Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği

Transkript

İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi - Sayı 37 / Güz 2013
Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi
Süreli Elektronik Dergi
Copyright - 2013 Bütün Hakları Saklıdır
E-ISSN: 2147-4524
News Agency Journalism and the Effects of News Agencies in the Media Sector
Muzaffer ŞAHIN, Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü,
E-posta: [email protected]
Anahtar Kelimeler:
Medya, Haber Ajansı,
Sektör, Tedarikçi, Abone,
Haber, Fotoğraf, Görüntü,
Üretim, Uluslararası
Haber Ajansları, Yabancı
Haber Ajansları, Yerli
Haber Ajansları, Telif
Hakkı İhlali.
Öz
Kitle iletişim araçlarının kurumsal haber kaynakları arasında yer alan haber ajansları, kapasite ve etkinliğini
giderek artırmaktadır. Bu kapasite artışı, medyanın haber tedarikçisi olan ajanslar için önemli bir başarıdır. Medya
sektörünün toptan haber, fotoğraf ve görüntü sağlayıcısı olan haber ajanslarının bu etkinliği, sektörün önemli bir yan
sanayi haline geldiğinin de göstergesidir. Ayrıca, haber ajanslarının istihdam ve üretim süreci incelendiğinde, kendine
has kurallarının gelişmekte olduğu gözlenmektedir. Türkiye’de, 2012 yılı itibariyle 14 yerli, 36 yabancı haber ajansı
faaliyet göstermektedir. Bu haber ajanslarında çalışan gazeteci sayısı 4 bini aşmıştır. Yerli haber ajansları, günlük
ortalama 2300 haber üretmektedir. Yabancı haber ajanslarının Türkiye’ye yönelik haber üretimi ise günlük ortalama
3100’dür. Yerli ve yabancı haber ajansları Türkiye için günlük ortalama 5400 haber üretmektedir. Bu tam bir haber
bombardımanıdır. Gazete haberlerinin ortalama yüzde 70’i doğrudan veya dolaylı haber ajansı kaynaklıdır. Haber
ajansları gelişen teknoloji ve rekabet ortamı içinde kendisini sürekli yenilemektedir. Gazete, dergi, radyo, televizyon,
internet siteleri, özel ve resmi kurumlar ve kişiler abonelik bedeli ödeyerek ajans haberlerinden yararlanmaktadır.
Türkiye’de kamusal ajans olan Anadolu Ajansı’nın (A.A) dışında özel haber ajansları da önemli gelir sağlayan
kuruluşlar haline gelmiştir.
Enformatif bir çalışma olan bu makalede, medya sektörünün önemli bir haber kaynağı olan haber ajansları
nitel olarak incelenmiştir. Kurumsal belgelerden yararlanmanın yanı sıra görüşmeler yapılarak, haber ajanslarının
haber ve fotoğraf üretimlerine ilişkin sayısal verilere yer verilmiştir. Ayrıca haber ajanslarının ürettiği haberlerin
medyada kullanımı ile ilgili verileri ortaya çıkarmak için yaygın gazetelerde birer haftalık içerik taraması yapılmıştır.
Makalede öncelikle ajans gazeteciliği ele alınmış, ajans gazetecilerinin mesleki farklılıkları ortaya konulmuş ve medya
sektörünün diğer branşları ile mesleki yönden ayrıldıkları noktalar sıralanmıştır. Bunun yanında haber ajanslarının
Türkiye pazarına yönelik üretimleri ele alınarak, medya sektörü içindeki etkinlikleri ölçülmeye çalışılmıştır. Haber
ajanslarının üretimlerine ilişkin rakamlar; kurumsal beyanlar, web sayfalarına konulan veriler, ilgili birim yöneticileri
ile yapılan görüşmeler, gazete taramaları ve bazı kurumların hazırladığı üretim raporları baz alınarak oluşturulmuştur.
Bu çalışmada ortaya çıkan bir diğer tespit ise, medya kuruluşlarının, ajans rumuzu kullanımlarına ilişkindir. Medyanın
haber kaynağını belirtmekten genelde kaçınması, haber ajansları için telif hakkı ihlali ve imaj sorunu oluşturmaktadır.
Giderek yaygınlaşan bu temel sorun, gerçekleştirdiğimiz bu araştırma ile de kanıtlanmıştır.
Keywords:
Media, News Agency,
Sector, Suppliers,
Subscriber, News,
Photo, Video, İmage,
Production, İnternational
News Agencies,
National News
Agencies, Domestic
News Agencies, Copy
Right İnfringements.
Abstract
News agencies have become efficacious channels as primary news suppliers, within the media communication
agents and information technologies. The successful growth of the news agencies providing the media with news,
images and videos in bulk demonstrates that news agency journalism has become one of the major news release
resources within the news industry. Furthermore, when the news agency recruitment policies and the news collecting
techniques are analyzed, it is observed that the agencies have developed distinct characteristics and features in terms of
their set of rules through the process of news collection. Since 2012, there have been 14 domestic, 36 international and
national news agencies active throughout Turkey. The number of journalists employed by these agencies go up to over
four thousand. Domestic news agencies report with an average of 2300 news and articles daily whereas international
news agencies produce 3100 news reports that are oriented in Turkey. In total, domestic and international news agencies
together collect an average of 5400 news that are related to Turkey, which is a substantial amount of supplement.
About 70 per cent of the news paper reports are supplied through the sources of news agencies via direct or indirect
ways. News agencies are under constant improvement and development with regards to the highly competitive and
technology centered environment. Newspapers, magazines, radios, tv news, internet web sites, private and public
institutions benefit from the agencies through subscription. Thus, except Anatolian News Agency (A.A) which is a
public institution, commercial news agencies in Turkey have become establishments with considerable profits.
In this informative research, news agencies as fundamental sources to the media sector are analyzed
qualitatively. In addition to the quantitative data obtained from institutional documents, interviews were conducted
to demonstrate the media and image production process of the news agencies. Major newspapers were researched in
weekly content in order to indicate news agency media production figures and statistics. First part of the paper focuses
on the chief characteristic of news agency journalism followed by a comparison of various types of media branches
with regards to the work of agency journalism. Additionally, agency news production in Turkey is closely observed
covering institutional statements, web site releases and production reports collected through the discourse of relevant
unit directors as well as the newspaper investigations. A notable conclusion drawn from the results of this research
illustrates that various corporate media channels often abstain from indicating the source of the broadcasted news most
of which are primarily purchased from the news agencies. Such conflicts result in copyright infringements, and proven
to have become increasingly prevalent as examined throughout our research.
Muzaffer Şahin
Giriş
Kitle iletişim araçlarına toptan haber sağlayan haber ajansları, günümüzde kapasite
ve ürün çeşitliliğini artırarak etkin bir şekilde hizmet vermektedirler. Haber ajanslarının
doğru, tarafsız, objektif, güvenilir ve hızlı habercilik ilkelerine gösterdiği uyuma paralel
olarak medyanın abonelik talebinde artış gözlenmekte, aksi tutumlarda abonelik kaybı
yaşanmaktadır. Haber ajansları medya sektörü dışındaki kişi ve kuruluşlara da hizmet
vermektedirler. Bunlar güncel bilgiye ihtiyaç duyan resmi ve özel kuruluşlar, yatırımcılar,
şirketler, sivil toplum kuruluşları, güvenlik birimleri (polis, jandarma, istihbarat, savunma
kuruluşları), üniversiteler, meslek örgütleri ve benzeri kurumlar olabilmektedir.
