Bilge Arı Balaristan Diyarında

içindekiler
Baþlarken.....................................................................2
Arýcýlýðýn Tarihi .............................................................3
Bir Arý Ailesinin Üyeleri .................................................4
Sahibi
Rasim KAPLAN
Birlik Baþkaný
Yazý Ýþleri Müdürü
Mehmet AKBULUT
Editör
Dr. Ali KORKMAZ
Fotoðraflar
Volkan KORKMAZ
Emir YILMAZ
Reklam
Sermin YILMAZ
Yönetim Yeri Adresi
Samsun Ýli
Arý Yetiþtiricileri Birliði
Bankalar Cd. Ferah Sk.
Anakent Ýþ Merkezi No.24
Samsun
Telefon
0 362 230 45 34
Fax
0 362 230 45 34
e-mail
[email protected]
web
http://www.saybir55.com
Samsun Ýli
Arý Yetiþtiricileri Birliði
Yayýný Olan PETEK Dergisi’nin
Ekidir
Dizgi/Baský
Kardeþler Ofset
Pazar Mh. Necatiefendi Sk. No.41
Tel: 4320688 * Samsun
[email protected]
Bal Arýlarý Niçin Bal Yapar ............................................8
Bal Arýlarý Nasýl Bal Yapar ............................................9
Bir Bal Arýsý Olabilmek ..............................................10
Anlamlý Kelimeleri Bul!................................................11
Kelime Avýna Var mýsýnýz.............................................12
Çapraz Bulmaca ........................................................13
Polinasyon..................................................................14
Boþluklarý Doldurmaca ...............................................15
Výzzzzz Gelir... ............................................................16
Biraz da Rekor Kýralým! ...............................................17
Onbeþ Soruya Bir Cevap ............................................18
Arýsözleri....................................................................19
Petekleri Boyamaca ....................................................20
Deyim mi, Demeyeyim mi ...........................................21
Maniler ......................................................................22
Haydi! Seçmece Bunlar!..............................................23
Haydi, Biraz da Dans Edelim mi..................................26
Bul Bakalým................................................................27
Boyamaca Bunlarrrrrrr... .............................................28
Kes, Katla ve Yapýþtýr...................................................29
Bilmece-Bilmemece ....................................................30
Bir Arý Hikayesi...........................................................31
Arýcýlýk Sözlüðü...........................................................33
Yanýtlar ......................................................................37
1
gelirlerinde önemli bir yer iþgal etmektedir.
Buna baðlý olarak arýcýlýk da bilimsel olarak
ele alýnmaktadýr. Ancak bal arýlarýnýn
yaþamsal faaliyetleri kovan gibi bir kapalý
kutu içerisinde geçtiðinden pek çok insan,
özellikle de çocuklar bu olaylardan ve
kavramlardan habersizdirler. Bu sebepten
meraklýlarýna, geleceðin arýcýlarýna ve
Sevgili Çocuklar
Çevremizde bulunan pek çok þey
günlük yaþantýmýzda önemli bir yer tutar.
Bizler ise bunlarýn bir kýsmýný çok iyi tanýyýp
bilirken bazýlarý hakkýnda yeterli bilgiye
sahip deðilizdir. Her sabah kahvaltýmýzý
süsleyen ve bize güç veren balý yapan bal
arýlarý da bunlardan birisidir. Ancak pek çok
insan için bal arýlarý her zaman uzak
durulmasý ve sakýnýlmasý gereken bir
hayvan olmuþtur. Oysa soframýzda bir
kâselik yer kaplayan balýn üretimi için
binlerce bal arýsý, milyonlarca çiçeði ziyaret
etmekte ve bir o kadar da emek sarf
etmektedirler.
Günümüzde arýcýlýk olgusu her geçen
gün geliþmekte ve ülkelerin ulusal
2
arýcýlýk konusunda bilimsel çalýþmalar
yapacak olan bilim adamlarýna bir ufuk
açmak, katký saðlamak ve bilinmezlerle
dolu gizemli bir dünyaya gezi düzenlemek
amacýyla bu kitapçýk hazýrlanmýþtýr. Hem
eðlenmek hem de eðlenirken öðrenmenin
doyumsuz zevkini yaþamak için var mýsýnýz
arýlarla dolu bu kitapçýðýn içerisinde
yolculuk yapmaya. Aman dikkat edin! Yanlýþ
bir davranýþýnýz sonucu iþçi arýlar sizi
iðnesiyle sokmasýn. Zira sizin canýnýz biraz
acýr, ama bir iþçi arý da bu dünyaya veda
eder. En iyisi dikkatli ve tedbirli olmak.
Haydi, arýcýlýk dünyasýna doðru size iyi
"Bal arýlarý 100 milyon yýldýr bal yapmaktadýrlar.
"Arýcýlýða ait tarihsel ilk bulgular MÖ 7.000 yýllarýna dayanmaktadýr.
"MÖ 3.000 yýllarýnda Mýsýr'da Nil nehri boyunca gezginci arýcýlýk yapýlmaktaydý.
"3.000 yýllýk Firavun mezarýnda kurumuþ bal bulunmuþtur.
"Sümerler, balý ilaç olarak kullanmýþtýr. Tabletlerden öðrenilen ve Sümerlerden
zamanýmýza ulaþan deyimlerden biri de "bal gibi adam"dýr.
"Avrupa'dan göç edenlerle birlikte bal arýlarý 1638'de Kuzey Amerika'ya, 1822'de
Avustralya'ya ve 1842 yýlýnda Yeni Zelanda'ya götürülmüþlerdir.
