1 üreme

Transkript

1 üreme

İÇİNDEKİLER
kardefl
kromatitler
ÜNİTE
1
ÜREME
SayfaNo
kinetokor
iğ iplikleri
MitozveEşeysizÜreme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
MayozveEşeyliÜreme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41
sentromer
İnsandaÜremeSistemi-BüyümeveGelişme . . . . . . . . . . .79
ÜNİTE
2
KALITIMINGENELİLKELERİ
KalıtımveBiyolojikÇeşitlilik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119
ModernGenetikUygulamaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195
ÜNİTE
3
DÜNYAMIZ
EkosistemEkolojisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205
Biyomlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .241
EtkinlikYanıtAnahtarı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265
V
1
ÜREME
BÖLÜM-1 MİTOZ VE EŞEYSİZ ÜREME .................... 7
BÖLÜM-3 İNSANDA ÜREME SİSTEMİBÜYÜME VE GELİŞME ........................... 79
Mitoz ve Eşeysiz Üreme ............................................... 7
Hücre Döngüsü ............................................................ 7
Hücre Döngüsünün Kontrolü ....................................... 9
Eşeysiz Üreme ............................................................ 10
İnsanda Üreme Sistemi .............................................. 79
Dişi Üreme Sistemi ..................................................... 79
Erkek Üreme Sistemi .................................................. 82
Gamet Oluşumu ......................................................... 82
MiniSınavlar(1-6) ............................................ 13
KonuTestleri(1-8) ........................................... 25
Döllenme ..................................................................... 84
Üreme Sağlığı ve Cinsel Yolla
Bulaşan Hastalıklar ................................................. 84
BÖLÜM-2 MAYOZ VE EŞEYLİ ÜREME ................... 41
Mayoz ve Eşeyli Üreme .............................................. 41
Mayoz Bölünmenin Evreleri ....................................... 41
Tüp Bebek Yöntemi ve Mikroenjeksiyon................... 85
Aile Planlaması ........................................................... 85
Büyüme ve Gelişme ................................................... 85
Eşeyli Üreme............................................................... 44
Partenogenez ............................................................. 44
Konjugasyon ............................................................... 45
MiniSınavlar(1-4) ................................................. 47
KonuTestleri(1-8) ................................................ 55
ÜniversiteSınavSoruları ................................... 71
S
(DNA sentezi)
G1
ez
kin
toz
to
Si
G2
Mi
M‹ T
E V O T ‹K
R
(M) E
Hücre döngüsü
MiniSınavlar(1-4) ................................................. 89
KonuTestleri(1-8) ................................................ 97
ÜniversiteSınavSoruları ................................. 113
Bölüm
1
ÜNİTE – 1
MİTOZ VE EŞEYSİZ ÜREME
ÜREME
KONU ÖZETİ
MİTOZ VE EŞEYSİZ ÜREME
➣ Prokaryot ve ökaryot hücreler sahip olduğu genetik bilgiyi bölünerek yavru
hücrelerineaktarırlar.
➣ Tekhücrelicanlılardahücrebölünmesi;neslindevamınısağlaryaniüremeamaçlı
gerçekleştirilir.
➣ Çokhücrelicanlılardahücrebölünmesi;büyüme,gelişme,yenilenmevedoku
onarımıgibiişlevlerigerçekleştirir.
➣ Hücrebölünmesi,genetikmaddeolanDNA’nınikiyavruhücreyeeşitolarak
bölüştürülmesinigerektirir.
➣ BirhücreningenetikbilgisinitaşıyanDNA’yagenomdenir.
➣ BölünmeyehazırlananbirhücredeDNAkendinieşlervekromatinipliklerkısalıp
kalınlaşarakkromozomlaradönüşür.
➣ DNAeşlenmesisonucundaoluşanikiipliğinherbirinekromatitadıverilir.Her
kromozomözdeşDNAtaşıyanikikardeşkromatittenoluşur.
S
(DNA sentezi)
G1
ez
kin
toz
to
Si
G2
➣ Hücredöngüsü,birhücrebölünmesininbaşlangıcındanonutakipedendiğer
hücrebölünmesininbaşlangıcınakadargerçekleşenolaylarıkapsar.
➣ Hücredöngüsü,interfazvemitozolmaküzereikievredenoluşur.
Mi
M‹T
EV OT‹K
R
(M) E
HÜCRE DÖNGÜSÜ
Hücre döngüsü
I. İnterfaz
➣ Bölünmesonucuoluşanbirhücreninyenidenbölünmekiçingeçirdiğihazırlık
evresidir.
➣ G1,SveG2olarakadlandırılanüçevredenoluşur.
➣ G1 evresinde;hücrebüyür.Organelsayısıveproteinsenteziartar.
➣ S evresinde;DNAkendinieşler.Buevreninsonundakromozomsayısıikikatına
çıkar.
➣ G2 evresinde;hücrebölünmesiiçingereklisonhazırlıklartamamlanır.
➣ EmbriyonikhücredöngüsününinterfazsürecindeSevresigörülürken,G1yada
G2evrelerigörülmez.
➣ Olgunlaşmışsinirvekashücrelerigibiözelleşmişhücreler,G1evresindençıkarak
G0 adı verilen durgun evreye girerler. G0 evresinde kalan bu tip hücrelerde
bölünmedurmuştur.
7
Mitoz–Eşeysiz Üreme
İNTERFAZ
BÖLÜM – 1
➣ ÖkaryothücrelerdeDNAmolekülüçekirdekiçindeçeşitliproteinlerilebirarada
bulunur.BuDNA–proteinkompleksinekromatinadıverilir.
ÜNİTE –1
kardefl
kromatitler
II. Mitoz Evre (M)
➣ Mitozvesitokinezolmaküzereikibölünmeevresindenoluşur.
a) Mitoz (Çekirdek Bölünmesi)
➣ Mitoz aralarında kesin sınırlar bulunmayan dört evrede gerçekleşir. Art arda
gerçekleşenbuevrelerprofaz,metafaz,anafaz,telofazadınıalır.
ÜREME
Profaz
iğ iplikleri
kinetokor
➣ Kromatiniplikleryoğunlaşırvekromozomadınıalır.
➣ Belirginhaldegörülenkromozomlarınherbiri,sentromernoktalarındanbirbirine
bağlanmışkardeşikikromatitesahiptir.
➣ İnterfazda eşlenmiş olan sentriyoller (hayvan hücrelerinde) hücrenin zıt
kutuplarına doğru çekilir ve aralarında iğ iplikleri oluşur. Bitki hücrelerinde iğ
ipliklerisitoplazmikproteinlerdenmeydanagelir.
sentromer
➣ İğipliklerikinetokorbölgelerindenkromozomlarabağlanır.
➣ Çekirdekçikkaybolurveçekirdekzarıerir.
Eşlenmiş kromozomun genel yapısı:İğ
ipliklerisentromerdekikinetokorlarabağlanır.
Metafaz
Sentromer,kinetokorlarınbulunduğu
➣ Kinetokorlarındaniğipliklerinetutunankromozomlarhücreninekvatordüzleminde
daralmışbölgedir.
(metafazplağı)teksıralıolarakdizilir.
Anafaz
➣ Kinetokorlarabağlıiğipliklerininboylarıkısalırvekardeşkromatitlerbirbirinden
ayrılarakhücreninzıtkutuplarınadoğruhareketeder.
BÖLÜM – 1
➣ Kendi sentromerine sahip kromatitler artık bağımsız birer kromozom haline
gelmiştirve“kardeşkromozom”olarakadlandırılır.
➣ Kinetokorabağlıolmayaniğiplikleribuevredehücreninboycauzamasınısağlar.
‹NTERFAZ
Sentrozomlar
(sentriyol çiftleri içerir).
Kromatin
PROFAZ
‹€ iplikleri
Çekirdek zar›n›n
parçalar›
Sentromer
Kinetokor
Hücre zar›
Çekirdekçik
Çekirdek zarı
METAFAZ
Kinetokora
ba€l› olmayan
i€ iplikleri
‹ki kardefl
kromatit içeren
kromozom
ANAFAZ
‹€ ipli€i
Kinetokor
i€ ipli€i
TELOFAZ
Oluflan
çekirdekçik
Kardefl
kromozomlar
Bölünme
olu€u
Oluflan
çekirdek zar›
Hayvan hücresinde interfaz ve mitoz
8
➣ İğipliklerikaybolur.
➣ Hücreninzıtkutuplarındakikromozomlarınetrafındaçekirdekzarımeydanagelir
veçekirdekçikyenidenoluşur.
ÜREME
➣ Kromozomlarçözülmeyebaşlarvetekrarkromatinhalinedöner.
ÜNİTE – 1
Telofaz
b) Sitokinez (Sitoplazma Bölünmesi)
➣ Sitokinezsitoplazmanınyavruhücrelerebölünmesiolaydır.
➣ Sitokinezhayvanhücrelerindeboğumlanmailegerçekleşirken,bitkihücrelerinde
hücreplağıoluşturularakgerçekleşir.
➣ Hayvan hücrelerinde boğumlanma, hücrenin ekvator bölgesinde, karşılıklı iki
taraftandıştaniçedoğrubölünmeoluğuoluşumuylabaşlar.
➢ Bitkihücrelerindehücreplağıoluşumuhücreninortasındanbaşlarveçevreye
doğruilerler.
Hücre duvar›
Yeni hücre duvar›
BÖLÜM – 1
Yavru hücreler
Bitki hücresi
Hücre duvar› materyali içeren
parçacıkları
Hücre pla€ı
(Orta lamel)
Yavru hücreler
Hayvan ve bitki hücrelerinde sitokinez
G1 kontrol noktas›
HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN KONTROLÜ
➣ HücredöngüsününevreleriarasındakidüzenisağlayanG1,G2veMadıverilen
kontrolnoktalarıbulunur.
Kontrol
sistemi
G1
M
M kontrol noktas›
S
G2
➣ “Siklinler”ve“siklinbağımlıkinaz”moleküllerininkontrolnoktalarındakietkileşimi
sonucuhücredöngüsünüdüzenleyen“dur”ve“devamet”sinyallerioluşur.
➣ G1kontrolnoktasında,DNA’dahasarbulunmuyorsavehücreyeterlibüyüklüğe
ulaşmışsa“devamet”sinyaliverilir.
➣ G2kontrolnoktasında,DNAhasarıvehücreninbüyüklüğükontroledilir.
G2 kontrol noktas›
Hücredöngüsününkontrolnoktaları
➣ Mkontrolnoktasında,kinetokorlariğipliklerinetutunmazsa“dur”sinyaliverilirve
anafazevresibaşlamaz.Businyal,bütünkinetokorlarıniğipliklerinetutunmasıyla
ortadankalkar.
9
Hayvan hücresi
ÜNİTE –1
EŞEYSİZ ÜREME
➣ Anacanlınınkendisiyleaynıgenetikbilgiyesahipyavrularımeydanagetirmesine
eşeysiz üremedenir.
➣ Eşeysiz üremede mayoz bölünme ve döllenme olayları görülmez. Dolayısıyla
gametoluşturmavezigotoluşumugerçekleşmez.
ÜREME
➣ Eşeysizüremenintemelimitozbölünmeyedayanır.
➣ Eşeysizüremesonucuoluşanbireyler,birbirleriyleveatasalcanlıylaaynıkalıtsal
özellikleresahiptir.
➣ Eşeysiz üreme sonucu kalıtsal çeşitlilik ortaya çıkarsa, bu durum ancak
mutasyonlaaçıklanır.
➣ Bölünereküreme,tomurcuklanma,sporlaüreme,vejetatifüremeverejenerasyon
gibiçeşitlereayrılır.
Amiptebölünmeheryöndenolur.
1. Bölünerek Üreme
➣ Prokaryotlardanbakterivearkelerde,ökaryotlardanamip,paramesyum,öglena
gibiprotistlerilebazımayatürlerindegörülür.
➣ Bölünereküreme,belirlibirbüyüklüğeulaşanhücreninkısmeneşitolarakikiye
ayrılmasıdır.
➣ Ökaryotbirhücrelicanlılardabölünereküremenintemelimitozadayanır.
BÖLÜM – 1
Ana birey
➣ Bölünereküremeparamesyumdaenine,öglenadaboyuna,amipteiseheryönde
olur.
2. Tomurcuklanma
Tomurcuk
➣ Butipüreme,biramayalarında,süngerlerde,hidra,denizanasıpoliplerigibibazı
sölenterlerdevebazıbitkilerdegörülür.
➣ Tomurcuklanmada,anabireyinvücudundandışarıyadoğrutomurcukşeklinde
oluşanbirçıkıntıbüyürveyavrucanlıyımeydanagetirir.
➣ Tomurcukoluşumumitozilegerçekleşir.
Hidratomurcuklanarakeşeysizçoğalır.
➣ Butipüremedeoluşantomurcuklarbağımsızyaşayabildiğigibianabireyebağlı
kalarak“koloni”adıverilentopluluklardaoluşturur.
3. Sporla Üreme
➣ Butipüreme,mantarlarda,bazıbirhücrelicanlılarda,bazıomurgasızhayvanlarda,
eğreltiotlarıvekarayosunlarıgibitohumsuzbitkilerdegörülür.
➣ Sporlaüreme;olumsuzkoşullaradayanıklı,etrafıdayanıklıbirörtüilekaplıolan
vesporadıverilenözelleşmişhücrelerleolur.
➣ Sporlareşeysizveyaeşeyliüremeyoluylaoluşurlarvehaploitkromozomludurlar.
➣ Mayozbölünmesonucuoluşansporlara“eşeylispor”denir.Busporlarınüreme
hücrelerindenfarkı,döllenmedenyenibireyoluşturmalarıdır.
➣ Mitoz sonucu oluşan sporlara “eşeysiz spor” denir. Eşeysiz sporlar uygun
koşullardaçimlenerekyenibireyioluşturur.
➣ Sporlaüreyencanlılarınyaşamdöngülerindeeşeyliveeşeysizüremeninbirbirini
takipetmesinedöl değişimi (metagenez)adıverilir.
Pufmantarımilyonlarcasporoluşturur.
10
➣ Döldeğişimisırasındasporlarmayozbölünmeyle,gametlermitozbölünmeyle
meydanagelir.
ÜREME
4. Vejetatif Üreme
ÜNİTE – 1
➣ Çiçeksizbitkilerde;sporofitbitkimayozlasporlarıoluşturur.Sporlarınçimlenmesi
ile dişi ve erkek gametofitler oluşur. Gametofit bitkilerin mitoz bölünmesi ile
oluşan sperm ve yumurta hücrelerinin döllenmesi sonucu diploit yapılı zigot
