TOHUM`un e-kopyası için tıklayın

TÜRKTED
Sayı:9 / Kasım 2013
TÜRKİYE TOHUMCULUK ENDÜSTRİSİ DERNEĞİ
RÖPORTAJ
TOHUMCULUĞUN
EN ZAYIF
HALKASI AR-GE
RÖPORTAJ
SORUN
TOHUMLUK
ÜRETEMEMEK
DEĞİL, ÇEŞİT
GELİŞTİREMEMEK
AHDE VEFA
TOHUMCULUĞA
VAKFEDİLMİŞ
BİR HAYAT:
RIZA DUMAN
SUNUŞ
Değerli
Okuyucuları;
Ülkemiz tohumculuk sektörünün hür sesi olmayı kendine görev edinen dergimiz, yayın hayatındaki 3. yılını da neredeyse tamamladı. Geride kalan 8 sayıda, bağımsız ve objektif olma ilkesinden ödün vermeden
sektörümüzün gündemindeki konuların yanı sıra tohumculuğumuza emek veren birçok ismi de okurlarıyla
buluşturan
‘un 9. sayısında da yine ilgiyle okuyacağınıza inandığımız konulara yer verdik.
Derneğimizin saygıdeğer üyelerinin katılımıyla 9 ve 10 Ekim 2013’de Ankara’da tam bir “çekirdek kadro”
çalışma grubu anlayışıyla gerçekleştirilen, TÜRKTED genişletilmiş yönetim kurulu toplantısında ele alınan konular bu sayımızın Gündem bölümünü oluşturuyor. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bitkisel
Üretim Genel Müdür Yardımcısı Ümit Bayram Kutlu ve Tohumculuk Dairesi Başkanı Veysel Kolcu’nun
da bir bölümüne katıldığı bu toplantıda, Bakanlık yetkililerine sunduğumuz bir dizi talebimiz, tüm sektör
mensuplarını da yakından ilgilendiriyor.
Bu sayımızın Ahde Vefa bölümünde, okurlarımızın bir bölümünün yakından tanıdığı iki duayenimize yer
verdik. Tohumculuk sektörümüzün liberalleştiği yıllarda yürüttüğü hizmetlerle tohumculuğumuzun gelişimine çok önemli katkılar yapmış olan Tarım Bakanlığı bürokratlarından Rıza Duman’ı kendi ifadeleriyle daha yakından tanıma fırsatı bulacaksınız. Öte yandan, Ocak 1995–Şubat 1997 arasında TÜRKTED’in 5.
Yönetim Kurulu Başkanı olan değerli dostumuz Alev Kutay’ın kendi özgün anlatımıyla yaşamından kesitleri ve tohumculuğumuzun gelişimine yaptığı katkıları da ilgiyle okuyacağınıza inanıyoruz. Her iki konuğumuza da daha nice sağlıklı ve mutlu yıllar geçirmelerini diliyoruz.
Tohum sanayicisi olabilmenin, bitki ıslahında başarının, kısaca sektörde iddialı olabilmenin en temel koşulunun hiç kuşkusuz AR-GE olduğu hepimizin malumudur. Ancak, AR-GE kavramı denince genelde ne
anlaşılıyor? Aslında anlaşılması gereken ne olmalı, nasıl ve ne boyutta bir AR-GE gibi bazı önemli soruların yanıtlarını eğer merak ediyorsanız, elinizdeki derginin Röportaj bölümünde, çoğumuzun yakından tanıdığı Tarım Bakanlığı Tohumculuk Dairesi eski başkanlarından Dr. Mehmet Uyanık ile yaptığımız röportajı mutlaka okumalısınız. Ayrıca, tohumculuk sektörünün paydaşlarıyla pek yakında buluşacağını tahmin
ettiğimiz, Dr. Uyanık’ın hazırladığı “Tohumculuk Terimleri Sözlüğü” hakkında verdiği bilgileri de ilgiyle
okuyacaksınız. İkinci röportaj konuğumuz ise Bitkisel Üretim Genel Müdür Yardımcısı Ümit Bayram Kutlu. Yönelttiğimiz sorulara içtenlikle cevaplar verdiği için kendisine teşekkür ediyoruz. Özellikle, Tohumculuk Kanunu’nun revizyonu ve tohum firmalarımızın zayıf yönleriyle ilgili düşünceleri tüm sektör paydaşlarını yakından ilgilendiriyor.
Dergimizin bu sayısında sizlerle paylaştığımız bir diğer önemli başlık da TÜRKTED’in 2023 Vizyonu. Türkiye Tohumculuk Endüstrisini Cumhuriyetimizin 100. kuruluş yıldönümü olan 2023 yılında, gelişmiş ülkelerin tohumculuk sektörlerini yakalamaya çalışan konumundan çıkarıp sadece gelişmekte olan ülkelere
değil, tam aksine birçok ülkeye de örnek olan ve onlar tarafından ulaşılmaya çalışılan bir model haline getirmek temel hedefimizdir. Bunun için neler yapmalıyız? Önceliklerimiz nasıl bir stratejik yaklaşım içinde tespit edilmeli ve nelerden oluşmalı? Bu soruların cevabını bulacağınız bölümü de beğeniyle okuyacağınızı ümit ediyoruz.
Yukarıda değindiğim ana başlıkların yanında ilginizi çekeceğini umduğumuz Vizyoner Bakış
bölümünde OECD Tohum Sistemi'ni sizlere tanıtmaya çalıştık. Ayrıca, sektörümüzden gelen
bazı güncel haberlere ve ESA 2013 Kongresi'ne de bu sayımızda yer verdik.
Tüm paydaşlarımıza şimdiden bereketi bol, başarılı bir 2014 üretim sezonu diliyorum.
Saygılarımla,
Dr. Müfit Engiz
TÜRKTED Genel Sekreteri
içindekiler
6
10
12
16
18
12
VİZYON
TÜRKTED’İN CUMHURİYETİMİZİN 100. YILINA BAKIŞI
TÜRKTED, Cumhuriyetimizin 100. yılında çeyrek yüzyılı aşan
bir STK olarak hedefini; Türkiye tohumculuk endüstrisini tüm
ülkelere model bir sektör haline getirmek olarak açıkladı.
20
RÖPORTAJ
24
GÜNDEM
28
30
ÜYE HABERLERİ
AHDE VEFA
ULUSLARARASI PAZARIN KAPISINI
ARALAYAN İSİM: ALEV KUTAY
Alev Kutay; tohumculuğun ve tarımın bugüne ulaşmasının
yalnızca tanığı değil, aynı zamanda bu gelişimin emektarı.
RÖPORTAJ
TOHUMCULUĞUN EN ZAYIF HALKASI AR-GE
GTHB Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü Genel Müdür
Yardımcısı Ümit Bayram Kutlu, Tohum dergisinin
sorularını yanıtladı.
HABER
Türkiye ve dünya gündeminden en güncel haberler
AHDE VEFA
TOHUMCULUĞA VAKFEDİLMİŞ
BİR HAYAT: RIZA DUMAN
Rıza Duman, yüksek verim potansiyeline sahip hibrit
tohumların Türkiye’de üretilmesinin ve işlenmesinin
öncülerinden.
10
Kasım / 2013
31
20
Tohum 9, Yerel Süreli Yayın, Kasım 2013
İmtiyaz Sahibi Türkiye Tohumculuk Endüstrisi Derneği
Sahibi Dr. Mete Kömeağaç / TÜRKTED Yönetim Kurulu Başkanı
Yazı İşleri Müdürü Dr. A. Müfit Engiz / TÜRKTED Genel Sekreteri
Tematik Medya Yayıncılık ve Ajans Hizmetleri
Yayına Hazırlayan
Editör Gökhan Turgut
SORUN TOHUMLUK ÜRETEMEMEK DEĞİL,
ÇEŞİT GELİŞTİREMEMEK
TSÜAB Teknik Başkanı ve Tarım Bakanlığı Tohumculuk Dairesi
eski Başkanı Dr. Mehmet Uyanık Tohum dergisinin konuğu
oldu. Tamamlanmamış haliyle 11 bin 350 başlığı içeren bir
tohumculuk terimleri sözlüğü hazırlayan Uyanık, AR-GE
çalışmalarının önemini vurguladı.
TÜRKTED ÜYELERİ SONBAHAR
TOPLANTISINDA BULUŞTU
Geçmiş yıllarda olduğu gibi bu yıl da üyelerinin katılımıyla,
TÜRKTED Genişletilmiş Yönetim Kurulu Toplantısı Ankara Best
Otel’de gerçekleştirildi.
TÜRKTED üyesi firmaların güncel haberleri.
VİZYONER BAKIŞ
OECD, TOHUM PROGRAMLARIYLA
STANDARTLARI BELİRLİYOR
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) ortaya
koyduğu Tohum Programları, küresel anlamda tohumculuğun
standartlarını belirliyor.
ÜYE LİSTESİ
18
www.turkted.org.tr [email protected]
Güvenlik Cad. Güvenlik Apt. No:7/1 06540 Aşağı Ayrancı ANKARA
Tel 0 312 419 00 32 Fax 0 312 419 00 32
Baskı A4 Ofset Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
Oto Sanayi Sitesi Yeşilce Mh. Donanma Sk. No:16 34418
Kağıthane İSTANBUL Tel 0 212 281 64 48
dergisi Türkiye Tohumculuk Endüstrisi Derneği tarafından T.C. yasalarına uygun olarak 3 ayda bir yayınlanmaktadır.
Dergide yer alan yazı, fotoğraf, illüstrasyon ve konuların her hakkı saklıdır. İzin almaksızın, kaynak göstererek dahi yayınlanamaz, basılamaz, çoğaltılamaz.
KISA KISA
TÜRKTED Yönetimi, Daire Başkanı
Veysel Kolcu’yu Makamında Ziyaret Etti
TTSM Müdürü Kamil Yılmaz Emekli Oldu
Ülkemiz
culuk
tohum-
sektörünün
önemli kuruluşlarının başında gelen GTHB Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü'nde
(TTSM)
yönetici-
lik görevini 19 yıldır başarıyla sürdüren Kamil Yılmaz, 16 Eylül 2013
tarihinde
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel
Müdürlüğü (BÜGEM) Tohumculuk Daire Başkanlığı’na Veysel Kolcu atandı. BÜGEM’de yaklaşık bir yıldır ziraat mühendisi olarak görev yapan, daha önce de 7 yıla yakın Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü'nde çalışan
Veysel Kolcu, Eylül ayının ilk haftasında yeni görevine başladı. TÜRKTED Yönetim Kurulu üyeleri 24 Eylül’de Veysel
Kolcu’yu makamında ziyaret ederek, “hayırlı olsun” dileklerini iletti. Görüşme esnasında, başta Tohumculuk Kanunu ve
2014 yılı Tohumluk İthalatı Uygulama Genelgesi olmak üzere
sektörü yakından ilgilendiren diğer bazı başlıklara değinildi
ve yeni dönemde Bakanlık ile TÜRKTED arasındaki işbirliği-
emekli
oldu. Tohumculuk
sektörüne
yöne-
lik çalışmalarını bundan böyle Derneğimizin de üyesi
olan TAREKS A.Ş.’de Genel Müdür Yardımcısı olarak
sürdürecek olan Kamil Yılmaz’a başarılarının devamını
diliyoruz. TTSM Müdürlüğü'ne vekâleten, aynı birimin
Kontrol ve Sertifikasyon Bölümü'nde ziraat mühendis
olarak görev yapan Mehmet Şahin atandı. TÜRKTED
camiası olarak kendisine muvaffakiyetler diliyoruz.
TSÜAB da ESA’nın Üyesi Oldu
nin artarak sürdürülmesi konusunda tam bir görüş birliği ol-
Tohum Sanayicileri ve Üreticileri
duğu vurgulandı. TÜRKTED camiası Kolcu’ya yeni görevin-
Alt Birliği'nin (TSÜAB) Avrupa To-
de başarı dileklerini iletti.
humculuk Derneği'ne (ESA) daha
önce yapmış olduğu üyelik başvurusu, TSÜAB Yönetim Kurulu Başkanı
TÜRKTED Yönetiminden
Konya Tarım İl Müdürlüğüne Ziyaret
Konya’nın Çumra ilçesinde Anadolu Efes tesislerinde 23 Eylül’de g e r ç
e k l e ş t i r i l e n Yöne-
Yıldıray Gençer ile birlikte Yönetim
Kurulu üyesi Fahri Harmanşah ve
Genel Sekreter Tayfur Çağlayan’ın da katıldığı 15 Ekim
2013’de Varşova’da toplanan ESA Genel Kurulu tarafından oy birliği ile kabul edildi.
tim Kurulu Toplantısı'nın
ardından, Dr. Mete Kömeağaç
başkanlığında-
Düzeltme
ki TÜRKTED yönetimi;
Tohum dergimizin 8. sayısında yayınlanan Sayın Osman Arı-
Konya İl Gıda, Tarım
koğlu ile gerçekleştirdiğimiz Ahde Vefa haberimizde, Çiğli ola-
ve Hayvancılık Müdürü
rak bahsi geçen ilçe Denizli’nin Çivril ilçesi olmalıdır. Osman
Seyfettin Baydar’ı makamında ziyaret etti. Yapılan görüşme-
Arıkoğlu, Prof. Dr. İbrahim Demir’in danışmanlığında Ege Üni-
de, Konya’nın sertifikalı tohumluk üretimindeki rolü ve öne-
versitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümündeki doktora
mi üzerinde duruldu. Özellikle tohumlukların üretim, kontrol
eğitimini 1985 yılında tamamlayarak “Doktor” unvanı almıştır.
ve sertifikasyonu esnasında karşılaşılan bazı güçlüklerin tam
Bu iki konuyu düzeltir maddi hatadan dolayı özür dileriz.
bir işbirliği ile aşılması konusunda mutabakat sağlandı.
Kasım 2013
5
VİZYON
TÜRKTED’in
Cumhuriyetimizin
100. Yılına Bakışı
TÜRKTED, Cumhuriyetin 100. yılında çeyrek yüzyılı aşan bir STK olarak hedefini; mükemmel
kurumsal kimliği ve alt yapısıyla Türkiye tohumculuk endüstrisini, gelişmiş ülkelerin tohumculuk
sektörlerini yakalamaya çalışan konumundan çıkarıp tüm ülkelere model bir sektör haline getirmek
olarak açıklıyor. TÜRKTED’in 2023 Vizyonu, önümüzdeki dönemlerde bu hedef doğrultusunda
aşamalı olarak gerçekleştirmeyi planladığı stratejik ve uygulamalı adımlardan oluşuyor.
