V Cild - Meyxana.Net

Transkript

ÌßÙßÌÌßÄ ÔÖÇÓËÈ
ßÑßÐËßÐÈ
ÀËÒÛ ÚÈËÄÄß
V ÚÈËÄ
__________
“ØßÐÃ-ÃßÐÁ”
ÁÀÊÛ–2005
Áó êèòàá “Ìÿùÿììÿä Ôöçóëè. ßñÿðëÿðè. Àëòû úèëääÿ. V úèëä” (Áàêû,
“Àçÿðáàéúàí” íÿøðèééàòû, 1996) íÿøðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð
Òÿðòèá åäÿíè:
Ùÿìèä Àðàñëû
Ðåäàêòîðó:
Òåéìóð Êÿðèìëè
894.3611 - dc 21
AZE
Ìÿùÿììÿä Ôöçóëè. ßñÿðëÿðè. Àëòû úèëääÿ. V úèëä. Áàêû, “Øÿðã-Ãÿðá”,
2005, 224 ñÿù.
Áþéöê ñÿëÿôëÿðè êèìè éàëíûç øàèð äåéèë, ùÿì äÿ ìöòÿôÿêêèð îëàí Ôöçóëèíèí
éàðàäûúûëûüû ñîí äÿðÿúÿ çÿíýèí âÿ ðÿíýàðÿíýäèð. Þçöíö òÿôÿêêöð àòÿøè è÷èíäÿ
ÿðèäÿí ñÿíÿòêàð Àçÿðáàéúàí ÿðóçóíóí îðòà ÿñðëÿðäÿ ÿí ïàðëàã, ÿí äàùèéàíÿ
íöìóíÿëÿðè îëàí ãèéìÿòëè ÿñÿðëÿðèíè àíà äèëèíäÿ éàðàòìûø, áóíóíëà éàíàøû ÿðÿá
âÿ ôàðñ äèëëÿðèíäÿ äÿ êëàññèê áÿäèè íÿñðèí ýþçÿë þðíÿêëÿðèíè ãÿëÿìÿ àëìûøäûð.
Ôàðñ äèëèíäÿ éàðàäûúûëûüû ôàðñúà äèâàíëà ìÿùäóäëàøìàéàí øàèð áó äèëäÿ “Ðèíäö
Çàùèä”, “Ñÿùùÿò âÿ Ìÿðÿç”, ùÿì÷èíèí ÿðÿáúÿ “Ìÿòëÿ öë-åòèãàä” àäëû
åëìè-ôÿëñÿôè òóòóìëó ÿñÿðëÿð ìöÿëëèôè êèìè äÿ òàíûíìûøäûð.
“Ðèíäö Çàùèä” Éàõûí Øÿðã ÿäÿáèééàòû òàðèõèíäÿ ìöêàëèìÿ òÿðçèíäÿ
éàçûëìûø áþéöê áèð ùåêàéÿäèð. Áóðàäà àòà èëÿ îüóë àðàñûíäà ýåäÿí ìöñàùèáÿ
ÿñàñûíäà äþâðöí èúòèìàè, ñèéàñè âÿ ÿõëàãè ìÿñÿëÿëÿðè ìöùàêèìÿ åäèëèð.
“Ñÿùùÿò âÿ Ìÿðÿç” ÿñÿðèíäÿ Ôöçóëè þç äþâðöíöí òèááè ýþðöøëÿðèíè ãÿëÿìÿ
àëìûø âÿ åëìè ÿñÿðëÿðè áÿäèè øÿêèëäÿ âåðìÿéèí ãèéìÿòëè íöìóíÿñèíè éàðàòìûøäûð.
“Ìÿòëÿ öë-åòèãàä” èñÿ ñûðô ôÿëñÿôè ìÿñÿëÿëÿð: áèëèê, åëì, äèí, èëê éàðàäûëûø
âÿ éóíàí ôèëîñîôëàðûíûí áóíóíëà áàüëû ýþðöøëÿðè, Àëëàùûí âàðëûüû, ïåéüÿìáÿðëèê,
ìÿùøÿð, äöíéàíûí ñîíó èëÿ ÿëàãÿäàð áàõûøëàð þç éûüúàì ÿêñèíè òàïìûøäûð.
“ßñÿðëÿðè”íèí òÿãäèì îëóíàí úèëäè äàùè øàèðèí ÿðÿá âÿ ôàðñ äèëëÿðèíäÿ
éàçäûüû áó íÿñð ÿñÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð Íèçàìè “Éåääè ýþçÿë”è ñÿáêèíäÿ îëàí
ôàðñúà “Éåääè úàì” ïîåìàñûíûí òÿðúöìÿëÿðèíè, ôàðñúà ãÿçÿë âÿ ãÿñèäÿëÿðèíèí
ñÿòðè òÿðúöìÿëÿðèíè, åëÿúÿäÿ Ôöçóëè àäûíà éàçûëìûø øåèðëÿðè ÿùàòÿ åäèð.
__________
ISBN 9952-418-60-1
© “ØßÐÃ-ÃßÐÁ”, 2005
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè
ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ
“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû
èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà
êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”
12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû
èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà
ùÿäèééÿ åäèëèð
__________
ÔÖÇÓËÈ ßÑßÐËßÐÈÍÈÍ ÁÅØÈÍÚÈ ÚÈËÄÈ
Îðòà ÿñðëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ éöêñÿëÿí øåðèí ÿí óúà çèðâÿñè îëàí Ôöçóëè éàðàäûúûëûüû øàèðèí Éàõûí Øÿðãäÿ ÷îõ ýåíèø éàéûëìûø ö÷ (òöðê, ôàðñ, ÿðÿá)
äèëäÿ éàðàòäûüû “Äèâàí”ëàðëà ìÿùäóäëàøìûð. Ñîí äÿðÿúÿ çÿíýèí âÿ ðÿíýàðÿíý
èðñÿ ìàëèê îëàí äàùè ñÿíÿòêàð àíà äèëè èëÿ éàíàøû, ÿðÿá âÿ ôàðñ äèëëÿðèíäÿ äÿ
áÿäèè íÿñðèí ýþçÿë íöìóíÿëÿðèíè éàðàòìûø, ôàðñ äèëèíäÿ “Ðèíäö Çàùèä”, “Ñÿùùÿò âÿ Ìÿðÿç”, ÿðÿáúÿ “Ìÿòëÿ öë-åòèãàä” àäëû åëìè-ôÿëñÿôè òóòóìëó ÿñÿðëÿð
ìöÿëëèôè êèìè äÿ òàíûíìûøäûð.
Ìÿùÿììÿä Ôöçóëèíèí îõóúóëàðà òÿãäèì åäèëÿí “ßñÿðëÿðè”íèí íþâáÿòè
úèëäè øàèðèí ÿðÿá âÿ ôàðñ äèëëÿðèíäÿ éàçäûüû íÿñð ÿñÿðëÿðèíèí, ôàðñúà “Éåääè
úàì” (“Ùÿôò úàì”) ïîåìàñûíûí òÿðúöìÿëÿðèíè, ôàðñúà ãÿçÿë, ãÿñèäÿëÿðèíèí
ñÿòðè òÿðúöìÿëÿðèíè, åëÿúÿ äÿ Ôöçóëè àäûíà éàçûëìûø ìöõòÿëèô øåèðëÿðè (ãÿçÿëëÿð,
ìöëÿììÿëÿð, ìöñòÿçàä, ìöõÿììÿñ, äöáåéòèëÿð âÿ ñ.) ÿùàòÿ åäèð.
Ôöçóëèíèí ôàðñ äèëèíäÿ ãÿëÿìÿ àëäûüû “Ðèíäö Çàùèä” ÿñÿðè Éàõûí Øÿðã
ÿäÿáèééàòû òàðèõèíäÿ ìöêàëèìÿ òÿðçèíäÿ éàçûëìûø áþéöê áèð ùåêàéÿäèð. Áóðàäà
àòà èëÿ îüóë àðàñûíäà ýåäÿí ìöñàùèáÿ ÿñàñûíäà äþâðöí èúòèìàè, ñèéàñè âÿ ÿõëàãè ìÿñÿëÿëÿðè ìöùàêèìÿ åäèëèð. Àòà Çàùèä, îüóë èñÿ Ðèíä àäëàíûð. Áó àäëàð
þçö îðòà ÿñð ÿäÿáèééàòûíäà ðÿìçè ìÿíà äàøûéûðäû. Çàùèä òÿðêè-äöíéàëûã, ìöùàôèçÿêàðëûã, ðèéàêàð äèíäàðëûã, Ðèíä èñÿ áóíóí ÿêñèíÿ, ùÿéàò âÿ ýþçÿëëèêëÿðè
ñåâÿí, åéø-èøðÿò, ìóñèãè âÿ ýþçÿëëèê àøèãè áèð øÿõñèééÿòäèð. Áó èêè ìöõòÿëèô
úÿáùÿíèí íöìàéÿíäÿëÿðè þç àðàëàðûíäà äþâðöí áèð ñûðà ìÿñÿëÿëÿðèíè ìöçàêèðÿ
åäèð, ìöùàêèìÿëÿð éöðöäöðëÿð. Áóðàäà òÿêúÿ ýþðöøëÿð òîããóøìóð, àòà-îüóë äèëè
èëÿ ýåäÿí ìöêàëèìÿäÿ íÿñèëëÿðèí ãàðøûëûãëû ìöíàñèáÿòè àéäûíëàøûð. Ôöçóëè Çàùèäè ùÿìèøÿ ìöðòÿúå ìþâãåäÿ âåðìèð. Î, áèð àòà êèìè ùÿéàò òÿúðöáÿñèíäÿí
÷ûõûø åäÿðÿê îüëóíà õåéèðëè ìÿñëÿùÿòëÿð äÿ âåðèð. Ìÿñÿëÿí, àòà “ÿëèô”ÿ ìèí áèð
ìÿíà âåðÿðÿê îíó èëàùèééàòëà, ñõîëàñòèê åëìëÿðëÿ áàüëàäûüû ùàëäà, îüóë – Ðèíä
áóíóí ñàâàä þéðÿíìÿéèí, ÿëèôáàíûí áàøëàíüûúû îëäóüóíó áèëäèðèð. Åëìèí áàøãà
ñàùÿëÿðè áàðÿäÿ àïàðûëàí ñþùáÿòëÿðäÿ äÿ Ðèíä àòàñû èëÿ ðàçûëàøìûð. Áó ãàðøûëàøìàäà, öìóìèééÿòëÿ, äþâðöí çèääèééÿòëÿðè þç ÿêñèíè òàïìàãäàäûð. Àòà îüóëà
øåðèí-ñÿíÿòèí øÿðèÿòÿ çèää îëäóüóíó ñþéëÿäèéè çàìàí îüóë îíó ÿñë ìÿíàíû
ãÿëèç ñþçëÿð àëòûíäà èòèðìÿêäÿ òÿãñèðëÿíäèðèð, øåðèí äèí òÿðÿôèíäÿí ãàäàüàí
îëóíìàäûüûíû âÿ ùàìû òÿðÿôèíäÿí áÿéÿíèëäèéèíè ñöáóò åäèð.
Àòà åâëÿíìÿê ìÿñÿëÿñè öçÿðèíäÿ äàéàíûð, àèëÿ ùÿéàòûíûí öñòöíëöêëÿðèíäÿí
äàíûøûð. Îüóë èñÿ éåíè äîüóëìóø óøàãëàðûí úàùèë àíàëàð ÿëèíäÿ êîðëàíäûüûíû áèë__________
äèðèð.
Àòà îüóëó ñàðàé ÿéàíëàðû ñûðàñûíà êå÷ìÿéÿ ÷àüûðûð. Îüóë èñÿ ñàðàé çèéàëûëàðûíûí ÿçèééÿòëè ùÿéàòûíû òÿñâèð åäÿðÿê áóíäàí èìòèíà åäèð, ñàðàéäà õèäìÿò
4
åòìÿéè àë÷àãëûã ñàéûð. Àòà îüóëà îíó òÿãëèä åòìÿéè ìÿñëÿùÿò ýþðöð. Î, áóíäàí
äà áîéóí ãà÷ûðûð. Àòà îüóëà òàúèð îëìàüû òþâñèéÿ åäèð âÿ òàúèðëèéèí ìöñáÿò úÿùÿòëÿðèíäÿí äàíûøûð. Îüóë èñÿ òàúèðëÿðèí ìàëû óúóç àëûá ãÿñäÿí áàùàëûã éàðàòìàã êèìè ñèôÿòëÿðèíè òÿíãèä åäèð, áó ïåøÿ àðäûíúà ýåòìÿê èñòÿìèð. Àòà îüóëó
ÿêèí÷è îëìàüà ÷àüûðûð. Îüóë èñÿ ÿêèí÷è þìðöíöí ùÿìèøÿ èíòèçàðäà êå÷äèéèíè
áÿùàíÿ ýÿòèðèð. Àòà îüóëó øÿùÿð ïåøÿëÿðèíäÿí áèðèíè þéðÿíìÿéÿ äÿâÿò åòäèêäÿ
èñÿ, îüóë ïåøÿêàðëàðûí ùÿéàòûíûí íþãñàíûíû íÿçÿðÿ ÷àòäûðûð, îíëàðûí èøëÿìÿê âÿ
éåéèá-éàòìàãäàí áàøãà áèð øåé äöøöíìÿäèêëÿðèíè áèëäèðèð.
Àòà ìåé-ìÿçÿ ìÿúëèñëÿðèíèí ïèñëèêëÿðèíäÿí äàíûøàðêÿí ìóñèãèíè âÿ ýþçÿëëèéè ðÿää åäèð. Íÿüìÿíè, ìóñèãèíè âÿ öìóìèééÿòëÿ, èíúÿñÿíÿòè êöôð àäëàíäûðûð. Îüóë èñÿ íÿüìÿíè, ýþçÿë ìóñèãèíè, áèð ñþçëÿ, ýþçÿëëèéè ìöäàôèÿ åäèð.
Áöòöí áóíëàðû øÿðèÿòÿ ìöüàéèð ùåñàá åäÿí àòàíûí ôèêèðëÿðèíè îüóë ìÿíòèãè äÿëèëëÿðëÿ ðÿää åäèð.
Íÿùàéÿò, îíëàð ÿñðèí ÿí ìöùöì ìÿñÿëÿëÿðèíäÿí áèðè îëàí òÿðèãÿò âÿ
øÿðèÿòè ðèíäëèê âÿ çàùèäëèê ìþâãåéèíäÿí ìöçàêèðÿ åäèá öìóìè ðÿéÿ ýÿëèðëÿð.
Áóíóíëà Ôöçóëè áó èêè ìöõàëèô ýþðöøöí ìöÿééÿí èñëàù éîëó èëÿ çàùèäëÿðèí ðèéàêàðëûãäàí óçàãëàøìàñû, ðèíäëÿðèí ôèñãö ôöúóðäàí ÿë ÷ÿêìÿñèéëÿ áèðëÿøÿ áèëÿúÿéèíè ñþéëÿéèð.
ßñÿð áàøäàí-áàøà äèàëîã ÿñàñûíäà ãóðóëìóøäóð. Ùÿðÿ þç ôèêðèíè íÿñðëÿ
ñþéëÿéèá ìÿíçóì øÿêèëäÿ öìóìèëÿøäèðèð. Äþâðöíöí ñèéàñè, åëìè âÿ ìÿèøÿò
ìÿñÿëÿëÿðèíè àðàøäûðìàã ìÿãñÿäè ýöäÿí Ôöçóëèíèí Ðèíä âÿ Çàùèä îáðàçëàðûíû
ñå÷ìÿñè ÷îõ ìÿíàëûäûð. Áó éîëëà î, òÿÿññöáêåø ìöàñèðëÿðèíèí òÿãèáèíäÿí éàõà
ãóðòàðìàã èñòÿìèøäèð. Åëÿ áó ñÿáÿáäÿí øàèð áèð áèð ÷îõ ìÿñÿëÿëÿð ùàããûíäà
éàëíûç äàíûøìàãëà êèôàéÿòëÿíÿðÿê íÿòèúÿ ÷ûõàðìàüû îõóúóíóí þùäÿñèíÿ áóðàõûð. Îíó äà ãåéä åäÿê êè, áó, öìóìèééÿòëÿ, Ôöçóëè éàðàäûúûëûüûíà õàñ úÿùÿòäèð. Ôöçóëè ÷îõ çàìàí èðÿëè ñöðäöéö ìÿñÿëÿ ùàããûíäà þç øÿõñè ôèêðèíè ñþéëÿìèð, áóíó îõóúóëàðûí þç ìöùàêèìÿñèíÿ âåðèð.
Ôöçóëè “Ñÿùùÿò âÿ Ìÿðÿç” ÿñÿðèíäÿ äþâðöíöí òèááè ýþðöøëÿðèíè ãÿëÿìÿ
àëìûø âÿ åëìè ÿñÿðëÿðè áÿäèè øÿêèëäÿ âåðìÿéèí ýþçÿë íöìóíÿñèíè éàðàòìûøäûð.
ßñÿðäÿí àéäûí îëóð êè, øàèð ðóùóí âàðëûüûíà èíàíûð, îíóí Ëàùóò àëÿìèíäÿ éàøàéûá Úÿáÿðóò àëÿìèíäÿí Íàñóò àëÿìèíÿ, éÿíè äöíéàéà ýÿëäèéèíè âÿ áóðàäà
èíñàí áÿäÿíè èëÿ áèðëÿøäèéèíè ñþéëÿìÿêëÿ áÿðàáÿð, àéðû-àéðû áÿäÿí öçâëÿðèíèí
âÿçèôÿëÿðèíè âÿ áóíëàðûí àðàñûíäàêû ÿëàãÿíèí èíñàí ìÿçàúû âàñèòÿñèëÿ éàðàíäûüûíû âÿ áó àùÿíýäàðëûãäàí ñÿùùÿò éàðàíäûüûíû ýþñòÿðäèéè êèìè, áÿäÿí öçâëÿðè
àðàñûíäàêû çèääèééÿòëÿðäÿí äîüàí õÿñòÿëèêëÿð âÿ áóíëàðëà ìöáàðèçÿ öñóëëàðûíäàí äà áÿùñ åäèð.
ßñÿðèí èêèíúè ùèññÿñè èíñàíûí õàðèúè ýþðöíöøöíöí òÿñâèðèíÿ ùÿñð îëóíìóøäóð. ßýÿð äàõèëè öçâëÿðäÿí áåéèí áèð ãàëà àäëàíûá – ñåâèíú, êÿäÿð, ãîðõó, úÿ__________
ñàðÿò, åøã, ìÿùÿááÿò, ùöñí âÿ ñ. îíóíëà áàüëàíûðäûñà, áó ùèññÿäÿ çàùèðè öçâëÿð
òÿñâèð åäèëèð. Áó äà ìàðàãëûäûð êè, ùÿìèí öçâëÿðèí òÿñâèðèíäÿ Ôöçóëè ïîåçèéà5
ñûíäà èíñàí ýþçÿëëèéèíèí òÿðÿííöìöíÿ õèäìÿò åäÿí ïîåòèê âàñèòÿëÿðäÿí ýåíèø
èñòèôàäÿ îëóíìóøäóð. Áóðàäà òÿðèãÿò òåðìèíëÿðèíÿ õåéëè éåð âåðèëìÿñèíÿ áàõìàéàðàã, ÿñàñ äèããÿò øÿðèÿò ìÿñÿëÿëÿðè öçÿðèíäÿ úÿìëÿíìèøäèð.
Ôöçóëèíèí ÿðÿá äèëèíäÿ éàçìûø îëäóüó “Ìÿòëÿ öë-åòèãàä” ÿñÿðèíäÿ èñÿ ñûðô
ôÿëñÿôè ìÿñÿëÿëÿð: áèëèê, åëì, îíëàðûí èñòÿð äèí, èñòÿðñÿ äÿ àéðû-àéðû ôÿëñÿôè
ìÿêòÿáëÿð òÿðÿôèíäÿí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè, äöíéàíûí éàðàíìàñû, èëê éàðàäûëûø
âÿ éóíàí ôèëîñîôëàðûíûí áóíóíëà ÿëàãÿäàð ýþðöøëÿðè, Àëëàùûí âàðëûüû, îíóí ñèôÿòëÿðè, ïåéüÿìáÿðëèê, áó áàðÿäÿ Øÿðã âÿ Ãÿðá ôèëîñîôëàðûíûí ìöëàùèçÿëÿðè,
õåéèð âÿ øÿð ïðîáëåìè, ìÿùøÿð, ñóàë-úàâàá, ùàãã-ùåñàá, äöíéàíûí àõûðû,
èíñàíëàðûí ýöíàù âÿ ñÿâàáëàðûíûí þë÷öëìÿñè èëÿ ÿëàãÿäàð ýþðöøëÿð ÷îõ ìöõòÿñÿð øÿêèëäÿ þç ÿêñèíè òàïìûøäûð. Áó ìÿñÿëÿëÿðëÿ áàüëû îëàðàã éåðè ýÿëäèêúÿ
ÿëåéùäàðëàðûí – ôèëîñîôëàðûí, øÿðèÿò÷èëÿðèí, òÿðèãÿò÷èëÿðèí, ñóôèëÿðèí, àòåèñò ìþâãå
òóòàíëàðûí áó ìöëàùèçÿëÿðè âåðèëèð. ßñÿð èìàìÿòëÿ áèòèð. Ôöçóëè øèÿ ýþðöøëÿðèíèí
òÿðÿôèíäÿ äóðàðàã èìàìÿòèí âàúèá îëäóüóíó ýþñòÿðèð.
Éåðè ýÿëìèøêÿí, ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, Ôöçóëè ùÿéàòûíûí ìöõòÿëèô äþâðëÿðèíäÿ ìöÿééÿí ìÿñÿëÿëÿðÿ ìöõòÿëèô úöð áàõìûøäûð. Î, äþâðöíöí äèíèôÿëñÿôè ýþðöøëÿðèíè ìöçàêèðÿ åäÿðêÿí þç ìþâãåéèíè î ãÿäÿð äÿ àéäûí ýþñòÿðìèð. Ôöçóëèíèí øèÿëèéè, äàùà äîüðóñó, èìàìÿòè åäÿí òÿáëèü åäÿí øåèðëÿðè ùÿð
øåéäÿí ÿââÿë, îíóí õèäìÿò åòäèéè, ÷àëûøäûüû âÿ éàøàäûüû ìöùèòëÿ áàüëûäûð. Î,
åéíè çàìàíäà “÷àð éàðû”, éÿíè äþðä õÿëÿôèíè òÿðèôëÿéÿí øåèðëÿð äÿ éàçìûøäûð.
Øàèðèí “Ìÿòëÿ öë-åòèãàä” ÿñÿðèíäÿ èðÿëè ñöðäöéö áèð ñûðà ôèêèðëÿð îíóí ëèðèê øåèðëÿðè âÿ ìÿñíÿâèëÿðèíäÿ ìöáàùèñÿëè ýþðöíÿí áÿçè ìÿñÿëÿëÿðè àéäûíëàøäûðìàüà
êþìÿê åäèð.
Ôöçóëè ýþñòÿðèð êè, ÿìÿê, çÿùìÿò õèëãÿòèí þçöíäÿäèð. Âàðëûã þçö ÿìÿê äåìÿêäèð. “Ìÿí âàðëûãëàðà èäðàê âÿ ùèññèééàò ýþçö èëÿ áàõàðàã, òÿôÿêêöð âÿ äöøöíúÿ àääûìëàðû èëÿ îíëàðû ñåéð åäÿðÿê ýþðäöì êè, ùÿð ùàíñû úèíñÿ àèä îëàí íþâ,
ùÿð ùàíñû íþâÿ àèä îëàí ñèíèô, ùÿð ùàíñû ñèíôÿ àèä îëàí ôÿðä âÿ ùÿð ùàíñû ôÿðäÿ
àèä îëàí áèð öçâ èñòÿð èðàäÿ èëÿ, èñòÿðñÿ èðàäÿñèç îëàðàã, ìöòëÿã áèð èøëÿ ìÿøüóëäóð. Áóíà ýþðÿ äÿ ôÿàëèééÿòñèçëèê âÿ ëàãåéäëèêäÿí ÷ÿêèíÿðÿê, þìðöìö ãÿôëÿòäÿ êîðëàìàãäàí ñàãûíäûì âÿ èøëÿðäÿí áèðèíè ñå÷äèì êè, îíóíëà ãèñìÿòèì âÿ
áàúàðûüûì ãÿäÿð áèëèê êÿñá åäÿì... Áåëÿëèêëÿ, ìÿí ñþçëÿðè íÿçìÿ ÷ÿêìÿê
éîëóíà äöøäöì”, – äåéèð. Áó ñþçëÿðäÿí àéäûíäûð êè, Ôöçóëè ôÿàëèééÿòñèçëèéè,
ëàãåéäëèéè èíñàíû êîðëàéàí ãÿôëÿò àäëàíäûðûð, îíó ìöÿééÿí áèð èøäÿ ÷àëûøìàüà,
ùÿéàòà ôÿàë ìöíàñèáÿò áÿñëÿìÿéÿ ÷àüûðûð.
Ôöçóëè øåèð éàçìàüû äà úÿìèééÿò ö÷öí õåéèðëè áèð èø ùåñàá åäèð. Ôÿëñÿôè
ôèêèðëÿðè þéðÿíìÿéèí þçöíö äÿ ôàéäàëû áèð ôÿàëèééÿò àäëàíäûðûð. Éåðè ýÿëìèøêÿí
ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, øàèð áó ôèêèðëÿðè “Ðèíäö Çàùèä” ÿñÿðèíäÿ äÿ åéíè úöð
èôàäÿ åòìèøäèð. Àòà îüóëà íÿñèùÿò çàìàíû äåéèð: “Ùÿð êÿñ þç ñÿéèíèí ñàéÿñèí__________
äÿ ìöÿééÿí ðöòáÿéÿ ÷àòìàüà ÷àëûøìàëû, ùÿð êÿñ þç ñÿéèíèí íÿòèúÿñèíäÿ ðóçè
øÿðáÿòèíè è÷ìÿëèäèð êè, òÿíáÿëëèê òþðÿäÿí âÿ àëÿìèí íèçàìûíà ãàðûøûãëûã ýÿòèðÿí
6
ãÿçàéà åòèìàä åòìÿñèí. Ùàáåëÿ êÿñàôÿò òþðÿäÿí, áåëÿëèêëÿ, àëÿìèí èõòèëàòûíû
ïîçàí ãÿäÿðÿ åòèãàä åòìÿñèí. Áÿõò ãàïûëàðûíû à÷ìàã èõòèéàðû ùàìûéà âåðèëèáäèð, òà ùå÷ êÿñ þçöíöí çèëëÿò òþùìÿòèíè éàðàäûëûøà èñòèíàä åòìÿñèí âÿ áèð áÿùàíÿ
òàïûá ñÿé åòìÿêäÿí (çÿùìÿòäÿí) ÿëèíè ÷ÿêìÿñèí”.
Ôöçóëè ñóôèëÿðèí ðèéàçÿò éîëó èëÿ Òàíðûéà äîüðó éàõûíëàøìàã àðçóñóíó áÿéÿíìèð. ßãëèí ðîëóíó òàìàìèëÿ ðÿää åäÿí øÿðèÿò÷èëÿðèí èñÿ ðÿâàéÿòÿ ÿñàñëàíäûãëàðûíû ñþéëÿéÿðÿê, ÿãëÿ ìöãàéèð éîëëàðûí ìöìêöí îëìàäûüûíû áèëäèðèð. Àëÿìèí ìÿíøÿéè ùàããûíäàêû ôèêèðëÿðèíäÿ ôèëîñîôëàðûí äåäèêëÿðèíè ðÿää åòìÿéÿí
ìöòÿôÿêêèð Àðèñòîòåë (ßðÿñòó), Ùåðàêëèò âÿ áàøãà éóíàí ôèëîñîôëàðûíûí ìöëàùèçÿëÿðèíè îëäóüó êèìè òÿêðàðëàéûð, îíëàðà þç ìöíàñèáÿòèíè áèëäèðìèð. Áó àëÿìèí
úöçâëÿðèíäÿí ñþùáÿò ýåäÿðêÿí îðòà ÿñð ýþðöøëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã ýþéëÿðèí
äîããóç ôÿëÿêäÿí èáàðÿò îëäóüóíó, éåääèñèíèí ñÿééàðÿëÿðëÿ áàüëû, ñÿêêèçèíúèíèí áöðúëÿð ôÿëÿéèíèí, äîããóçóíúóíóí èñÿ áóíëàðûí ÿêñèíÿ ùÿðÿêÿò åäÿí ÿòëÿñ
ôÿëÿéèí îëäóüóíó ãåéä åäèð. Éåð êöðÿñèíèí àøàüûäàêûëàð ö÷öí ìÿðêÿç íþãòÿñè
îëóá, îíóí ñó èëÿ, ñóéóí èñÿ ùàâà, íÿùàéÿò, îäëà ÿùàòÿ åäèëäèéèíè áèëäèðèð. Î,
áóíëàðûí ùÿð áèðèñèíèí ëÿòèô úèñèìëÿðäÿí èáàðÿò îëäóüóíó ñþéëÿéÿðÿê, ýþé úèñèìëÿðèíè àòàëàð, àøàüûäàêûëàðû èñÿ àíàëàð àäëàíäûðûá, áóíëàðäàí ìÿäÿíèééÿò,
íÿáàòàò, ùåéâàíàò àëÿìèíèí äîüóëäóüóíó ýþñòÿðèð. Î, ýþéëÿðäÿ çàùèðè äþâð èëÿ
áÿðàáÿð áàòèíè äþâðöí äÿ îëìàñûíäàí äàíûøûð, öíñöðëÿðäÿ äÿ ìÿíÿâè äþâðöí
îëìàñûíû ôèëîñîôëàðûí þç ñþçëÿðè èëÿ àéäûíëàøäûðûð. Øàèð èíñàí ÿãëèíè áåø íþâÿ
àéûðàðàã éàçûð: “Úþâùÿðëÿð áåø íþâäöð: ñóðÿò, ìàääÿ, úèñèì, ðóù âÿ ÿãë”. ßãë
èñÿ ùÿéóëàéè, íÿçÿðè, ÿìÿëè, ìÿëÿêÿ, ïîòåíñèàë, íÿòèúÿ äåéÿ àëòû éåðÿ áþëöíöð.
ßðÿçëÿðèí êÿìèééÿò, êåéôèééÿò, ìÿíñóáèééÿò, âÿçèééÿò, ìÿêàí, çàìàí, ìöëêèééÿò, òÿÿññöð, òÿñèð êèìè äîããóç êàòåãîðèéàéà àéðûëäûüû ýþñòÿðèëèð.
Øàèð èíñàíëàðäàí áÿùñ åäÿíäÿ îíëàðû áèð òÿðÿôäÿí âÿùé âÿ èëùàì ñàùèáè
ìöäðèê, òÿäãèãàò÷û ìöÿëëèìëÿð, î áèðè òÿðÿôäÿí èñÿ éóõàðûäàêû ðÿùáÿðëÿðèí äåäèêëÿðèíÿ ÿìÿë åäÿí, åøèòäèêëÿðèíÿ ÿñàñëàíàí òÿãëèä÷èëÿð äåéÿ èêè éåðÿ áþëöð.
Ôöçóëè ýþñòÿðèð êè, äöíéà öìóìè ãóðóëóøó åòèáàðèëÿ âàùèä, ëàêèí çàùèð âÿ áàòèí
åòèáàðû èëÿ èêèäèð. Îíóí ôèêðèíúÿ, çàùèðè – äóéóëàí àëÿì, ñóðÿò àëÿìè, ùÿãèãÿò
àëÿìè, úèñìàíè àëÿì, òÿðêèá àëÿìè, àøêàð àëÿì âÿ éàðàíìûøëàð àëÿìèíÿ áþëöíöð. Àëÿìèí áàòèíè èñÿ ìöúÿððÿä àëÿì, ìÿçìóí àëÿìè, ýèçëè àëÿì, èìêàí
àëÿìè, ðóùàíè àëÿìè, òÿúçèéÿ àëÿìè, ñèðëÿð àëÿìèíäÿí èáàðÿòäèð. Ìöúÿððÿä àëÿì
áèð-áèðèëÿ ÿëàãÿëÿíÿí äóéüóëàðà ÿñàñëàíûð.
Ôöçóëè åéíè çàìàíäà ñÿôñÿòÿ÷èëÿðè, òÿíàñöõ òÿðÿôäàðëàðûíû, äþâð íÿçÿðèééÿ÷èëÿðèíè, áöòïÿðÿñòëÿðè òÿíãèä åäèð, èëê ìÿíøÿ ùàããûíäà ìöõòÿëèô ìöëàùèçÿëÿðè ãàðøûëàøäûðûð. Î, ÷èíèí âàðëûüûíû Ãóðàíäà äåéèëäèéè ö÷öí ãÿáóë åäèð. Õåéèð,
øÿð ìÿñÿëÿñèíäÿí äàíûøàíäà ö÷ ãöââÿíè: õàëèñ õåéèð, õàëèñ øÿð âÿ ùÿì õåéèð,
ùÿì øÿð ãöââÿëÿðèí ìþâúóä îëäóüóíó ñþéëÿéèð.
__________
Øàèðèí “Ìÿòëÿ öë-åòèãàä” ÿñÿðèíèí ÿñëèíè áèç 1958-úè èëäÿ Áàêûäà íÿøð
åòìèøèê.
7
Ôöçóëè èðñèíè äàùà äöçýöí þéðÿíìÿêäÿí þòðö îíóí ñóôèëÿð ùàããûíäàêû ìöëàùèçÿëÿðèíè íÿçÿðäÿí êå÷èðìÿê äÿ ÷îõ ìàðàãëûäûð. Øàèð ñóôè òÿðèãÿòëÿðèíäÿí
ùå÷ áèðèñèíÿ ìÿíñóá îëìàìûøäûð.
Øàèðèí “Éåääè úàì” ÿñÿðè Íèçàìèíèí “Éåääè ýþçÿë” ïîåìàñû ñÿðêèñèíäÿäèð. Ùÿôòÿíèí éåääè ýöíö, éåääè ïëàíåò, éåääè ãÿäÿù, ìóñèãè èëÿ éåääè ýþðöø
ÿñÿðè Íèçàìè ïîåìàñûíäàêû éåääèëèêëÿ áàüëàéûð. “Éåääè úàì” ÿñÿðè îðèæèíàë áèð
æàíðäà éàçûëìûøäûð. Áóðàäà àéðû-àéðû ìóñèãè àëÿòëÿðèíèí äèëè èëÿ ìöõòÿëèô ôÿëñÿôè
ýþðöøëÿðèí èñòèãàìÿòëÿðè þç ÿêñèíè òàïûð.
Èëê ýþðöøäÿ íåé, öìóìèééÿòëÿ, äöíéà âÿ éàðàäûëûø ùàããûíäà ìàòåðèàëèñò
ýþðöøëÿðÿ éàõûí îëàí ÷îõ ìàðàãëû ìöëàùèçÿëÿð èðÿëè ñöðöð. Î, éîõëóã àëÿìèíäÿí äþðä öíñöðöí (ñó, îä, ùàâà âÿ òîðïàã) ñàéÿñèíäÿ éàðàíäûüûíû, áîé àòûá
áþéöäöéöíö, ëàêèí ñîíðàäàí éåíÿ äÿ ùÿìèí äþðä öíñöðöí âÿôàñûçëûüû íÿòèúÿñèíäÿ þç øþâêÿòèíè èòèðäèéèíè âÿ áóíóí ö÷öí äÿ øèêàéÿò åòäèéèíè ýþñòÿðèð. Øöáùÿñèç êè, áóðàäàêû íåéëÿ Úÿëàëÿääèí Ðóìèíèí “Ìÿñíÿâè”ñèíäÿêè íåé àðàñûíäà
áèð éàõûíëûã âàð.
Ôöçóëè áó ÿñÿðèíäÿ äöíéà âÿ éàðàäûëûø ùàããûíäà ìöÿééÿí áèð ìöíàñèáÿòè
èôàäÿ åòìèøäèð. Íåé ýþðöð êè, êÿíäëè òÿíÿêäÿí øÿðàá àëûá ÿâÿçèíäÿ îíà ñó
âåðèð. Òÿíÿê áàüáàíäàí ñó àëûá ÿâÿçèíäÿ îíà øÿùä âåðèð. Îäóð êè, áåëÿ íÿòèúÿéÿ ýÿëèð êè, úÿìèééÿòäÿêè èíãèëàáëàðäàí ùå÷ êÿñ éàõà ãóðòàðà áèëìÿç. Øàèð
òàð, ñåòàð, ãàíóí, äÿô, óä èëÿ áèðëèêäÿ úàì è÷ÿðêÿí áó ìóñèãè àëÿòëÿðèíèí ùÿð áèðèñèíè áèð òÿðèãÿòèí, áèð äöíéàýþðöøöíöí, áèð ôÿëñÿôè ôèêðèí íöìàéÿíäÿñè êèìè
úàíëàíäûðûð âÿ ñîí éåääèíúè úàìû ìöòðöáëÿ – èíñàíëà è÷èð. Éåääèíúè úàìäàí
ñîíðà ìÿúëèñäÿ ìöòðöá îíà úàíñûç ìóñèãè àëÿòëÿðèíäÿí äöçýöí ñþç åøèäÿ áèëìÿéÿúÿéèíè ýþñòÿðèá, îíóí òÿìàñ åòäèéè áöòöí ôÿëñÿôè ýþðöøëÿðèí áîø âÿ ìÿíàñûç îëäóüóíó áèëäèðèð.
Ôöçóëè ýþñòÿðìÿê èñòÿéèð êè, äöíéàíûí ñèðëÿðèíè àíúàã Ìÿùÿììÿääÿí,
èñëàì ïåéüÿìáÿðèíäÿí þéðÿíìÿê îëàð. Íÿòèúÿ åòèáàðèëÿ, øàèð ìöòðöáöí ñþçëÿðè
èëÿ áöòöí ôèêèðëÿðÿ éåêóí âóðàðàã øÿðèÿò ìþâãåéèíäÿ äóðäóüóíó ýþñòÿðèð.
Áåëÿëèêëÿ, áó úèëäëÿðäÿ äàùè øàèðèí àçÿðáàéúàíúà “Äèâàí”û, “Ëåéëè âÿ
Ìÿúíóí”, “Áÿíýö Áàäÿ”, “Ñþùáÿò öë-ÿñìàð” ïîåìàëàðû, “Ùÿäèñè-ÿðáÿèí”èí
òÿðúöìÿñè, ìÿêòóáëàðûíûí ÿñëè, ôàðñ âÿ ÿðÿá äèëëÿðèíäÿ éàçûëìûø ÿñÿðëÿðèíèí èñÿ
Àçÿðáàéúàí äèëèíÿ áÿäèè òÿðúöìÿñè îõóúóëàðà ÷àòäûðûëìûøäûð...
Ùÿìèä Àðàñëû
__________
8
__________
__________
$ $ $
Åé íàìàç âàõòû çàùèäëÿðèí ñÿúäÿ åòäèéè,
Åé íèéàç çàìàíûíäà ðèíäëÿðèí ðÿüáÿò áÿñëÿäèéè (Àëëàù)!
Èñòÿð ùÿãèãÿò ÿùëè, èñòÿð ìÿúàç ÿùëè îëñóí,
Ùÿð êÿñ áèð äèë èëÿ þç ñèððèíè ñÿíÿ äåéèð.
Èëàùè, èáàäÿò ñîâìÿÿñèíèí ïàê ìÿçùÿá çàùèäëÿðè ùþðìÿòèíÿ ýöíàù
âÿ öñéàí ìåéõàíÿñèíèí ðèíäëÿðèíè “Àëëàùà äîüðó ãàéûäûí”1 ãÿäÿùèíèí
íÿøÿñèíäÿí ìÿùðóì åòìÿ, öçëÿò õÿðàáàòûíûí ñàô òÿáèÿòëè ðèíäëÿðè èççÿòèíÿ, õóäáèíëèê õàíÿýàùûíûí çàùèäëÿðèíè, “èìòèíà åòäè âÿ òÿêÿááöð ýþñòÿðäè”2 àçüûíëûüû âÿ çÿëàëÿòèíäÿí óçàã ñàõëà!
ÐÖÁÀÈ
Èëàùè, ñÿí ìÿíè ìÿüðóð çàùèä åòìÿ!
Ñÿíäÿí óçàã îëàí áèð ðèíä äÿ åòìÿ!
Åëÿ åò êè, éîõëóãäà èêÿí áèð àä ÷ûõàðûì,
Ìÿíè ðèíäëèê âÿ çàùèäëèêëÿ ìÿøùóð åòìÿ!
Õîø î çàùèäèí ùàëûíà êè, ñÿàäÿò ÿëäÿ åòìÿê èòàÿòõàíÿñèíäÿ èáàäÿò òÿñáèùèíèí ñÿðèøòÿñèíè ñîí Ïåéüÿìáÿðèí ñÿëàâàòû ñèëñèëÿñèíÿ éåòèðÿ. Õîø î ðèíäèí ùàëûíà êè, èðàäÿò ãÿäÿùèíè ùöñí âÿ ôÿðàñÿò ìåéõàíÿñèíäÿ øÿðèÿò ñàùèáèíèí ðàçûëûüû ÿëèíäÿí àëà, ùÿìèøÿ òÿðèãÿò õàíÿýàùëàðûíäàí åòèêàôûíäà îíóí
éîëóíó òóòóá ýåäÿ âÿ áó òÿðèãÿíèí çþâãöíö òàáå îëà, íåúÿ êè äåéèáëÿð:
ÐÖÁÀÈ
Çàùèäëÿðèí ïàê öðÿéèíäÿêè èøûã ñÿíäÿíäèð,
Øÿðèÿòèí áèíàñû ùÿìèøÿ ñÿíèíëÿ àáàääûð.
Ãûðõëàð ìÿúëèñèíäÿ ùÿðèôëÿð áèð-áèð
Ðèíäëèêëÿ öçöì ñóéóíó ñÿíäÿí àëûáëàð.
Ïåéüÿìáÿðÿ, îíóí ýþçÿë íÿñëèíÿ âÿ ïàê éîëäàøëàðûíà Àëëàùûí ñÿëàâàòû îëñóí.
Ñîíðà.
Ðèéà ñîâìÿÿñèíèí çàùèäè âÿ õÿòà ìåéõàíÿñèíèí ðèíäè áèíÿâà Ôöçóëè
ÿùëè-íÿçÿð éûüûíúàãëàðûíäà âÿ ùöíÿð ñàùèáëÿðèíèí ìÿúëèñëÿðèíäÿ ùåêàéÿ
__________
1
Ãóðàíûí 66-úû (Òÿùðèì) ñóðÿñèíèí 8-úè àéÿñèíäÿí áèð ïàð÷àäûð. Úèëäÿ Ãóðàí
àéÿëÿðèíäÿí ýÿòèðèëÿí ïàð÷àëàðûí òÿðúöìÿñè ìöòÿðúèìëÿðÿ ìÿõñóñäóð.
2
Ãóðàíûí 2-úè (Áÿãÿðÿ) ñóðÿñèíèí 34-úö àéÿñèíäÿí áèð ïàð÷àäûð.
11
çèêðèíèí çöìçöìÿñèíè áó ãàíóíëà åøèäèá âÿ ðÿâàéÿò ãÿäÿùèíèí úöðÿñèíè
áó ìèíâàëëà äàäûáäûð.
ßúÿì äèéàðûíäà îëäóãúà âöãàðëû, ÷îõ òÿìèç âÿ ïàê áèð çàùèä âàð
èäè, íåúÿ êè äåéèáëÿð:
Øåèð
Äöíéàíûí êÿøìÿêÿøèíäÿí àñóäÿ áèð ôÿãèù èäè;
Îíà òÿçèì åòìÿê ö÷öí ìåùðàáëàðûí ãÿääè èêèãàò îëìóøäó,
Òàúäàðëàð îíóí àéàüûíûí òîðïàüûíà ìþùòàú èäèëÿð,
Îíóí áàøìàãëàðû ôÿëÿéèí áàøûíà òàú èäè.
Î, þçöíäÿí õÿáÿðñèç ìöðèäëÿð ìÿúëèñèíèí éóõàðû áàøäà ÿéëÿøÿíè,
ùÿããÿ éàõûíëàøìàã âÿ îíóí òÿðÿôèíäÿí ãÿáóë îëóíìàã èñòÿéÿíëÿðèí
ãàáàãäà ýåäÿíè èäè. Ùÿð àëÿìäÿ áèð ÿëÿì ãàëäûðìûøäû, ùÿð åëìäÿí áèð
áÿùðÿñè âàð èäè. Îíóí Ðèíä àäëû áèð îüëó âàð èäè êè, êàìàëäà ìèñëèáÿðàáÿðè éîõ èäè. Ùÿëÿ îíóí öçöíÿ òöê ýÿëìÿìèøäè, ëàêèí þç èäðàê ãöââÿñèëÿ éàðàäûëûø õÿòòèíèí ìÿçìóíóíó äÿðê åòìÿê äÿðÿúÿñèíÿ ÷àòìûøäû.
ÐÖÁÀÈ
Ôÿçë âÿ êàìàë áàüûíûí ðÿíà áèð ýöëö èäè,
Úàù-úÿëàë ìÿäÿíèíèí ýþçÿë áèð ýþâùÿðè èäè.
Ýþçÿë õàñèééÿòëÿðèíèí âÿ ëÿòèô ÿõëàãûíûí àéíàñû
Îíóí èøûãëû èäðàêûíûí ñåéãÿëèíäÿí íóð àëìûøäû.
Åëÿ êè Çàùèä îüëóíóí êàìàëëû ñèìàñûíäà èñòåäàä ýöíÿøèíèí ïàðûëòûñûíû ìöøàùèäÿ åòäè, ôÿðàñÿòëè öçöíäÿ ýþçÿë ãàáèëèééÿòèíèí ÿëàìÿòèíè
îõóäó, íÿñèùÿò ãàïûëàðûíû à÷äû, îíà þéöä âåðìÿéÿ áàøëàäû:
– Åé ÿçèç âÿ õîøáÿõò îüëóì! Áèë êè, Àëëàùûí ùèêìÿòèíèí òÿëÿáè âÿ
õàëèãèí ãöäðÿò èðàäÿñè èíñàíëàðûí âöúóäóíó ìöõòÿëèô òÿáèÿòäÿ õÿëã
åëÿéèá, îíëàðûí âàðëûã úÿðèäÿñèíäÿ ìöõòÿëèô òÿáèÿòëÿðèí ðÿñìèíè ÷ÿêìèøäèð. Èíñàíëàðûí áÿçèñèíè “ùÿð êèìè Àëëàù ùèäàéÿò åòñÿ, î éîë òàïìûøäûð”1
(àéÿñè) ìþâúèáèíúÿ “êèìè èñòÿðñÿí ÿçèç åäÿðñÿí”2 ìÿãàìûíà éåòèðèá âÿ
áÿçèñèíè “ùÿð êÿñè Àëëàùû íÿçÿðäÿí ñàëàðñà, îíà éîë ýþñòÿðÿí îëìàç”3
__________
1
Ãóðàíûí 7-úè (ßðàô) ñóðÿñèíèí 178-úè àéÿñèíäÿí áèð ïàð÷àäûð.
Ãóðàíûí 3-úö (Àëè-Èìðàí) ñóðÿñèíèí 26-úû àéÿñèíäÿíäèð.
3
Ãóðàíûí 13-úö (Ðÿä) ñóðÿñèíèí 33-úö àéÿñè.
2
12
ñÿáÿáèíÿ “ùÿð êèìè èñòÿñÿí õàð åäÿðñÿí”1 çèëëÿò òîðïàüûíà ÿéëÿøäèðèáäèð. Áåëÿ ãÿðàð ãîéóáäóð êè, ùÿð êÿñ þç ñÿéè ñàéÿñèíäÿ îíà ìöãÿääÿð
îëàí ðöòáÿéÿ ÷àòìàã ö÷öí úèää-úÿùä åëÿñèí. Ùÿð êÿñ þç ñÿéèíèí íÿòèúÿñèíäÿ îíà ãèñìÿò îëàí ðóçè øÿðáÿòèíè è÷ñèí, òà òÿíáÿëëèê òþðÿäÿí âÿ
áåëÿëèêëÿ, àëÿìèí íèçàìûíà ãàðûøûãëûã ýÿòèðÿí ãÿçàéà åòèìàä åòìÿñèí,
ùàáåëÿ êÿñàëÿò òþðÿäÿí âÿ áÿíè-àäÿìèí èõòèëàòûíû ïîçàí ãÿäÿðÿ åòèãàä
åòìÿñèí. Èñòÿíèëÿíëÿðè ÿëäÿ åòìÿê íèééÿòè âÿ áÿõòèí ãàïûëàðûíû à÷ìàã
èõòèéàðû ùàìûéà áÿðàáÿð âåðèëìèø âÿ ùàìûéà “áèëÿíëÿð èëÿ áèëìÿéÿíëÿð
áÿðàáÿð îëà áèëÿðëÿðìè?”2 òÿøâèãèíè åøèòäèðìÿêëÿ âÿ “èíñàí ö÷öí ñÿéèíäÿí áàøãà áèð øåé éîõäóð”3 õÿáÿðäàðëûüû ìþâúèáèíúÿ îíëàðûí ùóø ãóëàüûíû à÷ûáäûð. Òà ùå÷ êÿñ þçöíöí çèëëÿò òþùìÿòèíè éàðàíûøà èñíàä åòìÿñèí, èñòÿê éîëóíäà áèð áÿùàíÿ òàïûá ñÿé åòìÿêäÿí ÿëèíè ÷ÿêìÿñèí.
Áó ìöãÿääèìÿäÿí ìÿãñÿä âÿ áó ñþùáÿòäÿí ìóðàä îäóð êè, èíäè
ñÿíèí áèëãöââÿ àñàðè-ôÿçèëÿò ìÿíøÿéè îëàí çàòè-øÿðèôèí áèëôåë îíëàðûí
ìÿçùÿðè-ÿñðàðû îëìàëû âÿ áàòèíÿí èíúèëÿð õÿçèíÿñè îëàí ëÿòèô öíñöðöí
îíëàðû àøêàðà ÷ûõàðìàëûäûð.
ÍßÇÌ
Ðèíä áó íöêòÿíè Çàùèääÿí åøèòäèêäÿ
Íàøû îëäóüóíà ýþðÿ ìÿíàñûíû àíëàìàäû.
Äåäè: åé ìÿíèì ùÿð ìöøêöëöìö ùÿëë åäÿí,
Ìÿíèì öðÿéèìäÿ îëàí ìöøêöëëÿðäÿí õÿáÿðäàð îëàí.
Ùÿð÷ÿíä ùöíÿð ãàïûëàðûíû à÷äûí,
Ñþç ôÿñàùÿòèíè êÿìàëÿ ÷àòäûðäûí,
Ñÿíäÿí íÿ ýèçëÿäèì, ñþçëÿðèíèí äîëàøûãëûüûíäàí
Ìÿíà ìÿíÿ àéäûí îëìàäû.
Ñÿí ÿýÿð êÿìàëûíû ýþñòÿðìÿê èñòÿéèðñÿí,
Ùàìûéà óñòàäñàí, (Àëëàùûí) ñÿíÿ ðÿùìÿòè îëñóí.
ßýÿð âÿç âÿ íÿñèùÿò åòìÿê èñòÿéèðñÿíñÿ,
Ëÿôçè ìÿçìóíà ïÿðäÿ åòìÿéÿñÿí,
Ìÿçìóíó áàøà äöøìÿê èñòÿéÿíëÿðèí öðÿéèíè ãàí åòìÿéÿñÿí,
ßñë ìÿíàäûð, êÿëìÿëÿðè çèíÿòëÿíäèðìÿê äåéèë,
(ßñë) ñþç îäóð êè, îíó àâàì äà áàøà äöøñöí.
Ãÿáóë ÿùëèíèí íÿñèùÿòèíè åøèò.
Ùÿð êÿñ èëÿ îíëàðûí þç àüûëëàðûíûí ñÿâèééÿñèíäÿ äàíûø.
__________
1
2
3
Ãóðàíûí 3-úö ñóðÿñèíèí 25-úè àéÿñèíäÿí áèð ïàð÷àäûð.
Ãóðàíûí 39-úó (Çóìÿð) ñóðÿñèíèí 9-úó àéÿñèäèð.
Ãóðàíûí 53-úö (Íÿúì) ñóðÿñèíèí 39-úó àéÿñèäèð.
13
Çàùèä äåäè:
– Åé Ðèíä! Ñÿíèí ñþçëÿðèíäÿí íÿñðäÿí èêðàù åòäèéèí ìÿëóì îëäó.
Àíëàäûì êè, ñÿíèí ìÿíçóì ñþçëÿðÿ ðÿüáÿòèí âàð, áèëäèì êè, èäðàêûí
íþãñàíëû îëäóüóíà ýþðÿ òÿáèÿòèí äîëàøûã èíøàéà íèôðÿò áÿñëÿìÿêäÿ ìÿçóðäóð.
Íÿäÿí Àëëàùûí âÿ Ïåéüÿìáÿðèí úàéèñ ýþðìÿäèéè íÿçìè áÿéÿíèðñÿí? Éàëàí÷ûëûãëà èôðàò åòäèêëÿðèíÿ ýþðÿ øÿðèÿò ÿùëè òÿðÿôèíäÿí àäû ìÿçÿììÿòëÿ éàä åäèëÿí øåèð ñÿíèí õàòèðèíèí ñÿùèôÿñèíäÿ íÿ ö÷öí íÿãø
áàüëàìûøäûð?
Øåèð
Éàëàí ñþç ñþéëÿéÿíëÿðèí ýÿðÿê
Àüûë éàíûíäà ùå÷ áèð åòèáàðû îëìàñûí,
Íÿ ö÷öí ýÿðÿê èíñàí éàëàí äàíûøñûí,
Âÿ éàëàíû åòèáàðûíûí ñÿáÿáè áèëñèí!
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! “Áèç îíà øåèð þéðÿòìÿìèøèê”1 àéÿñèíèí ìÿçìóíóíäàí
áåëÿ àíëàøûëûð êè, øåèð Ïåéüÿìáÿðäÿí áàøãàñûíà Àëëàù òÿëèìèäèð. Îäóð
êè, îíó (øåðè) òÿùãèð åòìÿê õÿòàäûð. “Ùÿãèãÿòÿí áÿçè øåèðëÿð ùèêìÿòäèð”2
(ùÿäèñèíèí) ìÿíàñûíäàí áåëÿ àíëàøûëûð êè, Ïåéüÿìáÿð øåðè áÿéÿíèðìèø.
Îäóð êè, îíó ìÿçÿììÿò åòìÿê ùÿéàíûí àçëûüûíà äÿëàëÿò åäÿð. Áèë êè,
øåèðäÿêè ôàéäà âåðÿí éàëàí, çÿðÿð éåòèðÿí äîüðó íÿñðäÿí éàõøûäûð. ßýÿð
äåñÿí êè, åëÿ äåéèë, éàëàíäû.
Øÿðèÿòäÿ éàëàã ñþç èøëÿíìÿç;
Éàëàí ñþç íàìÿøðóäóð, ùÿòòà ÿãëÿ ìöüàéèðäèð.
Øåðèí ðöòáÿñèíäÿ áó ãÿäÿð äåìÿê êàôèäèð êè, áó ïàëòàðäà (øåèð øÿêëèíäÿ), ðÿää îëóíìóø (éàëàí) äà ùàìû éàíûíäà ìÿãáóëäóð.
– Åé Ðèíä! Éàëàí÷ûëàðû òÿðèôëÿìÿêäÿí ÿë ÷ÿê. Óúà ùèììÿòëè îë êè,
áóíäàí äà éàõøû áèð ñÿíÿò þéðÿíÿñÿí êè, ùÿì ùÿéàòäà åòèáàðûíà ñÿáÿá
îëñóí, ùÿì äÿ þëÿíäÿí ñîíðà îíóí àñàðû ñÿíäÿí éàäèýàð ãàëñûí. Îíó áèë
êè, áó ýöí ùÿð íÿéÿ ðÿüáÿò åëÿñÿí áàúàðàðñàí. Ñàáàù ùÿð íÿéè éàäûíà
ñàëñàí ùÿñðÿò ÷ÿêÿðñÿí
__________
1
2
Ãóðàíûí 36-úû (Éàñèí) ñóðÿñèíèí 69-úó àéÿñèíäÿí áèð ïàð÷àäûð.
Ìÿøùóð ùÿäèñäèð.
14
Øåèð
Àëëàùëûãäàí àøàüû îëàí áöòöí òÿêàìöë ðöòáÿñèíÿ ÷àòìàã ö÷öí
Èíñàíûí òÿðêèáèíäÿ ÿãëèí ôåéçèíäÿí (ùÿð áèð èìêàí)
ìÿðêÿçëÿøìèøäèð
Ëàêèí ñÿéñèç ôÿçë âÿ ùöíÿð þðòöëö ãàëàð,
Èìêàíäàí ùÿãèãÿòÿ ÷åâðèëÿ áèëìÿç.
Íÿ ãÿäÿð êè, ùóø âÿ äóéüóëàð ôÿàëèééÿòÿ ãàáèëäèð,
Ôöðñÿòè ãÿíèìÿò áèëèá, ùöíÿð êÿñá åòìÿéÿí àäàìûí
Áÿäÿí ÿçàëàðû ñöñò îëäóãäàí ñîíðà ïåøìàíëûüû ôàéäà âåðìÿç.
×öíêè àëÿòñèç óñòàäûí ÿëèíäÿí ùå÷ áèð èø ýÿëìÿç.
Ðèíä äåäè:
– Åé çàùèä! Éàõøû äåäèí, íÿñèùÿò èíúèëÿðèíè ýþçÿë äåøäèí. Ëàêèí èíäè
ñÿí ìÿíè áèð åëìÿ äîüðó éþíÿëò êè, ìÿí äÿ áèð ñÿé ýþñòÿðèì.
Øåèð
Ìÿí êè, éîõäàí éåíèúÿ âàðëûã àëÿìèíÿ ýÿëìèøÿì,
Äöíéà ãàéäà-ãàíóíëàðûíäàí õÿáÿðèì éîõäóð.
Ñÿí êè, áèð þìöðäöð áó äöíéàäàñàí, ìÿíÿ éîë ýþñòÿð!
Áèëèì êè, èøèí ýåäèøè íÿ úöðäöð, ãàéäà íÿäèð!
Áèë êè, èíñàí âàðëûüûíûí êÿìàëû èêè âöúóòäàí àñûëûäûð. Èíñàíûí íÿôñèíè
î èêè êåéôèééÿò êÿìàë íÿøÿñèíÿ äîüðó àïàðûð. ßââÿë çàùèðè âöúóääóð.
Îíóí äà ìÿáäÿéè àòàäûð. Èêèíúè ìÿíÿâè âöúóääóð êè, îíóí äà ìÿíøÿéè
ðÿé ñàùèáè îëàí ìöðøèäèí ùèäàéÿòèäèð. Êàìèë îëìàã äÿðÿúÿñè ñîíóíúóéà
áàüëû îëäóüóíäàí ìöðøèä àòàäàí ìöãÿääÿìäèð.
ÃÈÒß
Åëèì áèð ðóùäóð êè, ãîúà ìöðøèä þç íÿôÿñèíèí ôåéçèíäÿí
Òÿëÿá ÿùëèíèí þëö áÿäÿíëÿðèíÿ ýÿòèðÿð.
Òÿëÿá ÿùëèíèí ùÿéàòû ìöðøèäèí íÿôÿñè ôåéçèíäÿäèð.
Áóíà ýþðÿäèð êè äåéèðëÿð: “Íÿôÿñèí úàíû âàðäûð”.
– Åé Ðèíä! ×öí åëì âÿ ñÿíÿòè áÿéÿíèðñÿí âÿ ìÿíôÿÿò âÿ çÿðÿðëÿðèíèí àãèáÿòèíè äöøöíöðñÿí, äàùà éàõøû îëàð êè, ñÿíÿò êÿñá åòìÿêäÿí
ãàáàã åëìÿ ðÿüáÿò åäÿñÿí. Åëì þéðÿíìÿê âàäèñèíÿ ýÿëÿñÿí êè, åëì
ðóùàíè
ëÿççÿòëÿðèí çÿíúèðèíè ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðÿíäèð âÿ Àëëàùû òàíûìàã ñèð__________
ëÿðèíÿ âàñèòÿäèð. Íåúÿ êè äåéèáëÿð:
15
Øåèð
Åëì áèð äÿðéàäûð êè, îíäàí
Ùÿããè òàíûìàã ýþâùÿðè ùàñèë îëàð.
Åëìèí ðöòáÿñèíè àüûëëûëàðäàí ñîðóø,
Åëìèí ëÿççÿòèíè úàùèë íÿ áèëÿð?!
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Äåéèðñÿí êè, åëì þéðÿíìÿê éàõøûäûð. Ìÿíèì äÿ îíó
þéðÿíìÿéÿ àðçóì ÷îõäóð. Èíäè òÿëèì âåð þéðÿíèì âÿ îíóí íóðó èëÿ ðóùóìóí øÿìèíè èøûãëàíäûðûì.
ÐÖÁÀÈ
Åëÿ åò êè, ñÿíèí ôåéçèíäÿí áèð çþâãÿ ÷àòûì,
Ñÿíèí éîë ýþñòÿðìÿéèíëÿ áèð éåðÿ ÷àòûì.
Âàðëûãäà èðôàíäàí áàøãà áèð ìöääÿàì éîõäóð,
Ìÿíÿ ðÿùáÿðëèê åò êè, áèð ìöääÿàéà ÷àòûì.
Ñîíðà Çàùèä áèð ñÿùèôÿíèí öçÿðèíÿ áèð ÿëèô ÷ÿêäè.
Ðèíä îíóí ìÿíàñûíû ñîðóøäó.
– Áó åëìëÿð õÿçèíÿñèíèí à÷àðûäûð. ßäÿáè âÿ ãàäèð Àëëàùû òàíûìàüûí
ÿñàñûäûð. Èáòèäàäÿ êè, ãÿëÿì ýþçÿëëèê ëþâùö öçÿðèíÿ ðÿãÿì éàçäû, “Òÿêäÿí éàëíûç òÿê òþðÿð”, ìþâúèáèíúÿ (Àëëàù) þçöíö ÿëèô ñóðÿòèíäÿ ýþñòÿðäè.
ÐÖÁÀÈ
ßëèô áèð ùÿðôäèð êè, ùåúà (ÿëèôáà) ÿðáàáûíûí
äÿôòÿðèíäÿ áèðèíúè éàçûëûð,
Áèð ñÿðâäèð êè, çÿêà áîñòàíûíà çèíÿò âåðèð.
Òÿêäèð, ëàêèí ìèí øÿêèëäÿ ýþðöíöð,
Ìÿçùÿðè ýàù ãöññÿ, ýàù äà øÿôàäûð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Áó õÿòò òÿëèìèíèí ìöãÿääèìÿñèäèð. Õÿòò òÿëèìèíè ìÿðèôÿòèí øÿðòè áèëìÿê ãÿëÿòäèð. Èðôàí èñòåäàäû õÿòäÿí àñûëû äåéèëäèð. Ïåéüÿìáÿðèí ñàâàäñûçëûüû, òÿùñèëñèçëèéè áèíà øàùèääèð.
Øåèð
__________ Ôÿãèù êèòàáëàðû éûüûá áåëÿ ýöìàí åäèð êè,
Õÿòò åëìè èðôàíû êÿñá åòìÿê ö÷öí ñÿáÿáäèð.
16
Î éÿãèí åòìÿéèá êè, õÿòò èðôàíûí ìÿíøÿéè äåéèë.
ßýÿð õÿòò îëìóøñà äà, î, ýþçÿëëÿðèí öçöíöí õÿòòèäèð.
Õÿòò þéðÿíìÿê ãèëö-ãàëû àðòûðûð, Àëëàùà àðèô îëàíûí èñÿ äèëè ëàëäûð.
ÐÖÁÀÈ
Ìöíÿúúèìëèê, íÿùâ, ñÿðô, ôèãù, ôÿëñÿôÿ åëìëÿðè
ßãëè éöêñÿëòìÿê âÿ äàíûøûüû çèíÿòëÿíäèðìÿê ö÷öíäöð.
Ùÿãèãÿò ÿùëèíèí áóíëàðà åùòèéàúû éîõäóð.
×öíêè Àëëàùà éàõûíëûã ìÿãàìûíäà ÿãë ùåéðàí, íèòã äÿ ëàëäûð.
– Åé Ðèíä! Õÿòò åëìè Àëëàùûí åëÿ áèð ôÿçèëÿòèäèð êè, äèíèí ÿñàñûíû
ãîéàíëàðûí äàíûøûãëàðûíûí ìöòàëèÿñè ö÷öí âÿ éÿãèí ÿùëèíèí òÿðèãÿòèíèí
ÿáÿäèëÿøäèðèëìÿñè ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëèð, õÿòò âàñèòÿñèëÿ ùÿìèøÿ êå÷ìèø
àäàìëàðûí éàçûëàðûíäàí ôàéäàëàíûð âÿ îíó ñîíðà ýÿëÿíëÿðÿ ÷àòäûðûðëàð.
ÐÖÁÀÈ
ßýÿð õÿòò ñÿíÿòèíäÿí áèð ÿñÿð îëìàñàéäû,
Ïåéüÿìáÿðèí åëìèíäÿí áèçÿ êèì õÿáÿð âåðÿðäè?
×öí õÿòò ùöíÿð ÿùëèíèí ÿáÿäèëÿøìÿñèíÿ ñÿáÿáäèð,
Âàëëàù õÿòäÿí ýþçÿë ùöíÿð éîõäóð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Õÿòòè þéðÿíìÿê éàçûëàðûí ìöòàëèÿñèíÿ ñÿáÿá îëóð âÿ
éàçûëàðûí ìöòàëèÿñè ìÿñÿëÿëÿðäÿ îëàí èõòèëàôûí ýèðäàáûäûð, õöëàñÿ, ñÿðýÿðäàíëûã ìÿíøÿéèäèð. Ñÿðýÿðäàíëûüû àõòàðìàã èñÿ íàäàíëûãäûð:
ÐÖÁÀÈ
Ùöíÿð ñàùèáëÿðè áèð-áèðèíèí ÿãèäÿñèíèí ÿëåéùèíÿäèðëÿð.
Ùÿð êÿñ þç ÿãèäÿñèíÿ ýþðÿ êèòàá éàçûáäûð.
Éàõøû îëàð êè, îíëàðûí éàçäûãëàðûíû ùå÷ îõóìàéàì,
Ãÿëÿì êèìè ùÿð õÿòòèí ñÿðýÿðäàíû îëìàéàì.
Êèòàá ìöòàëèÿñèíèí ÷îõëóüó øöáùÿíè îðòàäàí ãàëäûðìàç, áÿëêÿ øöá__________
ùÿíè áèð àç äà àðòûðàð. Áóíà øöáùÿ éîõäóð!
17
Øåèð
Ùÿð íÿ ãÿäÿð àðòûã êèòàá îõóñàí,
Î ãÿäÿð äÿ àðòûã ùåéðÿòäÿ ãàëàúàãñàí.
Õÿòò þëêÿñè åëÿ áèð øÿùÿðäèð êè, ÿãë ñàùèáëÿðè îíó
Ñÿðýÿðäàíëûã ùàñàðû àäëàíäûðûðëàð.
– Åé Ðèíä! Áó øÿðàôÿòëè åëìè, ëÿòèô ôÿííè åëìëÿðèí ìöòàëèÿñè ö÷öí
îëìàñà äà, ãàéäà-ãàíóíëàðû áèëìÿê ö÷öí þéðÿí êè, ïàäøàù äÿðýàùûíà
éàõûí îëàíëàð, ùèììÿòè àëè îëàí àäàìëàð âÿçèðëèê âÿ ñÿäðëèê ìÿðòÿáÿñèíÿ áó ñÿíÿòëÿ ÷àòìûøëàð, äöíéà èøëÿðèíèí èäàðÿñèíÿ âÿ äöíéàäà îëàí
øåéëÿðè ÿëäÿ åòìÿéÿ áó âàñèòÿ èëÿ íàèë îëìóøëàð.
ÃÈÒß
Õîø î àäàìûí ùàëûíà êè, õÿòòèí êþìÿêëèéè èëÿ
Èççÿò âÿ åòèáàð ÷þëöíÿ ãÿäÿì ãîéà.
Àë÷àãëûãäàí àúèçëèéèí àäûíû ãÿíàÿò ãîéìàéà,
Éöêñÿêëèê àõòàðà âÿ àúèçëèêëÿ ðàçûëàøìàéà.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Áó äåäèêëÿðèí äöíéà ìÿèøÿòèíäÿí þòðöäöð êè, þìðö
îíäà ñÿðô åäÿðëÿð âÿ äöíéàíûí ùåñàáûíû àõèðÿòäÿ ÿçàáëà ÷ÿêÿðëÿð. Èêè
äöíéàíûí ùåñàáûíû âåðìÿê áèùóäÿäèð âÿ áó, ùÿð èêè äöíéàäà ÿçàáà
ñÿáÿá îëàð.
Øåèð
Àãèë, àõûðäà õÿòàéà àïàðàí åëìèí
Øÿðÿôèíè áÿéÿíìÿç.
Èíñàíû ðöòáÿ âÿ ìÿãàìà ÷àòìàã àðçóñó
Ùÿãäÿí óçàãëàøäûðûá íàùÿããÿ ÷àòäûðàð.
Äîüðóäàí äà, ñÿëòÿíÿò çþâãöíäÿí ãàôèë îëàí úàùèë, ïàäøàùëàðà ìåéë
åäÿí àëèìäÿí éàõøûäûð.
ÃÈÒß
Àíëàìàçëûã ðöòáÿñè êè, ðöòáÿëÿðèí ÿí àë÷àüûäûð,
Èíñàíû ùÿð áèð íåìÿòäÿí ìÿùðóì åòñÿ äÿ,
__________Î åëìäÿí éàõøûäûð êè, î, ùöíÿð ñàùèáëÿðèíèí
Ïàäøàùëàðà éàõûíëàøìàñûíà âÿ ðöòáÿéÿ ÷àòìàñûíà ñÿáÿá îëóð.
18
– Åé Ðèíä! Èíäè êè, õÿòòè þéðÿíìÿê õîøóíà ýÿëìèð, îíó ðÿää åòìÿê
ö÷öí áÿùàíÿ àõòàðûðñàí, ùå÷ îëìàñà ìÿíèì íÿñèùÿòèìè ãÿáóë åò, ïàäøàùëàðà õèäìÿòèí ãàíóí âÿ ãàéäàëàðûíû þéðÿí. ×öíêè ïàäøàù éàíûíäà
õèäìÿò åòìÿêëÿ õîøáÿõòëèê ãàçàíûëûð. Áó èñÿ ìöëêöí âÿ ñÿëòÿíÿòèí
òÿìÿë äàøûäûð.
Øåèð
ßýÿð ÿäÿáèí êàìèë îëìàñû ñÿíè ïàäøàùëàðà éàõûíëàøäûðñà,
Öìèä âàð êè, ùÿð èêè äöíéàäà ìóðàäûíà éåòÿñÿí.
Äöíéà íåìÿòè ñåâèíúèíè ïàäøàùëàðûí èëòèôàòûíäàí, àõèðÿò ìàë-äþâëÿòèíè èñÿ ýöíàùñûç àäàìëàðà êþìÿê åòìÿêëÿ òàïàðñàí.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ìàäàì êè, ìÿõëóãàòûí éàðàäûëìàñûíäàí ãÿðÿç õàëèãÿ
èáàäÿò åòìÿêäèð, ìÿõëóãóí ìÿõëóãà èáàäÿò åòìÿñè ëàéèã äåéèë. Áèð èíñàíûí áàøãà áèð èíñàíäàí éöêñÿêëèéèíè ýþñòÿðÿí øÿðò Àëëàùû òàíûìàãäûð.
Áó éöêñÿêëèê äèëÿí÷èëèê âÿ éàõóä ïàäøàùëûã ðöòáÿñèíäÿí àñûëû äåéèëäèð.
Îíó áèë êè, ïàäøàùëàðûí õèäìÿò÷èëÿðè ùÿìèøÿ ìÿùçóí âÿ ñóëòàíëàðà éàõûí
îëàíëàð äàèìà ìÿüáóíäóðëàð. ßýÿð øàùûí éàíûíäà ùþðìÿòëÿðè âàð, ÿäÿá
ãàéäà-ãàíóíëàðûíû éåðèíÿ éåòèðìÿêäÿ ÿçàá ÷ÿêèðëÿð, ÿýÿð ùþðìÿòëÿðè
éîõäóðñà, ãÿçÿáäÿí ãîðõóðëàð. Áó ñÿíÿòÿ ðÿüáÿò áÿñëÿìÿéè äöíéàïÿðÿñò àäàìëàðäà àõòàð. Áó íÿñèùÿòè èðôàí ðöòáÿñè àõòàðàíëàðà äåìÿ.
Øåèð
Ïàäøàùëàðûí õèäìÿòèíäÿ ìÿãàì òóòìàã ö÷öí
Þìöð ìÿòàûíû ñÿðô åäÿí àäàìûí
Ýþðÿñÿí ãèéàìÿò ýöíö öçðö íÿ îëàúàã,
Î þç ìÿáóäóíà òÿðÿô íåúÿ áàõàúàã?
– Åé Ðèíä! Èíäè êè øàùëàðà õèäìÿòäÿ òÿíáÿë, ñóëòàíëàðà éàõûí îëìàüûí ëÿççÿòèíäÿí ãÿôèëñÿí, îíäà ÿêèí÷èëèê êèìéàñûíäàí ôàéäàëàí êè,
ÿêèí÷èëèê ñÿâàá ìÿíçèëèíèí éîëóäóð. Êèì òàðëàéà áèð òîõóì ñàëñà, î, ùÿð
äöíéà åâèíè àáàä åëÿìèø îëàð.
ÃÈÒß
Ýåò ÿêèí÷èëèêëÿ ìÿøüóë îë êè, îíóí ìÿíôÿÿòè öìóìèäèð,
__________
Ùÿì ñÿíèí ö÷öí êèôàéÿòäèð,
19
Ùÿì áöòöí ùåéâàíëàð âÿ ãóøëàð ö÷öí.
Î èøäÿ êè, îíóí ñÿìÿðÿñèíäÿí
Ùÿì þçöíÿ, ùÿì þçýÿñèíÿ ìÿíôÿÿò éåòÿð, ãöñóð ýþñòÿðìÿ.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! ßêèí÷èëèê ìÿíôÿÿò öìèäèëÿ áèð õÿñàðÿòäèð. Áó áèð çÿùìÿòäèð êè, ðàùÿòëèê àðçóñó èëÿ ÷ÿêèëèð. Ýÿðÿê ùÿìèøÿ òîõóì ÿêÿñÿí,
ñîíðà ìöíòÿçèð îëàñàí êè, íÿ çàìàí ùàñèë îëàúàã. Áó èñÿ þìðöí àçàëìàñûíû òÿëÿá åòìÿê, þëöìöí éåòìÿñèíÿ òÿëÿñìÿê äåìÿêäèð. Áó ìÿòëÿáèí äÿ ùÿãèãÿòè ìÿëóìäóð âÿ èðôàí ÿùëè òÿðÿôèíäÿí ïèñëÿíìèøäèð.
Øåèð
Êèì êè ÿêèí ÿêäè, îëà ãóëëóã åëÿäè,
Î, èíòèçàðäàäûð, ìÿùñóëóí àðçóñóíó ÷ÿêìÿêäÿäèð.
Î àäàì êè, þìðöíöí òåç êå÷ìÿñèíè èñòÿéèð,
Î, àüûëñûç âÿ ãàôèëäèð.
– Åé Ðèíä! ßýÿð ÿêèí èøè ñÿíÿ ÷ÿòèí ýÿëèð âÿ áó ñÿíÿòëÿ èøëÿìÿéè
ñÿìÿðÿñèç ñàéûðñàí, ðíäà òèúàðÿòè èíòèõàá åò, àðçó ýöëöíö î ýöëøÿíäÿí äÿð,
÷öíêè ùÿì ýöçÿðàí, ùÿì äÿ õàëãûí åùòèéàúûíû ðÿô åòìÿê éîëóäóð.
ÃÈÒß
Õàëãûí åùòèéàúû þëäöðöúö áèð õÿñòÿëèêäèð,
Î íàõîøëóã Àëëàùûí ìÿðùÿìÿòè èëÿ ñàüàëàð,
Àëëàùûí ôåéçè ýóéà òàúèðèí ñÿéèäèð,
Õàëãûí åùòèéàúëàðûíû î ðÿô åäèð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Òèúàðÿò ìÿíôÿÿò åòìÿê ö÷öí áèð ñåâäàäûð âÿ ìÿíôÿÿò
ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí õàëãû ìþùòàú åòìÿêäèð. ßââÿë áèð ìàëû ýÿðÿê àëàñàí,
ñîíðà ãèéìÿòèí áàùàëàøìàñûíà ìöíòÿçèð îëàñàí. Áó äà íåìÿò ÿëäÿ
åòìÿê ö÷öí õàëãûí íåìÿòëÿðÿ îëàí åùòèéàúûíûí ÷îõàëìàñûíû àðçó åòìÿêäÿí èáàðÿòäèð. Éÿíè, þçöíöí ìÿíôÿÿòèíè õàëãûí çèéàíûíäà àõòàðìàëûñàí.
Áó ìöðöââÿòäÿí óçàãäûð âÿ ìÿðèôÿò ÿùëèíèí éàíûíäà ïèñ èø ùåñàá îëóíóð.
Øåèð
Àëâåð÷è þç ìÿèøÿòè ö÷öí èñòÿéèð êè,
__________
Ìàëû ùÿìèøÿ óúóç àëñûí, áàùà ñàòñûí.
20
Îíóí ìÿãñÿäè ùÿìèøÿ þç ìÿíôÿÿòè ö÷öí õàëãû
àëäàòìàã îëäóüóíäàí
×îõ çÿùìÿò ÷ÿêèð âÿ àç ðàùàòëûã ýþðöð.
– Åé Ðèíä! Ìàäàì êè, òèúàðÿò éîëó èëÿ ýåòìÿê âÿ áó ñÿðìàéÿäÿí
ôàéäàëàíìàã èñòÿìèðñÿí, îíäà ôÿðàñÿò øàìûíû éàíäûð, áàçàð ÿùëèíèí ñÿíÿòëÿðèíäÿí áèðèíè þéðÿí êè, ñÿíÿò ìèííÿòñèç ðóçèéÿ âÿ éàõøû éàøàìàüà
ñÿáÿá îëóð. Ïåøÿêàðà áó ôåéç áÿñäèð êè, þç êàñûá÷ûëûüû èëÿ êå÷èíèð, ùÿì
äÿ þçýÿëÿð îíóí èøèíäÿí ôàéäàëàíûðëàð:
Øåèð
Åé ïåøÿêàð, ùàëàë ðóçè ö÷öí
Õàëãûí ìèííÿòèíè ÷ÿêìÿêäÿí àçàäñàí.
Þçöíÿ çÿùìÿò âåðèá ÷þðÿê éåéèðñÿí.
Àôÿðèí! Èëàíû þëäöðöá õÿçèíÿ ÿëäÿ åäèðñÿí.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ñÿíÿòêàðëûã ìöÿééÿí îëóíìóø ðóçè éîëóíäà ÿçàá ÷ÿêìÿêäèð, ãÿôëÿòäÿ íÿôñèí èáàäÿòèäèð. Éÿíè, äîëàíìàã âÿñàèòèíè ÿëÿ ýÿòèðìÿê ôèêðèíäÿ îëóá, êÿìàë êÿñá åòìÿéÿ èìêàí òàïìàìàã âÿ ðóçè òÿëÿáèíè íÿôñèí êÿìàëû ùåñàá åòìÿê äåìÿêäèð. Îíó áèë êè, ñÿíÿòêàð ýöíäöç
ýåúÿéÿ ãÿäÿð ýöçÿðàí ö÷öí ÿçèééÿò ÷ÿêèð âÿ ýåúÿ ýöíäöçÿ ãÿäÿð ÷ÿêäèéè çÿùìÿòèí éîðüóíëóüó èëÿ éàòûð. Áèð íàçÿíèí þìöð êè, éàëíûç éåìÿê
âÿ éàòìàüà ñÿðô îëàúàã, ëöçóìñóçäóð âÿ áåëÿ áèð àë÷àã ìÿðòÿáÿéÿ
ãÿíàÿò åòìÿê úÿùàëÿòäèð.
Øåèð
Ïåøÿ þéðÿíìÿê ö÷öí ùÿéàò ñÿðô åäÿí àäàì
Ðàùàòëûüû àíúàã éóõóäà ýþðÿð.
Áåëÿ àäàì þìðöíäÿí íÿ èñòèôàäÿ åäÿ áèëÿð êè,
Äàèìà éàøàìàã ö÷öí ÿçàá ÷ÿêìÿê âÿ ÿçàá ÷ÿêìÿê
ö÷öí éàøàìàã èñòÿéèð.
– Åé Ðèíä! Áåëÿ êè, ñÿí ìÿíèìëÿ ìöõàëèôÿòÿ áàøëàìûñàí âÿ úöðáÿúöð
áÿùàíÿëÿð ýÿòèðèðñÿí, ãîðõóðàì êè, åëì âÿ ñÿíÿòäÿí áèð áÿùðÿ àïàð__________
ìàéàñàí, ìÿðèôÿò àüàúûíäàí áèð ìåéâÿ éåìÿéÿñÿí âÿ ñÿíèí ùèììÿò
21
àòûí èãáàë ÷ÿìÿíëèéèíäÿ ÿäÿá êÿñáèíäÿ éîëäàøëàðûíäàí ýåðè ãàëñûí, úÿùàëÿò øåùè ìÿðèôÿò çþâãö ùÿðàðÿòèíè ñÿíèí ãÿëáèíèí ìàíãàëûíäà ñþíäöðñöí, úÿùàëÿò åéáèíè ùöíÿð ñàéàñàí, áèëìÿìÿéè éàõøû áèëÿñÿí:
ÃÈÒß
ßýÿð àäàì þç úÿùëèíÿ åòèðàô åòñÿ, åéá äåéèë,
×öíêè ùÿð àëèì èáòèäàäà úàùèëäèð.
Úÿùëè åòèðàô åòìÿê äÿ áèð íþâ åëìäèð,
Èíñàíûí åéáè îäóð êè, úÿùàëÿòèíäÿí áèõÿáÿð ãàëñûí.
Íàãèñ èíñàíëàðà êàìèë äåìÿê äöç îëìàñà äà,
Íàãèñ þç íþãñàíûíû áàøà äöøñÿ, áèð íþâ êàìèëäèð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! ßýÿð åëì âÿ ñÿíÿò þéðÿíìÿêäÿí ìÿãñÿä éàðàäûúûéà
ìÿðèôÿò éåòèðìÿêäèðñÿ, éàðàäûúûéà ìÿðèôÿò éåòèðìÿê áó úöçâèééàòûí
òþùìÿòèíäÿí óçàãäûð.
Øåèð
Àëëàùû òàíûìàã àëèì âÿ àüûëëû îëìàãäàí áàøãà áèð øåéäèð,
Àëëàùûí ñþçöíäÿ âÿ èøèíäÿ åëì âÿ ÿãë êîð âÿ êàðäûð.
Ùàíñû àüûëëû èøèí àõûðûíà ëàéèãèíúÿ ÷àòäû?
Ùàíñû àëèì èøèí ñîíóíäàí õÿáÿðäàðäûð?
Åëì áÿùñèíèí íÿòèúÿñè öðÿê àüðûñûäûð, îíó åòìÿ!
Åëìèí ãåéäèíÿ ãàëìàüûí ôàéäàñû áàøàüðûñûäûð, ãåéäèíÿ ãàëìà!
ßýÿð ñÿí áó äåäèéèí ñþçëÿðäÿ ìÿíèì çàùèðè ðöòáÿìèí àðòìàñûíû èñòÿéèðñÿí, ùÿãèãÿòäÿ äöíéàäà êèì íàäàí âÿ åëìñèçäèðñÿ, îíóí äà íåìÿòè àðòûãäûð. ×öíêè àëèì äîëàíìàãäà þç òÿäáèðèíÿ àðõàëàíûð. Ëàêèí
úàùèë þç èøèíè Àëëàùûí êÿðÿìèíÿ áàüëàéûð. Ìàäàì êè, Àëëàùûí êÿðÿìè
õàëãûí òÿäáèðèíäÿí òÿñèðëèäèð, îíäà õàëãûí þçö ö÷öí ÷þðÿê òàïìàüà ìèííÿò ÷ÿêìÿñè ëàçûì äåéèë:
ÃÈÒß
__________
Áèð àüûëëû áèð úàùèëÿ äåäè êè, íèéÿ
Ñÿí ìÿíèì êèìè äåéèëñÿí, ãöññÿñèçñÿí,
Ìÿí áó ãÿäÿð àüûë èëÿ éîõñóë âÿ ôÿãèðÿì?