oluşur.Zigotunmitozbölünmeleriilesporofitbitkimeydanagelir.
➣ Yüksekyapılıbitkilerdegörülür.
➣ Mitozbölünmeveyenilenmeesasınadayanır.
Eğreltiotundasporoluşturansporkeseleri
➣ Butipüreme,anabitkidenayrılanbirdokuparçasınıngelişerekyenibirbireyi
oluşturmasıylameydanagelir.
➣ Vejetatifüremesürünücügövde,yumrugövde,rizomgövdeveçelikleüremegibi
değişikşekillerdegerçekleşir.
➣ Çilekbitkisindesürünücügövdeüzerindegöz(nodyum)adıverilenbölgelerden
yenibitkilergelişir.
➣ Ayrık otu, zencefil gibi bitkilerin rizom gövdeleri üzerinde bulunan gözlerden
gelişensürgünler,yenibitkilerioluşturur.
➣ Patates,yerelmasıgibibitkilerinyumrugövdeleriilesoğan,sümbül,lalegibi
bitkilerinyassıgövdeleriüzerindekigözlerdenyenibitkilergelişir.
➣ Çelikleüreme;kök,gövdeyadayapraktanalınanbitkiparçalarınınanabitkiden
ayrılarak,uygunkoşullardabaşkabiryerdeköklendirilmesidir.
➣ Aşılamailefarklıtürlerinyadaaynıtürünfarklıbireylerindekieniyiözelliklerintek
birbitkidebirleştirilmesisağlanır.
5. Rejenerasyon (Yenilenme)
➣ Rejenerasyoncanlıorganizmadakopanveyazarargörenbirparçanınyeniden
yapılmasıdır.
➣ Genelolarakcanlınıngelişmişlikderecesiileyenilenmeyeteneğitersorantılıdır.
➣ Gelişmiş yapılı omurgalılarda ve insanda rejenerasyon doku düzeyinde
gerçekleşir.Rejenerasyonileyıpranandokularınonarımıveyaralarıniyileşmesi
sağlanır.
➣ Kertenkele,semender,yengeçgibibazıcanlılardarejenerasyonorgandüzeyinde
gerçekleşir. Kertenkele kopan kuyruğunu yenileyerek organ düzeyinde
rejenerasyonsağlar.
Zencefilbitkisirizomileürer.
➣ Planarya,denizyıldızıgibicanlılardarejenerasyonsistemdüzeyindedirveeşeysiz
üremeolarakkabuledilir.Planaryadakopanvücutkısımlarınınherbirininyeni
bireyleredönüşmesişeklindegerçekleşenyenilenmeeşeysizüremebiçimidir.
11
Çilekbitkisisürünücügövdeileürer.
➣ Daldırmayöntemi,anabitkiningençbirdalının,kendisindenayrılmadantoprağa
gömülmesi ve gömülen kısmın köklenmesinden sonra ana bitkiden kesilip
ayrılmasıdır.
BÖLÜM – 1
➣ Aşılama; çoğaltılması istenilen çeşittenalınanbitkiparçasının, başkabirbitki
üzerinekaynaştırılmasıdır.
Mitoz Bölünme
Birmikroskoparacılığıilehücreninortakesitiboyuncabir
hücre plağı oluşmaya başladığı ve hücre plağının her iki
tarafındaçekirdeklerinyenidenoluştuğugözlenmiştir.
Bugözlemleredayanarakbölünenhücreileilgiliaşağıdaki
ifadelerden doğru olanların yanına “�”, yanlış olanların
yanına“�”,doğruluğukesinolmayanlarınyanına“!”işareti
koyunuz.
3. Aşağıda eşlenmiş bir kromozomun genel yapısı
gösterilmiştir.
I
ÜREME
1.
ÜNİTE – 1
MİNİ SINAV – 1
1. Mitozbölünmegeçirmektedir.
IV
2. Prokaryotyapıdakibircanlıyaaittir.
3. Bölünmeninsitokinezevresindedir.
III
4. Klorofilüretimindensorumlugenleresahiptir.
II
5. Bölünmesırasındahomologkromozomlarayrılmıştır.
6. Hücredöngüsününinterfazevresindedir.
Şekilde gösterilen numaralandırılmış kısımların isimlerini
yazınız.
I. ………………………………………………………………
III. ………………………………………………………………
2.
Aşağıda mitoz evrelerinde gerçekleşen bazı olaylar
verilmiştir. Bu olayların mitozun hangi evrelerinde
gerçekleştiğiniboşluklarayazınız.
4. Aşağıdabirhayvanhücresininhayatdöngüsüneaitifadeler
verilmiştir.Buifadelerdendoğruolanlarınyanına“D”,yanlış
olanlarınyanına“Y”harfiyazınız.
a) Kromozomlarınkromatinipliğihalinedönüşmesi
………………………………………………………………
b) Kromozomlarınekvatordüzlemindesıralanması
………………………………………………………………
c) Eşlenmişsentriyollerarasındaiğipliklerininoluşması
………………………………………………………………
d) Kardeşkromozomlarınhücreninzıtkutuplarınadoğru
hareketetmesi
………………………………………………………………
1. İnterfazevresindeDNAkendinieşler.
2. Hücre döngüsünde G1, G2 ve M kontrol noktaları
vardır.
3. Mitozun profaz evresinde kardeş kromatitler
birbirindenayrılır.
4. Mitozunmetafazevresindeiğipliklerinebağlanmış
kromozomlarhücreninekvatordüzlemineyerleşir.
5. İnterfazsürecindesentriyolsayısıikikatınaçıkar.
13
IV. ………………………………………………………………
BÖLÜM – 1
II. ………………………………………………………………
So
ÜNİTE –1
5. Şekliinceleyerekaşağıdakisorularıcevaplayınız.
7.
Numaralandırılmışkutucuklardahücredöngüsüsırasında
meydanagelenbazıolaylarverilmiştir.
Kutucuk numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları
cevaplayınız.
ÜREME
1. Kromozom sayısı iki 2. Hücre plağı meydana
katınaçıkar.
gelir.
3. Sentriyollereşlenir.
4. Organellersentezlenir.
5. Bölünme oluğu mey6. İğipliklerioluşur.
danagelir.
a) Verilenşekilhücredöngüsününhangievresineaittir?
………………………………………………………………
7. Kardeş kromatitler
birbirindenayrılır.
8. Kromozomlar hücrenin
ekvator düzleminde
sıralanır.
b) Buevredehangiolaylargerçekleşir?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
a) Hangisi ya da hangileri interfaz sırasında meydana
gelir?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
b) Hangisi ya da hangileri sitokinez sırasında meydana
gelir?
………………………………………………………………
6.
Aşağıda bitki ve hayvanlardaki hücre döngüsü sırasında
gerçekleşenbazıolaylarverilmiştir.
Venndiyagramıüzerindebuözelliklerikarşılaştırınız.
B
BÖLÜM – 1
………………………………………………………………
i
itk
hüc
re s i
H a y va n h ü c
re s
i
c) Hangisi ya da hangileri bitkilerde hücre döngüsü
sırasındagerçekleşmez?
………………………………………………………………
d) Hangisi ya da hangileri hayvanlarda hücre döngüsü
sırasındagerçekleşmez?
………………………………………………………………
1. İnterfazevresinde,sentriyollerkendinieşler.
2. Profaz evresinde, kromatin iplikler yoğunlaşır ve
kromozomadınıalır.
3. Metafaz evresinde, kinetokorlarından iğ ipliklerine
tutunmuşkromozomlarhücreninekvatordüzleminde
dizilir.
4. Anafazevresinde,herbirkromozomunsentromeriikiye
bölünürvetümkardeşkromatitlerbirbirindenayrılır.
5. Telofazevresinde,kromozomlartekrarkromatinipliğine
dönüşürveçekirdekzarıoluşur.
6. Sitokinezde golgi cisimciği tarafından ara plak (orta
lamel)adıverilenyapıoluşur.
14
e) Hangisiyadahangilerimitozsırasındagerçekleşir?
………………………………………………………………
8. Bir canlının karaciğer hücresinde 20 kromozom
bulunmaktadır. Bu canlının bir deri hücresi üç mitoz
bölünmegeçirdiğindekaçhücreoluşurveherbirhücrede
kaçkromozombulunur?
……………………………………………………………………
……………………………………………………………………
Mitoz Bölünme
1.
1. Çokhücrelicanlılarınvücuthücrelerindegörülür.
3.
Aşağıdahücredöngüsüsırasındagerçekleşenbazıolaylar
verilmiştir.
Bu olayları gerçekleştikleri hücre döngüsü evreleriyle
kutucuknumaralarınıkullanarakeşleştiriniz.
2. Tek hücreli canlılarda büyümeyi ve rejenerasyonu
sağlar.
1 Kromozomunkromatinipliğihalinedönüşmesi
3. İnsanda zigotun oluşumundan başlar ve ölüme
kadardevameder.
2 DNAeşlenmesi
4. Bölünme sonucu oluşan hücreler birbirleriyle ve
atasalhücreylekalıtsalolarakaynıdır.
3 İğipliklerininoluşması
4 Kardeşkromatitlerinayrılması
5. Bölünme sürecinde çekirdek ve sitoplazma
bölünmesiikişerdefaolur.
5 Hücreplağınınoluşması
6. Diploit hücrelerde görülürken haploit hücrelerde
görülmez.
6 Sentriyollerinhücreninzıtkutuplarınahareketetmesi
7. Bölünme sırasında sinapsis ve tetrat oluşumu ile
krossingoverolayıgerçekleşmez.
romozomların hücrenin ekvator düzleminde
7 K
sıralanması
8 Sentriyoleşlenmesi
romatin ipliğinin yoğunlaşarak kromozoma
9 K
dönüşmesi
10 Kardeşkromozomlarınzıtkutuplaraçekilmesi
sentromer
çekirdek
kromatin
kromozom
kromatit
Tabloda verilen anahtar kelimeleri kullanarak aşağıdaki
metnitamamlayınız.
Ökaryotbirhücreninbölünmeöncesinde…………………
11 Sitoplazmanınbölünmesi
12 Çekirdekzarınınoluşması
materyali içinde dağınık halde bulunan DNA ipliklerine
………………… denir. Bölünmeye hazırlanan bir hücre,
‹nterfaz
Profaz
Metafaz
DNA’sını eşlediğinde bu ipliklerin sayısı iki katına çıkar.
………………… adı verilen bu iplikler …………………
noktalarından birbirlerine tutunarak ………………… ları
Anafaz
meydanagetirir.
Telofaz
BÖLÜM – 1
8. Canlıolantümbitkihücrelerindegerçekleşir.
2.
ÜREME
Aşağıda mitoz bölünme ile ilgili özellikler verilmiştir. Bu
özelliklerden doğru olanların yanına “D”, yanlış olanların
yanına“Y”harfiyazınız.
ÜNİTE – 1
MİNİ SINAV – 2
Sitokinez
15
So
ÜNİTE –1
4.
Mitoz bölünme geçiren 2n = 4 kromozomlu bir hayvan
hücresindemitozunmetafazveanafazevreleriniaşağıda
belirtilenbölümlereçiziniz.
6. Vücut hücresindeki DNA miktarı 2X mg olan diploit bir
organizmanınderihücresininhayatdöngüsünde;G1evresi,
G2evresivemetafazevresindekiDNAmiktarınıaşağıdaki
boşluklarayazınız.
z
faz
afa
faz
lo
Te
ÜREME
An
Meta
G1
Profaz
G2
Metafaz
S
Anafaz
➢ G1evresi…………………………………………………
➢ G2evresi…………………………………………………
➢ Metafazevresi……………………………………………
7. Aşağıdakicümlelerdeboşbırakılanyerleritablodaverilen
kavramlariletamamlayınız.
5.
sentromer
kinetokor
S
anafaz
gen
genom
kromatin
sentrozom
BÖLÜM – 1
1. Bir hücrenin genetik bilgisini taşıyan DNA’ya
………………………denir.
2. ……………………………… evresinde, kinetokorlara
bağlı iğ ipliklerinin boylarının kısalmasıyla, kardeş
kromatitlerhücreninzıtkutuplarınadoğruhareketeder.
3. DNA üzerinde bulunan ve canlının belirli bir kalıtsal
özelliğinibelirleyenbirime………………………………
denir.
Yukarıdaözelbirboyamatekniğiileeldeedilmiş,birinsanın
karyotipiverilmiştir.Karyotipileilgiliaşağıdakiifadelerden
doğruolanlarınyanına“D”,yanlışolanlarınyanına“Y”harfi
yazınız.
1. Karyotiperkekbirbireyeaittir.
2. Karyotip analizleri kromozomun en net olarak
görüldüğümetafazevresindeyapılır.
3. Karyotip analizi yapılan bireyde 23 çift otozom
bulunmaktadır.
4. Bu yöntem kullanılarak Down sendromu gibi
anormalliklertespitedilebilir.
5. Karyotipanaliziyapılanbirey2n=46kromozomludur.
16
4. Hücre bölünmesi içinde çekirdekte ağ, yumak
ya da ince, uzun iplik şeklinde görülen yapıya
…………………………denir.
5. Kardeş kromatitlerin birbirine bağlandığı boğum
noktasına…………………………………adıverilir.
6. Hayvanhücrelerininbölünmesisırasında………………
organelitarafındanoluşturulaniğiplikleri,kromozom
hareketinisağlar.
7. DNA sayısının ve ağırlığının iki katına çıktığı evre
interfazın………………………evresidir.
8. ………………………………… bölgesinebağlıolmayan
iğipliklerihücreninboyunauzamasınısağlar.
1.
Mitoz ve Eşeysiz Üreme
TEST–1
Mitoz geçirecek bir hücre,
4.
Zambak bitkisine ait kök hücreleri bölünme geçirirken,
I. ATPsentezi,
I. hücrezarınınboğumlanması,
II. DNAeşlenmesi,
II. sentriyollerineşlenmesi,
III. büyüme
III. iğ ipliklerinin kromozomların kinetokor bölgelerine
bağlanması
olaylarından hangilerini interfaz evresinde gerçekleştirir?
olaylarından hangileri gerçekleşmez?
A) YalnızI
A) YalnızI
B) YalnızII
D) IIveIII
C) IveIII
E) I,IIveIII
D) IIveIII
5.
2.
B) YalnızIII
Aşağıdakilerden hangisi mitoza ait özelliklerden biri
değildir?
A) Zigottanbaşlayıpcanlınınölümünekadardevametmesi
ÜREME
ÜNİTE – 1
Soru
C) IveII
E) I,IIveIII
Aşağıdaki canlılardan hangisi bölünerek üreme yoluyla
çoğalamaz?
A) Topraksolucanı
B) Öglena
C) Amip
D) Paramesyum
B) Oluşan hücrelerin birbirleriyle ve atasal hücreyle aynı
genetikyapıyasahipolması
E) Bakteriler
C) Kromozomsayısınındeğişmedenkalması
D) Eşeyliüremenindöllenmeilebirliktetemelolayıolması
6.
Kromozom
say›s›
DNA miktar›
2n
Hücre say›s›
