдыр.
«Ей Адям ювлады! Мяэяр Мян (дцнйада) сизя: «Шейтана ибадят етмяйин, о, сизин ачыг-ашкар
дцшмяниниздир!-дейя буйурмадыммы?»
Мялумдур ки, яэяр инсан бу ящдя вяфа едярся, щядислярдя дейилдийи кими, бцтцн шейтанлардан аманда
олаъаг. Йох, яэяр бу айяни цзцндян охуйуб кечярся, мя’насына щеч бир диггят етмязся вя щягигятдя
шейтанын ян йахын достларындан бири оларса, йягин ки, «Йасин» сурясинин фязилятляриндян мящрум олаъаг.
Бу сюз, тякъя 60-ъы айяйя йох, бцтцн суряйя аиддир.
3
БИСМИЛЛАЩИР- РЯЩМАНИР- РЯЩИМ
Тяръцмя:
«Йа, син» (1)
Щикмятля долу олан «Гуран»а анд олсун ки, (2)
Сян, щягигятян (Аллащ-тяала тяряфиндян эюндярилмиш шярият сащиби олан) Пейьямбяр лярдянсян.
(3) -Дцз йолдасан. (Доьру йол цзря эюндярилян Пейьямбярлярдянсян. Аллащын ясл тювщид дини
олан Ислам дининдянсян. Бу йолу тутуб эедян щагга йетишяр). (4)
Бу Гуран, (мцлкцндя) йенилмяз гцввят сащиби (Язиз) вя (бяндяляриня) мярщямятли (Рящим)
олан Аллащ тяряфиндян назил едилмишдир ки, (5)
(Онунла Ъащилиййят дюврцндя) аталары (Аллащын язабы иля) горхудулмамыш вя (Аллащын
щюкмляриндян, имандан, тювщиддян) гафил олан бир тайфаны хябярдар едиб горхудасан! (6)
Доьрудан да онларын яксяриййяти барядя о сюз (язялдян буйурдуьумуз язаб щюкмц) эерчяк
олмушдур, чцнки онлар (Аллащ вя Онун Пейьямбяриня) иман эятирмязляр. (Биз онларын иман
эятирмяйяъяклярини юз язяли елмимизля билиб лювщи-мящфузда тясбит етмишик (7)
Биз онларын бойунларына дямир щялгяляр (зянъир) кечирмишик. О щялгяляр онларын лап чяняляриня
дирянмишдир. Буна эюря дя башлары йухары галхмыш, эюзляри ашаьы дикилмишдир. (Кафирлярин ялляри
зянъирля бойунларына баьландыьы цчцн башларыны йухары галдырмаьа, эюзлярини дя ашаьы дикмяйя
мяъбур олмушлар. Онлар бойунларыны бир тяряфя дюндярмяк, яллярини саьа-сола тярпятмяк, ятрафа
нязяр салмаг, щятта айагларынын алтыны эюрмяк игтидарында дейилляр. Беляликля, кафирляр ня щаггы
эюряр, ня дя она бойун яйярляр.) (8)
Биз онларын юнляриня вя архаларына сядд чякиб эюзлярини баьламышыг. Буна эюря дя (Аллащын
гцдрятиня дялалят едян яламят, нишаняляри) эюрмцрляр. (Кафирлярин гялб вя бясирят эюзц кор
едилмиш, бцтцн иман йоллары цзляриня баьланмышдыр. Онлар защирян эюрсяляр дя, мя’нян вя батинян
кордулар.) (9)
(Йа Пейьямбяр!) Сян онлары горхутсан да, горхутмасан да онлар цчцн бирдир; иман
эятирмязляр! (10).
Тяфсир:
«Гуран»ын гялбинин башланьыъы
«Йасин» суряси дя диэяр 28 суря кими мцгяттяя щярифляри иля башлайыр. Бу щярфляр «Йа» вя «Син»
щярифляридир. (Мцгяттяя щярфляри «Гуран»ын бя’зи суряляринин «Бисмиллащ...»дан сонра эялян вя адыйла
охунан щярфляря дейилир).
Бу щярфляр барядя бир нечя тяфсирляр верилмишдир. Анъаг «Йасин» суряси барядя бу тяфсирлярдян ялавя
диэяр тяфсирляр дя олмушдур. О ъцмлядян, бу кялмя (Йасин кялмяси) «Йа» вя «Син» щярфляриндян тяшкил
олмуш бир кялмядир. «Йа» щярфи
(яряб дилинин грамматикасында) нида ядаты, «Син» щярфи ися Пейьямбяр
(с) ъянабларына хитабдыр. Беляликля, Аллащ Пейьямбяри (с) сонракы айяляр цчцн мцхатяб гярар верир.
Мцхтялиф щядислярдя эялмишдир ки, «Йасин» Пейьямбярин (с) адларындан биридир.
«Син» щярфи барядя башга бир нязяриййя ися будур ки, бурада хитаб Пейьямбярин юзцня йох, бцтцн
инсанларадыр. Лакин бу ещтимал сонракы айялярля уйьун эялмир. Чцнки сонракы айялярдя бцтцн хитаблар
йалныз Пейьямбяря (с) олунур.
Имам Садигдян (я) беля бир рявайят вардыр: «Йасин Мцщяммяд (с) Пейьямбярин адыдыр. Буну
сонракы «сян щягигятян Пейьямбярлярдянсян. Доьру вя дцз йолдасан.» айяляри дя тясдиг едир».
Мцгяттяя щярфляриндян сонра (мцгяттяя щярфляри иля башлайан диэяр сурялярдя олдуьу кими) бу сурядя
дя сющбят «Гурани–Кяримдян эедир. Лакин бурада «Гуран»а анд ичиляряк дейилир: «Щикмятля долу олан
«Гуран»а анд олсун.» Диггяти ъялб едян мясяля будур ки, «Гуран» бу айядя «щяким» (щикмятля долу
олан) сифяти иля гялямя верилмишдир. Щалбуки, яксяр щалларда «щяким» ъанлы вя агил шяхсляр цчцн сифят
эятирилир. Бурада «Гуран»ы «щяким» сифяти иля бирэя эятирмякдя мягсяд будур ки, Аллащ «Гуран»ы ъанлы
вя агил бир варлыг, ону инсанлар цчцн щикмят гапыларыны ачыб вя сонракы айялярдя бяйан олмуш дцз йола
щидайят едя биляъяк бир рящбяр кими танытдырмаг истяйир. Ялбяття, Аллащын анд ичмяйя щеч бир ещтийаъы
4
йохдур вя бу ъцр анд ичмяйин йалныз ики файдасы вардыр. Биринъиси, анд ичилян мясяляйя тякид, икинъиси
ися анд ичилян мясялянин язямятли вя ящямиййятли олмасыдыр. Сябяби будур ки, щеч ким дяйяри олмайан
шейляря анд ичмяз .
Сонракы айядя Аллащ-тяала нядян ютрц анд ичдийини сюйляйяряк буйурур: «Сян, щягигятян (Аллащ
тяряфиндян эюндярилмиш, шярият сащиби олан) Пейьямбярлярдянсян.»
Даща сонра ися бу рисалят вя Пейьямбярлийин щягигятля уйьун вя дцз йол олдуьуну билдириб дейир:
«Дцз йолдасан!(Доьру йол цзря эюндярилян Пейьямбярлярдянсян. Аллащын ясл тювщид дини олан Ислам
дининдясян. Бу йолу тутуб эедян щагга йетишяр.)
Бунлары дедикдян сонра «Гуран»ын, Язиз вя Рящим Аллащ тяряфиндян назил олдуьуну бяйан едир:
«Бу «Гуран» (мцлкцндя) йенилмяз гцввят сащиби (Язиз) вя (бяндяляриня) мярщямятли (Рящим) олан
Аллащ тяряфиндян назил едилмишдир.
Аллащын Юзцнц Язиз (язямят вя йенилмяз гцввя) адландырмасынынын сябяби Онун беля бир бюйцк,
мяьлубедилмяз вя бцтцн ясрляр бойу ябяди бир мюъцзя кими йашайаъаг китабы («Гуран»ы) бяшяриййят
цчцн эюндярмяси вя еляъя дя Аллащдан башга бир гцдрятин бу китабы цряк вя гялблярин сящифясиндян
позуб мящв едя билмямясидир.
«Рящим» сифяти иля юзцнц гялямя вермясинин сябяби дя одур ки, Онун рящмятинин сайясиндя беля
бир немят («Гуран») эялиб инсанларын ялиня чатмышдыр. Бязи тяфсирчиляр бу ики сифяти (Язиз вя Рящим сифятлярини)
бир-биринин яксиня олан сифятляр щесаб етмишляр. Йяни, яэяр ъамаат бу китабы вя эюндярилян Пейьямбяри
даныб инкар ется, Аллащ Юз гцдряти иля онлары горхудуб беля ишдян ял чякмялярини тяляб едяр. Йох, яэяр
ъамаат Гураны гябул едиб Аллащын Пейьямбяр иня иман эятирся, беля олан тягдирдя Аллащ Юз рящмяти иля
онлара мцждя верир. Мящз бу сябябдян Аллащын бири горху, диэяри ися мцждя айнасы олан иззят (Язиз) вя
рящмят (Рящим) хцсусиййятляри бир-бири иля ял-яля вермиш вя бюйцк, сямави китабы инсанларын ихтийарына
гоймушдур. Бурада беля бир суал йараныр ки, Пейьямбяр вя йа китабын, Щагг тяряфиндян эюндярилмясини
тякъя анд ичмякля сцбут етмяк мцмкцндцрмц? Бу суалын ъавабы йухардакы айялярин мянасында
эизлянмишдир. Чцнки Аллащ «Гуран»ы «щикмятля долу олан» адландырмыш вя онун щикмятли олмасына щеч
кимин шцбщяси йохдур. Еля бунун юзц (щикмятли олмасы) «Гуран»ын дцзэцн олуб, Щагг тяряфиндян
эялмясиня бир сцбутдур. Башга бир тяряфдян ися Аллащ Пейьямбярин дцзэцн йолда олмасыны тяляб едир.
Пейьямбярин дя’вятинин мя’насы онун дцз йолда олмасыны вурьулайыр. Онун щяйат сабигяси дя бу
мясяляйя сцбутдур.
Цмумиййятля, Пейьямбярлярин доьру йолда олмаларыны вя Аллащ тяряфиндян эюндярилибэюндярилмямясини билмяк цчцн онларын дявятляринин мащиййяти диггятля арашдырылмалыдыр. Яэяр дявятин
мащиййяти фитрят, ягл вя виъдана мцвафиг оларса, диэяр тяряфдян дя Пейьямбярлярин эюрдцйц ишляр
бяшяриййятин гцдряти хариъиндя оларса вя онун кечдикляри щяйат йолу сядагятли олмасындан хябяр
верярся, демяк, щямин Пейьямбяр Аллащ тяряфиндян эюндярилмишдир. Йухарыдакы айяляр щягигятдя бу
ики мясяляйя (Гуран вя Пейьямбярлярин Онун тяряфиндян эюнярилдийиня) ачыг-ашкар бир сцбутдур. Демяли,
йухарыда ичилян анд щеч дя ясассыз дейилдир.
Бундан ялавя Пейьямбяр юз мцшриклийиндян ял чякмяйян шяхслярин гялбиня нцфуз етмяк цчцн
сюзляри (айяляри) ня гядяр мющкям вя тя’кидля дейярся онларын диггятини даща чох ъялб етмиш олар.
Башга бир суал иряли эялир ки, бяс ня цчцн Аллащ бу айялярдя анъаг Пейьямбяря хитаб едир вя
мцшриклярля бирэя цмуми ъамаат бу хитаба шимал олмурлар?
Бунун ъавабында дейилир ки, мягсяд Пейьямбярин щагг вя дцз йолда олмасына бяйан етмякдир.
Истяр мцшрикляр вя диэяр инсанлар онун дцз йолда олмасыны гябул етсинляр, истярся дя гябул етмясинляр.
Буна эюря дя Аллащ Пейьямбяря юз вязифясиндя ъидди вя фяал олмасыны щям дя мцхалиф шяхслярин онун
нцбцввятини гябул етмядийиня эюря рущдан дцшмямясини тювсийя едир.
Сонракы айя «Гуран»ын назил олмасынын ян ясас сябябини изащ едир: «(Бу Гураны сяня назил етдик
ки, онунла «Ъащилиййят дювр’’цндя) аталары (Аллащын язабы иля) горхудулмамыш вя (Аллащын щюкцмляриндян,
имандан, тювщиддян) гафил олан бир тайфаны хябярдар едиб, горхудасан.»
Шцбщясиз ки, бу тайфа, мцшрик вя ъащил яряблярдир. Ола биляр дейилсин ки, бизим ягидямизя эюря щеч
бир цммят вя тайфа пейьямбярсиз олмайыб. Бяс неъя ола биляр ки, мцшрик яряблярин ата-бабалары
горхудулмайыб? (Йяни онларын пейьямбяри олмайыб?)
Бу суалын ъавабында дейилир ки, бизим бящс етдийимиз айядя мягсяд рисалят вя нцбцввяти цмуми
олан (шярият сащиби олан) пейьямбярдир. Мцшрик яряблярин ата-бабаларынын дюврцндя ися беля бир
пейьямбяр олмамышдыр. Ола билсин рисалят вя нцбцввяти цмуми (шярият сащиби) олмайан пейьямбяр
5
онлара эюндярилиб. Чцнки, йер цзц щеч вахт Илащи елчисиндян бош галмаз. Щязрят Иса (я) иля Мущяммяд
(с) пейьямбярин арасында олан фасилянин «пейьямбярсизлик дюврц » адландырылмасы о демяк дейилдир ки,
бу ики пейьямбяр арасындакы дюврдя башга бир Пейьямбяр олмайыб. Хейр, пейьямбяр олуб, лакин
онларын нцбцввяти цмуми олмайыб (вя шярият сащиби олмайыблар). Онлар йалныз мцяййян ъамаатын вя йа
мцяййян шящярин пейьямбяри олмушлар. Демяли, «пейьямбярсизлик дюврц» дедикдя о нязярдя тутулур
ки, щямин пейьямбярляр арасында олан фасилядя пейьямбярлийи цмуми олан башга бир пейьямбяр
олмамышдыр.
Щязрят Яли (я) бу барядя беля буйурур: «Инняллащя бяяся Мущяммядян (с) вя ляйся ящядун
минял яряби йягряу китабян вя ла йяддяи нубуввятян»
«Аллащ тяала Мущяммяди (с) ярябярин щеч кимин сямави бир китаб охумадыьы вя Пейьямбяр лик
иддиасы етмядийи бир дювцрдя эюндярилмишдир». («Нящъцл бялаья». 33 вя 104-ъц хцтбяляр). Бир сюзля,
«Гуран»ын назил едилмясиндян мягсяд гафил инсанлары хябярдар етмяк, йатмышлары гяфлят йухусундан
ойатмаг, еляъя дя онлары ящатя етмиш хятяр вя алудя олдуглары эцнащлары онларын йадына салмагдыр.
Щягигятян «Гуран» инсаны айылдан вя ону эцнащдан тямизляйян бир китабдыр.
Сонра «Гуран»да кафирлярин рящбяр вя башчыларынын агибяти барядя дейилмишдир: «Доьрудан да онларын
яксяриййяти барядя о сюз (язялдян буйурдуьумуз язаб щюкмц) эерчяк олмушдур, чцнки онлар (Аллаща
вя Онун пейьямбяриня) иман эятирмязляр. (Биз онларын иман эятирмяйяъяклярини юз язяли елмимизля
билиб лювщи-мящфузда тясбит етмишик).
Бу айядя «онларын яксяриййяти барядя о сюз» ифадясиндя «о сюз»-дяки мягсядин ня олдуьу барядя
тяфсирчиляр бир нечя ещтимал иряли сцрмцшдляр. Чох ещтимала эюря бунда мягсяд шейтан йолунун
давамчыларына верилмиш Ъящянням язабынын вя’дясидир. Неъя ки, «Сяъдя» сурясинин 13-ъц айясиндя
дейилир: «Ъящяннями мцтляг бцтцн(эцнащкар) ъинляр вя инсанларла долдураъаьам» сюзцнц эерчяк олараг
демишям!»
Башга бир йердя, «Зумяр» сурясинин 71-ъи айясиндя дейилир:
«Лакин язаб щюкмц кафирляр барясиндя ваъиб олду!» Щяр бир щалда бу айяляр, юз ялагялярини Аллащ иля
гырмыш, щидайят гапыларыны юз цзляриня баьламыш вя инадкарлыгларында ян йцксяк дяряъяйя чатмыш инсанлара
аиддир. Бяли! Бу инсанлар щеч вахт иман эятирмяйяъяк вя эерийя дюнмяйя йоллары галмамышдыр. Чцнки
архайа гайытмаг цчцн гурулмуш кюрпцлярин щамысыны учуруб даьытмышлар.
Инсан йалныз о вахт щидайят ола биляр ки, юзцнцн тювщид ясасында хялг олан фитрятини чиркин ямялляри иля
мящв етмясин. Йох, яэяр тювщиди фитрятини тямамиля мящв едярся беля инсан даща щидайят олмаз вя
юзцнцн цмцд чырагларыны сюндцряр.
Беляликля дя мя’лум олур ки, юмцр бойу щидайят олмайан шяхслярдян мягсяд кафир вя мцшрикляринин
рящбярляридир. Еля буна эюря онларын бя’зиляри мцсялманларла кафирляр арасында олан дюйцшлярдя Ъящяннямя
васил олдулар. Саь галанлар да юмцрляринин ахырына кими (Мяккянин фятщиндян сонра защирдя мцсялманлар
олсалар да) гялбян иман эятирмядиляр. Сонракы айялярдяки «онлары горхутсанда, горхутмасанда онлар
цчцн бирдир; иман эятирмязляр» кими ифадяляр бу мясяляйя бир сцбутдур.
Сонракы айядя йеня сющбят бу ъцр щеэемон шяхслярдян эедир. Онларын бойунларындан чяняляриня
гядяр салланмыш вя башларыны йухары галдырмаьа гоймайан зянъир вя щялгялярдян сющбят ачылмышдыр:
«Биз онларын бойунларына дямир щялгяляр (зянъир) кечиртмишик. О щялгяляр онларын лап чяняляриня
дирянмишдир. Буна эюря башлары йухары галхмыш, эюзляри ашаьы дикилмишдир. (Ялляри зянъирля бойунларына
баьландыьы цчцн башлары йухарыны галдырмаьа, эюзлярини ашаьы дикмяйя мяъбур олмушлар. Онлар бойунларыны
бир тяряфя дюндярмяк, яллярини саьа-сола тярпятмяк, ятрафа нязяр салмаг, щятта айагларынын алтыны эюрмяк
беля игтидарында беля дейилляр. Беляликля, кафирляр ня щаггы эюряр, ня дя она бойун яйярляр)».
Яьлал (щялгяляр) ьцлл ( щялгя) сюзцнцн ъями вя ляксик мя’насы «бир яшйанын арасында олан шей»
демякдир. Мисал цчцн аьаъларын арасында ахыб-эедян суйа (арха) ьцлял дейирляр. «Ьцлл» ял вя йа
бойундан асылан щалгайа дейилир.
Ялляр вя бойун о щалганын арасында олдуьуна эюря бу кялмя (яьлал кялмяси) ял вя бойун барядя
ишлянилмишдир. Бя’зи щалларда бойундан асылыб зянъирля баьланмыш щялгя айрыъа баьланыр, бязян ися ялляри
дя щямян щялгяйя кечириб зянъиря баьлайыб бойундан асылы щялгяйя баьлайарлармыш. Беляликля дя
зинданда олан шяхся язаб-язиййят верирлярмиш.
Бязи щалларда бойундан асылан зянъир чяняйя гядяр диряняряк инсаны башыны дик сахламаьа вя
эюзлярини ашаьы дикмяйя мяъбур едярди. Бунунла да ясир вя йа зинданда олан шяхс щяддян артыг
язиййят чякир вя юз ятрафыны эюрмякдя ятрафыны эерчякдян аъиз галырды.
6
Тяяъъцблц будур ки, Аллащ бцдпяряст инсанлары бойнундан зянъир асылмыш шяхсляря бянзятмишдир.
Онлар ата-бабаларынын йолуну эетмякля «диндя олмайан адят-ян’яняляр» зянъирлярини бойун вя ялляриня
баьламышлар. (мяъази зянъирляр) Бу зянъирляр о гядяр узундур ки, онларын башларыны йухары галдырмыш вя
щягигяти эюрмякдян мящрум етмишдир. Онларын ня щярякят етмяк, ня дя щягигяти эюрмяк игтидарлары
вар.
Бу айя имансыз инсанларын щям бу дцнйада, щям дя ахирятдяки талейиндян хябяр верир. Ола биляр
дейилсин ки, айядя ишлядилмиш фел (ъяялна фели) кечмиш заманда ишлянилмишдир вя анъаг бу дцнйадакы
щадисяляри бяйан етмишдир. Бурада ахирятдяки талеляр вурьуланмамышдыр. Чцнки гийамят эцнц щяля
эяляъяк заманда олаъаг, фел ися кечмиш замандадыр.
Ъаваб олараг эюстярилир ки, «Гуран»да бир чох айялярдя щяля щяйата кечмямиш, лакин эяляъякдя
мцтляг баш веряъяк щадисяляр кечмиш заманда ишлянмиш фели иля бяйан олмушдур. Бу да щямин
щадисялярин мцтляг баш веряъяйини эюстярир. Бу щадисялярин щяйата кечмяляри о гядяр мцтлягдир ки,
Аллащ щямин щадисяляри кечмиш заман фели иля эятирмиш вя бу щадисяляри щяйата кечмиш кими гялямя
вермишдир. Демяли, бу айя бцтпярястлярин щям дцнйа, щям дя ахирят талелярини ачыглайыр.
Тяфсирчилярдян бир чоху бу вя бундан сонракы айялярин назил олмасынын бир нечя сябяблярини
ачыгламышлар. Онларын дедийиня эюря бу айяляр «Ябу Ъящл», йа «Бяни Мяхзум» йа да «Гцрейш»
тайфасындан олан бир киши барясиндя назил олмушдур. Бу инсан бир нечя дяфя Пейьямбяр (с) суи-гясд
етмяк истямиш. Лакин Аллащ мю’ъцзя вастяси иля ону бу чиркин мягсядя наил олмаьа гоймамыш. Щятта
бир дяфя Пейьямбяри (с) йахалайараг ону вурмаг истядикдя йа эюзляри тутулмуш, йа да щярякят етмя
гцввяси ондан алынмышдыр. (Тяфсири Алуси.22-ъи ъилд.сящ199) Бунун мя’насы бу дейил ки, бу айя
бцтпярястлярин диэяр рящбяриня аид дейил. Яксиня бу айя йухарыда «онлар иман эятирмяйяъякляр» айясинин
тяфсириндя дедийимиз сюзц тясдиг едир вя «онлар»дан мягсяд мцшриклярин чоху йох, онларын рящбярляринин
чохудур.
Сонракы айя бу дястянин даща бир бядбяхтчилийини вурьулайараг онларын инадкарлыг етмяляринин
сябябини бяйан едир: «Биз онларын юн вя архаларына сядд чякиб эюзлярини баьламышыг. Буна эюря дя
(Аллащын гцдрятиня дялалят едян яламят вя нишаняляри ) эюрмцрляр. (Онларын бясирят эюзц тутулуб кор
едилмиш, бцтцн щидайят йоллары цзляриня баьланмышдыр. Онлар защирян эюрсяляр дя мя’нян вя батинян
эюрмцрляр)».
Онлар бу ики сядд арасында мцщасиряйя дцшмцш, ня иряли эетмяйя, ня дя эери дюнмяйя йоллары
галмамышдыр.
«Буна эюря дя щеч няйи эюрмцрляр» ифадясиися онларын талейиня сон гойур.
«Гуран»ын бу ифадяси чох тяяъъцблцдцр. Бир тяряфдян ял-голлары зянъирлянмиш, диэяр тяряфдян дя бу
зянъирляр о гядяр бюйцк вя узундур ки, онларын башларыны йухары чякмиш вя юз ятрафларыны эюрмякдян
беля онлары мящрум етмишдир. Бир тяряфдян онларын юн вя архаларына сядд чякиляряк иряли вя эерийя олан
йоллары баьланылмыш, башга бир тяряфдян ися эюзляриня пярдя чякяряк эюрмя габилиййятляри бцтцнлцкля
фяалиййятдян сахланылмышдыр.
Йахшы фикирляшин, эюрцн бу хцсусиййятляря малик олан инсанлардан ня асылыдыр? Няйи баша дцшярляр?
Няйи вя щансы щягигяти эюря билярляр? Иряли эедя билярлярми?
Юзцнцсевяр, тякяббцрлц, кор-кораня вя фанатик сурятдя ата-бабаларынын йолуну эедян вя еляъя
дя бцтпяряст инсанларын вязиййяти щягигят гаршысында беля олар.
Мящз бу сябябдян биринъи щиссянин сонунъу айясиндя ачыг-ашкар дейилир: «Йа Пейьямбяр! Онлары
горхутсан да, горхутмасан да онлара фярг етмяз, иман эятирмязляр».
Пейьямбярин (с) сюзляри вя Аллащ тяряфиндян назил олан вящй ня гядяр тясирли олса беля, яэяр бунлары
гябул етмяйя щазыр олмайан шяхсляря десяк онлара щеч бир тясир баьышламайаъаг. Шоранлыг бир йеря
мин иллярля беля эцняш сачарса, бярякятли йаьышлар йаьарса, йеня дя орайа файдасы олмайаъаг. Орадан
йалныз тоз-торпаг яля эяляъяк. Чцнки шоранлыьын мящсул вермяйя ляйагят вя сялащиййяти йохдур.
Инъяликляр:
1.Таныма гцввяляринин фяалиййятдян дцшмяси.
Инсанын юз вцъудундан кянардакы алямля цнсиййятдя олмаг цчцн таныма гцввяляриня ещтийаъы
вардыр. Бу гцввялярин бязиляри инсанын батининя, бязиляри ися онун защириня аиддир. Аьыл, дцшцнъя, виъдан
вя фитрят батини, защирдя олан щиссиййат о ъцмлядян ешитмяк, эюрмяк вя бу кими гцввяляр ися инсанын
хариъи гцввяляри щесаб олунур.
7
Аллащын вердийи бу гцввяляр яэяр лазымлы йерлярдя истифадя олунса эцнц-эцндян даща эцълц,
даща йахшы вя даща диггятли фяалиййятдян эюстяряр, щягигятляри олдуьу кими анлайар. Йох, яэяр бу
гцввялярдян позьун вя азьын йерлярдя истифадя олунса, йахуд щеч истифадя олунмаса, онда бу гцввяляр
йаваш-йаваш азалар, йа да ки, бцтцнлцкдя фяалиййят дцшярляр. Щягигяти яксиня ъилвяляндирярляр. Бу
гцввяляри бир айнайа бянзятмяк олар. Яэяр айна тямиз, лякясиз оларса она дцшян шякли олдуьу кими
эюстяряъяк. Анъаг айна сыныг, чиркин вя лякяли оларса она дцшян шякли эюстяря билмяйяъяк. Эюстярся
дя олдуьу кими эюстярмяйяъяк.
Инсанын эюрдцйц сящв ишляр, тюрятдийи эцнащ вя ъинайятляр, дцзэцн сечмядийи йолун нятиъясиндя бу
бюйцк не’мят инсанын ялиндян чыхыр. Еля буна эюря дя биринъи нювбядя инсанын юзц эцнащкардыр.
Яввялки айяляр бу ящямиййятли вя инсан талейини щялледян мясяляни бяйан едир. Аллащ тякяббцрлц,
юзцнцсевяр вя фанатик сурятдя ата-бабаларынын йолуну давам етдирян инсанлары зянъирлярля баьланмыш
(бу зянъирляр тякяббцр, худбинлик вя.. зянъирляридир), ики сядд арасында галыб эетмяйя йолу олмайан вя
эюзляриня пярдя чякилмиш инсанлара бянзятмишдир.
Бу цч бядбяхтлийин сябябляри щяр бири айры-айрылыгда инсаны юз щярякятиндян сахлайа биляр.
Онларын юн вя архаларындан чякилмиш бу ики сядд о гядяр щцндцр вя бир-бириня йахындыр ки, онларын
щярякятинин гаршысыны алмагдан ялавя эюрмя габилиййятини дя онларын ялиндян алыр.
Йеня хатырладырыг, ня гядяр ки, инсан бу мярщяляйя чатмайыб, щидайят олуб дцз йола гайыда биляр.
Лакин, бу мярщяляйя чатдыгдан сонра бцтцн пейьямбярляр, имамлар, ювлийалар йыьылыб ону дцз йола
дя’вят етсяляр вя бцтцн сямави китаблары она охусалар беля йеня она тя’сир етмяйяъяк.
«Гуран» айяляриндя вя ислами щядислярдя дейилир ки, яэяр инсан бир эцнащ едярся эяряк тез тювбя
едиб Аллаща тяряф гайытсын. Тювбяни эеъикдириб тяхиря салмасын, эцнащыны тякрар етмясин. Бу ъцр ифадялярин
щамысы буну эюстярир ки, инсан эяряк бу мярщяляйя йетишмясин. Кичик вя хырда чятинликляри йолунун
гаршысыны кясян бюйцк сяддляря чевирмясин. Юз щярякятинин гаршысыны кясмясин. Эюзляринин юнцндян
пярдя асмасын вя эюрмя габилиййятини ялдян вермясин.
2.Юндян вя архадан чякилмиш сяддляр:
Бязи тяфсирчиляр цчцн беля бир суал гаршыйа чыхыб ки, инсанын гаршысыны алын юндян чякилмиш сяддир.
Даща архадан чякилян сяддин ня мя’насы вар?
Бир груп тяфсирчиляр буна беля ъаваб вермишляр ки, инсанын ики ъцр щидайят йолу вар: истидлали щидайят
(йя’ни инсан юзц бу йолу тапыб сечмишдир) вя фитри щидайят (йя’ни Аллащ инсаны фитрятян щидайят етмишдир).
Юндян чякилян сядд инсаны истидлали щидайятдян мящрум едир, фонун йалныз эери дюнцб юз фитри щидайятиня
нязяр салмаг имканы вар. Лакин архадан чякилян сядд инсаны фитри щидайятдян дя мящрум едир. (ЯлКябир тяфсири)
Айянин тяфсириндя башга бир ещтимал да вардыр ки, инсан мягсядиня чатмаг цчцн эетдийи йолда бир
чятинликля цзляшярся, башга бир йол сечмяк цчцн эерийя дюнмялидир. Лакин архадан чякилян дивар вя
сядд онун эерийя дюнмяйиня мане олур.
Башга бир суал да будур ки, ня цчцн бу сяддляр инсанын саь вя солундан чякилмямиш , юн вя
архадан чякилмишдир?
Бу суалын ъавабы чох садядир. Чцнки инсан саьа, йахуд сола эетмякля мягсядиня наил ола олмаз.
Инсан йалныз иряли эетмякля мягсяд вя щядяфиня чата биляр.
Бундан ялавя сядди чох вахтлар саьы, солу баьлы вя йалныз иряли эетмяйя йолу олан йерлярдя чякярляр.
Бунунла да инсан там мцщасирядя олар.
3.1.«Афаги» вя «янфуси» нишанялярин мцшащидясиндян мящрум олмаг.
Аллащы танымаьын ики йолу вардыр. Биринъиси будур ки, инсан юз вцъудунда олан Аллащын нишанялярини
мцшащидя етмякля Халиги дярк едиб танысын. Бу нишаняляря «янфуси нишаняляр» дейилир. Икинъи йол ися
будур ки, инсан вцъудундан кянарда вя тябиятдя олан йер, эюй, даь, дяниз вя бу кими диэяр нишаняляри
сейр едиб дцшцняряк Аллащы танысын. Беля нишашяляр ися «афаги нишаняляр» адланырлар. Аллащ бу ики йол
щаггында «Фуссилят» сурясинин 53-ъц айясиндя беля буйурур:
«Гуран»ын щагг олдуьу мцшрикляря бялли олсун дейя, Биз юз гцдрят нишаняляримизи онлара щям
хариъи алямдя (каинатда, эюйцн вя йерин ятрафында), щям дя онларын юз дахилиндя мцтляг эюстяряъяйик.»
Инсанын таныма гцввяляри фяалиййятдян дцшдцкдя онун щям янфуси, щям дя афаги нишаняляри
мцшащидя йолу баьланыр вя беляликля дя инсан бу нишанялярин мцшащидясиндян мящрум олур.
«Йасин» сурясинин 8 вя 9-ъу айяляри щямин мянаны вурьулайыр. Чцнки, бойунларына кечирилмиш щялгяляр
онларын башларыны еля дик сахламышдыр ки, щятта юзлярини (вя янфуси нишаняляри) беля эюрмяк игтидарларында
8
дейилляр. Юндян вя архадан чякилмиш сяддляр ися онларын эюзлярини ятрафы (вя афаги нишаняляри) мцшащидя
етмякдян мящрум етмишдир. Эюзляри юнцндяки дивардан башга щеч бир шей эюрмцрляр.
***
Тяръцмя:
Сян анъаг Рящман (Аллащдан) эизлиндя горхан вя зикря («Гуран»а) табе оланлары
сагындырарсан. Онлара баьышланаъаглары вя дяйярли мцкафатла тялтиф олунаъагларыны мцждя вер
(11).
Биз юлцляри дирилдярик вя онларын бундан юнъя эюрдцкляри иш вя излярини йазарыг вя щяр шейи
айдын бир китабда йаздыг (йазмышыг) (12).
Тяфсир:
Сянин (Пейьямбярин) сагындырманы (вя дявятини) гябул едян кимлярдир?
Яввялки айялярдя сющбят Пейьямбярин (с) сагындырмасыны гябул етмяйян вя бу сагындырманын
онлар цчцн олуб-олмамасынын щеч бир фяргиня вармайан инсанлардан эетмишдир. Индики айяляр ися бу
инсанларын якс тяряфиндя дурмуш инсанлардан сющбят ачыр. Бу ики дястяни бир-бири иля мцгайися етдикдя
щяр шей айдынлашыр. (Неъя ки, «Гуран» бу ъцр мцгайисяляр едир).
Аллащ яввял буйурур: «Сян анъаг Рящман (Аллащдан ) эизлиндя горхан вя зикря («Гуран»а) табе
оланлары сагындырарсан.»
«Беля олан инсанлара баьышланаъаглары вя дяйярли мцкафатла тялтиф олунаъагыны мцждя вер.»
Бурада бир нечя инъялийя диггят олунмалыдыр:
1.Бу айядя Пейьямбярин сагындырмасыны гябул едян инсанларын ики хцсусиййяти гейд олунмушдур.
Бири зикр вя «Гуран»а табе олмаг, о бири ися эизлиндя вя хялвятдя Аллащдан горхмагдыр. Ялбяття
бунун мянасы о дейил ки, йалныз бу ъцр инсанлар иман эятирмишляр. Мягсяд будур ки, бу хцсусиййятляря
малик олан(щятта индийядяк иман эятирмяйян) инсанлар да сянин дявятини гябул едяъякляр. Йяни, сянин
дявятини йалныз ешидян (гябул едян) гулаьы вя гялби (гябул етмяйя) щазыр олан инсанлар гябул едяр. Бу
дявят вя сагындырма онларда ики тясир гойур: Биринъиси будур ки, онлар зикр вя «Гуран»а табе олурлар,
икинъиси ися Аллащ вя мясулиййятляр гаршысында горху щисси кечирирляр. Башга сюзля десяк, бу ики тя’сир
щямин инсанларда сагындырмадан габаг щазыр олмуш, айя назил олдугдан сонра ися щяйата кечмишдир.
Гафил вя бядбяхт инсанлар ися бунларын тамамиля яксинядир. Сагындырманы гябул етмяйя ня ешидян
гулаглары, ня дя щазыр олан гялбляри вар.
Бу айя ейниля «Бягяря» сурясинин илк айяляриня бянзяйир: «Бу щеч бир шякк-шцбщя олмайан вя
тягвалылара доьру йол эюстярян китабдыр.»
1.Тяфсирчилярин бир чохунун фикриня эюря «зикр»дя мягсяд «Гурани-Мяъид»дир. Чцнки бу кялмя
«Гуран»да бир нечя мянайа эялмишдир. (Нящл-44; Фуссилят-41; Зухруф-44; Гямяр-25)
Анъаг ола билсин ки, зикр сюзцндя мягсяд онун лексик мянасы олсун. Беля олан щалда ися зикр
дедикдя «Гуран»ын бцтцн айяляри, пейьямбярин бцтцн сагындырмаларына шамил олан нясищятляр нязярдя
тутулур.
3.«Хяшйят» (горху) язямят вя бюйцклцкля гарышмыш горхуйа дейилир. «Рящман» сюзц ися Аллащын
цмуми рящмят ъилвясидир вя бурада бир инъялийя маликдир.
О инъялик будур ки, инсан Аллащдан горхмагла йанашы эяряк Онун рящмятиня дя цмцд бяслясин.
Беляликля дя инсан щярякятинин даими сябяби олан «хоф» вя «цмид» сюзц «Аллащ» кялмяси иля бирэя
истифадя олунмушдур: «Аллащ вя гийамят эцнцня цмид бясляйян инсанлар цчцн...» (Ящзаб-21)
Бунун сябяби будур ки, эяряк цмид горху иля, горху да цмидля бирэя олмалыдыр. (Диггят един).
4.«Эизлиндя» дедикдя Аллащы дялил сцбут йолу иля танымаг нязярдя тутулур. Чцнки Онун мцгяддяс
вя заты пак олан инсанларын щиссийатындан эизлидир. Ону анъаг гялб вя нишанялярля эюрмяк олар.
Башга бир ещтимал да вар ки, «эизлиндя» сюзцнцн мянасы ъамаатын эюзцндян эизли олмаг демякдир.
Йяни инсанын бу горху вя хяшйяти рийакарлыг цзцндян олмасын.
Бязи тяфсирчиляр ися «эизлиндя» сюзцнц гийамят мянасыны эютцрмцшляр. Бунун сябябини беля изащ
етмишляр ки, гийамят дя бизим щиссийатымыздан эизлин вя гяти олан бир ишдир.
Лакин биринъи тяфсир айя иля даща уйьун эялир.
5.«Муштулуг ет (мцждя вер)» ъцмляси щягигятдя «горхутмаьы» тякмилляшдирир.
Чцнки Пейьямбяр (с) яввял ъамааты (язабла) горхудур, еля ки ъамаат Аллащдан горхуб она итаят
едир вя итаят онларын сюз вя ямялляриндя щисс олунур, о вахт онлара мцждя верир.
9
Пейьямбяр (с) ъамаата няйи мцждя верирди?
Аллащын Рясулу щяр шейдян яввял ъамаатын фикрини ъялб едян мясяляни онлара мцждя верир. Бу мясяля
дя инсанын етдийи эцнащлардыр. Пейьямбяр (с) онлара эцнащларынын баьышланаъаьыны, дяйярли вя дяйярини
Аллащдан башга кимсянин билмядийи мцкафатла тялтиф олунаъагларыны мцждя верир. Диггяти ъялб едян будур
ки, «мяьфирят» (баьышламаг) вя еляъя дя «дяйярли мцкафат» сюзляри някяря эятирилмишдир. Сюзц беля
йерлярдя някяря (гейри-мцяййян) эятирмякдя мягсяд бу мясялянин язямят вя бюйцклцйцнц
чатдырмагдыр.
6.Бязи тяфсирчилярин нязяриня эюря «фябяшширщу» (мцждяля) ъцмлясиндяки «фа» щярфи яряб дили
грамматикасында нятиъя билдирян щиссяъикдир вя буну билдирир ки, бу ямялин («Гуран»а табе олмаг вя
Аллащдан горхмаьын ) ики нятиъяси вар. Биринъиси баьышламаг, икинъиси ися дяйярли мцкафатла тялтиф олунмагдыр.
Биринъи нятиъя ямялин, икинъи нятиъя дя икинъи ямялин сайясиндя ямяля эялир.
Мюминлярин башланаъаьы вя дяйярли мцкафатла тялтиф олунаъаглары мцждяси онлара верилдикдян сонра
мяад, ямяллярин йазылмасы ямяллярин йазылмасы вя щесаб-китаб мясяляси ортайа чыхыр. «Биз юлцляри
дирилдяъяйик...»
«Биз» сюзцнц эятирмякдя мягсяд будур ки, Аллащын язямятли гцдряти инсанлар цчцн айдын олдугдан
сонра даща Онун чцрцмцш сцмцкляри неъя дирилдяъяйи вя юлцлярин щяйат либасы эейиняъяйиндя шяккшцбщя олмамасыны билдирмякдир.
Тякъя юлцляри дирилтмякля иш сона йетмир. Бундан ялавя «инсанларын бундан юнъя эюрдцкляри иш вя
излярини дя йазарыг»
Беляликля дя инсанын намейи-ямалында (ямяллярин йазылдыьы китабда) гейд олунан бцтцн ямялляри
щесаба чякиляъяк вя щеч бир ямял йаддан чыхмайаъаг.
«Бундан юнъя эюрдцкляри ямялляр» ъцмляси инсанларын эюрдцйц лакин итиб эетмиш вя щеч бир ясяряламяти галмайан ямяллярини вурьулайыр. Лакин вя излярини дедикдя ися инсанын йашадыьы мцщитдя эюрдцйц
вя изи галмыш ямялляр нязярдя тутулур. Сядягя вермяк, биналар тикдириб ъамаатын истифадясиня вермяк
вя с. кими ишляр).
Бу айянин тяфсириндя даща бир ещтимал вар ки, «бундан юнъя эюрдцкляри ишляр» инсанын юзцня аид
олан ямялляря, «вя излярини» ися инсанын юзцндян сонра гойуб эетдийи цмуми хейир вя шяр ишляря ишарядир.
Айянин сонунда ися ямяллярин йазылмасы барядя буйурулур: «Щяр шейи айдын бир китабда гейдя
алырыг».
Тяфсирчилярин яксяриййяти «айдын китаб»ы (имамин мубини) «лювщи-мящфуз» ямяллярин йазылдыьы китаб
мянасыны тяфсир етмишляр.
«Имам» сюзцнц китаб цчцн сифят эятирмякдя мягсяд бу китабын эцнащ вя саваб ящли олан инсанларын
габаьында рящбяр, онларын эцнащ вя савабыны юлчян бир тярязи олмасыны чатдырмагдыр.
«Гуран»ан бязи айяляриндя «имам» сюзц «Тюврат» цчцн сифят эятирилмишдир. «Эюрясян о кяс ки, юз
Аллащындан ачыг дялили вар, дили ону сюйляйир, рящбяр (имам) вя рящбяр олан Мусанын китабында («Тюврат»)
бундан яввял она шящадят вермишдир, (бир дялили олмайан кимся иля бярабярдирми?) (Щуд-17).
Бу айядя Тювраты имам адландырмаг онун маариф ещкам, гайда вя ганунлара шамил олмасына,
Ислам Пейьямбяринин нишаняляринин бяйан етдийиня вя щяр бир заман инсанлар цчцн рящбяр ола биляъяйиня
эюрядир. Буна эюрядя бу сюз щяр йердя юзцня мцнасиб мяна дашыйыр.