Ñÿí èñÿ î úÿùàëÿòèíëÿ ùÿìèøÿ øàäñàí?
Úàùèë äåäè êè, ìÿýÿð áèëìèðñÿí êè,
22
Ìÿí ìþùòÿðÿìÿì, ñÿí ýþçäÿí äöøìöø.
Ìÿí Àëëàùûí ëöòôöíÿ òÿâÿêêöë åëÿéèðÿì,
Ñÿí èñÿ þç òÿäáèðèíÿ ýöâÿíèðñÿí.
– Åé Ðèíä! Íåìÿòèí ÷îõëóüó Àëëàùûí èíàéÿòèíÿ äÿëàëÿò åëÿéèð âÿ
çèíäÿýàíëûüûí ÷ÿòèíëèéè òÿùãèð ÿëàìÿòèäèð. Îëà áèëìÿç êè, Àëëàù úàùèëè
èíàéÿò ñèëñèëÿñèíÿ àëûá áèëèúèíè ýþçäÿí ñàëñûí, òà åëìñèç úÿùàëÿòè þçöíÿ
ãÿáóë åäèá î âÿçèééÿòäÿ äÿ ãàëñûí. Áèëèúè èñÿ åëìè ìÿùðóìèééÿò àëÿòè
ùåñàá åòñèí âÿ îíäàí áÿùðÿëÿíñèí.
ÃÈÒß
Úàùèëèí íåìÿòäÿ, àëèìèí éîõñóë îëìàüû éà Àëëàùäàí äåéèë,
Éà äà éîõñóëëóã âÿ ôÿíà ðöòáÿñè íåìÿòäÿí éöêñÿêäèð,
Áåëÿ îëìàñà, åëìè íåúÿ éöíýöë ñàéìàã îëàð?
Íåúÿ äåìÿê îëàð êè, íåìÿò úàùèëëÿðÿ ëàéèãäèð?
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Úàùèëèí íåìÿòäÿ îëìàñû, àëèìèí ÷ÿòèíëèêäÿ éàøàìàñû
ãÿçÿá âÿ ìåùðèáàíëûãäàí äåéèë, áÿëêÿ îíäà Àëëàù ùèêìÿòèíèí ñèðëÿðè
âàð. Ùÿð÷ÿíä êè, ìÿìëÿêÿòèí èøëÿðè úàùèëèí ÿëèíäÿäèð, àëèìèí òÿäáèðëÿ þç
ýöçÿðàíûíû ÿëäÿ åòìÿñè îíäàí äàùà àñàíäûð. ßýÿð äöíéà èøëÿðèíèí ÿñàñëàðû àüûëëûëàðûí ÿëèíäÿ îëñà, îíäà úàùèë àäàìëàð èñòåùãàãûí îëìàìàñû
öçöíäÿí ÷ÿòèíëèêëÿ îíó ãÿáóë åäÿð. Áó ùèêìÿò Àëëàù ìÿðùÿìÿòèíèí
öìóìèëèéèíÿ äÿëèëäèð âÿ áó äà àëèìëÿðèí òÿñÿëëèñèíÿ ñÿáÿáäèð êè, Àëëàùûí
íåìÿòèíäÿí ùàìû èñòèôàäÿ åäèð, ùÿð êÿñ îíóí ñàëìûø îëäóüó ñöôðÿäÿí þç
ðóçèñèíè éåéèð.
ÃÈÒß
Äöíéà äþâëÿòèíèí äàèìà íàäàíëàðà ÷àòìàñû,
Þëêÿíèí íèçàì âÿ èíòèçàìû ö÷öí áèð ùèêìÿòäèð.
Àëèì þç àüëû èëÿ úàùèëÿ éàõûíëàøà áèëÿð,
Àììà úàùèëèí àëèìÿ éàõûíëàøìàñû çÿùìÿòäèð.
– Åé Ðèíä! Ùÿð÷ÿíä þìðöìö òàìàì ñÿíèí ö÷öí ñÿðô åòäèì, çÿùìÿò
÷ÿêèá ñÿíè áþéöòäöì. Áåëÿ îëìàéà êè, ìÿíèì çÿùìÿòèì ìÿçÿì__________
ìÿòÿ ñÿáÿá îëà, úÿùàëÿòèí ñàéÿñèíäÿ ìÿíèì öìèäëÿðèì ïó÷à ÷ûõà,
23
þéðÿíìÿìÿê ïÿðäÿí íÿñÿáèíèí öñòöíö þðòÿ, ñÿíèí úàùèëëèéèíäÿí õÿáÿðäàð îëàíëàð ìÿíè òÿãñèðëÿíäèðÿëÿð.
Øåèð
Âàé î áÿíäÿíèí ùàëûíà êè, àäûíûí áàãè ãàëìàñû ö÷öí
Áèð þìöð çÿùìÿò ÷ÿêÿ, þâëàä áþéöäÿ,
Þâëàäûíà ýþçÿë òÿðáèéÿ ÿñÿð åòìÿéÿ,
Àòàñûíûí àäûíû áàòûðà, àáðûíû àïàðà.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Äåéèðñÿí êè, þâëàäûí úàùèë ãàëìàñû àòàéà åéèáäèð,
òàìàì ñÿùâäèð âÿ ðÿâà ýþðöëìÿéÿí ôèêèðäèð. Îíó áèë êè, Àëëàùûí ùèêìÿòè èíñàíëàðûí áÿðàáÿð îëìàñûíà èúàçÿ âåðìèð âÿ ùÿð êÿñèí ðöòáÿñèíäÿ
áèð ôÿðã ãîéóáäóð. Þâëàäûí ïèñ îëìàñû àòàíûí éàõøû àä ÷ûõàðìàñûíûí
ìÿíøÿéèäèð. Îäóð êè, ìÿíèì ùöíÿðñèçëèéèì ñÿíèí àäûíûí éàõøû õàòûðëàíìàñû ö÷öí êàìàëè-ùöíÿðäèð.
Øåèð
Áèð àëèìèí þâëàäû þçöíäÿí áèëèêëè îëñà,
Äåéÿðëÿð êè, àòàñûíûí åëìè áó ãÿäÿð äåéèëäè.
Áó ãÿäÿð çÿùìÿò ÷ÿêèá òÿëèìäÿí ñîíðà àòàéà
Þç úÿùàëÿòèíè èñáàò åòìÿêäÿí áàøãà îüóëóí åëìèíäÿí
íÿ ôàéäà ùàñèë îëàð?
– Åé Ðèíä! ßýÿð åëì òÿùñèë åòìÿêäÿ èäðàêûíûí íþãñàíëû îëìàñû ìàíåäèðñÿ, èòàÿòè òÿãëèä åòìÿéÿ íÿ âàð? Îíäà íÿ ö÷öí ìÿíèì àðõàìúà
ýÿëìèðñÿí. Ìÿí èáàäÿò éîëóíäà çÿùìÿò ÷ÿêèðÿì, íÿ ö÷öí ìÿíè ðÿùáÿð
òóòàðàã ìÿí ýåäÿí éîëó ýåòìèðñÿí? ßýÿð åëì þéðÿíìÿêäÿ ñöñòëöéöí
çàùèðè ñÿàäÿò ãàïûëàðûíû ñÿíèí öçöíÿ áàüëàéûðñà, ýþçÿë ÿìÿëèí íþãñàíûíû
òàìàìëàñûí. Þçöíö ùÿãèãÿò÷èëÿð äÿðÿúÿñèíÿ ÷àòäûðà áèëìÿñÿí äÿ, Àëëàùûí
êþìÿéè èëÿ ùå÷ îëìàñà òÿãëèä åäÿíëÿðäÿí äÿ ýåðè ãàëìàçñàí.
Øåèð
__________
Åé áó ìöõòÿñÿð äàèðÿäÿ (äöíéàäà)
Ùöíÿð âÿ åëì þéðÿíìÿéè èñòÿìÿéÿí!
Ìàäàì êè, àñàíëûãëà éàøàéûðñàí
Øöêöð åëÿìÿêäÿ áèð õîðóçäàí ÿñêèê îëìà!
Áàõ êè, î íåúÿ âÿãòè áèëèð,
24
Òÿøÿêêöð åòìÿê ö÷öí ñààòû áàøà äöøöð!
Îíóí äÿíèíè âÿ ñóéóíó Àëëàù âåðäèéè ö÷öí
Öçöíö ýþéÿ òóòóá áàøûíû éåðÿ ãîéóð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ìÿí ñÿíèí àðäûíúà ýåòìÿêäÿí óòàíìûðàì. Ñÿíè òÿãëèä
åòìÿêäÿí éàõøû èø éîõäóð. Àììà ñÿíèí åâèíäÿ ðèéàçÿò ÷ÿêìÿê âàñèòÿëÿðèíäÿí áàøãà áèð øåé éîõäóð. Ìÿíäÿ èñÿ ðèéàçÿò ÷ÿêìÿê ö÷öí ÿñëà ãöäðÿò éîõäóð. Àëÿì õîøùàëëûã ìÿòàû èëÿ äîëóäóð, ñÿíèí åâèí îíëàðäàí áîøäóð.
Øåèð
Äöíéà, øàäëûã ìÿòàû èëÿ àáàääûð,
Øÿíëèê âÿ ñÿëàìÿòëèê øÿìèíäÿí èøûãëàíìûøäûð,
Ñÿíèí ãöññÿëè åâèíè áåëÿ êè, ìÿí ýþðöðÿì
Äöíéà ìöëêöíäÿí éöç ôÿðñÿíý óçàãäûð.
Áóíó äà áèë êè, èíñàíûí ðèéàçÿò ÷ÿêìÿêäÿí õîøëàíìàìàñû òÿÿúúöáëö äåéèëäèð. Õöñóñÿí óøàüûí òÿáèÿòè êè, ÷ÿòèí èøÿ âÿ çÿùìÿòÿ äþçöìö
éîõäóð.
Áÿøÿð òÿáèÿòÿí øàäëûüà, øÿíëèéÿ ìàéèëäèð,
Èíñàíûí ðèéàçÿòäÿí õîøëàíìàìàñû òÿÿúúöá äåéèëäèð.
Õöñóñÿí óøàã êè, òÿáèÿòè èíúÿ îëäóüó ö÷öí
Îíóí ÿçèééÿò ÷ÿêìÿéÿ ùå÷ òàãÿòè éîõäóð.
– Åé Ðèíä! Äöíéà ðàùÿòëèêëÿðèíèí âÿñàèòè éîë òÿëÿñèäèð. Àëèìëÿð
îíäàí èêðàù îëóðëàð. Éàõøû îëàð êè, àðèô äöíéà òÿëÿñèíäÿí ÿëèíè ÷ÿêñèí âÿ
òÿðÿääöä âàäèñèíäÿí áèð ýóøÿéÿ ÷ÿêèëñèí: ÷öíêè Àëëàù øÿíëèê âÿ ãöññÿíè
äöíéà ÿùëèíèí ãàðøûñûíäà ãîéóá âÿ áóéóðóá êè, ùàìû ùÿð èêèñèíäÿí áÿùðÿëÿíñèí âÿ ùå÷ êÿñ ùÿð èêèñèíè ýþðìÿêäÿí ìÿùðóì îëìàñûí. Ùÿð êèì
äöíéàäà áèð øåéÿ ÿëàãÿ áàüëàñà, àõèðÿòäÿ îíà âåðèëìÿéÿúÿê.
Ïÿñ àüûëëû àäàì ýÿðÿê äöíéàäà ãöññÿëè îëñóí êè, àõèðÿòäÿ ãÿì ÷ÿêìÿñèí âÿ äöíéàäà øàäëûüû áóðàõñûí êè, àõèðÿòäÿ îíó ÿëäÿ åòñèí.
Øåèð
__________
Äöíéà âÿ àõèðÿò áèð-áèðèíèí çèääèäèð,
Ùÿð íÿ áóðäà âàðñà, îðäà éîõäóð.
Î àäàìëàðûí êè, äöíéàäà ðàùÿòëèêëÿðè éîõäóð,
Àõèðÿòè ðàùÿòëèêëÿ êå÷èðÿ áèëÿúÿêëÿð.
25
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ùå÷ âàõò Àëëàùûí ùèêìÿòè ïèñ øåéèí èúàä îëìàñûíà ÿñëà
èúàçÿ âåðìÿç, âàðëûã éîëó ãÿðèáëÿðèí ãàðøûñûíäà òÿëÿ ãóðìàç, ùÿð íÿ
õÿëã åéëÿéèáñÿ, ÿëáÿòòÿ êè, éàõøûäûð. Íÿ ãàéäà ãîéóáñà, î äà ÷îõ éàõøûäûð. Êèì ïèñ âÿ éàõøû èø ýþðöðñÿ, þç òÿáèÿòèíäÿí àñûëûäûð.
Øåèð
Ùÿð íÿ êè, éîõäàí âàð îëìóøäóð.
Àëëàùûí ãöäðÿòèíèí ìÿçùÿðè âÿ ñÿíÿòèíèí ÿñÿðèäèð.
Êèì äåñÿ êè, äöíéàíûí éàðàäûëûøû ïèñäèð,
Î, äåìÿê èñòÿéèð êè, áóíäàí éàõøûñûíû éàðàòìàã
ëàçûìäûð, áó äà êè, ìÿùç õÿòàäûð.
– Åé Ðèíä! ßýÿð äöíéà èøëÿðèíèí áèíàñû ïèñ îëìàñàéäû, ùÿãã éîëó
éîë÷óëàðûíûí íÿçÿðèíäÿ ìÿêðóù ýþðöíìÿçäè. Äöíéàíûí îéóíëàðûíû ýþðìÿê àéûã àäàìëàðûí èøèäèð, ñÿí ùÿëÿ éóõóäàñàí. Äöíéàíûí åéèáëÿðèíè
áàøà äöøìÿê ãîúàëàðûí èøèäèð, ñÿí ùÿëÿ úàâàíñàí. Ñÿáð åëÿ êè, äöíéà
ùàäèñÿëÿðèíèí ýöíÿøè ñÿíèí öçÿðèíÿ äöøñöí, ñÿí äÿ äöíéàíûí éàõøûïèñèíäÿí áàø ÷ûõàðàñàí:
Øåèð
Ùÿãã ÿùëè áÿëà âÿ ãöññÿ òÿëÿñèíÿ äöøöáäöð,
Äöíéà áÿëà âÿ ãöññÿëÿðèí ìÿíçèëèäèð,
Áó õàðàá äöíéàíûí çöëì âÿ âÿôàñûçëûüûíû
Øÿðù åòìÿéÿ åùòèéàú éîõäóð, ÷öíêè áó, àëÿìäÿ ìÿøùóðäóð.
Ðèíä:
– Åé Çàùèä! Ùÿãèãÿò ÿùëèíèí äöíéàíû ïèñ ãÿëÿìÿ âåðìÿêëÿðè îíóí
éàõøûëûüûíà èøàðÿäèð. Îíó ìÿçÿììÿò åäÿíëÿð äöíéàíûí ñåâèìëè, èñòÿêëè
îëìàñûíû ñþéëÿìÿê èñòÿéèðëÿð. Ùÿð êÿñ êè, îíóí ëÿççÿòëÿðèíè àíëàäû, èòàÿò
éîëóíäàí öç ÷åâèðäè âÿ äöíéà èëÿ ìÿøüóë îëìàãäàí áàøãà áèð éåðÿ ÷àòà
áèëìÿäè, âöúóäóí ãàéÿñèíè îíäàí áàøãà áèð øåéäÿ ýþðìÿäè. Êàìèë èíñàíëàð êè, äöíéàäàí ìÿùÿááÿòëÿðèíè êÿñèáëÿð âÿ àüûëëàðûíû íÿôñëÿðèíÿ
öñòöí òóòóáëàð, îíóí ïèñëèéèíÿ ýþðÿ äåéèë. Áèë êè, äöíéà êàìèë éàðàäàíûí àñàðûíûí ìÿçùÿðèäèð. Äöíéà àðèôëÿð ö÷öí ðÿùáÿð, úàùèëëÿð ö÷öí éîëêÿñÿí
áèð ñÿääèð. Õîø àäàìûí ùàëûíà êè, äöíéàíû ÿëäÿ åäÿ, îíà áàüëàí__________
ìàéà, äöíéàíû ÷ÿòèí ÿëäÿ åäèá, àñàí áóðàõà.
26
Øåèð
Äöíéà î àäàì ö÷öí ïèñäèð êè,
Îíà ÿëàãÿ áàüëàéà âÿ ùÿìèøÿëèê îëìàñûíû èñòÿéÿ.
Î êÿñ õîøäóð êè, äöíéàíûí âàðëûüûíû éîõ êèìè,
Éîõëóüóíó èñÿ âàð êèìè áèëÿ.
– Åé Ðèíä! Äöíéà ðàùàòëûüûíûí âÿñàèòèíè ÿëäÿ åòìÿéè òîïëàìàã
äåéèë, äàüûòìàã áèë! Ìàë òîïëàìàüû ðàùÿòëèê áèëìÿ êè, î þçö íàðàùàòëûãäûð. Ùÿð êÿñ þç ìöøêöë èøèíè ãóðòàðìàüû àñóäÿ÷èëèê ùåñàá åòñÿ, ùÿìèøÿ
çÿùìÿòÿ äö÷àð îëàð. ×öíêè íåìÿòëÿð ÷îõäóð âÿ îíëàðûí ùàìûñûíû ÿëäÿ
åòìÿê äÿ ÷ÿòèíäèð. Õîø î àäàìûí ùàëûíà êè, õàòèðúÿìëèéè (ìàë) òîïëàìàãäà àõòàðìàñûí, ìàùàë áèð àðçó èëÿ ïÿðèøàí ñþç äàíûøìàñûí.
Øåèð
Òàìàùêàð àäàìëàð äöíéà ìàëûíû àõòàðûðëàð,
Îíëàð åëÿ öìèä åäèðëÿð êè, áó òîïëàìàãäà ðàùÿòëèê âàðäûð.
Áóíäàí õÿáÿðñèçäèðëÿð êè, ùÿìèøÿ
Ìþâúóä îëìàéàí ðàùÿòëèê àðçóñó þçö áèð çÿùìÿòäèð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ùÿð êÿñ éöêñÿê èäðàêûí âÿ àðèôïÿñÿíä òÿáèÿòèí êþìÿéèíÿ äöíéà ìÿùÿááÿòèíè ðàùÿòëèê ùåñàá åòñÿ, ìöìêöí äåéèë êè, î àäàì
äöíéàíû ÿçèééÿò âÿ çÿùìÿòëÿð éåðè áèëñèí.
Øåèð
Úàùèëëÿð ìþùíÿòè éîõñóëëóãäà, ðàùÿòè âàðäà áèëèðëÿð,
Áóíà ýþðÿ þçëÿðèíè ýàù ðàùÿòäÿ, ýàù äà çÿùìÿòäÿ ñàéûðëàð.
Ðàùÿòëèéè éîõñóëëóãäà áèëÿí äÿðä ÿùëè èñÿ
Áöñáöòöí ðàùÿòëèêäÿäèð, ÿçèééÿòèí àäûíû äà áèëìèð.
– Åé Ðèíä! Ñÿí êè, éîõñóëëóüóí äÿðÿúÿ âÿ ðöòáÿñèíè áèëèðñÿí, íÿ
ö÷öí ùèêìÿò àòûíû âàðëûã çèíäàíûíäàí àçàä åòìèðñÿí? ßýÿð ãàôèëëÿð
éîõñóëëóüó ïèñëÿñÿëÿð, öçöðëöäöðëÿð. Àììà ñÿí êè, éîõñóëëóüóí ëÿççÿòèíè
áèëèðñÿí ñÿíäÿí óçàã ýþðöíöð êè, þç íÿôñèíè òÿðáèéÿ åäèá, îíà ÿçàá
__________
âåðìÿéÿ ÷àëûøàñàí âÿ íåìÿò ãÿäÿùèíäÿí ãÿôëÿò øÿðàáû è÷ìÿéÿñÿí:
27
Øåèð
Àëëàù êè, áèð ýöí ñÿíè éîõäàí âàð åëÿäè,
Áóíäàí ìÿãñÿäè ñÿíèí ðèéàçÿò âÿ èáàäÿòèí èäè.
Èíäè ñÿí àñóäÿëèê õÿéàëûíäàñàí,
Àéûã îë êè, îíóí ýþñòÿðäèéè éîëóí ÿêñèíÿ ýåòìÿéÿñÿí.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Àëëàù êàìèë, òÿäáèðëè âÿ àäèë áèð ùÿêèìäèð. Ùÿð èø ö÷öí
áèð éåð òÿéèí åäèá âÿ ùÿð éåð ö÷öí äÿ áèð èø áóéóðóáäóð. Úàâàíëàðà ãîúàëàð èøè ýþðìÿê ãàíóíà çèääèð. Ãîúàëàðà úàâàíëàðûí õàñèééÿòèíäÿ
îëìàã éàõøû äåéèëäèð. Ðèéàçÿòè òÿáèÿòÿí ùÿääè-áöëóüà ÷àòìûøëàðà áóéóðóáëàð âÿ èáàäÿò çÿùìÿòèíè ÷ÿêìÿê ãàïûëàðûíû îíëàðà à÷ûáëàð, íÿèíêè
áèçÿ. ×öíêè áèç ñóðÿò áîñòàíûíûí éåíèúÿ ýþéÿðìèø ñÿáçÿëÿðèéèê âÿ ùåéðÿò ÷þëöíäÿ ùÿëÿ àâàðà ýÿçÿí àäàìëàðûã. Àëëàù ùþêìöíöí ÿêñèíÿ
äàíûøìà âÿ ðèéàçÿò éîëóíó ìÿíäÿí ñîðóøìà.
Øåèð
Èíäè êè ìÿíäÿ çàùèðè êàìàë éîõäóð,
Ìÿíÿ çþùä éîëó èëÿ ýåòìÿê éàõøû äåéèë.
Ñÿí êè þçöíö àüûëëû ùåñàá åäèðñÿí,
Úÿôàéà äþçìÿê ñÿíèí âÿçèôÿíäèð, ìÿíèì âÿçèôÿì äåéèë.
– Åé Ðèíä! Èíñàí èñòÿð-èñòÿìÿç çÿùìÿòèí çÿùÿðèíè äàäìàëû âÿ ðèéàçÿò éöêöíö ÷ÿêìÿëèäèð. Áåëÿ èñÿ éàõøûñû áóäóð êè, áó ýöí ãöññÿ ÷ÿêìÿéè èíòèõàá åäèá àõûðû îëìàéàí øàäëûüû áîøëàéàñàí. Äöíéà ÿçèééÿòëÿðèíÿ åëÿ àäÿò åäÿñÿí êè, ÿýÿð ãÿôëÿòÿí áèð ðàùÿòëèéÿ ÷àòñàí äà îíà íèôðÿò áÿñëÿéÿñÿí.
Øåèð
Þçöíö çöëìÿ åëÿ þéðÿò êè,
ßýÿð áèðèñè ñÿíÿ ëöòô åéëÿñÿ, çöëì áèëÿñÿí,
Ùÿð êèì ãöññÿäÿí ôÿðÿù, ÿçèééÿòäÿí ðàùÿòëèê äóéìóðñà,
Îíóí ðàùÿòëèéè ÿçèééÿòÿ âÿ øàäëûüû ãöññÿéÿ ÷åâðèëèð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ùÿð êÿñ äöíéà ëÿççÿòèíè ýþðìÿñÿ, îíäàí ÿë ÷ÿêìÿéè
àñàíäûð.
Ìÿùðóìèééÿòèí àäûíû ùèììÿò ãîéóá, ñÿðâÿòè îëìàäûüûíäàí
__________
éîõñóëëóüó áÿéÿíìÿê ùöíÿð äåéèë.
28
Ùöíÿð äöíéàíû ÿëäÿ åòìÿê âÿ òÿðê åòìÿêäÿäèð, íÿèíêè îíó òÿíáÿëëèêäÿí àõòàðìàìàãäàäûð.
Øåèð
Êèìÿ êè, äöíéàíû ÿëÿ ýÿòèðìÿê ÷ÿòèíäèð,
×àðÿñèç îëàðàã ôÿíà âÿ éîõñóëëóã éîëóíà öç ÷åâèðÿð,
Áåëÿ àäàìûí òÿðèôèíè ùþêì äèâàíûíäà íÿ úöð éàçìàã îëàð?
Äöíéàìû îíó òÿðê åäèá, éàõóä î äöíéàíû òÿðê åäèá?
– Åé Ðèíä! Èíäè êè ùÿð èêèìèç Àëëàù ìÿõëóãóéóã, áèðëèêäÿ äÿ ìþùíÿò âÿ ÿçèééÿò òÿëÿñèíÿ äöøìöøöê, íèéÿ ýÿðÿê òÿê ìÿí çÿùìÿò ÷ÿêÿì,
ñÿí èñÿ ÿéëÿíÿñÿí?
Øåèð
Èêè íÿôÿð ÿýÿð ãöðáÿòäÿ áèð éåðäÿ éàøàñà,
Ýÿðÿê áèð-áèðèíÿ ùÿâÿñëÿ êþìÿê åäÿëÿð.
Áó çöëì îëàð êè, áèðè àñóäÿ îòóðà,
ßçèééÿò î áèðèñèíèí þùäÿñèíÿ äöøÿ.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Úÿùàëÿòèìè åòèðàô ìÿíè áÿëàäàí ãóðòàðûáäûð. Àüûë èääèàñû èñÿ ñÿíè áÿëàéà äö÷àð åäèáäèð. Äöíéàíû åòèáàðñûç ùåñàá åòìÿê ìÿíè
ôèêèðäÿí ãóðòàðûáäûð. Ñÿí èñÿ áó ìÿíàíûí õèëàôûíà îëäóüóí ö÷öí öðÿéèíÿ
òÿðÿääöä äàüû âóðóëóáäóð.
Øåèð
Íÿ ãÿäÿð êè, óøàã éåòêèíëÿøìÿéèá,
Ùÿìèøÿ ðàùÿò âÿ øÿí îëàúàãäûð.
Åëÿ êè, äöíéàäà àüûëäàí äÿì âóðäó,
Áèð ëÿùçÿ äÿ ôèêèðäÿí àñóäÿ îëìàéàúàãäûð.
***
Äöíéàíûí ãöññÿñèíè ÷ÿêìÿê áþéöê áèð áÿëàäûð,
Àõèðÿòè äöøöíìÿê ÷ÿòèí âÿ äÿðäëè áèð ÿçàáäûð.
Áóíëàðûí ùÿð èêèñè àüûëûí þçöíÿ ýöâÿíìÿñèíèí íÿòèúÿñèäèð.
Äÿëè èëÿ óøàã èêèñèíäÿí äÿ àçàääûð.
– Åé Ðèíä! Òóòàã êè, ìÿí àüûë ãåéäè èëÿ ýÿðÿê ÿçàá ÷ÿêÿì âÿ ñÿí
__________
úÿùàëÿòèíÿ êåô åäÿñÿí. Áÿñ íèéÿ ìÿí ýÿðÿê ñÿíèí åéø-èøðÿò âÿñàèòèíè
29
äöçÿëäÿì. Ñÿíèí åùòèéàúûí îëàí øåéëÿðèí þäÿíèëìÿñè íèéÿ ìÿíèì öçÿðèìÿ äöøñöí?
Øåèð
Åé îüóë, ÿçèç þìðöì ñÿíèí âàðëûüûí éîëóíäà ñÿðô îëäó,
Þìðöìöí éàðûñû äà ñÿíè òÿðáèéÿ åòìÿê éîëóíäà òÿëÿô îëäó.
Òàìàì âöúóäóì ñÿíÿ ñÿðô îëóíäó; ñÿíäÿí ìÿíÿ íÿ ôàéäà?
Äöðð ñÿäÿôÿ ÿâÿçèíäÿ íÿ âåðÿð?
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ìÿíÿ à÷ûã çöëì åòìèñÿí, èíäè îíó ëöòô ùåñàá åäèðñÿí.
Ìÿíè òÿùãèð åòìèñÿí, ÿâÿçèíäÿ ìÿðùÿìÿò óìóðñàí. Äöíéà áÿëà éåðèäèð, ìöñèáÿò âÿ çÿùìÿò ìÿùÿëëèäèð. Ìÿí ñÿíèí öçöíäÿí áó òÿëÿéÿ äöøìöøÿì. Ëàçûìäûð êè, îíóí ìöêàôàòûíû âåðÿì?
Øåèð
Áèð àòà îüëóíà ìÿùÿááÿòëÿ äåäè:
– Ñÿíèí éîõäàí âöúóäà ýÿëìÿéèíèí âàñèòÿñè ìÿíÿì.
Îüëó äåäè: – Äöíéàäà ãöññÿ âÿ ÿçèééÿòäÿí áàøãà øåé éîõäóð.
×îõ äà þéöíìÿ êè, ÿçèééÿò âÿ ãöññÿìÿ ñÿáÿá îëìóñàí!
Áèë êè, àòà îüëóíóí ÿçèééÿò äöíéàñûíà ýÿëìÿñè ö÷öí áÿëÿä÷èäèð âÿ
îüóë äà àòàíûí àõèðÿò èøëÿðè éîëóíäà ÷ÿêèëìèø ñÿääèð.
Øåèð
Åé àòà, ñÿí ìÿíè äöíéàäà ãÿì-ãöññÿéÿ ÿñèð åòäèí,
Ìÿí äÿ ñÿíèí Àëëàùà èòàÿò åòìÿéèíÿ ìàíå îëäóì.
Äöíéà ìöêàôàò åâèäèð, ðàçû îë, èíúèìÿ,
Éàõøûëûã èñòÿéèðñÿí éàõøûëûã åò, ïèñëèê åäèáñÿíñÿ,
îíäà ïèñëèê ýþçëÿ.
– Åé Ðèíä! Ñÿíèí ñþçëÿðèíäÿí áåëÿ ìÿëóì îëóð âÿ ùÿðÿêÿòèíäÿí
áåëÿ àíëàøûëûð êè, çÿùìÿòñèç ìàë òîïëàìàã àðçóñóíäàñàí. Ñÿíèí áó àðçóí
äà ÿíãà ãóøó êèìèäèð (êè, àäû âàðäûð, þçö éîõäóð). Êþíëöíäÿí øàä__________
ëûã êå÷èð, ÿçèééÿò ÷ÿêìÿñÿí, áó òÿìÿííà äà êèìéà êèìèäèð.
30
Øåèð
Äöíéà áèð èø éåðèäèð,
Ùÿð êÿñ áèð èø èëÿ ìÿøüóëäóð.
Ñÿíèí êè, åé òÿíáÿë, áèð èøèí éîõäóð,
Ýåò êè, ÿëáÿòòÿ, áàçàð îüðóñóñàí.
Ðèíäè äåäè:
– Åé Çàùèä! Òÿäáèðñèç éàøàìàã ìÿí ãàôèëÿ àèä äåéèëäèð. Áó ðàùÿòëèéèí ôåéçè òàìàì ùåéâàíëàðà äà øàìèëäèð. Áöòöí âÿùøè ùåéâàíëàð ðóçè
éåéèðëÿð âÿ þç òÿäàðöê âÿ òÿäáèðëÿðèíäÿí ìèííÿò ÷ÿêìèðëÿð. Èíñàí êè,
éàøàìàã âÿ ìÿèøÿò ö÷öí ùåéðàíäûð, ÿëáÿòòÿ, ùåéâàíäàí äà ÿñêèêäèð.
ßýÿð äåéèðñÿí êè, èøñèçëÿðèí ìÿèøÿò êö÷ÿñèíÿ éîëëàðû äöøÿ áèëìÿç,
Àëëàùà òÿâÿêêöë åò êè, òÿâÿêêöë ïèñ èø äåéèëäèð.
Øåèð
Îíëàð êè, þç ðóçèëÿðèíè òÿäáèðÿ áàüëàéûðëàð,
Áèùóäÿ áèð èøäèð êè, ýþðöðëÿð.
Àéà ùåéâàíëàð, ãóøëàð äàü âÿ ñÿùðàëàðäà
Ýöíäöç éåéÿúÿêëÿðè ö÷öí ýåúÿ íÿ òÿäáèð ýþðöðëÿð?
– Åé Ðèíä! Ùÿð÷ÿíä ñÿíèí éàøàìàüûí ìÿíèì ðóùóìóí øÿìèíè èøûãëàíäûðûð, àììà ñÿíè éàøàòìàã îäó úàíûìû éàíäûðûð. ×öíêè íÿñèùÿò åøèòìÿê èñòåäàäûí âàð âÿ ìÿòëÿáè áàøà äöøìÿéè äÿ áàúàðûðñàí. Àììà íÿ
ìÿíèì êèìè ðèéàçÿò ÷ÿêìÿéÿ ãàòëàøûðñàí, íÿ äÿ þçýÿëÿð êèìè äöíéà
íåìÿòëÿðèíäÿí äàäìàüû áàúàðûðñàí.
Øåèð
Éîõñóëëóüà ÿýÿð ðàçû îëàñàí, òàáûí éîõäóð,
Íåìÿòëÿðÿ ìåéë ýþñòÿðñÿí, âÿñèëÿí éîõäóð.
Ñîâìÿÿíèí çàùèäè îëìàã èñòÿñÿí, éîõñóëëóüà äþçÿ áèëìÿëèñÿí.
Õÿðàáàòûí ðèíäè îëìàã èñòÿñÿí, õàëèñ øÿðàáûí éîõäóð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ìöáàëèüÿíè ùÿääèíäÿí àøûðäûí, ìöíàãèøÿíè èôðàòà ÷àòäûðäûí.
Íÿ âàõòà ãÿäÿð ìÿí ñÿíäÿí ðàùàòëûã âÿñàèòè èñòÿéÿúÿéÿì, ñÿí
__________
èñÿ ÿçèééÿò âÿ çÿùìÿò éîëó ýþñòÿðÿúÿêñÿí. Ìÿí êåô âÿ åéøäÿí äàíûøû31
ðàì, ñÿí ìÿøÿããÿò ãàïûñûíû à÷ûðñàí. Áÿùàíÿ ýÿòèðìÿ. Íåìÿò âÿñèëÿëÿðèíè ùàçûðëà êè, ôöðñÿò ãÿíèìÿòäèð, òÿõèðÿ ñàëìàã çÿðÿðäèð.
Øåèð
Àéûã îë êè, íàçÿíèí þìöð êå÷èð,
Áàõ, íåúÿ äÿ ãöññÿëè âÿ êÿäÿðëè êå÷èð.
Þìðöìäÿ åéø, èøðÿò ýþðìÿìèøÿì,
Éöç ùåéô áó þìðÿ êè, áåëÿ êå÷èð.
– Åé Ðèíä! Î úöð êè, þçöí ýþðìöñÿí âÿ äÿôÿëÿðëÿ äÿ ìÿíäÿí åøèòìèñÿí, ìÿíèì åâèìäÿ ðèéàçÿò âàñèòÿëÿðèíäÿí áàøãà áèð øåé éîõäóð. Ñÿí
äÿ îíà ðÿüáÿò åòìèðñÿí. Áóíäàí ñîíðà èñòÿäèêëÿðèíè þçýÿ áèð éåðäÿ
àõòàð âÿ öðÿéèíäÿêèëÿðè áàøãàñûíà äå.
Øåèð
Ìÿíèì åâèìèí ÿøéàñûíäàí õÿáÿðäàðñàí,
ßýÿð áÿëàéà ìåéëèí âàð, áóéóð, áèñìèëëàù!
ßýÿð ðàùÿòëèê èñòÿéèðñÿí, þçýÿ ãàïûíû äþé,
Ðàùÿò âÿ áÿëà ö÷öí ñÿíÿ éîë ýþñòÿðìèøÿì.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Íÿ ãÿäÿð êè, ìÿíèì çÿùìÿò ÷ÿêìÿê íþâáÿòèì éåòèøìÿéèá, ìÿí ìÿèøÿò çÿùìÿòè ÷ÿêÿíÿ ãÿäÿð î ðóçè êè, ñÿíèí þùäÿíÿ äöøöáäöð ìÿíÿ éåòèð, ùÿëÿëèê ñÿíèí áîéíóíà äöøÿí ýöçÿðàíûìû ìöðÿòòÿá
÷àòäûð. Ìÿíÿ ëàçûì îëàí øåéëÿðè ùàçûðëàìàã ñÿíèí þùäÿíäÿ îëäóãúà
ìÿíÿ ýöçÿðàí ôèêðè åòìÿê ëàçûì äåéèë.
Øåèð
Ùÿð êÿñ áèð ìóçäóðà ÿìÿê ùàããû âåðÿ
Êè, îíóí ö÷öí ñÿéëÿ èøëÿñèí,
Òÿäáèðñèç àäàìäûð, ÿýÿð éàíûëûá
Àõìàãëàð éîëó òóòà:
Ìóçäóðóí ðàùàòëûüûíû íÿçÿðÿ àëûá,
Þç èøèíè þçö ýþðÿ.
– Åé Ðèíä! Ìÿíÿ ùàíñû ÿìÿê ùàããûíû âåðìèñÿí êè, äîëàíìàã õÿð__________
úèíè ìÿíèì áîéíóìà ñàëìûñàí?
32
Øåèð
Î ýöíäÿí êè, ñÿí éîõëóãäàí
Âàðëûã äàèðÿñèíÿ ãÿäÿì ãîéìóñàí,
Ìÿíäÿí ùÿð úöð éàõøûëûã ýþðìöñÿí,
Ìÿí ñÿíäÿí çöëì, ÿçèééÿòäÿí áàøãà áèð øåé ýþðìÿìèøÿì.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ñÿí äÿôÿëÿðëÿ íÿñèùÿò éîëó äåäèí âÿ ìîèçÿ ýþâùÿðèíè
áó ãàéäà èëÿ äåøäèí êè, äöíéà ùÿð áèð øàäëûã ãàðøûñûíäà ìèí úöðÿ ãöññÿ
âåðÿð, ùÿð áàë ìöãàáèëèíäÿ ìèí çÿùÿð ãîéàð. Áèë êè, åâëÿíìÿê ëÿççÿòè
áèð áàëäûð âÿ îíóí çÿùÿðè þâëàäûí ÿçèééÿòèäèð. Òÿçÿ ýÿëèí èëÿ èõòèëàò øàäëûãäûð, îíóí ìöãàáèëèíäÿ åâ-åøèê ãàéüûñû áèð ãöññÿäèð.
Øåèð
Åé íèêàùÿ, åâëÿíìÿéÿ âÿ ÿéàë ñàùèáè îëìàüà êþíöë âåðÿí,
Åùòèéàò åëÿ êè, àéàüûíû ìþùíÿò òÿëÿñèíÿ ãîéóðñàí.
Ùÿð êèì î áàëû äàäñà, áó çÿùÿðè äÿ äàäìàëûäûð, áàøãà ÷àðÿñè éîõäóð. Î øàäëûüû ýþðÿí áó ãöññÿäÿí óçàã äåéèë.
Ñÿí ìÿíèì àíàìëà åâëÿíÿíäÿ ìÿíèì õÿðúèìè þäÿìÿéè ìöëàùèçÿ
åòìÿäèíñÿ, (äåìÿê) óçàãýþðÿí àäàì äåéèëìèøñÿí. ßýÿð áó ìöëàùèçÿíè
åòìèñÿíñÿ, áÿùàíÿ ýÿòèðìÿê èíñàô äåéèë.
Øåèð
Áèð êèøè êè, ãàäûíëà éàòìàãäàí øàääûð,
Åëÿ êèøè àçàä äåéèë, ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð ÿñèðäèð.
Ùÿãèãÿòäÿ î òÿêúÿ àðâàä ÿñèðè äåéèë,
Î íÿ ãÿäÿð ñàüäûð, þâëàä ãöññÿñè ÷ÿêìÿê ÿñèðèäèð.
– Åé Ðèíä! Åâëÿíìÿê ôåéçè êè, äöíéàíûí íèçàì âÿ èíòèçàìûíà ñÿáÿáäèð, îíó ìöñèáÿò àäëàíäûðìà. Åâëÿíìÿéèí øÿðÿôè êè, áÿíè-àäÿì
íÿñëèíèí òþðÿìÿñè ö÷öíäöð, îíó èíñàíûí ÿçèééÿòèíÿ ñÿáÿá áèëìÿ. Îíó
áèë êè, ýþçÿë ãûçëà åâëÿíìÿê âÿ ïàê ÿõëàãëû ãûçëàðà øÿðèÿò ãàíóíó èëÿ
éàõûíëàøìàã èêè äöíéàíûí ñÿàäÿòèíè ãàçàíìàãäûð, öðÿéèí âÿ úàíûí ðàùÿòëèéèäèð. Ùÿì èíñàí íÿñëè îíëàðäàí òþðÿéèð, ùÿì äÿ îíëàðûí ãàéüûñûíà
ãàëìàãëà
åâ-åøèê ñàùèáè îëóðñàí. Áó, ùÿì íÿôñè ïèñ èøäÿí ùèôç åäèð, ùÿì
__________
äÿ èø ýþðìÿê ö÷öí èíñàíûí ãåéðÿòèíè ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðèð.
33
Øåèð
Ãàäûí íÿäèð? Êèøèíèí ìÿèøÿò ôèêðèíèí óñòàäû,
Ùÿð êèìèí àðâàäû éîõäóð, äöíéà èøèíäÿ òÿíáÿëäèð.
Åâëè îëìàéàí êèøè ùöíÿðñèç îëàð,
Ùÿð êèì åâëèäèð, ùÿð áèð ñÿíÿòäÿ êàìèëäèð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ãàäûíëàðà ìÿùÿááÿò åòìÿêäÿ éàíëûø äöøöíìöñÿí. Åâëÿíìÿéÿ ðÿüáÿò åòìÿêäÿ äÿ ñÿùâ åòìèñÿí. Áèë êè, àðâàäà éàõûíëàøìàã
äÿðìàíñûç áèð äÿðääèð âÿ î äÿðäè ùÿêèìëÿðÿ ñþéëÿìÿê ùÿéàñûçëûãäûð.
ßýÿð ýþçÿë îëñàëàð, îíëàðû ñàõëàìàã áèð áÿëàäûð. ßýÿð ÷èðêèí îëñàëàð,
îíëàðëà éàøàìàã äÿðäëè áèð ÿçàáäûð. Îíëàðëà éàøàìàã èíñàíûí ñÿùùÿòèíè
ïîçàð. Îíëàðû áîøàìàã èñÿ õàëãûí ìÿçÿììÿòèíÿ ñÿáÿá îëàð. Àðâàä
ñåâÿí êèøè äöøìÿí áÿñëÿéÿí áèð ñÿôåùäèð. ×öíêè àðâàä ùÿìèøÿ ÿðèíèí
þëìÿñèíè âÿ þçöíöí ñàü ãàëìàñûíû èñòÿéèð.
Øåèð
ßýÿð àðâàä þçöíöí þìðöíöí óçàíìàüûíà äóà åòñÿ,
Þç äóàñûíäà ÿðèíÿ íèôðèí åòìèø îëàð.
ßýÿð àðâàäûí þëöìö ö÷öí áèð êèøè êÿäÿðëÿíñÿ, îíà äå êè, þë!
×öíêè î, äöøìÿíèí þëöìöíÿ ãÿìýèí îëìóøäóð.
– Åé Ðèíä! Àòàñû þëÿí îüóë àòàñûçëûãäàí þëìöð, ùàáåëÿ àíàñû þëÿí
îüóë äà î ñààò þëìöð. Òóòàëûì êè, ìÿí äÿ þëäöì âÿ ñÿíè ùàäèñÿëÿð úÿôàñûíûí ÿëèíÿ òàïøûðäûì. Îíäà ñÿí ìÿíèì àúèçëèéèìÿ ðÿùì åëÿ âÿ ìÿèøÿòèíè þçöí òÿìèí åò.
Øåèð
Î êèìñÿ êè, þâëàäûí ðóçèñèíè àòàíûí ìÿùÿááÿòèíäÿí àñûëû åäèáäèð,
Î, þâëàäûí öçöíÿ äþøäÿí (ÿìúÿêäÿí) ðóçè ãàïûñûí à÷ûáäûð.
ßýÿð óøàã þç àòà-àíàñûíäàí óçàã äöøñÿ,
ßëáÿòòÿ êè, Àëëàù àòà-àíàäàí áàøãà îíà áèð âàñèòÿ äöçÿëäÿúÿêäèð.
Ðèíä äåäè:
-Åé Çàùèä! Ñÿíäÿí åùñàí òÿëÿá åòìÿêäÿí ìÿãñÿä ñÿíÿ ÿçèééÿò
âåðìÿê äåéèë, áÿëêÿ ñÿíèí äÿðÿúÿíè éöêñÿëòìÿê ö÷öíäöð. ×öíêè ñÿí
Àëëàùûí
ðèçàñûíû ãàçàíìàã âÿ äöíéàíûí ëÿççÿòèíè òÿðê åòìÿê èñòÿéèðñÿí.
__________
Áóíóí ùÿð èêèñè àòàíûí þç þâëàäûíà ïÿðÿñòàð îëìàñû èëÿ îëàð. Èíäè êè, ñÿí
34
áó äþâëÿòè þçöíÿ øÿðàôÿò áèëìèðñÿí âÿ ìÿíèì ôèêèðëÿðèìè êöäóðÿò ùåñàá
åäèðñÿí, âàúèáäèð êè, êöäóðÿò òîçóíó ñÿíèí ñÿôà ñÿùèôÿíäÿí ñèëÿì âÿ
ñÿíäÿí óçàã ýÿçÿì êè, ñÿí ãÿìäÿí ãóðòàðàñàí, ìÿí äÿ ìèííÿòäÿí.
Øåèð
ßýÿð ñÿíèí êþìÿéèí ÿçèééÿòÿ ñÿáÿá îëóðñà,
Áèð äîñò ñÿíäÿí èíúèéèá íàðàçû ãàëûðñà,
Òåç îíóí äîñòëóüóíó òÿðê åò,
Ãîéìà î ñÿíèí äîñòëóüóíäàí áèçàð îëñóí.
– Åé Ðèíä! Ìÿíÿ ãÿðèáÿ áèð ùàäèñÿ öç âåðèá âÿ ãàáàüûìà òÿÿúúöáëö áèð òÿùëöêÿ ÷ûõûá. Ñÿíèí õàùèøëÿðèíèí ÷îõëóüóíäàí íÿ èñòÿéèíè éåðèíÿ
éåòèðÿ áèëèðÿì, íÿ äÿ ñÿíè ÷îõ ñåâäèéèìäÿí ñÿíäÿí àéðûëà áèëèðÿì.
Øåèð
Àðçó ãàïûñûíû ñÿíèí öçöíÿ à÷ìàã ÷ÿòèíäèð,
Íàöìèä îëóá ñÿôÿðÿ ýþíäÿðìÿê äÿ ÷ÿòèíäèð.
Ùå÷ êÿñ áóíäàí ÷ÿòèí áèð ùàäèñÿ ýþðìÿìèøäèð,
Ñÿíèíëÿ îëìàã äà ÷ÿòèíäèð, îëìàìàã äà ÷ÿòèíäèð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Áó àéðûëûãäà âÿ ñÿôÿð ÿçìèíäÿ èêè ìÿíôÿÿò íÿçÿðäÿ
òóòóðàì. ßââÿëà, áóäóð êè, ñÿí ìÿíäÿí ÿëàãÿíè êÿññÿí, òàìàì âàõòûíû
èáàäÿòÿ ñÿðô åäÿúÿêñÿí. Áó ñÿíèí (Àëëàùà) éàõûíëàøìàüûíà ñÿáÿá îëàð.
Èêèíúèñè áóäóð êè, ìÿí äÿ ñÿíèí ìÿùÿááÿòèíÿ àðõàëàíìàðàì. Ãöðáÿò
÷ÿòèíëèêëÿðèíèí çÿùÿðèíè äàäàðàì. Ìöìêöíäöð êè, òÿáèÿòèìèí ùàðûí àòû
ÿäÿá òÿëèìèíÿ ðàì îëóá, òÿíáÿë êþíëöì åëìëÿðè þéðÿíìÿê ö÷öí ùÿâÿñÿ
ýÿëÿ. Áó, ìÿíÿ äþâëÿòÿ ÷àòìàã ñÿðìàéÿñè îëà áèëÿð.
Øåèð
Òà íÿôñ ãöðáÿò òÿëÿñèíèí ÿñèðè îëìàñà,
Çÿùìÿò âÿ ÿçèééÿòäÿí èíúèìÿñÿ,
Îíóí ýöçÿðàí ö÷öí áèð åëì âÿ ñÿíÿò
Àõòàðìàìàñû òÿÿúúöáëö äåéèëäèð.
– Åé Ðèíä! Ìàäàì êè, ýåòìÿê áàéðàüûíû ãàëäûðìûñàí âÿ ñÿôÿð åò__________
ìÿéè ãÿðàðà àëìûñàí, åùòèéàò åëÿ êè, ãöðáÿòäÿ ãàðøûíà ÷îõ áÿëàëàð ÷ûõàð.
35
Êèìñÿñèçëèê âàäèñèíäÿ ñàéñûç ÿçèééÿòëÿð öç âåðÿ áèëÿð. Ùÿð àääûìäà áèð
ëîòó ñàäÿäèë àäàìëàðû îâëàìàã ö÷öí áèð ùèéëÿ òîðó ãóðóá, ùÿð òÿðÿôäÿ
áèð ÿééàð õÿáÿðñèçëÿðè àëäàòìàã ö÷öí éàëàí äÿñýàùû à÷ûáäûð. Ìÿáàäà
ñÿíè ùèéëÿ èëÿ òÿëÿéÿ ñàëàëàð âÿ àëäàíûá ìÿíè áÿäíàì åäÿñÿí!
Øåèð
Èáëèñ ùÿìèøÿ ùèéëÿýÿðëÿð ñóðÿòèíäÿ
Ùÿð éîëóí àüçûíäà éöç òÿëÿ ãóðóáäóð,
Êèì åùòèéàò èëÿ ãÿäÿì àòìàñà,
ßëáÿòòÿ, ùÿð ãÿäÿìäÿ òÿëÿéÿ äöøÿúÿêäèð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ìÿíÿ ñÿôÿðèí òÿäáèðëÿðèíè þéðÿò âÿ ãöðáÿòäÿ íåúÿ äàâðàíìàëû îëäóüóìó ñþéëÿ. Ýþñòÿð êè, ùàíñû àäàìëàðäàí óçàã îëóì, ùàíñûëàðäàí åùòèéàò åëÿéèì. Áèëäèð êè, ãöðáÿò ìöñèáÿòëÿðè íÿäèð? Êèìëÿ
ùÿìñþùáÿò âÿ éîëäàø îëìàã ìÿñëÿùÿòäèð?
Øåèð
Ñÿôÿð ýþðìÿìèø áèð êÿñ êè, ãöðáÿòäÿ
Ùÿð áèð äèéàðûí òàìàøàñûíà ùÿâÿñ åäÿð,
ßýÿð éîëäà áèð ñÿìèìè éîëäàøû îëìàñà,
Äöíéà ýþðìöøëÿðèí íÿñèùÿòëÿðè îíà éîëäàøëûüà êèôàéÿòäèð.
– Åé Ðèíä! Áèë êè, èíñàíà ùÿéàòäà äþðä õÿòÿð ðàñò ýÿëÿ áèëÿð, äþðä
õÿòÿðëè ùàëÿò öç âåðÿ áèëÿð. (ßââÿë) óøàãëûã äþâðöäöð. Óøàã ýöúñöçëöéö
öçöíäÿí þç ìÿíôÿÿòèíè àõòàðìàãäà âÿ çÿðÿðèíè äÿô åòìÿêäÿ àúèçäèð.
Àüûëñûç ãàäûíëàð îíóí ùàããûíäà ÷îõëó ìÿñëÿùÿòÿ çèää òÿäáèðëÿðÿ ÿë
àòûðëàð âÿ ëÿéàãÿòñèç ìöðÿááèëÿð îíóí òÿðáèéÿñè ö÷öí íàäöðöñò ôèêèðëÿðëÿ öçöíÿ úöðáÿúöð çÿðÿð ãàïûëàðû à÷ûðëàð.
Øåèð
Åé ãîúà! Éåíèéåòìÿ óøàãäàí ãàôèë îëìà
Êè, î éàçûüûí áàøûíûí ãÿçàñû ÷îõ ÷ÿòèíäèð.
Äåìÿ êè, îíóí äàéÿäÿí ÿìäèéè ñöääöð,
Úàùèë ãàäûíëàðûí ÿëèíäÿí ãàí è÷èð.
(Èêèíúèñè) ýþçÿëëèê äþâðöäöð. ßõëàãñûç âÿ ùèéëÿýÿð ëîòóëàð ïèñ íèééÿò
ñàùèáëÿðè äöçÿ îõøàéàí éàëàíëàðëà îíà ùèéëÿëÿð ýÿëÿðëÿð. Äîñòëóã àäû
__________
èëÿ îíà íÿ êèìè äöøìÿí÷èëèêëÿð åäÿðëÿð.
36
Øåèð
Àéöçëö ýþçÿëëÿðèí ñóðÿòëÿðèíèí äþâðÿñèíäÿ áèð õÿòò âàð
Êè, îíëàðû áÿä íÿçÿðäÿí èðàã ñàõëàñûí.
(Ö÷öíúöñö) úàâàíëûã ãöðóðó çàìàíûäûð. Äèëðöáà ýþçÿëëÿðÿ âÿ àëäàäûúû èøâÿëÿðÿ åøã éåòèðìÿêëÿ ùÿð ùàíñû áèð ñÿðâðÿôòàðûí úèëâÿñèíÿ áèãÿðàð âÿ ãàíè÷ÿí ãÿìçÿñèíÿ ýèðèôòàð îëàð.
Øåèð
Åé êþíöë, ñÿëàìÿòëèêäÿí àéðû äöøöá,
Äèëðöáà ýþçÿëëÿðèí åøãèíÿ ìöáòÿëà îëäóí!
Ñÿíè ìÿí ýþçäÿí ãîðóéóì, éîõñà çöëôäÿí,
Ñÿíëÿ íÿ åäèì êè, éöç áÿëàéà äöøäöí.
(Äþðäöíúöñö) Ãîúàëûã äþâðöäöð. (Áó çàìàí) ãöââÿëÿð çÿèôëÿéèð,
äöíéà ÿíäèøÿñè ãöââÿòëÿíèð. Úàùèëëÿðèí ÿëèíäÿí ãîúà íÿ êèìè úÿôàëàð
÷ÿêÿð âÿ ùÿñðÿò ãÿäÿùèíäÿí íÿ ãÿäÿð çÿùÿðëÿð è÷ÿð.
Øåèð
Èíñàí úàâàíëûãäà úàùèë, ãîúàëûãäà àüûëëû îëàð,
Ãîúàëàã çÿèôëèê ôÿñëèäèð, úàâàíëûã ýöúëöëöê âàõòûäûð.
Çÿèôëèê ùÿìèøÿ àüûëëà, ãöââÿò èñÿ úàùèëëèêëÿ îëäóüóíà ýþðÿ
Úàâàíëàðäàí ãîúàëàðà ÿçèééÿò éåòìÿñè óçàã äåéèë.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ùèêìÿòäÿí, äåäèéèí êèìè, èíñàíûí öçöíÿ äþðä õÿòÿð
ãàïûñû à÷ûëìûøäûð. Áèë êè, ùÿð õÿòÿðäÿ áèð íåìÿò äÿ ãîéóëìóøäóð êè, áó
íåìÿòëÿð éàðàéà ìÿëùÿì âÿ ìþùíÿòÿ ÿâÿç îëà áèëÿð.
Óøàãëûüûí àúèçëèéè äþâðöíäÿ ùÿð èêè äöíéàäà àñóäÿëèê âàð. Ýþçÿëëèê
äþâðöíöí áèð úàçèáÿñè âàðäûð êè, èíñàíû òàé-òóøäàí ôÿðãëÿíäèðÿð. Úàâàíëûã ãöðóðó âàõòûíäà ðàùÿòëèéÿ ÷àòäûðàí ìÿùÿááÿò íÿøÿñè âàð. Ãîúàëûã
çÿèôëèéèíäÿ èñÿ úàìààò è÷ÿðèñèíäÿ ãîúàéà åùòèðàì âàð.
Øåèð
ßââÿëäÿí àõûðà, áèçèì òÿáèÿòèìèçèí äþðä ôÿñëèíäÿ
Àëëàù ùÿð ÿçèééÿòÿ ìöãàáèë áèð íåìÿò âåðèá:
__________Àúèçëèéÿ – àñóäÿëèê, ýþçÿëëèéÿ – úàçèáÿ,
Åøãÿ – ìÿùÿááÿò çþâãö, ãîúàëûüà-âöãàð.
37
Èíäè äå ýþðöì, ìÿí áó äþðä õÿòÿðäÿí ùàíñûíà ÷àòìûøàì êè, îíóí
íåìÿòèíäÿí ìÿùðóì ãàëìàéûì.
Øåèð
Åé ÿùëè-íÿçÿð, þç âöúóäóìäàí ãàôèëÿì,
Þç âàðëûüûìäàí õÿáÿðèì ùå÷ éîõäóð.
Ìÿíÿ ýþñòÿð êè, äöíéàäà êèìÿì?
Ìÿíèì âöúóäóìà íÿäÿí õåéèð âÿ íÿäÿí øÿð ýÿëÿð?
– Åé Ðèíä! Ñÿí áèðèíúè õÿòÿðäÿí êå÷ìèñÿí, èêèíúè õÿòÿðÿ éåòèøìèñÿí. Ýþçÿëëèê ðÿãÿìè öçöíöí ñÿùèôÿñèíÿ ÷ÿêèëìèøäèð. ßýÿð áèð êþëýÿ
ñÿíèí äàëûíúà ýÿëñÿ, îíäàí óçàã îëìàüûí ëàçûìäûð.ßýÿð àéíàäàêû ÿêñèí
ñÿíÿ áàõñà, ýÿðÿê îíäàí àúûüûí ýÿëñèí. Òàèíêè ìÿúëèñäÿ ìåéäàí ãûçûøäûðàí îëìàéàñàí. Ðèíäëÿðèí ñþùáÿòèíäÿí óçàãëàøàñàí êè, äîñòëàðûíûí ñèíÿñè äöøìÿíëÿðèíèí ìÿçÿììÿòèíÿ ùÿäÿô îëìàñûí. Ñÿíèí ðÿôòàðûí äà
äîñò âÿ ãàðäàøëàðûíû óòàíäûðìàñûí.
Øåèð
Ýþçÿëëèê áèð õÿçèíÿäèð êè, èñìÿò âÿ èôôÿò îíóí ùàñàðûäûð,
Ãåéðÿò î ùàñàðûí ãàðøûñûíäà îüðóäàí ãîðóíìàã ö÷öí ãàðàóëäóð.
ßäÿá ÿùëè îäóð êè, ùÿìèøÿ îüðóíóí ãîðõóñóíäàí
Ùàñàðû ãîðóìàã ö÷öí ãàðàóë ñàõëàñûí.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! ×ÿòèí áèð ìÿñÿëÿ äåäèí, ìöøêöë áèð éîë ýþñòÿðäèí. Ýþçÿëëèê äþâðö çåùèí âÿ ôÿðàñÿò ãàïûëàðûíû èíñàíûí öçöíÿ à÷ûð âÿ ýþçÿëëèê
äþâðàíû íÿôñ âÿ èñòÿéèí ìþùêÿìëÿíìÿñèíÿ ìöãÿääèìÿäèð Î çàìàí ùÿð
êÿìàë ñàùèáè àäàìà ðÿüáÿò áÿñëÿð. Î äà îíëàðäà íÿ ýþðñÿ ÿõç åéëÿð.
Àéäûíäûð êè, õîøòÿá àäàìëàð, ñàùèáìÿçàã êàìèëëÿð úÿìàëà ìöøòàã
îëóðëàð. ßýÿð ýþé÷ÿê öçëö úàâàíëàð âÿ ïÿðèòÿëÿò ýþçÿëëÿð úàùèëëÿðèí òÿíÿñèíäÿí âÿ ïèñ éîëà äöøìÿêäÿí ãîðõàðàã, õîøòÿá àäàìëàðà éàõûíëàøìàñàëàð âÿ êàìèë àäàìëàð îíëàðà òÿðáèéÿ âåðìÿñÿëÿð, éÿãèíäèð êè, ýþçÿëëèê äþâðö êå÷äèêäÿí ñîíðà íÿ áóíëàðûí êÿìàë ÿõç åòìÿéÿ èñòåäàäëàðû
îëàð, íÿ äÿ îíëàðûí ãèëö-ãàë ùÿâÿñëÿðè. Áóíóíëà äà ìÿðèôÿò ýþçÿëèíèí
öçö
òÿãëèä ïÿðäÿñèëÿ þðòöëÿð âÿ ùå÷ êèì ùå÷ êÿñÿ åëì âÿ ÿäÿáäÿí ôàéäà
__________
éåòèðÿ áèëìÿç.
38
Øåèð
Íÿ ãÿäÿð êè, ýþçÿëëèéèíÿ ýþðÿ ìÿãáóëñàí
Êÿìàë ñàùèáëÿðèíäÿí éàõøû õàñèééÿòëÿð þéðÿí,
Åëÿ òÿäáèð åëÿ êè, ñÿíèí ýþçÿëëèéèí ýöí-ýöíäÿí àçàëäûãúà,
Êÿìàëûí àðòñûí.
– Åé Ðèíä! Áóíà ýþðÿäèð êè, èðôàí ìÿðòÿáÿñèíÿ ìèíäÿí áèð àäàì
÷àòûð. Ìÿðèôÿò ñàùèáëÿðè íàäèð òàïûëûð. ßýÿð äöíéàäà áÿäíÿçÿð, ÿõëàãñûç àäàìëàð áó òÿëÿíè ñåâýèëèëÿðèí éîëóíäà ãóðìàñàéäûëàð, áèõÿáÿð
úàùèëëÿð ïàê àøèãëÿðÿ áó òþùìÿòè âóðìàñàéäûëàð, äîüðóäàí äà òÿìèç
àøèãëÿðëÿ éîëäàøëûã, íèéàç ñàùèáè àðèôëÿðëÿ éàõûíëûã îüóëëàðû àòàëàðûí åùòèéàúûíäàí ãóðòàðàð âÿ ùàìûíû îíëàð ìöðöââÿòëÿðèíÿ ýþðÿ, þçëÿðèíÿ àòà
ùåñàá åäÿðäèëÿð.
Øåèð
Î àéðûëûã êè, ìÿøóã èëÿ àøèã àðàñûíäàäûð,
Ôàñèãëÿðèí ïèñ ÿìÿëëÿðèíèí ãîðõóñóíäàíäûð.
Éîõñà ùöñí åøãäÿí àéðûëìàç,
Èêè ìöâàôèãèí àðàñûíäà àéðûëûã ëàéèã äåéèë.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Áèë êè, ýþçÿëëèê ïàêäûð âÿ íàòÿìèç àäàìëàðûí ñàòàøìàñûíäàí óçàãäûð. Ýþçÿëëèê áèð àéíàäûð êè, ùàìûíû ýþñòÿðèð, èñòÿð äöç
àäàìëàð, èñòÿð ÿéðè àäàìëàð þç ñèìàëàðûíû îíäà ýþðÿðëÿð.
Êèì þç ýþçÿëëèéèíè ñàõëàìàüû áàúàðìàñà, áåëÿ øÿðò âàð êè, îíóí ýþçÿëëèéè äàâàì åòìÿç. Ïàê ýþçÿëëèê, ïàê äà åøã èñòÿéèð. Ùÿð úèíñ þç ùÿìúèíñèíÿ ìåéë åäÿð.
Øåèð
ßýÿð ïàêñàí, åé ùÿðèô, çàòû õÿáèñ
Âÿ íàäöðöñò àäàìëàðûí èõòèëàòûíäàí ãîðõóí éîõäóð.
Íàòÿìèç ùÿðèôëÿð äÿ àäàì òàíûéàíäûðëàð,
Ñÿíè ïàê ýþðäöêäÿ ïèñ ýþçëÿ áàõìàçëàð.
– Åé Ðèíä! Ìàäàì êè, ñÿíèí èäðàê ãöââÿí ïàê èëÿ íàïàê àðàñûíäà
ôÿðã
ãîéóð, éàõøû èëÿ ïèñè áèð-áèðèíäÿí àéûðûð, ãîðóíìàüû ñÿíèí ôÿðàñÿ__________
òèíèí þùäÿñèíÿ ãîéóðàì, ñÿíÿ ñÿôÿðÿ ýåòìÿê èúàçÿñè âåðèðÿì.
39
Øåèð
Êèì êè, ïèñ âÿ éàõøûäàí õÿáÿðäàð îëà,
Ëàçûìûíúà èøÿ âàãèô îëà,
ßýÿð ãöðáÿòäÿ äîñòó âÿ ãÿìõàðû
Îëìàñà äà, íÿ ãöññÿñè âàð?
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ùÿð÷ÿíä ìöÿééÿí éîë òóòìàüà âÿ ùÿðÿêÿò åòìÿéÿ òàãÿòèí éîõäóð, ìÿí ùÿëÿ ñÿíÿò ÿñÿðëÿðèíÿ áÿëÿä äåéèëÿì âÿ äöíéàíû òàìàøà åòìÿìèøÿì, áèð íå÷ÿ ãÿäÿì øÿùÿðè ýÿçìÿê ö÷öí ìÿíèìëÿ ýÿë,
äöíéà òàìàøàñûíäà áèð àç ìÿíÿ éîëäàøëûã åò êè, íÿ ýþðñÿì îíóí êåéôèééÿòèíè ñÿíäÿí þéðÿíèì.
Øåèð
Õîøáÿõò î àäàìäûð êè, ñÿôÿð åòäèéè çàìàí
Ýåúÿ-ýöíäöç àðèô áèð ìöñàùèáè îëà.
Ùÿð íÿ êè, ñÿíÿò ÿñÿðè ýþðñÿ,
Îíëàðûí ùÿãèãÿòèíè ìöôÿññÿë ñóðÿòäÿ ñîðóøà.
Çàùèä Ðèíäèí õàùèøèíè ãÿáóë åòäè, áèð íå÷ÿ ãÿäÿì îíóíëà éîëäàøëûã
åòìÿéè ìÿñëÿùÿò ýþðäö. Ùÿð èêèñè åâäÿí ÷ûõäûëàð, êö÷ÿ-áàçàðà äöøäöëÿð.
Ðèíäÿ ÷ÿòèí ýþðöíÿíè Çàùèääÿí ñîðóøóðäó. Áèðäÿí áþéöê áèð èìàðÿòÿ
÷àòäûëàð. Áóðà áþéöêëÿðèí éûüûíúàã éåðè èäè. Ïàäøàùëàðûí ðöòáÿñèíäÿí éöêñÿê âÿ ýöíàùñûç èíñàíëàðûí öðÿéèíäÿí òÿìèç áèð éåð èäè. Ñåâèìëè ìÿùáóáÿ
êèìè áÿçÿíìèøäè. Îíó ñåâÿíëÿðèí ôÿðéàäû ýþéÿ éöêñÿëìèøäè. Ìèíàðÿëÿðèíèí ùÿäñèç èøâÿëè ãÿääè ìöÿççèíè ôÿðéàäÿ ýÿòèðìèøäè. Òàüëàðûíûí ýþçö
õîø çþâã àáèäëÿðèí ãÿðàðûíû ÿëèíäÿí àëìûøäû. Ìåùðèáàí ãàøû èìàìû íèýàðàí ãîéìóøäó, ìèíáÿðèí ùþðöêëÿðè õÿòèáèí àéàüûíû çÿíúèðëÿìèøäè.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Áóðà ùàðàäûð âÿ áó øÿðÿôëè éåðèí àäû íÿäèð?
– Åé Ðèíä! Áó Àëëàùûí åâèäèð âÿ ñÿôàëû ñóôèëÿðèí ìÿáÿäèäèð. Èáëèñèí
áó åâÿ éîëó éîõäóð âÿ áó åâäÿ ÿéëÿøÿíëÿðÿ îíäàí (Èáëèñäÿí) õÿòÿð
éîõäóð.
Øåèð
__________ Ìÿñúèä Èáëèñèí ôèòíÿ âÿ øÿðëÿðèíäÿí
Àõøàì-ñÿùÿð õàëãûí ÿìèí-àìàíëûã ùàñàðûäûð.
40
Î àäàì Èáëèñäÿí âÿ îíóí øÿðèíäÿí àñóäÿäèð êè,
Îíóí éåðè ýåúÿ-ýöíäöç áåëÿ áèð ùàñàðäûð.
Ðèíä äåäè:
-Åé Çàùèä! Áóðà êè, Àëëàùûí åâèäèð, ñèäãö ñÿôà éåðèäèð, áóðà î àòàíûí éåðèäèð êè, îüëóíäàí õÿáÿðè éîõäóð âÿ î îüëóí ìÿíçèëèäèð êè, àòàñûíäàí ãîðõóñó éîõäóð. Ñÿí êè ùÿëÿ ìÿíèì õàòèðèìè èñòÿéèðñÿí, áó åâäÿ
éóðä ñàëìàüûí ÷ÿòèíäèð. Ìÿí êè ùÿëÿ ñÿíÿ áàüëûéàì, áó åâäÿ ìÿíçèë
òóòìàãäàí óçàüàì. Áèð àäàì êè åâ ñàùèáèíè éàõøû òàíûìûð, îíóí åâèíÿ
íåúÿ ýèðÿ áèëÿð?
Øåèð
Áó åâ âÿùäÿò, ñèäã âÿ ñÿôà åâèäèð,
ßëàãÿëÿðäÿí óçàã, Àëëàùà éàõûíëûã ìÿêàíûäûð.
Áèçèì ùÿëÿ êè, ôèêðèìèç äöíéà èëÿ ìÿøüóëäóð,
Áó åâèí àðçóñóíäà îëìàüà ùÿëÿ ëÿéàãÿòèìèç éîõäóð.
– Åé Ðèíä! Ôÿñàä ÿùëè èëÿ îòóðóá-äóðìàãäàí âÿ àëëàùñûçëàðà éàõûíëàøìàãäàí ãàáàã áó åâÿ ýÿë, áó òàéôàíûí ñþùáÿòëÿðèíÿ ðÿüáÿò åò. Áÿëêÿ
áó òàéôàíûí ðÿùáÿðëèê èøûüû ñÿíè úÿùàëÿò ãàðàíëûüûíäàí ãóðòàðñûí âÿ áó
úÿìèééÿòè òÿãëèä åòìÿê ñÿíè ìÿãñÿä ìÿíçèëèíÿ éåòèðñèí.
Øåèð
Áèð ìÿúëèñ êè, îíäà Àëëàù ôåéçè ñàãèäèð,
Äàèìà íÿüìÿñè çèêð, øÿðàáû (Àëëàùà) ìöøòàãëûãäûð,
Ìöìêöíäöðñÿ, ýèð (áó åâÿ) âÿ áèð ãÿäÿù è÷ êè,
Áåëÿ áèð ãÿäÿùèí íÿøÿñè ùÿìèøÿëèêäèð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Áóðà êàìèëëÿðèí éåðèäèð. Êÿìàë þéðÿíìÿê ìÿêòÿáè
äåéèë. Áó, âÿñëÿ ÷àòìûøëàðûí ìÿíçèëèäèð, âöñàë éîëó äåéèë. ßýÿð áóðàäà
îòóðàíëàð íèúàò òàïìûøëàðäûñà, àéûáäûð êè, ìÿíèì êöäóðÿò òîçóì îíëàðûí ñÿôà ñÿùèôÿñèíÿ ãîíñóí. ßýÿð (äöíéàéà) öðÿê áàüëàéàíäûðëàðñà,
ùåéôäèð
êè, ìÿíèì ýöíàùñûç íÿôÿñèì îíëàðûí èõòèëàòû òÿñèðèíäÿí ýöíàù__________
êàð îëñóí.
41
Øåèð
ßýÿð áó ìÿúëèñèí ÿùëè ôÿçë âÿ êÿìàë ÿùëèäèðñÿ,
Íèéÿ áó úÿùàëÿòëÿ îðà ýåäèá óòàíàã?
ßýÿð ùèéëÿýÿð, õóäïÿñÿíä âÿ øÿðèð àäàìëàðäûðëàðñà,
Íÿ ö÷öí ýåäèá îíëàðûí èøèíÿ øÿðèê îëàð?
Ìÿíèì ìÿñëÿùÿòèì áóäóð êè, Àëëàùûí åâèíäÿí ýåäèì, þçöìÿ ëàéèã
èø âÿ ìöíàñèá áèð ìÿíçèë àõòàðûì.
Ìÿñúèääÿ ñîâìÿÿ ÿùëèíèí éûüûíúàüû âàð,
Àäàì ÷îõ îëäóüóíäàí ìÿíÿ éåð éîõäóð.
Åëÿ êè, Ðèíä (ìÿñúèäÿ) ýèðìÿéÿ ðàçûëûã âåðìÿäè, ãîúà îíóíëà ýÿçìÿéÿ áàøëàäû. Òàìàøà åäèá ùÿð éåðäÿí êå÷èðäèëÿð, ñþùáÿò åäèá ùÿð òÿðÿôè
ýÿçèðäèëÿð. Áèðäÿí áèð áèíàéà éåòèøäèëÿð êè, áàøû ýþéëÿðÿ óúàëìûøäû.
Çöìçöìÿ ñÿñè îðàäàí ìÿëÿêëÿðèí èáàäÿòýàùûíà éåòèøèðäè. Áåùèøò áàüûíäàí ðÿíý àëìûø áèð áàü÷à, ãûëìàíëàðäàí õÿáÿð âåðÿí áèð ìÿúëèñ èäè.
Ñÿðõîøëàðûí ñÿñëÿðè, òÿðÿííöìëÿðè ñàêèòëèê ñåâÿí áåéíè ãÿäÿù êèìè äîëàíäûðûð, øÿðàá è÷ÿíëÿðèí “íóø îëñóí, íóø îëñóí” ñÿñëÿðè ÿãë àõòàðàí äèìàüû ãÿôëÿò éóõóñóíäàí îéàäûðäû. Ñàãè ëÿë êèìè øÿðàáû ýþñòÿðèðäè êè:
ßãë úþâùÿðèíÿ ñàòûðàì.
Ìöòðöá ïÿðäÿ ýþòöðìöøäö êè:
Ðèéàíû ðöñâàé åòìÿéÿ ÷àëûøûðàì.
Õöëàñÿ, áóðà äöíéàäàí ÿë ÷ÿêìèø âÿ àõèðÿòäÿí ÿë öçìöøëÿðèí éåðè èäè.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Áó íåúÿ öðÿê à÷àí éåðäèð. Åøèòäèéèì íÿ ñÿñäèð?
Øåèð
Áóíëàðà áàõìàã ìÿíèì ùóøóìó áàøûìäàí àïàðäû,
Öðÿéèìäÿ áàøãà áèð äöíéàéà éîë à÷äû.
Áóðàäà ùàìûíûí ðàùàòëûüû âÿ çþâãö âàð.
Åëÿ áèë êè, ùàìû Àëëàùäàí ðàçûäûð.
– Åé Ðèíä! Áóðà øåéòàí åâèäèð, öñéàíêàðëûüûí ñÿð÷åøìÿñèäèð. Áó åâèí
ñàêèíëÿðè Àëëàù ðÿùìÿòèíäÿí óçàãäûðëàð. Ìöõàëèôÿò åòäèêëÿðèíÿ ýþðÿ
Àëëàùûí
äöøìÿíèäèðëÿð. Äöíéàäà àüûëëàðûíûí ôÿñàäûíà ýþðÿ ìÿçÿììÿò
__________
îëóíóðëàð. Àëëàùûí ùþêìöíÿ ìöõàëèôÿò åòäèêëÿðèíÿ ýþðÿ àõèðÿòäÿ äÿ ìÿù42
ðóìèééÿòÿ äö÷àð îëàúàãëàð. ßýÿð Àëëàùû òàíûìûðëàð âÿ áó èøè ýþðöðëÿð,
Àëëàùû òàíûìàìàãäàí ïèñ íÿ âàð? ßýÿð Àëëàùû òàíûéûðëàð âÿ ãÿñäÿí èòàÿò
åòìèðëÿð, îíäà ãîðõìàç öñéàíêàðëàðäàí äà ïèñäèðëÿð. Õîøáÿõò î àäàìäûð
êè, îíëàðûí éàíûíà ýåòìÿñèí âÿ áó ïÿðèøàí äÿñòÿíèí ùÿìñþùáÿòè îëìàñûí.
Øåèð
Áó òàéôà Àëëàùûí ðÿùìÿòèíäÿí óçàãäûð,
Àëëàùûí âÿ õàëãûí ôåéçèíäÿí êÿíàðäàäûð.
Àëëàùûí ýþñòÿðäèéè éîë èëÿ ýåòìèð,
Éà ýþçëö ùÿéàñûç, éà äà êîðäóð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Áó åâÿ øåéòàí éåðè äåäèí âÿ áó åâèí ñàêèíëÿðèíè ýöíàùêàð ñàéäûí. Áó íÿ ùèêìÿòäèð êè, Àëëàù þç ãöäðÿòè èëÿ äöøìÿíëÿðèíèí
åâèíè áåëÿ àáàä ñàõëàéûð?
Èëàùè ãöäðÿòè îëäóüó ùàëäà áó ìöðòÿäëÿðèí úÿìèééÿòèíè äàüûòìûð.
Îíëàðà ìþùëÿò âåðèð êè, èñòÿäèêëÿðè êèìè ðàùÿòëèê åòñèíëÿð âÿ ùÿìèøÿ
èòàÿò øèøÿñèíÿ äàø àòñûíëàð, äàèìà ýöíàù ÿìÿëëÿðèí ùöúóìó èëÿ ïÿùðèçêàðëûüûí úÿëàëûíû ïîçñóíëàð.
Øåèð
Ýþðäöì áèð ðèíä ñàãèäÿí øÿðàá èñòÿéèð.
Äåäèì: Ñÿíèí áó èøèí Àëëàùûí ùþêìöíÿ ìöõàëèôäèð.
Äåäè: Áèç ùÿð èøè Àëëàùäàí áèëèðèê,
Áèçèì ìóðàäûìûçà ÷àòìàüûìûç îíóí èúàçÿñè äåìÿêäèð.
– Åé Ðèíä! Þçöíö ýþçëÿ, áó åòèãàäëà éîëäàí ÷ûõìàéàñàí âÿ àñèëÿðèí ÿôñàíÿñèíÿ àëäàíìàéàñàí. Áèë êè, áóíëàðûí ýöíàùëàðûíà Àëëàùûí ñÿáðè
ãÿçÿá äÿëèëëÿðèíè ìþùêÿìëÿíäèðìÿê ö÷öíäöð. Àëëàùûí îíëàðû úÿçàëàíäûðìàãäàí ÿë ñàõëàìàñû ÿçàáà ëàéèã îëìàëàðûíû èñáàò åòìÿê ö÷öíäöð.
Ýþçÿë èø Àëëàùûí ÿìðèíÿ èòàÿò åòìÿêäèð. Ïèñ ÿìÿë õÿòà éîëà ýåòìÿêäèð.
Ñÿðõîøëàðûí êè, àüëû éîõäóð, ïèñè éàõøûäàí àéûðà áèëìèðëÿð.
Øåèð
Åé ïàê öðÿêëè, ñÿí êè, çÿìàíÿ ÿùëèíäÿíñÿí,
Éà ýöçÿðàí ö÷öí, éà äà àõèðÿò ö÷öí ÷àëûø.
__________ Øÿðàá è÷èá ùÿð èêè äöíéàäàí ãàôèë îëìàã
Àéäûíäûð êè, àõûðäà íÿ íÿòèúÿ âåðÿ áèëÿð?
43
Ðèíä äåäè:
-Åé Çàùèä! ßýÿð áó òàéôà èëÿ îòóðóá-äóðìóñàí âÿ îíëàðûí øÿðàáûíû
è÷ìèñÿí, äåìÿëè, þç áÿä ÿìÿëèíè åòèðàô åäèðñÿí âÿ ñþçëÿðèíèí åòèáàðû
éîõäóð. ßýÿð îíëàðëà îòóðìàìûñàí, òÿùãèã åëÿìÿìèø àäàìûí ñþçëÿðèíäÿí
äîüðóëóã ãîõóñó ýÿëìÿç. Íÿ äÿëèëëÿ þç ñþçëÿðèíèí äîüðó îëäóüóíó ñöáóòà éåòèðÿ áèëÿðñÿí? Áó äåäèêëÿðèíèí þùäÿñèíäÿí íåúÿ ýÿëÿ áèëÿðñÿí?
Øåèð
ßýÿð øÿðàá è÷ÿíñÿí âÿ øÿðàáû ïèñëÿéèðñÿí,
Óòàíìàëûñàí êè, þç èøèíèí åéáèíè ñþéëÿéèðñÿí.
ßýÿð øÿðàáû äàäìàìûñàí âÿ øÿðàáà ïèñ äåéèðñÿí,
Àéûáäûð êè, ÷èé ñþç äàíûøûðñàí.
– Åé Ðèíä! Øÿðàá è÷ÿíëÿð áàðÿñèíäÿ Àëëàùûí ùþêìö êàôè áèð äÿëèëäèð âÿ Àëëàù ÿùëèíèí îíäàí èêðàù åòìÿëÿðè ñÿíÿ êàôè úàâàáäûð. Áèð õÿáèñè êè, Àëëàù ùàðàì åäèð, èìòàùàíà íÿ åùòèéàú? Áèð úÿìèééÿòè êè, þç
äÿðýàùûíäàí ãîâóð, îíëàðëà èõòèëàò âÿ îíëàðà éàõûíëàøìàã ëàéèã äåéèëäèð.
Øåèð
Áèð ùàëäà áÿøÿð áþéöê Àëëàùûí,
Ñàäèã êÿëàìûíû ðÿùáÿð òóòóð.
Áèç ùàðà, òÿúðöáÿ åòìÿê ùàðà,
Ùàãã ñþç ïèñè âÿ éàõøûíû ôÿðãëÿíäèðèð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ñÿí ýöìàí èëÿ Àëëàù õàëãûíà òþùìÿò åëÿìÿ, õÿéàë èëÿ
èíñàô ðèøòÿñèíè ÿëäÿí âåðìÿ, ñÿí íÿ áèëèðñÿí êè, (îíëàðûí è÷äèéè) øÿðàá
“øåéòàíûí ìóðäàð ÿìÿëèíäÿí” áóëàíàí øÿðàáäûð? Áó øÿðàá è÷ÿíëÿð î
àäàìëàðäûð êè, îíëàðûí ñÿðõîøëóüóíäàí öëâè àüûë ÿñêèëèð? Áÿëêÿ áó øÿðàáûí ùÿð äàìëàñû úÿùÿííÿì îäóíó ñþíäöðìÿéÿ ñÿáÿáäèð? Âÿ áó òàéôàíûí îõóäóüó ùÿð íÿüìÿ öëâè àëÿìèí Àëëàùà åòäèêëÿðè çèêðäÿí èáàðÿòäèð?
Øåèð
Ãÿäÿù ãàëäûðàíëàðûí ðöìóç äÿðéàñûíûí äèáè éîõäóð,
Øÿðàá è÷ÿíëÿðèí ñèðð ïÿðäÿñèíÿ éîë éîõäóð,
__________ Êèì àéûãäûðñà, øÿðàáûí íÿ îëäóüóíó áèëìÿç,
Ñÿðõîø îëäóãäàí ñîíðà þç ùàëûíäàí õÿáÿðè îëìàç.
44
– Åé Ðèíä! Áó äåäèêëÿðèí Àëëàù øþâãö áÿçìèíäÿ øÿðàá è÷ÿíëÿðèí
ðöòáÿñèäèð, ôàéäàñûç õóìàðëàðûí éîõ. Î, ìààðèô àëÿìèíèí ìÿíàñûíû àíëàéàíëàðûí øèâÿñèäèð, äöíéà âèðàíÿñèíèí çàùèðïÿðÿñò àäàìëàðûíûí èøè
äåéèë. Àáè-ùÿéàòû çÿùÿð àäëàíäûðìà. Ùàãã ñþçÿ áàòèë àäû âåðìÿ êè, èíñàíûí íÿôñè þçöíÿ òÿñÿëëè âåðìÿê ö÷öí ùÿð ïèñÿ éàõøû àäû ãîéàð âÿ õÿòà
èøè þç õåéðèíÿ ÷åâèðìÿêëÿ íèúàò ìöæäÿñè âåðÿð. Íÿ þçöì áó ìÿúëèñÿ
ýåäèðÿì, íÿ äÿ ñÿíÿ þç èõòèéàðûìëà èúàçÿ âåðÿðÿì.