Haber ajansları geçmişe göre haber sayılarını artırmış içeriklerini
zenginleştirmişlerdir. Ajansların üretim kapasitelerindeki artışın belirleyicisi rekabet ve
teknolojik yenilenmelerdir. Özellikle medyada yaşanan teknolojik yenilenmelere ayak
uydurup internet ve mobil ortamlara, onların kendi teknik formatında içerik sağlamalarıyla
birlikte, üretimleri ve etkinlikleri de artmaktadır.
182 yıllık bir geçmişi olan haber ajanslarının binlerce posta güvercinleri ile yola
çıktığı günler artık çok gerilerde kaldı (Koloğlu, 1994: 3). Ancak ajans gazeteciliği için
yapılan tanımlarda önemli bir değişiklik olmadı.
Unesco’nun haber ajansı tanımı, ajans haberciliğindeki temel kriterlere işaret etmiş
olup hala geçerliğini korumaktadır:
“Haber ajansı, hukuki statüsü ne olursa olsun, genel anlamda haberleri, gerçekleri
gösteren ve tanımlayan, aktüalite belgelerini bulup, bunları kitle iletişim araçlarına onları
ikna etmenin dışında kalmak üzere yayan, yasaların hükümlerine, ticaret kurallarına uygun,
olanak verdiği ölçüde tam ve tarafsız bir hizmet götüren kuruluştur” (Tokgöz, 2000:144).
Haber ajanslarının ortaya çıkışından bu yana neredeyse iki yüzyıl geçmiştir. Bu
zaman diliminde ajansların önemi azalmamış, tam tersine günümüzde yaygınlaşan ve
çeşitlenen medyanın ana tedarikçisi haline gelmişlerdir.
Haber ajanslarının temel işlevi şöyle sıralanmaktadır:
“A)Haber ya da haber için gerekli malzemeleri toplamak.
B)Yazılı, görüntülü, sesli haber üretmek.
C)Toplanan haber malzemelerini ya da üretilen haberleri, hedef kitle olan üyelere,
paydaşlara, abonelere dağıtmak, müşterilere satmak” (Girgin,
2002: 96).
Önceleri sadece haber metinleri üreten haber ajansları gelişen her yeni teknolojiye
ayak uydurmuştur. Fotoğraf, video (görüntü), tv network ağı, grafik, sayfa düzenlemeleri
(kültür-sanat, spor, hava durumu sayfaları), mobil ortamlara yönelik kısa haber mesajları
(sms) ve özel formatlı haber görüntüleri, internet medyası, yeni medya, sosyal medya için
özel formatlarda haberler, fotoğraf ve video üretimleri ve diğer seçenekleriyle sektörün
tüm ihtiyaçlarını karşılar hale gelmiştir.
197 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Haber ajansları resmi, yarı resmi, kamusal, kooperatif veya özel şirket olarak
tesis edilmektedirler. Amaçları ise kuruluş statüsüne göre farklılıklar göstermektedir.
Haber ajanslarının amaçları ülkenin sesini duyurmak, belirli bir amaca hizmet etmek,
üyelerine hizmet vermek ve kar sağlamak olarak sıralanmaktadır (Girgin, 2000: 97-99).
Türkiye’de halen faal olan büyük ve küçük yerli haber ajanslarının sayısı 14, yabancı
haber ajanslarının sayısı ise 36 olarak belirlenmiştir (Basın Yayın ve Enformasyon Genel
Müdürlüğü, 2012). Bu haber ajansları içindeki yerli 4, yabancı 5 büyük ajansın Türkiye
pazarına yönelik günlük haber üretimleri ortalama 5400 adet haber civarındadır.
Medya sektörünün ana tedarikçisi haber ajansları, gazeteci istihdamı bakımından
da önemli büyüklüğe ulaşmıştır. Türkiye’de haber ajanslarında görev yapan kadrolu
ve telifli (kaşeli, parça başı üretim) gazeteci sayısı 4 bini aşmıştır. Telifli, kaşeli haber
sağlayan ajans muhbirlerinin sayısı kadrolu ajans gazetecisinden daha fazladır. Bu
fazlalık genellikle küçük yerleşim yerleri ve bazı yurt dışı merkezlerinde, sürekli kadrolu
gazeteci bulundurma maliyetinin yüksekliği ve haber üretim kapasitesinin düşüklüğünden
kaynaklanmaktadır.
Haber ajansları, içinde bulundukları rekabet ortamı ve sahip oldukları üretim
teknolojisine paralel olarak işletme yapılarını genişletmekte, çıktılarında çeşitlilik
sağlamakta, istihdamını artırmakta ve buna bağlı olarak da gelirlerini yükseltmektedirler.
Ajansların haber, fotoğraf ve görüntü dağıtımında kullandıkları teknikler de geçmişe
göre çok ilerleme kaydetmiştir. Ajanslar güvercin, atlı ulak, telgraf, radyo dalgaları ile
yapılan haber dağıtımından uydu kullanımına erişmiştir. Uydu teknolojisinin yanı sıra
internet üzerinden yapılan abone yayınları sayesinde, haberin ulaşamadığı coğrafya
kalmamıştır. Geliştirilen yeni yazılımlarla haber, fotoğraf, görüntü, ses ve grafik aynı
anda iletilebilmektedir. Bir haber bilgisayar ekranında açıldığında, yanında, ekinde
bütün destek unsurlarını görmek, mümkün hale gelmiştir. Canlı yayın imkanlarını artıran
haber ajansları televizyon haberciliği için önemli bir kaynak haline gelmiştir. İHA’nın,
Irak’ın ABD işgali sırasındaki canlı yayın sunumları bu kurumu hem uluslararası düzeye
çıkarmış, hem de önemli ölçüde gelir sağlamalarına fırsat vermiştir. Aynı şekilde Mısır’da
yaşanan darbe ve halk olayları da A.A, Cihan, İHA ve DHA tarafından sürekli olarak
yayımlanmıştır.
Ajans gazetecilerinin haber kaynakları ile olan ilişkileri de geçmişe oranla artmış
ve çeşitlenmiştir. Bir ajans gazetecisi ile görüşen, demeç veren veya röportaj yapan
haber kaynağı, haberinin medyada (gazete, dergi, televizyon, radyo, internet) aynı anda
yayımlanmasına tanık olmaktadır. Böylesi bir seçenek haber kaynakları için de cazip hale
gelmiştir. Haber kaynakları verecekleri mesajın uluslararası içeriğini dikkate aldığında
ise büyük yabancı haber ajanslarına yönelmektedirler.