Инъяликляр:
1.Намейи-ямалын нювляри:
«Гуран» айяляриндян беля мялум олур ки, инсанын ямялляри бир нечя мцхтялиф китабларда гейд олунур.
Бунунла да инсанын щесаб заманы щеч бир бящаняси галмыр.
Биринъи китаб, инсанын юмцр бойу эюрдцйц шяхси ямялляри гейдя алынмыш китабдыр. «Гуран» бу барядя
буйурур: «Оху юз ямял китабыны. Бу эцн сян юзцн-юзцндян щесаб алмаг цчцн йетярлисян.» («Игря»
китабякя кяфа биняфсикял йявмя щясиба. «Исра»–14)
О заман эцнащкарларын фярйады эюйляря уъалаъаг. «Гуран» бу мясяляни беля ачыглайыр: «Вай
олсун бизя, бу неъя китабдыр ки, щеч бир кичик вя бюйцк эцнащы щесабсыз бурахмайыб. (Щамысыны гейдя
алыб.) («Йягулуня йа вяйлятяна ма лищазял китаби ла йуьадиру сяьирятян вя ла кябирятян илла ящсабя.»
«Кящф»–49).
«Бу китабы мю’минляр саь, эцнащкарлар ися сол ялиня алырлар...» («Ял щаггя» 19 вя 25)
10
Икинъи китабда цммят вя халгларын айры-айры ямялляри йазылыр. «Гуран» бу барядя беля буйурур: «Щяр
цммят намейи-ямалынын алмаг цчцн чаьырылыр.» («Куллу уммятин туда ила китабища.» «Ъасийя»-28)
Цчцнъц китаб ися цмуми вя «лювщи-мящфуз» адланан намейи-ямалдыр. Бу китабда яввялдян ахыра
кими олан инсанларын ямялляри иля йанашы дцнйада баш вермиш бцтцн щадисяляр дя гейдя алынмышдыр, ъанлы
бир шащид, щесаб-китаб апаран вя еляъя дя инсанлары саваб вя эцнащларын мцкафаты вя ъязясына чатдыран
мяляклярин рящбяридир.
2. Бцтцн ямялляр гейдя алыныр. Щятта.......
Имам Садиг (я)-дан сюйлянилян щядисдя охуйуруг: Бир эцн Пейьямбяр (с) юз сящабяляри иля гураглыг
вя шоран бир сящрада иди. Рясули-Якрям сящабяляря буйурду: «Эедин, одун йыьыб эятирин.» Сящабяляр
ъаваб вердиляр ки, ей Аллащын Рясулу, бура сусуз-яляфсиз, гураг бир сящрадыр. Биз бурадан одун тапа
билмярик. Пейьямбяр (с) йеня буйурду ки, эедин баъардыьыныз гядяр йыьын. Сящабяляр эедиб щяряси бир
аз одун вя гуру чубуг йыьыб эятириб Пейьямбярин (с) гаршысында бир йеря йыьдылар. (Одунлар йандыгда
бюйцк бир алов ямяля эялди.) Пейьямбяр (с) буйурду: (Кичик), эцнащлар да бу ъцр йаваш-йаваш йыьылыб
инсанын намейи-ямалында гейдя алынырлар. (Лакин сиз онлара айры-айрылыгда етинасызлыг едирсиниз.) Даща
сонра ися беля буйурду:-«Кичик эцнащлардан горхун! Чцнки, онларын щамысы вя еляъя дя бундан юнъя
эюрдцйцнцз ишляр гейдя алынараг айдын китабда йазылыр. (Нурус-сягяляйин тяфсири) Бу эюзял щядис юз
инъялийи иля кичик эцнащларын йыьылмасы онларын нятиъясиндя ямяля эялян аловун шюлялянмясини бяйан
едир.
Башга бир щядисдя дейилир ки, бир эцн Мядиня шящяринин кянарда йерляшян «Бяни Сялямя» тайфасы
Мядиняйя эялиб Пейьямбяр (с) мясъидинин йахынлыьында мяскян салмаьы гярара алдылар. Бу заман
«инна нящну нущйил мявта...» айяси назил олду. Аллащын Рясулу (с) буйурду: «Иння асарякум туктябу.»
«Сизин Мядиняйя тяряф атдыьыныз аддымлар намейи-ямалынызда йазылаъаг. (Истяр саваб олсун, истярся дя
эцнащ). «Бяни Сялямя» бу сюзц ешитдикдян сонра фикирляриндян дюнцб юз йерляриндя галдылар.
Мялум олур ки, бу айя бюйцк мянайа маликдир. Йухарыда дейилян щядисляр ися бу мяфщумдан
нцмунялярдир.
Ола биляр ки, Ящли-бейтдян рявайят олунмуш вя онларда «имамин мцбин» сюзц щязряти Ялийя (с)
тяфсир олунан щядисляр йухарыда гейд олунан тяфсирля мцвафиг олмасын. Чцнки, имамлардан дейилян
щядислярдя (айдын китаб) Щязряти Ялийя (я) тяфсир верилмишдир.
О ъцмлядян, Имам Багир (я) юз яъдадындан рявайят едир: «Йасин» сурясинин 12-ъи айяси назил
олан заман Ябу Бякир вя Юмяр йерляриндян галхараг Пейэямбярдян (с) сорушдулар: «Ей Аллащын
Рясулу! «Имамин мубин» сюзцндя мягсяд «Тюврат»дыр?» Пейэямбяр буйурду: «Хейр.» Сорушдулар:
«Инъилдир?» Пейэямбяр (с) йеня буйурду ки, хейр. Онлар цчцнъц дяфя суал етдиляр ки, мягсяд Гур
андыр? Пейэямбяр йеня дя онлара мянфи ъаваб верди. Еля бу заман щязряти Яли (я) Пейэямбярин (с)
йанына эялди. Пейэямбяр Щязряти Ялини (я) эюрдцкдя буйурду:
«Имамин-мубин» бу кишидир. О, Аллащ-тяаланын щяр шейин елмини онда гярар вермиш имамдыр.» Ялиййибни
Ибращимин тяфсириндя Иби Яббас щязряти Ялинин (а) юз дилиндян рявайят едяряк дейир:
«Анд олсун Аллаща ки, «имамин мубин» мяням. Щаггы батилдян айырырам вя бу елми (щаггы батилдян
айырмаэы) Пейьямбярдян (с) ирс апармышам.» Бязи тяфсирчиляр, о ъцмлядян, Алуси (тяфсирчи адыдыр) бу
ъцр щядисляри шия васистясиля сюйлямякдян вящшят етмишляр вя бу тяфсирляр айянинин мянасындан хябярсиз
олмаэын нятиъясиндя дейилмиш кими гялямя вермишляр. Анъаг бир аз диггят йетирдикдя эюрцрцк ки, «имамин
мцбин»и щязряти Ялийя (я) тяфсир едян щядислярля щямин сюзц « лювщи мявщфуз» мянасына тяфсир едян
щадислярин щеч бир зиддиййяти йохдур. Чцнки, биринъи дяряъядя Пейьямбярин, ондан сонра ися Онун
ъанишининин пак олан гялбляри «лювщи-мящфузу» юзцндя якс етдирян айналардыр вя Аллащ лювщи-мящфузда
оланларын яксяриййятини онлаын гялбиня илщам етмишдир. Беляликля дя онлар лювщи-мящфуздан бир нцмунядирляр.
Демяли, «имамин мубин»и щязряти Яли (я) мянасына тяфсир етмяк щеч дя тяяъъцблц дейил. Чцнки, о да
лювщи-мящфузун бир будаьыдыр. Бундан ялавя камил бир инсанын вцъудунун кичик олмасына бахмайараг
бу вцъуд бюйцк бир алями юзцндя сыьышдырмышдыр. (Нурус-сягяляйн тяфсири 4-ъц ъилд сящ.379)
Щязряти Яли (я) бу мясяляни юз шериндя беля бяйан едир:
«Ей инсан! Сян юзцнц балаъа мяхлуг щесаб едирсян? Бу щалда ки, бу бюйцклцкдя алям сяня
сыьынмышдыр.» Буну да билирик ки, бу алям Аллащын елми вя лювщи-мящфуздан бир сящифядир. (Демяли щязряти
Яли (я) кими камил бир инсанын лювщи-мящфуздан бир будаг олмасы щеч дя тяяъъцблц дейил.)
Тяяъъцблц будур ки, Алуси йухарыдакы рявайятляри инкар етмясиня бахмайараг ахырынъы щеч дя инкар
етмяйиб. Щяр щалда «имамин-мубин» сюзцндян мягсяд «лювщи-мящфуз» олмасында щеч бир шякк-
11
шцбщя йохдур вя йухарыдакы щядислярин ися («имамин-мубин»-и щязряти Яли (я) мянасына тяфсир едян
щядсляр) бу мяна иля щеч бир зиддиййят йохдур.
***
Тяръцмя:
Онлар цчцн шящяр ящалисини юрняк эюстяр, Аллащын елчиляри орайа доьру эедян заман (13).
Биз онлара ики няфяр елчи эюндярдик, анъаг икисини дя инкар етдиляр. Бу ики елчини цчцнъц елчи иля
гцввятляндирдик вя онлар дедиляр: «Биз сизя (Аллащ тяряфиндян) эюндярилмиш елчилярик» (14). (Онлар
ися Пейьямбярин ъавабында) дедиляр: «Сиз бизим кими инсанларсыныз вя Рящман Аллащ щеч бир
шей назил етмямишдир. Сиз анъаг йалан дейирсиниз» (15). (Елчиляр) дедиляр: «Ряббимиз сизин цчцн
эюндярилмиш олдуьумузу билир(16). Вя бизим боръумуз айдын бир тяблиьдян башга бир шей
дейилдир» (17).
Дедиляр: «Биз сизи уьурсуз санырыг. Яэяр дедикляриниздян ял чякмязсинизся сизи дашлайаъаьыг
вя биздян сизя аъы бир язаб тохунаъагдыр» (18).
Елчиляр дедиляр: «Уьурсузлуьунуз сизинля бирликдядир.» (Сизин юзцнцздядир). «Яэяр дцз
фикирляшсяниз сиз щяддини ашмыш бир тайфасыныз.» (19)
Тяфсир:
«Шящяр ящалиси»нин сярэцзяшти онлар цчцн ибрят вя юрнякдир.
Гуранда, Ислам Пейьямбяринин нцбцввяти, садиг мюминляр вя бцтпяряст мцшрикляр барядя олан
бящслярдя кечмиш цммятлярин сярэцзяштляриндян сющбят ачылмышдыр. Бу айядян башлайараг (18-ъи
айяйядяк олан щиссядя Аллащ пейьямбярляринин бир нечясинин башына эялян щядисляри ачыгламышдыр. Бу
пейьямбярляр мцшрик, бцтпяряст вя «ясщабцл-гярйя» (шящяр ящалиси) ады иля мяшщур олмуш инсанлары
щидайят етмяк цчцн эюндярилмишдир. Щямин ъамаат ися пейьямбярляри данараг онларын ялейщиня гийам
етмиш вя ахырда ися шиддятли бир язаба дцчар олмушлар. Бунлары демякдя мягсяд Мяккянин мцшрикляриня
хябярдарлыг етмяк, Пейьямбяр (с) вя азсайлы мюминляря ися тясялли вермякдир. Чцнки Гуранын гялби
олан бу сурядяки сярэцзяшт ейни иля исламын илкин мюминляринин сярэцзяштиня бянзяйир.
Яввял Аллащ буйурур: «Онлар цчцн шящяр ящалисини юрняк эюстяр, Аллащын елчиляри орайа доэру эедян
заман»
«Гярйя» яслиндя ъамаатын ъям олуб йашадыьы йеря дейилир. Бязи щалларда ися инсанларын юзцня дя
«гярйя» дейилир. Беляликля дя «гярйя» сюзц щям шящяр вя щям дя кяндляря шамил едилир. Бу эцнкц
фарс дилиндя «гярйя» сюзцнцн «кянд» мянасында ишлянмясиня бахмайараг яряб дилиндя вя еляъя дя
«Гуран»ын юзцндя дяфялярля «Мисир» вя «Мяккя» кими мцщцм шящярляря дя « гярйя» дейилмишдир.
Бу шящярин щансы шящяр олмасы щагда мцхтялиф мцлащизяляр вар. Тяфсирчиляр арасында ян мящшур
мцлащизя будур ки, о шящяр Шаматын «Янтакиййя» шящяридир. Бу шящяр кечмиш Романын ян мяшщур
вя мющтяшям шящярляриндян бири иди. Инди ися бу шящяр ъоьрафи мювге нязяриндян Тцркийянин
шящярляриндяндир. Бу барядя ятрафлы мялуматы инъяликляр мювзусунда веряъяйик. Йухарыдакы айялярдян
мялум олур ки, щямин шящярин ящалиси бцтпяряст олмуш вя Аллащ елчиляри ися бцтпярястликля мцбаризя
едяряк онлары тювщидя дявят етмишляр.
«Гуран» бу щадисяни цстц юртцлц дедикдян сонра маъяраны шярщ едяряк беля буйурур: «Биз онлара
ики няфяр елчи эюндярдик, анъаг онлар икисини дя инкар етдиляр. Бу ики елчини цчцнъц елчи иля гцввятляндирдик.
Вя онлар да дедиляр: Биз сизя (Аллащ тяряфиндян) эюндярилмишик.
Бу минвалла Пейьямбярлярдян цчц (икиси габагъадан, цчцнъц ися онларын ардынъа) азьын ъамаата
эюндярилди.
Бу Пейьямбяр лярин ким олмалары барясиндя тяфсирчиляр арасында ихтилаф вар. Бязи тяфсирчиляр
габагъадан эюндярилян ики няфяри «Шямун» вя «Йущянна», цчцнъцнц ися «Павел» билмишляр. Бязиляри
ися онлар цчцн башга адларла хатырламышлар.
Тяфсирчилярдян бязиляри бу елчилярин бирбаша Аллащ тяряфиндян, бязиляри ися онларын Иса (я)-ын тяряфиндян
эюндярилмясини бяйан едирляр. (Исанын (я) елчиляри олсалар да йеня бир васитя иля Аллаща нисбят верилирляр).
Айянин защириндян биринъи тяфсир нязяря чарпыр. Анъаг ики тяфсирин нятиъясиндя щеч бир фярг йохдур.
«Гуран» бцтпяряслярин Пейьямбярляря етдикляри етиразы беля изащ едир: «Сиз бизим кими ади
инсанларсыныз. Рящман Аллащ щеч бир шей назил етмямишдир. Сиз анъаг йалан дейирсиниз».
Беля бящаня, бцтцн мцшрик инсанларын Аллащ пейьямбярляринин дявяти гаршысында эятирдикляри
бящанядир.
12
Онларын ягидяси бу иди ки, яэяр Аллащ тяряфиндян пейьямбяр эялмялидирся эяряк мяляк олсун. Бизим
кими инсанлардан пейьямбяр олмаз. Бу бящаня иля пейьямбярляри йаланчы щесаб едирдиляр. Бир щалда
ки, бялкя юзляри дя бцтцн тарих бойу эялян п
ейьямбярлярин Адям няслиндян олмасыны билирдиляр. О ъцмлядян, пейьямбяр олмасыны щамы билян
Ибращим пейьямбяр Адям няслиндян иди. Бундан ялавя инсанын дярд вя мцшкцлатыны анъаг инсан биляр
вя мялякляр инсанын бу чятинликлярини арадан галдыра билмяз.
Айядя Аллащ-ын «Рящман» сифятиня чох диггят йетирилмишдир. Сябяби будур ки, мцшриклярин ъавабы
онларын юз сюзляриндя эизлянмишдир. (Йяни онлар пейьямбярляри данан заман юзляри дя беля дейирляр:
«Рящман Аллащ щеч бир шей назил етмямишдир». Буна эюря дя, неъя ола биляр рящмяти бцтцн алямя
цмуми олан Аллащ инсанлары щидайят етмяк цчцн онлара пейьямбяр эюндярмясин ?
Бу барядя даща башга бир ещтималда будур ки, онлар (мцшрикляр) Аллащын «Рящман» сифяти иля бящаня
эятиряряк демяк истяйирляр ки, пейьямбярлярин эялмяси вя вязифяляринин мцяййян олунмасы иля Аллащ
онлары чятинлийя салмаг истямир вя онлары азад бурахмышдыр. Бу мцшриклярин мянтигсиз вя щеч бир ясасы
олмайан фикирляридир.
Аллащын елчиляри онларын ъавабындан мяйус олмайыб, юз рисалятлярини давам етдирмиш вя онларын
ъавабында беля демишляр:-«Дедиляр: Ряббимиз сизин цчцн эюндярилмиш олдуьумузу билир. Вя бизим
боръумуз айдын бир тяблиьдян башга бир шей дейилдир».
Елчиляр юз пейьямбярликлярини анъаг сцбутсуз иддиа иля бяйан етмямиш вя тякъя анд ичмякля
кифайятлянмямишляр. Яксиня онлар юз пейьямбярликлярини исбат етмяк цчцн мюъцзяляр дя эюстярмишляр.
Неъя ки, бу мятляб (айдын бир тяблиь) ибарясиндян дя баша дцшцлцр. Якс тягдирдя онларын тяблиьиня
«бялаьун - мубин» демяк олмаз. Она эюря ки, «бялаьун мубин» щягигяти (пейьямбярлярин Аллащ
тяряфиндян эялмясини) щамыйа чатдырмалыдыр. Щягигяти щамыйа чатдырмаг ися мящз айдын дялилляр вя мюъцзя
эюстярмякля мцмкцндцр.
Бязи рявайятлярдя эюстярилмишдир ки, бу елчиляр дя Щязряти Иса (я) кими ялаъсыз хястяляря (Аллащын
ямри иля) шяфа вермишляр.
Анъаг бу бядбяхтляр айдын дялил вя мюъцзялярин гаршысында йеня дя тяслим олмадылар. Яксиня, юз
дцшмянчиликлярини артырараг пейьямбярляри щядяляйиб горхудурдулар. «Гуран»да бу барядя буйурур:
«Дедиляр: -Биз сизи уьурсуз санырыг».
Ола билсин пейьямбярлярин эялмяляриля бирликдя мцшрикляр эцнащларынын ясяриндя вя йа Аллащ тяряфдян
хябярдарлыг олараг бязи чятинликлярля цзляшмишля. Неъя ки бязи тяфсирчилярин дедийиня эюря бу гювмцн
йашадыьы йердя бир мцддят йаьмурсузлуг олду. Анъаг бу чятинлик онлара ибрят олмамыш, яксиня буна
сябяб пейьямбярлярин эялишини щесаб етмишляр.
Бунларла кифайятлянмяйиб юз чиркин планларыны пейьямбярляря ачыб сюйлядиляр:
«Яэяр дедикляриниздян ял чякмясяниз сизи дашлайаъаьыг вя биздян сизя аъынаъаглы бир язаб
тохунаъаг».
«Аъынаъаглы бир язаб» («язабун ялим») барядя тяфсирчиляр арасында ики нязяриййя вардыр. Биринъи
нязяриййя будур ки, аъынаъаглы язабда мягсяд еля дашланмаьын юзцдцр. Икинъи биринъидян фяргли олараг
аъынаъаглы язабы дашламагдан да шиддятли бир язаб мянасына тяфсир етмишляр.
Икинъи нязяр зещня даща мцнасиб эялир. Чцнки, ян пис вя аъынаъаглы язаблардан бири олан дашланмаг
бязи щалларда юлцмля нятиъялянмир. Мцмкцндцр «аъынаъаглы язаб»дан мягсяд бу олсун ки. мцшрикляр
пейьямбярляри о гядяр даш-галаг едяъякляр ки, онларын юлцмц иля нятиъялянсин, йа да башга ишэянъялярля
дя онлара язаб веряъяклярля. Неъя ки, бунлардан габагкы пейьямбярлярин гювмц онларын эюзцня
гыздырылмыш дямир салмаг, боьазларына гайнар гурьушун тюкмяк васитясиля онлара ишэянъяляр верирдиляр.
Бязи тяфсирчиляр бу барядя даща бир башга тяфсир вермишляр. Бу тяфсирчиляр дашламаьы ъисмани, аъынаъагл
язабы ися рущи вя мяняви язаб билмишляр.
Анъаг бундан габагкы тяфсир щягигятя даща уйьундур.
Щягигятян батил, зцлм вя фясадын тяряфдарларынын ялляриндя щеч бир сцбут олмадыгда щядя-горхуйа ял
атырдылар. Анъаг буну билмирдиляр ки, «Аллащ» йолуну эедян инсанлар щеч вахт бу щядя-горхунун
мцгабилиндя тяслим олмайаъаг, яксиня юз тяблиьлярини даща да эцъляндиряъякляр. Пейьямбярляр юз
тяблиьляриня башламаздан габаг щяр шейдян ял чякмиш, бу йолда ъанларындан кечмяйя беля щазыр
олмушлар.
Мцшриклярин бу инкарынын гаршысында пейьямбярлярин ъавабы бу олду:
13
«(Пейьямбярляр) Дедиляр: уьурсузлуьунуз сизинля бирликдядир (сизин юзцнцздядир) яэяр дцз
фикирляшсяниз». Яэяр сизя бядбяхтлик цз верибся вя Танрынын немятляри сиздян цз дюндярибся, бунун
сябябини бизим эялишимиздя йох, юзцнцздя вя эюрдцйцнцз эцнащлардан билин. Сиз бцтпярястлик вя
няфсинизя итаят етмякля юзцнцзц бядбяхт вя илащи немятлярдян мящрум етмисиниз.
Бязи тяфсирчиляр «яин зцккиртцм» (яэяр дцз фикирляшсяниз) ъцмлясиня мцстягил вя айры бир мяна
вермишляр. Бу тяфсирчиляр дейирляр: Бу ибарянин мянасы будур ки, яэяр пейьямбярляр эялиб сиз мцшрикляри
дцз йола дявят етсяляр ъавабында онлары горхудуб вцъудларыны уьурсузму санмалысыныз? Онлар сизляря
нур, щидайят, хейир вя бярякят мцждя верирляр. Бу ъцр хидмятин ъавабы онлары горхудуб налайиг сюз
демякдирми ?
Пейьямбярляр сюзляринин сонунда бу азьын гювмц беля адландырмышлар :
«Сиз щяддини ашмыш бир тайфасыныз»
Сизин ясас дярдиниз сизин азьынлыьыныз вя щяддинизи ашманыздыр.
Тювщиддян цз дюндяриб бцтпярястлийя тяряф аддым атманызын, талейинизин бядбяхтлийя дцчар олмасынын,
хейрхащ инсанларын хейирляринин явязиндя онлара пислик едиб онлары горхутманызын сябяби щаггдан цз
дюндярмяниз, исрафкарлыьыныз, эцнащлар дярйасындагярг олманыз вя щяддинизи ашманыздыр.
Бу Пейьямбярлярин маъярасы барядя ялавя мялуматлары вя еляъя дя бу щадисянин щарада баш
вермясини бундан сонра эялян айялярин тяфсриндя дейяъяйик. ***
Тяръцмя:
Бир киши шящярин ян узаг йериндян гача-гача эялиб, деди: «Ей мяним тайфам, елчиляря итаят
един (20). Сиздян щеч бир музд истямяйянляря табе олун. Онлар доьру йолда оланлардырлар (21).
Мян ня цчцн мяни йарадан « Аллащ» а тапынмайым ? Сиз она доьру гайыдаъагсыныз (22). «
Аллащ» дан башга танрылар сечим ?, бир щалда ки, Рящман (Аллащ) мяня бир зяряр йетирмяк
истяйяндя, онларын шяфаятинин мяня бир хейри олмаз вя мяни гуртара билмязляр ? (23) . О вязиййятдя
ися мян ачыг бир сапгынлыьын (азьынлыьын ) ичярисиндя оларам (24). Мяи сизин «Рябб»инизя инандым.
Мяни динляйин» (25). (Ону шящид етдиляр ). Она-Ъяннятя эир-дедйилди. О да деди: «Каш мяним
тайфам биляйди (26). Ки, мяни «Рябб»им баьышлады вя мяни язизлянянляр зцмрясиня дахил етди».(27)
Ондан сонра онун гювмцнцн цстцня эюйдян щеч бир гошун эюндярмядик, эюндяряъяк дя
дейилдик (28). ( Анъаг онлара) тяк бир горхунъ баьырты кифайят олду; дярщал щамысы юлдц (29). Вай
олсун бу бяндяляря ки, онлара истещза етмядикляри бир Пейьямбяр эюндярилмяди (30).
Тяфсир:
Ъанындан кечмиш мцъащид.
Инди тяфсир едяъяйимиз айялярдя индийя гядяр сющбят етдийимиз Аллащ пеьямбярляринин дастанынын
даща бир щиссяси ачыгланмышдыр. Бу щиссядя сющбят о вахтын сайсыз-щесабсыз мцшрикляринин мцгабилиндя
олан азсайлы мюминлярдян вя онларын бу пейьямбярляри ахыр няфясляриня кими мцдафия етмяляриндян
эедир.
Яввялъя беля буйурур:
«Бир киши шящярин ян узаг йериндян гача-гача эялиб, деди: « Ей мяним тайфам, елчиляря итаят един.»
Тяфсирчилярин чоху бу кишинин адыны «Щябиби-Няъъар» демишляр. О пейьямбярлярля илк эюрцшдя, онларын
щагг олмаларыны билмиш вя онлары пейьямбяр кими гябул етмишдир. Бу йолун габагъыл мюминляриндян
олмушдур. Мцшриклярин шящярин мяркязиндя пейьямбярлярин ялейщиня гийам етмяси хябяри буна чатдыгда
о артыг сакит отурмаьы мяслщят эюрмяйиб, тялясик щалда шящярин мяркязиня эялиб пейьямбярляря
мцдафиядя ялиндян эяляни ясирэямяди. Онун гача-гача, тялясик щалда эялмяси (йяса-тялясик) сюзцндян
дя истифадя олунур. Шящярдя вязиййят о йеря чатмышды ки, мцшрикляр бу пейьямбярляри юлдцрмяк гясдиня
дурмушдулар.
Айядя Щябиби-Няъъарын ады эятирилмямиш вя онун адынын явязиня (киши) сюзцндян истифадя едилмишдир.
Бу сюзц (гейри-мцяййян) някяря эятирмякдян мягсяд онун ади, ялиндя щеч бир игтидары олмайан вя
юз йолунда тяк-тянща олмасыны бяйан етмякдядир. Щягигятдя ися онун нур вя иман щяраряти иля еля
гызышмышды ки, тювщид йолунда мцбаризя едянлярин гаршысына чыхан чятинликляря бахмадан о, мцбаризя
мейданына гядям басды. О, юз эюрдцйц иши иля Ислам Пейьямбяринин дюврцндякичох аз олан мюминляря
юрняк олду. Мюминляр билдиляр ки, щятта бир няфяр мюмин дя мясулиййят дашыйыр вя сакит отурмаг онун
цчцн дцзэцн дейил.
14
«Шящярин узаг нюгтяси» (ягсял мядиняти ) ибарясиндян башга дцшцлцр ки, бу елчилярин сораьы шящярин
уъгар йерляриня дя эедиб чатмыш вя онлары гябул етмяйя щазыр олан гялблярдя юз тясирини гоймушдур.
Бундан ялавябу ибарядян баша дцшцлцр ки, шящярин уъгар нюгтяляри мязлум инсанларын мяркязи олмуш
вя онлары асанлыгла йола эятирмяк олар. Анъаг шящярин мяркязи ися рифащ ъящятдян тяминаты яла вязиййятдя
оланларын йери, онлары йола эятирмяк ися бир о гядяр дя асан иш дейилдир.
«Ей мяним тайфам» ибаряси ися буну анладыр ки, Щябиби-Няъъар гювмцня цряйи йанарлыг етмиш вя
онун бу дявятиндя щеч бир шяхси мянфяят йохдур.
Инди эюряк бу мюмин вя мцъащид инсан юз гювмцнц щансы йолла вя неъя щагга тяряф дявят едир ?
О, яввял беля дейир:
«Сиздян щеч бир музд истямяйян инсанлара итаят един».
Музд истямямяк онларын доьру демяляринин биринъи нишанясидир. Бунунла мялум олур ки, онлар юз
дявятляриндя мадди мянфяят эцдмцр, мцшриклярдян щеч бир ъащ-ъялал, щятта щеч тяшяккцр дя беля
истямирляр. Бу хцсусиййят бцтцн пейьямбярлярдя олуб онларын ихлас нишаняляриндян сайылмыш вя Гуран
айяляриндя бу мясяля дяфялярля вурьуланмышдыр. Тякъя «Шцяра» сурясиндя беш дяфя буна ишаря
олунмушдур.
Даща сонра ися дейир: «вя щум мущтядун» «Онлар дцз йолда оланлардырлар» (Онларын дявятиндян
дя доьру йолда олмалары баша дцшцлцр ).
Яэяр бир инсан ъамааты дцз йола дявят едя вя ъамаат онун дявятиня мянфи ъаваб верярся бунун
сябяби, йа о йолун цзэцн олмамасы, йа да дявят едян инсанларын шяхси мянфяят эцдмясидир. Бу да
ъамаатын нифрятиня сябяб олур. Анъаг бир дявятдя бу ики сябябин щеч бири олмазса, даща о дявятдя
шцбщя йери галармы?
Щябиби-Няъъар бу дялили дедикдян сонра пейьямбярлярин дявятинин щагг олдуьуну сцбут етмяк
цчцн даща бир дялил вя сцбут эятирир. Бу дялилдя пейьямбярлярин дявятинин ясас щиссяси олан «Тювщид»я
ишаря едяряк дейир: «Мян ня цчцн мяни йарадан Аллаща итаят етмяйим?»
Бцтцн немятляри хялг едиб онлары мяхлуглара ята едян Аллащын итаят едилмяйя ляйагяти вар. Ялиндян
щеч ня эялмяйян бцтлярин ися бир зярря беля итаят олунмаьа ляйагятляри йохдур. Инсанын фитряти ону
дяйярсиз мяхлугаты йох, юз халигини ибадят етмяйя чаьырыр. Мян бу дявяти неъя гябул етмяйим? Бу
инъялийи «мяни йарадан» (фятяряни) сюзцндян дя яля эятирмяк олар.
Диггяти ъялб едян мясяля будур ки, Щябиби-Няъъар мцшрикляря беля хитаб етмир:
«Ня цчцн сизи йарадан Аллаща итаят етмяйясиниз». Яксиня о юз хитабында дейир: «Мян ня цчцн
мяни йарадан Аллаща итаят етмяйим». Онун бу сюзляринин мцшриклярдя ясяр етмясиня эюря юзцня хитаб
едир.
Бунун ардынъа мцшрикляря хябярдарлыг едяряк дейир: «Вя иляйщи туръяун» «Сиз она тяряф
гайыдаъагсыныз».
Бунунла демяк истяйир ки, Аллащ тякъя бу дцнйада дейил, о бири дцнйада да (ахирятдя) сизинля
олаъаг. Буна эюря дя щям бу дцнйанызынвя щям дя ахирятинизин ишляри Онун ялиндя олан Аллаща итаят
един.
Щябиби-Няъъар цчцнъц сцбут вя дялилиндя бцтлярдян сющбят етмиш, онларын мябудлуьуну тянгид
едяряк Аллащын щягиги мябуд олмасыны исбат едир. Гуран бу мясяляни беля изащ едир:
«Аллащдан башга танрылар сечим бир щалда ки, Рящман (Аллащ) мяня бир зяряр йетирмяк истяйяндя
онларын шяфаятинин мяня бир хейри олмаз вя мяня ниъат веря билмязляр».
Бу айядя дя о юзцня хитаб едир вя бунунла да онлара билдирир ки, щягиги мябуд щансыдыр.
Бу айядя мцшриклярин бцтляря ибадят ибадят етмясинин ясас бящанясиня ишаря олунур. Мцшрикляр
дейрдиляр: «Биз бцтляря она эюря ибадят едирик ки, онлар гийамят эцнцндя бизя шяфаят едяъякляр. ЩябибиНяъъар ися онларын бящанясинин мцгабилиндя беля ъаваб верир: Ня шяфаят? Щансы кюмяк, щансы ниъат?
Онларын юзцнцн сизин кюмяйинизя ещтийаъы вар. Онлар чятинликдя сизин щансы ишинизи щялл едя билирляр?
«Рящман» сюзцндя Аллащын рящмятинин эениш олмасы, бцтцн немятлярин Онун тяряфиндян эялмяси
вя бунун юзц ибадятдя тювщидя дялил олмасындан ялавя даща бир инъялик вар. О инъялик дя будур ки,
Рящман Аллащ щеч кимя зяряр вя зийан йетирмяк истямир. Анъаг инсан Аллащын дедиклярини йериня
йетирмямякдя юз щяддини ашарса онда Аллащын гязябиня растлашаъагдыр.
Даща сонра бу мцъащид вя мюмин инсан юз дедиклярини тякидляндирмяк цчцн ялавя едиб дейир:
«Яэяр мян бу бцтляря ситайиш едиб онлары Аллащ-а шярик тутсам онда мян ачыг бир азьынлыьын ичярисиндя
оларам.»
15
Аьыллы вя дярракяли бир инсанын дярракясиз бцтлярин гаршысыида диз чюкцб онлары йери-эюйц йарадан
Аллаща шярик гярар вермясиндян дя ачыг вя ашкар азьынлыг олармы?
Бу мцбариз вя мцъащид киши юз сюзлярини дейиб тяблиь етдикдян сонра ъамаатын арасында уъа сясля
деди:
«Мян сизин Ряббинизя инандым»
«Мяни динляйин» «фясмяи» вя буну да билин ки, мян бу пейьямбярлярин дявятини гябул едирям.
Бундан габагкы айялярдя айдын олур ки, «мяни динляйин» вя «мян сизин Ряббинизя иман эятирдим»
ъцмляляриндя хитаб орада йашайан мцшриклярядир. «Сизин Ряббинизя» ибарясиндян мягсяделя Рящман
Аллащын юзцдцр вя айянин мянасында щеч бир дяйишиклик йохдур. (Чцнки онлар мцшрик дя олсалар йеня
дя щягиги Ряббляри бцтцн йери-эюйц йарадан Аллащдыр). Неъя ки, Гуранын бир чох айяляриндя беля ифадяляр
эялмишдир. (Йунус сур: айя3 вя 32.Щуд сур. Айя 3 вя 52. Нящл сур. Айя24. Кяф сур . айя 29 вя с...)
Ола биляр бязиляри десин ки Щябиби-Няъъар юз гювмцня хитаб едяряк дейир:
«Мян сизин Ряббинизя инандым». Ъцмлясинин мянасы ися будур ки мян дя сизин кими бцтляря инандым.
Бунун ардынъа эялян «мяни динляйин» ъцмлясинин мянасы ися будур ки, сиз мяня гулаг асын вя мян
инандыьыма сиздя инанын. Неъя ки, индийя гядяр сиз дя еля бцтляря инанмысыныз. Еля бу йолунузу да
давам един.
Буна эюря дя бязи тяфсирчиляр бу ещтималын гаршысыны алмыг цчцн демишляр ки, бу айялярдя олунан
хитаблар мцшрикляря йох, Аллащын эюндярдийи пейьямбярлярядир. Онда айянин мянасы мянасы беля
олар: «Мян сизин Ряббинизя инандым» (Йяни сиз ъамааты Аллаща итаят етмяйя дяввят едирсиниз, мян дя
бу дявяти гябул едиб сиз дейян Аллаща иман эятирдим).» «Сизин Ряббиниз» вя «мяни динляйин» ъцмляляри
дя буну сцбутдур. Анъаг айяни бу ъцр тяфсир етмяк цчцн ялдя щеч бир сцбут йохдур.
«Мяни динляйин» ибаряти дя мцшрикляря хитабдыр. Она эюря ки, бу мюмин киши онлара онун юз дявятини
гябул етмяк цчцн «мяни динляйин» дейир. Неъя ки, Фиронун йахын адамларындан бири мюмин олдугдан
сонра онлара деди: «Ей мяним тайфам! Мяним ардымъа эялин, сизи дцзэцн йола щидайят едим»
(Ьафир.38).
Инди эюряк бу мцшрик гювм вя тайфа она ня ъаваб вердиляр? Она гаршы щансы зиддиййят эюстярдиляр?
Гуранда бу барядя ачыг-ышкар бир шей дейилмямишдир. Анъаг сонракы айялярин лящниндя беля айдын олур
ки, мцшрикляр онун ялейщиня галхыб ону шящид етдиляр .
Онун щяйяъанла, мющкям дялилляр вя инъяликлярля дедийи бу сюзляр бцтпяряст вя мцшрик инсанлара
вя онларын чиркин гялбляриндяки щеч бир тясир баьышламады. Яксиня онлары даща да нифрятляндирди. Онларын
онун ялейщиня гийам едиб шящид олмасына сябяб олду. Онлар сон дяряъя дцшмянчилик вя рящимсизъясиня
бу шцъаятли вя мюмин кишинин ъанына гясд етдиляр. Она о гядяр даш вурдулар ки, тагятдян дцшцб йеря
узанараг шящид олду. Юлян замана гядяр бу сюзляри тякрар едирди :
«Илащи! Мяним тайфамы юзцн щидайят ет. Онлар ня етдиклярини анламырлар». (Гуртяби тяфсири).
Башга бир рявайятя эюря ону айагларынын алтына салыб о гядяр тяпиклядиляр ки, рущу бядяниндян чыхды.
(Мяъмяцл-бяйан, Тибйан, Ябцл Фцтцщи Рази тяфсирляри).
«Гуран» бу щягигяти чох эюзял вя цстцбаьлы бир ъцмля иля бяйан едяряк буйурур: «Гиляд хцлил
ъяннятя» « Она ъяннятя эир- дейилди».
Бу ифадя «Гуран»ын башга айяляриндя Аллащ йолунда шящид оланлар цчцн ишлядилмишдир. Мясялян
«Али-Имран» сурясинин 169-ъу айясиндя Аллащ буйурур:
«Аллащын йолунда юлдцрцлянляри юлц санма; онлары диридирляр вя Ряббляринин йанында онлара рузи верилир».
Диггяти ъялб едян будур ки, бу ифадя Щябиби-Щяъъарын шящид олмасындан сонра онун чох аз
мцддятдя Бещишдя эирмясини ачыглайыр. Онун шящадятиля Бещиштя эирмяси арасында фасиля о гядяр аз
олуб ки, «Гуран» онун шящид олмасынын явязиня Бещиштя эирмясини бяйан едир (Еля бил бу иш бир эюз
гырпымында баш вермиш, Щябиб-Няъъар шящид олдугдан дярщал сонра Бещиштя эирмишдир). Сяадятин вя
ябяди Бещиштин йолу шящидляр цчцн чох йахындыр .
Мялум олдуьу кими бурада мягсяд Бярзях аляминин Бещиштидир. Она эюря ки, щям «Гуран»
айяляриндя, щям дя рявайят вя щядислярдя эюстярилмишдир ки, ябяди Бещишт гийамятдя мюминляря нясиб
олаъаг. Неъя ки ябяди Ъящянням дя гийамятдя эцнащкарлара нясиб олаъаг. Бунунла да мялум олур
ки, бярзях аляминдя дя ябяди Ъяннят вя Ъящянням кими нцмуня олан Ъяннят вя Ъящянням вардыр.
Неъя ки, Щязряти Яли (я) гябир барясиндя беля буйурмушдур:
«Гябр йа Ъяннятин баьларындан биридир, (яэяр мюмин гябри оларса ) йа да Ъящянням гуйуларындан
бири (яэяр пис инсанын гябри оларса )».
16
Бязи тяфсирчиляр ещтимал вермишляр ки, бу ъцмля («Бещиштя дахил ол» ъцмляси ) гийамят эцнцндя она
дейиляъяк хитаба ишарядир. Бу ися айянин защириндян баша дцшцлян мяна иля уйьун эялмир .
Беляликля дя онун пак рущу асиманлара, Аллащ рящмяти вя Бещишт немятляринин йанына учду. Орада
ися онун арзусу йалныз бу иди:
«Деди: -Каш мяним тайфам Ряббимин мяни баьышладыьыны вя язизлянянляр зцмрясиня дахил
олдуьуму биляйди.»
Ей каш, онларын эюзляри дцнйанын маддиййаты вя щиъаблары (юртцкляри) иля тутулмайайды. Ей каш,
онларын эюзляри щягигяти эюря биляйди. Каш онлар бу пярдянин архасында оланлары эюряйдиляр. Каш Аллащын
бу гядяр рящмятини, немятини вя язизлямясини эюрцб баша дцшяйдиляр ки, онларын мяня гаршы эюстярдийи
щагсызлыглар мцгабилиндя Аллащ мяни неъя язизляйир. Амма яфсуслар олсун ки, …
Ислам Пейьямбяриндян олан щядисдя дейилир:
«Бу мюмин киши щям саьлыьында вя щям дя шящадятиндян сонра тайфасынын хейрини вя щидайят
олмаларыны истяйирди .»
Щябиби-Няъъар яввял Аллащын рящмятини, сонра ися Онун язизлянмясини гейд едир. Бунун сябяби
одур ки, инсан эяряк яввял Аллащын рящмят суйу иля чиркинликлярдян тямизлянсин, бундан сонра
язизлянянляр зцмрясиня гошулсун.
Бурада даща бир мятляб диггяти ъялб едир. О да будур ки, Аллащын язизлямясинин бир чох бяндяляря
нясиб олмасына вя еляъя дя «тягва» иля «язизлямяк» щямишя бир-биринин йанында эялмясиня бахмайараг
ясас язизлянмя «Гуран»да ики дястя цчцн гейд едилмишдир. Биринъи дястя «Аллащын мцгяддяс
мялякляри»дир. «Гуран» бу барядя буйурур:
«Бялкя онлар язиз бяндялярдирляр. Сюздя Ону ютмяйиб Онун ямриля ишляйирляр» («Янбийа»-26, 27).
Икинъи дястя ися «иманы камил олан инсанлар»дырлар. «Гуран» бу инсанлары « мцхяллясин» иманы камил
олан инсанлар адландырмыш вя беля буйурмушдур:
«Онлар Ъяннятлярдя язизлянянлярдир» («Мяариъ», 35).
Бунлар щамысы Щябиби-Няъъарын башына эялян щадисяляр иди. О, юз вязифясини мярдликля йериня йетириб
Аллащ эюндярян пейьямбярлярин вурьуну олмушдур. Нящайят, шящадят шярбятини дадараг Аллащын
рящмятиня говушду .
Инди эюряк бу залым тайфа Щябиби-Няъъары юлдцрдцкдян сонра даща щансы ъинайятляря ял атды?
«Гуран»да Щябиби-Няъъарын дастаны дейилдикдян сонра Янтакиййяйя эюндярилян цч Пейьямбярин
башына эялян щадисяляр барядя щеч бир сюз дейилмямишдир . Анъаг тяфсирчилярдян бязиляри йазмышлар ки,
о залым вя мцшрик тайфа Щябиб-Няъъары шящид етдикдян сонра о цч пейьямбяри дя гятля йетирди.