TÜRKTED başta tarla, endüstri, yem,
Ülkeleri Tohumculuk Birliği) gibi ulus-
mıyla gerçekleştirdiği bir dizi Bölge-
çim, süs ve sebze bitkileri alanında
lararası kuruluşların üyesi olup bu or-
sel İstişare Toplantıları ve Genişletil-
tohumluk üretmek olmak üzere; to-
ganizasyonların tüm çalışmalarına et-
miş Yönetim Kurulu Toplantıları’ndan
humculuk endüstrisinin farklı aşamala-
kin bir şekilde katılarak ülkemizi tem-
elde edilen çıktılar, sektördeki firma-
rında iş yapan şirketleri tek bir çatı al-
sil etmektedir.
ların neredeyse tamama yakınının ihti-
tında, tek ses olarak ve güçlü bir şekilde
Cumhuriyetimizin
temsil etmektedir. Üye şirketlerin ciro-
dönümü
yıl-
yaçlarını yansıtmaktadır. Bu değerlen-
yüzyı-
dirmeye sektör paydaşlarının hali ha-
ları Türkiye tohum pazar değerinin yüz-
lı aşan deneyime sahip bir STK ola-
zırda karşı karşıya olduğu ve gelecek-
de 80-85’ine tekabül etmektedir. Diğer
rak TÜRKTED’in sektörümüze koydu-
te karşılaşacağı sorunlar da eklendiğin-
taraftan TÜRKTED, Türkiye tohumcu-
ğu hedef; 2023 yılında Türkiye tohum-
de TÜRKTED’in daha önce açıkladı-
luk işkolunun yurt dışı mesleki organi-
culuk endüstrisini gelişmiş ülkelerin to-
ğı temel vizyonu doğrultusunda, “2023
zasyonlar nezdindeki en deneyimli ve
humculuk sektörlerini yakalamaya ça-
Vizyonu” için önümüzdeki dönemlerde
etkili temsilcisi konumundadır. Bu bağ-
lışan konumundan çıkarıp sadece ge-
aşamalı olarak gerçekleştirmeyi plan-
lamda TÜRKTED 1998 yılından beri
lişmekte olan ülkelere değil, tam aksi-
ladığı 8 adet stratejik amacı bulunmak-
Uluslararası Tohumculuk Federasyonu
ne birçok ülkeye de örnek olan ve on-
tadır. Bu amaçların gerçekleştirilme-
(ISF), 2007’den beri Avrupa Tohumcu-
lar tarafından ulaşılmaya çalışılan bir
si için oluşturulan 12 adet özel hedef,
luk Derneği (ESA) ve ayrıca Karadeniz
model haline getirmektir. Bu bağlam-
buna bağlı 21 adet uygulama hedefi ve
Biyoteknoloji Derneği (BSBA) ve ECO-
da TÜRKTED’in geçtiğimiz dönem-
49 adet faaliyet başlığı aşağıda özetlen-
SA (Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (ECO)
lerde üyelerinin çoğunluğunun katılı-
miştir.
6
100.
kutlanırken,
kuruluş
çeyrek
Stratejik Amaç 1: Tohumculukta mev-
Uygulama Hedefi 3: Ülkesel düzeyde
tohumculuk endüstrisinde üretim, ti-
cut ve yeni teknolojileri kullanmak, ülke
envanter hazırlamak.
caret ithalat, ihracat vb. ko-nularda
ve bölge koşullarını dikkate alarak sek-
Faaliyet 7: Ülke içinde bitki ıslahı ve
hazırlanmış istatistiki verilerin ve bil-
törün geliştirilmesine öncülük etmek.
çeşit geliştirmeye yönelik kurumsal
gilerin derlenmesi, değerlendirilme-
Özel Hedef 1: Tohumculukta üretim ve
ve bireysel ıslahçı envanterinin oluş-
si ve yorumlanarak raporlar şeklin-
işlemeye kadar olan aşamalardaki know
turulması.
de üyelerle paylaşılması [Sektör Ana-
how, proje, finansman ve destek alter-
Uygulama Hedefi 4: Uluslararası kuru-
natiflerini geliştirmek ve bu alternatif-
luşlara yönelik envanter çalışması yap-
leri üyelere aktarmak.
mak.
liz Raporları, Bilgi Kartları (fact sheet), Etki Değerlendirme Raporları vb.]
Özel Hedef 5: Pazar etüdü yapmak.
Uygulama Hedefi 1: Dış kaynaklardan
Faaliyet 8: Uluslararası kuruluşların
Uygulama Hedefi 8: Ülkesel pazarı ana-
yararlanmak.
var olan envanterlerinin temin edil-
liz etmek.
Faaliyet 1: AB Fonlarının araştırılma-
mesi.
sı; bu kaynaktan yararlanmak için pro-
Faaliyet 9: Özgün çalışmalarla bu ku-
Faaliyet 14: Yerel tohum pazarı büyüklüğü konusunda inceleme yapıl-
jelerin tasarlanması ve uygun format-
ruluşların
ması.
ta hazırlanmasına yardımcı olunma-
[Alman Islahçılar Derneği (BDP) ör-
Faaliyet 15: Bitki grubu tür ve çeşit
sı; proje çağrılarının özenle izlenerek
neği ve MAYZEM gibi].
bazında tohum ihtiyacı ve sertifikalı
envanterinin
çıkarılması
fonlara zamanında başvuru yapılması
Özel Hedef 3: Kapasite gelişimini (ca-
tohum kullanımı konusunda inceleme
Faaliyet 2: FAO destekli projelerle ya-
pacity building) sağlamak.
ve raporlama yapılması.
bancı araştırıcı kuruluşlar için yerel
Uygulama Hedefi 5: Sektördeki ilgili
Uygulama Hedefi 9: Sektördeki istatis-
yeterliliğin belirlenmesi .
personele beceri kazandırmak, persone-
tikleri toplamak ve değerlendirmek.
Faaliyet 3: ECOSA kaynaklı bölge ül-
lin kapasite ve yeteneklerini artırmak,
Faaliyet 16: Verilerin güvenliği ve sis-
kelerine yapısal ve ticari öncelikli pro-
geliştirmek.
temin geliştirilmesi için dış alıma yö-
Faaliyet 10: İlgili teknik persone-
nelik araştırma yapılması.
Uygulama Hedefi 2: Ulusal kaynakların
le TÜBİTAK, üniversiteler ve uzman
Faaliyet 17: Verilere ilişkin formatın
kullanımını artırmak.
araştırma kuruluşlarında eğitim sağ-
hazırlanması.
lanması.
Faaliyet 18: Verilerin değerlendiril-
jeler geliştirilmesi.
Faaliyet 4: TİKA (T.C. Başbakanlık
Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajan-
Uygulama Hedefi 6: Uluslararası kuru-
mesi ve kümülatif olarak paylaşımı.
sı Başkanlığı) ile işbirliği kapsamında
luşlarla işbirliği yaparak AR-GE faali-
Uygulama Hedefi 10: Dış pazarı incele-
mevcut yapının bölge ülkelerine akta-
yetlerini geliştirmek.
mek.
rılması ve know how sağlanması.
Faaliyet 11: AR-GE personelinin geli-
Faaliyet 19: Dış pazar imkanlarının
Faaliyet 5: Gıda, Tarım ve Hayvan-
şimi için yerli ve yabancı katılımcılar-
araştırılması.
cılık Bakanlığı (GTHB) tarafından
la ortaklaşa çalıştaylar düzenlenmesi.
sektöre sağlanan yardımların gelişti-
Faaliyet 12: ICARDA (Uluslarara-
Stratejik Amaç 4: Tohumculuk sektörü-
rilmesi; desteklemelerin artırılması,
sı Kurak Alanlar Tarımsal Araştırma
nün yasal ve kurumsal alt yapısının güç-
çeşitlendirilmesi ve daha spesifikleşti-
Merkezi) ve benzeri kuruluşlar ile AR-
lendirilmesine katkı sağlamak.
rilmesi; projeye dayalı hibe destekleri-
GE işbirliğinin geliştirilmesi.
Özel Hedef 6: Kurumsal altyapının geli-
nin tohumculuk endüstrisi bağlamında
şimine katkı sağlamak
geliştirilmesi.
Stratejik Amaç 3: Modern tohumculuk
Uygulama Hedefi 11: Kurumsal altyapı-
Faaliyet 6: Finans kurumlarının sağ-
sanayinin ve ticaretinin geliştirilmesi
nın güçlenmesiyle ilgili çalışmalar plan-
ladığı mevcut olanaklardan daha faz-
amacıyla ulusal ve uluslararası pazar
lamak ve uygulamak.
la yararlanılması ve bunların ge-
istatistiklerini temin etmek ve üyelere
Faaliyet 20: Paydaş toplantılarının ge-
liştirilmesi için girişimde bulunulması.
duyurmak.
liştirilerek süreklilik sağlanması ve
Özel Hedef 4: Sektörün mevcut duru-
toplantıların etkinliğinin artırılarak
güncel somut çıktı ve sonuçların elde
Stratejik Amaç 2: Tohumculukta ileri
munu tespit etmek.
teknolojilerin geliştirilmesi için AR-GE
Uygulama Hedefi 7: Türkiye’de ve dün-
faaliyetlerinin ülke içinde yapılmasını
yada çeşitli kurum ve kuruluşlarca ha-
Uygulama Hedefi 12: Diğer paydaşlar
teşvik edecek imkânların sağlanmasına
zırlanan tarımsal verileri ve özellikle
tarafından kurumsal yapının güçlendi-
çaba göstermek.
tohumculuk alanında üretilmiş bilgi ve
rilmesi bağlamında yapılan çalışmalara
Özel Hedef 2: Envanter çalışması yap-
verileri tespit ve temin etmek.
etkin katılım ve katkı sağlamak.
mak.
Kasım 2013
Faaliyet 13: İlgili tarımsal verilerin ve
edilmesi, bunların paylaşılması.
Faaliyet
21:
Türkiye
Tohumcular
7
VİZYON
Birliği’nin (TÜRKTOB) ve sektörün
Faaliyet 29: Bilirkişilik konusunda,
kuruluşlar tarafından düzenlenen top-
yapılanması ile ilgili çalışmaların des-
uygulama hedefi 15 ile bağlantılı ola-
lantılara etkin bir şekilde katı-lım ve
teklenmesi (kanunda değişiklik vb.).
rak dış paydaşların da dahil edildiği
katkı sağlamak, alınan kararlar ile bun-
eğitim.
ların olası etkilerini üyelere ve diğer
Özel Hedef 7: Yasal altyapının güçlendirilmesiyle ilgili faaliyetleri desteklemek
Uygulama Hedefi 15: Dış paydaşlara ve
ve katılım sağlamak.
kamuoyuna yönelik tanıtım faaliyetleri
Faaliyet 36: ISF’de ülkemizin en iyi
Uygulama Hedefi 13: Yürürlükte bulu-
gerçekleştirmek ve bilirkişilik kurumu-
şekilde temsil edilmesi için bu kurulu-
nan mevzuatta gerekli değişikliklerin
nun geliştirilmesine katkı sağlamak.
şun komite ve bölümlerine Türk tem-
paydaşlara duyurmak.
yapılmasını sağlamak ve katkıda bulun-
Faaliyet 30: TÜRKTED olarak ülkesel
silcilerin seçilmesinin sağlanması ve
mak.
tohumculuk sektörünü tanıtıcı bir ya-
sektör paydaşlarının yıllık kongrelere
Faaliyet 22: 5553 Sayılı Tohumculuk
yın hazırlanması.
ve diğer ihtisas çalışmalarına etkin ka-
Kanunu’nun uygulamaları üzerinde
Faaliyet 31: TÜRKTED’in yayımladı-
tılımının teşvik edilmesi.
çalışma yapılması, kanunla ilgili deği-
ğı periyodik TOHUM dergisine ilave-
Faaliyet 37: ESA Yönetim Kuruluna
şiklik önerilerinin geliştirilmesi.
ten, her kesimdeki paydaşlara yöne-
ve çalışma gruplarına temsilci gönde-
Faaliyet 23: Destekleme Tebliği ve İt-
lik, görsel ağırlıklı ve bilimsel nitelikli
rilmesi ve yıllık ESA kongrelerine et-
halat Genelgesi gibi ikincil mevzu-
maddelerin de yer aldığı “Türkiye To-
kin katılım sağlanması.
at konusunda sektörün gelişim ve ih-
humculuk Ansiklopedisi” ile “Tohum-
Faaliyet 38: ECOSA misyonunun ger-
tiyaçları göz önüne alınarak GTHB
cunun El Kitabı” ve “Tohumculuğu-
çekleştirilmesi için bu kuruluş faali-
ve diğer paydaş kuruluşlarla işbirliği
muzun Tarihi” gibi yayınlar çıkarıl-
yetlerinin desteklenmesi.
içinde güncelleme çalışmalarının ya-
ması.
Faaliyet 39: ISTA (Uluslararası To-
pılması.
Faaliyet 32: TÜRKTED web sayfasın-
hum Test Birliği), ASTA (Amerikan
Faaliyet 24: Kamudan alınan hizmet-
da veri tabanı özelliğinde bölümlerin
Tohum Ticareti Birliği), APSA (Asya-
lere ilişkin yetki devirlerinin yaygın-
yer alması.
Pasifik Tohumculuk Birliği), AFSTA
laştırılması için çalışılması.
Özel Hedef 9: Danışmanlık hizmeti ver-
(Afrika Tohum Ticaret Birliği), BSBA
Faaliyet 25: Adalet Bakanlığı yetkilile-
mek.
gibi kuruluşların faaliyetlerinin izlen-
ri ile görüşülmesi (ihtisas mahkemele-
Uygulama Hedefi 16: Danışmanlık ko-
mesi ve bu faaliyetlere katılım sağlan-
rinin oluşturulması, yargıç ve savcıla-
nusunda gerekli alt yapıyı oluşturmak
ması.
rın bilgilendirilmesi).
Faaliyet 33: İnsan kaynakları konusunda hizmet verilmesi, uzman özgeç-
Stratejik Amaç 7: Bölgesel işbirliği ge-
Stratejik Amaç 5: Sektörün ihtiyaç duy-
mişlerinin yer aldığı bir veri bankası
liştirilmesine yönelik sektörün mevcut
duğu insan kaynaklarının yetiştirilmesi-
(uzman havuzu) oluşturulması.
idarî, hukukî ve teknik bilgi birikimi-
ni ve mevcut kadrolar için de ileri dü-
Uygulama Hedefi 17: Danışmanlık hiz-
nin ve saha tecrübesinin bölge ülkeleri-
zeyde eğitim çalışmalarının yapılması-
meti sağlamak.
ne aktarılmasını sağlamak.
nı sağlamak.
Faaliyet 34: Üyelerin ihtiyaçları doğ-
Özel Hedef 11: Tohumculuk konusunda
Özel Hedef 8: Tohumculuk Akademisi
rultusunda kendilerine uzman sağlan-
ülkemizle ilgilenen ülkelerle ikili işbir-
gibi eğitim ve tanıtım programları ha-
ması.
liği çalışmaları yapmak.
zırlamak ve uygulamak.
Faaliyet 35: Danışmanlık şirketlerine
Uygulama Hedefi 19: İkili ya da çoklu
Uygulama Hedefi 14: TÜRKTED’in iç
uzman sağlanması.
işbirliği anlaşmaları çerçevesinde ha-
paydaşlarına yönelik eğitimler planlamak ve bu eğitimleri uygulamak.
8
zırlanacak projeler ve/veya protokolleStratejik Amaç 6: Sivil toplum kuruluşu
re dayalı işbirliği yapmak, mevcut olan-
Faaliyet 26: Üyelere ve üye şirket ça-
kimliği ile öncelikle ISF ve ESA olmak
ları geliştirmek.
lışanlarına yönelik hizmet içi eğitimle-
üzere uluslararası kuruluşlarla ilişkile-
Faaliyet 40: ECOSA kaynaklı böl-
rin düzenlenmesi.
ri geliştirmek ve sektörü etkin şekilde
ge ülkelerine yapısal ve ticari önce-
Faaliyet 27: Lisansüstü eğitim organi-
temsil etmek.
likli projelerin planlanmasına ve uy-
zasyonları yapılması.
Özel Hedef 10: Uluslararası kuruluşla-
gulanmasına katkı sağlanması.
Faaliyet 28: Uzmanlık eğitimi organi-
rın çalışmalarını izlemek ve bu çalışma-
Faaliyet 41: TİKA ile işbirliği kapsa-
zasyonu (fikri-sınaî mülkiyet hakları,
lardan ülkemizi ilgilendirenlere katı-
mında mevcut yapının bölge ülkele-
tescil-sertifikasyon,
lım ve katkı sağlamak (ISF, ESA, BSBA,
rine aktarılması ve TÜRKTED üye-
ıslah-çeşit geliştirme gibi alanlarda
satış-pazarlama,
ECOSA, ICARDA ve FAO vb.).
lerinin teşvik edilerek bu ülkelere
uzman personel yetiştirilmesi).