Güvenlik nedeniyle az sayıda gazetecinin davet edilmesi gereken etkinliklerde
öncelikle ajans gazetecilerinin davet edilmesi de sık karşılaşılan bir durum haline
gelmiştir. Bazı mekanlarda çok sayıda kamera yerine birkaç haber ajansı kamerası tercih
edilmektedir. Örneğin ABD Beyaz Saray’daki basın toplantı salonunda AP ve Reuters’in
kameraları için yer ayrılmıştır. Diğer televizyon kameramanları ise sadece bahçede
görüntü alabilmektedir.
Sayı 37 /Güz 2013
198
Muzaffer Şahin
Türkiye’de kamusal haber ajansı olan Anadolu Ajansı (A.A) bu tür pozisyonlarda
sıkça pool (havuz) hizmeti vermektedir. Örneğin yabancı üst düzey bir devlet adamı veya
konuk geldiğinde veya resmi gezilerde, önemli organizasyon ve zirve toplantılarda tek
kurum tercihi söz konusu olduğunda, etkinlik sadece A.A tarafından izlenmekte, ancak
havuz yöntemi ile bütün iç-dış medyaya (abone olsun olmasın) ücretsiz haber, fotoğraf
ve görüntü servisi yapılmaktadır. Birden çok kurum için kontenjan imkanı olduğunda
ise A.A’nın yanı sıra CİHAN, DHA, İHA, ANKA da etkinlikleri izlemektedir. Herhangi
bir kota veya sınırlamanın olmadığı durumlarda ise davet edilen bütün gazeteciler bu tür
önemli temas ve etkinlikleri takip edebilmektedirler.
Yöntem
Bu enformatif metinde, medya sektörünün önemli bir haber kaynağı olan haber
ajansları niteliksel olarak incelenmiştir. Ayrıca ajans gazeteciliği ve haber ajansları
hakkında tanıtıcı bilgiler verilmiş, haber ajanslarının üretimleri sayısal olarak ele
alınmıştır. Haber ajanslarının medya sektörü içindeki yerinin tespiti için kurumsal
belgelerden yararlanma ve görüşme tekniğine başvurulmuştur.
Bu çalışmanın birinci bölümünde ajans gazeteciliği ele alınmış, ajans gazetecilerinin
mesleki farklılıkları ortaya konulmuş ve medya sektörünün diğer branşları ile mesleki
yönden ayrıldıkları noktalar ara başlıklar halinde sıralanmıştır. İkinci bölümde ise haber
ajanslarının Türkiye pazarına yönelik üretimleri ele alınarak, medya sektörü içindeki
etkinlikleri ölçülmeye çalışılmıştır. Haber ajanslarının üretimlerine ilişkin rakamlar
kurumsal beyanlar, web sayfalarına konulan veriler, ilgili birim yöneticileri ile yapılan
görüşmeler, gazete taramaları ve bazı kurumların hazırladığı üretim raporları baz alınarak
oluşturulmuştur. Haber ihtiyacının önemli bir kısmını ajanslardan sağlayan medya
kuruluşları, kullandıkları haberlerin ajans kaynaklı olup olmadığını istisnalar hariç
genellikle belirtmemekte veya az belirtmektedir. Bu sorun yapılan araştırma ile sayısal
olarak da ortaya konulmuştur.
Tablolardaki veriler 2012 yılı ortalamalarını yansıtmaktadır. A.A verileri ise 2011
kesin üretim raporundan alınmıştır. Yabancı haber ajanslarının Türkiye’deki abonelerine
sundukları haberlere ilişkin veriler başta A.A olmak üzere, yaptıkları anlaşmalar ve
sundukları hizmetler dikkate alınarak derlenmiştir.
Ajans Gazeteciliği
Türkiye’de haber ajanslarında kadrolu ve telifli çalışan 4 binin üzerindeki ajans
gazetecisi önemli bir istihdam kapasitesini işaret etmektedir. Bu sayıya haber ajanslarının
destek hizmetlerinde (insan kaynakları, ulaştırma, teknik, bilişim, sağlık, hukuk, idari
personel vd.) çalışanlar dahil değildir. Medya sektörünün yan sanayisine dönüşen
haber ajanslarındaki gazetecilere “ajans gazetecileri, ajans muhabirleri” denilmekte,
sektörün diğer branşlarında olduğu gibi yer yer kendine has isim ve unvanlarla istihdam
edilmektedir. Ajans muhabiri, ajans foto muhabiri, ajans kameramanı, ajans editörü vb.
Büyüyen ve güçlenen bu yan sanayi iş kolunda, bir başka ifadeyle toptan haber
üretim merkezleri olan haber ajanslarında, yeni uzmanlık alanları geliştiği gibi, ajans
gazetecilerinin birçok uzmanlık alanını öğrenmesi de zorunlu hale gelmiştir; haber
yazmak, fotoğraf çekmek, görüntü çekmek, bunları farklı formatlarda işlemek ve iletmek
gibi.
Ajans gazetecilerini diğer meslektaşlarından ayıran, onları farklılaştıran temel
özellikler daha belirginleşmiş ve ön plana çıkmaya başlamıştır. Ajans gazetecilerini,
sektördeki gazetecilerden belirgin olarak ayıran bu farklılıklarının yanı sıra habercilikteki
temel unsurlar bakımından pek çok ortak özellikleri vardır.
Ajans muhabirini diğer muhabirlerden ayıran özellikler
Ajans muhabirini diğer meslektaşlarından, diğer gazetecilik branşlarından ayıran
temel özellikler şu başlıklar altında toplanabilir (Şahin, 2012:6-10):
• Zamanı kullanım açısından
• Haber yazımı ve haber formatı açısından
• Donanım açısından
• Habercilik kriteri açısından
Ajans muhabiri haberi toplarken ve yayımlarken zamana bağlı değildir. Haber,
önem ve özelliği dikkate alınarak, ajans muhabiri tarafından elde edildiği anda derhal
yayımlanır. Ajanslarda haber sunma faaliyeti, 24 saatlik zaman dilimi içinde aralıksız
devam eder. Ajans muhabiri ile medya sektöründeki diğer muhabirlerin haber teslimindeki
zaman kullanımları farklıdır. Gazete muhabirleri günün belli bir saatine kadar haberini
teslim eder. Örneğin, normal rutinleri içinde, gazetelerin taşra baskısı için her gün en geç
saat 15.00 - 16.00’da haberler tamamlanıp teslim edilirken, şehir baskısı veya son baskı
için, gazetenin kullandığı teknolojiye göre değişiklik göstermekle birlikte, gece saat 24.00
veya 02.00’ye kadar, o da çok önemli haberler için teslim süresi verilir. Dergiler için,
haftanın belli bir gününe kadar muhabirin haberini teslim etme süresi vardır. Örneğin,
dergi pazar günleri yayımlanıyorsa, muhabirin perşembe günü haberini teslim etmesi
gerekir. Radyo ve televizyon muhabirleri ise, canlı yayınlar ve son dakika gelişmeleri
hariç, kurumlarının haber yayın saatlerine göre hazırlık yaparlar. Örneğin, radyo ya da
televizyonda ana haberler saat 19.00’da yayınlanıyorsa, haberlerin ses ve görüntü montajı
tamamlanıp en az bir saat öncesinden teslimi gerekir. Canlı yayınlar, konu veya olay
yerinden anında yapılan yayınlardır. Çok sayıda ve sürekli canlı yayın yapmak radyo ve
televizyonlar için personel, teknik, altyapı ve maliyet açısından sorunlar oluşturabilir.