4x
4
2x
2
x
I
t
1
t
II
t
III
grafiklerinden hangileri doğrudur?
A) YalnızI
B) YalnızII
D) IveIII
Yukarıdaortadanbölünenbirplanaryanınrejenerasyonile
üremesigösterilmiştir.
7.
Bu olay sırasında,
I. mitozbölünme,
II. farklılaşma,
III. mayozbölünme
D) IveIII
E) IIveIII
Sporadıverilenözelleşmişhücreleretrafıkalınbirörtüile
çevriliolandayanıklıhücrelerdir.
Bu hücreler,
olaylarından hangileri gerçekleşir?
A) YalnızI
C) IveII
B) YalnızII
I. mantarlartarafındanüretilebilme,
II. mitozsonucuoluşabilme,
III. döllenmedenyenibircanlıoluşturabilme
özelliklerinden hangilerine sahiptir?
C) IveII
E) IIveIII
A) YalnızI
B) YalnızII
D) IIveIII
C) IveII
E) I,IIveIII
25
n
3.
BÖLÜM – 1
E) Birhücredenbölünmesonucuikihücreninoluşması
Bir hücrenin mitoz bölünmesiyle ilgili olarak,
So
ÜNİTE –1
8.
11. Mitotik evrede gerçekleşen,
Mitoz
M
– kromozomlarınkromatinipliğihalinedönüşmesi,
– iğipliklerininkaybolması,
– çekirdekçikveçekirdekzarınınoluşması
G1
G2
ÜREME
olayları, çekirdek bölünmesinin (mitoz) hangi evresinde
meydana gelir?
S
A) Profaz
B) Metafaz
D) Telofaz
‹nterfaz
C) Anafaz
E) Sitokinez
Yukarıdabirhücreyeaithücredöngüsüverilmiştir.
Belirtilen evrelerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
doğru değildir?
A) İnterfazevresiG1,SveG2basamaklarınıiçerir.
B) G2evresindekiDNAmiktarıG1evresininikikatıdır.
12. Mitoz geçirmekte olan bir hücrenin anafaz evresinde
hücrenin bir kutbuna çekilen kromatit sayısı 24
olduğuna göre, bölünme sonucunda oluşan yavru
hücrelerin toplam kromozom sayısı kaç olur?
C) Mevresindenükleotitdizilimifarklıolanikihücreoluşur.
A)6
B) 12
C) 24
D) 48
E) 96
D) S evresinde oluşan kardeş kromatitler M evresinde
ayrılır.
E) MitozilebölünenhücrelerG1evresinegirer.
BÖLÜM – 1
9.
13. Hidra’nın tomurcuklanma ile üremesi sırasında
aşağıdakilerden hangisi meydana gelmez?
Eşeysiz üremeyle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır?
A) DNAeşlenmesi
B) Çekirdekbölünmesi
C) ATPtüketimi
D) Sitoplazmabölünmesi
E) Kalıtsalçeşitlilik
A) Belirlibirortamauyumsağlamışcanlılarınkısasüredeve
çoksayıdabireyüretebilmelerinisağlar.
B) Üreme sonucunda oluşan bireyler ata bireyle aynı
miktardaDNA’yasahiptir.
C) Temelimitozbölünmeyedayanır.
D) Oluşan bireyler, ancak meydana gelebilecek bir
mutasyonlaanabireydenfarklıözelliklerkazanabilir.
14. Farklı türlerin ya da aynı türe ait farklı bireylerin en
iyi özelliklerini bir bitkide toplamak amacıyla yapılan
vejetatif üreme tipi aşağıdakilerden hangisidir?
E) Tekhücreliatasındanoluşanbireylerinherbirhücresine
aynıorandasitoplazmaaktarımıolur.
10. Hücre bölünmesiyle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden
hangisi, o hücrede gerçekleşen bölünmenin mitoz
olmadığını kesinlikle gösterir?
A) Klonlama
B) Sürünücügövde
C) Aşılama
D) Daldırma
E) Yumrugövde
15. Hücre döngüsünün mitoz evresinde görülen,
I. iğipliklerininoluşması,
A) Kromozomlarınikikromatitlidurumdaolması
B) Hücreninekvatordüzlemindekromozomlarınteksıralı
dizilmesi
II. kromozomların hücrenin ekvator düzleminde
sıralanması,
III. sitoplazmanınaralameloluşturarakbölünmesi,
IV. kromatinipliğinkısalıpkalınlaşması
C) Bölünme sonunda bir hücreden dört yavru hücrenin
oluşması
olaylarından hangileri bölünmekte olan ökaryot her
hücre tipinde gerçekleşmez?
D) Bölünmeye uğrayan hücrenin haploit kromozom
taşıması
A) YalnızI
E) Bölünme sırasında kardeş kromatitlerin birbirinden
ayrılarakzıtkutuplaraçekilmesi
26
1. E
2.D
3. C
4. C
5.A
6. E
7. E
B) YalnızIII
D) II,IIIveIV
8. C
9. E
10. C
11.D
C) IveIII
E) I,IIIveIV
12.D
13. E
14. C
15. B
1.
TEST–2
Bir insana ait aşağıdaki hücre çeşitlerinden hangisi
haploittir?
B) Kas
E) Sinir
Vejetatif üremeyle ilgili,
I. Tekbirbitkidengenetiközellikleribirbirindenfarklıbitkilerineldeedilmesidir.
II. Bitkidenalınanbirparçadanmitozbölünmeveyenileme
esasınadayalıolarakyenibirbitkininoluşmasıdır.
III. Kazanılmış iyi özelliklerin değişmeden yeni nesillere
aktarılmasınısağlar.
C) Karaciğer
D) Yumurta
2.
5.
Aşağıda eşlenmiş bir kromozomun genel yapısı
gösterilmiştir.
ÜREME
A) Epitel
ÜNİTE – 1
Soru
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) YalnızI
I
B) YalnızIII
D) IveIII
C) IveII
E) IIveIII
II
III
Buna göre bu kromozomun numaralandırılmış kısımları
aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
I
A) Kardeşkromatit Kinetokor
Sentromer
B) Homolog
kromozom
Sentromer
Kinetokor
C) Kardeş
kromatit
Sentromer
Kinetokor
D) Homolog
kromozom
Kinetokor
Sentromer
E) Sentromer
Kinetokor
Homolog
kromozom
6.
Aşağıdamitozbölünmeninanafazevresindekromatitlerin
birbirindenayrılmasışematikolarakgösterilmiştir.
III
BÖLÜM – 1
II
işaret
3.
Eşeysiz üreme ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
Buna göre,
A) Yavrularıngenetikyapısıbirbirleriileaynıdır.
B) Mitozbölünmeilegerçekleşir.
C) Bireysayısınınartmasınısağlar.
D) Yavrularındeğişenkoşullarauyumyeteneğiaynıdır.
E) Mayozvedöllenmeolaylarıgörülür.
4.
İnsanda mitoz bölünme gerçekleşirken anafaz
evresindeki kromozom sayısı kaçtır?
A)46
B)23
C)92
D)184
E)12
I. Sentrozomlar arasında oluşan her iğ ipliği kinetokor
bölgesindenkromozomlarabağlanır.
II. İğipliklerininkısalmasıilekardeşkromatitlerbirbirinden
uzaklaşır.
III. Kardeş kromatitlerin ayrılması sırasında kinetokor
tarafındaki lazerle işaretlenmiş iğ ipliklerinin boyu
kısalırken,sentrozomtarafındakilerinboyuaynıkalır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) YalnızI
D) IveII
B) YalnızII
C) YalnızIII
E) IIveIII
27
So
ÜNİTE –1
7.
Mitoz bölünmenin,
11. Aşağıdaki üreme biçimlerinden hangisi ile oluşan
bireyler arasında genetik çeşitlilik bulunur?
I. profaz,
II. metafaz,
A) Bölünereküreme
B) Vejetatif
III. telofaz
C) Rejenerasyon
D) Konjugasyon
E) Tomurcuklanma
ÜREME
evrelerinden hangilerinde kardeş kromatitler sentromer
kısımlarından birbirlerine bağlı olarak bulunurlar?
A) YalnızI
B) IveII
D) IIveIII
8.
12. Aynıcanlıyaaithücrelerinbazıbölünmeevreleriaşağıdaki
şekillerdegösterilmiştir.
C) IveIII
E) I,IIveIII
Hücre döngüsünün evreleri ve bu evrelerde gerçekleşen
bazı olaylar ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi
doğru değildir?
Evre
Gerçekleşenolay
A)
İnterfaz
Hücrehacmininartması
B)
Profaz
Çekirdekzarınınerimesi
C)
Metafaz
İğipliklerininkısalması
D)
Anafaz
Kardeşkromatitlerinayrılması
E)
Telofaz
Kromozomlarınkromatinipliğe
dönüşmesi
I
II
III
IV
İlgili canlıdaki bu evrelerden hangileri mitoz bölünmeye
aittir?
A) IveII
B) IveIII
D) IIveIV
C) IIveIII
E) IIIveIV
13. Tomurcuklanarak üreyen bira mayalarında,
BÖLÜM – 1
9.
Aşağıda bazı hücrelerde gerçekleşen endomitoz olayı
verilmiştir.
I. döllenmeilezigotoluşumu,
II. türiçindekikromozomsayısınınkorunması,
III. yenigenkombinasyonlarınınoluşması
L
olaylarından hangileri gerçekleşir?
A) YalnızI
B) YalnızII
D) IveIII
Buna göre endomitozda,
C) IveII
E) IIveIII
I. replikasyon,
II. karyokinez,
14. Canlılarda görülen,
III. sitokinez
I. canlıdankopanbirparçadanmitozbölünmeileyenibir
canlıoluşması,
II. birhücrelibirorganizmanınmitozbölünmeileikiyeni
hücreoluşturması,
III. anacanlınınbirbölgesindenoluşançıkıntıdanyenibir
yavrubireyinoluşması
A) YalnızII
B) YalnızIII
D) IveIII
C) IveII
E) IIveIII
10. Mitoz bölünmenin telofaz evresinde orta lamel
oluşturulan bir hücrede aşağıdaki olaylardan hangisi
gerçekleşemez?
eşeysiz üreme çeşitlerini gerçekleştiren canlılar
I
A) Profazevresindeiğipliklerininoluşumu
II
III
B) Telofaz evresinde kromozomların kromatin ipliklere
dönüşümü
A)
Biramayası
Hidra
Planarya
B)
Denizyıldızı
Planarya
Biramayası
C) Metafazevresindeiğipliklerininkinetokorlarabağlanması
C)
Hidra
Planarya
Paramesyum
D) İnterfazevresindeDNAmiktarınınikikatınaçıkması
D)
Planarya
Öglena
Hidra
E) Sitokinezsırasındasitoplazmanınboğumlanması
E)
Bakteri
Amip
Öglena
28
1. D
2.A
3. E
4. C
5.A
6. E
7. B
8. C
9. B
10. E
11.D
12. C
13. B
14.D
1.
TEST–3
Aşağıdakilerden hangisi hücre bölünmesinin hazırlık
evresi olan interfazda gerçekleşmez?
4.
Mitoz bölünme sırasında aşağıdaki olaylardan hangisi
en son gerçekleşir?
ÜREME
A) Çekirdekzarınınerimesi
A) mRNAsentezi
B) İğipliklerininkısalması
B) DNAeşlenmesi
C) Kardeşkromatitlerinayrılması
C) Hücresolunumu
ÜNİTE – 1
Soru
D) Sitoplazmanınbölünmesi
D) Proteinsentezi
E) Sentrozomuneşlenmesi
E) İğipliklerininoluşumu
5.
2.
Ergenliğe girmiş bir memelide,
I. yumurtahücresininoluşturulması,
II. kesilenderininonarılması,
III. boycauzamanınsağlanması
olaylarından hangileri mitoz bölünme ile gerçekleştirilir?
B) IveII
D) IIveIII
C) IveIII
E) I,IIveIII
Yukarıdabakterilerinbölünereküremesigösterilmiştir.
BÖLÜM – 1
A) YalnızII
Bu üreme biçiminde,
I. bireysayısınınartması,
II. çekirdekzarınınerimesi,
III. sentrozomuneşlenmesi,
IV. DNAreplikasyonu
3. Aşağıdaki tabloda farklı hücrelerin bölünme öncesi ve
sonrasıDNAmiktarlarıverilmiştir.
A) IveIII
B) IveIII
D) IIveIV
C) IIveIII
E) IIIveIV
DNAmiktarları(mg)
Hücre
G1
S
Bölünmesonrası
I
4.10–2
8.10–2
4.10–2
II
1,2.10–4
2,4.10–4
6.10–5
III
4.10–8
8.10–8
2.10–8
Tabloya göre hangi hücrelerde mitoz bölünme
gerçekleşmiştir?
A) YalnızI
D) IveIII
B) YalnızII
C) IveII
E) IIveIII
6. Farklıorganizmalardakirejenerasyon,
I. doku,
II. sistem,
III. organ
düzeyindegerçekleşebilir.
Bunlardan hangileri eşeysiz üremeye olanak sağlar?
A) YalnızI
D) IveII
B) YalnızII
C) YalnızIII
E) IIveIII
29
So
ÜNİTE –1
7.
11. Aşağıdakilerden hangisi interfazda meydana gelen
olaylardan birisi değildir?
DNA miktar›
4x
A) Proteinsentezi
2x
B) Çekirdekzarınınerimesi
C) ATPüretimi
ÜREME
Zaman
D) DNAsentezi
E) RNAsentezi
DNA miktarı grafikteki gibi değişim gösteren hücre
bölünmesini, yetişkin bir insana ait aşağıdaki
hücrelerden hangisi gerçekleştirebilir?
A) Sinirhücresi
B) Yumurtahücresi
C) Kemikhücresi
D) Olgunalyuvar
E) Spermhücresi
8.
Bitkilerde bir eşeysiz üreme biçimi olan daldırma
yöntemi,
12. Bir bitki hücresinin mitoz bölünmesinde,
I. kromatitlerinbirbirindenayrılması,
I. genetikolarakatacanlıyaözdeşbitkilerineldeedilmesi,
II. hücreninortasındaaralamelinoluşması,
II. kökleroluşuncayakadaryenibitkininatabitkiyebağlı
kalması,
III. kromozomlarınekvatoraldüzlemdedizilmesi,
IV. çekirdekzarınınerimesi
III. iyiözelliklerindeğişimeuğramadandiğernesileaktarımı
olayları hangi sıra ile gerçekleşir?
özelliklerinden hangileri ile çelikle üreme yönteminden
ayırt edilebilir?
BÖLÜM – 1
A) YalnızI
B) YalnızII
D) IveII
9.
A) I–II–IV–III
B) II–IV–I–III
C) II–IV–III–I
D) IV–III–I–II
C) YalnızIII
E) III–IV–I–II
E) IIveIII
Hayvan hücrelerinin mitoz bölünmesine ait aşağıdaki
evrelerin hangisinin tamamlanmasıyla yüzey / hacim
oranı en yüksek değere ulaşır?
A) Profaz
B) Metafaz
D) Telofaz
C) Anafaz
E) Sitokinez
13. Aşağıdafarklıcanlılardagerçekleşenrejenerasyonörnekleri
verilmiştir.
10. 2n=4kromozomasahipbirhücreninmitozbölünmesine
aitolanbazıevreleraşağıdaverilmiştir.
I. Kertenkeleninkopankuyruğunuyenilemesi