Uygulama Hedefi 18: İlgili uluslararası
know how sağlanması.
Faaliyet
42:
Karadeniz
ülkeleriyle
(KEİB üyesi ülkeler) sektörel işbirliği
imkânlarının geliştirilmesi.
Stratejik Amaç 8: Ulusal ve uluslarara-
rin oluşturulması için girişimde bulu-
üzere sektörün diğer temsilcilerinin de
nulması.
açıklamaları ışığında tohumculuğumu-
Uygulama Hedefi 21: Hukuki altyapıyı
zun 2023 vizyonuna rakamlarla baktığı-
güçlendirmek ve anlaşmazlık çeşitlerini
mızda ise sektörümüzün en önemli hede-
belirlemek.
fi; 2012’de 650 bin ton civarında olan ser-
sı tohum ticaretinde ortaya çıkacak an-
Faaliyet 46: Hukuk fakültelerinde to-
tifikalı tohumluk üretimimizin 2023’de 1
laşmazlıkların çözümünde uluslararası
humculuk endüstrisini ilgilendiren ıs-
milyon tona çıkarılmasıdır. Pazar bü-
kuruluşların etkisini ve uygulamalarını
lahçı hakları, patent, sınaî mülkiyet
yüklüğüne gelince, bugün itibariyle 700-
sektöre tanıtmak.
hakları vb. konularda yüksek lisans ve
750 milyon Amerikan Doları olan tohum-
Özel Hedef 12: UPOV (Uluslararası Yeni
doktora düzeyinde eğitimin geliştiril-
luk pazarının 500 milyon dolarını buğ-
Bitki Çeşitlerini Koruma Birliği), ISTA,
mesi için girişimde bulunulması.
day tohumluğu, geri kalan 20-250 mil-
ISF, ESA gibi organizasyonlar hakkında
Faaliyet 47: Türk Patent Enstitüsü,
yon dolarlık bölümünü de diğer türlere
Türkiye tohumculuk sektörünü güncel
Türk Akreditasyon Kurumu gibi ku-
ait tohumluklar oluşturmaktadır. Bunun-
olarak bilgilendirmek.
rumlarda uluslararası normlar dikkate
la birlikte 2023 için potansiyel pazarın 1
Uygulama Hedefi 20: Yukarıdaki kuru-
alınmak suretiyle tohumculuk sektörü-
milyar doları buğdaya, 1 milyar doları
luşların ilke ve kuralları ile uygulamala-
nün ihtiyaçlarına yönelik altyapının ge-
da diğer türlere ait olmak üzere 2 milyar
rını sektör paydaşlarına kapsamlı şekil-
liştirilmesi için ortak çalışmalar düzen-
dolara ulaşacağı öngörülmektedir.
de tanıtmak ve bunların uygulanmasın-
lenmesi.
Sonuç olarak, 2023 yılında tohumculuk
da karşılaşılan darboğazların aşılması
Faaliyet 48: Sınaî Mülkiyet Hakları
sektörümüzü gelişmiş ülkelerin tohum-
için Türkiye Tohum Sanayicilerine des-
başta olmak üzere tohumculuk sektö-
culuk endüstrilerini halen örnek alma
tek olmak.
rünün karşılaşacağı ülkesel ve ulusla-
çabası içinde olan bir sektör olarak gör-
Faaliyet 43: Dünya tohumculuk en-
rarası düzeyde hukuksal sorunlara çö-
mek istemiyoruz.
düstrisi ile iletişim kurulmasına yar-
züm üretecek hukuk büroları vb. ajans-
Türkiye tohumculuk sektörünü;
dımcı olmak amacıyla başta ISF olmak
ların ülkemizde de kurulmasının teşvik
• İlerlemiş AR-GE kapasitesi ve mo-
üzere diğer kuruluşların rolünün, or-
edilmesi için girişimlerde bulunulması.
dern teknolojilerin kullanıldığı bitki
ganlarının ve çalışma şekillerinin Tür-
Faaliyet 49: Anlaşmazlıkların belirlen-
kiye kamu ve özel sektöründeki tohum-
mesine yönelik üyeler nezdinde envan-
cu paydaşlara tanıtılması için sürdürü-
ter çalışması yapılması.
ıslahı çalışmalarıyla,
• Kusursuz ve süratle çalışan bir tescil
ve sertifikasyon sistemiyle,
• Hem tohum üreticilerinin hem de çift-
lebilir etkinlikler düzenlenmesi ve bu
konuda güncellenmiş veri-bilgi akışını
Yukarıda sıralanan çalışmaların önü-
çilerin ihtiyaçlarına cevap veren ya-
sağlanması.
müzdeki dönemlerde gerçekleştirilmesi
sal mevzuat ve destekleme politikala-
Faaliyet 44: Tohumluk ticaretinde ha-
hiç kuşkusuz Türkiye tohumculuk sek-
zırlanan “Materyal Transfer Anlaşma-
törüne önemli kazanımlar sağlayacak-
sı” gibi sözleşmelere temel oluşturacak
tır. Tüm paydaşların sürece etkin katı-
hususların belirlenmesi ve tip sözleşme
lımının sağlanmasıyla birlikte elde edi-
• Pazarlama ve dış ticaret sisteminde-
metinlerinin hazırlanması.
lecek sonuçlarla Türkiye tohumculuğu-
ki adil ve sürdürülebilir örnek uygu-
Faaliyet 45: ISF kurallarına daya-
nun 2023 yılında sadece gelişme yolun-
lı anlaşmazlıkların çözümüne yardım-
daki ülkeler için değil birçok ülke için
• Kısaca mükemmel kurumsal kimli-
cı olmak amacıyla ülkemiz tohumcu-
de önemli bir model haline geleceğine
ği ve alt yapısıyla tüm ülkelere model
luk sektöründeki diğer meslek örgütle-
inanmaktayız. Diğer taraftan, başta yet-
olan bir sektör olarak görmek en bü-
ri içerisinde gerekli altyapı ve birimle-
kili otorite GTHB olmak
Kasım 2013
rıyla,
• Islahçı hakları ve sınaî mülkiyet haklarındaki çağdaş uygulamalarıyla,
lamalarıyla,
yük hedefimizdir.
9
AHDE VEFA
Uluslararası Pazarın
Kapısını Aralayan İsim
Alev Kutay
Alev Kutay; Türkiye tohumculuk sektörünün
duayenlerinden biri şüphesiz. Kutay; tohumculuğun ve
tarımın bugüne ulaşmasının yalnızca tanığı değil, aynı
zamanda bu gelişimin emektarı.
Ödemiş’in Bademye köyünde 11 Kasım
1944 yılında dünyaya gelen Kutay, 1963
yılında İzmir Atatürk Lisesi’nden mezun olduktan sonra Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi’ne başlıyor. Ziraat mesleğini seçme kararını ise yazlarını geçirdiği
Mordoğan’da alıyor. Genç Kutay, İzmir’in
Karaburun ilçesinin bu küçük kasabasında karşılaştığı ziraat fakülteli gençlerle
arkadaş oluyor. Stajları için orada bulunan öğrencilerle kurduğu yaz arkadaşlığı süresince onlarla paylaştıkları Kutay’a
önemli bir şeyi öğretiyor. Kutay, tüm hayatını etkileyecek olan o dönemi, “Ülkemizin bir tarım ülkesi olmasının önemini
o zaman anladım” diye anlatıyor.
Kutay’ın hayatındaki bir diğer dönüm
noktası ise iş yaşamına başladıktan sonra aldığı bir kararla oluyor. Kutay kararı şu sözlerle anlatıyor: “Askerlik görevimi tamamladıktan sonra İzmir Teknik Ziraat Müdürlüğü’ne tayin oldum. Büyük
bir hevesle okuduğum ziraat mühendisliğinin şehir merkezinde yapılamayacağını
görünce kendimi Torbalı İlçe Mühendisliğine tayin ettirdim. Üreticilerle yoğun bir
çalışma içine girdim. Bu çalışmalarım bir
zirai ilaç şirketi olan Ciba Geigy tarafından izlenmiş. Bu şirketten 1974 yılında iş
teklifi alarak özel sektörde çalışmaya başladım. 1996 yılına kadar tarım ilaçları bölümünde Teknik Danışman ve Bölge Müdürü olarak çalıştım. Daha sonra tohumculuğun özel sektöre açılmasıyla, şirketin
tohum bölümünün başına geçtim ve özel
sektör tohum şirketlerinin kurduğu Türkiye Tohumculuk Derneğ'ine üye oldum.
Uzun yıllar dernek Yönetim Kurulu’nda
10
üye olarak çalıştım. Ve TÜRKTED’te başkanlık görevlerinde bulundum.”
Kutay, Türkiye tarımını dönüştüren en
önemli süreç olarak Güneydoğu Anadolu
Projesi’ni (GAP) görüyor. "Bu süreç; ülkemiz tarımsal üretiminin büyük oranda yapıldığı Çukurova’ya ek olarak sulanabilir
alanları 10 kat arttıran GAP'tır. 2002 yılında dünyanın en büyük pamuk tohumluğu şirketi olan Deltapine firmasının
Ülke Müdürü oldum ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki pamuk tarımına katkıda bulunma şansını elde ettim. Havlı olarak ekilmekte olan pamuk çekirdeklerinin “delinte” olmasında ve yönetmelikler çıkarılmasına öncülük ettim” diyen
Kutay, o yıllarda Türk tarımına olan en
önemli katkının tohumculuğun özel sektöre açılması olduğunu ifade ediyor. Tohumculuğun özelleşmesinde kanun ve yönetmelikler için önemli çalışmaları olan
Kutay; Türkiye’de yetiştirilen hibrit mısır ve hibrit ayçiçeği tohumlarına Avrupa
Birliği’nde eşitlik verilmesi konusunda da
çalışmalarda bulunuyor. Böylece bu tohumlara ihracat kapısı açılıyor. Türkiye
tarımının tarihsel olarak önemli bir döneminin tanığı ve mimarı olan Kutay, “Fakülte yıllarında tohumculuk ve tohumculuk teknolojisi konusunda herhangi bir
eğitim yapılmıyordu. Tarımın en önemli
girdisi olan tohumun sertifikalandırılması, çiftçilere prim ödenmesi konusundaki
çalışmalarımız sektöre çok önemli katkılarda bulundu. Sertifikalı kaliteli tohum
kullanımı verim ve gelir artışında üreticiye katkı sağladı” sözleri ile geçmiş çalışmalarını değerlendiriyor.
Alev Kutay
Kutay’ın tohumculuk sektörünün gelişmesi ve uluslararası alanda varlık göstermesinde önemle üzerinde durduğu kuruluş ise TÜRKTED. “TÜRKTED kuruluncaya kadar tohumculuk sadece devlet tarafından Üretim Çiftlikleri ve bazı kuruluşlar tarafından yapılıyordu. TÜRKTED
ile tohumculuk Bakanlığın da desteği ile
özelleştirmeye açıldı ve rekabet içinde
kaliteli, yüksek verimli tohumlar ile tarımsal üretim arttı. Ürün maliyeti düştü” diyen Kutay bu sözlerle TÜRKTED’in
sektördeki yerini özetliyor. Son olarak tohum sektörünün bugünü ve geleceğe dair
hedefleri konusunda görüşlerini paylaşan
Kutay; “Tohumculuğumuzun çağdaş düzeye gelmesi için tohum şirketleri ARGE
çalışmalarına ve teknolojilerini yenilemek için projelere devam etmeli. Vergi
muafiyeti uygulamalarının yanı sıra kredi hibeleri ve sertifikalı tohum kullanımı desteği sürmeli. Türkiye tohumculuğu, TÜRKTED’in öncülüğünde kurulduğundan bu yana çağdaş seviyeye ulaşmak
için çok fazla mesafe almıştır. Özel sektörün yabancı ülkelerle olan işbirliği, teknoloji alışverişi için her türlü maddi ve yasal destek arttırılarak devam etmelidir”
diyor.
=
RÖPORTAJ
Tohumculuğun
En Zayıf Halkası AR-GE
“Tohumluk ithalatındaki temel politikamız, öncelikle ihtiyaç duyulan tüm tohumlukların yurt içinde
üretilen tohumluklardan temin edilmesi. Temin edilemediği durumlarda ise belirli kurallar çerçevesinde
ithalatla karşılanmasıdır” diyen Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü
Genel Müdür Yardımcısı Ümit Bayram Kutlu, tohumculuk sektöründe faaliyet gösteren özel sektör
kuruluşlarının en zayıf noktası olarak AR-GE çalışmalarının istenen düzeyde olmamasını gösteriyor.
Kutlu, STK’ların ve TÜRKTED’in bu noktada öncülük yapmasının beklendiğini kaydediyor.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından 2005 yılından beri muhtelif bitki türlerinin üretiminde sertifikalı tohumluk kullanan çiftçilerimize ve 2008
yılından bu yana da yurt içinde sertifikalı tohumluk üreten tohum sanayicilerimize destekleme ödemesi yapılmaktadır. Yıllara ve türlere göre bu desteklemelere ait verileri ve uygulanan bu politikaların bitkisel üretimimizin yanı sıra
ülkesel sertifikalı tohumluk üretimimizde meydana getirdiği gelişim hakkındaki değerlendirmelerinizi bizimle paylaşır mısınız? Ayrıca, Bakanlık olarak halen uygulanmakta olan bu politikalarınızda önümüzdeki dönemler için bir değişiklik öngörülüyor mu? Şayet böyle bir
çalışmanız var ise ana başlıklarını kısaca bizimle paylaşır mısınız?
Tohumculuk sektörü, ülkemiz bitkisel
üretiminin gelişiminde ve ölçek ekonomisinde birincil etkinliğe sahip bulunmaktadır. Gerek üretimde gerekse kalitede geometrik artış tohumla başlamaktadır. Bakanlığımız tohumculuk sektörünün uluslararası rekabete uygun bir şekilde gelişmesini sağlamak, yurt içi tohum üretiminin ve kullanımının yetersiz
olduğu bazı türlerde verim ve kalite bakımından en gelişmiş standartları yakalamak, tarımsal üretim miktarı ve ürün
güvenilirliğini arttırmak üzere; sertifikalı tohum kullanımını 2005 yılından,
sertifikalı tohumluk üretimini de 2008
yılından itibaren destekleme kapsamına
almıştır. Destekleme ödemeleri ve beraberinde yürütülen yayım ve eğitim çalış-
12
maları sonucunda 2005 yılında 332 bin
ton olan sertifikalı tohum üretimi 2012
yılı itibarıyla yüzde 95‘lik artış ile 647
bin tona yükselmiştir. 2015 yılında üretimin 800 bin tona ve 2023 yılında ise 1
milyon tona çıkması hedeflenmektedir.
Yıllar itibarıyla toplamda ve tür bazında
verilen kullanım desteği miktarları Tablo 1 ve 2' de verilmiştir.
2008 yılında uygulanmaya başlanan üretim desteği kapsamında ise bu güne kadar 108 milyon TL destek ödemesi yapılmış ve ödemeler devam etmektedir. Yıllar itibariyle toplamda ve tür bazında verilen üretim desteği miktarları Tablo 3
ve 4' de verilmiştir.
Bakanlığımız sektörden gelen talepleri,
yurtiçi üretim ve ihtiyaçları değerlendirmek suretiyle her yıl tür ve birim miktar
bazında destekleri belirlemektedir.
5553 Sayılı Tohumculuk Kanunu, yürürlüğe girdiği 2006 yılından beri sektörümüzün gelişimine önemli katkılar yapmaktadır. Bununla birlikte hem ülkesel
hem de küresel düzeyde tohumculuk endüstrisinde yaşanan hızlı ve dinamik süreç nedeniyle ihtiyaçlar da değişmekte ve sektörün yasal düzenlemelere yönelik değişiklik talepleri söz konusu olmaktadır. Sektörümüzü düzenleyen bu
yasanın revizyonu hakkındaki değerlendirmelerinizi okurlarımızla paylaşır mısınız?