Ìÿí ùàðà, õÿðàáàò éîëó ùàðà?
Áó ìÿñëÿùÿò ìöáàðÿê äåéèë. ßýÿð ñÿí áóíó àðçóëàéûðñàíñà, “Áó
ñÿíèíëÿ ìÿíèì àðàìäà áèð àéðûëûãäûð”.1
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Áó ìÿñÿëÿäÿ ùàãã ñÿíèí òÿðÿôèíäÿäèð. ×öíêè ìåéõàíÿéÿ ðÿüáÿò åòìÿê ñÿíèí àäÿòèíèí ÿêñèíÿäèð. Áó àäÿòèí ÿêñèíÿ èø ýþðìÿê ÿí áþéöê ìöñèáÿòäèð. Èíäè êè, ãåéä òîçó ñÿíèí åòèáàð àéíàíû òóòóá
âÿ òÿãëèä çÿíúèðè ýåòìÿê àéàüûíû áàüëàéûáäûð, ñÿíèíëÿ áó úàìààò àðàñûíäà òàì áèð ÿêñëèê âàðäûð. Ñÿí îíëàðà íèôðÿò åòäèéèí ãÿäÿð îíëàð äà
ñÿíäÿí ãà÷ûðëàð. Àììà ìÿí áó úÿìèééÿòèí òÿáèÿòèíè èìòàùàí ìÿùÿêè
èëÿ éîõëàìàéûíúà âÿ îíëàðûí öçöíäÿí øöáùÿ ïÿðäÿñèíè à÷ìàéûíúà, ìàùàëäûð êè, òÿãëèä õàòèðè ö÷öí îíëàðûí ñþùáÿòèíäÿí óçàã îëàì âÿ îíëàðûí
ìÿúëèñèíäÿí êÿíàð ýÿçÿì. Áèð ñààò áèð ýóøÿäÿ îòóð, èçòèðàáûí ÿâÿçèíÿ
ñÿáð åò, òà ìÿí è÷ÿðèäÿêèëÿðèí ùàëûíû ìöëàùèçÿ åäèì, àç ìöääÿòäÿí
ñîíðà ÿùâàëàòû þéðÿíèá îðàäàí ÷ûõûì.
Øåèð
Åé ïàê ýþâùÿð, ìÿí áèð ñÿôÿðÿ ìàèë îëìóøàì,
(Áó) ñÿôÿðäÿ àüûë ñÿðìàéÿñè ìÿíèìëÿ éîëäàøäûð.
Öìèäâàðàì êè, áó ñÿôÿðäÿí çÿðÿð ÷ÿêìÿéÿì,
Ùÿð ñÿðìàéÿíè, ùÿì äÿ ìÿíôÿÿòè íÿçÿðÿ àëàì.
Çàùèä Ðèíäèí èñòåäàäûíà åòèìàä åòäèéèíäÿí ùÿääè-áöëóüà ÷àòäûüûíà
ýþðÿ ýöíàùà ìöðòÿêèá îëìàéàúàüûíû íÿçÿðÿ àëûá, îíóí ìåéõàíÿéÿ ýèðìÿñèíÿ èúàçÿ âåðäè.
Ðèíä ðèíäëÿð êèìè ìåéõàíÿéÿ ãÿäÿì ãîéäó. Ìåéõàíÿíèí éóõàðû
áàøûíäà áèð ãîúà ýþðäö. Ãîúà ìåéõàíÿíè þç âöúóäó èëÿ çèíÿòëÿíäèðìèøäè. Ùÿð êèì ùÿð íÿ èñòÿéèðäè îíäàí àëà áèëÿðäè. Áó ãîúà úàìûí ýöçýö-
__________
1
Ãóðàíäàí ýþòöðöëìöø áèð èôàäÿäèð.
45
ñöíäÿí áèõÿáÿð ìÿñòëÿðÿ ýàù êàèíàòûí ÿùâàëûíäàí õÿáÿð âåðèð, ýàù
ìöòðöá íÿüìÿñèíäÿ äöíéàíûí ñèðð ïÿðäÿëÿðèíè à÷ûðäû.
Ýþçÿëëÿðè ýþçÿëëèéèí ùÿìèøÿëèê îëìàìàñûíäàí õÿáÿðäàð åäèð âÿ àøèãëÿðèí ìÿùÿááÿòèíè îíëàðûí öðÿéèíÿ ñàëûðäû. Ñàãèëÿðÿ äþâðöí òåç êå÷ìÿñèíäÿí õÿáÿð âåðèð âÿ ñöðóð ãÿäÿùëÿðèíè ýÿçäèðìÿéè îíëàðà òàïøûðûðäû.
Øåèð
Áàòèíè àéäûí, öðÿéè ñàô áèð ãîúà.
Îíóí ðÿéè ùÿð ìöøêöëö àñàí åäèðäè.
Î òÿùãèã õÿçèíÿñèíèí à÷àðûíû ýþñòÿðÿí èäè,
Ñèðëÿð ýþâùÿðèíèí õÿçèíÿñèíè à÷àí èäè.
Îíóí áþéöê àäû åøãèí çèíÿòè èäè,
Àüûë îíà áÿíäÿ îëäóüó ö÷öí ôÿõð åäèðäè.
Îíóí íÿçÿðè ãÿäÿùè ìÿðüóá åòìèøäè.
Îíóí ùèììÿòè, öçöì òÿíÿéè êèìè, ùÿð êÿñè
Òîðïàãäàí ýþòöðöá, ëÿë ñàùèáè åòìèøäè.
Åëÿ êè, Ðèíäèí ýþçö ãîúàíûí íóðàíè öçöíÿ äöøäö, ôÿñèù äèë èëÿ ñàëàì
âåðäè. Ãîúà ìÿùÿááÿòëÿ ñàëàìà úàâàá âåðäè. Î, òÿçÿ à÷ûëìûø ÷è÷ÿéè ýþðÿíäÿ ýöë êèìè à÷ûëäû âÿ äåäè:
– Åé úàâàí, íÿçÿðèìÿ ãÿðèá ýÿëèðñÿí. Íÿ èñòÿéèðñÿí, ùàðàäàí ýÿëèðñÿí? ßýÿð éîëóíó èòèðìèøñÿí, éîë ýþñòÿðìÿéÿ áàøëàéûì? ßýÿð áèð
áàøãà åùòèéàúûí âàð, áóéóð, éåðèíÿ éåòèðèì.
Øåèð
Åé óøàã, áèçèì ÿãèäÿìèçäÿí õÿáÿðäàð äåéèëñÿí,
Ýöìàí åäèðÿì, ñÿùâÿí áóðà éîëóí äöøöá.
ßýÿð éîëó ñÿùâ åäèáñÿí, áóäóð äöç éîë,
ßýÿð áèçè èñòÿéèðñÿí, îòóð, áèñìèëëàù.
Ðèíä äåäè:
– Åé ãîúà! Ìÿí áèð ìöøêöë èøÿ äöøìöøÿì âÿ ùåéðÿòäÿéÿì. Äåéèðëÿð ìåéõàíÿ øåéòàíûí øÿðàðÿòëÿðè èëÿ äîëó áèð éåðäèð. Øÿðàá èñÿ èíñàíûí
èòàÿò åâèíèí áöíþâðÿñèíè õàðàá åäÿí áèð úèíñäèð. Êèì Àëëàùà éàõûíëàøìàã èñòÿéèð, ýÿðÿê áó åâäÿí óçàãëàøñûí. Êèì êè, èòàÿò ôåéçè èëÿ õîøáÿõò
îëóáäóð, áó úèíñÿ éàõûíëàøìàüà íèôðÿò åòìÿëèäèð. ×îõ òÿÿúúöá åäèðÿì
êè, ñÿí áó àüëûíëà áåëÿ ìÿúëèñäÿ îëìàüà ðÿüáÿò áÿñëÿéèðñÿí? Áó çèðÿêëèê âÿ êàìèëëèêëÿ áó úèíñ èëÿ öíñèééÿòè áÿéÿíèðñÿí?
46
Øåèð
Ìåéõàíÿ ôèòíÿ, ôèñã âÿ øÿð ìÿãàìûäûð,
Ìåé èíñàíûí àüëûíûí ïîçóëìàñûíà áàèñäèð.
Òÿÿúúöá åäèðÿì êè, áó éàìàí ôÿñàäëàðäàí
Ñÿíèí êèìè ìöäðèê íåúÿ õÿáÿðñèçäèð?
Ãîúà äåäè:
– Åé óøàã, î éåðèí ñèôÿòëÿðèíè ìÿí íÿ åøèòìèøÿì, î úèíñÿ (øÿðàáà)
áàø âóðóá äÿðèíëèéèíÿ ìÿí äÿ ÷àòìûøàì. Òÿðèãÿò éîëóíó ýåäÿíëÿð î
éåðè ôÿñàä åâè àäëàíäûðûð. Ùÿãèãÿò ôÿíëÿðèíèí àðèôëÿðè î úèíñè ôÿñàä õÿìèðìàéÿñè ùåñàá åäèðëÿð. Àëëàùà øöêöð êè, ìÿí îðàéà àéàã áàñìàìûøàì, î úÿìèééÿòèí òÿëÿñèíÿ äöøìÿìèøÿì. Ùàíñû áÿäáÿõòäèð êè, ýþçÿë
àüëûíû âÿ àíëàäûüû î úèíñëÿ ìÿøüóë îëóá ÿëäÿí âåðñèí? Èêè äöíéàíûí çèéàíêàðëûã äàüûíû þçöíäÿí õÿáÿðñèçëèê àòÿøè èëÿ þç úèéÿðèíÿ áàññûí?
Øåèð
Èíñàí øÿðÿôèíèí êàìàëû àüûëäûð,
Àüûë, Àëëàùû òàíûìàüûí ÿñàñûäûð.
Ùàéûôäûð êè, áó àëè-áèíàíûí áöíþâðÿñè
Øÿðàá ñåëèíäÿí õàðàáàéà ÷åâðèëñèí.
Ðèíä äåäè:
– Åé ãîúà! Áó éåð êè, âàðûíäûð, íÿ éåðäèð âÿ úàìûíäà îëàí áó úèíñèí àäû íÿäèð? Áóðàäà îòóðàíëàðû èêè äöíéàäàí àñóäÿ âÿ áó úèíñÿ ìöðòÿêèá îëàíëàðû ñèðëÿðè àíëàìàãäà áàúàðûãëû ýþðöðÿì.
Øåèð
Øÿðàá ùÿìèøÿ ôèòíÿ-ôÿñàäûí ìÿíøÿéèäèð,
Îíóí ö÷öí øÿðèÿòäÿ ùàðàì îëóá.
Åé ñàãè, ñÿíèí ãÿäÿùèí ôèòíÿëÿðè àðàäàí ãàëäûðûð,
Øÿðàá äåéèë, áÿñ áó ãÿäÿùäÿêè íÿ úèíñäèð?
Ïèð äåäè:
– Åé óøàã! Ìÿíèì ìÿíçèëèì øÿôà åâèäèð. Îíäà äÿðä ÿùëèíèí äÿðäëÿðèíÿ äÿðìàí òàïûëûð. Áèë êè, ðóùóí áèð ãîðõóëó õÿñòÿëèéè âàð, î äà øåéòàíûí âÿñâÿñÿñèäèð. Âÿñâÿñÿíèí äÿ ìàääÿñè úèñìàíè ëÿççÿòëÿðèí âÿ
ùåéâàíè øÿùâÿòëÿðèí ìþùêÿìëÿíìÿñèäèð. Áó õÿñòÿëèéèí ÿëàìÿòè áóäóð
êè,
èíñàí áèð àí äà äöíéà ãÿìèíäÿí àñóäÿ îëìàéûá, ùÿìèøÿ ôèêèðäÿäèð.
__________
Áÿçèëÿðè úÿííÿò íåìÿòëÿðè, ùóðè-ãûëìàí àðçóñó èëÿ ãÿðÿçëè èáàäÿòÿ âÿ
47
éàëàíäàí èòàÿòÿ ìÿøüóëäóðëàð. Áó, îíëàðû ùÿãèãÿòäÿí âÿ ùÿãèãÿòè þéðÿíìÿêäÿí óçàã ñàëûð. Áÿçèëÿðè èñÿ úàù-úàëàëëàðûíû âÿ ìàë-ÿìëàêûíû
÷îõàëòìàã ìÿãñÿäè èëÿ éàíëûø òÿäáèðëÿð âÿ éàëàí ôèêèðëÿðÿ äöøöðëÿð, ÿñë
ìÿãñÿääÿí ìÿùðóì îëóðëàð. Àëëàùà øöêöð êè, áó õÿñòÿëèêëÿðè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê ãàïûëàðû ìÿíèì öçöìÿ à÷ûãäûð. Î õÿñòÿëèêëÿðè ìöàëèúÿ
åòìÿê ìÿíèì òÿäáèð øÿðáÿòèìäÿäèð. Î ÿùëè-äÿðääÿí ùàíñûíû õîøáÿõòëèê ìÿíèì éàíûìà ýÿòèðñÿ, îíó ñàüàëòìàüû ìÿíÿ òàïøûðñà, õàðàá äöíéàíûí ÿëàãÿëÿðèíäÿí ïÿùðèç âåðìÿêëÿ ôàéäàëû øÿðàá øÿðáÿòè èëÿ îíóí
áåéíèíè âÿ âöúóäóíó ñàüàëäàðàì. Ñîíðà ñàçûí ðóù îõøàéàí ñÿñè âÿ
ýþçÿëëÿðèí ðóùïÿðâÿð ñþçëÿðèíäÿí îíà éåäèðÿðÿì, òàèíêè ùàëû àç áèð ìöääÿòäÿ äöçÿëÿð, èêè äöíéàäàí äà ÿë ýþòöðÿð, äîñòäàí, äîñòëóãäàí áàøãà
áèð øåé àõòàðìàç. Àëëàùûí ìöëêöíäÿ Àëëàù éîëóíäàí áàøãà áèð éîëà
ýåòìÿç.
Øåèð
Àõèðÿò èøëÿðèíèí ôèêðè úàíà áèð äÿðääèð,
Äöíéàíûí èøëÿðè öðÿéÿ áèð éöêäöð.
Ñÿðõîøëóãäà åëÿ êè, àüûëäàí (éàõàíû) ãóðòàðûðñàí
Õîøáÿõòñÿí êè, ùÿì äöíéàäàí, ùÿì àõèðÿòäÿí (úàíûíû)
ãóðòàðûðñàí.
Ðèíä äåäè:
– Åé ãîúà, äÿðäëèéÿ äÿðìàí ìöæäÿñè âåðäèí. Öðÿéè éàðàëûíûí éàðàñûíà ìÿëùÿì ãîéäóí. Áóíó áèë êè, èíäèéÿ ãÿäÿð àñóäÿëèêäÿí áàøãà áèð
èøèì éîõ èäè âÿ äöíéàíûí áöòöí âàðëûüûíû éîõëóã ýöìàí åäèðäèì. Áèð
íå÷ÿ ýöíäÿ åòèáàð ñàùèáëÿðèíèí íÿñèùÿòè âÿ äöíéà ÿùëèíèí òÿíÿëÿðè íÿòèúÿñèíäÿ ùÿì äöíéà äÿüäÿüÿñèíäÿéÿì, ùÿì àõèðÿò ãîðõóñóíäà. Íÿ
ýöíäöçëÿð äöíéà ôèêðèíäÿí áèð èø ýþðÿ áèëèðÿì, íÿ äÿ ýåúÿëÿð àõèðÿò
ôèêðèíäÿí àñóäÿ÷èëèéèì âàðäûð. Ñÿí Àëëàù, áèð ÷àðÿ òàï, ìÿíè áó òÿùëöêÿäÿí ãóðòàð. Ùÿð êèìÿ äåäèì, õÿñòÿëèéèìè àíëàìàäû, ëàéèãèíúÿ ÷àðÿ
åòìÿäè.
Øåèð
Äöíéà ôèêðè öðÿéèìäÿí ðàùÿòëèéè àëìûøäûð,
Àõèðÿò ãîðõóñó ìÿíè àðûãëàòìûøäûð.
__________ Ùÿð êÿñäÿí áó èøèí ÷àðÿñèíè ñîðóøäóì,
Îíó þçöìäÿí éöç äÿôÿ áè÷àðÿ ýþðäöì.
48
Ãîúà äåäè:
– Åé Ðèíä, áèë êè, èíñàí òÿáèÿòè àíëàìàã äÿðÿúÿñèíÿ ñàòñà âÿ èíñàíûí íÿôñè äöíéà âàðëûüû èëÿ ÿëàãÿéÿ ýèðñÿ, î çàìàí ÿýÿð áó îä ñþíäöðöëìÿñÿ âÿ ÿêñèíÿ, äàùà äà ãöââÿòëÿíñÿ, îíó ñþíäöðìÿê ÷ÿòèí îëàð,
äöíéà âÿ àõèðÿò ñÿíäÿí òÿíýÿ ýÿëÿð. Èíäè ñÿí ýÿðÿê åòèáàð àõòàðàí
çàùèäëÿðëÿ ýþðöøìÿêäÿí ÷ÿêèíÿñÿí, äöíéà ñåâÿí ñÿðõîøëàðäàí óçàãëàøàñàí. Áèð ñåâýèëèéÿ òàìàøà åòìÿêëÿ äöíéà èøëÿðèíäÿí ðàùàò âÿ áèð
ãÿäÿù øÿðàáûí íÿøÿñè èëÿ àõèðÿò ãîðõóñóíäàí õÿáÿðñèç îëàñàí.
Øåèð
ßýÿð áó õàðàáÿ äöíéàäà ìåéë åòìÿñÿí,
Àõèðÿò ãöññÿñè öðÿéèíèí òàáö òÿâàíûíû àëìàñà,
ßçàá âÿ ùåñàáäàí òÿêúÿ ñÿí éîõ,
Äöíéà ÿçàáäàí, àõèðÿò ùåñàáäàí ãóðòàðàð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Ãîúà! Ìåùðèáàí ñþçëÿð äåäèí. Ðàùÿòëèê èíúèëÿðèíè äåøäèí. Èíäè
êè, ìÿíÿ íèúàò âÿäè âåðäèí, èíòèçàðäà ãîéìà.
Øåèð
Ñàãè, åëÿ áèð øåé âåð êè, ìÿíäÿí ãöññÿíè àïàðñûí,
Ìÿíè âàðëûãëàðûí ãöññÿ-ãåéäèíäÿí ãóðòàðñûí.
Ñèíÿìäÿ âàðëûãëàðûí íÿøãëÿðè äÿéèøñèí,
Éàëíûç äÿéèøèëìÿéÿí íÿ âàðñà, î ãàëñûí.
Ãîúà îíóí òÿáèÿòèíäÿ èðôàí èñòåäàäûíû ýþðäöêäÿ ýöëöçëö áèð ñàãèéÿ
èøàðÿ åëÿäè âÿ ñþéëÿäè êè:
– Äÿðäèí äÿôè ö÷öí ðóù úèëàëàíäûðàí øÿðáÿòè âåð âÿ ãÿìçÿ íåøòÿðè
èëÿ îíóí êèðïèêëÿðèíäÿí ãàí àë, øþâã äÿðìàíûíäàí áèð ãÿäÿð îíóí øÿðáÿòèíÿ ãàò, öðÿéÿéàòàí íÿüìÿ ãèäàñû îíà âåð êè, éàâàø-éàâàø çàùèðäÿí
åòèãàä ÿëàãÿñè êÿñèëñèí, ìÿíàéà éàõûíëàøñûí âÿ ðàáèòÿ òåëëÿðèíè ìÿúàçäàí ãûðûá ùÿãèãÿòÿ áàüëàñûí.
Øåèð
Õîø îíóí ùàëûíà êè, ãöññÿ àïàðàí øÿðàáäàí è÷èð,
Áèð ëÿùçÿ àüûë âÿñâÿñÿñèíäÿí àéðûëûð.
__________ Àëëàùà éàõûíëàøìàã þçýÿëÿðäÿí òàì àéðûëìàãäûð,
Àíëà êè, àéðûëûãäà Àëëàùûí íÿãøè âàðäûð.
49
Ñàãè ïèðè-ìóüàíûí ýþñòÿðèøè èëÿ àë øÿðàáäàí áèð óäóì ìÿùÿááÿò
øÿðáÿòè èëÿ ãàðûøäûðûá èíúÿëèêëÿ Ðèíäèí ÿëèíÿ âåðäè. Ðèíä îíó ùÿðèôàíÿ
äîäàãëàðûíà éàõûíëàøäûðäû. Åëÿ êè, øÿðàáûí íÿøÿñè óòàíìàã ïÿðäÿñèíè
àðàäàí ýþòöðäö âÿ åøã ñóëòàíû îíóí âöúóäóíäà çöùóð áàéðàüû ãàëäûðäû,
Ðèíäèí ýþçö íóðàíè áèð àëÿì ìöøàùèäÿ åòäè. Î, áèð áàüà òàìàøà åòìÿéÿ
áàøëàäû. Î áàüäà øÿíëèê ö÷öí íÿ ãàðàíëûüûí êöäóðÿòèíäÿí áèð ãîðõó âàð
èäè, íÿ äÿ ùàäèñÿëÿðèí õÿçàíûíäàí î áàü÷àéà áèð çÿðÿð. Îüëàí òÿçÿ à÷ûëìûø áèð ýöë êèìè à÷ûëäû âÿ äåäè:
Øåèð
Åé ôÿëÿê, ìÿíÿ ÷îõ êèí áÿñëÿäèí,
Öçöìÿ ìÿùðóìèééÿò ãàïûëàðû à÷äûí.
Ýþðäöí êè, ìóðàäñûçëûã ìÿíÿ àúèç åòìèð,
Àõûðäà àúèç îëäóí, ìÿíè ìóðàäûìà ÷àòäûðäûí.
Õöëàñÿ, ðèíäëÿðèí ñþùáÿòè Ðèíäÿ î ãÿäÿð éàõøû òÿñèð åòäè êè, Çàùèäèí
éàíûíà ýåòìÿê ãàïûëàðûíû áàüëàäû. Çàùèä áèëäè êè, Ðèíäèí áàøûíà áèð èø
ýÿëèá. Øåéòàí ùèéëÿñè îíóí éîëóíäà òÿëÿ ãóðóá, àòàëûã ùèññè îíó ãåéðÿòÿ
ýÿòèðäè âÿ ìåéõàíÿéÿ ýåòìÿéè îíóí ýþçöíäÿ ÿùÿìèééÿòñèç åòäè. Ùÿéÿúàíëà ìåéõàíÿéÿ òÿðÿô ãà÷äû âÿ Ðèíäè øÿðàá è÷ÿíëÿðèí úÿðýÿñèíäÿ
ýþðäö.
– Åé Ðèíä! Àõûð øåéòàíà àëäàíäûí, áèçèì àáðûìûçû àïàðäûí.
Øåèð
ßôñóñ êè, ôÿëÿê ìÿíè ñÿíäÿí íàöìèä åòäè,
Î èøè êè, ñÿíäÿí ýþðìÿìèøäèì, ýþðäöì.
Ãîðõóðäóì êè, ýåäÿñÿí, ìÿíèì éàíûìà ãàéûòìàéàñàí,
Îíäàí êè, ãîðõóðäóì áàøûìà ýÿëäè.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ñÿí ìÿíè ôàñèã øÿðàá è÷ÿíëÿðÿ ãîøóëìàüà ãîéìóðäóí,
áóðà ïàê ðèíäëÿðèí ìÿúëèñèäèð. Ñÿí ìÿíèì õÿáèñ ÷àõûð è÷ìÿéèìÿ ìàíå
îëóðäóí, áó, úàíïÿðâÿð áèð êèìéàäûð. Áèð ñààò îòóð âÿ áó òàéôàíûí ðÿôòàðûíû
ýþð. Áÿëêÿ äöøöíäöéöí èøèí òÿðñèíè ýþðÿñÿí âÿ òÿñÿââöð åòäèéè__________
íèí ÿêñèíÿ áèð èø ìöëàùèçÿ áóéóðàñàí.
50
Øåèð
Ùÿãèãÿò ãàáûã è÷ÿðèñèíäÿ îëàí ìÿüçäèð,
Äîñòó äöøìÿíäÿí ôÿðãëÿíäèðìÿê ÷ÿòèíäèð.
×îõ àäàì âàð êè, éàõøû ùåñàá åäèðñÿí, ÿñëèíäÿ ïèñäèð,
×îõ èø âàð êè, ïèñ áèëèðñÿí, ÿñëèíäÿ éàõøûäûð.
– Åé Ðèíä! Áó îéóíëàð øåéòàíûí ùèéëÿñèäèð âÿ íÿôñàíè ëÿççÿòëÿðèí
îéóíúàüûäûð êè, ïèñè éàõøû òÿñÿââöð åòìèñÿí âÿ åòäèéèíÿ äÿ åòèãàäûí âàð.
ßýÿð øåéòàí áåëÿ áèð ùàðàì îéóíó ùàëàë ýþñòÿðìÿñÿ, àüûëëûëàðûí þùäÿñèíäÿí ýÿëÿ áèëìÿç. Áèë êè, ùÿð êÿñ êè, ïèñ èø ýþðöð, îíó éàõøû áèëèð âÿ
ïèñ èøè éàõøû èøäÿí ôÿðãëÿíäèðÿ áèëìèð. Èíäè êè, ñÿí ìåéõàíÿíè èáàäÿòýàù
ôÿðç åòìèñÿí, áó åëÿ îíóí øàùèäèäèð, è÷êèíè ùàë ìÿíøÿéè òÿñÿââöð åòäèéèí äÿ áó äåäèéèìÿ äÿëàëÿò åäèð.
Øåèð
Øåéòàíè-øÿðèðÿ øÿðàáäàí éöç êþìÿê éåòèøÿð,
×öíêè øÿðàá àüûë ÷þùðÿñèíèí þðòöñöäöð.
Áÿäÿìÿëÿ áöòöí ïèñ èøëÿð éàõøû ýþðöíöð,
ßýÿð áèëñÿ êè, ïèñäèð ùå÷ âàõò îíó åëÿìÿç.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ñÿí ìåéõàíÿíè Èáëèñ åâè áèëèðñÿí, øÿðàáû ôÿñàä àëÿòè ñàíûðñàí. Áó äöç äåéèë! Øåéòàíûí òÿëÿñè ùèðñ âÿ ãöðóðäóð. Áó äà ìåéõàíÿäÿ îòóðàíëàðäàí óçàãäûð. Øåéòàíûí ôÿñàä àëÿòè èêèöçëöëöê âÿ ðèéàäûð.
Áóíëàð èñÿ øÿðàá è÷ÿíëÿðèí ìÿñëÿêèíäÿ õÿòàäûð. ßýÿð áó åâè Àëëàùäàí
õàëè ùåñàá åäèðñÿí, îíäà Àëëàùû ùÿð éåðäÿ ùàçûð áèëìèðñÿí. ßýÿð Àëëàùûí áóðàäà îëìàüûíû åòèðàô åäèðñÿí, Øåéòàíû êèíàéÿ èëÿ Àëëàùà øÿðèê
ùåñàá åäèá, äèëèíÿ ýÿòèðèðñÿí.
Øåèð
Øåéòàí Àëëàùäàí ùÿìèøÿ ãà÷àð,
Ùÿð éåðäÿ êè, Àëëàù âàð Øåéòàí éîõäóð,
Àëëàùû óíóòìàñàí Øåéòàíäàí ãîðõìà,
Øåéòàíëà ùÿìñþùáÿò îëìàã îíó (Àëëàùû) óíóòìàãäûð.
– Åé Ðèíä! Ìàäàì êè, Àëëàù ùÿð éåðäÿ ùàçûðäûð âÿ ùàìûíûí èøèíÿ
__________
íÿçàðÿò åäèð, áÿñ íÿ ö÷öí ÿäÿáÿ ðèàéÿò åòìÿê áÿùàíÿñè èëÿ àáèäëÿð èáà51
äÿòõàíàñû îëàí ìÿñúèäÿ àéàã áàñìàäûí, àììà ìåéõàíÿ êè, ãàôèëëÿðèí
éûüûíúàüûäûð, îðà ýÿëäèí âÿ ôÿñàä ñàùèáëÿðè èëÿ îòóðäóí? Îðàäà íÿ åéèá
ýþðäöí? Áóðàäà ýþçÿë íÿ åøèòäèí? ßýÿð ñÿíè Èáëèñ àëäàòìàéûáñà, íèéÿ
ìÿñúèäè ãîéóá ìåéõàíÿéÿ ýåòäèí?
Øåèð
Áöòöí øÿðàá ñåâÿíëÿð âÿ ãöðóð ñÿðõîøëàðû
Àëëàùû òàíûìàãäàí ãàôèëäèðëÿð.
ßýÿð ìÿñúèä ÿùëè ôàéäàñûçäûðñà,
Ìåéõàíÿäÿ îòóðàíëàðäàí íÿ ôàéäà âàð?
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ôèêèð åëÿäèì, ýþðäöì êè, ìÿñúèääÿ îòóðàíëàð þçëÿðèíÿ
ìÿüðóðäóðëàð, ìåéõàíÿäÿ ìÿñêÿí åäÿíëÿð èñÿ þçëÿðèíäÿí õÿáÿðñèçäèðëÿð. Ìÿñúèääÿ îòóðàí àáèäëÿðèí èáàäÿòÿ îëàí åòèìàäëàðû îíëàðû ìÿüðóð
åòìèø, ìåéõàíÿ ãàôèëëÿðè þç õÿòàëàðûíû åòèðàô åòìÿêëÿ ãÿôëÿò éóõóñóíäàí àéûëìûøëàð. Îðàäà ùÿãã ñóðÿòèíäÿ áèð õÿòà ýþðäöì. Áóðàäà ÿçàá
ïàëòàðûíäà áèð ñÿâàá ýþðäöì. Åòèðàô åäÿí ýöíàùêàðëàðûí áàüûøëàíìàüà
öìèäëÿðè âàð. Ìÿüðóð àáèäëÿðäÿ öñéàí ãîðõóñó âàð. Ìÿí äÿ öçöìö
ãîðõó ìÿðùÿëÿñèíäÿí öìèäÿ äîüðó ÷åâèðäèì. Þçöìö éîõëóã çÿíúèðèíÿ
áàüëàéûá âàðëûã ÿëàãÿñèíè öçäöì.
Øåèð
Ìÿñúèä ÿùëè ùàìûñû ãàëìàãàë, ìöáàùèñÿ ÿùëèäèð,
Îíëàðûí ñþùáÿòèíÿ ðÿüáÿò ýþñòÿðìÿê àüûëà ùàðàìäûð.
Ìåéõàíÿ ÿùëè ùàìûñû þçëÿðèíäÿí õÿáÿðñèçäèð,
Ìÿí î éåðè õîøëàéûðàì êè, îðàäà ùå÷ êÿñ þç àäûíû äèëÿ ýÿòèðìèð.
– Åé Ðèíä! Èíñàíûí èøëÿðè ýÿðÿê éà äöíéà ÿùâàëû èëÿ óéüóí îëñóí, éà
äà àõèðÿò. Øÿðàáûí êåéôèééÿòèíäÿ ùÿì îíóí (äöíéàíûí) èøèíè óíóòìàã
âàð, ùÿì äÿ áóíó (àõèðÿòè) ÿëÿ ýÿòèðìÿêäÿí ìÿéóñëóã. Òÿÿúúöá åäèðÿì êè, èíñàí þç àüûë øÿðÿôè èëÿ ùåéâàíëàðäàí öñòöí îëìàñû èëÿ ôÿõð åòäèéè ùàëäà íÿ ö÷öí þç èôòèõàð âàñèòÿñèíè àðàäàí ãàëäûðìàüà ÷àëûøûð. Åëÿ
áèëèðÿì êè, Àëëàù øÿðàáû ùàðàì åòìÿñÿéäè, ùå÷ êÿñ îíà ðÿüáÿò åòìÿçäè.
Éÿãèí
êè, øÿðàá è÷ìÿê íÿôñèí òÿëÿáëÿðèíÿ òàáå îëìàã úÿùÿòèíäÿíäèð.
__________
Áÿëêÿ äÿ Àëëàùûí ùþêìöíÿ ìöõàëèô îëìàã ö÷öíäöð.
52
Øåèð
Áèð øåé êè, Àëëàù ñÿíè îíäàí ÷ÿêèíäèðèð,
Îíà íèéÿ áèùóäÿ éåðÿ ðÿüáÿò åäèðñÿí?
Î ñÿíè þçöíÿ ìöõàëèô ýþðäöêäÿ
ßëáÿòòÿ, ñÿíäÿí ðàçû ãàëìàéàúàãäûð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Áèëèðÿì êè, ìåé ùàðàìäûð. Õöñóñèëÿ î ñÿáÿáäÿí
ìÿíèì îíà òàì ðÿüáÿòèì âàðäûð. Îíà ýþðÿ êè, çàëûì íÿôñäèð êè, ìÿíè
áÿëà òîðóíà ñàëûá âÿ þç èñòÿéèíÿ ýþðÿ Àëëàùà èòàÿò åòìÿêäÿí ìÿùðóì
åäèáäèð. Ìÿí îíäàí èíòèãàì àëìàãäàí àúèçÿì. Ùÿì äÿ ýöíàù åòäèéèíÿ
ýþðÿ îíà ÿçàá âåðìèðÿì êè, Àëëàù ìÿíèì ùåéôèìè àëñûí âÿ ìÿíÿ çöëì
åäÿíè ÿçàáà ýèðèôòàð åòìÿêëÿ ìÿíè ðàùàò áóðàõñûí.
Øåèð
Íÿôñäèð êè, õàëèñ øÿðàá ùÿâÿñèíäÿäèð,
Ìÿíèì öçöìÿ õåéð ãàïûñû âÿ ñàâàá éîëóíó áàüëàéûáäûð.
Ìÿí äÿ áåëÿ áèð àøêàð çöëìöí ÿâÿçè îëàðàã
Îíó õÿòà èøÿ éþíÿëòìÿêëÿ ÿçàá ÿùëè åäèðÿì.
Áåëÿ öìèä åäèðÿì êè, ÿýÿð èòàÿò ÿùëè Àëëàùûí ðÿùìÿòèíèí ýöçýöñöäöðñÿ, ýöíàù åäÿíëÿð äÿ Àëëàùûí áàüûøëàìàã ñèôÿòèíèí ìÿçùÿðèäèðëÿð.
Éÿãèí êè, áàüûøëàìàã ýöíàùëà áàüëûäûð, äåìÿëè ýöíàù ÿùëè áàüûøëàìàã
çÿíúèðèíè ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðèð.
Øåèð
Íÿ ãÿäÿð êè, áÿíäÿ öñéàí âÿ ïèñ èøëÿðäÿí óçàãäûð,
Áàüûøëàíìàã (ñèôÿòè) ãåéá ïÿðäÿñèíäÿ ýèçëÿíèáäèð.
Áàüûøëàíìàã èíñàíà ýöíàùäàí ùàñèë îëàð,
Êèì êè, ýöíàù åäèð, î áàüûøëàíàð.
Áóðàäàí ýöíàùûí ôàéäàñû ñÿâàáäàí àðòûã ýþðöíöð. Îäóð êè, ýöíàù
òÿáÿ äàùà õîø ýÿëèð, ÷öíêè ýöíàùêàð þç èøèíèí úÿçàñûíà éåòèøÿðñÿ, ÿäàëÿò ìåéäàíà ÷ûõàð. ßýÿð áàüûøëàíàðñà, áàüûøëàíìàã ìÿçùÿðè îëàð.
Øåèð
Ñÿâàá ÿùëè íÿ ãÿäÿð êè, ðÿùìÿòÿ éàõûíäûð,
Áóíëàð ãèéàìÿò ýöíö áèð ñèôÿòäÿ ýþðöíÿúÿêëÿð.
__________ Àììà ýöíàù ÿùëèíäÿ èêè ñèôÿò çàùèð îëóð:
ßçàá âàõòû-ÿäàëÿò, áàüûøëàíìàã çàìàíû-ìÿüôèðÿò.
53
– Åé Ðèíä! Äîüðóäóð, ìÿüôèðÿò (ÿôâ åòìÿê) õÿòà áàø âåðäèêäÿ
ìöìêöíäöð âÿ áàüûøëàìàã ïèñ èøëÿð ö÷öíäöð. Øÿðò îäóð êè, ïèñ èøëÿð
ñÿùâÿí âÿ éà íà÷àðëûãäàí îëà âÿ íÿôñ îíäàí òþâáÿ åäÿ, òÿÿññöô åäÿðÿê
öçð èñòÿéÿ. Î àäàìëàðà òÿÿúúöá åäèðÿì êè, áÿä ÿìÿëëÿðè þçëÿðèíÿ ïåøÿ
åäèáëÿð âÿ Àëëàùûí ÿìð âÿ íÿùéèíÿ õèëàô èø ýþðöðëÿð âÿ áàüûøëàíìàã áàüûíäàí äà áèð ýöë äÿðìÿê èñòÿéèðëÿð.
Øåèð
Êèì êè, áèëìÿäÿí áèð ýöíàù åòñÿ,
Áàüûøëàíìàã ãàïûñûíà éîë òàïà áèëÿð.
Î êè áàüûøëàíìàã öìèäè èëÿ ãÿñäÿí ýöíàù åäèð,
Àùö ôÿðéàäû ôàéäàñûç îëàúàã.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ñÿí öìèäñèçëÿðèí ñþçöíö äèëèíÿ ýÿòèðäèí âÿ ìÿùðóìëàðûí ÿôñàíÿñèíè äàíûøäûí. Áèë êè, áàüûøëàíìàã ýöíàùûí ÿíäàçÿñèúÿäèð.
Íåúÿ êè, ðÿùìÿò èáàäÿò ãÿäðèúÿäèð. Ãÿñäÿí ýöíàù åäÿí àäàìûí òÿãñèðè
óíóäóá ýöíàù åäÿí àäàìûí ýöíàùûíäàí àðòûãäûð. (Ëàêèí) ìÿëóìäóð êè,
ìÿüôèðÿò îíäàí äà àðòûãäûð. ßýÿð “Àäëàð åëìè”íÿ1 áÿëÿä îëàí Àäÿì
ÿëåéùèññÿëàì Àëëàùûí áàüûøëàìàã ôåéçèíè àíëàìàñàéäû, õÿáÿðäàðëûãäàí
ñîíðà ãàäàüàí îëóíìóø àüàúûí ìåéâÿñèíè éåìÿçäè. Ùàëáóêè ìåéâÿ
éåìÿêëÿ áèð ýöíàù èøëÿäè, áóíóíëà äà áàüûøëàíìàã ýþçÿëèíèí öçöíäÿí
ïÿðäÿíè ýþòöðäö.
Øåèð
Áèç ýöíàù ÿùëèéèê, ýöíàù áèçèì çèíÿòèìèçäèð,
Ýöíàùñûç îëìàã áèçÿ ìöìêöí äåéèëäèð,
Áèç ýöíàùäàí î ãÿäÿð äÿ àð åòìèðèê,
Áó èø áèçèì àòà-àíàìûçûí øöàðûäûð.
– Åé Ðèíä! Ôàñèäëÿðÿ èãòèäà åäèðñÿí. Áàòèë äÿëèëëÿð ýÿòèðèðñÿí. Áàòèëëÿðè òÿãëèä åäÿðÿê ìÿíèì ìîèçÿëÿðèìè ðÿää åòìÿê èñòÿéèðñÿí. Îëìàéà
ñÿíèí
áó ùàëÿòèí áèð ýöíàù âÿ èòàÿòäÿí áîéóí ãà÷ûðìàüà áàèñ îëà âÿ úà__________
1
Åäÿ
ë ìñÿíÿ
è–è ñ èáàõûá
ì – Ãóðàíûí
2-úè (Áÿãÿðÿ)
31-úè
ùèëëÿð
äÿðñ àëàëàð,
ñÿíèí ñóðÿñèíèí
êèìè îíëàð
äààéÿñèíäÿí
ïèñ èøëÿðèýþòöðöëöá.
éàõøû áè54
ëÿëÿð. Áóíëàð íÿòèúÿäÿ ñÿíèí ýöíàùëàðûíûí àðòìàñûíà ñÿáÿá îëàð, ñÿíèí
õÿòàëàðûíû äà àðòûðàð.
Øåèð
Äöíéàäà Àëëàùà ìöõàëèô áèð èø ýþðìÿ,
ßýÿð ýþðñÿí ýèçëÿò âÿ ùå÷ êÿñÿ äåìÿ.
Õÿòà éîëëàðûíû úàùèëëÿðÿ þéðÿòìÿ,
Îíëàðà ðÿùáÿðëèê åòìÿê ïèñäèð, áóíó åòìÿ.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Àëÿì ìöëêöíöí èø áàøûíäà äóðàíëàðû âÿ èíñàí ìÿèøÿòèíèí òÿäáèð òþêÿíëÿðè åëìúÿ ìÿíäÿí óúàäûðëàð âÿ ãöäðÿòëÿðè ìÿíäÿí
àðòûãäûð. Ìàäàì êè, íþâáÿò íàüàðàñû âÿ ñàç ñÿñè åøèòìÿéÿ, ìåéõàíÿ áèíàñû ãîéìàüà, äöíéà ÿùëèíÿ ñÿðõîøëóã âÿ íÿçÿðáàçëûã åòìÿéÿ èúàçÿ
âåðèðëÿð, áóíà ñÿíèí òÿíÿ âóðìàüûíäàí íÿ ôàéäà, éà ìÿíèì íÿñèùÿòèìäÿí íÿ ÷ûõàð? Ãàäàüàí îëóíìóø øåéëÿð ÿêñÿðÿí ùàðàìäûðñà, ìöõòÿëèô
òàéôàëàðû áèðëÿøäèðìÿê úÿùÿòèíäÿí äöíéàíûí èíòèçàìûíà äà ñÿáÿáäèð.
Øåèð
Øÿðèÿò ùàðàì èøëÿðè ðÿää åäèáäèð,
Øÿðèÿòèí ýöçýöñöíÿ îíëàð ãàðà ëÿêÿäèð.
Àììà íÿ åéëÿìÿê, äöíéà íèçàìûíûí òÿäáèðè,
Áó ýöíàùëàðà òóòóëìàüà ùàìûéà èúàçÿ âåðèáäèð.
– Åé Ðèíä! Ìåéèí åéáè ùàìûéà àøêàðäûð. Îíóí ãÿáàùÿòèíè äåìÿéÿ
åùòèéàú éîõäóð. Èíäè êè, ñÿí îíóí êåéôèééÿòèíäÿí õÿáÿðäàð îëäóí âÿ
îíóí íÿøÿñèíè ýþðäöí, áó ýèçëè ñèðäÿí ïÿðäÿíè ýþòöð. Îíóí ìÿíôÿÿòëÿðèíäÿí äàíûø. Äå ýþðöì, îíóí ôàéäàñû íÿäèð êè, îíóí õàòèðèíÿ èíñàí Àëëàùà äöøìÿí îëñóí. Îíóí ìÿíôÿÿòè íÿäèð êè, èíñàí îíóí ö÷öí øÿðèÿòèí
ùþêìëÿðèíäÿí ÷ûõñûí?
Øåèð
Àëëàù øÿðàáûí åéáèíè ñþéëÿìèøäèð, î, ìÿíôÿÿò ö÷öí
áèð ýöíàùäûð.
Îíóí áó åéáè áÿñäèð êè, èíñàíû àüûëäàí àéûðûð.
Øÿðàáûí ùöíÿðè íÿäèð êè, îíà ýþðÿ õàëã
Ùÿãèãÿòäÿ, Àëëàùà äöøìÿí÷èëèê åäèð?
55
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Øÿðàáûí ìÿíôÿÿòèíäÿ, Àëëàùûí êÿëàìû ýèçëè ïÿðäÿíè
îíóí àéäûíëûã öçöíäÿí ýþòöðìöøäöð. Øÿðàáûí ôàéäàëàðûíû äåìÿéÿ íÿ
åùòèéàú âàð? Ùèêìÿò ÿùëèíèí øÿðàáûí ôàéäàñûíäàêû ìöáàëèüÿëÿðè ùÿãèãÿò
àéíàñû öñòöíäÿêè òîçó ñèëìèøäèð. Îíó äèë èëÿ äåìÿéÿ åùòèéàú éîõäóð.
Àëëàùûí èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàíëàðûí éÿãèí êè, øÿðàá ùå÷ éàäëàðûíà äà
äöøìöð. Àëëàùà èòàÿò åòìÿêäÿí ãàôèë îëàíëàð èñÿ ìÿëóìäóð êè, ïèñ èøëÿð
åòìÿéÿ ìåéë åäèðëÿð. Áóíäàí éàõøû íÿ îëà áèëÿð êè, øÿðàá îíëàðûí àüûëëàðûíû ÿëëÿðèíäÿí àëñûí âÿ äöíéàíû îíëàðûí ôÿñàäûíäàí ãóðòàðñûí.
Øåèð
Åé ôèêðè ïèñ èø ýþðìÿêäÿí èáàðÿò îëàí êèìñÿ,
Ñÿíèí ùÿðÿêÿòëÿðèí Àëëàùûí ðàçûëûüûíäàí êÿíàðäûð,
Ñÿíèí ùóøéàð îëìàüûí øÿð âÿ ôÿñàä òþðÿäèð. Áåëÿ èñÿ ñÿíèí
Øÿðàá è÷èá, ñÿðõîø îëìàüûí àéûãëûüûíäàí éàõøûäûð.
Õöëàñÿ, øÿðàá ðóùà ñÿôà âåðèð, íÿôñèí ãöââÿëÿðèíè àðòûðûð, úèñìèí
ÿçàñûíû òÿðáèéÿ åäèð. ßí áþéöê ôàéäàñû áóäóð êè, áåéíè äóðóëäóð, îíó
êþíöëà÷àí íÿüìÿëÿðè àíëàìàüà ãàáèë åäèð âÿ õîø íÿüìÿëÿð ëÿççÿòè äèéàðûíà àòûð.
Øåèð
Øÿðàá øöóð àéíàñûíûí òîçóíó ñèëèð,
Áóíóí øàùèäè õîø íÿüìÿëÿðÿ îëàí ùÿâÿñäèð,
Òóòãóí áåéíè êöäóðÿòäÿí òÿìèçëÿéèð,
Îäóð êè, ñÿðõîø éàõøû íÿüìÿëÿð èñòÿéèð.
– Åé Ðèíä! Øÿðàáûí òÿðèôèíäÿ õÿéàë åòäèêëÿðèí îíóí ìÿçÿììÿòèäèð.
Áàäÿ òÿðèôèíäÿ ýÿòèðäèéèí äÿëèëëÿð îíóí òÿùãèðèíÿ àèääèð. Äåéèðñÿí êè,
ìåé ñàçû äÿðê åòìÿéÿ ñþâã åäèð. Áó ìÿãáóë äåéèë, áÿëêÿ ðÿää åäèëìÿëèäèð. ×öíêè ñàç îéóí âÿ ãàôèëëèê áàäÿñèäèð âÿ âåéë úàùèëëÿðèí èñòÿäèéè
øåéäèð. Íÿ ùÿãèãÿò ÿùëè îíà íÿçÿð ñàëàð âÿ íÿ òÿðèãÿò ÿùëèíèí öðÿéèíäÿ
îíäàí áèð ÿñÿð îëàð. Áèð øåéè êè, øÿðèÿò ðÿää åäèð, þç-þçëöéöíäÿ èòàÿòè
éàääàí
÷ûõàðûð, òÿÿúúöá åäèðÿì, íÿ ö÷öí îíó áÿéÿíèáëÿð. Áåëÿ ýöíàùà
__________
ìöðòÿêèá îëìàã ìöãàáèëèíäÿ îíäàí íÿ ìÿíôÿÿò ýþðöáëÿð?
56
Øåèð
Ñàçûí êåéôèééÿòè éàëíûç øàäëûã âÿ õîøëóã ö÷öíäöð,
ßñëèíäÿ, áó ôÿñàä àüëû âÿ ÿäÿáè îðòàäàí ãàëäûðûð.
Îíà ðÿüáÿò åòìÿê íþãñàíäàí áàøãà áèð øåé äåéèë.
ßùëè-êàìàëûí îíà ðÿüáÿò åòìÿñè ÷îõ òÿÿúúöáëöäöð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Öðÿêà÷àí íÿüìÿ ñÿìà åéâàíûíûí êÿìÿíäèäèð. Õîø
àâàçëàð óúà àëÿìèí íÿðäèâàíûäûð, ðóùà ùàëûí ìÿáäÿèíäÿí õÿáÿð ýÿòèðèð,
îíó úèñìàíè ÿëàãÿëÿðäÿí ãóðòàðûð. Îíóí ìÿãàìëàðûíûí ùÿð øþáÿñè áèð
ñèðð ïÿðäÿñèäèð âÿ ùÿð íÿüìÿñè Àëëàù äÿðýàùûíà áèð íèéàçäûð. Áó ëÿççÿòëÿðÿ ìåéë åòìÿê èäðàê ö÷öí çÿðóðèäèð. Áóíà øþâã ýþñòÿðìÿê ïàê
òÿáèÿòëè àäàìëàðûí õàñèééÿòèäèð. Ñàç íÿüìÿñè âÿ õîø ñÿñèí øÿðÿôèíÿ áó
áÿñäèð êè, ùàëñûç âÿ öðÿéè ñþíìöø àäàìëàðûí úàíûíà öðÿê éàíäûðàí åøã
îäó ñàëûð, ãàôèëëÿðè åøã äÿðäèíèí íÿøÿñèíäÿí õÿáÿðäàð åäèð.
Øåèð
Ëÿòèô ñÿñëÿð åøãèí òÿùðèêèíÿ ñÿáÿáäèð,
Õÿáÿðñèçëÿðÿ åøãèí õÿáÿðè ñàç èëÿ éåòèøèð.
Åøã áèð ýèçëè ñèðäèð, ñàç èëÿ àøêàð îëóð.
Ùÿãèãÿò áóäóð êè, î, ñèðð ñàç ïÿðäÿñèíèí àðõàñûíäàäûð.
– Åé Ðèíä! Åøãè çàùèð åòìÿê ö÷öí ñàçû ôàéäàëû áèëèðñÿí, áó äöçýöí
ìöëàùèçÿ äåéèë. Ýþçÿë ñÿñè, ùÿâàö ùÿâÿñè òÿùðèê åòäèéèíÿ ýþðÿ éàõøû
ùåñàá åäèðñÿí. Áó, ìöíàñèá ôèêèð äåéèë. ×öíêè åøã éàõøûëûãëà ìÿðóô
îëàíëàðû áÿäíàì åäÿíäèð, àõûðû ãàðàýöí îëàí áÿäáÿõòëÿðèí øèâÿñèäèð.
Ùåéô î àäàìà êè, èõòèéàðûíû ùÿâàö ùÿâÿñèí ÿëèíÿ âåðèð âÿ öçöíö ñÿëàìÿò êö÷ÿñèíäÿí ìÿëàìÿò êö÷ÿñèíÿ ÷åâèðèð. Òÿÿúúöá åäèðÿì êè, îíóí
ïèñëèéèíäÿí õÿáÿðäàð îëàí õîøòÿá àäàìëàð îíà íåúÿ ùÿâÿñëÿíèðëÿð.
Åøãèí ìÿëàìÿòèíäÿí õÿáÿðäàð îëäóãëàðû ùàëäà îíó íÿ ö÷öí òÿðèôëÿéèðëÿð, îíäàí íÿ ìÿíôÿÿò ýþðöáëÿð? Îíäàí íÿ ôàéäà åøèäèáëÿð?
Øåèð
Ùèêìÿò ÿùëè åøãèí ÿñàñûíû ñåâäà áèëèð,
Êèì ñåâäàíû øöàð åòñÿ, äÿëèäèð.
__________ Äÿëè àøèãèí öðÿéèíäÿ åøãèí ùÿâàñû
Âèðàíÿäÿ ÿñÿí áèð êöëÿê êèìèäèð.
57
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ñÿí ìÿúàçäàí äàíûøûðñàí, ùÿãèãÿò éîëó èëÿ ýåòìèðñÿí.
Áèë êè, åøã áÿøÿð âöúóäó ñÿäÿôèíäÿ Àëëàùûí ÿìàíÿòè îëàí áèð ýþâùÿð âÿ
èíñàí íÿôñè-íàòèãÿñèíèí ùÿãèãÿòèäèð. Êàèíàòûí áèíàñû îíóíëà ÿñàñëàíûð.
ßãëè-êöëë èõòèéàðû îíà òàïøûðûð. Åøãèí ñèôÿòëÿðÿ åùòèéàúû éîõäóð. Ìÿøóãó
êåéôèééÿòè-çàò àäëàíäûðûðûã. Åøãèí øþùðÿòÿ âÿ ùþðìÿòÿ ìàëèê îëìàñû
ö÷öí áó êèôàéÿòäèð êè, ýþçÿëëÿðèí ùöñí úèëâÿñèíäÿí õÿáÿðäàðäûð âÿ ñåâýèëèëÿðèí úÿìàëûíû ìöøàùèäÿ åòìÿêëÿ áèèõòèéàðäûð.
Øåèð
Èíñàí éàðàíìûøëàðûí “ÿí ýþçÿëèäèð”1 âÿ ùöñíè-ñóðÿòè
Àëëàùûí ãöäðÿòè âÿ ñÿíÿòêàðûí ÿí ýþçÿë ÿñÿðèäèð.
Åøãÿ åøã îëñóí êè, îíà ìÿùÿááÿò ýþçö èëÿ áàõìàñàí
Ãöäðÿòèí ñÿíÿòè çàéå îëàð.
– Åé Ðèíä! Åøãèí ýþçÿëëÿð ùöñíöíÿ ìöíàñèáÿòè îíóí åéáèäèð, òÿðèôè
äåéèë. Ìÿùáóáëàðûí úÿìàëûíà âóðóëìàã ïåøìàí÷ûëûã ýÿòèðÿð, òÿðáèéÿ
âåðìÿç. ×öíêè ýþçÿëëÿðèí ùöñíöíÿ áàõìàã éàõøû öðÿê ñàùèáëÿðèíèí àüëû
ö÷öí ôèòíÿäèð. Ìÿùáóáëàðûí úÿìàëûíà òàìàøà åòìÿê êàìèëëÿð ö÷öí
íþãñàíäûð. Êèì áèð ýþçÿëÿ ÿëàãÿ íÿçÿðè èëÿ áàõñà, þçöíö àëÿìäÿ ðöñâàé åäÿð. Ùÿð áè÷àðÿ êè, áèð ýþçÿëèí ìÿùÿááÿò úàìûíäàí áèð è÷èì íóø
åòñÿ, äöíéà âÿ àõèðÿòè óíóäàð. Îíà ýþðÿ êè, öðÿéÿ éàòàí ýþçÿë, îíà áàõàíûí øÿùâÿòèíè àðòûðûð âÿ áóíóí äà õÿáàñÿòè áöòöí ìöùÿããèãëÿðÿ àéäûíäûð. Òÿÿúúöáëöäöð êè, áó ýþçÿë ñóðÿòëÿðèí èøè áó ãÿäÿð àøêàð îëäóüó
ùàëäà, äöíéàíûí ùÿãèãÿò ýþðÿí àäàìëàðû îíà ðÿüáÿò ýþñòÿðèðëÿð, ùÿìèøÿ
äÿ îíó àõòàðûðëàð.
Øåèð
Êèì áèð ýþçÿëèí ùöñíöíÿ àøèã îëñà, øöáùÿñèç,
Îíóí åøãè ýþçÿëëèéèí çÿâàëû èëÿ çàèë îëóð.
Åøãèí ìÿãàìû îäóð, ýþçÿëëèéèí äÿ ùàëû áóäóð,
Åøã ñÿáàòñûç áèð úèíñ, ýþçÿëëèê èñÿ áàòèë áèð íÿãøäèð.
Ýþçÿëèí ñóðÿòè õÿáÿðñèç àëóäÿëÿðèí ôèòíÿñèäèð,
Ñà÷ûíûí ùÿëãÿëÿðè úàùèëëÿðèí òÿëÿñèäèð.
__________
1
ß ù ñ ÿ í è–ò ÿ ã â è ì – Ãóðàíûí 95-úè (Òèí) ñóðÿñèíèí 4-úö àéÿñèíäÿí ýþòöðöëìöøäöð.
58
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Ýþçÿëëèéè êè, ðÿää åäèðñÿí, ýþçÿëÿ áàõìàãäàí ëÿççÿò
àïàðìûðñàí, îíó áèë êè, ýþçÿëëèê Àëëàù ñèìàñûíûí àéíàñûäûð, Àëëàù àõòàðàíëàðûí ìÿãñÿäÿ ÷àòìàëàðû ö÷öí éîë ýþñòÿðÿíäèð. Úÿìàë Àëëàù íóðóíóí ìÿçùÿðèäèð, ÿáÿäè ôåéçèí ìÿíøÿéèäèð. Ýþçÿëëèéè ìöâÿããÿòè ùåñàá
åòìÿê úÿùàëÿòÿ äÿëàëÿòäèð. ×öíêè îíóí ùÿãèãÿòè àðàäàí ýåòìèð âÿ éîõ
îëìóð, áÿëêÿ îíóí çàùèðè ÿñÿðè éîõ îëóð. Ùÿð äþâðäÿ î ãàéèá ýþçÿëèí
ùàçûð ìÿíøÿéè âÿ ùÿð ïàëòàðäà î ýèçëè ïÿðäÿäÿ îëàí (íàçÿíèíèí) áèð
çöùóð úèëâÿñè âàð. Äþâðàíûí äÿéèøìÿñèíäÿí îíà íÿ çèéàí? Ëèáàñûí äÿéèøèëìÿñèíäÿí îíà íÿ íþãñàí? Ýþçÿëèí ñóðÿòèíäÿí ìÿãñÿä êåéôèééÿòäèð, öçâëÿðèí òÿðêèáèíèí íèñáÿòè äåéèë. Ñåâýèëèíèí úÿìàëûíäàí ìÿãñÿä
ùÿãèãÿòäèð, úöçâëÿðèíèí òÿðòèáèíèí óéüóíëóüó äåéèë.
Øåèð
Çÿíí åòìÿ êè, ùöñíöí íÿøÿñè ñó âÿ ïàë÷ûãäàäûð,
Áÿëêÿ ùÿãèãÿòäèð êè, ýþçÿë öçäÿ àøêàðà ÷ûõûáäûð.
Áó ïÿðäÿäÿ áèð îéóí÷ó âàð, éîõñà ùå÷ êèì þçëöéöíäÿ
Íÿ ïÿðäÿ ñàõëàéàí, íÿ ïÿðäÿäÿ îòóðàí, íÿ äÿ
ïÿðäÿíè ãàëäûðàíäûð.
Éàëíûç ñóðÿòäÿí ìÿíàéà éîë òàïìàã îëàð,
Ìÿíà ýöëöíöí ìÿçùÿðè ñóðÿò áàü÷àñûäûð.
– Åé Ðèíä! Âàõòûìûç ìöíàãèøÿ èëÿ êå÷äè. Ðóçèýàðûìûç ìöúàäèëÿäÿ
òÿëÿô îëäó. Íÿ ìÿíèì íÿñèùÿòëÿðèì ñÿíÿ ôàéäà âåðäè, íÿ äÿ ñÿíèí äÿëèëëÿðèí ìÿíè ãàíå åòäè. ßýÿð àðàìûçäà îëàí áó çèääèééÿòÿ ýþðÿ ñÿíäÿí
àéðûëñàì, ñÿíÿ îëàí àòàëûã ÿëàãÿñè èõòèëàò ÿòÿéèíäÿí òóòàð. ßýÿð ìöõàëèôÿò ýþòöðìÿê ö÷öí ñÿíÿ íÿñèùÿò åòñÿì, ñÿíèí êþíöë âÿðÿãÿí áó éàçûíû ãÿáóë åòìÿç. Ìÿí áóíà áèð ÷àðÿ áèëìèðÿì. Þçöí äå ýþðöì, áóíóí
÷àðÿñè íÿäèð?
Øåèð
ßôñóñ êè, äÿðäèìÿ äÿðìàí éîõäóð,
Ñÿíèí ìÿñÿëÿíäÿ èøèì áèð éàíà ÷ûõìàäû.
Þìðöìäÿ ñÿíÿ íÿñèùÿò âåðìÿêäÿí áàøãà áèð èøèì éîõäóð.
Þìðöì ñîíà ÷àòäû, ñþç ãóðòàðìàäû.
59
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Èêè øåé äöíéàäà ôÿñàä ìàääÿñèäèð. Îíëàðûí èêèñè äÿ
òÿñùèô1 îëóíäóãäà áèð-áèðèíÿ ìöâàôèãäèð. Áèðèíúèñè, ðèéàäûð. Î, ïàê äèíëè
çàùèäëÿðèí éîëóíäà áèð òÿëÿäèð. Èêèíúèñè, çèíàäûð.2 Áó äà ùàããà èíàíàí
ðèíäëÿðèí éîëó öñòöíäÿ éîëêÿñÿíäèð. Ùàðàäà êè, áó èêè ôÿñàä éîõäóð,
Ðèíä èëÿ Çàùèäèí ùÿãèãÿòè áèðäèð. Ìÿí ñÿíäÿ ðèéà ýöìàí åäèðÿì, îíà
ýþðÿ êè, ñÿíÿ ìöõàëèôÿì. Ñÿí äÿ ìÿíäÿ çèíà òÿñÿââöð åäèðñÿí, íÿñèùÿòäÿ ìöáàëèüÿ åòìÿéèí áó ñÿáÿáÿäèð. ßýÿð áó èêè èëëÿò àðàäàí ãàëõñà,
çàùèäëÿð ðèíäëÿðäÿí ãà÷ìàçëàð. Ùÿãèãÿòÿí, ðèíäëÿðèí çèíàñû çàùèäëÿðèí
ðèéàñûíà ãÿðèíÿäèð. Ôàñèãëÿðèí áÿä ÿìÿëè àáèäëÿðèí èêèöçëöëöéö êèìèäèð.
Øåèð
Çàùèä þç ðèéàñû èëÿ Àëëàù ãöðáöíäÿí óçàãäûð.
Ùÿâàö ùÿâÿñÿ ýþðÿ ðèíäëÿð ýþçÿ ïèñ ýþðöíöðëÿð.
ßýÿð ùÿð èêèñè, èêè ïèñ ÿìÿëäÿí õèëàñ îëñàëàð,
Èêèñè äÿ èêè äöíéàíû ÿëÿ ýÿòèðÿ áèëÿðëÿð.
– Åé Ðèíä! Çàùèä ðèéàñûíûí éåíÿ áèð àç ôàéäàñû âàð. Ùÿð÷ÿíä, ùÿãèãÿòäÿ îíóí òàÿòëÿðèíè áó ðèéà áàòèë åäèð, àììà îíóí çàùèðèíè ýþðÿíëÿð
èòàÿòÿ ðÿüáÿò áÿñëÿéèðëÿð. ßýÿð áàòèíè ÿçàáà éàõûíäûðñà, çàùèðè ñÿâàáà
éîë ýþñòÿðèð. Ðèéàíûí ÷àðÿñè ýóøÿíèøèíëèêäÿäèð. Àììà ãàôèë áÿäÿìÿëëÿð
íÿ öçð ýÿòèðÿ áèëèðëÿð?
Øåèð
Ðèéàíûí ïèñëèéè ìÿëóì îëìàãëà áÿðàáÿð,
Ðèéà ÿùëè Àëëàùà éàõûíëûãäàí ìÿùðóì îëìàãëà áèðëèêäÿ
Èòàÿò ðÿíýè âÿ ãîõóñó îëäóüóíà ýþðÿ éàõøûäûð.
Àììà ôÿñàä éîëóíó òÿáëèü åòìÿê ìÿçÿììÿòÿ ëàéèãäèð.
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Áèë êè, òþâáÿíèí äÿ Àëëàùà éàõûí îëàíëàð ìÿúëèñèíäÿ èççÿòè âàð. Ýöíàù î èççÿòÿ éåòèøìÿê ö÷öí áèð âÿñèëÿäèð. Î àäàì êè, ïèñ
ÿìÿëëÿðèí ëÿççÿòèíè ýþðöá îíäàí öç äþíäÿðèáëÿð, îíëàðûí ðöòáÿñè áó ëÿç-
__________
1
Êÿëìÿäÿ ùÿðôëÿðèí íþãòÿëÿðèíèí éåðèíè äÿéèøìÿéÿ âÿ éà àðòûðûá-àçàëòìàüà òÿñùèô
äåéèëèð.
2
ßðÿá ÿëèôáàñûíäà ðèéà èëÿ çèíà êÿëìÿëÿðè òÿñùèô îëóíäóãäà áèð-áèðèíÿ ÷åâðèëèð.
60
çÿòè ýþðìÿéèá éàëíûç åøèòìÿêëÿ îíëàðäàí èúòèíàá åäÿíëÿðèí ðöòáÿñèíäÿí
äàùà éöêñÿêäèð. Ýþðìÿéÿíëÿð òÿãëèä åäÿðÿê äàíûøûðëàð. Ýþðÿíëÿð èñÿ
òÿùãèã éîëóíó àõòàðûðëàð.
Øåèð
Ïèñ èøëÿðäÿ ýèçëè áèð ôàéäà âàð,
Î ôàéäàäàí äöíéà ÿùëè õÿáÿðäàð äåéèë,
Âàëëàù, ýöíàùêàðûí òþâáÿ åòìÿñè,
Ýöíàùñûçëàðûí òÿêÿááöð âÿ ìèííÿòèíäÿí éàõøûäûð.
Àëëàùà øöêöð êè, ïèñ ÿìÿëëÿðèí ùÿãèãÿòèíÿ ÷àòäûì, àéàüûìû îíóí
öñòöíÿ ãîéäóì, ùÿâàö ùÿâÿñ ýþçÿëèíè àëäûì âÿ áîøàäûì.
Øåèð
Êþíöë äåäè êè, äöíéà èøëÿðèíèí áèíàñû ùå÷äèð,
Äöíéà ö÷öí ãöññÿ åòìÿê ìÿíàñûçäûð.
Ãöññÿíè ðÿää åòìÿê ö÷öí øÿðàá è÷èá, áèð ìöääÿò
ñÿðõîø îëäóì,
Àéûëàíäàí ñîíðà äåäèì êè, áó äà ùå÷äèð.
– Åé Ðèíä! Ñÿí íÿ þç åòèãàäûíäà ãàëäûí, íÿ äÿ ìÿí äåéÿíè åëÿäèí.
Ìÿíèì èíàíäûãëàðûìû äÿëèëëÿðëÿ áàòèë åòäèí. Àõûðäà þç åòèãàäûíû äà ùå÷ÿ
÷ûõàðòäûí. Áó, ùåéðàíëûã âÿ ñÿðýÿðäàíëûã íèøàíÿñèäèð. ßýÿð òàìàì
äöíéà èøëÿðè áàòèëäèð, áÿñ ùàãã ùàðàäàäûð? ßýÿð áóíëàð ñÿíèí ö÷öí ìþâúóä äåéèëäèð, áÿñ âöúóäè-ìöòëÿã êèìäèð?
Øåèð
Åé î êèìñÿ êè, ùàìûíûí âöúóäó ñÿíèí éàíûíäà ùå÷äèð,
Äöíéàíûí åòèáàðûíû äöøöíìÿê õÿòàäûð.
Äåäèí êè, áöòöí ìþâúóäàò áàòèëäèð,
ßýÿð ùàããûí âöúóäó âàð, äå ýþðöì, ùàðàäàäûð?
Ðèíä äåäè:
– Åé Çàùèä! Êàèíàòûí ÿùâàëûíû áàòèë áèëìÿê ùàããû áÿéàí åòìÿêäèð.
Àëëàùäàí áàøãàëàðûíû íÿôé åòìÿê âöúóäè-ìöòëÿãè ñöáóòà éåòèðìÿêäèð.
61
Øåèð
Ñÿí âÿ ìÿí âöúóä ìöëêöíäÿ ãàëäûãúà
Ùàãã èëÿ áàòèë àðàñûíäà ìöáàùèñÿ îëàúàãäûð.
Áèç àðàäàí ãàëõìàëûéûã êè, áàòèë äÿ ãàëõñûí,
Î çàìàí äàíûøûãëàðûí ùàìûñû áöñáöòöí ùÿãèãÿò îëàð.
Àõûðäà Çàùèä àðèô Ðèíäèí òÿíáåùè èëÿ þç èøëÿðèíèí àéíàñûíäàí ðèéà
òîçóíó ñèëäè. Ðèíä âàãèô Çàùèäèí íÿñèùÿòè èëÿ þç ñóðÿòè-ùàëûíû òþâáÿ áÿçÿêëÿðè èëÿ çèíÿòëÿíäèðäè. Ùÿð èêèñè ìöõàëèôÿò âÿ çèääèééÿòäÿí ÿë ÷ÿêäèëÿð. Âÿùäÿò äÿðÿúÿñèíÿ ÷àòäûëàð âÿ ìÿùÿááÿò éîëóíó òóòäóëàð.
Øåèð
Ôÿíà éîëóíäà àüûëëû èëÿ äÿëè áèðäèð,
Äÿíèçèí äèáèíäÿ äàø èëÿ èíúè áèðäèð.
ßýÿð éàõøû âÿ ïèñëèê åòèáàðû îðòàäàí ãàëõñà,
Ìÿñúèä èëÿ ìåéõàíÿ áèðäèð.
__________
62
__________
__________
$ $ $
Ùÿäñèç øöêöð, áÿäÿí áàü÷àñûíû úàí ñóéó èëÿ áÿñëÿéèá, ùöñíö åøã
ìÿçùÿðè, åøãè äÿ ùöñíöí çèíÿòè åäÿí òÿê Àëëàùà ëàéèãäèð. Ñàéñûç ñàëàì
åëìè ÿãëÿ áÿçÿê, ÿãëÿ åëìè ñÿðìàéÿ îëàí áèð èíàíûëìûøà éàðàøûð. Ñîíðà
øèêÿñòÿíÿôñëèê êöíúöíäÿ èáàäÿòÿ ÿéëÿøÿí õàêñàð Ôöçóëè ùåêàéÿ çÿíúèðèíè ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðÿíëÿðäÿí âÿ ðÿâàéÿò áèíàñûíûí ÿñàñûíû ãîéàíëàðäàí
áåëÿ íÿãë åäèð âÿ äåéèð êè:
Ðóù àäëû áèð çàòû òÿìèç âàðäû. Î ÷îõ ôÿçèëÿò ñàùèáè èäè. Úÿáÿðóò àëÿìèíäÿ äîüóëìóøäó, Ëàùóò ôÿçàñûíäà ñàêèí èäè. Áèð ýöí áàøûíà ñÿôÿð ùàâàñû äöøäö. Íàñóò àëÿìèíÿ ãÿäÿì áàñäû. (Áóðàäà) Áÿäÿí àäëû áèð ìÿìëÿêÿòÿ ðàñò ýÿëäè. (Áó ìÿìëÿêÿò) éåääè þëêÿäÿí èáàðÿò éåääè ÿíäàìëû
áèð ìöëê èäè. Áó øÿí ìÿìëÿêÿòèí ñàùèáëÿðè áèð éåðäÿ øÿðèêëè ùÿéàò êå÷èðÿí äþðä ãàðäàø èäè: áèðèíúèñè Ãàí, èêèíúèñè Ñÿôðà, ö÷öíúöñö Áÿëüÿì,
äþðäöíúöñö èñÿ Ñåâäà àäëàíûðäû. (Îíëàð) áèð-áèðëÿðèëÿ ìöõàëèôÿòäÿ áèðëÿãìÿñè íàäèð, ìöâàôèãÿòäÿ ïàð÷àëàíìàç, äîñòëóãäà “Ðöêíëÿð” (àäû)
èëÿ ìÿðóô, äöøìÿí÷èëèêäÿ èñÿ “Çèääëÿð” èëÿ ìÿøùóð èäèëÿð. Áóíëàðûí
ãàéíàéûá-ãàðûøìà (ìÿìëÿêÿòèí) âàðëûüûíà ñÿáÿá îëìóø âÿ áó ãàéíàéûá-ãàðûøìà (ìöõàëèòÿ) ñÿáÿáèíÿ îíëàðà “ßõëàò” ëÿãÿáè âåðìèøäèëÿð.
Áó äþðä èø áèëÿí (áàúàðûãëû ãàðäàøûí) ùèììÿòè èëÿ áó ìÿìëÿêÿòäÿ
äþðä àðõ àõûðäû, áó àðõëàðûí ñàéÿñèíäÿ ùÿð éåð àáàä îëìóøäó. (Áó àðõëàðûí ñóéó) àúû, òóðø, øèðèí âÿ øîð èäè. Áóíëàðäàí éöáóñÿò (ãóðóëóã), ðöòóáÿò, ùÿðàðÿò âÿ áöðóäÿò (ñîéóãëóã) äåéèëÿí äþðä õàñèééÿò (ÿìÿëÿ
ýÿëìèøäè). Áó äþðä ýþçÿë òÿáèÿò Ìèçàú àäëû áèð ãûçà ìÿíñóá èäè.
Áÿäÿí äèéàðû Ðóùóí õîøóíà ýÿëäè. Ìèçàú èëÿ äîñòëóã åòìÿéÿ êþíöë
âåðäè. Î èêè õîøáÿõòèí (àðàñûíäà) áèðëÿøìÿ (åâëÿíìÿ) âàãå îëäóãäàí
ñîíðà Ñÿùùÿò àäëû áèð þâëàäëàðû îëäó êè, ëÿòàôÿòäÿ çÿìàíÿíèí éåýàíÿñè èäè.
Ðóù Ñÿùùÿòèí âàðëûüû èëÿ õîøùàë îëäó, îíó ÷îõ ñåâäè. Äþâëÿò ñàùèáè
îëàí Ðóù, Ìèçàú âÿ Ñÿùùÿòèí ìöâàôèãÿòè èëÿ Áÿäÿí ìÿìëÿêÿòèíè ýÿçäè. Áóðàäà ö÷ ìþòÿáÿð (áþéöê âÿ àáàä) øÿùÿð ýþðäö. ßââÿë éîëóíó
Äèìàü ãàëàñûíà ñàëäû âÿ îðàíû õîø ãÿäÿìè èëÿ øÿðÿôëÿíäèðäè. Åéáñèç áèð
éåð ýþðäö êè, (áó éåðèí) îí ìÿùÿëëÿñè âàð èäè. (Îðàäà) ùþêì âÿ ôÿðìàíëàðû èúðà åòìÿéÿ ùàçûð âÿ àìàäÿ, áþéöê èøëÿðè éåðèíÿ éåòèðìÿéÿ ìöíòÿçèð îí ìóçäóð âàð èäè.
Áèðèíúèñè, ñèôÿòëÿðè íÿùé åäÿí Ñàìèÿ (åøèòìÿ). Áó (ùèññ) ñþç âÿ ñÿñëÿðè åøèòìÿéÿ ìÿìóð èäè.
Èêèíúèñè, ïàðëàã ðóùëó Áàñèðÿ (ýþðìÿ). Î, øÿêèëëÿðè âÿ ðÿíýëÿðè àéûð__________
ìàüà âÿêèë èäè.
65
Ö÷öíúöñö, ÿòèðëÿðè ñåâÿí Øàììÿ (èéáèëìÿ ùèññè) èäè, èéëÿðè äÿðê
åòìÿê îíà ìÿõñóñ èäè.
Äþðäöíúöñö, çþâãïÿðÿñò Çàèãÿ (äàäáèëìÿ ùèññè) èäè. Îíäà ùÿð áèð
äàäû äÿðê åòìÿê ãàáèëèééÿòè âàðäûð.
Áåøèíúèñè, éàõøû àäëû Ëàìèñÿ (ñöðòöíìÿ ùèññè) èäè. Î úèñèìëÿðèí êåéôèééÿòèíè äÿðê åäèðäè.
Àëòûíúûñû, ùèññè-ìöøòÿðÿê èäè. (Ýþçëÿ ýþðöëÿ áèëÿúÿê) øåéëÿðèí èëê
ñóðÿòëÿðè îíà çàùèð îëóðäó, îäà õÿéàëûí íÿçÿðèíÿ éåòèðèðäè.
Éåääèíúèñè, Õÿéàë èäè. Áó ùèññè-ìöøòÿðÿêèí ãÿáóë åòäèêëÿðèíè ìöùàôèçÿ åòìÿê ö÷öí ãàâðàéûðäû.
Ñÿêêèçèíúèñè, Ìöòÿñÿððèôÿ (ùèññè) èäè. Áó, ùèññè-ìöøòÿðÿêèí Õÿéàëà
òàïøûðäûãëàðûíûí ìöìêöí éà ìàùàë îëäóüóíó ìöÿééÿíëÿøäèðìÿêäÿ
øöáùÿéÿ éîë âåðìèðäè.
Äîããóçóíúóñó, Âàùèìÿ èäè. Áó, ìÿíôÿÿò âÿ çÿðÿðè àéûðûð, çèääèééÿò âÿ óéóøìàíûí àðàñûíäàêû ôÿðã âÿ òÿôàâöòö òÿéèí åäèðäè.
Îíóíúóñó, Ùàôèçÿ èäè. Áó äà âàùèìÿíèí äÿðê åòäèêëÿðèíè àéûðûð âÿ
ùèôç õÿçèíÿñèíÿ àòûðäû.
Ðóù Äèìàü ãàëàñûíû ýþçäÿí êå÷èðäèêäÿí ñîíðà èø÷èëÿðÿ ìåùðèáàíëûã ýþñòÿðèá, îíëàðà ùþðìÿò åòäè. (Áóðàäàí) Úèéÿð øÿùÿðèíÿ êå÷äè.
Êþíöëÿ éàòàí áèð øÿùÿð ýþðäö. Áó þëêÿäÿ ñÿêêèç íÿôÿð âÿçèôÿäÿ èõòèéàð
ñàùèáè èäè.
Áèðèíúèñè, Ãàçèéÿ (ãèäàëàíäûðûúû) ãèäàíû ùàìûéà éåòèðèð, ùÿð áèð øÿõñ
îíäàí òÿùëèëÿ ýåäÿíëÿðèí ÿâÿçèíÿ àëûð.
Èêèíúèñè, Íàìèéÿ (íÿøâö íöìà âåðÿí). Áó, ìöëêöí (áÿäÿí þëêÿñèíèí) èìàðÿòèíè àðòûðûð âÿ òÿáèÿò þç ñóðÿòèíè êÿìàëÿ éåòèðìÿêäÿ îíà
åòèìàä åäèð.
Ö÷öíúöñö, Ìöâÿëëèäÿäèð; áÿäÿí ìöëêöíöí ìàääÿëÿðèíè (î) ùàçûðëàíìûø âÿ èëê ìÿðùÿëÿäÿ áÿäÿí ìöëêöíö î, òÿìèð åòìèøäèð.
Äþðäöíúö, Ìöñÿââèðÿäèð: áó, áÿäÿí ìöëêöíöí íÿãøÿñèíè ÷ÿêìèø,
ùÿð áèð êþíöëà÷àí øÿêèë âÿ ñóðÿò îíäàí çàùèð îëóð.
Áåøèíúè, Úàçèáÿäèð. Áÿäÿí ìöëêöíÿ ëàçûì îëàí øåéëÿðèí ùàçûðëàíìàñûíû òÿáèÿò îíà òàïøûðûð.
Àëòûíúûñû, Ìàñèêÿäèð. Î, úàçèáÿíèí ùàçûðëàäûüûíû ïó÷ îëìàüà ãîéìóð (ñàõëàéûð).
Éåääèíúèñè, Ùàçèìÿäèð, ìàñèêÿíèí ÿëÿ êå÷èðäèêëÿðèíè áèøèðìÿéÿ
òÿëÿñèð.
Ñÿêêèçèíúè, Äàôèÿäèð, áÿäÿíÿ éåòèøÿí ñàô ìàääÿëÿðèí ãàëûüû (ïó÷àëû)
__________
îíóí âàñèòÿñèëÿ ðÿää îëóíóð.
66
Ðóù Úèéÿð ìöëêöíö ëàéèãèíúÿ ýÿçäèêäÿí ñîíðà îðàäàí Öðÿê øÿùÿðèíÿ êå÷äè. Öðÿéè áÿçÿêëè áèð øÿùÿð ýþðäö. Áóðà áöòöí øÿùÿðëÿðäÿí
áþéöê èäè. Áóðàäà àëòû êèìñÿ ìÿñêÿí ñàëìûø âÿ éàøàìàã íÿãøÿñè ãóðìóøäóëàð. (Áóíëàðäàí):
Áèðèíúèñè, Öìèääèð. Áó, òÿëÿá åäÿíè (àðçó ñàùèáèíè) ìóðàä ìÿíçèëèíÿ ÷àòäûðûð.
Èêèíúèñè, Ãîðõóäóð. Î, (Áÿäÿíè) òÿùãèð òîðóíäàí õèëàñ åäèð.
Ö÷öíúöñö, Ìÿùÿááÿòäèð. Áó, öëôÿò çÿíúèðèíè ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðèð.
Äþðäöíúöñö, ßäàâÿòäèð. Áó, ãåéðÿò ÿñÿðëÿðèíèí ìÿçùÿðèäèð.
Áåøèíúèñè, Ôÿðÿùäèð. Áó äà øàäëûã âÿ ñåâèíú ìÿíáÿéèäèð.
Àëòûíúûñû, Ãÿìäèð. Áó, úÿùàëÿò âÿ ìÿüðóðëóüó òÿðáèéÿ åäèð.
Öðÿê øÿùÿðè Ðóùóí õîøóíà ýÿëäè. Áöòöí øÿùÿðëÿðäÿí àðòûã áóðàíû
òÿìèð åòìÿéÿ áàøëàäû, îðàíû þçöíÿ ïàéòàõò ãÿðàð âåðäè. Îðàíûí èìàðÿòëÿðèíè àðòûðìàüà âÿ ïîçüóíëóãëàðû áÿðòÿðÿô åòìÿéÿ ìÿøüóë îëóá, ñÿôà
ÿùëè îëàí Öìèä, Ôÿðÿù âÿ Ìÿùÿááÿòè þç éàíûíà ñþùáÿòÿ ÷àüûðäû, Úÿôà
ÿùëè îëàí ßäàâÿò, Ãîðõó âÿ Ãÿìè öðÿê øÿùÿðèíäÿí Ñÿùùÿò ñöðýöí åòäè.
Çÿìàíÿíèí ôèòíÿêàðû îëàí áó ö÷ êèíëè, äöíéàäà àâàðà äöøäöëÿð âÿ
áÿäÿí ìöëêöíäÿí ÷ûõûá ýåòäèëÿð.
Åëÿ êè Ðóù Öðÿê øÿùÿðèíäÿ õîø (îëäó) âÿ éàøàéûø âÿñàèòèíè áóðàäà
ùàçûð ýþðäö, áèð ýöí áèð ìÿúëèñ òÿðòèá åòäè. Þëêÿíèí ÿñèë-íÿúàáÿòëèëÿðèíè
äÿâÿò åòäè. Ñåâäà ìèøêèí (ãàðà) ïàëòàð èëÿ þçöíö áÿçÿäè. Ãàí ãûçûë ýöë
ðÿíýëè ýåéèì èëÿ þçöíÿ çèíÿò âåðäè. Áÿëüÿì àü ýåéèíìÿéÿ ÷àëûøäû.
Ñÿôðà ñàðû ðÿíýëè õàëàò ýåéèíäè.
Îíëàð áó ðÿíýëÿð èëÿ ìÿúëèñè ðþâíÿãëÿíäèðäèëÿð âÿ ìÿúëèñäÿêèëÿðèí
äèìàüëàðûíû áÿíþâøÿ, ñöñÿí âÿ íÿñðèí ãîõóñó èëÿ ÿòèðëÿíäèðäèëÿð. Öðÿéèí ÿòðàôûíäà îíëàðûí ùÿð áèðèíÿ áèð ìÿíçèë âÿ ìÿñêÿí ìöÿééÿí
îëóíäó. Áó ìÿñêÿí äÿ îíëàðûí ðÿíýè âÿ ãîõóñó èëÿ çèíÿòëÿíäè. Ñåâäà
äàëàãäà éåðëÿøäè. Ñÿôðà þä (êèñÿñèíÿ) äîüðó éþíÿëäè. Ãàí (ãàðà) úèéÿðäÿ éóðä ñàëäû. Áÿëüÿì àü úèéÿðäÿ ãÿðàð òóòäó. Áóíëàð éåéèá-è÷äèëÿð,
àõûðäà èôðàò íÿòèúÿñèíäÿ “ßõëàò”ûí èøè àçüûíëûã ñÿðùÿäèíÿ äîüðó ÷ÿêèëäè.