"Eski Türkler ana arýya "beyarý", kaliteli bal yapan arýya "boða", bal vermeyen arýya
"göde", çalýþkan arýya "köstengi" ismini veriyorlardý.
"Osmanlýlarda arýcýlýk ekonomik olarak da önem taþýmaktaydý; Öþr-i asel (bal
vergisi) ve Öþr-i kovan (kovan vergisi) adý altýnda vergi alýnýyordu,
"Kuran'da Nahl Süresi 68 ve 69. ayetlerde "Rabbin bal arýsýna þöyle ilham etti:
'Daðlardan ve insanlarýn yaptýklarý çardaklardan kendine evler edin. Sonra meyvelerin
hepsinden ye de Rabbinin sana kolaylaþtýrdýðý yollarýna gir.' Onlarýn karýnlarýndan
çeþitli renklerde bal çýkar. Onda insanlar için þifa vardýr. Þüphesiz bunda, düþünen
bir toplum için bir ibret vardýr" denmektedir.
"1568'de ana arýnýn yumurtadan oluþtuðu saptanmýþtýr.
"1609'da ana arýnýn diþi olduðu anlaþýlmýþtýr.
"1758'de bal arýsýna "bal taþýyan arý" anlamýnda Apis mellifera
denilmiþtir. Daha sonra "bal yapan arý" anlamýnda Apis mellifica denilse
de ilk adý kullanýlmaktadýr.
"1771'de ana arýnýn havada çiftleþtiði belirlenmiþtir.
"1788'de iþçi arýlarýn peteklerde dans ettiði saptanmýþtýr.
"1851'de Langstroth tipi modern kovan geliþtirilmiþtir.
"1926'da bal arýlarýnda ilk yapay tohumlama
yapýldý.
yolculuklar...
Rasim KAPLAN
Yönetim Kurulu Baþkaný
3
Bal arýlarý sosyal böceklerdir. Ana, iþçi ve erkek arýlardan oluþan bal arýsý ailesi,
koloniler halinde yaþam sürerler.
Ana Arý
"Her kolonide sadece bir adet bulunur.
"Koloninin en uzun bireyidir.
"Döllenmiþ yumurtalardan oluþur.
"16 günde gözden çýkar.
"Gözden çýktýktan 6-7 gün sonra çiftleþir.
"Çiftleþecek ana arýlar 25.000 civarýnda erkek arýnýn bulunduðu yakýndaki 30-200m
çapýndaki Erkek Arý Toplanma Alanlarýna giderler.
"Ana arý güneþli bir günde, kovandan 2-5 km uzaklýkta, 14:00-16:00 arasýnda,
yerden 12-15 m yükseklikte, 8-10 erkek arý ile çiftleþir.
"Çiftleþtikten 1 hafta sonra yumurtlamaya baþlar.
"Günde 1.500-2.000 yumurta atarlar. Bir yýlda 175.000-200.000
yumurta atarlar.
"Yumurtlama dýþýnda hiçbir iþe karýþmamaktadýrlar.
"Yavru dönemi baþta olmak üzere tüm ömrü boyunca iþçi arýlar
tarafýndan arý sütü ile beslenirler.
"Normal koþullarda 5-7 yýl yaþayabilirler.
4
Ýþçi Arýlar
"Koloninin en küçük bireyidirler.
"Her kolonide 10.000-80.000 adet bulunur.
"Döllenmiþ yumurtalardan oluþurlar.
"21 günde gözden çýkarlar.
"Yumurtalýklarý bulunmakla birlikte geliþmemiþlerdir.
"Ýsçi arýlarda toplam 2-12 adet yumurta tüpü bulunur.
"35 gün yaþarlar. Ancak kýþ mevsiminde koloniyi ýsýtmak için bal yediklerinden ve
çalýþmadýklarýndan dolayý 5-6 ay yaþayabilirler.
"Yumurtlama dýþýnda kovanýn tüm iþlerini yaparlar.
"Kovanýn enerji kaynaðý gereksinimi için çiçeklerden veya bazý bitkilerin
salgýlarýndan nektar toplarlar.
"Günde 10-24 kez nektar seferi yaparlar ve her seferinde 40-50 mg nektar
taþýrlar.
"Kovandaki yavrularla ana arýnýn arý sütüyle beslenmesi amacýyla polen
toplarlar. Günde 5-20 kez polen seferi yaparlar ve her seferinde 10-30 mg
polen taþýrlar.
"Kovan içindeki çatlaklarýn kapatýlmasý, kovan içinin ve petek
gözlerinin dezenfekte edilmesi için bal arýlarý bitkilerin
tomurcuklarýndan propolis toplamaktadýrlar. Her propolis
seferinde 10 mg propolis taþýrlar.
"Su taþýyan arýlar günde 50-100 sefer yaparlar ve
her seferde 50 mg su taþýrlar.
5
Erkek Arýlar
"Koloninin en tombul bireyidirler. Yaþam süreleri en çok iki aydýr.
"Ana arýyla havada çiftleþme dýþýnda hiçbir görevi yoktur.
"Havada çiftleþtikten sonra ölürler.
"Her kolonide 0-2.000 adet bulunurlar.
"24 günde gözden çýkarlar.
"Gözden çýktýktan 14 gün sonra cinsi olgunluða eriþirler.
"Bir çiftleþme uçuþu 35-40 dakika sürmektedir.
"Ýðneleri olmadýðý için sokamazlar.