Tohumculuk Kanunu’nun 2 temel amacı bulunmaktadır. Birincisi ülkemizin
daha kaliteli ve daha nitelikli tohum üretim sistemini oluşturarak küresel tohumculuk sistemine entegrasyonunu sağlamak, ikincisi ise tohumculuk sektörünün kurumsal organizasyonunu oluşturmak. Genel Müdürlüğümüze zaman zaman Tohumculuk Kanunu’nun revizyonu ile ilgili talepler gelmektedir. Bu talepler tazminatları düzenleyen 11. madde ile sektörün yapılanmasını düzenleyen 16. madde ve sonraki maddelere getirilen önerilerdir. Kanunun nitelikli tohumluk üretimini belirleyen, ülkemizin
uluslararası standartlara ulaşmasını temin eden ve kaliteli ve nitelikli tohumluğun ticaretini kurallara bağlayan bölü-
Kasım 2013
Yıllar
Çiftçi Sayısı
Alan (da)
Destek (TL)
2005
353
15.175
212.295
2006
68.710
5.442.396
17.857.116
2007
68.163
5.747.173
28.133.288
2008
88.842
7.407.286
36.512.240
2009
103.876
9.694.171
46.397.834
2010
107.294
11.067.028
54.336.005
2011
118.298
12.238.636
66.953.727
2012
136.433
14.195.309
87.213.846
2013
91.557
9.334.147
62.283.853
783.526
75.141.322
399.900.204
TOPLAM
Tablo.1 Sertifikalı Tohum Kullanım Destekleri
Tür Adı
Çiftçi Sayısı
Alan (da)
Miktar (ton)
Destek (TL)
Buğday
658.525
64.984.526
1.323.969
334.629.154
83.432
6.503.683
134.070
24.466.484
9.150
436.868
125.510
8.625.319
15.759
1.101.138
22.416
8.572.766
Soya
1.417
128.164
1.282
2.563.280
Kanola
5.662
439.506
543
1.709.736
Aspir
360
149.431
388
573.777
Mercimek
487
81.844
1.081
559.209
Nohut
986
58.869
787
375.030
Tritikale
2.311
96.967
1.983
348.346
Yonca
1.158
35.382
121
212.558
97
8.779
73
69.899
533
21.741
239
63.645
Yulaf
57
4.077
85
16.451
Kuru Fasulye
47
1.008
250
6.580
Çavdar
18
866
18
3.478
Korunga
21
877
11
2.631
4
109
0,3
424
780.022
74.053.834
1.612.825
382.798.768
Arpa
Patates
Çeltik
Yerfıstığı
Fiğ
Susam
TOPLAM
* Tür bazlı tablo 2013 yılı ödemelerini içermemektedir.
Tablo.2 Türler Bazında Sertifikalı Tohum Kullanım Destekleri
13
RÖPORTAJ
“Tohumculuk sektöründe
faaliyet gösteren özel sektör
kuruluşlarının en zayıf
noktası istenen ölçüde
AR-GE çalışmalarının
yapılmamasıdır.”
mü ile ilgili bu güne kadar Genel Müdürlüğümüze bir öneri ile gelinmemiştir. Zira bu bölümler uluslararası tohumculuk sisteminin ana hatları ile ortak hükümler içermektedir.
Sektörün talepleri daha çok Türkiye Tohumcular Birliği ve Alt Birliklerin Organizasyon ve Yönetimi ile İlgili
Kanun’da yer alan hükümlerin düzenlenmesi yönündedir. Oysa bu hükümler
bizzat sektörün temsilcisi olarak Türkiye Tohumculuk Endüstrisi Derneği’nin
de içinde bulunduğu çalışmalar sonucunda düzenlenen maddelerdir. Bu taleplerin bir kısmı ise Türkiye Tohumcular Birliği çatısı altında oluşan organizasyonel ve yetki paylaşımı ile ilgili sorunlardır ki bu sorunların sektörün ken-
14
di iç dinamikleri ile kanun düzenlenmesine gerek olmadan çözülmesi mümkündür.
Tazminat ile ilgili hükümlerde talep
edilenler ise daha çok mahkemelerin
çalışma usul ve esaslarını düzenlemeye yönelik talepler olup bu taleplerin
tüketici ve üreticinin ortak paydasında
bir araya gelmesi durumunda ele alınması mümkündür. İlgili kamu kurum
ve kuruluşları ile Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Türkiye Tohumcular Birliği ve TÜRKTED’in (Türkiye Tohumculuk Endüstrisi Derneği) ortaklaşa yapacağı çalıştaylar sonucunda tüm tarafların ortak fikir birlikteliği ile yapılacak düzenleme önerileri Bakanlığımız ve TBMM nezdinde daha kuvvetli
destek bulacaktır.
Ülkemiz çiftçisinin ihtiyaçları ve tüketicilerin talepleri doğrultusunda tohumluk ithalatı, tohumluk tedarik sistemimizde önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda, Bakanlığınızca önümüzdeki aylarda yayımlanacak olan
2014 Yılı Tohumluk İthalatı Uygulama
Genelgesi'nde, daha önceki yıllara ait
düzenlemelere nazaran önemli değişiklikler öngörülmekte midir? Eğer var
ise bunları bizimle paylaşır mısınız?
Bakanlık olarak tohumluk ithalatındaki temel politikamız öncelikle ihtiyaç
duyulan tüm tohumlukların yurt içinde üretilen tohumluklardan temin edilmesi, temin edilemediği durumlarda
ise belirli kurallar çerçevesinde ithalatla karşılanmasıdır. Bakanlığımız tohumluk ithalatlarının ne şekilde yapılacağı, kimlerin ithalattan yararlanacağı ve ithal edilen tohumlukların özellikleri gibi konularda ilgili kamu ve özel
sektör tohumculuk kuruluşları ile birlikte 5553 sayılı “Tohumculuk Kanunu”
kapsamında kurulmuş bulunan birliklerin görüşleri alınarak hazırlamaktadır. Ayrıca 03.06.2011 tarih ve 639 sayılı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 31.10.2006
tarih ve 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu, 11.06.2010 tarih ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve
Yem Kanunu, 18.03.2010 tarih ve 5977
sayılı Biyogüvenlik Kanunu, 15.01.2004
tarih ve 5042 sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun” gibi mevzuatlarda yer
alan esaslara uyularak hazırlamaktadır.
2014 yılı tohumluk ithalatlarını düzenleyen “Tohumluk İthalat Uygulama Genelgesi” ile ilgili olarak tüm paydaşların görüşleri 11.10.2013 tarihi itibarıyla alınmış olup, hazırlık çalışmalarımız
devam etmektedir. Sektörün sorunları,
öneri ve talepleri dikkatle incelenmekte, çözüm odaklı yaklaşılmaktadır.
T.C. Ziraat Bankası A.Ş. tarafından “Tarımsal Üretime Dair Düşük Faizli Yatırım ve İşletme Kredisi Kullandırılmasına İlişkin Düzenlemeler" çerçevesinde 2004 yılında sertifikalı tohum kullanan çiftçilere yönelik uygulanmaya başlayan, 2009’dan itibaren sertifikalı tohumluk üreten işletmeleri de kapsayan
düşük faizli ya da faizsiz kredi kullanımı
devam etmektedir. Yıllar itibariyle to-
humculukta kullandırılan bu kredilerin
miktarlarını ve toplam tarımsal amaçlı
kredi kullanımına oranını bizimle paylaşabilir misiniz? Diğer taraftan kredi sağlayan kuruluşların kendi iç mevzuatlarından kaynaklandığı iddia edilen
bazı sebeplerden dolayı tohum sanayicileri ve üreticileri bu imkândan yeterince yararlanamamaktadır. Bakanlık olarak bu konudaki girişimleriniz hakkında paydaşlarımızı bilgilendirir misiniz?
Bakanlığımız ve Hazine Müsteşarlığı
tarafından tarımsal faaliyette bulunan
üreticilerin finansman ihtiyaçlarının uygun koşullarda karşılanması amacıyla
T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi
Kooperatifleri'nin kredi kullandırımına
ilişkin usul, esas ve kıstaslarına uygun
olmak koşuluyla teşvik sağlanmaktadır.
Tohumculuk sektöründe 2013 yılında
Kasım ayı itibarıyla toplamda 377 milyon TL’lik indirimli kredi yoluyla finansal destek sağlanmıştır. Uygulama sektörün ihtiyaçlarına göre her yıl yeniden
düzenlenmekte olup, 2014 yılında da devam edecektir.
Tohumculuk sektörümüzün, özellikle
özel sektör kuruluşları bağlamında zayıf yönleri sizce nelerdir? Tarımsal ekonomik büyüklüğü Avrupa’da “1.”, dünyada “7.” sırada olan ülkemizin oldukça yoğun bir rekabetin söz konusu olduğu dünya tohumculuk endüstrisinde layık olduğu konuma erişmesi için tohum
şirketlerimize ne gibi tedbirler almalarını ve girişimlerde bulunmalarını önerirsiniz?
Tohumculuk sektöründe faaliyet gösteren özel sektör kuruluşlarının en zayıf
noktası istenen ölçüde AR-GE çalışmalarının yapılmamasıdır. Sektörün yetişmiş
insan gücüne özellikle yetenekli ıslahçılara ihtiyacı vardır. Diğer taraftan genetik materyal temini ve uygun tanı laboratuvarı ihtiyacı mevcuttur. Uzun vadede dünya ile rekabet edebilmek için şimdiden bu eksiklikleri tamamlayıcı çalışmaların yapılması gereklidir. Bu noktada sektörde önemli bir rol oynayan sivil
toplum kuruluşlarının ve TÜRKTED’in
öncülük yapması beklenmektedir.
Kasım 2013
Yıllar
Miktarı (kg)
Tutar (TL)
2008
82.874.355
10.992.212
2009
157.002.134
16.935.646
2010
199.764.060
20.536.073
2011
348.431.055
34.470.371
2012
278.400.294
28.929.537
1.066.471.898
111.863.839
Türler
Miktar (kg)
Tutarı (TL)
Buğday
666.431.713
68.544.063
Patates
281.343.954
22.683.619
Arpa
79.437.335
6.625.832
Çeltik
23.820.921
5.988.542
Soya
7.865.428
2.723.901
Yonca
1.800.041
2.672.635
Nohut
1.651.210
826.755
Mercimek
1.374.406
688.578
Aspir
891.689
446.927
Yerfıstığı
327.605
260.271
Kanola (Kolza)
113.140
131.951
Fiğ
270.753
130.089
Tritikale
946.592
77.596
Kuru Fasulye
107.775
53.995
85.647
6.865
3.690
2.218
1.066.471.898
111.863.839
TOPLAM
Tablo.3 Sertifikalı Tohum Üretim Destekleri
Yulaf
Susam
TOPLAM
Tablo.4 Türler Bazında Sertifikalı Tohum Üretim Destekleri
İndirim Oranı (%)
Yatırım
İşletme
Kredi Üst
Limiti
(TL)
Yurt içi sertifikalı tohum,
fide, fidan üretimi
100
100
10.000.000
Yurt içi sertifikalı tohum,
fide kullanımı
50
50
1.000.000
Yurt içi sertifikalı fidan
kullanımı
50
50
5.000.000
Kredi Konuları
15
HABER
ESA 2013 Kongresi’ne Rekor Katılım
Avrupa Tohumculuk Derneği
ESA’nın (European Seed Association) 13-15 Ekim’de Varşova’da
gerçekleştirilen 2013 yılı kongresinde bu yıl 850’yi aşan katılımcıyla rekor kırıldı. Ülkemizden de 10 temsilcinin yer aldığı kongrede birçok tohum firması ticari görüşmeler yaptı.
TÜRKTED (Türkiye Tohumculuk Endüstrisi Derneği) Genel
Sekreteri Dr. Müfit Engiz de kongre süresince gerçekleştirilen, ESA’nın tüm teknik komite toplantılarına ve ESA Genel
Kurulu'na katıldı.
Ecosa Tohumluk Ticaret Kongresi
Bişkek’te Toplandı
Başkanlığını TÜRKTED’in de Yönetim Kurulu Başkanı olan
Dr. Mete Kömeağaç’ın yaptığı kısa adı ECOSA olan Ekonomik İş birliği Teşkilatı Tohum Birliği’nin 2-3 Ekim’de
Kırgızistan’ın Başkenti Bişkek’te düzenlediği Tohumluk Ticaret Kongresi’ne, Türkiye Tohumcular Birliği (TÜRKTOB)
ve bağlı alt birliklerin temsilcileri ile çok sayıda özel sektör
tohumculuk firması katıldı.
Uluslararası Bitki Islahı Kongresi Toplandı
Bitki Islahçıları Alt Birliği (BİSAB) ve Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB) Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü öncülüğünde düzenlenen Uluslararası Bitki Islahı Kongresi, 11-14 Kasım 2013 tarihleri arasında
Antalya’da gerçekleşti.
Kongre’de Türkiye Tohumcular Birliği (TÜRKTOB), Türk
Bitki Islahçıları Derneği (TUBİD), Birleşmiş Milletler Gıda
ve Tarım Teşkilatı (FAO), Ekonomik İşbirliği Ülkeleri Tohumcular Birliği (ECOSA), Avrupa Bitki Islahı Araştırmaları Birliği (EUCARPIA), Uluslararası Eşeysiz Üretilen Meyve
ve Süs Bitkileri Islahçıları Birliği (CIOPORA), Uluslararası
Mısır ve Buğday Geliştirme Merkezi (CIMMYT), Uluslararası Kurak Alanlarda Tarımsal Araştırmalar Merkezi (ICARDA) gibi uluslararası kuruluşların temsilcileri hazır bulundu.
600’den fazla katılımcının yer aldığı Uluslararası Bitki Islahı Kongresi'nin açılış konuşmasını BİSAB Başkan Yardımcısı ve Kongre Düzenleme Kurulu Başkanı Dr. Vehbi Eser yaptı. Ardından Avrupa Bitki Islahı Araştırmaları Birliği Başkanı Dr. Beat Boller, TÜRKTOB Başkanı Yıldıray Gençer, FAO
Türkiye Bölge Ofisi Başkanı Dr. Mustafa Sinaceur ve GTHB
Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürü Doç. Dr.
Masum Burak söz aldı. Açılış konuşmalarının ardından Uluslararası Bitki Islahı Kongresi’ne destek veren kurum ve kuruluşlara anı plaketleri verildi. Ardından bitki ıslahı, yeni moleküler ıslah teknikleri, genetik kaynaklar, tarla ve bahçe bitkileri konulu oturumlara geçildi.
16
Ecosa Konferansı İstanbul’da Toplanıyor
ECOSA (Ekonomik
İşbirliği Teşkilatı Ülkeleri Tohumcular Birliği) tarafından her yıl düzenlenen Tohum
Ticaret Konferansı, 10-12 Ocak 2014
tarihinde, Tohum
Tedarik Fuarı ile birlikte aynı mekanda, İstanbul’da Yeşilköy
Fuar Merkezi’nde düzenleniyor. “Uluslararası Tohumluk Ticareti ve Önemli Kurallar”, “ECO Ülkelerinde Tohumluk Ticareti: Tohumluk Ticaretinin Son 5 Yıldaki Gelişimi ve Fırsatlar”, “Tohumculuk Sektörünün Uyumlaştırılması ve Gelişimi için FAO Projesi” gibi başlıkların tartışılacağı Konferans programı ve diğer ayrıntılara ecosaseed.org web adresinden erişilebilir.