Ñåâäà äåäè:
– Õÿéàë èíúèëÿðèíè äöçÿí âÿ áöòöí èøëÿðè äÿðê åäÿí ìÿíÿì!
Ñÿôà äåäè:
– Ñÿí äÿëèëèê òþðÿäÿí âÿ ýåú îòóðóá, ýåú äóðàíñàí, áöòöí éåðëÿðè
ñåéð åäÿí, ùÿéàò ãîøóíóíóí ñÿðêÿðäÿñè ìÿíÿì.
Ãàí äåäè:
– Ñÿí àúûòàìëû âÿ ïèñ ìèçàúëûñàí! Òåç äàõèë îëóá àüûð ìöàëèúÿ îëó__________
íàíñàí! Ùÿéàò âàñèòÿñè, áÿäÿí áèíàñûíûí ùÿãèãè áàíèñè ìÿíÿì.
67
Áÿëüÿì äåäè:
– Ñÿíèí ìÿíÿ ìþùòàú îëäóüóí àøêàðäûð. Ñÿíèí âàðëûüûí ìÿíäÿíäèð.
Ðóù áó òàéôàíû ùþúÿòëÿøìÿñèíäÿí, èõòèëàôûíäàí âÿ áó äÿñòÿíèí ÷îõ
þéöíìÿñèíäÿí ïÿðèøàí, áóíëàðëà èõòèëàòûíäàí ïåøìàí îëäó. Îíëàðû äàíëàìàüà âÿ ìÿçÿììÿò åòìÿéÿ áàøëàäû:
– Ñèçäÿí íÿ ìÿíôÿÿò ýÿëÿð, ñèçèíëÿ ùàíñû äöéöí à÷ûëàð? Ñèçèí ùàìûíûçû òÿíáåù åòìÿê ëàçûìäûð, – äåéÿ îíëàðà ãÿçÿáëÿ õèòàá åòäè.
Îíëàð äà ìöáàùèñÿ ãàïûñûíû áàüëàéûá, ñàêèòúÿ áèð êöíúäÿ îòóðäóëàð.
Ôöðñÿò ýþçëÿäèëÿð êè, Ðóùà èòàÿò åòìÿêäÿí áîéóí ãà÷ûðñûíëàð.
Öðÿê øÿùÿðèíèí êå÷ìèø ñàêèíëÿðè, àëÿìèí ôèòíÿêàðëàðû îëàí ßäàâÿò,
Ãîðõó âÿ Ãÿì Ðóùóí ùþêìö èëÿ âÿòÿíè òÿðê åäèá ñÿðýÿðäàíëûã éîëóíó
òóòäóëàð, ùÿð þòÿíÿ øèêàéÿò åäèðäèëÿð. Áèð ýöí ìÿñëÿùÿòëÿøäèëÿð, îíëàðûí
ãöðáÿòÿ äöøìÿñèíÿ áàèñ îëàí Ñÿùùÿòèí øþâêÿòèíè ïîçìàã ö÷öí ÿùä
åòäèëÿð.
ßäàâÿòèí ùÿäñèç ãÿáèëÿñè âàðäû âÿ áó ãÿáèëÿíèí áàø÷ûëàðû Éàëàí,
Êèí âÿ Ïàõûëëûã èäè.
Ãîðõóíóí äà ñàéñûç òàéôàñû âàðäû. Î òàéôàíûí äà áþéöêëÿðè Ùåéðÿò,
Äÿùøÿò âÿ Íàÿëàúëûã èäè. Ãÿìèí èñÿ ùÿäñèç-ùöäóäñóç òÿáÿÿëÿðè âàðäû
êè, áóíëàðûí ãàáàãúûëëàðû Ìþùíÿò, Ùÿñðÿò âÿ Öìèäñèçëèê èäè.
Ùÿð áèð éåðÿ àäàìëàð ýþíäÿðäèëÿð, ùàìûíû áó ÿùääÿí õÿáÿðäàð
åòäèëÿð.
Ãÿôëÿò éóõóñó Ðóùóí ýþçëÿðèíè áàüëàäûüû áèð çàìàíäà, òÿäáèð èïè
ãûðûëäûüû áèð àíäà áóíëàð ãîøóí ýþòöðöá, Öðÿê øÿùÿðèíèí äàðâàçàñûíà
÷àòäûëàð, èýèäëèê íÿðÿñè ÷ÿêäèëÿð.
ßõëàòûí Ðóù èëÿ áÿäìèçàúëûüû îëäóüóíäàí ùå÷ áèðè îíà êþìÿéÿ
ýÿëìÿäè. Áó âàãèÿíè îëìàìûø êèìè ñàéûá, ñÿáÿáè òÿáèÿòèí öçÿðèíÿ éöêëÿäèëÿð.
Ðóù Öðÿê øÿùÿðèíèí äàðâàçàñûíû áàüëàäû, (Àëëàùà) òÿâÿêêöë åäèá, î
ãàëàäà îòóðäó.
Åëÿ êè, Ðóùóí øàäëûüû áèòäè, Öðÿê þëêÿñè Ãÿìèí Èõòèéàðûíà êå÷äè,
Ðóùóí éîëäàøëàðû òÿäáèðÿ áàøëàäûëàð. Ôèêèðëÿøäèëÿð âÿ òÿäàðöê ýþðäöëÿð.
Ôÿðÿù äåäè:
– Ìÿí Ùöñí (ýþçÿëëèê) àäëû áèð íÿôÿð èëÿ êþùíÿäÿí äîñòàì, ÿýÿð
áóéóðñàí, îíó êþìÿéÿ ýÿòèðÿðÿì.
Ìÿùÿááÿò äåäè:
– Ìÿíèì Åøã àäëû áèð òàíûøûì âàðäûð. Î, ùÿð áèð ùöíÿðäÿ íþãñàíñûçäûð.
__________
ßýÿð îíó ÷àüûðìàüà èúàçÿ âåðñÿí, òåç áèð çàìàíäà Ãÿìäÿí àçàä îëàðñàí.
68
Öìèä äåäè:
– Ìÿíèì ßãë àäëû áèð éîëäàøûì âàð, èíäè êþìÿêëèê çàìàíûäûð. ßýÿð
áóéóðñàí, ÿìðèíè ÷àòäûðàðàì, îíó ãîøóíó èëÿ áÿðàáÿð ýÿòèðÿðÿì.
Ðóù òÿêúÿ Ñÿùùÿò èëÿ êèôàéÿòëÿíäè. Öðÿéèí ãàëà ãàïûñûíû ýèçëèúÿ
à÷äû. Î, ö÷ íÿôÿðÿ ìÿêòóá âåðèá, Ùöñíÿ, Åøãÿ âÿ ßãëÿ ýþíäÿðäè.
ßââÿëúÿ Ôÿðÿù þçöíö Ùöñíÿ éåòèðäè, Ðóùóí ìÿçëóìëóã ìÿêòóáóíó îíà îõóäó. Ùöñí ãöðóð èëÿ þç çöëôö êèìè ãûâðûëäû. Îíà úàâàá âåðìÿê ö÷öí ðóùïÿðâÿð äîäàãëàðûíû à÷äû âÿ áåëÿ ñþéëÿäè:
– Åé þçöíäÿí õÿáÿðñèç! Íÿ õåéèðäÿí õÿáÿðèí âàð, íÿ äÿ øÿðäÿí! Î
êÿñèí êè, åøã âÿ ÿãëè îëìàéà ìÿíèì îíóíëà íÿ äîñòëóüóì? Éà åøã
ýÿðÿêäèð êè, ìÿíèì ãÿäðèìè áèëñèí, éà äà ÿãë ëàçûìäûð êè, ìÿíè ñàõëàìàüû áàúàðñûí.
Ùöñí Ôÿðÿùÿ ÷àðÿ åòìÿäèéèíÿ ýþðÿ Ôÿðÿù äÿ õÿúàëÿòäÿí Ðóùóí
õèäìÿòèíÿ ãàéûòìàäû.
Ñîíðà Ìÿùÿááÿò Åøãèí éàíûíà ÷àòäû, ñèôàðèøè éåòèðèá êþìÿê èñòÿäè.
Åøã åòèíàñûçëûãëà äèëÿ ýÿëèá î ñèôàðèøÿ áåëÿ úàâàá âåðäè:
– Ðóù äöíéàéà àëäàíìûøäûð. Åøãäÿí áèõÿáÿð âÿ Ùöñíÿ ãàðøû åòèíàñûçäûð. Ìÿí åëÿ áèð éåðÿ ýÿëìÿðÿì. Ùöñí ùàðàäà èñÿ ìÿí äÿ îðàäàéàì.
Ìÿùÿááÿò äÿ áèð èø áàúàðìàäû, õÿúàëÿòèíäÿí Ðóùóí éàíûíà
ýåòìÿäè.
Äàùà ñîíðà Öìèä þçöíö ßãëèí ñþùáÿòèëÿ øÿðÿôëÿíäèðäè âÿ ñþçÿ áåëÿ
áàøëàäû:
– Ðóùóí ãàðøûñûíà ÷ÿòèí áèð ùàäèñÿ ÷ûõûáäûð. Êþìÿêñèçëèêäÿí òÿøâèøäÿäèð, ñÿíäÿí êþìÿê èñòÿéèð. Îíà êþìÿê åòìÿê éåðèíäÿ îëàð, èíàíûðàì êè, Öìèä íàöìèäëèéÿ ÷åâðèëìÿç, îíóí úÿìèééÿòè äàüûëìàç.
Öìèä ÷îõ éàëâàðäû, îíóí áó éàëâàðìàñû ßãëÿ òÿñèð åòäè. Ýþçÿë ÿõëàãûíà ýþðÿ ùàìû îíà òàáå èäè, ùàìûíû î ñààò ùàçûð åòäè âÿ Öðÿê øÿùÿðèíÿ ýåúÿ áàñãûíû äöçÿëòäè, î øÿùÿðäÿ (ìöùàñèðÿäÿ) ãàëàíëàðû Ãÿì
òîðóíäàí õèëàñ åòäè.
Åëÿ êè, ßãë ëÿøêÿðè Ãÿì ãîøóíóíó ìÿüëóá åäèá, Ãÿì âÿ Ãîðõóíó
òóòóá ÿñèð åòäè, ßäàâÿò áèð áóúàãäàí ãà÷äû âÿ áàøãà áèð ôèòíÿ ãàëäûðäû.
Ìÿðÿç (õÿñòÿëèê) ëÿãÿáëè áèð àìàíñûç âàð èäè. Ñÿáÿáñèç éåðÿ ùÿð
êÿñÿ ÿäàâÿò áÿñëÿðäè. ßäàâÿò îíóíëà äîñòëàøäû, öðÿéèíèí äÿðäèíè îíà
ñþéëÿäè.
Ìÿðÿç îíà äåäè:
– Ùå÷ ãîðõìà, þçöíö ìÿíÿ òÿñëèì åò! Áó éàõûí çàìàíäà áèð ùèéëÿ
__________
ãàëäûðûá, Ðóùóí ãàíûíû âÿ ñÿùùÿòèí àáðóñûíû òþêÿðÿì.
69
Áóíó äà àüûçäàí-àüûçà åøèòìèøäè êè, Ðóù ßõëàòû ìÿçÿììÿò åòìèøäè. (Áÿäÿí ìöëêöíö) âàñèòÿñèç ÿëÿ êå÷èðìÿê ìöìêöí îëìàäûüûíäàí,
áó ùàäèñÿíè (ôöðñÿò âÿ) ãÿíèìÿò áèëäè âÿ ßäàâÿòäÿí ñîðóøäó:
– Áÿäÿí þëêÿñèíÿ êèì ýåäèá-ýÿëèð? Áóðàíûí ÿùàëèñè íÿéÿ ðÿüáÿò
åäèð?
ßäàâÿò äåäè:
– Ãèäà úèíñè îíëàðûí ùàìûñû èëÿ òàíûøäûð. Áÿäÿí þëêÿñèíèí àáàäëûüû
îíóí ýåäèø-ýÿëèøèíäÿí àñûëûäûð. Áó þëêÿ ÿùàëèñè îíó ÿëÿ êå÷èðìÿêëÿ
ìÿøüóëäóð.
Ìÿðÿç áó ÿùâàëàòû þéðÿíäèêäÿ, äÿðùàë Ãèäàíûí õèäìÿòèíÿ ýåòäè,
ýþðäö êè, î, ùÿðäÿí áèð ðÿíý äîíà ýèðèð. ßââÿëúÿ ñîéóã âÿ ãóðó Ãèäàéà
éàíàøäû âÿ þçöíö ìèí ùèéëÿ èëÿ îíà áàüëàéûá äåäè:
– Åé ùÿãèãÿòäÿ òîðïàã úþâùÿðè îëóá, òîðïàã úþâùÿðè êèìè ùÿð áèð
áóëàøûãäàí òÿìèç âÿ óçàã îëàí! Ìÿíè Ðóùóí ìöâÿêêèëëÿðäÿí ýèçëè
îëàðàã, Áÿäÿí þëêÿñèíäÿêè Ñåâäàéà ÷àòäûð êè, Ñåâäà èëÿ áèð àëâåðèì âÿ
âàúèá èøèì âàð.
Ãèäà Ìÿðÿçèí èñòÿäèéèíè éåðèíÿ éåòèðäè âÿ îíó Áÿäÿí (þëêÿñèíÿ)
Ñåâäàéà ÷àòäûðäû. Ñåâäàíûí ðþâíÿãè Ìÿðÿçèí ñàéÿñèíäÿ àðòûá, ñàèð
ßõëàò çÿèôëÿøèíúÿ ôèòíÿ ãàïûëàðûíû à÷äû, Áÿäÿíäÿ ïîçüóíëóüà áàøëàäû.
Áàø àüðûñûíû ñÿðêÿðäÿ òÿéèí åòäè âÿ Áÿäÿí þëêÿñèíÿ ÷àõíàøìà ñàëäû.
Ñÿùùÿò áó ùàäèñÿäÿí õÿáÿð òóòóá, Ðóùóí ùöçóðóíà òÿëÿñÿðÿê (îíà
äåäè) êè, Ñåâäà àçüûíëàøìàüà áàøëàéûá âÿ ïàäøàùëûã ìöëêöíöí ãÿñäèíäÿäèð.
Ðóù áó ÿùâàëàòû ßãëÿ áèëäèðäè. ßãë Ñÿùùÿòèí òÿäáèðè èëÿ èøÿ áàøëàäû
âÿ àíëàäû êè, Ñåâäàíû ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðÿí Ãèäàäûð. (Áóíà ýþðÿäÿ) þç éàõûíëàðûíäàí Ïÿùðèç àäëû áèðèíè ùÿâàññ (ùèññëÿð) äàðâàçàëàðûíû ãîðóìàüà
òÿéèí åòäè. Áåëÿ ãÿðàð ãîéäó êè, Çàèãÿ (äàäáèëìÿ äóéüóñó) çåéòóí âÿ
áóíà áÿíçÿð øåéëÿðèí äàäûíäàí âÿ Ñàìèÿ (åøèòìÿ äóéüóñó) ãàíóí ñÿñè
äèíëÿìÿêäÿí ùÿçç àëìàñûíëàð. Áàñèðÿ (ýþðìÿ äóéüóñó) ÿíáÿð ýþðìÿñèí. Øàììÿ (èé áèëìÿ äóéüóñó) êàôóð ãîõóëàìàñûí. Áó ãàéäà öçðÿ
Ñåâäàíû çÿèôëÿøäèðäè âÿ Ãàíû òÿðáèéÿ åòìÿéÿ áàøëàäû.
Ìÿðÿç ýþðäö êè, Ñåâäà çÿèôëÿøäè âÿ Ãàíûí øþâêÿòè àðòäû, (áó
çàìàí) Ñåâäàäàí öç ÷åâèðäè, Ãàíûí õèäìÿòèíÿ éöéöðäö. Îíà äà ÿôñàíÿëÿð îõóéóá ïîçüóíëóã äÿðÿúÿñèíÿ ÷àòäûðäû. Ãàíûí áàøûíà ôÿñàä ùàâàñû äöøöíúÿ, î, Ãûçäûðìàíû ñÿðêÿðäÿ òÿéèí åäèá ùÿð òÿðÿôÿ ýþíäÿðäè.
Ñÿùùÿò èêèíúè äÿôÿ ßãëÿ ïÿíàù àïàðäû âÿ þçöíö îíóí òÿäáèðèíÿ òÿñ__________
ëèì åòäè. ßãë ùèêìÿòè ðÿùáÿð òóòàðàã áàøãà áèð òÿäáèð èëÿ î õÿñòÿëèéÿ
70
÷àðÿ åòäè âÿ Ïÿùðèçÿ äåäè êè, Çàèãÿíè øÿðàá êèìè è÷êèëÿðäÿí, Áàñèðÿíè
òÿð ÷è÷ÿéÿ áàõìàãäàí ñàõëàñûí. Øàììÿíè éåíè ýþéÿðìèø îòóí ãîõóñóíäàí âÿ Ñàìèÿíè ñåâèíú ýÿòèðÿí ÿðüÿíóí (îðãàí) íÿüìÿñèíäÿí ÷ÿêèíäèðñèí.
(Áåëÿëèêëÿ) Ãàíûí öçöíÿ ãöäðÿò ãàïûëàðû áàüëàíûíúà, Ðóùà ãàðøû
äóðìàã ãöââÿñè ãàëìàäû.
Ìÿðÿç Áÿëüÿìÿ ìöðèä îëäó, Ãàíäàí ÿë ÷ÿêèá îíóíëà (Áÿëüÿìëÿ)
ùÿìäÿì îëäó. Îíó ãàòûëàøäûðûá ôÿñàäà, ïîçüóíëóüà âàäàð åòäè âÿ áó âàñèòÿ èëÿ Èñòèñãàíû (ñóñàìàüû) ñÿðêÿðäÿ òÿéèí åäÿðÿê, ïîçüóíëóã éîëó òóòäó.
Áó ÿùâàëàò áàø âåðäèêäÿ Ñÿùùÿò þçöíö ßãë ñèëñèëÿñèíÿ áàüëàäû. ßãë
ö÷öíúö äÿôÿ êþìÿéÿ ýÿëäè. Ïÿùðèçÿ áóéóðäó êè, Áÿëüÿìèí àðòìà âÿñàèòèíè êÿññèí, õþðÿêñèçëèêëÿ (àú ñàõëàìàãëà) ãöââÿòäÿí ñàëñûí. Çàèðÿ õàì
(ãàéíàíìàìûø) è÷êèëÿðäÿí, Ñàìèÿ ö÷òåëëè òÿíáóðäàí ùÿçç àëìàñûí. Áàñèðÿ ñàô èíúèéÿ áàõìàãäàí, Øàììÿ íèëóôÿð èéëÿìÿêäÿí þçöíö ñàõëàñûí.
Ìÿðÿç Áÿëüÿìè çàâàëà óüðàäûüûíû ýþðöíúÿ, Ñÿôðà èëÿ àøíàëûüà úàí
àòäû. Ùÿð çàìàí áèð íöêòÿ ñþéëÿéèá, òà îíóí òÿáèÿòèíè åëÿ áèð ùàëà ñàëäû
êè, î, Éÿðÿãàí (Ñàðûëûã) õÿñòÿëèéèíè Ìÿðÿç ãîøóíóíà ñÿðêÿðäÿ ñå÷èá
Áÿäÿí þëêÿñèíè àëìàüà òÿéèí åòäè.
Ñÿùùÿò ßãëäÿí êþìÿê èñòÿäè. Äþðäöíúö äÿôÿ ßãë Ñÿùùÿòèí êþìÿéèíÿ ãàëõûá Ïÿùðèçÿ ôÿðìàí âåðäè êè, Ñÿôðàíûí ôàéäà áöñàòûíû éûüûøäûðñûí âÿ îíà ìöõàëèôÿò éîëóíó òóòñóí. Çàèãÿ øÿêÿð êèìè øåéëÿðÿ, Ñàìèÿ
ñûçëàéàí êàìàí÷àéà ðÿüáÿò åòìÿñèí. Áàñèðÿíè õàëèñ ãûçûëà áàõìàüà âÿ
Øàììÿíè òÿð ÷è÷ÿê-ýöë ãîõóëàìàüà ãîéìàñûí.
Ñÿôðàíûí ýöúö òöêÿíäèêúÿ Ñÿùùÿò Ìÿðÿçÿ ãàëèá ýÿëäè. Ìÿðÿç ãà÷ûá
áàøãà éåðäÿí ôèòíÿ ãàëäûðìàã èñòÿðêÿí áèðäÿí-áèðÿ Ìÿðÿçèí îüëó Çÿô
(çÿèôëèê) ãàáàüûíà ÷ûõäû. Î, ãîðõó áèëìÿç áèð éåíèéåòìÿ, çÿèô îëñà äà,
÷åâèê ðóùëó âÿ äèðèáàø èäè. Çÿô äåäè:
– Åé Ìÿðÿç, õåéëè çàìàíäûð êè, éîë ýÿëèðÿì, ìÿãñÿäèì õèäìÿòèíÿ
éåòìÿêäèð. Èíäè êè, ýÿëìèøÿì (ñÿíÿ ìÿñëÿùÿòèì áóäóð êè), þç úÿìèééÿòèíè äàüûòìà, ìÿíè áó ýÿëìÿêäÿí ïåøìàí åòìÿ.
Ìÿðÿç Çÿôäÿí òàì ãöââÿò àëäû âÿ ãà÷ìàãäàí äàøûíäû. (Ðóùäàí)
èíúèìèø ßõëàò äà îíóíëà èòòèôàã åòäèëÿð. Ôèòíÿ âÿñàèòè òàìàìëàíäû. Õöëàñåéè-êÿëàì, öìóìè ùöúóì áàøëàíäû.
Ñÿùùÿòÿ ÷àðÿ òàïàí âÿ Ðóùóí ùÿð áèð äÿðäèíÿ äÿðìàí åäÿí ßãë áó
äÿôÿ ùå÷ áèð ÷àðÿ òàïìàäû, þçöíö èòèðäè, éàðäûì÷ûëàðû îëàí äóéüóëàðû äà
ïÿðèøàí ýþðäö, ÷àðÿñèçëèêäÿí Ãîðõó âÿ Ãÿìè ýþòöðöá áèð êöíúäÿ îòóð__________
äóëàð âÿ ÿçäàäûí (çèäëÿðèí) öçöíÿ ãàïûëàðû áàüëàäûëàð.
71
Ñÿùùÿò áåëÿ áèð ãþâãàíûí è÷èíäÿ êþìÿêñèç îëàðàã Ðóùóí õèäìÿòèíäÿ éàëíûç ãàëäû. Ëàêèí Ãîðõó âÿ Ãÿìèí þçëÿðèíÿ éîëäàø îëìàäûüûíû âÿ
þçöíöí ùöúóìà ãàëõìàëû îëäóüóíó àíëàäû. (Áóíà ýþðÿ) Ðóùäàí ùöììÿò èñòÿäè âÿ þçöíö ìöùàðèáÿ ö÷öí ñèëàùëàíäûðûá äåäè:
– Åé Ðóù! ßýÿð ãàëèáèééÿò áèçèìëÿ îëñà, ñÿíèí ñÿëòÿíÿòèí þç éåðèíäÿ
áàãè ãàëàð, ÿýÿð äöøìÿí ÿë òàïàðñà, ñÿíèí ÷àðÿí Âÿòÿíè òÿðê åòìÿêäèð.
Ñîíðà ãîøóíóí ãàðøûñûíäà äóðäó, î ìåéäàíäà ãÿçàâö ãÿäÿðÿ òÿñëèì îëäó. Ìÿðÿç øèääÿòëÿ, Ñÿùùÿò äÿ ùèììÿòëÿ ìöùàðèáÿ ìÿãñÿäèëÿ
áèð-áèðèíÿ ãÿñä åòäèëÿð.
Ñÿùùÿòèí àíàñû îëàí Ìèçàú ßõëàò èëÿ èðÿëèäÿí äîñò îëäóüóíäàí Ñÿùùÿòèí äöøêöíëöéöíÿ äþçìÿéèá øÿôàÿò÷è îëàðàã ßõëàòûí éàíûíà ýåäèá äåäè:
– Ìÿíèì ñèçèíëÿ ãÿäèìäÿí ìöíàñèáÿòèì âàð. Èíäè Ìÿðÿç äÿ þçöíö
ñèçÿ áàüëàìûøäûð. Ìÿíèì þâëàäûìûí òÿùãèð åäèëìÿñè èíñàôäàí óçàãäûð,
áó ùàë ùå÷ éåðäÿ áÿéÿíèëìÿç.
ßõëàò (áóíó åøèäèíúÿ) Ìèçàúäàí õÿúàëÿò ÷ÿêäèëÿð, Ìÿðÿçäÿí
äþíöá Ñÿùùÿòëÿ éîëäàø îëäóëàð. Ìÿðÿç ÿùâàëàòäàí õÿáÿðäàð îëóíúà
ãà÷ìàüû ãÿðàðà àëäû. Äàìàðëàð éîëó èëÿ Òÿð èëÿ áÿðàáÿð (Áÿäÿíäÿí)
÷ûõûá ýåòäè. Àììà Çÿô Áÿäÿí þëêÿñèíè ùÿëÿ ýþðìÿìèøäè âÿ áóðà éåíèúÿ éåòèøìèøäè. Áóíà ýþðÿ þçöíö Ìÿðÿçÿ ÷àòäûðà áèëìÿäè. Áó þëêÿäÿ
ñÿðýÿðäàí ãàëäû.
Ìÿðÿçèí ãà÷ìàñû õÿáÿðè Ðóùóí ãóëàüûíà ÷àòäûãäà, ßõëàòûí ñÿôà
êåéôèééÿòèíè âÿ Ñÿùùÿòÿ êþìÿêëèéèíè åøèòäèêäÿ, îíäà äþâëÿò íèøàíÿñè
çàùèð îëäó. Áóíà ýþðÿ ùÿìä âÿ øöêöðëÿð åòäè. (Ñîíðà) ßãëè éàíûíà ÷àüûðäû âÿ îíó õÿúàëÿòäÿí ãóðòàðäû.
Äþâëÿò èòàÿòêàð âÿ äöøìÿí òÿñëèì îëóíúà ßäàâÿòèí èøè òàìàì îëäó;
Ïÿùðèçÿ áóéóðäó êè, áèð ìöääÿò ùÿâàññûí (ùèññëÿðèí) ãàïûëàðûíäàí òÿðïÿíìÿñèí, Ãèäàíûí èõòèéàðûíû àëñûí êè, Çÿô òÿêðàð ãöââÿòëÿíèá ôèòíÿ ãàëäûðìàñûí. Àõûðäà Çÿô äÿ ìÿüëóá îëóá Áÿäÿí þëêÿñèíäÿí ÷ÿêèëäè.
Ðóù êÿìàëè-ÿçÿìÿòëÿ éöêñÿê áèð äÿðÿúÿéÿ ÷àòäû. Îíóí êåéôèééÿòè
úþâùÿðÿ, úþâùÿðè úèñìÿ âÿ úèñìè ÿðÿçÿ òàì áèð ëÿòàôÿò âåðäè. Ýþçÿëëèéè,
èøâÿñè, ñåâèìëèëèéè ùÿääÿí àøäû. Êþùíÿ äîñòëàðûí äà îíóíëà ìöñàùèá
(ùÿìñþùáÿò, éîëäàø) îëìàã ëÿéàãÿòè ãàëìàäû. Éàëãûç èäè, éîëäàø àõòàðûðäû; ìÿòàû âàðäû, ìöøòÿðè àðàéûðäû.
Ôÿðÿù Ùöñí èëÿ éîëäàø îëìàãëà îíóí äîñòëóã íÿãøèíè êþíöë ëþâùÿñèíÿ éàçûðäû. Áèð ýöí äåäè:
– Åé êþíöë à÷àí Ùöñí! Åé äöíéà éàíäûðàí øàì! Õåéëè ìöääÿòäè
éîëäàøëàðäàí
__________óçàã âÿ Ðóùóí àéðûëûüûíäàí íàðàùÿòÿì. Âàõòäûð êè, âÿôàñûçëûã éîëóíó òÿðê åäÿì, ãÿäèì äîñòëàðû õàòûðëàéàì.
72
Ùöñí íàç èëÿ ñþéëÿäè:
– Åé êþíöë îõøàéàí éîëäàø! Ðóùäàí ÷îõ ñþç ñþéëÿäèí, îíóí òÿðèôèíäÿ èíúèëÿð äåøäèí, ìÿí îíó ýþðìÿê âÿ îíóí ìÿðèôÿò áàü÷àñûíäàí áèð
ýöë äÿðìÿê èñòÿéèðÿì. Ôÿãÿò áèð øÿðòëÿ êè, ìÿíäÿí õÿáÿðè îëìàñûí âÿ
ìÿíè òàíûìàñûí.
Ôÿðÿù ñþéëÿäè:
– Áó èø ÷ÿòèíäèð, ÷öíêè ßãë îíóí éàíûíäàäûð âÿ ùÿð áèð èøäÿí õÿáÿðäàðäûð.
Ùöñí äåäè:
– ßãë ìÿíèìëÿ ýþðöøÿ áèëìÿç, ìÿíè ýþðìÿéÿ îíäà òàá âÿ òàãÿò
éîõäóð. Ìÿí áèð ÿôñóí áèëèðÿì êè, îõóñàì Ðóùóí õÿáÿðè îëìàäàí îíó
ÿëÿ àëà áèëÿðÿì.
Ôÿðÿù áó õÿáÿðäÿí ÷îõ ñåâèíäè, Ùöñíö àïàðìàüà úÿñàðÿòëÿíäè.
Ùöñíö Ðóùà òÿðÿô àïàðäû. Àç áèð çàìàíäà Áÿäÿí þëêÿñèíè ýÿçäè.
Áÿäÿí þëêÿñè Ùöñíöí õîøóíà ýÿëäè, áóðàäà âÿòÿí ñàëìàüà êþíöë âåðäè,
áèëäèéè ÿôñóíó îõóäó, õÿáÿðñèçúÿ þçöíö Ðóùà éåòèðäè. Ùöñíöí ëÿòàôÿòè
Ðóùà òÿñèð åòäè. Ýþçÿë îëäóüó ùàëäà äàùà äà ýþçÿëëÿøäè. Ùöñíöí ãîøóíó îëàí Øèéâÿ, Íàç, Èøâÿ, Êèðèøìÿ âÿ Ãÿìçÿ îíóí ÿòðàôûíäà éåðëÿøäèëÿð. Áóíëàðäàí áÿçèñè áîé-áóõóíëà áèðëÿøäèëÿð, áÿçèëÿðè äÿ þçëÿðèíè
ýþçÿ, ãàøà áàüëàäûëàð.
Õöëàñÿ, Ðóùóí ðþâíÿãè àðòäû âÿ ÿââÿëêèíäÿí äÿ ÷îõ îëäó. Ùÿð
êèìÿ êè, èøûã ñà÷äû îíó ÿðèòäè; ùÿð êèìÿ êè, áèð íÿçÿð ñàëäû îíóí åâèíè éûõäû.
Åøã èëÿ éîëäàø îëàí Ìÿùÿááÿò áó çàìàí Åøãäÿí àéðûëäû. Ðóùóí
õèäìÿòèíÿ éåòèøèíúÿ, Åøãäÿí Ùöñí ùàããûíäà åøèòäèéè ñèôÿòëÿðè îíäà
ýþðäö. Êàèíàòû þçöíÿ ìÿôòóí åäÿí óúà áèð áîé âÿ àëÿìè éàíäûðàí ïàðëàã áèð öç ýþðäö êè, êÿêèëè ÷èéíèíäÿ, çöëôö ãóëàüûíûí äèáèíäÿ, ñöíáöëö
ãóë, áÿíþâøÿíè êÿíèç åòìèøäè. Áèð ñÿðõîøóí ÿëèíÿ îõ âÿ êàìàí âåðèá,
àäûíû Ãÿìçÿ, Ýþç âÿ Ãàø ãîéìóøäó. Ñóðÿò ñÿôùÿñèíÿ ìèøêäÿí áèð õÿòò
÷ÿêìèø, áîñòàíäà áèð ðåéùàí ÿêìèø, Àáè-ùÿéàòû áèð ÷åøìÿäÿ ýèçëÿòìèø
âÿ îíà äîäàã äåìèø, áóíà äàíûøìàã ñþéëÿìèøäèð. Õÿòò öçÿðèíäÿ áèð õàë
ãîéìóø âÿ õÿòòèí ñîí íþãòÿñèíäÿí íèøàí âåðìèøäèð. Îòóç èêè ýþâùÿð
äöçìöø, (áóíëàðû äèø àäëàíäûðìûøäû)1. Àëìà âÿ òóðóíúó áèðëÿøäèðèá îíëàðà Çÿíÿõäàí (÷ÿíÿ) âÿ Üÿáüÿá (áóõàã) ëÿãÿáè âåðìèøäèð.
Ùÿð áèð çàìàí áèð ñåùð áàøëàéûá áÿçèñèíè øèâÿ, áÿçèñèíè íàç àäëàíäûðìûøäûð. Áèð ýöë áóäàüûíà ùÿðÿêÿò âåðìèø (âÿ äåìèø) êè, áó ãîëäóð,
__________
1
“Ëÿá” ñþçöíöí ÿðÿá ÿëèôáàñû èëÿ éàçûëûøû ÿáúÿä ùåñàáûíäà “ëàì” – ë - 30, “áå” – 2;
“ëÿá” – 32 äåìÿêäèð.
73
áèð ïàê ðóùó ìöñÿââÿð (ìöúÿññÿì) åäÿðÿê (äåìèø) êè, áó îíóí áèëÿéèäèð. Éåðèøè èëÿ àõàð ñó éàðàäûá, (ýöìöø êèìè àü) áàëäûðëàðûíäàí îíóí
è÷èíÿ áàëûã ñàëûáäûð.
Ìÿùÿááÿò Ðóùó áó ëÿòàôÿòäÿ ýþðöíúÿ î ñààò Åøãèí õèäìÿòèíÿ éöéöðäö âÿ Ðóùóí Ùöñíÿ ìàëèê îëìàñûíäàí îíó õÿáÿðäàð âÿ Âöñàë ö÷öí
áèãÿðàð åòäè. Åøã ïàê ÿõëàãëû Ùöñíöí úàçèáÿñè âÿ Ìÿùÿááÿòèí ðÿùáÿðëèéè èëÿ Áÿäÿí äèéàðûíà éåòèøäè, Ðóùà ãóëëóã åòìÿê êÿìÿðèíè áàüëàäû.
Ýþðäö êè, Ùöñí Ðóùó þçöíäÿí åëÿ õÿáÿðñèç åäèáäèð êè, íÿ þçöíö òàíûéûð, íÿ äÿ Ùöñíö. (Áó ùàëäà) Åøã Ðóùó òÿðèô åòìÿéÿ áàøëàäû, îíó ëàéèãèíúÿ âÿñô åòäè. Ðóù Åøãèí ñþùáÿòèíè áÿéÿíäè âÿ îíóíëà ìöñàùèáÿéÿ
êþíöë âåðäè âÿ îíäàí ñîðóøäó êè:
– Åé äöíéà äîëàíàí ñÿééàù! Åøèäèðÿì êè, Ùöñí àäëû áèðèñèíÿ âóðóëìóñàí! Îíñóç ùå÷ éåðäÿ ãÿðàðûí éîõäóð. Îíóí êåéôèééÿòèíäÿí ìÿíÿ
íÿãë åëÿ âÿ îíó òàíûìàüà êþìÿê åò!
Åøã àíëàäû êè, î (Ðóù) ãàôèëäèð, àøèíàëûã äÿðéàñûíäàí êÿíàðäàäûð. Äåäè:
– Îíóí éåðè Ñÿôèëëèê âàäèñèíäÿäèð âÿ îíó ýþðìÿê ö÷öí þçöíö òÿðê
åòìÿëèñÿí.
Ðóù äåäè:
– Åé Åøã! Äåäèéèí ÿñëè îëìàéàí áèð øåéäèð âÿ îíó òÿëÿá åòìÿê ôàéäàñûç áèð ñåâäàäûð. ßýÿð ñþçöíöí äîüðóëóüóíó àøêàð âÿ ìöääÿàíûí
ìÿíàñûíû àéäûí åëÿìÿñÿí, áó ùåêàéÿòèí ÿñëè éàëàí âÿ áó ðÿâàéÿòèí
øÿìè çèéàñûçäûð.
Åøã äåäè:
– Îíäàí áèð íöìóíÿì âàð, ÿýÿð áóéóðñàí ýþñòÿðÿðÿì.
Ðóùà çþâã âÿ ùÿâÿñ ãàëèá îëäóüóíäàí, áó ñóðÿòèí ùÿãèãÿòèíè áèëìÿê èñòÿéèðäè. (Áó úÿùÿòäÿí) àðçó ýþçöíö à÷äû, î íöìóíÿíè ùàçûð
åòìÿê ö÷öí éàëâàðäû. Åøã Ñÿôà ýöçýöñöíö îíóí ÿëèíÿ âåðèá äåäè:
– Áó ëþâùÿéÿ áàõìàã ëàçûìäûð.
Ðóù þçöíäÿí õÿáÿðè îëìàäûüû ö÷öí þç ÿêñèíè þçöíäÿí áàøãàñû çÿíí
åòäè. (Áèðäÿí-áèðÿ) áöòöí åéèáëÿðäÿí ïàê íóðäàí áèð ïåéêÿð (áÿäÿí) ýþðäö.
Ùöñí áèð òÿðÿôäÿí êÿìÿíä àòäû, Åøã äÿ áó ýóøÿäÿí îéóí îéíàäû.
Ðóù ùÿð èêèñèíèí àðàñûíäà ãàëäû. Ùåéðÿò îíó áèð äÿðÿúÿéÿ éåòèðäè êè, èõòèéàð úèëîâóíó ÿëèíäÿí âåðäè âÿ þçöíäÿí õÿáÿðñèçëèê âàäèñèíÿ äöøäö.
Áèð ìöääÿò îíà (Ñÿôà ýöçýöñöíÿ) áàõäû âÿ î ñóðÿò âàñèòÿñè èëÿ þç âöúóäóíà íÿçÿð ñàëäû.
Åøã äåäè:
__________
– Åé êþíöë îõøàéàí ñåâýèëè âÿ åé åùòèéàúñûç ìþùòàú! Áó ñóðÿòèí äöøìÿíè ÷îõ âÿ áó ìÿíàíûí ìöääÿà÷ûñû ùÿäñèçäèð. ßãëèí éàíûíäà ÿäÿáñèç,
74
ðèéàêàð âÿ éàëòàã àäàìëàð âàð êè, îíëàðûí ëÿãÿáëÿðè, Çÿðã (èêèöçëöëöê) âÿ
Ðèéàäûð. Îëìàéà êè, îíëàð áó ñóðÿòè àëûá ëþâùöíÿ øèêÿñòëèê éåòèðÿëÿð.
Ëþâùö èäðàê õÿçèíÿäàðûíà òàïøûð âÿ îíóí öñòöíÿ ÿìàíÿò ìþùöðö áàñ.
Ðóù äåäè:
– Îíà áàõìàã ìÿíÿ âàúèáäèð âÿ îíó ýèçëÿòìÿê ÿãëÿ ìöâàôèã
äåéèëäèð.
Åøã äåäè:
– Õÿéàëà òàïøûð êè, îíóí ñóðÿòèíè ÷ÿêñèí âÿ ñÿíèí íÿçÿðèíäÿ ñàõëàñûí.
Ðóù Åøãèí ìÿñëÿùÿòèíè áÿéÿíäè âÿ Õÿéàëà áóéóðäó êè, Ùöñíöí ñóðÿòèíè ÷ÿêñèí. Ñîíðà Ñÿôà ýöçýöñöíö èäðàê õÿçèíÿäàðûíà âåðäè âÿ ÿìàíÿò ìþùöðöíö öçÿðèíÿ áàñäû.
Áèð ìöääÿò Õÿéàëûí ñóðÿòè èëÿ êèôàéÿòëÿíèðäè, ùÿìèí ñóðÿòëÿ ãÿíàÿò
åäèðäè. Àõûðäà Õÿéàëûí ÷ÿêäèéè ñóðÿò îíó à÷ìàäû, îíóíëà ìóðàä ìÿíçèëèíÿ éîë òàïìàäû, äåäè:
– Åé Åøã, þëäöì, ìÿíÿ ÷àðÿ ãûë! Ìÿíè Ùöñíöí âöñàë âàäèñèíÿ àò!
Åøã äåäè:
– Éîëäà ÿíýÿë ÷îõäóð, Ùöñíöí ìÿíçèëèíÿ éåòèøìÿê ÷ÿòèíäèð.
Ðóù äåäè:
– Ìÿøÿããÿòÿ òàáûì âàð, ìÿíÿ ÷àðÿ åò êè, ãÿðàðûì éîõäóð.
Ðóù ñèäãè-êþíöëäÿí òÿëÿá åòäèéèíÿ ýþðÿ, Åøã îíà éîë ýþñòÿðìÿéÿ
âàúèá áèëäè. Ùÿð èêèñè áèðëèêäÿ ìÿãñÿä äàëûíúà ýåòìÿê áàéðàüûíû ãàëäûðäûëàð. Áåëÿ ãÿðàðà ýÿëäèëÿð êè, Ìÿøóãëóã ñÿùðàñûíû êå÷ñèíëÿð, åëÿúÿ äÿ
Àøèãëèê þëêÿñèíÿ ýöçàð åòñèíëÿð.
ßââÿëúÿ Ìÿøóãëóã ñÿùðàñûíà àéàã áàñäûëàð. Áó âàäèäÿ ãÿðèáÿ øåéëÿðÿ ðàñò ýÿëäèëÿð. Ñÿéàùÿòëÿðè èáòèäàñûíäà áöëëóðäàí äàùà ñàô, èïÿêäÿí
äàùà éóìøàã áèð ýþçÿë éåðÿ éåòèøäèëÿð êè, àøèãëÿðèí ãàíû áóðàäà òþêöëìöø âÿ òîðïàüûíà ãàðûøäûðûëìûø, ëÿòàôÿòäÿ éåð öçöíöí ìÿøùóðè èäè, áó
éåð “Íàçÿíèí Àéàüûíûí Àëòû” àäëàíûðäû.
Áóðàäàí êå÷èá áèð ìÿíçèëÿ éåòèøäèëÿð âÿ áèð ìÿãàì ýþðäöëÿð êè,
áóðàíûí éåðè úèâÿ êèìè òèòðÿéèð; Õÿéàë âÿ Âÿùì àéàüû îíóí ìÿíçèëëÿðèíè ãÿò åòìÿêäÿí ñöðöøöðäö. Áàøäàí-àéàüà ãÿäÿð òàìàìèëÿ ñàô âÿ
õàì ýöìöøäÿí îëóá àäû “Áàëäûð” èäè. Áóðàäàí êþ÷äöëÿð, ìÿçàã ìèíèéèíÿ ìèíäèëÿð, äàüëûã áèð éîë ýþðäöëÿð, áóðàäà ñàéñûç òÿïÿëÿð âàð èäè. Î
äàüûí ñîíóíäà òöêäÿí äàùà èíúÿ áèð êÿìÿð ýþðäöëÿð. Áóíóí âöúóäó
éîõ èäèñÿ äÿ, àäû “Áåë”äÿí áàøãà áèð øåé äåéèëäè. Áóðàäàí êå÷èá
“Ãàðûí” ãûðûøëàðû àäëàíàí äàëüàëû áèð ñóéà ÷àòäûëàð. Áóðàäà “Ýþáÿê”
äàèðÿñè (àäû) èëÿ ìÿøùóð îëàí áèð ýèðäàá (áóðóëüàí) âàðäû. Îðàäàí äà
__________
êå÷èá áèð ÷þëÿ éåòèøäèëÿð. ×þëäÿ ñåéð åòäèëÿð. Áóðàäà ùå÷ áèð îò ýþéÿð75
ìÿìèøäè. Ùå÷ áèð úàíëû (àéàüûíûí) òîçó áóðàéà ãîíìàìûøäû. Èñêÿíäÿð
(þç) “ýöçýöñöíö” áóðàäà äöçÿëòäèðìèø, Àä äà “Èðÿì”1 (áàüûíûí) òÿðùèíè áóðàäà ÷ÿêäèðìèøäè. (Îíóí) íóðäàí áèð ôÿðãè éîõ èäè. Áó úÿùÿòäÿí
“Ñèíÿ” àäû èëÿ ìÿøùóð èäè. Îðàäàí êå÷èá áèð ìÿíçèëÿ ÷àòäûëàð; áóðàíûí
ñàêèíëÿðèíäÿí åøèòäèëÿð êè, áó ÿòðàôäà Ñàèä (ãîë) àäëû áèðèñè âàðäûð. Î, ÷îõ
ýöúëö âÿ ãîëóãöââÿòëèäèð. Îíóíëà ïÿíúÿëÿøìÿäèëÿð, îíóí ãîëó ãöââÿòèíÿ ìöãàâèìÿò ýþñòÿðÿ áèëìÿäèëÿð. Áóðàäàí äà úèëîâ ÷åâèðèá áàøãà
ìÿíçèëÿ äîüðó éîëëàíäûëàð. Ñèíÿäÿí äàùà ýþçÿë áèð éåð ýþðäöëÿð; áóíóí
ãÿäðè àðòûã âÿ ðöòáÿñè äàùà éöêñÿê èäè; (áöòöí) ëÿòàôÿò âÿñàèòè ùàçûð, ëÿãÿáè äÿ “Üÿáüÿá” (áóõàã) èäè.
Áó ìÿêàíäà áèð ñààò éóáàíäûëàð, áóðàäàí äà ñÿôÿð åäèá, éîëäà ãàíè÷ÿí çÿíúèëÿðÿ ðàñò ýÿëäèëÿð. Áóíëàð çöëìêàð, úÿôàêàð, ìÿðùÿìÿòäÿí
óçàã, Õÿòò âÿ Õàë (àäû) èëÿ ìÿøùóð èäèëÿð. Î èêè ñÿðýÿðäàíû (éÿíè Ðóùó
âÿ Åøãè) ùöðêöòäöëÿð, öñòëÿðèíÿ øÿáõóí ÷ÿêäèëÿð. Ðóù âÿ Åøã ùÿëàê îëàúàãëàðûíû éÿãèí åäèá (ãà÷àíäà) éîëäà áàøû öñòÿ áèð ãóéóéà äöøäöëÿð.
Áóðà ñîí äÿðÿúÿ êþíöëÿ éàòàí áèð éåð èäè. Áóðà éöç ìèíëÿðëÿ ÿñèð âÿ
àðàìñûç êþíöëëÿðèí èñòèðàùÿòýàùû îëóá, “Çÿíÿõäàí” (÷ÿíÿ) ãóéóñó àäëàíûðäû. Áèð ìöääÿò î ãóéóíóí äèáèíäÿ àùö íàëÿ åòäèëÿð. Íàýÿùàí ïÿðèøàí êþíöëëÿðèí ìÿúìÿè (éûüíàüû) îëàí ãûâðûì-ãûâðûì, ìèøêèí áèð èï
òàïäûëàð. Áÿçèëÿðè áóíà “Ñà÷” âÿ áÿçèëÿðè “Çöëô” äåéèðäèëÿð. Þçëÿðèíè î
èïÿ áàüëàäûëàð âÿ Çÿíÿõäàí ãóéóñóíäàí íèúàò òàïäûëàð.
(Îðàäàí êå÷èá) ñàô âÿ øèðèí áèð ÷åøìÿéÿ éåòèøäèëÿð. Î, ãÿìëè êþíöëëÿðÿ ôÿðÿù âåðèðäè, îíóí ôåéçè Õûçûð ñóéóíäàí äàùà éàõøû, àäû “Ëÿáóúàíïÿðâÿð” (úàí áÿñëÿéÿí äîäàã) èäè. Áóðàäà èíúè èëÿ äîëó áèð ìöúðö
(ñàíäûã÷à) òàïäûëàð. Ñàíäûüûí ëÿãÿáè “Àüûç”, èíúèíèí ëÿãÿáè “Äèø” èäè.
Ñàíäûüû ÿëÿ êå÷èðäèëÿðñÿ äÿ, ÷àøäûãëàðûíäàí éåíÿ èòèðäèëÿð.
Îðàäàí áèð áàüà äîüðó éþíÿëäèëÿð âÿ áèð ýöëøÿíäÿ ìÿñêÿí ñàëäûëàð.
Áóðàíûí ÷è÷ÿêëÿðè òàìàìèëÿ òèêàíñûç îëóá, “Öç áàü÷àñû” àäëàíäûðäû. Áèð
ìöääÿò áó áàüäà ýÿçèøäèëÿð, áóðàäàí äà áàøãà áèð ìÿíçèëÿ éîëëàíäûëàð.
Øÿí áèð éåð ýþðäöëÿð. Áóðàíûí ëÿòàôÿò âÿñàèòè úÿì îëóá, ôÿðÿùëÿíäèðÿí
âÿ ñåâèíú âåðÿí òÿð ýþéÿðòèëÿðè âàðäû. Î éåðèí âÿñô èíúèñèíè äÿëÿí àäûíû
“Áèíàýöø” (ãóëàã ìÿñàìÿñè) ãîéìóø. Áóðàäàí äà ãîðõóëó áèð ìÿíçèëÿ
÷àòäûëàð. Áó ìÿíçèëèí àäû “×åøìè-øÿùëà” (øÿùëà ýþç) îëóá, ñàêèíëÿðè
ùèéëÿýÿð èäèëÿð. Áóðàíûí ïàäøàùû “Ãàòèë Ãÿìçÿ” èäè. Îðàäàí äà øÿðàôÿòëè áèð ìÿíçèëÿ éåòèøäèëÿð. Áóðàäà èêè ëÿòèô îòàã ýþðäöëÿð êè, ñÿôà ÿùëèíÿ
ìÿáÿä, äóà ÿùëèíÿ ìåùðàá, “Ãàáÿ-Ãþâñåéí” úÿìàëû âÿñôèíÿ ñÿðäÿô-
__________
1
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ Øÿääàä èáí Àäûí äöçÿëòäèéè úÿííÿò áàüû Èðÿì àäëàíûðìûø.
76
òÿð, êþíöë îõøàéàí ùöñíöí ãÿðàðýàùû îëóá, àäû “Òàãè-ÿáðó” (ãàø ãàüû)
èäè. Îðàäàí äà êþíöë à÷àí áèð ñÿðùÿäÿ éåòèøäèëÿð. Áóðà äà ÷îõ ñÿôàëû áèð
éåð èäè. ×èí àùóëàðûíûí îòëàüû îëóá, ìöáàðÿê àäû “Àëûí” èäè. Áèð ñààòà
ãÿäÿð áó âàäèäÿ äîëàøäûëàð. Îðàäàí äà êå÷èá, òóòãóí âÿ ãàðàíëûã, éîëëàðû ÷îõ ãîðõóíú âÿ äàð îëàí áèð çöëìÿòÿ ÷àòäûëàð. Áóðàäà éöç ìèíëÿðëÿ
(àäàì) ïÿðèøàí âÿ ùåéðàí ãàëìûøäû. Ïÿðèøàíùàë êèìñÿëÿð îíó “Êàêöë”
àäëàíäûðìûøëàð. Áó çöëìÿòèí øèääÿòè Ðóùà ãàëèá îëóá òÿäáèð êÿëÿôèíèí
óúóíó Åøãäÿí èñòÿäè. Åøã îíó çöëìÿò øèääÿòèíäÿí õèëàñ åäèá Ãàìÿò
øàìû èøûãëûüûíà ÷àòäûðäû.
Ðóù äåäè:
– Åé ñÿùâ ýþñòÿðèøëè Åøã! Åé ðÿéè äöçýöí îëìàéàí àçüûí! Áó ãÿäÿð
àâàðà äîëàøäûì, ñþéëÿäèéèí Ùöñí úèëâÿýàùûíà ÷àòìàäûì?
Åøã äåäè:
– Åé ãàôèë! Âÿ åé ìÿðèôÿò ëÿççÿòèíäÿí áèõÿáÿð! Ýþðäöêëÿðèí
(ùàìûñû) Ùöñíöí úèëâÿýàùû èäè; î (Ùöñí) áóíëàðûí ùàìûñûíäà þçöíö
ýþñòÿðäè. Ñÿíèí áÿñèðÿòèí îëìàäûüûíäàí Ùöñíöí íÿ îëäóüóíó áèëìÿäèí.
ßýÿð îíó àíëàìàã èñòÿéèðñÿí (ÿââÿëúÿ) ýÿðÿê íÿçÿðèíè ñàôëàøäûðàñàí.
(Ãàáàãúà) þçöíö êîðëóãäàí ãóðòàð, ýþçëÿðèíè äîñòëóã ñöðìÿñèíÿ éåòèð!
Î ñöðìÿäÿí Ìÿøóãëóã ìöëêöíäÿ éîõäóð, îíóí ìÿäÿíè Àøèãëèê äèéàðûíäàäûð. Ëàêèí Ìÿøóãëóã ìöëêöíö ñÿéàùÿò åòìÿéèíúÿ Àøèãëèê þëêÿñèíÿ ÷àòìàã îëìàç.
Õöëàñÿ, Ìÿøóãëóã ìöëêöíäÿí êå÷èá Àøèãëèê äèéàðûíà òÿðÿô éîëà
äöøäöëÿð. ßââÿëúÿ Ìÿëàìÿò áîñòàíûíà ÷àòäûëàð. Áóðàäà øþâã âÿ ùÿâÿñ
÷è÷ÿéèíè âÿ àéðûëûã ýþéÿðòèñèíè áèòìèø ýþðäöëÿð. Îðàäàí Áÿëà, Ìþùíÿò
âÿ Øèääÿò øÿùÿðèíÿ éîëà äöøäöëÿð. Îðàäàí äà Àúèçëèê ñÿùðàñûíà àéàã áàñäûëàð. (Ñÿôÿð) úèëîâóíó øåéäàëûã ÿëèíÿ òàïøûðäûëàð. Îðàäàí äà ýåäèá Ùèúðàí ýóøÿñèíäÿ éóðä ñàëäûëàð, ýàù Ùåéðÿò èëÿ éîëäàø, ýàù äà Öìèäñèçëèêëÿ ùÿìñþùáÿò îëäóëàð. Ýàù Íàëÿ âÿ Çàð èëÿ ñèðäàøëûã åòäèëÿð, ýàù äà
öðÿêéàíäûðàí Àüëàìàãëà ùÿìàùÿíý îëìàüà áàøëàäûëàð. Ãÿðàð âÿ Òàãÿò
ñÿðùÿäèíè àøäûëàð, Õàðëûã âàäèñèíäÿ õåéëè äîëàøäûëàð. Ìÿøóãëóã þëêÿñèíè
ýÿçäèêäÿí âÿ àøèãëèê èøèíèí ñîíóíó ýþðäöêäÿí ñîíðà áèð þëêÿ çàùèð
îëäó. Ðóù Åøã èëÿ áÿðàáÿð îðàéà ýèðäè, ýþðäö êè, Áÿäÿí þëêÿñèäèð.
Äåäè:
– Äîüðóäàí äà áóðà ìÿíèì éåðèìäèð!
Ýþðäö êè, Êþíöë øÿùÿðè õàðàáà ãàëìûø, äóéüóëàð ãîøóíó äàüûëìûø,
Ñåâäà îä ãàëàéûá, Úèéÿð âÿ Äèìàüû éàíäûðìûø, Ãàí ýþç éàøû èëÿ ãàðûøûá
äàõèëè ùÿðàðÿòäÿí õàðèúÿ ãà÷ìûø, Ñÿôðàíûí öçö ñàðàëìûø, Áÿëüÿìèí áà__________
çàðû ñîéóìóø, (áÿäÿíèí) ÿñàñ öçâëÿðèíäÿ ùå÷ áèð ãöââÿò ãàëìàìûøäûð.
77
Òÿáèÿòëÿðäÿ íèçàì ãàëìàìûø, Çÿô ãöââÿò òàïûá Ñÿùùÿòÿ õÿëÿë éåòèðìèøäèð. Ðóù áó ùàëäàí èçòèðàáà äöøäö âÿ Åøãÿ àúûãëà õèòàá åòäè:
– Åé ìÿíèì õàíèìàíûìû äàüûäàí, ìÿíè ðóçèýàðûí àâàðàñû åäÿí,
éàëàí âÿäëÿð âåðèá ìÿíè ùÿëàê åòìÿê ãÿñäèíäÿ äóðàí! Áó íÿ ùèéëÿ èäè
êè, ìÿíèìëÿ îéíàäûí! Ìÿíè õàíèìàíäàí àéûðäûí! (Ùàëáóêè) ðàéÿò,
çþäâã âÿ øàäëûãëà äîëó àçàä ìöëêöì âàð èäè. Áèð ìöääÿò ìÿíè Ìÿøóãëóã ìöëêö èëÿ àëäàòäûí! Îðàäàí öçöìÿ áèð ãàïû à÷ìàäûí; áèð çàìàí
Àøèãëèê þëêÿñèíäÿ ãÿðèá åòäèí âÿ áàøûìà úöðáÿúöð áÿëàëàð ýÿòèðäèí. Î
þëêÿëÿðäÿ äÿ àáðûìû àïàðäûí âÿ éåíÿ öìèäñèçëèêëÿ âÿòÿíÿ ãàéòàðäûí.
Áóðà äà õàðàá îëóá, ñàðñûëìàüà öç ãîéóáäóð. Àëëàù, Àëëàù, áó íÿ çöëìäöð! Ñÿíèí ÿëèíäÿí ìèí ôÿðéàä!
Åøã Ðóùóí ñþçëÿðèíè åøèäèá, îíóí ñÿáèðñèçëèéèíè ýþðöíúÿ äåäè:
– Åé Ðóù, ñÿíèí øèêàéÿòèí êèìäÿíäèð? Ùÿãèãÿòÿí, áó àôÿò âÿ áÿëà
þçöíäÿí áàøãà ùå÷ êèìäÿí äåéèëäèð. Èäðàê õÿçèíÿñèíäÿêè ñóðÿòÿ áèð
áàõ! Î ñóðÿòèí ùÿãèãÿòèíäÿí èáðÿò àë!
Ðóù î ñóðÿòè ýÿòèðìÿéè ÿìð åòäè. Ýÿòèðäèëÿð. Ùàìàí ìþùðö öçÿðèíäÿ èäè. Åëÿ êè Ñÿôà àéíàñûíûí ìþùðöíö ýþòöðöá ãàðøûñûíà òóòäó, îðàäà
çÿèô áèð áÿäÿí âÿ ÷îõ àðûã áèð ñóðÿò ýþðäö.
Ðóù äåäè:
– Åé Åøã, áó ñóðÿò î ñóðÿò äåéèëäèð! Ìÿíÿ áèëäèð ýþðöì, î íÿ èäè,
áÿñ áó íÿäèð?
Åøã äåäè:
– Åé Ðóù, áó ëþâù ñÿôà àéíàñûäûð. Íÿçÿð ÿùëèíèí øÿêëèíè þçöíäÿ ÿêñ
åòäèðÿíäèð. Áóðàäà ýþðäöéöí áèðèíúè ñóðÿò ñÿí èäèí, èíäè äÿ ýþðäöéöí
ñóðÿò ñÿí þçöíñÿí. ßââÿëúÿ þçöíÿ áàõäûüûí çàìàí ãàôèë èäèí! Þçöíö
òàíûìàéûá þç àðçóíëà éöéöðöðäöí. Àõûðäà þçöíÿ ÷àòäûí! Ùÿì Àøèãëèéÿ
ìÿçùÿð ñÿíñÿí, ùÿì äÿ Ìÿøóãëóüà çèíÿò ñÿíñÿí! Ìÿðèôÿò, àøèíàëûüûí
(ùÿãèãÿòè òàíûìàüûí) ñöðìÿñèäèð âÿ áó ìÿíçèëÿ éàõûíëàøìàã (ö÷öí)
ÿëàãÿëÿðäÿí àéðûëìàã ëàçûìäûð.
Ðóù ýþçëÿðèíÿ àøèíàëûã ñöðìÿñèíè ÷ÿêèá âöúóä àéíàñû îëìàäàí
þçöíÿ áàõûíúà åëÿ áèð ýþçÿë ýþðäö êè, ñóðÿò âÿ ìÿíàäàí åùòèéàúñûç,
ãöäñè Ðóù èëÿ ùÿìàùÿíý îëàðàã âÿùäÿò õÿëâÿòèíäÿ îòóðìóø, êÿñðÿòèí
(÷îõëóüóí) öçöíÿ ãàïûëàðû áàüëàìûøäû. Íÿ ßãë ýþçöíöí îíà áàõìàã
èìêàíû, íÿ äÿ òÿáèÿò âÿ äóéüóëàðûí îíà áèð éîëó, íÿ Ùöñíöí îíà áèð
íàçû, íÿ äÿ îíóí Åøãÿ áèð åùòèéàúû ãàëäû.
Ðóù áó ìÿãàìà éåòèøÿíäÿ “Úÿáÿðóò” âÿ “Ëàùóò” àëÿìëÿðèíè ýþðäö.
ßñë ìÿíçèëèíÿ ÷àòäû âÿ éîëêÿñÿíëÿðèí ãåéäèíäÿí ãóðòàðäû. Èøèí ñîíóíäà
__________
þçöíö þçöíÿ ÷àòäûðäû, Ìÿøóãëóã âÿ Àøèãëèê î õÿëâÿòäÿí õàðèúäÿ ãàëäûëàð.
78
__________
__________
$ $ $
Ìöìêöíàòû éàðàòìàã ôåéçè èëÿ øÿðÿôëÿíäèðÿí, îíëàðû þç âàðëûüûíûí
âàúèáëèéèíÿ ñöáóò ýþñòÿðÿí êèìñÿéÿ ùÿìä åäèðÿì êè, î, èíñàíû äèíèí
åùêàì âÿ ãàéäàëàðûíû àíëàìàñû èëÿ ìöìêöíàò è÷ÿðèñèíäÿí ñå÷èá àéûðìûø
âÿ èíñàíëàð è÷ÿðèñèíäÿí ïåéüÿìáÿðëÿðè þç áÿõøèø õÿçèíÿëÿðèíèí à÷àðëàðû
îëàí äÿëèëëÿðëÿ èíñàíëàðà åë÷è ýþíäÿðìèø, ñîíðà ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí áèçèì
Ïåéüÿìáÿðè ñå÷ÿðÿê, îíóí ýÿëìÿñè èëÿ àëÿìëÿðÿ ýþíäÿðäèéè âÿùéÿ ñîí
ãîéìóø, áèçè èñÿ ùÿìèí Ïåéüÿìáÿðÿ èòàÿò åòìÿê øÿðÿôèëÿ áàøãà öììÿòëÿðäÿí ñå÷ìèø âÿ áèçèìëÿ ìÿëÿêëÿðè îíóí øàùèäëÿðè åòìèøäèð.
Óøàãëûãëàðûí (àíàëàð áÿòíèíèí) ñÿùèôÿëÿðèíäÿ áÿäÿí öçâëÿðèíèí øÿêëèíè âÿ ùèññÿëÿðèíèí ñóðÿòèíè ÷ÿêÿí êèìñÿéÿ øöêöð åäèðÿì êè, î, ùÿìèí
áÿäÿí öçâëÿðèíè íÿôñëÿð, àüûëëàð, äóéüóëàð âÿ ãöââÿëÿðèí ìÿðêÿçèíÿ ÷åâèðìèø, Àäÿìÿ àäëàðû þéðÿòäèéè êèìè, ùÿìèí öçâëÿðèí èëèéèíÿ ãÿäÿð ðóù
àøûëàìûøäûð; ùÿì÷èíèí Àäÿìÿ ýþéëÿðäÿêè ìÿëÿêëÿðè òàáå åòäèéè êèìè,
öçâëÿðè äÿ ðóùà òàáå åòìèøäèð.
Ñîíðà áèçèì àüàìûç Ìÿùÿììÿäÿ ñÿëàâàò éåòèðèðÿì êè, îíóí ýþíäÿðèëìÿñè ñÿáÿáèíÿ âàðëûã íåìÿòëÿðè áèçèì ö÷öí òàìàìëàíìûø, îíà,
îíóí êàìàë íóðóíóí ïàðûëòûëàðû âÿ õÿéàë èçëÿðèíèí àøêàðà ÷ûõàðàíëàðû
îëàí þâëàäû âÿ éîëäàøëàðûíà ñÿëàâàò ýþíäÿðìÿê èìêàíû ÿëäÿ åòìÿêëÿ
ñÿõàâÿò ùÿäèééÿëÿðè áèçèì ö÷öí òÿêìèëëÿøìèøäèð.
(Áó ìöãÿääèìÿäÿí) ñîíðà (þçöíö) öñóëè-åëì ìÿñÿëÿëÿðèíè áèëÿí
(êèìè ãÿëÿìÿ âåðÿí) Ñöëåéìàí îüëó Ôöçóëè ëÿãÿáëè Ìÿùÿììÿä áåëÿ
äåéèð:
– Ìÿí âàðëûãëàðà èäðàê âÿ ùèññèééàò ýþçö èëÿ áàõàðàã, òÿôÿêêöð âÿ
äöøöíúÿ àääûìëàðû èëÿ îíëàðû ñåéð åäèá ýþðäöì êè, ùÿð ùàíñû áèð úèíñÿ
àèä îëàí íþâ, ùÿð ùàíñû íþâÿ àèä îëàí ñèíèô, ùÿð ùàíñû ñèíôÿ àèä îëàí ôÿðä
âÿ ùÿð ùàíñû ôÿðäÿ àèä îëàí áèð öçâ èñòÿð èðàäÿ èëÿ, èñòÿðñÿ äÿ èðàäÿñèç
îëàðàã, ìöòëÿã, áèð èøëÿ ìÿøüóëäóð. Áóíà ýþðÿ ôÿàëèééÿòñèçëèê âÿ ëàãåéäëèêäÿí ÷ÿêèíÿðÿê, þìðöìö ãÿôëÿòäÿ êîðëàìàãäàí ñàãûíäûì âÿ èøëÿðäÿí áèðèíè ñå÷äèì êè, îíóíëà ãèñìÿòèì âÿ áàúàðäûüûì ãÿäÿð (áèëèê)
êÿñá åäÿì. Ìÿíè áó èøÿ òÿøâèã åäÿí “Åëìëÿðè, ùÿòòà ñåùðè äÿ þéðÿíèí”
(ùÿäèñè) îëìóø, ùÿì äÿ (Àëëàù) “Áèç îíà (Ìÿùÿììÿäÿ) øåèð þéðÿòìÿäèê”1 äåéÿðÿê, ìÿíè þéðÿòìèøäèð. Áåëÿëèêëÿ, ìÿí ñþçëÿðè íÿìçÿ ÷ÿêìÿê éîëóíà äöøäöì âÿ áó éîëäà (Êàèíàòûí) íèçàìûíûí ùèêìÿòèíè äÿðê
åòäèì. Ìÿíèì íÿçìèì ìÿíÿ ýþñòÿðäè êè, ÿøéàäàêû àùÿíýäàðëûã ö÷öí
__________
1
Ãóðàíûí “Éàñèí” ñóðÿñè, 69-úó àéÿ.
81
áèð íèçàìëàéûúû, ùèññè âÿ ÿãëè ðÿãÿìëÿð ö÷öí äÿ áèð ùåñàáëàéûúû îëìàëûäûð. Áóíà ýþðÿ îíóí òàì ìÿðùÿìÿòèíäÿí éàðäûì èñòÿéÿðÿê îíó òàíûìàã éîëóíó àõòàðäûì. Àðçóì áóäóð êè, ìÿí äöç éîëà äîüðó èñòèãàìÿò
àëûì âÿ î, ìÿíÿ ìöâÿôôÿãèééÿò âåðìÿêëÿ éàðäûì åòñèí. Áåëÿëèêëÿ,
(ìöõòÿëèô) ÿãèäÿ ñàùèáëÿðèíèí òÿðèãÿòëÿðè èëÿ òàíûø îëäóì âÿ îíëàðûí ôàéäàëûñûíû ìÿíèìñÿäèì. Çàìàí òÿëÿá åäèðäè êè, áóíëàðûí ìþâúóäèééÿòè
ãîðóíóá ñàõëàíñûí âÿ ÿñðàðû ýèçëè ãàëìàñûí. Áóíà ýþðÿ îíëàðû ìöùàôèçÿ
åòìÿê ö÷öí äþðä ðöêíö (ñöòóíó) îëàí áèð åâ òèêäèì; áåëÿ êè, îíóí ùÿð
áèð òÿìÿëèíäÿ èìàí áàüûíà à÷ûëàí áàáëàð (ãàïûëàð) âàðäûð. Áåëÿ áèð áèíàíû “Ìÿòëÿ öë-åòèãàä ôè-ìÿðèôÿòè-ë-ìÿáäÿè âÿë-ìÿàä” – ìÿíøÿ âÿ
ãàéûäûø éåðèíè òàíûìàüà àèä ( åòèãàäà ýèðèø) àäëàíäûðäûì. Áåëÿ êè:
Áèðèíúè ðöêí, åëì áèëèéè (ìÿðèôÿòè) âÿ áèëèê (ìÿðèôÿò) åëìè ùàããûíäàäûð.
Èêèíúè ðöêí, àëÿìèí âÿçèééÿòëÿðèíèí áèëèéè ùàããûíäàäûð.
Ö÷öíúö ðöêí, âàúèáÿ ( Òàíðûéà) àèä áèëèê ùàããûíäàäûð
Äþðäöíúö ðöêí, ïåéüÿìáÿðëèéÿ âÿ îíà àèä îëàíëàðà äàèð áèëèêëÿð
ùàããûíäàäûð.
Áèðèíúè ðöêí
ÅËÌ ÁÈËÈÉÈ Âß ÁÈËÈÊ ÅËÌÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÎËÓÁ
ÁÅØ ÁÀÁÄÀÍ ÈÁÀÐßÒÄÈÐ
Áèðèíúè áàá
ÙßÌÈÍ ÈÊÈ ÌßÑßËßÍÈÍ ÌÀÙÈÉÉßÒÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Ôèëîñîôëàðûí áÿçèñèíÿ ýþðÿ, åëì, àëÿìèí çàòûíäà ìÿôùóì îëàíà áÿðàáÿð áèð ñóðÿòèí ÿëäÿ åäèëìÿñèíäÿí èáàðÿòäèð. Áÿçèëÿðèíÿ ýþðÿ èñÿ åëì ÿøéàíûí ñóðÿòèíèí àüûë âàñèòÿñèëÿ ãàâðàíìàñûíäàí èáàðÿòäèð. Áèð ñþçëÿ äåñÿê,
åëì áèëèéèíèí ùÿãèãÿòè áèëèê (ìÿðèôÿò) åëìèíäÿí èáàðÿòäèð; ÷öíêè áóíëàðûí
ùÿð èêèñè úÿùëèí ìöãàáèëèäèð. (Áÿçèëÿðè) äåìèøëÿð êè, åëì èêè ãèñìÿ áþëöíöð:
Áèðèíúèñè, úÿùëèí àðäû îëìàéàí åëìäèð (éÿíè,åëÿ åëìäèð êè, îíäàí
ãàáàã úÿùë îëìàìûø), áó äà Òàíðûíûí åëìèäèð.
Èêèíúèñè, úÿùëäÿí ñîíðàêû åëìäèð êè, áó áèçèì åëìèìèçäèð (éÿíè, èíñàíëàðûí þéðÿíäèéè åëìäèð). Áó ñîíóíúó, òÿñÿââöð âÿ òÿñäèã (ìÿðùÿëÿëÿðèíÿ)
áþëöíöð. Áåëÿ áèð åëì áèëèê àäëàíûð: ÷öíêè î, áèð áèëäèðÿíäÿí
__________
(þéðÿäÿíäÿí) àñûëûäûð.
82
(Áÿçèëÿðè èñÿ) äåìèøëÿð êè, åëì èêè úöðäöð:
Áèðèñè, Ùöçóðè – éÿíè áèëäèðìÿ âàñèòÿñèíäÿí àñûëû îëìàéàí åëìäèð.
Ìÿñÿëÿí, Òàíðûíûí áöòöí ìÿôùóìëàð ùàããûíäàêû åëìè âÿ éàõóä áèçèì
þç âàðëûüûìûç ùàããûíäàêû åëìèìèç áåëÿäèð. Äèýÿðè ùöñóëè, éÿíè âàñèòÿäÿí àñûëû îëàí åëìäèð. Ìÿñÿëÿí, áèçèì áÿçè øåéëÿðèí ìàùèééÿòëÿðè ùàããûíäàêû åëìèìèç áåëÿäèð. Áåëÿ áèð åëìÿ áèëèê äÿ äåéèëèð; ÷öíêè áó åëìèí
áèð áèëäèðÿíÿ åùòèéàúû âàðäûð.
Ñîíðà (áÿçèëÿðè) äåìèøëÿð êè, êöëëèééàòû âÿ éàõóä ìöðÿêêÿá øåéëÿðè
äÿðê åòìÿê åëìäèð, ëàêèí òÿôÿððöàò âÿ éàõóä ñàäÿ øåéëÿðè äÿðê åòìÿê
áèëèêäèð (ìÿðèôÿòäèð).
Äåìÿê îëìàç êè, òÿôÿððöàòûí äÿðê åäèëìÿñè áèëèéÿ (ìÿðèôÿòÿ) õàñäûð,
áåëÿ áèð áèëèê Òàíðûéà ìÿíñóá åäèëìÿçñÿ, áåëÿ íÿòèúÿ ÷ûõàð êè, ýóéà Òàíðû
òÿôÿððöàòû äÿðê åòìèð; áó èñÿ ôèëîñîôëàðûí ôèêðèäèð. Ùàëáóêè, Òàíðû êöëëèééàò è÷ÿðèñèíäÿêè òÿôÿððöàòû êöëëèééàòëà áèðëèêäÿ âÿ åéíè çàìàíäà àéðûàéðû òÿôÿððöàòûí áèëèéèíäÿí àñûëû îëìàäàí, ùÿðòÿðÿôëè îëàðàã äÿðê åäèð.
Ùÿì÷èíèí (áÿçèëÿðè) äåìèøëÿð êè, òÿôÿððöàòûí äÿðê åäèëìÿñè èëÿ êöëëè
áèð ìÿôùóì äà äÿðê åäèëèð; ÷öíêè êöëëè ìÿôùóì ùÿìèí ìÿôùóìóí òÿôÿððöàòûíûí áèëèéèíäÿí èáàðÿòäèð. Áó ìÿíàäà îëàí (áèëèê) åëì àäû äàøûéûð
âÿ èíñàíà àëèì äåéèëäèéè êèìè, àðèô äÿ äåéèëèð.
Áÿçè ôèëîñîôëàðûí äåäèéèíÿ ýþðÿ, Ùöçóðè åëì îëà áèëìÿç; ÷öíêè Òàíðûíûí åëìè ìÿôùóìëàðûí ìþâúóäèééÿòèíäÿí àñûëûäûð. Áèçèì þç ìþâúóäèééÿòèìèç ùàããûíäàêû åëìèìèç èñÿ àüûëäàí àñûëûäûð âÿ áöòöí åëìëÿð ùöñóëè îëäóüóíà ýþðÿ Òàíðûéà äà áèëèê (ìÿðèôÿò) èñíàä åòìÿê äîüðóäóð.
Àíúàã áó áàðÿäÿ èôðàò÷ûëûã îëóá, øÿðèÿò ðöñóìó èëÿ áèð éåðÿ ñûüìàç;
÷öíêè êÿëàì åëìèíäÿ áåëÿ áèð ìÿñÿëÿ éîõäóð.
Êÿøô ÿùëè îëàí áÿçè òÿäãèãàò÷ûëàðûí äåäèéèíÿ ýþðÿ, áèëèê (ìÿðèôÿò)
åëìäÿí éöêñÿêäèð; ÷öíêè, îíëàðûí ôèêðèíúÿ, èëàùèééàò ùàããûíäà ìÿñÿëÿëÿð âÿ èñëàùàòëàðà àèä ùÿð íÿ âàðñà, åëìäèð, çàò âÿ ñèôÿòëÿðÿ àèä îëàíëàð
èñÿ áèëèêäèð (ìÿðèôÿòäèð). Ìÿñÿëÿíèí áåëÿ ãîéóëóøó ùÿãèãÿòèí ÿêñèíÿäèð;
÷öíêè Òàíðûéà þç êÿëàìûíäà (Ãóðàíäà) áèëèê äåéèë, åëì ñèôÿòè èñíàä åäèëèð âÿ áåëÿëèêëÿ, åëì áèëèêäÿí éöêñÿêäèð.
Ãÿäÿðèëÿð (äåòåðìèíèñòëÿð) âÿ ñàëåùèëÿðèí áÿçèñè äåìèøëÿð êè, áèëèê
èìàíäàí èáàðÿòäèð, ÷öíêè èìàí òÿñäèãäèð, òÿñäèã èñÿ åëìèí áèëèê àäëàíàí
áèð ãèñìèäèð, (Òàíðûíûí) “... àíúàã Èìàí ýÿòèðèá õåéèð èø ýþðÿíëÿð”1 (äåäèéèíäÿí àíëàøûëäûüû êèìè) áèëèê áöòöí õåéèð èøëÿðèí ìöãÿääèìÿñèäèð.
__________
1
Ãóðàíûí “ßñð” ñóðÿñè, 3-úö àéÿ.
83
(Áÿçèëÿðè) äåìèøëÿð êè, Òàíðûíûí ñåâäèéè áèðèíúè øåé áèëèêäèð âÿ î,
(Òàíðû) äåìèøäèð: “Ìÿí ýèçëè áèð õÿçèíÿ èäèì âÿ èñòÿäèì êè, ìÿíè òàíûñûíëàð, áèëñèíëÿð; áóíà ýþðÿ ìÿõëóãàòû éàðàòäûì”.1
Èêèíúè áàá
ÁÈËÈÉÈÍ (ÌßÐÈÔßÒÈÍ) ÂÀÚÈÁËÈÉÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Áó, ùÿì åùêàì, ùÿì äÿ àüûë âàñèòÿñèëÿ èñáàò åäèëìèøäèð. Åùêàìà
ýÿëäèêäÿ, (Òàíðûíûí) “Ìÿí úèíëÿðè âÿ èíñàíëàðû àíúàã îíà ýþðÿ éàðàòäûì êè, ìÿíÿ èáàäÿò åòñèíëÿð”,2 ñþçö ñöáóò îëà áèëÿð. Èáàäÿò èñÿ ùÿìèí
áèëèêäèð. Áàøãà ñþçëÿ äåñÿê, õåéèð èøëÿð âÿ îíëàðû éåðèíÿ éåòèðìÿê âàñèòÿëÿðèíÿ, ùÿì÷èíèí ýöíàùëàð âÿ îíëàðäàí ÷ÿêèíìÿê éîëëàðûíûí áèëèéèíÿ
àèä îëàí ùÿð áèð øåé (èáàäÿò àäëàíûð).
Àüûë (ìÿñÿëÿñèíÿ) ýÿëäèêäÿ èñÿ, Ìþòÿçèëèëÿð âÿ Úÿùèìèëÿð àüûëûí
åùêàìäàí öñòöí îëäóüóíó òÿñäèã åäèðëÿð. Îíëàðûí ñöáóòó áåëÿäèð: Àëëàù
èíñàíû áàøãà âàðëûãëàðäàí îíà ýþðÿ öñòöí òóòìóøäóð êè, èíñàí èøëÿðè àüûë
âÿ èäðàê èëÿ èäàðÿ åäèð. Áóíà ýþðÿ (àüûë âÿ èäðàêäàí) ãÿôëÿò åòìÿê, áó
àëÿòëÿðè èøëÿòìÿìÿéÿ, ôÿàëèééÿòñèçëèêëÿ âÿ åòèíàñûçëûãëà áó íåìÿòëÿðè
êîðëàìàüà ñÿáÿá îëàð.
Éàõøûñû áóäóð êè, àüûëëû àäàì þç éàðàíìàñû èøè ùàããûíäà äöøöíñöí,
þç õèëãÿòèíèí ÿñëèíè àðàøäûðñûí, þç ìÿíøÿ âÿ ãàéûäûø éåðèíèí âÿçèééÿòèíè
äÿðê åòñèí, þéðÿíìÿê ôöðñÿòèíè èòèðìÿçäÿí ÿââÿë þçöíöí õåéèð-øÿð éîëóíó áèð-áèðèíäÿí àéûðä åòñèí âÿ ñóàë-úàâàá çàìàíûíû íÿçÿðèíäÿí ãà÷ûðìàñûí. Áóíëàðûí (Ìþòÿçèëèëÿð âÿ Úÿùèìèëÿðèí) åòèãàäûíà ýþðÿ, èíñàíëàð íþâ åòèáàðèëÿ áèðëÿøìèø (åéíè) âÿ þç íþâöíÿ àèä îëàí âÿñàèò åòèáàðèëÿ
áèð-áèðèëÿ îðòàãäûðëàð. Áóíà ýþðÿ îíëàð àðàñûíäà àíúàã áèëèêúÿ ôÿðã
âàðäûð. Áèëèêëÿð èñÿ ìöõòÿëèôäèð. Áèëèêëÿðèí ÿí øàíëû âÿ ÿí øÿðÿôëèñè
îíëàðûí ÿí ÷ÿòèíè âÿ ÿí õåéèðëèñèäèð. Áó èñÿ ðóùàíè ñÿàäÿò âÿ èíñàíû êàìàëäàí (èíêèøàôäàí) èáàðÿòäèð.
Äåìÿç îëìàç êè, ôÿñàäà (ïîçüóíëóüà) ÿìÿë åòìÿê ùÿìèí ôÿñàäûí
ìöãÿääèìÿñèíèí (ùàçûðëûã âÿñàèòèíèí) áèëèéèíäÿí àñûëûäûð âÿ ôÿñàä íþãñàí âàñèòÿëÿðèíäÿí (ùåñàá) îëóíäóüóíà ýþðÿ, öìóìè øÿêèëäÿ ýþòöðöëìöø áèëèê êàìàë âàñèòÿñè ùåñàá åäèëÿ áèëìÿç. ×öíêè (áåëÿ áèð ìöùàêèìÿ
__________
1
2
Áó, “Ùÿäèñè-ãöäñè”äÿí ýþòöðöëìöøäöð.
Ãóðàíûí “Çàðèéàò” ñóðÿñè, 56-úû àéÿ.
84
îíà ýþðÿ äîüðó äåéèëäèð êè), ìÿñÿëÿ àüûëà (àüûëûí ùþêìöíÿ) àèä îëóð.
Áåëÿ êè, ÿýÿð àüûë áèëèéÿ ÿñàñÿí ôÿñàä ùàããûíäà ùþêì âåðÿðñÿ, ôÿñàääàí ÷ÿêèíìÿñè âàúèá îëóð. Íÿòèúÿäÿ, ÷ÿêèíìÿëè øåéäÿí ÷ÿêèíìÿê
ôÿñàä ùàããûíäà áèëèéÿ äåéèë, èíàäà (íèôðÿòÿ) ÿñàñëàíìûø îëóð.
Ö÷öíúö áàá
ÁÈËÈÉÈÍ (ÌßÐÈÔßÒÈÍ) ÍÞÂËßÐÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Áèëèê èêè íþâäöð.
Áèðèíúèñè, äöíéà èøëÿðèíÿ, ìÿñÿëÿí, éàøàéûø âÿñàèòèíÿ àèääèð.
Èêèíúèñè, äèí èøëÿðèíÿ àèääèð êè, áó äà èêè íþâäöð:
Áèðèíúèñè, åòèãàäëàðà, èêèíúèñè èñÿ èáàäÿòëÿðÿ àèääèð.
Åòèãàäëàð äà èêè íþâäöð: áèðèíúèñè, âàúèáÿ (Àëëàùà), èêèíúèñè èñÿ ìöìêöíÿ (éàðàíìûøëàðà) àèääèð. Àëëàùà àèä îëàí åòèãàäëàð äà èêè íþâäöð: áèðèíúèñè, îíóí çàòûíà, èêèíúèñè, ñèôÿòëÿðèíÿ àèääèð.