6
7
Bal arýlarý en az 100 milyon yýldýr bal üreticisi olarak bilinmektedirler. Arýlar
çiçeklerin bulunmadýðý ve aylarca süren uzun kýþ günlerinde beslenebilmek için bal
yapmakta ve depolamaktadýrlar. Bal arýlarý bu amaçla kendi yiyebileceklerinden
daha fazla ve bol miktarda bal üretirler. Ýnsanlar da bu balý kendileri için hasat
ederler. Günümüzde bal arýlarý kutup bölgeleri dýþýnda tüm dünyaya yayýlmýþlardýr.
Bal arýlarý, yavru beslenmesi ve kendi gereksinimlerini gidermek için çiçeklerden
nektar ve polen toplarlar. Balýn hammaddesi olan nektar, çiçeklerin nektar
bezlerinden salgýlanan ve %80 su içeren þekerli bir sývýdýr. Bal arýsý çiçeklerin dip
kýsmýnda birikmiþ olan nektarý hortum þeklindeki diliyle emer ve bal midesinde
biriktirir. Bu iþlem sýrasýnda nektar, arýnýn tükürük bezlerinden ve midesinden
salgýlanan çeþitli enzimlerle karýþýr ve yavaþça bala dönüþmeye baþlar. Ayrýca bal arýsý
aralýklarla mide içeriðini dilinin üstüne yayarak içinde bulunan su miktarýný azaltmaya
ve enzim faaliyetlerine yardýmcý olur. Daha sonra kovana dönen arý mide içeriðini
olgunlaþtýrmalarý için diðer arýlara daðýtýr. Bu arýlar da bir müddet bu iþleme devam
ederler. Sonunda su miktarý yaklaþýk %20 düzeyine inmiþ olan bal, petekte
depolanmaya baþlanýr.
8
9
Koloni içerisinde iþ bölümü olduðundan dolayý bal arýlarý sosyal böcekler olarak
adlandýrýlmaktadýr. Bu yönleriyle bal arýlarý ile insan arasýnda büyük bir benzerlik
bulunmaktadýr. Ýnsanlar da sosyal bir varlýk olarak toplumda ve ailede iþbölümü
yaparak yaþamaktadýrlar. Aþaðýdaki çizelgede bir iþçi arýnýn yaþamý boyunca yaptýðý
iþler görülmektedir. Haydi, siz de diðer kutucuða evinizde iþbölümü yaparak ailenize
yapacaðýnýz yardýmlarýn bir kýsmýný yazýnýz...
Karýþýk haldeki harfleri dizerek arýcýlýkla ilgili kelimeleri bulunuz...
RAIBSAIL ...........................................................
__ __ __ __ __ __ __ __
NVOAK.............................................................
__ __ __ __ __
KTPEE................................................................
LBUMUAM ........................................................
__ __ __ __ __ __ __
ARTNKE ............................................................
__ __ __ __ __ __
YNOLSPOÝAN ...................................................
__ __ __ __ __ __ __ __ __ __
NEELÝDV........................................................
__ __ __ __ __ __ __
KRÞEE ...................................................
__ __ __ __ __
RKKEE ..........................................
__ __ __ __ __
ÝOKNLO............................................................
ÇÞÝÝ ..................................................................
NELPO .............................................................
AAN..........................................................
EÇKÝÇ...............................................
10
*
*
*
*
__ __ __ __ __
__ __ __ __ __ __
__ __ __ __
__ __ __ __ __
__ __ __
__ __ __ __ __
KKÜÖR ...................................
__ __ __ __ __
LBA .............................
__ __ __
ÐLOU ...............................
MKSAE .................
VRRAAO........
RETAN ..
__ __ __ __
__ __ __ __ __
__ __ __ __ __ __
__ __ __ __ __
11
Aþaðýda yazýlý olan arýcýlýk kelimelerini birer birer avlayýnýz...
BAL
OÐUL
ÞEKER
PETEK
ANA
POLEN
ANTER
ERKEK
ELDÝVEN
NEKTAR
ARI
KOLONÝ
12
BALMUMU
ÝÞÇÝ
ÇÝÇEK
Aþaðýda yazýlý olan arýcýlýk kelimelerini birer birer avlayýnýz...
Soldan Saða
1.Bal arýlarýnýn petek yapýmýnda kullandýðý madde.
2.Polenin, çiçeðin diþi organýnýn üstüne taþýnmasý.
3.Arý kolonisini yöneten birey.
4.Bal arýlarýnýn bal depoladýðý yer.
5.Çoðalmak amacýyla kovaný terk eden arý topluluðu.
Yukarýdan Aþaðýya
1.Bal arýlarýnýn nektardan elde ettiði
besin maddesi.
2.Çiçek erkek üreme birimi.
3.Çiçeklerin polen üreten erkek
organý.
4.Bal arýlarýnýn içerisinde yaþadýðý
ortam.
5.Koloniyi oluþturan birey.
6.Bal arýsý topluluðu.
7.Çiçeklerden toplanan ve bal elde
edilen sývý
13
Boþluklarý þekildeki ipuçlarýndan yararlanarak doldurunuz...
Aþaðýdaki boþluklarý uygun bir þekilde doldurunuz.