Canlı yayın için belirli bir teknoloji kullanılmakta, kurulum altyapısı ve kurulum sürecine
ihtiyaç bulunmaktadır, 3G teknolojisini kullanırken bile bir ön hazırlık gerekmektedir.
Bunlar zamanın kullanımı açısından geciktirici faktörlerdir. Ancak, sıcak gelişmelerde
Sayı 37 /Güz 2013
200
Muzaffer Şahin
olay yerinden yapılan bazı canlı yayınlar, ajans muhabirlerinin habercilik hızının geçildiği
anlar olabilmektedir. Bazı gelişmelerin başlangıcını, haber ajansı muhabiri canlı yayından
izlemek durumunda kalabilir. Günümüzde gelişen internet gazeteciliği ve sosyal medya
ise zamanı kullanım açısından ajans muhabirliğine yaklaşmış veya bazen geçmiş gibi
görünmektedir. Ajans muhabirliği zamanın kullanımı açısından, özellikle zamanın gece
ve tatil dilimlerinde, henüz diğer gazetecilik branşlarınca tam olarak geçilememiştir.
Ajans muhabirliğinde zaman yönetimi, yukarıda sayılan gazetecilik branşlarına göre daha
gelişmiş ve ön plana geçmiştir. Bu nedenle ajans muhabirleri, diğer medya muhabirlerinin
önünde olup, onların en büyük rakibidirler.
Ajans ile gazete, dergi, radyo, tv, internet ve sosyal medyanın haber yazımındaki
tarz ve formatlar farklılık gösterir. Ajans muhabiri haberini, kurumunun geliştirdiği haber
formatında, flaşlar ve ön haberlerin ardından genellikle ayrıntılı ve uzun yazar. Ajans
haberlerinin kurgusu ise genellikle önemlilik sırasına göre (ters piramit kuralı) oluşturulur.
Ajans muhabirinin yazdığı haberler, aboneler tarafından yeniden yazılmaya (redaksiyona,
edite) uygun metinlerdir. Bir ajans haberinde üst başlık, başlık, alt başlık, mahreç, ajans
rumuzu, tarih, muhabir adı, muhabir rumuzu, redaktör-editör adı ve/veya rumuzu ile haberi
destekleyen fotoğraf, görüntü ve grafik unsurlarının varlığına da yer verilir. Gazete ve dergi
muhabiri sayfa durumunu, radyo ve televizyon muhabiri ise haber bülteni süresini dikkate
alarak haberini daha kısa yazar. Ajans haberleri uzun ve detaylı olurken gazete haberi
genellikle kısadır. Dergi haberini yazan muhabir kendisine kaç sayfa ayrıldığını bilir veya
haber sayfa sayısı bellidir. Dergi ve gazete muhabiri istisnai durumlar hariç kendilerine
ayrılan yere sığacak büyüklükte haber yazar. Radyo ve televizyon muhbirlerine haber
için ayrılan süre oldukça kısadır. Bir televizyon ana haber süresinin 30 dakika olduğu
dikkate alındığında, 15 haber için ortalama haber başına düşen süre 1,5 dakikadır, bu
nedenle muhabir, haber metnini kendi tekniğine göre kısaca yazar. Burada, televizyon
haber kanallarını ayırmak gerekir, ancak onlarda da haber saatleri için süre sınırlamaları
mevcuttur. İnternet gazeteciliğinde ise haber, fotoğraf ve görüntü birlikte kullanılmakta,
ancak bu mecrada da haber metinleri kısa tutulup, görselliğe daha çok yer ayrılmaktadır.
Ajans muhabiri, gazete sayfasındaki yer veya televizyon haber bültenindeki süre sınırı ile
karşılaşmadığı ve hitap ettiği tüm abonelerinin detay beklentileri için, genelde detaylara
giren uzun haberler yazarlar ancak, bu durum istisnai konu ve olaylar hariç, ucu açık bir
serbestlik anlamına da gelmez. Ajans muhabiri için uzun haber yazmanın dezavantajı süre
kaybıdır, bu sorunun önüne geçmek için, devam eden haberler bölümlere ayrılarak parça
parça verilir, nihayetinde önceden verilen haberler birleştirilip tek habere dönüştürülür.
Ajans muhabiri genellikle bulunduğu coğrafyada (il, ilçe veya ülkede) kurumu
adına tek başına çalışıyorsa, haber yazmanın yanı sıra haberini destekleyen fotoğraf
ve görüntüyü de çekip bunları işleyebilecek donanım ve bilgiye sahip olmalıdır. Haber
ajanslarının aboneleri arasında gazete, dergi, radyo, televizyon, internet ve yeni medya
gibi farklı teknikleri kullanan yayıncılar bulunur. Ajansın müşterileri olan bu aboneler
kendi tekniklerine göre kullanılabilecek haber destek unsuru ararlar. Gazete ve dergi,
haberin yanı sıra fotoğraf da ister. Radyo ses kaydı, televizyon görüntü, internet, yeni
medya ve sosyal medya hepsini birden kendi formatlarına uygun olarak talep ederler.
Böylesi bir pazarda abonelerin talebini karşılayacak olan haber ajansı, bütün bu branşlar
için her ofisinde ayrı ayrı personel istihdam edemeyebilir. Ajansların genellikle büyük
ofislerinde veya merkezlerinde muhabir, foto muhabiri, kameraman, montajcı, redaktör,
editör gibi uzmanlaşmış personel istihdam edilir. Ajans muhabirinin, ihtiyaç duyulduğu
anlarda haber yazmanın yanı sıra, fotoğraf ve görüntü çekmesi, bunları işleyip iletmesi
gerekebilmektedir. Ajans muhabiri, iletişim alanındaki teknik gelişmeleri yakından
takip edip uygulama sorumluluğunu da üstlenir. Gazete ve dergi muhabiri sadece haber
yazmakla, televizyon muhabiri kamera karşısında haberini aktarmakla yetinebilir, ancak
ajans muhabirleri farklı teknikler kullanıp haberini, fotoğraf ve görüntü unsuru ile
bütünleştirmek durumundadır. İnternet gazetesi muhabirliği ise gelişme sürecinde olup,
çok yaygın ve bol kadrolu yapılar olmadığı için, genelde tüm unsurları ile üretilen ajans
haberlerine muhtaç durumdadırlar.
Ajansçılığın temel ilke ve kriterleri; doğru, tarafsız, objektif, güvenilir ve hızlı
haberciliktir. Ajans muhabiri ve yayıncısı abonesi için bu kurallara uymakla mükelleftir.
