SEDEF HASTALIĞI (PSORİASİS)

SEDEF HASTALIĞI (PSORĠASĠS)
Psoriasis, dünya nüfusunun yaklaşık %2’sini etkileyen ve süreğen özellik gösteren bir deri
hastalığıdır. Bu hastalıkta pembe - kırmızı, hafif kabarık bir zemin üzerinde beyaz, kalın,
parlak ve kuru kepekler gözlenmesi nedeniyle halk arasında sedef hastalığı olarak
adlandırılmıştır. Hastalık bazı hastalarda birkaç ay veya birkaç yıl sürerken, bazı
hastalarda ise ömür boyu alevlenme ve iyileşme dönemleri ile seyreder. Döküntülerin
şiddeti kişiden kişiye farklı özellik gösterebilir. Hastaların çoğunda hafif seyir göstermekte
ve diz, dirsek, saçlı deri gibi belli bölgelere sınırlı kalmaktadır. Bazı hastalarda ise
döküntüler tüm vücudu yayılabilmektedir.
Sedef hastalığının sebebi nedir?
Sedef hastalığı nedeni tam olarak bilinemeyen bir hastalıktır. Yapılan araştırmalarda
çeşitli nedenlerle (stres, ilaç, enfeksiyon) bağışıklık sisteminin uyarıldığı ve bununda deri
hücrelerinin büyümesini hızlandırdığı ortaya koyulmuştur. Normal deri hücreleri 28-30
günde olgunlaşırken bu süre sedef hastalarında 3-4 güne kadar inebilmektedir. Böylece
hızla çoğalan hücreler yüzeyde yığılarak kalın kepeklenmelere neden olurlar.
Stres, sıkıntı sedefe yol açar mı?
Sedefe yatkınlığı olan kişilerde psikolojik stres ve sıkıntılar sedefi tetikleyebilir veya
mevcut döküntülerin artışına neden olabilir. Bu nedenle stresi fazla olan kişilerin
psikolojik yardım almasının hastalık şiddetini azaltıcı etkisi olacaktır.
Sedefi arttırıcı faktörler nelerdir?
Sedefe yatkınlığı olan kişilerde psikolojik stres ve sıkıntılar sedefi tetikleyebilir veya
mevcut döküntülerin artışına neden olabilir. Bu nedenle stresi fazla olan kişilerin
psikolojik yardım almasının hastalık şiddetini azaltıcı etkisi olacaktır. Ayrıca diş çürüğü,
bademcik iltihabı, idrar yolları iltihabı gibi mikrobik hastalıklar ve sürtme, çarpma, kaşıma
gibi zedelemeler, fazla alkol alınması, bazı metabolik hastalıklar (hipokalsemi) ve
ilaçlarda tetikleyici olabilir.
Sedef hastalığı bulaşıcı mıdır?
Sedef hastalığı mikrobik bir hastalık olmadığından bulaşıcı değildir.
Kimler sedef hastalığına yakalanır?
Sedef hastalığı her iki cinste de görülür. Fakat kadınları erkeklere göre biraz daha sık
tutma eğilimindedir. Hastalık herhangi bir yaşta başlayabilir. Hastaların %10-15’inde
başlangıç 10 yaşının altındadır. Hastalığın ortalama başlangıç yaşı ise 28 dir.
Sedefli anne babanın çocuğu sedefe yakalanır mı?
Tüm sedef hastalarının çocuklarında sedef bulguları gözlenmez. Bu hastalığın belli bir
kalıtım şekli yoktur. Sedef hastalarının sadece üçte birinde ailede sedef öyküsü
bulunmaktadır.
Sedef hastalığının tanısı nasıl konur?
Sedef hastalığının tanısı genellikle dermatolojik muayene ile konur. Klinik olarak diğer
hastalıklar ile karışıyor ise deriden küçük bir parça alınıp patolojik inceleme yapılması
gerekebilir. Bu hastalığı teyit etmek için yapılması gereken özel bir kan tahlili
bulunmamaktadır.
Tüm sedef hastaları birbirine benzer mi?
Sedef hastalığı çok farklı klinik şekillerde karşımıza çıkabilmektedir.
Hastalığın en yaygın görülen tipinde (Psoriasis vulgaris) özellikle diz, dirsek ve saçlı
deri gibi bölgelerde üzeri sedefi gümüş renkte kalın kepekle kaplı kızarık kabarık
döküntüler gözlenir. Bazen bu döküntüler tüm vücudu kaplayacak derecede yaygın
olabilir.
Saçlı deri hastaların yaklaşık %50’sinde tutulur. Bazı hastalarda tek başına saçlı deri
etkilenebilir (saçlı deri psoriasisi).
Çocuklardaki hastalık farklı özellikler gösterebilir. Genellikle 1-10 mm çaplarında kırmızı
renkli, üzeri kepekli belirtiler görülür (Guttat psoriasis). Bu belirtiler özellikle üst
solunum yolu enfeksiyonları sonrası artışlar gösterebilir.
Hastalık bazı kişilerde özellikle koltuk altı, kasık, göğüs altı gibi kıvrım yerlerine sınırlı
kalabilir (İnvers psoriasis). Bu tutulan bölgeler nemli olduğundan, hastalık kendini
kepeklenme olmaksızın sadece kızarıklık ve kabarık şeklinde gösterir.
Sedef hastalığı kızarıklık kepeklenme yanında sivilce şeklinde kabarıklıklara da neden
olabilir (püstüler psoriasis). Bu döküntüler sadece el içi ayak tabanına sınırlı
(palmoplantar püstüler psoriasis) olabileceği gibi tüm vücudu kaplayacak derecede
(yaygın püstüler psoriasis) yaygında olabilir.