Bal arýlarý bal yapmak amacýyla çiçeklerden nektar alýrlar. Ayrýca pek çok sebze
Bir bal arýsý kolonisinde ana arý, erkek arý ve iþçi arý olmak üzere üç tip arý
hücresi olan (b) _________, çiçeklerin diþi organýnýn bir parçasý olan (a)
yaklaþýk 2000 adet yumurta yumurtlar. ____________ havada ana arý ile çiftleþir.
ve meyvenin çiçeklerinde de ________________ yaparlar. Çiçeklerin erkek üreme
__________ üzerine arýlar tarafýndan taþýnýr. Polenler, çiçeklerin erkek üreme birimi
olan (c) ___________ üretilir. Çiçeðe konan bal arýsýnýn vücuduna ve bacaklarýna
polenler yapýþýr. Bu polenler bal arýsýnýn arka bacaklarýnda bulunan
________________ üzerinde biriktirilir. Polen, yumurtalýkta bulunan (d)
____________ ile birleþtiði zaman o bitkinin soyunu sürdürecek olan yeni tohumlar
oluþur
bulunmaktadýr. Bunlardan ____________ koloninin sürekliliði ve verimliliði için günde
________________ ise kovaný serinletmek için kanatlarý ile havalandýrma, larvalarý
besleme ve kovaný temizleme iþlerini yaparlar. Ayrýca iþçi arýlar ________ toplar ve
ondan bal yaparlar. Ürettikleri _________ ile de larvalarý ve ana arýyý beslerler. Ýþçi
arýlar çiçeklerden toplayarak oluþturduklarý balý crop denilen _____________ ,
polenleri ise arka ayaklarýnda bulunan ______________ kovana taþýrlar. Bal arýlarý
gerek kendileri gerekse bizler için çok yararlý olan ve enerji kaynaðý saðlayan
___________ üretiminin yanýnda bitkilerin ve dolayýsýyla da doðanýn sürekliliðine
_____________ iþlemini yaparak olumlu katkýda bulunmaktadýrlar. Hatta bu
iþlem arýcýlýkta ileri gitmiþ ülkelerde bir sektör halini almýþtýr. Bu ülkelerde
bitkisel üretimde bulunan çiftçiler ülke arýcýlarýnýn oluþturduðu
polinasyon servislerine baþvurarak belli bir ücret karþýlýðý olarak
bahçelerinin
kenarýna
saðlamaktadýrlar.
hizmetleri
______________
Böylece
karþýlýðýnda
etmektedirler.
14
arýcýlar
da
konulmasýný
polinasyon
kazanç
elde
15
1
Bir kilogramlýk bal için arýlar yaklaþýk kaç çiçek ziyaret ederler?
2
Bir kilogramlýk bal için arýlar ne kadar yol kat ederler?
4
Bal arýsý ne kadar hýzla uçar?
3
5
Bir bal arýsý yaþamý boyunca ne kadar bal üretir?
Dünyanýn çevresinde uçan bir arý ne kadar bal tüketir?
6
Arýlar ne kadar zamandýr çiçeklerden bal üretmektedirler?
8
Bir bal arýsý kaç kanata sahiptir?
7
9
Bir petek gözünün kaç kenarý vardýr?
Türkiye'de kaç adet arý kolonisi vardýr?
10 Ülkemizde bir kovan yýlda ortalama kaç kilogram bal üretir?
11 Arýlar uyur mu?
Yýllardýr gazete ve dergi sayfalarýnda bal arýlarýný sakal olarak kullanan arýcý
veya göstericilere rastlarsýnýz. Ve merakla bu iþi nasýl baþardýklarýný, arýlarýn onlarý
sokmamasýný nasýl saðladýklarýný anlamaya çalýþýrsýnýz. Aslýnda bu sorularýn yanýtýný
almanýz sonucunda yine cesaret ederek ayný þeyi deneyemezsiniz de. Zira siz de
biliyorsunuz ki böyle gösteriler bazý riskleri de kendi içerisinde bulundurmaktadýr. Bir
arýnýn sokmasý sonucu ortaya çýkabilecek bir alerjik tepki olumsuz sonuçlara yol
açabilir. Ama buna raðmen bu ilginç görüntüyü yaþamak bir yana en azýndan
görmek de büyük bir keyif verici deðil mi! Bu nasýl mý oluyor? Yanýtý...
12 Bal arýlarýnýn kaç gözü vardýr?
13 Arýlar ne kadar hýzla kanatlarýný çýrparlar?
14 Arýlar ne kadar uzaða uçabilirler?
15 Arýlar, insanýn göremediði hangi renkleri görürler?
16 Arýlar ne kadar hýzdaki olaylarý algýlayabilirler?
17 Yaz sezonunda bir iþçi arý ne kadar yaþar?
18 Bir arý ne kadar nektar taþýyabilir?
19 Bir arý ne kadar polen taþýyabilir?
20 Ana, iþçi ve erkek arý yumurtadan ergin hale kaç günde gelir?
21 8 cm'lik bir doðum günü mumu için arýlar ne kadar
bal tüketir?
22 Arýlar balý neresinde taþýrlar?
23 Arýlar poleni neresinde taþýrlar?
24 Ana arýnýn bir günde attýðý
yumurtanýn toplamý
ne kadardýr?
16
17
Aþaðýdaki sorulara vereceðiniz cevaplarýn baþ harfleriyle
ortaya çýkan sorunun cevabýný bulunuz...
Arýnýn yaptýðý.............................................__ __ __
Koloniyi yöneten birey................................__ __ __ __ __ __
Bir devre adýný veren çiçek .........................__ __ __ __
Aðzýnda balý olan arýnýn kuyruðunda da iðnesi vardýr.
Arý, bal alacaðý çiçeði çok iyi bilir.
Arý, bey olan kovanda toplanýr.