II. Kuşlardakırılankemiğinkaynaması
III. Bölünenbirplanaryadanikiplanaryanınoluşması
Numaralı olayların doku, organ ve sistem düzeyindeki
rejenerasyon çeşitleri ile doğru eşleştirilmesi
I
Dokudüzeyinde Organdüzeyinde Sistemdüzeyinde
III
II
A)
II
I
III
III
Bu evrelerin gerçekleşme sırası aşağıdakilerden
hangisinde verilmiştir?
B)
I
II
C)
II
III
I
A) I–III–II
D)
I
III
II
E)
III
I
II
B) I–II–III
D) II–III–I
30
1. E
2.D
C) II–I–III
E) III–I–II
3.A
4.D
5. C
6. B
7. C
8. B
9. E
10.A
11. B
12.D
13.A
Bölüm
2
ÜNİTE – 1
MAYOZ VE EŞEYLİ ÜREME
ÜREME
KONU ÖZETİ
n
Gametler
n
MAYOZ VE EŞEYLİ ÜREME
➣ Mayozbölünme,kromozomsayısınınyarıyainmesinisağlayanözelleşmişhücre
bölünmesidir.
n
Mayoz
Döllenme
2n
Zigot
2n
Diploit çok
hücreli organizma
Mitoz
➣ Birianne,diğeribabadangelen,şekilvebüyüklükleriaynıolan,aynıkarakterleri
kontroledengenleritaşıyankromozomçiftlerinehomolog kromozomdenir.
➣ Zigotvetümvücuthücrelerihomologkromozomlarıbulundurduğuiçinikitakım
kromozoma sahiptir. Bu tip hücreler diploit olarak adlandırılır ve 2n şeklinde
gösterilir.
➣ Diploithücrelerinmayozbölünmegeçirmesiylegametolarakadlandırılanüreme
hücreleri(spermveyumurta)oluşur.
➣ Gametlerdehomologkromozomçiftlerininbirerüyesibulunur.Tekkromozom
takımıtaşıyanbutiphücrelerhaploit(monoploit)olarakadlandırılırvenşeklinde
gösterilir.
Hayvanlardagörüleneşeyliyaşam
döngüsününikitemelolayımayozbölünme
vedöllenmedir.
➣ Döllenmesırasındagametlerbirleşirvediploitkromozomtakımıyenidenoluşur.
➣ Eşeyli üreyen canlılarda mayoz bölünme ve döllenme olayları sayesinde tür
içindekikromozomsayısınesillerboyuncasabitkalır.
➣ Bazıcanlılardamayozbölünmesonucusporadıverilenhaploithücreleroluşur.
Mayoz Bölünmenin Evreleri
➣ MayozbölünmebirbirinitakipedenmayozIvemayozIIolmaküzereikibölünme
evresindenoluşur.
Mor çiçek
aleli (geni)
Beyaz çiçek
aleli (geni)
Lokus
➣ Diploit kromozom sayısına sahip üreme ana hücresi, mayoz bölünmeye
başlamadanöncebirhazırlıkevresi(interfaz)geçirir.
İnterfaz
➣ Üremeanahücresindebüyüme,solunum,proteinsentezigibimetabolikolaylar
yoğunolarakgerçekleşir.
Homolog
kromozom çifti
Homologkromozomlarınkarşılıklı
lokuslarındaaynıkaraktereaitgenler
bulunur.
➣ DNAkendinieşler.Herbirkromozomaynıgenetikbilgiyiiçerenvekromatitadı
verilenikiipliğesahipolur.Kardeşkromatitlersentromerbölgesindenbirbirine
bağlıdır.
➣ Organelsayısıartarvehayvanhücrelerindesentriyollereşlenir.
Mayoz I
➣ İnterfazevresiniizleyenmayozI;profazI,metafazI,anafazI,telofazIevrelerinden
oluşur.
➣ Mayoz I evrelerinde gerçekleşen olaylar ile kalıtsal çeşitlilik ve kromozom
sayısınınyarıyadüşmesisağlanır.
➣ MayozIsonucuhaploit(n)ikihücremeydanagelir.
41
Mayoz ve Eşeyli Üreme
➣ Mayozbölünmesonucuoluşanhücreler,birbirlerindenveatasalhücredenfarklı
genetiközelliklertaşır.
BÖLÜM – 2
➣ Mayoz bölünme sırasında homolog kromozomların birbirinden ayrılması
sayesinde,üremehücrelerindekromozomsayısıyarıyadüşürülür.
ÜNİTE – 1
Sentromer
ÜREME
Kardefl
kromatitler
Homolog kromozom çifti
İnsandakikromozomlarhomologçiftler
halindebulunur.
Profaz I
➣ Mayozunenuzunvekarmaşıkevresidir.
➣ Kromatinipliklerkısalıpkalınlaşmayabaşlarvekromozomhalindebelirginleşir.
➣ Homologkromozomlaryanyanagelerekçiftoluşturur.Busüreçsinapsisolarak
adlandırılır.
➣ Her bir homolog kromozom çifti yan yana geldiğinde tetrat adı verilen dört
kromatitlibirdemetoluşturur.
➣ Homologkromozomlarınkardeşolmayankromatitleritümuzunluklarıboyunca
değişikyerlerdebirbirlerinikesecekşekildeçaprazlanır.Bukesişmeyerlerine
kiyazmaadıverilir.
➣ Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri kiyazma noktalarında
parça(gen)değiştokuşuyapar.Buolayakrossingoveradıverilir.
➣ Krossing over olayı sayesinde yeni gen kombinasyonları (rekombinasyon)
meydana gelir. Bu durum aynı türün bireyleri arasında varyasyonların ortaya
çıkmasınıyanitüriçiçeşitliliğinmeydanagelmesinisağlar.
➣ HayvanhücrelerininprofazIevresindesentriyollerhücreninzıtkutuplarınadoğru
çekilirvearalarındaiğipliklerioluşur.
➣ Tetratlarkinetokorlarındaniğipliklerinetutunur.
➣ Çekirdekzarıparçalanırveçekirdekçikkaybolur.
Metafaz I
➣ Homologkromozomlartetratlarhalindeekvatordüzlemindeçiftsıralıdizilir.
BÖLÜM – 2
Anafaz I
➣ İğipliklerininkısalmasıylahomologkromozomlarrastgelebirbirindenayrılarakzıt
kutuplaradoğruhareketeder.
➣ Homologkromozomlarınbirbirindenrastgeleayrılması,oluşacakyenihücrelerde
hemkromozomsayısınınyarıyadüşmesinehemdegenetikvaryasyonlaraneden
olur.
Telofaz I ve Sitokinez
➣ Hücrenin kutuplarında yer alan kromozomların çevresinde çekirdek zarı ve
çekirdekçikyenidenoluşur.
➣ İğipliklerikaybolur.
➣ Sitoplazmabölünmesiylehomologkromozomçiftlerindenyalnızcabirinitaşıyan
haploit(n)ikihücremeydanagelir.
Mayoz II
➣ MayozIIbaşlamadanönceDNAeşlenmesigerçekleşmez.Çünküherkromozom
halenikikardeşkromatitiçerir.
➣ MayozIsonundameydanagelenhaploitikihücremayozII’detekrarbölünürve
haploitkromozomludörthücreoluşur.
➣ MayozIIbölünmesianahatlarıylamitozevrelerinebenzer.
Profaz II
➣ İğiplikleriyenidenoluşarakkardeşkromatitlerinkinetokorlarınabağlanır.
➣ Çekirdekzarıparçalanır.
Metafaz II
➣ Kromozomlarhücreninekvatordüzlemindeteksırahalindedizilir.
Anafaz II
➣ Kardeşkromatitlerbirbirindenayrılırvehücreninzıtkutuplarınadoğruhareket
eder.Artıkherbirkromatitkendisentromerinesahipbağımsızbirkromozom
halinegelmiştir.
42
Çekirdek zarı
Kromatin
İNTERFAZ
Kiyazmalar
İğ ipliği
Kardeş
Tetrat
kromatitler
PROFAZ I
Kinetokora
bağlı iğ ipliği
Kardeş kromatitler
bağlı kalır
Sentromer
METAFAZ I
ANAFAZ I
Homolog
kromozomlar
ayrılır
BÖLÜM – 2
Boğumlanma
PROFAZ II
METAFAZ II
ANAFAZ II
PROFAZ II
METAFAZ II
Kardeş kromatitler
ayrılır.
TELOFAZ I ve SİTOKİNEZ
ÜREME
Sentrozom
ÜNİTE – 1
Telofaz II ve Sitokinez
➣ Kutuplaraçekilenkromozomlarınetrafındaçekirdekzarıoluşurvesitoplazma
bölünmesigerçekleşir.
➣ Mayoz I ve mayoz II evreleri tamamlandığında diploit (2n) kromozomlu bir
hücredenherbirihaploit(n)kromozomasahipdörthücreoluşur.
➣ Mayozsonucuoluşanhücrelergametisebuhücreleringenelliklehayvanlarda
bölünmeyetenekleriyoktur.
➣ Mayoz sonucu oluşan hücreler spor ise bu hücreler bölünerek yeni bireyleri
meydanagetirebilir.
ANAFAZ II
n
n
Her bir hücrenin sitokinezi
sonucunda haploit kromozomlu
dört yavru hücre oluşur.
n
n
TELOFAZ II ve SİTOKİNEZ
Mayoz bölünmenin evreleri
43
ÜNİTE – 1
EŞEYLİ ÜREME
➣ Aynıtüreaitikifarklıgametinbirleşmesiyleoluşanüremeşeklidir.
➣ Mayozbölünmevedöllenmeolaylarıeşeyliüremenintemelinioluşturur.
ÜREME
➣ Eşeyliüremeileyenigenkombinasyonlarınasahipbireylermeydanagetirilerek
türiçiçeşitliliksağlanır.
➣ Mayozbölünme,eşeyliüreyencanlılarınüremeorganlarında(dişilerdeyumurtalık,
erkeklerdetestis)görülür.
➣ Mayoz bölünme sonucu oluşan haploit (n) kromozomlu gametler döllenme
olayındabirleşirvediploitdurumyenidenoluşturulur.Busayedetürünkromozom
sayısınındeğişmedenkalmasısağlanır.
Haploit gametler (n = 23)
Haploit (n)
Diploit (2n)
Yumurta (n)
Sperm
hücresi (n)
Mayoz
Döllenme
yumartal›k
BÖLÜM – 2
Testis
Mitoz ve
geliflme
Diploit zigot
(2n = 46)
Çok hücreli diploit erginler (2n = 46)
Eşeyli üreyen canlılarda kalıtsal çeşitlilik;
➣ mayoz I’in profaz evresinde homolog kromozomlar arasında meydana gelen
krossingover,
➣ mayozIsırasındahomologkromozomlarınbağımsızdağılımı,
➣ biryumurtanınbirspermtarafındanrastgeledöllenmesi,
➣ çeşitlimutasyonlar
olaylarıilesağlanır.
PARTENOGENEZ
➣ Döllenmemiş yumurta hücresinden yeni bir bireyin meydana gelmesine
partenogenezdenir.
➣ Bu tip üremeye arı, karınca gibi bazı omurgasız hayvanlarda ve omurgalı
hayvanlardanbazıbalık,kurbağa,sürüngenvekuştürlerinderastlanır.
➣ Bal arılarında döllenmiş yumurtadan (zigot) diploit kromozomlu dişi bireyler
oluşur.
44
➣ Erkek arılar, döllenmemiş yumurtanın gelişmesiyle (partenogenez) oluşur ve
haploitsayıdakromozomtaşır.
ÜNİTE – 1
➣ Döllenmişyumurtadangelişenlarvalararısütüilebeslenirseverimlikraliçearı,
polenilebeslenirsekısırişçiarılaroluşur.
➣ Erkekarılarspermlerinimitozileüretir.
Erkek ar›
(2n)
M‹TOZ
MAYOZ
Yumurtalar (n)
PARTENOGENEZ
Arılarkovanayenidönenişçininetrafında
toplanırlar
ÜREME
Kraliçe ar›
(2n)
Spermler (n)
Haploit geliflme
Zigot (2n)
Erkek ar›lar (n)
Difli embriyolar (2n)
Polen ile beslenme
Ar› sütü ile beslenme
Kraliçe ar›
(2n)
K›s›r
Verimli
BÖLÜM – 2
‹flçi ar›
(2n)
Bal arısında partenogenez
➣ Kalıtsalyapısıfarklıolanikihücreninaralarındasitoplazmikköprüoluşturarak
DNAaktarımıyapmasınakonjugasyondenir.
➣ Konjugasyonolayıileaynıtürünbireyleriarasındagenetikçeşitliliksağlanır.
➣ Bakterilerveparamesyumkonjugasyonungörüldüğücanlıörnekleridir.
➣ BakterilerdeasılDNA’danayrı,halkasalveküçükDNA’yaplazmit(Fplazmidi)
denir.
➣ Fplazmidibulunduranbakteriverici(F+),bulundurmayanbakteriisealıcı(F–)
olarakadlandırılır.
➣ PlazmitaracılığıylagenaktarımıtekyönlüdürveF+’danF–’yedoğrugerçekleşir.
➣ Bakterilerdekonjugasyonsonundasayısalartışgözlenmez.Ancakgenaktarımı
yapılan bakteride genetik çeşitlilik artar. Bu sayede ortam koşullarına daha
dayanıklıbireyleroluşabilir.
Konjugasyonsırasındaikibakterieşeypilusu
ilebirbirinetutunur.
➣ Bakterilere, virüsler aracılığıyla gen aktarılması olayına transdüksiyon,
bakterinin ortamdaki bir DNA parçasını alarak kendi DNA’sına eklemesine
isetransformasyondenir.Konjugasyonolayınınyanısıratransformasyonve
transdüksiyonolayıdabakterilerdekalıtsalçeşitliliğenedenolur.
45
KONJUGASYON
ÜNİTE – 1
➣ Paramesyumdagörülenkonjugasyonolayındagenaktarımıikihücrearasında
karşılıklıolarakgerçekleşir.
➣ Paramesyumunkonjugasyonusırasındaçekirdektemayozvemitozbölünmeleri
ilehaploitçekirdeklerinkaynaşması(döllenme)gibiolaylarmeydanagelir.
ÜREME
➣ Paramesyumkonjugasyonusonunda,herbirparamesyumdandörtyeniyavru
oluşur.
➣ Bazıcanlılarerkekvedişiüremeorganlarınabirliktesahiptir.Butipcanlılarmayoz
bölünmeilehemspermhemdeyumurtaüretebilirler.Buolayahermafroditlik
denir.
➣ Çiçekli bitkiler eşeyli üreme yaparlar. Çiçekli bitkilerde erkek organlarda
polen,dişiorganlardaiseyumurtahücresimayozveonutakipedenmitoz
bölünmelerileüretilir.Tozlaşmailepolenlerdişiorganaulaştıktansonraçifte
döllenmegerçekleşir.Çiftedöllenmesonucu3nkromozomlubesin dokusu
(endosperm)ile2nkromozomluzigotmeydanagelir.
Taç yaprak
Tepecik
Erkek
organ
Başçık
Sapçık
Dişicik
borusu
BÖLÜM – 2
Yumurtalık
Tohum tasla€›
Çanak yaprak
Çiçek tablası
Çiçekli bitkilerde üreme organı çiçektir.
46
Dişi
organ
1.
3.
(1982–ÖSS)
Kromozomları (22 + X) olan bir insan hücresi için
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Döllenmişyumurtadır.
A)16
B) 16
14
12
10
8
6
4
2
14
12
10
8
6
4
2
E) Dölyatağınınhücresidir.
D) Mitozgeçirmekteolanbirhücredir.
Mayoz
2. Mitoz
1. Mitoz
4.
D)16
A) DNA'nınkendikendinieşlemesi
B) Tetratlarınmeydanagelmesi
C) Kromozomsayısınınyarıyaindirgenmesi
E) Homologkromozomlarınbirbirinesarılması
Döllenme
Mayoz
2. Mitoz
1. Mitoz
D) Hayvanlardagametlerioluşturması
Döllenme
Mayoz