IFS Genel Sekreteri
Dr. Marcel Bruins İstifa Etti
Uluslararası Tohumculuk Federasyonu
(ISF) Başkanı Tim Johnson tarafından
25 Eylül 2013 tarihinde tüm üyelere
gönderilen bir elektronik posta ile ISF
Genel Sekreteri Dr. Marcel Bruins’in 1
Kasım itibariyle bu görevinden istifa
ettiği duyuruldu. Dr. Bruins 2007 yılından beri genel sekreterlik görevini başarıyla sürdürmekteydi.
ISF Orta Dönem Toplantıları Zürih’te Yapıldı
ISF’in her yıl gerçekleştirilen Orta Dönem Toplantıları bu yıl 28-31 Ekim tarihlerinde Zürih’te yapıldı. ISF Yönetim Kurulunun 31 Ekim’de yapılan toplantısına TÜRKTED ve ECOSA Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Mete Kömeağaç da katıldı. Toplantıda, ECOSA’nın amaç ve çalışmalarıyla ilgili bir sunum yapan Dr. Kömeağaç, ISF Yönetim Kurulu üyelerini ECO bölge ülkelerinin tohumculuk potansiyeli hakkında bilgilendirdi. Öte yandan ISF Orta Dönem Toplantıları kapsamında gerçekleştirilen ISF Tarla Bitkileri Komitesi Toplantısına TÜRKTED adına Komite Üyesi olan MAY Tohum Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Yusuf Yormazoğlu; Islahçılar Komitesi ile Yem Bitkileri ve Çim Bölüm Komite toplantılarına da TÜRKTED’i temsilen Genel Sekreter Dr. Müfit
Engiz katıldı. Toplantılara TSÜAB Genel Sekreteri Tayfur
Çağlayan da iştirak etti.
AHDE VEFA
Tohumculuğa
vakfedilmiş bir hayat
Rıza Duman
Türkiye’de tohumculuğun gelişmesi ile birlikte anılan
isimlerden biri olan Rıza Duman, yüksek verim
potansiyeline sahip tohumlukların Türkiye’de üretilmesi,
işlenmesi ve dağıtılmasının öncülerinden. Tarım Bakanlığı
Ziraat İşleri Genel Müdürlüğü ile Proje ve Uygulama Genel
Müdürlüğü bünyesinde verdiği hizmetler, tohumculuk
sektörünü bugüne taşıyan önemli adımlar olarak anılıyor.
1996 yılında emekliye ayrılan ve halen Ankara’da yaşayan
Duman’ın hayatının bir başarı hikâyesi olup olmadığının
takdirini ise bugüne ulaşmasında pay sahibi olduğu
Türkiye tohumculuk sektörü veriyor.
1944 yılında Ankara’da dünyaya gelen
Duman, eğitimini bu şehirde tamamlıyor. 1969 yılında Ankara Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü’nden
mezun olduktan sonraki ilk görev yeri
Trabzon’un Tonya ilçesi oluyor. 2 yıl
sonra Akçaabat’a, 6 yıl sonra ise tarihler 1978 Eylül’ünü gösterdiğinde tarım
Bakanlığı'na çıkan tayini ile başkente dönüyor. Ankara’da hizmet verdiği
20 yıla yaklaşan süre boyunca Duman,
Türkiye’de tarımın ilerlemesi adına pek
çok işi üstleniyor. Bir o kadar kararname, yönetmelik, tebliğ vb. hazırlıyor.
1979 yılında Çayır Mera ve Yem Bitkileri Daire Başkanlığı'nda Yem Bitkileri
Şube Müdürü olarak görevlendiriliyor.
1984 yılında Bakanlığın reorganizasyonu sonucunda, 16 yıl boyunca kesintisiz sürdüreceği Tohumculuk Şube Müdürlüğü görevini yürütmeye başlaması;
dönemin Tarım Bakanı Hüsnü Doğan’ın
öncülüğünde Türkiye’de tohumculuğun
18
hızla değiştiği bir dönemin
de başlangıcı oluyor. Tohumculuğa sunduğu katkıları tekil bir çabadan çok
ortak bir aklın ürünü olarak değerlendirse de çok
sayıda bakanı kapsayan
çalışma hayatı boyunca tohumculuğun
gelişmesini sağlamak amacıyla mevzuat ve politikaların oluşturulmasına azami katkıyı yapmaya gayret etmiş, yerli
tohumluk üretimi için öncü girişimlerde
bulunmuş Duman’ın hakkı Türk tohumculuğu tarafından teslim ediliyor.
“1984
yılında
Tohumculuk
Şube
Müdürlüğü’ne atandığımda tohum üretiminin neredeyse yüzde 95’i Devlet
Üretme Çiftlikleri tarafından yapılıyordu. Özel sektörün tohumluk üretimindeki payı oldukça düşüktü” diyen Duman,
o dönemdeki tohumculuğun resmini çiziyor. Ancak bu tablo, aynı yıl hazırlanan bir kararname ile hızla değişmeye
başlıyor. Hazırlanmasında Duman’ın da
önemli katkıları olan Tohumlukların İthaline Ait Bakanlar Kurulu Kararnamesi Türkiye’de tohumluk ithalatı ile ilgili
esasların belirlendiği ilk kararname olarak tarihe geçiyor. Ertesi yıl, Tohumculuğun Teşviki Hakkındaki Bakanlar Ku-
rulu Kararı yayımlanıyor. Duman, o dönemi “Türkiye’de tohumculuk özel sektöre de açılır hale geldi. Kaliteli, sertifikalı tohumluklar Bakanlığın destekleme programlarına tabi tutuldu. 1984’te
sayıları birkaçı aşmayan özel sektöre
ait tohumluk hazırlama tesisleri altyapı yatırımlarıyla birlikte hızla gelişmeye başladı. Hibrit ayçiçeği, hibrit mısır,
soya ve çeşitli sebze tohumlukları ile
bazı yem bitkisi tohumlukları özel sektör kuruluşları tarafından Türkiye’de
üretilmeye başlandı. 1990’ların başında
tohumluk üretim, hazırlama ve dağıtım
konularında faaliyet gösteren bu şirketlerin sayısı 15’i geçmişti. Tüm çabalarımız sonucunda yurt içinde üretilen tohumluk miktarı ise yüzde 5’ten yüzde
70’lere ulaştı” sözleriyle anlatıyor.
Sertifikalı tohumlukların üretimi ve
çiftçilere dağıtımındaki kayda değer gelişmeler ise 1985 yılında Duman’ın da
katkılarıyla hazırlanıp yayımlanan “Tohumculuğun Teşviki Hakkındaki Kararname” ile başlıyor. Takip eden yıllarda
da bu kararnameye istinaden yayımlanan “Para ve Kredi Kurulu Karar”ları
sayesinde gelişme sürüyor. Özellikle
yüksek verim potansiyeline sahip hibrit tohumlukların çiftçiler tarafından
yaygın bir şekilde kullanılabilmelerini sağlamak amacıyla, tohumluklar uygun fiyatlarla üreticilere intikal ettiriliyor. Bu sayede yüksek verim potansiyeline sahip sertifikalı tohumluklar oldukça ucuz bir şekilde üreticiye ulaşmaya başlıyor ve bitkisel üretimde kayda değer artışlar meydana geliyor. "Örnek vermek gerekirse, 1984 yılına kadar Türkiye’de patates üretimindeki verim dekarda yaklaşık 1 ton iken yüksek verim potansiyeline sahip ve kaliteli
mahsul verebilen tohumlukları çitçilere ulaştırdığımız birkaç yıl içinde verim
ortalama 3–4 tona ulaştı” diyen Duman,
hibrit ve sertifikalı tohum kullanımının
yalnız bazı çeşitlerde değil başta sebze
tohumları olmak üzere bütün ürünlerde
verim artışı sağladığını söylüyor.
Duman bir diğer örneği de Türkiye'nin
en önemli tarım ürünlerinden biri olan
buğdaydan veriyor. Yıllardan beri devam eden ve 1990’lı yıllara gelindiğinde Çukurova bölgesinde, buğday tarımı için pas hastalıklarına karşı dayanıklı çeşitlere duyulan ihtiyaç hızla çözüm
bekleyen bir sorun olarak kendini daha
çok hissettiriyor. Kahverengi pasa karşı direncini yitirmiş ve üretimde önemli
derecede kayıplara yol açan tohumluklar, Duman ve Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü uzmanlarıyla birlikte
sürekli olarak takip ediliyor. Gösterilen çabalar birkaç yıl içinde sonuç veriyor ve Duman’ın sorumluluğunda hazırlanan tohumluk tedarik programlarına istinaden Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü ve TİGEM işbirliği ile
çiftçilere dağıtılmak üzere pasa mukavim ve sertifikalı kademede yaklaşık 25
bin tona yakın buğday tohumluğu üretiliyor. Bölgede tohumluk sıkıntısı çekileceği yönündeki görüşlere karşın bu konuda bir sorun çıkmayacağına dair garanti veren Duman, üstlenmesi hayli
zor olan bu sorumluluğu nasıl aldığını
şöyle ifade ediyor: “Bölgede tohumluk
sıkıntısı çekileceği, tohumlukların ithal
edilerek tedbir alınması gerektiği konusunda bölge idarecilerinden ve çiftçilerinden Bakanlığa başvurular vardı. Ne
var ki bu konuda tedbirliydik. Bu süreç-
Kasım 2013
te her yıl yapılan toplantılarda bu talep
hep dile getiriliyordu. Bölge için pasa
dayanıklı tohumluk sıkıntısı olmayacağının garantisini verdim. Bu büyük bir
sorumluluktu. Ancak o yıl, çiftçinin ihtiyaç duyduğu tohumluğun tamamı yurtiçi üretimiyle karşılandı.”
Tarih 1995 yılını gösterdiğinde Duman,
Eskişehir Zirai Araştırma Enstitüsü Müdürü ve Toprak Mahsulleri Ofisi’nden
bir teknolog ile Yugoslavya’ya ardından Macaristan’a gidiyor. Trakya bölgesinde buğday mahsulüne büyük zarar veren süneye karşı dirençli 4 bin
ton OECD sertifikalı buğday tohumluğu getiriliyor. Tarımda yerli kaynaklara
yönelmeyi her zaman önemsemiş olan
Duman’ın girişimi, bir sezonluk üretimi kurtaracak bir çabanın ötesine ulaşıyor. Sertifikalı buğday tohumlukları-
“Türkiye muazzam bir
potansiyele sahip. Bu
potansiyelle Türkiye’yi
beslediğimiz gibi Avrupa’yı
da besleyebiliriz”
nın tüm Türkiye’ye dağıtılmasıyla yalnız Trakya bölgesi değil, tüm ülke tarımı yüksek verim potansiyeline sahip çeşitlere kavuşuyor.
Araştırma enstitülerince muhtelif bitki
türlerinde yeni çeşitlerin geliştirilmesi, sebze tohumluğunda özel sektörün
de yoğun çabasıyla 1990’lara kadar birkaç çeşitle sınırlı olan sertifikalı tohumluk üretiminin hızla ivme kazanması, tohumculuk adına kaydedilmiş, Duman'ın
ismi ile anılan en önemli ilerlemelerden bir kaçı olarak tarihe geçiyor. Duman, “Oldukça kısa bir zamanda mısır
tohumluğunda kendi ihtiyacımızın tamamını özel sektörün üretimiyle karşıladığımız gibi ihtiyaç fazlası tohumluklar başta İtalya, Fransa ve Yunanistan olmak üzere Avrupa ülkelerine hatta Amerika’ya özel sektör kanalıyla ihraç edilir hale geldi” diyor ve kaydedilen bu ilerlemenin ne ölçekte olduğuna
işaret ediyor.
Duman; tarımı ve özel olarak tohumcu-
luğu değerlendirirken sektördeki kırılma noktalarının, tohumculuğun gelişimindeki dönüm noktalarının kesin bir
tespitinin güç olduğunu belirtse de sertifikalı tohum kullanımının ancak sulama projeleriyle birlikte üretimde istenilen artışı sağladığını hatırlatıyor. Buna
karşın toprak mülkiyetiyle ilgili düzenlemelerle tarımsal alanların parçalanmasının önüne geçilememiş olması Duman’a göre kötü bir miras olarak
varlığını koruyor. Çünkü Duman, ancak
bütünlüklü bir bakışla, tohumun toprağa atılmasından pazara sunulmasına
değin geniş bir bakışla doğru kararların alınabileceğini söylüyor. Duman’ın
çalışma hayatı tam da bu bakış açısını
doğruluyor.
Duman, tohumculuğun bugününe dair
ise “Çok umutluyum. Türkiye’de tohumculuğu isteseniz de geri götüremezsiniz” diyor. Tohumculuğun yanı sıra
mekanizasyondaki gelişmeleri, pazar
şartlarının iyileşmesini, üreticilerin bilinçli tarım uygulamalarına yönelmesinin tamamını tohumculuğun garantisi sayan Duman, “Türkiye muazzam
bir potansiyele sahip. Bu potansiyelle
Türkiye’yi beslediğimiz gibi Avrupa’yı
da besleyebiliriz” diyor.
Kooperatifleşme ise Duman’a göre tarımın önündeki en önemli meselelerden biri olarak duruyor. “Mesleki birlikleri önemsiyorum. Bir gün önce
Fransa’da hasat edilmiş ürünün, ertesi gün Londra’da sofraya gelmesi kooperatifleşme ile gerçekleşen planlı üretimle bire bir ilgili. Türkiye’de üretim
planlamasının olmaması ciddi bir sorun” diyen Duman, tarıma dair olan
umutlarına eleştirel tespitlerini de ekliyor. Çünkü ona göre asıl faydalı olan,
umudun uyanık tutulması.
Pek çok yeni çeşidi Türkiye tohumculuğu ile tanıştıran, hayatını Türkiye’nin
kaliteli tohumluk üretimi, işleme ve dağıtımına vakfeden Duman, “Bugünden dönüp bakınca hayatımın bir başarı hikâyesi olup olmadığını başkaları takdir eder, bense ancak daha iyisini yapabilir miydim sorusunu sorabilirim” diyor.
19
RÖPORTAJ
Sorun tohumluk
üretememek değil,
çeşit geliştirememek
Türkiye tohumculuk sektörü ile ilgili literatüre katkı sunmak adına,
tamamlanmamış haliyle 11 bin 350 başlığı içeren bir tohumculuk
terimleri sözlüğü hazırlayan TSÜAB (Tohum Sanayicileri ve Üreticileri Alt Birliği) Teknik Birim Başkanı ve Tarım Bakanlığı Tohumculuk Dairesi eski Başkanı Dr. Mehmet Uyanık, “Tohumculuk sanayimiz henüz emekleme safhasında. ABD ve Batı Avrupa ülkelerindeki özel tohumculuk şirketlerinin en az yüz yılda kat etmiş olduğu mesafeyi bizim şirketlerimizin 5-10 yıl içerisinde almasını
beklemek gerçekçi değil. Bu bakımdan zaman farkını lehimize çevirmek için çok çalışılması lazım” diyor.
20
Uzunca bir süredir tohumculuk konusunda oldukça kapsamlı bir sözlük hazırladığınızı biliyoruz. Bu nedenle ilk
sorumuzu bu bağlamda yöneltmek istedik. Sektörümüz açısından çok önemli bir ihtiyaca cevap vereceğine inandığımız söz konusu çalışmanız hakkında
okurlarımızı bilgilendirir misiniz? Sözlüğünüz tahminen ne zaman paydaşlarla buluşacak? Ve nasıl bir içeriğe sahip
olacak?