Arý gibi eri olanýn dað kadar yeri olur.
Arý gibi çalýþ, aslan gibi ye.
Arýcýlýkla uðraþan.......................................__ __ __ __ __
Arý iyi olursa balý Baðdat'tan getirir.
Yapraklarýndan çay yapýlan bir aðaç ..........__ __ __ __ __ __ __
Arý kovanýna çomak sokulmaz.
Teniste kullanýlan spor aracý .......................__ __ __ __ __
Orkidenin diðer adý ...................................__ __ __ __ __
Sýcak ile soðuk arasý ..................................__ __ __ __
Yemeklere katýlan kokulu bir bitki ...............__ __ __ __
Arýcýnýn korunmak için eline taktýðý.............__ __ __ __ __ __ __
Arýcýlýðýn aktif olarak yapýldýðý mevsim........__ __ __
Arýlarýn çok sevdiði bir bitki, fazelya ...........__ __ __ __ __ __
Arýlarýn bal depoladýðý yer .........................__ __ __ __ __
Arý kovanlarýnýn bulunduðu yer ..................__ __ __ __ __ __
Arýlarýn çalýþmasýný eserek engelleyen ........__ __ __ __ __ __
Soru : __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __
Cevap: __ __ __
Arý söðüdü, akýllý öðüdü sever.
Arýnýn belasýný çekmeyen balýný yiyemez.
Arýya bak bal olsun, daða bak bað olsun.
Arýya verdim uçuverdi, mandaya verdim kaçýverdi.
Arýyý birden, koyunu binden üret.
Arýyý duman, insaný iman yola getirir.
Bal bal demekle aðýz tatlanmaz.
Bal olan yerde sinek de olur.
Bal tutan parmaðýný yalar.
Besledim arý, kalmadý sýzý.
Her arý bal yapsa balýn kilosu parasýz olur.
Kapýsýnda arýsý olanýn kesesinde sarýsý olur.
Kovandan çýkmayan arý bal yapmaz.
Öfke baldan tatlýdýr.
Sineðin balý, tembelin malý olmaz.
Sinekle kalkan leþ baþýna, arýyla
kalkan bal baþýna varýr.
18
19
Aþaðýda verilen kelimeleri petekler üzerinde
bularak farklý renklere boyayýnýz.
BALARISI
NEKTAR
POLEN
KOVAN
BALMUMU
20
LARVA
PUPA
PETEK
ANAARI
aðzýndan bal akmak
aðzýna bir parmak bal sürmek
arý kovaný gibi iþlemek
arý gibi çalýþmak
arý gibi sokmak
arý gibi çoðalmak
arýnýn yuvasýna çöp dürtmek
arý gibi výzýldamak
bal verecek arý deðil
bal alacak çiçeði bilmek
ballý lokma tatlýsý
baldan tatlý olmak
bal tutup parmaðýný yalamak
bir eli yaðda ötekisi balda olmak
bal dudaklý olmak
lafýný balla kesmek
yere bal döküp yalamak
Sohbeti çok tatlý olmak
Kandýrmak
Gireni çýkaný çok olmak
Çok çalýþkan olmak
Canýný acýtmak
Çok hýzlý bir þekilde artmak
Tehlikeli kiþiyi kýþkýrtmak
Can sýkýcý konuþmak
Yararsýz ve verimsiz
Çýkar saðlanacak þeyi bilmek
Çok sevimli olmak
Çok tatlý olmak
Yaptýðý iþten çýkar saðlamak
Zevk sefa içinde olmak
Konuþmasý güzel olmak
Ýstemeyerek sözünü kesmek
Çok temiz olmak
Yaþamýmýzda pek çok olayý anlatýrken benzetmeler
kullanmaktayýz. Böylece hem dilimiz zenginleþmekte hem
de ifadelerimiz daha güzel ve edebi olmaktadýr.
Arýcýlýk deyimleri de bu konuda en çok kullanýlan
deyimlerdendirler. Sizler de aþaðýdaki deyimleri
ve
anlamlarýný
öðrenerek
günlük
yaþamýnýzda bunlarý sýkça kullanýnýz.
21
Sözlü kültürün en önemli bileþenlerinden biridir maniler.
Bal arýlarý bizlere birbirinden deðerli ürünler sunar. Fakat bizler pek çoðunu
yararlarýna iþaret etmektedir. Ýþte onlardan bir kaçý.
için hangilerini üretiyor.
Bal arýsý konusunda yapýlan maniler de arýnýn yapýsýna ve
Dünya dünya bal tadý.
Hepimizi aldadý.
Altýna zehir koydu.
Üstü yine bal tadý.
A benim caným yarim.
Peteðim, balým yarim.
bilmemekteyiz. Aþaðýdaki arý ürünlerinden seçin bakalým. Bal arýlarý sizler
BAL : Bal arýlarý tarafýndan çiçeklerden toplanan nektardan üretilir. %75'i
þeker olan bu ürün mükemmel bir enerji kaynaðýdýr. Kovan içerisinde
yavrularýn ve erginlerin beslenmesi, enerji gereksiniminin giderilmesi için
kullanýlýr. Geliþmekte olan çocuklar ve mide rahatsýzlýklarý olan erginler için
oldukça yararlýdýr.
Bana arý diyorlar.
Petek isem arýmsýn.
Nedir bu çalým yarim.
Çiçeksem yapraðýmsýn.
Vermem seni ellere.
Bir tanecik balýmsýn.
Baharýn çiçekleri,
Bal ile petekleri.