2. Mitoz
(1982–ÖYS)
Mayoz bölünme hangi özelliği ile mitoz bölünmeye
benzer?
14
12
10
8
6
4
2
1. Mitoz
14
12
10
8
6
4
2
C) Vücuthücresidir.
Döllenme
C)16
Döllenme
Mayoz
B) Mayozgeçirmişbirhücredir.
2. Mitoz
Yukarıda sözü edilen evrelerden geçen bir hücrenin
kromozom sayısında görülen değişmeler hangi grafikte
gösterilmiştir?
E)16
14
12
10
8
6
4
2
5.
2.
Soğanbitkisininzigotunda16kromozomvardır.
Bu zigottan meydana gelen soğan bitkisinin yaprak
hücrelerinde kaç kromozom bulunur?
Döllenme
Mayoz
2. Mitoz
1. Mitoz
(1982–ÖYS)
A)4
B) 8
C) 16
D) 32
E) 64
(1982–ÖSS)
6.
(1982–ÖYS)
Aşağıdaki olaylardan hangisinde bir hücre, kalıtım
materyalinin niceliği bakımından kendisinden farklı
hücreler oluşturabilir?
Eşeyli üreme, evrimsel açıdan aşağıdakilerin hangisini
sağlamada yardımcı olmuştur?
A) Bezelyetohumlarınınçimlenmesi
A) DNA'nınkendikendinieşlemesi
B) Kertenkeleninkopankuyruğunuonarması
B) Çeşitliliğinmeydanagelmesi
C) Kurbağanınerbezlerindespermlerinoluşması
C) Mutasyonlarınazalması
D) Biramayasınıntomurcuklanması
D) Kalıtsalyöndenbenzerbireylerinoluşması
E) Dikilenfidanınfilizvermesi
E) Türsayısınınsabitkalması
1. D
2.C
3. B
4. A
5.C
6. B
71
ÜREME
Sekiz kromozomlu bir hücre iki defa mitoz, bir defa
da mayoz bölünme geçiriyor. Oluşan hücrelerden biri
dölleniyor.
1. Mitoz
(1981–ÖSS)
ÜNİTE – 1
ÜNİVERSİTE SINAV SORULARI
ÜNİTE – 1
7.
(1983–ÖYS)
10.
(1985–ÖYS)
1
erkek
difli
46
46
A
ÜREME
23
2
Üç çift kromozomlu bir A hücresi bölünerek 1 ve 2
numaralıhücrelerioluşturuyor.
B)
yumurta
hücresi
47
zigot
Bu bölünme normal bir mayozun birinci evresi ise 1 ve
2 numaralı hücreler hangi kromozomları taşıyacaktır?
A)
22
24
23
sperma
Yukarıdaki şekilde gösterilen zigot oluşumunda,
aşağıdakilerden hangisi meydana gelmiştir?
C)
A) İnsanaaitnormalbirdöllenme
B) Zigottakromozomeksikliği
C) Erkekgametinkromozomlarındamutasyon
D)
D) Zigottakrossingover
E)
E) Kromozomlardaayrılmamaolayı
11.
8.
(1987–ÖYS)
(1984–ÖSS)
Bal arılarının çoğalmasında ve gelişmesinde
aşağıdakilerden hangisi her zaman gerçekleşmez?
Belirli bir bitkiden aynı kalıtsal yapıda ikinci bir bitki elde
etmek için aşağıdaki yollardan hangisi izlenmelidir?
A) Yumurtalarınoluşumundamayozbölünmeninolması
A) Tohumileüretmek
B) Spermaların,kraliçearılarınvücudundadepolanması
B) Geriçaprazlamayapmak
C) Spermalarınmonoploitolması
C) Çelikleüretmek
D) Kendikendinetozlaştırmak
D) Larvadönemindekibeslenmefarklılığınınkraliçeveişçi
arıfarkınayolaçması
E) Böceklerletozlaşmasınısağlamak
E) Yumurtalarınhepsinindöllenmesi
9.
(1984–ÖYS)
12.
(1988–ÖYS)
Hayvan ve bitki hücrelerinde görülen mitoz bölünme,
aşağıdaki olayların hangisinde birbirinden farklılık
gösterir?
Hayvanlarda dış döllenme ile ilgili uyum aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Kromozomlarınkalınlaşmasında
A) Çoksayıdayumurtavespermanınmeydanagelmesi
B) DNA'nıneşlenmesinde
B) Çiftleşmeorganlarınıngelişmesi
C) Sitoplazmanınbölünmesinde
C) Dişilerdedölyatağınınoluşması
D) Kromatitlerinayrılmasında
D) Yumurtlamazamanlarıarasındakisüreninuzaması
E) Kromozomlarındizilmesinde
E) Yavrubakımınıngelişmesi
72
7. E
8.C
9.C
10. E
11. E
12. A
(1989–ÖYS)
16.
Arılarda, oogenez sırasında gerçekleşen bir nokta
mutasyonla ortaya çıkan çekinik bir gene dayalı yeni bir
özellik ilk dölde aşağıdaki bireylerin hangisinde ortaya
çıkar?
(1990–ÖSS)
Diploit bir dişinin bir yumurtasından, döllenme
olmaksızın gelişen monoploit bir bireyin spermalarındaki
kromozom sayısı normal olarak ne kadardır?
B) n
D) 2n–1
B) Kraliçeveişçiarılarda
C) n+1
ÜREME
A) n 2
A) Kraliçeveerkekarılarda
E) 2n
C) Yalnızkraliçearılarda
D) Yalnızişçiarılarda
E) Yalnızerkekarılarda
17.
(1992–ÖSS)
Bir bitkiden, kalıtsal yapısı ana bitkiyle tamamen aynı
olan yeni bir bitki elde etmek için,
14.
(1989–ÖYS)
Aşağıdaki çoğalma olaylarından hangisi gerçekleşirken
krossing–over olma ihtimali vardır?
I. Yumurtasının kendi çiçek tozuyla döllenmesi
sonucundaoluşanzigotu,dokukültüründegeliştirme
II. Gövdesinden alınan meristemi, doku kültüründe
geliştirme
III. Tohumlarını,anabitkininyaşamaortamındaçimlendirip
geliştirme
A) Biramayasınıntomurcuklanması
uygulamalarından hangileri yapılmalıdır?
B) Sıtmaparazitininalyuvariçindesporlanması
A) YalnızI
C) Eğreltiotundasporlarınoluşması
B) YalnızII
D) IveIII
D) Patates yumrusundaki göze bölgesinin bitki olarak
gelişmesi
C) IveII
E) IIveIII
E) Çilekbitkisininsürünücügövdesindenikincibirbitkinin
oluşması
18.
(1992–ÖYS)
Eşeyli üremede,
15.
(1990–ÖYS)
Diploit canlılarda, monoploit normal hücreler oluşurken
meydana gelen aşağıdaki olaylardan hangisi, sadece
bazı canlı gruplarında gerçekleşir?
I. Erkek ve dişi gametlerin kendi içlerinde de farklı
genotiplerdeolması
II. Erkekgametoluşumundasitoplazmanınfarklılaşması
III. Zigotta,homologkromozomlarınfarklıdağılımlarlabir
arayagelmesi
IV. Mayozbölünmesırasındakrossingoverolması
A) Sentriollerinkutuplardakiyerlerinialması
olaylarından hangileri yeni kalıtsal kombinasyonların
oluşmasını sağlar?
B) Tetratlarınoluşması
C) Endoplazmikretikulumunyıkılması
A) IveII
D) Kromozomlarınkendilerinieşlemesi
D) II,IIIveIV
E) Homologkromozomlarınayrıkutuplaraçekilmesi
13. E
14.C
15. A
B) IIveIII
16. B
17. B
18.C
ÜNİTE – 1
13.
C) I,IIIveIV
E) I,II,IIIveIV
73
ÜNİTE – 1
19.
ÜREME
(1994–ÖSS)
21.
(1995–ÖYS)
Canlılarda görülen mitoz bölünme, mayoz bölünme ve
döllenme olayları sonucunda 1n ve 2n kromozomlu
hücreleroluşabilir.
II. Hermafroditbireylerinkendikendilerinidöllemeleri
Bu olayla ilgili,
III. Hermafrodit bireylerin karşılıklı olarak birbirlerini
döllemeleri
IV. Ana bireyde oluşan bir çıkıntıdan yeni bir bireyin
gelişmesi
I. 2n kromozomlu hücreler → mayoz → 2n kromozomluhücreler→mitoz→1nkromozomluhücreler
→döllenme→2nkromozomluhücreler
II. 2nkromozomluhücreler→mitoz→2nkromozomlu
hücreler → mayoz → 1n kromozomlu hücreler →
döllenme→2nkromozomluhücreler
III. 1nkromozomluhücreler→ mayoz →2nkromozomlu
hücreler → mitoz → 1n kromozomlu hücreler →
döllenme→2nkromozomluhücreler
Canlılardagörülenbazıçoğalmabiçimlerişunlardır:
I. Erkekvedişibireylerdengelengametlerinbirleşmesi
Bunlardan, kalıtsal çeşitliliği en az sağlayanlar,
aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir?
A) IveII
B) IveIV
D) IIveIV
C) IIveIII
E) IIIveIV
ifadelerinden hangilerinde, olayların gerçekleşme sırası
ve kromozom sayıları doğru olarak verilmiştir?
A) YalnızI
B) YalnızII
D) IveII
C) YalnızIII
E) IveIII
22.
20.
(1995–ÖYS)
Aşağıdamitozvemayozbölünmelerinbazıevrelerişematik
olarakgösterilmiştir.
(1997–ÖYS)
Diploitbirhücreöncebirmitozbölünme,ardındanmayoz
bölünme,mayozbölünmetamamlandıktanbirsüresonra
iseyenidenbirmitozbölünmegeçirmiştir.
Buna göre, tek bir ana hücreden oluşan hücrelerle ilgili
olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) İlkmitozdaoluşanikidiploithücreaynıgenotiptedir.
I
II
III
IV
B) Mayozbölünmetamamlandığında,ilkhücreden4haploit
hücreoluşur.
V
C) Mayozbölünmetamamlandığında,ilkhücredenoluşan
hücreler4ayrıgenotipteolabilir.
Bu şekillerden mayoz bölünmeye ait olanlar,
aşağıdakilerin hangisinde gerçekleşme sırasına göre
verilmiştir?
A) I–IV–III
B) I–V–II
D) IV–V–III
74
D) Son mitoz bölünmeyle ilk hücreden 16 haploit hücre
oluşur.
C) IV–I–III
E) Son mitoz bölünmeyle ilk hücreden oluşan haploit
hücreler,4ayrıgenotipteolabilir.
E) V–I–II
19. B
20.C
21. D
22. B
26.
(2002–ÖSS)
Aşağıdakilerden hangisi, yalnız bitkilerin hücre
bölünmesinde görülür?
Aşağıdakilerden hangisi, mitoz bölünme ile mayoz–I
bölünmesinin ortak özelliklerinden biridir?
A) Ortalameloluşması
A) Homologkromozomlarınayrıkutuplaraçekilmesi
B) İğipliklerininoluşması
B) Kromatitlerarasındaparçadeğişiminingerçekleşmesi
C) Sentriyolünişlevi
C) Tetratlarınoluşması
D) Sitoplazmanınboğumlanarakbölünmesi
D) Başlangıçtakikromozomsayısınınikikatınaçıkması
E) Bölünmesırasındaçekirdekzarınınkaybolması
E) Bölünmetamamlandığında,kromozomlarıntaşıdığıtüm
özelliklerinyavruhücrelereeşitolarakaktarılmışolması
(1998–ÖSS)
Normal bir mayoz bölünmenin profaz evresi,
aşağıdakilerden hangisi gerçekleştikten sonra başlar?
27.
A) Ribozomlardaproteinsentezininbaşlaması
(2002–ÖSS)
Diploit (2n kromozomlu) bir canlıda,
B) Sentrozomunkendinieşlemesi
C) HücredeDNAmiktarınınikikatına(4n)çıkması
D) Kromatitlerinbirbirindenayrılması
E) İğiplikçiklerininoluşması
I. spermanahücresindeki,
II. zigothücresindeki,
III. yumurtahücresindeki
kromozom sayılarından hangileri, vücut hücresindeki
kromozom sayısına eşittir?
A) YalnızI
B) YalnızII
D) IveII
25.
C) YalnızIII
E) IveIII
(1998–ÖYS)
Rejenerasyon örnekleri olan,
I. Kertenkelenin kopan kuyruğunun yerine yeni bir
kuyruğungelişmesi
II. Denizyıldızınınkopankolundanyenibirdenizyıldızının
gelişmesi
III. Planaryanın vücudunun arka kısmından kopan bir
parçadanyenibirplanaryanıngelişmesi
IV. Ayrılmamış kemik kırıklarında kemik bütünlüğünün
yenidenoluşması
28.
(2004–ÖSS)
İnsan embriyosunun normal gelişiminde,
I. mitoz,
II. mayoz–Ivemayoz–II,
III. farklılaşma
olaylarından hangileri aynı tipte gelişmeye örnektir?
olaylarının hangileri görülür?
A) IveII
A) YalnızI
B) IveIII
D) IIveIV
23. A
C) IIveIII
D) IveIII
E) IIIveIV
24.C
B) YalnızII
25.C
26. D
27. D
C) YalnızIII
E) IIveIII
28. D
75
ÜREME
24.
(1997–ÖYS)
ÜNİTE – 1
23.
ÜNİTE – 1
29.
(2008–ÖSS FEN-1)
31.
(2009–ÖSS FEN-2)
Havuç bitkisinin
kökü
Canlılarda gerçekleşen,
ÜREME
I. kromozomlarınkutuplaradüzenliolarakçekilmesi,
II. mayozda homolog kromozomlar arasında parça
değişimininolması,
III. interfazdaDNAnınkendinieşlemesi,
IV. mayozdahomologkromozomlarınekvatordüzleminde
rastgeledizilmesi
Kökün enine
kesiti
Floem
hücreleri
Embriyo
geliflimi
olaylarından kural olarak genetik çeşitliliği artıranlar,
aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir?
A) IveII
B) IveIII
D) IIveIV
Besi ortam›ndaki
hücreler
C) IIveIII
Kültüre al›nan fideler
Bir araştırmada, havuç bitkisinin kökünden alınan floem
hücrelerindenherbirinin,kültürortamındatambirbitkiye
geliştiğisaptanmıştır.
E) IIIveIV
Bu araştırmaya göre, elde edilen bitkilerle ilgili,
I. Hücreleri farklılaştırıp özelleştiğinde bazı genlerini
yitirmişlerdir.
II. Hücrelerinintümüçekirdeklerindeaynıgenleresahiptir.
III. Atasalbitkiyleözdeşbitkilerdir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) YalnızI
B) YalnızII
D) IveIII
30.
C) YalnızIII
E) IIveIII
(2009–ÖSS FEN-1)
Farklıbölünmeaşamalarındaolan5ökaryothücre,5ayrı
mikroskoptainceleniyor.
32.
Aşağıdaki durumlardan hangisi sonucunda elde edilen
bitkinin kalıtsal yapısının ana bitkiden farklı olması
beklenir?
Bu mikroskoplardan,
→birincisinde homolog kromozomların ayrı kutuplara
çekildiği
A) Afrika menekşesi yaprağından tam bir bitki üretilmesi
durumunda
→ikincisindekardeşkromatitlerinayrıldığı,
→üçüncüsündesitoplazmanınbölündüğü,
B) Birsüsbitkisininyaprakuçlarındakiküçükbitkiciklerin