Áàøãà áþëýöéÿ ýþðÿ, áèëèê àëòû íþâäöð; ÷öíêè áèëèê ìþâúóäèééÿòè èíñàíûí øöóðëó ùÿðÿêÿòèíäÿí éà àñûëû îëàí âÿ éà àñûëû îëìàéàí ÿøéàéà àèääèð.
Áèðèíúèñè ÿìÿëè, èêèíúèñè èñÿ íÿçÿðè (áèëèê)äèð.
ßìÿëè áèëèê ö÷ íþâäöð:
Áèðèíúèñè, íÿôñÿ (ôÿðäÿ) àèä îëàí ÿõëàã åëìèäèð; èêèíúèñè, úÿìèééÿòèí
éà õûðäà áèð ùèññÿñèíÿ àèä îëàí áèð áèëèêäèð êè, áó, àèëÿ èäàðÿñèíäÿí èáàðÿòäèð, éà äà áöòöí úÿìèééÿòÿ àèä îëàí áèëèêäèð êè, áó äà þëêÿ ñèéàñÿòè
(èäàðÿñè) àäëàíûð.
Íÿçÿðè (áèëèê) äÿ ö÷ íþâäöð. ×öíêè íÿçÿðè áèëèê âàðëûüûíäà ìàääÿíèí
èøòèðàêû éà øÿðò îëìàéàí âÿ éà øÿðò îëàí ÿøéàéà àèääèð. Áèðèíúèñè, èëàùèééàòäûð. Ìÿñÿëÿí, ñàäÿ âÿ ìöúÿððÿä áèëèêëÿð (áåëÿäèð). Èêèíúèñè, åëÿ ÿøéàéà
àèääèð êè, îíó äöøöíìÿê ö÷öí ìàääÿ ùàããûíäà äöøöíìÿê éà íÿçÿðÿ
àëûíìûð âÿ éà íÿçÿðÿ àëûíûð. Áèðèíúèñè, ðèéàçè1 åëìëÿðäèð. Çàùèðäÿ âàðëûüû
îëìàéàí öìóìè ìÿñÿëÿëÿðÿ àèä áèëèêëÿð (áóíà ìèñàë îëà áèëÿð). Èêèíúèñè
èñÿ òÿáèééàòäèð. Ìöðÿêêÿá ÿøéàéà àèä áèëèê (áóíà ìèñàë îëà áèëÿð).
Áàøãà áþëýöéÿ ýþðÿ áèëèê èêè éåðÿ áþëöíöð: áèðèíúèñè, ìàùèééÿò åòèáàðèëÿ äöíéà èøëÿðèíÿ âÿ íÿòèúÿ åòèáàðèëÿ àõèðÿò èøëÿðèíÿ àèääèð. Àäè ñÿíÿòëÿð, ìÿñÿëÿí, ÿêèí÷èëèê, òèúàðÿò, äÿðçèëèê âÿ ñàèðÿ áóíà ìèñàë îëà
áèëÿð. Èêèíúèñè èñÿ ìàùèééÿò åòèáàðèëÿ àõèðÿò èøëÿðèíÿ âÿ íÿòèúÿ åòèáàðèëÿ
__________
1
Ðèéàçèééàò ñþçö èëÿ ãàðûøäûðìàìàëû.
85
äöíéà èøëÿðèíÿ àèä îëóá ýåíèø éàéûëìûø åëìëÿðäÿí èáàðÿòäèð. Ìÿãóë
(ðàñèîíàë) âÿ ìÿíãóë (ðÿâàéÿòÿ ÿñàñëàíàí) åëìëÿð âÿ ÿäÿáèééàò áóíà
ìèñàë îëà áèëÿð. Áöòöí áóíëàðûí ùÿð áèðèñè ö÷öí áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëÿíÿí
èñòèëàùëàð âàðäûð.
Äþðäöíúö áàá
ÁÈËÈÉÈÍ ÉÎËËÀÐÛ (ÖÑÓËËÀÐÛ) ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Òÿäãèãàò÷ûëàð ìÿãñÿäÿ ÷àòìàã ö÷öí ëàçûì îëàí áèëèéèí éîëëàðûíà
àèä ìöõòÿëèô ôèêèðëÿð èðÿëè ñöðìöøëÿð:
Áÿçèëÿðè äåéèðëÿð êè, áåëÿ áèð éîë àüûëà ÿñàñëàíàí ìöùàêèìÿäÿí
èáàðÿòäèð; ÷öíêè ÿýÿð àüûë äîüðó-äöçýöí ìöùàêèìÿ ÿñàñûíäà ôÿñàääàí
âÿ ïîçüóí íèñáÿòëÿðäÿí ÷ÿêèíÿðÿê (ìÿíòèãè ìöùàêèìÿíèí) èêè ìöãÿääèìÿñèíè èñòÿð òÿñäèã, èñòÿðñÿ äÿ èíêàð íþãòåéè-íÿçÿðèíäÿí äöçÿðñÿ,
ìöòëÿã äöçýöí íÿòèúÿ ÿëäÿ åäÿð. Áóíëàð èñòèäëàë÷ûëàðäûð. ßýÿð (áó òÿäãèãàò÷ûëàð) äèíëÿðäÿí áèðèñèíÿ òàáåäèðëÿðñÿ, Ìöòÿêÿëëèìëÿð1, (éîõñà)
Ìöøàéèáëÿð2 (àäëàíûðëàð).
Áóíëàðäàí (òÿäãèãàò÷ûëàðäàí) áÿçèñè äåéèðëÿð êè, áåëÿ áèð éîë íÿôñ ðèéàçÿòèíäÿí (àñêåòèçìäÿí) âÿ áàòèíè òÿìèçëÿìÿêäÿí èáàðÿòäèð; ÷öíêè
íÿôñ ìàùèééÿòúÿ ðóùàíèäèð, àíúàã úèñìàíè þðòöêëÿð, áÿäÿí âÿ áÿäÿíëÿ
ÿëàãÿäàð îëàí ìàíåÿëÿð áèëèêëÿðè íÿôñäÿí ïÿðäÿëÿéèð (ýèçëÿäèð). ßýÿð
áó ïÿðäÿëÿð ðèéàçÿòëÿðëÿ (àñêåòèê òÿìðèíëÿðëÿ) àðàäàí ãàëäûðûëàðàã Òàíðûéà äîüðó èñòèãàìÿò ÿëäÿ åäèëÿðñÿ, íÿôñ âàñèòÿñèç îëàðàã ìÿíøÿäÿí
(Òàíðûäàí) ôåéç àëìàã ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèê îëàð. Áåëÿëèêëÿ, áóíëàð ðèéàçÿò éîëóíó ÿñàñ ýþòöðÿðÿê, áèëèêëÿðäÿ àüûëûí ðîëóíó òàìàìèëÿ ðÿää åäèðëÿð. Áóíëàðëà Èíêèøàôèëÿð3 äåéèëèð. ßýÿð êàôèðäèðëÿðñÿ Èøðàãèëÿð, ìöñÿëìàíäûðëàðñà, Ñóôèëÿð àäëàíûðëàð.
Áóíëàðäàí (òÿäãèãàò÷ûëàðäàí) áèðèñè îëàí Øÿðèÿò÷èëÿðÿ ýþðÿ áåëÿ áèð
éîë (öñóë) ïåéüÿìáÿðëÿðèí àðäûíúà ýåòìÿê âÿ þéðÿíìÿêäÿí èáàðÿòäèð.
Áóíëàð øÿðèÿò ÿùëèäèðëÿð. Øÿðèÿò÷èëÿð ðÿâàéÿòÿ ÿñàñëàíûð âÿ èêè ãðóïäàí
– Òÿâèëèëÿð âÿ Òÿíçèëèëÿðäÿí èáàðÿòäèðëÿð.
__________
1
Áóíëàð èñòèäëàë òÿðÿôäàðëàðûäûð.
Çÿííèìèçúÿ, ìÿøøàèëÿð-ïåðèïàòåòèêëÿð, ßðÿñòó ôÿëñÿôÿñèíèí òÿðÿôäàðëàðû îëìàëûäûð
âÿ êàòèá ñÿùâèäèð.
3
Êÿøô ÿùëè.
2
86
Áóíëàðûí (òÿäãèãàò÷ûëàðûí) äèýÿð áèð ãèñìè äåéèðëÿð êè, áåëÿ áèð éîë
(öñóë) àüûë âÿ èõòèéàð1 éîëóíäàí èáàðÿòäèð. Áåëÿ áèð éîë áèëèê àõòàðàí (èíñàíûí) èëàùè úÿçáÿ íþâëÿðèíäÿí áèðèñèíè ãàâðàìàã ãàáèëèééÿòèíäÿí àñûëûäûð. Úÿçáÿ èñÿ èêè íþâäöð: áèðèíúèñè, ôþâðè úÿçáÿäèð. Èëùàì âÿ âÿùé
áóíà ìèñàë îëà áèëÿð. Áó úÿçáÿ ïåéüÿìáÿðëÿð âÿ þâëèéàëàðà õàñäûð êè,
ÿãëè èñòèäëàëëàðà, íÿôñ ðèéàçÿòèíÿ âÿ ðÿâàéÿòÿ ÿñàñëàíàí åùêàìû òÿäãèã
åòìÿéÿ îíëàðûí åùòèéàúû éîõäóð. Áåëÿëèêëÿ, (ïåéüÿìáÿðëÿð âÿ þâëèéàëàð) ÿí éöêñÿê ðöòáÿéÿ ÷àòìûøëàð. Áó èñÿ ùÿãèãè ìÿãàì àäëàíûð. Èêèíúèñè èñÿ òÿäðèúè úÿçáÿäèð. Áåëÿ áèð úÿçáÿ îíäàí èáàðÿòäèð êè, òÿëÿá åäÿí
ÿââÿëúÿ (èëàùè úÿçáÿíè ãàâðàìàüà ãàáèëèééÿòè îëàí) ÷àëûøûð êè, ÿøéàäà
ìöãÿääÿñ çàò þç ïàðëàã øÿêëèíäÿ àéäûíëàøñûí; íåúÿ êè, Âàäèéè-åéìÿíäÿêè îääà (Òóðè-Ñèíà äàüûíäà) Êÿëèìÿ (Ìóñàéà), Èñìàéûë áàðÿñèíäÿ
Èáðàùèìÿ âÿ Éóñèô áàðÿñèíäÿ Éÿãóáà àéäûíëàøìûøäû. Áåëÿ áèð úÿçáÿ
íÿòèúÿñèíäÿ î, (èíñàí) Òàíðûäàí áàøãà ùÿð áèð øåéÿ òàìàìèëÿ ýþç þðòöð.
Ñîíðà ùÿìèí úÿçáÿ èíñàíû ñóðÿòäÿí ìÿíàéà (ìÿçìóíà) êå÷èðèð, îíóí
íÿçÿðèíäÿ îëàí õÿéàëè øÿêèëëÿðè âÿ ìþâùóì íÿãøëÿðè àðàäàí ãàëäûðûð âÿ
îíó ùÿãèãè ìÿãàìà ÷àòäûðûð. Áó èñÿ ìÿúàçè ìÿãàì àäëàíûð.
Èêèíúè ðöêí
ÀËßÌÈÍ ßÙÂÀËÛÍÛ ÁÈËÌßÊ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ.
ÁÅØ ÁÀÁÄÀÍ ÈÁÀÐßÒÄÈÐ
ÀËßÌÈÍ ÌßÍØßÉÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Àëÿìèí ìÿíøÿéè Òàíðûäàí áàøãà áöòöí äèýÿð âàðëûãëàðäàí èáàðÿò
îëóá, äÿéèøìÿç áèð ùÿãèãÿòè (ýåð÷ÿêëèéè) âàðäûð.
Ñîôèñòëÿð (Ñÿôñÿòÿ÷èëÿð) äåéèðëÿð êè, àëÿì õÿéàëè âÿ áîø ìþâùóìàòäàí èáàðÿò îëóá, ùÿãèãÿòè éîõäóð. Áåëÿ áèð èääèà íÿùàéÿò (äÿðÿúÿäÿ)
òÿðñëèêäèð. Îíà ýþðÿ êè, îíëàðûí (ñÿôñÿòÿ÷èëÿðèí) þçö äÿ àëÿìèí áèð ùèññÿñèäèðëÿð âÿ àëÿìèí ùÿãèãÿòèíè èíêàð åòìÿê ùàããûíäà ìöùàêèìÿ éöðöäöðëÿð. Áåëÿëèêëÿ, ÿýÿð îíëàð þç ìöùàêèìÿëÿðèíè åòèáàðëû ùåñàá åäèðëÿðñÿ, áóíóíëà ñàáèò îëàð êè, àëÿìèí äÿ ùÿãèãÿòè âàðäûð âÿ îíëàðûí èääèàñû
âÿ éàõóä ùþêìö áîøäóð.
__________
1
Ñÿðáÿñòëèê.
87
Àüûëëû èíñàíëàð äöíéàíûí ìÿíøÿéè ùàããûíäà ìöõòÿëèô ôèêèðëÿð èðÿëè
ñöðìöøëÿð. Ôèëîñîôëàðäàí Ìèëåòëè Ôàëåñ äåìèøäèð:
“Àëÿìèí áèð éàðàäûúûñû âàðäûð. ßãë áó éàðàäûúûíûí ñèôÿòèíè ìàùèééÿòúÿ äåéèë, àíúàã îíóí ÿñÿðëÿðè åòèáàðèëÿ äÿðê åäÿ áèëÿð. Î, åëÿ áèð
öíñöð éàðàòìûøäûð êè, îíäà âàðëûãëàð âÿ ìÿôùóìëàðûí øÿêëè âàðäûð. Èñòÿð
ìÿíÿâè, èñòÿðñÿ äÿ ìàääè àëÿìäÿ îëàí áöòöí âàðëûãëàðûí øÿêëè ùÿìèí
öíñöðäÿ âàðäûð”.
ßôëàòóí èñÿ îíà (Ôàëåñÿ) ÿñàñëàíìûø âÿ ùÿìèí öíñöðö ßôëàòóí ãÿëèáëÿðè (ìöñöëè-ßôëàòóí) àäû èëÿ ìÿøùóð îëàí ãÿëèáëÿðäÿ èôàäÿ åäÿðÿê
äåìèøäèð:
“Àëÿì èêè àëÿìäÿí èáàðÿòäèð: 1. ßãë àëÿìè êè ÿãëè ãÿëèáëÿð âÿ ðóùàíè ñóðÿòëÿð îðàäàäûð. 2. È÷ÿðèñèíäÿ úèñìàíè áÿäÿíëÿð âÿ íþâÿ ìÿíñóá
úèñèìëÿð îëàí âÿ ïàðëàã áèð ýöçýö êèìè ÿøéàíûí øÿêëèíè þçöíäÿ ÿêñ åòäèðÿí äóéüó àëÿìè; áåëÿ êè, áó àëÿìäÿêè âàðëûãëàð î àëÿìäÿêè âàðëûãëàðûí èçëÿðè (èíèêàñû)äèð”.
Ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Ôàëåñ äåìèøäèð:
“Èëê öíñöð ñóäàí èáàðÿòäèð, ñóéóí ùÿð áèð øÿêëÿ äöøìÿê ãàáèëèééÿòè
îëäóüóíà ýþðÿ, îíóí ñûõëàøûá áÿðêèìÿñèíäÿí éåð, äóðóëìàñûíäàí
(èíúÿëÿøìÿñèíäÿí) îä âÿ ùàâà ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð. Ýþé èñÿ îäóí òöñòöñöíäÿí òþðÿìèøäèð”.
Áó (ôèêèð) èñÿ Òàíðûíûí äåäèéè “Îíóí ÿðøè ñó öçÿðèíäÿ èäè”1 ñþçöíÿ
óéüóíäóð.
Ôàëåñèí ôèêðèíè Àíàêñàãîð äà ãÿáóë åòìèøäèð.
Ìèëåòëè Åìïåäîêë èñÿ äåìèøäèð:
“Èëê öíñöð ìöòëÿã áÿñèò (äåéèë), è÷ÿðèñèíäÿ ìÿùÿááÿò (úÿëáåäèúè) âÿ
ãÿëÿáÿ (ðÿääåäèúè) îëàí áèðëÿøìÿäèð. Áó öíñöðäÿí ùÿì áÿñèò âÿ ðóùàíè
úþâùÿðëÿð, ùÿì äÿ ìöðÿêêÿá âÿ úèñìàíè úþâùÿðëÿð òþðÿìèøäèð âÿ áó
íþãòåéè-íÿçÿðäÿí ãîøàëàð íþâ âÿ ñèíèôúÿ áèð-áèðèëÿ áèðëÿøÿðÿê âàðëûãëàðà ÷åâðèëìèøäèð. Ëàêèí ÿêñëèêëÿð áèð-áèðèëÿ çèääèééÿòÿ ýèðÿðÿê ôÿñàäà
(ïîçóëóá ïàð÷àëàíìàéà) ñÿáÿá îëìóøäóð”.
Åìïåäîêëóí ôèêðèíè ôèëîñîô Ùåðàêëèò äÿ ãÿáóë åòìèøäèð.
Ïèôàãîð äåìèøäèð:
“Òàíðû ÿãë èëÿ ðóùó åéíè çàìàíäà éàðàòäûãäàí ñîíðà îíëàðûí âàñèòÿñèëÿ (ÿãë èëÿ ðóùäàí) àøàüûäàêûëàðûí (àøàüû äÿðÿúÿëè øåéëÿðèí) ùàìûñûíû
éàðàòìûøäûð”.
__________
1
Ãóðàíûí “Ùóä” ñóðÿñè, 7-úè àéÿ.
88
Ïëóòàðõ Ñîêðàòäàí ðÿâàéÿò åäèð êè, Ñîêðàò äåìèøäèð:
“ßñàñëàð ö÷äöð: áóíëàð éàðàäûúû, öíñöð (åëåìåíò) âÿ ñóðÿòäÿí
èáàðÿòäèð”.
Äåìîêðèò äåìèøäèð:
“ßñàñëàð éàëíûç åëåìåíò âÿ éà ÿãë äåéèë, äþðä ãàòûøûãäàí èáàðÿò
îëìóø âÿ áóíëàðäàí áöòöí áÿñèò øåéëÿð åéíè çàìàíäà (äÿðùàë) òþðÿíìèøäèð. Áóíëàðûí àðäûíúà ñîíðàäàí ìöðÿêêÿá øåéëÿð íþâ öçðÿ ÿìÿëÿ
ýÿëìèø, ñîíðà áöòöí àëÿì òþðÿíìèøäèð. Áöòöí áóíëàð ÿáÿäèäèð: ÷öíêè
äàèìè îëàí àëÿìëÿ áàüëûäûð”.
ßðÿñòó äåìèøäèð:
“Âàùèä éàðàäûúûäàí èëêèí ôÿàë ÿãë íÿøÿò åòìèøäèð. ßãë þç ìàùèééÿòè
åòèáàðèëÿ âàúèáäèð. ßãëþç ìàùèééÿòèíè âÿ ñÿáÿáèééÿòèíè õàòûðëàìûø âÿ áó
õàòûðëàìàäàí øåéëÿð íÿøÿò åòìèøäèð”.
Áó ôèêèð (Ïåéüÿìáÿðèí) äåäèéè “Òàíðûíûí èëê éàðàòäûüû øåé àüûëäûð”
ñþçöíÿ óéüóíäóð.
Ñÿíÿâèééÿëÿð (äóàëèñòëÿð) äåìèøëÿð:
“Èëê ìÿíøÿ ìöäðèê áèð íóð îëìóøäóð. Áó (ìöäðèê íóð) þçö ùàããûíäà äöøöíÿðÿê äåìèøäèð êè, ÿýÿð ìÿíèì òàéûì ìåéäàíà ýÿëÿðñÿ, íåúÿ
îëà áèëÿð? Áåëÿ áèð äöøöíúÿäÿí íóð (èøûã) âÿ çöëìÿò (ãàðàíëûã) ÿìÿëÿ
ýÿëìèøäèð. Èøûã âÿ ãàðàíëûã èñÿ âàðëûãëàðûí èêè ÿñàñû îëìóøäóð. Èøûã
“Éÿçäàí”, ãàðàíëûã èñÿ “ßùðèìÿí” àäëàíäûðûëìûøäûð. Áóíëàðûí ðóùàíè
âÿ úèñìàíè (øåéëÿð), õåéèð âÿ øÿð ìåéäàíà ýÿëìèøäèð”.
Ôèëîñîô Ùåðàêëèò äåìèøäèð:
“Èëê öíñöð áèð äÿôÿ þçöíö, áèð äÿôÿ ìÿíøÿéèíè, áèð äÿôÿ äÿ ùÿìèí
ìÿíøÿéÿ îëàí ìöíàñèáÿòèíè òÿñÿââöð åòìèø âÿ áåëÿëèêëÿ, ÿìÿëÿ ýÿëìèø
áó ö÷ òÿñàäöôäÿí ðóù âÿ ÿãë éàðàíìûøäûð. Ñîíðà öíñöðäÿêèëÿðèí ðóùäà
òÿúÿññöì åòìÿñèíäÿí ìÿùÿááÿò âÿ ÿäàâÿò (úÿëáåòìÿ âÿ ðÿääåòìÿ)
ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð. Ñîíðà ðóùäàêûëàðûí ÿãëäÿ òÿúÿññöì åòìÿñèíäÿí ìÿùÿááÿòëÿ ÿäàâÿòäÿí ãàðûøûã îëàí âàðëûãëàð éàðàíìûøäûð. Áåëÿëèêëÿ, âàðëûüûí ñÿáÿáè ìÿùÿááÿòäèð. Ìÿùÿááÿò èñÿ áèðëÿøìÿíèí ñÿáÿáèäèð. Ôÿñàäûí (ïîçóëóá äàüûëìàíûí) ñÿáÿáè èñÿ ÿäàâÿòäèð. ßäàâÿò èñÿ àéðûëìàíûí
ñÿáÿáèäèð. Ìÿùÿááÿòëÿ ÿäàâÿò õåéèð âÿ øÿðèí ñÿáÿáëÿðèäèð. Áåëÿ áèð
öñóë ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð äàâàì åäÿúÿêäèð. Ãèéàìÿò ýöíöíäÿ õåéèð øÿðäÿí
àçàä åäèëÿúÿê. (Õåéèð èø ýþðÿíëÿð) äÿñòÿñè áåùèøòÿ, (øÿð èø ýþðÿíëÿð)
äÿñòÿñè èñÿ úÿùÿííÿìÿ ýåäÿúÿêëÿð”.1
Áó, ãèéàìÿòÿ èíàíìàã ìÿçùÿáèíäÿí èáàðÿòäèð.
__________
1
Ãóðàíûí “ÿø-Øóðà” ñóðÿñè, 7-úè àéÿ.
89
Èêèíúè áàá
ÀËßÌÈÍ ÚÖÇËßÐÈÍÈ ÁÈËÌßÊ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Äóéóëàí (áó) àëÿì áèð-áèðèëÿ áàüëû îëàí âÿ ñîíðàäàí ÿìÿëÿ ýÿëìèø
úèñèìëÿðäÿí ìöðÿêêÿáäèð. Îíëàðûí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè áàðÿäÿ ìöõòÿëèô ôèêèðëÿð èðÿëè ñöðöëìöøäöð:
Áÿçè àäàìëàð, î úöìëÿäÿí øÿðèÿò÷èëÿðèí ùàìûñû äåìèøëÿð êè, îíëàðûí
ùÿì ìàùèééÿòëÿðè, ùÿì äÿ ñèôÿòëÿðè ñîíðàäàí ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð.
Áÿçèëÿðè, éÿíè ßðÿñòó, Ïðîêë, Ôåìèñòóñ, ßáó Íÿñð (ßë-Ôàðàáè), ßáó
ßëè èáí Ñèíà äåìèøëÿð:
Ôÿëÿêëÿðèí, ùÿì ìàùèééÿòëÿðè, ùÿì äÿ ùÿðÿêÿòäÿí áàøãà äèýÿð
ìèãäàð âÿ øÿêèë êèìè ÿéàíè ñèôÿòëÿðè ãÿäèìäèð. Öíñöðëÿðèí ìàääÿëÿðè þç
ôÿðäèééÿòè (øÿõñè) åòèáàðèëÿ ãÿäèìäèð; îíëàðûí úèñìàíè øÿêèëëÿðè þç íþâö
åòèáàðèëÿ äÿ ãÿäèìäèð âÿ íþâè øÿêèëëÿðè þç íþâöíÿ ýþðÿ äåéèë, úèíñè åòèáàðèëÿ ãÿäèìäèð.
Áÿçèëÿðè, éÿíè ßðÿñòóäàí ÿââÿëêè ôèëîñîôëàð äåìèøäèð:
“Ôÿëÿêëÿð ìàùèééÿòúÿ ãÿäèìäèð (ãÿäèìè-çàòû), ëàêèí úèñìàíè âÿ
íþâè øÿêèëëÿðè ñîíðàäàí ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð”.
Áóðàäàêû “Ãÿäèì” âàúèá ùàããûíäà äåéèëÿí çàòè-ãÿäèì (ãÿäèìèçàòè) äåéèë, çàìàíè-ãÿäèìëèê (ãÿäèìè-çàìàíè) íÿçÿðäÿ òóòóëóð.
Áåëÿ äåìèøëÿð êè, ìöìêöí (òþðÿíìèø) âàðëûãëàð öëâè (éóõàðû) âÿ
ñöôëè (àøàüû) âàðëûãëàðäàí èáàðÿòäèð.
Öëâèëÿð (éóõàðûäàêûëàð) äîããóç ôÿëÿêäÿí èáàðÿòäèð:
Áèðèíúèñè, Àé ôÿëÿéèäèð – ôÿëÿêöë-Ãÿìÿð.
Èêèíúèñè, Ìåðêóðè ôÿëÿéè – ôÿëÿêè-Öòàðèä.
Ö÷öíúöñö, Âåíåðà ôÿëÿéè – ôÿëÿêöç-Çþùðÿ.
Äþðäöíúöñö, Ýöíÿø ôÿëÿéè – ôÿëÿêöø-Øÿìñ.
Áåøèíúèñè, Ìàðñ ôÿëÿéè – ôÿëÿêöë-Ìèððèõ.
Àëòûíúûñû, Éóïèòåð ôÿëÿéè – ôÿëÿêöë-Ìöøòÿðè.
Éåääèíúèñè, Ñàòóðí ôÿëÿéè – ôÿëÿêöç-Çöùÿë.
Ñÿêêèçèíúèñè, Áöðúëÿð ôÿëÿéè – ôÿëÿêöë-Áöðóú.
Äîããóçóíúóñó, ßòëÿñ ôÿëÿéè – ôÿëÿêö-ßòëÿñ.
ßòëÿñ ôÿëÿéè, áàøãà ôÿëÿêëÿðèí ÿêñèíÿ îëàðàã, øÿðãäÿí ãÿðáÿ ýöíäÿëèê äàèðÿâè ùÿðÿêÿòäÿäèð. Áó ôÿëÿêëÿðèí ùÿð áèðèñèíèí þçöíÿ õàñ îëàí
ñöðÿòëè âÿ éàõóä àðàì ùÿðÿêÿòè âàðäûð. Îíëàðûí ùàìûñû øÿôôàô âÿ ýþçÿ
ýþðöíìÿç úèñèìëÿðäèð. Óëäóçëàð èñÿ ïàðëàã úèñèìëÿðäèð. Ùÿð ùàíñû áèð
90
êöòëÿ âÿ úèñìèí ùÿðÿêÿòâåðèúè âÿ èäàðÿåäèúèñè âàðäûð êè, ôèëîñîôëàðà ýþðÿ,
öëâè (ñÿìàâè) ìöúÿððÿä âàðëûãëàðäàí âÿ øÿðèÿò÷èëÿðÿ (äèí÷èëÿðÿ) ýþðÿ,
ýþéäÿêè ìÿëÿêëÿðäÿí èáàðÿòäèð.
Ñöôëèëÿðäÿí (àøàüûäàêûëàðäàí) áèðèñè Éåð êöðÿñèäèð êè, ìÿðêÿç íþãòÿëÿðèíè ÿùàòÿ åäèð. Áèðèñè ñóäóð êè, Éåð êöðÿñèíè ÿùàòÿ åäèð. Áèðèñè ùàâàäûð êè, ñóéó ÿùàòÿ åäèð. Áèðèñè äÿ îääóð êè, ùàâàíû ÿùàòÿ åäèð âÿ Àé
Ôÿëÿéèíèí áàòûã (è÷ÿðè) òÿðÿôèíÿ òîõóíóð. Áóíëàðûí ùÿð áèðèñèíèí ëÿòèô
(èíúÿ) úèñìè, ìöÿééÿí ìÿðêÿçè, ùÿúìè, èäàðÿ åäÿíè âÿ ãöââÿ èëÿ ñàõëàéàíû âàðäûð. Áó ñàõëàéàíëàð ôèëîñîôëàðà ýþðÿ, íÿôñëÿð âÿ ÿãëäÿí,
øÿðèÿò÷èëÿðÿ ýþðÿ, éåð ìÿëÿêëÿðèíäÿí èáàðÿòäèð.
Ýþé êöòëÿëÿðè, öíñöðëÿðÿ òÿñèð ýþñòÿðäèêëÿðèíÿ ýþðÿ àòàëàð, öíñöðëÿð èñÿ
îíëàðäàí òÿñèð ãÿáóë åòäèéèíÿ ýþðÿ, àíàëàð àäëàíûð. Áóíëàðäàí ÿìÿëÿ ýÿëìèø ìöðÿêêÿá âàðëûãëàð ö÷ äîüóëìóø (ìÿâàëèäè-ñÿëàñÿ)äÿí èáàðÿòäèð:
1. Ìÿäÿíèééàò (úàìèäëÿð) êè, äîããóçäóð âÿ ãàáèëèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ
ñûðàëàíìûøäûð, ùÿð áèðèñèíèí õöñóñè ñÿúèééÿñè âÿ þçöíÿ õàñ îëàí êåéôèééÿòè âàðäûð âÿ îíëàðûí âàñèòÿñèëÿ (úÿìèééÿò) ãóðóëóøóíóí ýåäèøè òÿêìèëëÿøèð âÿ äöíéà èøëÿðè ãàéäàéà ñàëûíûð. Àëâåðäÿ ïóë, ÿêèí÷èëèê âÿ äÿðçèëèêäÿ àëÿòëÿð âÿ ñ. áóíëàðà ìèñàë îëà áèëÿð. Ìÿäÿíèééàò âàðëûãëàð
è÷ÿðèñèíäÿ (ùàìûäàí ÿââÿë) úÿìèééÿò ãóðóëóøóíà õèäìÿò åòìÿê ö÷öí
áèðëÿøìÿ ôåéçè èëÿ øÿðÿôëÿíìèøäèð.
2. Áèòêèëÿð – úèñèì îëìàã åòèáàðèëÿ ìÿäÿíèééàòà áÿðàáÿðäèð. Áóíäàí ÿëàâÿ, (ìÿäÿíèééàòäà îëìàéàí õöñóñèééÿòëÿðÿ) áþéöìÿ, ãèäàëàíìà, òþðÿòìÿ âÿ òÿñâèðè õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ìàëèêäèð. Áèòêèëÿð ùåéâàíëàðûí
éàøàìàñû âÿñàèòèäèð.
3. Ùåéâàíëàð – áèòêèëÿð âÿ ìÿäÿíèééàòäà îëàíëàðäàí ÿëàâÿ èðàäè ùÿðÿêÿòÿ ìàëèêäèð. Ùåéâàíëàðûí îíëàðäàí öñòöíëöéö èíñàíà äàùà éàõûí îëìàëàðû èëÿ èçàù åäèëèð. Èíñàí èñÿ éàðàäûúûéà ùàìûäàí éàõûíäûð.
Ôÿëÿêèééàòäà çàùèðè äþâðåòìÿ (ùÿðëÿíìÿ) âàðäûð, áó èñÿ àøêàðäûð.
Öíñöðëÿðäÿ èñÿ ìÿíÿâè (áàòèíè) äþâðåòìÿ âàðäûð. Áåëÿ êè, öíñöðÿ ìÿíñóá îëàí ñàäÿ úþâùÿðëÿð ýàù òÿðêèá åäèëìÿê ãàáèëèééÿòè ÿëäÿ åäèð âÿ
áèð-áèðèëÿ áèðëÿøÿðÿê òÿäðèúëÿ ìÿäÿíèééàò, áèòêèëÿð âÿ ùåéâàíëàð ñóðÿòèíäÿ äþâð åäèð âÿ áó ìÿðùÿëÿëÿðèí ùÿð áèðèñèíäÿ éóõàðû (öëâè) àëÿìäÿí
õöñóñè ôåéç àëûð. Áó (úöð äþâðåòìÿ) ÊÞÂÍ (âàðëûã) àäëàíûð. Ýàù äà áó
òÿðêèá ùèññÿëÿðè áèð-áèðèíäÿí àéðûëàðàã ùÿð áèð ùèññÿ áèð êöðÿéÿ äîüðó
ìåéë åäèð âÿ áåëÿëèêëÿ, òÿðêèá àëÿìèíäÿí òÿêëÿíìÿ (òÿúçèéÿ, ñàäÿëÿøìÿ) àëÿìñèíÿ êå÷èð. Áó (úöð äþâðåòìÿ) èñÿ ÔßÑÀÄ (ïîçóëìà, äàüûëûá
__________
ïàð÷àëàíìà) àäëàíûð.
91
ßðÿñòó àëÿìèí (ñîíðàäàí) ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè (ùöäóñó) áàðÿäÿ äåìèøäèð:
“Èëê öíñöð ÿââÿëúÿ éîõ èìèø, ñîíðàäàí ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð. Îíóí éîõëóãäàí âöúóäà ýÿëìÿñè ùÿðÿêÿòäèð. Ìþâúóäèééÿòè ùÿðÿêÿò âàñèòÿñèëÿ
îëàí ùÿð áèð øåéèí ãàëûá éàøàìàñû ùÿðÿêÿò âàñèòÿñèëÿ îëìàëûäûð. ßââÿëúÿ
(î), ö÷ ñÿìòäÿ, éÿíè áîé (óçóíëóã), åí âÿ äÿðèíëèê èñòèãàìÿòèíäÿ ùÿðÿêÿò åäÿðÿê úèñèì îëìóøäóð. Ñîíðà áöòöíëöêëÿ äåéèë, (áèð ùèññÿñè) äàèðÿâè
øÿêèëäÿ ùÿðÿêÿò åòìèøäèð. Îíà ýþðÿ (áöòöíëöêëÿ äåéèë) êè, äàèðÿâèëèê îðòàíûí ìþâúóä îëìàñûíû òÿëÿá åäèð. Áåëÿëèêëÿ, îíóí îðòàäàêû ùèññÿñè ùÿðÿêÿòñèç ãàëìûø âÿ äèýÿð ùèññÿñè ùÿðëÿíìèøäèð âÿ íÿòèúÿ åòèáàðèëÿ úèñìèí
ùÿðëÿíÿí ùèññÿñè èëÿ îíóí ùÿðÿêÿòñèç ùèññÿñè áèð-áèðèíÿ ñöðòöíìÿêäÿ
îëìóøäóð. Ñîíðà ùÿðëÿíÿí ùèññÿíèí ñöðÿòèíèí àðòìàñû íÿòèúÿñèíäÿ ùÿðÿêÿòñèç ùèññÿäÿ èñòèëèê, ãûçûøìà âÿ éóìøàëìà ÿìÿëÿ ýÿëÿðÿê ÿðèìèø âÿ
ñîíðà îäà ÷åâðèëìèøäèð. Ëàêèí îä ôÿëÿéÿ íèñáÿòÿí äàùà àç ñöðÿòëÿ ùÿðÿêÿò
åòìèø âÿ áó ùÿðÿêÿò íÿòèúÿñèíäÿ ùÿðÿêÿòñèç ñàùÿíèí áèð ùèññÿñèíäÿ ùÿðÿêÿò ÿìÿëÿ ýÿëìèø âÿ ùÿìèí ùèññÿ ùàâàéà ÷åâðèëìèøäèð. Ùÿðÿêÿòñèç
ñàùÿíèí ùàâà èëÿ òîõóíàí ùèññÿñè îëàí úèñèì èëê ùÿðÿêÿò åäÿí (ôÿëÿê)äÿí
óçàã îëäóüóíà ýþðÿ, ùÿðÿêÿò åòìÿìèø âÿ áó ùÿðÿêÿòñèçëèê íÿòèúÿñèíäÿ
ñîéóìóøäóð. Ñîíðà ùàâà èëÿ ãîíøó îëäóüóíà ýþðÿ ðöòóáÿòëÿíÿðÿê ñóéà
÷åâðèëìèøäèð. Îðòàäàêû ùèññÿ èñÿ, ôÿëÿêëÿðäÿí óçàã îëäóüóíà ýþðÿ, ùÿðÿêÿò âÿ èñòèëèêäÿí ùå÷ äÿ èñòèôàäÿ åäÿ áèëìÿìèø âÿ ùÿðÿêÿòñèç, ñîéóã òîðïàüà ÷åâðèëÿðÿê, ìöðÿêêÿá âàðëûãëàð îíäàí ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð”.
Äåéèëìèøäèð êè, àëÿì ÿéàí (àøêàð âàðëûãëàð) âÿ ÿðÿçëÿðäÿí èáàðÿòäèð.
ßéàí-àøêàð âàðëûãëàð ñÿðáÿñò (àñûëû îëìàäàí) ìþâúóä îëàí âàðëûãëàðäàí
èáàðÿòäèð. Áó (îáéåêòèâ âàðëûãëàð) ìöòÿêÿëëèìëÿðÿ (åùêàìà ÿñàñëàíàíëàðà)
ýþðÿ, èêè íþâÿ – ìöðÿêêÿá âÿ ãåéðè-ìöðÿêêÿá (ñàäÿ) íþâëÿðÿ áþëöíöð.
ßøÿðèëÿðÿ ýþðÿ, èêè âÿ äàùà àðòûã ùèññÿäÿí èáàðÿò, Ìþòÿçèëèëÿðÿ ýþðÿ
èñÿ äþðä âÿ éà ñÿêêèç ùèññÿäÿí èáàðÿò îëàí ìöðÿêêÿáëÿð úèñèì, ãåéðèìöðÿêêÿáëÿð èñÿ úþâùÿð àäëàíûð.
Ôèëîñîôëàðà ýþðÿ, úþâùÿðëÿð áåø íþâäöð. Îíà ýþðÿ êè, éà áèð ìÿùÿëäÿ (éåðäÿ) éåðëÿøèð, éà ùÿìèí éåðëÿøÿíèí ìÿùÿëëèäèð, éà áóíëàðûí ùÿð
èêèñèíèí áèðëÿøìÿñèíäÿí èáàðÿòäèð, éàõóä ùÿìèí áèðëÿøìÿäÿí èäàðÿåäèëìÿ åòèáàðèëÿ àñûëûäûð âÿ éà àñûëû äåéèëäèð. Áèðèíúè ñóðÿò (øÿêèë), èêèíúèñè
ùÿéóëà (ìàääÿ), ö÷öíúöñö úèñèì, äþðäöíúöñö íÿôñ (ðóù), áåøèíúèñè èñÿ
ÿãëäÿí èáàðÿòäèð.
Àñûëû îëìàéàí (ñÿðáÿñò) ÿãëëÿð (Öãóëè-ìöôàðèãÿ) îäóð êè, îíëàðäàí
äîããóçó ôÿëÿê íÿôñëÿðèíè èäàðÿ åäèð. Áèðèñè äÿ “ôÿàë ÿãë” (ßãëè-ôÿàë)äûð
__________
êè, áèçèì íÿôñëÿðèìèçè èäàðÿ åäèð.
92
Äåéèëìèøäèð êè, èíñàí ÿãëèíèí ìöõòÿëèô ìÿðòÿáÿëÿðè âÿ ùÿð ìÿðòÿáÿäÿ îíóí ìöÿééÿí âÿçèôÿñè âÿ àäû âàðäûð:
Áèðèíúèíèí àäû ìàääè ÿãëäèð (ÿãëè-ùÿéóëàíè) êè, òÿúÿññöì åäèëìÿê
(úèñèìëÿøìÿ) ãöââÿñèíäÿí èáàðÿòäèð.
Èêèíúèñè, íÿçÿðè ÿãëäèð (ÿãëè-íÿçÿðè) êè, öìóìè ìÿñÿëÿëÿðèí ìàùèééÿòèíè ãÿáóë åäÿí ãöââÿäèð.
Ö÷öíúöñö, ÿìÿëè ÿãëäèð (ÿãëè-ÿìÿëè) êè, úöçèééàòà àèä èñòÿíèëÿí
øåéëÿðÿ ùÿâÿñ îéàäàí ãöââÿäèð.
Äþðäöíúöñö, èñòåäàä ÿãëäèð (ÿãëè-áèë-ìÿëÿêÿ) êè, ìàääè ãöââÿíèí
èíêèøàôûäûð.
Áåøèíúèñè, ôåëäÿ (ïîòåíñèàë) îëàí ÿãëäèð (ÿãëè-áèë-ôåë) êè, íÿôñèí
(ðóùóí) èñòÿíèëÿí âàõò (ëàçûìè) øÿêèëäÿ ùàçûðëàíàí òÿêìèëèäèð.
Àëòûíúûñû, íÿòèúÿ ÿãëèäèð (ÿãëè-ìöñòÿôàä) êè, íÿôñäÿ òÿúÿññöì åäÿí
ìöúÿððÿä ìàùèééÿòäèð.
Äîããóç úèíñäÿ (êàòåãîðèéàäà) éåðëÿøìèø ÿðÿçëÿð èñÿ áóíëàðäûð:
Êÿìèééÿò – (êÿìì), êåéôèééÿò – (êåéô), ìÿíñóáèééÿò – (èçàôÿ),
âÿçèééÿò – (âÿç), ìÿêàí – (ÿéí), çàìàí – (ìÿòà), ìöëêèééÿò – (ìèëê),
òÿÿññöð – (èíôèàë), òÿñèð – (ôåë).
Ö÷öíúö áàá
ÄÖÍÉÀ ßÙËÈÍß ÀÈÄ ÁÈËÈÊ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Äöíéà ÿùëè èêè éåðÿ áþëöíöð:
Áèðèíúèñè åëÿ àäàìëàðäûð êè, âÿùé âÿ èëùàìà íàèë îëìóø âÿ éà ÿãë âÿ
âàõòëàðûíû ÿøéàíûí ùÿãèãÿòëÿðèíè áèëìÿéÿ ñÿðô åòìèø, áó ùÿãèãÿòëÿðäÿí ÿãë
âÿ éà âèúäàíà ÿñàñëàíàí äÿëèëëÿð âàñèòÿñèëÿ ÿçÿëè âÿ ÿáÿäè áèð éàðàäûúûíûí
âàðëûüûíû èñáàò åòìèø, îíóí èáàäÿòèíÿ ìÿøüóë îëìóø âÿ þç öñóëëàðû ÿñàñûíäà ãàéäà-ãàíóíëàð âåðìèøëÿð. Îíëàð ìöäðèê òÿäãèãàò÷û ìöÿëëèìëÿðäèð.
Äèýÿðëÿðè èñÿ åëÿ àäàìëàðäûð êè, áöòöí ñÿéëÿðèíè âÿ þìöðëÿðèíè òÿãëèä åòìÿéÿ ùÿñð åäÿðÿê, åòèãàä âÿ èáàäÿòëÿðèíäÿ éóõàðûäàêû úàìààòäàí
ðÿùáÿðëèê àëìûø âÿ èøëÿðèíäÿ åøèòäèêëÿðèíÿ (åùêàìà) ÿñàñëàíìûøëàð.
Áóíëàð èñÿ òÿãëèä÷èëÿðäèð.
Åëÿëÿðè äÿ âàðäûð êè, Òàíðûíûí ÿçÿëè ìÿðùÿìÿòèíÿ íàèë îëìóø, åëÿëÿðè
âàðäûð êè, òÿáèÿòÿí èíñàí îëìàëàðûíà áàõìàéàðàã, ìÿëÿêëÿð îíëàðûí
__________
ãàðøûñûíäà áàø ÿéìèøëÿð âÿ ñÿàäÿò îíëàðûí ñàéÿñèíäÿ îëìóøäóð. Ïåé93
üÿìáÿðëÿð âÿ îíëàðà òàáå îëàíëàðû áóíà ìèñàë ýþñòÿðìÿê îëàð. Åëÿëÿðè
äÿ âàðäûð êè, êîðëàíìûøëàð âÿ îíëàðûí àãèáÿòèíèí ùÿãèãÿòèíè Òàíðû äàùà
éàõøû áèëÿð.
Áàøãà áþëýö öçðÿ (äöíéà ÿùëè) èêè éåðÿ áþëöíöð:
Áèðèíúèëÿð äåìèøëÿð êè, èøëÿðäÿ áèçèì ùå÷ áèð èõòèéàðûìûç éîõäóð âÿ
áó (ìÿñÿëÿ) àéäûíäûð, ÷öíêè áèçèì âöúóäóìóçóí ìàääÿñè áàøëàíüûúûíäàí èíäèéÿ ãÿäÿð ìöõòÿëèô øÿêèëëÿð âÿ âÿçèééÿòëÿðäÿ áèçäÿí âÿ áèçèì
èðàäÿìèçäÿí àñûëû îëìàéàðàã äîëàíìûøäûð ((äþâð åòìèøäèð), èíäè äÿ
åëÿäèð; áèçèì – íÿ àçàäëûüûìûç âàðäûð, íÿ äÿ ìöäàõèëÿìèç. Áóíà ýþðÿ
áóíëàð þç èøëÿðèíäÿ ãÿçàâö-ãÿäÿðÿ òÿñëèì îëìóøëàð. Îíëàð (ÿùëèòÿñëèì) òÿñëèì÷èëÿðäèð (ôàòàëèñòëÿðäèð).
Äèýÿðëÿðè èñÿ äåìèøëÿð êè, èøëÿðäÿ áèçèì àçàäëûã âÿ èðàäÿìèç âàðäûð;
ÿýÿð áåëÿ îëìàñàéäû, áèç ìöêàôàòà, éàõóä úÿçàéà, éîõñóëëóüà, éàõóä
çÿíýèíëèéÿ ëàéèã îëìàçäûã. Áóíëàð èñÿ ñÿáÿá÷èëÿðäèð – (ÿùëè-ñÿáÿá)
– (äåòåðìèíèñòëÿðäèð). Èíñàíëàðûí ÷îõóñó áó ÿãèäÿíèí òÿðÿôäàðûäûð âÿ áó
ÿãèäÿ äîüðóäóð.
Áàøãà áþëýö öçðÿ (äöíéà ÿùëè) äþðä ãèñìÿ áþëöíöð: ÷öíêè, áóíëàðà
ýþðÿ, óëó Òàíðû úèñèìëÿðäÿí ÿââÿë ðóùëàðû éàðàòìûø âÿ îíëàðà äåìèøäèð
êè, “ìÿí ñèçèí Òàíðûíûç äåéèëÿììè?”1. Î ðóùëàðûí áÿçèñè “áÿëè!”, áÿçèñè
“õåéð!” äåìèøäèð. Ñîíðà Òàíðû ñþçö éåíèäÿí òÿêðàð åòìèøäèð. Áó äÿôÿ
òÿñäèã åäÿíëÿðèí áÿçèñè èíêàð åòìèø, èíêàð åäÿíëÿðèí áÿçèñè èñÿ òÿñäèã åòìèøäèð. Áóíäàí ñîíðà ðóùëàð äàüûëûøàðàã òÿäðèúëÿ èñèìëÿð àëÿìèíÿ éþíÿëìèøëÿð. Îíëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ ùÿì èëê, ùÿì äÿ ñîí äÿôÿ “éîõ” äåéÿíëÿð êàôèð îëìóø âÿ èìàí ýÿòèðìÿìèøëÿð. Èëê äÿôÿ òÿñäèã åäèá, ñîíðà èíêàð
åäÿíëÿð ÿââÿëúÿ ìþìèí îëìóø, ñîíðà èñÿ êàôèðÿ ÷åâðèëìèøëÿð. Áóíëàðûí
ÿêñèíÿ îëàíëàð èñÿ ÿêñèíÿ îëìóøäóðëàð. Áåëÿ áèð ýöí “Éþâìöë-ìèñàã”
(ßùäè-ïåéìàí ýöíö) àäëàíìûøäûð. Úÿñÿäëÿð àðàñûíäàêû áèðëÿøìÿ âÿ
àéðûëìà ùÿìèí ýöíöí ñàçèø âÿ àéðûëìàñû íÿòèúÿñèäèð. Áó èñÿ (Ïåéüÿìáÿðèí) áåëÿ áèð ñþçöíÿ óéüóíäóð êè, “Ðóùëàð ñÿôÿðáÿð åäèëìèø îðäóëàðäûð, ùÿìèí îðäóëàðûí òÿñäèã åäÿíëÿðè áèð-áèðè èëÿ áèðëÿøìèø, èíêàð åäÿíëÿðè èñÿ áèð-áèðèëÿ çèääèééÿòÿ ýèðìèøäèð”.
Áàøãà áþëýö öçðÿ (äöíéà ÿùëè) áåø éåðÿ áþëöíöð. Áó áþëýö áåëÿ áèð
íÿçÿðäÿí èðÿëè ýÿëèð êè, äöíéà öìóìè ãóðóëóøó åòèáàðèëÿ âàùèä, ëàêèí
çàùèð âÿ áàòèí åòèáàðèëÿ èêèäèð.
Àëÿìèí çàùèðè äóéóëàí àëÿì – (àëÿìè-ìÿùñóñ), ñóðÿò àëÿìè – (àëÿìèñóðÿò), ýþðöíÿí àëÿì – (àëÿìè-øÿùàäÿò), ôåë (ùÿãèãÿò) àëÿìè – (àëÿìè-
__________
1
Ãóðàíûí “ÿë-ßðàô” ñóðÿñè, 172-úè àéÿ.
94
ôåë), úèñìàíè àëÿì – (àëÿìè-úèñìàíè), òÿðêèá àëÿìè – (àëÿìè- òÿðêèá),
àøêàð àëÿì – (àëÿìè-úÿùð), éàðàíìûøëàð àëÿìè- (àëÿìè-õÿëã) àäëàíûð.
Àëÿìèí áàòèíè èñÿ ìöúÿððÿä àëÿì – (àëÿìè-ìÿãóë), ìÿçìóí àëÿìè
– (àëÿìè-ìÿíà), ýèçëè àëÿì – (àëÿìè-ãåéá), èìêàí àëÿìè – (àëÿìèãöââÿ), ðóùàíè àëÿì – (àëÿìè-ðóùàíè), òÿúçèéÿ àëÿìè – (àëÿìè-òÿôðèä),
ñèðëÿð àëÿìè – (àëÿìè-ñèðð), ùàäèñÿëÿð àëÿìè – (àëÿìè-ÿìð) àäëàíûð. Ìöúÿððÿä (àëÿì) äóéüóëàðà ÿñàñëàíûð; äóéüóëàð èñÿ áèð-áèðè èëÿ ÿëàãÿäàðäûð.
Èíñàíëàðûí áÿçèñè, éÿíè ñÿôñÿòÿ÷èëÿð, áóíëàðûí (ìöúÿððÿä âÿ äóéóëàí
àëÿìèí) ùÿð èêèñèíèí ùÿãèãÿò îëäóüóíó ÿñëà òÿñäèã åòìèðëÿð. Áÿçèñè èñÿ,
éÿíè òÿáèÿò÷èëÿð (ìàòåðèàëèñòëÿð) àíúàã äóéóëàí (àëÿìè) òÿñäèã åäèð âÿ
ìöúÿððÿäè òÿñäèã åòìèð. Áÿçèñè éÿíè äÿùðè (àòåèñò) ôèëîñîôëàð ùÿð èêñèíè
òÿñäèã åäèð, ëàêèí åùêàìûí ãàéäàëàðûíû òÿñäèã åòìèð. Áÿçèñè, éÿíè ñàáåèëÿð (óëäóçïÿðÿñòëÿð) áóíëàðûí ùàìûñûíû òÿñäèã åäèð, ëàêèí øÿðèÿò âÿ äèíè1
òÿñäèã åòìèð. Áÿçèñè, éÿíè éÿùóäèëÿð âÿ õà÷ïÿðÿñòëÿð áóíëàðûí ùàìûñûíäàí ÿëàâÿ øÿðèÿò âÿ äèíè2 äÿ òÿñäèã åäèð. Áÿçèñè, éÿíè ìöñÿëìàíëàð áóíëàðûí ùàìûñûíû òÿñäèã åäèð.
Òÿíàñöõ ÿùëè äåìèøëÿð êè, àëÿì òÿáèÿòÿí äàèðÿâè ùÿðÿêÿò åäèð. Öëâö
(éóõàðû) âàðëûãëàð äþâð åòìÿêëÿ ñöôëè (àøàüû) âàðëûãëàðà òÿñèð åòìÿêäÿäèðëÿð. Ñöôëè âàðëûãëàð äà ñîíñóç îëàðàã äþâð åäèðëÿð. ßùàòÿäÿ îëàí ðóùëàð ìöõòÿëèô úèñèìëÿðäÿ äþâð åäèð. Áöòöí çàìàíëàðäà ìöÿééÿí áèð äþâð
áàøà ÷àòûð âÿ éåíè áèð äþâð áàøëàíûð. Äþâðëÿð èñÿ ñîíñóç îëàðàã áèðáèðèíèí àðäûíúà äàâàì åäèð.
Áóíëàðûí ñþçöíöí íÿòèúÿñè áåëÿäèð êè, ìöõòÿëèô úèñèìëÿð áèð-áèðèíè
äÿéèøÿí íÿôñëÿðèí èíêèøàô éîëóíäàêû ñÿàäÿò âÿ øÿãàâÿò äÿðÿúÿëÿðèíäÿí
èáàðÿòäèð. Áåëÿëèêëÿ, õîøáÿõò (ðóù) áèð úèñèìäÿí êþ÷öð âÿ îíäàí éöêñÿê
áèð úèñèìäÿ éåðëÿøèð.
Áóíà Íÿñõ (ðóùóí éåðäÿéèøìÿñè) äåéèëèð. Ùÿãèãÿò áåëÿäèð êè, áó
ìÿçùÿá áàòèëäèð, ÷öíêè, îíëàðûí äåäèéèíÿ ýþðÿ, äþâðëÿð èíêèøàôà ÷àòìàã
ðöòáÿñèíèí äÿðÿúÿëÿðèíäÿí èáàðÿò îëóá, èíêèøàôà ÷àòìàã èñÿ èìêàí äàõèëèíäÿäèð. Ùàëáóêè, áåëÿ áèð èìêàí è÷ÿðèñèíäÿ ãåéðè-ìöìêöíëöê âàðäûð. Áó
ãåéðè-ìöìêöíëöê èñÿ øöáùÿñèç êè, äþâðëÿðèí ñîíñóçëóüóíäàí èðÿëè ýÿëèð.
Áöòïÿðÿñòëÿð äåìèøëÿð êè, ýþé ìöúÿððÿäëÿðè (ôÿëÿêëÿð) ðóùëàðäàí,
óëäóçëàð èñÿ îíëàðûí úèñèìëÿðèíäÿí èáàðÿòäèð âÿ áóíëàð Òàíðû éàíûíäà
áèçèì øÿôàÿò÷èëÿðèìèçäèð. Áóíà ýþðÿ îíëàðûí ùÿð áèðèñè ö÷öí ìöÿééÿí
áèð ñóðÿò òÿñÿââöð åòìèø, áó ñóðÿòëÿðè îíà ìÿíñóá åòìèø âÿ áó ìöíàñè-
__________
1
2
ßñëèíäÿ “èñëàìû” éàçûëìûøäûð êè, éàíëûøäûð.
ßñëèíäÿ “ñàëàì” éàçûëìûøäûð êè, éàíëûøäûð.
95
áÿòÿ ýþðÿ ìÿäÿíèééàòäàí îíëàðûí øÿêèëëÿðèíÿ óéüóí ùåéêÿëëÿð äöçÿëòìèø âÿ îíëàðà èáàäÿò åòìèøëÿð. Áóíëàð þç öñóëëàðûíû Èäðèñ ÿëåéùèññÿëàìäàí èáàðÿò îëàí Ùåðìåñÿ èñíàä åäèðëÿð âÿ áöòëÿðè òàíðû, éàðàäûúûíû èñÿ
òàíðûëàð òàíðûñû àäëàíäûðìûøëàð.
Îäà ñèòàéèø åäÿíëÿð, éÿíè Ìÿúóñèëÿð (Àòÿøïÿðÿñòëÿð) äåìèøëÿð êè,
îä èëê ìÿíøÿäèð.
Áÿçè òÿäãèãàò÷ûëàðà ýþðÿ, èëê öíñöð Úÿáÿðóò (ãöäðÿò) àëÿìèäèð êè, áó
äà Ëàùóò (Òàíðûéà ìÿíñóá) àëÿìèíäÿ íÿøÿò åòìèøäèð. Ùÿì÷èíèí äåìèøëÿð êè, áó àëÿìäÿ ðóùëàð áÿðàáÿð èìèø, ñîíðà îíäàí (Úÿáÿðóò àëÿìèíäÿí) Ìÿëÿêóò àëÿìèíÿ, éÿíè ìöôðÿäàò (àéðû-àéðû) ñàäÿ âàðëûãëàð àëÿìèíÿ åíìèøëÿð. Ñîíðà ùÿìèí àëÿìäÿí ìöëê àëÿìèíÿ, éÿíè ìöðÿêêÿá
âàðëûãëàð àëÿìèíÿ åíìèøëÿð. Áó àëÿìäÿ èñÿ ö÷ ìÿãàì âàðäûð: úÿìàäàò
(úàíñûç ÿøéà), íÿáàòàò (áèòêèëÿð) âÿ ùåéâàíëàð ìÿãàìû. Áó ìÿãàìëàð
àðäûúûë îëàðàã äþâð åäÿðÿê, Íàñóò àëÿìèíÿ (àëÿìè- íàñóòà), éÿíè èíñàí
àëÿìèíÿ ÷àòûð. Èíñàíûí ìÿíøÿäÿí àøàüûéà åíìÿñè áåëÿäèð. ßýÿð èíñàí
èíêèøàô åòäèêäÿí ñîíðà ãåéä åòäèéèìèç àëÿìëÿðäÿí áèðúÿ-áèðúÿ ÿëàãÿñèíè êÿñÿðñÿ, ìÿíøÿéèíÿ ÷àòàð. Áó èñÿ èíñàíûí éóõàðûéà éöêñÿëìÿñèíäÿí (ñóóääàí) èáàðÿòäèð.
Êöìóí âÿ çöùóð (ýèçëèëèê âÿ çàùèð îëìàã) íÿçÿðèééÿñèíÿ èíàíàíëàð
äåìèøëÿð êè, éàðàíìûø âàðëûãëàðûí ùàìûñû áèðäÿí éàðàíìûøäûð âÿ îíëàð
áèð-áèðèíèí è÷ÿðèñèíäÿ, éÿíè ÿðÿçëÿð ìöðÿêêÿáëÿð è÷ÿðèñèíäÿ, ìöðÿêêÿáëÿð áÿñèòëÿð è÷ÿðèñèíäÿ, áÿñèòëÿð ìöúÿððÿäëÿð è÷ÿðèñèíäÿ, ìöúÿððÿäëÿð èñÿ èëê öíñöð è÷ÿðèñèíäÿ ýèçëè îëìóøäóð. Èíñàíûí íöòôÿäÿ, õóðìà
àüàúûíûí èñÿ ÷ÿéèðäÿêäÿ ýèçëè îëìàñû áóíà ìèñàë îëà áèëÿð. Ñîíðàëàð òÿäðèúëÿ àøêàðà ÷ûõìûø âÿ þç õöëàñÿ (ìöõòÿñÿð) øÿêèëëÿðèíäÿí ñîíðà òÿôñèëàòëû øÿêèëëÿð ÿëäÿ åòìèøëÿð.
ÈÍÑÀÍ ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÁÈËÈÉß ÀÈÄÄÈÐ
Èíñàí íÿôñ (ðóù) âÿ áÿäÿíäÿí èáàðÿòäèð. Ðóùóí âàðëûüû ñàáèòäèð,
èíñàí áàøãà ùåéâàíëàðëà èðàäè ùÿðÿêÿòèíÿ ýþðÿ ìöøòÿðÿêäèð. Ëàêèí àüûëëû òÿäáèðëÿðè, ìÿñÿëÿí, òèúàðÿò, çèðàÿò (ÿêèí÷èëèê) âÿ ñàèðÿ èëÿ ùåéâàíëàðäàí
ôÿðãëÿíèð. Ìÿëóì îëóð êè, èíñàíûí áàøãà ùåéâàíëàðäàí öñòöíëöéö__________
íöí, éÿíè òÿäáèð âÿ èðàäÿ åòìÿñèíèí ñÿáÿáè íÿôñäèð.
96
Äåìèøëÿð êè, ðóù ìöñòÿãèë (þç âàðëûüûíäàí àñûëû îëìàéàí) áèð úþâùÿðäèð âÿ úþâùÿðëÿðÿ ÿëàâÿ åäèëÿí ÿðÿçëÿðèí ÿêñèíÿ îëàðàã, çåùíè ìöëàùèçÿëÿðè (äÿðê åòìÿê) ãàáèëèééÿòè âàðäûð. Ëàêèí ðóù úèñèì äåéèëäèð,
÷öíêè úèñèì åéíè çàìàíäà èêè ñóðÿòè äÿðê åäÿ áèëìÿç. Ùàëáóêè ðóùóí
èêèäÿí äÿ àðòûã ñóðÿòè äÿðê åòìÿéÿ ãàáèëèééÿòè âàðäûð. Ñîíðà ðóù úèñìàíè äÿ äåéèëäèð; ÷öíêè úèñìàíè ÿøéàíûí úèñìè ùèññÿëÿðÿ áþëöíìÿñè ëàçûìäûð. Ùàëáóêè ðóù áÿñèò (áþëöíìÿç)äèð. Ñîíðà ðóù íÿ ìàääÿäèð, íÿ äÿ
ñóðÿò, ÷öíêè ìàääÿ èëÿ ñóðÿò áèð-áèðèíäÿí àéðûëìàçäûð; ùàëáóêè ðóù
(ìàääÿ âÿ ñóðÿòäÿí) àéðûëà áèëÿð. Áåëÿëèêëÿ, èñáàò åäèëäè êè, ðóù áÿñèò áèð
úþâùÿðäèð âÿ úèñèì äåéèëäèð. Ùÿì÷èíèí (ðóù) úèñèìäÿêè èìêàí (ãöââÿ)
îëìàäûüû êèìè, úèñìèí ñóðÿòè äÿ äåéèëäèð.
Áÿçè øÿõñëÿð äåìèøëÿð êè, ðóù áÿäÿíäÿí ÿââÿë òþðÿíìèøäèð. Áóíëàð
(Òàíðûíûí) “ñîíðà áèç îíó (èíñàíû) áàøãà áèð øÿêëÿ ñàëäûã”1 ñþçöíÿ
èñíàä åòìèøëÿð.
ßðÿñòó âÿ îíóí òÿðÿôäàðëàðû ðóùóí áÿäÿíäÿí ñîíðà2 òþðÿíìÿñèíè
ñþéëÿìèøëÿð âÿ áåëÿ áèð äÿëèë ýþñòÿðèðëÿð êè, ÿýÿð ðóù áÿäÿíäÿí ÿââÿë
ìþâúóä îëñàéäû, ñàéúà ÷îõ îëàðäû âÿ ÿýÿð (ñàéúà ÷îõ îëàí áó ðóùëàðûí)
ùÿð áèðèñè ö÷öí ôÿðãëÿíäèðèúè (áèð õöñóñèééÿò) òÿñÿââöð åòñÿê, îíäà
ðóùóí ìöðÿêêÿá îëìàñû, éÿíè ùÿì öìóìè, ùÿì äÿ ôÿðãëÿíìÿ úÿùÿòëÿðèíÿ ìàëèê îëàí áèð øåé îëìàñû ëàçûì ýÿëÿðäè. Ùàëáóêè ðóù áÿñèò ôÿðç
åäèëìèøäèð. Áåëÿëèêëÿ, ëàáöä îëàðàã (ÿââÿëúÿ) áÿäÿí îëìàëûäûð êè, ðóùó
íþâëÿðÿ ýþðÿ øÿõñè áþëìÿëÿðÿ àéûðñûí.
(ßðÿñòóéà) ýþðÿ, áÿäÿí ðóùóí äàâàì åäèá ãàëìàñû ö÷öí äåéèë,
îíóí ìþâúóäèééÿòè ö÷öí øÿðòäèð.
Ñîíðà äåéèëìèøäèð êè, ðóù öðÿêäÿ îëàí áþëöíìÿç áèð ùèññÿäèð.
Ùÿì÷èíèí äåéèëìèøäèð êè, ðóù ö÷ ãöââÿäÿí èáàðÿòäèð êè, îíëàðäàí
áèðèíúèñè, áåéèíäÿ îëóá, ùèêìÿò ìÿíøÿéèäèð. Èêèíúèñè, öðÿêäÿ îëóá, ãÿçÿá
ìÿíøÿéèäèð. Ö÷öíúöñö, ãàðà úèéÿðäÿ îëóá, øÿùâÿò (åùòèðàñ) ìÿíøÿéèäèð.
Ñîíðà äåéèëìèøäèð êè, ðóù ìèçàúäàí âÿ ÿõëàòûí3 åòèäàëûíäàí èáàðÿòäèð.
Ñîíðà äåéèëìèøäèð êè, ðóù áÿäÿíèí øÿêëè âÿ ÿõëàòûí áèðëÿøäèðèëìÿñèíäÿí èáàðÿòäèð.
Ñîíðà äåéèëìèøäèð êè, ðóù ùÿéàòäàí èáàðÿòäèð.
Ñîíðà äåéèëìèøäèð êè, ðóù áåéèíäÿ îëàí áèð ãöââÿ îëóá, ùèññ âÿ ùÿðÿêÿò ìÿíøÿéèäèð.
__________
1
Ãóðàíûí “ÿë-Ìþìèíóí” ñóðÿñèíèí 14-úö àéÿñè.
Ìÿòíäÿ ñÿùâ îëàðàã “ÿââÿë” éàçûëìûøäûð.
3
“ßõëàò” äåäèêäÿ ãàí, áÿëüÿì, ñåâäà, ñÿôðà íÿçÿðäÿ òóòóëóð.
2
97
Íÿççàì äåìèøäèð êè, ðóù áÿäÿíäÿ ýÿçèøÿí ïàð÷àëàíìàéàí âÿ ïîçóëìàç úèñèìëÿðäèð.
Äåéÿíëÿðèí ÿí äîüðó÷óíó (Àëëàù) äåìèøäèð êè, “(Åé Ìÿùÿììÿä),
äå êè, ðóù ìÿíèì Òàíðûìûí èøëÿðèíäÿíäèð âÿ ñèçÿ åëìèí àç áèð ùèññÿñè
âåðèëìèøäèð”1. (Ñèç ðóùó äÿðê åäÿ áèëìÿçñèíèç).
Éåíÿ äåéèëìèøäèð êè, ðóù áÿäÿíèí ïîçóëìàñûíäàí ñîíðà ãàëìàãäà
äàâàì åäèð; ÷öíêè î, ìöúÿððÿä âÿ áÿñèò áèð úþâùÿðäèð âÿ îíóí âàðëûüû
áèð ùÿãèãÿò îëäóüóíà ýþðÿ, éîõ îëìàñûíûí èìêàíû èëÿ áèð éåðÿ ñûüìàç;
÷öíêè áåëÿ áèð èìêàíûí ùÿãèãÿòÿ ÷åâðèëìÿñè èëÿ èêè ÿêñëèéèí áèð àðàéà
òîïëàíìàñû ëàçûì ýÿëÿðäè.
Áÿäÿíÿ ýÿëèíúÿ, î, ìàéí íöòôÿäÿí ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð. Íöòôÿ êöðÿúèê øÿêëèíäÿ îëóá, îíà èíñàíûí áöòöí õöñóñèééÿòëÿðè âÿ ÿëàâÿëÿðè èìêàí
øÿêëèíäÿ ÿìàíÿò âåðèëìèøäèð. Áåëÿ êè, ùÿìèí õöñóñèééÿòëÿð òÿäðèúÿí
ìåéäàíà ýÿëèð. Íöòôÿäÿêè áó èìêàí èëê öíñöðäÿ âÿ éà “ßôëàòóí ãÿëèáëÿðè”íäÿ ýèçëè îëàí âàðëûãëàðäàêû èìêàí êèìèäèð. Ñîíðà ùÿìèí íöòôÿ àíà
áÿòíèíäÿ èñòèëèê âàñèòÿñèëÿ éåòèøèð, þç íþâöíÿ õàñ îëàí ãàáèëèééÿòÿ ýþðÿ
àäè öçâëÿðÿ àéðûëûð, öíñöðè (ìàääè) êåéôèééÿòëÿðè ãÿáóë åäèð âÿ îíäà
äþðä òÿáèÿò ÿìÿëÿ ýÿëèð, ñöìöêëÿð, äàìàðëàð âÿ ñèíèðëÿð èíêèøàô åäèð,
úèñìàíè øÿêèëëÿðè òÿêìèëëÿøèð, è÷ÿðèñèíÿ ðóù âåðèëèð âÿ ãèäàëàíàðàã, òÿáèè
òÿêìèëëÿøìÿéÿ äîüðó éþíÿëèð. Ñîíðà, áÿòíäÿí ÷ûõûð âÿ ðóù îíó ö÷ ìÿðùÿëÿäÿ èäàðÿ åäèð: áèðèíúè ìÿðùÿëÿäÿ øÿùâÿò (åùòèðàñ) ãöââÿñè
– (ãöââåéè-øÿùÿâèééÿ) âàñèòÿñèëÿ îíó, òÿáèè èíêèøàô îëàí áîéàòìàã
ö÷öí ãèäàëàð úÿçá åòìÿéÿ ùàçûðëàéûð.
Èêèíúèñè ìÿðùÿëÿäÿ ãÿçÿá ãöââÿñè – (ãöââåéè-ãÿçÿáèééÿ) âàñèòÿñèëÿ îíó, (þç) íþâöíÿ ìÿõñóñ øÿêëèíèí àôÿòëÿðäÿí ãîðóíìàñû ö÷öí, çÿðÿðëè øåéëÿðè ðÿää åòìÿéÿ ùàçûðëàéûð. Ö÷öíúö ìÿðùÿëÿäÿ èñÿ ìÿëÿêÿ
(ùèôç âÿ âÿðäèø) ãöââÿñè – (ãöââåéè-ìÿëÿêèééÿ) âàñèòÿñèëÿ îíó ùÿãèãè
èíêèøàô îëàí éàõøû ÿìÿëëÿðÿ ùàçûðëàéûð.
Äóéüóëàðà ýÿëäèêäÿ, îíëàðûí çàùèðè âÿ áàòèíè (íþâëÿðè) âàðäûð.
Çàùèðè äóéüóëàð áåøäèð êè, åøèòìÿ, ýþðìÿ, äàäìà, òîõóíìà, èéáèëìÿ äóéüóëàðûíäàí èáàðÿòäèð. Ôèëîñîôëàðûí ôèêðèíúÿ, áàòèíè äóéüóëàð äà
áåøäèð êè, îðòàã ùèññ (ùèññè-ìöøòÿðÿêÿ), òÿñÿââöð, õÿéàë, ùàôèçÿ âÿ
þçöíöèäàðÿ (äàâðàíìà)äàí èáàðÿòäèð. Êÿëàì òÿðÿôäàðëàðû (ìöòÿêÿëëèìëÿð) èñÿ ñîíóíúóíó íÿçÿðÿ àëìûðëàð.
__________
1
Ãóðàíûí “Èñðà” ñóðÿñè, 85-àéÿ.
98
Ãöââÿëÿð èñÿ ñÿêêèçäèð: áóíëàð äà úÿçá åäÿí – (úàçèáÿ), ãèäàëàíäûðàí (üàçèéÿ), ñàõëàéàí – (ìàñèêÿ), áåúÿðÿí – (íàìèéÿ), òþðÿäÿí – (ìöâÿëëèä), ñóðÿò âåðÿí – (ìöñÿââèðÿ), èôðàç åäÿí – (äàôèÿ), ðÿää åäÿí âÿ
ùÿçì åäÿí – (ùàçèìÿ) ãöââÿëÿðäÿí èáàðÿòäèð.
Áåøèíúè áàá
ÚÈÍÈÍ1 ÂÀÐËÛÜÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
Áó (ìÿñÿëÿ), èñòÿð åùêàìúà, èñòÿðñÿ äÿ ÿãëúÿ øöáùÿñèçäèð. Åùêàìà
ýÿëäèêäÿ, Ãóðàíäà îíóí âàðëûüû âÿ îääàí éàðàíäûüû ãåéä åäèëèð. ßãëÿ
ýÿëäèêäÿ, ôèëîñîôëàð áåø úþâùÿðèí, éÿíè ìàääÿ, ñóðÿò, úèñèì, ðóù âÿ
ÿãëèí ìþâúóäèééÿòèíè èñáàò åäÿðêÿí áóíëàðäàí ôÿðãëÿíÿí áàøãà áèð âàðëûüûí äà (ìþâúóäèééÿòèíè) èñáàò åòìèøëÿð âÿ îíó ö÷ ãèñìÿ àéûðìûøëàð:
áèðèíúèñè, ìàùèééÿòúÿ õåéð îëóá, øÿðè îëìàéàí âàðëûã êè, ìÿëÿêäèð. Èêèíúèñè, ìàùèééÿòúÿ øÿð îëóá, õåéðè îëìàéàí âàðëûã êè, øåéòàíäûð. Ö÷öíúöñö, ùÿì õåéèð, ùÿì øÿð ö÷öí ãàáèë îëàí âàðëûã êè, úèíäèð.
Àüûëëû àäàìëàðûí áÿçèñè äåìèøäèð êè, íÿôñäÿ ö÷ ãöââÿ âàðäûð: áèðèíúèñè, òÿìèç (õàëèñ) õåéèðäÿí – (ìÿùçöë-õåéð) èáàðÿò îëóá ìöòìÿèííÿ
(àðõàéûí) íÿôñ àäëàíûð. Áó ãöââÿ ìÿëÿêëÿðÿ ìÿíñóá áèð ãöââÿäèð êè,
áöòöí éöêñÿê õàñèééÿòëÿðè þçöíäÿ áèðëÿøäèðèð âÿ ïåéüÿìáÿðëÿð èëÿ þâëèéàëàðà õàñäûð. Èêèíúèñè õàëèñ øÿðäÿí èáàðÿò – (ìÿùçöë-øÿð) îëóá, ÿììàðÿ (ïèñ èøëÿðÿ úÿëá åäÿí) íÿôñ àäëàíûð. Áó ãöââÿ øåéòàíà ìÿíñóá áèð
ãöââÿäèð êè, áöòöí éàðàìàçëûãëàðû þçöíäÿ áèðëÿøäèðèð âÿ êàôèðëÿðÿ
õàñäûð. Ö÷öíúöñö, ùÿì õåéèð, ùÿì äÿ øÿðÿ ãàáèë îëàí ãöââÿäÿí èáàðÿò
îëóá, ëÿââàíÿ (äàíëàéàí) íÿôñ àäëàíûð. Áó îðòà âÿçèééÿòäÿ îëàí áèð
ãöââÿäèð êè, ýàù úÿëá åäÿí íÿôñÿ ìåéë ýþñòÿðèð, ýàù äà þçöíö äàíëàéàðàã, àðõàéûí íÿôñÿ ìåéë ýþñòÿðèð âÿ èíñàíëàðûí (ïåéüÿìáÿðëÿð âÿ þâëèéàëàðäàí áàøãà) ãàëàí ùèññÿñèíÿ õàñ îëóá, úèíè ÿâÿç åäèð.
Ñóôèëÿð äåìèøëÿð êè, øåéòàí èíñàí òÿáèÿòèíäÿí èáàðÿòäèð êè, øÿùâÿòëÿðÿ ìåéë ýþñòÿðèð. ßýÿð íÿôñ îíà òàáå îëàðñà, áöòöí éîëëàðäàí àçàð âÿ
ÿýÿð îíó þçöíÿ òàáå åäÿðñÿ, áöòöí òÿùëöêÿëÿðäÿí ãóðòàðàð. Èíñàí ìàùèééÿòèíè (èíñàí òÿáèÿòèíè) äåìÿêäÿí ìÿãñÿä áåëÿ áèð ìÿñÿëÿíè ãåéä
åòìÿêäÿí èáàðÿòäèð êè, èíñàí òþðÿíìèø (éàðàíìûø) âàðëûãäûð. ßýÿð èíñàí
__________
1
Ìÿòíäÿ êàòèáèí ñÿùâè öçöíäÿí “úèí” ÿâÿçèíÿ “ùöñí” éàçûëûá.
99
úàíèøèíëèê (éåð öçÿðèíäÿ Òàíðûíûí úàíèøèíè îëìàñû)1 ðÿìçèíÿ óéüóí
îëàðàã, éåð öçÿðèíäÿêè âàðëûãëàðûí áÿçèñè îíóí èõòèéàðûíà êå÷ÿðñÿ, éàõóä
àäëàðûí (Òàíðûíûí àäëàðûíûí)2 þéðÿäèëìÿñèíÿ ìöâàôèã îëàðàã, åëìëÿðèí
áÿçèñèíè ìÿíèìñÿéÿðñÿ, þçöíäÿí àøàüû ñÿâèééÿäÿ îëàí éàðàíìûøëàðà
ëîâüàëûã åòìÿç âÿ Ôèðîí, éàõóä Ùàìàí êèìè ãöððÿëÿíìÿç; àíúàã þçöíöí òþðÿíìÿ ñÿáÿáèíÿ (Òàíðûéà) áàõàð, îíóí íåìÿòëÿðè ãàðøûñûíäà
øöêöð åäÿð âÿ îíóí ãöäðÿòèíè õàòûðëàéûð.
Àëÿìèí âÿçèééÿòëÿðè, îíäàêû âàðëûãëàðûí êåéôèééÿòè âÿ îíóí ùèññëÿðèíèí êÿìèééÿòè ùàããûíäà áèçèì èìêàí äàõèëèíäÿ ÿëäÿ åòäèéèìèç áèëèê
áóíëàðäàí èáàðÿòäèð. Èíàíûðûã êè, áó ìÿñÿëÿ áèçèì áèëäèéèìèç âÿ éà îõóäóüóìóçäàí ýåíèøäèð; ÷öíêè Òàíðûíûí ñèôÿòëÿðè ñàéñûç-ùåñàáñûçäûð âÿ
îíëàðûí òÿçàùöð øÿêèëëÿðè ÷îõäóð. Áåëÿëèêëÿ, ÿýÿð áèç Òàíðûéà àèä áèð ÷îõ
àëÿìëÿðè (áèëèê ñàùÿëÿðèíè) äÿðê åäÿ áèëìÿñÿê, áó, áèçèì áèëèéèìèç âÿ
åòèãàäûìûçà ãÿòèééÿí çÿðÿð âåðìÿç.
Áèëìÿê ëàçûìäûð êè, áó åòèãàäëàðûí ÷îõó áàðÿäÿ ìöõòÿëèô ôèêèðëÿð
äàøûéàí ôàçèë àäàìëàðûí ùàìûñû éåêäèëëèêëÿ äöíéà ëÿççÿòëÿðèíäÿí êþíöëëö îëàðàã âàç êå÷ìèø âÿ þç áàúàðûã âÿ èìêàíëàðûíà áàõìàéàðàã, ðèéàçÿò (òÿðêè-äöíéàëûã) éîëóíó ìÿíñÿá âÿ âÿçèôÿëÿð éîëóíäàí öñòöí òóòìóøëàð. Áó èñÿ ïåéüÿìáÿðëÿðèí, ôèëîñîôëàðûí âÿ ïàê øåéõëÿðèí éàøàéûø
òÿðçèíäÿ þç àéäûí ÿêñèíè òàïìûøäûð. Áóíëàð äöíéàíûí âÿ äöíéàäà îëàí
ÿøéàíûí ìàùèééÿòèíÿ äèããÿò éåòèðäèêäÿ áóíó àíëàìûøëàð: äöíéà åëÿ áèð
éåðäèð êè, îíóí ÿùàëèñè äàèìè äåéèëäèð; î, åëÿ áèð ìÿíçèëäèð êè, îíäà éàøàéàíëàð äàâàì åòìèðëÿð. Áóíà ýþðÿ ðèéàçÿòëÿð (ÿçèééÿòëÿð, ÷ÿòèíëèêëÿð)
éîëóíó ðàùàòëûãäàí öñòöí òóòìóøëàð; ÷öíêè ðèéàçÿòëÿðäÿí ÷ûõìàã ðàùàòëûüà ÷àòìàã äåìÿêäèð. Îíëàð àç èëÿ êèôàéÿòëÿíìèø âÿ àðòûã øåéëÿðäÿí
áåëÿ áèð ìÿãñÿäëÿ ÷ÿêèíìèøëÿð êè, ùÿìèí àðòûã øåéëÿðè òÿðê åòìÿê çàìàíû äàùà ÷îõ ùÿñðÿò ÷ÿêìÿñèíëÿð. Îíëàð áàøà äöøìöøëÿð êè, äöíéàéà
àèä òÿëÿáàò àíúàã ãàçàíìàãëà ÿëäÿ åäèëèð, áó (òÿëÿáàò) èñÿ ñîíñóçäóð,
ãàçàíìàã èñÿ ìöÿééÿí èñòèãàìÿò àëìàüû òÿëÿá åäèð. Áó èñÿ Òàíðûíû òàíûìàã âÿ îíà èáàäÿò åòìÿê èøèíÿ äîüðó éþíÿëòìÿéÿ ìàíå îëóð. ßýÿð
îíëàð áèëñÿéäèëÿð êè, ëÿççÿòëÿð àíúàã äöíéà íåìÿòëÿðèíäÿäèð âÿ éîõñóëëóã ìöãàáèëèíäÿ àõèðÿò íåìÿòëÿðè éîõäóð, îíëàð äöíéà íåìÿòëÿðèíè
ÿëäÿí âåðìÿçäèëÿð. Ùàëáóêè áó íåìÿòëÿð àõèðÿò íåìÿòëÿðèíÿ ÿëàâÿ îëàðàã îíëàðà õàñäûð.
__________
1
2
Ãóðàíûí “ÿë-Áÿãÿðÿ” ñóðÿñèíèí 30-úó àéÿñèíÿ èøàðÿäèð.
Éåíÿ îðàäà, 31-úè àéÿ.
100
Ö÷öíúö ðöêí
ÂÀÚÈÁß (òàíðûéà) ÀÈÄ ÁÈËÈÊ Âß ÁÓ ÁÈËÈÉß
ÀÈÄ (ìÿñÿëÿëÿð) ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Áóíäà äà áèð íå÷ÿ áàá âàðäûð:
ÒÀÍÐÛÉÀ ÀÈÄ ÁÈËÈÉÈ ÀÕÒÀÐÀÍ ÀÄÀÌÛÍ ÃÀÁÀÃÚÀÄÀÍ
ÁÈËÌßÉÈ ÎËÄÓÜÓ ßÑÀÑËÀÐÄÀÍ ÈÁÀÐßÒ ÌßÑßËßËßÐ
ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Áó ÿñàñëàðäàí áèðèñè:
Ôèëîñîôëàð äåìèøëÿð êè, âàùèääÿí àíúàã âàùèä íÿøÿò åäÿ áèëÿð. Îíëàðûí ñöáóòó áåëÿäèð êè, ùÿãèãè âàùèä ùÿð úÿùÿòäÿí âàùèääèð âÿ îíäàí
íÿøÿò åäÿí áèð íÿòèúÿ îíóíëà åéíè âÿçèééÿòäÿ îëìàëûäûð (âàùèä îëìàëûäûð) âÿ îíäàí ãåéðè âÿçèééÿòäÿ áàøãà áèð íÿòèúÿíèí íÿøÿò åòìÿñè ìöìêöí äåéèëäèð; ÷öíêè ÿýÿð î èêè íÿòèúÿ èêè (ìöõòÿëèô) âÿçèééÿòëÿ íÿøÿò
åòñÿ, ëàçûì ýÿëÿð êè, î âàùèä ìöðÿêêÿá îëñóí. Ùàëáóêè ôÿðçÿ ýþðÿ, î,
áÿñèò âàùèääèð. Áåëÿ áèð ìöùàêèìÿ èëÿ áèç âàúèáèí èñáàòû ùàããûíäà áèð
øåé èòèðìèðèê. Àíúàã ùÿìèí ìöùàêèìÿäÿí áåëÿ ÷ûõûð êè, î (âàúèá) øåéëÿðè éàðàäà áèëìÿç. Áåëÿ áèð ìöùàêèìÿíè ðÿää åòìÿê äàùà éàõøûäûð.