Ajans haberinde yorum yapılmaz. Haberde yorum yazılacak ise haber ve yorum
birbirinden kesinlikle ayrılır ve haberin içinde ara başlıkla belirtilir. Haber ajansları, farklı
yayın politikalarına sahip medya kuruluşlarının haber tedarikçileridir. Aboneler doğru
haber, tarafsız haber ve hızlı haber bekleyen müşterilerdir. Ajanslardan gelen haberler
medyanın kendi yayın politikalarına göre işlenecek; küçültülecek, büyültülecek, başlıkları
değiştirilecek redaksiyonu yapılacaktır. Medya, ajanslardan kendisine yanlı, yalan ve
yanlış yazılmış haberler ulaştığında bu içerikleri yayımlamaz. Bu kusur devamlılık arz
ederse de o haber ajansını tedarikçisi olmaktan çıkarır. Gazete, dergi, radyo, televizyon
veya internet gazetesi de doğru habercilikleriyle övünür ve doğru haber vermekle
mükelleftir. Ancak bu yayın kuruluşlarının belirli bir yayın politikası vardır. Örneğin
milliyetçi, liberal, muhafazakar, demokrat vb. Yayın politikaları bu şekilde düzenlenmiş
medya kuruluşunda görev yapan muhabirler, haber yazarken yayın politikalarına paralel,
yorumlu haber başlıkları ve haber metinleri yazarlar veya redaksiyonda, editörlükte bu
işlem yapılır. Ajanslar ise, abone yelpazesinin genişliği ve her görüşten yayın politikasına
sahip abonelerine hizmet verdikleri için doğru, tarafsız, objektif, güvenilir ve hızlı haber
kuralına uygun hareket etmek durumundadır.
Haber Ajanslarının Haber, Fotoğraf ve Görüntü Üretimi
Türkiye’de halen 1’i kamusal, 4’ü büyük haber ajansı olmak üzere (A.A, CİHAN,
DHA, İHA) toplam 14 yerli haber ajansı hizmet vermektedir. Uluslararası çaptaki 5 büyük
haber ajansı da (AP, Reuters, AFP, Itar-TASS, Xin-Hua) Türkiye’de akreditedir. Pek çok
diğer ülke haber ajansı ile bazı özel haber ajansları çalışma alanı olarak Türkiye’yi de
seçmişlerdir. Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü’ne akredite olup Türkiye’de
faaliyet gösteren yabancı haber ajanslarının sayısı 36’ya ulaşmıştır. Bunlar arasında büyük
uluslararası haber ajansları, milli haber ajansları ve özel haber ajansları yer almaktadır.
Türkiye’de toplam 50 civarında yerli ve yabancı haber ajansı hizmet üretmektedir. Hem
gazetecilik ve habercilik açısından hem de sektör olarak üretim yapma ve ticarete konu
olma açısından, bu önemli bir rakamdır. Dünyada ise 150 civarında milli ajans ve yüzlerce
özel haber ajansı faaliyet göstermektedir.
Sayı 37 /Güz 2013
202
Muzaffer Şahin
Haber ajanslarının haber, fotoğraf ve görüntü üretimlerine yönelik bilgileri içeren
Tablo-1-2-3’deki veriler, ajansların web sayfalarından (2012) ve A.A’nın 2011 yılına
ait kesin üretim raporundan alınmıştır. Yabancı haber ajanslarının Türkiye abonelerine
sundukları haber hizmetlerine ilişkin veriler, başta A.A olmak üzere yerli haber ajansları
ile yaptıkları anlaşmalardan derlenmiştir.
Tablo-1: Türkiye’deki yerli haber ajanslarının “genel veya ana bültende” ürettikleri günlük
ortalama haber, fotoğraf ve görüntü sayısı (2011-2012).
Haber Ajansı
Haber Sayısı
Fotoğraf Sayısı
Görüntü Sayısı
Anadolu Ajansı
612
470
115
CİHAN
450
800
95
DHA
200
365
90
İHA
700
850
125
ANKA
60
-
-
Diğerleri
250
30
-
TOPLAM
2272
2515
425
Tablo-1’de görüleceği gibi Türkiye’deki yerli haber ajanslarının “genel bültendeki”
veya “ana bültendeki” üretimi günlük 2 bin 272 adet haber, 2 bin 515 adet fotoğraf ve
425 adet görüntüdür. Ajanslar “ana” ya da “genel bülten” üretimlerini daha sonra diğer
müşteriler için (yerel bülten, yabancı dil bülteni, internet bülteni, flaş haber bülteni,
kısa mesaj sms bülteni, vb.) yeniden işleyerek arz yoluna da gitmektedirler. Haberlerin
yeniden işlenmesi haber üretim sayılarını daha da artırmaktadır. Tablo-1’deki veriler
“genel bülten” veya “ana bülten” dikkate alınarak derlenmiştir, bu teknikle yerli ve
yabancı ajansların birbiri ile kıyaslanmasında standart sağlanmıştır. Yerli büyük haber
ajansların, yerel ve yabancı dilde ürettiği haber sayıları genel bülten üretimlerinin yüzde
50 üzerindedir. Örneğin A.A’nın yerel ve yabancı dil bülteninde günlük haber ve fotoğraf
üretimi ortalama 1000 civarında seyretmektedir. İster ana bülten, ister yerel ve yabancı dil
bültenleri olsun, farklı mecralarda aynı haberlerin tekrar kullanımı söz konusudur. Örneğin
Cumhurbaşkanı veya Başbakan’ın konuşmaları, TBMM haberleri veya önemli ekonomi
haberleri “genel bültende” yer aldıktan sonra, yerel bültene konulmakta, diğer dillere
çevrilmekte, internet sayfası için özetlenmekte, gerektiğinde format değişikliği ile sosyal
medyada da yayımlanmaktadır. Kısacası aynı haber birden çok mecrada kullanılmaktadır,
CİHAN, İHA ve DHA’da da bu kategorideki üretim verileri genel bültenlerinin çok
üzerinde seyretmektedir. Üretime ilişkin sayılar, gündemin özelliği ve gelişmelere göre
artmakta veya azalmaktadır. Hafta sonu günlerinde cumartesi ve özellikle pazar günleri
üretim sayıları ortalamanın çok altında seyretmektedir.
Medyada daha çok kendi haberlerinin yer bulması ve böylece pazar payının artması
için çaba harcayan ajansların sadece haber, fotoğraf ve görüntü sayısını artırması yeterli
olmamaktadır. Haber ajanslarının sektörde tedarikçi olarak pazar paylarını artırmaları
için zengin içerikler, anlaşılır metinler, değeri yüksek haberler yayımlamaları ve bunu
da “hızlı” yapmaları gerekmektedir. Türkiye piyasasına yerli haber ajansları tarafından
sunulan haberlerin sayısal olarak çok olduğu söylenebilir. Ancak, haber içerikleri
incelendiğinde özel haber dışındaki rutin haberlerin genellikle her ajans tarafından benzer
içerikle verildiği gözlenmektedir. Örneğin bir trafik kazası 4 ajans bülteninde de yer
alabilir veya siyasilerin konuşmaları, TBMM’deki görüşmeler kısa veya uzun içeriklerle
her ajans bültenine girebilir. Aynı haberin farklı şekillerde ajans bültenlerinde yer alması
rekabet ve aboneye hizmet götürme gayreti ile açıklanabilir. Ancak, zaman zaman haber
sayısının artırılması için özel yöntemler izleyen ajanslar, bir süre sonra salt sayısal artışın
haber niteliğine olumsuz yansımalarını gözlediklerinde bundan vazgeçebilmektedirler.