Тяфсирчилярдян башга бир групу ися дейир ки, о мюмин киши пейьямбярлярин онларын ялейщиня щазырланмыш
тяхрибатдан йаха гуртармасына эюря мцшриклярин нязярини юзцня ъялб етмишди. Онлар беля эцман едирляр
ки, бу йолла пейьямбярляр сакит бир йеря гачыб эедя билярдиляр. Анъаг бу щадисядян сонра о тайфайа
аъынаъаглы бир язабын назил олмасы биринъи тяфсирин айя иля уйьун эялмясини эюстярир. Буна бахмайараг
ки, «о кишинин юлмцндян сонра» назил олунан язаб ифадяси икинъи тяфсири дцзэцн гялямя верир. (Диггят
един ).
Сиз Янтакиййя ъамаатынын Пейьямбярляря гаршы мцхалифятини эюрдцнцз . Инди эюряк бу шящярин
ящалисинин агибяти неъя олду ?
«Гуран» бу барядя буйурур:
«Ондан сонра онун гювмцнцн цстцня эюйдян щеч бир гошун эюндярмядик, щеч эюндяряъяк дя
дейилдик».
Бизим бу ишляря (эюйдян гошун эюндярмяк кими ишляря) ещтийаъымыз йохдур. Тякъя бир ишаря иля бир
анын ичиндя онларын щамысыны мящв едярик.
Сонра буйурур:
«(Анъаг онлара) тякъя бир горхунъ баьырты кифаййят олду; дярщал щамысы юлдц».
Сонра буйурур:
«(Анъаг онлар) тякъя бир горхунъ баьырты кифаййят олду; дярщал щамысы юлдц».
О баьырты няйин сяс иди? Щяр шейи лярзяйя эятирян, бцтцн биналары виран едян вя мцшрикляри горхудан
мящв едян бу няря вя баьырты илдирим сяси идими? Йохса щамыыны юлцм вадисиня чякян бу сяс шиддятли бир
зялзялянин тясириндян ямяля эялян сяс иди ?
Бу сясин щансы сяс олдуьу мялум дейил. Анъаг бу мялумдур ки, о сяс бир анда олуб кечмиш,
бцтцн сясляри батыран вя щяр шейи щярякятсиз едян бир сяс олмушдур. Будур мярщямятли Аллащын гцдряти
вя будур залым вя кафир тайфанын агибяти!
17
Бу щиссянин ахырынъы айясиндя эюзял бир лящн иля мцшриклярин пейьямбярлярля ряфтарыны бяйан едиляряк
дейилир:
«Вай олсун бу бяндяляря ки, онлара истещза етмядикляри бир пейьямбяр эюндярилмяди» (Йяни бцтцн
пейьямбярляри истещза етдиляр ).
Вай олсун Аллащ рящмятинин гапыларыны цзляриня баьлайанлара! Вай олсун щидайят чыраьларыны
сюндцрянляря !
Вай олсун онлара! Онлар пейьямбярлярин дявятини гябул етмямякля кифайятлянмяйиб цстялик онлара
истещза едяряк гятля йетирдиляр, бир щалда ки, онлар юзляриндян габагкы мцшриклярин аъынаъыглы агибятини
юз эюзляри иля эюрмцш, вя йа тарихин сящифяляриндя охумушлар. Анъаг бунларын щеч бириндян ибрят алмамыш,
онларын дцчар олдуьу агибятя дцчар олмушлар.
Бу сюзлярин щамысы Аллащын дедикляридир. Она эюря ки, бу айяляр щамысы Онун тяряфиндян назил
олмушдур. «Вай олсун онлара» (батини наращатчылыг мянасынадыр) ъцмляси инсанын ялиндян эялмяйян
ишлярин едилмямясиня эюря Аллащын наращат олмасы дейилдир. Бунун щеч мянасы да олмаз. Неъя ки «гязяб»
ин Щягиги мянасы Аллащ барясиндя щеч бир мяна вермир. Ъцмлянин щягиги мянасы будур ки, бу мцшриклярин
вязиййяти еля иди ки, ким онларын бу вязиййятини эюрсяйди наращат оларды. Она эюря ки, онлары щидайят
етмяк цчцн эюндярилян Пейьямбярлярин дявятиня бахмайараг онлар йеня дя юз азьынлыгларында галдылар.
«Аллащ бяндяляри» («ибад») сюзцнц демякдя ися мягсяд будур ки, бу бяндялярин (мцшрикляр) Аллащ
немятляри ичярисиндя гярг олмаларына бахмайараг йеня дя бу ъцр ъинайятляря ял атмалары чох
тяяъъцблцдцр.
Инъяликляр.
1. «Янтакиййя» пейьямбярляринин дастаны .
Янтакиййя Шамын ян гядим шящярляриндян бири олмушдур. Бязиляринин дедийиня эюря бура Исанын (я)
миладындан цч йцз ил юнъя бярпа едилмишдир. Гядим заманларда бу шящяр сярвят, елм вя тиъарят зянэинлийи
иля мяшщур олмуш вя Рома империйасынын цч ясас шящярляриндян бири щесаб олунурду.
Янтакиййя Щяляб шящяриндян 100 километрдян аз, Искяндяриййя шящяриндян ися тяхминян 60 километр
узаглыгда йерляшир.
Бу шящяр икинъи хялифянин (Юмярин) дюврцндя «Ябу Цбейдя Ъярращ»ын башчылыьы иля фятщ олмуш вя
Ромалыларын мцстямлякясиндян азад олмушдур. Оранын ящалиси мясищи олдуьуна эюря мцсялманлара
илдя мцяййян мябляьдя пул юдямяк (ъизйя вермяк) шяртиля юз динляриндя галмышлар.
Биринъи дцнйа мцщарибясиндян сонра бу шящяр франсызларын мцстямлякясиня чеврилди. Франсызлар
Шамдан чыхыб эедян заман Янтакиййя ъамаатыны онларла бир диндя олан Тцркийянин ихтийарына вердиляр.
Бунун да сябяби о иди ки, франсызлар Шамдан чыхыб эетдикдян сонра оранын ящалисиня бир зяряр дяймясини
истямирдиляр. Бу сябябдян Янтакиййяни Тцркийяйя вердиляр.
Янтакиййя мясищиляр цчцн Бейтцл-мцгяддясдян сонра икинъи мязщяби шящяр щесаб олунурду.
Неъя ки, Мядиня мцсялманлар цчцн Мяккядян сонра икинъи мязщяби шящярдир. Бейтцл-мцгяддяс
щязряти Иса (я)-ын дявятинин башладыьы йердир. Она иман эятирянлярдян бир нечяси орадан Янтакиййяйя
щиърят етдиляр .
Даща сонра Павел вя Борнаба да орайа эедиб щязряти Мясищин динини тяблиь етмяйя башладылар.
Беляликля дя щязряти Иса (я)-ын дини дцнйада танынмыш бир диня чеврилди. Буна эюря дя бу шящяр барядя
(хцсусян Йасин сурясиндя) сющбят ачылмышдыр.
(Павел мясищиййятин ян мяшщур тяблиьчиляриндян бири иди. О, Иса (я)-дан сонра бу дини эенишляндирмяк
цчцн ялиндян эялян сяйляри етмишдир. Борнаба ися Павел вя Маркын ян йахын достларындан иди. Онун ясил
ады Йусиф олмуш вя мяшщур бир «Инъил» дя йазмышдыр. Щямин «Инъил»дя Ислам Пейьямбяринин эялишиндян
хябярляр верилир . Лакин мясищиляр ону гейри-гануни щесаб едирляр вя дейирляр ки, бир мцсялман тяряфиндян
йазылмышдыр).
Бюйцк тяфсирчи олан Тябярси «Мяъмяцл-бяйан»тяфсириндя беля дейир:
Щязряти Иса(я) юз динини тяблиь етмяк цчцн щяварилярдян (Иса Пейьямбярин шаэирдляриндян) ики няфярини
Янтакиййяйя эюндярди. Онлар шящяря йахынлашдыгда орада гойун отаран гоъа бир киши эюрдцляр. О киши
«Йасин» сурясиндя щаггында сющбят эедян Щябиби-Няъъар иди. Щявариляр она салам вердиляр. О, саламын
ъавабыны вериб онлардан ким олдугларыны сорушду. Онлар ъаваб вердиляр: «Биз Исанын эюндярдийи
тяблиьчилярик. Эялмишик сизи бцтляря итаят етмякдян чякиндириб Рящман Аллаща ибадят етмяйя дявят
едяк».
18
Гоъа киши сорушду: -«Сизин мюъцзяниз вармы?» «Онлар бяли дейя ъаваб вердиляр.» «Биз анаданэялмя
корлары вя алалыг хястялийиня тутуланлары Аллащын изни иля саьалдырыг.
Гоъа киши деди: -«Мяним иллярля йатаг хястяси бир ювладым вар.»
Онлар дедиляр: -«Эял, сянин евиня эедиб она бир нязяр салаг.»
Гоъа онлары да эютцрцб евиня эялди. Щяварилярдян бири онун ювладынын бядяниня ялини сцртян кими
хястя Аллащын изни иля шяфа тапды. Бу хябяр бцтцн шящяря йайылды. Бундан сонра онлар бир чох хястяляря
дя шяфа вердиляр.
Шящярин бцтпяряст бир падшащы вар иди. Щяварилярин хябяри она чатдыгда дярщал онлары щцзуруна
чаьыртдырыб сорушду:- «Сиз кимсиниз?» Онлар ъавабында дедиляр:-«Биз Исанын эюндярдийи тяблиьчилярик.»
Биз сяни вя сянин ряиййятини ешитмяйи вя эюрмяйи баъармайан бцтлярин итаятиндян чякиндириб щям ешидян
вя щям дя эюрян Аллаща ибадят етмяйя дявят едирик.
Падшащ сорушду: - Бизим Аллащларымыздан башга да Аллащ вар?
Ъаваб вердиляр: «Бяли. Сяни вя сянин мябудларыны йарадан Аллащ бцтцн йери-эюйц йарадандыр.»
Падшащ деди: - «Галхын. Мян сизин баряниздя фикирляшярям (Бунунла онлары щядяляйирди). Сонра ися
ъамаат базарда онлары тутуб дюйдцляр.
Анъаг башга бир рявайятдя беля дейилир. Щявариляр падшащын ялиня дцшмядиляр. Бир мцддят щямин
шящярдя галдылар. Бир эцн падшащ сарайындан чыханда онларын тякбир («Аллащу якбяр» ) сясини ешидиб
щирслянди. Онларын щярясиня йцз шаллаг вурдуруб зиндана атдырды.
Иса (я) еля ки, эюрдц эюндярдийи ики няфяри дандылар, щяварилярин бюйцйц олан Шямуну онларын далынъа
эюндярди.
Шямун намялум шяхс кими шящяря дахил олду. О, юзцнц шащын йахын адамларына дост кими гялямя
верди. Онун бу иши шащын ятрафындакыларынын хошуна эялди. Онлар бу мясяляни шаща чатдырдыгда шащ да
ону юз сарайына дявят едиб йанында сахлады.
Эцнлярин бириндя Шямун деди:- «Шащ саь олсун мян ешитмишям ки, ики няфяр сянин зинданында ясирди.
Онлар сяни башга бир диня дявят етдикдя сян онлары ъязаландырмысан. Щеч онларын ня дедийиня гулаг
асдын?»
Шащ деди:-«Щирсимдян щеч онлара гулаг да асмадым?»
Шямун шаща деди: - Яэяр мяслящят эюрцрцрсцнцзся онлары чаьыртдырыб бир аз динляйяк. Эюряк ня
дейирляр?
Шащ онун сюзцнц гябул едиб щявариляри чаьыртдырды. Шямун (еля бил ки, щеч онлары танымырды) онлардан
сорушду:-«Сизи ким бура эюндяриб?»
Щявариляр:-«Биз бцтцн шейляри» йарадан вя шярики олмайан Аллащын елчилярийийик.
Шямун:-«Мюъцзяниз нядир?»
Щявариляр:-«Сян ня истясян.»
Шащ ямр етди ки, кор гул эятирсинляр. Щявариляр ону Аллащын изни иля саьалтдылар. Бу заман Шямун
сюзя башлайараг шаща деди:-«Яэяр сян юз мябудларындан бу иши (корун саьалтмасыны ) истясяйдин
онларын буна гцдряти чатарды?»
Шащ деди:-«Сяндян ня эизлин, бизим ситайиш етдийимиз Аллащларын ня бир зийаны вар, ня дя бир хейри.
Сонра шащ цзцнц щявариляря тутараг деди:-«Яэяр сизин Аллащ юлцнц дирилдя бился биз Она вя сизя иман
эятирярик.» Щявариляр ъаваб вердиляр ки, бизим Аллащ щяр шейя гадирдир. Шащ деди:-«Бурада йедди эцн
бундан габаг юлмцш бир мейит вар. Атасы сяфярдя олдуьу цчцн щяля дяфн олунмайыб. Эюзляйирик ки,
атасы сяфярдян гайытсын. Юлцнц эятирдиляр. О ики щявари ачыгъасына, Шямун ися цряйиндя дуа едирди.
Бирдян юлц щярякятя эялиб айаьа галхды. Аллащын изниля диля эялиб деди:-«Мян йедди эцндцр ки, юлмцшям.
Ъящянням одуну юз эюзляримля эюрмцшям. Сизя хябярдарлыг едирям ки, тяк олан Аллаща иман эятирин.»
Падшащ чох тяяъъцблянди. Шямун бунларын падшаща тясир етдийини эюрдцкдя ондан иман эятирмясини
истяди. Шащ тяк олан Аллаща иман эятирди. Ъамаат да она гошулду. Буна бахмайараг бир дястя юз
мцшриклийиндя галды.
Бу рявайятя охшар даща бир рявайят Яййаши тяфсириндя Имам Багир (я) вя Имам Садиг (я) дан
сюйлянилмишдир. Бахмайараг ки, араларында бязи фярг вар.
Яввялки айялярин защириндян беля баша дцшцлцр ки, щямин шящярин ящалиси иман эятирмямишди. Мящз
буна эюря, «Гуран»нын буйурдуьу кими онлар дящшятли бир баьырты иля мящв олдулар (Яэяр иман
эятирсяйдиляр бялкя беля олмазды).
Ола билсин ки, бу рявайятлярдя рявайят сюйляйянляр тяряфдян анлашылмазлыг олуб.
19
Даща нязяря чарпан мясяля бу елчилярин «Гуран»да «мурсялун» адландырылмасыдыр. Бурдан беля
айдын олур ки, онлар щязряти Исанын (я) йох, Аллащын юз елчиляри олмушлар. Бундан ялавя шящяр ящалиси
онлара «сиз дя бизим кими ади бяшярсиниз вя Аллащ щеч бир шей назил етмямишдир» дейирди.
Беля ифадяляр дя «Гуран»да йалныз пейьямбярляр щаггында ишлянмишди. Ола биляр дейилсин ки,
пейьямбярлярин эюндярдикляри елчиляр дя еля Аллащын юз елчиляридир. Бу нязяриййя ися щягигятля бир
о гядяр уйьун дейилдир.
2.Бу дастанда олан юрнякляр.
Бу дастан йухарыда гейд етдийимиз айялярдян чохлу юрнякляр вар. Бунлар ашаьыдакылардыр:
1)Мюмин шяхсляр Аллащ йолунда тяк олмаларындан щеч вахт горхмурлар. Неъя ки, Щябиби-Няъъар
шящяр ящалисинин мцгабилиндя тяк олмасындан вящшятя эялмяди. Щязряти Яли(я) бу барядя буйурур:
«Ей ъамаат! Щидайят йолунда ъамаатын азлыьына эюря вящшят етмяйин!» (Нящъцл бялагя. 201-ъи
хцтбя)
2) Мюмин щямишя ъамааты дцз йола дявят едир вя онларын азьын йолда олмаларындан язиййят чякир.
Щятта шящид олдугдан сонра да арзу едир ки, каш башгалары онун мягамыны эюрцб иман эятиряйдиляр.
3) Пейьямбяр лярин дявятинин мянасынын мяфщумунун юзцндян баша дцшцлцр ки, онлар дцз йолда
олмушлар.
4) Ъамааты Аллащ йолуна дявят етмякдя эяряк щеч бир мянфяят эцдцлмясин. Яэяр беля оларса бу
дявят мцсбят тясир едяъяк.
5) Азьынлыглар бязи вахтлар мяхфи вя эизлин, бязи вахлар ися ашкар олур. Бцтпярястлик вя мцшриклик ися
азьынлыьын айдын-ашкар нцмуняляриндяндир.
6) Щагг йолунда чалышан инсанлар щямишя щягигятя, азьынлар ися эцман вя щягигятя уйьун олмайан
шейляря архаланырлар.
7) Бцтцн бядбяхтчиликлярин ясас сябяби инсанын юзцдцр.
8) Исрафчылыг бир чох бядбяхтчиликляря сябяб олур.
9) Пейьямбяр лярин вя онларын йолуну давам едянлярин вязифяси ачыг-ашкар тяблиь етмякдир. Истяр
ъамаат гябул етсин, истярся дя етмясин.
10) Ъямиййятин чохлуьу зяфяр чалманын ясас сябябляриндяндир. «Вя яззязнащума бисалисин».
11) Аллащ залымлары щялак етмяк цчцн гейбдян гошун эюндярмир. Тякъя бир ишаря иля онларын щамысыны
мящв едир.
12) Шящид олмагла Бещиштя эирмяк арасында щеч бир ан беля фасиля йохдур. Шящид йеря дцшмяздян
габаг щуринин голлары цстцня дцшцр.
13) Аллащ инсаны язизлямяздян габаг онун эцнащларыны баьышлайыр, сонра ися ону язизлянянляр
зцмрясиня дахил едир.
14) Дцшмянин мцхалифятиндян эяряк горху инсана йол тапмайа. Она эюря ки, инсан щямишя бу
йолда тяблиь едяъяк. Яэяр бу мцхалифят нятиъясиндя горху инсана йол тапарса онда инсан юз тяблиьиндя
мцвяффяг олмайаъаг.
Инсан дцшмянчилик вя тякяббцрлцйцн сябябиня щидайят гапыларыны юз цзцня баьлайыр вя щидайят
йолунун эцняш кими парлаг олан щягигятини эюрмцр. Даща бундан бюйцк бядбяхтлик олармы?
15) Пейьямбярляря щамыдан габаг мязлум инсанлар иман эятирмишдир.
16) Бу инсанлар (мязлумлар) юз йолларында щеч вахт йорулмур вя бу йолда чалышмагларынын щяддищцдуду йохдур.
17) Тяблиь етмяйин йолларыны Пейьямбярлярдян юйрянмяк олар. Онлар бу йолда тясир едян бцтцн
васитя вя тактикалардан истифадя етмишляр. Йухарыда гейд олунан айя вя рявайятлярдя бунлардан
нцмуняляр мцшащидя олунур.
2-Бярзях аляминин мцкафат вя язабы.
Йухарыдакы айялярдя бяйан олурду ки, Щябиби-Няъъар шящид олдугдан сонра Ъяннятя эирди. ЩябибиНяъъарын иля щямишя бир арзусу вар иди, ки, каш тайфасы онун бу вязиййятиндян хябярдар олайды. Мялумдур
ки, бу айя дя диэяр Ъяннятя эедян шящидляря аид олан айяляр ябяди Ъяннятдян йох Бярзях аляминин
Ъяннятиндян данышыр. Буна эюря ки, Гуран айяляриндян истифадя олунур ки, ябяди ъяннятя эириш гийамят
эцнц вя щесаб-китаб апарылдыгдан сонра олаъаг.
Бурадан мялум олур ки, Бярзях аляминдя дя Ъяннят вя Ъящянням вар. Шящидляр бу Ъяннятдян
бящрялянир, эцнащкарлар ися Фиронун нясли кими Ъящяннямин язабындан дадырлар. Буну нязяря алмагла
«мераъ» рявайятляриндя эялдийи кими Ъяннят вя Ъящянням барядя дейилян бир чох рявайятлярин мянасы
айдын олур.
20
3-Цммятлярин габагъыллары.
«Сяляби» тяфсириндя Пейьямбярдян беля рявайят олунур:
«Цммятлярин габагъыл инсанлары цч няфярдир. Онлар бир ан беля Аллащ-дан гафил олмамышлар. Биринъи
щязряти Яли (я), икинъи Щябиби-Няъъар, цчцнъцсц ися Фиронун йахын гощумларындан олан мюмин кишидир.
Онлар юз дюврляринин Пейьямбярлярини сидг гялбдян гябул етмишляр. Щязряти Яли (я) ися онларын ян
цстцнцдцр.» («Мяъмяцл-бяйан», «Ял-мизан» вя «Нурус-сялягяйн» тяфсирляри)
Бу щядис «Дуррул-мянсур» тяфсириндя башга бир ибарят иля Пейьямбярдян рявайят олунмушдур:
«Юз дюврцнцн пейьямбярини сидг гялбдян гябул едян цч няфярдир. «Ей мяним тайфам!
Пейьямбярляря итаят един» дейян Щябиби-Няъъар, (Фиронун адамлары Мусаны юлдцрмяк истяйян заман
онлара хитаб едиб) «Аллащ мяним Ряббимдир дейян адамы юлдцрмяк истяйирсиниз?» дейян Щизгил вя
онларын щамысындан цстцн вя фязилятли олан Яли (я)».
Тяръцмя:
Онлардан габаг ня чох инсанлары щялак етдийимизи эюрмяйирлярми? Онлар бир даща бунлара
сары гайытмайаъаглар(31). Амма инсанларын щамысы топланмыш олараг (гийамят эцнц)
щцзурумуза гайыдаъаглар(32).
Тяфсир:
Ябяди гяфлят.
Бу ики айядя ясрляр бойу гафил олан инсанлардан сющбят ачылмышдыр. Яввял буйурур: «Онлардан габаг
ня чох инсанлары щялак етдийимизи эюрмяйирлярми?»
Янтакиййянин ъамааты дцнйайа илк дяфя гядям гоймуш гафил инсанлар дейилдирляр. Онлардан габаг
да чох гафил тайфа вя гювмляр йер цзцня гядям басмышлар. Щямин тайфаларын аъынаъаглы агибяти тарихин
сящифяляриндя йазылмыш, абад мянтягяляри харабалыьа чевриляряк изляри онларын эюзц габаьында галмышдыр.
Анъаг Янтакиййялиляр бунларын щеч бириндян ибрят алмамышлар.
«Онлар эюрмядилярми?»-«Ялям йяряв» ъцмлясиндяки шяхс явязлийинин кимя аид олмасы щаггында
тяфсирчиляр бир нечя ещтимал вермишляр. Биринъи ещтимал будур ки, бу айядя ишлянмиш шяхс явязлийи ютян
айялярдя эялян «шящяр ящалиси»-ня («ясщабцл гярйяти») аиддир.
Даща бир ещтимал да будур ки, шяхс явязлийи «Мяккя ящалиси»-ня аиддир. Она эюря ки, бу айяляр
онлары хябярдар етмяк цчцн назил олмушдур. Анъаг 30-ъу айяйя диггят етдикдя айдын олур ки, айядя
бцтцн йер цзцнцн ящалиси нязярдя тутулур (йяни шяхс явязлийи бцтцн инсанлара аиддир). Буна да дялил
будур ки, 30-ъу айядя эялян «бяндяляр» «ибад» сюзц Пейьямбярляри данан бцтцн инсанлара шамил
олур. Бир сюзля бу айя инсанлардан кечмиш нясиллярин тарихини диггятля мцталия етмясини, онларын йашадыьы
йерлярин абидя кими горунуб сахланылмасындан вя залимлярин виран олан гясирляриндян ибрят алмаларыны
истяйир.
Бу айянин сонунда ися беля буйурулур:
«Онлар бир даща бунлара сары гаытмайаъаглар».
Ян чятини дя будур ки, онларын бу дцнйайа бир даща гайыдыб эцнащларындан тювбя етмяляри мцмкмн
дейилдир. Онлар архаларындакы кюрпцляри еля учурублар ки, даща эери гайытмаьа имканлары йохдур.
Бу тяфсир ейниля щязряти Яли(я)-ын инсанларын юлцлярдян ибрят алмалары барядя Нящъцл-бялаьядя
буйурдуьу хцтбя кимидир. Щязряти Яли(я) буйурур:
«Онларын (юлцлярин) ня писликлярдян тювбя етмяляри, ня дя йахшылыгларыны чохалтмаьа имканлары йохдур».
(Она эюря ки,эерийя гайыдан йол баьланмыш вя щеч ъцр имкан йохдур) (Нящъцл-бялаья. хцтбя-188).
Сонракы айядя дейилир:
«Амма инсанларын щамысы (истисна олмайараг) бизим щцзурумуза гайыдаъаглар».
Бу о демяк дейил ки, эцнащла юлмяк эетмиш вя бир даща бу дцнйайа гайыда билмямякля иш сона
йетир. Яксиня ясас иш щяля бундан сонра башланыр. Тезликля онлар гийамят эцнцндя щесаб-китаб вермяк
цчцн бизим щцзурумуза эяляъякляр вя ондан сонра юз ямялляри явязиндя ябяди язаба дцчар олаъаглар.
Бцтцн бунлар эцнащкарлар цчцн ибрят дейилми? Бунлары ешидиб эюрдцкдя онлар еля елямялидирляр ки,
онларын башына эялян агибятя дцчар олмайанлар вя ня гядяр фцрсят вар бу батаглыгдан гыраьа чыхарлар.
Яэяр юлцмля щяр шей сона йетсяйди ола билярди ки, онлар ращат олалар. Яфсус ки, юлцмля щеч бир шей
баша чатмыр. Яксиня ябяди щяйат юлцмдян сонра башлайыр. Шаир бу мязмунда беля бир шер демишдир:
21
Яэяр биз юлдцкдян сонра щесаб-китаб олмадан юз башымыза бурахылсаг, онда юлмяк бцтцн ъанлылар
цчцн ян ращат шей олар. Йох яэяр юлдцкдян сонра йенидян дирилсяк, о заман биздян щяр шейин щесабкитабыны чякяъякляр.
Тяръцмя:
Юлц торпаьы дирилтмяйимиз онлар цчцн бир нишанядир. Сонра йедикляри тохумлары (торпагдан)
чыхартдыг(33). Биз орада хурмалыг вя цзцмлцклярдян баьлар дцзялтдик вя онларын ичиндя булаглар
ахытдыг (34) ки, онун мящсулларындан вя юз ялляринин зящмятиндян йесинляр. Онлар шцкцр
етмирлярми? (35) Истяр йердян эюйярянляри, истяр инсанларын няфсиндян, истярся дя онларын
танымадыглары шейляри ъцт йарадан Аллащ пакдыр (36).
Тяфсир:
Даща башга нишаняляр.
Ютян айялярдя Пейьямбяр лярин мцшрик вя бцтпярястлярля мцбаризясиня вя ахырынъы айядя мяад
мясялясиня ишаря олунмушдур. Бу айяляр тювщид вя мяады бирликдя бяйан етмякля мцшрик вя бцтпярястляри
ойатмаг истяйир.
Бу айялярдя ися яввял юлц торпагларын дирилмясини вя ондан инсанын ялиня эялян мящсуллардан бящс
едяряк буйурур:
«Юлц торпаьы дирилтмяйимиз онлар цчцн (мяадын олмасына) бир айятдир. Сонра йедикляри тохумлары
(торпагдан) чыхартдыг».
Щяйат вя йашайыш тювщидин ясас дялилляриндян биридир. Щяйат мясяляси чох гарышыг, щейрятли вя щяддян
артыг фювгяладя бир мясялядир. Бу мясяля алимлярин яглини юз дягиглийи иля щейран гоймушдур. Елм вя
техниканын бу гядяр инкишаф етмясиня бахмайараг щяля щеч ким бу мясялянин мцяммасыны ачыглайа
билмямишдир. Щеч ким билмир ки, щансы сябябляр цзцндян ъансыз мяхлугат ъанлы бактерийалара чеврилир?
Щяля щеч ким биткилярин тохумларынын вя онун мцхтялиф тябягяляринин неъя ъцъярмясини дягиг билмир.
Щансы ганун вя гайдалар ясасында бу биткиляр лазыми шяраит ъям олдугда ъцъяриб бюйцмяйя башлайыр
вя юлц торпаьын зяррялярини юзцня ъялб едир. Беляликля дя юлц мяхлугаты ъанлы бактерийалара чевирир вя щяр
эцн онлара тязя бир щяйат баьышлайыр.
Битки вя щейванларын щяйат мясяляси вя юлц торпагларын йенидян ъана эялмясиндян мялум олур ки,
бу дцнйанын йаранмасында бюйцк рол ойнамыш, вя бу мясялянин юзц гийамятин олмасына айдын бир
сцбутдур.
Мялумдур ки, «онлар цчцн» ибарясиндяки «онлар» шяхс явязлийи ютян айядя олан «бяндяляр» сюзцня
аиддир. «Бяндяляр»дян мягсяд ися мяад щаггында сящв фикирляря дцшмцш бцтцн бяндялярдир. «Гуран»да
бу мясяля пислянмиш вя онунла ъидди мцбаризя апармаьын ваъиблийи эюстярилмишдир.
«Айят» (нишаня) сюзцнцн гейри-мцяййян эятирилмясиндян мягсяд дя бу тювщиди нишанянин язямят
вя бюйцклцйцнц билдирмякдир.
«Йедикляри тохумлары» ибаряси бир тяряфдян буну ифадя едир ки, инсан биткилярин бязисини йейир, бязисини
ися йейя билмир. Чцнки онларын инсана зяряри вар. Анъаг щямин зярярли биткилярин чохлу файдалары да вар.
О ъцмлядян бу биткиляри щейванлар йейир, онлардан бойакарлыгда, дава-дярман истещсалында вя бир
чох башга шейлярдя истифадя олунур. Диэяр тяряфдян ися буну бяйан едир ки, инсан гидасынын чоху (бялкя
дя ян йахшысы) биткилярдян щазырланыр. Щятта демяк олар ки, бцтцн гида вя йейинти мящсуллары биткилярдян
щазырланыр.
Сонракы айя юзцндян яввялки айяни изащ едяряк юлц торпаьын неъя дирилмясини ачыглайыр. Айядя
дейилир :
«Биз орада хурмалыг вя цзцмлцклярдян баьлар салдыг вя онларын ичиндя булаглар ахытдыг».
Яввялки айядя инсанын йедийи тохумлардан сюз ачылмышдыр. Анъаг индики айядя гцввя верян вя
ясас мейвялярдян данышылыр. Хурма вя цзцм щяряси айры-айрылыгда камил бир гида мящсулу щесаб
олунур.
Алимлярин арашдырмасы нятиъясиндя мялум олмушдур ки, бу ики мейвянин тяркибиндя инсан щяйаты
цчцн лазымлы витамин вя диэяр маддяляр вардыр. Бундан ялавя бу ики мейвяни бцтцн ил бойу тязя вя йа
гурудулмуш шякилдя сахламаг вя истянилян заманда истифадя етмяк мцмкцндцр.
22
«Янаб» (цзцмляр) «иняб» (цзцм) сюзцнцн вя «няхил» (хурмалар) «няхл» (хурма) сюзцнцн ъямидир.
Анъаг бир фяргляри вар ки, «иняб» цзцмцн юзцня «няхл» ися хурманын юзцня йох аьаъына дейилир. Онун
мейвясиня «рцбят» вя «тямр» йяни тязя вя гуру хурмалар дейилир. Бязиляри демишляр ки, бир йердя аьаъын
юзцнц башга бир йердя ися мейвяни демякдя мягсяд будур ки, хурма аьаъынын мецвясиндян ялавя
онун эювдя, будаг вя йарпагларындан да истифадя едилир. Бунларын ян башлыъасы ися онун мейвясидир.
Анъаг цзцм аьаъын тякъя мейвясиндян (йарпагларындан) истифадя олунур. Будаг вя эювдяси бир о
гядяр дя истифадя олунмур.
Бу ики мейвянин ъям шякилдя онла ола билсин ки, бунларын мцхтялиф нювляриня ишарядир. Бурада диггяти
юзцня ъялб едян бир мясяля вар. Бу мясяля юлц йерин неъя дирилмясидир. «Гуран»да бу мясяля дяфялярля
йаьышын йаьмасы иля бяйан олунмушдур. Анъаг айядя ахар булагларданда сющбят ачылмышдыр. Сябяби
дя будур ки, якинлярин чохуна тякъя йаьыш кифайят етмир. Хцсуси иля мейвя аьаъларына йаьышдан башга
ахар су да лазымдыр.
«Фяъъярна» (булаглар ахытдыг) фелинин мясдяри «тяфъир» сюзцдцр. Тяфъир сюзцнцн мянасы эениш «дешик
ямяля эялмяси» демякдир. Булагларын йери аралайыб байыра чыхмасына эюря бу сюзц булаглар барясиндя
ишлянмишдир.
Сонракы айя бу сямяряли вя барлы аьаъларын йаранмасынын сябябини бяйан едир:
Бу мейвяляр камил бир гида мящсулу кими аьаъ будагларында защир олур, онларын ямяля эялмясиндя
инсанын щеч бир ролу олмадыьы щалда бу мейвяляр аьаъдан дярилян кими истифадя олунур. Бу да Аллащын
инсанлара эюндярдийи лцтф вя мярщямятинин сон щяддидир.
Щятта бу щазыр мящсуллар еля щазырланыб ки, хараб олмадан узун мцддят сахланылыр. Анъаг инсанын
Аллащ вердийи немятлярдян юзц бир йемяк щазырладыгда о тез бир мцддятдя хараб олур.
Бу айя цчцн бир башга тяфсир дя вермишляр. Йахшы олар ки, о тяфсири дя нязярдян кечиряк. О тяфсирдя
дейилир; «Гуран» бу айядя щям инсанын ролу олмадан йетишян, сонра истифадя едилян, щям дя инсанын яли
иля мцхтялиф шякиллярдя щазырланан йемякляря ишаря едир. (Биринъи тяфсиря ясасян «вя ма ямилятщу яйдищим»
ъцмлясиндя «ма» шякилчиси мянфи шякилчи, икинъи тяфсиря ясасян «ма» мосуля олур (ишаря явязлийи).
Щяр ики тяфсирдян мягсяд будур ки, инсанда щагтаныма вя шцкцр етмя щисси ойансын вя бу йолла
Аллащын мярифят йолунда гядям эютцрсцн.
Немят мцгабилиндя шцкцр етмяк ися Аллащын мярифяти йолунда атылан илк аддымдыр.
Бу щиссянин сонунъу айясиндя Аллащын паклыьындан сющбят ачылмышдыр. Бу айя, мцшриклярин сечдийи
йолун цстцндян гырмызы хятт чякяряк бцтцн инсанлара тювщидин йолуну эюстярир. Айядя дейилир:
«Истяр йердян эюйярянляри, истяр инсанларын няфсиндян, истярся дя онларын танымадыглары шейляри ъцт
йарадан Аллащ пакдыр».
Дцнйада бу гядяр ъцтляри йарадан Аллащын елм вя гцдряти сонсуздур. Онун вцъцдунда щеч бир
ейб вя нюгсан йохдур. Мящз бу сябябдян онун шярик вя мисли йохдур. Мцшриклярин Она шярик
эюстярдийи даш, тахта вя йа башга мяхлугатлар Онун язямятиндян щеч бир шей яскик етмир.
Мялумдур ки, Аллащын юзцнц пак щесаб етмясиня щеч бир ещтийаъ йохдур. Аллащ бу йолла инсанлара
Юзцнцн пак олмасыны вя тякамцля йетишмяйи юйрядир .
«Язваъ (ъцтляр) сюзцндя ясас ня олмасы барясиндя тяфсирчиляр бир нечя ещтимал иряли сцрмцшляр.
Ян дягиги будур ки, «язваъ» (ъцтляр) «зювъ» (ъцт) сюзцнцн ъям шяклидир. «Зювъ» (ъцт) сюзц щям
инсанларда, щям дя щейванларда киши вя гадын ъинсини ифадя етмяк цчцн истифадя олунур. Сонра бу
мяна эенишлянмиш вя бир-бириня мцвафиг щятта бир-бириля мцхалиф вя зидд олан ики шей барясиндя ишлядилмишдир.
Беляликля дя дцнйада щяр шейин ъцтц вар.
Анъаг сох эцман ки, бу айядя зювъиййятдян мягсяд юз хцсуси мянасы, йяни киши вя гадын
ъинсиндян олан ики шейдир вя «Гурани-Мяъид» бу айядя инсанлар, щейванлар, биткиляр вя инсанларын
танымадыьы диэяр мяхлугатын арасында зювъиййятин олмасыны исбат едир.
Ола биляр инсанын танымадыьы диэяр мяхлугат еля биткилярин юзц олсун. Чцнки, щяля о вахтлар биткиляр
арасында зювъиййятин олмасы кяшф олмамышды. Ола да биляр ки, бу мяхлугат дянизин дибиндя олан щейванлар
олсун. Инди дянизин дибиндяки мяхлугатын бир щиссяси бизим цчцн кяшф олса да, о вахтлар бу мяхлугат
кяшф олунмамышды. Бу барядя бир нечя ещтималлар да вардыр. Бязиляри демишдир: Ола биляр бу мяхлугатда
мягсяд башга планетлярдя йашайан вя инсанлар цчцн мялум олмайан ъцтлярдир. Бир башга ещтимал
будур ки, бу мяхлугат микроскопла эюзя эюрцнян шейлярдир. Дцздцр, бу эцнкц алимляр микроскопла
эюзя эюрцнян шейлярин арасында киши вя гадын ъинсинин олмасыны мцяййянляшдирмяйибляр. Бу мяхлугат
алями о гядяр эизлиндир ки, алимляр щяля бура гядям басмамышлар. «Гуран»ын назил олдуьу заман
23
биткилярдя алимляр тякъя хурма вя бир нечя башга аьаъларын арасында зювъиййятин олмасыны
мцяййянляшдирмишляр. Анъаг «Гуран» бу мясялянин цстцндян пярдяни эютцрмцш вя сон заманлар
алимляря мялум олуб ки, зювъиййят мясяляси биткиляр аляминдя цмумидир. Даща бир башга ещтимал да
будур ки, бу мяхлугатда мягсяд атомларын тяркибиндя олан мцсбят вя мянфи зярряъиклярдир. Буну да
билирик ки, бу дцнйанын бцтцн яшйалары атомлардан тяшкил олунмушдур. Атом да бу дцйанын гурулушунда
рол ойнайан ясас шейдир.
Атом парчаланмамышдан габаг онун тяркибиндя бу зювъиййятдян щеч бир хябяр йох иди. Анъаг
атом парчаландыгдан сонра онун ичиндя дювр едян мцсбят вя мянфи олан ъцт зярряъикляр кяшф
олунмушдур.
Бязи тяфсирчиляр дя демишдир ки, бу мяхлугат «маддя» «сурят» вя йа «ъювщяр» бу, «яряз» -дян
тяшкил олунмуш яшйалардыр. Башга бир нязяриййя дя будур ки, мяхлугат инсан, щейван, инсан вя саирянин
мцхтялиф синиф вя нювляриня ишарядир (бу мяъази мянада олур).
Анъаг йухарыда гейд олунан тяфсирлярдя ъцт мяхлугаты щягиги мянасында, йяни киши вя гадын
ъинсиндян олан ики шей мянасында ишлятдикдя даща бу ъцр мяъази мяналара ещтийаъ олмур. Эюрдцйцмцз
кими щягиги мяналарда ъцт сюзц цчцн эюзял тяфсирляр вардыр.
Бир сюзля десяк бу айя инсан елминин мящдуд олмасыны билдирян айялярдян биридир. Бу айя эюстярир
ки, бу дцнйада инсан цчцн цстц ачылмамыш бир чох щягигятляр вар.
Тяръцмя:
Эеъя дя онлар цчцн башга бир нишанядир (Аллащ-ын язямятиндян). Эцндцзц ондан аларыг вя
щамы гаранлыьа долар (37). Вя эцняш гярар тапаъаьы йеря доьру эетмякдядир. Бу Язиз вя Билян
(Аллащ-ын) ямридир (38). Биз айа дя мянзилляр мцяййян етдик ки, хурманын гурумуш будаьы кими
инъя олсун (39). Ня эцняшин айа йетишмяси йарарлыдыр вя ня эеъянин эцндцзц ютцб кечмяси.
Щяряси мцяййян бир орбит щядягядя доланыр (40).
Тяфсир:
Эцняш вя Ай щяряси бир нишанядир. Бу айяляр Аллащ язямятинин вя ютян айялярдя бящс олунан
тювщид нишаняляринин даща бир щиссясини бяйан едир. Яввял буйурур:
«Эеъя дя онлар цчцн Аллащ язямятинин даща бир айят вя нишанясидир». Эцняшин щяр тяряфя ишыг
сачдыьы вя зцлмятин кечиб эетдийи заман «эцндцзц» ондан аларыг вя щамы гаранлыьа долар».
«Нясляху» (сийиряряк) сюзц «сялх» (сийирмяк) сюзцндян эютцрцлмцш вя яслиндя щейванын дярисини
бядяниндян чыхармаьа дейилир. Бюу чох инъя ибарядир. Эцндцз аь бир палтара бянзядилмиш вя эеъянин
яйниня эейдирилмишдир. Эцн батан заман бу палтары щейванын дярисини сойан кими эцндцздян сийириб
цзцрляр. Беляликля онун батини, йяни эеъя ашкар олур вя щяр йери зцлмят гаранлыг бцрцйцр.
Бу ифадяйя диггят етдикдя беля мялум олур ки, йер кцрясинин ясл тябияти гаранлыгдыр. Нур вя зийа
сонрадан башга бир мянбядян она верилмиш сифятдир. Бу сифят арадан эетдикдя тябиятин ясил рянэи ашкар
олур. Неъя ки, инсан палтарыны чыхартдыгда онун бядянин ясл вя тябии рянэи ашкар олур.
«Гурани-Мяъид» бу айядя эеъянин гаранлыьынын цстцня бармаг гойараг эцндцзцн ишыглыьыны эеъянин
гаранлыьына дюндярмякля щяйатдан сонракы юлцм цчцн бир нцмуня бяйан етмишдир. Неъя ки, бундан
габагкы айялярдя юлц торпаьы дирилтмяйи Аллащын айятляриндян бир нцмуня кими гялямя вермишдир.
Цмумиййятля, инсан эеъянин зцлмятиня гярг олдугда эцндцзц онун бярякятини, щяйяъаныны вя
мянбяйини хатырлайыр. Эеъя иля эцндцзц мцгайися етдикдя диггятимиз «нур вя зцлмятин Халиги» ъялб
едир.
Эеъя нишанясиндян сонра дейилян цчцнъц нишаня Эцняш вя онун нурудур. «Гуран»да бу барядя
беля буйурулур:
«Эцняш дя гярар тапаъаьы йеря доьру эетмякдядир». (Бу да инсанлар цчцн Аллащын бир нишанясидир).
Мялумдур ки, бу айя эцняшин даими щярякятини бяйан едир. Анъаг бу щярякятин ня олмасында
тяфсирчиляр мцхтялиф нязяриййяляр вермишляр.
Бир груп тяфсирчиляр бу щярякятин эцняшин йерин ятрафында защири щярякяти билмишляр. Бу щярякят дцнйанын
вя эцняшин юмрцнцн ахырына гядяр давам етмялидир.