Ne de güzel oluyor.
Benim yarim gül gibi.
Dallarda bülbül gibi.
Öyle bir laf eder ki
Peteklerde bal gibi.
22
Yarin söyledikleri.
POLEN
: Bal arýlarýnca çiçeklerin anterlerinde
bulunan polen taneciklerinin toplanmasý ve arka
bacaklarýndaki
polen
sepetçiklerinde
biriktirilmesiyle elde edilir. Kovanda yavru ve
ergin beslenmesinde protein gereksinimini
gidermek amacýyla kullanýlýr. %30
protein içermektedir. Pek çok
hastalýðýn
tedavisinde
kullanýlmaktadýr.
23
ARI SÜTÜ
: Kovan iç hizmetinde çalýþan 12 gün yaþtan küçük genç
iþçi arýlarýn baþ ve çenelerinde bulunan bezlerden salgýlanan bir besin olup
protein ve yaðca çok zengindir. Ana arýnýn ve yavrularýn beslenmesi için
kullanýlýr. %15 protein içerir. Vücudun zinde tutulmasýnda ve kanser baþta
olmak üzere pek çok hastalýðýn tedavisinde yaygýn olarak kullanýlmaktadýr.
PROPOLÝS : Kovan içerisinde bulunan çatlaklarýn
kapatýlmasý ve çerçevelerin birbirine yapýþtýrýlmasý ile ana
arýnýn yumurtlayacaðý petek gözünün parlatýlmasý ve
temizlenmesinde
kullanýlýr.
Antibiyotik
etkisi
bulunduðundan dolayý insanlar tarafýndan
çeþitli
yaralarýn
sivilcelerin
kozmetik
kullanýlýr.
24
iyileþtirilmesinde,
giderilmesinde
sanayinde
ve
ARI ZEHÝRÝ : Bal arýlarý dendiði zaman akla ilk gelen iðnesidir. Ancak
iðne aracýlýðýyla insan vücuduna aktarýlan arý zehiri protein aðýrlýklý bir
üründür ve yüzyýllardýr romatizmal rahatsýzlýklarýn tedavisinde baþarýyla
kullanýlmaktadýr. Teknolojinin geliþmesine paralel olarak geliþtirilen aletlerle
günümüzde bilimsel bir þekilde arý zehiri üretimi yapýlmakta ve apiterapi
olarak adlandýrýlan arý ürünleriyle yapýlan tedavi yöntemlerinin en önemli
maddesidir.
BALMUMU
: Bal arýlarýnýn karýnlarýnýn son kýsmýnda
bulunan bölümlerinden salgýlanan balmumu, bal arýlarýnýn
yaþadýðý
ortamlarýn
temel
maddesidir.
Bal
depolanmasýnda ve yavru yetiþtirecek gözlerin
yapýlmasýnda kullanýlan balmumu yaðýmsý bir
yapýya sahip olup 650C'de erime özelliðine
sahiptir. Mobilyacýlýk, kozmetik gibi pek çok
sektörde kullanýlmaktadýr.
25
Bal arýlarý dans ederek haberleþirler ve
birbirlerine besin kaynaðýnýn yerini söylerler. Bunun
için kaynaðý gören iþçi arýlar, güneþ, besin kaynaðý
ve kovan arasýndaki açýyý dikkate alarak petek
üzerinde yaptýklarý dans ile besin kaynaðýnýn
uzaklýðýný, yönünü ve kalitesini kovan içerisindeki
diðer iþçi arýlara anlatýrlar.
Bu
bal
arýsý,
arkadaþý
dans
ederken
göremediðinden dolayý çiçeðin yerini bulamýyor. Bu
sayfayý fotokopiyle çoðaltarak çiçeðe giden yolu
bulmasý için arýya yardým edebilir misiniz?
Bu arý da kovanýný
kaybetmiþ. Ancak
bunun iþi çok zor.
Yolu o kadar
karmaþýk ki sizin
yardýmýnýz
olmadan kovanýný
bulmasý imkânsýz.
Peki, siz bulabilir
misiniz?
26
27
Buradan
kesiniz
Buradan
katlayýnýz
28
29
1-Köþe köþe dört köþe,
Yuva olur altý köþe.
Sýcaða dayanamaz.
Erir gider hemence.
Güneþ ýþýðý kovan içerisine girdiði sýrada
2-Bol emek verir
Kendi yemez yedirir.
Ezgi Arý
kardeþi Cansu Arý'yý dürterek "Haydi uyanma
zamaný! Çalýþmaya ihtiyacýmýz var." dedi. Ezgi
3-Ufacýk kuþlar, aðacý taþlar.
Kendi yemez, ele baðýþlar.
4-Yaþtýr kurutamazsýn,
Tuzunu bulamazsýn.
Çiçeklerden toplanýr.
Tadýna doyamazsýn.
5-Var varadan var getir.
Karlý daðdan kar getir.
Saðýlmamýþ çiçekten,
Çalkalanmýþ yað getir.
6-Bir acayip nesne gördüm.
Gökte uçar izi yok.
Sütü helal, eti haram.
Çamuru yok, tozu yok.
7-Gökkuþaðýndan rengi,
Dünyada yoktur dengi.
Arýlara veriyor,
Nektar ile poleni.