Ìöòÿêÿëëèìëÿð äåìèøëÿð êè, (“âàùèääÿí àíúàã âàùèä íÿøÿò åäÿð”
ãàíóíó) éàëíûç éàðàíìûø îëàí ñÿáÿáëÿð âÿ íÿòèúÿëÿð ùàããûíäà òÿñÿââöð
åäèëÿ áèëÿð. Ùàëáóêè, âàúèá òàì ñÿðáÿñòëèêëÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí
(âàðëûã)äûð âÿ þç éàðàòäûüûíû èñòÿäèéè êèìè éàðàäûð. Áó ìöùàêèìÿ áèð äÿ
áàøãà øÿêèëäÿ ðÿää åäèëèð: (ìÿíòèã) ãàíóíóíóí òÿëÿáèíÿ ýþðÿ, ìöúÿððÿä àíúàã ìöúÿððÿääÿí ñèëñèëÿ êèìè íÿøÿò åäÿ áèëÿð âÿ áåëÿëèêëÿ, ëàçûì
ýÿëÿð êè, ìöðÿêêÿá ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèí. Ùàëáóêè àëÿìèí ìþâúóäèééÿòè
áóíóí ÿêñèíè ýþñòÿðèð. Äåìÿëè, àëÿìèí ìþâúóäèééÿòè áó ìöùàêèìÿíèí
éàíëûøëûüûíà ñöáóòäóð.
ßýÿð “èëê àüûëà èêè íþãòåéè-íÿçÿðëÿ: (1) – þç éàðàäûúûñûíà íèñáÿòÿí
èìêàí íþãòåéè-íÿçÿðè, 2) – þç èëëÿòèíÿ íèñáÿòÿí âàúèáëèê íþãòåéè-íÿçÿðè
èëÿ éàíàøìàëû âÿ áó èêè íþãòåéè-íÿçÿðëÿ ìöðÿêêÿá (øåéëÿð) éàðàíìûøäûð” äåñÿí, îíäà èëê àüûë âÿ ìöðÿêêÿá øåéëÿð éà èëê ìÿíøÿ èëÿ åéíè çàìàíäà
âÿ éàõóä îíóí âàðëûüûíäàí ñîíðà èëê ìÿíøÿäÿí íÿøÿò åòìèø îëóð
__________
âÿ áåëÿëèêëÿ, ÿýÿð îíëàðûí ùÿð èêèñèíèí (èëê àüûë èëÿ ìöðÿêêÿá øåéëÿðèí)
101
Òàíðû èëÿ åéíè çàìàíäà âàðëûüûíû ùåñàáà àëàðñàí, ãàíóíó ïîçìóø îëóðñàí âÿ ÿýÿð îíëàðûí ùÿð èêèñèíèí (Òàíðû èëÿ åéíè çàìàíäà) âàðëûüûíû ðÿää
åäÿðñÿí, îíäà éîõóí (ìþâúóä îëìàéàí øåéèí – ÿãëèí) âàðëûüà òÿñèð
ýþñòÿðìÿñè (éîõäàí âàðëûüûí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè) ãåéðè-ìöìêöí îëóð.
Áàøãà áèð ÿñàñ. Ñöííèëÿð äåìèøëÿð êè, âàùèääÿí àíúàã âàùèä òþðÿíÿ
áèëÿð. Îíëàðûí ñöáóòó áóäóð êè, èìêàí äàõèëèíäÿ îëàí âàùèä (øåé) èêè
ãöäðÿòÿ òàáå åäèëÿ áèëìÿç; ÷öíêè ÿýÿð ùÿìèí (øåéèí) âàðëûüû îíëàðûí ùÿð
èêèñèíäÿí àñûëûäûðñà, îíëàðûí ùÿð áèðèñèíèí ñÿðáÿñò áèð ñÿáÿáè îëìàñû
ëàçûì ýÿëÿð âÿ ÿýÿð áèðèñè êèôàéÿò åäèðñÿ, äèýÿðè áîøà ÷ûõûð. Áÿçè ôàçèë
àäàìëàð áó ÿñàñû èêè ìöõòÿëèô úÿùÿòäÿí ãÿáóë åòìèøëÿð.
Áàøãà áèð ÿñàñ. Âàúèá àíúàã âàùèä îëà áèëÿð. Áóíóí èçàùû áåëÿäèð êè,
âàúèáëèéèí ìÿíàñû ìöìêöíöí ÿêñèíÿ îëàðàã, ùÿðòÿðÿôëè åùòèéàúñûçëûãäàí èáàðÿòäèð. ßýÿð èêè âàúèá òàïûëàðñà, îíëàðûí ùÿð èêèñè ñþçöí òàì ìÿíàñû èëÿ âàúèáëèê ìÿôùóìóíà óéüóí îëìàëûäûð1 âÿ áåëÿëèêëÿ, îíëàðûí ùÿð
áèðèñèíèí áèð ôÿðãëÿíäèðèúèéÿ åùòèéàúû îëóð âÿ ëàçûì ýÿëèð êè, îíëàðûí ùÿð
áèðèñèíèí òÿðêèáèíäÿ ùÿì âàúèáëèê, ùÿì äÿ ôÿðãëÿíÿí ÿøéà îëäóüóíà
ýþðÿ ìöðÿêêÿá îëñóí. Ùàëáóêè ìöðÿêêÿá ÿøéà þç òÿðêèá ùèññÿëÿðèíÿ
åùòèéàúû îëäóüóíà ýþðÿ, ìöìêöí ÿøéàäûð.
Áàøãà áèð ÿñàñ. Ôèëîñîôëàð äåìèøëÿð êè, àëÿì ãÿäèìäèð; ÷öíêè î, òàì
ñÿáÿáäÿí äÿðùàë íÿøÿò åòìèøäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ àëÿìäÿí ÿââÿë éîõëóüóí îëìàìàñû ëàçûì ýÿëèð; ÷öíêè èëêèíëèê çàìàí òÿëÿá åäèð. Çàìàí èñÿ
âàðëûüà àèä îëäóüóíäàí, éîõëóãëà áèð éåðÿ ñûüìàç.
Ìöòÿêÿëëèìëÿð èñÿ äåéèðëÿð êè, àëÿì ùàäèñäèð (ñîíðàäàí òþðÿíìèøäèð), ùàäèñ èñÿ þç éîõëóüóíäàí ãàáàã ìþâúóä îëà áèëìÿç.
Ôèëîñîôëàðûí ñþçöíäÿí áåëÿ ÷ûõûð êè, ãÿäèì èêè úöðÿäèð. Áóíëàðûí áèðèñè çàòÿí ãÿäèìäèð (“ãÿäèìè-çàòè”, éÿíè î þç âàðëûüû åòèáàðèëÿ áàøãàñûíà ìþùòàú äåéèëäèð). Äèýÿðè èñÿ çàìàíúà ãÿäèìäèð2 (ãÿäèìè-çàìàíè),
éÿíè îíäàí ÿââÿë çàìàí îëìàìûøäûð. Ùàäèñ (ñîíðàäàí òþðÿìÿ) äÿ èêè
úöðÿäèð: (èáäàè âÿ çàìàíè). Èáäàè, òþðÿíìÿñèíäÿ áàøãàñûíà ìþùòàú îëàí
ùàäèñäèð. (Çàìàíè èñÿ)3 þçö èëÿ ñÿáÿáè àðàñûíäà çàìàí îëàí ùàäèñäèð.
Âàúèáèí èñáàòûíäà áóíäàí èñòèôàäÿ åòñÿê, áèð øåé èòèðìÿðèê. Ôèëîñîô Ïðîêë
òÿðÿôèíäÿí àëÿì ùàããûíäà èðÿëè ñöðöëìöø øöáùÿëè ìÿñÿëÿëÿð ùÿìèí ìÿíàäà áàøà äöøöëìÿëèäèð.
__________
1
ßñëèíäÿ
(öñòöí) èäè, ëàêèí òÿðúöìÿäÿ
(ìÿôùóì, òÿðèô) êèìè íÿçÿðÿ
àëûíäû.
2
Áó ñþçëÿð îðèæèíàë ìÿòíäÿ éîõäóð, éÿãèí êè, êàòèáèí ñÿùâèäèð.
3
Áó äà ÿñë ìÿòíäÿ éîõäóð, ýþðöíöð, ãÿëÿì ñÿùâèäèð.
102
Áàøãà ÿñàñ. Âàúèá èêè úöðäöð: Áèðèíúèñè, âàðëûüûíäàí ÿââÿë éîõëóã
îëìàéàí (âàúèáè-çàòè) çàòÿí âàúèáäèð. Èêèíúèñè, âàðëûüûíäàí ÿââÿë éîõëóã îëàí âàúèáäèð.
Âàðëûã äà èêè úöðäöð: Áèðèíúèñè, ìöòëÿã âàðëûãäûð êè, Òàíðûíûí âàðëûüû
áóíà ìèñàëäûð. Áåëÿ âàðëûã äÿéèøìÿçäèð âÿ áàøãà (êÿñäÿí) àëûíìàìûøäûð. Èêèíúèñè, àëûíàí (ÿëäÿ åäèëÿí) âàðëûã, ìöìêöí âàðëûãäûð. Áåëÿ âàðëûã
äÿéèøèëÿíäèð âÿ áàøãàñûíäàí àëûíûð. Öìóìèééÿòëÿ, âàðëûã äåäèêäÿ, áóíëàðûí ùÿð èêèñè áàøà äöøöëöð.
Éîõëóã (ÿäÿì) äà èêè úöðäöð: (Áèðèíúèñè) ìöòëÿã éîõëóãäóð êè,
ãåéðè-ìöìêöíöí éîõëóüó áóíà ìèñàëäûð. (Èêèíúèñè) íèñáè éîõëóãäóð êè,
ìöìêöíöí éîõëóüó áóíà ìèñàëäûð. Öìóìèééÿòúÿ, éîõëóã äåäèêäÿ,
áóíëàðûí ùÿð èêèñè áàøà äöøöëöð.
Ìþòÿçèëèëÿðÿ ýþðÿ íèñáè éîõëóã øöáùÿñèçäèð.
Ìþâúóä èñÿ éà çåùíè (ìöúÿððÿä), éà äà õàðèúè (êîíêðåò) îëóð.
Áàøãà ÿñàñ. Âàðëûüû úàéèç îëàí (âàúèá îëìàéàí) ùÿð áèð øåé þçëöéöíäÿ âÿ ìàùèééÿòúÿ ìöìêöíäöð; ÷öíêè ÿýÿð ùÿìèí øåé þç ñÿáÿáè
(èëëÿòè) øÿðòè èëÿ íÿçÿðÿ àëûíûðñà, âàúèá îëàð âÿ ÿýÿð ñÿáÿáñèçëèê øÿðòè èëÿ
íÿçÿðÿ àëûíàðñà, ãåéðè-ìöìêöí îëàð.
Áàøãà ÿñàñ. Ìöòëÿã ÿãëèééàòà (ðàñèîíàë øåéëÿðÿ) èíàíìàã îëìàç.
Áóíóí èçàùû áåëÿäèð êè, ôèëîñîôëàð ôÿðä (éåýàíÿ, õàëèñ) úþâùÿðèí ìþâúóäèééÿòèíè ÿñàñëû äÿëèëëÿ ðÿää, ìöòÿêÿëëèìëÿð èñÿ îíó èñáàò åòìèøëÿð. Áó
èêè äÿëèë áèð-áèðèíÿ çèää îëäóüóíà ýþðÿ, ÿãë îíëàðäàí áèðèñèíèí éàíëûø,
äèýÿðèíèí èñÿ äöðöñò îëäóüóíà ùþêì åäèð, ÷öíêè ùÿð èêèñèíèí (äîüðó) îëìàñû ãåéðè-ìöìêöíäöð. Ëàêèí ÿãë îíëàðûí ùàíñû áèðèíèí äîüðó âÿ éà
ñÿùâ îëäóüóíó ìöÿééÿí åòìèð; ÷öíêè ÿýÿð îíëàðäàí áèðèñèíèí éàíëûøëûüû
ìöìêöíäöðñÿ, äèýÿðèíèí äÿ éàíëûøëûüû ìöìêöíäöð âÿ íÿòèúÿ åòèáàðèëÿ
ìöòëÿã ÿãëèééàòà ÿñàñëàíàí èíàì àðàäàí ýåòìÿëè îëóð. (Áó ìÿñÿëÿíè
à÷ìàã ö÷öí) áèð þë÷ö ëàçûì îëóð êè, î äà øÿðèÿòäÿí èáàðÿòäèð. Ùÿð÷ÿíä
êè, äèýÿð òÿðÿôäÿí øÿðèÿòèí ãÿáóë åòäèéè èøäÿ ÿãë ÿñàñ ýþòöðöëöð. Áèç
ÿãëèí ùþêìöíö àíúàã åëÿ âÿçèééÿòëÿðäÿ ãöñóðëó ùåñàá åäèðèê êè, ñÿáÿáëÿð, âàñèòÿëÿð âÿ îíëàðûí òÿòáèãè äöçýöí îëìóð âÿ éàõóä óéäóðìà÷ûëûüà éîë âåðèëèð. ßýÿð (ÿãë) áåëÿ íþãñàíëàðà öñòöí ýÿëÿðñÿ, ÿëáÿòòÿ êè,
îíóí ùþêìö éàíëûø îëìàç. Ìÿñÿëÿí, ïåéüÿìáÿðëÿðèí âÿùé ãÿáóë
åòìÿê âÿ ãàéäà-ãàíóí âåðìÿê áàðÿäÿêè ÿãëè áåëÿäèð. (Äåìÿëè), ÿãëèééàòûí ùàìûñûíûí éàíëûø îëìàñû áàðÿäÿ ùþêì åòìèðèê; ÷öíêè áóíëàðûí áÿçèñè äîüðóäóð.
Áàøãà ÿñàñ. Äåìîêðèò äåìèøäèð êè, ÿøéàíûí ÿøéàéà òÿñèðè àüëàáàòàí
áèð ìÿñÿëÿ äåéèëäèð. Îíóí èñáàòû áåëÿäèð êè, ÿýÿð âàðëûã ìþâúóä îëàí áèð
103
øåéëÿ áàüëàíàðñà î, ÿëäÿ îëàíû ÿëÿ ýÿòèðìÿê êèìè (ôàéäàñûç) îëóð. Âÿ
äèýÿð éîõ îëàí øåéëÿ áàüëàíàðñà, áèð-áèðèíÿ çèää îëàí âàðëûã èëÿ éîõëóã
áèð éåðÿ òîïëàøìàëû îëóð. Áó ôèêðÿ ÿñàñëàíäûãäà, éàðàíìûøëàðûí ìþâúóäèééÿòè ãåéðè-ìöìêöí îëóð. Ùàëáóêè éàðàíìûøëàðûí ìþâúóäèééÿòè áó
ôèêðèí éàíëûøëûüûíà ñöáóòäóð. Äåìÿëè, áó ôèêèðäÿ ñÿôñÿòÿ âàðäûð.
Èêèíúè áàá
ÄÞÂÐ ÈËß ÒßÑßËÑÖËÖÍ ÉÀÍËÛØËÛÜÛÍÛÍ
ÈÑÁÀÒÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Äþâð ÿøéàíûí àñûëû îëäóüó øåéèí åéíè âàñèòÿ èëÿ þçöíäÿí àñûëû îëìàñûäûð. Áó äà ãåéðè-ìöìêöíäöð. Òÿñÿëñöëÿ ýÿëäèêäÿ, áó, (ÿøéàíûí) ñîíñóç îëàðàã ñûðàéà äöçöëìöø âàðëûãëàðäàí (àñûëûëûüûíäàí) èáàðÿòäèð.
Ìöòÿêÿëëèìëÿðÿ ýþðÿ, ÿýÿð (ñûðàíûí) áàøëàíüûúû éîõäóðñà, òÿñÿëñöë ãÿòèééÿí ìöìêöí äåéèë, àììà ÿýÿð áàøëàíüûúû âàðäûðñà, ìöòÿêÿëëèìëÿðèí
ÿêñÿðèééÿòèíèí ôèêðèíúÿ ìöìêöíäöð.
Ìöùÿããèã Òóñè äåìèøäèð êè, (òÿñÿëñöë) úàéèç äåéèëäèð; ÷öíêè ùÿð
ùàíñû ÿäÿä (ñàé) ÿýÿð ìöÿééÿíäèðñÿ, (äåìÿê) îíóí ìöÿééÿíëèéèíäÿ
ñîíó äà âàðäûð.
Ôèëîñîôëàðà ýþðÿ, ùÿð ùàíñû ÿäÿäèí òÿêëèêëÿðè ìþâúóä, ãèéìÿòëÿðè
åéíè (âàùèä) âÿ ñûðàñû (òÿðòèáè) âàðñà, îíóí ìöòëÿã ñîíó îëìàëûäûð. Òÿðòèáñèçëèêäÿ èñÿ ñîíñóçëóã úàéèçäèð.
Òÿñÿëñöëöí éàíëûøëûüûíû èñáàò åòìÿê ö÷öí áèð íå÷ÿ éîë âàðäûð.
Áèðèíúèñè áåëÿäèð – ìöÿééÿí ñàéûëà áèëÿí áèð øåéèí áèð ñèëñèëÿñè (ñîíñóç ñûðàñû) âÿ ùÿìèí øåéäÿí ÿââÿëêèíèí äÿ áàøãà áèð ñèëñèëÿñè ôÿðç åäèëÿðÿê, îíëàð åéíè áàøëàíüûúäàí áèð-áèðèíÿ ðÿáò åäèëäèêäÿ, ÿýÿð ùÿð èêèñè
áÿðàáÿðëÿøÿðñÿ, ëàçûì ýÿëÿð êè, àç èëÿ ÷îõ áÿðàáÿð îëñóí. Áó èñÿ ãåéðèìöìêöíäöð. Éîõñà, ÿýÿð àç îëàí áèòÿð, àç îëìàéàí äàâàì åäÿðñÿ,
îíäà àçûí ñîíó îëàð, àç îëìàéàíûí èñÿ àçäàí àíúàã ñîíëó ñàé ãÿäÿðè
àðòûã îëäóüóíà ýþðÿ, ùàìûñû (ùÿð èêèñè) ñîíëó îëàð.
Áàøãà éîë. ßýÿð ñîíñóç îëàí (øåéèí) ìÿúìóñóíäàí áèð ïàð÷à ýþòöðñÿê, ùÿìèí ïàð÷à èëÿ êÿñèëìèø ìÿúìó àðàñûíäà éà áèð íèñáÿò ìþâúóä
îëàð âÿ éà îëìàç. ßýÿð ùÿìèí ïàð÷à èëÿ îíóí àðàñûíäà íèñáÿò âàðñà, ëàçûì
ýÿëÿð êè, êÿñèëìèø îëàí áèðèíúè ìÿúìóíóí, ùÿì÷èíèí èêèíúè ìÿúìóíóí
ñîíó
îëñóí. ×öíêè ñîíëó èëÿ ñîíñóç àðàñûíäà íèñáÿò ãåéðè-ìöìêöíäöð.
__________
ßýÿð îíëàðûí àðàñûíäà íèñáÿò éîõäóðñà, ëàçûì ýÿëÿð êè, ÷îõ èëÿ àç áÿðà104
áÿð îëñóí. Áó èñÿ éàíëûøäûð. ×öíêè èêè ÿäÿäèí åëÿ áèð âÿçèééÿòèíÿ ðàñò
ýÿëìÿê îëìàç êè, îíëàð ùÿì áèð-áèðèëÿ áÿðàáÿð, ùÿì äÿ áèð-áèðèíäÿí
àðòûã âÿ éà ÿñêèê îëñóí.
Áàøãà éîë. Ñèëñèëÿ (òÿñÿëñöë) áèð-áèðèëÿ ÿëàãÿäàð îëàí õàðèúäÿ ìþâúóä ôÿðäëÿðèí áèðëÿøìÿñèíäÿí èáàðÿòäèð âÿ òàì ùÿãèãÿòÿ ìàëèê îëìàñû
ëàçûì ýÿëÿð. Òàìëûã èñÿ þç ùèññÿëÿðèíèí þç è÷ÿðèñèíäÿ ìÿðêÿçëÿøìÿñèíè
òÿëÿá åäèð. Áåëÿ îëìàçñà, òàìëûã ÿìÿëÿ ýÿëìÿç. Äåìÿëè, áöòöí ìÿðêÿçëÿøìèø (øåéëÿð) ñîíëó îëìàëûäûð.
Íÿòèúÿ áåëÿäèð êè, òÿñÿëñöë óéäóðìà áèð øåéäèð, î éîõäóð âÿ ìöìêöí äåéèëäèð. Îíóí éàíëûøëûüûíû èñáàò åòìÿéÿ úàí àòìàã àðòûã (áîø) áèð
çÿùìÿò îëàð. Áèç àüûëëû àäàìëàð è÷ÿðèñèíäÿ òÿñÿëñöëÿ ÿñàñëàíàí âÿ îíó
åòèðàô åäÿí áèð øÿõñÿ ðàñò ýÿëìÿäèê.
Ö÷öíúö áàá
ÂÀÚÈÁÈÍ ÂÀÐËÛÜÛÍÛ ÈÑÁÀÒ ÅÒÌßÊ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
Áó (ìÿñÿëÿ) øöáùÿñèçäèð, îíóí ìöõòÿëèô èñáàò éîëëàðû âàðäûð. Î
úöìëÿäÿí, áèðèñè Ùöäóñ (òþðÿíìÿ) éîëóäóð. Ùöäóñ éîõëóãäàí ñîíðà
ÿìÿëÿ ýÿëìÿêäÿí èáàðÿòäèð. Ìöòÿêÿëëèìëÿð ÿââÿëúÿ àëÿìèí òþðÿíìèø
îëäóüóíó, ñîíðà îíóí òþðÿäèúèñèíèí ÿçÿëè îëäóüóíó èñáàò åäèð âÿ äåéèðëÿð êè, àëÿì ÿéàíäàí (õàðèúè âàðëûãëàðäàí) âÿ ÿðÿçëÿðäÿí, ÿðÿçëÿð âàðëûãëàðäàí, âàðëûãëàð èñÿ ùÿðÿêÿò, ñöêóíÿò, áèðëÿøìÿ âÿ àéðûëìàäàí èáàðÿòäèð. Ùÿðÿêÿò ( áèð øåéèí) èêè àíäà èêè éåðäÿ îëìàñû, ñöêóíÿò èñÿ
(îíóí) èêè àíäà åéíè áèð éåðäÿ îëìàñûäûð. Áèðëÿøìÿ èêè úèñìèí èêè ìÿêàíäà åëÿ éåðëÿøìÿñèäèð êè, îíëàðûí èêèñèíèí àðàñûíà áàøãà áèð úþâùÿðèí
ýèðìÿñè ìöìêöí îëìàñûí. Àéðûëìà èñÿ îíëàðûí (èêè úèñìèí) èêè ìÿêàíäà åëÿ éåðëÿøìÿñèäèð êè, îíëàðûí àðàñûíà áàøãà áèð úþâùÿðèí ýèðìÿñè
ìöìêöíäöð. Áó âÿçèééÿòëÿð, øöáùÿñèç êè, ÿâÿç åäèëÿí âÿ äÿéèøÿíäèð.
Îíëàðûí òþðÿíìèø îëìàñû ñöáóòó áóíäàí èáàðÿòäèð êè, îíëàð âàðëûãäàí
ñîíðà éîõ îëóð âÿ éîõëóãäàí ñîíðà (õàðèúè âàðëûãëàðà) ìþùòàúäûð. Áóíëàð (ÿéàí) ùàäèñÿëÿð ö÷öí éåð (ìÿêàí) (âÿçèôÿñè ýþðöð). Ùàäèñÿëÿðèí
éåðëÿøäèéè áöòöí éåðëÿð (ìÿêàíëàð) èñÿ òþðÿìÿäèð âÿ ùÿð áèð òþðÿìÿíèí
(òþðÿíìèøèí) òþðÿäèúèéÿ åùòèéàúû âàðäûð. Äåìÿëè, àëÿìèí òþðÿäèúèéÿ åùòèéàúû
âàðäûð. Èñòÿíèëÿí äÿ áóíäàí èáàðÿò èäè.
__________
Áèðèñè äÿ èìêàí (âàñèòÿñèëÿ èñáàò åòìÿê) éîëóäóð.
105
Èìêàí âàðëûã âÿ éîõëóüóí çÿðóðè îëìàìàñûíäàí èáàðÿòäèð. Ìöòÿêÿëëèìëÿð1 ÿââÿëúÿ àëÿìèí èìêàíûíû (ìöìêöí îëìàñûíû), ñîíðà àëÿìèí
âàúèä (âàð åäÿí) éàðàäûúûñû îëìàñûíû èñáàò åäÿðÿê äåéèðëÿð êè, âàðëûã èêè
íþâäöð: âàúèá, ìöìêöí. Ìöìêöí èñÿ âàð îëìàã ö÷öí âàúèáÿ ìþùòàúäûð. Àëÿì êîíêðåò ôÿðäëÿðèí âÿ ÿðÿçëÿðèí ìÿúìóñóíäàí (òîïëóñóíäàí)
èáàðÿòäèð. Ìÿúìó èñÿ ôÿðäëÿð îëìàäàí ÿìÿëÿ ýÿëÿ áèëìÿç âÿ ôÿðäëÿð
(ìÿúìóäàí) áàøãàäûð. Ñîíðà òÿñèðÿ ìÿðóç ãàëàí øåéèí íÿ þçö òÿñèðåäèúè
îëà áèëÿð, íÿ äÿ îíóí áèð ùèññÿñè, ÷öíêè ùèññÿ ùÿìèí øåéèí þçöíÿ, âÿ éà
þçöíäÿí áàøãà äèýÿð øåéÿ òÿñèð ýþñòÿðÿ áèëìÿç. Äåìÿëè, ìÿúìó öçÿðèíäÿ òÿñèð àíúàã êÿíàðäàí îëìàëûäûð. Áöòöí òþðÿíìèøëÿðäÿí êÿíàðäà
îëàí øåéèí þçö äÿ òþðÿíìèø îëà áèëìÿç. Äåìÿëè, î, âàúèá îëìàëûäûð.
Áèðèñè äÿ êÿøô ÿùëèíèí éîëóäóð. Áóíëàð äåìèøëÿð êè, îíóí (Òàíðûíûí)
âàðëûüû õàðèúè âàðëûã äåéèëäèð, î, ùå÷ áèð øÿðòäÿí äÿ àñûëû äåéèëäèð. Íÿ
öìóìè øÿêèëäÿ àñûëûäûð, íÿ äÿ ìÿùäóä øÿêèëäÿ. Î, íÿ êöëëèäèð, íÿ äÿ
úöçâè, íÿ öìóìèäèð, íÿ õöñóñè, íÿ òÿêäèð, íÿ äÿ ÷îõ, íÿ çèääè (ÿêñè)
âàðäûð, íÿ äÿ òàéû, øåéëÿð îíóí âàñèòÿñèëÿ ìþâúóä îëìóøäóð. Îíóí
ìþâúóäèééÿòè ìàùèééÿòèíÿ ÿëàâÿ åäèëÿí âàðëûã âàñèòÿñèëÿ äåéèëäèð. Áåëÿëèêëÿ, ÿýÿð äöøöíñÿí, áàøà äöøÿðñÿí êè, î, ÿéàí (õàðèúè âàðëûãëàð) âÿ
ÿðÿçëÿðèí, éÿíè ìöìêöíàòûí ñèôÿòëÿðèíÿ ìàëèê äåéèëäèð. Î, éîõëóüà
ìÿðóç ãàëìàç âÿ éîõäàí ÿìÿëÿ ýÿëìÿìèøäèð. Ùÿð øåéè þçöíäÿ áèðëÿøäèðèð âÿ ÿùàòÿ åäèð; ùÿòòà éîõëóã âÿ ãåéðè-ìöìêöí (øåéëÿð äÿ) öìóìè
èìêàí ÿñàñûíäà îíà àèääèð (òàáåäèð). Î, ÿçÿëè âÿ ÿáÿäèäèð, éåýàíÿ âàðëûãäûð. Îíóí ÷îõëó ðöòáÿëÿðè âÿ ùÿð áèð ðöòáÿäÿ èñÿ îíóí ìöíàñèáÿòè âÿ
àäû âàðäûð. Äÿéèøÿí âÿçèééÿòëÿðäÿ îíóí ÿëàãÿëÿðè âàðäûð. Âàúèá áåëÿäèð.
ßðÿñòó áàøãà éîëëà èñáàò åäÿðÿê äåìèøäèð êè, áèç ùÿðÿêÿò åäÿíëÿðè
ìöõòÿëèô úÿùÿòëÿð âÿ âÿçèééÿòëÿðäÿ ýþðöðöê. Ùÿð áèð ùÿðÿêÿò åäÿíèí
ùÿðÿêÿòâåðèúèñè îëìàëûäûð. ßýÿð áó ùÿðÿêÿòâåðèúèíèí þçö äÿ ùÿðÿêÿòäÿäèðñÿ, îíäà, áó ñþç (ìÿñÿëÿ) òÿñÿëñöëÿ óüðàäûüûíà ýþðÿ, ùå÷ áèð íÿòèúÿ
âåðìÿç. (Ìÿñÿëÿíèí) áåëÿ îëìàñû ö÷öí, ùÿðÿêÿòñèç îëàí áèð ùÿðÿêÿòâåðèúè ÿñàñ ýþòöðöëìÿëèäèð. Áó ùÿðÿêÿòâåðèúèäÿ ùå÷ áèð ãöââÿ (äàõèëè
èìêàíû) îëìàìàëûäûð; ÷öíêè ÿýÿð îíäà ãöââÿ (äàõèëè èìêàí) âàðñà,
îíäà áàøãà áèð øåéÿ åùòèéàúû îëàð êè, îíäà îëàí ãöââÿíè (äàõèëè èìêàí)
ùÿãèãÿòÿ (èøÿ, ÿìÿëÿ) ÷åâèðñèí; ÷öíêè î, ìàùèééÿòúÿ èìêàíäàí ùÿãèãÿòÿ äîüðó ùÿðÿêÿò åòìèð. Äåìÿëè, (îíóí) ùÿãèãÿòè èìêàíäàí äàùà ÿââÿëäèð; ÷öíêè ùÿãèãÿò îëàí ùÿð áèð øåé èìêàí äàõèëèíäÿ îëàí ùÿð ùàíñû
áèð øåéäÿí äàùà ÿââÿëäèð. Ëàêèí âàðëûüû èìêàí äàõèëèíäÿ îëàí ùÿð áèð
øåéèí òÿáèÿòèíäÿ áèð ìÿíÿâè ãöââÿ (ïîòåíñèàë) âàðäûð êè, î äà èìêàí âÿ
__________
1
Íöñõÿäÿ
ýåòìèøäèð êè,
îëìàëûäûð.
106
úàéèçëèêäÿí èáàðÿòäèð. Èìêàí äàèðÿñèíäÿ îëàí áåëÿ áèð øåéèí ùÿãèãÿòÿ
÷åâðèëìÿñè ö÷öí, áèð âàúèáÿ åùòèéàúû îëäóüó êèìè, ùÿð ùàíñû áèð ùÿðÿêÿò
åäÿíèí äÿ ùÿðÿêÿòâåðèúèéÿ åùòèéàúû âàðäûð. Äåìÿëè, âàúèá, ìàùèééÿòúÿ
åëÿ áèð çàòäûð êè, îíóí âàðëûüû áàøãàñûíûí âàðëûüûíäàí àëûíìàìûøäûð âÿ
îíäàí áàøãà ùÿð ùàíñû áèð âàðëûã ùÿãèãÿòäÿ îíäàí (èìêàíäàí àñûëû îëìàäàí) ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð.
Øåéõ ßáó ßëè èáí Ñèíà èñÿ áàøãà éîëëà èñáàò åäÿðÿê äåìèøäèð êè, ùÿð
ùàíñû ñîíëó âÿ éà ñîíñóç áèð ìÿúìó (òîïëó) èìêàí äàèðÿñèíäÿ îíëàðûí
áèðëÿøìÿñèíäÿí èáàðÿò îëñà, ìàùèééÿò åòèáàðèëÿ éà âàúèá âÿ éà ìöìêöí
îëìàëûäûð. ßýÿð (ùÿìèí ìÿúìó) ìàùèééÿò åòèáàðèëÿ âàúèá, îíëàðûí ùÿð
áèðèñèíèí âàðëûüû ìöìêöí îëàðñà, îíäà âàðëûüû âàúèá îëàíûí ìþâúóäèééÿòè ìöìêöí îëàíëàðäàí àñûëû îëàð. Áó èñÿ éàíëûøäûð. Éîõñà, ÿýÿð î
(ìÿúìó) ìàùèééÿòúÿ ìöìêöíäöðñÿ, ìþâúóä îëìàã ö÷öí áèð âàúèáÿ
åùòèéàúû îëóð êè, îíó âöúóäÿ ýÿòèðñèí. Áó âöúóäÿ ýÿòèðÿí îíóí éà õàðèúèíäÿ, éà äà äàõèëèíäÿ îëà áèëÿð. (Äàõèëèíäÿ îëäóãäà) îíëàðûí (ìÿúìóíóí òÿðêèá ùèññÿëÿðèíèí) áèðèñè âàúèáöëâöúóä îëìàëûäûð, áó èñÿ éàíëûøäûð;
÷öíêè (ôÿðçÿ ýþðÿ) îíëàðûí ùÿð áèðèñè ìöìêöíöë-âöúóä èäè. Áóðàäàí
áåëÿ íÿòèúÿ ÷ûõûð êè, âöúóäà ýÿòèðÿí îíëàðûí õàðèúèíäÿ îëìàëûäûð. Èñòÿíèëÿí äÿ áóíäàí èáàðÿò èäè.
Áó áàðÿäÿ áàøãà áèð éîë äà âàðäûð êè, î äà áóíäàí èáàðÿòäèð:
ßýÿð âàðëûüûí ìþâúóäèééÿòè þçöíäÿíäèðñÿ (þç-þçöíÿ ìþâúóääóðñà) îíó âàúèá âÿ ÿýÿð ìþâúóäèééÿòè áàøãàñûíäàäûðñà, îíó ìöìêöí àäëàíäûðûðûã. Äåìÿëè, ìöìêöíöí âàðëûüû àéäûíäûð.
Èíäè âàúèáèí èñáàòûíà àèä äàíûøûì. Áóíó áèëäèêäÿ äåéÿðñÿí: ùÿð
ùàíñû áèð âàðëûãäà ìàùèééÿòúÿ âàúèáëèê ìÿçìóíó âàðñà, î, âàúèáäèð,
éîõñà, ìöìêöíäöð. ßýÿð áó ìöìêöí (þç âàðëûüûíû ÿëäÿ åòìÿ) åùòèéàúûíäà áèð âàúèáÿ ýåäèá ÷àòûðñà, îíäà ãàðøûéà ãîéóëìóø ìÿñÿëÿ èñáàò
åäèëìèøäèð. Éîõ, ÿýÿð î, ñîíñóç îëàðàã òÿñÿëñöëÿ óüðàéûðñà âÿ äåñÿí êè,
îíóí òÿðêèá ùèññÿëÿðèíäÿí ùå÷ áèðèñèíèí áèð òÿñèðåäèúèéÿ åùòèéàúû éîõäóð,
áó éàëàíäûð âÿ ÿýÿð äåñÿí êè, åùòèéàúû âàðäûð, ëàêèí ùÿìèí éàðàäûúûíûí
þçöíöí äÿ áàøãà áèð éàðàäûúûéà åùòèéàúû âàðäûð, áåëÿ êè, áèð åùòèéàúû îëàíûí áàøãà áèð åùòèéàúû îëàíà àðàñûêÿñèëìÿäÿí åùòèéàúû îëóð. Áåëÿëèêëÿ,
áöòöí òÿðêèá ùèññÿëÿðè èëÿ éîõëóãäàí ÿìÿëÿ ýÿëìèø áèð ìÿúìóíóí ìþâúóäèééÿòèíÿ åòèðàô åòìèø îëóðñàí âÿ áåëÿ íÿòèúÿ ÷ûõûð êè, îíóí òÿðêèá
ùèññÿëÿðè ãÿòèééÿí ìþâúóä îëìàìàëûäûð. Áó èñÿ éàíëûøäûð (÷öíêè î, ìþâúóääóð) âÿ ÿýÿð äåñÿí êè, ìÿúìóíóí âÿçèééÿòè îíóí òÿðêèá ùèññÿëÿðèíèí
ÿêñèíÿäèð, éÿíè õàðèúè ìöÿññèðÿ (éàðàäûúûéà) åùòèéàúû éîõäóð, áóíóíëà
ñÿí ìÿúìó ö÷öí ìàùèééÿòúÿ âàúèáëèê ìÿçìóíó èñáàò åäèð âÿ åéíè çà__________
ìàíäà èìêàíûí ùÿãèãÿòäÿí ÿââÿë îëìàñûíû òÿñäèã åäèðñÿí. Íÿòèúÿ åòèáà107
ðèëÿ ùèññÿëÿðèí òàìäàí ÿââÿë îëäóüó ìåéäàíà ÷ûõûð êè, áó äà áîø ñþçäöð.
Ñîíðà ÿýÿð äåñÿí êè, áèç íÿ òàìëûãëà ìàðàãëàíûðûã, íÿ äÿ ùèññÿëÿðÿ âÿ òÿñÿëñöëÿ èíàíûðûã, áó, äÿëèëèêäèð. Áèç äÿ áåëÿ áèð äÿëèëèêëÿ ìàðàãëàíìûðûã.
Âàúèáèí èñáàòûíà àèä îëàí èñòèëàùëàðûí éåêóíó áåëÿäèð. Ëàêèí ùÿð êèì
áó ìÿñÿëÿíèí äàùà àðòûã èçàùû èëÿ ìàðàãëàíûðñà, îíóí (Ìÿùÿììÿä
ïåéüÿìáÿðèí) “ùÿð êèì þçöíö òàíûñà, Òàíðûñûíû äà òàíûéàð” ñþçöíö ÿñàñ
ýþòöðìÿëèäèð.
Áó ñþçö äåéÿíèí ìÿãñÿäè áåëÿ îëà áèëÿð. ßýÿð àðèô àäàì áèëñÿ êè,
îíóí þçöíöí ìàùèééÿòè, ñèôÿòëÿðè âÿ ÿìÿëëÿðè âàðäûð âÿ ÿìÿëëÿðè îíóí
ìàùèééÿòèíäÿí ñèôÿòëÿð âàñèòÿñèëÿ íÿøÿò åäèð âÿ áèëñÿ êè, îíóí ìàùèééÿòè òþðÿíìèøäèð, áàøà äöøÿð êè, ùÿð áèð òþðÿíìèø òþðÿäèúè âàðäûð.
(Áó ñþçö äåéÿíèí ãÿðÿçè) áåëÿ îëà áèëÿð êè, àðèô àäàì þçöíöí úèñìè,
úþâùÿðè âÿ ÿðÿçè îëäóüóíó áàøà äöøäöêäÿ, ÿðÿçèí äÿéèøÿí, äÿéèøÿíèí
òþðÿíìèø, úèñìèí ùàäèñÿëÿð ìÿùÿëëè, ìàùèééÿòèí èñÿ úèñìèí áèð ùèññÿñè
îëäóüóíó àíëàäûãäà, àëÿìèí äÿ òàéëàðûíäàí èáàðÿò îëäóüóíà ýþðÿ, òþðÿíìèø îëäóüóíó áèëäèêäÿ, áèëÿð êè, ùÿð áèð òþðÿíìèøèí òþðÿäèúèñè âàðäûð.
(Áó ñþçö äåéÿíèí ìÿãñÿäè) áåëÿ äÿ îëà áèëÿð êè, àðèô àäàì þç âöúóäóíóí ìàùèééÿòè ùàããûíäà ùÿì èúìàë øÿêëèíäÿ, ùÿì äÿ òÿôñèëàòû èëÿ
äöøöíäöêäÿ þçöíöí íöòôÿäÿí þëöìÿ ãÿäÿðêè âÿçèééÿòè ùàããûíäà ôèêèð
éöðöòäöêäÿ, êöëëè èøëÿð, ìÿñÿëÿí, âàðëûã, éîõëóã, ñàüëàìëûã, õÿñòÿëèê,
éàâøëûëûã âÿ óøàãëûã ùàããûíäà äöøöíäöêäÿ, áèëÿð êè, îíóí ñÿðáÿñò îëàí
áèð èäàðÿåäèúèñè âÿ ãÿäèì áèð ùÿðÿêÿòâåðèúèñè âàðäûð.
(Áó ñþçö äåéÿíèí ìÿãñÿäè) áåëÿ äÿ îëà áèëÿð êè, àðèô àäàì þç áÿäÿíèíèí çàùèðè âÿ äàõèëè öçâëÿðèíèí òÿðêèáèíÿ, ùÿìèí öçâëÿðäÿ éåðëÿøìèø
îëàí äóéüóëàð âÿ ãöââÿëÿðÿ, öçâëÿðäÿí íÿøÿò åäÿí ÿìÿëëÿðÿ (ôÿàëèééÿòëÿðÿ), áÿäÿíèíäÿêè íèçàìûí ùÿìèí äóéüóëàð âÿ ãöââÿëÿðÿ ÿñàñëàíäûüûíà áàõäûãäà áåëÿ áèð ìÿñÿëÿ èëÿ òàíûø îëàð êè, áöòöí áó ìöõòÿëèô
âÿçèééÿòëÿð áÿäÿíèí ùèññÿëÿðèíäÿí áèðèñèíèí (òÿñèðè íÿòèúÿñè) äåéèëäèð;
÷öíêè áÿäÿíèí ùèññÿëÿðèíäÿí ùÿð ùàíñû áèðèñè èìêàíäàí ùÿãèãÿòÿ äîüðó
ùÿðÿêÿòäÿäèð. Áó èñÿ õàðèúè ùÿðÿêÿòâåðèúèéÿ ìþùòàúäûð. Áåëÿëèêëÿ, áÿäÿíèí ðóùóíà åòèðàô åäÿð. Ñîíðà òàìûí ùèññÿ èëÿ ìöãàéèñÿñè ÿñàñûíäà
àëÿìèí òÿðêèáèíè áÿäÿíèí òÿðêèáè èëÿ ìöãàéèñÿ åäÿð âÿ áèëÿð êè, íèçàìûí
ñÿáÿáè îëàí âÿ ôÿàëèééÿòëÿðèí íÿøÿò åòìÿñèíèí ùÿðÿêÿòâåðèúèëÿðèíäÿí
èáàðÿò ýþéëÿðäÿ âÿ éåðëÿðäÿêè ðóùàíè âÿ úèñìàíè øåéëÿðèí èäàðÿåäèúèñè
âÿ õàðèúè ùÿðÿêÿòâåðèúèñè âàðäûð.
(Áó ñþçö äåéÿíèí ìÿãñÿäè) áåëÿ äÿ îëà áèëÿð êè, àðèô àäàì þç çàòûíûí âàðëûãëàð è÷ÿðèñèíäÿ èäðàê, ãöââÿò âÿ èõòèéàð (àçàäëûã) åòèáàðèëÿ ñå÷èëìÿñèíè (öñòöíëöéöíö) âÿ áóíëàðûí âàñèòÿñèëÿ êàèíàòû ìÿíèìñÿìÿñèíè
__________
(êàèíàò öçÿðèíäÿ) þç ùþêìðàíëûüûíû áàøà äöøäöêäÿ, ùÿì÷èíèí þç èäðàêû,
108
ãöäðÿòè âÿ èõòèéàðûíûí îíóí èäðàêû, ãöäðÿòè âÿ èõòèéàðûíäàí àðòûã îëìàäûüûíû àíëàäûãäà áèëÿð êè, îíóí èäðàêû, ãöäðÿòè âÿ èõòèéàðûíäàí öñòöí
îëàí áèð èäðàê, ãöäðÿò âÿ èõòèéàð âàðäûð.
(Áó ñþçö äåéÿíèí ìÿãñÿäè) áåëÿ äÿ îëà áèëÿð êè, àðèô àäàì þç çàòûíûí ìàùèééÿòèíè þéðÿíìÿéèí, ùÿìèí ìàùèééÿòèí èìêàíû íÿçÿðÿ àëûíàðàã, ãåéðè-ìöìêöí îëäóüóíó áàøà äöøäöêäÿ áèëÿð êè, âàúèáèí çàòûíûí
ìàùèééÿòèíè þéðÿíìÿê äÿ, ùÿìèí ìàùèééÿòèí âàúèáëèéè íÿçÿðÿ àëûíàðàã
ãåéðè-ìöìêöíäöð.
Ñóôèëÿðÿ ýþðÿ (áó ñþçö äåéÿíèí ìÿãñÿäè) áóäóð êè, âàðëûã âàùèääèð1
âÿ ùèññÿëÿð òàìäàí, òàì èñÿ ùèññÿëÿðäÿí èáàðÿòäèð. (Áóíà ýþðÿ) ùÿð êèì
þçöíö òàíûéàðñà, Òàíðûñûíû äÿ òàíûéûð.
Êÿøô ÿùëè äåéèðëÿð êè, ðóù âÿ úþâùÿðè (ìàùèééÿòè), ìöúÿððÿäëèéè âÿ
ìöúÿððÿä ðóùëàð àëÿìèíÿ àèä îëìàñû åòèáàðèëÿ áÿäÿíäÿí ôÿðãëÿíèð âÿ
áÿäÿíëÿ ÿëàãÿñè èäàðÿåòìÿ âÿ ôÿàëèééÿò ÿëàãÿñèíäÿí èáàðÿòäèð. Ñîíðà
ðóùóí çàò èëÿ äÿ ÿëàãÿñè âàðäûð. Ðóù èëÿ áÿäÿíèí ÿëàãÿñè áÿäÿíèí äÿ ðóù
êèìè ùÿìèøÿëèê îëàðàã éàøàìàñû âÿ þç ìþâúóäèééÿòèíè äàâàì åòäèðìÿñè èëÿ íÿòèúÿëÿíèð. Ëàêèí áÿäÿí, ðóùóí (çàùèðè) øÿêëè, îíóí òÿçàùöð
åòäèéè éåð, îíóí àéäûí ýþðöíÿí àëÿìäÿêè èíêèøàôëàðû âÿ ãöââÿëÿðèíèí
òÿçàùöð åòäèéè éåð îëìàñû åòèáàðèëÿ îíà (áÿäÿíÿ) àéðûëìàç ñóðÿòäÿ ìþùòàúäûð âÿ áÿäÿíäÿ, íÿçÿðèééÿò÷èëÿð éàíûíäà ìÿøùóð îëàí èêè (ìÿôùóì)
– íöôóç (ùöëóë) âÿ áèðëÿøìÿ ìÿôùóìëàðû ÿñàñûíäà úÿðÿéàí åäèð. Íåúÿ
êè, Òàíðûíûí ìöòëÿã âàðëûüû (ñàèð) âàðëûãëàðäà úÿðÿéàí åäèð âÿ áó íþãòåéè-íÿçÿðäÿí îíëàð áèð-áèðèíäÿí ùå÷ äÿ ôÿðãëÿíìèð.
Ùÿð êèì ðóùóí áÿäÿíäÿ íåúÿ çàùèð îëìàñûíû, ðóù èëÿ áÿäÿíèí åéíèééÿò âÿ ôÿðãëÿíìÿ úÿùÿòëÿðèíè áèëñÿ, Òàíðûíûí äà øåéëÿðäÿ íåúÿ çàùèð
îëìàñûíû, Òàíðû èëÿ øåéëÿðèí åéíèééÿò âÿ ôÿðãëÿíìÿ úÿùÿòëÿðèíè áèëÿð âÿ
áåëÿëèêëÿ, ùÿð êèì “þçöíö òàíûñà Òàíðûñûíû äà òàíûéàð”.
ÒÀÍÐÛÍÛÍ ÇÀÒÛÍÛ ÀÈÄ ÁÈËÈÊ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ2
Òàíðûíûí çàòûíà àèä áèëèê ùàããûíäà èíñàíëàð àðàñûíäà ôèêèð àéðûëûüû
âàðäûð.
Áÿçèëÿðè äåìèøëÿð êè, èêè íþãòåéè-íÿçÿð ÿñàñûíäà Òàíðûíûí çàòûíà àèä
áèëèéÿ ÿãë âàñèòÿñèëÿ éîë òàïìàã îëìàç.
__________
1
2
“Âàùèääèð” èôàäÿñèíäÿí ìÿãñÿä ïàíòåèçì – âÿùäÿòè-âöúóääóð.
ßñëèíäÿ äþðäöíúö áàá “Òàíðûíûí çàòûíà àèä áèëèê ùàããûíäàäûð” ñÿðëþâùÿñè äöøìöøäöð.
109
Áèðèíúèñè áåëÿäèð êè, áèëèê àíúàã ùÿää âÿ øÿêëè òÿñÿââöð åòìÿ âàñèòÿñèëÿ äÿðê åäèëÿ áèëÿð. Ùÿää âÿ øÿêëè òÿñÿââöð åòìÿ èñÿ ùöäóäëàíìûø
âÿ òÿñÿââöð åäèëÿí øåéèí (ôèêèðäÿ) òÿðêèáèíè òÿëÿá åäèð. Ùàëáóêè Òàíðû
ùÿð úÿùÿòäÿí áÿñèòäèð.
Äèýÿðè áåëÿäèð êè, ÿãë éàðàäûëìûø áèð øåé îëäóüóíäàí, éàðàäûúûíûí
çàòû ÿãëäÿí ÿââÿë, ÿãë èñÿ þç éàðàäûúûñûíäàí ñîíðàäûð. Áåëÿëèêëÿ, ÿãë
þçöíäÿí ÿââÿëêèíè äåéèë, àíúàã þçöíäÿí ñîíðàêûíû äÿðê åäÿ áèëÿð.
Áÿçèëÿðè äåìèøëÿð êè, Ìÿñèù (Èñà) Àëëàùäûð âÿ ôèêèðëÿðèíè èñáàò åòìÿê
ö÷öí îíóí þëöëÿðè äèðèëòìÿñèíè ÿñàñ ýþòöðìöøëÿð. Áóíëàðûí ñûðàñûíà íÿñðàíèëÿðèí áÿçèñè äàõèëäèð.
Áÿçèëÿðè Òàíðûíûí áÿäÿíëÿðäÿ ùöëóëóíó (íöôóç åäèá, îíóíëà ãàðûøìàñûíû) äöçýöí ùåñàá åäèðëÿð. Áóíëàð ùöëóëèëÿð âÿ ãöëöââ åäÿí (ùÿääèíè
àøìûø) àäàìëàðäûð.
Áÿçèëÿðè äåìèøëÿð êè, Òàíðû îäóð âÿ áåëÿ ñöáóò ýþñòÿðìèøëÿð êè, Èáðàùèì (ïåéüÿìáÿð) îä è÷ÿðèñèíÿ àòäûðûëäûãäà îä îíà ùþðìÿò åòìèø âÿ
îíó éàíäûðìàìûøäûð. Ìÿúöñëàðûí (àòÿøïÿðÿñòëÿðèí) áÿçèñè áåëÿ äöøöíöð.
Áÿçèëÿðè äÿ äåìèøëÿð êè, òÿáèÿò Àëëàùäûð. Áóíëàð èñÿ äÿùðèëÿð (ìàòåðèàëèñòëÿð)äèð.
Ëàêèí àéäûíäûð êè, áèðèíúè ôèêèð ùÿãèãÿòäèð âÿ áóíóí ñöáóòó (Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí) ñþçöäöð êè, “áèç ñÿíè (Òàíðûíû) ëàçûìûíúà òàíûéà
áèëìÿäèê”.
ÑÈÔßÒËßÐß (ÒÀÍÐÛÍÛÍ ÑÈÔßÒËßÐÈÍß) ÀÈÄÄÈÐ
Ñèôÿòëÿðÿ àèä áèëèê ùàããûíäà èíñàíëàð àðàñûíäà ôèêèð àéðûëûüû âàðäûð.
Áÿçèëÿðè, éÿíè ôèëîñîôëàð âÿ ìþòÿçèëëÿðè äåìèøëÿð êè, ñèôÿòëÿð çàòûí
ÿëàâÿñè äåéèëäèð (Òàíðûíûí ñèôÿòëÿðè îíóí çàòûíûí åéíèäèð). Áóíëàð áåëÿ
ñöáóò ýþñòÿðèðëÿð êè, ñèôÿòëÿð ÿëàâÿ îëñàéäû, éà íþãñàíëû áèð øåéè òÿêìèëëÿøäèðìÿê ö÷öí îëàðäû, éà äà ùå÷ ìÿíàñû îëìàçäû.
Áÿçèëÿðè, éÿíè ÿøÿðèëÿð äåéèðëÿð êè, ñèôÿòëÿð çàòûí ÿëàâÿñèäèð âÿ áåëÿ
ñöáóò ýþñòÿðèðëÿð êè, ñèôÿòëÿð èëÿ çàò áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëÿíÿí ìÿôùóìëàðäûð.
Áÿçèëÿðè, éÿíè ßáó-Ùàøèì ÿë-ßøÿðè âÿ îíóí òÿðÿôäàðëàðû äåìèøëÿð
êè, ñèôÿòëÿð íÿ ìþâúóä îëàí, íÿ äÿ ìþâúóä îëìàéàí ùàëëàðäàí èáàðÿò
îëóá, âàðëûãëà éîõëóã àðàñûíäà âàñèòÿëÿðäèð (îðòà âÿçèééÿòäÿäèð).
110
Áÿçèëÿðè, éÿíè ßáó-Ùàøèì ÿë-ßøÿðè âÿ îíóí òÿðÿôäàðëàðû äåìèøëÿð
êè, ñèôÿòëÿð, “îí” ñàéûíûí è÷ÿðèñèíäÿ îëàí “áèð” êèìè, íÿ Òàíðûíûí çàòû, íÿ
äÿ îíóí çàòûíäàí áàøãà áèð øåéäèð. Áóíëàðûí ñöáóòó áåëÿäèð êè, áàøãàëûã
(ôÿðãëÿíìÿ) çàòèëèéè òÿëÿá åäèð, (áàøãà îëàí øåéèí þçöíöí äÿ çàòû îëìàëûäûð). Ùàëáóêè ñèôÿòëÿð çàò äåéèëäèð âÿ ÿýÿð ñèôÿòëÿð çàòà ÿëàâÿäèðñÿ,
îíäàí áàøãà øåéëÿð äåéèëäèð, ÷öíêè ôÿðãëÿíìÿ èêè çàò àðàñûíäà îëà áèëÿð.
Áÿçèëÿðè, éÿíè ñóôèëÿð äåéèðëÿð êè, ñèôÿòëÿð çàòûí èúìàëûíûí òÿôñèëàòûäûð
âÿ êàèíàò îíëàðûí òÿçàùöð éåðëÿðèäèð.
Áÿçèëÿðè, éÿíè Úàùèç âÿ Áàüäàä ìþòÿçèëèëÿðè (ñèôÿòëÿðè) ùå÷ äÿ òÿñäèã åòìèðëÿð; ÷öíêè (îíëàðà ýþðÿ) ÿëàãÿäàð øåéëÿð îëìàäàí îíëàðûí ìÿíàñû éîõäóð.
Ñèôÿòëÿð éà ñöáóòèééÿ (ìöñáÿò), éà äà ñÿëáèééÿ (ìÿíôè) ñèôÿòëÿðäèð.
Ìöñáÿò ñèôÿòëÿð ýþçÿë èñèìëÿð äÿ àäëàíûð.
Áó ñèôÿòëÿðäÿí áèðè áóäóð êè, Òàíðû ãàäèðäèð âÿ áÿçè ôèëîñîôëàðûí
çÿííèíúÿ, Òàíðûíûí èøëÿðè âàúèá îëàðàã îíäàí íÿøÿò åäèð.
Îíëàðäàí (ñèôÿòëÿðäÿí) áèðèñè äÿ áóäóð êè, î (Òàíðû), ÿçÿëè èðàäÿ ñàùèáèäèð; áåëÿ êè, îíóí èðàäÿñèíäÿ íÿ éåíèëÿøìÿ (òÿêðàð), íÿ äÿ ýåúèêìÿ âàðäûð.
Áèðèñè äÿ áóäóð êè, î ùèññåòìÿ ìÿíàñûíäà äåéèë, äÿðêåòìÿ ìÿíàñûíäà åøèäÿí âÿ ýþðÿíäèð.
Áèðèñè äÿ áóäóð êè, î äèðèäèð; ÷öíêè àíúàã äèðè ôÿàëèééÿò ìÿíøÿéè îëà
áèëÿð.
Áèðèñè äÿ áóäóð êè, î äàíûøàíäûð; ÷öíêè ÿìð åäÿí âÿ íÿùé åäÿíäèð.
Áèðèñè äÿ áóäóð êè, î òÿêäèð; ÷öíêè èêè îëñàéäû, áèðè-áèðèíÿ ìàíå÷èëèê òþðÿäÿð âÿ ïîçüóíëóã ÿìÿëÿ ýÿòèðÿðäèëÿð.
Ìþòÿçèëèëÿð áó ñèôÿòëÿðäÿí áàøãà áèð äÿ Òàíðûíûí ìþâúóä îëìàñû ñèôÿòèíè àðòûðûðëàð; ÷öíêè îíëàðà ýþðÿ, éîõëóã (ìÿôùóìó) âàðäûð.
Ôèëîñîôëàð äåéèðëÿð êè, Òàíðûíûí ñèôÿòëÿðè îíóí çàòûíûí åéíèäèð, Òàíðûíûí åëìè ùÿðòÿðÿôëèäèð, îíóí ãöäðÿòè áöòöí øåéëÿðèí ìÿíøÿéèäèð, îíóí
èðàäÿñè áöòöí øåéëÿðÿ ìÿðùÿìÿòèíäÿí èáàðÿòäèð. (Áöòöí áó ñèôÿòëÿð)
Òàíðûíûí çàòûíäà ÷îõëóã òÿñÿââöðö îëìàäàí (íÿçÿðÿ àëûíûð). Áó íþãòåéè-íÿçÿðäÿí ÷ûõûø åäÿðÿê, îíëàð äöíéàíûí òþðÿíìèø îëìàìàñû ùàããûíäà ìöùàêèìÿ éöðöäöðëÿð; ÷öíêè îíëàðûí äåäèéèíÿ ÿñàñÿí, (Òàíðûíûí)
éàðàòìàã ùàããûíäàêû åëìè ìöÿééÿí ìÿñëÿùÿò, ãöäðÿò âÿ èðàäÿ ÿñàñûíäà (âÿ áóíëàðëà åéíè çàìàíäà) îëäóüóíà ýþðÿ, (éàðàäûëìûø øåé) çàìàíúà (Òàíðûäàí) ñîíðà îëà áèëìÿç. Áåëÿëèêëÿ, áó ñèôÿòëÿðèí ãÿäèìëèéè
(Òàíðûíûí
çàòû êèìè ãÿäèì îëìàñû) àëÿìèí äÿ ãÿäèìëèéèíè òÿëÿá åäèð. Ïà__________
êèçÿäèð î êèìñÿ (Òàíðû) êè, îíóí ãöäðÿòè ðàçûëàøìàãäàí (áàøãàñûíûí ðàçû111
ëûüûíäàí), ùÿéàòû þëöìäÿí, åëìè êþùíÿëìÿêäÿí, èðàäÿñè òÿõèðäÿí, ãóëàüû
âÿ ýþçö äóéüóëàðäàí, âàùèäëèéè ÷îõëóãäàí âÿ ñþçö éàëàíäàí èðàãäûð.
Ñÿëáèééÿéÿ (Òàíðûéà ìÿíñóá åäèëÿ áèëìÿéÿí ñèôÿòëÿðÿ) ýÿëäèêäÿ,
áóíëàðäàí áèðèñè áóäóð êè, Òàíðû ìöðÿêêÿá äåéèëäèð; ÷öíêè òÿðêèá âàùèäëèêëÿ áèð éåðÿ ñûüìàç. Ùàëáóêè, Òàíðû ùàìûíûí ãÿáóë åòäèéè êèìè âàùèääèð.
Áóíëàðäàí áèðèñè äÿ áóäóð êè, Òàíðû ìÿêàí âÿ úÿùÿò (ñÿìò) äàõèëèíäÿ äåéèëäèð; ÷öíêè ìÿêàí âÿ úÿùÿò (ñÿìò) îíóí úèñèì îëìàñûíû òÿëÿá
åäèð. Ùàëáóêè ìöúÿññèìÿíèí (Òàíðûíûí úèñèì îëäóüóíó ãÿáóë åäÿíëÿð)
âÿ ìöøÿááèùÿíèí (Òàíðûíû éàðàíìûøëàðà îõøàäàíëàðûí) èääèàñûíûí ÿêñèíÿ îëàðàã (Òàíðû) úèñèì äåéèëäèð.
Áóíëàðäàí áèðèñè äÿ áóäóð êè, Òàíðû êÿäÿð äóéìàç; ÷öíêè ÿëÿì
(êÿäÿð) çèääèí (ìÿãñÿäÿóéüóí îëìàéàí øåéèí âÿ éà ùàäèñÿíèí) íÿòèúÿñèäèð. Ùàëáóêè Òàíðûéà çèää éîõäóð.
Áóíëàðäàí áèðèñè äÿ áóäóð êè, Òàíðûäà ëÿççÿò (àëìàã) ñèôÿòè éîõäóð;
÷öíêè ëÿççÿò òÿñèð ãÿáóë åòìÿê íÿòèúÿñè îëóá, (úàíëûëàðûí) ìèçàúûíà àèä
îëàí áèð øåéäèð. Ùàëáóêè Òàíðû îíäàí èðàãäûð.
Ôèëîñîôëàð äåìèøëÿð êè, Òàíðû þç çàòûíû äÿðê åäÿíäèð âÿ þç çàòûíû äÿðê
åòìÿê èñÿ ÿí áþéöê ëÿççÿòäèð, ëàêèí áó, ëÿççÿòäÿí áàøãà áèð øåéäèð
– çþâãäöð. Ôÿðã áóðàñûíäàäûð êè, çþâã äàèìèäèð, ùàëáóêè ëÿççÿò þòÿðèäèð.
Áóíëàðäàí áèðèñè äÿ áóäóð êè, Òàíðû áèðëÿøìÿ ãÿáóë åòìÿç; ÷öíêè
áèðëÿøìÿ èêè øåéèí áèð øåéÿ ÷åâðèëìÿñèíäÿí èáàðÿòäèð. Ùàëáóêè Òàíðû
çàòÿí âàùèääèð.
Áóíëàðäàí áèðèñè äÿ áóäóð êè, Òàíðû ÿðÿç äåéèëäèð; ÷öíêè ÿðÿçèí
úèñìÿ åùòèéàúû âàðäûð. Ùàëáóêè Òàíðû ìþùòàú äåéèëäèð.
Áóíëàðäàí áèðèñè äÿ áóäóð êè, Òàíðû þçöíäÿí áàøãà äèýÿð øåéÿ îõøàìûð; ÷öíêè îõøàìàã õöñóñèééÿòëÿðèíèí ôÿðãëÿíäèðèúèéÿ åùòèéàúû
âàðäûð. Åùòèéàúû îëàí øåé èñÿ âàúèá îëà áèëìÿç.
Àëòûíúû áàá
ÒÀÍÐÛÍÛÍ ÈØËßÐÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Ôèëîñîôëàð äåìèøëÿð êè, èøëÿð ùÿðÿêÿòëÿðäÿí èáàðÿòäèð. Ùÿðÿêÿò èñÿ
êÿìèééÿò, êåéôèééÿò, ìÿêàí âÿ ñ. èëÿ ÿëàãÿäàðäûð êè, áóíëàð äà úèñèì
ö÷öí
çÿðóðè îëàí øåéëÿðäèð. Áåëÿëèêëÿ, úèñèìëèêäÿí èðàã îëàí (Òàíðû) áóí__________
ëàðäàí äà èðàãäûð. Áóíà ýþðÿ ôèëîñîôëàð èøëÿðè òàìàìèëÿ Òàíðûäàí èíêàð
112
åòìèø âÿ äåìèøëÿð êè, ãöäðÿòèí èø èëÿ ÿëàãÿäàð îëìàñû èøèí þçö äåéèëäèð.
Èø èñÿ àíúàã úèñèìäÿí íÿøÿò åäèð. Áó ôèêèð ìþòÿçèëèëÿðèí ôèêðèíÿ éàõûíäûð.
Úÿáðèëÿð (ôàòàëèñòëÿð) äåéèðëÿð êè, áÿíäÿëÿðèí (èíñàíëàðûí) áöòöí èøëÿðè Òàíðûíûí ãöäðÿòè èëÿ éåðèíÿ éåòèðèëèð âÿ Òàíðû òÿðÿôèíäÿí èíñàíëàð
ö÷öí éàðàäûëûð. Àëëàùûí òÿéèíàòû ãàðøûñûíäà èíñàí ãöäðÿòèíèí ùå÷ áèð òÿñèðè éîõäóð. Áó ôèêèð áÿçè ôèëîñîôëàðûí äåäèéè (ñþçÿ) óéüóíäóð êè, úèñèìëÿð ìàääÿ (ùÿéóëà) èëÿ ñóðÿòèí òÿðêèáèíäÿí èáàðÿòäèð. Ìàääÿ (ùÿéóëà)
èñÿ ùå÷ îëàí (éîõ îëà áèëÿí) òÿáèÿòäèð. ßýÿð î (òÿáèÿò), éîõëóüóí èøòèðàêû
èëÿ òÿñèð ýþñòÿðÿðñÿ, ëàçûì ýÿëÿð êè, éîõëóã âàðëûüà òÿñèð ýþñòÿðñèí. Áó
èñÿ ãåéðè-ìöìêöíäöð. Áó (ôèêèð) ÿøÿðèëÿðèí (ôèêðèíÿ) éàõûíäûð.
ßøÿðèëÿðäÿí îëàí Èìàì-ÿë-Ùÿðÿìåéí äåìèøäèð êè, èíñàíûí ãöäðÿòè
âÿ èìêàíûíû èíêàð åòìÿê ÿãëèí ðÿää åòäèéè øåéëÿðäÿíäèð. Îíóí ãöäðÿòèíè òÿñäèã åòìÿê èñÿ ãöäðÿòèíè èíêàð åòìÿê êèìè òÿñèðñèç (ìÿíàñûç)äûð.
Ìöÿééÿí âÿçèééÿòäÿ òÿñèðèí òÿñäèã åäèëìÿñè äÿ òÿñèðèí èíêàð åäèëìÿñè
êèìè àüëàáàòàí áèð øåé äåéèëäèð. Áåëÿëèêëÿ, èíñàíûí åòäèéè (èø) èëÿ îíóí
ãöäðÿòè àðàñûíäà òÿñàäöôè îëàðàã äåéèë, ùÿãèãÿòÿí áèð íèñáÿòèí îëìàñû
øöáùÿñèçäèð. Äåìÿëè, î, èíñàíëà îíóí ãöäðÿòè àðàñûíäà áèð ñÿáÿáèí îëìàñûíû òÿñäèã åäèð. Áåëÿ êè, èíñàí ãöäðÿòèíèí ùÿìèí ñÿáÿáÿ îëàí íèñáÿòè
(î ñÿáÿáèí) ãöäðÿòÿ îëàí íèñáÿòèíÿ áÿðàáÿð îëóð.
Ìþòÿçèëèëÿðäÿí îëàí Úöááàè âÿ îíóí îüëó ßáó-Ùàøèì ùÿì õåéðè,
ùÿì äÿ øÿðè áÿíäÿéÿ (èíñàíà) èñíàä åòìèøäèð.
Ñöìàìÿ-ÿë-Ìÿüðèáè èñÿ äåìèøäèð êè, (èíñàíäàí) áàø âåðÿí èøëÿð
åäÿíè îëìàéàí èøëÿðäèð. Áÿíäÿäÿ (èíñàíäà) àíúàã èðàäÿ âàðäûð, èøëÿð èñÿ
ôèòðè îëàðàã èíñàíäàí íÿøÿò åäèð. Úàùèç äÿ îíà (áó ôèêðÿ) òÿðÿôäàðäûð.
Ìþòÿçèëèëÿð öìóìèééÿòúÿ äåéèðëÿð êè, áÿíäÿíèí (èíñàíûí) þç ýþðäöéö èøëÿðèíäÿ ñÿðáÿñòëèéè âàðäûð. Áóíà ýþðÿ äÿ ñÿâàá (ìöêàôàò) âÿ éà
úÿçàéà ëàéèãäèð.
ßøÿðèëÿð öìóìèééÿòúÿ äåéèðëÿð êè, Òàíðûíûí èðàäÿñè âàùèä âÿ ÿçÿëèäèð. Áåëÿ êè, ùÿìèí èðàäÿ Òàíðûíûí èøëÿðèíÿ âÿ èíñàíëàðûí èñòÿð õåéèð,
èñòÿðñÿ äÿ øÿð èøëÿðèíÿ äàèð áöòöí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø øåéëÿðÿ àèääèð. (Èíñàíëàðûí èñòÿð õåéèð, èñòÿðñÿ äÿ øÿð èøëÿðè) èíñàíëàðûí þçöíöí ÿëäÿ åòäèéè
èøëÿð äåéèë, îíëàð ö÷öí éàðàäûëìûø èøëÿðäèð.
__________
113
Éåääèíúè áàá
ÉÀÕØÛËÛÃ Âß ÏÈÑËÈÊ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Öìóìèééÿòëÿ, ýþçÿëëèê (éàõøûëûã) âÿ ÷èðêèíëèê (ïèñëèê) ö÷ íþâäöð.
Êàìàë (áèòêèíëèê) âÿ íþãñàí (÷àòûøìàçëûã); ìöëàéèì âÿ ãåéðè-ìöëàéèì
êè, îíó ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿê âÿ éà òÿðê åòìÿê ëàçûì îëóð.
Áóíäàí (éàõøûëûã âÿ ïèñëèê ìÿôùóìëàðûíäàí) ìÿãñÿä (íÿäèð)?
ßøÿðèëÿðèí äåäèéèíÿ ýþðÿ, ÿãëÿ ÿñàñÿí ÷èðêèíëèê âÿ ýþçÿëëèê ãÿòèééÿí
éîõäóð, áó àíúàã øÿðèÿòäÿ áåëÿäèð. Ìþòÿçèëèëÿð èñÿ äåéèðëÿð êè, ÿãë à÷ûãúàñûíà ÿäàëÿòèí ýþçÿëëèéèíè, çöëìöí èñÿ ÷èðêèíëèéèíè òÿñäèã åäèð. Øÿðèÿò
èñÿ áóíó èíêàð åòìèð. ßãëÿ óéüóí îëàí ùÿð áèð øåé øÿðèÿòÿ äÿ óéüóíäóð.
Ñÿêêèçèíúè áàá
ÕÅÉÈÐ Âß ØßÐ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Ôèëîñîôëàð äåìèøëÿð êè, èëê âàðëûüûí èñòÿð òàìàìèëÿ, èñòÿðñÿ äÿ ãèñìÿí ïèñ îëìàñû ãåéðè-ìöìêöí èäè; ÷öíêè î, ñûðô õåéèðäÿí íÿøÿò åòìèøäèð. Áóíóíëà èñáàò åäèëèð êè, èëê éàðàäûúûäàí íÿøÿò åäÿí âàðëûãëàð äà ñûðô
õåéèðäèð âÿ øÿð ÿñëà éîõäóð.
Øåéõ ßáó ßëè èáí Ñèíà äåìèøäèð êè, õåéèð áèð øåéèí âàðëûüûíäàí âÿ
éàõóä îíóí áèòêèíëèéèíèí îëìàñûíäàí, øÿð èñÿ áèð øåéèí éîõëóüóíäàí âÿ
éàõóä îíóí áèòêèí îëìàìàñûíäàí èáàðÿòäèð. Áèð øåéèí èëê ÿââÿëäÿí øÿð
îëàðàã ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè ãåéðè-ìöìêöíäöð; ÷öíêè îíóí éàðàäûúûñû õàëèñ
õåéèðäèð. Áóíóíëà èñáàò åäèðëÿð êè, íÿôñ (ðóù) èëê ÿââÿëäÿí õàëèñ õåéèð
îëàðàã ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð âÿ áåëÿëèêëÿ, áöòöí éàõøû èøëÿð ùÿãèãÿòÿí äåéèë,
èìêàí äàèðÿñèíäÿ ìþâúóääóð; ÷öíêè (èíñàíûí) ÿìÿëäÿ áèòêèíëèéè îíóí
(ìþâúóäëóüó) çàìàíûíäàí ñîíðàéà àèääèð. Áó áèòêèíëèê òÿäðèúëÿ ÿãëèí
òÿñèðè âàñèòÿñèëÿ èìêàíäàí ùÿãèãÿòÿ ÷åâðèëèð. Äåìÿëè, ÿãëèí ùÿãèãÿòÿ
÷åâèðäèéè (èøëÿð) õåéèð èøëÿðäèð; ÷öíêè (áó èøëÿð) áèòêèíëèê âàñèòÿëÿðè (ñÿáÿáëÿðè)äèð. Ëàêèí (ÿãëèí) ùÿãèãÿòÿ ÷åâèðìÿäèéè (èøëÿð) øÿð èøëÿðäèð. ×öíêè
(áó èøëÿð) íÿôñèí (ðóùóí) ÷àòûøìàç âÿçèééÿòäÿ ãàëìàñû ñÿáÿáëÿðèäèð.
ßáöë Ùÿñÿí ÿë-ßøÿðè áåëÿ ôèêèðäÿäèð êè, áöòöí èøëÿð Òàíðûäàíäûð âÿ
áåëÿ èçàù åäèð êè, õåéèð èëÿ øÿð äÿ Òàíðûäàíäûð, èíñàíûí èñÿ àíúàã êÿñá
åòìÿê èðàäÿñè âàðäûð. Áåëÿ êè, ÿýÿð õåéèð èñòÿðñÿ îíó êÿñá åäÿð, ñÿâàáà
÷àòàð
âÿ ÿýÿð øÿð èñòÿðñÿ, îíó êÿñá åäÿð âÿ úÿçàñûíû ýþðÿð. Áåëÿëèêëÿ,
__________
èðàäÿ èíñàíûí, ãöäðÿò èñÿ Àëëàùûíäûð.
114
Ìþòÿçèëèëÿð èñÿ äåéèðëÿð êè, õåéèð èëÿ øÿðèí íÿôñÿ (ðóùà) àèä îëìàñû
ÿãëúÿ èñáàò åäèëìèøäèð. Õåéèð èëÿ øÿð ãàðøûñûíäàêû ñÿâàá, éàõóä úÿçà ÿãë
èëÿ íÿôñäÿí àñûëûäûð.
Àéäûíäûð êè, ùÿð èêè ôèãðÿ (ÿøÿðè âÿ ìþòÿçèëè) áàø âåðìèø èø ãàðøûñûíäà èíñàíûí ñÿâàá âÿ éà úÿçà àëìàëû îëäóüó áàðÿäÿ áèðëÿøèðëÿð. Îíëàðûí
ìöíàãèøÿñè àíúàã ãöäðÿò èëÿ èðàäÿ âÿ ãöäðÿò èëÿ èðàäÿíèí íèñáÿòè ùàããûíäàäûð.
ßøÿðèëÿð äåéèðëÿð êè, èø èíñàíûí èðàäÿñè âÿ Òàíðûíûí ãöäðÿòè èëÿ éåðèíÿ éåòèðèëèð. Ìþòÿçèëèëÿð èñÿ äåéèðëÿð êè, èø èíñàíûí ãöäðÿòè âÿ èðàäÿñè èëÿ
ùÿéàòà êå÷èð. ßøÿðèëÿð äåéèðëÿð êè, ìþòÿçèëèëÿðèí ôèêðè øèðêäèð (Òàíðûéà
øÿðèê òóòìàãäûð); ÷öíêè îíëàð úèñèìëÿð ö÷öí áèð éàðàäûúû, èøëÿð ö÷öí äÿ
áèð éàðàäûúû ôÿðç åäèðëÿð. Ìþòÿçèëèëÿð èñÿ äåéèðëÿð êè, ÿøÿðèëÿðèí ôèêðè
øèðêäèð; ÷öíêè îíëàðà ýþðÿ, èø àíúàã Òàíðûíûí ãöäðÿòè âÿ áÿíäÿíèí (èíñàíûí) èðàäÿñè èëÿ áàø âåðèð. Ëàêèí ùÿãèãÿò áåëÿäèð êè, ùÿð èêè òÿðèãÿòèí
ôèêðè øèðê äåéèë; íÿçàêÿòèí ðèàéÿòèíäÿ òÿêèä åòìÿêäÿí èáàðÿòäèð. Áåëÿ êè,
ÿøÿðèëÿð éàðàäûúûëûã àäûíûí Òàíðûäàí áàøãà äèýÿðèíÿ âåðèëìÿìÿñèíè,
ìþòÿçèëèëÿð èñÿ éàðàìàç èøëÿðèí àíúàã áÿíäÿéÿ (èíñàíëàðà) àèä åäèëìÿñèíè íÿçÿðÿ àëìûøëàð.
Äîããóçóíúó áàá
ÒÀÍÐÛÉÀ ÂÀÚÈÁ ÎËÀÍËÀÐ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
ßøÿðèëÿð äåéèðëÿð êè, Òàíðû çàòÿí êàìèëäèð. Âàúèáëèê åëÿ áèð ìÿñÿëÿäèð êè, îíó éåðèíÿ éåòèðìÿéÿí ìÿçÿììÿò1 åäèëìÿëèäèð. ßýÿð Òàíðû áèð
èøè éåðèíÿ éåòèðìÿê âÿçèôÿñè äàøûñàéäû âÿ îíó ùÿéàòà êå÷èðìÿìÿêëÿ
ìÿçÿììÿòÿ ëàéèã îëñàéäû, ìÿçÿììÿò áèð íþãñàíäàí èáàðÿò îëäóüóíà
ýþðÿ ëàçûì ýÿëÿðäè êè, Òàíðû íþãñàíëû îëóá âÿ àíúàã î âÿçèôÿíè éåðèíÿ
éåòèðìÿêëÿ éåòêèíëÿøÿéäè.
Ìþòÿçèëèëÿð èñÿ Òàíðûíûí âÿçèôÿäàð îëìàñûíû áèð íå÷ÿ ñÿáÿáÿ ýþðÿ
òÿñäèã åäèðëÿð.
Áèðèíúèñè, Òàíðû (áÿä ÿìÿë ñàêèíëÿðèíè ÷ÿêèíäèðìèø2) âÿ éàõøû ÿìÿë
ñàùèáèíè ìöêàôàòëàíäûðìàüà ñþç âåðìèøäèð. Äåìÿëè, þç âÿäÿñèíè éåðèíÿ
éåòèðìÿéÿ áîðúëóäóð.
__________
1
ßñëèíäÿ
2
ßñëèíäÿ
ñþçö äöøìöøäöð.
èôàäÿñè äöøìöøäöð.
115
Èêèíúèñè, Òàíðûíûí ãöäðÿòèíÿ íèñáÿòÿí èøëÿð áÿðàáÿðäèð (Òàíðû ùå÷ áèð
èøäÿ ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìèð). Áóíà ýþðÿ Òàíðû áîðúëóäóð êè, (ìÿõëóãàòà) äàùà
÷îõ õåéèðëè îëàí èøëÿð ýþðñöí âÿ Òàíðû (áó èøäÿ) ùàìûäàí ÷îõ ñÿëàùèééÿòäàðäûð.
Ö÷öíúöñö, Òàíðû àäèëäèð. Áóíà ýþðÿ áîðúëóäóð êè, çàëèìè úÿçàëàíäûðñûí.
Äþðäöíúöñö, Òàíðû áÿøÿðèééÿòè ðóçèéÿ ìþùòàú éàðàòìûøäûð. Áóíà
ýþðÿ áîðúëóäóð êè, îíëàðà ðóçè âåðñèí.
Äþðäöíúö ðöêí
ÏÅÉÜßÌÁßÐËÈÊ Âß ÎÍÓÍËÀ ßËÀÃßÄÀÐ
(ìÿñÿëÿëÿð) ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÁÈËÈÉß ÀÈÄÄÈÐ
Áó ðöêíäÿ ñÿêêèç áàá âàðäûð.
ÈÍÑÀÍËÀÐÛÍ ÏÅÉÜßÌÁßÐß ÎËÀÍ ÅÙÒÈÉÀÚÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Áó (ìÿñÿëÿ) áèð íå÷ÿ äÿëèë èëÿ èñáàò åäèëèð.
Áèðèíúèñè, ôèëîñîôëàðûí äÿëèëèäèð:
Èíñàí òÿáèÿòÿí ìÿäÿíèäèð. Ìÿäÿíèééÿò âÿ úÿìèééÿòÿ ÿñàñëàíûð.
Úÿìèééÿò äÿ þç ãàðøûëûãëû èø ÿëàãÿëÿðèíäÿ ãàíóíà ìþùòàúäûð êè, èíòèçàìûí ñÿáÿáè îëàí ìÿäÿíèééÿòäÿ ïîçüóíëóã ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèí. Áóíà ýþðÿ,
ëàáöä îëàðàã, åëÿ áèð âèúäàíëû ãàíóíâåðèúè îëìàëûäûð êè, Òàíðû òÿðÿôèíäÿí
ìöãÿääÿñ áèð íÿôñÿ âÿ ìÿëÿêëÿðÿ àèä ÿõëàãà íàèë îëìóø îëñóí âÿ áåëÿëèêëÿ, ÿìðëÿð âÿ íÿùéëÿð (ãàäàüàëàð) áàðÿäÿ îíóí ðÿùáÿðëèéè äîüðó îëñóí.
Áåëÿ áèð ãàíóíâåðèúè ïåéüÿìáÿðäÿí, ãàíóí èñÿ øÿðèÿòäÿí èáàðÿòäèð.
×þëëÿð âÿ äàüëàðäà éàøàéàí âÿ éîëóíó àçìûø àäàìëàðäàí èáàðÿò
îëàí úÿìèééÿòëÿðèí ïîçóëóá äàüûëìàìàñû î äåìÿê äåéèëäèð êè, éóõàðûäàêû äÿëèë ñàõòàäûð. Òàíðû àäèëäèð, î, éàðàòäûüû ùÿð ùàíñû áèð õàëãà ùÿì
ìÿðùÿìÿò, ùÿì äÿ ñöáóò îëàðàã áèð ïåéüÿìáÿð ýþíäÿðìèøäèð êè, ýåäÿúÿêëÿðè éîëó ýþñòÿðñèí âÿ ìÿøüóë îëàúàãëàðû èáàäÿòè òÿéèí åòñèí. Àíúàã
áó õàëãëàðûí áÿçèñè çàìàí êå÷äèêúÿ þç íÿôñëÿðèíÿ òàáå îëìóø, ÿìð åäèë116
ìèø éîëó óíóòìóø, èáàäÿòèí ÷ÿòèíëèêëÿðèíè òÿðê åòìèø âÿ þç ýöçÿðàíëàðûíû éàõøûëàøäûðìàã ö÷öí êþíöëëÿðè èñòÿäèéèíè ñàõëàìûø, àëëàùëûüû þç áöòëÿðèíÿ ìÿíñóá åòäèêëÿðè êèìè, áó âÿçèééÿòè äÿ þçëÿðèíÿ ìÿíñóá åòìèø
âÿ (Òàíðûíûí) íåìÿòèíè (øÿðèÿòè) èíêàð åòìèøëÿð.