İnşallah tamamlandığı zaman, işaret
ettiğiniz bu çalışmamın adı “Tohumculuk Terimleri Sözlüğü” olacak. Tabii bu iş biraz uzadı. Ben de farkındayım. Eskisi kadar odaklanamıyorum
ve üretken olamıyorum. Ancak akşam
mesai sonrasında ve hafta sonları çalışmak için vaktim oluyor. 1980 yılında mısır ıslah kursiyeri olarak ilk kez
CIMMYT’e (Meksika’da bulunan Uluslararası Mısır ve Buğday Geliştirme
Merkezi-Centro Internacional de Mejoramiento de Maíz y Trigo) gittiğimde böyle bir çalışmaya ihtiyaç olduğunu fark ettim. Ertesi yıl malzeme toplamaya başladım. Bir yandan İngilizce gramer bilgimi ve sözcük dağarcığımı geliştirmeye, diğer yandan mesleki bilgimi artırmaya çalıştım. Bir süre
sonra bir tarım terimleri sözlüğü hazırlama niyetiyle yola koyuldum. Fakat
kısa zamanda fark ettim ki bu çok geniş, kapsamlı bir çalışma ve pek çok uzmanlık alanını içeriyor. Dolayısıyla alanı daraltmaya karar verdim. Çalışmadan; önce bitkisel olmayan tarımı, hatta bitki yetiştirme ve bununla ilgili bazı
alanları çıkardım. Sonunda çalışmanın
kapsamını tohum, tohumluk, tohumculuk ve bazı ilgili alanlar ile sınırladım.
Yine de bir hayli geniş ve çeşitlilik gösteren bir disiplinler topluluğu ile karşı
karşıya kaldım.
Şu anda son çalışma turundayım. Bu
arada son 32 senede kaç tur attım bilemiyorum. Bu sözlüğü tek bir kaynaktan tercüme etmek suretiyle hazırlamadım. Bu geçen süre zarfında belki yüzlerce yazılı ve sözlü kaynaktan yararlandım. İngilizce kaynaklardaki açıklamaları ayıkladım. O kaynaklardan konu
ile doğrudan ilgili olanları aldım. Sonra
farklı amaçlarla hazırlanmış olan çoğu
tanımı telif ettim. Bazen aynı madde
başlığı içerisinde birden çok tanıma
veya açıklamaya yer verdim. Çalışma
halen yaklaşık 11 bin 350 kadar terim
içeriyor. Şu aşamada bu terimlerin yarıya yakını son aşamaya gelmiş sayılır.
Takriben 1 ya da 1 buçuk aya kadar, kalan yarısı da son şeklini alırsa ümidim,
bu takvim yılı içerisinde kitabı baskıya göndermek. Kitapta tohumculuk ve
ilgili tüm alanlarla ilgili başlıklar var.
Mesela genetik, botanik, bitki fizyolojisi, GDO’lar, ıslahçı hakları, tohumluk
ekonomisi vs gibi.
Sözlük çalışmamda her bir terimin önce
İngilizce ismi veriliyor ve bunu –o kelimenin şayet yerleşmiş bir karşılığı
varsa- Türkçe isim izliyor. İsim olarak
Türkçe karşılığı olmayan terimlerden
çok az bir kısmına ise naçizane Türkçe isimler önerdim. Ancak bunların sayısı son derece sınırlıdır. Bu sözlüğün
asıl amacı terimin İngilizce ismine karşılık Türkçe isim önermek değil; bunun
yerine terimin ya da kavramın Türkçe
açıklamasını ya da tanımını vermektir.
İşte bu noktada “efradını cami ağyarını mani” zorluğu işin içine giriyor. Aynı
terim bazen birbirine yakın birden çok
kavramı ifade edebiliyor. Bu amatör çalışmada, yalnızca tohumculuk ile ilgili
olanları almaya çalıştım. Ben ne dilciyim ne de ele aldığım teknik konuların hepsine uzmanlık derecesinde vakıf
durumdayım. Ama ihtiyaç vardı ve bir
Abdurrahman Çelebi’nin bir adım ileri
çıkması gerekiyordu. İlk baskısından
sonra, kitabın hem teknik hem de içerik bakımından düzeltmelere ihtiyacının olacağı kesindir. Ülkemizde ve bizim mesleğimizde terim sözlüklerine
olan ihtiyaç büyüktür. Çünkü terim belirli bir bilimsel, teknik, mesleki alandaki kavram demektir. Düşüncenin geliştirilmesi, bilimsel bilginin üretilmesi
ve etkili bir iletişim sağlanabilmesi için
her bir kavrama bir isim verilmesi ve
o kavramın bir de tanımlanması gerekir. Aksi takdirde karşımıza bilgisizlik
ve kavram kargaşası çıkar. Güncel te-
Kasım 2013
rimsel bilgi olmaksızın modern bilim ve
teknolojiden nasıl söz edilebilir ki?
Uluslararası alandaki gözlem ve deneyimlerinizin yanı sıra hem araştırmacı,
akademik kimliğe sahip hem de sektörümüzü oldukça yakından tanıyan biri
olarak tohumculuk ve AR-GE konusundaki tespit ve değerlendirmelerinizi bizimle paylaşır mısınız? Tohumculuk endüstrisinde AR-GE denilince ne
anlaşılmalıdır? Ve bu iş nasıl icra edilmelidir? Bu alandaki sorunlara ve çözümlere nasıl bir perspektiften bakılmalıdır?
Bir ülkedeki tohumculuk sanayisinin
güçlü ve rekabetçi bir aşamaya gelebilmesi; onun çağdaş, bilimsel, teknolojik
bilgiye kolayca erişebilmesi ve bu bilgiyi etkili bir şekilde kullanması sayesinde mümkündür. Bu aşama bizim mesleğimizde çoğu zaman bu; etkili bir bitki ıslahı ve çeşit geliştirme kapasitesine erişim anlamına gelmektedir. Piyasanın veya tarımsal üretim bölgelerinin
çeşit bağlamında sürekli olarak değişen
spesifik talep ve ihtiyaçlarının karşılanması tohumculuk şirketleri için günümüzde temel iş ve ticaret stratejisi olmak zorundadır. Bu bakımdan AR-GE,
tohumculukta çok özel bir öneme sahiptir. Buna karşın; bir ülkede etkili ve başarılı bir ulusal bitki ıslah ve çeşit geliştirme kapasitesinin meydana getirilmesi zordur, pahalıdır ve uzun zaman gerektirmektedir.
Bence birçok kimsenin anlamadığı ve
bilmediği husus budur. Tohumculuk
konusunda ahkâm kesenler tohumluk
ile AR-GE bağıntısını iyi kuramayan ve
bugün çiftçilerimiz tarafından kullanılan tohumlukların yüksek teknoloji niteliğinden habersiz olanlardır. Onlar
tohumluğu hala dedelerinin ambardan
ayırdığı buğday, arpa mahsulü olarak
algılamaktadır. Şimdi şu soruyu da sormak lazım: “Türkiye, filan ülkeden tohumluk ithal mi ediyor?” diye serzenişte bulunanlar acaba ülkemizin yalnızca
tarımsal bir girdi olarak tohumluk değil, aynı zamanda teknoloji yani çeşit ithal etmekte olduğunu hiç düşünmüşler
midir? Tohumculuğun dışında olan fakat tohumculuk hakkında konuşanlara
her şeyden önce “tohumluk” ile “çeşit”
arasındaki farkı anlatmamız gerekir.
Bugün serin iklim tahılları, çeltik, bir
kaç yem bitkisi ve sınırlı sayıdaki sebze türü hariç tutulacak olursa; ülkemizde halen kullanılmakta olan bitki çeşitlerinin çok büyük bir kısmı ne yazık ki
yurt dışında ıslah edilmiştir. Bunların
başında ise mısır, ayçiçeği, pamuk, şeker pancarı, patates, soya, çim bitkileri,
kanola ve pek çok sebze türü gelmektedir. Türkiye tohumculuğunun birinci sorunu “tohumluk üretememek” değil “çeşit geliştirememek”tir. Bu hususun altını çizmek, sorunu doğru tespit
etmek bakımından kritik bir aşamadır.
Sebzeler, endüstri bitkileri ve hatta
çoğu diğer tarla bitkisinde değişmeyen gerçek; bu bitkilerde her yıl önemli oranda çeşit transferi ya da çeşit ithalatı yapılmasıdır. Sebze dışındaki çoğu
türe ait çeşitleri lisans ve royalite anlaşmaları ile Türkiye’ye getirip üretmek mümkündür. Bununla beraber
yükte hafif pahada ağır niteliği ve yurt
içi üretim maliyetlerinin yüksekliği dolayısıyla sebzeler söz konusu olduğunda, yurt dışından üstün çeşitlerin temini daha zordur. Yurt dışında ıslah edilen sebze çeşitlerinin sahipleri, ticari
ve teknik sebepler yüzünden çeşit değil
F1 hibrit tohumluğunu satmayı tercih
etmektedir. F1 hibrit sebze çeşitlerini
ıslah eden yurt dışı firmalar, “çeşit+F1
tohumluk” katma değer sinerjisinin
sağladığı avantajı elden kaçırmak istememektedir. Bu durum pazarlık gücünün bilgi, teknoloji, çeşit sahibi tarafında olduğu bir piyasa için kaçınılmazdır.
Kısaca ileri teknoloji eseri olan ve çoğu
türde piyasada kalma ömrü ancak birkaç yıl olan hibrit çeşitler için bu paradigma evrenseldir ve yerleşmiş kural,
“şayet en iyisini istiyorsan ya kendi çeşidini ıslah et ya da F1 tohumluğu ithal
et” şeklindedir.
Türkiye’de tohumculuk sorununa ARGE odağından bakılması gerekliliği tartışmasız kabul edilmelidir. Peki, bu neden böyledir? Ülkemiz, ister anaçlık is-
21
RÖPORTAJ
ter ticari tohumluk formunda neden sürekli olarak çeşit yani genetik ithal etmektedir? Bu sualin cevabı karmaşık ve
uzundur. Üstelik bu durum yalnızca tarım ve tohumluğa özgü de değildir. Bu
sorunu daha geniş bir perspektifte yani
bilim, araştırma, geliştirme, icat, yenilik bağlamında ve hatta tarihsel bir derinlikte bile ele almak gerekir. Geçmiş
önemlidir çünkü bu günkü yaklaşım,
uygulama ve kurumların pek çoğu dün
ile çok yakından ilintilidir.
Dün internette birkaç arama yaptım.
Önce Türkçe “AR-GE” diye aradım.
Yaklaşık 26,6 milyon sonuç bulundu.
Buna karşılık bilim için 28,6; yemek için
39; gıda için 11,6; ekmek için 9,5 milyon
sonuç çıktı. İngilizce “R&D” yani “ARGE” için ise yalnızca 37,9 Milyon sonuç
çıktı. Demek ki biz AR-GE’ye neredeyse “yemek” kadar önem veriyor görünüyoruz. Buna karşın tüm dünya literatüründe yapılan “R&D” şeklindeki ara-
22
ma, bizden yüzde 50 daha fazla. O zaman şunu söyleyebiliriz; biz AR-GE’yi
çok konuşuyoruz ancak teknoloji, mesela çeşit ithalatında ise sürekli ithalatçı durumundayız. Küresel Rekabet
Programı 2013-2014 Raporu’na göre ülkemiz 148 ülke arasında yenileşme kapasitesi olarak 45; bilimsel araştırma
kuruluşlarının kalitesi olarak 63; şirket harcaması olarak 68; araştırmacı
ve mühendis bulabilme açısından ise
53. sırada. Ekonominin diğer sektörlerinde önemli ölçüde
teknoloji ithalatçısı olan ülkemizin bu
genel eğiliminin, tohumculuk sektöründe de görülmesi pek
şaşırtıcı değildir.
Türkiye’de
tarım
veya spesifik olarak tohumculuk bağlamında AR-GE ve
“araştırma” terimleri her ne kadar çok
sıklıkla telaffuz edilse de bunları ve ilintili diğer bazı terimleri biraz açmak,
özellikle bitki ıslahı
ve çeşit geliştirmeye kavramsal, terminolojik bir açıdan bakmak gereklidir.
Tohumculuk
sektöründe çoğu zaman “araştırma” terimi en genel anlamıyla kullanılıyor ve
bu da kavram kargaşasına yol açıyor.
Bu en genel anlamıyla “araştırma”, şayet pazar araştırmalarını bir yana bırakırsak; benim tespitlerime göre en az
3 farklı kavramı çağrıştırıyor. Bunlar;
a) temel, bilimsel araştırma b) uygulamalı araştırma ve c) uyarlamalı araştırma. Temel araştırma doğrudan doğruya bilimsel nitelikli bilgi üretmeye yönelik olan ve ancak dünya çapında tanınmış seçkin yüksek öğretim kurumları tarafından başarılabilecek bir uğraş.
Öyle, adı üniversite olan her kuruluşun
başarabileceği bir şey değil. Bizim mesleğimizde uygulamalı araştırma ise bilinen ıslah metotları ve tekniklerini kullanmak suretiyle yeni bitki çeşitlerinin
ıslah edilmesi, geliştirilmesi anlamına
gelmektedir. Tohumculuk sanayisine
ve tarımsal üretime yeni, üstün teknolojiler, çeşitler kazandırma ve piyasada rekabet üstünlüğü sağlamada uygulamalı araştırmalar önemlidir. Bu safhada başarısız olan ülke ve firmaların,
başkaları tarafından ıslah edilen çeşitleri kullanmaktan başka alternatifi yoktur. Buna karşın uyarlamalı araştırma
ise yurt içinde veya yurt dışında başkaları tarafından ıslah edilmiş çeşitlerin
belirli bölge veya üretim şartları bağlamında verim ve adaptasyon denemelerine tabi tutulması anlamına gelmektedir.
Bizde araştırma denilince çoğu zaman
bu üçüncü kavram akla geliyor. Yani
bir başka şekilde ifade etmek gerekirse
araştırma denilince en yaygın algı, verim ve adaptasyon denemelerinin yürütülmesi. Aslında ileri bir ıslah, çeşit
geliştirme ve kullanım kapasitesinden
söz edebilmek için bu üç alanda da etkili olmak gerekir. Ancak sürekli yeni çeşit çıkarmak için en azından uygulamalı
araştırma safhasının başarıyla ifa edilmesi şart. Uyarlamalı araştırma ise en
kolay ve yaygın olanı. Hatta bazı araştırıcılar bu üçüncü aşamayı gerçek anlamıyla araştırma kategorisine bile dahil
etmemekte, denemecilik diye isimlendirmektedir. Ülkemize geçmişte kazandırılmış olan çeşitlerin belirli bir kısmının introdüksiyon -verim ve adaptasyon
çalışmaları- yoluyla sağlanmış olması,
hatta yurt dışındaki ıslahçı tarafından
verilmiş çeşit isimlerinin ülkemizdeki
tescil ve kayıt sürecinde bile aynen muhafaza edilmesi -mesela Bezostaya-I,
Sladoran, Rio Grande, Rokka- tohumculuğumuz açısından bu üçüncü aşamanın tarihsel önemini vurgulamaktadır.
Yukarıdaki sorumuzla bağlantılı olarak, tohumculukta çeşit yenileme neden önemlidir? Bunun önemi hakkın-
da Tohum dergisi okurlarını kısaca bilgilendirir misiniz? Özellikle tohum firmalarına neler söylemek istersiniz?
Belirli bir tarımsal çevre ve yetiştirme
sistemi söz konusu olduğunda, her bir
bitki çeşidi ortalama bir ömre sahiptir.
Yani bir bakıma her çeşit, o yöre veya
sistem için doğar ve ölür. Üstün ve seçkin yeni bir çeşit tescil veya kayıt edilmek suretiyle ilk aşamada hedef markete dahil olur, orada tutunur. Çeşidin,
rakip çeşitlere nazaran bir müddet satış gelirleri hızla yükselir. Daha sonra
satışlar yavaşlar ve bir olgunlaşma dönemine ulaşılır. Nihayet son aşamada
satışlar düşmeye başlar.