Бязиляри бу щярякяти эцняшин йайда вя гышда йерин шимал вя ъянуб щиссясиня мейл етмяси кими
гябул етмишляр. Билирик ки, Эцняш йазын яввялиндя орта вязиййятиндян чыхараг шимала тяряф мейл едир вя
24
230 алтында шимала ирялиляйир. Йайын яввялиндян эерийя гайыдыр. Там пайызын яввялляриндян юз орта хяттиня
гайыдыр. Вя еля щямин щярякяти гышын яввялиня гядяр Ъянуба тяряф идамя верир. Вя гышын яввялиндян
йеня дя орта хяттиня тяряф гайыдыр. Бащарын яввялиндя щямин хяття (орта хяття) чатыр.
Ялбяття, бцтцн бу щярякятляр щягигятдя йерин щярякятиня дахил дейил вя онун мцщяввярясинин
мядарынын сятищиня нисбятдир. Щярчянд ки, защирдя вя аид олан щисся ясасян эцняшин щярякятидир
Башга бир нязяриййя будур ки, бу щярякятдя мягсяд эцняшин вязи щярякяти, йяни эцняшин юз оху
ятрафында да дювр едир.
Йухарыдакы айя цчцн сонунъу вя ян йени тяфсир алимлярин бу ахырларда кяшф етдийи нязяриййядир. О
нязяриййя бундан ибарятдир ки, Эцняш бцтювлцкдя бизим галактиканын ортасында йерляшиб, мцяййян бир
сямтя вя узагда йерляшян «Виги» адланан улдуза доьру щярякят едир.
Бу тяфсирлярин бир-бириля щеч бир мцхалифяти йохдур. Ола биляр «тяъри» (дювр едир) ъцмляси бу
щярякятлярин щамысына вя еляъя дя инсан елминин кяшф етмядийи щярякятляря шамил олсун.
Бир сюзля бу бюйцклцкдя вя йер кцрясиндян тяхминян 1200000 дяфя бюйцк олан бу планети гцдряти
бцтцн гцдрятлярдян цстцн елми сонсуз олан Аллащдан башга щеч ким бу ъцр бюйцк фязада щярякят
етдиря билмяз. Юзцдя диггят вя щесаб цзцндян эюрцлмцш щярякят. Мящз бу сябябдян айянин сонунда
буйурур: «Бу язиз вя Билян Аллащын ямридир”.
Бу айянин щаггында сон сюз будур ки, бу айядя эцняшин бцръляр ятрафына фырланараг бир ил олмасыны
вя цмумиййятля эцняш илинин олммасы бяйан олунмушдур. Бу илин васитясиля инсанлар юз йашайышында
щяйата кечиряъяк програмлары тянзимляйирляр.
Сонракы айядя бу бящсин мцкяммял олмасы цчцн айын щярякят вя эцнлярини тяшкил едян мянзиллярдян
сюз ачараг буйурур:
«Биз ай цчцн дя мянзилляр мцяййян етдик ки, бу мянзилляри ютцб кечдикдян сонра нящайят хурманын
сары, гурумуш, гювсвары будаьы шяклиня дцшцр».
Мянзиллярдя мягсяд айын ийирми сяккиз эцнцдцр.
Яэяр ай отуз эцн оларса Ай ийирми сяккиз эцн асиманда мцшащидя олунур. Ийирми сяккизинъи эцн
мцшащидя олунан Ай чох назик вя нурсуз шякилдя олур. Ийирми сяккиз эцндян сонракы ики эеъядя ися
ай эюрцнмцр. Бу ики эцн «мящаг» адланыр. Анъаг ай ийирми доггуз эцн олдугда ийирми йеддинъи
эеъяйядяк эюрцнцр вя сон ики эцн ися мящаг олур.
Бу мянзиллярин щамысы чох дягиг вя инъядир. Щятта мцняъъим вя астрономлар йцз ил габагъадан
дягиг щесабламалар нятиъясиндя буну щесаблайыб мялумат веря билярляр.
Бу инъя низам-интизам инсанларын щяйатыны да низама салыр, тябии вя асимани бир тягвимдир. Бу
тягвими щям савадлы, щям дя савадсыз баша дцшя биляр. Яэяр инсан (истяр савадлы, истярся дя савадсыз)
бир мцддят айын мцхтялиф щалларына диггят ется, бундан сонра щямишя Айа бахдыгда онун нечянъи
эеъянин айы олдуьуну тяйин едя биляр. (Бу мясяля тяърцбя дя олунмушдур). Чцнки айын яввялляриндя
Айын уълары йухарыйа тяряф олур. Бу минвалла Айын щяъми йаваш-йаваш бюйцйцр вя йеддинъи эеъяйя
чатдыгда бядирлянмиш Айын тян йарысы ямяля эялир. Эцнляр кечдикъя ай бюйцйцр вя нящайят он дюрдцнъц
эеъядя Ай камил вя бядирмянмиш сурятдя олур. Бундан сонра тядриъян ай ашаьы тяряфдян кичилмяйя
башлайыр. Ийирми биринъи эеъя йеня дя бядирлянмиш айын тян йарысы галыр. Сонра йеня дя кичилмяйя башлайыр.
Нящайят ийирими сяккизинъи эеъядя чох зяиф вя рянэсиз шякля дцшцр. О щалда ися онун уълары ашаьыйа
тяряф олур.
Щягигятян дя, инсанын щяйаты низамсыз шякилдя мцмкцн дейил. Инсан щяйатыны тяшкил едян низамдыр.
Низам ися заман мцяййян олмадан ямяля эялмяз. Аллащда бу дягиг айлыг вя иллик тягвими асиманда
мящз инсанларын щяйатыны низама салмаг цчцн гярар вермишдир. Беляликля дя «уръунил-гядим» (хурманын
гурумуш будаьы )ибарясинин мянасы асанлыгла баша дцшцлцр.
Бир чох тяфсирчи вя лцьятчилярин дедийиня эюря «уръун» хурма салхымынын аьаъа битишдийи йеря дейилир.
Бунун изащы: Хурма салхымла аьаъда битир. Бу салхымын кюкц сары рянэли, гювс шякилиндя чубуг кими
хурма аьаъына бирляшир. Хурмалар ися цзцм салхымы кими онун саплагларына бирляшир. Хурма салхымыны
кясдикдя онун гювс шякилиндя олан щиссяси аьаъынцстцндя галыр. Бу щисся аьаъда галыб гурудугдан
сонра айын ян сонунъу эеъя олдуьу щала бянзяйир. Чцнки ай ахыр вахтында эюйцн мяшригиндянсцбщя
йахын чыхан заман яйилмиш, сары рянэдя вя уълары ашаьы яйилмиш щалда олур. «Уръунил гядим» дя бу
шякилдя олур.
Щягигятдя ися бу охшарлыг мцхтялиф ъящятляр цзцндяндир. О ъцмлядян, хурма салхымынын чубуьунун
гювс шякилдя олмасы, бу чубуьун сары рянэдя гуруйуб солмуш, онун уъларынын ашаьыйа тяряф йюнялмяси
25
вя бу саралмыш чубуьун хурма аьаъынын саралмыш будаглары арасында йерляшмясини эюстярмяк олар.
Неъя ки, сары рянэли ай да гара асиманда гярар тапмышдыр.
«Гядим» сюзц «урхун»цчцн сифят эятирмякдян мягсяд ися онун кющнялмясиня ишарядир. Чцнки
бу чубуглар ня гядяр кющнялярся бир о гядяр назикляшя, гуруйар вя саралар. Нятиъядя айа даща чох
бянзярлик тапыр.
«Пак вя мцняззящдир» ифадясиндя бу гядяр инъяликляр пцнщан олмушдур.
Бу щиссянин ахырынъы айясиндя ил, ай, эеъя вя эцндцзцн сабитлик вя давамлылыьындан сющбят едилмишдир.
Аллащ бунлар цчцн еля бир програм тянзим етмишдир ки, бир ан беля юз щярякятляриндян галмырлар.
Бяшяриййятин тарихи дя мящз бу сябябдян сялигя иля тянзимляшмишдир. Айядя дейилир:
«Ня эцняшин айа йетишмяси йарарлыдыр вя ня дя эеъянин эцндцзц ютмяси. Щяряси мцяййян бир
даиря цзря доланырлар».
Билдийимиз кими эцняш он ики бцръцн ятрафында илдя бир дяфя доланыр. Анъаг ай юз мянзиллярини айда
бир дяфя дювр едир. Еля буна эюря дя айын юз оху ятрафында дювр етмяси эцняшин юз оху ятрафына дюврцндян
он ики дяфя тез олур. Буна эюря дя Аллащ буйурур ки, Эцняш щеч юз щярякятиндя айа чатмаз. Йяни
эцняш юз бир иллик щярякятини бир айда баша вура билмяз. Бу ъцр оларса бцтцн низам-интизам дяйишяр.
Еляъя дя эеъя эцндцзц ютя билмяз. Бунлар щамысы милйон иллярля юз йолларында щярякят етмиш вя
бундан сонра да щярякят едяъякляр.
Дедикляримиздян беля нятиъя чыхармаг олар ки, бу айядя дейилян эцняшин щярякяти бизим щисс етдийимиз
щярякятдир. Тяяъъцблц будур ки, бу айядя дейилян щярякят эцняшин сабит галмасы вя йерин бир ил ярзиндя
онун ятрафына бир дяфя дювр етмясиня дя шамил олур. (Бу нязяриййя сонралардан кяшф олмушдур).
Бу ифадялярин щамысындан беля баша дцшцлцр ки, щятта эцняшин сабит галмасы вя йерин онун ятрафына
фырланмасы нязяриййяси кяшф олдугдан сонра да бу ифадялярдя щярякят эцняшин юз щярякятидир. Чцнки
инсан беля щисс едир ки, эцняш щярякятдядир. Бу ифадяляр дя бурадан айдын олур.
Еля эцняш вя айын да юз йолларында щярякят етмяляри бурадан айдын олур.
Беля ещтималда вардыр ки, Эцняшин юз даиряси ятрафына щярякяти, эцняшин юз ятрафы вя бизим
йерляшдийимиз галактика иля бирликдядир, бахмайараг ки, бу эцн эцняшин ятрафы (мянзумяси) бу бюйцк
галактиканын бир щиссясидир вя орада щярякятдядир.
«Фяляк» (мцяййян бир ох) сюзцнцн лексик мянасы гызларын дюшцнцн чыхмасы вя даиряви шякиля
чеврилмясидир. Сонра йерин даиряви щиссяляриня вя диэяр даиряви яшйалара да бу сюзц тятбиг етдиляр. Еля
бу сябябдян сяййарялярин дювр едяъяйи мясафяйя дя «фяляк» дейилир.
«Щяряси мцяййян бир даирядя доланыр» ъцмляси тяфсирчилярин чохунун нязяриня эюря юз йолларында
дювр едян эцняш, ай вя щятта улдузлара да ишарядир. Дцздцр ки, ютян айялярдя улдузлардан сющбят
олунмамышдыр, анъаг (эеъя ) сюзцндян вя улдузларын эцняш вя ай иля йанашы вя бир сырада олмасындан
мялум олур ки, бу айя улдузлара да аиддир. «Йясбящун» «Доланырлар» фелинин ъям шякилдя эятирилмясиндян
дя бу мятляби истифадя етмяк олар.
Башга бир тяфсир дя будур ки, бу ъцмля эцняш, ай, эеъя вя эцндцзя ишарядир.
Чцнки, эеъя вя эцндцз дя щяряси мцяййян бир програм цзцндян щярякят едирляр. Гаранлыг йер
кцрясинин йарысыны ишыглыг да диэяр йары щиссясини тутмуш вя 24 саат ярзиндя бунлар икиси йерин ятрафына бир
дяфя дювр едирляр.
«Йясбящун» кялимяси «сябащят» сюзцндян эютцрцлмцш вя Раьиби Исфащанинин «Мцфрядат»китабында
дедийиня эюря суда вя щавада сцрятли щярякятя дейилир. Бу айядя дя бу сюзц демякля эюйдяки ъисим
вя планетлярин сцрятли щярякятиня ишаря едилир. Аллащ бу планетляри агил мяхлугата бянзятмишдир. Йяни
онлар агил вя шцурлу мяхлугат кими юз щярякятляриндядирляр. Бу эцнкц зяманядя дякяшф олунмушдур
ки, эюй ъисимляри чох ити вя аьласыьмаз сцрятля щярякятдядирляр.
Инъяликляр:
1-Эцняшин «даиряви» дюври вя вя «ъяряйани»ирялилямя щярякяти.
Яряб дилиндя «дюврани» бир шейин даиряви щярякятиня дейилир. «Ъяряйани» ися бир шейин (ирялилямя)
узунлуг щярякятиня дейилир. Тяяъъцблц будур ки,ютян айялярдя эцняш цчцн щям даиряви, щямдя ъяряйани
щярякят сабит олмушдур. Бир йердя дейилир: «Вяшшямсу тяъри» (эцняшин ъяряйани щярякяти). Башга бир
йердя ися эцняшин юз оху ятрафындакы даиряви щярякяти бяйан олур: «Куллун фи фялякин йясбящун».
Бу айяляр назил олан заман бцтцн елми мяълисляря «Бятлимус» щейятинин фярзиййяси башчылыг едирди.
Бу нязяриййяйя ясасян эюй ъисимляри юз-юзлцкляриндя щярякят етмирдиляр. Онлар юз фялякляриня табе
26
идиляр. Буна эюря дя о заман ня эцняшин юз щярякяти вя ня ону даиряви вя ъяряйани щярякятинин щеч
ьир мянасы олмайаъагды.
Бу фярзиййя сон ясрлярдяки кяшфляр нятиъясиндя батил олдугдан сонра алимляр мцяййян етдиляр ки,
эцняш юз йериндя сабит галыр, диэяр планетляр ися онун ятрафына дювр едирляр.
Бу нязяриййяйя ясасян дя эцняшин айядя гейд олунан щярякятляринин щеч бир мянасы олмайаъаг.
Елм инкишаф едиб зяндинляшдикъя эцняш цчцн бир нечя щярякят сцбута йетмишдир. О ъцмлядян,
эцняшин юз оху ятрафында щярякяти, онун планетлярля бирэя эюйцн мцяййян бир нюгтясиня щярякяти,
онун юзцнцн бир щиссяси олан кящкяшанларла йанашы щярякяти.
Бунунла да «Гуран»ын елми мюъцзяляриндян бири дя сцбута йетмишди.
Бу мятлябин даща айдын олмасы цчцн енсиклопедийалардан биринин эцняш щаггында йаздыгларыны
бурада эятиририк.
«Эцняшин бир «защири» (эцняшин эцндялик вя иллик щярякяти) бир дя «щягиги» щярякяти вар.
Эцняш йер кцрясинин защири эцндялик щярякятиня шярикдир. Бизим кцрянин йарысында шяргдян чыхыр.
Ъянубда эцнортадан сонра олур. Гярбдя батыр, онун эцнорта ъянубда олмасы щягиги Зющр (эцндцзц)
вахтыны мцяййян едир.
Эцняшин йер ятрафына защири иллик щярякяти дя вардыр. Щяр эцн тягрибян бир дяряъя Эцняши гярбдян
шяргя тяряф апарыр. Бу щярякятдя эцняш илдя бир дяфя бцрълярин гаршысындан кечир. Бу щярякятин мядары
«Даирятцл-бурун» сящифясиндя вардыр. Бу щярякятин нцъум тарихиндя чохлу ящямиййяти вардыр.
«Етидмин», «ингилаб», «Мейле кулли» (бцтюв бир мейл)вя шямси ил буна ясасяндир.
Бундан ялавя бу защири щярякятлярля галактиканын даиряви щярякяти эцняши сцрятля тягрибян саатда
1130000 километр сцрнятля фязада фырладыр. Амма галактиканын дахилиндя дя эцняш сабит дейил. Яксиня
сцрятля тягрибян 72400 километр сцрятля даирянин сцрятиня тяряф (фялякин сцрятиня тяряф) «Ъан яли рцкбятяй
щийя тяряф щярякятдядир. «Ъан яли рцкбятяйщи» бир гуруп улдузлара дейилир ки, Фялякитн бир сурятини тяшкил
едир вя диз-цстя отуруб айаьа галхмаьа щазырлашан адама охшайыр.
Бизим эцняшин фязада олан бу щярякятиндян хябярсизлийимиз фялякин ярмаьанынын биздян узаг
галмасыдыр ки,бу мяхсус вязи щярякятин танынмасындан айдын олмур (алынмыр).
Эцняшин вязи щярякятинин дювряси онун дюврясиндя 25 эцндцр.
2-«Тцдрикя» (йетишмяк) вя «сабиг» (ютмяк) ибаряляри.
«Гуран»да олан инъяликляр о гядярдир ки, саймагла гуртармыр. Йухарыдакы айялярдя Эцняш вя Айын
иллик вя айлыг защири щярякятляриндян данышдыгда беля дейилир: «Ня эцняшин Айа йетишмяси йарарлыдыр вя
ня дя эеъянин эцндцзц ютцб кечмяси». Эцняшин айа чата билмямясинин сябяби будур ки, Ай юз
щярякятини бир ай, Эцняш ися юз щярякятини бир ил ярзиндя баша вурур. Бу гядяр мцддятин фярги о гядярдир
ки, Аллащ буйурур эцняш айа чата билмяз. Анъаг эеъя иля эцндцз арасындакы фяргин аз олдуьу цчцн
даща бу ибаряни ишлятмир вя «эеъя эцндцзц ютя билмяз» ибарясини ишлядир.
3-Бяшяриййят щяйатында нур вя зцлмят
Йухарыдакы айялярдя инсан щяйатынын ян ясас ики мясяляси Аллащ айятляриндян бир нцмуня кими
гейд олунмушдур. Бу ики мясяля зцлмят вя нур мясялясидир.
Нур маддя аляминин ян инъя вя бярякятли немятидир. Тякъя инсан щяйатында йох, бцтцн йаьыш
дамъылары, биткилярин ъцъярмяси, гюнчялярин ачылмасы, мейвялярин йетишмяси, архлардан суйун ахмасы,
йейинти мящсулаты, щятта завод, фабриклярин ишлямяси вя електирикин яля эялмясиндя дя Эцняшин нурунун
бюйцк ролу вардыр.
Цмумиййятля, йер цзцндяки бцтцн енержиляр (атом парчаланмасындан ямяля эялян енержидян башга)
щамысы Эцняш нурундан бящрялянир. Яэяр Эцняшин нуру олмасайды щяр тяряф ъансыз вя щярякятсиз
оларды.
Эцняш нурунун бу гядяр файдалы олмасына бахмайараг яэяр Эцняш щямишя Эцняш сачмагда
давам едярся бу инсан щяйаты цчцн чох зярярли олар. Бу сябябдян эеъя гаранлыьынын да инсан щяйатында
чох бюйцк ролу вардыр. Гаранлыьын юлцм ийи вермясиня бахмайараг о, эцняш нурунун щямишя сачмагла
инсан щяйаты цчцн йаратдыьы зяфярляри дяф едир вя инсанын ъисм вя ъаны цчцн асайиш вахтыдыр. Яэяр
гаранлыг олсайды эцняш щяраряти йер кцрясини йандырыб мящв едярди. Неъя ки, Айда эцндцзцн истилийи вя
эеъянин сойуглуьу о гядярдир ки, щяр шейи мящв едир. (Бунуда гейд едяк ки, айын бир эеъя вя йа
эцндцзц йер кцрясинин 15 эеъя вя эцндцзцня бярабярдир).
Буна эюря дя бу ики немят (нур вя зцлмят) Аллащ нишанялярин нцмунялярдирляр.
27
Бундан ялавя бу ики нцмуня арасында олан низам-интизам о гядяр дягигдир ки, инсан щяйатынын
тарихини вцъуда эятирмишдир. Яэяр бу низам- интизам олсайды иътимаи ялагяляр бир-бириня дяйярли вя щяйат
инсан цчцн чох чятин оларды.
Диггяти ъялб едян будур ки, айядя дейилир: «Эеъя эцндцздцн габаьа кечя билмяз». Бу ифадядян
беля мялум олур ки, эцндцз эеъядян габаг хялг олмушдур. Дцздцр ки, яэяр йер кцрясиндян кянардан
бу ики айяти мцшащидя етсяляр, онлар йер кцрясини ящатя етмиш вя бир-бириндян фярглянмяйян шякилдя
эюрцняр.
Анъаг диггят етдикдя мялум олур ки, биз йашадыьымыз йер кцряси яввялляр эцняшин бир щиссяси вя
эеъя олмадан щямишя эцндцз олмушдур. Еля ки, йер кцряси эцняшдян айрылды вя эцняш нурунун габаьыны
кюлэя кясдикдя эеъя йаранды. Щямин эеъя дя щямишя эцндцзцн ардынъа эялир.
Биз дедик ки, эеъя вя эцнэцз дя Ай вя Эцняш кими бу эениш фязада йер кцрясинин ятрафында
щярякятдядирляр. Вя щяр биринин юз йолу вар.
Эцндцзцн эеъядян габаг йаранмасы Ящли-бейтдян нягл олунан бир чох рявайятлярдя дя
сюйлянилмишдир.
Имам Садиг (я)-дан олан рявайятдя дейилир:
«Эцндцз эеъядян габаг хялг олунмушдур». (Мяъмяцл-бяйан тяфсири)
Имам Рза (я)-дан башга бир рявайятдя эялмишдир:
«Эцндцз эеъядян хялг олмушдур». Сонра Имам Рза (я) «ляшшямсу йянбяьий ляща ян тудрикялгямяря вя лял-ляйлц сабигун–нящар» айясини бу мясяля цчцн сцбут эятирди.
Буна охшар башга бир щядис имам Багир (я)-дан рявайят олунур:
«Аллащ-тяала Эцняши Айдан эцндцзц ися эеъядян габаг йаратмышдыр».
Тяръцмя:
Онларын ювладларыны йцкля долу олан эяминин ичярисиндя дашыдыьымыз да онлар цчцн бир
нишанядир (41). Вя онлар цчцн минмяйя эямийя охшар башга шейляр йаратдыг (42). Яэяр истясяйдик,
онлары батырыб, боьардыг. Бу вязиййятдя ня онларын кюмяйиня эялян олар, ня дя чаря тапа билярдиляр
(43). Мяэяр бизим рящмятимиз олсайды вя юлцм заманына гядяр бу рящмятдян
файдаланайдылар(44).
Тяфсир:
Эямилярин дяниздя цзмяси дя бир нишанядир.
Бязи тяфсирчиляр инди бящс едяъяйимиз айялярин биринъисини «Йасин» сурясинин ян чятин вя гарышыг
айяляриндян щесаб етмишляр. Анъаг бу айяни яввялки айялярля ялагяли шякилдя нязярдян кечирдикдя
мялум олур ки, бу айядя щеч бир чятинлик вя гарышыглыг йохдур. Чцнки ютян айялярдя Эцняш, Ай, эцндцз,
эеъя щямчинин йер вя онун бярякятляринин Аллащын айят вя нишаняляри олмасындан сющбят ачылмышдыр.
Инди бящс едяъяйимиз айялярдя ися йеня дя дяниз вя онда олан немятляр, йяни эямилярин суда
щярякятиндян сющбят ачылмышдыр.
Бундан ялавя бу эямилярин уъу-буъаьы олмайан океанларда щярякят етмяси улдуз вя планетлярин
эениш фязада щярякятиня бянзяйир. Демяли, бу айянин ютян айялярля мяна ъящятдян ялагяси вардыр.
Яввялинъи айядя дейилир:
«Онларын ювладларыны йцк иля долу олан эяминин ичиндя дашыдыьымыз да онлар цчцн бир нишанядир».
Ютян айялярдя дедийимиз кими «онлар» ъям шяхс явязлийи тякъя Мяккя мцшрикляриня йох, бцтцн
инсанлара аиддир.
«Зцрриййят» сюзц Раьиби Исфащанинин «Мцфрядат» китабында дедийиня ясасян инсанын кичик ювладларына
дейилир. Бязи щалларда ися бюйцк ювладлар щаггында да бу сюз ишлядилир. Бу сюз щям тяк шякилдя, щям дя
ъям шякилдя ишлянилир.
Айядя дейилир: «Биз онларын ювладларыны (йахуд кичик ювладларыны ) эямиляря миндириб истядикляри йеря
апарырыг». Айядя бу ювладларын валидейнляриндян сющбят олунмамышдыр. Сябяби дя будур ки, кичиклярин
няглиййат васитясиня ещтийаълары даща чохдур. Анъаг бюйцкляр эями олмаса да бир васитя иля юз
мягсядляриня чата билярляр. Бундан ялавя бу ъцр демяк онларын валидейнляринин диггятини даща чох
ъялб едир.
«Мяшщун» (йцкля долу олан) демякдя мягсяд ися будур ки, онларын юзцндян башга бир тиъарят вя
лазым олдуглары малларыны да эямийя миндириб апарырыг.
28
Бязи тяфсирчиляр бу айядя дейилян эямини Нущ Пейьямбяр ин эямиси вя «зцрриййят»сюзцнцн яъдад
мянасына тяфсир етмишляр. Анъаг бу тяфсир бир о гядяр дя айя иля уйьун эялмир.
Цмумиййятля, няглиййат васитяляриндян ян ясасындан бири олан эямилярин суда щярякяти, эяминин
щазырланмасында ролу олан материалларын хцсусиййяти, кцляклярин хцсусиййяти (йелкянли эямилярдя), бухар
гцввяси (моторлу эямилярдя ) вя атом енержиси (атомла ишляйян эямилярдя) щамысы Аллащын нишаня вя
айятляриндяндир.
Няглиййат васитясинин тякъя эямийя хцсусланмамасы цчцн сонракы айядя дейилир:
«Вя онлар цчцн минмяйя эямийя охшар шейляр дя йаратдыг».
Бу миник васитяляри истяр гуруда олсун, истярся дя щавада инсанлары вя онларын йцклярини истядикляри
йеря апарыр.
Бязиляри бу миник васитясини «сящра эямиси» йяни дявяйя, бязиляри ися тяййаря вя фяза эямисиня
тяфсир етмишляр («хялягна» йяни « биз онлары йаратдыг» демяйин мянасы будур ки, бу миник васитяляринин
материалларыны йаратдыг. Бахмайараг ки, онда щяля бу няглиййат васитяляри кяшф олунмамышды).
Щягигятдя ися айянин мянасы эениш вя цмумидир. Бу няглиййат васитяляринин щамысына вя еляъя дя
бундан сонра кяшф олунаъаг миник васитяляриня шамил олур.
Ола биляр дейилсин ки, «Гуран»ын нечя йериндя «янам» йяни щейванлар эями сюзц иля йанашы
эялмишдир. Мясялян «Зухруф» сурясинин 12-ъи айясиндя дейилир:
«Сизин цчцн эямилярдян, щейванлардан миник цчцн миник васитяси хялг етди». Йахуд Ьафур сурясинин
80-ъи айясиндя эялмишдир:
«Онлар (щейванлара) вя эямиляря миня билярсиниз». Бундан да нятиъя чыхармаг олар ки, «Йасин»
сурясинин 42-ъи айясиндяки башга миник васитяляри щейванлардыр.
Анъаг бу айялярин индики айя иля зиддиййяти йохдур вя бу айя йеня дя юз цмумилийиндя галыр вя
бцтцн няглиййат васитяляриня аид олур.
Сонракы айя бу бюйцк немятин гядрини билмяк цчцн дейир:
«Яэяр истясяк онлары батырыб, боьарыг. Бу вязиййятдя ня онларын кюмяйиня эялян, олар, ня дя бир
чаря тапа билярляр».
Бюйцк бир дальа васитясиля онларын эямисини батыра билярик. Йахуд эямилярини бурульана салыб дянизин
дибиня батырарыг. Вя йа туфана ямр едярик онларын эямисини бир саман чюпц кими галдырыб дальаларын
арасына атсын. Яэяр истясяк суйун вя еляъя дя кцляйин хасиййятини дяйишиб щяр шейи бир-бириня гатарыг.
Бунларын щамысыны едян бизик. Бизик ки, бу дцнйайа низам-интизам баьышлайырыг. Щярдян бу щадисялярдян
бязиляринин баш вермяси дя она эюрядир ки, ялляриндя олан немятин гядрини билсинляр. Чцнки инсан немятин
гядрини ялиндян эетдикдян сонра билир.
«Сярих» сюзцнцн кюкц «сарих», лексик мянасы «кюмякчи» вя «дада йетишян»дир.
«Йунгязун» сюзцнцн кюкц ися «ингаз»дыр. Лексик мянасы «кюмяк етмяк» вя «ниъат вермяк»дир.
Бящс етдийимиз щиссянин ахырынъы айясиндя бу мясяляни тамамламаг цчцн дейилир:
«Мяэяр бизим рящмятимиз олсайды вя юлцм заманына гядяр бу рящмятдян файдаланайдылар.
Щягигятян, онлар беля вязиййятдя ниъат тапа билмязди вя щеч ким онларын щарайына ъаваб вермязди.
Тякъя бизим рящмятимиз онларын башы цстцндя ясяряк онлара ниъат верди.
«Щийн» сюзц вахт мянасындадыр. Айядя дя бу сюзля инсан юмрцнцн сонуна ишаря олунмушдур.
Бязиляри ися бу сюзц дцнйанын ахырына тяфсир етмишляр.
Доьрудан да инсан эямийя миндикдя бу айянин мянасыны чох йахшы баша дцшцр вя анлайыр ки,
дцнйанын бюйцк эямиляри дянизин ляпяляринин вя еляъя дя океанларда олан туфанларын мцгабилиндя саман
чюпц кими бир шейдир. Аллащ-ын лцтцф вя мярщямятиндян башга щеч бир гцввя онлара ниъат веря билмяз.
Аллащ бу инъя йолла, йяни юлцмля щяйат арасында олан ъыьырла юз гцдрятини инсанлара эюстярир. Ола
билсин ки, йолуну азанлар буну эюрцб дцз йола, Аллащ йолуна гайыдалар.
***
Тяръцмя:
Онлара: «Юн вя арханызда олан язаблардан горхун, бялкя сизя рящм олуна»- дейилдийи заман
цз чевиряряляр(45). Онлар Рябляринин нишаняляриндян эялян щяр нишанядян цз чевирярляр (46). Вя
онлара: «Сиз дя Аллащын сизя вердийи рузилярдян инфаг един» дейилдикдя кафирляр мюминляря дейирляр:
«О кимсяляря йедиркяк ки, Аллащ истясяйди Юзц онлары йедиря билярди. Сиз ачыг бир сапгынлыг
ичярисиндясиниз…»(47).
29
Тяфсир:
Аллащын нишаняляринин щеч бириня етина етмирляр.
Нязярдян кечирдийимиз айялярдя Аллащын айятляриндян бящс олунду. Индики айялярдя ися инадкар
кафирлярин бу нишаняляр, еляъя дя пейьямбярин дявяти мцгабилиндя эюстярдикляри якс ямялляр бяйан
олунур. Илк айядя дейилир:
«Онлар «юн вя арханызда олан язаблардан горхун» дейилдикдя цз чевирярляр».
«Ма бяйня яйдикум» (юнцнцздяки язаблар) вя «вя ма хялфякум» (араныздакы язаблар)-дан
мягсядин ня олмасында тяфсирчиляр чохлу ещтимал вермишляр.
Биринъи ещтимал будур ки, «ма бяйня яйдикум»-дан мягсяд дцнйа язаблары, «вя ма хялфякум»дан ися архаларында олан ахирят язабларыдыр.
Ахирят язабларыны архада оланлара бянзятмяйин сябиби будур ки, еля бил инсанын архасында олан шейляр
щярякят едир вя бир эцн инсана чатаъаглар. Гийамят дя бир эцн эялиб инсаны йахалайаъаг. Дцздцр,
инсан архасында олан эцнащлары щяля янъам вермяйиб, анъаг беля демякдя мягсяд эяляъякдя
едиляъяк эцнащлары тярк етмякдир. Айя бу ъцр демякля инсана хябярдарларлыг едир ки, язаба сябяб олан
эцнащлары тярк етсин вя еля бир иш эюрмясин ки, бу язаблара дцчар олсун. Буна сцбут да будур ки,
«Гуран»да ишлянилян «иттягу» сюзц йа Аллащдан, йа да гийамят эцнц вя онун язабларындан горхмаг
мянасында ишлянмишдир. Щягигятдя бу ики шейин мянасы ейнидир. Чцнки Аллащдан горхмаьын нятиъясиндя
инсан гийамят вя онун язабларындан да горхаъаг. Бунунла да мялум олур ки, инди бящс етдийимиз
айядя дя «иттягу» сюзцнцн мянасы Аллащын бу дцнйада вя ахирят дцнйасындакы язабларындан
горхмагдыр.
Бязи тяфсирчиляр ися айяни инди дедийимизин яксиня тяфсир етмишляр.
Йяни, «ма бяйня яйдикум»да мягсяд ахирят, «вя ма хялфякум»да ися дцнйа язабларыдыр. Щямин
тяфсирчиляр сцбут да эятирирляр ки, гийамят бизим юнцмцздядир. (Ялбяття бу ики тяфсирин мянасында щеч бир
фярг йохдур).
Башга бир ещтимал будур ки, «ма бяйня яйдикум» олуб кечян эцнащлара, «вя ма хялфякум» ися
эяляъякдя эюрцлян эцнащлара ишарядир. Бу тяфсиря ясасян кечмиш эцнащлардан горхмаьын мянасы
онлар цчцн тювбя етмяк демякдир.
Ещтималлардан бир будур ки, «ма бяйня яйдикум» ибаряси ашкарда едилян, «вя ма хялфякум» ися
хялвятдя едилян эцнащлара ишарядир.
Бязиляри беля ещтимал етмишляр ки, «ма бяйнякум»-да дцнйяви язаблар, «вя ма хялфякум»-да
мягсяд юлцмдцр. (Бу тяфсир айя иля бир о гядяр уйьун эялмир. Чцнки юлцмдян горхмаг ябяс бир шейдир).
«Фи зилал» тяфсиринин мцяллифи демишдир ки, бу айядя Аллащы гязябя эятирян шейляр эюстярилир. Бу да
кафирляри щяр тяряфдян ящатя етмишдир.
Алуси «Рущул-мяани» вя Фяхри Рази «Ял-кябир» тяфсирляриндя бу айя щаггында мцхтялиф фикирляр вя
ещтималлар сюйлямишляр. Бу ещтималларын бир нечясини гейд етмишик.
Ялламя Тябатябаи «Ял-мизан» тяфсириндя демишдир: -«Ма бяйня яйдикум» мцшриклик вя диэяр дцнйяви
язаблар, «вя ма хялфякум» ися ахирят язабы мянасындадыр.
Анъаг айянин защириндян беля баша дцшцлцр ки, «ма бяйня яйдикум» вя «вя ма хялфякум» икиси
дя ейни шейдир. Бунлар арасында йалныз заман фярги вар. Бири дцнйяви эцнащлар диэяри ися ахирят язабы
мянасы дейил. Икиси дя дцнйяви эцнащлара аиддир.
Бу тяфсирлярин ян йахшысы биринъи ещтималдыр. Йяни «ма бяйня яйдикум»-дан мягсяд дцнйа язаблары,
«вя ма хялфякум»-дан ися ахирят язабларыдыр.
Сонракы айядя йеня бу мятлябя, еляъя дя мцшрик инсанларын илащи нишаняляря вя Пейьямбярлярин
дявятиня гаршы эюстярдикляри етинасызлыг бяйан олунараг дейилир:
«Онлар Ряббляринин бцтцн нишаняляриндян цз чевирярляр».
Онлара ня «янфуси айятляр» (йяни, юз вцъудларында олан айятляр), ня дя «афаги айятляр» (йяни,
тябиятдяки айятляр) тясир етмир. Ня язаблардан горхурлар, ня дя мцждяйя инанырлар. Ня мянтиги дцшцнъяляри
йохдур, ня дя ки, фитрятин фярманына гулаг асырлар. Онлар еля кор олмушлар ки, ятрафларында оланлары беля
мцшащидя едя билмирляр. Щятта эцняш нуруну эеъянин зцлмятиндян айырд едя билмирляр.
Бундан сонра «Гуран»да онларын даща бир инадкарлыьына ишаря едиляряк буйрулур:
«Онлара: «Аллащын сизя вердийи рузилярдян инфаг един» дейилдикдя кафирляр мюминляр цчцн дейярляр:«о кимсяляря инфаг едяк ки, Аллащ истясяйди Юзц онлары йедиря билярди? Сиз ачыг бир сапгынлыг
ичярисиндясиниз».
30
Бу бящаняни бцтцн ясирляр бойу юзцнц севян, пахыл вя имканлы инсанлар эятирмишляр. Онлар бящаня
эятиряряк дейирляр ки, филанкяс касыбдырса демяли, Аллащ беля мяслящят эюрцб. Бизим варлы олмаьымыз да
йеня Аллащын мяслящятийлядир. Демяли, онларын касыб, бизим ися варлы олмаьымыз щамысы Аллащын
щикмятиндядир.
Анъаг бу гафил инсанларын хябяри йохдур ки, Аллащ онлардан бирини йохсуллугла вя диэярини ися вардювлятля имтащана чякир. Ола биляр бир инсаны щяр икисиля имтащан едяр ки, эюрсцн касыб вя имкансызлыг
ону шцкр етмякдян чякиндиряъяк, йа йеня дя шцкр едяъяк? Имканы дцзялдикдян сонра Онун йолунда
инфаг едяъяк, йохса йох?
Бязиляри дейирляр ки, бу айя мцяййян бир груп, йахуд мцшркляр эюря назил олмушдур. Анъаг щягигятдя
айянин мянасы цмумидир вя бцтцн инсанлара аиддир. Щяр дюврдя бу айяйя уйьун эялян инсанлар тапылыр.
Дцздцр, бу айя йящуди вя мцшрикляря эюря назил олмушдур. Анъаг бу цмуми бир бящанядир ки, бцтцн
заманларда ортайа чыхыр. Бящаня едяряк дейирляр ки, яэяр рузи верян Аллащдырса бяс ня цчцн бизя
дейирсиниз касыблара инфаг един? Яэяр Аллащ онларын касыб олмаьыны мяслящят эюрцбся даща биз ня
цчцн онлара инфаг етмялийик?
Лакин онлар тяквин алями (тябият вя йашайыш алями) иля тяшри аляминин айры-айры шейляр тяляб етдийини
анламырлар. (Йяни Аллащ онлары касыб едибся шярият ъящятдян онлара инфаг едилмяни мяслящят эюрцб).
Тяквин аляминдя Аллащ йери бцтцн немятляри иля бяшяриййятин ихтийарында гоймуш вя инсанлары тякамцля
йетмякдя азад бурахмышдыр. Ейни заманда бу алямдя мцхтялиф гяризяляр йаратмышдыр. Бу гяризяляр дя
инсаны мцхтялиф тяряфляря чякирляр.
Анъаг тяшри аляминдя инсанларын гяризяляринин вя няфсляринин гаршысыны алмаг цчцн мцяййян ганунлар
гойулмушдур. Эцзяшт, фядакарлыг, инфаг вя бир сыра ганунларла инсаны тярбийяляндирир вя ону Аллащын
хялифяси мягамына чатдырыр. Зякат вермяк васитясиля инсанын гялбини, инфаг вя сядягя васитясиля пахыллыьы
гялблярдян тямизляйир. Бу ганунлара ясасян бцтцн инсанлар бярабяр олур вя минлярля фясада сябяб
олан тябягя вя синифляр щамысы йох олур.
Пейьямбярин дюврцндяки кафирлярин вя еляъя дя бцтцн бящаня эятирян инсанларын бящаняси буна
бянзяйир ки, бир няфяр десин бизим дярс охумаг вя йа юйрятмяйимизин щеч бир лцзуму йохдур. Чцнки
Аллащ истядийи инсанларын щамысына Юзц елм юйрядяр вя инсанларын дярс охумаьа ещтийаълары олмазды.
Щансы аьыллы вя дцшцнъяли инсан буну гябул едяр?
Айядя дейилмишдир: «Кафирляр мюминляр цчцн дейярляр:-…». Ъцмлядя кафир сюзцндян истифадя
олунмушдур. Щалбуки бунун йериня шяхс явязлийиндян дя истифадя етмяк оларды. Бунун сябяби будур
ки, Аллащ айядя онлара кафир нисбяти вермякля бу ъцр мянтигсиз, фанатик сющбятляр вя бящанялярин щамысынын
кцфцрфн цзцндян олмасыны билдирир.
Мюминлярин кафирляря хитаб етдикляри «янфигу мимма рязягякумуллащу» («Аллащын сизя вердийи
рузилярдян инфаг един») ъцмляси ону ифадя едир ки, немятлярин щягиги вя ясас сащиби Аллащдыр. (Бахмайараг
ки, бу немятляр бир нечя эцнлцк бизим вя йа сизин ялиниздядир). Анъаг щягигятдя бунларын щамысы Аллащындыр.
Эюр бу инсанлар ня гядяр пахылдырлар ки, биринин Аллащын малыны да Онун юз иъазясиля башгасына вермяйя
разы олмурлар.
«Ин янтум илла фи зяланин-мубин»ъцмлясинин тяфсириндя цч ещтимал вар.
Биринъи ещтимал бу ибарянин кафирляр тяряфиндян мюминляря хитаб олунмасыдыр. Икинъи ещтимал бу ибарянин
Аллащ тяряфиндян кафирляря хитаб олмасыдыр. Сонунъу ещтимал ися будур ки, бу ъцмля мюминляр тяряфиндян
кафирляря хитаб олунмушдур.
Биринъи тяфсир айянин защириля даща уйьун эялир. Чцнки бу ъцмля кафирлярин сюзляринин давамыдыр.
Кафирляр истяйирдиляр ки, юзлярини паклыьа чыхарыб мюминлярин «зялалин-мцбин»дя, йяни азьын йолда олдугларыны
билдирсинляр.
(Мцтяръимдян: Бу мясяля бизим дилдя мяшщур олан аталар сюзцня бянзяйир: Кечял бахар эцзэцйя,
адын гойар юзэяйя).
31
Тяръцмя:
Онлар: «Яэяр доьру данышырсынызса (бир хябяр верин, эюряк) бу вяд (гийамят эцнц) ня вахт
олаъаг?»-дейярляр(48).
Онлар (кцчядя, базарда) бир-бири иля чяня–боьаз оларкян юзлярини сараъаг йалныз бир дящшятли,
тцкцрпядиъи сяся (Исафилин сурунун биринъи дяфя чалынмасына) бянддирляр (49).
Артыг бир вясиййят етмяйяня гцдрятляри чатар, ня дя аиляляринин йанына гайыда билярляр! (50).
Сур (икинъи дяфя) чалынан кими (гийамят эцнц) гябирляриндян галхыб сцрятля Ряббинин щцзуруна
ахышаъаглар (51).
Онлар дейяъякляр: «Вай бизим щалымыза! Бизи йатдыьымыз йердян (гябирдян ким галдырды? Бу
Рящман Аллащын мяхлугата буйурдуьу вяддир (гийамят эцнцдцр). Пейьямбярляр доьру
дейирлярмиш!» (52).
Йалныз бир дящшятли сяс гопан (Исрафил ахырынъы дяфя суруру чалан)кими онлар щамысы (щаггщесаб цчцн) гаршымызда щазыр дураъаглар(53).
Тяфсир:
Гийамятин дящшятли баьыртысы вя сясляри (Исрафилин сурлары).