toprağa düşüp köklenmesiyle tam bir bitki gelişmesi
durumunda
→dördüncüsündetetratoluştuğu,
→beşincisinde bölünme süreci tamamlandığında dört
hücreoluştuğugörülüyor.
C) Patates yumrusunun vejetatif tomurcuk içeren
kısımlarının her birinden tam bir bitki elde edilmesi
durumunda
Buna göre, mikroskopların hangilerindeki gözlem,
izlenen bölünmenin mitoz ya da mayoz olduğuna karar
vermek için kullanılabilir?
A) 1.ve2.
B) 2.ve3.
D) 1.,4.ve5.
76
D) Elodea'nın kırılmış sürgünlerinden tam bir bitki elde
edilmesidurumunda
C) 1.,3.ve5.
E) Hurma çekirdeğinin toprağa ekilmesiyle tam bir bitki
eldeedilmesidurumunda
E) 3.,4ve5.
29. D
(2010–YGS/FEN)
30. D
31. E
32. E
(2010–LYS)
36.
Kromozom üzerinde meydana gelen aşağıdaki
değişikliklerden hangisi krossing over ile ortaya
çıkmıştır? (Harfler kromozom üzerindeki genleri temsil
etmektedir.)
Kromozom sayısı 2n olan bir canlıda, spermatogenez
sırasında, mayoz I bölünme evresinde bir kromozomda
ayrılmamaolayıgerçekleşiyor.
B) n–1,n,n,n
C) n+1,n–1,n,n
D) n+1,n+1,n–1,n–1
A B C D E
F G H
a b C D E
F G H
a b c
d e
f g h
A B c
f g h
A B C D E
F G H
K L M C D E
K L M N P
R
C)
A B C D E
F G H
A D C B E
D)
A B C D E
F G H
A B C E
E)
A B C D E
F G H
A B C B C D E
A)
d e
ÜREME
Bu durumda oluşacak dört gametin kromozom
sayılarının aşağıdakilerden hangisindeki gibi olması
beklenir?
A) n+1,n,n,n
(2011–LYS)
E) n+1,n+1,n–1,n
B)
34.
(2011–YGS)
Aşağıdaki olaylardan hangisi mitoz ve mayoz II
bölünmenin her ikisinde de kural olarak gerçekleşir?
A) Haploidkromozomluyavruhücreoluşması
A B N P
F G H
R
F G H
F G H
B) Sinapsisolması
C) Homologkromozomlarınbirbirindenayrılması
D) Kardeşkromatitlerinbirbirindenayrılması
F G H
E) Krossingoverolması
35.
(2012–LYS)
İnsanda gerçekleşen normal mitoz ve mayoz bölünme
olayları ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A) Mitozbölünmeilemayoz-Ibölünmeleritamamlandığında
aynısayıdahücreoluşur.
B) Mitozun metafaz evresindeki bir hücrenin kromozom
sayısı, mayozun anafaz-II evresindeki kromozom
sayısınınikikatıdır.
C) Mitozun metafaz ve mayozun metafaz-II evresindeki
kromozomlarikişerkromatitlidir.
D) Mayoz bölünme sonunda oluşan hücrelerin kalıtsal
yapılarıgenellikleatasalhücredenfarklıdır.
E) Mayoz geçiren bir hücrenin anafaz-I evresindeki
kromozom sayısı, mitoz geçiren bir hücrenin metafaz
evresindekikromozomsayısınaeşittir.
33. D
34. D
35. B
36. A
ÜNİTE – 1
33.
77
ÜNİTE – 1
37.
(2013–YGS)
38.
Aşağıdaki bölünme evrelerinden hangisi, mayoz
bölünme geçiren 2n = 4 kromozomlu bir hücreye ait
olamaz?
ÜREME
A)
B)
(2013–LYS-2)
Aşağıdakişekilde,balarılarındaüremeşematizeedilmiştir.
Kraliçe arı
Erkek arı
Yumurtalar
Spermler
Döllenmeden gelişme
Döllenme
Erkek arı
Zigot
Dişi embriyo
C)
İşçi Kraliçe
arı
arı
D)
Bal arılarının üremesinde; yumurta hücreleri mayoz,
spermlermitozbölünmeilemeydanagetirilmektedir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Kraliçearınınyumurtalarınkromozomludur.
B) Erkekarılarnkromozomludur.
C) Kraliçearı2nkromozomludur.
D) İşçiarılar2nkromozomludur.
E) Erkekarılarınspermleri2nkromozomludur.
E)
78
37.C
38. E
Bölüm
3
ÜNİTE – 1
İNSANDA ÜREME SİSTEMİ-BÜYÜME VE GELİŞME
ÜREME
KONU ÖZETİ
A.
İNSANDA ÜREME SİSTEMİ
İnsanda dişi ve erkek bireylerin üreme sistemlerinde bazı farklılıklar görülür.
I.
DİŞİ ÜREME SİSTEMİ
➢ Dişi üreme sistemi; yumurtalıklar (ovaryum), yumurta kanalı (fallop tüpü) döl
yatağı (uterus), serviks ve vajina yapılarından oluşur.
Yumurta kanalı
Yumurtal›k
BÖLÜM – 3
Rahim
Endometriyum
Serviks
Vajina
➢ Yumurtalıklar, oogenez olayı ile yumurta hücrelerinin oluşturulduğu bölümdür.
Ayrıca östrojen ve progesteron hormonlarını salgılar.
➢ Fallop tüpü (yumurta kanalı), yumurtalıklar ile döl yatağı arasında bulunan
bir kanaldır. Döllenme ile zigot oluşumu fallop tüpünde olur. Zigot ilk mitoz
bölünmelerini fallop tüpünde gerçekleştirir.
➢ Döl yatağı (rahim), embriyonun doğuma kadar geliştiği kalın duvarlı ve kaslı bir
yapıdır. Döl yatağının iç kısmı mukus salgılayan ve bol miktarda kılcal damar
bulunduran bir tabaka ile örtülüdür. Bu tabakaya endometriyum adı verilir.
➢ Vajina adı verilen yapı ile döllenmemiş yumurtanın atılması, spermlerin dişi
vücuduna bırakılması ve doğumun gerçekleşmesi sağlanır.
➢ Vajinanın döl yatağına bağlandığı daralmış bölgeye serviks denir.
Menstrual Döngü (Adet Döngüsü)
➢ Dişilerde yumurtalıklarda ve buna bağlı olarak döl yatağında meydana gelen
değişikliklere menstrual döngü adı verilir.
➢ Menstrual döngü hipotalamus, hipofiz ve yumurtalıklardan salgılanan hormonlar
ile denetlenir.
79
İnsanda Üreme Sistemi - Büyüme ve Gelişme
İnsanda dişi üreme sistemi
ÜNİTE –1
➢ Menstrual döngü folikül, ovulasyon, korpus luteum ve menstruasyon evrelerini
kapsar ve ortalama 28 gün sürer.
Günler
ÜREME
Evre
14
0
Menstruasyon evresi
Folikül evresi
28
Ovulasyon
Korpus luteum evresi
1. Folikül Evresi
➢ Yumurtalıklarda bulunan foliküllerden genelde bir tanesinin gelişerek döllenme
özelliğine sahip olan bir yumurtanın oluştuğu evredir.
➢ Bu evrede, hipotalamustan salgılanan GnRH hormonu hipofizin ön lobunu
uyararak FSH ve LH hormonlarının salgılanmasına neden olur. Bu hormonların
etkisiyle aşağıdaki olaylar gerçekleşir:
✦ FSH etkisiyle folikül hücrelerinden bir tanesinin gelişmesiyle (oogenez) olgun
yumurta hücresi oluşur.
✦ Gelişmekte olan folikül hücresinden östrojen hormonu salgılanır ve kandaki
östrojen miktarı artar. Östrojen hormonundaki bu artış FSH salgılanmasını
azaltırken, LH salgılanmasını artırır. (Pozitif ve negatif geri bildirim)
✦ Östrojen hormonu dişiye has ikincil eşey karakterlerinin gelişmesini sağlar.
Ayrıca endometriyum hücrelerini uyararak, rahim iç çeperini kalınlaştırmaya
başlar.
BÖLÜM – 3
2. Ovulasyon Evresi
➢ Olgunlaşan yumurtanın, folikülün yırtılmasıyla yumurtalıklardan atılmasına
ovulasyon (yumurtlama) denir.
➢ Ovulasyon, hipofizden salgılanan LH hormonunun etkisiyle gerçekleşir. Atılan
yumurta fallop tüpüne geçer ve burada spermle karşılaşırsa döllenme meydana
gelir.
3. Korpus Luteum Evresi
➢ Ovulasyon evresinde yırtılan folikülün içine yağ damlacıklarının dolması sonucu
korpus luteum (sarı cisim) denilen yapı oluşur. Bu yapı bol miktarda progesteron,
az miktarda östrojen hormonlarını salgılar.
➢ Progesteron hormonu, endometriyum hücrelerini uyararak, embriyonun tutunup
gelişmesi için hazır hale getirir. Döllenme olursa embriyo endometriyuma tutunur
ve gelişimini burada tamamlar.
➢ Hamile bayanlarda LH etkisiyle korpus luteum bozulmaz ve hamileliğin 5. ayına
kadar progesteron salgılamaya devam eder. 5. aydan sonra progesteron salgısını
plasenta devam ettirir.
4. Menstruasyon Evresi
➢ Döllenmemiş yumurta hücresi ile rahime ait doku parçalarının bir miktar kanla
beraber atılmasına menstruasyon (adet görme) denir.
➢ Menstruasyon evresinde korpus luteum bozulur ve progesteron salgısı azalır.
➢ Kanamanın ilk günü 4-5 gün süren menstruasyon evresinin birinci günüdür. Bu
olaydan sonra FSH miktarı artmaya başlar. Böylece yeni bir menstrual döngü
başlamış olur.
80
Hipotalamus tarafından
kontrol
GnRH
Hipofizin ön lobu
Düşük düzeyde östrojen ile
engellenmiş
FSH
ÜREME
–
–
Hipotalamus
(b)
+
Östrojen ve progesteron
bileşimi tarafından engelleme
Yüksek düzeyde östrojen ile
uyarılmış
ÜNİTE – 1
(a)
LH
Kandaki hipofiz
hormonları
LH
FSH
FSH ve LH folikül
büyümemesini uyarır
(c)
Yumurtalığa ait
döngü
Büyüyen folikül
Korpus
luteum
Olgunlaşan
folikül
Folikül aşaması
Yumurtlama
Luteum aşaması
Büyüyen folikül
Korpus luteum
tarafından artan
tarafından salgılanan
oranlarda salgılanan
progesteron ve östrojen
östrojen
Zirve LH dalgasına
neden olur
Yumurtalık hormonlarının
kandaki düzeyi
Progesteron
Progesteron ve
östrojen endometriyum
kalınlaşmasını sağlar
Çok düşük
östrojen düzeyi
Rahim (menstural) döngüsü
Endometriyum
Günler
Menstruasyon evresi
Korpus luteum evresi
Folikül evresi
0
5
10
14 15
20
25
28
İnsanda dişideki üreme döngüsü: Şekilde, ovaryum döngüsünün (c), rahim (menstrual)
döngüsünün (e), kandaki değişen hormon düzeylerinin yer aldığı (a), (b), ve (c) bölümleriyle
nasıl düzenlendiği gösterilmektedir. Şeklin altındaki zaman göstergesi (b)-(e) bölümlerine aittir.
81
Östrojen
(e)
Bozulan
korpus
luteum
BÖLÜM – 3
(d)
LH dalgası yumurtlamayı
tetikler
ÜNİTE –1
II.
ERKEK ÜREME SİSTEMİ
➢ Erkek üreme sistemi; testisler, epididimis, vas deferens, penis ve yardımcı
bezlerden oluşur.
ÜREME
‹drar
kesesi
Seminal
kesecik
Prostat bezi
Cowper bezi
Üretra
Seminifer tüpçük
Skrotum
Vas deferens
Epididimis
Testis
Penis
İnsanda erkek üreme sistemi
➢ Testisler bir çift olup, skrotum adı verilen testis torbasında bulunur. Testislerin
spermatogenezle sperm üretmek ve erkeklik hormonu olan testosteronu
salgılamak şeklinde iki önemli görevi vardır.
BÖLÜM – 3
➢ Erkek üreme sistemi hipofiz bezinden salgılanan FSH ve LH hormonları ile
denetlenir.
➢ FSH, spermatogenezi başlatır ve testislerde sperm oluşumunu uyarır. LH ise
testisleri uyararak testosteron hormonunun salgılanmasını sağlar.
➢ FSH etkisiyle sperm oluşumu testislerdeki seminifer tüpçük denilen kıvrımlı
kanallar içinde olur.
➢ Testislerde oluşan spermlerin hareket ve döllenme yeteneği yoktur. Spermler
olgunlaşmasını yani hareket ve döllenme yeteneğini, epididimis denilen kıvrımlı
kanalda kazanır.
➢ Epididimiste olgunlaşan spermler vas deferens kanalına geçer. Bu kanal idrar
kesesi üzerinden dolanarak spermleri üretraya taşır. Üretra, penis boyunca
uzanarak uç kısımdan dışarıya açılır.
➢ Seminal kesecik, prostat bezi ve cowper bezi erkek üreme sistemine yardımcı
bezlerdir. Bu bezler seminal sıvı adı verilen bir salgı üretirler. Seminal sıvı,
spermin beslenmesini sağlayıp, hareket etmesini kolaylaştırır.
III.
GAMET OLUŞUMU
➢ İnsanlarda mayoz bölünme ile erkek üreme hücreleri spermatogenez, dişi üreme
hücreleri oogenez sonucu oluşur.
1. Spermatogenez
➢ Erkek üreme organı olan testislerin yapısındak seminifer tüpçüklerde mayoz
bölünme ile spermlerin oluşmasnıa spermatogenez denir.
82
Mayoz I
1
Sperm ana
hücresi (2n)
(Spermatogonyum)
2
4
3
Birincil
spermatosit
(2n)
İkincil
spermatosit
(n)
Spermatit
(n)
Sperm (n)
1. Spermatogonyumlar mitozla çoğalır ve büyüyüp gelişerek birincil
spermatositleri oluşturur.
Akrozom
Çekirdek
Mitokondri
Bafl
Mayoz II
ÜREME
Mitoz
ÜNİTE – 1
Aşağıda spermatogenez olayının basamakları numaralandırılarak verilmiştir.
Orta
bölüm
2. Birincil spermatositler mayoz I sonunda haploit yapılı iki hücre oluşturur. Bu
hücrelere ikincil spermatosit denir.
Kamçı
İnsanda spermin yapısı gösterilmiştir.
3. İkincil spermatositlerden mayoz II sonunda spermatit adı verilen haploit (n)
kromozomlu dört hücre oluşur.
4. Gelişmekte olan spermatitler seminifer tüpçüklerden ayrılarak epididimis
kanalına geçerler. Burada farklılaşarak hareket yeteneği kazanır ve olgun
spermlere dönüşürler.