Tablo-2: Yabancı haber ajanslarının Türkiye’deki abonelerine yönelik sunduğu “genel
bültende” günlük ortalama haber, fotoğraf ve görüntü sayısı (2011-2012).
Haber Ajansı
AP
Reuters
AFP
Itar-TASS
Xin-Hua
Diğerleri
TOPLAM
Haber Sayısı
753
549
621
400
500
250
3073
Fotoğraf Sayısı
1300
1200
1150
400
800(*)
4850
(*): Sipa, EPA, Abaca Press gibi fotoğraf ajansları ile birlikte. (Antakyalı, 2012)
Büyük yabancı haber ajanslarının Türkiye piyasasına yönelik üretimleri, günlük
ortalama 3 bin 73 adet haber, 4 bin 850 adet fotoğraftan oluşmaktadır (Tablo-2). Yabancı
haber ajanslarının Türkiye medya piyasasına yönelik haber ve fotoğraf arzı, yerli haber
ajanslarının üretimleri ile kıyaslandığında; haberde yüzde 35, fotoğrafta yüzde 92 oranında
fazlalık görülmektedir. Bu tablo, uluslararası haber ajanslarının Türkiye pazarında
etkinliğini sürdürdüğüne, haber akışında dünyadaki genel egemen yapının durumunu
koruduğuna işaret etmektedir. Ancak, geçmişe göre yerli haber ajanslarının üretimlerini
önemli miktarda artırdıkları ve ürünlerini çeşitlendirdikleri bir gerçektir. Özellikle tek
kamusal ajans olan A.A’nın ulusaldan uluslararasına doğru kapasite artırımına ilave
olarak CİHAN, DHA ve İHA gibi özel haber ajanslarının etkinleşen yapıları ve artan
haber, fotoğraf, video üretimleri dikkat çekicidir.
Yabancı ajanslarından AP, Reuters, AFP ve büyük fotoğraf ajansları haber hizmeti
sunarken aynı zamanda ticari faaliyette bulunmakta, belirli bir kazanç elde etmektedirler.
Yabancı ajanslar için verimli ve ticari iş yapılabilir ülke olan Türkiye’de örneğin
Reuters’in yıllık vergi matrahı 50 milyon doları aşmıştır (Maliye Bakanlığı, 2004).
Ancak, Reuters medyaya yönelik haber hizmeti vermekle birlikte, merkez bankalarına,
bankalara, yatırımcı kişi ve aracı kuruluşlara, kıymetli metal borsaları ile BİST (Borsa
Sayı 37 /Güz 2013
204
Muzaffer Şahin
İstanbul), SPK (Sermaye Piyasası Kurumu) ve diğer borsalara yönelik finans bilgileri
ve veri aktarımı yapmaktadır. Yabancı haber ajanslarının Türkiye pazarına aktardıkları
haberlerin aboneleri arasında gazete, dergi, radyo, televizyon, yerli haber ajansları, finans
sektörü, yatırımcı şirketler, özel-resmi kurum ve şahıslar yer almaktadır.
Itar-Tass (Rusya Federasyonu) ve Xin-Hua (Çin Halk Cumhuriyeti) gibi daha çok
yaptıkları karşılıklı anlaşmalarla haber takasını tercih eden ajanslar da bulunmaktadır.
Burada, karşımıza çıkan konu, haber ajanslarının birbirine de abone olmasıdır. Bu ilişki
satış sözleşmeleri ile gerçekleştirildiği gibi haber takası yoluyla da tesis edilmektedir.
Örneğin kamusal ajans A.A, 50’nin üzerinde milli ajansla takas anlaşması yapmıştır.
Böylelikle herhangi bir ücret ödenmeden karşılıklı haber, fotoğraf ve görüntü takası
yapılmaktadır. Bazı ajanslar ise Türkiye kaynaklı medya kuruluşlarının kendi ülkelerindeki
temsilciliklerine takasla abonelik sağlamaktadır. Örneğin A.A Moskova temsilciliğinin
Itar-Tass aboneliği gibi.
2012).
Tablo-3: Yerli ve yabancı haber ajanslarının Türkiye piyasasına haber ve fotoğraf arzı (2011-
Haber Ajansları
Yerli ajanslar
Yabancı ajanslar
TOPLAM
Haber Sayısı
2272
3073
5345
Fotoğraf Sayısı
2515
4850
7365
Görüntü Sayısı
425
425
Tablo-3’te görüleceği gibi Türkiye pazarına yerli ve yabancı haber ajanslarının
arzlarının günlük toplamı 5 bin 345 haber, 7 bin 365 fotoğraf ve 425 görüntüden
oluşmaktadır. Dış kaynaklı ajansların görüntülü haberleri (video), işbirliği yaptıkları
yerli ajanslar tarafından veya görüntü başı satış olarak ya da doğrudan abonelik şeklinde
gerçekleşmektedir (AP TV, Reuters TV vd). Görüntülü haberde iç pazara yönelik üretim
ve yabancı ajanslara aracılık işi genellikle yerli ajanslar tarafından gerçekleştirilmektedir.
Haber ajanslarının günlük haber sunumlarının toplamı birkaç ciltlik ansiklopedinin
her gün basılması anlamına gelmektedir. Böylesine zengin içeriklerden yararlanıp gazete
çıkarmak veya televizyon haberciliği yapmak günümüzde daha da kolaylaşmıştır.
Ajans Haberlerinin Konu Tasnifi ve İçerikleri
Haber ajansları ürettikleri haberlerin içeriğine göre konu tasnifi yapar ve kategoriler
oluştururlar. Bu yöntem abonelerin konuya göre haber seçme ve tarama yapmalarına
kolaylık sağlar. Örneğin spor haberi arayan bir gazetenin sayfa sekreteri, bütün haberler
içinden değil sadece spor kategorisinden kolayca haber seçimi yapma imkanına kavuşur.
Haber ajansları çok eskiden beri konu tasnifi yapmaktadır. Örneğin A.A, 1925’te
Genel Haber Bülteni, Siyasi Haber Bülteni, Borsa Kapanış Fiyatları Bülteni, Hususi Mali
Servis Bülteni şeklinde haber tasnifi yaparken, 1935’te Genel Haber Bülteni’ne ilave
olarak Genel Siyasi Servis, Mali Servis, Spor Servisi, Balkan Servisi, Hususi Servis olarak
haberleri ayırmıştır. 1948’de ise yine Genel Bülten’in yanı sıra Mali Servis, Ekonomik
Servis, Faal Servis (Londra ve New York borsalarındaki maden fiyatlarının haberini
servis eden bu birimin en büyük abonesi Etibank’tır), Petrol ve Benzin Servisi, Mali ve
Ekonomik Tahliller Servisi tasnifine gitmiştir. 2011 yılı itibariyle ise uygulanan konu
tasnifi şöyledir: Yasama-Yürütme-Siyaset, Güvenlik-Yargı-Savunma, Çalışma-Sosyal
Güvenlik-Sendikalar, Sağlık-Sosyal Hizmetler-Aile, Bilim-Teknoloji-Ulaştırma-İletişim,
Çevre-Meteoroloji, Eğitim, Kültür-Turizm-Sanat, Yaşam-Magazin-Gençlik-Moda, DinFelsefe, Dış Haberler, Diplomasi Haberleri, Ekonomi Haberleri, Finans Haberleri, Spor
Haberleri, Genel Konular, Gündem Maddeleri (Şahin, 2010:114-118).