Ютян айялярдя мцшриклярин инфаг етмямяк цчцн эятирдикляри бящанялярдян сонра инди бящс
едяъяйимиз айяляр онларын гийамятин олаъаьына истещза етмялярини вя бу барядя эятирдикляри ясассыз
сцбутлары гяти вя мянтиги ъавабларла бяйан едир. Бундан ялавя ютян айяляр тювщид барядяки бящсляри
инди бящс олунаъаг мяад мясяляляри иля тякмил едир.
Яввял беля дейилир:
«Онлар:- яэяр доьру дейирсинизся (бир хябяр верин эюряк) бу вяд (гийамят эцнц) ня вахт олаъаг ?дейярляр.
Онлар дейирляр сизин гийамят цчцн мцяййян бир вахит дейя билмямяйиниз сизин йалан демяйинизя
сцбутдур.
Сонракы айядя бу суала гяти ъаваб вериляряк дейилир:
Бу дцнйанын ахыры вя гийамят Аллащ цчцн щеч дя чятин бир шей дейилдир. «Онлар (кцчядя, базарда)
бир-бир иля чяня-боьаз оларкян юзлярини сараъаг йалныз бир дящшятли, тцкцрпядиъи сяся (Исрафилин сурунун
биринъи дяфя чалынмасына) бянддирляр».
Йалныз бир сяс кифайят едир ки, бир анда щамыны дайандыглары йердя щялак етсин вя онларын сяс-кцйлц
вя мадди дцнйасыны бош вя сяссиз дцнйайа чевирсин.
Ислами рявайятлярдя Мящяммяд (я) пейьямбярдян сюйлянилмишдир: «Бу сяс о гядяр дящшятли олаъаг
ки, бцтцн инсанлары гафил едяъяк. Базарда бир-бири иля парча ачыб сатмаг цчцн кясмяйя мяшьул олан ики
няфяр имкан тапыб парчаны бцкя билмяйяъякляр. Дярщал дцнйа вя йашайыш сона йетишяъяк. Бязи инсанлар
йемяк тикясини габдан эютцрцб аьзына гоймамыш бу сяси ешидяъяк вя йемяйи аьзына гоймаьа
маъал тапмайаъаг, дцнйа сона йетяъяк. Бязиляри щейванларын су ичмяси цчцн щовуз дцзялдяъяк,
щейванлар щяля ондан су ичмямиш бу сяс ешидиляъяк вя дярщал гийамят бярпа олунаъаг».
«Ма йянзуруня» ъцмляси няйя ися бянд олмаг, йахуд эюзлянилмядян олан мянасындадыр. Бу
сюзцн лексик мянасы ися Раьиби Исфащанинин «Мцфрядат» китабында дедийиня эюря фикирин ишя салынмасы
вя щярякяти вя йа щиссиййатын бир шейи мцшащидя етмясидир.
«Сяйщя» лексик мянада палтарын ъырылмасы, йа да бир чубуьун сынмасы нятиъясиндя ешидилян сяся
дейилир. Сонрадан бцтцн уъа дящшятли сясляря вя бязи щалларда уъа гамят «сяйщя» сюзц иля ифадя
олунмаьа башланды. Мясялян дейилир: «Биярзи фуланин шяъярун гяд сащя» «Филан йердя сяс салмыш бир
аьаъ вар». Йяни, о аьаъын гамяти о гядяр уъадыр ки, сяс салыб ъамаата эял-эял дейир.
«Йяхиссимун» сюзцнцн кюкц «хцсумят» сюзцдцр. Бу сюзцн мянасы ися мцбащися вя чянябоьаз олмаг демякдир.
Айядя онларын ня барядя мцбащися етмякляри эюстярилмямишдир. Анъаг беля мялум олур ки, дцнйяви,
мадди шейляр цстдя чяня-боьаз едирмишляр. Тяфсирчилярдян бязиляри дейирляр ки, онлар мяад щаггында
бир-бири иля сющбят вя мцбащися едирмишляр.
Биринъи тяфсир даща мцнасибдир. Ола биляр ки, бунларын щяр икисиня аид мясяляляр щаггында мцбащися
едирмишляр.
32
Айядя ъям шяклиндя ишлянмиш бцтцн шяхс явязликляри гийамятин олмасына истещза едян вя «гийамят
ня олаъаг?» дейян Мяккя мцшрикляриня аиддир. Ялбяття тякъя Мяккя мцшрикляриня йох, цмумиййятля
бцтцн мцшрикляря аиддир. Пейьямбяр Мяккядя олдуьуна эюря онун ятрафындакы мцшрикляр нязярдя
тутулур. Йохса бу барядя Мяккя мцшрикляри иля гейри Мяккя мцшрикляри арасында щеч бир фярг йохдур.
Йери эялмишкян пейьямбярин дюврцндяки Мяккя мцшрикляри бу щадисяни эюрмямиш олуб эедибляр.
Демяли, мялум олур ки, ъям шяхс явязликляри бцтцн мцшрикляря аиддир (Диггят олунсун).
«Гуран» беля ибарят эятирмякля ики шейи онлара хябярдарлыг едир. Биринъи будур ки, гийамят гяфлятян
баш веряъяк, икинъиси ися гийамятин еля бир чятин иш олмамасыдыр. Бу барядя онларын бящс етмяляриня
дяймяз. Йалныз бир сясля щяр шей сона йетяъяк, дцнйанын ахыры олаъаг.
Сонракы айядя бу мясялянин чох тез бир заманда баш веряъяйи барядя дейилир:
«Артыг ня бир вясиййят етмяйя гцдрятляри чатар, ня дя аиляляринин йанына гайыда билярляр».
Инсан башына бир щадися эялдикдя вя юмрцнцн сона йетдийини щисс етдикдя тез евиня эедиб яйал,
ювладларынын йанында олмаг истяйир. Юз иш вя планларыны вясиййят едир, ювладларына юйцд-нясищят верир.
Анъаг бу сяс ешидилян заман (Исрафил биринъи суру чалдыгда )бунларын щеч бири мцмкцн олмайаъаг.
Юлян заман щеч ким инсанын башы цстя олмайаъаг.
«Вясиййят» сюзцнцн гейри-мцяййян шякилдя эятирилмясиндян мягсяд будур ки, щятта кичик бир
вясиййят етмяк дя мцмкцн олмайаъаг.
Индики айядя ися юлцмдян сонракы щяйатдан сюбят едилир. Айядя дейилир:
«Сур (икинъи дяфя) чалынан кими (гийамят эцнц) гябирляриндян галхыб сцрятля Ряббинин щцзуруна
ахышаъаглар».
Чцрцмцш сцмцкляр вя торпаглар Аллащын ямри иля щяйат либасы эейиб гябирлярдян баш галдырараг
щесаб-китаб вермяк цчцн мящкямяйя эяляъякляр. Неъя ки, бир дяфя суру чалмагла бцтцн ъамаат
юлцр, икинъи дяфя суру чалмагла тязядян дириляъякляр. Онлары ня юлдцрмяк, ня дя дирилтмяк Аллащ цчцн
чятин дейил. Неъя ки, щярби щиссядя яскярляри сырайа йыьмаг цчцн сигнал чалыныр вя дярщал яскярляр
сырайа дцзцлцрляр, юлцляри дирилтмяк дя Аллащ цчцн бу ъцр садядир. Сурун чалынмасы иля бцтцн юлцляр
дярщал гябирлярдян галхаъаглар.
«Яъдас» кялмяси «ъядяс» сюзцнцн ъямидир вя «гябир» мянасыны верир. Бурадан беля мялум олур
ки, мяад рущдан ялавя инсанын ъисминя дя аиддир. Инсанын чцрцмцш бядяни йенидян ъана эяляъяк.
«Нуфихя» (сур чалынан заман) фелинин кечмиш заманда ишлянмясинин сябяби будур ки, яряб дилинин
грамматикасында баш веряъяйиня шцбщя доьурмайан шейляри кечмиш заман шякили иля ифадя олунур.
Бахмайараг ки, Исрафилин суру (шейпуру) щяля чалынмайыб, анъаг бу иш мцтляг баш веряъяйиня эюря
кечмиш заман фели иля сюйлянмишдир.
«Йянсилун» сюзцнцн кюкц «нясяля» вя лексик мянасы «тез-тез йол эетмяк»дир. Раьиби Исфащани
«Мцфрядат» китабында йазыр ки, бу сюзцн ясл мянасы бир шейин башга бир шейдян айрылмасыдыр. Инсанын
ювладларына «нясил»дейилмясинин сябяби дя буна эюрядир. Чцнки ушаг анадан олдугда санки, атаанасындан «айрылыр».
«Раббищим» (Ряббляри) сюзц дя буна ишарядир ки, Аллащын инсанлар цчцн Рябб, тярбийячи вя Малик
олмасы Она мяад, щесаб-китабын бяргярар етмясини лазым билир.
«Гуран» айяляриндян мялум олур ки, бу дцнйанын ахыры, еляъя дя йени бир щяйатын башланьыъы гяфлятян
вя тякъя бир шейпурун (Исрафилин сурунун) чалынмасы иля олаъаг. Бу барядя «Зцмяр» сурясинин 68-ъи
айясиндя дейилир.
«Сур (биринъи дяфя) чалындыгда Аллащын истядийи кимсялярдян (Ъябраил, Микаил, Язраил вя Исрафилдян,
ярши дашыйан мяляклярдян вя мцсялман шящидляриндян) башга, дярщал щамы юляъяк. Сонра бир даща
чалынан кими онлар (гябирляриндян) галхыб (Аллащын ямриня) мцнтязир олаъаглар».
Даща сонра ялавя едилир:
Беля бир заманда мяады инкар едянляр дейъякляр: «Вай бизим щалымыза! Бизи йатдыьымыз йердян
(гябирдян) ким галдырды? Бу Рящман Аллащын мяхлугата буйурдуьу вяддир (гийамят эцнцдцр).
Пейьямбярляр доьру дейирмиш».
О сящня еля дящшятли сящня олаъаг ки, инсан бцтцн батил мясяляляри йаддан чыхарыб, щягиги етираф
етмякдян башга йол тапмайаъаг.
Бу айядя Аллащ гябири йатаьа, гийамяти ися йухудан ойанмаьа бянзятмишдир. Щядиси шярифдя дя
бу ифадяйя ишаря олунмушдур:
«Неъя ки, йатырсыныз, еляъя дя юляъяксиниз вя йухудан ойандыьыныз кими дя дириляъяксиниз».
33
Онлар яввял бу сящняни эюрдцкдя дящшятя эялиб дейяъякляр: «Вай олсун бизя! Бизи йатдыьымыз
йердян ким ойатды?» Анъаг тез бир заманда щяр шейи баша дцшяъякляр вя йадларына салаъаглар ки,
Пейьямбяр ляр дцнйада бу эцнцн вядини онлара вермишдиляр. Юзляри юзляриня ъаваб веряряк дейяъякляр:
«Бу Рящман Аллащын бяндяляря вердийи вяддир. Онуну рящмяти бцтцн инсанлара аид иди вя Онун тяряфиндян
эялян Пейьямбяр лярин щамысы дцз дейирмишляр. Онлар бу эцнцн сораьыны бизя чатдырмышдылар. Яфсуслар
олсун ки, биз бунларын щамысына истещза едяряк етинасызлыг етдик.» Бу тяфсиря ясасян «щаза ма вяядяр
– Рящману вя сядягял мцрсялун» ъцмляси мцшриклярин юз сюзцдцр. Бязиляри ися бу ъцмлянин мюминляр
вя йа мялякляр тяряфиндян дейилдийини гейд етмишляр. Бу ися айянин защири иля дцз эялмир. Чцнки мцшрикляр
юзляри дя гийамят эцнц щяр шейи етираф едяъякляр. Бу мятляб «Гуран»ын бир чох айяляриндя дя
эюстярилмишдир. Мясялян: «Янбийа» сурясинин 97-ъи айясиндя дейилир:
«Доьру вяд (гийамят эцнц )йахынлашдыгда кафирлярин эюзляри (дящшятдян) дярщал бяряляр: «Вай
щалымыза! Биз (дцнйада) бундан гафил идик. Бяли, биз гафил олмушуг (пейьямбярлярин дедикляриня
инанмамагла юзцмцз-юзцмцзя зцлм етмишик) дейярляр».
Йуху вя йатаг мянасында олан «мяргяд» сюзцнц эятирмякдян мялум олур ки, онлар Бярзях
аляминдя йухуйа бянзяр бир щала гярг олаъаглар. Бязи тяфсирчиляр дя демишляр ки, гийамятин вящшяти о
гядярдир ки, Бярзях аляминдяки язаб онлара йуху кими эяляъяк.
Сонра бу сурун кейфиййяти барядя сющбят ачылмышдыр. Айядя дейилир:
«Йалныз бир дящшятли сяс гопан (Исрафил ахырынъы дяфя суру чалан) кими онларын щамысы (щагг-щесаб
цчцн) гаршымызда щазыр дураъаглар».
Демяли, юлцляри дирилтмяк, онларын гябирдян галхмасы вя Аллащын мящкямясиндя щазыр олмалары цчцн
еля дя чох бир заман лазым дейил. Биринъи сур юлцм суру (шейпуру), икинъи сур ися дирилтмяк вя Аллащ
мящкямясиндя щазыр олмаг сурудур.
Айянин тяк-тяк сюзляри дя бу ишин мцтляг баш тутаъаьыны тякидляндирирляр.
Бу айянин гяти вя нцфузлу бяйаны инсанларын гялбиня еля тясир едир ки, еля бил бу сяси юз гулаглары иля
ешидирляр: - «Ей йухуйа гярг олмуш инсанлар! Ей даьылмыш торпаглар! Ей чцрцмцш сцмцкляр! Айаьа
галхын. Айаьа галхын вя щесаб-китаб вермяк цчцн щазыр олун». Бу айяляр неъя дя эюзялдирляр.
***
Тяръцмя:
Бу эцн щеч кяся щеч бир щагсызлыг едилмяйяъякдир. Сиз анъаг етдийиниз ямяллярин ъязасыны
чякяъяксиниз! (54)
Ъяннят ящли бу эцн кефля, яйлянъя иля мяшьулдур (55).
Онлар (мюмин кишиляр) вя зювъяляри кюлэяликлярдя (йумшаг) тахтлара сюйкянмишляр (56).
Орада онлар цчцн (щяр ъцр) мейвя вя истядикляри щяр шей вардыр (57).
Рящимли Аллащ-дан (онлара) «салам» дейиляъякдир.
Тяфсир:
Бещиштдякиляр мадди вя мяняви немятляр ичярисиндя гярг олурлар.
Бу айядя щесаб-китабын неъя олмасы барядя сющбят олунмамышдыр. Салещ мюминляр вя бядбяхт
кафирлярин агибяти ачыгланараг дейилир:
«Бу эцн щеч кяся щеч бир щагсызлыг едилмяйяъяк» Ня бир няфярин савабындан азалаъаг вя ня дя
башга биринин эцнащына ялавя едиляъяк. Ийня уъу гядяр дя зцлм олунмайаъаг.
Даща сонра ися дейилир:
«Сиз анъаг етдийиниз ямяллярин ъязасыны чякяъякисиниз.
Бу айянин ясас мянасы будур ки, сиз анъаг юз ямялляринизин явязиндя мцкафатланаъагсыныз. Бундан
да йахшы ядалят олар билярми?
Башга сюзля десяк бу дцнйада эюрцлян ямялляр (истяр йахшы ямял олсун, истярся дя пис) щамысы
сизинля бирэя олаъаг. Щямин ямялляр сизин гаршынызда ъилвяляняъякляр. Щагг-китаб заманы вя ондан
сонра йеня дя юзцнцзля олаъаглар. Бир няфярин ямялляринин нятиъяси онун юзцня вермяк ядалятин
яксинядими? Инсанын ямяллярини онун юнцндя ъилвяляндириб онунла йанашы гоймаг зцлцмдцрмц?
Мялум олур ки, орада зцлмцн щеч бир мянасы йохдур. Бу дцнйада инсанлар арасында бязи вахтлар
ядалят, бязи вахлар ися зцлм олурса буна эюрядир ки, инсанларын щяр кясин ямялинин нятиъясини онун
юзцня тящвил вермяйя гцдрятляри чатмыр.
34
Бязи тяфсирчиляр демшляр ки, бу айя анъаг кафирляр щаггындадыр. Онлар анъаг юз эцнащлары гядяр
ъязаландырылаъаглар. Мюминляря ися аид дейил. Чцнки Аллащ онлара ямялляриндян чох лцтф едяъякдир.
Анъаг бир инъялийя диггят етдикдя бу тяфсирдя олан анлашылмазлыг айдынлашыр. О инъялик дя будур ки,
айядя сющбят йахшы вя пис мцкафатла тялтиф олунмаьын ядалят цзцндян олмасындан вя щяр кясин ляйагяти
олан гядяр юз ямялинин нятиъясини алмагдан эедир. Ола биляр Аллащ Юз рящмятиндян мюминляря ямялляринин
нятиъясиндян мин гат артыг лцтф едя. Бунун айянин мянасы иля щеч бир мцхалифяти йохдур. Бу «тяфяззцл»
йяни ляйагят вя щаггындан артыг лцтф етмякдир. Айядя дейилян ися «истищгаг», йяни щяр кяся юз щаггыны
вермякдир.
Бундан сонра мюминляря ята олунан бязи Бещишт немятлярини, щяр шейдян габаг ися онларын ращат
олмаларыны бяйан едир:
«Ъяннят ящли бцтцн наращатедиъи мясяляляри йаддан чыхарыб кефя, яйлянъяйя мяшьулдур».
«Шуьул» сюзц инсан цчцн баш верян вя инсанын фикрини юзцня ъялб едян щадисяйя дейилир. Истяр бу
щадися инсаны хошщал етсин истярся дя гямэин. Анъаг бу сюзцн ардынъа «факищун»сюзцнцн эялмясиндян
мялум олур ки, онларын башы йахшы вя эюзял ишляря гарышмышдыр. Чцнки, «факищун» сюзц хошщал, эцлярцз
вя тябяссцмлц мянасындадыр. Онларын башы еля гарышмышдыр ки, наращатедиъи ишлярин щамысыны унутмушлар.
О гядяр хошщалдырлар ки, гямэинлик онлара тясир едя билмяйяъяк. Щятта гийамятин вящшятини дя
унудаъаглар. Яэяр бу вящшяти йаддан чыхармасаларщямишя гямэин вя наращат оларлар. Чцнки о сящня
еля бир сящнядир ки, щяр вахт инсанын йадына дцшяндя ону ващимяйя салыр. Бещиштин яйлянъяляри ися бу
сящняни дя инсанын йадындан чыхарыб, инсанын бцтцн фикрини юзцня ъялб едир.
Немятлярин ясасы оан вя бцтцн немятлярдян истифадя етмяйи имкан верян ясайиш (ращатлыг) немятини
бяйан етдикдян сонра диэяр немятляри садалайараг дейир:
«Онлар (мюмин кишиляр) вя зювъяляри кюлэяликлярдя (йумшаг) тахтлара сюйкянмишляр».
«Язваъ» сюзцнцн мянасы бещишт ханымлары, йахуд дцнйадакы, мюминя ханымлардыр. Тяфсирчиляр бир
групу демишляр ки, «язваъ»дан мягсяд ейнитипли вя щямтай олан инсанлара дейилир. (Неъя ки, «Саффат»
сурясинин 22-ъи айясиндя дейилир: (Аллащ мялякляря беля буйураъагдыр) «Йыьын бир йеря зцлм едянляри,
онларын щямтайларыны вя ибадят етдиклярини».
Анъаг бу тяфсир айянин защир иля уйьун эялмир. Чцнки «яраик» «ярикя» сюзцнцн ъями вя тяфсирчилярин
вя лцьят ящлинин дедийиня эюря эялин отаьында олан тахта дейилир. (Демяли «язваъ» дан мягсяд ханымлардыр.
Истяр Бещишт ханымлары олсун истярся дя дцнйадакы мюминя ханымлар).
«Зилал» кюлэяликляр мянасындадыр вя Бещишт аьаъларынын кюлэясидир. Бу тахтлар да щямян кюлэяликлярин
арасында гурулмушдур. Ола биляр бу кюлэяликляр Бещиштдяки гясирлярин кюлэяляридир. Бурадан мялум
олур ки, орада да эцняш истиси вардыр анъаг онун щеч бир язаб-язиййяти олмайаъаг. Онлар бу кюлэяликляр
арасында хцсуси яйлянъя иля мяшьул олаъаглар.
«Орада онлар цчцн (щяр ъцр) мейвя вя истядикляри щяр шей вардыр.
Гуранын диэяр айяляриндян мялум олур ик, Бещиштдяки йемякляр тякъя мейвя дейил. Анъаг бу
айядян беля истифадя олунур ки, о йемяклярин ян лязятлиси мейвядир. Анъаг оранын мейвяляри бу дцнйаныны
мейвяляриндян чох фярглидир вя щяддян аптыг лязятлидир. Щятта бу дцнйада да йемяк таныйанлар тяряфиндян
исбат олунмушдур ки, мейвя йемяклярин ян йахшысыдыр.
«Йяддяун» сюзц «диайящ» сюзцндян эютцрцлмцш вя истямяк мянасындадыр. Йяни онлар ня истяйиб
няйи арзу етсяляр, щазыр олаъаг. Бцтцн арзулары щяйата кечяъякдир.
Мярщум Тябярси «Мяъмяул– Бяйан»тяфсириндя дейир: «Ярябляр «диайящ» сюзцнц тямянна вя
арзу етмяк мянасына ишлядирляр. Мясялян дейилир: «Уду яляййя ма шитя». Йяни мяндян истядийини арзу
ет»
Беляликля дя инсанын фикриня ня эялся, щансы немятлярдян истясяляр орада щазыр олаъаг вя Аллащ Юз
гонагларыны йухары сявиййядя гаршылайаъагдыр.
Инди сющбят едяъяйимиз айядя ися «мяняви» немятлярдян сюз ачылмышдыр. Айядя дейилир: «Рящим
Аллащдан онлара «салам» дейиляъякдир.
Аллащын рущу щярякятя эятирян, мящяббятля долу олан, инсан рущуну юзцня ъялб едян вя инсана
мянявиййат баьышлайан бу салам нидасыны щеч бир мадди немятля дяйишмяк вя мцгайися етмяк олмаз.
Щягигятян «мящбуб»ун нидасыны ешитмяк юзц дя мящяббят, лцтф вя мярщямятля гарышыг олан бир нида
Бещиштдякиляри севинъя еля гярг едяъяк ки щямин севинъин бир аны бцтцн дцнйа вя дцнйада ня варса
щамысындан цстцндцр.
35
Исламын язиз пейьямбяри щязряти Мущаммяд (с)-дян беля бир рявайят охуйуруг: «Бещиштдякиляр,
немятляр ичярисиндя гярг олдуглары заман онларын башы цстцндя бир нур эюрцняъяк. Бу нур Аллащын
нурудур. Бу заман онлара хитаб олунараг дейиляъяк: Салам олсун сизя ей Бещишт ящли! Бу ися «Гуран»да
эялян ифадядир:
Аллащын лцтф вя мярщямяти онлары еля ъязб едяъяк ки, Аллащдан башга щяр шейи йаддан чыхараъаглар.
Щятта бу заман бещиштин мадди немятляри дя онларынт йадындан чыхаъагдыр. Беля бир щалда Ъяннятин
бцтцн гапыларындан мялякляр дахил олараг «салам олсун сизя» дейяъякляр».
Доьрудан да «мящбуб»ун ъазибяси вя Онун лцтфцнц эюрмяк о гядяр язиз вя ляззятлидир ки, онун
бир аныны беля дцнйанын бцтцн немятляриля мцгайися етмяк олмаз. Бу эюрцшцн ашигляри белядирляр ки,
яэяр бу ешг бир анонлардан айрылса онларын йашайыш вя щяйаты пуч олар. Щязряти Яли (я) бу барядя
буйурур:
«Яэяр бир ан Онун лцтфцндян узаг дцшсям ъаным чыхар». (Рущул-мяани. 7-ъи ъилд. Сящ.-416)
Ян мараглы ися будур ки, Бещиштдякиляря верилян бу салам бир баша Аллащ-ын Юзц тяряфиндяндир вя
арада щеч бир васитя йохдур. Аллащдан олан бир саламдыр. Юзц дя еля бир саламдыр ки, Онун хцсуси
рящминдян, йяни Рящимлик мягамындан няшялянир вя Онун бцтцн лцтф вя мярщямяти бу саламда ъям
олмушдур. Ня эюзял немятдир?!
Бир инъялик:
Бещиштдякиляря верилян саламларын нювляри.
Бещишт «Дарцс-сялам» йяни «Салам еви» вя «Ямин-аманлыг йурду» адланыр. Неъя ки, Йунус
сурясинин 25-ъи айясиндя охуйуруг:
«Аллащ (бяндялярини) салам еви вя ямин-аманлыг йурдуна (Ъяннятя) дявят едир вя истядийини доьру
йола салыр».
Бу йерин сакинляри олан Ъяннят ящлиня Бещиштин гапыларындан эирян вахтда бязи вахтлар мялякляр
салам дейяъякляр.
«(Дцнйада Аллащ йолунда бцтцн чятинликляря) сябр етдийинизя эюря сизя салам олсун! Ахирят йурдунун
(сизя нясиб олан) агибяти (Ъяннят) ня эюзялдир!»- дейяъякляр». (Ряд суряси 24-ъц айя). Бязи вахтлар
«Яраф ящли» (саваблары вя эцнащлары бярабяр олуб Ъяннятя ян сон дахил олаъаг бир дястя) онлара салам
веряъякляр: (Яраф ящли) Ъяннятдякиляря «сизя салам олсун» дейя мцраъият едяъякляр» (Яраф суряси
46-ъы айя).
Бязи вахтлар Бещиштя эирдикдян сонра, бязи вахтлар ися юлцм мялякляри онларын ъаныны алан заман
онлара салам веряъякляр: «О кясляр ки, мялякляр онларын ъаныны пак олдуглары щалда алыб: - «Сизя салам
олсун!» Етдийиниз (эюзял) ямялляря эюря Ъяннятя дахил олун!- дейярляр» (Нящл суряси.32-ъи айя.)
Бязи вахтлар Ъяннят ящли бир-бириня салам веряъякляр: Онларын бир-бириня эцнайдынлыг вермяси:
«Салам!» - демяк олаъагдыр.» (Ибращим суряси. 23-ъц айя)
Анъаг бунларын щамысынданцстцн вя йахшысы Аллащын саламыдыр.
Цмумиййятля, «Онлар Ъяннятдя ня бош сюз, ня дя эцнаща баис олан бир шей ешидяъякляр. Ешитдикляри
сюз анъаг «салам» вя йеня дя «салам олаъагдыр». (Вагиящ суряси. 25-26-ъы айяляр).
Бу салам тякъя дилля дейилян салам дейил. Инсанын рущуну арам вя инсанда нцфуз едян бир саламдыр.
***
Тяръцмя:
Кафирляр Ъящяннямя варид едиляряк онлара беля дейиляъяк: «Ей эцнащкарлар! Бу эцн
(мюминлярдян) айрылын!» (59)
Ей Адям ювлады! Мяэяр Мян (дцнйада сизя: «Шейтана ибадят етмяйин, о сизин ачыг
дцшмяниниздир!»- дейя буйурмадыммы? (60) Вя: «Мяня ибадят един, бу доьру йолдур!» (дейя
ямр етмядимми?) (61)
Щягигятян, ичяриниздян чохларыны йолдан чыхартды. Мяэяр аьлыныз кясмирди? (62)
Тяфсир:
Ня цчцн шейтана ибадят едирсиниз?
Ютян айялярдя Бещишт ящлинин эюзял вя шяряфли сярэцзяштляринин бир щиссяси бяйан олду. Инди бящс
едяъяйимиз айялярдя ися шейтана ибадят едян вя Ъящянням ящли олан инсанларын сярэцзяштляриндян
бир щиссясиня ишаря едяъяйик.
36
Гийамят эцнц онлара тящгиредиъи бир сясяля хитаб олунаъаг: Ей эцнащкарлар! Бу эцн (мюминлярдян)
айрылын!»
Дцнйада мюминлярин сырасына гошулмагла юзцнцзц мюмин кими гялямя верирдиниз. Анъаг бу эцн
онлардан айрылан эцнцнцздцр.
Бу айя щягигятдя «Сад» сурясинин 28-ъи айясиндя верилян вядин щяйата кечмясидир. О айядя
буйурулур: «Йохса Биз иман эятириб йахшы ишляр эюрянляри йер цзцндя фитня-фясад тюрядянляря ейни
тутаъаьыг?! Йахуд Аллащдан горхуб пис ямяллярдян чякинянляри эцнащкарлара тай едяъяйик?!» (Ясла
беля олмайаъаг вя эцнащкарлар мюминлярдян айрылаъаг).
Бящс етдийимиз айя дя эцнащкар вя кафирлярин мюминлярдян айрылмасыны ачыглайыр. Анъаг тяфсирчилярдян
бир групу бу айяни кафирлярин мюминлярдян айрылмасы мянасына йох, башга мянайа тяфсир етмишляр. О
ъцмлядян:
1)Кафир дястяляр бир-бириндян айрылаъаг. Щяр дястя бир ъярэядя дайанаъаг.
2)Кафирляр юз мябуд вя шяфаятчиляриндян айрылаъаглар.
3)Кафирляр бир-бириндян айрылаъаглар. Бу айрылыг да онлара Ъящянням язабындан ялавя язаб веряъяк.
Ола биляр, бу айя бцтцн ещтималларын щамысына шамил олсун. Анъаг биринъи тяфсир айя иля даща уйьун
эялир.
Сонракы айя Аллащ-ын гийамят эцнц кафир вя эцнащкарлара тяня вя мяламят етмясини бяйан едир: «Мяэяр Мян (дцнйада) сизя:- Шейтана ибадят етмяйин, о сизин ачыг дцшмяниниздир- дейя
буйурмадыммы?»
Бу тапшырыг вя ящд мцхлялиф васитялярля инсана чатдырылмышдыр.
Илк дяфя Адям ювлады йер цзцндя артыб баша эялдикдян сонра бу вяд вя тапшырыг онлара верилмишдир:
«Ей Адям оьуллары! Айыб йерлярини юзляриня эюстярмяк цчцн либасларыны сойундуруб валидейининизи (Адям
вя Щявваны) Ъяннятдян говдурдуьу кими, шейтан сизи дя алдадыб йолдан чыхартмасын. Шцбщясиз ки,
шейтан вя онун ъамааты сизлсри сизин онлары эюря билмядийиниз йерлярдян эюрцрляр. Биз шейтанлары иман
эятирмяйянлярин (кафирлярин) достлары етдик». (Яраф суряси. 27-ъи айя)
Сонра бу тапшырыг бцтцн пейьямбярляр тяряфиндян ъамаата верилирди. «Зухруф» сурясинин 62-ъи
айясиндя беля охуйуруг:
Шейтан сизляри йолдан чыхартмасын. Шцбщясиз ки, о сизин ачыг-ашкар дцшмяниниздир!» Еляъя дя
«Бягяря» сурясинин 168-ъи айясиндя дейилир: «Шейтаныны изи иля эетмяйин! Щягигятян, шейтан сизинля
ачыг-ачыьына дцшмяндир».
Диэяр тяряфдян бу пейман инсанлардан «тяквин» аляминдя (инсанлар дцнйайа эялмяздян габаг
онларын рущлары щямян алямдя олур) алынмышдыр. Бундан ялавя ягли дялил вя сцбутлар эюстярир ки, инсан
онунла илк эцндян дцшмян кясилян, ону Ъяннятдян говдуран вя инсанлары йолдан чыхараъаьына анд
ичян шейтана итаят вя ибадят етмямяли вя ондан узаг олмалыдыр.
Диэяр тяряфдян инсаныны Илащи фитряти тювщид ясасында гурулмуш вя тяк Аллащ-а ибядят вя итаят етмялидир.
Бу фитрят ясасында да бу пейман инсанлардан алынмышдыр. Беляликля дя Аллащын бу тювсийяси щяйата
кечмиш вя бу пейман инсанларын щяйатыны щялл етмишдир.
«Ла тябудуш–шяйтан» ъцмлясиндяки (тябуду) «ибадят» сюзц «итаят»мянасынадыр. Ибадят тякъя рцкц,
сяъдя, пярястиш етмяк вя … мянасына дейилир. Яксиня, ибадятин мцхтялиф нювляри вардыр. Бунлардан
бири дя «итаят» етмякдир. Неъя ки, «Муминун» сурясинин 47-ъи айясиндя Фирон вя онун ятафындакыларын
дилиндян дейилмиш вя щямян айядя ибадят сюзц «итаят» мянасына ишлянилмшдир.
«(Фирон вя яйан-яшряфи дедиляр:) – Бунларын тайфасы бизя бир гул кими итаят етдийи щалда, биз юзцмцз
кими ики ади инсана иманмы эятиряъяйик?» Еляъя дя «Тювбя» сурясинин 31-ъи айясиндя Аллащ Йящуд вя
Нясара гювмц барядя буйурур:
«Онлар Аллащы гойуб алимлярини вя ращиблярини, Мярйям оьлу Мясищи юзляриня танры етдиляр. Щалбуки
онлара бир олан Аллаща ибадят етмяк ямр олунмушду. Ондан башга щеч бир танры йохдур».
Имам Багир вя Имам Садиг (я) бу айянин (Тювбя сурясинин 31-ъи айясинин) тяфсириндя беля буйурурлар:
«Анд олсун Аллаща! Йящуди вя Нясара (алим вя ращибляри ) ъамааты онлара итаят етмяйя дявят
етмирдиляр. Яэяр дявят етсяйдиляр дя беля гябул етмяйяъякдиляр. Анъаг щямян алим вя ращибляр юз
гювляриня щарам шейляри щалал вя щалаллары щарам етдиляр. (Онлар да гябул едяряк итаят едирдиляр). Беляликля
дя юзляринин хябяри олмадан алим вя ращибляря итаят едирдиляр».
Буна охшар башга бир щядисдя имам Садиг (я) буйурур:
«Ким инсаны эцнаща дявят едярся, эцнащ едян шяхс щямян адама итаят етмиш олур».
37
Диэяр щядисдя имам Багир (я) буйурур:
«Щяр кяс сюз дейян бир инсана гулаг асарса щямян инсана итаят етмиш олур. Яэяр сюз дейян
инсан Аллащ щюкмцнц дейирся, демяли инсан Аллаща итаят етмишдир. Йох яэяр онун дедийи сюзляр шейтанын
щюкмц олса демяли инсан шейтана итаят етмишдир.
Сонракы айя бу мятляби (инсанын шейтана итаят етмямясини ) тякидляндиряряк инсанын щягиги вязифясини
бяйан едир: «Вя Мяня ибадят един, бу доьру йолдур» (дейя сизя ямр етмядимми?)
Аллащ – тяала бир тяряфдян инсана ямр едир ки, шейтана итаят етмясин. Чцнки шейтан инсанла илк
эцндян дцшмян кясилмишдир. Щансы аьыллы инсан юз дцшмяниня итаят едир? Диэяр тяряфдян ися инсанлардан
Онун Юзцня итаят етмяк цчцн пейман алыр вя бу йолун «сиратин–мцстягим», йяни дцз йол олмасыны
чатдырыр. Бу ися (бу йолун дцз йол олмасыны билдирмяк ) инсаны итаят етмяйя дявят едян эюзял етцддцр.
Чцнки инсан чалышыр щямишя дцз йола тяряф эетсин. Юзц олан йолу щямишя дцз йол адландырыр. Мясялян,
гуру, сусуз вя гызмар бир сящрада галмыш вя юзцнц, аилясини вя малыны оьру вя йыртыъылардан гуртармаг
цчцн чалышыр дцз йолу тапсын. Еля бир йол ки, ону тез бир заманда ращатлыгла мянзил башына чатдырсын.
Бу ифадядян истифадя олунур ки, бу дцнйа йашайыш цчцн ябяди дейил. Буна дялил дя будур ки, йолу
(дцз йолу) йолчуйа вя щярякятдя олана эюстярярляр. Демяли, инсанлар бу дцнйада щярякятдядирляр вя
бурадан кечяряк йени бир мянзиля тяряф ирялиляйирляр.
Инди бящс едяъяйимиз айядя инсанын хятярли вя зийанкар дцшмянини онлара танытдырараг буйурур:
«Щягигятян, ичяриниздян чохларыны йолдан чыхартды. Мяэяр аьлыныз кясмирди?»
Мяэяр шейтаныны онун ардынъа эедянлярин башына ня бядбяхтликляр эялдийини эюрмцрсцнцз? Кечмиш
нясиллярин тарихини мцталия едиб онларын аъынаъаглы язаб вя агибятя дцчар олмаларыны билмирсиниз? Онларын
бяла назил олараг виранялийя чеврилчн шящяр вя кяндляри сизин эюзцнцзцн габаьындадыр. Бир аз дцшцнъяси
олан адам цчцн онларын агибятини эюрцб ибрят алмаг кифайят едяр.
Бяс ня цчцн дцшмянчилийини дяфялярля бирузя верян дцшмянинизя етинасызлыг едиб, ишинизи йцнэцл
тутурсунуз? Онунла йеня достлуг едирсиниз? Щятта ону юзцнцзя рящбяр вя габагъыл едирсиниз?
«Ъибилл» Раьиби Исфащанинин «Мцфрядат» китабында дедийиня эюря «дястя» вя «ъамаат» мянасындадыр.
Ъамаатын язямят вя чохлуьуна эюря «ъябял»я (даьа) бянзядилмишдир. «Кясира» (бир чох) сюзцнц
эятирмякдян мягсяд ися шейтан йолуну эедянлярин чохлуьуну билдирмякдир. Бу инсанлар ъямиййят
арсында яксяриййяти тяшкил етмишляр.
Бязи тяфсирчиляр «ъибилл» сюзцнц он мин ядяди вя даща чох мяна етмишляр. Он миндян аз олан ядяд
барядя бу сюзцн ишлянмясини сящв билмишляр. Анъаг башга бир дястя ися бу сюзц дястя вя ъамаат
мянасына тяфсир етмишляр. Истяр дястянин сайы он миндян чох олсун истярся дя аз.
Щяр щалда инсан бу хятярли, щеч кимя рящм етмяйян дцнйанын бцтцн йериндя юз гурбанларыны фялакятя
дцчар едян дцшмяндян юзцнц горумалы вя бир ан олсун беля ондан гафил олмамалыдыр. Неъя ки,
мюминлярин аэащ вя ойаг аьалары олан щязряти Яли (я) юз хцтбяляринин бириндя ъамаата хитаб едяряк
буйурур:
«Ей Аллащын бяндяляри! Аллащын бу дцшмяниндян узаг олун. Мябада сизи юз хястяликляриня (тякяббцр,
гцрур вя …) дцчар едя, юз нидасы иля сизляри щярякятя эятиря. Мябада сизи юз ляшкяриня ъялб едя. Анд
олсун юз ъаныма! О сизляри овламаг цчцн каманына ох гоймуш, эцъц чатдыьы гядяр каманы чякмиш
вя йахын бир йердян сизи щядяфи гярар вермишдир. О, (шейтан) демишдир: - Илащи! Мяни щцзурундан говуб
хар етдийиня эюря мян дя дцнйанын зинятлярини бяндяляринин эюзцндя ъилвяляндириб онлары хар едяъяйям.
(Шейтаны Аллащ йох, юз няфси хар едиб йолдан чыхартмышды).
Щягигятян тяяъъцблцдцр ки, инсан досту (Аллащы) гойуб бу ъцр дцшмяня итаят етсин.
***
38
Тяръцмя:
Бу, сизя вяд олунан Ъящяннимдир! (63) Кафир олдуьунуза эюря бу эцн ора эириб йанын! (64)
Бу эцн (Аллаща анд олсун ки, биз мцшрик, кафир дейилдик – дедикляриня эюря) онларын аьызларыны
мющцрляйирик.
Етдикляри ямялляр (газандыглары эцнащлар) барясиндя онларын ялляри Бизимля данышар, айаглары
ися шящадят веряр.(65)
Яэяр истясяйдик, (дцнйада) эюзлярини бцсбцтцн кор едярдик (онлары защири эюздяндя мящрум
едярдик) вя онлар (адятян етдикляри ) йолда бир-бирини ютмяйя чалышардылар. Амма (беля бир
вязиййятдя йолу ) неъя эюря билярдиляр? (Лакин Биз онлары дцнйада беля бир корлуьа мцбтяла
етмядик. Онлар Аллащын гцдрят яламятлярини эюрцр, бунунла беля юз пис йолларыны тутуб эедирляр.
Беляликля, онлар иман эятирмядиляр ки, эятирмядиляр) (66).
Яэяр истясяйдик, онлары лап йерляриндяъя еля бир кюкя, еля бир шякиля салардыг ки, ня иряли, ня дя
эери эедя билярдиляр. (Кафирляри топал едяр, меймуна, донуза, даша дюндярярдик. Вя йа онлары
евляринин ичиндя щялак едярдик, щеч тяпяня дябилмяздиляр.) (67)
Щяр кяся узун юмцр версяк, ону хилгятъя дяйишиб тярсиня чевирярик (гцввясини алар, эюзцнцн
нуруну апарар, щафизясини зяифлядиб билдиклярини унутдурар,юзцнц дя ушаг кими едярдик). Мяэяр
(кафирляр бцтцн бунлары эюрдцкдян сонра Аллащын щяр шейя гадир олдуьуну) дярк етмязлярми?
(68).
Тяфсир:
Дилин фяалиййятдян дцшцб бядян цзвляринин шащид олаъаьы эцн.
Ютян айялярдя Аллащын эцнащкар вя кафирляри данламасындан сющбят олунду. Инди бящс едяъяйимиз
айялдярдя дя бу данлагдан сющбят ачылаъаг.
Гийамят эцнц кафир вя эцнащкарлар Ъящянням од вя шюлясинин гаршысында дураркян онлара хитаб
олунараг дейиляъяк: «Бу, сизя вяд олунан Ъящяннямдир».
Пейьямбярляр ардыъыл олараг, бири о бирисиндян сонра эяляряк сизи беля эцн, беля оддан, атяшдян
хябярдар етдиляр. Анъаг сиз онларын щамысына ришхянд едиб етинасызлыг эюстярдиниз.
«Кафир олдуьунуза эюря бу эцн ора эириб йанын!»
Сонракы айядя гийамят эцнцндя шащид оланлардан сющбят ачылыр. Бу шащидляр щеч дя кянар вя йад
дейилляр. Яксиня щямин шащидляр инсанын юз бядян цзвляридир. Бу шащидликдян сонра инсан цчцн щеч бир
бящаня галмыр. Айядя дейилир:
«Бу эцн (Аллаща анд олсун ки, биз мцшрик, кафир дейилдик – дедикляриня эюря) онларын аьызларыны
мющцрляйярик. Етдикляри ямялляр (газандыглары эцнащлар) щаггында онларын ялляри Бизимля (диля эялиб) данышар,
айаглары ися шящадят веряр.
Гийамят эцнц артыг бядян цзвляри инсанын сюзцня гулаг асмайыб, юз щесаб-китабыны веряъяк вя
Аллащ тяалайа тяслим олаъаглар. Щягигятляря шящадят веряъякляр. Ня эюзял мящкямядир! Бу мящкямянин
шащидляри инсанын юз бядян цзвляри олаъаг. Бцтцн елядикляри эцнащлары играр едяъякляр.