➢ Akrozomda bulunan sindirim enzimleri yumurtayı çevreleyen zona pellusida
tabakasını eritmekle görevlidir.
➢ Dişi bireye ait yumurtalıklarda mayoz bölünme ile yumurta hücresinin üretilmesine
oogenez denir.
Aşağıda oogenez olayının basamakları numaralandırılarak verilmiştir.
Kutup
hücresi (n)
Mitoz
Mayoz I
1
Üreme ana
hücresi (2n)
(Oogonyum)
Kutup
hücreleri
Mayoz II
2
3
Birincil
oosit (2n)
İkincil
oosit (n)
Ootit
Yumurta
hücresi (n)
1. Oogonyumlar mitozla çoğalır ve büyüyüp gelişerek birincil oositleri oluşturur.
(İnsanlardaki oogenezde mitotik bölünmelerin doğumdan önce bittiği
düşünülmektedir.)
83
2. Oogenez
BÖLÜM – 3
➢ Bir sperm hücresi baş, orta bölüm ve kamçı kısımlarından oluşur. Baş kısmında
akrozom ve haploit yapılı çekirdek bulunur.
ÜNİTE –1
2. Ergenlik döneminden başlayarak birincil oositten mayoz I sonunda biri büyük
diğeri küçük iki haploit hücre oluşur. Bunlardan büyük olana ikincil oosit,
küçük olana ise kutup hücresi (cisimciği) denir.
ÜREME
3. Mayoz II sonunda ikincil oositten biri büyük ve bol sitoplazmalı ootit,
diğeri küçük kutup cisimciği olmak üzere iki haploit hücre oluşur.
Mayoz I’de oluşan kutup cisimciğinin bölünmesiyle kutup hücre sayısı üçe
ulaşır. Mayoz bölünme sonucu oluşan kutup hücreleri eriyerek kaybolur. Ootit
ise farklılaşarak olgun yumurta hücresini oluşturur.
➢ Memelilerde yumurta gelişimi sırasında ya da döllenme sırasında yumurta örtüleri
oluşur. Haploit yapılı yumurta hücresi yumurta zarı ile çevrilidir.
➢ Yumurta zarının dışında zona pellusida denilen jel benzeri bir örtü bulunur. Bu
örtünün üzeri folikül hücreleri ile kuşatılmıştır.
IV.
DÖLLENME
➢ Sperm ve yumurta çekirdeklerinin birleşmesine döllenme denir.
➢ Yumurta hücresinin salgıladığı kimyasal bir madde (fertilizin), spermin yumurtaya
doğru yaklaşmasına neden olur.
Folikül
hücre
Bir spermin bir yumurta hücresini dölleme aşamaları aşağıda verilmiştir.
1. Sperm, yumurta hücresini saran koruyucu folikül tabakasına doğru hareket eder.
BÖLÜM – 3
Sperm
Zona
pellusida çekirdeği
Yumurta
hücre zarı Yumurta
Akrozom
çekirdeği
Enzim taşıyan
kesecik
İnsanda bir spermin yumurta hücresini dölleme aşamaları gösterilmiştir.
2. Folikül tabakasını geçen sperm, zona pellusida da bulunan reseptör moleküllere
bağlanır.
3. Bu bağlanma sonucu sperm akrozomundan enzimler salınır ve sperm yumurta
hücresinin zarına ulaşır.
4. Sperm zar proteinlerinin yumurta zarı üzerindeki reseptöre bağlanması ile
yumurta ve sperm zarları kaynaşır. Böylece sperm içeriği yumurtaya girer.
5. Bundan sonra sperm ve yumurtanın haploit çekirdekleri kaynaşır. Bu kaynaşma
yumurta zarının elektriksel yükünü değiştirir ve yumurta sitoplazmasındaki bir seri
değişiklikler ile zona pellusida örtüsü sertleşir ve kalınlaşır. Böylece çok sayıda
spermin yumurta içine girmesi engellenmiş olur.
➢ Döllenmiş yumurta hücresine zigot denir. Döllenme ile yumurta hücresinin
sitoplazması aktifleşir ve zigotun hücre döngüsü başlar.
ÜREME SAĞLIĞI VE CİNSEL YOLLA BULAŞAN HASTALIKLAR
➢ Üreme sağlığı, üreme sistemi işlevleri ve süreciyle ilgili sadece hastalık ya da sakatlık
olmaması değil, tüm bunlara ilişkin fiziksel; zihinsel ve sosyal açıdan tam bir iyilik
hali ve sağlığa ilişkin riskleri taşımaksızın kişinin cinselliğini kullanabilmesi” olarak
tanımlanır.
Frengi hastalarında yaralar biçiminde deri
döküntüleri görülür.
84
➢ Üreme sağlığını tehdit eden tehlikelerin başında cinsel yolla bulaşan hastalıklar
yer alır. Cinsel yolla bulaşan hastalıkların en yaygın olanı AIDS, frengi, hepatit,
HPV ve bel soğukluğudur. Bu hastalıklar tedavi edilmediklerinde kısırlık, düşük,
dış gebelik, rahim ağzı kanserleri, enfeksiyonlar ve ölüme kadar giden pek çok
olumsuz sonuca yol açabilirler.
➢ Klasik tüp bebek yöntemi (in vitro fertilizasyon; IVF); kadının yumurtalıklarından
toplanan yumurtalarla erkekten alınan spermlerin laboratuvar ortamında
birleştirilmesi ve elde edilen embriyoların anne rahmine transfer edilmesi işlemidir.
➢ Mikroenjeksiyon yöntemi (intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu; ICSI);
yumurtalıklardan toplanan bir yumurta hücresinin içerisine tek bir sperm
hücresinin laboratuvar ortamında, mikroskop ve özel aletler kullanılarak
yerleştirilmesi işlemidir.
ÜREME
➢ Bu yöntem; yumurta sayısının fazla, yeterince kaliteli ve hareketli sperm
olduğunda uygulanabilir.
ÜNİTE – 1
TÜP BEBEK YÖNTEMİ VE MİKROENJEKSİYON
➢ Mikroenjeksiyon yönteminde bundan sonraki aşamalar klasik tüp bebek
yönteminde olduğu gibi ilerler.
Mikroenjeksiyon yöntemi
➢ Klasik tüp bebek yönteminde sperm hücreleri ve yumurta hücresi özel bir
ortamda doğal olarak döllenmeye bırakılırken, mikroenjeksiyon yönteminde her
bir yumurta hücresine bir sperm hücresi enjekte edilmektedir.
AİLE PLANLANMASI
➢ Ailelerin istedikleri zaman, bakabilecekleri sayıda çocuk sahibi olabilmesi için
sürdürülen çalışmalara ve verilen hizmetlerin tümüne aile planlaması denir.
Aile planlamasının amaçları aşağıda verilmiştir.
✦ istedikleri halde çocuk sahibi olamayan ailelere gereken hizmetleri sunmak,
✦ çiftlere gebe kalmak ve doğum yapmak için en uygun koşulların neler
olduğunu açıklamak,
BÖLÜM – 3
✦ bireyleri ve aileleri, aile planlaması yöntemleri konusunda bilgilendirmek,
✦ ailelerin bakabilecekleri kadar çocuk sahibi olabilmeleri için hizmetler
✦ ailelere ve topluma gebelikten korunma yöntemleri hakkında bilgi vermek,
✦ kadınların sık aralıklarla ve fazla sayıda doğum yapmalarını önlemek.
B.
BÜYÜME VE GELİŞME
➢ Zigot ile başlayıp yeni bir birey oluşması ile sonlanan olayların tamamına gelişme
denir.
➢ Embriyonun gelişimi sırasında segmentasyon (bölünme), gastrula (hücre göçü),
farklılaşma ve organogenez evreleri görülür.
1. Segmentasyon
➢ Gelişimin başlangıcında hızlı ve birbirini takip eden mitoz bölünmelerin
gerçekleştiği evreye segmentasyon denir.
➢ Segmentasyonda büyüme meydana gelmez. Hücre döngüsüne ait sadece S
evresi gerçekleşir. Zigot madde miktarı artmadan gittikçe küçülen hücrelere
bölünür.
➢ Segmentasyon sonucu oluşan her bir hücreye blastomer denir.
➢ Zigotun bölünmesi sonucu blastomer sayısının ikinin katları şeklinde artarak
oluşturduğu dut görünümdeki hücre topluluğuna morula adı verilir.
85
sunmak,
ÜNİTE –1
➢ Moruladaki hücrelerin toplam kütlesi zigottan azdır.
➢ Morula evresindeki embriyonun iç kısmındaki hücreler kenara doğru göç eder ve
içi boş bir yapı oluşur. Bu yapıya blastula, içi sıvı dolu olan boşluğuna blastosöl
(birinci karın boşluğu) denir.
➢ Morula ve blastula evresinde farklılaşma yoktur.
ÜREME
Blastosöl
1. Zigot
2. Dört blastomer
3. Morula
4. Blastula
Segmentasyon sırasında oluşan yapılar.
2. Gastrulasyon
➢ Blastulanın alt yüzeyindeki hücrelerin, blastula boşluğuna doğru göç etmesi
ile başlayıp iki veya üç tabakalı embriyonun oluşumu ile sonuçlanan olayların
tamamına gastrula evresi denir.
➢ Hücre göçünün başladığı açıklığa blastopor, hücre göçü sonucu oluşan boşluğa
gastrula boşluğu denir.
BÖLÜM – 3
➢ Blastopordan gelişmiş canlılarda anüs, ilkel canlılarda ağız oluşur.
➢ Gastrula boşluğu gelişmenin ilerleyen evresinde sindirim kanalı haline gelir.
➢ Gastrula evresinin sonunda organizmanın bütün doku ve organlarını oluşturacak
olan ektoderm, mezoderm ve endoderm adı verilen embriyonik tabakalar
meydana gelir.
Gastrula
Gastrula
boşluğu
Ağız
Sindirim
sistemi
Ektoderm
Endoderm
Blastula
Mezenşim
hücreleri
Blastopor
Anüs
Mezoderm
Gastrula evresinde embriyonik tabakların oluşumu
3. Farklılaşma ve Organogenez
➢ Gastrula evresinde oluşan üç embriyonik tabakadan organizmanın tüm doku,
organ ve sistemlerinin oluşmasına organogenez denir.
➢ Organogenez ilerledikçe büyüme ve hücre farklılaşması ile üç embriyonik
tabakadan organların gelişimi tamamlanır.
➢ Embriyodaki bir hücre grubunun diğer hücre gruplarını etkileyerek organ
oluşumunu yönlendirmesine embriyonik indüksiyon denir. Bu olayın
organogenezde organ oluşumu sırasında belirleyici bir rolü vardır.
86
➢ Sürüngen, kuş ve memelilerde embriyoyu koruyan ve farklı işlevleri üstlenen
başlıca embriyonik zarlar; amniyon zarı, allantoyis kesesi, vitellus kesesi ve
koryondur.
➢ Vitellus kesesi, embriyonun gelişimi için gerekli olan besin maddelerinin
depolandığı kesedir. Plasentalı memelilerde bu kese küçük olup, embriyo rahime
tutunduktan sonra kaybolur.
ÜREME
➢ Amniyon zarı, embriyoyu dıştan kuşatan ilk zardır. Salgıladığı sıvı ile embriyoyu
mekanik etkilere karşı korur.
ÜNİTE – 1
Embriyonun Dışında Yer Alan Zarlar
➢ Allantoyis kesesi, embriyonun metabolik atıklarının biriktiği kesedir. Aynı
zamanda koryon ile birlikte gaz alış verişini de sağlar. Plasentalı memelilerde bu
yapı göbek kordonundaki atardamarlara ve toplardamarlara dönüşür.
➢ Koryon zarı, embriyonun bütün örtülerini saran en dıştaki koruyucu zar olup, gaz
alış verişini sağlar. Plasentalı memelilerde plasentanın yapısına katılır.
Plasenta
İNSAN EMBRİYOSUNUN GELİŞİMİ
Amniyon
sıvısı
1. Segmentasyon Dönemi
Rahim
Embriyo gelişimi boyunca amniyon sıvısının
içinde bulunur.
➢ Zigot mitoz bölünmelerle morula adı verilen hücre topluluğuna dönüşür. Morula
evresindeki embriyo fallop tüpünden rahime geçer ve burada blastosite dönüşür.
Blastosit embriyonun blastula aşamasındaki halidir. Döllenmeden yaklaşık bir
hafta sonra blastosit endometriyuma gömülür (implantasyon).
2. Embriyonik Evre
➢ Hamileliğin ikinci haftası başlayıp, sekizinci haftanın sonuna kadar devam eden
evredir.
➢ Embriyonik evrede plasenta oluşumu ile vücut organlarının gelişimi gerçekleşir.
➢ Embriyo gelişmesinin 2-4 haftalık döneminde besin ihtiyacını doğrudan
endometriyumdan karşılar. Daha sonraki haftalarda embriyo ile anne arasındaki
madde alış verişi plasenta adı verilen yapı ile sağlanır.
➢ Plasenta anneye ait endometriyum ile embriyoya ait koryon zarı arasında oluşur.
➢ Plasenta anne ile fetus arasında madde alış verişini sağlar. Ayrıca endokrin
bez gibi davranarak östrojen ve progesteron hormonlarının salgılanmasından
sorumludur.
4 haftalık embriyo
➢ Embriyo ile plasenta arasındaki bağlantı göbek kordonu ile sağlanır.
87
➢ Segmentasyon dönemi sperm ve yumurtanın fallop tüpünde birleşerek zigotu
oluşturmasıyla başlar.
BÖLÜM – 3
Göbek
kordonu
➢ İnsan embriyosunun gelişim süreci segmentasyon dönemi, embriyonik evre ve
fetal evre olmak üzere üç döneme ayrılabilir.
ÜNİTE –1
➢ Göbek kordonundaki damarlar fetusa göre adlandırılır. Fetustan plasentaya
doğru giden damarlara atardamar; plasentadan fetusa doğru giden damarlara
toplardamar denir.
ÜREME
➢ Göbek kordonu atardamarları ile embriyoya ait metabolik atıklar plasenta aracılığı
ile anne kanına verilirken, anne kanından plasentaya geçen besin, oksijen, antikor
gibi moleküller göbek kordonu toplardamarı aracılığı ile fetusa taşınır.
8 haftalık embriyo
3. Fetal Evre