Ekonominin diğer sektörleri için geçerli olan bu “ürün hayat döngüsü teorisi” belirli bir ölçüde tohumculuk endüstrisi için de söz konusudur. Belirli bir çeşit, bazı özellikleri yüzünden
önce piyasada tutulmaya başlar ve bu
durum, onu geliştiren ya da sahip olan
firma açısından rekabet üstünlüğü sağlar. Ancak çiftçilerin gösterdiği revaç
ya da teveccüh hep aynı şekilde devam
etmez. Yetiştirilen bitki türü, çeşit tipi
ve üretim şartları ile tüketici tercihlerinin değişim hızına bağlı olarak bir çeşidin ortalama ömrü çoğu bitki grubu
için normal şartlarda 3-7 yıl arasında
değişir.
Tohumculuk firması, piyasadaki rekabet avantajını elinde tutmak için yeni
ve üstün çeşitlere muhtaçtır. Kısaca
firma, ya sürekli olarak yeni çeşitleri devreye sokacak ya da elindeki eski
çeşidi kullanmaya devam edecek olursa o segmentteki rekabet üstünlüğünü
kaybedecektir. Sorun, aslında markette “olmak ya da olmamak” sorunudur.
Firma bulabilirse ve gücü yeterse ya
başkalarından sürekli olarak yeni çeşitler temin edecek ya da kendi çeşitlerini
kendisi ıslah edecektir.
Yukarıda yaptığınız açıklamalar ışığında son bir soru olarak, Türkiye bitki ıslahı ve çeşit geliştirme konusunda nasıl bir yol izlemelidir?
Bitki ıslahı çalışmaları için genetik materyale, iyi eğitilmiş nitelikli insan gü-
Kasım 2013
cüne ve yeterli işletme sermayesine ihtiyaç vardır. Ayrıca bir ıslah programının başarılı olması için ilave iki unsura ihtiyaç vardır; bunlar ise zaman ve
şans faktörleridir. Tohumculuk sanayimiz henüz emekleme safhasındadır.
ABD ve Batı Avrupa ülkelerindeki özel
tohumculuk şirketlerinin en az yüz yılda kat etmiş olduğu mesafeyi bizim şirketlerimizin 5-10 yıl içerisinde almasını beklemek gerçekçi değil. Bu bakımdan zaman farkını lehimize çevirmek
için çok çalışılması
lazım. Üstelik yarış
hızlanmış ve bilimsel, teknolojik ilerlemenin yanı sıra
tohumculuk alanında uluslararası ticaret potansiyeli ile
birlikte dıştan gelen rekabet baskısı da artmıştır. Bu
baskıyı yalnızca dış
ticaret
politikaları ile dengeleyebilmek mümkün değildir. Tohumculuk
sanayisini başta tarımsal yüksek öğretim, kamu araştırma kapasitesi ve
kullanılabilir genetik materyal varlığı gibi diğer temel
faktörlerden
ayrı
düşünmemek
gerekir. Bütün bunların bir özeti olarak şunları söylemek mümkündür.
Ülkemiz tohumculuğunun gelişimi için
yurt içi AR-GE ya da bitki ıslahı ve çeşit geliştirme kapasitesinin hızla artırılması şarttır. 90 yıldır bu alana tahsis
edilmekte olan ülke fonlarının çok büyük bir kısmı, kamu araştırma kuruluşlarına yöneltilmiştir. Tüm dünyada özel
şirketlerin aktivitesi ve rekabeti esasına dayanan çeşit geliştirme ve tohumluk üretim faaliyetlerinin ülkemizde de
benzer bir gidişat göstermesi beklenir.
Bu bağlamda ülkemizdeki özel tohumculuk ve araştırma faaliyetleri, kamu
kaynakları yoluyla doğrudan desteklenmelidir. Ayrıca ulusal bitki ıslahı kapasitesi ve çeşit geliştirme süreçleri için
ön şart konumunda olan tarımsal yüksek öğretimin, kamu eliyle genetik materyal zenginleştirilmesinin, ön ıslahın,
özel AR-GE girişimciliğinin desteklemesi hususunda; devlet uzun soluklu,
stratejik öngörülü, istikrarlı politikalar
geliştirmeli ve uygulamalıdır. Tohum-
culukta AR-GE sorunu, buzdağının
yalnızca görünen kısmı olarak algılanmamalıdır. Buzdağının suyun içerisindeki kısmı tasavvur edilmeli ve bu muazzam kütlenin muhtemel olumsuz etkilerinden korunabilmek için şimdiden
tedbirler alınmalıdır. Zira suyun altındaki kısım hızla büyümektedir.
Bize zaman ayırdığınız ve değerli görüşlerinizi bizim ile paylaştığınız için
çok teşekkür ederiz.
23
GÜNDEM
TÜRKTED 2013 Sonbahar
Toplantıları Ankara’da
Gerçekleşti
Geçmiş yıllarda olduğu gibi bu yıl da üyelerinin katılımıyla, TÜRKTED Genişletilmiş
Yönetim Kurulu Toplantısı Ankara Best Otel’de gerçekleştirildi.
B
u yıl iki gün süren toplantının
9 Ekim’de yapılan birincisine
katılan 14 Dernek üyesi, çekirdek kadro yaklaşımıyla bir çalışma
grubu oluşturarak öncelikle 2014 Tohumluk İthalatı Uygulama Genelgesine dair tüm üyelerden gelen değişiklik
önerilerini değerlendirip GTHB’ye sunulacak resmi belgeyi tamamladılar.
Ayrıca, tohumculuk sektörünün gelişimine yönelik ivedilikle alınması gereken diğer tedbirleri de kapsamlı biçimde ele alan çalışma grubu, bu bağlamda da bir dizi öneri hazırladı.
Genişletilmiş Yönetim Kurulu Toplantısının 10 Ekim’de yapılan ikinci bölümüne, 20 üyenin yanı sıra, öğleden sonraki oturumuna GTHB Bitkisel Üretim Genel Müdür Yardımcısı Ümit Bayram Kutlu ve BÜGEM To-
24
humculuk Dairesi Başkanı Veysel Kolcu da iştirak etti. Bakanlık bürokratları için hazırlanan, TÜRKTED ve Tohumculuk Sektörümüzün gelişimiyle ilgili sunumun ardından, katılımcılar sektörün ihtiyaç ve taleplerini dile
getirdiler ve Bakanlık yetkilileriyle bu
bağlamda karşılıklı görüş alışverişinde bulundular. Aşağıda yer alan başlıklar, Toplantıda TÜRKTED’in öncelikli taleplerini oluşturdu;
•Tohumculuk Kanunu’nun günümüz
şartlarına göre yeniden düzenlenmesi,
özellikle “kapatma cezası” gibi yaptırımların yanı sıra tüm cezai müeyyidelerin sektörle ortak çalışılarak yeniden belirlenmesi,
•İthalat - ihracat - pazarlama - destekleme mevzuat ve politikalarının, uluslararası taahhütler de dikkate alınarak
ülke tarımı ve tohumculuk endüstrisinin çıkarları doğrultusunda katılımcı
bir anlayışla belirlenmesi,
•Politika olarak ürün destekleme
primlerinin sertifikalı tohum kullanımına bağlanması,
•Tohum satış kanallarında Bakanlığın
uyguladığı “Bayilik” ile ilgili mevzuatın etkin bir şekilde uygulanması,
-- Kayıt dışı açıkta tohum satışının önlenmesi için saha/piyasa kontrollerinin artırılması, teknik ekibin eğitilmesi ve yeterli sayıda personel
görevlendirilmesi,
-- Tohum dağıtıcılarına stoklarında
bulunan tohumlukları analiz yaptırma zorunluluğunun getirilmesi,
-- Tohum dağıtıcılarının stoklarında
bulunan tohumlukların çimlenmelerinden doğrudan sorumlu olması,
-- Tohum bayilerindeki stoklama ile ilgili aksaklıklardan dolayı tohum firmalarına cezai işlem uygulanmaması, yaptırımların bayilere uygulanması,
•Ziraat Bankası'nın sağladığı düşük
ya da sıfır faizli kredi kullanımında,
tohum sanayicileri ve üreticilerinin
çiftçilerle aynı kapsamda değerlendirilmemesi ve Bankanın iç mevzuatından kaynaklanan sorunların giderilerek krediden yararlanma koşullarının
kolaylaştırılması,
-- Yukarıdaki kredi kullanımının Halk
Bankası’nca da uygulanması,
-- Kredi kullanım limitlerinin gelişen
ihtiyaçlara bağlı olarak periyodik
şekilde yükseltilmesi,
•Başta buğdaygil yem bitkileri olmak
üzere halen %18 ve %8 olan KDV oranlarının tüm tohumlarda %1’e düşürülmesi,
•İthalatta uygulanan Gümrük Vergilerinin düşürülmesi veya kaldırılması,
•Ülkemiz tohum sanayiinin bitki ıslahı, çeşit geliştirme ve tohum teknoloji alanlarında AR-GE çalışmalarının
güçlü bir şekilde desteklenmesi ve bitki ıslahçı kuruluşlarının/tohum şirketlerinin dünya ile rekabet edecek yapı-
TOHUMLUK İTHALAT
GENELGESİ HAZIRLIKLARI
SÜRÜYOR
Tohumculuk sektörü mensuplarının dört gözle yayımlanmasını bekledikleri 2014 Yılı Tohumluk İthalatı Uygulama Genelgesi’nin hazırlıkları devam ediyor. Bu doğrultuda, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB) Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü (BÜGEM) tarafından
Derneğimizden de istenen değişiklik önerileri, tüm üyelerimizin talep
ve görüşleri alınarak ortak bir metin
haline getirildi. Daha sonra, 9 ve 10
Ekim’deki TÜRKTED toplantılarında bu ortak metin üzerinde kapsamlı bir çalışma yapılarak Bakanlığa su-
Kasım 2013
ya kavuşturulması ve teknoloji üreten
kurumsal yapıların oluşturulması,
•İki milyar dolar olan potansiyel tohum pazarının günümüzde sadece
%30’unun gerçekleştirilmesine karşın
sektörün ülkesel ve uluslararası pazar
potansiyelinin tamamına ulaşmak için
gerekli stratejilerin oluşturulması,
•Tohumculuk sektöründe sermaye yetersizliği dışa bağımlılığı artırmakta
olup, dünyada olduğu gibi yerel tohum
şirketlerinin stratejik işbirliğinin geliştirilmesi ve şirket birleşmelerinin
alınacak bazı tedbirlerle teşvik edilmesi ve kamu desteklerinin çeşitlendirilmesi,
•Birçok bitki türünde (Patates, Mısır,
Ayçiçeği, Şeker Pancarı, Soya, bazı
yem bitkileri ve sebze türleri gibi) çeşit teknolojileri bakımından geniş ölçüde dışa bağımlılık söz konusu olup,
AR-GE desteklerinin öncelikle bu türlerde olması,
•Bitki ıslahında biyoteknolojinin etkin
kullanılması amacıyla özgün ve ulusal
teknolojilerin temini ve geliştirilmesi,
•Sektördeki
hukuki
sıkıntıların giderilmesi amacıyla “İhtisas
Mahkemeleri”nin kurulması, bu yapının güçlendirilmesi için “bilirkişi” ve
“hakem heyeti” oluşturulması,
nulacak önerilere son şekli verildi ve
11 Ekim’de de resmen BÜGEM’e iletildi. Özellikle, tarla bitkilerinin ebeveyn hatlarına ait tohumlukların ithalatında yaşanan bazı sorunların giderilmesi (örneğin; ebeveyn tohumlardan ISTA Sertifikası talep edilmesi gibi), ayrıca sebze tohumlarının ithalatında uygulanan sadece ISTA-Orange sertifikasının kabul
edilmesi koşulu, diğer taraftan laboratuvar analizlerinin yanı sıra ithalatçı firmalardan bir de taahhütname istenmesi ve araştırma, denemedemonstrasyon amaçlı tohumlukların
ithalatında uygulanan limit miktarlarının yetersiz olması gibi taleplerin
yanı sıra ilgili diğer mevzuata yönelik
bazı öneriler de Bakanlığa sunuldu.
•Tohumculuk sektöründe ulusal nitelikte Biyoteknoloji ve Bitki Sağlığı Laboratuvarlarının Birlik ve/veya
Alt Birliklerin yönetiminde kurulması için gerekli hukuki düzenlemelerin
yapılması,
•Tohum sertifikasyonu ve Bitki Islahçı Hakları hizmetlerinin bağımsız
veya özerk yapıdaki kuruluşlar vasıtasıyla yürütülmesi.
GTHB İLE TSÜAB “ORTAK
İSTİŞARE TOPLANTISI”
YAPILDI
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve TSÜAB temsilcilerinin katılımı ile 1–3 Kasım tarihleri arasında
Kızılcahamam’da bir istişare toplantısı yapıldı. Toplantıya Bakanlık temsilcisi olarak TAGEM Genel Müdürü Doç. Dr. Masum Burak,
BÜGEM Genel Müdür Yardımcısı
Ümit Bayram Kutlu, GKGM Genel
Müdür Yardımcısı Dr. Nevzat Birişik, TİGEM Genel Müdür Yardımcısı Ali Yıldırım ile birlikte ilgili
Daire Başkanları ve uzmanlar katıldılar. TSÜAB’dan ise; Yönetim Kurulu Başkan ve üyeleri ile “Ürün
Daimi Çalışma Grupları”nın Başkan, Başkan Yardımcıları ve raportörleri toplantıda yer aldı.
İstişare toplantısı süresince sekiz
ana başlıkta toplanan 32 konu üzerinde, mevcut durum değerlendirmesi ve tartışmalar yapıldı. Bakanlık ve TSÜAB Yöneticileri, toplantının başında ve sonunda yaptıkları
konuşmalarda toplantının önemine
değinerek, tespit edilen konularda
sonuç alınması için kendilerine düşen görevleri yerine getireceklerini
ifade ettiler. Ele alınan ana başlıklar ise şöyleydi: Bakanlık – TSÜAB
(Tohumculuk Sanayisi) İlişkileri; ithalat – ihracat; bitki sağlığı, karantina ve GDO analizleri; destekler;
tescil, sertifikasyon ve piyasa denetimi; 5553 sayılı yasa değişikliği; alt
birlikler arası ilişkiler.
25
ÜYE HABERLERİ
Ata Tohumculuk’dan
Soğuğa Dayanıklı Yeni Çeşitler
KWS’den Eskişehir’e
12 Milyon Liralık Yatırım
Monsanto’dan 30 Milyon
Dolarlık Yatırım
ATA Tohumculuk A.Ş. tarafından Erzurum’un Pasinler ilçesi, Alvar beldesinde yapılan testler sonucunda firmanın geliştirdiği ekmeklik buğday çeşitlerinden Quality, Adagio ve Iridium ile arpa çeşitlerinden Cervoise ve
Premium’un bölge koşullarındaki soğuğa dayanıklılığı oldukça yüksek çıktı.
KWS Türk Tarım Ticaret A.Ş. tarafından Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi’nde, 12 milyon TL yatırım karşılığında kurulan mısır tohumu kurutma ve
ön temizleme ile şeker
pancarı tohumu kaplama ve paketleme
ünitelerinden oluşan tesisin açılışı 10
Eylül’de gerçekleştirildi. KWS Türk Tarım Genel Müdürü Dr. Veli Girgin, yapılacak ihracatla Türkiye’ye döviz girişi
sağlanacağını vurguladı.
Monsanto, Mustafakemalpaşa fabrikasının
ek tesislerinin resmi açılışı 8 Kasım’da
gerçekleştirdi. Törende konuşan Monsanto Türkiye Tohum Tedarik Lideri
Elie Assaf, “Mustafakemalpaşa’daki 30
milyon dolarlık yatırımımız yerel üreticilerle olan ilişkimizi ciddi şekilde arttıracak. Kapasite büyümesi sayesinde 3
bin hektardan elde edilecek mahsule eşdeğer ilave tohum üreteceğiz. Yıllık 250
bin torba olan üretim 1 milyon 200 bin
torbaya çıkacak” dedi.