Ола биляр, бядян цзвляринин шащид олмасы буна эюрядир ки, гийамятдя кафир вя мцшрикляря «сизин
эцнащларынызын ъязасы Ъящяннямдир» дейилдикдя онлар бу мящкямянин дцнйа мящкямяляри кими
олдуьуну зянн едяряк етдикляри эцнащлары инкар етмяк истяйяъякляр. Анъаг бу заман бядян цзвляри
диля эяляряк инсанын ялейщиня чыхыш едяъякляр. Инсаны вящшят бцрцйяъяк тяяъъцб едяъяк вя бцтцн
бящаняляр кясиляъякдир.
Тяфсирчиляр бядян цзвлярини неъя данышаъаьы барядя мцхтялиф тяфсирляр вермишляр. О ъцмлядян:
а) Аллащ гийамят эцнц бцтцн бядян цзвляриня данышыг габилиййяти веряъяк. Онлар диля эяляряк щяр
шейи дцзцня дейяъякляр. Ялбяття бурада тяяъъцблц бир шей йохдур. Чцнки бир тикя ят парчасына (диля
вя йахуд бейиня) данышыг габилиййяти верян Аллащ диэяр язалара да бу габилиййяти веря биляр.
б) Бядян цзвляри щеч бир шейи дярк етмирляр, анъаг Аллащ онлары данышмаьа мяъбур едяъяк. Онлар
да мяъбур галыб дцзцнц дейяъякляр.
в) Бядян цзвляринин юмцр бойу эюрдцкляри ямяллярин щамысы онларын йанында олаъаг вя щеч бир ямял
йаддан чыхмайаъаг.
Щяр шейин ашкар олаъаьы эцндя (гийамятдя) бу ямялляр ялдя, айагда вя диэяр цзвлярдя защир
олаъаг. Бу да бир нюв шащидликдир.
39
Сонунъу тяфсир щяйатымызда ишлянилян бязи ъцмляляря бянзяйир. Мясялян дейилир: «Яйнукя тяшщяду
бисищрик» «Эюзцнцздян йухусузлуг тюкцлцр» вя йа «Ялщийтану тябки яла сащибид-дар» «Евин диварлары
ев сащибинин щалына аьлайыр».
Демяли, гийамят эцнцндя бядян цзвляринин шящадят вермясиндя шякк-шцбщя йохдур. Бядян
цзвляри щамысы бирликдя бир ямяля шящадят веряъякляр, йохса щяр цзв юз эюрдцйц ямяля? Айялярдян
беля баша дцшцлцр ки, щяр цзв юз елядийи ямяля шящадят веряъякдир. Мящз бу сябябдян Гуранын диэяр
айяляриндя гулаг, эюз вя башга цзвлярин шящадят вермясиндян сющбят ачылмышдыр. Мясялян «Фуссилят»
сурясинин 20-ъи айясиндя дейилир:
«Нящайят, онлар Ъящяннямя эялдикдя дя гулаглары, эюзляри вя дяриляри етдикляри ямялляр барясиндя
онларын ялейщиня шящадят веряъякдир».
Вя йа «Нур» сурясинин 24-ъц айясиндя дейилир:
«Гийамят эцнц (онлар дцнйада газандыглары эцнащларыны дандыгда) дилляри, ялляри вя айаглары етдикляри
ямялляр барясиндя онларын ялейщиня шящадят веряъякляр».
Бязи айялярдя ися дейилир: «Онларын аьызларына мющцр вураъаьыг (вя данышмаьа гцдрятляри
олмайаъагдыр)».
Бу айяляр арасындакы фяргин сябяби ола биляр бу олсун ки, яввял инсанын дили мющцрляняъяк. Диэяр
цзвляр диля эялиб шящадят вердикдян сонра дил дя мяъбур олуб щягигяти играр вя етираф едяъяк.
Башга бир ещтимал будур ки, дилин гийамят эцнц данышмасындан мягсяд ади данышыг дейил, диэяр
цзвлярин данышмасы кими бир данышыгдыр.
Бядян цзвляринин шящадят вермяси барядя сонунъу мятляб будур ки, бу цзцвляр кафир вя
эцнащкарларын барясиндя (ялейщиня) шящадят веряъякляр вя бу мясяля мюминляря аид дейил. Имам
Багир (я) бу барядя буйурур:
«Мюминин бядян цзвляри щеч вахт онун ялейщиня шящадят вермяйяъякляр. Бядян цзвляри Аллащын
язабына дцчар оланларын (кафир вя эцнащкарлар) ялейщиня шащид дураъаглар. Мюминин намейи – ямал
онун саь ялиня вериляъяк (юзц дя ону охуйаъаг) Аллащ ися бу барядя буйурур: - Намейи – ямалы саь
ялляриня верилянляр ону охуйар (шад оларлар). Онлара тцк (хурма чяйирдяйинин йарыдыьындакы тел) гядярдя
щагсызлыг едилмяз. (Исра суряси. 71-ъи айя).
Сонракы айядя Аллащ бу язаблардан бир нечясиня ишаря едир. Еля бир язаб ки, ола биляр Аллащ бу
дцнйада да инсаны бу язаблара дцчар вя мцбтяла едя. Аллащ буйурур: «Яэяр истясйдик, (дцнйада)
эюзлярини бцсбцтцн кор едярдик (онлары защири эюздян дя мящрум едярдик) вя онлар (адят етдикляри)
йолда бир-бирини ютмяйя чалышырдылар. Амма (беля бир вязиййятдя йолу неъя эюря билярдиляр? (Лакин биз
онлары дцнйада беля бир корлуьа мцтяла етмядик. Онлар Аллащын гцдрят яламятлярини эюрцр, бунунла беля
юз пис йолларыны тутуб эедирдиляр. Беляликля, онлар иман эятирмядиляр ки, эятирмядиляр)».
Онлар юз евляринин йолдуну тапа билмирдиляр. Щягигят йолуну неъя тапа билярдиляр?
Сонракы айядя ися беля дейилир:
«Яэяр истясяйдик, онлары лап йерляриндяъя еля бир кюкя, еля бир шякиля салардыг ки, ня иряли ня дя эери
эедя билярдиляр.
«Фястябягус – сират» ъцмляси щямишя эетдикляри йолда бир-бирбириндян габаьа эетмяк мянасынадыр.
Ола биляр йолдан азмаг вя ону тапа билмямяк мянасына да олсун. Чцнки лцьят алимляри демишляр:
«фястябягус – сират» ъцмляминин мянасы «ъавязущу вя тярякущу щятта зялулу» йяни « йолдан дюндцляр
вя азьынлашдылар» мянасынадыр.
Цмумиййятля, бу айядя дейилян язабларын щамысы дцнйяви язаблардыр. Аллащ кафирляри горхудараг
юз ямялляриндян чякинмялярини истяйир. Дцздцр О, кафирляри дцнйада бу язаблара дцчар етмяйиб. Сябяби
дя будур ки, ола биляр бялкя онлар гяфлят йухусундан ойаныб щидайят йолуну тапдылар.
Башга бир ещтимал будур ки, бу айя гийамят язабларына ишарядир. Щягигятдя ютян айялярдя дейилян
язаблярын ардыдыр. Аллащ гийамят эцнц онларын эюзлярини тутараг онлары Ъяннятин йолуну эюрмякдян
мящрум едяъяк. Бундан ялавя онрары рущсуз вя ъансыз мцъяссямяляря чевиряъяк. Беля олан щалда
артыг онлар ня иряли, ня дя эерйя щярякят едя биляъякляр.
Анъаг тяфсирчилярдян яксяри биринъи тяфсири гябул етмишляр.
Бу щиссянин сонунъу айясиндя инсанын юмрцнцн ахырындакы ъисми вя ягли зяифлийиня ишаря олунур.
Бунунла да Аллащ истяйир щидайят йолуну сечмядикляриня эюря бящаняляр эятирянляря хябярдарлыг етсин,
щям дя юз сящвлярини юмрцн аз олмасына бящаня едянляря ъаваб версин. Бундан ялавя бу айя мяада
бир дялилдир. Неъя ки, Аллащ гцввятли вя нящянэ бир инсаны зяифлядиб кичик бир ушаг эцнцня салмаьа гцдряти
вар еляъя дя гийамятдя юлц инсанлары дирилтмяйя гцдряти вар. Айядя дейилир:
40
«Щяр кяся узун юмцр версяк, ону хилгятъя дяйишиб тярсиня чевирярик (гцввясини алар, эюзцнцн
нуруну апарар, щафизясини зяифлядиб билдиклярини унутдурар, юзцнц дя ушаг кими едярдик). Мяэяр (кафирляр
бцтцн бунлары эюрдцкдян сонра Аллащ-ын щяршейя гадир олдуьуну) дярк етмязлярми?
«Нуняккисщу» сюзцнцн кюкц «итянкис», лексик мянасы ися бир шейи тярсиня чевирмякдир. Еля чевирмя
ки, баш айаьын йериня, айаг да башын йерииня эялиб чыхар. Бундан мягсяд инсаны ушаглыг дюврцня
гайтармагдыр.
Инсан йаранышынын яввялиндя (ана бятниндщя оларкян) зяиф ьир мяхлугдур. Йаваш-йаваш тякамцля
тяряф гядям эютцрцр. Эцнц-эцндян инкишаф едир. Доьулдугдан сонра да юз тякамцлцня тяряф атдыьы
аддымлара дававм едир. Илащи истедадлары ардыъыл олараг чичяклянирляр. Ъаванлыг дюврцня, сонра ися ъисмин
ян сон дюврцня гядям гойур. Бу мярщялядя ола биляр рущла ъисим бир-бириндян айрыла. Рущ юз щярякятиндя
даща да иряли эедя, ъисим ися йаваш-йаваш эерийя гайыда. Бир мцддятдян сонра ягл дя эерилямяйя
башлайыр. Щярякятляр, дцшцнъяляр щятта бящаняляр дя ушаг щярякяти, ушаг дцшцнъяси вя ушаг эятирян
бящанялярдян олур. Ъисим вя бядян дя ушаг бядяни кими зяифляйир. Анъаг бир фярг вар ки, бу ушаглыг
щярякятляри ушагларда ширин, ъазибяли эюрцнцр вя онларын щяйатынын чичяклянмясиня ишарядир, лакин щямян
щярякятляр гоъалмыш бир инсанда хоша эялмяз вя налайигдир. Ола биляр нифрятя дя сябя ола.
Доьрудан да инсанын габагда еля эцнляри вар ки, о эцнляря дюзцб сябир етмяк чох чятиндир.
Гурани-Мяъид бу мясяляйя «Щяъъ» сурясинин 5-ъи айясиндя тохунараг буйурур:
Истядийимизи ана бятниндя мцяййян бир мцддят (адятян доггуз ай) сахлайар, сора сизя (орадан)
ушаг олараг (доьуруб) чыхардарыг. Сонра йеткинлик чаьына (отуз–гырх йашларына) йетишясиниз дейя (сизи
бюйцдярик). Киминиз (бу щяддя чатмамыш) вяфат едяр, киминиз дя юмрцн еля бир рязил (ян ихтийар) чаьына
чатдырылар ки, вахтиля билдийини (тамамиля унудуб кюрпя ушаг кими) билмяз олар». (Щятта аиля цзвлярини беля
таныйа билмязляр).
Мящз бу сябядян бязи рявайятлярдя 70 йашлы инсанлар «ясируллащи фил-ярз», йяни Аллащын йердяки
ясирляри адландырылмышдыр.
«Яфяла йягилун» ъцмляси ися чох диггятли бир хябярдарлыгдыр. Бу ъцмля хябярдарлыг едяряк билдирир ки,
ей инсанлар! Сизин бу гцдрят вя баъарыьыныз сизин юзцнцзцн олсайды ону чятинликля сиздян алардыг. Инди
ки, Биз асанлыгла бу гцдряти сизин ялиниздян алырыг демяли демяли бу гцдрят сизин юзцнцзцн дейил. Аллащ
тяряфиндян бир яманят олараг сизляря верилмшдир вя истянилян заманда да тящвил алынаъагдыр. Буну да
билмялисиниз ки, сизин башынызын цзяринядя щяр шейя гадир оланьир «ял» вардыр.
Ня гядяр ки, бу мярщяляйя чатмамысыныз юзцнцзц дцзялдин. Эцлцстанынызын эцлляри солмамыш, бу
эцллярдян баъардыьыныз гядяр йыьын. Ахирят дцнйасынын узун йолу цчцн юзцнцзя азугя йыьын. Гоъалдыгдан
сонра ялиниздян щеч бир шей эялмяйяъякдир.
Ислам пейьямбяри щязряти Мущаммяд(с. я. в. в.) щязрят Ябузяря беля бир тювсийя едир:
«Беш шейин беш шейдян габаг гядрини бил. Ъаванлыьынын гоъалмамышдан, саьламлыьынын
хястялянмямишдян, ещтийаъсызлыьынын мющтаъ олмамышдан, хятиръамлыьынын эирифтарчылыгдан вя саьлыьынын
юлмямишдян габаг гядрини бил».
Шаир бу мязмунда беля бир шер дейир: Бир ъаван гоъайа беля деди:
Гоъалыьынла эцзяранын неъядир?
Деди бу чох эизли бир сиррдир
Буну гоъалмамышдан габаг баша дцшмязсян
Сян юз гцдрятиндян кимя дейирсян
Мяним гцдрятсизлик дюврцмдян ня сорушурсан?
Мян ялимдян мцфтя вердийим бащалы сярвяти
Сян чалыш мцфтя ялиндян вермя.
***
Тяръцмя:
Биз она (Мущаммяд (с. я. я. в.)) шер юйрятмядик вя бу она щеч йарашмаз да (лазым да
дейилдир). Она вящй оунан анъаг юйцд-нясищят вя (щагла батили айырд едян) ачыг-ашкар Гурандыр
ки, (69).
Онунла аьыл вя бясирят сащиблрини горхутсун вя дейилян сюз (язялдян буйурдуьумуз язаб
щюкмц) кафирляр барясиндя эерчяк олсун (70).
41
Тяфсир:
О, (Мущаммяд (с)) шаир дейил, дири вя аьыл сащиблярини горхудуб чякиндиряндир.
Дедийимиз кими бу сурядя цсулиддин, тювщид, нцбцввят вя мяаддан эениш бящсляр олмуш мцхтялиф
йерлярдя бу мясялянин бириндян о бирисиня кечилмишдир.
Ютян айялярдя сющбят тювщид вя мяаддан эетмишдир. Индики ики айядя ися нцбцввят барядя сющбят
ачылыр. Бу айялярдя Пейьямбяр я дейилян бющтанларын ян мяшщуруна ишаря едилмиш вя дярщал ъававб
сюйлянилмишдир. О бющтан пейьямбярин дедийи айялярин шеря бянзядилмясидир. Мцшрикляр пейьямбяри
шаир адландырмыш вя Аллащ тяряфиндян эялян айяляря ися шер ады вермишляр.
Айя буйурур:
«Биз она шер юйрятмядик вя бу она щеч йарашмаз да»
Мцшрикляр ня цчцн пейьямбяри шаир адландырмышлар? Бир щалда ки, пейьямбяр щеч бир вахт шер
демямишдир. Бунун сябяби будур ки, Гуран бцтцн гялбляря нцфуз тапмыш вя щамысыны юзцня ъязб
етмишди. Онда олан эюзяллик, инъялик, интонасийа, фясащят вя бялаьят инкар олунасы дейил. Щятта мцшриклярипн
юзцдя бу эюзялликляря еля вурьун олмушдулар ки, бязи эеъяляр эизлинъясия пейьямбярин евинин архасына
эялиб онун Гуран охумасына гулаг асырдылар.
Бир чох шяхсиййятляр олмушдур ки, «Гуран»ын бир нечя айясини ешитмякля онун вурьуну олмуш вя
щямин мяълисдя иман эятирмишдир.
Беля бир фцрсятдя ъамаатын бу асиманы вящйдян хябярсизлийи нятиъясиндя шер вя шаирлик сюз-сющбяти
арайа эирди. Бунун юзц дя «Гуран»ын язямятиня ачыг бир етираф иди.
Бяс ня цчцн шаир олмаг вя онун дедиклярини шер адландырмаг пейьямбяря лайиг дейил вя бу онун
мягамыны ашаьы салар? Бунун сябяби будур ки, «вящй» иля «шер»ин йолу бир-бириндян фярглянир. Мясялян:
1.Шер хяйал васитясиля дейилян бир шейдир. Шаирин ян чох архаландыьы хяйалдыр. Анъаг вящй Шер
хяйал васитясиля дейилян бир шердир. Шаирин ян чох щягигятдир вя Аллащ тяряфиндян эюндярилир;
2.Шер инсанын мцхтялиф щаллары ясасында гайнайыр вя ъуша эялирвя щяр бир заман дяйишя биляр. Лакин
вящй Аллащ тяряфиндян эюндярилмиш вя щеч бир заман дяйишилмир;
3.Шердя чох вахт гейри щягигят вя мцбалиьядян (шиширтмя) истифадя олунур. Щятта дейилмишдир:
«Ящсянуш-шери якзябущу « йяни шерлярин ян эюзяли ян чох йалан дейиляниди, анъаг вящийдя йалныз
дцзэцн вя доьру сюзляр дейилир;
4.Шаир сюзлярини ардыъы л эятирмяк, гафийясини дцзцб-гошмаг цчцн мяъбур олур ки, охшар вя ейни
вязнли сюзлярдян истифадя етсин. Бунун нятиъясиндя дя бир чох щягигятляр тапдаланыр. Анъаг Гуранда
щеч бир щягигят тапдаланмамыш вя щамысы олдуьу кими бяйан едилмишдир.
5.Тяфсирчилярдян биринин дедийиня ясасян «шер» йердян сямайа парваз едян бир топлудур. «Вящй»
ися эюйдян йеря назил олан бир програм вя топлудур.
Беляликля дя вящй иля шер тамамиля бир-бириндян фярглянирляр.
Анъаг буну дейяк ки, мцсялман шаирляря мцнасибят башга ъцрдцр. Чцнки онлар шер иля мцгяддяс
бир щядяфя доьру ирялиляйир вя йалан вя диэяр бяйянилмяз шейлярдян истифадя етмирляр. Лакин шаирлярин
яксяриййяти йухарыда дедийимиз бяндяляря аиддирляр. Мящз бу сябябдян Аллащ-тяала «Шцяра» сурясинин
224-ъц айясиндя буйурур:
«Шаирляря (Пейьямбяря щяъв едян мцшрик вя кафир шаирляря) эялдикдя ися, онлара йалныз азьынлар
уйар».
Даща сонра ися щямин айянин ардынъа буна мяналы вя аьлабатан бир сябяб эятиряряк буйурур:
«Мяэяр эюрмцрсянми ки, онлар щяр бир вадидя сярэярдан эязиб долашырлар? (Щяр тяряфя мейл едир,
мцхтялиф мювзуларда истядиклярни йазыб бирини йаландан мядщ, диэярини ися ябяс йеря щяъв едирляр) Вя
онларын етмядикляри шейляри дейирляр. (Онларын дедикляринин яксяриййяти йаландыр) (Шцяра-225-226).
Анъаг щямин сурянин сонунъу айясиндя мюмин вя мцгяддяс щядяф уьрунда шер йазан шаирляр
истисна олунараг йаланчы шаирлярдян фяргляндирилирляр.
Пейьямбяр (с) шаир дейилдир. Айядя дейилян «Биз она шер юйрятмядик» ъцмлясинин мянасы будур
ки, о шердян кянар вя узагдыр. Чцнки она тялим едилян шейлярин щамысы Аллащ тяряфиндяндир.
Тарих вя рявайятлярдя дейилмишдир ки, Пейьямбяр (с) юз дедикляриня аид бир шейдян истифадя етмяк
истядикдя шер олдуьу кими йох, ону чевириб яксиня дейяр вя сюзлярин йерини дяйишярди.
Мясялян, бир эцн Пейьямбяр юз сюзлярини гцввятляндирмяк цчцн яряблярин мяшщур вя танынмыш
шаирляриндян биринин «сятубди лякял яййаму ма кунтя ъащилян, вя йятикя бил яхбари мян лям тцзяввид»
шерини сюзлярин йерини дяйишяряк беля охуду : «Сятубди лякял яййаму ма кунтя ъащилян йятикя мян лям
тцзяввид бил яхбари»
42
«Она вящй олунан анъаг юйцд-нясищят вя (щагла батили айырд едян ) ачыг-ашкар Гурандыр».
«(«Гуран»ы эюндярмякдян щядяф будур) ки, онунла аьыл вя бясирят сащиблярини горхутсун вя дейилян
сюз (язялдян буйурдуьумуз язаб щюкмц) кафирляр барясиндя эерчяк олсун.
Щягигятян дя бу айяляр «зикр» (хябярдарлыг)дыр. Бу айяляр Гуран айяляридир. Инсаны ойадыр, щягигяти
вя щаггы олдуьу кими бяйан едир. Еля бу сябябя эюря инсаны гяфлят йухусундан ойадыр.
Бу айядя Гуран иманы «щяйат» вя мюминляри «дириляр вя бясирят сащибляри», бунун мцгабилиндя ися
кафирляри «юлцляр» адландырмышдыр. Бир тяряфдян «щяйй» (дири) вядиэяр тяряфдя «кафирлярин» (кафирляр) сюзляри
гярар тутмушлар. Бу мяняви щяйат вя юлцмдцр. Мяняви щяйатт вя юлцм защири щяйат вя юлцмдян гатгат йухарыдыр. Яэяр щяйатын мянасы «няфяс алмаг», «йемяк», «йол эетмяк», вя с.-дирся бу бцтцн
щейванларда да вар. (Демяли, бу щягиги щяйат дейил) Бу инсани щяйат дейил. Инсани щяйат одур ки, инсанын
аьлы, дцшцнъяси ирялилясин, рущун мцсбят ъящятляри артсын, тягвалы, эцзяштя эедян, фядакар, яхлаглы вя
фязилят сащиби олсун вя няфсинин гулу олмасын. Гуран инсана бу щяйаты юйрядяряк ону тярбийяляндирир.
Цмумиййятля инсанлар Гуранын дявяти гаршысында ики дястяйя бюлцнцрляр. Биринъи дястя дири вя ойаг
олан инсанлардыр. Бу дястя «Гуран»ын дявятини гябул етмиш вя онун чякиндириб горхутдуьу шейлярдян
кянар эязирляр. Икинъи дястя ися гялбляри юлмцш кафирлярдир. Бу дястя «Гуран»ын дявяти гаршысында щеч
вахт мцсбят ъаваб вермямишляр. Бу айя онлара щцъъяти тамам едир вя язаб вядясинин онларын барясиндя
олмасыны эерчякляндирир.
Инъялик.
Гялблярин «щяйат вя юлцмц»
Инсан бир нечя ъцр щяйат вя юлцмя маликдир.
Бирирнъи «нябати» щяйат вя юлцмдцр. Бу мяртябядя инсан бюйцйцр, гидаланыр вя нясил артымы олур вя
биткилярля бярабярдир.
Икинъи «щейвани» щяйат вя юлцмдцр.
Буна аид «щисс етмяк» вя «щярякят етмяк» вя саирлярини мисал эюстярмяколар. Бу мяртябядя дя
инсан диэяр щейванларла мисалдыр.
Анъаг щяйат вя юлцмцн цчцнъц нювц инсанлара мяхсусдур вя ону битки вя щейванлардан айырыр.
О щяйат « инсани вя рущани» щяйатдыр. Бу щяйат ислами рявайятляря эюря «щяйатул-гулуб» (гялблярин
щяйаты) адландырылмышдыр. Гялбдян мягсяд ися «рущ вя ягл»дир.
Щязряти Яли (я) хцтбя вя гыса сюзляриндя бу мясяляйя чохлу ишаряляр етмишдир. «Гуран»а аид олан
хцтбялярин бириндя дейилир: «Гурана йахшы диггят един. О, гялблярин бащарыдыр».(Нящъцл-Бялаья. 110-ъу
хцтбя)
Башга бир йердя щикмят вя елм барядя дейилир: «Щикмят юлц гялблярин щяйатыдыр».
Бязи сюзлярдя гялбин хястялийини бядян хястялийинин мцгабилиндя гярар веряряк буйурур: «Гялбин
хястялийи бядян хястялийиндян дя писдир».
Башга бир йердя ися буйурур:
«Щяр кясин вяря, тягвасы аз олса онун гялби юляр».
Гуран да инсанлар цчцн защири эюрмя, ешитмя, дярк етмя гцввяляриндян башга хцсуси эюрмя,
ешитмя вя дярк етмя гцввяляри дярк етмишдир. Неъя ки, кафирляр барядя буйурур:
«Онлар кар, лал вя кордурлар (щаггы ешитмяз, данышмаз вя эюрмязляр). Буна эюря дя (юз пис
адятляриндян, йарамаз ямялляриндян эери дюнмяз вя щаггы) дярк етмязляр». (Бягяря суряси. 117-ъи
айя).
Йеня дя Бягяря сурясиндя мцнафигляри (ики цзлц шяхсляри) гялби хястя адландырмыш вя Аллащ-ын онларын
хястяликляриня ялавя етмясини бяйан етмишдир:
«Онларын цряйиндя нифаг (мцнафиглик) вя щясяд мярязи (хястялийи) вар. Аллащ онларын мярязини даща
да артырыр». (Бягяря-10).
Башга бир айядя цряйиндя Аллащ горхусу олмайанлары дашцряк адландырараг, онларын гялбляринин
гямбяр дашындан (чай дашы) да бярк олмасыны билдирир:
«Бундан сонра гялблярининз йеня сяртляшяряк даш кими, бяля даща да гаты олду». (Бягяря-74).
Диэяр бир айядя ися кафирлярдян бир дястясини (цряйи пак олмайанлар» адландырараг буйурур:
«Онлар еля кяслярдир ки, Аллащ онларын цряклярини тямизлямяк истямямишдир». (Маидя-41)
Бунларын щамысынын мцгабилиндя ися «Янам» сурясинин 36-ъы айясиндя буйурур:
43
«(Сянин дявятини) анъаг ъани -дилдян ешидянляр гябул едяр. Юлцляри дя Аллащ дирилдяр. Сонра онлар
Аллащ-ын щцзуруна гайтарылар».
Бу вя бу кими айялярдян мялум олур ки, Гуран «инсани вя рущани щяйат»ы ясас щяйат щесаб едир.
Чцнки инсанын бцтцн дяйяр вя гиймяти бу щяйатда эизлянмишдир.
Йашайыш, шцур, эюрмяк, ешитмяквя диэяр гцввялярин щамысы щягигятдя бу щяйатда (инсани вя рущани
щяйатда) ъям олмушлар. Бахмайараг ки бязи тяфсирчиляр бунларын щамысыны мяъази мянайа ишаря билмишляр.
Анъаг бу дястя Гуранын рущу иля ашна олмамыш вя онун ибарялярини йахшы баша дцшмямишдир. Щягигят
ися одур ки, Гуран дейир. Щейвани йашайыш (щяйат) вя юлцм ися сцнидир.
Рущани щяйатын юлцм вя щяйат сябябляри чохдур. О ъцмлядян «нифаг», «тякяббцр», «щирслянмяк»,
«гцрур», «ъящл» вя диэяр бюйцк эцнащлар гялби юлдцрцр. Имамлардан бизя эялиб чатан дуаларда да бу
мясяляйя ишаря олунмушдур:
«Мяним бюйцк сящвим гялбими юлдцрмцшдцр».
Бизим бящс етдийимиз айяляр дя бу щягигяти тякидляндирир. Дцнйада даима йейиб-ичмякля эцзяран
кечирян, щеч бир мязлцма кюмяк етмяйян, инсанлары щагга дявят едянляря мцсбят ъаваб вермяйян,
залымларын зцлмцндян наращат олмайан, Мязлцмларын щалына щейфислянмяйян, тякъя юзлярини фикирляшян
вя башгаларындан щятта юз мянлийиндян (рущи мянлик вя шяхсийят) хябярсиз олан инсанлар саьмы щесаб
олурлар? (Ясла беля дейил. Онлар рущян юлмцш, ъисмян саь олан инсанлардыр).
Тякъя йемяк йемякля, палтар эейиб даьытмагла, йатыб вя дурмагла кечян щяйат йашамагдырмы?
(Ялбяттяки хейир).
Яэяр йашамаг бунлардырса бяс онда инсанла щейванлар арасында ня фярг вар?
Демяли, эяряк гябул едяк ки, бу щяйатдан (щейвани щяйатдан) ялавядя бир щяйат вардыр (рущани
щяйат). Гуран да щямин щяйат барядя сющбят едир.
Тяъъцблц будур ки, Гуран юлцб эетмиш анъаг юлцмляриндя инсани щяйат рущу оланлары дири, дцнйада
дири олан анъаг щейвани щяйатларында рущани щяйатдан щеч бирясяр- яламят олмайанлары юлц щесаб едир.
***
Тяръцмя:
Мяэяр «Мяккя мцшрикляри» Бизим Юз ялляримизля, Юз гцдрятимизля онлар цчцн даварлар
(щейванлар) йаратдыьымызы вя юзлярини дя онлара сащиб олдугларыны эюрмцрлярми?(71).
Бу даварлары онларын ихтийарына вердик. Онлардан миндикляри дя вар, ятини йедикляри дя (72).
Онларын о щейванларда (башга-башга) мянфяятляри вя ичяъяк сцдляри дя вар. Щяля дя шцкцр
етмязлярми? (73).
(Мцшрикляр), бялкя, юзляриня бир йардым олуна дейя, Аллащ-дан башга танрылар (бцтляр) гябул
етдиляр (74).
О бцтляр онлара щеч бир кюмяк едя билмязляр. Онлар юзляри ися бцтляр цчцн (онлары
башгаларындан горуйан) щазыр ясэярлярдир (75).
«Йа Мущаммяд!» Онларын (сян пейьямбяр дейилсян, шаирсян) сюзц сяни кядярляндирмясин.
Биз онларын эизли сахладыглары вя ашикар етдикляри шейи билирик(76).
Тяфсир:
Щейванларын инсанлара олан файдасы.
Гуран бу айялярдя бир даща тювщид вя ширк мясяляляриня ишаря едир. Бу айялярдя инсанын щяйатында
олан Аллащ-ын гцдрят вя язямят нишаняляриндян биргисмини, инсанларын ещтийаъларынын Аллащ тяряфиндян
юдянилмясини вя бцтлярин зяиф вя гцдрятсиз олмасыны бяйан едяряк, ашикар бир мцгайисядя тювщид хяттинин
щагг олмасыны вя бцтпярястлик хяттинин батил олмасы мялум олур.
Яввял буйурур:
«Мяэяр (Мяккя мцшрикляри) Бизим Юз ялляримизля, Юз гцдрятимизля онлар цчцн даварлар (щейванлар)
йаратдыьымызы вя юз ялляринин дя онлара сащиб олдугларыны эюрмцрлярми?
Бу щейванлардан йахшы истифадя етмякляри цчцн «даварлары онларын ихтийарына вердик. Онлардан
миндикляридя вар, ятини йедикляри дя».
Бунлардан ялавя «онларын о щейванларда (башга-башга) мянфяятляри вя ичяъяк сцдляридя вар.
Щяля дя шцкцр етмязлярми?»
(Яэяр шцкцр етсяляр немят сащибини таныйарлар).
44
Ашаьыдакы мятлябляря диггят един:
1)Аллащ бу гядяр немятлярин ичиндян щейванлары мисал эятирир. Чцнки щейванлар инсанын эцндялик
щяйатында бюйцк рол ойнайыр. Онларын ролу о гядяр бюйцкдцр ки, яэяр щейванлар мящв олуб эетсяляр
инсан щяйаты бюйцк чятинликля цзляшяр. Инсан щяйатында эцндялик рол ойнамаларына эюря йаддан чыхмыш
вя диггят олунмурлар.
2)«Ямилят яйдина» (юз ялимизля йаратдыьымыз ъцмляси Аллащын билаваситя гцдрятиня ишарядир. Чцнки,
инсанын иш эюрдцйц ян ясас бядян цзвц олан яллярдир. Мящз бу сябябдян «йяд» (ял) сюзц гцдрятя
ишарядир. Мясялян, бир няфяр дейир: «Филан йер мяним ялимдядир» Йяни орайа гцдрят вя имканым чатыр.
Гуран бу барядя буйурур:
«Аллащын (гцдрят) яли онларын ялляринин цстцндядир». (Фятщ-10)
Айядя «йяд» (ял) сюзцнц ъям шякилдя (яйдий-ялляр) эятирмякдян мягсяд Аллащын мцхтялиф гцдрятини
бяйан етмякдир.
3) «Фятщун ляща маликун» ъцмляси бу щейванларын Аллащын Юз гцдряти сайясиндя хягл олуб инсанларын
ихтийарында гойулдуьуну билдирир. Бу ися Аллащын сон дяряъя лцтфц сайясиндя щяйата кечмиш бир ишидир.
Бу иш буна бянзяйир ки, биз бир баьы щазырлайыб бир няфяря верярякона дейяк: «Биз бу баьы щазырламышыг,
бящрясини сян эютцр». Бу да мящяббят вя эцзяштин яламятидир.
4) «Вя зяллялнаща лящум» ъцмляси буна ишарядир ки, Биз бу щейванлары инсанлар цчцн рам едярик.
Бу гцдрятли щейванлар бязи вахтларда Аллащын изни иля ъуша эяляряк щирслянирляр. Бу заман онлар еля
хятярли олурлар ки, он няфяр инсан да онларын габаьында аъиз олурлар. Анъаг диэяр вахтларда еля сакит вя
рам оурлар ки, бир дястя дявянин ипини кичик бир ушаьын ялиня веряряк истянилян йеря апармаг олар.
Чох тяяъъцблцдцр. Инсан бир милчяк йарада билир, ня дя бир милчяйи юзцня рам едя билир. Анъаг
Гадир Аллащ милйонларла щейваны хялг едиб инсанлар цчцн рам етмишдир вя онлар щямишя инсаныны
хидмятиндядир.
5.«Фя минща рякубущум вя минща йякулун» ъцмляси билдирир ки, инсанлар щейванларын бир гисмини
минир, диэяр гисминдян ися гида кими истифадя едир.
Бахмайараг ки, шяриятя ясасян ади щейванларын яксяри йейилмялидир, анъаг щяйатда онларын чох аз
щиссяси йейилир. Мясялян, улаг яти анъаг мяъбуриййят заманыдан башга вахтда йейилмир (анъаг шяриятдя
ися улаг яти щалал (мякрущ) щесаб олунур).
6) «Лящум фийща мянафиу» ъцмлясищейванлардан яля эялян диэяр мянфяятляря ишарядир. О ъцмлядян,
онларын йунундан мцхтялиф либас, халча, чадыр вя онларын дяриляриндян либаслар, айаггабылар, папаглар вя
диэяр шейляр щазырланыр. Бу эцнкц зяманядя дя завод вя фабриклярин тясис олунмасына бахмайараг
йеня дя инсанлар истяр йейинти вя эейим сащясиндя, истярся дя миник ъящятдян щейванлардан чохлу
истифадяляр едирляр. Щятта хястяликляря гаршы истифадя олунан систем, мазлар вя кемляр дя щейванларын
ганларындан щазырланмыш маддялярдян дцзялир. Щейванларын пейинляриндян дя истифадя олунур. Онларын
васитяси иля торпаглар дири вя аьаълар барлы олурлар.
7)«Мяшариб» сюзц ися мцхтялиф щейванлардан саьылан сюзя ишарядир. Йейинти мящсулатынын бир чоху
бу сцд вя онун мящсулатындан щазырланыр. Щятта индики зяманядя юлкялярин идхал вя ихраъынын бир щиссясини
сцд вя онун мящсулаты тяшкил едир. Сцд инсанлар цчцн камил бир йемякдир (гидадыр). Чейнялмиш яляфляр
вя чиркин ган арасындан чыхан бу пак вя тямиз сцд ону ичянляр цчцн ляззятли, зяифляр цчцн бир гцввядир.
8) «Яфяла йяшкурун» ъцмляси мянфи сорьу шякилиндя эялмиш вя буна ишарядир ки, инсанлар сонсуз
немятлярин мцгабилиндя (бу немятлярин бипн гисми йухарыдакы айялярдя эялмишдир) шцкцр етмяляридирляр.
Билдийимиз кими «немят веряня шцкр етмяк» (яглин щюкмцня ясасян) ваъибдир. Шцкр етмяк дя «Аллащы
танымаьын» ясасларындан биридир. Чцнки немят веряни танымадан она шцкр етмяк гейри агиланядир.
Бундан ялавя бу немятляря диггят етмяк сябяб олур ки, инсан ширк хяттинин батил олмасыны вя бцтлярин
бу немятлярдя щеч бир ролу олмамасыны баша дцшсцн.
Сонракы айя ися мцшриклярин щалыны шярщ едяряк буйурур:
«(Мцшрикляр) бялкя, юзляриня бир йардым оуна дейя, Аллащдан башга танрылар (бцтляр) гябул етдиляр».
Эюр неъя хам вя батил фикирдир. Зяиф вя гцдрятсиз мяхлугаты (бцтляри) йери-эюйц йарадан Аллащла бир
сявиййядя гярар вермяк, чятинликляр заманы онларын дярэащындан кюмяк истямяк неъядя хам вя батил
фикирдир. Онларын башгаларыны йох, щятта юзлярини дя горумаьа гцдрятляри йохдур.
«Мярйям» сурясинин 81-ъи айясиндя мцшриклярин бцтляря ситайиш етмяляринин сябяби бцтлярин мцшрикляря
иззят баьышламасы гед олунмушдур:
45
«Мцшрикляр (гийамят эцнц) онлар цчцн шяфаят вя иззят дилясинляр (йахуд Аллащын язабыны онлардан
дяф етсинляр) дейя Аллащдан башга танрылар гябул етдиляр.
Бязи вахтлар бцтляри онлар цчцн Аллащ дярэащында шяфаятчи адландырараг дейирдиляр:
«Онлар Аллащы гойуб юзляриня ня бир хейир, ня дя бир зяряр веря билян бцтляря ибадят едир вя «Бунлар
Аллащ йанында биздян ютрц шяфаят едянлярдир!»- дейирляр» (Йунус – 10).
Гуранын дедийиня эюря ися бу хяйал вя дцшцнъяляр пуч вя бошдурлар. Неъя ки, «Яраф» сурясинин
192-ъи айясиндя дейилир:
«Бу бцтляр ня онлара (мцшрикляря), ня дя юзляриня бир кюмяк едя биляр».
Еля бу ифадя сонракы айядя эялмишдир:
«О бцтляр онлара щеч бир кюмяк едя билмязляр. Онлар (мцшрикляр) юзляри ися бцтляр цчцн (онлары
башгаларындан горуйан ) щазыр ясэярлярдир».
Мцшрикляр гийамят эцнц гошун шякилиндя олараг бцтлярин ардынъа ъярэяйя дурараг щамы бир няфяр
кими Аллащын мящкямясиндя щазыр олаъаг вя сонра щамы Ъящяннямя эюндяриляъякляр. Беля бир
вязиййятдя бцтлярин ялиндян щеч ня асылы олмайаъаг (Ня юз абидляриня ниъат веря билярляр ня дя юзляриня).
Неъя дя аъынаъаглы бир эцн олаъаг щяминки эцн!
Гуранда эялмиш бцтцн «мущзярун»ъцмляляринин мянасы инсанын мейли олмадан тящгирамиз сурятдя
бир йердя щазыр олунмасыдыр.
Бу тяфсиря ясасян «вя щум лящум ъундун мущзярун» ъцмлясиндяки биринъи «щум» (онлар) ъям
шяхс явязлийи мцшрикляря, икинъи «щум» ъям шяхс явязлийи ися бцтляря гайыдыр. Анъаг бязи тяфсирчиляр
бунун яксини демишляр. Йяни биринъи «щум» бцтляря, икинъи «щум» ися мцшриклярин юзцня гайыдыр
Биринъи тяфсиря ясасян айянин тяръцмяси «мцшрикляр юзляри бцтляр цчцн щазыр ясэярлярдир» олаъаг.
Анъаг икинъи тяфсиря ясасян мяна «бцтляр мцшрикляр цчцн щазыр (гошун) ясэярлярдирляр» олаъаг. Бцтлярин
мцшрикляр цчцн (юз абидяляри цчцн) гошун олмасына бахмайараг ялляриндян щеч бир иш эялмяйяъяк.
Биринъи тяфсир айя иля даща уйьун эялир.
Бу айядя дейилян бцтлярдян мягсяд ъанлы вя шцурлу (ъинляр вя шейтанлардыр) бцт вя мябудлардыр.
Диъяр ещтимал ися будур ки, гийамят эцнц Аллащ тахта, даш вя диэяр яшйалардан дцзялмиш ъансыз бцтляря
дя аьыл веряъяк. Онлар юз абидяляриня тяня едиб юз мябудлугларындан имтина едяъякляр. Онлар юз
мябудлары иля бирликдя Ъящяннямя дахил олаъаглар. Неъя ки, буну «Янбийа» сурясинин 98-ъи айясиндя
Аллащ-да буйурур:
«(Ей Мяккя мцшрикляри!)» Сиз вя Аллащдан гейри ибадят етдийиниз бцтляр ися Ъящянням йанаъаьысыныз
(одусунуз). Сиз Ъящяннямя дахил олаъагсыныз!»
Нящайят, мцшрикляри данлайаг, тяня едяряк онларын Ъящяннямя дахил олаъаьыны бяйан етдикдян
сонра Аллащ пейьямбяря тясялли вя тохтаглаг веряряк, Пейьямбяр ин рущиййясини мющкямляндир вя
она нисбят верилян бющтан вя ифтиралардан наращат олмамасыны истяйяряк буйурур:
«(Йа Мущаммяд (с)!) Онларын (сян пейьямбяр дейилсян, шаирсян) сбзц сяни кядярляндирмясин.
Биз онларын эизли сахладыглары вя ашкар етдикляри шейи билирик».
Онларын щеч бир шейи Бизя эизлин дейил. Ня црякляриндяки ниййятляри, ня эизли суи гясдляри, ня дя ашкар
ямялляри Бизя эизлин дейил вя щамысыны билирик. Лакин онларын щесабыны гийамят сахламышыг. Сяни ися бу
дцнйада да онларын шярриндян горуйаъаьыг.
Бу сюзлярля (Аллащ-ын тясяллиси иля) тякъя пейьямбяр йох, бцтцн мюминляр тяскинлик тапыр. Чцнки
дцнйада ня варса щамысы онун щцзурундадыр. Дцшмянлярин щеч бир щийляси Онун цчцн эизлин дейил. О,
Юз достларыны чятин вахтларда дарда гоймур вя щямишя онлара арха вя дайагдыр.
Инъялик:
Тювщид хятти Аллаща пярястиш едянляр цчцн онларын щяйатында хцсуси бир йол иъад едир. Бу йол онлары
ширк хяттиндян, бцтляря вя зяиф олан инсанлара пянащ апармагдан узаглашдырыр.