30
henüz uyanmýþtý. Esnedi ve kýz
Arý, Cansu Arý'dan birkaç saniye önce
dünyaya geldiði için onun ablasýydý. Cansu
Arý "Hayýr þimdi kalkamam. Çünkü rüyamda çok büyük bir çiçek görüyorum." dedi. Bunun
üzerine Ezgi Arý "Cansu Arý! Hemen kalkmalý ve kraliçenin daha fazla yumurtlayabilmesi için
boþ petek gözlerini temizlemelisin. Yaþlý larvalarý beslememe yardým etmelisin." dedi. Cansu
Arý "Keþke bakýcý bir arý olsaydým ve genç larvalarý besleseydim." demesi üzerine Ezgi Arý
"Zamaný var Cansu Arý, sabýrlý ol!" dedi ve birlikte çalýþmaya çýktýlar. Ýkisi birlikte gittiklerinde
Kraliçe de onlarý bekliyordu. Onlarýn geldiðini görünce "Sizi kutlarým küçük arýlar!" dedi ve
"Artýk terfi ettiniz." müjdesini verdi. Bu sözleri duyan Cansu Arý
çok heyecanlanmýþtý. Çünkü beþ gündür arý çýkýþýnýn
olduðu petek gözlerinin ana arýnýn yumurtlamasý için
yapýlan hazýrlýk iþlemlerinde çalýþýyordu ve artýk çok
istediði göreve sahip olacaktý. Ardýndan kraliçe ilk
emrini verdi: "Bakýcý arýlar! Sekizinci petek gözü
hakkýnda rapor verin."
Meslekte ilk günü çok zor geçti Cansu
Arý'nýn. Ezgi Arý ile birlikte genç larvalarý beslemek
için kullanýlan yüksek protein içeriðine sahip çok fazla
arý sütü ürettiler. Fakat birkaç gün sonra bu iþ kolaylaþtý.
31
Cansu Arý yaptýðý iþi çok sevmiþti. Ama bu
sefer de Ezgi Arý bu iþten çok sýkýlmýþtý. O
sýrada tarlacýlýk seferinden dönen Bilge Arý
onlarýn bu halini görünce her ikisine de
kýzdý. Cansu Arý "Niçin kýzýyorsun Bilge Arý.
Ben bu iþi çok seviyorum ve sürekli yapmak
istiyorum." deyince Bilge Arý daha fazla
ÝÞÇÝ BAL ARISI
ÇÝÇEK
BAL AVCISI
EÞEK ARISI
BALMUMU
ÞURUPLUK
kýzdý. Konuþmaya devam etmeden önce
midesindeki balý arkadaþlarýna daðýttýktan
ve bir kýsmýný da petek gözüne býraktýktan sonra geriye geldi ve baþladý anlatmaya. "Bakýn
Ezgi Arý ve Cansu Arý. Bizler sosyal böcekleriz. Bu ne anlama gelir biliyor musunuz? Size bunu
bir örnekle öðreteyim. Ýnsanlar da bir sosyal varlýktýr. Bunun gereði olarak insanlar gerek aile
gerekse toplum yaþantýlarýnda bir iþbölümü yapmýþlardýr ve onun sayesinde de düzenli bir
yaþam sürmektedirler. Eðer böyle yapmazlarsa her þey düzensiz olmaktadýr. Ýþte biz bal
arýlarýnda da böyle bir düzen vardýr. Belli yaþlarda belli iþleri
yapmak zorundayýz. Eðer bizler, bu iþ bölümüne
uymazsak
kovan
içerisinde
karýþýklýk
olur,
yavrularýmýz açlýktan ölür, tarlacýlarýmýz nektar ve
polen toplamaz, kýþýn ayakta kalamayýz ve
kovanýmýz söner. Onun için yaþýmýza uygun olarak
bizlere verilmiþ olan görevleri aksatmadan ve
zamanýnda yerine getirmeliyiz." dedi. Bunun
üzerine Ezgi Arý ve Cansu Arý ondan sonra
yaptýklarýnýn yanlýþlýðýný anlayarak kovan sistemine uyum
saðladýlar ve mutlu yaþadýlar.
32
BAL SÜZME MAKINESÝ
GEZGÝNCÝ ARICILIK
33
PLASTIK KOVAN
KÖRÜK
ÝLKEL KOVAN
34
KOLZA
MASKE
KOVAN
EL DEMIRI
POLINASYON
ANA ARÝ
SÝR BÝÇAÐÝ
ERKEK ARÝ
ARÝCÝ FÝRÇASÝ
PETEK
VARROA
BAL
35
Bir Bal Arýsý Olabilmek
Sabahleyin kalkýnca yataðýný toplamak.
Pijamalarýný katlamak ve dolabýna koymak.
Okul çantasýný hazýrlamak.
Sofranýn hazýrlanmasýna ve kaldýrýlmasýna yardýmcý olmak.
Yemeðini kendisi yemek.
Evin içini ve oyuncaklarýný daðýtmamak, vs.
ANA ARI KAFESÝ
36
ARI OÐULU
ARICI
ARIOTU
ARICILIK
ARI TAÞIMA
ARILIK
BAL
Anlamlý Kelimeleri
BAL ARISI
KOLONÝ
ELDÝVEN
ERKEKARI
BAL
Bul!
PETEK
NEKTAR
ANAARI
KÖRÜK
MASKE
KOVAN
ÝÞÇÝARI
ÞEKER
OÐUL
VARROA
BALMUMU
POLEN
ÇÝÇEK
POLÝNASYON
ANTER
Kelime Avýna Var mýsýnýz...