Ìèëåòëè Åìïåäîêë èñÿ äåìèøäèð êè, ìÿíøÿäÿí íÿøÿò åäÿí èëê (âàðëûã)
áèðèíúè öçâ (öíñöð) îëìóøäóð êè, îíäà ùÿì ìÿùÿááÿò (úàçèáÿ), ùÿì äÿ
ãÿëÿáÿ (ðÿää åòìÿ) âàð èìèø. Îíäàí ÿãëè-êöëë, ÿãëäÿí íÿôñè-êöëë,
íÿôñè-êöëëäÿí èñÿ ìöðÿêêÿá âàðëûãëàðûí íÿøÿò åòìÿñè õàòèðèíÿ òÿáèÿò
ìåéäàíà ýÿëìèøäèð. Ñîíðà íÿôñè-êöëë þçöíäÿí éóõàðûäàêûíà, éÿíè ÿãëÿ
áàõìûø âÿ îíó ñåâìèøäèð, ÷öíêè áó íÿôñ (ÿãë êèìè) ìöúÿððÿä èäè âÿ îíäàí
èñòèôàäÿ åäÿðÿê ýþçÿëëèéè ÿõç åòìèøäèð. Ñîíðà þçöíäÿí àøàüûäàêûíà,
éÿíè òÿáèÿòÿ áàõìûøäûð; ÷öíêè òÿáèÿò äÿ (íÿôñ êèìè) ÷îõúÿùÿòëè, ìöðÿêêÿá èäè. Òÿáèÿò, ìöðÿêêÿá âàðëûãëàðà ÷îõ ìåéë åòäèéèíÿ ýþðÿ, íÿôñ âÿ
ÿãëäÿêè ýþçÿëëèêëÿðèí ùå÷ áèðèñèíäÿí èñòèôàäÿ åòìÿìèøäèð. Òÿáèÿòäÿí
áèð-áèðèíÿ çèää îëàí âàðëûãëàð ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð. Áóíëàðûí ñûðàñûíäà ñàäÿ
øåéëÿð, î úöìëÿäÿí ÿñàñëàð (öíñöðëÿð) âÿ ìöðÿêêÿá âàðëûãëàð, î úöìëÿäÿí ìèçàúëàð âÿ ãöââÿëÿð îëìóøäóð. Òÿáèÿò, ìöðÿêêÿá âàðëûãëàðëà ìÿøüóë îëìóø, ÿãëÿ âÿ íÿôñÿ ìÿíñóá àëÿìëÿðè óíóòìóø âÿ òÿðêèá àëÿìèíäÿ úèñìàíè-øÿùâàíè ëÿççÿòëÿðÿ ìÿôòóí îëìóøäóð. Ñîíðà, íÿôñè-êöëë
òÿáèÿòèí ìÿôòóíëóüóíó âÿ úîøìàñûíû ýþðäöêäÿ þç ùèññÿëÿðèíäÿí áèðèñèíè
îíà (òÿáèÿòÿ) íàçèë åòìèøäèð êè, òÿáèÿòäÿêè úîøãóíëóüóí ãàðøûñûíû àëñûí,
îíóí óíóòäóüóíó éàäûíà ñàëñûí, àíëàìàäûüûíû îíà þéðÿòñèí, îíó áóëàøäûüû
ìóðäàðëûãëàðäàí ïàêà ÷ûõàðñûí âÿ ÷èðêëÿðäÿí òÿìèçëÿñèí. Äÿéèøêÿí (ùàâàäàí èáàðÿò îëàí) áó ùèññÿ òÿáèÿòè ÿãëè-êöëë âÿ íÿôñè-êöëëÿ äîüðó ñþâã
åäèð. Áåëÿ êè, îíó ýàù ìÿùÿááÿò öçðÿ âÿ ëöòô èëÿ äèëÿ òóòóð, ýàù äà þçöíö
éöêñÿê òóòàðàã, çîðàêûëûãëà âÿ ãûëûíú ýöúöíÿ îíó ÷àüûðûð (ùÿäÿëÿéèð).
Èêèíúèñè (Ïåéüÿìáÿðèí èñáàòû ö÷öí èêèíúè äÿëèë), (àëÿìè) þç âöúóäóìóçóí âÿçèééÿòè èëÿ ìöãàéèñÿ åäÿê. Áèçèì áÿäÿíèìèç âàðäûð. Áÿäÿíèí
èñÿ öçâëÿðè âÿ ùèññÿëÿðè âàðäûð. Áó öçâëÿð âÿ ùèññÿëÿð éàõøû âÿ éàõóä ïèñ
èøëÿð ýþðìÿéÿ ãàáèëäèð. Áÿäÿíäÿ ùÿð øåéÿ (áöòöí öçâëÿðÿ) ìöñÿëëÿò
îëàí âÿ ôèòðÿòÿí øÿùâÿòëÿðè ñåâÿí òÿáèÿò âàðäûð. Áó òÿáèÿò î àëÿòëÿðè þçöíöí òÿäáèðèíÿ óéüóí îëàðàã èøëÿäèð. ßýÿð òÿáèÿò òÿñÿëëöò òàïà áèëÿðñÿ,
áÿäÿíäÿ ïîçüóíëóã ÿìÿëÿ ýÿëÿð; ÷öíêè îíäà áÿäÿíèí ÿñàñëàðû (öíñöðëÿðè) áèð-áèðèíÿ öñòöí ýÿëÿð (öíñöðëÿðèí òÿíàñöáö ïîçóëàð) âÿ èø ýþðÿí
àëÿòëÿð òÿíàñöá ùàëûíäàí ÷ûõàð. Áåëÿ áèð ïîçüóíëóüó àíúàã ÿãë äöçÿëäÿ
áèëÿð. ßãë òÿáèÿòèí ãöââÿëÿðÿ ùàêèì îëìàñûíûí ãàðøûñûíû àëûð âÿ îíó
__________
éàõøû èøëÿðäÿ èøëÿäèð.
117
Áÿäÿíèí ÿãëÿ îëàí åùòèéàúûíû èñáàò åòäèêäÿí ñîíðà òÿñÿââöð åäÿê
êè, àëÿì áÿäÿíÿ, àëÿìèí ÿùàëèñè áÿäÿíäÿêè ãöââÿëÿðÿ, èáëèñ òÿáèÿòÿ,
ïåéüÿìáÿð èñÿ ÿãëÿ îõøàéûð. Áóíóíëà éÿãèí åäèðèê êè, àëÿìèí èíòèçàìû
àíúàã ïåéüÿìáÿð èëÿ ìöìêöí îëà áèëÿð.
Ö÷öíúöñö, èíñàí íÿôñ èëÿ áÿäÿíäÿí èáàðÿòäèð. Áóíëàðäàí áèðèñè
íÿúèá âÿ ðóùàíè áèð úþâùÿðäèð; äèýÿðè èñÿ úèñìàíè ãàáà áèð êöòëÿäèð.
Áóíëàðûí ùÿð èêèñè þç ìÿíøÿéèíÿ äîüðó ìåéë ýþñòÿðèð âÿ þç éîëäàøû òÿðÿôèíäÿí úÿëá åäèëèð. ßýÿð íÿôñ áÿäÿíè úÿçá åòìÿêëÿ, îíó ùåéâàíè øÿùâÿòëÿðèí ëÿççÿòèíäÿí ÷ÿêèíäèðÿðÿê ïàêà ÷ûõàðûá éöíýöëëÿøäèðÿðñÿ, ãàéûäàí çàìàí (þëÿíäÿ) îíóíëà áèðëèêäÿ (ßðøèí) ÿí óúà éåðëÿðèíÿ (úÿííÿòÿ)
éöêñÿëÿð. Íåúÿ êè, Ìÿùÿììÿä, Èñà âÿ Èäðèñèí áÿäÿíëÿðè áåëÿ îëìóøäóð. Éîõñà, ÿýÿð áÿäÿí íÿôñÿ öñòöí ýÿëÿðÿê îíó þç õèäìÿò÷èñèíÿ ÷åâèðèá, þç õåéðèíÿ èøëÿäÿðñÿ âÿ þç éàðàìàç èøëÿðèíÿ øÿðèê åäÿðñÿ âÿ áåëÿëèêëÿ, îíó òóòãóíëàøäûðàðàã àüûðëàøäûðàðñà, îíóíëà áèðëèêäÿ ÿí àë÷àã
éåðëÿðÿ (éÿíè, úÿùÿííÿìÿ) åíÿð. Íåúÿ êè, Ãàðóí, Ùàìàí âÿ Ôèðîíóí
ðóùó áåëÿ îëìóøäóð.
Ëàêèí áÿäÿíèí ðóùó úÿçá åòìÿñè èøè ðóùóí áÿäÿíè úÿçá åòìÿñè èøèíäÿí áèð íå÷ÿ ñÿáÿáÿ ýþðÿ äàùà àñàíäûð.
Áèðèíúèñè áóäóð êè, ðóù éöíýöë, áÿäÿí èñÿ àüûðäûð. Éöíýöë øåéèí àüûð
øåé òÿðÿôèíäÿí äàðòûëìàñû àüûð øåéèí éöíýöë øåé òÿðÿôèíäÿí äàðòûëìàñû
êèìè îëà áèëìÿç.
Èêèíúèñè áóäóð êè, ðóù òÿáèÿòÿí éóõàðûéà ãàëõìàüà, áÿäÿí èñÿ àøàüûéà äöøìÿéÿ ìåéë ýþñòÿðèð. Àüûð øåéèí éöíýöë øåé èëÿ áèðëèêäÿ àøàüû
äöøìÿñè éöíýöë øåéèí àüûð øåé èëÿ áèðëèêäÿ éóõàðû ãàëõìàñûíäàí àñàíäûð.
Ö÷öíúöñö áóäóð êè, áÿäÿíèí èíêèøàôû òÿáèèäèð âÿ õàðèúè êþìÿéÿ åùòèéàúû éîõäóð. Ùàëáóêè, ðóùóí èíêèøàôû êÿñèáäèð, õàðèúäÿ îëàí áèð þéðÿäèúèéÿ åùòèéàúû âàðäûð âÿ ÿýÿð þéðÿäèúè îëìàçñà, íþãñàí ùàëûíäà ãàëàð
âÿ íÿòèúÿ åòèáàðèëÿ íþãñàíëû øåé êàìèë øåé òÿðÿôèíäÿí ìÿüëóá îëàð.
Äåìÿëè, èíñàíû èíêèøàôà äîüðó éþíÿëòìÿê ëàçûìäûð. Áåëÿ êè, èíñàíëàðäàí áèðèñè Òàíðûíûí ìÿðùÿìÿòè âÿ îíóí âåðäèéè èñòåäàäà íàèë îëàðàã
âÿùé âÿ èëùàì àëìàã ñÿúèééÿñèíÿ ìàëèê îëñóí âÿ áåëÿëèêëÿ, ðóùëàðûí
þéöä-íÿñèùÿò âàñèòÿñèëÿ òÿìèçÿ ÷ûõàðñûí âÿ áÿäÿíëÿðè (äèíè) òàïøûðûãëàð
âàñèòÿñèëÿ òÿðáèéÿëÿíäèðñèí. Áåëÿ áèð êàìèë øÿõñ ïåéüÿìáÿðäÿí, îíóí
ìÿñëÿùÿò ö÷öí âåðäèéè (ãàíóí) èñÿ øÿðèÿòäÿí èáàðÿòäèð.
Äþðäöíúöñö, èíñàíûí, ôåéç ãÿáóë åäÿðÿê, áèëèêëÿð êÿñá åòìÿê èñòåäàäû
âàðäûð. Áó (áèëìÿê èñòåäàäû), îíäà ôèòðè äåéèëäèð âÿ ýÿðÿê áèëèêñèç__________
ëèêäÿí áèëèéÿ äîüðó þçöíö èíêèøàô åòäèðñèí. Ôåéçèí ìÿíøÿéè âàðäûð.
118
Ùÿìèí ôåéç èñòåäàäà ìàëèê îëàí (àäàìà) î ìÿíøÿ òÿðÿôèíäÿí îíóí èñòåäàäû ãÿäÿð âåðèëèð. ßýÿð áó ôåéç âàñèòÿñèç îëàðàã âåðèëñÿéäè, ùàìûéà
áÿðàáÿð øÿêèëäÿ âåðèëÿðäè. Áó èñÿ ãåéðè-ìöìêöíäöð. Éîõñà, ÿýÿð ôåéç
ìöúÿððÿä ÿãë âàñèòÿñèëÿ âåðèëñÿéäè, ôèêèðëÿðäÿ ôÿðãëÿíìÿ îëìàçäû:
÷öíêè ÿãëèí ùÿääè-áöëóüà ÷àòìûø áöòöí (èíñàíëàðà) áÿðàáÿð îëàðàã àèä
îëìàñû äîüðóäóð. Áåëÿëèêëÿ, ìöÿééÿíëÿøèð êè, ôåéç âàñèòÿñè Òàíðûíûí áèð
ìÿðùÿìÿòè îëóá, èñòåäàä íàèëèééÿòè, äÿðêåòìÿ öñòöíëöéö âÿ ðöòáÿ éöêñÿêëèéè íþãòåéè-íÿçÿðèíäÿí éåýàíÿ (áèð ôÿðä) îëàí (øÿõñäÿ) ðóùàíè
úþâùÿðèí ñàôëûüû, ìèçàúûí òÿíàñöáö, íÿôñèí ïàêèçÿëèéè, ìÿëÿêëÿðëÿ ñûõû
õÿëâÿòÿ ÷ÿêèëìÿñè, äöíéàíûí áîø èøëÿðè èëÿ àç ìÿøüóë îëìàñû (õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ) áèðëÿøèð. Îíà ýþðÿ êè, áÿçÿí ðóùàíè àëÿìÿ éþíÿëÿðÿê, áÿøÿð
ãöââÿñèíèí èìêàí âåðäèéè ãÿäÿð (áèëèê) êÿñá åòñèí, áÿçÿí äÿ úèñìàíè
àëÿìÿ ãàéûäûá áÿäÿí èøëÿðèíè ïàêëûã âÿ èáàäÿò âàñèòÿñèëÿ èäàðÿ åòñèí âÿ
ìÿíøÿäÿí (éàðàäûúûäàí) àðàñû êÿñèëìÿäÿí ðÿùáÿðëèê àëûá, áàøãà íÿôñëÿðÿ ôàéäà âåðñèí. Íåúÿ êè, áóëóä ñóéó äÿíèçäÿí ýþòöðöá, ÷þëëÿðÿ éàüäûðûð êè, áèòêèëÿð áåúÿðèëñèí. Ùÿì ôåéç àëàí, ùÿì äÿ ôåéç âåðÿí áåëÿ áèð
(øÿõñ) ïåéüÿìáÿðäÿí, ôåéç èñÿ øÿðèÿòäÿí èáàðÿòäèð.
Áåøèíúèñè, Òàíðû èíñàíû áàøãà âàðëûãëàðäàí öñòöí òóòìóø âÿ îíó äÿðêåòìÿ, ãöäðÿò âÿ èõòèéàð (àçàäëûã, ñÿðáÿñòëèê) ôåéçëÿðèíÿ íàèë åòìèøäèð.
Áåëÿ áèð åùñàíû òÿêìèëëÿøäèðìÿê íåìÿòëÿðèí äàùà éàõøû êàìèëëÿøìÿñèíè
òÿëÿá åäèð; ÷öíêè êå÷ìèø (ÿââÿëêè) íåìÿòëÿð èíñàíëàðû éàõøû éîëëàðà ðÿùáÿðëèê åòìÿêëÿ, ìöâÿôôÿãèééÿòëÿð âÿ íàèëèééÿòëÿð âàñèòÿëÿðèíè îíëàðà áèëäèðìÿêëÿ òÿêìèëëÿøèð. Áöòöí áóíëàð èíñàíëàð è÷ÿðèñèíäÿí ýþçÿë, äîüðó÷ó,
ñàüëàì äöøöíúÿëè, éöêñÿê äÿðÿúÿäÿ ñÿäàãÿòëè, èíàíûëìûø âÿ ëÿéàãÿòëè
áèð øÿõñèí ñå÷èëèá èðÿëè ÷ÿêèëìÿñèíè òÿëÿá åäèðäè êè, î, èíñàíëàðà éàõøûéàìàíû ôÿðãëÿíäèðÿí åùêàìëà áèðëèêäÿ ýþíäÿðèëñèí. Áåëÿ áèð èíàíûëìûø âÿ
ñå÷èëìèø (øÿõñ) ïåéüÿìáÿðäÿí, îíóí åùêàìû èñÿ øÿðèÿòäÿí èáàðÿòäèð.
Àëòûíúûñû, Òàíðû èíñàíëàðû þç ãöäðÿòè èëÿ éàðàòìûø âÿ îíëàðà ÿãë âåðìèøäèð êè, Òàíðûíû òàíûñûíëàð. ßýÿð èíñàíëàð ÿãëÿ ÿñàñëàíàí äÿëèëëÿðëÿ
Òàíðûíû òàíûéàðàã, îíà ëàéèãèíúÿ èáàäÿò åòìÿéè þç þùäÿëÿðèíÿ ýþòöðñÿéäèëÿð, ùàðàäàí áèëÿðäèëÿð êè, Òàíðûíûí õîøóíà ýÿëÿí èáàäÿò íåúÿ îëìàëûäûð. Áóíà ýþðÿ, èíñàíëàðà Òàíðûíûí èñòÿéèíè ÿùàòÿ åäÿí ãàéäàãàíóíëàðû þéðÿäÿí áèð þéðÿäèúè ëàçûì èäè. Áó þéðÿäèúè îíëàðûí þçöíäÿí
îëìàëû èäè êè, îíëàðëà ãàéíàéûá-ãàðûøñûí êè, îíäàí ÷ÿêèíìÿñèíëÿð. Î èñÿ
þç ñþçëÿðèíäÿ äîüðó÷ó, ÿìÿëäÿ äöçýöí âÿ Òàíðûíûí ìÿðùÿìÿòèíÿ íàèë
îëìàëû èäè. Áåëÿ áèð þéðÿäèúè ïåéüÿìáÿðäÿí, îíóí þéðÿòäèéè èñÿ øÿðèÿò__________
äÿí èáàðÿòäèð.
119
Êÿøô ÿùëè äåìèøëÿð êè, ùÿããèí çàùèðè âÿ áàòèíè âàðäûð. Áàòèíäÿ ìöòëÿã ãåéáÿ àèä îëàí (àíúàã Òàíðû òÿðÿôèíäÿí áàøà äöøöëÿí) ùÿãèãè âÿùäÿò âàðäûð. ×îõëóã âÿ òÿêëèê (öìóìèëèê âÿ õöñóñèëèê) èñÿ ñàáèò îëàí
çàùèðè øåéëÿðèí ìþâúóäèééÿòèíäÿ îëóð. Çàùèðäÿ èñÿ ÷îõëóã ùÿìèøÿ âàðäûð âÿ îíäàí àéðû äöøÿ áèëìÿç. ×öíêè çàùèð àäëàð âÿ ñèôÿòëÿðèí òÿçàùöðöäöð âÿ îíóí ÷îõëóüó ùÿìèí (àäëàð âÿ ñèôÿòëÿðèí) õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí
èðÿëè ýÿëèð. Áóíà ýþðÿ (àäëàð âÿ ñèôÿòëÿðèí) ùÿð áèðèñèíèí õöñóñè áèð øÿêëè
îëìàëûäûð êè, íÿòèúÿ åòèáàðèëÿ ÷îõëóã ëàçûì ýÿëèð. Ëàêèí (àäëàð âÿ ñèôÿòëÿðèí) ùÿð áèðèñè þçöíöí òÿçàùöðöíÿ, íöôóçóíà âÿ ùþêìëÿð (òÿëÿá åòäèéèíÿ) ýþðÿ õàðèúäÿêè øåéëÿð ùàããûíäà ÷ÿêèøìÿ âÿ ìöíàãèøÿ ÿìÿëÿ
ýÿëèð; ÷öíêè îíëàðûí ùÿð áèðèñè çàùèðè èñèìëÿð öíâàíû èëÿ äèýÿðèíè ïÿðäÿëÿéèð. Áåëÿëèêëÿ, ìÿñÿëÿíèí ÿäàëÿòëè áèð ìöíñèôÿ åùòèéàúû îëóð êè, î, áó
áàðÿëÿðäÿ ðÿé âåðñèí, äöíéà âÿ àõèðÿòäÿ îíëàðûí èíòèçàìûíû ãîðóñóí âÿ
îíëàðûí ùÿð áèðèñèíè, èñòÿð çàùèðè, èñòÿðñÿ äÿ áàòèíè èíêèøàôà ÷àòäûðñûí.
Áåëÿ áèð ìöíñèô ïåéüÿìáÿðäÿí èáàðÿòäèð.
Èêèíúè áàá
ÈÑÌßÒ (ÏÅÉÜßÌÁßÐÈÍ ÝÖÍÀÙÑÛÇËÛÜÛ) ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Ïåéüÿìáÿðëèê (íöáöââÿò) ýöíàùñûçëûã (èñìÿò) òÿëÿá åäèð. Áÿçè
àäàìëàð ðèñàëÿò (ïåéüÿìáÿðëèê) âàõòûíäàí áàøãà, áÿçèëÿðè èñÿ äÿâÿò
(äèíè òÿáëèüàò) çàìàíûíäàí áàøãà ïåéüÿìáÿðèí êè÷èê ýöíàùëàð åòìÿñèíè
úàéèç (éîëâåðèëÿñè áèð èø) ùåñàá åäèðëÿð. Áÿçèëÿðè ïåéüÿìáÿðèí ïåéüÿìáÿðëèéÿ ÷àòìàçäàí ÿââÿë áþéöê ýöíàùëàð, áÿçèëÿðè èñÿ, èñòÿð ïåéüÿìáÿðëèêäÿí ÿââÿë, èñòÿðñÿ äÿ ïåéüÿìáÿðëèê äþâðöíäÿ êè÷èê ýöíàùëàð
åòìÿñèíè úàéèç áèëèðëÿð.
(Ïåéüÿìáÿðèí) ýöíàùñûç îëìàñûíû ðÿää åäÿíëÿð áèð íå÷ÿ ñÿáÿáÿ
ÿñàñëàíûðëàð.
Áèðèíúèñè, Ãóðàíäà à÷ûãúàñûíà ãåéä åäèëÿí ñþçëÿðÿ. Ìÿñÿëÿí;
“Àäÿì ýöíàù åòäè”1, “Ñÿíè øàøãûí âÿçèééÿòäÿ ýþðöá éîëà ýÿòèðìÿäèììè?”2 ñþçëÿðè âÿ Ãóðàíûí à÷ûãúàñûíà ýþñòÿðäèéè áó êèìè àéÿëÿðÿ.
Èêèíúèñè, èñìÿò (ìÿñóìëóã, ýöíàùñûçëûã) åëÿ áèð õöñóñèééÿòäèð êè,
îíà ìàëèê îëàí (øÿõñè) ýöíàù åòìÿêäÿí ÷ÿêèíäèðèð. ßýÿð áåëÿ áèð õö-
__________
1
2
Ãóðàíûí “Òàùà” ñóðÿñè, 121-úè àéÿ.
Ãóðàíûí “Âÿç-Çóùà” ñóðÿñè, 7-úè àéÿ.
120
ñóñèééÿò ïåéüÿìáÿðäÿ îëàðñà âÿ áóíà ýþðÿ î, ýöíàù åòìÿçñÿ (ýöíàù
åäÿ áèëìÿðñÿ), äåìÿëè î, ñÿâàáà (Òàíðû òÿðÿôèíäÿí âåðèëÿí ìöêàôàòà)
ëàéèã îëìàç.
Ö÷öíúöñö, (Àëëàù) þçö äåìèøäèð: “(Äå êè,) ìÿí ñèçèí êèìè
àäàìàì”1. Áó î äåìÿêäèð êè, èíñàí ýöíàùñûç îëà áèëìÿç. Áåëÿ îëìàñàéäû, îíóíëà ìÿëÿêëÿðèí ôÿðãè îëìàçäû.
Ëàêèí áèðèíúè äÿëèëÿ èêè éîëëà úàâàá âåðìèøëÿð (ðÿää åòìèøëÿð).
Áèðèíúèñè, Ãóðàí òÿôñèð åäèëÿ áèëÿð (òÿôñèð èëÿ àéäûíëàøàð) âÿ îíó òÿôñèð åòìÿêäÿí ùå÷ áèð çÿðÿð ýÿëìÿç.
Èêèíúèñè, ìöàðèçÿ (áèð éåðÿ ñûüà áèëìÿéÿí ôèêèðëÿðèí çèääèééÿòè) âàñèòÿñèëÿ (àéäûí îëàð), ÷öíêè ÿýÿð ìöÿééÿí áèð àéÿ éàëàí îëà áèëÿí áèð
ýöíàùà äÿëàëÿò åäÿðñÿ, åéíè çàìàíäà ùÿìèí ýöíàùûí äöçýöíëöéö åùòèìàëûíûí îëìàìàñûíû äà äîüóðìóø îëóð.
Èêèíúè äÿëèëÿ èñÿ èêè éîëëà úàâàá âåðìèøëÿð.
Áèðèíúèñè, ìÿñóìëóã, àèä îëäóüó øÿõñèí ýöíàù åòìÿñèíÿ ìàíå îëñà
áåëÿ, ùÿìèí øÿõñèí èõòèéàðûíû (àçàäëûüûíû) ÿëèíäÿí àëìûð. Íåúÿ îëà áèëÿð
êè, áèð øÿõñ èáàäÿòÿ àèä èøèí êÿìèééÿòè, íþâö âÿ ýåúèêìÿñè áàðÿäÿ ôàèëèìóõòàð (ñÿðáÿñò ôÿàëèééÿòäÿ) îëñóí, ëàêèí èáàäÿò èëÿ ýöíàùû (áèð-áèðèíäÿí ñå÷èá àéûðìàã èøèíäÿ ôàèëè-ìóõòàð) îëìàñûí?!
Èêèíúèñè, ýöíàù åòìÿê åëÿ áèð èøäèð êè úÿçà èëÿ íÿòèúÿëÿíèð. Ýöíàù åòìÿìÿê èñÿ ñàáèò áèð øåé (ôÿàëèééÿò) äåéèëäèð. Ýöíàù åòìÿìÿê èíñàíûí
þç âÿçèééÿòèíäÿ ãàëìàñûíäàí (ôÿàëèééÿòñèçëèéèíäÿí) èáàðÿòäèð. Ùàëáóêè
àíúàã ÿìÿëëÿð (ôÿàëèééÿòëÿð) ñÿâàáà ëàéèãäèð.
Ö÷öíúö äÿëèëÿ èñÿ ö÷ éîëëà úàâàá âåðìèøëÿð.
Áèðèíúèñè, èíñàíäà ýöíàùñûçëûã (èñìÿò) ÿñàñäûð. Ýöíàù èñÿ ñîíðàäàí
áàø âåðÿí áèð èøäèð âÿ ÿìÿëèí øöóðëó îëàðàã éåðèíÿ éåòèðèëäèéè çàìàí áàø
âåðèð. Íÿ ö÷öí áÿçè øÿõñëÿðäÿ ÿñàñ âÿçèééÿòèí äàâàìû âÿ áó âÿçèééÿòèí òÿñàäöôè îëàðàã áàø âåðÿí áèð èø âàñèòÿñèëÿ äÿéèøèëìÿìÿñè ìöìêöí
îëìàñûí?
Èêèíúèñè, èíñàíëàðäà àäÿò ôèòðè áèð õöñóñèééÿòäèð. Íÿ ö÷öí áÿçè øÿõñëÿðèí, èáàäÿòëÿ ÷îõ ìÿøüóë îëäóüóíà ýþðÿ, ýöíàùà ùå÷ äÿ åòèíà åòìÿìÿñè ìöìêöí îëìàñûí?
Ö÷öíúöñö, ýöíàù åëÿ áèð òÿðêèá ùèññÿñè äåéèëäèð êè, îíñóç èíñàí ìöêÿììÿë îëìàñûí. Áÿçè øÿõñëÿðèí þç òàíðûñûíà ãÿòèééÿí ìöõàëèôÿò åòìÿìÿéÿ ìöâÿôôÿã îëìàñû íÿ ö÷öí ãÿáóë åäèëìÿñèí?
__________
1
Ãóðàíûí “ÿë-Êÿùô” ñóðÿñè, 110-úó àéÿ.
121
Ö÷öíúö áàá
ÁÈÇÈÌ ÏÅÉÜßÌÁßÐÈÍ ÏÅÉÜßÌÁßÐËÈÉÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Áèçèì Ïåéüÿìáÿðèí ïåéüÿìáÿðëèéè ùÿì îíóí îëäóüó (éàøàäûüû),
ùÿì äÿ îëìàäûüû çàìàíäà (þëöìöíäÿí ñîíðà) èñáàò åäèëìèøäèð.
Îíóí îëäóüó (éàøàäûüû) çàìàíäàêû ïåéüÿìáÿðëèéè èêè ùàäèñÿ èëÿ
ñöáóò åäèëèð.
Áèðèíúèñè, àüûçäàí-àüûçà áèçÿ ãÿäÿð ýÿëèá ÷àòìûø îëàí ïàðëàã ìþúöçÿëÿðè âÿ àéäûí êÿðàìÿòëÿðè âàñèòÿñèëÿ. Áóíëàð ðÿâàéÿò åòìÿéÿ åùòèéàúû
îëìàéàí ñàéñûç-ùåñàáñûç ìþúöçÿëÿðäèð.
Èêèíúèñè, éÿùóäèëÿð âÿ õà÷ïÿðÿñòëÿðèí òÿñäèãèíäÿí èáàðÿòäèð êè,
áóíëàð, ÿäàâÿòëÿðèíÿ áàõìàéàðàã, êå÷ìèøäÿí îíóí ùàããûíäà õÿáÿð
âåðìèøëÿð. Ìöääÿàéà àèä ìöõàëèôÿò÷èíèí ÿí êè÷èê ñþçö (åòèðàôû) èääèà
åäÿíèí ÿëèíäÿêè ñÿíÿäëÿðèí ÿí ýöúëöñö êèìè ùåñàá åäèëÿ áèëÿð.
Îíóí îëìàäûüû (þëöìöíäÿí ñîíðàêû) çàìàíäà (ïåéüÿìáÿðëèéè) èêè
ùàäèñÿ èëÿ (èñáàò åäèëèð).
Áèðèíúèñè, îíóí ÿìð âÿ éàõóä ãàäàüàí åòäèéè äöçÿëèøëÿð. Áåëÿ êè,
áèçÿ ÿìð åòäèéè èøëÿð, áèçèì öðÿéèìèçÿ éàòìàñà áåëÿ, éåðèíÿ éåòèðèëäèêäÿ, îíëàðûí ìÿñëÿùÿò îëìàñûíû âÿ ùÿìèí ÿìðèí äîüðóëóüóíó ýþñòÿðèð.
Ùÿì÷èíèí áèçÿ ãàäàüàí åòäèéè èøëÿð, áèçÿ äþçöëìÿç ýþðöíñÿ áåëÿ, éåðèíÿ éåòèðèëäèêäÿ, îíëàðûí éàðàìàçëûüûíû âÿ ùÿìèí ãàäàüàíûí äîüðóëóüóíó ýþñòÿðèð.
Èêèíúèñè, îíóí äåäèéè – “ìÿíäÿí ñîíðà ïåéüÿìáÿð îëìàéàúàãäûð”
ñþçöíöí äîüðóëóüó. Áåëÿ êè, áèçèì çÿìàíÿìèçÿ ãÿäÿð ùÿð ùàíñû áèð
ìþúöçÿ èëÿ þç ïåéüÿìáÿðëèéèíè ñöáóò åäÿí áèð øÿõñ ÷ûõìàìûøäûð.
ÎÍÓÍ (ÌßÙßÌÌßÄÈÍ) ÁÀØÃÀ ÏÅÉÜßÌÁßÐËßÐÄßÍ
ÖÑÒÖÍËÖÉÖ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Áó (ìÿñÿëÿ) áèð íå÷ÿ äÿëèë ÿñàñûíäà èñáàò åäèëèð.
Áèðèíúèñè áóíäàí èáàðÿòäèð êè, ïåéüÿìáÿðëèê ìÿñÿëÿñè äàâàìèééÿò
òÿëÿá
åäèð (ïåéüÿìáÿðñèç áèð äþâð îëìàç); ÷öíêè ïåéüÿìáÿðëèê äöíéà
__________
èøëÿðèíè íèçàìà ñàëûð, áöòöí ïîçüóíëóãëàðû äöçÿëäèð, Òàíðû èëÿ èíñàíëàð
122
àðàñûíäà ÿëàãÿ éàðàòìàã âàñèòÿñèäèð âÿ áóíà ýþðÿ äÿ ïåéüÿìáÿð áöòöí
çàìàíëàð ö÷öí çÿðóðèäèð. Ëàêèí ùÿð áèð ïåéüÿìáÿðèí ìöÿééÿí çàìàíû
âÿ åùêàìû îëìóø, îíëàðûí çàìàíû âÿ åùêàìû àðàäàí ýåäÿðÿê, áèçèì
ïåéüÿìáÿðèí çàìàíû ýÿëèá ÷àòìûøäûð âÿ ùÿìèí çàìàí îíóí åùêàìû èëÿ
çèíÿòëÿíìèøäèð. Áåëÿ êè, ùÿìèí åùêàì (áàøãà ïåéüÿìáÿðÿ) êþ÷öðöëìÿäÿí ãèéàìÿò ýöíöíÿ ãÿäÿð ãàëàúàãäûð. Äåìÿëè, ùÿð áèð áàãè (ãàëàí
øåé) ôàíè (øåéäÿí) öñòöí îëäóüóíà ýþðÿ, åùêàìû ëÿüâ åäèëìÿéÿí øÿõñ
äÿ åùêàìû ëÿüâ åäèëÿí øÿõñëÿðäÿí öñòöíäöð.
Èêèíúèñè. Áÿøÿðèééÿòèí èìêàíûíäà îëàí åëìëÿð âÿ ôÿíëÿð àëÿìèí áàøëàíüûúûíäàí áèçèì çàìàíûìûçà ãÿäÿð ïåéüÿìáÿðëÿð, ôèëîñîôëàð âÿ
àëèìëÿð âàñèòÿñèëÿ òÿäðèúÿí ùÿãèãÿòÿ ÷åâðèëìèøäèð. Àòà-áàáàëàðäàí ãàëìûø îëàí áöòöí êå÷ìèø öñòöí úÿùÿòëÿð (áèëèêëÿð) áèçèì ïåéüÿìáÿðèí
áàøãà öììÿòëÿðäÿí (äèí òÿðÿôäàðëàðûíäàí) öñòöí îëàí öììÿòè (òÿðÿôäàðëàðû, ìöñÿëìàíëàð) âàñèòÿñèëÿ Ïåéüÿìáÿðèìèçèí øÿðÿôëè åùêàìûíûí
öñòöíëöéö ñàéÿñèíäÿ òÿêìèëëÿøìèø (âÿ ùàçûðêû øÿêëÿ äöøìöøäöð).
Äåìÿëè, áèçèì ïåéüÿìáÿð ùàìûñûíäàí öñòöíäöð.
Ö÷öíúö áóäóð êè, áöòöí ïåéüÿìáÿðëÿðèí ïåéüÿìáÿðëèéèíèí ñöáóòó
ìöÿééÿí ìþúöçÿëÿðäÿí èáàðÿò îëìóøäóð. Ëàêèí î ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí
ñîíðà ùÿìèí ìþúöçÿëÿðäÿí ùå÷ áèð ÿñÿð ãàëìàìûøäûð. Ùàëáóêè áèçèì
ïåéüÿìáÿðèí ìþúöçÿëÿðèíäÿí áèðèñè îëàí Ãóðàí ïåéüÿìáÿðäÿí ñîíðà
îëäóüó êèìè ãàëìûø âÿ áöòöí çàìàíëàð ö÷öí ãèéàìÿò ýöíöíÿ ãÿäÿð
îëàí ïåéüÿìáÿðëèéèíèí øàùèäè îëàðàã ãàëàúàãäûð. Áåëÿëèêëÿ, ìþúöçÿñè
äàùà àðòûã éàøàéàí âÿ äàùà ñàáèò îëàí (ïåéüÿìáÿð) ùàìûñûíäàí öñòöíäöð.
Äþðäöíúöñö, êå÷ìèø ïåéüÿìáÿðëÿðèí øÿðèÿòëÿðèíäÿêè åùêàì þç òÿñèðèíè áàüûøëàìàã ö÷öí, ìþúöçÿéÿ ìþùòàú îëìóøäóð. Ùàëáóêè áèçèì
ïåéüÿìáÿðèí åùêàìû, éÿíè Ãóðàí þç-þçëöéöíäÿ ìþúöçÿäèð. Áó èñÿ
áèçèì ïåéüÿìáÿðèí öñòöíëöéöíö ýþñòÿðÿí ÿí ýöúëö ñöáóòäóð.
Áåøèíúèñè, ìåðàú ìÿñÿëÿñèíäÿí èáàðÿòäèð êè, (áèçèì ïåéüÿìáÿð) áó
áàðÿäÿ éåýàíÿäèð. Äåéèðëÿð êè, Ïåéüÿìáÿð ìåðàú ýåúÿñèíäÿ ÿðøÿ äîüðó
ãàëõäûüû çàìàí ýþéëÿðèí ùÿð áèðèñèíäÿ ïåéüÿìáÿðè àïàðàí ìÿëÿêëÿð
îíäàí ýåðè ãàëìûøäûëàð (îíóí ýåòäèéè éåðëÿðÿ ìÿëÿêëÿðèí äàõèëîëìà èõòèéàðû éîõ èäè). Ñîíðà, (ìåðàúûí êåéôèééÿòè ùàããûíäà) ñîðóøäóãäà, (ïåéüÿìáÿð) äåìèøäèð êè, áó àíúàã áÿøÿðèééÿòèí ñå÷ìÿ ôÿðäèíÿ ìöéÿññÿð
îëà áèëÿð âÿ (Òàíðû ) þç ÿìðèíè ñèçèí áèëìÿäèéèíèçäÿ çàùèð åòìèøäèð.
Áÿçèëÿðè ïåéüÿìáÿðëèéè áèð íå÷ÿ äÿëèë ÿñàñûíäà èíêàð åòìèøëÿð.
Áèðèíúèñè, Òàíðû áèçÿ àüûë âÿ ñÿðáÿñòëèê íåìÿòëÿðè áàüûøëàìûø âÿ
__________
áèçè, ìÿãóë øåéëÿðè äÿðê åòäèéèìèçÿ ýþðÿ þçöíöí éàðàòäûüû áàøãà øåé123
ëÿðäÿí öñòöí òóòìóøäóð êè, Òàíðûíûí çàòûíû âÿ ñèôÿòëÿðèíè þéðÿíÿê âÿ þç
èøëÿðèìèçè àüëûìûç âàñèòÿñèëÿ ñÿðáÿñòúÿñèíÿ èäàðÿ åäÿê. ßýÿð áèç èøèìèçè
þç òàéûìûçà òàïøûðñàã, áåëÿ êè, î, áèçè ùåéâàíëàð âÿ éàõóä úàíñûç âàðëûãëàð êèìè êåôèíÿ óéüóí îëàðàã äîëàíäûðñûí, àüëûìûçûí íèôðÿò åòäèéè èøëÿðè ýþðìÿéÿ áèçè ìÿúáóð åòñèí âÿ òÿáèÿòèìèçÿ óéüóí îëàí èøëÿðäÿí áèçè
÷ÿêèíäèðñèí, îíäà, áèçèìëÿ ùåéâàíëàð àðàñûíäà íÿ êèìè ôÿðã îëàð âÿ
áèçìè àüëûìûçûí ôàéäàñû íÿäèð?
ßýÿð éàðàäûëìûø ãåéðè-áÿðàáÿðäèðñÿ, áó, ÿäàëÿòÿ çèääèð âÿ ÿýÿð áÿðàáÿðäèðñÿ, áèçèì àüûëëàðûìûç áèçÿ êèôàéÿòäèð.
Èêèíúèñè, Òàíðû òÿêàìöëöí òÿëÿáèíÿ óéüóí îëàðàã, áèçè õèëãÿòúÿ
êàìèë éàðàòìûøäûð êè, îíóí (Òàíðûíû) äÿëèëëÿð (èñòèäëàë) ÿñàñûíäà äÿðê
åäÿê, òàéñûç âÿ îõøàðñûç áèëÿê. Íåúÿ îëà áèëÿð êè, Òàíðû áèçèì þç òàéëàðûìûçû áèçÿ ïåéüÿìáÿð ýþíäÿðñèí. Îíëàðû òàíûìàüû âÿ îíëàðà èòàÿò
åòìÿéè, Òàíðûíû òàíûäûüûìûç âÿ îíà èòàÿò åòäèéèìèç êèìè, áèçÿ âàúèá
åòñèí, îíëàðà äóà åòìÿéè þç èáàäÿòëÿðè ñûðàñûíà êå÷èðñèí âÿ îíëàðû áèçÿ
ùþêìðàí åäèá, áèçäÿí öñòöí òóòñóí?
Ö÷öíúöñö, îíëàð (ïåéüÿìáÿðëÿð) èíñàíëàðûí öðÿéèíè ñåùð èëÿ ìÿôòóí
åäÿí ñàùèðëÿðäèð êè, èíñàíëàðû (áó éîëëà) þç ÿìð âÿ íÿùéëÿðèíÿ òàáå åòìèøëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ îíëàðûí (ïåéüÿìáÿðëÿðèí) ùÿð áèðèñèíèí ìöÿééÿí
äþâðö îëìóøäóð êè, ùÿìèí äþâð áàøà ÷àòäûãäà (ñåùðëÿðè äÿ) ëÿüâ (áàòèë)
åäèëìèøäèð.
Äþðäöíúöñö, ïåéüÿìáÿðëèê èääèàñû ðÿéàñÿò èääèàñûäûð. Ðÿéàñÿò äÿ óëäóçëàðûí óüóðëó ýþðöíöøöíäÿí àñûëûäûð. Èíñàíëàðäàí ùÿð êèì óüóðëó âàõòäà
àíàäàí îëàðñà, ùå÷ äÿ ëÿéàãÿòè îëìàäàí ðÿéàñÿòÿ âÿ éöêñÿê ðöòáÿéÿ ÷àòàð.
Áèðèíúè (èääèàéà) èêè äÿëèë èëÿ úàâàá âåðìèøëÿð.
Áèðèíúèñè, ôåéç ãÿáóë åòìÿê èñòåäàäû íþãòåéè-íÿçÿðèíäÿí èíñàíëàðûí
áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëÿíìÿñè àéäûíäûð. Áó ôÿðãëÿíìÿ çÿðóðè îëàðàã èíñàíëàðûí áÿçèñèíèí äèýÿðèíäÿí öñòöí îëìàñûíû òÿëÿá åäèð. Äåìÿëè, íþãñàíëû
(àäàìëàðûí) ìöêÿììÿë àäàìëàðà òàáå îëìàñû âÿ öìóìè ìÿñÿëÿëÿðäÿ
îíëàðäàí òÿðáèéÿ þéðÿíìÿñè âàúèáäèð.
Èêèíúèñè, ÿýÿð àüûëëàð öìóìèééÿòúÿ ìöâÿôôÿãèééÿòëè îëñàéäû, òÿãëèä
åäèëÿí àäàìûí àüëû èñòèôàäÿ åäÿí øÿõñèí èíàìûíû þçöíÿ úÿëá åòìÿçäè;
÷öíêè òÿãëèäè ãÿáóë åòìÿê àíúàã îíóí àüëû âàñèòÿñèëÿ îëóð. Áåëÿëèêëÿ,
åòèðàç ìöÿééÿí áèð ÿãèäÿíèí èíêàðûíäàí èáàðÿòäèð âÿ ìöõàëèôÿò÷èíèí
ÿãèäÿñèíèí
èíêàð åäèëìÿñè ìöõàëèôÿò÷èíè þéðÿíìÿê äåìÿêäèð. Äåìÿëè,
__________
ñàáèò îëóð êè, àüûëëàð ãåéðè-áÿðàáÿð îëäóüóíà ýþðÿ, ìöÿëëèì ëàçûìäûð.
124
Èêèíúè (èääèàéà) áåëÿ úàâàá âåðìèøëÿð êè, öíñöðëÿðäÿí ÿìÿëÿ ýÿëìèø
âàðëûãëàð äÿðÿúÿ åòèáàðèëÿ áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëÿíèð. Áåëÿ êè, áèòêèëÿð ýþéÿðèá àðòäûüûíà ýþðÿ, úàíñûç âàðëûãëàðäàí öñòöíäöð. Ùåéâàíëàð, èðàäè ùÿðÿêÿòÿ ìàëèê îëäóüóíà ýþðÿ áèòêèëÿðäÿí öñòöíäöð. Èíñàí, àüûë âÿ èõòèéàðà
ìàëèê îëäóüóíà ýþðÿ ùåéâàíëàðäàí öñòöíäöð. Ïåéüÿìáÿðëÿð èñÿ, ïåéüÿìáÿðëèê ôåéçèíÿ ìàëèê îëäóüóíà ýþðÿ áàøãà èíñàíëàðäàí öñòöíäöðëÿð.
Áó î äåìÿêäèð êè, ïåéüÿìáÿðëèê ôåéçè àíúàã õàñäûð; ÷öíêè áó ôåéç
öìóìè îëóá, áöòöí èíñàíëàðà àèä îëà áèëÿð. Ôÿðã áóðàñûíäàäûð êè, ôåéçèí
ïåéüÿìáÿðäÿ òÿçàùöð åòìÿñè ïåéüÿìáÿðÿ õàñäûð; ÷öíêè ÿýÿð ôåéçèí
òÿçàùöð åòìÿñè ùàìûéà àèä îëñàéäû, èíòèçàìà ñÿáÿá îëàí ôÿðã àðàäàí
ýåäÿðäè. Áóíà ýþðÿ, ôèëîñîôëàð äåìèøëÿð êè, ÿýÿð áöòöí èíñàíëàð áÿðàáÿð
îëñàéäûëàð, îíëàðûí ùàìûñû ùÿëàê îëàðäûëàð. Äåìÿëè, áÿøÿð úÿìèééÿòè þç
ìÿñëÿùÿòëÿðè õåéðèíÿ ïåéüÿìáÿðëÿðÿ òÿçèì åòìÿëèäèð.
Ö÷öíúö èääèàéà (áåëÿ úàâàá âåðìèøëÿð êè, Òàíðûíûí) ùèêìÿòè ùÿð
ùàíñû áèð øåéäÿ ìöÿééÿí ÿñÿð âÿ õàñèééÿò ãîéìóøäóð. Áåëÿ êè, èíñàíëàðûí áÿçèñè òÿúðöáÿëÿð ÿñàñûíäà ìöÿééÿí ùèññÿëÿðè òÿðêèá åòìÿéÿ âÿ éà
ñþçëÿðè áèðëÿøäèðìÿéÿ íàèë îëóð âÿ íÿòèúÿ åòèáàðèëÿ, ìöÿééÿí âÿ ìÿõñóñ øåéëÿðäÿ éà ìÿñëÿùÿò îëàí òÿñèðëÿð ÿìÿëÿ ýÿòèðèð êè, êÿðàìÿòëÿð,
äóàëàðûí òÿñèðè âÿ òèáá åëìèíèí ýþòöðäöéö þë÷öëÿðäÿí èáàðÿòäèð; éàõóä
äà ìÿñëÿùÿò îëìàéàí òÿñèðëÿð ÿìÿëÿ ýÿòèðèð êè, áó äà ùîããàáàçëûã âÿ éà
ñåùðäÿí èáàðÿòäèð. Ìöðÿêêÿá øåéëÿðäÿ ÿìÿëÿ ýÿòèðèëÿí áó òÿñèðëÿðèí
áöòöí (íÿòèúÿëÿðè) ìöõàëèôÿò÷èíèí èääèàñû ãàðøûñûíäà äÿëèëëÿð êèìè èñòèôàäÿ åäèëèð. Ëàêèí ïåéüÿìáÿðëèéÿ ñåùðáàçëûã íèñáÿòè âåðìÿê ñåùðáàçëûüûí þçöíäÿí äÿ éàðàìàç èøäèð; ÷öíêè ïåéüÿìáÿðëèê Òàíðûíûí ìÿðùÿìÿòèíäÿí íÿøÿò åäèð âÿ ùÿìèøÿ ìöÿééÿí ìÿñëÿùÿòëÿðÿ óéüóíäóð.
Äþðäöíúö èääèàéà (áåëÿ úàâàá âåðìèøëÿð êè,) óëäóçëàðûí òÿñèðè
ùÿìèí òÿñèðëÿðèí éåðèíäÿí àñûëû îëàðàã þë÷öëöð; ÷öíêè áó òÿñèðëÿð ãàáèëèééÿòñèçëèéÿ õàñ îëìàéûá, ãàáèëèééÿòëÿðÿ äÿ àèääèð.
ßýÿð äåéèëÿðñÿ êè, òóòàëûì, èíñàíûí ïåéüÿìáÿðÿ åùòèéàúû îëìàñû
äîüðóäóð, áÿñ, ïåéüÿìáÿðèí áàøãà àäàìëàðäàí ôÿðãëÿíìÿñè öñóëó íåúÿ
îëà áèëÿð? ×öíêè ìÿñÿëÿíèí öìóìè øÿêèëäÿ ãîéóëóøóíäàí ïåéüÿìáÿðèí öñòöíëöéö íÿòèúÿñè ÷ûõìûð (ùàìûíûí ïåéüÿìáÿð îëà áèëìÿñè íÿòèúÿñè
÷ûõûð) âÿ ìÿñÿëÿíèí õöñóñè øÿêèëäÿ ãîéóëóøóíäàí (àíúàã ìöÿééÿí
øÿõñèí ïåéüÿìáÿð îëà áèëìÿñèíäÿí) äÿ áåëÿ íÿòèúÿ ÷ûõûð êè, ôÿðãëÿíäèðÿíèí áèëèéè ôÿðãëÿíÿíèí (ïåéüÿìáÿðèí) þçöíö ÿùàòÿ åòìÿëèäèð (áàøãàñûíû
ïåéüÿìáÿð áèëÿí øÿõñ ïåéüÿìáÿðèí þçöíäÿí äÿ àðòûã áèëèéÿ ìàëèê
__________
îëìàëûäûð). Áó èñÿ ãåéðè- ìöìêöíäöð.
125
Áó èääèàéà úàâàá îëàðàã (éóõàðûäà) äåìèøäèì êè, ïåéüÿìáÿðëèéèí
íèøàíÿëÿðè ÷îõäóð.
Îíëàðûí ñûðàñûíäà ìþúöçÿëÿðè ãåéä åòìÿê îëàð. Ìþúöçÿ õàðèãÿ èøëÿðäÿí áèðèñèíè éåðèíÿ éåòèðìÿêäÿí èáàðÿòäèð êè, ïåéüÿìáÿðëèéèí äîüðóëóüóíó èñáàò åäÿí øàùèääèð.
Äåéèëìèøäèð êè, öíñöðëÿðäÿí èáàðÿò îëàí òÿáèÿòëÿðèí ìöãÿääÿñ ðóùëàðà èòàÿòè áÿäÿíèí äèýÿð ðóùëàðà îëàí èòàÿòè êèìèäèð. Áó èñÿ ìöãÿääÿñ
úÿíàáà (Òàíðûéà) äîüðó òÿâÿúúþùöí (öç ÷åâèðìÿéèí) íÿòèúÿñèäèð. Ùÿð
êèì ñÿäàãÿòëÿ Òàíðûéà èòàÿò åäÿðñÿ, Òàíðûäàí áàøãà äèýÿð øåéëÿðèí ùàìûñû îíà èòàÿò åäÿð. Ùÿð êèì òÿáèÿòè þç ðóùóíóí èõòèéàðûíà âåðÿðñÿ, ùÿð
êèì ùÿâÿñäÿí èìòèíà åäÿðñÿ, òÿáèÿòëÿðè þç èõòèéàðûíà êå÷èðìÿéÿ ãàäèð
îëà áèëÿð. Ùÿð êèì éàðàäûúûéà èòàÿò åäÿðñÿ, éàðàíìûøëàð äà îíà èòàÿò åäÿð.
Î úöìëÿäÿí (ïåéüÿìáÿðëèê íèøàíÿëÿðèíäÿí) áèðè äÿ ãåéáÿ àèä
(ýèçëè) øåéëÿðè áèëìÿêäÿí èáàðÿòäèð. Áó õöñóñèééÿò ðóùàíè áèð èøäèð. Éóõàðûäà äåéèëìèøäèð êè, àëÿìèí þçö âÿ îíóí ùàäèñÿëÿðèíèí ãåéä ñèéàùûñûíäà öìóìè ñóðÿòëÿðè âàðäûð êè, áóíëàðà ßôëàòóíà ýþðÿ, “ßôëàòóí ãÿëèáëÿðè” (ìöñöëè-ÿôëàòóíèééÿ,) êÿøô ÿùëèíÿ ýþðÿ, úÿáÿðóò (ãöäðÿò) àëÿìè
(àëÿìè-úÿáÿðóò) âÿ øÿðèÿò ÿùëèíÿ ýþðÿ, ëþâùè-ìÿùôóç (ùèôç îëóíàí
ëþâùÿ) äåéèëèð. Áó ñóðÿòëÿð ùå÷ âàõò äÿéèøèëìèð âÿ îíëàðûí òèìñàëû øÿùàäÿò àëÿìèíÿ (äöíéàéà) ýþíäÿðèëèð. Áóíëàð äîüðó âÿ éà õÿòà (íàäöðöñò)
èøëÿðèí ìÿíøÿéèäèð; ÷öíêè ÿãëèí øåéëÿðÿ àèä âÿ îíëàðûí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíäÿí ÿââÿëêè òÿñÿââöðÿ ÿýÿð î óéüóíäóðñà, áåëÿ áèð òÿñÿââöð äöçýöíäöð; ÿêñ òÿãäèðäÿ èñÿ äöçýöí äåéèëäèð. ßýÿð ðóù áÿäÿíäÿí àéðûëìàãäàí
ãàáàã úèñìàíè ïÿðäÿëÿð (ìàíåÿëÿð) âÿ áÿäÿíÿ àèä ùàäèñÿëÿðäÿí òÿúðèä
åäèëÿðÿê, ùÿìèí ñèéàùûäàêûëàðû ãÿáóë åäÿðñÿ, î ñèéàùûäàêû ÿçÿëè âÿ
ÿáÿäè øåéëÿð îíóí öçÿðèíäÿ íÿãø åäèëÿð âÿ áåëÿ áèð ðöòáÿéÿ ìàëèê îëàí
àäàì êå÷ìèøäÿí âÿ ýÿëÿúÿêäÿí õÿáÿð âåðÿð.
Ùÿì÷èíèí äåìèøëÿð êè, ÿýÿð ðóù þðòöêëÿðäÿí (ìàíåÿëÿðäÿí) òÿúðèä
åäèëÿðÿê, ìöãÿääÿñ úÿíàáà (Òàíðûéà) ìöðàúèÿò åäÿðñÿ, ýþéäÿêè ìöúÿððÿä øåéëÿð ìöõòÿëèô øÿêèëëÿðÿ äöøÿðÿê îíó ãàðøûëàéàð, êå÷ìèø âÿ ýÿëÿúÿê øåéëÿð ùàããûíäà îíà õÿáÿðëÿð âåðÿð. Ôèëîñîôëàðà ýþðÿ áó øÿêèëëÿð
ìÿëÿêëÿðäÿí âÿ îíëàðûí âåðäèéè õÿáÿðëÿð, âÿùé âÿ èëùàìäàí èáàðÿòäèð.
Î úöìëÿäÿí (ïåéüÿìáÿðëèê íèøàíÿëÿðèíäÿí) áèðèñè äÿ ÿìÿëëÿð âÿ
ñþçëÿðèí êåéôèééÿòèäèð. ßýÿð îíëàðûí (ïåéüÿìáÿðëÿðèí) ÿìÿëëÿðèíèí èçëÿðè âÿ ñþçëÿðèíèí íÿòèúÿëÿðè öììÿòèí (õàëãûí) ÿìÿë âÿ ñþçëÿðè èëÿ ìöãàéèñÿäÿ
ñûðô õåéèðäÿí èáàðÿò îëóá, ùå÷ áèð ïîçüóíëóüà ñÿáÿá îëìàçñà
__________
âÿ ôàéäàñû ùÿääè-áöëóüà ÷àòìûø áöòöí àäàìëàðà àèääèðñÿ, áåëÿ áèð øÿõñ
126
ïåéüÿìáÿðäèð. Éîõñà, (îíóí) ÿìÿë âÿ ñþçëÿðè þçëÿðèíÿ ãàðøû ìöÿééÿí
ãÿðÿçëÿð ÿñàñûíäà îëàðñà, ïåéüÿìáÿð äåéèëäèð; ÷öíêè ïåéüÿìáÿðëÿðäÿ
Òàíðûíûí ÿõëàãû âàðäûð âÿ îíëàðûí ÿìÿëëÿðèíèí ãÿðÿçè èíñàíëàð ö÷öíäöð,
íåúÿ êè, Òàíðûíûí ÿìÿëëÿðè äÿ áåëÿäèð.
ÈÌÀÌßÒ ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Èìàìÿòèí âöúóäó çÿðóðèäèð; ÷öíêè èñëàìûí (äàèìè îëàðàã) éàøàìàñû
ö÷öí øÿðèÿò åùêàìû äàâàì åòìÿëèäèð. Ùàëáóêè ãàíóíâåðèúèíèí ìÿúàçè
ùÿéàòû (äöíéàäàêû ùÿéàòû) äàèìè äåéèëäèð. (Áóðàäàí áåëÿ íÿòèúÿ ÷ûõûð
êè,) þëêÿëÿðäÿ ìöõòÿëèô ÿñðëÿð ÿðçèíäÿ íèçàì-èíòèçàì àíúàã èìàìûí
âöúóäó èëÿ ìöìêöí îëà áèëÿð. Ïåéüÿìáÿð, Òàíðûíûí ñÿëàâàòû îíà âÿ
îíóí þâëàäûíà îëñóí, áåëÿ äåìèøäèð: “Ùÿð êèì þç çÿìàíÿñèíèí èìàìûíû
òàíûìàäàí þëÿðñÿ, úàùèëèééÿò (àçüûíëûã, íàäàíëûã) è÷ÿðèñèíäÿ þëÿð”.
Èìàìûí òÿéèí åäèëìÿñè ìÿñÿëÿñèíäÿ èíñàíëàð àðàñûíäà ìöõòÿëèô ôèêèðëÿð âàðäûð:
Ñöííèëÿð äåéèðëÿð êè, èìàìÿò èúðà (õàëãûí ÿêñÿðèééÿòè) òÿðÿôèíäÿí
ùÿéàòà êå÷èðèëèð (ñå÷èëèð), åùêàì âÿ éàõóä òÿéèí ÿñàñûíäà èðÿëè ÷ÿêèëìèð.
Èìàìëàð äþðä õÿëèôÿäÿí èáàðÿòäèð êè, ìÿëóì îëàí ñûðà âÿ ãàéäà ÿñàñûíäà õÿëèôÿ îëìóøëàð.
Ìþòÿçèëèëÿð äåéèðëÿð êè, èìàìëûã äèíèí (èñëàì äèíèíèí) ÿñàñëàðûíäàí
áèðèäèð. Ïåéüÿìáÿð îíó ëÿüâ åäÿ áèëìÿç. Äåìÿëè, èìàìÿò åùêàì (Òàíðûíûí ýþñòÿðèøè) âÿ òÿéèí âàñèòÿñèëÿ ìÿñóìëóã âÿ êÿðàìÿò øÿðòèëÿ ÿìÿëÿ
ýÿëèð. Áóíëàð (ìþòÿçèëèëÿð) åéíè çàìàíäà èêè èìàìà òàáå îëìàüû äöçýöí ùåñàá åäèðëÿð.
Ìöùÿêêÿìèëÿð àëÿìäÿ èìàìûí ùå÷ îëìàìàñûíû úàéèç (éàðàðëû)
áèëèðëÿð.
Ìóõòàðèëÿð äåìèøëÿð êè, ßëèäÿí ñîíðà Ìÿùÿììÿä èáí-Ùÿíÿôèééÿ,
îíäàí ñîíðà èñÿ îíóí îüëó Ùàøèì èìàìäûð.
Çåéäèëÿð äåìèøëÿð êè, èìàìÿò ôàòèìèëÿðèí (Ìÿùÿììÿäèí ãûçû Ôàòèìÿ
íÿñëèíäÿ îëàíëàðûí) ùàããûäûð âÿ áàøãàëàðûíûí èìàìÿòèíè úàéèç áèëìèðëÿð.
Èìàìèëÿð äåéèðëÿð êè, Ïåéüÿìáÿðäÿí ñîíðà ßëè áèëàôàñèëÿ èìàìäûð.
Èñìàèëèëÿð äåìèøëÿð êè, Úÿôÿðäÿí (éåääèíúè èìàìäàí) ñîíðà Èñìàèë
__________
(Úÿôÿðèí îüëó) Àëëàùûí ÿìðèíÿ ÿñàñÿí èìàìäûð.
127
Îí èêè èìàìà èíàíàíëàð äåéèðëÿð êè, èìàìÿò àðäûúûë îëàðàã âÿ Ïåéüÿìáÿðäÿí ñîíðà ôàñèëÿñèç ñóðÿòäÿ ßëè âÿ îíóí þâëàäëàðûíà, éÿíè
Ùÿñÿí, Ùöñåéí, Àáèä, Áàãèð, Ñàäèã, Êàçèì, Ðçà, Òÿãè, Íÿãè, ßñýÿðÿ
âÿ èíòèçàðû ÷ÿêèëÿí Ìåùäèéÿ õàñäûð.
Áàòèíèëÿðèí èìàìÿò ùàããûíäà áàøãà ôèêèðëÿðè âàðäûð. Îíëàð äåéèðëÿð
êè, èêè àëÿì âàðäûð: ðóùàíè âÿ úèñìàíè. Áó èêè àëÿì ìÿíøÿäÿí áèðëèêäÿ
íÿøÿò åòìèøäèð âÿ êÿìàëäàí íþãñàíà äîüðó òÿíÿççöë åäèð. Ñîíðà ìÿíøÿéÿ ìÿíñóá îëàíà ãÿäÿð íþãñàíäàí êÿìàëÿ äîüðó ãàéûäûð. Úèñìàíè
àëÿì çàùèð àëÿìèäèð. Áó àëÿìèí èäàðÿåäèúèñè ïåéüÿìáÿðäÿí èáàðÿòäèð
êè, øÿðèÿòèí çàùèðè åùêàìû ÿñàñûíäà ùþêì åäèð. Ðóùàíè àëÿì èñÿ áàòèí
àëÿìèäèð. Áó àëÿìèí èäàðÿåäèúèñè èñÿ èìàìäàí èáàðÿòäèð êè, ìÿãóë (ÿãëè)
âÿ ìÿíÿâè åùêàì ÿñàñûíäà ùþêì åäèð. Åëÿ áóíà ýþðÿ äÿ áóíëàð (áàòèíèëÿð) ïåéüÿìáÿðèí äåéèë, èìàìûí ýèçëè îëìàñûíû (ýþçÿ ýþðöíìÿìÿñèíè) äöçýöí ùåñàá åäèðëÿð. Íåúÿ êè, áÿäÿí (ïåéüÿìáÿð êèìè) ýèçëè
äåéèë, ðóù èñÿ (èìàì êèìè) ýèçëèäèð.
Áÿçè ãöëöââ åäÿíëÿð (èôðàò÷ûëàð) äåìèøëÿð êè, Òàíðû áÿçè âàõòëàð
èíñàí øÿêëèíäÿ ýþçÿ ýþðöíöð. Îíó (èíñàíëàð) ïåéüÿìáÿð âÿ èìàì àäëàíäûðûðëàð. Áóíëàð èíñàíëàðû ùÿãèãè äèíÿ âÿ äöç éîëà ÷àüûðûðëàð.
Àëòûíúû áàá
ÌßÙØßÐ (ùåñàá ÷ÿêèëÿí éåð âÿ éà ýöí) ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Áóíà àèä áèð íå÷ÿ ìÿñÿëÿ âàðäûð.
Áèðèíúèñè, ìÿùøÿðÿ èíàíìàã ìÿñÿëÿñèäèð êè, èñëàìûí ÿñàñëàðûíûí ÿí
áþéöéö, èíòèçàì âàñèòÿëÿðèíèí ÿí øÿðÿôëèñè âÿ ÷îõ áèëèúè ìÿëèêèí (ïàäøàùûí – Òàíðûíûí) èáàäÿòèíÿ àèä åùêàìûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ñÿáÿáëÿðèíèí
ÿí ìþùêÿìèäèð; ÷öíêè èíñàí òÿáèÿòè åëÿ éàðàíìûøäûð êè, î, ôèòðè îëàðàã
åùòèðàñëàðäàí ëÿççÿò àëûð âÿ úèñìàíè ùÿçëÿðÿ ìåéë ýþñòÿðèð. Ùàëáóêè
áóíëàðäàí çÿðÿð ýþðöð. Èíñàíû áó èøëÿðäÿí ÷ÿêèíäèðÿ áèëÿí (áèð øåé) âàðäûðñà, àíúàã ãèéàìÿò ãîðõóñó âÿ úÿçà äÿùøÿòèíäÿí èáàðÿòäèð.
Äåìÿê îëìàç êè, øÿðèÿò åùêàìû âÿ éà õàëã òÿðÿôèíäÿí âåðèëìèø
ãàéäà-ãàíóíëàðûí ãîðõóñó âÿ éà íåìÿòëÿðèí àðàäàí ýåòìÿê òÿùëöêÿñè
(åùòèðàñëàð âÿ úèñìàíè ëÿççÿòëÿð ãàðøûñûíäà) ìöÿééÿí ìàíåÿëÿð òÿøêèë
åäèð
âÿ áó êèôàéÿò åäÿð; ÷öíêè èñòÿð øÿðèÿò åùêàìû, èñòÿðñÿ äÿ èíñàíëàð
__________
òÿðÿôèíäÿí âåðèëìèø ãàéäà-ãàíóíëàð, ùÿì÷èíèí íåìÿòëÿðèí àðàäàí ýåò128
ìÿê òÿùëöêÿñè áåëÿ áèð ìàíåÿ òÿøêèë åòìèð. (Ìÿñÿëÿí) áèð ÷ÿòèíëèê ãàðøûñûíäà îëàí àäàì, íåìÿòèí àðàäàí ýåòìÿê òÿùëöêÿñè áàðÿäÿ ùå÷ äÿ äöøöíìÿäÿí, õèëàñ îëìàã ìÿãñÿäèëÿ þçöíö þëäöðöð.
Èêèíúèñè, ãèéàìÿòè èñáàò åòìÿê ìÿñÿëÿñèäèð êè, áó äà áèð íå÷ÿ äÿëèëÿ
ýþðÿ èçàùñûç äåéèë, ÿãë ÿñàñûíäà ñàáèòäèð.
Áèðèíúèñè, (äèíè) òÿêëèôëÿð. ×öíêè áó òÿêëèôëÿð ÷ÿòèí (òàãÿòäÿí ñàëàí)
èøëÿðäèð âÿ ìöêàôàò òÿëÿá åäèð. Áåëÿ áèð ìöêàôàò èñÿ àíúàã þëÿíäÿí ñîíðà
ìöìêöíäöð; ÷öíêè (äèíè) òÿêëèôëÿð áöòöí ùÿéàò áîéóíúà äàâàì åäèð.
Äåìÿê îëìàç êè, íÿôñèí (èíñàíûí) éîõäàí âöúóäà ýÿëìÿñè, ùÿéàòûí
ëÿççÿòè âÿ áèëèêëÿðè äÿðê åòìÿéèí þçö-þçëöéöíäÿ íåìÿòëÿðäèð, äèíè òÿêëèôëÿð èñÿ ùÿìèí íåìÿòëÿð ãàðøûñûíäà øöêöð åòìÿê äåìÿêäèð âÿ ìöêàôàò òÿëÿá åäÿí àðòûã èøëÿð äåéèëäèð. Îíà ýþðÿ êè, äöíéàäà ëÿççÿòëÿ ÿëÿì
áèð-áèðèíèí àéðûëìàç ùèññÿñèäèð. Áåëÿ êè, áèç àíúàã ÿëÿìäÿí ñîíðà ëÿççÿòè, ìÿñÿëÿí, õÿñòÿëèêäÿí ñîíðà ñàüëàìëûüû äÿðê åäèðèê, ùÿì÷èíèí âàðëûã ëÿççÿòè ãàðøûñûíäà éîõ îëìàã ãîðõóñóíäàí òþðÿíÿí ÿëÿì ùÿéàò ëÿççÿòè ìöãàáèëèíäÿ þëöì ãîðõóñóíäàí òþðÿíÿí ÿëÿì âÿ áèëèêëÿð ëÿççÿòè
ãàðøûñûíäà òÿùñèë çÿùìÿòèíäÿí òþðÿíÿí ÿëÿì âàðäûð. Áåëÿëèêëÿ, ÿýÿð
ëÿççÿò øöêöð òÿëÿá åäèðñÿ, ÿëÿì äÿ ìöêàôàò òÿëÿá åòìÿëè îëóð.
Äåéèëìèøäèð êè, èíñàíûí âöúóäó ÿââÿëäÿí àõûðà ãÿäÿð õàëèñ ÿëÿìäÿí
èáàðÿòäèð âÿ øöêöð òÿëÿá åäÿí ùå÷ áèð ëÿççÿò éîõäóð; ÷öíêè âöúóäóí
áàøëàíüûúû úÿùàëÿò äþâðö, ñîíó èñÿ çÿèôëèê âÿ þëöì ãîðõóñó äþâðöäöð; áó
èêè äþâð àðàñû äà ùÿéàò âÿñàèòè ÿëäÿ åòìÿê óüðóíäà çÿùìÿòëè ÷àëûøìàëàð
äþâðöäöð. Áåëÿëèêëÿ, (äèíè) òÿêëèôëÿð øöáùÿñèç îëàðàã ìöêàôàò òÿëÿá åäèð.
Èêèíúèñè, èíñàíëàð àðàñûíäà, ùÿéàò øÿðàèòèíèí äÿðÿúÿñè åòèáàðèëÿ ôÿðã
âàðäûð. Èíñàíëàð àðàñûíäà åëÿñè îëóð êè, éîõñóëëóã ÿëÿìè è÷ÿðèñèíäÿ þëöð,
åëÿñè äÿ îëóð êè, âàðëûëûã ëÿççÿòè è÷ÿðèñèíäÿ þëöð. ßýÿð ùàìàí éîõñóë áÿä
ÿìÿë âÿ ùÿìèí âàðëû éàõøû ÿìÿë ñàùèáè îëìóøñà, èø þç ãàéäàñû èëÿ ýåòìèøäèð; âàðëûëûã éàõøû ÿìÿëèí ìöêàôàòû, éîõñóëëóã èñÿ áÿä ÿìÿëèí úÿçàñû
îëìóøäóð. Ëàêèí ÿýÿð èø ÿêñèíÿ îëàðñà, åéíè çàìàíäà ùÿì éàõøû ÿìÿë
ñàùèáè, ùÿì äÿ éîõñóë îëàí àäàì éîõñóëëóã ÿëÿìè ãàðøûñûíäà ìöÿééÿí
áèð ÿâÿçÿ ÷àòìàëû îëóð; ÷öíêè éåðñèç îëàðàã ÿëÿì ö÷öí éàðàíìàìûøäûð.
Äåìÿê îëìàç êè, éîõñóëëóã âÿ éàõóä âàðëûëûã òÿíáÿëëèê âÿ éàõóä
÷àëûøìà èëÿ ÿëàãÿäàð îëóá, àíúàã Òàíðû òÿðÿôèíäÿí ãèñìÿò îëìóøäóð;
÷öíêè ÷àëûøìàíûí øÿðòè áÿäÿí ñàüëàìëûüû íàèëèééÿòè âÿ ìàíå÷èëèê ýþñòÿðÿí ùàäèñÿëÿðèí îëìàìàñûíäàí èáàðÿòäèð. Ùàëáóêè õÿñòÿ îëàí âÿ ùàäèñÿ__________
ëÿðÿ óüðàéàí àäàì ùÿéàò øÿðàèòè éàðàäà áèëìÿçñÿ, òÿãñèðêàð äåéèëäèð.
129
Äåìÿëè ìàíå÷èëèêëÿðèí ñÿáÿáè Òàíðûéà àèä îëóð âÿ Òàíðû áóíóí ÿâÿçèíè
÷ûõìàëûäûð. Áåëÿ áèð ÿâÿç äÿ àíúàã þëöìäÿí ñîíðà îëà áèëÿð.
Ö÷öíúöñö, èíñàí òÿáèÿòè øÿùâÿò âÿ ãÿçÿá ãöââÿëÿðè âàñèòÿñèëÿ ÿëâåðèøëè øåéëÿðè þçöíÿ úÿëá åòìÿê âÿ çÿðÿðëè øåéëÿðè ðÿää åòìÿê (ãàáèëèééÿòè) ÿñàñûíäà ãóðóëìóøäóð; ÷öíêè áó èêè ãöââÿ òÿáèÿòèí (èíñàí òÿáèÿòèíèí) áÿçè úÿùÿòëÿðèíè ÿëÿ êå÷èðÿðÿê áèð ìÿçëóìóí âàðûíû ÿëèíäÿí
àëìàüà âÿ éàõóä îíó çöëì èëÿ þëäöðìÿéÿ ñÿáÿá îëóð. ßýÿð áóíóí ãàðøûñûíäà úÿçà âåðèëìÿçñÿ, ÿäàëÿò ïîçóëìóø îëàð. Áóíà ýþðÿ ëàçûìäûð êè,
úÿçà þëöìäÿí ñîíðà òÿòáèã åäèëñèí.
Äþðäöíúöñö, äèíëÿðäÿ âÿ ÿãèäÿëÿðäÿ îëàí ôÿðãëÿðèí äöçýöí âÿ éà
õÿòà îëìàñûíäàí èáàðÿòäèð. Åòèãàäëàð ìöõòÿëèôäèð âÿ (ìÿñÿëÿëÿðèí) ùÿãèãÿòè äöíéàäà ÿãëèí íÿçÿðèíäÿí ýèçëè ãàëûð. Áóíà ýþðÿ äÿ ùÿð ùàíñû áèð
åòèãàä ñàùèáè ìÿñÿëÿíèí ùÿãèãÿòèíè áèëìÿäÿí þç åòèãàäû èëÿ ìÿùäóäëàøûð. Áåëÿëèêëÿ, ÿýÿð áèðèñè äöçýöí (äîüðó), áèðèñè èñÿ õÿòà åòèãàäà ìàëèê
îëàí èêè øÿõñ þëÿðñÿ, ùÿãèãÿòèí öñòö à÷ûëàúàã áèð âàõò îëìàñà, äöçýöí
(äîüðó) èëÿ õÿòà áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëÿíìÿç. Äåìÿëè, ÿäàëÿò òÿëÿá åäèð êè,
ôÿðãëÿíäèðìÿê ö÷öí (ìöÿééÿí) áèð âàõò îëñóí êè, î âàõò äîüðó÷ó ôÿõð
åòñèí âÿ õÿòàêàð (þç õÿòàñûíû) åòèðàô åòìÿéÿ ìÿúáóð îëñóí.
Áåøèíúèñè, áàøãà âàðëûãëàðûí ÿêñèíÿ îëàðàã èíñàíûí êàìàëû (ñîíðàäàí) êÿñá åäèëèð (ôèòðè äåéèëäèð); ÷öíêè èíñàí þç ùÿéàòûíûí áàøëàíüûúûíäà,
áèëèêñèç îëäóüóíà ýþðÿ íþãñàíëûäûð âÿ þç þìðöíöí ÿââÿëèíäÿí ñîíóíà
êèìè áÿäÿí àëÿòëÿðè âàñèòÿñèëÿ èñòåäàäû ãÿäÿð ëÿççÿòèí êàìàë ùÿääèíÿ,
åéíè çàìàíäà êàìàë ëÿççÿòèíÿ ÷àòàíàäÿê ýåòäèêúÿ òÿêìèëëÿøèð. Îðòàäàêû (óøàãëûã èëÿ ãîúàëûã àðàñûíäà îëàí ùÿéàò äþâðö) ëÿççÿò, êÿñáåòìÿ
(þéðÿíìÿ) çÿùìÿòëÿðè èëÿ ãàðûøûãäûð. Êÿñáåòìÿ (þéðÿíìÿ) äþâðö áèòäèêäÿí âÿ èìêàí äàõèëèíäÿ îëàí øåéëÿð ùÿãèãÿòÿ ÷åâðèëäèêäÿí ñîíðà
çÿùìÿòëÿð áèòèð, ÿëäÿ åäèëìèø áèëèêëÿð ìöêÿììÿë äÿðÿúÿäÿ ãàëûð âÿ
ëàçûì ýÿëèð êè, èíñàí ÷ÿêäèéè çÿùìÿòëÿðèí ëÿççÿòèíÿ ÷àòñûí. Îíà ýþðÿ êè,
êÿñáåòìÿ ùÿäÿðÿ ýåòìÿñèí. Ëàêèí ëàçûìäûð êè, î, ëÿççÿòÿ þëöìöíäÿí
ñîíðà ÷àòñûí; ÷öíêè êÿñáåòìÿ ìöääÿòè þëÿíÿ ãÿäÿð äàâàì åäèð.
ßýÿð äåñÿí êè, áó äÿëèëëÿð (àíúàã) úèñìàíè ìààäûí (þëöëÿðèí î äöíéàäàêû áÿäÿíëÿðè ÿñàñûíäà äèðèëìÿñèíèí) èñáàòû ö÷öí ÿñàñ îëà áèëìÿç1,
÷öíêè áèëèêëÿðè êÿñá åòìÿê ö÷öí áÿäÿí ðóùóí àëÿòèäèð âÿ ðóùóí òÿêìèëëÿøìÿñèíäÿí ñîíðà àëÿòÿ åùòèéàúû éîõäóð âÿ øöáùÿñèç êè, ðóù ìöãÿääÿñäèð âÿ öëâèäèð, áÿäÿíè èäàðÿ åòìÿê çÿùìÿòèíè èñÿ áèëèêëÿðè êÿñá
__________
1
Ìÿòíäÿ ñÿùâÿí “îëà áèëÿð” éàçûëìûøäûð.
130
åòìÿê õàòèðèíÿ ãÿáóë åòìèøäèð âÿ áåëÿëèêëÿ, þç èíêèøàôûíà ÷àòäûãäàí
ñîíðà íÿ ö÷öí áÿäÿí äàðûñãàëëûüûíû òÿðê åòìÿñèí, áÿäÿíèí êÿñàôÿòèíäÿí
éàõà ãóðòàðìàñûí, ìöúÿððÿä îëàðàã þç ìÿáäÿèíÿ äîüðó ãàéûòìàñûí âÿ
ÿáÿäè ëÿççÿòèíè äàâàì åòäèðìÿñèí?!
Ùÿòòà äåéèëìèøäèð êè, (áó ìÿñÿëÿ) íÿôñèí (ðóùóí) þçöíäÿí àñûëûäûð.
ßýÿð î, êÿñáåòìÿ çÿùìÿòèíè éåðèíÿ éåòèðÿðñÿ âÿ ôàíè åùòèðàñëû ëÿççÿòëÿðäÿí âàç êå÷ÿðÿê òÿêìèëëÿøÿðñÿ, äåìÿëè, îíäàí (áÿäÿíäÿí) ÿëàãÿñèíè
êÿñìèø âÿ àëÿòëÿðäÿí (áÿäÿí öçâëÿðèíäÿí) åùòèéàúûíû êÿñÿðÿê ëÿççÿò
àëìûø âÿ ðóùàíèëÿðëÿ ãàéíàéûá-ãàðûøìûø îëóð êè, áó îíóí áåùèøòèíäÿí
èáàðÿòäèð. ßêñèíÿ, ÿýÿð ôàíè ëÿççÿòëÿðëÿ ìÿøüóë îëàðàã, êÿñá åòìÿêäÿí
ãÿôëÿò åäÿðñÿ, îíäà íåúÿ âàðäûñà, åëÿ äöíéàäàí ÷ûõìûø îëóð, ùÿòòà ôàíè
ëÿççÿòÿ îëàí éîðóúó ìåéëèí ÿçèééÿòè öñòÿëèê îëàðàã áóíà ÿëàâÿ îëóð êè,
áó îíóí úÿùÿííÿìèíäÿí èáàðÿòäèð. Áåëÿëèêëÿ, ðóùàíè áåùèøò âÿ ìÿíÿâè
úÿùÿííÿì ìÿëóì îëäóüóíà ýþðÿ, úèñìàíè ìààäà åùòèéàú éîõäóð.
Áöòöí áóíëàðû áèð íå÷ÿ äÿëèë ÿñàñûíäà ðÿää åäÿðÿê äåéèðÿì êè:
ßââÿëà, ðóù àëÿòëÿðÿ (áÿäÿí öçâëÿðèíÿ) ùàêèì îëàðàã ëÿççÿòëÿðÿ
÷àòûð. Þçö äÿ ìöúÿððÿä áèð úþâùÿðäèð êè, áÿäÿíäÿí ñîíðà (þëÿíäÿí
ñîíðà) ãàëûð. Ëÿççÿò âÿ éàõóä ÿëÿìè äÿðê åòìÿéèí àäè àëÿòè äóéüóëàðäàí èáàðÿòäèð. Äóéüóëàð èñÿ áÿäÿíèí ëÿâàçèìàòûíäàí èáàðÿòäèð. Áåëÿëèêëÿ, ëÿççÿòëÿð âÿ ÿëÿìëÿðè òàì øÿêèëäÿ íÿ àäè éîëëà, íÿ äÿ ìÿíÿâè îëàðàã áÿäÿíñèç äÿðê åòìÿê ìöìêöí äåéèëäèð.
Èêèíúèñè, ðóù èëÿ áÿäÿíèí ÿëàãÿñè àøèã âÿ ìÿøóãóí ÿëàãÿñè êèìèäèð.
Îíëàðûí àðàñûíäàêû öíñèééÿò çàìàí êå÷äèêúÿ øèääÿòëÿíèð. Èñòÿêëèíèí àéðûëûüûíäàí òþðÿíÿí ÿëÿì ðóùóí õöñóñèééÿòëÿðèíäÿíäèð. Áåëÿëèêëÿ, ðóù
ö÷öí áÿäÿíñèç òàì øÿêèëäÿ ëÿççÿò îëà áèëìÿç.
Ö÷öíúöñö, èíñàí ðóù èëÿ áÿäÿíèí áèðëèêäÿ îëìàñûíäàí èáàðÿòäèð.
(Èíñàí) íþâöíö âÿ éàõóä øÿõñèééÿòèíè îíëàðñûç òÿñÿââöð åòìÿê îëìàç.
Áóíëàðäàí áèðè, äèýÿðè îëìàéàí, òÿëÿá åäèëÿí çàìàí çàëèìäÿí ìÿçëóìóí ùàããûíû àëìàã èøè èëÿ ìÿøüóë îëà áèëìÿç. Áåëÿëèêëÿ, ÿäàëÿò (ðóù èëÿ
áÿäÿíäÿí ìöòÿøÿêêèë) øÿõñèééÿòèí (ìÿñóëèééÿòèíè) ãàðøûéà ÷ûõàðûð êè,
áó äà úèñìàíè ìààäûí ëöçóìóíó òÿëÿá åäèð.
Äåìÿê îëìàç êè, êÿñèô îëàí áÿäÿíäÿ ðóù ÿçàá ÷ÿêäèéè ùàëäà, áÿäÿíäÿí éàõà ãóðòàðäûãäàí ñîíðà íåúÿ îëà áèëÿð êè, éåíÿ äÿ îíà äîüðó
ìåéë ýþñòÿðñèí?! Áÿäÿí ðóùóí ÿçàá ÷ÿêäèéè éåðäèð. Îíà ýþðÿ êè, áÿäÿí
ãóðóëóøúà, ìÿèøÿòúÿ âÿ ùàäèñÿëÿð ãàðøûñûíäà äÿéèøêÿí îëìàñû åòèáàðèëÿ
ðóùäàí ôÿðãëÿíèð. Öíñèééÿò âàñèòÿñè àíúàã î çàìàí ÿìÿëÿ ýÿëÿ áèëÿð êè,
íèôðÿò ñÿáÿáëÿðè àðàäàí ýåòñèí.
131
(Áóíà úàâàá îëàðàã) äåìÿê îëàð êè, þëÿíäÿí ñîíðà ðóùóí (ãèéàìÿòäÿ) áÿäÿíÿ ãàéûòìàñûíäà ëÿççÿò âÿ éà ÿëÿì òÿêìèëëÿøìÿ âàñèòÿëÿðèíäÿíäèð; ÷öíêè ÿýÿð ðóù ÿçàáà ëàéèãäèðñÿ, áÿäÿí îíäàí þòðö ÿí ìÿíôóð
áèð øåéäèð (îíó ïèñ èøëÿð ýþðìÿéÿ ìÿúáóð åòìèøäèð), ùÿòòà îíäàí (ðóùäàí)
ãÿòèééÿí àéðûëìàéàí çÿíúèð âÿ ãàíäàëëàðäàí èáàðÿòäèð. Éîõñà ÿýÿð ðóù
(ìöêàôàòà) ëàéèãäèðñÿ, áÿäÿí îíóí ÿí ýþçÿë òÿëÿáàòûäûð êè, îíóí ìöòÿíàñèáëèéèíè, ýþçÿëëèéèíèí áÿçÿéèíè âÿ èòèá-áàòìàã òÿùëöêÿñè îëìàäàí þç
àðçóëàðûíà ÷àòìàñûíû òÿìèí åäèð; ùÿòòà ðóù ö÷öí áÿäÿí ìöêÿììÿë ñóðÿòäÿ âÿ äàèìè îëàðàã è÷ÿðèñèíäÿ ëÿççÿò àëäûüû ñàðàéëàðäàí äà öñòöíäöð.