Даща айдын десяк: Бу эцнкц дцнйамызда дцнйа ики бюйцк гцдрятин, Шярг вя Гярб гцдрятинин
щакимлийи сайясиндя кичик вя зяиф дювлятляр юзцнц горумаг цчцн ики гцдрятдян бириня пянащ эятирмяли
олурлар. Беляликля дя бу ики гцдятдян биринин щимайяси алтында эцзяран кечирирляр. Анъаг тяърцбяляр нишаня
верир ки, чятинликлярля, бющтанларла цз-цзя эялдикдя защирдя бюйцк эюрцнян бу гцдрятляр ня юз
чятинликляринин дцйцнцнц ача билирляр ня дя онлара архаланан зяиф дювлятляря кюмяк едя билирляр. Гуран
ися буну чох эюзял бир ифадя иля бяйан едир:
46
«Бу бцтляр (гцдрятли дювлятляр) ня онлара (мцшрикляря, зяиф дювлятляря) ня дя юзляриня бир кюмяк едя
биляр» (Яраф-192).
Бу бцтцн мцсялманлар вя тювщид йолуну эедянляря бир хябярдарлыгдыр. Аллащ мюминляря тювсийя
едир ки, бу бцтлярдян узаг дцшцб Аллащ-ын лцтф мярщямятиня пянащ эятирсинляр. Юзляриня, имана вя
ислами мянявиййатлара архалансынлар. Чятин вахтларда бу бцтляря вя шейтанлара цз эятирмясинляр. Цз
эятирянляри дя бу йолдан чякиндириб ислам ъямиййятини пак етсинляр. Буну билсинляр ки, бу шейтанлардан
онлара чох зярбяляр дяймишдир. Яэяр онлар Аллащ-а, Гурана пянащ эятирсяйдиляр щеч вахт бу зярбяляря
мяруз галмайаъагдылар. Иншааллащ, бир эцн эяляр щамылыгла Гуранын тялиматы ясасында фикирляримизи
дцзялдяр, юзцмцзя архаланар вя Аллащын лцтф вя мярщямяти сайясиндя башы уъа, азад вя мцстягил
йашайарыг (Иншааллащ).
***
Тяръцмя:
Мяэяр инсан (Ас ибни Ваил, йахуд Цбяйй ибни Хяляф вя йа Цмяййя ибни Хяляф) ону нцтфядян
йаратдыьымызы эюрмядими ки, бирдян-биря (Ряббиня) ачыг бир дцшмян кясиляряк(77).
Юз йарадылышыны унудуб: «Чцрцмцш сцмцкляри ким дирилдя биляр?!» - дейя, щяля Бизя бир мясял
дя чякди (78).
(Йа Пейьямбяр!) Де ки, «Онлары илк дяфя йохдан йарадан дирилдяъякдир. О,щяр бир мяхлугу
(йарадылышындан яввял дя сонра да ) чох эюзял таныйандыр (79).
Айянин назил олмасынын сябяби.
Тяфсирлярин чохунда йазылмышдыр ки, Мцшриклярдян олан «Цбяйй ибни Хяляф» йахуд «Цмяййя
ибни Хяляф « вя йа «Ас ибни Ваил» адлы бир киши бир парча кющнялиб чцрцмцш сцмцйц тапыб деди: Бунунла эедиб Мущяммядля бящс едиб онун ялейщиня сющбят едяъяйям. Онун мяад барясиндя
дедиклярини батил едяъяйям. Сцмцйц эютцряряк пейьямьбярин йанына эялди (бязиляринин дедийиня
ясасян пейьямбярин гаршысында сцмцйцн бир парчасыны ун кими овуб йеря тюкдц). Цзцнц
пейьямбяря тутараг деди: «Бу чцрцмцш сцмцкляри ким йенидян дирилдяъяк? (Вя щансы ягл буну
гябул едяр?)»
Бу заман йухарыдакы цч айя вя ондан сонра дейиляъяк сон дюрд айяляр назил олду. О кишийя
вя онунла щям фикир оланлара мянтиги вя ягли бир ъаваб верир.
Тяфсир:
Инсан йаранышынын юзц мяада гяти бир дялилдир.
Дедийимиз кими Гуранын гялби олан сурядя мяада, тювщидя, нцбцввятя даир сющбятляр олунмушдур.
Бу суря «Гурани-Мяъид» вя нцбцввятдян башлайыб мяад барясиндяки айялярля хятм олур.
Яввял инсана илк йаранышы барядя фикирляшмяйя тювсийя едир. Буйурур:
«Мяэяр инсан (пейьямбярля мцбащися едян киши) ону нцфтядян йаратдыьымызы эюрмядими ки, бирдянбиря (Ряббиня) ачыг бир дцшмян кясилир?»
Неъя эюзял ифадядир! Щяр шейдян габаг инсанын юзцня ишаря едир. Йяни щяр бир инсан щансы етигада
малик олурса олсун, елми аз олсун, йа чох, бу щягигяти дцшцнцб тапа биляр.
Даща сонра «нцтфя» (сперма )-дан сющбят едир. Нцтфянин лексик мянасы «мурдар», «дяйярсиз су»
(сперма)-дыр. Бунунла Аллащ истяйир, гцрцрлу вя юзцндян разы олан инсанлар билсинляр ки, йаранышынын илк
эцнцндя ня олмушлар?
Тякъя бу мурдар су иля йеня дя иш баша чатмыр. Тякъя бу су инсан щяйатынын башланьыъы дейил. Бу
мурдар су пачасынын тяркибиндя олан вя эюзля эюрцнмяйян минлярля дири щцъряляр гадынын аналыьында
олна минлярля диэяр щцъряляря гарышыб ушаг иъад едирляр.
Бу мцддятдя ушаг (ана бятниндя тязя йаранан ушаг) мярщяляляри бир-биринин ардынъа кечяряк
тякамцля (дцнйайа гядям гоймаьа) йахынлашыр. Ана бятниндя бу мярщялялярин сайы Гураныны дедийиня
ясасян алты мярщялядир. Нцтфя, сонра лахталанмыш ган, сонра бир парча ят, сонра щямян ят парчасы
сцмцкляря дюнцр, сонра о сцмцкляр ятля юртцлцб вя нящайят йени бир мяхлуг олараг бир ушаг (оьлан,
йа гыз) дцнйайа эялир
(Муминун-13-14).
Доьулдугдан сонра зяиф бир ушаг иди. Йаваш-йаваш тякамцля тяряф щярякят етмяйя башлады. Нящайят
эялиб ягли вя ъисмани йеткинлийя чатыр.
47
Бу зяиф ушаг еля эцълц бир инсана чеврилир ки, юз кечмиш вя эяляъяйини унудараг Аллащла дцшмянчилийя
башлайыр вя айядя дейилян «хясимун мубин» (ачыг-ашкар бир дцшмян) сюзцнцн айдын бир нцмуняси
олур. «Хясимун мубин» сюзцндя бир зяифлик ъящяти, бир дя гцввят ъящяти вардыр. Гуран бу ики ъящятин
икисиня дя ишаря едир.
Гцввят ъящяти будур ки, бу иш (бу ъцр дцшцнъя вя дцшмянчилик) йалныз аьыл, дцшцнъя, гцдрят вя
ихтийар сащибиндя мцмкцндцр (Билирик ки, инсан щяйатында ян мцщцм иш данышмагдыр. Сюзляр яввялъя
бейиндя щазырланыр, сонра пулемйот эцлляляри кими бир-биринин ардынъа байыра чыхырлар.
Бу иш ися йалныз инсанлар цчцн мцмкцндцр). Беляликля дя инсан Аллащын гцдрятини бу бюйцк мяхлугда
(инсанда) бир гятря су иля нцмайиш етдирир.
Зяиф ъящят ися будур ки, инсан щяр шейи (кечмиш вя эяляъяйини) унудур. Аллащ-ын она вердийи немятлярля
(мясялян, данышыг немяти иля) Онун Юз ялейщиня щярякятляр едир вя Она дцшмян кясилир. Эюр инсан ня
гядяр бихябярдир.
Онун бихябяр олмасына бу кифайят едир ки Аллащ буйурур:
«Юз йаранышыны унудуб: «Чцрцмцш сцмцкляри ким дирилдя биляр?»- дейя щяля Бизя мясял дя чякди»
Айядя ишлянян «мясял» сюзцндян мягсяд ади мясял вя бир шейи диэяр шейя бянзятмяк дейилдир.
Яксиня «мясял» сюзцндян мягсяд цмуми бир мятляби исбат етмяк цчцн эятирилян сцбутдур.
О, (Цбяйй ибни Хяляф, йахуд Цмяййя ибни Хяляф вя йа Ас ибни Ваил) чюлдян бир парча сцмцк тапыр.
Бу сцмцйцн кимин сцмцйц олмасы да мялум дейилди. Бу сцмцк сащибинин юлцмц юлцм олмушду, йохса
ъащилиййят дюврцнцн даваларында фаъияли сурятдя юлмцшдцр? Бялкя дя аъындан ъаныны тапшырмышдыр. Щяр
щалда о юлмцш бир инсан сцмцйц иди. О, (цч няфярдян бири) беля эцман едир ки, бу сцмцйцн васитяси иля
мяадын инкарына гяти бир дялил тапмышдыр. Ашэаръасына (ялбяття бир тяряфдян севинирди дя) сцмцйц эютцрцб
деди: «Ляяхсимяння Мущаммядян» (бунунла Мущаммядин ялейщиня сцбут эятириб мяад барядя
дедикляринибатил едяъяйям) О, (Мущаммяд) бунун гаршысында аъиз галыб ъаваб веря билмяйяъяк.
Тялясик Пейьямбярин йанына эялиб фярйад етди: «Де эюрцм кимин гцдряти чатар бу чцрцмцш сцмцйя
йенидян щяйат либасы эейдиря?» Даща сонра сцмцйцнбир щиссясини ун кими овуб Пейьямбярин гаршысына
тюкдц. Беля эцман едирди ки, Пейьямбяр бу сюзцн гаршысында щеч бир ъаваб тапа билмяйяъяк.
Тяяъъцблц бурасыдыр ки, Гуран онун ъавабыны чох кичик бир ъцмля иля «вя нясийя хялгящу» (юз
йаранышыны унутду) ъцмляси иля верир. Бахмайараг ки, бу ъцмлядян сонра бязи дялилляр дя ялавя едилир.
Аллащ буйурур: - Яэяр сян юз йаранышыны унутмасайдын щеч вахт беля бир сюз данышмаздын, ей щяр
шейи унудан инсан! Архайа гайыт вя йаранышынын яввялиня фикир вер. Неъя ки, яввялдя бир гятря мурдар
су (нцтфя-сперма) идин вя эцн-эцндян сяни йени бир шякиля салардыг, инди дя сян даима юлцм вя мяад
щалындасан. Ъямад щалындан эялиб бюйцк бир киши олдун. Битки алямидян эириб щейван аляминдян чыхдын,
щейван аляминдян дя вуруб инсан шяклиня дцшдцн. Сян ися бунларын щамысыны йаддан чыхартдын. Инди
дя дейирсян бу чцрцмцш сцмцйц ким дирилдяъяк?
Бу сцмцк тамамиля чцрцдцся, щятта овулуб торпаьа чеврился дя (йеня ону дирилдяъяйик). Мяэяр
яввялки эцндя о торпаг дейилдими? (Вя Биз ону торпагдан йаратмадыгмы?)
Буна эюря дя Аллащ тез Пейьямбяря буйурур ки, бу гурурлу вя зийанкар шяхся: «Де ки; - Онларын
илк дяфя йохдан йарадан (Аллащ) дирилдяъякдир».
Яэяр бу эцн ондан бир парча сцмцк галмышдырса, бир вахт вар иди ки, щеч о бир парча сцмцк дя йох
иди (вя Биз ону хялг етдик) щятта онун торпаьы да йох иди. Ону щеч нядян йарадан цчцн онун сцмцклярини
йенидян дирилтмяк щеч дя чятин дейил. Яксиня даща асандыр.
Бирдян фикринизя эяляр ки, бу сцмцк овулуб торпаьа гарышдыгдан вя торпаьын щяр йеря сяпилдийиндян
сонра даща ким о парчаланмышсцмцйцн щиссялярини таныйар вя ону мцхтялиф мяканлардан йыьыб бир йеря
ъям едяр? Бунун да ъавабы чох айдындыр. Аллащ буйурур: «О, (Аллащ) щяр бир мяхлугу (йаранышындан
яввял дя, сонра да) чох эюзял таныйандыр».
Беля бир «елм» вя «гцдрят»я малик олан бир варлыг цчцн мяад вя юлцляри дирилтмяк мясяляси щеч бир
чятинлик йаратмыр.
Бир парча магнити дямир гырынтылары тюкцлмцш торпаьын цзяриня доландырсаг дярщал дямир гырынтылары
магнитя йапышаъаглар. Ъансыз бир яшйа бу хцсусиййятя маликдир. Аллащ-да инсанын бядянинин бцтцн
зяррялярини йер кцрясинин щансы нюгтясиндя олурса олсун биир ямр иля бир йеря топлайаъагдыр.
Аллащ тякъя инсанын йаранышыны йох, щятта онун бцтцн ниййят вя ямялляринин дя билир вя бунларын
щамысынын щесаб-китабы Онун йанындадыр.
48
Демяли, эизли вя дахили ямял, ниййят вя етигадын щесаб-китабы да Онун цчцн чятинлик йаратмыр. Неъя
ки, «Бягяря» сурясинин 284-ъц айясиндя дейилир:
«Сиз цряйининздя оланы защиря чыхарсаныз да, чыхармасаныз да, Аллащ она мцвафиг сизинля щаггщесаб чякяр».
Мящз бу сябядян Муса Пейьямбяр Аллащ тяряфиндян ямр алмышды ки, мяад вя ютцб-кечмиш
нясиллярин йенидян дирилмясидя вя онларын щесаб-китаб чякиляъяйиня дя тяяъцб едян Фирона десин.
«Мусса (я) деди: -Онлара даир билик йалныз Ряббинин дярэащында олан бир китабдадыр (Лювщимящфуздадыр). Ряббим (щеч бир шейдя) хята етмяз вя (щеч бир шейи) унутмаз!» (Таща-52).
***
Тяръцмя:
О йарадан ки, сизин цчцн йашыл аьаъдан (Ярябистанда битян «Мярх» вя «Ифар» аьаъларындан)
од ямяля эятирди. Будур, сиз инди ондан (о ики аьаъы бир-бириня сцртмякля) од йандырырсыныз (80).
Тяфсир:
Енержилярин гийамяти (гайыдышы).
Ютян айялярдя мяад барядя бир нечя сцбутлар эятирилмишдир. Индики вя диэяр цч айялярдя бу мясяляйя
даща чох тякид едяряк бу мясяля цчцн цч вя йа дюрд мисал (сцбут) эятирир.
Айядя дейилир:
«О йарадан ки, сизин цчцн йашыл аьаъдан (Ярябистанда битян «Мярх» вя Ифар» аьаъларындан) од
ямяля эятирди. Будур, сиз инди ондан (о ики аьаъы бир-бириня сцртмякля) од йандырырсыныз».
Ня эюзял ифадядир! Ня гядяр чох диггят олунса бир о гядяр чох мяналар анлашылыр.
Гуранын яксяр айяляри бир нечя мянайа маликдирляр. Бу мяналардан бязиляри ашаьы вя садя сятщдя
авам ъамаат цчцндцр. Башга бир мяна ися орта сявиййядя хцсуси сятищдя олан инсанлар цчцндцр.
Диэяр мянанын сятщи ися чох яла сявиййядя вя щяддян артыг йухары тярздя олан инсанлар цчцндцр. Ейни
заманда бу мяналарын бир-бири иля щеч бир зиддиййяти вя мцхалифяти йохдур. Садяъя олараг бу мяналар
бир ифадя вя ибарядя ъям олмушлар.
Бу айя дя щямян айялярдяндир вя бир нечя мянасы вардыр.
Айя цчцн ян садя олан вя тяфсирчилярин бир чохунун гейд етдийи тяфсир будур: Гядим заманларда
ярябляр од йандырмаг цчцн Ярябистанда битян «Мярх» вя «Ифар» адлы хцсуси аьяълардан истифадя
едирлярмиш.
«Мярх» вя «Ифар» аьаъларынын будагларындан эютцрцб, Мярхин будаьыны алта гойараг Ифарын будаьыны
онун цстцня сцртцб од яля эятирирдиляр. Бу аьаълардан гыьылъым чыхарды. Щягигятдя бу будаглар бу эцнкц
зяманядя олан кибрити явяз едирди.
Гуран буйурур: «Бу ъцр йашыл аьаъдан сизин цчцн од йарадан Аллащ-ын юлцляря щяйат либасы
эейдирмяйя дя гцдряти вар».
«Су» вя «од» бири-биринин зиддиня олан ики шейдирляр (Судан мягсяд йашыл аьаъын тяркибиндя олан
судур. Аьаъ суйун сайясиндя эюйярир. Эюйярмиш аьаъда суйун олмасына бахмайараг Аллащ ондан
од да чыхардыр). Бир-бири иля зидд олан бу ики шейи бир йеря йыьа билян Аллащ-ын «щяйат»ы «юлцм»цн вя
«юлцм»ц дя «щяйат»ын кянарында гярар вермяйя гцдряти вар.
Ешг олсун о йарадана ки, «од»у «су»йун вя «су»йу да «од»ун гялбиндя сахламышдыр. Демяли,
беля гцдрятя малик олан Аллащ цчцн юлцляри дирилтмяк щеч дя чятин иш дейил.
Яэяр бу тяфсирдян бир аддым иряли эетсяк даща дягиг тяфсирля цзляшяъяйик. О тяфсир дя будур ки:
Аьаъдан од ямяля эялмяси тякъя «Мярх» вя «Ифар» аьаъларына мяхсус дейилдир. Бу хцсусиййят бцтцн
аьаълара вя щятта бцтцн ъисимляря аиддир. (Лакин «Мярх» вя «Ифар» аьаълары бу хцсусиййятя даща чох
маликдирляр).
Гыса сюзля десяк, бцтцн аьаъларын будаглары (чубуглары) яэяр мющкям бир-бириня дяйярся бу
сцртцнмянин (дяймянин) нятиъясиндя гыьылъым ямяля ъяляряк од аловланаъаг. Щятта йашыл аьаълар да
бу хцсусиййятдядирляр.
Мящз бу сябябдян бязи вахтлар мешялярдя баш верян йаньынларын сябяби бу ъцр сцртцнмяляр олур.
Бунун сябяби мющкям кцляклярин ясмяли нятиъясиндя будаглар бир-бириня дяйир вя бунун нятиъясиндя
дя гыьылъым ямяля эялир. Бу гыьылъым гуру йарпагларын арасына дцшяряк бюйцк бир йаньына сябяб олур.
Бу од будагларын бир-бириня сцртцнмяси иля ямяля эялир. Бу од бцтцн ъисимлярин зярряляри арасында пцнщан
49
олмуш оддур. Бу од будаглар (вя йа диэяр ъисимляр) бир-бириня дяйдикдя юзцнц бцрузя верир. Беляликля
дя «Уъа Танры» эюй аьаъдан од ямяля эятирир.
Бу эениш тяфсир хилгятдя шякки олан инсанларын эюзцнц бир гядяр ачыр вя «бяга»ны (вцъуду) «фяна»
да (йохлугда) даща ашкар едир.
Анъаг бу тяфсирдян дя бир аддым иряли эетдикдя даща дягиг вя чох йухары сявиййядя олан бир
тяфсирля растлашырыг. Бу тяфсир бу эцнкц елмлярин инкишафы сайясиндя иряли чыхмышдыр. Биз бу тяфсирин адыны
«енержилярин гийамяти» адландырмышыг.
Бу тяфсирин изащы:
Биткилярин ян ясас ишляриндян бири щавадан карбон алыб «селлцлоза» хариъ етмякдир.
(Селлцлоза=селлулосе. Кимйяви ъамид бир маддядир. Ийи вя дады йохдур. Аь рянэдя олур. Сянайедя
бундан каьыз, сцни ипяк вя партлайыъы маддяляр щазырламаг цчцн истифадя олунур. Онун ясас щиссясини
карбон оксиэен вя щидроэен тяшкил едир).
Бяс бу селлулоза неъяяля эялир?
Аьаълар вя биткиляр щавадан «карбон» газынын алараг ону щялл едирляр. Онун оксиэенини бурахыб
карбону юзцндя сахлайырлар. Бу газы су иля гарышдырыб аьаъларын будаьыны эюйярдирляр.
Диггят ъялб едян мясяля будур ки, тябии елмлярин вердийи эюстяриъиляря ясасян щяр щансы бир кимйяви
реаксийа баш вердикдя бу реаксийа, йа кянардан юзцня бир енержи ъязб етмялидир йа да юзцндян бир
енержини хариъ вя азад етмялидир.
Демяли, аьаълар щавадан карбону алдыгда бу гануна ясасян гырагдан олан бир енержийя ещтийаълары
вардыр. Аьаълар эцняшин нур вя истилийиндян фяал бир енержи кими истифадя едирляр.
Беляликля дя чубуг вя будаглар ъцъяриб бюйцдцкдя эцняш енержисинин бир мигдары щямян будагларын
дахилиндя галыр. Бу чубуглар йандырылан заман онун ичиндя олан енержи азад олур. Чцнки бу будаьын
ичиндяки карбон газы щаванын оксиэен газы иля бирляшиб йенидян карбон газы ямяля эятирир. Бу заман да
оксиэен вя щидроэен (бир аз су) азазд олур.
Бу елми ифадялярдян ютцб кечдикдя бу нур вя щярарят барядя ьсадя бир мятлябя йетиширик. О мятляб
будур ки, кяндлилярин евиндяки собада, йа кцрсцлярдя йанан одун вя йа кюмцрлярин истилийи эцняшдян
алынан енержидир. Бу одун вя йа кюмцрляр нечя иллярля нуруну юзцндян йыьыб топламыш, инди ися (йанан
заман) бир юмцр эцняшдян гябул етдийи енержини ясиэямядян бцрузя верир.
Бу ися «йер кцрясиндя олан бцтцн енержилярин мянбяйи эцняшдир» ъцмлясиня бир нцмунядир.
Бу васитя иля биз «енержилярин гийамяти» иля цзляширик. Бу тяфсирин (енержилярин гийамят вя гайыдышы)
мянасы будур ки, бу дцнйанын фязасына долан вя аьаъларын йарпаг вя будагларыны эюйярдян эцняш
енержиси щеч дя итиб арадан эетмир. Яксиня бу енержи сурятинин дяйишир вя бизим эюзцмцздян узаг
дцшяряк аьаъларын йарпаг, будаг вя чубугларында пцнщан олурлар. Еля ки эцняш енержисини юзцндя
сахламыш гурур чубуьа од йетишир, дярщал эцняш енержисинин гийамяти башлайыр. Чубугда олан бцтцн
енержи эери гайыдараг гыраьа чыхыр. Щятта енержинин бир зярряси дя чубуьун дахилиндя галмыр.
Йягин ки, бу тяфсир «Гуран»ын тязя назил олундуьу дюврдя ъамаат цчцн мялум олмамышды. Ялбяття
бу тяфсирин о вахты ъамаат цчцн намялум галмасы айяйя щач бир хялял йетирмир.
Она эюря ки, бундан габаг дедийимиз кими бир айянин бир нечя мянасы ола биляр (бу айянин дя бир
нечя мянасы вар) вя бу мяналар мцхтялиф сявиййядя мцхтялиф дястя вя истедадлар цчцндцр. Бир вахт
вар иди ки бу айядян бир шей башаш дцшцлцрдц (йалныз биринъи тяфсир), биз ися бундан ялавя башга бир шей
дя баша дцшцрцк (икинъи вя цчцнъц тяфсирляри). Ола билсин биздян сонракы нясилляр биздян артыг мяналар
яля эятирсинляр. Ейни заманда бу мяналар бир-бири иля мцвафиг эялир вя айянин мянасында ъям олурлар.
Инъяликляр:
1-Ня цчцн мящз эюй аьаъ?
Ола биляр бири сорушсун ки, ня цчцн Гуран мящз «эюй аьаъ» (шяъярул яхзяр) сюзцндян истифадя
етмишдир? Щалбуки эюй вя йаш аьаъы йандырмаг мцшкцл ишдир. Йахшы оларды ки, эюй аьаъ сюзцнцн явязиня
«гуру аьаъ вя йа чубуг» (шяъярул йасиб) сюзцндян истифадя едилярди.
Бунун ъавабы будур ки, тякъя йашыл аьаълар карбону алыб эцняш енержисини йыьыб сахламаг
хцсусиййятиня маликдирляр. Гурумуш аьаъ йцз иллярля дя эцняш нурунун алтында галса онун енержисиня
(эюй вахтында топладыьы енержийя ) щеч ня ялавя олунмайаъаг. Бцтцн енержисини йалныз эюй вя тязя олан
мцддятдя топлайа биляр.
50
Демяли, анъаг эюй аьаъ инсанлар цчцн од аловландыра биляр. Нур вя истилийи гурумайынъа юзляриндя
сахлайа билярляр. Еля ки гурудулар даща эцняш енержисини юзляриндя сахламаьа гцдрятляри олмайаъаг.
Беляликля дя бу ифадяляр щям «енержилярин гийамяти вя гайыдышы»на ишарядир, щям дя Гуранда олан
елми вя щямишялик бир мюъцзяйя.
Бундан ялавя яэяр йухарыда дейилян тяфсирляря нязяр салсаг щямин тяфсирлярдя дя «шяъярцл яхзяр»
(эюй аьаъ) сюзц айянин мянасы иля мцнасиб эялир. Чцнки эюй вя тязя аьаъын чубуглары мющкям бирбириня дяйярся гыьылъымлар ямяля эяляр. Бу гыьылъым щятта бюйцк бир йаньына да сябяб ола биляр. Беляликля
дя Аллащын гцдрят вя язямятини баша дцшцб Онун «од»у суйун, суйу да «од»ун гялбиндя неъя
сахламасыны анлайырыг.
2-«Аловланмаг»ла «аловландырмаь»ын фярги.
Айядя ишлянян «тугидун» сюзцнцн кюкц «вцгуд»дцр. «Вцгуд» сюзцнцн лексик мянасы од вя
атяшин йанмасыдыр. «Ийгад» сюзцнцн кюкц «вягуд»дур. Бу сюзцн лексик мянасы ися од йандырмагдыр.
«Вягуд» сюзцнцн мянасы ися од галамаг цчцн истифадя олунан одундур.
1.Беляликля, «фяиза янтум минщу тугидун» (будур, сиз инди ондан од йандырырсыныз) ъцмляси од
йандырмаг цчцн йыьылан одунлара ишарядир.
2.«Гуран»да дейилир: «Сизин цчцн эюй аьаъдан од йарадан (сиз дя щямин оддан истифадя едирсиниз)
Аллащ юлцляри йенидян щяйата гайтара биляр». (Аллащ демир ки, сиз оду аловландырырсыныз. Оду Аллащ Юзц
аловландырыр, сиз дя ондан истифадя едирсиниз). Бу тяфсир енержилярин гийамяти иля дя уйьун эялир.
Аьаъларын будаглары иля од галамаг бизим фикримизъя чох садя бир ишдир. Анъаг бир аз диггят етсяк,
од галамаьын чох инъя вя дягиг иш олдуьуну ашкар едярик. Чцнки аьаъын тяркибини ясасян су, даща
сонра торпаг вя онда олан маддяляр тяшкил едир. Бу маддялярин (суйун вя торпаьын) щеч биринин йанмаг
хцсусиййяти йохдур. (Анъаг буна бахмайараг аьаъ йеня дя йаныр).
Эюр Аллащ инсан щяйатында бюйцк рол ойнайан вя енержи истещсал едян су, торпаьы, щаваны неъя
язямятля йаратмышдыр!
***
Тяръцмя:
Мяэяр эюйляри вя йери йарадан (бир даща) онлар кимисини йаратмаьа гадир дейилми?! Ялбяття
гадирдир. (Щяр шейи) йарадан вя (щяр шейи) билян Одур! (81)
Бир шейи (йаратмаг) истядийи заман Аллащын буйуруьу она анъаг: «Ол!» - демякдир. О да
дярщал олар.(82)
Щяр шейин щюкмц, ихтийары ялиндя олан Аллащ пак вя мцгяддясдир. Сиз дя (гийамят эцнц
дирилиб) Онун щцзуруна гайтарылаъагсыныз! (83)
Тяфсир:
Щяр шейин Малики вя Щакими Одур.
Мяад барядя сцбутлар бу айялярдя дя давам едир. Инди ися «Гуран» Аллащын сонсуз гцдряти иля
мясяля сцбута йетирилир.
Илк айядя дейилир:
«Мяэяр эюйляри вя йери йарадан Аллащ (бир даща) онлар кимисини йаратмаьа (вя юлцляри йени щяйата
гайтармаьа) гадир дейилми? Ялбяття гадирдир! О, (щяр шейи) йарадан вя (щяр шейи) биляндир!».
Мянфи сорьу иля башлайан бу айя ойаг виъдан вя диггятли яглляри бу суалла цзляшдириб ки, бу гядяр
планет, улдуз вя кящкяшанларла долу олан асимана диггят етмирсинизми? Бу ъцр асиман йарадан Аллащын юлцляри дирилтмяйя гцдряти чатмырмы?
Гялбян вя рущян бу суалын ъавабына щазыр олан инсанлар бу суала ъаваб вермяйя аъиз галмырлар.
Дярщал ъаваб верирляр ки, «Ялбяття гцдряти чатар!» Бунун ардынъа Аллащын ики бюйцк сифятиня (Халиг вя
Алим сифятиня) ишаря олунмушдур. Бу ики сифят щягигятдя ютян сющбятя (Аллащын юлцляри дирилтмяйиня) бир
сцбутдур. Йяни яэяр сизин Онун мяхлугата олан гцдряти барядя шцбщяниз варса буну билин ки, О, щяр
шейин Халигидир. Йох яэяр фикринизя эяляр ки, бу сцмцкляр овулуб торпаьа гарышыб вя бцтцн дцнйайа
сяпяляниб, бунлары бир йеря йыьмаг цчцн чох елм лазымдыр. Йеня дя билин ки, О, щяр шейи биляндир.
«Мислящум» сюзцндяки «щум» (онлар) ъямдя олан шяхс явязлийинин кимя аид олмасы щаггында
тяфсирчиляр бир нечя ещтимал иряли сцрмцшляр. Ян мяшщур ещтимал будур ки, бу шяхс явязлийи бцтцн инсанлара
аиддир. Айянин мянасы будур ки, йери-эюйц йарадан Аллащын инсанларын мислини дя йаратмаьа гцдряти
вар.
51
Бурада бир суал иряли чыхыр ки, ня цчцн Аллащ айядя «Онларын (мислини йох) юзцнц йенидян йаратмаьа
гцдряти вар» демямиш вя «онларын мислини йаратмаьа гцдряти вар» демишдир?
Бу суала мцхтялиф ъаваблар верилмишдир. Бу ъаваблардан бири ися диггяти даща чох ъялб едир. О
ъаваб белядир: -Инсанын бядяни торпаьа чеврилдикдян сонра юз шяклинин итирир. Гийамят эцнцн дирилдикдя
ися яввялки бядянин маддяляри биринъи шякля охшайр йени бир шякля дцшцр. Йяни, маддяляр щямян
яввялки маддялярдир, лакин шякил вя сурят дяйишмишдир. Биринъи, сурят арадан эедир онун йериня онун
юзцня бянзяр башга бир сурят эялир. Сябяби дя будур ки, биринъи сурятин гайыдышы дейил (Хцсусян заманы
нязяря алдыгда). Бундан ялавя билирик ки, гийамятдя инсан бцтцн кечмиш хцсусиййятлярля мяшщур
олмайаъагдыр. Мясялян, гоъалар ъаванлашаъаг, ялил вя хястяляр с аьлам шякил дя мящшур олаъаглар.
Башга ъцр десяк инсан бядяни эилдян щазырланмыш бир шякил кимидир. Юлдцкдян сонра бу шякил сюкцлцб
даьылыр. Гийамят эцнц щямин палчыьы (торпаьы) яввялки кими гялибя салыб инсан шяклиня салырлар. Бу тязя
сурят вя шякил бир ъящятдян еля кечмиш (яввялки) сурятин юзцдцр, диэяр тяряфдян ися яввялки сурятин
мислидир вя она бянзяйир (Маддя щямин маддя, сурят ися башга сурятдир).
Сонракы айядя йеня бу мятлябя тякид олунур вя Аллащ-ын истядийи щяр бир ишин Онун цчцн асан
олдуьу билдирилир. Язямятли асиманлары, йер кцрясини йаратмагла кичик бир щяшяраты йаратмаг Онун цчцн
ейнидир вя щеч бир фярг етмир. Бу айядя дейилир:
«Бир шейи (йаратмаг) истядийи заман Аллащын буйруьу она анъаг: «Ол!» - демякдир. О да дярщал
олар».
Щяр шей онун ишарясиня бянддир. Беля бир гцдрятя малик олан Аллащ-ын юлцляри дирилдяъяйиня шяккинизми
вар?
Мялумдур ки, Аллащын ямр вя фярманы тяляффцзля дейил. «Кун» (ол) сюзц Аллащын тяляффцз етдийи сюз
дейил. Чцнки, ня Онун тяляффцзц вар, ня дя тяляффцзя ещтийаъы вар. Бу ямр вя фярман Аллащ-ын истяйи иля
щяйата кечяъяк. Йяни Аллащ бир шейи йаратмаг истяся дярщал о шей йаранаъагдыр. Айядя ишлянян «кун»
(ол) кялимясиндян истифадя етмяйин сябяби будур ки, бу кялмядян кичик вя мяналы мягсяди, арзуну
чатдыран диэяр бир сюз йохдур. Бир шейин хялг олмасы Аллащын истяк вя ирадясиня бянддир. Бир шейин хялг
олмасыны истямякля дярщал о шей хялг олаъаг. Онун истяйи иля щямин шейин хялг олмасында фасиля
олмайаъаг. Демяли, ямр, фярман вя «ол» сюзц Аллащын хялг етмясиня ишарядир. Бунлар щамысы бир шейин
хялг олмасынын тез бир заманда щяйата кечяъяйиня ишарядир. Аллащын бу сюзляря щеч бир ещтийаъы йохдур.
Онун истяйи бир шейин йаранмасына кифайят едир.
Аллащын ишляриндя ики мярщяля вардыр. Биринъи мярщяля истяк вя ирадя, икинъи мярщяля ися иъад вя хялг
етмяк мярщялясидир. Икинъи мярщяля йухарыдакы айядя ямр, фярман вя «ол» сюзц иля бяйан олунмушдур.
Кечмиш вя гядим тяфсирчилярдян бир групу беля эцман етмишляр ки, Аллащ бу ишдя сюздян дя (мясялян
«ол» сюзцндян) истифадя етмишдир. Бу сюзляри ися намялум щягигятлярдян щесаб етмишляр.
Щягигятдя ися бу тяфсирчиляр кялмя вя сюзлярин ичярисиндя илишиб галмышлар вя Аллащын ишлярини юз ишляри
иля мцгайися етмишляр.
Щязрят Яли (я) бу мясяляни «Нящъцл-Бялаья»нин хцтбяляринин бириндя чох эюзял сурятдя бяйан
етмишдир:
«О, (Аллащ) истядийи шейя «ол» дедикдя дярщал щямин шей иъад олаъаг. Анъаг бу ямр вя фяман ня
дилля тяляффцз олунан кялмядир, ня дя гулагла ешидилян сюз. Онун ямри еля Онун фели вя ишидир. Бундан
габаг о шей хялг олмамышдыр. Яэяр хялг осайды бунун цчцчн икинъи Аллащ лазым оларды. (Бу ися Тювщидля
зиддир). (Нящъцл-Бялаья. 186-ъы хцтбя).
Беляликля, яэяр тяляффцзя ещтийаъ варса, онда ики ирад вя мцшкцлля цзляшярик.
1).Бу тяляффцзцн юзц дя бир мяхлугдур вя о кялмяни хялг етмяк цчцн дя йени бир «ол» сюзц
лазымдыр. Еляъя дя сонракы «ол» сюзц цчцн бу сюз лазымыр. Бу да сонсузлуьа эедиб чыхыр (Демяли,
тяляффцздян истифадя олунмамышдыр);
2).Щяр ьир хитаб цчцн бир мцхатаб лазымдыр. Щеч бир шей хялг олмамышдан габаг неъя ола биляр
Аллащ «ол» кялмясини хитаб едя? Мяэяр вцъуду олмайан шейя хитаб етмяк мцмкцндцрмц?
«Гуран»ын диэяр айяляриндя дя бу ифадя («ол» ифадяси) башга шякиллярдя эялмишдир. Мясялян,
«Бягяря» сурясинин 117-ъи айясиндя эялмишдир:
«Бир шейин йаранмасыны истядийи заман она йалныз: «Ол!»- дейяъяк, о да (дярщал) олаъаг.»
«Нязщл» сурясинин 40-ъы айясиндя дейилир:
«Биз щяр щансы бир шейи (йаратмаг) истядикдя она сюзцмцз: «Ол!»- демякдир. О да дярщал олар.
«Йасин» сурясинин сонунъу айясиндя хилгят (йараныш) вя мяад щаггында цмуми бир нятиъя олараг
бу мясляйя сон гойур. Бу айядя дейилир:
52
«Щяр шейин щюкмц, ихтийары ялиндя олан Аллащ пак вя мцгяддясдир. Сиз дя (гийамят эцнц дирилиб)
Онун щцзуруна гайтарылаъагсыныз!»
«Мялякут» сюзцнцн кюкц «мцлк»дцр вя мянасы ися маликиййят, щакимиййят демякдир. «Ут» ъям
шякилчисинин она артырылмасы тякид вя мцбалиьяни йетирир. Бунлары нязяря алараг айянин мянасы беля
ачыгламаг олар: «Щяр шей щеч бир шярт олмадан Аллащын маликиййят вя щакимиййятиндядир. Бу ъцр
маликиййяти олан Аллащ пак вя мцгяддясдир. Беля бир щалда юлцляри дирилтмяк вя чцрцмцш сцмцкляря
щяйат либасы эейдирмяк Онун цчцн чох асан бир ишдир. Буну да билин ки, сиз щамыныз Онун щцзуруна
гайыдаъагсыныз вя мяад щаггдыр».
Инъяликляр:
1.Мяада етигад бяслямяк фитридир.
Яэяр инсан фяна вя фанилик цчцн йарадылмышдырса онда эяряк инсан фанилийин ашиги олсун вя юлцмдян
горхмасын. Яксиня эяряк юлмяк она ляззят версин. Анъаг эюрцрцк ки, юлцмдян (арадан эетмяк вя
фани олмаг мянасында олан юлцм) инсанларын хошу эялмир, щятта баъардыглары гядяр юлцмдян гачырлар.
Юлцнцн бядянини мумламагла чцрцмяйя гоймамаг, (Мисир пирамидалары кими) ябяди вя щямишялик
гябирляр дцзялтмяк, «Щяйат суйу» ардынъа эетмяк вя бу кими юмрц узадан шейляр инсанын «бяга»
йа(юлмямяйя) ялагяси олмасына сцбутдур.
Яэяр биз фяна цчцн йарадылмышыгса (йяни, бир мцддят юмцр сцрдцкдян сонра юлцб пуча эедяк,
щеч бир щесаб-китаб олмайа, эцнащкарлар юз ъязаларына вя мюминляр юз ямялляринин мцкафатына
чатмайалар) бяс ня цчцн инсанын бягайа бу гядяр ялагяси вар? Яэяр фанилийя эедяъяйикся бу ялагянин
ня мянасы вар?
Биз мяад бящсиня Аллащын варлыьыны гябул етдикдян сонра гядям гойуруг. Буну билирик ки, Аллащ
инсанларда ня йаратмышдырса щамысы щикмят цзцндяндир. Бу щикмят, сирр йараныш вя хилгятдя олан
уйбунлуг вя бу алямдян сонракы алямин вцъудудур. Мясялян, Аллащ инсанларын вцъудунда сусузлуг
гоймушдур. Демяли хариъдя «су» адлы бир шей вардыр. Йахуд инсанда ъинси гяризя вя мцхалиф ъинся
ялагя вардыр. Демяли кянарда мцхалиф бир ъинс вардыр. Беля олмаса бу Аллащын щикмяти иля уйьун эялмяз.
Бундан ялавя бяшяриййятин лап гядим тарихиня нязяр салдыгда инсанын юлцмдян сонракы щяйата
олан етигада бир сцбут вя шащиддир. Хцсусян онларын юлцляри дяфн етмя тярзи, гябрлярин дцзялиш формасы
вя юлцлярин йанында мцхтялиф яшйалар дяфн етмяк бу мясяляйя ачыг-ашкар бир сцбутдур.
Танынмыш психологлардан бири дейир: «Дягиг ахтарышлардан мялум олур ки, бяшяриййятин кечмиш
тайфаларынын да юзцнямяхсус мязщябляри олмушдур. Чцнки, онлар юз юлцлярини мяхсус шякилдя дяфн
едир вя онларын (юлцлярин) иш алятлярини онларын йанында гойурдулар. Бунунла да башга бир дцнйайа олан
етигадларыны сцбута йетирирдиляр.»
Бунлардан мялум олур ки, кечмиш тайфалар да юлцмдян сонракы щяйаты гябул етмишляр. Бахмайараг
ки, о щяйаты еля юз йашадыглары щяйата бянзядирдиляр.
Гядим заманлардан индийядяк давам едян (вя бундан сонра да давам едяъяк) бу етигада ади
йанашмаг олмаз. Йахуд бу етигады тялгин, тяглид вя фанатик сурятдя олан бир етигад эцман етмяк
олмаз.
Башга тяряфдян инсанын батининдя олан «виъдан» адлы мящкямя дя мяадын фитри олмасына бир сцбутдур.
Щяр бир инсан йахшы бир иш эюрдцкдя (мясялян бир йетим ушаьа кюмяклик етдикдя) юз батининдя
ращатлыг вя асайиш щисс едир. Бязи вахтлар бу асайиши гялям вя демякля бяйан етмяк олмур. Еляъя дя
бир няфяр бир пис иш эюрдцкдя, эцнащ етдикдя юз дахилиндя наращатчылыг щисс едир. Щятта бязи вахтлар иш о
йеря чатыр ки, инсан юзцня гясд етмякля наращатчылыгдан гуртармаг истяйир (Ялбяття юзцня гясд етмякля
бу наращатчылыг защирдя арадан эется дя батиндя арадан эетмир вя инсанын рущу даща чох язиййят
чякир). Йахуд юзцнц мящкямяйя тяслим едир. Бунун сябябини дя йалныз виъданынын ращат олмасы билир.
Беля бир вязиййятдя инсандан сорушан лазымдыр ки, инсанын вцъуду гядяр кичик олан бир алямдя
беля бир мящкямя вар, неъя ола биляр ки, бу язямятли вя нящянэ дцнйада бу ъцр мящкямя олмасын?
Бунунла да мяаддан вя юлцмдян сонракы щяйата етигадын фитри олмасы мцхтялиф йолларла бизим цчцн
мялум олур.
Инсанларын бягайа олан ешги йолу.
Бяшяриййятин тарих бойу бу етигада иман баьламасы йолу иля, бу ъцр мящкямянин (мяад кими
мящкямянин) инсанын вцъудунда кичик бир нцмуняси (виъдан мящкямяси) олмасы йолу иля мялум олур
ки, мяада етигад фитри бир ишдир.