Çapraz Bulmaca
Soldan Saða
1. Balmumu 2. Polinasyon
Yukarýdan Aþaðýya
1. Bal
2. Polen
6. Koloni
7. Nektar
3. Anaarý
4. Petek
5. Oðul
3. Anter
4. Kovan
5. Arý
37
Polinasyon
Bal arýlarý bal yapmak amacýyla çiçeklerden nektar alýrlar. Ayrýca pek çok sebze ve meyvenin
çiçeklerinde de polinasyon yaparlar. Çiçeklerin erkek üreme hücresi olan (b) polen çiçeklerin
diþi organýnýn bir parçasý olan (a) stigma üzerine arýlar tarafýndan taþýnýr. Polenler çiçeklerin
erkek üreme birimi olan (c) anterde üretilir. Çiçeðe konan bal arýsýnýn vücuduna ve
bacaklarýna polenler yapýþýr. Bu polenler bal arýsýnýn arka bacaklarýnda bulunan polen
sepetçiði üzerinde biriktirilir. Polen, yumurtalýkta bulunan (d) tohum taslaðý ile birleþtiði zaman
o bitkinin soyunu sürdürecek olan yeni tohumlar oluþur.
Boþluklarý Doldurmaca
Bir bal arýsý kolonisinde ana arý, erkek arý ve iþçi arý olmak üzere üç tip arý bulunmaktadýr.
Bunlardan ana arý koloninin sürekliliði ve verimliliði için günde yaklaþýk 2.000 adet yumurta
yumurtlar. Erkek arý havada ana arý ile çiftleþir. Ýþçi arý ise kovaný serinletmek için kanatlarý ile
havalandýrma, larvalarý besleme ve kovaný temizleme iþlerini yaparlar. Ayrýca iþçi arýlar
nektar toplar ve ondan bal yaparlar. Ürettikleri arý sütü ile de larvalarý ve ana arýyý beslerler.
Ýþçi arýlar çiçeklerden toplayarak oluþturduklarý balý crop denilen bal midesinde, polenleri ise
arka bacaklarýnda bulunan polen sepetçiðinde kovana taþýrlar. Bal arýlarý gerek kendileri
gerekse bizler için çok yararlý olan ve enerji kaynaðý saðlayan bal üretiminin yanýnda
bitkilerin ve dolayýsýyla da doðanýn sürekliliðine polinasyon iþlemini yaparak olumlu katkýda
bulunmaktadýrlar. Hatta bu iþlem arýcýlýkta ileri gitmiþ ülkelerde bir sektör halini almýþtýr. Bu
ülkelerde bitkisel üretimde bulunan çiftçiler ülke arýcýlarýnýn oluþturduðu polinasyon
servislerine baþvurarak belli bir ücret karþýlýðý olarak bahçelerinin kenarýna arý kolonisi
konulmasýný saðlamaktadýrlar. Böylece arýcýlar polinasyon hizmetleri karþýlýðýnda da kazanç
elde etmektedirler.
38
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Výzzzzz Gelir...
4.000.000 adet çiçeði ziyaret ederler.
150.000 kilometrenin üstünde yol alýrlar.
1/12 çay kaþýðý kadar bal üretir.
10 m/sn hýzla uçar.
Yaklaþýk 30 g bal tüketir.
100 milyon yýldýr.
Altýgen þeklinde olup altý kenarý vardýr.
Ýkisi saðda, ikisi solda olmak üzere dört kanadý vardýr.
6.000.000 adetin üzerinde arý kolonisi vardýr.
Yaklaþýk 17 kg bal üretir.
Arýlar uyumaz. Fakat boþ petek gözlerinde dinlenirler.
Ýki geniþ bileþik göz, üç adet basit göz olmak üzere beþ adettir.
Saniyede yaklaþýk 180 kere kanat çýrparlar.
13.7 km uzaða uçabilirler.
Ultraviyole renkleri görebilirler.
Saniyenin 1/300 hýzýndaki hareketleri algýlarlar.
Yumurtadan tarlacýlýðýn sonuna kadar 7-8 hafta yaþarlar.
Kendi aðýrlýðýnýn yarýsý kadar veya 40 mg nektar taþýrlar.
Kendi aðýrlýðýnýn 1/6'sý kadar veya 15 mg polen taþýr.
Ana 16, iþçi 21 ve erkek arý 24 günde ergin hale gelir..
Yaklaþýk 10 g bal tüketirler.
Arýlar balý, crop denen bal midesinde taþýrlar.
Arýlar poleni arka ayaklarýndaki polen sepetçiðinde taþýrlar.
Yaklaþýk olarak kendi aðýrlýðý kadardýr.
39
Biraz da Rekor Kýralým!
Bu olayý gerçekleþtirmek için içerisinde ana arý bulunan kafesi çenesinin altýna yerleþtirmekte
ve böylece kovanýn diðer arýlarýnýn ana arýnýn etrafýnda, dolayýsýyla kendi vücudunda
toplanmasýný saðlamaktadýr. Bal arýlarý önceden iyi bir þekilde beslendikleri için de uysal ve
zararsýz olmaktadýrlar.
Onbeþ Soruya Bir
BAL
IHLAMUR
YAZ
Cevap
ANAARI
SALEP
ARIOTU
LALE
ILIK
PETEK
SORU : BAL ARISI NE YAPAR
CEVAP : BAL
Bilmece-Bilmemece
1. PETEK
2. BAL ARISI
5. BAL ARISI
6. BAL ARISI
3. BAL ARISI
7. ÇÝÇEK
40
ARICI
NANE
ARILIK
4. BAL
RAKET
ELDÝVEN
RÜZGAR