Sedef hastalığı tırnaklarda çukurlaşma, kalınlaşma, ayrışma, noktasal kanamalar ve sarı
renk değişikliği yapabilir. Bu belirtiler tek başına bulunabileceği (tırnak psoriasisi) gibi
diğer deri döküntülerine de eşlik edebilir.
Hastaların %10’unda eklem tutulumu gözlenebilmektedir (psoriatik artrit). Özellikle el
ve ayak eklemleri tutulur. Nadiren büyük eklemler etkilenebilir. Diğer döküntüler
hastalığa eşlik ettiği durumlarda tanısı kolayken tek başına eklem tutulumu olan
hastalarda tanıyı koymak güç olabilir.
Sedef hastalığı tüm vücutta yaygın kızarıklık kepeklenme yaptığında (psoriatik
eritrodermi) ateş, hipotermi, titreme, halsizlik gibi yakınmalara neden olabilir.
Sedef hastalığı saçları döker mi?
Sedef hastalığı normalde saç dökülmesine yol açmaz. Ancak saçı çevreleyen çok kalın
kabukları sökmeye çalışırken saçlarınız dökülebilir. Ayrıca hastalığın tedavisi için
kullanılan bazı ilaçlar saçlarda geçici dökülmeye neden olabilir.
Sedef hastalığı için diyet var mı?
Bu hastalık için oluşturulmuş belli bir diyet bulunmamaktadır. Son yıllarda yapılan
çalışmalarda omega 3 içeren balık yağlarının hastalığa iyi geldiği, katı yağ kullananlarda
hastalığın daha sık görüldüğü ve aşırı kilo alımının kıvrım bölgelerinde şikayetleri arttırdığı
ve tedaviyi güçleştirdiği bildirilmiştir.
Deriyi kaşımak sedef döküntüsüne yol açar mı?
Sedef hastalığına özgü belirtiler özellikle sürtünme yerlerinde daha sık gözlenir. Bu
nedenle deriyi kaşımak, ovmak, kabukları koparmak yeni döküntülere yol açabilir.
Güneş sedefe iyi gelir mi?
Sedef hastalığı kış aylarında artıp yazın güneşin etkisi ile azalma göstermektedir. Doğal
güneşlenme, denize gitmenin sedef hastalığını azaltıcı etkisi vardır ancak yanacak kadar
güneşlenmek sedefi döküntülerini arttırabilir. Güneşin belli dalga boyunda ışınları tedavi
amacıyla da kullanılmaktadır (Fototerapi).
Kış aylarında özel bakım gerektirir mi?
Kış aylarında derinin nem oranının azalması ve kuruması sedef hastalarında daha fazla
kaşıntıya neden olmaktadır. Kaşımak ise sedefi alevlendirmektedir. Bu nedenle kuru
bölgeler nemlendirici krem ve losyonlar sürülmeli ve kaşıntı giderici bazı haplar kullanmak
gerekir.
Sedef hastası hamile kalabilir mi?
Sedefin ne anneye ne de bebeğe bir zararı yoktur. Gebelik esnasında sedef hastalığı
bazen iyileşme bazen de kötüleşme gösterebilir.
Sedefli hastalar normal görevlerini yapabilir mi?
Sedef hastalarının büyük bölümü normal olarak günlük yaşamını idame ettirirler. Hastalık
özellikle görünen yerleri tuttuğunda veya yaygın olduğunda istenmeyen görünüşü
nedeniyle bazen kendilerine saygıları az olabilir. Sedef genellikle toplum tarafından yanlış
bilinir, bu da sosyal ilişkilerde sedeflileri utangaç yapar. Gerginlik, kızgınlık, utangaçlık ve
depresyon gibi ruhsal problemler görülebilir. Sedef eğer hastalık görünür yerlerde ise
hastanın çalışma hayatını etkileyebilir.
Sedefin kesin tedavisi var mı?
Vücudun kendisinin yaptığı diğer hastalıklarda olduğu gibi sedef hastalığında da tüm
tedaviler mevcut döküntüleri geçirmek içindir. Sedefli bazı kişilerde hastalık kendiliğinden
iyileşebilir. Buna karşın bazı hastalarda ise hastalık tüm vücuda yayılabilir. Hastaların
düzenli doktor kontrolünde olmaları ve hastalık şiddetine göre bazı ilaçları kullanmaları
önerilir.
Tedavide neler kullanılır?
Özellikle hastalığı belli bölgelere sınırlı sedef hastalarının tedavisinde çok sayıda
merhemler kullanılmaktadır. Bu merhemlerin çoğu steroid içerdiğinden düzensiz
kullanımları ciltte incelmeye neden olabilir. Bu nedenle düzenli kontrollere gitmek gerekir.
Tedavinin başlangıcından itibaren hastanın bir pisikiyatrist denetimine alınması, tedaviye
yardımcı olacaktır. Banyolardan sonra sürekli nemlendiricilerin kullanılması, derinin
kuruma, kaşıntı ve zedelenmesini ve dolayısıyla yinelemeleri önler.
Hastalık yaygın olduğunda veya merhemler ile düzelmediğinde ağızdan bazı haplar
kullanılabilmektedir. Fakat bu haplarında belli yan etkileri olduğundan belli aralıklarla kan
tetkikleri yapılmalı ve inatçı vakalara saklanmalıdır. Yine şiddetli hastalarda güneş ışını
tedavisi (UVB, PUVA) uygulanabilmektedir. Bu tedavi için hastaların haftanın belli
günlerinde hastaneye gelmeleri gerekmektedir. Yaz aylarında doğal güneşlenmenin de
tedaviye yararı olacaktır.