Tablo-4: Türkiye’deki yerli haber ajanslarının ürettiği haberlerin konulara göre oransal
tasnifi (2011-2012).
Konu
Yüzde
Ekonomi
23
Spor
18
Dış Politika + Diplomasi
17
Güvenlik
14
Siyaset
13
Eğitim+Kültür+Eğlence
9
Sağlık
2
Diğer
4
Tablo-4’te başta A.A olmak üzere, CİHAN, DHA, İHA, ANKA haber ajanslarının
yayımladıkları haberlerde, konu tasniflerine göre ortalama yüzdesel dağılım sıralanmıştır.
Kurumlara göre (+) (-) yüzde 2’lik oransal kaymalar söz konusu olabilmektedir. Tablo4’te konu başlıkları tarafımızca sadeleştirilmiştir, örneğin ekonomi haberleri içine veri ve
finans haberleri ilave edilmiştir. Güvenlik haberlerine polis, jandarma, adliye, yargı dahil
edilmiştir. Siyaset başlığında ise siyasi parti, parlamento, Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık,
bakanlıklar, bürokrasi haberleri toplanmıştır. Sağlık haberlerine sosyal hizmet konuları
alınmıştır. ‘Diğer’ başlığına ise din, felsefe, çevre, yaşam, yaşamın içinden gibi konular
ile oransal olarak daha küçük düzeyde kalan diğer tasnifler dahil edilmiştir.
Ajans Haberlerinin Medyada Kullanımı
Haber ajanslarının ürettiği her tür ve her kategorideki haberlerin yanı sıra, gün
içinde aniden ortaya çıkan sıcak gelişmeler, yeni olaylar, taze haberler medya tarafından
kolaylıkla kullanılmaktadır.
Medyada ajans kaynaklı haberler birkaç nedenden dolayı tercih edilmektedir. En
önemlisi işletme açısından düşük maliyetle haber sağlama kolaylığıdır. Diğerleri ise
Sayı 37 /Güz 2013
206
Muzaffer Şahin
gazeteci istihdamını, kullanılacak büro-ofis alanını ve işletme giderlerini sınırlandırma,
tasarruf etme imkanı sağlamasıdır. Medya kuruluşları elde ettiği bu kadar avantaj
karşısında, kendi bütçelerine göre tercih edecekleri bir ya da birden çok ajansın herhangi
bir bülten çeşidine abone olup abonelik bedeli ödemektedir. Haber ajanslarının haber
üretimlerindeki sayısal yüksekliğe bakıldığında, gazeteci ve muhabir istihdam etmeden,
sadece ajanslara abone olarak gazete çıkarmanın veya televizyon haberciliği yapmanın
mümkün olduğu söylenebilir. Bunu uygulayan yayın organları bulunmaktadır ve özellikle
yerel medyada rastlanan örnekleri vardır. Ancak, genel olarak gazeteler ve televizyonlar
bir yandan haber ajanslarına abone olup onların sunduğu haber, fotoğraf ve görüntüyü
kullanırken, bir yandan da kendi yayın politikalarına göre özel haber üretme gayretinde
oldukları için gazeteci, editör, muhabir, foto muhabiri ve kameraman istihdam ederler.
Gazete ve televizyonlar haber ajanslarından gelen bültenleri her zaman tam metin olarak
aynen kullanmazlar. Ajans haberlerini redaksiyona tabi tutar, kısaltır, ilaveler yapar,
arşivden fotoğraf, görüntü ekler vs. kendi yayın politikasına uygun hale getirirler.
Ajans haberlerinin medyada kullanıldığını anlamak için haberlerin üzerindeki
kurumsal haber kaynağının adı veya rumuzuna bakmak yeterlidir. Gazete ve televizyonlarda
yayımlanan haberlerde ajans rumuzu yoksa, okuyucu veya izleyici o haberin ajans
haberi olup olmadığını anlayamaz. Medyada, yöneticiler ve/veya editörler kendi yayın
kuruluşlarında, istisnalar hariç, çok sayıda ajans rumuzlu haber görülmesini tercih
etmezler. Bu yüzden ajans haberleri, sözleşmelere rağmen, özel bir önemi yoksa ajans
rumuzu olmadan yayımlanmaktadır. Böylece ajans haberlerinin medyada kullanımını
tam olarak belirlemek güçtür. Ancak, birden çok gazete veya televizyon haber bülteninde
aynı habere aynı unsurlarla rastlanıyorsa ve haberde rumuz yoksa bunun ajans haberi
olduğu anlaşılabilir.
Gazetelerde Ajans Haberi Taraması
Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü’nde, “Haber Ajansları”
dersini seçen genç arkadaşlarımla birlikte, 2012 yılı Ekim ayında, birer haftalık periyotla
17 ayrı yaygın gazetede, kurumsal haber kaynaklarına göre (haber ajansı kaynaklı
haberler, gazete muhabiri kaynaklı haberler, gazetelerin ilgili servis derlemeleri vb) bir
tarama gerçekleştirdik. Araştırmada; gazetedeki toplam haber sayısı, haber ajanslarının
rumuzu ile yayımlanan haber sayısı, gazete muhabirinin imzası ile yayımlanan haber
sayısı, derleme (haber merkezi, ekonomi servisi, istihbarat servisi, dış haberler servisi,
magazin servisi, İstanbul istihbarat servisi ve benzeri imzalarla yayımlanan) haber sayısı
ve kurumsal kaynağı belirtilmeyen (ajans rumuzu, muhabir adı veya derleme kaydı
olmayan) haber sayısı olarak 4’lü tasnif yapılmıştır. Oranlardaki küsuratlar, aşağıya veya
yukarıya doğru en yakın rakama tamamlanmıştır.
Tablo-5: 17 ayrı gazetede, haberlerin kaynaklarına göre yapılan taramanın oransal sonuçları
(Ekim 2102’de yapılan araştırmada her gazete birer haftalık süre ile incelenmiştir).