53
2.Мяадын инсанларын щяйатындакы ясяри:
Юлцмдян сонракы щяйата вя ямяллярин щесабланмасына вя инсан ямялляринин (истяр хейир, истярся
дя шяр) щямишялик галаъаьына етигад бяслямяк инсанларын фикриндя, щиссийатында бюйцк ясяр гойур вя
инсаны йахшы ишляр эюрмяйя вя пис ишлярля мцбаризя етмяйя дявят едир.
Юлцмдян сонракы щяйата инанмаьын пис инсанларын ислащ вя тярбийясиндя вя еляъя дя йахшы инсанлары
щявясляндирмякдя гойдуьу тясирляр дцнйа мящкямяляринин гойдуьу тясирлярдян гат-гат цстцндцр.
Сябяби дя будур ки, гийамят мящкямясинин хцсусиййятляри бу дцнйанын мящкямясинин хцсусиййятляри
иля чох фярглидир. О мящкямядя инсан ня юз нязяр вя ряйини дяйишя биляр, ня дя пул, мал вя эцъ иля
щакиминин нязярини дяйишдиря биляр. Ня йаланчы вя дцзялдилмиш сяняд рол ойнайа биляр, ня дя ки, бу
мящкямянин гурулмасынын узун бир замана ещтийаъы вар.
Гуран бу мящкямянин бязи хцсусиййятляри барядя беля буйурур:
«Горхун о эцндян ки, (Аллащын изни вя кюмяйи олмайынъа) щеч кяс щеч кясин карына эяля билмяйяъяк.
(Щеч кяс щеч кяся юз ямялиндян бир шей веря билмяйяъяк) щеч кясдян шяфаят (бу вя йа диэяр шяхсин
эцнащларынын баьышланмасы барясиндя хащиш, илтимас) гябул олунмайаъаг, щеч кясдян (эцнащларынын
тямизляниб язабдан хилас олмасы цчцн) фидйя (явяз) алынмайаъаг вя онлара (эцнащкарлара) щеч бир
кюмяк эюстяриля билмяйяъяк» («Бягяря»-48).
Башга бир йердя беля дейилир:
«Яэяр зцлм (эцнащ) етмиш бир шяхс йер цзцндя олан щяр шейя сащиб олсайды, (ону Аллащын язабындан
гуртармаг цчцн) фидйя верярди. Онлар язабы эюрдцкляри заман ичин-ичин пешман оларлар. Инсанлар арасында
ядалятля щюкм олунар, онлара зцлм едилмяз. (Биринин эцнащы о биринин бойнуна гойулмаз вя щеч кяся
эцнащындан артыг ъяза верилмяз) («Йунус»-54).
Диэяр бир айядя ися беля охуйуруг:
«Аллащ щяр кяся (дцнйада) етдийи ямяллярин ъязасыны вермяк цчцн беля едяъякдир! (Эцнащкарлар
гандалланмыш, зянъирля бир-бириня баьланмыш олаъаглар. Кюйнякляри гатрандан олаъаг, цз-эюзлярини атяш
бцрцйяъякдир). Шцбщясиз ки, Аллащ тезликля щагг-щесаб чякяндир. (Ибращим-51)
бу щагг-щесаб о гядяр тез бир заманда олаъаг ки, бязи рявайятлярдя дейилмишдир:
«Аллащ-тяала бир эюз гырпымында бцтцн мяхлугатын щесабыны чякяъякдир. «Гурани-Кярим»дя
эцнащларын бир чохунун сябяби олараг мящз гийамят эцнцнцн йаддан чыхарылмасы гейд олунмушдур.
Мясялян «Сяъдя» сурясинин 14-ъц айясиндя охуйуруг:
«(Кафирляр вя эцнащкарлар Ъящяннямя эирдикдя Аллащ онлара беля буйурар) Бу эцня йетишяъяйинизи
унутдуьунуза эюря инди (язабы) дадын!»
Бязи айялярдян беля мялум олур ки, щятта инсан гийамяти эцманына эятирся, бу иш ону бязи
эцнащлардан чякиндиряр. Неъя ки, чякидя вя юлчцдя алдаданлар барядя дейилмишдир:
«Мяэяр онлар (юляндян сонра) дириляъяклярини дцшцнмцрлярми?» («Мутяффифин»-4).
Ислам мцъащид вя фядаиляринин кечмишдя вя индики заманда эюстярдикляри гящраманлыгларын, бир чох
инсанларын юз юлкяляриндян (ислами юлкяляриндян) вя мязлум инсанлардан эюстярдийи мцгавимят вя
мцдафиялярин сябяби йалныз юлцмдян сонракы щяйата етигад бяслямякдир. Бу етигад инсанларын мцгяддяс
щядяфляря доьру ирялилямясиня сябяб олур. Алимлярин мцталияси вя мцхтялиф тяърцбяляр эюстярир ки, бу ишдя
ян бюйцк ролу инсанларда гийамят вя мяада олан етигад ойнайыр. Бундан башга щеч бир амил бу ясяри
инсанларда гойа билмяз.
Шцары «Гул щял тяряббясуня бина ищдял щусняйяйни» (Де ки, сиз бизляря анъаг ики йахшы ишдян
(зяфяр чалмагдан вя шящид олмагдан) биринин эялмясиними эюзляйирсиниз? (Тювбя-52)) олан ислам вя
мцсялман ордусу йягин ки, мяьлубедилмяз бир ордудур. (Саь галмаг да онларын хейринядир, юлмяк дя.
Яэяр саь галсалар, гялябя чалаъаглар, йох яэяр юлсяляр шящадят шярбятини ичяряк «Ябяди Ъяннят»я
эедяъякляр. Бундан бюйцк сяадят олармы?).
Юлцм сящняси инсанларын яхсяриййяти цчцн горхулу, вящшятли олса да, (щятта юлцмцн ады эяляндя
беля горхурлар) анъаг юлцмдян сонракы щяйата ягидяси оланлар цчцн бу сящня ня тякъя горхулу дейил,
яксиня онлар цчцн бюйцк бир фцрсятдир. Онлар цчцн ябяди щяйата ачылмыш бир пянъярядир.
Гяфясляри сынараг рущлары азадлыьа доьру пярваз едир. Бядянляри ясарятдян гуртарараг ябяли азадлыьа
говушур.
Цмумиййятля, юлцмдян сонракы мяад мясяляси Аллащ йолуну эедянлярля материалистляр арасында бир
сярщяддир. Чцнки, бу ики йол тамамиля бир-бириндян фярглянир.
54
Бу йолун бири юлцмц фяна, набуд олмаба вя пуча эетмяк билир. Баъардыьы гядяр ондан гачырлар.
Сябяби дя будур ки, юлцмц щяр шейин сона йетмяси билирляр (Материалистляр йолу).
Диэяр ягидя вя йол ися юлцмц, тязя вя йени бир тявяллцд, эениш вя уъсуз-буъагсыз щяйата гядям
гоймаг вя сонсуз асиманларда ганад чалмаг билир (Ислам йолу).
Тябиидир ки, икинъи йолун тяряфдарлары юлцм вя мцгяддяс щядяф уьрунда шящадятдян горхмур, яксиня
бу йолун лидери олан Щязрят Ялинин(я) мяктябиндян илщам алараг шящадятин пишваз вя истигбалына эедир.
Щязрят Яли(я) юзцнцн юлцмя гаршы мцнасибятини беля изащ едир:
«Анд олсун Аллаща ки, Ябу Талибин оьлунун (Ялинин) юлцмя олан мящяббяти сцдямяр кюрпянин анасынын
дюшцня олан мящяббятиндян чохдур. (Нящъцл-Бялаья, 5-ъи хцтбя).
Мящз бу сябябдян дцнйанын ян бюйцк ъинайяткары «Ябдцррящман ибн Мцлъям» о Щязрятин
мцбаряк башына гылынъ зярбяси ендиряркян о Щязрят беля буйурур:
«Фузту вя Ряббил Кябя!» «Анд олсун Кябянин Аллащына ки, рящат олуб сяадятя йетишдим!» (Мялумдур
ки, юлцмя о ъцр мящяббяти олан инсан зярбятлянян анда бу ъцр сюз дейяъяк.) бу ъцр лидерляри олан бир
мяктябля юлцмц щяр шейин сону билян мяктяби (материалистляр мяктяби) бир сявиййядя тутмаг олармы?
Щеч бунлары бир-бири иля мцгаися етмяк дцзэцн дейил.
Гыса сюзля десяк мяада етигад бяслямяк горхаг, щядяфсиз бир инсаны шцъаятли, гящряман вя
мцгяддяс щядяфя доьру аддымлайан бир инсана чевирир.
3-Мяадын ягли дялил вя сцбутлары:
Мяад барядя эятирилян нягли дялил вя сцбутлар Гуранда йцзлярля айяни тяшкил едирляр. Бунлардан
ялавя бу мясяля цчцн ягли сцбутлар да вардыр. Биз онлардан бир гисмини гыса шякилдя бурада эятиририк.
а) Щикмят бцрщаны (сцбуту).
Бу дцнйадакы щяйаты бундан башга бир щяйат олмадан фярз етсяк, инсан щяйаты пуч вя мянасыз
олар. Бу ейниля бу ишя бянзяйир ки, бу дцнйа олмадан ана бятниндя бир ушаг фярз едяк. Яэяр йаранышын
гануну беля олсайды ки, бцтцн ана бятниндя олан ушаглар доьулан заман боьулуб юлмялидирляр, онда
ана бятниндя кечян ушаглыг дюврц ня гядяр мянасыз оларды? Щямчинин бу дцнйаны да башга бир
дцнйасыз тясяввцр етсяк йеня щямин мянасызлыг иряли эяляъяк.
Беля бир тягдирдя ня мянасы вар ки, 70 ил, бир аз чох вя йахуд аз бу дцнйада чятинликлярля мцбаризя
апараг? Яввял хам вя тяърцбясиз олаг. Бир аз тяърцбя топладыгдан сонра тязяъя щяйат сцпмяйя
башламаг истядикдя юмцр сона йетир.
Ня мянасы вар ки, бир мцддят тящсил, елм, савад ардынъа эедяк? Бир аз савада йийяляндикдя
гоъалыг башымызын цстцнц алыр.
Цмумиййятля, биз ня цчцн йашайырыг? Бир мигдар йемяк йемяйин, бир нечя дяст палтар эеймяйин,
йатмабын, дурмаьын вя бу програмы дяфялярля тякрар етмяйин ня мянасы вар?
Бу эениш асиман, йер, диэяр лявазимат, мцяллимляр, тярбийячиляр... тякъя йейиб, ичиб, йатыб, дуруб
мадди щяйат сцрмяк цчцндцрмц?
Бура йетишдикдя мяады гябул етмяйянляр бу дцнйанын пуч олмасыны етираф етмяйя мяъбур галырлар.
Бир дястя инсанлар бу пуч дцнйадан азад олмаг фикри иля интищара ял атараг юзляриня гясд едирляр.
Неъя мцмкцндцр бир няфяр Аллащын щикмятини гябул едя, лакин бу дцнйанын йашайышыны ябяди бир
щяйат цчцн мцгяддимя олдуьуну баша дцшмяйя?
Гурани-Мяъид буйурур:
«Йохса сизи ябяс йеря йаратдыьымызы вя (гийамят эцнц дирилиб щагг-щесаб цчцн) щцзурумуза
гайтарылмайаъаьынызы эцман едирсиниз?» (Муминин-115).
Демяли, яэяр Аллащын щцзуруна гайыдыш (мяад) олмасайды бу дцнйанын йашайышы ябяс вя пуч
оларды.
Бу дцнйанын йашайышы о вахт мяналы вя Аллащын щикмяти иля уйьун олар ки, бу дцнйаны Ахирят дцнйасы
цчцн якин сащяси вя щазырлыг мяктяби щесаб едяк. Неъя ки щядисдя дейилмишдир: «Яддунйа мязряятул
ахирят» «Дцнйа ахирят цчцн ня якярся гийамятдя якдикляринин мящсул вя бящрясини йыьаъаг.» башга
бир щядисдя ися дейилир: «Яддунйа гинтярятун» «Дцнйа ахирят цчцн щазырлыг мяктябидир.» Бу ибарят вя
ифадяляр щязрят Ялинин (я) мяналы сюзляриндя эениш сурятдя ачыглнмышдыр:
«Бу дцнйа онунла дцзэцн даврананлар цчцн дцзэцнлцк еви, ону баша дцшянляр цчцн афийят
(саьламлыг) еви, ондан дар эцнц цчцн зяхиря сахлайанлара ещтийаъсызлыг еви, ондан ибрят вя нясищят
55
аланлар цчцн нясищят евидир. Аллащ достларынын мясъиди, мяляклярин намазханасы, Аллащ вящйинин назил
олдуьу йер вя Аллащ ювлийаларынын тиъарятханасыдыр.»
Гыса сюзля десяк бу дцнйанын эедишаты барядя тядгигатлар эюстярир ки, бу дцнйанын архасында
башга бир алям, ахирят алями вар.
Гуран бу мясяляни иряли сцрцб инсанлара тяня едяряк беля буйурур:
«Анд олсун ки, сиз илк йарадылышы (дцнйайа неъя эялдийинизи) билирсиниз. Еля ися (сизи йенидян дирилтмяйя
гадир олдуьумуз барядя) щеч дцшцнмцрсцнцз?!» (Вагия-62).
б) Ядалят бцрщаны (сцбуту).
Хилгят низамында олан нязмя вя онун гайда-ганунуна диггят йетирдикдя эюрцрцк ки, онун щяр
шейи щесаб-китаб цзцндяндир. Инсанын бядян гурулушуна чох ядалятли бир програм башчылыг едир. Бу
програмда бир балаъа дяйишиклик вя йа натаразлыг инсанын юлцмц, ян азы ися хястялянмяси иля нятиъялянир.
Гялб дюйцнтцсц, ган дювраны, эюз пярдяляри, щятта чох кичик олан вя йалныз микроскопла эюрцнян
щцъейрялярин щамысы бу програмла щярякят едирляр. Бу програм бцтцн дцнйада щюкумят едир вя бир
зярря беля ядалятдян кянар чыхмыр. Неъя ки, дейилмишдир:
«Йер вя эюйлярин щамысы ядалятя ясасян бярпа едилмишдир. Инсан бу низамын бир зярряси беля ола
билярми?»
дцздцр, Аллащ инсаны юз истяк вя ирадясиня азад бурахмышдыр. Сябяби дя будур ки, Аллащ ону азад
бурахмаьы иля имтащана чякир вя бу йолла онун тякамцля йетишмясини истяйир. Анъаг инсан бу азадлыгдан
пис истифадя етдикдя неъя олар? Яэяр кафирляр, залымлар, эцнащкарлар вя азьынлар бу азадлыгдан мянфи
истифадя едиб юз йолларыны давам етдирсяляр, бу тягдирдя Аллащын ядаляти ня щюкм едир?
Дцздцр залым вя азьын инсанлардан бир дястяси бу дцнйада юз ъязаларыны чякирляр. Лакин беля дя
дейил ки, бцтцн эцнащкарлар еля бу дцнйада юз ямялляринин ъязасыны чякирляр. Еляъя дя бцтцн мюминляр
вя хейирхащлыг едян инсанлар юз ишляринин мцкафатыны бу дцнйада ала билмирляр. Щеч олармы ки, бу ики
дястя инсанлар Аллащын ядалят тярязисиндя ейни сявиййядя дурсунлар? Гуранын мянтиги иля десяк:
«Мяэяр биз мцсялманлары кафирлярля ейними тутаъаьыг? Сизя ня олуб, неъя мцщакимя йцрцдцрсцнцз?
(Ей кафирляр! Сиз дцнйада йохсул мюминлярдян вар-дювлятъя цстцн олдуьунуз кими, ахирятдя дя онлардан
цстцн олаъаьынызы, йахуд ян азы онларла ейни олаъаьынызы иддиа едирсиниз? («Нун»-35, 36).
Башга бир айядя дейилир:
«Йахуд Аллащдан горхуб пис ямяллярдян чякинянляри эцнащкарлара тай едяъяйик?» («Сад»-28).
Бир сюзля инсанлар Аллащын ямрлярини йериня йетириб йетирмямясиндя фярглянирляр вя бунда шцбщя йери
йохдур. Дцнйада мящкямялярин бяргярар олмасы ъинайяткарларын ъязаландырылмасына вя там ядалятин
бяргярар олунмасына кифайят етмир(вя чох ъинайятляр тюрядилир ки, мящкямя о ъинайятлярин ъанисини
йахалайа билмир). Буна эюря дя гябул едяк ки, мяхлугата Илащи ядалят лазымдыр. Бцтцн бяшяриййятин
ишиня йетишян бир ядалят мящкямяси лазымдыр. Еля бир мящкямя олсун ки, ийня уъу гядяр пис вя йахшы иш
дя орада щесаблансын. Буна эюря дя билмялийик ки, Аллащын ядалятини гябул етмяйин мянасы мяады вя
гийамяти гябул етмяк демякдир. «Гуран»да бу щаггда дейилир:
«Биз гийамят эцнц цчцн ядалят тярязиси гурарыг» («Янбийа»-47).
Башга бир йердя ися дейилир:
«Инсанлар арасында гийамят эцнц ядалятля щюкм олунар, онлара зцлм едилмяз.» («Йунус»-54).
в) Щядяф бцрщаны (сцбуту).
Материалистлярин дцшцнъя вя ягидясинин яксиня олараг ислами дцшцнъяйя ясасян инсанлар бир щядяф
вя мягсяд ясасында хялг олублар. Фялсяфядя (ислам фялсяфясиндя) бу щядяфи «тякамцл» адландырмышлар.
«Гуранын» дили иля десяк бу щядяф «инсанларын Аллаща йахынлашмасы» вя йа «ибадят вя бяндячилик» дир.
«Зарийат» сурясинин 56-ъы айясиндя охуйуруг:
«Мян ъинляри вя инсанлары йалныз Мяня ибадят етмяк цчцн йаратдым!» (Мяня ибадят етмяйин
сайясиндя тякамцл вя камала йетишсинляр.)
Яэяр юлцмц щяр шейин сона йетмяси билсяк бу бюйцк щядяф тямин олармы? Шцбщясиз ки, бу суала
мянфи вя «хейр» ъавабы веряъяйик.
Мцтляг бу дцнйадан сонра башга бир дцнйа олмалыдыр ки, инсан тякамцл хяттини орада давам етдирсин,
бу дцнйада якдийи мящсулун орада бящрясини эютцрсцн.
Гыса сюзля десяк инсанларын йаранышында олан щядяфи мяады гябул етмядян тямин едиб щяйата
кечирмяк мцмкцн дейил. Яэяр бу дцнйанын юлцмдян сонракы дцнйа иля олан ялагя вя рабитясини гырсаг
(мяады инкар етсяк) щяр шей мцямма шяклиня дцшяъяк вя «ня цчцн» суаллары ъавабсыз галаъаг.
56
г) Ихтилафларын олмамасы бцрщаны (сцбуту).
Йягин ки, бцтцн инсанлар мяктябляр, мязщябляр вя ягидяляр арасында олан ихтилафлардан язиййят чякир,
наращат олурлар. Щамымыз арзулайырыг бир эцн эялсин ки, бу ихтилафлар тамамиля арадан эетсин. Мцхтялиф
дялиллярдян мялум олур ки, бу ихтилафлар тамамиля арадан эетсин. Мцхтялиф дялиллярдян мялум олур ки, бу
ихтилафлар дцнйа тябиятинин батининя ишляйиб вя илк эцндян ихтилафлар дцнйа тябиятинин батининя ишляйиб вя илк
эцндян ихтилафлар иряли эялиб. Бязи рявайят вя сцбутлардан истифадя олунур ки, щязрят Мящдинин (я) зцщурундан
сонра бу ихтилафларын бир чохунун арадан галдырылмасына бахмайараг онлар тамамиля щялл олунмайаъаг.
Гуранын дедийиня ясасян Йящуд вя Нясаранын арасында олан ихтилаф гийамят эцнцнядяк давам едяъяк.
«Биз дя араларына гийамят эцнцня гядяр давам едяъяк ядавят вя кин салдыг.» (маидя-14)
Лакин щяр шейи вящдят вя бирлийя тяряф йюнялдян Аллащ нящайят бу ихтилафлара сон гоймаьын) гейримцмкцн олмасы цчцн щяр шейин ашкар олдуьу башга бир алямдя бу иш щяйата кечяъяк. Щягигятляр еля
ашкар олаъаг ки, даща ихтилаф етмяйя йер галмайаъаг.
Гуранын бир чох айяляриндя бу мясяляйя ишаря олунмушдур. Бир йердя дейилир:
«Аллащ онларын (хачпярястлярля йящудилярин) арасындакы бу ихтилафын щюкмцнц гийамят эцнц
веряъякдир!» (Бягяря-113).
Диэяр бир айядя охуйуруг:
«Онлар: «Аллащ юлян бир кимсяни дирилтмяйяъякдир!»-дейя Аллаща мющкям анд ичдиляр. Хейр! Аллащ
(гийамят эцнц юлцляри гябирляриндян чыхардыб дирилдяъяйи щагда) доьру вяд етмишдир. Лакин инсанларын
яксяриййяти (буну) билмяз! (Аллащ, юляндян сонра щяр бир мюмин вя кафири дирилдяъякдир ки,) ихтилафда
олдуглары мясяляляри онлара изащ етсин вя (гийамят эцнц юлцлярин дириляъяйини) инкар едянляр дя юзляринин
йаланчы олдугларыны билсинляр...» (Нящл-38, 39).
4-Гуран вя мяад мясяляси:
Пейьямбяр лярин дявятинин ян ясас щиссяси олан тювщид мясялясиня аид олан айялярдян сонра
мяад мясяляси вя онун ясярляри Гуранда биринъи йери тутур. Гуранда тювщиддян сонра ян чох айяни
юзцня ихтисас верян мясяля мяад мясялясидир. Мяада аид олан айялярин бязиси бу мясяляни мянтиги
сцбут вя истидлал ясасында эятирмиш, бязиляри ися бу мясяляни фанатик сурятдя бяйан етмишдир. Бу мясяля
инсана о гядяр тясир едир ки, бязи вахтлар инсан бу айяляри ешидяндя бядянинин тцкляри биз-биз олур. Бу
сцбутлар о гядяр ъазибялидир ки, инсанын бядян вя рущуна нцфуз едир.
Бу айялярин биринъи дястясиндя (йяни мянтиги сцбут вя дялил ясасында эятирилян айяляр) ян чох мяадын
баш веряъяйи мювзусуна ишаря олунмушдур. Сябяби дя будур ки, мяады инкар едянлярин яксяри онун
баш веряъяйини мащал вя имкандан кянар бир иш эцман едирдиляр. Онлар беля эцман едирдиляр ки, мяад,
хцсусян ъисмани мяад щяйата кечяъяк бир иш дейилдир. Чцнки, ъисмани мяад баш тутмасы цчцн лазымдыр
ки, чцрцйцб торпаьа гатышмыш бядянляр йенидян дирилсинляр. (буну да гейри ягли бир иш билирдиляр).
Бу айялярин биринъи дястяси мцхтялиф йолларла бу мясяляйя ишаря едяряк онун щяйата кечяъяйини
исбат етмишдир. Бу йолларын мцхтялиф олмасына бахмайараг нятиъяляри ейнидир. О да мяады исбат етмякдир.
(Юзц дя ягли дялиллярля).
Бир дяфя инсанын илк йашайышыны онун зещниндя ъанландырараг гыса ифадя иля бу мясяляни ачыглайыб
дейир: «Сизи (йохдан) йаратдыьы кими, «Йеня дя Онун щцзуруна гайыдаъагсыныз» (Яраф-29).
Башга бир йердя биткилярин (вя тябиятин) юлцм вя щяйатыны бизлярля хатырладараг щямян айялярин сонунда
инсанларын да юлцм вя дирилмяйинин бу ъцр баш веряъяйини бяйан едир: « Биз эюйдян бярякятли су ендирдик,
сонра онунла баьлар вя арпа, буьда вя с. Кими) бичилян тахыл дяняляри йетишдирдик. Биз о су иля юлц бир
мямлякяти ъана эятирдик. (Гябрлярдян) дирилиб-чыхмаг да белядир.» (Гаф-9, 11).
Биз инсанлар, биткилярин вя тябиятин бу юлцб йенидян дирилмясини щяр ил мцшащидя едирик.
Башга бир айядя беля дейилир:
«Булудлары щярякятя эятирян кцлякляри Аллащдыр эюндярян. Биз о булудлары гуру (юлц) бир мямлякятя
тяряф говуб онунла юлдцкдян сонра торпаьы дирилдирик. Юлцляри дирилтмяк дя белядир.» (Фатир-9).
Мяад мясялясини бязи вахтлар Аллащын гцдрятини бяйан етмякля иряли сцрцр:
«Мяэяр онлар эюйляри вя йери йаратмыш вя онлары йаратмагдан йорулмамыш Аллащын юлцляри дя дирилтмяйя
гадир олдуьуну эюрцб анламырлармы?» (Ящгаф-33).
Бязи вахтлар енержилярин гийамятини вя эюй аьаъдан од ямяля эялмясини Онун гцдрят вя мяад
нишаняляриндян гялямя вермишдир:
57
«О йарадан ки, сизин цчцн йашыл аьаъдан од ямяля эятирди.» (Йасин-80).
Бязи вахтлар инсанын ана бятниндя кечирдийи дюврц онун йадына салмагла мяад мясялясиня ишаря
едяряк буйурур: «Ей инсанлар! Юляндян сонра йенидян дириляъяйиня шцбщяниз варса (илк йарадылышынызы
йада салын). Щягигятян, Биз сизи (бабаныз Адями) торпагдан, сонра мянидян (нцтфядян), сонра
лахталанмыш гандан, даща сонра мцяййян, там бир шякля дцшмцш (вахтында доьулмуш) вя дцшмямиш
бир парча ятдян йаратдыг ки, (гцдрятимизи) сизя эюстяряк. Истядийимизи ана бятниндя мцяййян бир мцддят
(адятян доггуз ай) сахлайыр, сонра сизи (орадан) ушаг олараг чыхардырыг...» (Щяъъ-5).
Бязи айялярдя гийамятин ясяр-яламятини «Ясщаби-Кящф»ин 309 ил чякян йухусу кими узун-узады
йухуларда (юлцмя тай олан вя бязи вахтлар юлцмцн юзц олан йухуларда) инсанлара эюстярир. ЯсщабиКящфин дастаныны бяйан етдикдян сонра буйурур:
«Инсанлары (Тярсусун ящалисинин) онларын щалы иля беляъя таныш етдик ки, Аллащын (юляндян сонра
мяхлугатын дириляъяйи щаггындакы) вядинин доьру олдуьуна вя гийамятин гопаъаьына ясла шцбщя
олмадыьыны билсинляр». (Кящф-21).
Бу алты йол «Гуран»да мяадын бунларын васитясиля исбат олдуьу йоллардыр.
Бунлардан ялавя «Гуран»да мяадын бунларын васитясиля исбат олдуьу йоллардыр.
Бунлардан ялавя «Гуран»да диэяр дялил вя шащидляр вардыр ки, щяр бири мяад цчцн бир нцмунядир. О
ъцмлядян Ибращим(я) Пейьямбярин гушларла маъярасы (Бягяря-260), Цзейр Пейьямбярин (Бягяря73) сярэцзяштлярини мисал эятирмяк олар.
Гыса сюзля десяк «Гуран» мяады, онун ясярлярини, мцгяддимя вя нятиъялярини о гядяр эюзял
бяйан едир ки, бу айяляр о гядяр чохдулар ки, щяр кясдя бир зярря виъдан олса вя бу айяляри нязярдян
кечирся мцтляг онда тясир едяъяк.
Бязиляринин дедийиня эюря «Гуран»да 1200-я йахын айя мяад барясиндя бящс едир. Яэяр бу айяляри
бир йеря топлайыб онлары тяфсир етсяк бюйцк щяъмли бир китаб ямяля эяляр.
5-Ъисмани мяадын мянасы бу дейил ки, гийамятдя тякъя инсанын бядяни дирилиб гайыдаъаг вя
бядян рущдан айрылаъаг. Яксиня, бядян рущла бирэя гийамятдя щазыр олаъаглар. Башга сюзля
десяк рущун гайытмасында шцбщя йохдур. Шцбщя ъисм вя бядянинин гайыдаъаьындадыр.
Гядим философлардан бир групу демишляр ки, мяад тякъя руща аиддир. Бядяни ися инсанын (рущунун)
йалныз бу дцнйада юзц иля эяздирдийи бир йцк билирляр. Юлдцкдян сонра инсан бядяндян айрылараг рущлар
аляминя тялясир.
Лакин Ислам алимляринин фикринъя мяад щям ъисмани, щям дя рущани олаъагдыр. Дцздцр бу алимлярдян
бир дястяси беля дейир ки, о ъисим бу дцнйадакы ъисим олмайаъаг. Аллащ инсана башга бир ъисим ята
едяъяк. Инсанын шяхсиййяти вя мянлийи онун рущу иля щесабландыьына эюря бу ъисим дя инсанын ъисми
щесаб олур.
Анъаг тящгигчилярин тящгигаты сайясиндя мялум олур ки, гийамятдя щазыр олан ъисим инсанын бу
дцнйадакы ъисминин юзцдцр. Чцрцйцб торпаьа дюнмцш бядян Аллащын ямри иля дирилиб йени либасы эейяъяк.
Бу мясяля Гуран айяляриндян яля эялмиш бир мясялядир.
Ъисмани мяад барядя «Гуран»да о гядяр айяляр вардыр ки, йягинликля бу нятиъяйя эялмяк олар:
тякъя рущани мяада ягидя бясляйянляр бу айяляри азаъыг да олсун беля мцталия етмямишляр. Яэяр
онлар бу айяляри охусайдылар йягин ки, беля ягидядя галмазлар.
Еля «Йасин» сурясинин сон айяляри дя бу мясяляни вурьуламышлар. Чцнки, чцрцмцш сцмцйц ялиня
эютцрян киши тяяъъцб едирди ки, буну йенидян ким дирилдя биляр?
«Гуран»да буна ъаваб олараг ачыг-ашкар дейилмишдир: «Гул йущйийщяллязи яншяяща яввяля
мяррятин». «(Ей Пейьямбяр!) Де ки,-онлары илк дяфя йохдан йарадан дирилдяъякдир».
Мцшриклярин тамам тяяъъцб вя мцхалифяти еля бу мясяляйя эюря иди. Онлар дейирдиляр ки: «Мяэяр биз
торпаьа гарышыб йох олдугдан сонра йенидян дириляъяйикми?» (Вя галу яиза зялялна фил ярзи яинна ляфи
хялгин ъядид? Сяъдя-10).
Онлар дейирдиляр ки: «О (Мущяммяд(я)) сизя юлцб торпаг вя сцр-сцмцк олдугдан сонра
(гябирляриниздян дирилиб) чыхаъабынызы вяд едирми?» (Яйяидукум яннякум иза миттум вя кунтум турабян
вя изамян яннякум мухряъун? Муминун-35).
Онлар бу мясяляйя о гядяр тяяъъцбля йанашырдылар ки, ону Аллащ рясулуна дялилик вя йа йаланчылыг
кими нисбят верирдиляр: «Кафирляр (юз араларында Пейьямбяря истещза едяряк бир-бириня дедиляр: Сизя
парча-парча олуб даьыландан (чцрцйцб торпаьа гарышандан) сонра йенидян йарадылаъаьынызы
58
(дириляъяйинизи) хябяр верян бир адам эюстяряки? Эюрясян, о, Аллаща гаршы юзцндян йалан уйдурур,
йохса бир дялилийи вар?» (Галяллязийня кяфяру щял нядуллукум яла ряъцлин йуняббикум иза муззигтум
кулля мумяззягин яннякум ляфи хялгин ъядид? Яфтяра яляллащи кязибян ям бищи ъиннятун? (Сяба-7, 8).
Мящз бу сябябдян «Гуран»ын мяадын баш тутаъаьы барядя эятирдийи сцбутларын щамысы ъисмани
мяада аиддир. Ютян фясилдя (4-ъц инъяликдя) эятирдийимиз алты дястя айялярин щамысы бу иддиайа (мяадын
ъисмани вя рущани олаъаьына) бир сцбут вя дялилдир.
Бундан ялавя «Гуран»нын бир чох айяляриндя бяйан олунур ки, сиз гябирляриниздян чыхарылаъагсыныз
(«Йасин»-51, «Гямяр»-7 вя с.). Гябирдян галхмаг да ъисмани мяада аиддир. Ибращим (я) пейьямбярин
башына эялян щадися, Цзейир (я) пейьямбярин юлцб-дирилмяси вя Бяни-Исраилдя гятля йетирилмиш кишинин
ящвалатларында ъисмани мяада ишаря едир.
Мцтяръимдян:
Бу цч ящвалат щаггында гыса мялумат.
Бир эцн Ибращим (я) пейьямбяр Аллаща хитаб едяряк буйурду: «Ей Ряббим, юлцляри ня ъцр дирилтдийини
мяня эюстяр.» Аллащ она беля ъаваб верди: «Мяэяр (юлцляри дирилтмяйимя) инанмырсан?» Ибращим (я)
буйурду: «Нийя, инанырам, лакин цряйим сакит (хатиръям) олмаг цчцн истяйирям.» Аллащ она буйурду:
«Дюрд гуш тут, онларын башыны кясиб бир даьа гой. Сонра бир йердя дайаныб онлары сясля. Дярщал дирилиб
сяня тяряф учуб эяляъякляр.»
Ибращим (я) Аллащын буйурдуьу кими дюрд гуш (щядисдя бу гушлар юрдяк, товуз, хоруз вя кяклик, йа
да гарьа гейд олунмушдур) тутуб башларыны цздц. Онлары бир даьа гойуб бир йердя дайанараг гушлары
юзцня тяряф чаьырды. Аллащын изни вя ямри иля гушлар дярщал дирилиб Ибращимя (я) тяряф учуб эялдиляр (Бу
дастан «Бягяря» сурясинин 260-ъы айясиндя бяйан олунмушдур).
Бир эцн Цзейир (я) Пейьямбяр дамлары чюкмцш, диварлары учулмуш бир кяндин йанындан кечиб
эедяркян деди: «Яъяба, Аллащ бу кянди юлцмцндян сонра неъя дириляъяк?» Бу вахт Аллащ онун гялбини
хатиръям етмяк цчцн ону йцз ил йухуйа апарды (юлдцрдц). Пейьямбяр ойандыгдан сонра Аллащ ондан
сорушду: «Ня гядяр йатмысан?» Цзейир (я) ъаваб верди: «Бир эцн, бялкя бир эцндян дя аз.» Аллащ она
деди: «Сян йцз илдир ки, йатмысан. Йедийин йемяйя, ичдийин суйа бах, щяля дя хараб олмайыб.
Узунгулаьына да бир бах! (Онун узунгулаьы да вар иди).
О, узунгулаьа баханда онун йалныз сцмцклярини эюрдц. Аллащ сюзцня ялавя едиб буйурду: «Инди
узунгулаьынын сцмцкляриня бах, эюр неъя онлары бир-бири иля неъя бирляшдириб, сонра да неъя онларын
цзярини ятля неъя юртцрцк? (Эюр ону дирилдирик?)». Бу вахт узунгулаг ъана эяляряк айаьа галхды (Бу
дастан «Бягяря» сурясинин 259-ъу айясиндя бяйан олунмушдур).
Бяни Исраилдя эюзял бир гыз вар иди. Бу гыз танынмыш бир аилядя бюйцдцйц цчцн онун ады, сораьы щяр
тяряфя йайылмышды. Бу гыз цчцн чохлу елчиляр эялмишди. Гызын цч ямиси оьлу вар иди. Онлар да бу гыза елчи
эюндярмишдиляр. Гыз-оьланлардан биринин елм сащиби олдуьу цчцн она яря эетмяйя разылыг вермиш. О бири
ямиси оьланлары гардашларына щясяд апарараг ону гятля йетириб эеъя вахты Бяни Исраилин кцчяляринин бириня
атырлар. Сящяр ачылан кими гатилляр щямин кцчяйя эялдиляр. Ямиси оьлунун мейитини эюръяк шивян вуруб
аьламаьа башладылар. Онлар Мусанын(я) йанына эялиб ящвалаты она данышдылар. Муса(я) ня гядяр ахтардыса
гатили тапа билмяди. О, Аллащын дярэащына пянащ апарыб бу ишин сиррини юйрянмяк истяди. Аллащ Мусайа
вящй етди ки, Бяни Исраиля де бир юкцз кясиб онун ятиндян (йа ганындан) мейитя сцртсцнляр. Юлц дярщал
дирилиб юз гатилини тяйин едяъяк. Гатилляр буну ешитдикдя тез бящаняляря ял атдылар (вя иняйин кясилмясиня
мане олдулар). Аллащ онларын бцтцн бящаняляринин ъавабыны верди. Нящайят, чох бящанялярдян сонра
иняйи кясмяйя мяъбур олдулар. Иняйи кясиб онун ятиндян мейитя сцртдцкдя о дирилди вя диля эяляряк юз
гатилинин ким олдуьуну билдирди (Бу мювзуйа «Бягяря» сурясинин 67-ъи айясиндян 73-ъц айясиня гядяр
олан щиссядя мцраъият едя билярсиниз).
Бу дастанларын щамысы ъисмани мяада бир шащид, сцбут вя нцмунялярдир (Мцтяръимдян).
«Гуран»да Ъяннятин мадди немятляринин (Щуринин, йейиб-ичмяйин, динъялмяйин вя с.)
садаламасындан да мяадын щям рущани, щям дя ъисмани олмасы баша дцшцлцр. Яэяр беля дейился
онда мадди немятляри мяняви немятлярля бирэя гейд етмяйин мянасы олмаз.
Щяр ким «Гуран» айялярини бир аз мцталия едярся, о шяхсин ъисмани мяады инкар етмяси мцмцкцн
дейил. Башга сюзля десяк, ъисмани мяады инкар етмяк мяадын юзцнц инкар етмяк демякдир (Истяр
рущани, истярся дя ъисмани).
Йаздыгларымыздан ялавя ъисмани мяад щаггында чох щядис вя рявайятляр мювъуддур. Щямин
щядисляри диэяр китаблардан ялдя едиб охуйа билярсиниз.
59
6.Ъяннят вя Ъящянням.
Бир чохлары беля эцман едирляр ки, юлцмдян сонракы щяйат еля бу дцнйа кимидир. Анъаг даща камил,
даща эюзял бир шякилдя.
Лакин ялимиздя олан ясаслардан беля мялум олур ки, о дцнйа иля бу дцнйанын чох фяргляри вардыр. Бу
ики дцнйа арасындакы фярг бу дцнйа иля ушаглыг дцнйасы (ана бятни) арасында олан фяргдян дя чохдур.
Яэяр ахирят алями иля бу дцнйанын фяргини ана бятни иля бу дцнйа арасында олан фяргля мцгайися етсяк,
мцгайис йеня дя сящищ вя дцз олмайаъаг.
Бязи рявайятлярин дедийиня эюря о дцнйада еля шейляр вар ки, онлары ня бир эюз эюрмцш, ня дя бир
гулаг ешитмишдир. Щятта инсанын фикриня беля эялмяйиб. «Гуран»да бу барядя буйурур: «Фяла тяляму
няфсун ма ухфийя лящум мин гурряти яйунин».
«Етдикляри ямяллярин мцкафаты олараг (Аллащ дярэащында) мюминляр цчцн эюзохшайан (онлары
севиндиряъяк) ня ъцр немятляр эиляниб сахландыьыны щеч кяс билмяз» (Сяъдя-17).
О дцнйанын щюкумяти, шящадяти дя бу дцнйада щюкумятчилик едян гайда-ганунларла фярглянир. Бу
дцнйада мящкямядя (ислами мящкямядя) ики няфяр ядалятли киши шащид дурмалыдыр. О дцнйада ися
инсанын юз яли, айаьы вя щятта дяриси эюрдцкляри ямялляря шящадят веряъякдир. «Йасин» сурясинин 65-ъи
айяси бу мясяляйя сцбутдур: «Ялйявмя няхтиму яла яфващищим вя тукяллимуна яйдийщим вя тяшщяду
яръулущум бима кану йяксибун.» «Бу эцн онларын аьызларыны мющцрляйярик. Етдикляри ямялляр (газандыглары
эцнащлар) барясиндя онларын ялляри Бизимля данышар, айаглары ися шящадят веряр.»
«Фуссилят» сурясинин 21-ъи айяси дя бу мясяляни вурьулайыр: «Вя галу лиъулудищим лимя шящидтум
яляйна галу янтягяняллащуллязий янтягя кулля шяйин». «Онлар юз дяриляриня: «Ня цчцн бизим ялейщимизя
шящадят верирсиниз?» дейяъякляр. Дяриляри дя беля ъаваб веряъякдир: «Щяр шейи диля эятирян Аллащ бизи
данышдырды.»
Цмумиййятля ахирят алями барядя ня гядяр сюзляр дейилирся, бизим зещнимиздя тясяввцр олунан
бунлардыр. Узагдан эюрцнян гаралтыйа бянзяйир. Бунунла да ахирят алями барядя верилян суалларын бир
чохуна ъаваб верилир.
Бу гядяр билирик ки, Ъяннят Аллащ немятляринин ъям олдуьу йердир. Истяр мадди немят олсун, истярся
дя мяняви немят. Ъящянням дя онун яксиня. Йяни ян чятин язаблар орада мювэуддур.
Ъяннят вя Ъящяннямин хырдалыг вя ъцзиййаты барядя «Гуран»да йалныз бязи шейляр дейилмишдир
(Гыса шякилдя). Биз дя бунлары гябул едирик. Лакин бунлар барядя эениш мялуматы эюрмядян кимся дейя
билмяз.
Пярвярдиэара! О горхулу, дящшятли эцндя ядалятли мящкямядя бизляри юз пянащында сахла. Бизляря
ращатлыг ята ет.
Пярвярдиэара! Яэяр мящкямя ямялляр ясасында гурулса онда бизим ялимиздя щеч бир шей олмайаъаг.
Юз кярям вя фязилятинля бизим ляйагятсиз ямялляримизи гябул ет. Юз рящмят вя мярщямятинля бизим
эцнащларымыза пярдя чяк.
Пярвярдиэара! Бизим агибятимизи еля ет ки, щям Сян биздян разы галасан, щям дя биз Сянин щцзурунда
башыуъа олаг.
Амин йа Ряббял алямин.
Сон.
60

Benzer belgeler

Adem(e)

Adem(e) (Аллащ тяряфиндя рядд олунмуш) ишлярдян башга бир шей дейилдир. Бу мясяляни ейни мязмунла бир нечя йердя тякрар едибдир. Щямчинин Аллащ о бири алямдя юз пейьямбярляриндян ящднамя алараг онларын шей...

Detaylı

Allahın Dinində Möhkəm və Sabitqədəm Olmağın Yolları

Allahın Dinində Möhkəm və Sabitqədəm Olmağın Yolları намазынын гылынмасына риайят ется, онун Жяннятя дахил олмасы важиб олар».1 Диэяр бир гцдси щядисдя ися Аллащ-таала беля буйурур: «Гулум Мян ону севянядяк нафиля намазларла Мяня йахынлашмагда давам ...

Detaylı