Beta Ziraat’e Tübitak’dan
1Milyon 105 Bin TL Destek
May Tohum Turquality®
Marka Destek Programında
Pepsico’dan Türkiye’ye
Büyük Yatırım
MAY Tohum, dünyanın devlet destekli ilk
ve tek markalaşma
programı
TURQUALITY® Marka Destek
Programı’na girmeye hak kazanan ilk
tohum markası oldu. Turquality Marka
Destek Programı’na kabul edilmekten
büyük memnuniyet duyduklarını dile
getiren MAY Tohum Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Hamdi Çiftçiler;
“Ülke ofisleri ve anlaşmalı distribütörler vasıtası ile 2013 yılı itibari ile 30’dan
fazla ülkeye MAY markası ile satış yapmaktayız” dedi.
PepsiCo (FRİTOLAY Gıda
San. ve Tic.
A.Ş.), gelecek
5 yıl içinde patates tarımında kullandığı suyu ve tüm
operasyonlarındaki karbon ayak izini
yüzde 50 azaltmayı; 2016 yılı itibarıyla elit patates tohum ihtiyacının yüzde
80’ini, 5 yıl içerisinde ise tamamını yerli elit tohumdan karşılamayı hedeflediğini açıkladı.
Türkiye’nin özel sektördeki ilk tohum
şirketi ünvanına sahip olan BETA Ziraat (kuruluşu 1961), “Biyoteknolojik
Yöntemler Kullanılarak Tane ve Silajlık
Mısır Hatlarının ve Melez Mısır Çeşitlerinin Geliştirilmesi” başlıklı projesine
TÜBİTAK’tan yaklaşık 1 milyon 105 bin
TL destek aldı.
28
ProGen’den Yeni Çeşitler
ProGen Tohum; geçtiğimiz günlerde pamuk, soya
ve buğdayda geliştirdiği
yeni çeşitlerini tanıttı. ProGen’in yeni
geliştirdiği Carisma, PG2018, Lydia ve
BA440 pamuk çeşitleri pamuk yetiştirilen tüm bölgelerde tanıtıldı. Geliştirilen
“Lider” soya çeşidi de 2014 yılı ekim sezonunda ticari olarak piyasaya sunulacak. Ayrıca, ekmeklik Masaccio ve makarnalık Cesare çeşitleri de üreticilerin
kullanımına sunuldu.
Syngenta Türkiye’ye
İhracat Ödülü
Tohum ve bitki koruma sektörlerinde
faaliyet gösteren, Syngenta Tarım; İstanbul İhracatçılar Birliği’nin elde ettiği veriler ışığında 2011 yılında olduğu
gibi 2012 yılında da “Bitkisel Yağlar ve
Yağlı Tohumlar” alanında en çok ihracat gerçekleştiren firma sıfatı ile birinciliği elde etti.
Kasım 2013
Tohumculukta
Türk - Hırvat İşbirliği
Vilmorin Yeni Görsel
Kimliğini Açıkladı
TAREKS’in,
Hırvatistan Osijek Tarım Enstitüsü ile Hibrit Mısır Tohumluğu Temsilcilik ve Mısır Islah İstasyonu Anlaşması 5 yıllık süre ile yenilendi. Türkiye
Tarım Kredi Kooperatifleri Genel Müdürü Abdullah Kutlu, gelecekte kaliteli ve yüksek verimli hibrit mısır tohumluk çeşitlerinin Türk çiftçisine kazandırılacağına olan inancının tam olduğunu
ifade etti.
Vilmorin Anadolu
Tohumculuk’un
kurucularından
Vilmorin
şirketi, 270. yıldönümü nedeniyle görsel
kimliğini yeniledi. Dünyanın en eski
tohumculuk firmalarından biri olan
Vilmorin’in 1743 yılından bu yana taşıdığı ve beslediği kurumsal değerler, küresel ölçekteki şirketin kimliği-
Fahri Harmanşah 2012’nin
En Başarılı Ziraat Mühendisi
Seçildi
TASACO Genel Müdürü ve
TÜRKTED’in
eski Yönetim Kurulu Başkan Yardımcılarından Fahri Harmanşah, Türk Ziraat
Yüksek Mühendisleri Birliği (TZYMB)
tarafından özel sektör kategorisinde
2012 yılının “En Başarılı Ziraat Mühendisi” seçildi. TZYMB’nin 74’üncü kuruluş yıl dönümünde düzenlenen törende,
Harmanşah’a Onur Plaketini Prof. Dr.
Şahabettin Elçi hoca verdi.
ni oluşturuyor.
Yüksel Tohum Asya’nın
Kapılarını Açtı
Yüksel Tohum’un son dört yıldır artarak devam eden Pakistan ihracatı sonunda meyvelerini verdi. Firma yetkilileri,
önümüzdeki dönemde pazar lideri olmalarını sağlayacak ihracat
anlaşmasının
Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan ve Pakistan Başbakanı Navaz Şerif’in himayelerinde Yüksel Tohum Genel Müdürü Mehmet Yüksel tarafından imzalandığını belirtti.
29
VİZYONER BAKIŞ
OECD, Tohum
Programlarıyla
Standartları Belirliyor
En önemli uluslararası kuruluşlardan olan Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) ortaya koyduğu Tohum Programları, küresel anlamda tohumculuğun
standartlarını belirliyor. 58 ülkenin katılım gösterdiği programlar, teknik engellerin aşılması
ve ticaretin kolaylaşmasını da sağlıyor.
Birkaç yıl önce kuruluşunun 50. yılını kutlayan Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), küresel düzeyde çalışma yürüten ve devletlerarası
işbirliğinin ve ekonomik politikaların
dayanak aldığı en önemli kuruluşlardan biri olarak biliniyor. Türkiye’nin
de üyeleri arasında olduğu OECD’nin
geçmişi öncelikle Avrupa merkezli işbirliği arayışlarına dayalı olarak kurulan OEEC’ye (Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü) dayanıyor.
2. Dünya Savaşı ile her açıdan tahribata uğramış olan Avrupa’nın yeniden yapılanmasını sağlamak amacıyla
1948 yılında kurulan OEEC’nin (Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü) elde ettiği başarıların verdiği güven üzerine
çalışmaların küresel düzeye taşınmasına karar verildi ve 30 Eylül 1961 tarihinde de Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) resmi olarak kurulmuş oldu. 20 kurucu üyesi arasında
Türkiye’nin de bulunduğu OECD yoluna bugün aralarında Asya, Güney Amerika ve Okyanusya ülkelerinin de bulunduğu 34 ülke ile devam ediyor.
30
Misyonunu, “Tüm dünya çapında insanların ekonomik ve sosyal refahını
sağlayacak politikaları desteklemek
ve geliştirmek” olarak ifade eden
OECD, üye devletlerin deneyimlerini
paylaşarak ortak sorunlarına çözüm
bulacakları bir forum sağlıyor. Açıklamasında, “Ekonomik, sosyal ve çevresel dönüşümleri kavrayarak ticaret
ve yatırımların küresel eğilimlerini
ve verimliliği değerlendiriyoruz. Gelecek trendlere dair öngörüde bulunma amacıyla verileri analiz ediyor ve
karşılaştırıyoruz” sözlerine yer veren
OCED, yıllardan beri tarımsal politikalar noktasında da önemli çalışmalar yürütüyor.
OECD’nin tarım alanında yürüttüğü çalışmalar arasında, 1958 yılından
bu yana sunulmakta olan OECD Tohum Programları da ciddi bir yer tutuyor. Üye devletlerin yanı sıra diğer
Birleşmiş Milletler üyelerine de açık
olan bu programlara bugün itibariyle
58 ülke katılım gösteriyor.
Tohum Programları kapsamında,
OECD Sertifikasyon Sistemi’ne göre
göre uygun görülen tohum çeşitlerinin listesi yıllık olarak yayınlanıyor.
200 bitki türünden yaklaşık 49 bin çeşidin yer aldığı bu liste belli kıstaslar ele alınarak oluşturuluyor. "Farklılık", "Yeknesaklık" ve "Durulmuşluk"
gibi ölçütleri yerine getiren çeşitler için geçerli olarak verilen OECD
Sertifikaları aynı zamanda agrono-
mik bir değere sahip ve resmi listelerde yayınlanmış olan çeşitleri dikkate alıyor.
OECD Tohum Programları’nın ele aldığı bitki türlerini şunlar oluşturuyor:
Çim ve baklagiller, yağ ve lif bitkisi
türleri, tahıllar, mısır ve sorgum; şeker ve yem pancarı, yer altı üçgülü ve
benzer türler ve sebzeler. Bu türler
ve çeşitlerle ilgili teknik gereklilikler
ise programlar kapsamındaki Kurallar ve Düzenlemeler Belgesi'nde belirtiliyor.
“Tohum Programları
kapsamında, OECD
Sertifikasyonu’na göre uygun
görülen tohum çeşitlerinin
listesi yıllık olarak
yayınlanıyor."
Programlar; tohumlukların üretim
ve çoğaltım, işleme ve etiketleme süreçleri boyunca uygun koşul ve kontroller vasıtasıyla tohumluk çeşidinin
kimliğini (isme doğruluğunu) ve saflığını garanti altına alıyor. Üretim
kontrolü, izolasyon mesafesi, safiyet
standartları, alan denetimleri, numune alma, kontrol sonrası konular, zorunlu resmi laboratuvar analizleri ise
bunun haricinde tutuluyor.
“Kalite garantili” tohumun resmi tasdikini sağlamak suretiyle uluslararası ticareti kolaylaştırıyor ve teknik
engellerin aşılmasına katkı sağlıyor.
TÜRKTED ÜYE FİRMALARI
WEB ADRESİ
FİRMA ADI
FİRMA ADI
WEB ADRESİ
AGROMAR MARMARA TAR. ÜRN. SAN. VE TİC. A.Ş.
www.agromar.com.tr
İSTANBUL TARIM SAN. VE TİCARET A.Ş.
www.istanbultarim.com.tr
AGROVA TARIMSAL ÜRETİM VE PAZ. SANAYİ LTD. ŞTİ.
www.agrovatohum.com
İSTANBUL TOHUM TARIM SAN VE TİC. LTD. ŞTİ.
www.istanbultohumculuk.com.tr
ALANYA TOHUMCULUK LTD. ŞTİ.
www.alanyatohum.com
KWS TÜRK TARIM TİCARET A.Ş.
www.kwsturk.com.tr
ALTIN TOHUMCULUK TİC. VE SAN. A.Ş.
www.altintohumculuk.com.tr
MAY AGRO TOHUMCULUK A.Ş.
www.may.com.tr
AKDENİZ TOHUM SANAYİ TİCARET LTD. ŞTİ.
www.akdeniztohum.com
MONSANTO GIDA VE TARIM TİCARET LTD. ŞTİ.
www.monsanto.com
AG TOHUM SANAYİ VE TİC. LTD. ŞTİ.
www.agtohum.com
MULTİ TARIM TİC. LTD. ŞTİ.
www.multitarim.com.tr
ANADOLU EFES BİRACILIK VE MALT SAN. A.Ş.
www.anadolugroup.com
NUNHEMS TOHUMCULUK LTD. ŞTİ.
www.nunhems.com
ANADOLU TOHUM ÜRETİM VE PAZ. A.Ş.
www.anadolutohum.com
PROGEN TOHUM A.Ş.
www.progenseed.com
ANKA TOHUMCULUK TAR. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ.
www.ankatohumculuk.com
PIONEER TOHUMCULUK DAĞITIM VE PAZARLAMA LTD. ŞTİ.
www.pioneer.com/turkey
AR TARIM TOHUMCULUK SAN. VE TİC. A.Ş.
www.artarim.com
POLEN TOHUMCULUK VE TAR. ÜRN. SAN. VE TİC
www.polenseed.com
ATA TOHUMCULUK İŞLET. SAN. VE TİC. A.Ş.
www.atatohum.com.tr
POLTAR TARIM ÜRÜNLERİ SANAYİ VE TİCARET LTD.
www.poltar.com.tr
AYER TARIM SANAYİ VE TİCARET A.Ş.
www.ayer.com.tr
RIJKZWAAN TARIM TİCARET LTD. ŞTİ.
www.rijkzwaan.nl
BAYER TÜRK KİMYA SANAYİ LTD. ŞTİ.
www.bayer.com.tr
RİTO TOHUMCULUK A.Ş.
www.rito.com.tr
BETA ZİRAAT VE TİCARET A.Ş.
www.betaziraat.com.tr
SAFA TARIM A.Ş.
www.safatarim.com.tr
SETO SEBZE TOHUMLARI ÜRETİM VE TİC. A.Ş.
www.seto.com.tr
BİAR TOHUMCULUK BİTKİSEL ARŞ.ÜRET.VE PAZ.LTD.ŞTİ. BİRCAN TARIM TUR.TİC.İTH.İHR VE SAN. LTD. ŞTİ
www.bircantarim.com.tr
S.S.TARİŞ PAMUK SATIŞ KOOP.BİRLİĞİ Ar-Ge
www.taris.com.tr
BİRLİK TOHUMCULUK
www.birliktohumculuk.com
SMYRNA TOH.FİDE FİDAN ZİRAİ DAN.İT.İH.SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ.
www.smyrnatohumculuk.com
BURSA TOHUMCULUK ZİRAAT VE TİC. A.Ş.
www.bursaseed.com
SYNGENTA TARIM SANAYİ VE TİCARET A.Ş.
www.syngenta.com
BOLPAT BOLU PATATES SAN.VE TİC. A.Ş.
-
TAREKS TRM. ÜRN. ARÇ. GRÇ. İT.İ. VE TİC. A.Ş.
www.tareks.com.tr
ÇAĞDAŞ TOHUMCULUK TAR.SAN VE TİC. LTD. ŞTİ.
www.cagdastohum.com.tr
TARIM İŞLETMELERİ GEN. MÜD. (TİGEM)
www.tigem.gov.tr
DAKO TOHUMCULUK TİC.VE SAN. A.Ş.
www.dakotohumculuk.com
TASACO TARIM SAN. VE TİC. A.Ş.
www.tasaco.com
DOĞA TOH.HAYV.PAZ. İTH. İHR. SAN. TİC. LTD. ŞTİ.
www.dogaseed.com
TAT TOHUMCULUK A.Ş.
www.tat.com.tr
FİTO TOHUMCULUK TİC. LTD. ŞTİ.
www.fito.com.tr
TEKCAN TOHUMCULUK
www.tekcantohum.com
FRİTOLAY GIDA SAN. VE TİC. A.Ş.
www.fritolay.com.tr
TOROS TARIM SANAYİ VE TİCARET A.Ş.
www.toros.com.tr
GENTA GENEL TARIM ÜRÜNLERİ PAZ. A.Ş.
www.gentatarim.com
ULUSOY TOHUMCULUK ZİR. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ.
www.ulusoyseed.com.tr
GOLDEN WEST TOH. VE TİC. LTD. ŞTİ
www.goldenwest.com.tr
VERİM ZİRAAT LTD. ŞTİ.
www.verimziraat.com
HAZERA TOHUMCULUK VE TİCARET A.Ş.
www.hazera.com
YALTIR TARIM ÜRÜNLERİ SAN. VE TİC. A.Ş.
www.yaltir.com.tr
HM Clause Tohumculuk Tarım San. ve Tic. A.Ş.
www.hmclause.com.tr
YÜKSEL TOHUMCULUK TARIM SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ.
www.yukseltohum.com
İLCİ İNŞAAT SANAYİİ VE TİCARET A.Ş.
www.ilci.com.tr
32