Kurumsal Haber Kaynaklarına Göre
Gazete Muhabirinin Adı İle Yayımlanan Haber
Haber Ajansı Rumuzu ile Verilen Haber
Derleme Haber
Kurumsal Kaynağı Belirtilmeyen Haber
TOPLAM
Yüzde
22
16
11
51
100
Gazetelerin kendi muhabirinin adıyla (imzasıyla) kullandığı haberler toplam
haberler içinde yüzde 22 oranında yer tutarken, ajans rumuzu ile kullanılan haberlerin
oranı ortalama yüzde 16 olarak belirlenmiştir. Gazetenin adı, haber merkezi, istihbarat
servisi, ekonomi servisi, dış haberler servisi imzası ile yayımlanan ve burada derleme
haberler olarak nitelendirdiğimiz haberlerin toplam haberler içindeki payı yüzde 11 iken,
hiçbir kurumsal kaynak belirtilmeden kullanılan haberlerin toplam haberler içindeki payı,
yüzde 51’i bulmaktadır. Burada açıkça görülen ve dikkat çeken husus, istisnalar hariç,
gazete haberlerinin yarısında “kurumsal kaynağın” belirtilmemesidir. Yine bu taramada
gözlenen, kaynak belirtilmeden kullanılan haberlerin büyük çoğunluğunun da haber
ajanslarına ait olmasıdır. Farklı gazetelerde yayımlanmasına rağmen haberlerdeki içerik
benzerlikleri bu tespiti güçlendirmektedir. Gazetelerde, ajans rumuzlu yüzde 16 haber
ile kurumsal kaynağı belirtilmeyen yüzde 51 olmak üzere, toplamda yüzde 67 oranında
ajans kaynaklı haber kullanılmaktadır denilebilir. Derleme haberlerin bir kaynağının da
haber ajansları olduğunu dikkate alırsak, gazete haberlerinin ortalama yüzde 70’ini ajans
haberlerinin oluşturduğu söylenebilir. Türkiye’de yayımlanan gazetelerde kullanılan
haberlerin en çok yüzde 30’u gazetelerin kendi muhabirleri veya kendi birimlerince
hazırlanmaktadır. Gazetelerde yer alan ajans kaynaklı haberlerin tamamına yakını ise AA,
CİHAN, DHA, İHA, ANKA gibi yerli ajanslar ile AP, Reuters, AFP, Itar-Tass ve XinHua gibi uluslararası haber ajanslarına dayanmaktadır. Gazetelerin, sözleşmelerde yer
almasına rağmen ajans rumuzu ve ajans muhabirinin adını kullanmaktan kaçınmasının
önüne geçilememektedir ve bunun çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bu nedenlerin başında
editoryal kaygılar gelmektedir. Gazetenin ajans haberleri ile çıkarılmış olduğu imajından
kaçınma çabası yaygın kanaattir. Gazete ve televizyonların, özellikle internet medyasının
(yeni medya), kullandıkları haberin kurumsal kaynağını belirtmekten kaçınması, haber
ajansları için telif hakkı ihlali ve imaj sorunu oluşturmaktadır. Giderek yaygınlaşan bu
temel sorun, gerçekleştirdiğimiz bu araştırmada da tespit edilmiştir.
Gazete okur temsilcileri zaman zaman kurumsal haber kaynağı (muhabir veya
ajans imzalı veya imzasız) konusundaki şikayetler üzerine açıklama yapma ve tarafları
mesleki kurallara çekme gayretine girmektedirler, ancak bu çabalar da kalıcı sonuçlar
vermemektedir.
Sayı 37 /Güz 2013
208
Muzaffer Şahin
“Ombudsman görüşü: Gazetelerin ajanslardan ve değişik kaynaklardan gelen güncel haberleri
derleyerek kendi okurlarıyla paylaşması doğaldır. Ancak bu tür haberlere verilen önem o haberin
kaynağına da gösterilmelidir. Derleme haberde muhabir imzası olmaz. Yazı işleri deözel haberlerin
dışında bu tür haberlere imza atılmaması gerektiğini bir ilke olarak benimsemeli” (Akçura, 2013).
Gazetelerde ajans haberlerinin yayımlanmasına ilişkin bazı sayısal verilere
ulaşmak mümkün olurken, televizyonlarda bu anlamda bir ölçüm yapma imkanı oldukça
güçtür. Televizyon haberleri bir spiker tarafından okunduğundan, ajans logoları sadece
görüntülere (haberle ilgili videoya) yansımaktadır. Görüntülerin üst köşesinde bir logo
görülüyorsa -ki o da genellikle kapatılmaktadır, söz konusu haberin ajans kaynaklı
olduğunu anlayabilmekteyiz. Televizyon haberleri de çoğunlukla ajans haberlerinden
derlenmekte, özel haberler kendi muhabirlerince sunulmaktadır.
Sonuç
Medya sektörü; gazete, dergi, radyo, televizyon, internet medyası, sosyal medya
ve benzerleri her gün, her saat tüketilecek onlarca, yüzlerce haber, fotoğraf ve görüntüye
ihtiyaç duyarlar. Bu taleplerinin tamamını kendi kaynaklarından, kendi muhabirlerinden
sağlamaları yer, zaman, alt yapı, maddi koşullar bakımından mümkün değildir. O nedenle
tedarikçilere ihtiyaç duyarlar. Medya sektörünün bu anlamda en temel, en büyük yan
sanayisi, tedarikçisi haber ajanslarıdır. Günümüzde bu özellik daha da belirginleşmiştir.
Ajansçılığın 182 yıllık serüveni önemli bir dönemini yaşıyor diyebiliriz. Haber ajansları,
kurumsal yapıları, temel karakterleri, organizasyon yapıları, kapasiteleri, genel veya
tema ajansı olup olmamaları ile asli görevleri olan haber, fotoğraf, görüntü toplamak,
bunları işlemek ve pazara sunmakla yükümlüdür. Bu görevi yerine getirirken de doğru,
tarafsız, objektif, güvenilir ve hızlı olmak gibi temel ilkelere sahip olmak durumundadır.
Haber ajanslarının bugün içinde bulundukları açmaz telif haklarıyla ilgilidir, özellikle
internet ortamında abonelik dışı izinsiz haber kullanımı yaygınlaşmaktadır. Ajans
kaynaklı haberlerin medyada rumuzsuz veya kaçak kullanımı haber ajanslarının ortak
temel sorunu haline gelmiştir.
Kaynakça
Anadolu Ajansı (A.A), (2011). Üretim Raporu, Ankara.
Akçura, Belma, (2013). Okur Temsilcisi, Ombudsman, Milliyet, 25 Şubat.
Abdurrahman Antakyalı ile 08 Ekim 2012 tarihinde yapılan görüşme.
Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü (BYEGM), (2012). www.byegm.
gov.tr, Erişim tarihi: 04.06.2012.
Girgin, Atilla, (2002). Uluslararası İletişim Haber Ajansları ve A.A, İstanbul: Der
Yayınları.
Koloğlu, Orhan, (1994). Havas ve Reuter’den Anadolu Ajansı’na, Ankara: ÇGD
Yayınları.
Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı (2004), Katma Değer Vergisi Müdürlüğü
Uzmanı ile 4 Mart 2004 tarihinde yapılan görüşme.
Şahin, Muzaffer, (2012). Ajans Gazeteciliği ve Haber Ajansları, Ankara: Pelikan
Yayıncılık.
Şahin, Muzaffer, (2010). A.A’da Bülten Servis Hizmetleri, 90. Yılında Anadolu
Ajansı, Ankara: A.A Yayınları, Yayın No: 11.
Tokgöz, Oya, (2000). Temel Gazetecilik, Ankara: İmge Kitabevi.
Sayı 37 /Güz 2013
210

Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği

Transkript

Benzer belgeler

MELİKE İLGÜN Kanal E, Kanal 6, Radikal, Kanal D ve Show TV`de

sayfa 2

Basın Bülteni-Abd`li Invus, Aırtıes`a Yatırım Yaptı - Turk.Net

T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ Basın ve Halkla

T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ Basın ve Halkla

T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ Basın ve Halkla