➢ Hamileliğin sekizinci haftası başlayıp, doğuma kadar devam eden evredir. Bu
dönemdeki embriyoya fetus denir.
➢ Bu evrede fetusun mevcut kısımları büyümeye devam eder ve olgunlaşır. Büyüme
hızı yüksek olup, vücut oranları büyük ölçüde değişir.
➢ Fetal evreye ait farklı aylarda, embriyonun hem vücut uzunluğunun artışı hem de
organ ve sistemlerinin gelişimi tamamlanır.
Hamilelikte Bebeğin Gelişimini Olumsuz Etkileyen Faktörler
4 aylık fetus
BÖLÜM – 3
➢ Bebeğin anne karnındaki gelişimini sigara, alkol ve uyuşturucu kullanımı, folik asit
yetersizliği gibi etkenler olumsuz etkiler.
➢ Hamilelikte sigara kullanılması fetusun büyümesini yavaşlatabilir. Ayrıca düşük
yapma ve erken doğum tehlikesi sigara içen annelerde daha fazladır.
➢ Hamilelikte alkol ve uyuşturucu gibi maddelerin kullanımı düşük doğum ağırlığı,
gelişme geriliği, sinir sisteminde fonksiyon bozukluğu gibi birçok soruna yol
açabilir.
➢ Folik asit, bebeğin beyin ve sinir sistemi gelişimi için önemli olduğundan hamile
kalmadan önce alınmaya başlanması gereken B grubuna ait (B9) önemli bir
vitamindir.
9 aylık fetus
Hamileliğin İzlenmesinde Kullanılan Yöntemler
➢ Ultrason ve amniyosentez hamileliğin izlenmesinde kullanılan en uygun
yöntemlerdir.
➢ Ultrason, ses dalgalarından faydalanılarak görüntü alınmasını sağlayan bir
yöntemdir. Ultrason yöntemi ile embriyonun kaç haftalık olduğu, tahmini
ağırlığının kaç gram olduğu, gelişiminin normal sınırlar içinde olup olmadığı gibi
birçok soru yanıtlanabilir.
Yeni doğan
88
➢ Amniyosentez, rahim içerisine iğne sokularak bir miktar sıvı alma işlemidir. Bu
sıvı ve sıvı içindeki fetal hücreler incelenerek bebeğin kromozom yapısı, genetik
hastalık taramaları, enfeksiyon varlığı ve metabolik hastalıkları ile ilgili bilgiler
edinilebilir.
1.
(1982–ÖYS)
3.
ÜNİTE – 1
ÜNİVERSİTE SINAV SORULARI
(1986–ÖSS)
Kara yaşamına uyum yapan hayvanların hepsinde,
aşağıdaki özelliklerden hangisi, her zaman bulunmak
zorundadır?
A) Folikül uyarıcı hormonun çoğalması
B) Yumurtaları çevre koşullarına karşı korunmuş olma
B) Korpus luteumun gelişmesi
C) Akciğerlerle solunum yapma
A) İç döllenme yapma
ÜREME
Yumurtalıkları çıkarılan, menstruasyon devrine henüz
girmemiş, genç bir dişi maymuna, ergin maymunların
foliküllerinden alınmış maddeler enjekte edilirse
aşağıdakilerden hangisinin meydana gelmesi beklenir?
D) Vücut ısısını koruyucu önlemler alma
C) Plasentanın oluşması
E)
D) Ovulasyonun olması
Gelişmiş bir iç iskelete sahip olma
E) Döl yatağının büyümesi
4.
Hayvanlarda, dış döllenme ile ilgili uyum aşağıdakilerden
hangisidir?
(1985–ÖSS)
A) Çok sayıda yumurta ve spermin meydana gelmesi
Şemsiye
B) Çiftleşme organlarının gelişmesi
X
Sap
C) Dişilerde döl yatağının oluşması
D) Yumurtlama zamanları arasındaki sürenin bulunması
E)
Kök
Yavru bakımının gelişmesi
Aşılandı
Kendini
yeniledi
Şemsiye
Y
Sap
Çekirdek
Kök
Çizgiden
kesildi,
sap ve
şemsiye
atıldı.
Yukarıdaki şekilde bir hücreli X ve Y alg türleri ile yapılan bir
deney gösterilmektedir.
Bu deney aşağıdakilerden hangisine bir kanıt olabilir?
A) Canlılar arasında gen aktarımı olduğuna
B) Canlılarda yapay mutasyon olduğuna
C) Canlılarda yapay olarak eşeyli üreme meydana
geldiğine
5.
(1988–ÖYS)
Memelilerde, embriyonal gelişmesini tamamlamış olan
bir erkeğin ürogenital sisteminde, aşağıdaki yapılardan
hangisi bulunmaz?
A) Vas deferens
B) Üreter
D) Canlıların değişen ortam koşullarına uyum sağladığına
C) Seminifer tüpler
E)
D) Fallopi tüpü
Canlı yapısını çekirdekteki genetik materyalin
belirlediğine
1. E
2. E
3. A
E)
Henle kulpu
4. A
5. D
113
Çekirdek
Çizgilerden
kesildi,
şemsiye
ve kök alındı
BÖLÜM – 3
2.
(1988–ÖYS)
ÜNİTE –1
6.
(1989–ÖSS)
8.
(1991–ÖYS)
Canlılarda gerçekleşen,
Bir memeli hayvan türünde oluştuğu varsayılan dört farklı
döllenme ve yavru meydana getirme durumu şematik
olarak şöyledir.
I. Embriyonun gelişmesi
II. Mayoz bölünme olması
ÜREME
I
II
III. Gametlerin olgunlaşması
n kromozomlu hücre
n kromozomlu hücre
IV. Döllenmenin sağlanması
MİTOZ BÖLÜNME
MİTOZ BÖLÜNME
Yumurta
şeklindeki olaylardan hangileri, omurgalı hayvanların
bütün türlerinde, üreme organlarında gerçekleşir?
Yumurta
Sperma
Sperma
DÖLLENME
Sperma
Embriyo
DÖLLENME
Embriyo
DÖLLENME
Embriyo
Embriyo
III
Yumurta
A) I ve II
Yumurta
Yumurta
Sperma
Sperma
Yumurta
DÖLLENME
D) II ve III
Yumurta
Embriyo
9.
(1992–ÖYS)
I. Erkek ve dişi gametlerin kendi içlerinde de farklı
genotiplerde olması
DÖLLENME
MİTOZ BÖLÜNME
E) II ve IV
Eşeyli üremede,
Sperma
DÖLLENME
C) I ve IV
DÖLLENME
IV
Sperma
B) I ve III
MİTOZ BÖLÜNME
II. Erkek gamet oluşumunda sitoplazmanın farklılaşması
MİTOZ
BÖLÜNME
III. Zigotta, homolog kromozomların farklı dağılımlarla bir
araya gelmesi
IV. Mayoz bölünme sırasında krossing-over olması
Embriyo Embriyo
olaylarından hangileri, yeni kalıtsal kombinasyonların
oluşmasını sağlar?
Embriyo Embriyo Embriyo
Bu durumların hangilerinde, yavrular birbirinden farklı
cinsiyette olabilir?
A) I ve II
B) I ve III
D) II ve III
A) I ve II
B) II ve III
D) II, III ve IV
C) I ve IV
C) I, III ve IV
E) I, II, III ve IV
E) III ve IV
10.
(1992–ÖYS)
İnsanda, lüteinleştirici horman (LH) miktarının, kanda
en yüksek değere ulaşması sonucunda, normal bir
dişi ve normal bir erkek bireyde gerçekleşen olaylar,
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Dişi
Erkek
A) Plasentanın uterustan
atılması
7.
(1990–ÖYS)
Normal bir insanın menstruasyon döngüsü içinde,
korpus luteumun bozulmasından sonra ilk olarak ortaya
çıkan durum aşağıdakilerden hangisdir?
A) Uterus iç çeperinin kalınlaşması
B) Ovulasyonun gerçekleşmesi
D) Kandaki östrojen miktarının artması
E)
114
B) Ovulasyon’un olması
Testosteron
salgılanmasının artması
C) Süt salgısının artması
Spermatogenezin
başlaması
D) Kandaki FSH
Kandaki FSH
yoğunluğunun artmaya
başlaması
başlaması
C) Kandaki progesteron miktarının azalması
E) Süt salgısının artması
Plasentanın oluşması
6. A
7. C
8. D
Kandaki FSH
başlaması
9. C
10. B
Testosteron
salgılanmasının artması
(1995–ÖYS)
14.
Canlılarda görülen, bazı çoğalma biçimleri şunlardır:
Omurgalı hayvanlarla ilgili;
I. Erkek ve dişi bireylerden gelen gametlerin birleşmesi
III. Hermafrodit bireylerin karşılıklı olarak birbirlerini
döllemeleri
II. Embriyonun artık maddelerinin allontoyis kesesinde
toplanması
IV. Ana bireyde oluşan bir çıkıntıdan yeni bir bireyin
gelişmesi
III. Vitellus kullanılarak, embriyonal gelişimin ana bireyin
üreme kanalında tamamlanması
Bunlardan, kalıtsal çeşitliliği en az sağlayanlar,
aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir?
şeklindeki özelliklerden hangileri, kuşların ve
memelilerin, filogenetik sınıflandırmada aynı grup
altında toplanmasını sağlayan kanıtlardır?
B) I ve IV
D) II ve IV
C) II ve III
A) Yalnız I
E) III ve IV
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
(1995–ÖYS)
Kuş ve sürüngenlerde, embriyonun oluşturduğu
boşaltım maddeleri, aşağıdaki yapılardan hangisi ile
embriyodan uzaklaştırılır?
A) Amniyon kesesi
B) Plasenta
C) Vitellüs kesesi
D) Koriyon kesesi
E) Allantoyis kesesi
13.
(1996–ÖYS)
15.
İnsanlarda, sağlıklı bir dişi bireyin normal menstrüasyon
döngüsü,
(1999–ÖSS)
İnsanın normal gelişme ve çoğalma evrelerinde,
I. Zigotun bölünmeye başlaması
I. Hipotalamus
II. Hipofiz
II. Yumurta hücresinin oluşumu
III. Ovaryum
III. Sperm hücresinin oluşumu
IV. Plasenta
IV. Gastrula (üç tabakalı embriyo) oluşumu
V. Blastula (içi sıvı dolu top görünümlü embriyo) oluşumu
yapılarından hangilerinin salgıladığı hormonlarla
düzenlenir?
olaylarından hangilerinde mayoz bölünme gerçekleşir?
A) I ve II
A) I ve II
B) II ve IV
D) I, III ve IV
C) I, II ve III
D) I, II ve III
E) II, III ve IV
11. D
12. E
B) II ve III
13. C
14. A
15. B
C) IV ve V
E) I, IV ve V
115
ÜREME
II. Hermafrodit bireylerin kendi kendilerini döllemeleri
I. Embriyonun, amniyon örtüsü ve amniyon sıvısıyla
korunması
A) I ve II
12.
(1998–ÖYS)
ÜNİTE – 1
11.
ÜNİTE –1
16.
(2001–ÖSS)
18.
Sağlıklı bir insanda, farklı organ ve sistemler doğumdan
ergenliğe kadar farklı hızlarda gelişir.
İnsan embriyosunun normal gelişiminde,
I. mitoz,
ÜREME
Buna göre, üreme sisteminin doğumdan sonraki
normal gelişimini gösteren eğri aşağıdakilerden hangisi
olabilir?
A)
B)
Gelişme düzeyi
Erginlik
II. mayoz-I ve mayoz-II,
III. farklılaşma
olaylarından hangileri görülür?
Gelişme düzeyi
A) Yalnız I
D)
Gelişme düzeyi
Erginlik
B) Yalnız II
D) I ve III
Erginlik
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Yaş (yıl)
C)
(2004–ÖSS)
C) Yalnız III
E) II ve III
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Yaş (yıl)
Gelişme düzeyi
Erginlik
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Yaş (yıl)
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Yaş (yıl)
19.
E)
(2007–ÖSS Fen-2)
Gelişme düzeyi
İnsanda dişi bireyde, normal bir menstrual döngü
sırasında, kandaki LH hormonunun miktarındaki
değişimi, aşağıdaki grafiklerden hangisinde gösterir?
Erginlik
A)
B)
Kandaki LH
düzeyi
Kandaki LH
düzeyi
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Yaş (yıl)
1
C)
17.
Ovulasyon
1
28 Gün
D)
Kandaki LH
düzeyi
Ovulasyon
28 Gün
Kandaki LH
düzeyi
(2002–ÖSS)
Diploit (2n kromozomlu) bir canlıda,
1
I. Sperm ana hücresindeki,
Ovulasyon
E)
II. Zigot hücresindeki,
1
28 Gün
Ovulasyon
Kandaki LH
düzeyi
III. Yumurta hücresindeki
kromozom sayılarından hangileri, vücut hücrelerindeki
kromozom sayısına eşittir?
A) Yalnız I
D) I ve II
116
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) I ve III
1
16. D
17. D
18. D
19. D
Ovulasyon
28 Gün
28 Gün
(2010–LYS)
22.
Aşağıdakilerden hangisinin yapısında endoderm kökenli
hücreler bulunur?
A) Kemik
B) Beyin
Aşağıdaki durumlardan hangisinde oluşan yeni
bireylerin, hücre çekirdeklerindeki kalıtsal özellikleri,
atasınınkine bire bir benzemeyebilir?
(Mutasyon gerçekleşmediği kabul edilecektir.)
E) Pankreas
A) Ana bireyde oluşan bir tomurcuktan gelişen yeni bir
bireyin
B) Mitozla oluşan diploit spordan gelişen yeni bir bireyin
C) Hermafrodit iki canlının birbirlerini döllemesiyle oluşan
bireylerin
D) Diploit bir canlının dipoit yumurtasından partenogenezle
gelişen yeni bir bireyin
E)
21.
Planaryanın vücudunun ikiye bölünmesiyle oluşan
bireylerin
(2011–LYS)
I. Koryon
II. Allantoyis
III. Amniyon
IV. Vitellus kesesi
Yukarıdakilerden hangileri kuş ve sürüngenlerde
embriyonun gaz alışverişini sağlar?
A) I ve II
B) I ve IV
D) II ve IV
C) II ve III
E) III ve IV
20. E
21. A
22. C
117
ÜREME
D) Kıkırdak
C) Kas
(2011–LYS)
ÜNİTE – 1
20.

1 üreme

Transkript

Benzer belgeler

Mayoz, Eşeyli Üreme - Biyoloji Ders Notları

Protists

Slayt 1 - Atatürk Üniversitesi

Adı - Fen Okulu |www.fenokulu.net

CHLOROPHYTA

330 - lýse 2. sınıf öðrencýlerýnýn mýtoz ve mayoz bölünme konuları

tamammantar not

1. üniteçalışma soruları

C CANLILAR RDA ÜRE EME, BÜY YÜME ve e GELİŞM ME 1

Hücrenin Yapısı ve Hücre Bölünmesi