Äþðäöíúöñö, (ëÿççÿò âÿ ÿëÿì äåäèêäÿ) äîüðó÷óíóí (Òàíðûíûí) âåðäèéè õÿáÿðëÿðÿ óéüóí îëàðàã âÿ îíëàðà ÿñàñÿí èíñàíëàð àðàñûíäà àäè âÿ
ùèññè (äóéüó èëÿ äÿðê åäèëÿí) ëÿççÿò âÿ ÿëÿì íÿçÿðäÿ òóòóëóð; ÷öíêè
ùÿìèí äîüðó÷óíóí èíñàíëàðà âåðäèéè øàä õÿáÿðÿ ýþðÿ, Àëëàù áÿíäÿëÿðè
èíñàíëàð àðàñûíäà îëàí àäè ëÿççÿòëÿðäÿí – ñàðàéëàð, èïÿê ïàð÷àëàð âÿ
ìåéâÿëÿðäÿí àëäûãëàðû ëÿççÿòëÿðäÿí (àõèðÿòäÿ äÿ) èñòèôàäÿ åäÿúÿêëÿð.
Ùÿì÷èíèí î (Òàíðû), þç áÿíäÿëÿðèíè (àõèðÿòäÿ äÿ) çÿíúèðëÿð, ãàíäàëëàð,
îä âÿ øàõòà (êèìè) ÿëÿìëÿðëÿ ãîðõóòìóøäóð. Áóíà ýþðÿ, äîüðó÷óíóí
äåäèéè ñþçÿ óéüóí îëàðàã ëàçûì ýÿëèð êè, áóíëàð (ëÿççÿòëè âÿ ÿëÿìëè
øåéëÿð) àäè âÿ ùèññè øÿêèëäÿ àõèðÿòäÿ äÿ îëñóí. (Áóð ìÿñÿëÿíè) òÿôñèð åòìÿéÿ åùòèéàú éîõäóð.
Áåøèíúèñè, äöíéàäà Àëëàù äîñòëàðûíûí ðèéàçÿòè (ÿçèééÿòè) âÿ Àëëàù
äöøìÿíëÿðèíèí íåìÿòëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿñè (äÿëèëèíäÿí èáàðÿòäèð);
÷öíêè ÿýÿð Òàíðûíûí ìÿðùÿìÿòè àíúàã äöíéÿâè ëÿççÿòëÿðÿ, ìÿñÿëÿí,
àðçó åäèëÿí éåìÿêëÿðÿ, ïàëòàðëàðà, íèêàùëàðà (åâëÿíìÿê) âÿ ñàèðÿéÿ
íàèë îëìàãäàí èáàðÿò îëñàéäû, áåëÿ íàèëèééÿòëÿðÿ Òàíðûíûí äîñòëàðû äàùà
ëàéèã îëàðäûëàð âÿ áó íåìÿòëÿðèí ùàìûñû îíëàðà ãàëàðäû. Ëàêèí Àëëàù
äîñòëàðûíûí ðèéàçÿòè âÿ äöøìÿíëÿðèíèí íåìÿòëÿðè áóíà èøàðÿäèð êè, äîñòëàðûíûí íåìÿòè âÿä åäèëìèø (ÿáÿäè) ãàëàí (àõèðÿòÿ àèä) íåìÿòëÿðäèð.
Ùÿì÷èíèí äöøìÿíëÿðèíèí ÿçàáû äà ãàëàí (àõèðÿòÿ àèä) ÿçàáëàðäûð.
Àéäûíäûð êè, èñòÿð ðàùàòëûã, èñòÿðñÿ äÿ ìþùíÿò èêè ãèñèìäèð. Áèð ãèñìè
äöíéàéà àèä âÿ þòÿðèäèð; áèð ãèñìè èñÿ àõèðÿòÿ àèä âÿ ùÿìèøÿëèêäèð.
Ëàêèí èíñàíëàðûí áÿçèñè þòÿðè ðàùàòëûüû ùÿìèøÿëèê ðàùàòëûãäàí öñòöí òóòìóøäóð; áÿçèñè èñÿ þòÿðè ìþùíÿòè ùÿìèøÿëèê ìþùíÿòäÿí öñòöí òóòìóøäóð.
Ìÿùøÿðè èêè äÿëèë ÿñàñûíäà èíêàð åäÿíëÿð âàðäûð. Áèðèíúèñè, éîõ îëàí
øåéèí áÿðïà åäèëÿ áèëìÿìÿñè (äÿëèëèäèð). Áóíëàð äåìèøëÿð êè, éîõ îëàí
øåé
òàìàìèëÿ ñûðàäàí ÷ûõûð âÿ îíóí ñàáèò áèð ìàùèééÿòè éîõäóð. Áóíà
__________
ýþðÿ äÿ îíóí ãàéûòìàñû áàðÿäÿ ìöùàêèìÿ éöðöòìÿê îëìàç.
132
Èêèíúèñè, úèñìàíè ìààäûí ãåéðè-ìöìêöí îëìàñû (äÿëèëèäèð). Áóíëàð
äåìèøëÿð êè, ÿýÿð áèð èíñàí áàøãà áèð èíñàíû éåéÿðñÿ, éåéèëìèø èíñàíûí
áèð ùèññÿñè éåéÿí èíñàíûí ùèññÿñèíÿ ÷åâðèëèð âÿ áåëÿëèêëÿ, îíëàðûí ùÿð
èêèñèíè òàì øÿêèëäÿ áÿðïà åòìÿê ãåéðè-ìöìêöíäöð.
Áèðèíúè äÿëèëÿ áåëÿ úàâàá âåðìèøëÿð êè, éîõëóüó ìöòëÿã (ìÿíàäà
ùåñàá åòìÿêäÿí) èáàðÿò îëàí áó ìöùàêèìÿíèí äîüðó îëìàìàñû ùÿìèí
ìöùàêèìÿíèí ÿëåéùèíÿ áèð ñöáóòäóð; ÷öíêè þëÿí èíñàí òàìàìèëÿ ñûðàäàí ÷ûõìûð (éîõ îëìàã áàøãàäûð, þëìÿê áàøãà).
Èêèíúè äÿëèëÿ èñÿ (áåëÿ úàâàá âåðìèøëÿð) êè, èíñàíûí ÿñàñ ùèññÿëÿðè
(öçâëÿðè) âàðäûð êè, ùÿìèí ùèññÿëÿð ãèéàìÿò ýöíöíäÿ áèð éåðÿ òîïëàíûð,
éåéèëìèø èíñàíûí ùèññÿñè èñÿ éåéÿí èíñàíûí ÿñàñ ùèññÿëÿðèíäÿí äåéèëäèð.
Éåääèíúè áàá
ÐÓÙÓÍ ÞËÖÌÄßÍ ÑÎÍÐÀ Âß ÃÈÉÀÌßÒÄßÍ ßÂÂßËÊÈ
ÂßÇÈÉÉßÒÈ Âß ÎÍÓÍ ËßÇÇßÒ Âß ßËßÌß ×ÀÒÌÀÑÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
ÁÈËÈÉß ÀÈÄÄÈÐ
Áó ìÿñÿëÿ ùÿì åùêàì, ùÿì äÿ ÿãë âàñèòÿñèëÿ èñáàò åäèëÿ áèëÿð.
Åùêàì âàñèòÿñèíÿ ýÿëäèêäÿ, Òàíðûíûí áåëÿ áèð ñþçöíö (ãåéä åòìÿê
îëàð): “Àëëàù éîëóíäà þëäöðöëÿíëÿðè þëö ùåñàá åòìÿéèí!”1
ßãë âàñèòÿñèíÿ ýÿëäèêäÿ (áåëÿ äåìÿê îëàð) êè, ðóù çàòÿí ìöäðèêäèð
âÿ áÿäÿíäÿí óçàãëàøìàãëà ëÿççÿò âÿ ÿëÿìè äÿðêåòìÿ ãàáèëèééÿòè
îíäàí àéðûëìûð.
ßýÿð äåéèëÿðñÿ êè, ìÿñÿëÿí, éàõøû ÿìÿëëÿðè åòèáàðèëÿ áÿðàáÿð îëàí
èêè àäàìäàí áèðèñè Íóù ÿééàìûíäà, äèýÿðè èñÿ áèçèì çàìàíûìûçäà þëìöøäöð. ßýÿð îíëàðûí ùÿð èêèñèíèí ðóùó ãèéìÿòÿ êèìè áÿðàáÿð ëÿççÿò
àïàðûðñà âÿ ñîíðà áåùèøò ëÿççÿòëÿðè äÿ áÿðàáÿð îëàðñà, îíäà ãàáàãêûíûí
(ãàáàãúà þëÿíèí) ëÿççÿòè ñîíðàêûíûí ëÿççÿòèíäÿí ìöÿééÿí ìöääÿò
ãÿäÿð àðòûã îëàð. Áó èñÿ ñîíðàêûíûí çÿðÿðèíÿäèð. Éîõñà, ÿýÿð ñîíðàêûíûí
ëÿççÿòèíÿ ùÿìèí ëÿççÿòèí ÿâÿçè àðòûðûëàðñà, ëàçûì ýÿëÿð êè, (ìöÿééÿí
ìöääÿò) áèòäèêäÿí ñîíðà àðòûðûëàí ëÿççÿò êÿñèëñèí. Áåëÿ îëìàçñà, ÿäàëÿòñèçëèê îëàð. Áåùèøòäÿ èñÿ êÿñèëÿí ëÿççÿò éîõäóð.
(Áó èääèàíûí úàâàáûíäà) äåéèðèê êè, þëöìäÿ ãèéàìÿò ýöíö àðàñûíäàêû ëÿççÿò áåùèøò íåìÿòëÿðèíèí èíòèçàðûíû ÷ÿêìÿê ÿëÿìè èëÿ ãàðûøûãäûð.
__________
1
Ãóðàíûí “Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 169-úó àéÿ.
133
Áåëÿëèêëÿ, î èêè àäàì ëÿççÿò âÿ ÿëÿì åòèáàðèëÿ àíúàã áÿðàáÿð øÿêèëäÿ
áåùèøòÿ äàõèë îëàúàãëàð.
Ùÿì÷èíèí äåìèøëÿð êè, ðóùëàð áÿäÿíäÿí àéðûëäûãäà, ýþéÿ äîüðó éþíÿëèð; ÷öíêè ðóùëàð ýþéëÿðÿ ìÿíñóáäóð (öëâèäèð). Áó ðóùëàðûí áÿçèñè
êå÷ìèøäÿ ùå÷ áèð ýöíàù åòìÿäèéèíÿ ýþðÿ éóõàðû ãàëõûð, þçöíöí ôÿëÿêëÿðäÿêè éåðèíäÿ éåðëÿøèð âÿ ìÿëóì ýöíÿäÿê (ãèéàìÿòÿ êèìè) òàì îëìàéàí ëÿççÿòëÿð àïàðûð; áÿçèñè èñÿ ýöíàùëàðà áóëàøäûüûíà ýþðÿ, ýþéëÿðÿ
äîüðó éóõàðû ãàëõìàã èñòÿäèéè çàìàí ìÿëÿêëÿð îíëàðà ìàíå îëóð âÿ
áåëÿëèêëÿ, îä êöðÿñèíäÿ éåðëÿøèð âÿ ìÿëóì ýöíÿäÿê (ãèéàìÿòÿ êèìè)
òàì îëìàéàí ÿëÿì è÷ÿðèñèíäÿ ãàëûð.
Ùÿì÷èíèí äåìèøëÿð êè, ðóùëàð áÿäÿíëÿðäÿí àéðûëäûãäà, éàõøû ðóùëàð
äöíéà ÿùëèíèí éàõøû ðóùëàðû èëÿ öíñèééÿò ñàõëàéûð, éàõøû èøëÿðäÿ îíëàðà
éàðäûì ýþñòÿðèð âÿ îíëàðëà ýÿçèð; ïèñ ðóùëàð èñÿ ïèñ ðóùëàð èëÿ öíñèééÿò
ñàõëàéûð âÿ ïèñ (øÿð) èøëÿðäÿ îíëàðà êþìÿê åäèð âÿ îíëàðëà ýÿçèð. Ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð èøèí ýåäèøè áåëÿäèð.
Ñÿêêèçèíúè áàá
ÌÈÇÀÍ (òÿðÿçè), ÑÈÐÀÒ (êþðïö) Âß ÙÀÃÃ-ÙÅÑÀÁ
ÙÀÃÃÛÍÄÀÄÛÐ
Áóíëàðûí ùàìûñû ñàáèòäèð; ÷öíêè äîüðó÷óíóí (Òàíðûíûí) õÿáÿðèíÿ
ÿñàñëàíûð âÿ ÿãë òÿðÿôèíäÿí ðÿää åäèëìÿçäèð.
Áÿçè òÿäãèãàò÷ûëàðà ýþðÿ, äöíéà ëÿççÿòëÿ ÿëÿìèí ãàðûøûüûíäàí èáàðÿòäèð; ëàêèí àõèðÿò áöòöí ëÿççÿòëÿðèí áèð òÿðÿôäÿ âÿ áöòöí ÿëÿìëÿðèí
áàøãà òÿðÿôäÿ òîïëàíìàñûíäàí èáàðÿòäèð. Áèðèíúè áåùèøò àäëàíûð êè, ìþìèíëÿðèí éåðèäèð; èêèíúèñè èñÿ îä (úÿùÿííÿì) àäëàíûð êè, êàôèðëÿðèí éåðèäèð.
Ìþòÿçèëèëÿð èñÿ áó èêè éåð àðàñûíäà áàøãà áèð éåðèí äÿ îëäóüóíó òÿñäèã åäèðëÿð. Îíëàðûí ñöáóòó áóíäàí èáàðÿòäèð êè, èéìàí îäà (úÿùÿííÿìÿ) äàõèë îëà áèëìÿç; ýöíàù èñÿ áåùèøòÿ äàõèë îëìàç. Áóíà ýþðÿ
ëàçûì ýÿëèð êè, ýöíàùêàð ìþìèíèí î èêè éåð àðàñûíäà áèð éåðè îëñóí.
Òàíðû äàùà éàõøû áèëÿð.
__________
134
__________
__________
$ $ $
Ãÿôëÿò éóõóñóíäàí î çàìàí êèì îéàíûá ìÿí,
Ñþç áàéðàüû ãàëäûðäûì óçàã ýþéëÿðÿ éåðäÿí.
Ýöëäö íÿçÿðèìäÿ ìÿíèì ùÿð åëì âÿ ùèêìÿò,
Ýÿçäèì éîë àëûá ñÿíÿò àðà õåéëè èìàðÿò.
Ìåéõàíÿ êèìè äÿáäÿáÿëè, ñåâýèëè ìÿíçèë,
Ùÿì ïèðè-ìóüàí òÿê öçö õîø ìöðøèäè-êàìèë.
Ìÿí ýþðìÿäèì ùå÷ éåðäÿ, øèêàéÿòëÿ äåäèì: – Äþâð
Íåé÷èí áó ãÿäÿð çöëì åäÿðÿê âåðìÿäÿäèð úþâð?
Ðÿéè áÿéÿíèëìèø áèð àüûëëû, ãîúà èíñàí,
Ìöøêöë èøèìè áþéëÿ à÷ûá ñþéëÿäè: – Åé úàí,
Àðçó êÿëÿôèíäÿ âóðóëàí áó äöéöí, ÿëáÿò,
ßãë öçðÿ äîüóá, äþâðàíà, ýÿë, åéëÿìÿ òþùìÿò.
Ýþð ÿãä ôÿçàñûíäà íå÷ÿ äöðëö õÿéàë âàð,
Áèùóäÿ âÿ áîøäóð äåäèéèì ùÿì áó õÿéàëëàð.
ßãë èëÿ ÿëÿì, áèë êè, ÿêèçäèð áó úàùàíäà,
ßãëèí éîõàëûðñà, ýåäÿúÿê àùö ôÿüàí äà.
Ìåéäÿí òÿëÿá åéëÿ, ìÿçÿäÿí èñòÿ äÿâà ñÿí,
Ýÿç áàäÿäÿ àõòàð ùÿìèøÿ, äÿðäÿ øÿôà ñÿí.
Äþâðè-ãÿäÿù èëÿ äîëàíûð, áèë êè, áó àëÿì,
Ýÿç äþâðè-ãÿäÿùäÿí òàïàñàí øàäëûüû ñÿí ùÿì.
Âóðìà éàðàëû ãÿëáèíÿ äàü ÷ÿðõè-ôÿëÿêäÿí,
Áó éåääè áàüû ñåéð åëÿéèá ìåé ýöëö äÿð ñÿí.
Ñÿééàðÿëÿðèí ñåéðèíÿ áàõäûãúà òóòóëìà,
Âåð êþíëöíö áó éåääè äÿíÿ ìåé äîëó úàìà!
Øàäëûã åëÿ äàèì äîëàíûá íóðëó Ýöíÿø òÿê,
Áèð ùÿôòÿ ãûçûë áàäÿäÿ þç çþâãöíö ñÿí ÷ÿê.
Éåêøÿíáÿ îëóíúà î ãÿäÿð è÷ êè, áó ìåéäÿí,
Òà ùóøÿ ýÿëèá éåääèúÿ ýöí ìÿñò îëàñàí ñÿí.
Ýÿð áàäÿ ö÷öí éîõñà ïóëóí ñþéëÿ Ýöíÿø, Àé,
Ñûíäûðñûí ùàìàí ãöðñöíö, âåðñèí ñÿíÿ áèð ïàé.
Äöøÿíáÿíè äöøÿíáÿéÿäÿê è÷ áó øÿðàáû,
Ìåéäÿí åëÿ úÿì àòÿøèíè ñþíäöðÿí àáû.
Ýÿð ëàçûì èñÿ ìÿúëèñèíÿ ãÿíä, øÿêÿð, ñÿí
__________Àé ãöðñöíö ñûíäûðìàüû, ýÿë, èñòÿ ôÿëÿêäÿí.
Þéëÿ êè, ñåøÿíáÿ ýöíö ìåé äÿéäè äîäàüÿ,
137
Äþâð åòäèð îíó éåääèúÿ ýöí ñàëìà àéàüÿ.
Ýÿð çàùèä îëàí åòñÿ ñÿíÿ çÿððÿ ÿçèééÿò,
Ñÿðõîø ýþðöíÿí Ìÿððèõÿ ãûë òåçúÿ èøàðÿò.
×ÿðøÿíáÿ ýöíö, áàäÿ èëÿ öç-öçÿ ýÿëñÿí,
Áèð ùÿôòÿ îíóí äþâðöíö ùå÷ éûüìàýèëÿí ñÿí
Ãîé êþíöë åâè íóðà áàòûá ùÿçç èëÿ äîëñóí,
Ãîé ìÿúëèñèíÿ ïåéêè-Öòàðèä íÿäèì îëñóí.
Ïÿíúøÿíáÿ ýöíö þéëÿ êè, àëäûí ÿëÿ úàìû,
Áèð ùÿôòÿ áó íþâ èëÿ êå÷èð ñöáù èëÿ øàìû.
Ýÿð ìÿúëèñèíÿ äöøñÿ ñÿíèí áàøãà õÿéàëëàð,
Ùóøéàð ýþðöíÿí Áÿðúèñÿ âåð äöðëö ñóàëëàð.
Úöìÿ ýöíöíö ñàùèáè-äèëëÿðëÿ áÿðàáÿð,
Ìåé è÷ ýÿëÿúÿê úöìÿéÿäÿê áþéëÿ ñÿðàñÿð.
Ýÿð ìÿúëèñèíÿ ëàçûì èñÿ ãÿëáè à÷àí ñàç,
Åò áèðúÿ èøàðÿòëÿ ýþçÿë Çþùðÿíè ðÿããàñ.
Øÿíáÿ éåòèøèíúÿ î ãÿäÿð è÷ êè, áàéûë ñÿí.
Òà êè, ýÿëÿúÿê øÿíáÿ ýöíö áèð äÿ àéûë ñÿí.
Ýÿð áèð àúûäàí øöáùÿëÿíèá ãîðõóäà ãàëñàí,
Ïåéêè-Çöùÿëè ãàïûäà õèäìÿò÷è ãîéàðñàí.
Ñþç âåð î ýþçÿë Ñàãèéÿ þç åøãèíè ñà÷ñûí,
Êþíëöì öçöíÿ áàüëû îëàí éîëëàðû à÷ñûí.
Àëñûí áó ôÿãèðèí éöêöíö äÿðäëè äèëèíäÿí,
Ãàëäûðñûí àéàüÿ, òóòàðàã ìåéëÿ ÿëèíäÿí.
Áèð ìåé êè, àüûë ìöëêö ö÷öí íóðëó ÷ûðàãäûð,
Íÿèíêè àüûë, øàìö ñÿùÿð îíäàí óçàãäûð.
Áèð ìåé êè, øÿðèÿò îõóñóí îíäà íèçàìû,
Áèð ìåé êè, øÿðèÿò äåìÿñèí êöôð-ùÿðàìû.
Ïèðè-ìóüàíûí åøãè èëÿ Ñàãèäÿí, åé úàí,
Ìÿí áàüðû éàíûã åéëÿ êè, àëäûì ÿëÿ áèð úàì.
Êþíëöì åâè éöêñÿëäè ýþéÿ, íÿøÿéÿ äîëäó,
Îíäàí öçöìÿ, ìÿðèôÿòÿ éîë à÷ûã îëäó.
Áîìáîø öðÿéèì îëäó ìÿíèì ñèðëÿð îúàüû,
Àëëàù êþìÿê îëñóí ñÿíÿ, åé ñåùðëè Ñàãè!
Ìåé âåðìÿê èëÿ ãûôëû à÷ûá äÿðäëè äèëèìäÿí,
Ñîðäóí êè, ñÿíÿ ýèçëè ãàëàí ñèðëÿð à÷ûì ìÿí?!
__________Þéëÿ èñÿ ýÿë èíäè ìÿíè-àøèãè ìåé âåð,
Äîëäóð ãÿäÿùè, äóðìà äàùà ïåéäÿðè-ïåé âåð.
138
Âåð ñÿáè-ìÿñàíè àäûíà éåääèäÿ ýÿë äóð,
Âåð, âåð êè, è÷èì, ãûéìà ìÿíÿ êàñÿíè äîëäóð.
ÁÈÐÈÍÚÈ ÚÀÌÛÍ ÊÅÉÔÈÉÉßÒÈ
Åé ñàãè, åé îä ìÿúëèñèíèí ðÿùáÿðè, òàúû,
Áèð îäëó ñó êè, îíäà îëóð äÿðäèí ÿëàúû.
Âåð áîë-áîë è÷èì, ãîéìà ìÿíè àòÿøÿ ùÿñðÿò,
Îíñóç äà áàøûì äÿðäëè îëóá, ÷ÿêìèø ÿçèééÿò.
Âåð àòÿøÿ áÿíçÿð î ñóéóí õîø ÿìÿëèíäÿí
È÷äèêúÿ ñÿíÿ ýèçëè ãàëàí ñèðëÿð à÷ûì ìÿí.
Ìåé âåð êè, î õîø ÿòèðëÿðèí öñòöìÿ ñà÷ñûí,
Éöç àðçó õÿçèíÿì öçöìÿ ãàïûñûí à÷ñûí.
Áèð ìåé êè, îíóí ðÿíýè ãûçûë, ãûðìûçû ãàíäûð,
Áèð ìåé êè, úàùàí è÷ðÿ òàìàì ìöøêöë à÷àíäûð.
Âåð, âåð ìÿí è÷èì, åéëÿ ìÿíè ãàôèë þçöíäÿí,
Ãÿìëè èøèìè ìöøêöëÿ ñàëìà, ôÿãèðÿì ìÿí.
Îë ýöí êè, ÿçÿë úàìûíû ìÿí õÿñòÿéÿ âåðäèí,
À÷äûí äèëèìè, úàíëû áèð èíñàíà ÷åâèðäèí.
Ýöí éåòäè, çàìàí ÷àòäû, öðÿê, äèë ñÿñè ýÿëäè,
Ãîíäó áàøûìà úàìè-ÿçÿë íÿøÿñè ýÿëäè.
Èíäè ýÿë îòóð, äèíëÿ ìÿíè, äèíëÿ äÿðèíäÿí,
Ñèðëÿð ãàïûñûí ëàé-ëàé à÷ûì äèíëÿ, åøèò ñÿí!
ÍÅÉ ÈËß ÑÞÙÁßÒ
Áèð ýöí îòóðóá áàøäà ôÿðÿù, ãÿëáäÿ ìèí ðàç,
Ìåéëè öðÿéèì Íåéëÿ ìÿíè åéëÿäè äÿìñàç.
Ñîðäóì îíà: “Åé ãÿì åëèíèí òàúè-ãöðóðè,
Íåé÷èí ñàðûñàí, àíëàò î ãÿëáèíäÿêè øóðè?!
Ñþéëÿ, äå ýþðöì, àù, íÿ éàíûã íàëÿëÿðèí âàð,
Ñîëüóí éàíàüûíäàí òþêöëÿí æàëÿëÿðèí âàð!”
Íåé ýèçëè îëàí ñèððèíè, áàõ, áþéëÿúÿ à÷äû,
Ãÿëáèíäÿêè ýþâùÿðëÿðè ÿòðàôûíà ñà÷äû.
Íåé ñþéëÿäè: “Åé ùàëûìû ìÿíäÿí ñîðàí ùÿìäÿì!
__________Îë äÿì êè, ÿäÿì èäè éåðèì, áèëìÿç èäèì ãÿì.
Àñóäÿ ýÿçÿðäèì, íÿ äåéèì ÷ÿðõè-ãÿçàéÿ,
139
Î þç ùÿñÿäèíäÿí ìÿíè ãÿðã åòäè áÿëàéÿ.
Ýàù òÿðïÿíèøèì éåëäÿí îëóá, ýöëìöøÿì ùÿð âÿãò,
Áÿçÿí äÿ êè, àòÿøëÿð èëÿ åéëÿäèì öëôÿò.
Áÿçÿí óëó òîðïàãäàí àëûá íÿøâö íöìàíû,
Áÿçÿí äÿ ñóäàí òîïëàéàðàã çþâãö ñÿôàíû.
Ñÿðêÿøëèéèìèí áàéðàüûíû ÿðøÿ óúàëòäûì,
Øàäëûãëàð è÷èíäÿ ýþéÿðèá, ãîë-áóäàã àòäûì,
Òàúèð êèìè òàé áàüëàéàðàã øàëäàí, èïÿêäÿí,
Ìÿí ñàùèáè-íåìÿò êèìè ïóë âåðìÿäèì ÿëäÿí.
Ìÿüðóð åëÿäè êþíëöìö áó úàùö úÿëàëûì,
Ãà÷äû, ÷îõ óçàã ãà÷äû áöòöí äÿðäö ìÿëàëûì.
Áèðäÿí áó ãÿçà, ÷ÿðõè äîëàíìûø íÿ ýÿòèðäè,
Àéäûí ýöíöìö ãàïãàðà áèð øàìÿ éåòèðäè.
Äîñòëàð äÿéèøèá îëäó ìÿíÿ ÿí ãàòû äöøìàí,
Íþâðÿñòÿ ýþçÿëëÿð ÷ÿêèëèá ýåòäè éàíûìäàí.
ßââÿëëÿðè ñåâäàëû êöëÿêëÿð éàìàí ÿñäè,
Õàèí ÷ûõàðûã ãîëëàðûìû, ãÿääèìè êÿñäè.
Äîñòëóã ÿòÿéèí òîïëàéàðàã ÷ÿêäè ñó ìÿíäÿí,
Éöçëÿðúÿ çÿðÿð âåðäè î àòÿø, áóíó áèë ñÿí.
Àëäû öðÿéèìäÿí áöòöí àðàìûìû, òîðïàã,
Ýåòìÿêäÿ ýþðöá èñòÿäè þç âàðûíû òîðïàã.
Äîëäó àúûëàðëà öðÿéèì, ñþíäö, ãàðàëäû,
Áàõ, áþéëÿúÿ äöøäöì, áÿäÿíèì ñîëäó, ñàðàëäû...
Àíúàã êè, äöíÿí ñöáù ÷àüû áîñòàíäà ýÿçèðêÿí,
Îëäóãúà ÿúàèá ùàëû áèð ñåéð åëÿäèì ìÿí.
Áèð êÿíäëè ýÿëèá îðäàúà áèð ìåéíÿíè òóòäó,
Îíäàí øÿðàá àëäû, ÿâÿçèíäÿ âåðÿðÿê ñó.
Ìåéíÿ âåðèëÿí áó ñóéó àëäû âÿ è÷ÿí òÿê,
À÷äû ñèíÿñèí, ñþéëÿäè: – Ýÿë ãÿíä, øÿêÿð ÷ÿê!
Ãóðòàðìàäû ùå÷ êÿñ äÿéèøÿí ùàäèñÿëÿðäÿí,
Áó ÷ÿðõè-ôÿëÿê ùÿð êÿñÿ áèð îëäó ÿçÿëäÿí,
Ùÿð êÿñ íÿ âåðèá, èòìÿéÿúÿêäèð, ãàëàúàãäûð,
Þç âåðäèéèíèí áÿùðÿñèíè òåç àëàúàãäûð.
Áó äÿùðäÿ àëìàã èëÿ âåðìÿê ñþçö, åé äèë,
Áèð ðÿñìè-çàìàí îëäó ÿçÿëäÿí áóíó ñÿí áèë.
Îë ôèêðèäÿéÿì ÿðç-íèéàç ýöíëÿðè ðóçýàð,
__________Âåðñèí î øåéè êè, éåíÿ òÿêðàð àëàúàãëàð.
Àùÿíýëÿðèì äÿ áó èøÿ éåòìÿê ö÷öíäöð,
140
Áó ôèêðÿ, áó ñåâäàéà øöêöð åòìÿê ö÷öíäöð.
Çÿíí åòäèéèìèí ýÿð÷è õèëàôû îëà, åé úàí!
Áèùóäÿ âÿ áîøäóð î ãÿäÿð ãîðõìóðàì îíäàí.
Îääàí, ãàðà òîðïàã èëÿ ùÿì àá-ùÿâàäÿí,
Òàïäûì èêè-ö÷ ýöí ýþéÿðèá íÿøâ-íöìà ìÿí,
Âåðäèêëÿðèíè ñîíðà ùàìû ãàïäû àïàðäû,
Àíúàã ìÿíÿ î ãàëäû êè, ÿñëèìäÿ íÿ âàðäû.
Íåé÷èí ñàðàëûì ìÿí áó èøèí äÿðäö ãÿìèíäÿí?!
Äöíéàéà ýÿëèðêÿí íÿ ýÿòèðìèøäèì þçöì ìÿí?!
Ñÿí äÿ, à Ìöüÿííè äèëÿ ýÿë, êþíëöìö, áèð à÷,
Íåé èëÿ áó ÿòðàôû èøûãëàíäûð, àëîâ ñà÷!
×þð-÷þï êèìè éàíäûð ìÿíè áó àòÿøÿ, éàíäûð!
Êþíëöì åâèíè øàì êèìè íóðëàíäûð, àìàíäûð!
Ãÿì âåðìÿ Ôöçóëèéÿ, äöéöí âóðìà äèëèíäÿí,
Ãàéòàð î ãÿðàðû ýåðè êè, àëäûí ÿëèíäÿí.
Õîø ìÿñòëÿðèí ùàëûíà êè, øàìö ñÿùÿðëÿð
Ìåéõàíÿëÿðèí êöíúöíö àñóäÿ ýÿçÿðëÿð.
Ùÿð øåéëÿðèíè âÿãô åäÿðÿê áàäÿéÿ úàíäàí,
Þç ÿëëÿðèíè ÷ÿêäèëÿð àëâåð éàõàñûíäàí.
ÈÊÈÍÚÈ ÚÀÌÛÍ ÊÅÉÔÈÉÉßÒÈ
Âåð, Ñàãè, î Íóùóí ýÿìèñè ðàùÿòè-úàíû,
Âåð êè, ìÿíè ãÿðã åòäè áó ãÿì, äÿðä òóôàíû.
Ýöë òÿê ñàðàëûá ñîëäó ùÿéàòûì àúû ãÿìäÿí,
Âåð, âåð êè, è÷èì áÿëêÿ òàïûì, Ñàãè, íèúàò ìÿí!
Âåð, Ñàãè, âåð îë çàùèð åäÿí èñì èëÿ çàòû,
Âåð, âåð î àüûë Õèçðè ö÷öí àáè-ùÿéàòû.
Íÿôñèëÿ þëÿí ýþçëÿðèìÿ íóð òþêöëñöí,
Ïÿæìöðäÿ äöøÿí ãþí÷ÿëÿðèì áèð äàùà ýöëñöí.
Âåð, Ñàãè, âåð îë àéíà êèìè áàäåéè-úàíû,
Áèð áàäÿ êè, ÿêñ åéëÿéèð î, úöìëÿ úàùàíû.
Âåð, âåð êè, è÷èì, òÿøâèøèìè òà åëÿéèì êÿì.
Âåð, âåð êè, ýþðöíñöí ýþçöìÿ áöñáöòöí àëÿì.
Àýàù åëÿäèí þéëÿ êè, áó ôåéçè ãÿäÿùäÿí,
Áó áàäÿ èëÿ íÿøÿìè àðòûð, òàìàì åò ñÿí.
Èêèíúè ãÿäÿù èëÿ öðÿê ãöââÿò àëûá òà
Èçùàð åëÿñèí ùÿð øåéè áàòèíäÿ íÿ âàðñà.
141
ÄßÔ ÈËß ÑÞÙÁßÒ
Ìÿí áèð ýåúÿ îëäóãúà ýþçÿë áÿçì äöçÿëòäèì,
Øàäëûã åâèíè îðäà ãóðóá áÿðãÿðàð åòäèì.
Ýöëäöðäöì î áÿçìè, áÿçÿäèì ñþçëÿ, êàáàáëà,
Íóð âåðäèì îíà áàäÿ èëÿ, øàìëà, øÿðàáëà.
Áó äàèðÿäÿ Äÿô äÿ äóðóá òöüéàí åäèðäè,
Äèâàíÿéÿ áÿíçÿð êþïöðöá òóôàí åäèðäè.
Ñîðäóì îíà: “Åé ãÿääè áöêöëìöø ãîúà èíñàí!
Äåðëÿð êè, ÷ûõûáñàí ùÿð þòÿí éàõøû-éàìàíäàí.
Äîñòëóãëàð èëÿ äîïäîëóäóð äîñòëóüóí, åé úàí,
Ùÿð áèð äÿðèäÿí ñîíðà äà âàð áèð äÿðè ÿëàí.
Âÿúä ýöëøÿíèíèí éàðïàüûñàí, áàøãàäûð ùàëûí.
Ãÿì-ãöññÿ ÿëèíäÿí éàðàíûáäûð áó çàâàëûí.
Ùèêìÿò êèòàáûíäàí éàðàíàí áèðúÿ âÿðÿãñÿí,
Åëì ÿùëè, äåéèðëÿð êè, àëûð äÿðñèíè ñÿíäÿí.
Àðòûã éåòèøèá âÿãòè áèçÿ ýþñòÿð ÿäàëÿð,
Ýÿë àéíà êèìè äöíéàíû ñÿí, ÿêñ åëÿ, ýþñòÿð.
Èíúÿ äàíûøûãëà áèçÿ ùÿð ñèððè áÿéàí åò,
Áó ôàíè ùÿéàòûí à÷àðàã ÿñëèíè þéðÿò!
Ýÿë! Ýÿë êè, Ôèðèäóíëàðûí î øàäëûã èëèíäÿí,
Áó äþâðÿ ãàëàí áèð äÿíÿñÿí, äöðäàíÿñÿí ñÿí.
Ñþê ãÿëáèíè, òþê ñèðëÿðè, åò ùÿð øåéè èçùàð,
Ñþéëÿ, äå ýþðÿê, áèð ùàðàäà ãàëäû î øàùëàð?!
Íîëäó î Ôèðèäóíö Êåéèí àõûðû, êàìû,
Êèì ñàëäû î Úÿìøèäèí ÿëèíäÿí äîëó úàìû?!
Ãÿáðèí åâèíÿ ìþùòàú îëóá þìð åäÿí îíëàð,
Ñöëù åéëÿäèëÿð, éà êè, ùÿëÿ äàâàäàäûðëàð?!
Áó ôèðãÿ è÷èíäÿ äå ýþðöì ãûøìû, áàùàðìû,
Äîñòëóã ÷è÷ÿéè ãþí÷ÿëÿíèá, éîõñà êè, õàðìû?!”
Äÿô áþéëÿ úÿâàá âåðäè ñàíûá ñàéäûüûì ùàëÿ,
Îíäàí ñîðóëàí ýèçëè èøÿ, ñèðëè ñóàëÿ:
– Îíëàð, – äåäè, – èíäè ùàìû àñàéèøÿ éàðäûð,
Äöíéàíûí èøèíäÿí ÷îõ óçàã, àéðû – êÿíàðäûð,
Íÿ ìÿìëÿêÿò öñòöíäÿ ÷ÿêèá äÿðä, îëóá õàð,
Íÿ ùå÷ëèéÿ ýåòìÿêëÿðèíÿ àüëàéûð îíëàð.
__________Íÿ áîø, ùàâàéû, áèð ùÿâÿñÿ äîüðó ýåäèðëÿð,
Èíäè ñÿíè þç éàíëàðûíà äÿâÿò åäèðëÿð.
142
Àò áîøëóüà áó ôàíè úàùàíû, äàùà áÿñäèð,
Ýÿë ÷ÿêìÿ úàùàí ãåéäèíè ÷îõ, ÷öíêè ÿáÿñäèð.
Àðòûã ùÿçÿð åò, ðÿõíÿ âóðóá ñþê áó ùÿñàðè,
Ãîéìà ýþçöíö éîëäà, äàüûò òþê áó ùÿñàðè.
Áó ôàíè úàùàí ìöëêöíÿ ýþíäÿðäè êè, îíëàð,
Ìÿíäÿí åøèäèá þéðÿíÿñÿí ÷îõëó éàëàíëàð.
Áó àëÿìÿ áàüëû ãàëàñàí ùÿð çàìàí, ùÿð àí
Àëñûí ñÿíè àüóøèíÿ áó øöáùÿëè äþâðàí...
Ìåéâÿ ýÿòèðÿí áèð àüàúû êÿñäèëÿð îíëàð,
Áèð äàèðÿ êÿñäè áó àüàúäàí èòè ìèíøàð1.
Àòÿøëÿð è÷èíäÿ ÿðèäèá äàøëàðû éåêñÿð
Ùàçûðëàäûëàð áîéíóì ö÷öí äöðëö ïÿðÿêëÿð.
Äèëñèç áàøû îíëàð àéûðûá þç áÿäÿíèíäÿí,
Ñîéäó äÿðèñèí òàêè áó ýöí ùàñèë îëóì ìÿí.
Îëäóãúà øÿðàôÿòëè, íÿúàáÿòëè ö÷ ùÿìäÿì,
Áèð ÿððÿ, áèð îä, áèð äÿ ãûëûíúäàí éåäèëÿð ãÿì.
Äÿô øÿêëèíÿ äöøäöì ãóðòàðûá òàêè áèð àõøàì,
Ñóðÿòëÿ, ýþçÿëëèêëÿ öçöì àëäû áèð èòìàì.
Èíäèñÿ éåòÿí ùÿð àâàðà, ùÿð áèð ÿäÿáñèç,
Ñèëëÿéëÿ âóðóð øàìö ñÿùÿð, ùÿì äÿ ñÿáÿáñèç.
Áèð àí áó çàìàíûí îëàðàã äÿðäèíÿ ãàôèë,
Áèð ìÿí òÿðÿôÿ ìåéë åëÿ, áàðè ìÿíÿ âåð äèë!
Áó õÿçíÿ, áó ýþâùÿð íÿ áèëèðñÿí êè, íåéèíäèð,
Ùàðäàí äöøöíöðñÿí êè, î ðàùÿòëèê è÷èíäèð.
Äÿùðèí ùÿð îëàí úþâðöíö, ýÿë, àò öðÿéèíäÿí,
Þç ãÿëáèíÿ, ùÿì þçýÿëÿðÿ âåðìÿ ÿçàá ñÿí.
Ñÿí äÿ, à Ìöüÿííè, äèëÿ ýÿë êþùíÿ çàìàíäàí,
Êå÷ìèø îëàí-îëìàçäàí åëÿ áèð áèçÿ åëàí.
×ÿðõè-ôÿëÿéèí ñèëëÿñèíèí çÿðáè ýöúöíäÿí,
Äÿô òÿê ñîéóëàí ìèí äÿðèäÿí ñþéëÿ, äàíûø ñÿí.
Ñþéëÿ î Ôöçóëè êè, äöøöá äÿðäÿ ìÿëàëäàí,
Áèðäÿôÿëèê þç êþíëöíö ÷ÿêñèí î ìàùàëäàí.
Õîø îë êÿñÿ êè, úàìû òóòóá ãÿëáèíÿ ùÿìäÿì,
Áèëìèð ýåúÿ-ýöíäöç íÿäè, éà êè íÿäè äÿðä, ãÿì.
Ùÿð ýöí ìåé è÷èá, çþâãÿ áàòûá, ìÿñò äöøöáäöð,
Áèëìèð êè, áó àëÿì íÿäè, ñÿðìÿñò äöøöáäöð.
__________
1
Ìèíøàð – ÿðÿáúÿ ìèøàð äåìÿêäèð, øåðèí âÿçíè õàòèðèíÿ èøëÿíèá.
143
Ö×ÖÍÚÖ ÚÀÌÛÍ ÊÅÉÔÈÉÉßÒÈ
Åé Ñàãè, ÿë àò áàäÿéÿ, îë úþâùÿðè-ìåéäÿí,
Áèð ìåé êè, îíóí àðçóñóíó ýþéëÿðÿ éåðäÿí
Úÿìøèäëÿð àïàðìûø, âåð è÷èì, éöêñÿëèì, åé úàì,
Âåð, âåð êè, îäóð, Ñàãè, êþíöë ìöëêöíÿ ñóëòàí!
Âåð êè, îíó è÷äèêúÿ îëóì áèð óëó Úÿìøèä,
Áèð áàäÿ êè, øþâã èëÿ éàíûð èíäè äÿ Úÿìøèä.
Âåð, ñèíÿëÿðè éàíäûðàí îë ñàüÿðè, Ñàãè!
Âåð, ýöëñöí îíóí øþâãö èëÿ êþíëöì îòàüû.
Ñÿðõîøëóüà, âåð, îä âóðàðàã, éàíäûðàðàã ìÿí,
Àòÿøêÿäÿëèê ãàïûñûíû ÷ûðïûì öðÿêäÿí.
Ýÿë, Ñàãè, î ðåéùàí ãîõóëó áàäÿíè äîëäóð,
Áèð áàäÿ êè, êåéôèééÿòè-èíñàíëûüà éîëäóð.
Âåð, âåð ìÿí è÷èì êþíëöìÿ ìèí äöðëö øÿôÿã ñà÷,
Ñèððèí ãàïûñûí, ýÿë, öçöìÿ áèð äÿ ìÿíèì à÷!
Âåðìÿ éàðàëû ãÿëáèìÿ áóíäàí áåëÿ çèëëÿò,
Úàì èëÿ, ñÿáó èëÿ, òåç îë, íÿøÿìè éöêñÿëò!
Âåð íèòãèì à÷ûëñûí áó ýÿëÿí úàì èëÿ áèðäÿí,
È÷äèêúÿ ñÿíÿ òÿïòÿçÿ áèð ðÿìç à÷ûì ìÿí.
ÒÀÐ Âß ×ßÍÝ ÈËß ÑÞÙÁßÒ
Ìÿúëèñ ãóðàðàã áèð ýåúÿ áèð åéø ñàéàüû,
Íóð ñÿïìèø èäè ùÿð òÿðÿôÿ áàäÿ ÷ûðàüû.
È÷äèêúÿ áàøûì ãûçäû, öðÿê çþâã èëÿ äîëäó,
Áèð õåéëè çàìàí Òàð èëÿ ×ÿíý ùÿìäÿìèì îëäó.
Ñîðäóì îíà: “Åé çàðè-çÿáóí, ñþéëÿ, íÿ ÷àðÿ,
Íåé÷èí éåíÿ äàü-äàø ÿðèäèð ñÿíäÿêè íàëÿ?”
Òàð þç-þçöíÿ ãîâðóëàðàã ñèðð ñàïûíäàí,
À÷äû äöéöíö, ñþéëÿäè: “Åé ùÿìäÿìèì èíñàí!
Íåìÿò âåðÿíèì âàðäû ìÿíèì, áèë êè, ÿçÿëëÿð,
Áàüëàíìûø èäè ãÿëáèíÿ ãÿëáèìäÿêè òåëëÿð.
ßë âóðìóø èäèì åøãèíÿ, åøãèëÿ éàíàðäûì,
Åùñàí äÿíèçèíäÿ þçöìö ãÿðã ñàíàðäûì,
Áó éîëäà äåéèëäè ìÿíÿ âàðëûã ñþçö ùå÷ éàð,
__________Ëöòôèëÿ éàðàíäûì, àëàðàã ãÿëáèìè îíëàð,
Íåìÿòäÿí óçàã òóëëàäû, áàøëàíäû ôÿðàüûì,
144
Ùèúðàí ãÿìè îëäó ìÿíèì îë ãÿìëè ÷ûðàüûì.
Äöøäöì áèð ó÷óã äàø êèìè, åíäèì óúàëûãäàí,
×åâðèëäè âöñàë, ýöíäöçöì îëäó øÿáè-ùèúðàí.
×ÿðõèí áó èøèíäÿí îëóá àâàðÿ, éûõûëäûì,
Äÿùðèí àçàðûíäàí öðÿéèì éàíäû, ñûõûëäûì.
Äþíìöø ôÿëÿéèí ãàò-ãàò îëàí äÿðäè, áÿëàñè,
Áó íþâ èëÿ çàð åòäè îëóá ãÿëáèìÿ àñè.
Ùÿð éöêñÿëèøèí äÿðäè ùÿéàòûì áîéó, åé äèë,
Ìåé òÿê, ìÿçÿ òÿê åòäè þçöìäÿí ìÿíè ãàôèë.
Êå÷ìèøêè úÿìèééÿò äàùà ùå÷ äöøìÿäè éàäÿ,
ßââÿëêè ùÿâàëÿð ó÷àðàã ýåòäè äÿ áàäÿ.
Ãÿòè-íÿçÿð åòäèì î ùàëà áèð äàùà ãÿëáÿí,
Ñÿððèøòÿíè áÿëêÿ òàïàðàã áèð äÿ òóòóì ìÿí.
Äöç-äîüðóúà áèð ìÿãñÿäÿ ñàùèá îëóá îíäàí,
Þç ìÿãñÿäèìè ùàñèë åäèì òàêè óçàãäàí.
Ëàêèí áó ôÿðÿù, çþâã öìèäñèçëèéÿ éåòäè,
Ôàíèëèéÿ äöøäöì äÿ þìöð ùå÷ëèéÿ ýåòäè.
Éöç õàðëûã èëÿ áèðèñè ìÿíè òóòäó, àïàðäû,
Áó ùàëñà áöòöí ÿãëèìè, ùóøóìó ãîïàðäû.
Ñàíäûì àïàðûðëàð éåíÿ äÿ äÿðäÿ, áÿëàéÿ,
Ùÿñðÿò ãîéàúàãëàð ôÿðÿùÿ, çþâãÿ, ñÿôàéÿ.
Áàüëàíìûø àïàðäû ìÿíè ìÿíçèëÿ áó èíñàí,
Òàïøûðäû äà òÿëèìèíÿ áèð êàòèáèí ÿëàí.
Áó, áÿõòè úàâàí, ãÿääè áöêöê áèðúÿ ãîúàéäû,
Éàõøûéëà éàìàí ýþðìöø èäè, ôèêðè óúàéäû.
Åíìèø ýþðöíöðäö áàøû äÿùðèí ÿçàáûíäàí,
Ôèêðèíäÿ èäè þç èøèíèí ùÿð çàìàí, ùÿð àí.
Ýþðìöøäö ìÿíèì òÿê áàøû ÷îõ ìþùíÿòè-ðóçýàð,
Ðóçýàðû äà äàèì ýþðöíöðäö ýåúÿ òÿê òàð.
ßùâàëè-ãÿì ÿééàìûíû áèç þéðÿíÿðÿêäÿí,
Òÿùãèã åëÿäèê ùàëûìûçû õåéëè äÿðèíäÿí.
Áó ñþéëÿäèéèì øÿõñ î øÿõñ èäè, î úàíäû
Êè, õèëãÿòèìèí òÿðïÿíèøè îíëà éàðàíäû.
Áàìáàøãà îëóá èë óçóíó ñóðÿòè-ùàëû,
Àðõàìúà ýÿçèá òà êè, òàïà êþùíÿ âöñàëû.
Áó äþâðäÿ ùÿð áèð ïåøÿäÿí ãàôèë îëóá ìÿí,
__________Ñåâäèì îíó ðóùÿí, î äà ÷öí ñåâäè öðÿêäÿí.
Òàïäûì, ìÿíÿ íåìÿò âåðÿí îë èíñàíû òàïäûì,
145
Àõûð ìÿíÿ íåìÿò âåðÿí îë áèð úàíû òàïäûì.
Áèç õåéëè çàìàí ãöññÿëè ñÿùðàëàðà ýåòäèê,
Øöêðà êè, éåíÿ áèð-áèðèíèí âÿñëèíÿ éåòäèê.
Áèùóäÿ, ÿáÿñ ñàíìà ìÿíèì ñþçëÿðèì, åé úàí.
Ñàíìà âóðóðàì ìÿí ñÿíÿ äÿì, ùÿì äÿ éàëàíäàí.
Áèð äÿ áó ôÿñàä äöíéàíûí àéèíè ÿçÿëäÿí,
Òà àõûðàäÿê áó úöðÿäèð, éàõøû äöøöí ñÿí.
Ùàë ÿùëèíÿ ìÿëóì îëàí èøäèð áó áàéàãäàí,
Êè âÿñë ñþçö äàèìà äîüìóø î ôÿðàãäàí.
Ýÿð çöëìè-ôÿëÿê àéðû ñàëûðñà áó äà éåéäèð,
Áèð ýöí ýÿëÿúÿê îíëàðû áèðëÿøäèðÿúÿêäèð.
Ñÿí äÿ, à Ìöüÿííè, åëÿìÿ ãÿëáèíè ÷îõ òÿíý,
Áàñ áàüðûíà, áàñ ãÿëáèíÿ, áÿðê òóò êè, äöøÿð ÷ÿíý,
×îõ ãÿì éåéèðÿì, äàäà éåòèø, íÿøÿ âåð, ùàë âåð.
Ùèúðàíûìû àë òóëëà, ÿâÿç äàäëû âöñàë âåð!
Áèð âÿñë èëÿ íàêàì Ôöçóëèéÿ ôÿðÿù ñà÷,
Úàíëàíäûð þëÿí çþâãöíö, ïó÷ êåéôèíè áèð à÷!
Õîø, áàäÿ è÷ÿí ìÿñò õÿðàáàòèéÿ, ùÿð àí,
Áàäÿ àïàðûá ÿãëèíè, ùÿì ùóøó áàøûíäàí,
Áèëìèð êè, áó äöíéàäà íÿäèð ìþùíÿòè-ùèúðàí,
Ùå÷ áèð õÿáÿðè éîõäó âöñàë àéðûëûüûíäàí.
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÚÀÌÛÍ ÊÅÉÔÈÉÉßÒÈ
Ýÿë, Ñàãè, äÿð îë ëàëÿíè âåð íÿøÿ áàüûíäàí,
Áèð ëàëÿ êè, êþíëöì êþç îëóá øþâãö äàüûíäàí.
Âåð, âåð íÿ ãÿäÿð ñàüäû úàíûì, âåð, áó ÷è÷ÿêëÿð
Áèð ýöí ýÿëÿúÿê ãÿáðèìèí öñòÿ áèòÿúÿêëÿð.
Ýÿë, Ñàãè, âåð îë áàäÿíè, îë ãûðìûçû ðÿíýè,
Áèð áàäÿ êè, àíúàã î ñèëèð äèëäÿêè æÿíýè.
Âåð, âåð êè, è÷èì ùÿääÿí àøàí ÷îõëó ãÿìèì âàð!
Âåð êè, áó ôÿíà äÿùðäÿ ìèí áèð ÿëÿìèì âàð!
Âåð, Ñàãè, ìÿðÿç ìÿëùÿìíè, äÿðäÿ äÿâàíû,
Òÿøâèøëè öðÿê÷èí éàðàíàí éàõøû øÿôàíû.
Âåð, âåð êè, è÷èì, éàíäû êþíöë, àðòäû êÿäÿð, ãÿì,
Âåð, Ñàãè êè, òÿøâèøèìÿ éîõäóð ìÿíèì ùÿìäÿì.
__________Àðòûð êè, à÷ûëñûí ñèôÿòèì øþâãö ôÿðÿùëÿ,
Ñîíðà îòóðóá øþâãö ôÿðÿôëÿ ìÿíè äèíëÿ.
146
Äþðäöíúö ýÿëÿí çþâã èëÿ òà áöëáöë îëóì ìÿí,
Ãîé ñèðëÿðèí èçùàðû ö÷öí áèð äèë îëóì ìÿí.
ÓÄ ÈËß ÑÞÙÁßÒ
Éöç íÿøÿ èëÿ áèð ýåúÿ áèð áÿçì äöçÿëòäèì,
Ìÿí áó èøè áèð ùèêìÿò ö÷öí áÿðãÿðàð åòäèì.
Áèð Óä ñÿäàñû áó çàìàí ãàëõäû ùÿâàéÿ,
Éàíäûì, òöòöíöì ÷ûõäû ìÿíèì þâúè-ñÿìàéÿ.
Ñîðäóì îíà: “Åé ñèðëÿð èëÿ åéëÿéÿí öëôÿò!
Ñèðð õÿçèíÿñèíèí õÿçíÿäàðû, ñàùèáè-íåìÿò!
Ñþéëÿ, äå ýþðöì áèð íåúÿ øåéäèð êè, úàùàíäà,
Ñèðð ÿùëè äÿ ñÿíñÿí, áó ùàâà èëÿ éàíàí äà!
Êèìëÿð ñÿíÿ þéðÿòäè áó àòÿøëè íÿâàíû,
Øàùëûã àüàúûì éàíäû åøèòúÿê áó ùàâàíû.
Áó ñþùáÿòè ýÿë åéëÿ ìÿíÿ áöñáöòöí èçùàð,
Áó èøëÿðèíèí ïÿðäÿëÿðèíäÿ, äå, íÿ ñèð âàð.
Êè, òàçÿ ùàâàëàð àäûíà ÷îõ äèðèáàøñàí?!
Úàíäàí õÿáÿðèí âàð áåëÿ úàíñûç éàøàéûðêàí!
Áèð ïàð÷à àüàúñàí êè, ùàâàíäûð ñàðû òåëëÿð.
Áèð çÿððÿ ãûüûëúûì îíó àòÿøäÿ êöë åéëÿð!
Ôèêðèì áóäó ýÿë îëñà èäè äÿðäëè ôÿüàíûí,
Áó âÿãòÿ êèìè ãàëìàç èäè çÿððÿ íèøàíûí,
Ãàôèëñÿí þçöíäÿí êè, ýöëöð äàèìà ùàëûí,
Àñóäÿäè ãÿëáèí, öðÿéèí, éîõäó ìÿëàëûí.
Þç äÿðäèíè, þç àðçóí èëÿ ñþéëÿìÿéèðñÿí,
Äèíäèðìÿñÿëÿð ùå÷ øåéè èçùàð åëÿìèðñÿí”.
Ìöðâÿòëè îëàí Óä åøèäèá ñþéëÿäè: “Åé úàí,
Ùå÷ áèð õÿáÿðèì éîõäó ñàíûá ñàéäûüûí ùàëäàí.
ßççÿë ýöíö êè, ùàçûð îëóá ÷ûõäûì àðàéÿ,
Îíäàí áÿðèäèð äöøäö úàíûì çþâãö ñÿôàéÿ.
Áó íÿøÿ, áó çþâã àëäû òÿìàìÿí ìÿíè ìÿíäÿí,
Ìÿñòëèê ãàïûñûí ñûíäûðàðàã ÷ûõäûì î ýöíäÿí.
Ùå÷ áèëìÿäèì îíëàð ìÿíÿ àõûð íÿëÿð åòäè,
Îíëàð ìÿíè íåé÷öí âÿ íÿäÿí þòðö äöçÿëòäè.
Ìÿíäÿí äåéèë, ÿëáÿò, áó äîüàí õÿñòÿ ôÿüàíëàð,
__________Óñòàäûìà ñîð øàäëûüûìû åéëÿñèí èçùàð.
Áó ãÿëáè ñþêÿí äÿðäëè ùÿçèí íÿüìÿëÿðèì÷èí,
147
Óñòàäûìà ýåò ñþéëÿ ìÿíèì ìÿðùÿáà ìèí-ìèí.
Òÿêúÿ ìÿíÿ ìÿõñóñ äà äåéèë íÿøÿëè ùàëëàð.
Áóðäàí ïàé óìàð áÿçìäÿ ùóøñóç îòóðàíëàð.
Îíëàð äà ýÿçèð áèõÿáÿð þç ùàëè-ãÿìèíäÿí,
Þç èøëÿðèìèí àõûðûíû áèëìèðÿì ùÿì ìÿí.
Àíúàã ìÿíè áó äöíéàäà áèð òÿêúÿ ãóðàí âàð,
Éàëíûç òÿê îíóí ÷àëìàñû ìèí íÿãø åäèð èçùàð.
Áó êàðõàíàäà ìÿí èëÿ ñÿí àëÿòèê, åé äîñò.
Ñÿíÿòäÿí óçàã àéðû, êÿíàð õèëãÿòèê, åé äîñò”.
Óäóí óëàüûí áóð, à Ìöüÿííè, åäèá öëôÿò,
Àøêàð åëÿñèí òàêè íÿäèð ÿñë ùÿãèãÿò.
Áóð, áóð êè, óúà ñÿñëÿ à÷ûá äèë áèçÿ áèð-áèð,
Þç çàòö ñèôÿòèíè ÿéàí åéëÿéÿúÿêäèð!
Ýÿë äîüðóëóüó çàùèð åëÿ èíäè ìÿúàçäàí,
Çÿíí åòìÿ Ôöçóëè à÷àúàã ñèðëÿðè ÿëàí.
Õîø îë êÿñÿ êè, øàìö ñÿùÿð ìÿñò, äöøöá ÿëäÿí,
Ïèðè-ìóüàíà îëäó ìöðèä úàí èëÿ äèëäÿí.
Ñÿðìÿñòëèéèíäÿí òóòà áèëìèð éåð àéàüè,
Áèëìèð êè, ïèéàëÿ íÿäè, éà ùàðäàäû Ñàãè.
ÁÅØÈÍÚÈ ÚÀÌÛÍ ÊÅÉÔÈÉÉßÒÈ
Âåð, Ñàãè, î Êþâñÿð ãàðûøàí ìåé äîëó úàìäàí
Îë úàì êè, áåùèøò ùóðèëÿðè òÿøíÿäèð îíäàí.
Âåð, Ñàãè, ßëèíèí ãóëóéàì, åøãÿ âÿôàäàð,
Áó ÷åøìÿäÿí îíñóç äà ìÿíèì úöçè ïàéûì âàð.
Âåð, Ñàãè, éåòÿð, äóðìà, Éÿìÿí ëÿëëÿðèíäÿí
Òà íóø åëÿéèì, ñÿí äÿ ãîïàð ÿãëèìè ìÿíäÿí!
Àë, àë êè, ÿãë ñåâäàñû äèâàíÿñÿð åòäè,
Àë, ÿãëÿ îëàí ùàúÿòèì àðòûã áîøà ýåòäè.
Àøèã öðÿéèí ÿëäÿ òóòàí, âåð êè, áó úàìäûð,
Âåð, âåð êè, îíóí õàñèééÿòè ñèðëÿð à÷àíäûð.
Âåð, áèùóø îëóá, òà éûõûëûì ãîëëàðûí öñòÿ,
Âåð, áèùóø îëóá, ñÿí äÿ ÿâÿç ñèððèìè èñòÿ.
Îë ëàëÿ êèìè ðÿíýëè êöïöí àüçûíû äóð à÷,
Áó úàì èëÿ ýÿë õÿñòÿ äöøÿí ðóùóìà íóð ñà÷.
__________Âåð êè, áó úàìûí ãÿëáÿ éàòàí íÿøÿëÿðèíäÿí,
Ñèðð õÿçíÿñèíèí éîëëàðûíû áèð äÿ à÷ûì ìÿí.
148
ÑÅÒÀÐ ÈËß ÑÞÙÁßÒ
Áèð ýöí íàìàç öñòöíäÿ äóðóá ãÿëá èëÿ ÿëáèð,
À÷ìàãäà èäèì ñèðëÿðèìè Àëëàùà áèð-áèð.
Áÿçÿí àéàã öñòöíäÿ äóðóá, ýàù ÿéèëèðäèì,
Ýàù ñÿúäÿ ãûëûá ýþéëÿðÿ áÿçÿí ÷ÿêèëèðäèì.
Áèðäÿí áó èáàäÿò èëÿ ñÿðìÿñò ýþðöíÿí ìÿí,
Ãàëõäûãäà ñåòàðûí ñÿñèíÿ òåçúÿ éåðèìäÿí.
Îë äÿì öðÿéèìäÿí éîõàëûá ãà÷äû äà ñààò,
Éûðòûëäû áó ñÿñäÿí ùÿéà ïÿðäÿì ìÿíèì ùåéùàò!
Ñîðäóì îíà: – Åé, äöðëö ñÿäàëÿð âåðÿí èáëèñ
Êàôÿð êèìè ýÿë îëìàýèëÿí îäëàðà áàèñ.
Íåé÷èí éàðàíûá òÿðïÿíèøèí ãÿëáÿ ÿçèééÿò,
Éîõñà êè, õÿéàëäàí ÷ÿêèëèá õîôè-ãèéàìÿò.
Øåéòàí êèìè ùèéëÿ åâèíèí ýþâùÿðèñÿí ñÿí,
Ìèí äöðëö áÿëà õÿçíÿñèíèí ýþâùÿðèñÿí ñÿí.
Áèð òîðäó ñÿíèí ãîëëàðûí öñòöíäÿêè ñàïëàð,
Áèð òîð êè, þìöð áàü÷àñûíûí ìöðüöíö îâëàð.
Éöç éåðäÿí àçû þç áåëèíè áàüëàìûñàí ñÿí,
Òàÿò èçèíè òà ãàïàñàí äèëäÿí, öðÿêäÿí.
Ùàíñû ñèíÿíè ýÿð÷è î ýþâäÿí âÿòÿí åòäè,
Î ñèíÿäÿí Àëëàùà èáàäÿò éîõà ýåòäè.
Áèð áàðìàüû êè, þç ñèíÿíÿ úÿëá åëÿäèí ñÿí,
Àñóäÿëèéèí òÿñáåùèíè òóëëàäû ÿëäÿí.
Ýÿë ñÿí äÿ ìÿíèì òÿê åëÿ ÿíäèøÿ áó îääàí,
Åò òþâáÿ êè, ãîðõàí ÷ÿêèíÿð þç ýöíàùûíäàí.
Áó äÿì äèëÿ ýÿëäè î õÿáÿð ñàùèáè, Òÿíáóð,
Öç òóòäó ÿçÿë, ñîíðà ìÿíÿ ñþéëÿäè: “ Áèð äóð!
Ýÿë îëìà, – äåäè, – ýèçëè ãàëàí ïÿðäÿíè éûðòàí,
Âóðìà öçöìÿ, îëñà äà åéáèì, ñÿí, åé èíñàí.
Áó éîëäà ÷îõ îëäó ìÿíÿ äîñò, ùÿìíèøèí, ùÿìäÿì,
Ùå÷ áèð êèøèíèí åòèðàçûíäàí éåìÿäèì ãÿì.
Áó ýöíñÿ ìÿíè òóëëàéàðàã ðÿää åëÿéèðñÿí,
Éîõäóðñà êþìÿê÷èí áåëÿ äÿ åéëÿìÿ ýÿë ñÿí.
Äöíéàíûí èøèíäÿí õÿáÿðèí çÿððÿúÿ éîõäóð,
Õîøáÿõò ÷îõ èñÿ äöíéàäà áÿäáÿõò äÿ ÷îõäóð.
Àëëàùûí î åùñàí äÿíèçè ãöñë ìÿêàíû,
Áèð éåð êè, î éåð àäëàíûëûð ÿôâ äèâàíû.
149
Äå, ìÿí òÿê àäàìäàí îðàéà òîçìó ãîíàð ùå÷?!
Î éåðäÿ ýöíàù ãÿìëÿðè ÷ÿêìÿê õàòàäûð, êå÷!”
Ãàôèëìèñÿí àéà, î êÿðÿì ñöôðÿëÿðèíäÿí?
“Î ùÿð øåéè ãàâðàð”, áóíó äÿðê åéëÿ äÿðèíäÿí.
Ðÿüáÿò åëÿ Òÿíáóðà, Ìöüÿííè, ýÿë öðÿêäÿí,
Ðÿüáÿò à÷àðèëÿ îíà äà áèð ãàïû à÷ ñÿí.
À÷ áèð ãàïû êè, çàùèð îëóá íÿøÿëÿð îíäàí,
Ãÿëáëÿð ýöëÿðÿê äàèì îëàð ýöë êèìè õÿíäàí.
Òÿðêèíäÿ Ôöçóëè áóëóíóá ãîðõìàç ÿçàáäàí.
Áó ùàëè-áöñàòäàí ãîïàðàð íÿøÿëÿð ùÿð àí.
Õîø îë êÿñÿ êè, ìÿñò îéàíà ãÿáð îòàüûíäàí,
Áèùóø àïàðûá åéëÿéÿëÿð äàõèëè-íèéðàí.
Áó çöëì åâèíèí ãÿìäÿí àúû çöëìö, ÿçàáû,
Õàòûðëàäà ÿùâàëûíà ìèí ãÿòðÿ øÿðàáû.
ÀËÒÛÍÚÛ ÚÀÌÛÍ ÊÅÉÔÈÉÉßÒÈ
Ýÿë, Ñàãè, ìÿíÿ èíäèñÿ âåð áèð èðè ýþâùÿð,
Âåð áèð èðè ýþâùÿð êè, îäóð íÿøÿéÿ úþâùÿð.
Âåð, âåð êè, è÷èì òà òóòóëóì ôåéç èëÿ øþâãÿ,
Àëñûí ìÿíè ìÿíäÿí, òóòàðàã úèñìèíè çþâãÿ.
Âåð, Ñàãè, î ñàô éàãóò èëÿ äîïäîëó úàìû,
Áèð úàì êè, òàïàð úöìëÿ ÿãèë îíäà íèçàìû.
Âåð, âåð êè, áó òÿð ëÿë èëÿ þìðöì áàøà ÷àòñûí,
Âåð êè, ñàðàëàí ÷þùðÿìè àë ðÿíýëÿ ãûçàðòñûí.
Áèð ìåé êè, îäóð ÷àðÿ òàïàí, ñîí âåðÿí àùÿ,
Áèð ìåé êè, ýÿäà è÷ñÿ äþíÿð ÿí óëó øàùÿ.
Âåð ìàéåéè-èççÿò ñóéóíó, âåð êè, éàçûã ìÿí
Øàù çþâãöíö òà êè àéûðûì çþâãè-ýÿäàäÿí.
Òà ãÿëáèìÿ ìåé çþâã âåðèá ýþçëÿðèìÿ íóð,
Áèð úàì äÿõè ëöòô åëÿ, ãûë ìÿúëèñè ïöðøóð.
Àëòûíúû ãÿäÿùäÿí ãîíàðàã ÿãëÿ ôÿðàñÿò,
Òàïñûí öðÿéèì ùàëûíû èçùàðÿ úÿñàðÿò.
__________
150
ÃÀÍÓÍ ÈËß ÑÞÙÁßÒ
Áèð ýöí ýåúÿ áèð ìÿúëèñèìèç âàðäû êè, îíäàí,
×îõ-÷îõ óçàüà ãà÷ìûø èäè, äÿðä, ãÿì, ùèúðàí.
Õîø íÿüìÿëÿð èëÿ åäÿðÿê àëÿìè ìÿìíóí,
Áèð ùóðè, ìÿëÿê öçëö ÷àëûðäû èðè Ãàíóí.
Ñèðð ñàíäûüûíà õåéëè îíóí îõøàðû âàðäû.
Ãàïûñûíû ÿãèë õÿçíÿäàðû òÿêúÿ à÷àðäû.
Áèð ëþâù êè, áàñûá éàð êèìè þç áàüðûíà áèð áàø,
Èøëÿðäè îíóí ñèíÿñèíÿ íÿãøèíè íÿããàø.
Ùÿì áèð ýÿìè êè, âàðäû è÷ÿðèñèíäÿ ýöìöø, çÿð.
Àòìûø éöêöíö ñàùèëÿ úîøãóí, äÿëè éåëëÿð.
Áèð äÿðäëè, ùÿçèí íÿüìÿ åøèòúÿê äóðóá, îíäàí
Ñîðäóì êè, äå, åé íàçëû ìÿëÿê, èøâÿëè úàíàí!
Åøãèí ÷ÿìÿíèíäÿí íÿ ýþçÿë ãþí÷ÿëÿð öçäöí?
Áó èøâÿäÿ îëäóí áöòöí àøèãëÿðÿ öñòöí.
Ùåéðÿòäÿéÿì, ùåéðÿòäÿéÿì àíúàã ñÿíÿ, ÷öí ñÿí
Àøèã àäàìà îõøàìàéûðñàí ÿìÿëèíäÿí.
Àøèãëÿðèí ÿùâàëû áóäóð: øàìö ñÿùÿðëÿð
Îíëàð ãÿì ÿëèíäÿí àúû ýþç éàøû òþêÿðëÿð.
Ãîðõàã êèìè îíëàð ãÿì ÿëèíäÿí ýöëö õàðäûð,
Áþéðöíäÿñÿ, éöçëÿðúÿ ÿçàá, çöëì îõó âàðäûð.
Îíëàð åëÿ áèð õÿñòÿ êè, éîõ äÿðäèíÿ ãÿìõàð,
Òàïøûðäû òÿáèá äÿñòèíÿ þç úàíûíû îíëàð.
Àéëàð èëÿ, èëëÿð èëÿ îíëàð ÷ÿêèá ùèúðàí,
Áèð áàøãàúà øåé ýþðìÿäèëÿð âÿñëèí àäûíäàí.
×îõ-÷îõ óúàäûð íèñáÿòÿí àøèãëÿðÿ ðöòáÿí,
Ñþéëÿ, äå ýþðöì, éîõñà ìÿýÿð àéðûäû øèâÿí?!
Úàíàíÿíèí àéäûí òÿáèíèí äèëáÿðèñÿí ñÿí,
Äàèì îíà ùÿìàüóø îëóá áèðýÿ ýÿçèðñÿí.
Áèð éàñòûã îëóáäóð áàøûíà äîñò öçö ùÿð àí,
Äîñòóí öçöíÿäèð ñèôÿòèí ùÿì äÿ êè, åé úàí,
Àéëû ýþðÿ áèëìÿì ñÿíè ùå÷ éàð ãóúàüûíäàí,
Àðçóí, òÿëÿáèí ÷öíêè ÷àòûð áöñáöòöí îíäàí.
Ìöìêöíäö ñÿíèí÷öí ýåúÿ-ýöíäöç éàðû ñåâìÿê,
Äèëäàðûí ÿëèíäÿí éàïûøûá ãÿëáëÿ þïìÿê.
Äå ùàíñû ñÿáÿá ñàëäû äà áó ðöòáÿéÿ áþéëÿ,
__________Áó õÿñòÿéÿ þç ñèððèíè ýÿë äîüðóúà ñþéëÿ!
Úàíàíà éåòèøìÿê éîëóíóí ñàðáàíû îë, ýÿë,
151
Ìÿðäàíÿ èø þéðÿò áèçÿ, äÿðä äÿðìàíû îë, ýÿë!
Ãàíóí äåäè: “Åé ìÿí êèìè ñöñò ðÿéëè èíñàí,
Ìÿí ÷îõ äåìèøÿì ñÿí ñàíàéûá ñàéäûüûí ùàëäàí,
Áóíëàðëà ôÿãÿò ãàëìàäû ðàçû ìÿíÿ äîñò, éàð,
Àëäàíìàäû áó ùèéëÿëÿðÿ, óéìàäû îíëàð.
Ðöñâàé÷ûëûã åòäèì þçöìö äÿðäÿ ñàëûá ìÿí,
Ìÿõôè èøèí öñòöíäÿ áöòöí êå÷äèì þçöìäÿí.
Êèì ùÿð íÿ äåäè ìÿí ãóëàã àñäûì, ãÿáóë åòäèì,
Áàø ÿéäèì îíà, ìÿí þçöìö àäè ãóë åòäèì.
Áàõäûì âÿ ýþç îëäóì êè, ãûëûá äîñòóíà ùþðìÿò,
Ùóø ÿùëè åäÿ áÿëêÿ ìÿíÿ áèðúÿ íÿñèùÿò.
Âàðêÿí äåìÿéÿ ìÿíäÿ àüûç, ñàêèò îëóá ìÿí,
Áèð êÿëìÿ äÿ ñþç ñþéëÿìÿäèì ùå÷ êÿñÿ ãÿëáÿí.
Ýÿð úèñìèìè êÿñäè áèð àäàì ÷ûõìàäû ãàíûì,
Éöêñÿëìÿäè àëÿìëÿðÿ àòÿøëè ôÿüàíûì.
ßùëè-äèëÿ ìÿí áàüëàéàðàã áåë, à÷àðàã ñÿð,
Àõòàðäûì öðÿêëÿðäÿ ñÿàäÿò óçóí èëëÿð.
Áó íþâ èëÿ òà úàíû ãÿáóë åéëÿäè úàíàí,
×àòäûì áþéöê åùñàíëàðà, õÿëÿòëÿðÿ îíäàí,
Þéìÿ þçöíö, äîñò ñÿíÿ ðàì îëñóí, àìàíäûð,
Åøã ÿùëè áó áèð ãàéäà êè, ðöñâàéè-úàùàíäûð.
Ñÿí äÿ, à Ìöüÿííè, îõó, Ãàíóíäàí àë èáðÿò,
Íåé÷èí ñÿíè ïóë áþéëÿ ÿñèð åòäè, íÿ ùàúÿò?!
Àøèãëèê ùàðà, ïóë ùàðà, åò áèð áóíó èçùàð?!
Ýÿë ãîðõìà ïóëóí éîõëóüóíà, àüëàìà çèíùàð.
Ñÿí ñèìö çÿð èëÿ ýþðöðÿì çàðñàí, à ôÿðñèç,
Éàíñàí äà Ôöçóëè êèìè éàí, àòÿøÿ çÿðñèç.
Õîø îë êÿñÿ êè, ÷ûõìàäû ùå÷ áèð çàìàí ùàëäàí,
Ñàüÿð êèìè äþðä áèð òÿðÿôÿ åòìÿäè úþâëàí,
Áèð õûëò êèìè î, ìåé êöïöíöí àëòûíà éàòäû,
Î õûëò êèìè äàèì ìåéÿ äîüðó ãÿäÿì àòäû.
ÉÅÄÄÈÍÚÈ ÚÀÌÛÍ ÊÅÉÔÈÉÉßÒÈ
Ýÿë, Ñàãè, âåð îë ãÿíäö øÿêÿð çþâãëö áàëû,
Áèð øåé êè, à÷ûð ãþí÷ÿ êèìè äÿðäè-âöñàëû.
__________Âåð, âåð ìÿí è÷èì, åòìÿ ìÿíè áèð äàùà òÿëõêàì,
Òÿëõêàìëûã èëÿ ñàõëàìà úàì òÿê ìÿíè ñöáù-øàì.
152
Ñàãè, î êÿìàë èëÿ äîëó íÿøÿ êè âàðäûð,
Áèð íÿøÿ êè, ùàë ÿùëèíÿ, êàìèëëÿðÿ éàðäûð.
Âåð, âåð êè, è÷èì, ó÷ñóí óçàã äÿðäö ìÿëàëûì,
Áó úÿùäëÿ àðòñûí äàùà äà ÿãëö êÿìàëûì.
Ýÿë, Ñàãè, î éàãóò êèìè õîø ðÿíýëè úàìäàí,
Íàìóñ øèøÿñèé÷èí ÿçÿëè áèð äàø îëàíäàí,
Âåð êè, öçöìÿ çþâãö øÿôà íÿãø åëÿñèí ãîé
Áó êþíëöìÿ íàìóñ èëÿ àð áÿõø åëÿñèí ãîé.
Àðòûð äàùà äà ìÿñòëèéèìè òà êè, è÷èá ìÿí,
Éåääèíúè ãÿäÿù èëÿ îëóì ãàôèë þçöìäÿí.
Áó íÿøÿ èëÿ ìÿí êå÷èðèá çþâãëè ùàëëàð,
Óòàíìàéàðàãäàí åëÿéèì ùàëûìû èçùàð.
ÌÖÒÐÖÁ ÈËß ÑÞÙÁßÒ
Áèð éåðäÿ èäèì áèð ýåúÿ ìÿí, Ìöòðöá îëàíäà,
Áèð úÿííÿòÿ ÷åâðèëäè ìÿíèì ìÿúëèñèì îíäà.
Ñîðäóì îíà:
– Åé, ãÿëáèì à÷àí ùÿìäÿìèì èíñàí,
Ãàëäûð ýþéÿ ìèí íÿøÿ äóéàã áÿëêÿ ñàçûíäàí.
Ìöòðöá åøèäèá ãàëõäû, ùàìàí ñàçñûç ÿëèéëÿ,
Úèñìèéëÿ, áàøèéëÿ âÿ î ìÿíàëû äèëèéëÿ,
Íèòãèéëÿ òóòóá ãîëëàðûíû áàüëàäû ñàçûí,
Êÿñäè éîëóíó, ãàðøûñûíû ñàõëàäû ñàçûí.
– Áó ðöòáÿ íÿäèð? Ñîðäóì îíà, ñþéëÿ áèð, åé éàð,
Áèð ðöòáÿ êè, çàòûíäà òàïûëìàç äîëàøûãëàð?
Ìöòðöá äåäè:
– Ðóùàíè îëàí ôåéçäè, ôåéçèì,
Íàäàíëûã îëàð, ãåéðÿ êþíöë âåðìÿ, íÿ ëàçûì.
Ãåéðè êÿñÿ áó äÿùðäÿ ìåéë åòìÿ, åé èíñàí.
Äîñò ñèððèíè äîñòóí öðÿéèíäÿí åøèò ùÿð àí.
Þç ñèððèíè à÷ìà Íåéÿ, ñàõëà îíó ïöíùàí,
×öí àüçû à÷ûãäûð, äàíûøàð ùÿðçÿâö ùÿäéàí.
Äÿôäÿí óçàã îë êè, èøè àù èëÿ ôÿüàíäûð,
Áèð ñèëëÿ èëÿ ùÿð øåéè äöíéàéÿ à÷àíäûð.
__________Þç ñèððèí èëÿ ×ÿíýè äÿõè åéëÿìÿ ìÿùðÿì,
×öí êèì ãóëàüûí áóðñà à÷ûá ñþéëÿéÿúÿê, ùÿì.
153
Þç ñèððèíè Òÿíáóðÿ äÿ ýÿë à÷ìà êè, ñÿíäÿí,
Ýÿçëè èøèíè þéðÿíÿúÿêäèð ñÿíÿ äöøìÿí.
Ãàíóíäàí óçàã ýÿç, îíà ñèðð à÷ìà, êÿíàð äóð,
Èçùàð åëÿìÿê÷èí ÷öí îíóí éöç äèëè âàðäûð.
Áó ôèðãÿ ùàðàì îëäó áöòöí õàëãà êè, îíëàð.
Äöíéà áàçàðûíäà ùàìû éîëáèëìÿç îëóðëàð.
Ñþéëÿ, äå ýþðöì, ìàçèäÿí ùå÷ áèð õÿáÿðèí âàð,
Êè, áèð íå÷ÿ ðÿää åòäè ÿìàíÿòëÿðè ðóçýàð?!
×öí úàíñûç îëàíëàð òóòà áèëìÿçëÿð ÿìàíÿò,
Ðóçýàð ñÿíÿ òàïøûðäû êè, ìèí äöðëö õÿéàíÿò,
Éàä ÿëäÿí îíó ãîðóéàñàí òà óçóí èëëÿð.
Áèð ýöí äÿ ýÿëèá ñÿíäÿí àëà òàïøûðàí ÿëëÿð.
Ùÿð úàíñûçà ýÿë ñÿí åëÿìÿ ñèððèíè èçùàð,
Ãîðõ êè, áó ãÿçà, ÷ÿðõè äîëàíìûøäà õèëàô âàð!
Ùèêìÿòëÿð à÷àí íèòãäÿí ùå÷ îëìà óçàã ñÿí,
Èíñàí áÿäÿíèíäÿ áóäó úàí, ÷öíêè ÿçÿëäÿí.
Ùóø ÿùëè õÿéàë åòäè êè, ýóéà áó úàùàíäà,
Äèíìÿç îòóðàíëàð þëö, úàí âàð äàíûøàíäà.
Áó äöíéàäà éàëíûç ãàëàúàãäûð ãóðó áèð àä,
Ñÿí äÿ åëÿ ñþç ñþéëÿ êè, äàèì îëàñàí éàä.
Èø âàõòû ñÿí îë ñþçëÿðè ýÿë åéëÿ êè, òÿêðàð,
Òÿêðàðû ö÷öí òÿíÿ éåéèá îëìàéàñàí õàð.
Þéëÿ åëÿ êè, áàøäàí-àéàüà ñþçöí, ÿëáÿò
Àéäûíëàäà áèëñèí áèçÿ ìèí äöðëö øÿðèÿò.
Ãÿëáèíäÿ îëàí äèíèíè ýÿë åéëÿìÿ èçùàð!
Þç ñþçëÿðèíè äàèìà íÿãë åò à÷ûã-àøêàð.
Ùÿð âàõò, à Ìöüÿííè, êè ÿëèí éåòäè öñóëÿ.
Ìÿúëèñ áÿçÿéÿí îë î ýöíö ÿùëè-ãÿáóëÿ.
Ãåéðèëÿðèí ÿùâàëûíû âÿñô åòìÿ, óçàã ãà÷,
Áèð êÿëìÿäÿ þç ùàëûíûçû íÿãë åäÿðÿê à÷.
Ôöçóëè êèìè ìÿí äÿ ãàëûá äÿùðäÿ ÷óí ëàë,
Ýÿëìèð ùöíÿðèì íÿãë åäèá àøêàð åëÿéèì ùàë.
Õîø îë êÿñÿ ùÿð éåðäÿ ìÿíèì òÿê äîëó úàìäàí,
Ìåéäÿí, ìÿçÿäÿí ñþùáÿò à÷àð äàèìà, ùÿð àí.
Áèð ìåé, ìÿçÿ êè, ùÿð êÿñÿ òà ðóçè-ÿçÿëäÿí,
Êåéôèééÿòè ìÿëóìäóð, ùå÷ äöøìÿäè ÿëäÿí.
__________
154
__________
__________
ÃßÇßËËßÐ
***
Åé êþíöë ãàíû, ñåâýè îíóí êóéèíäÿ ìÿíè ðöñâàé åòäè,
Áèð ïàëòàð ýåéäèð êè, îðàäà ìÿíè êèìñÿ òàíûìàñûí.
Ðÿãèá ñÿíèí êóéèíäÿ íÿ âàõòàäÿê ìÿíëÿ éàíàøû îòóðàúàã?
Êàø àùèìèí èëäûðûìû éà îíó éàíäûðà, éà ìÿíè.
Îíóí öçöíöí îäóíóí óçàãëûüûíäàí éåðèì êöëõàí îëäó,
Íÿùàéÿò, ñåâýè ìÿíè ãàðà òîðïàüà ÷þêäöðäö.
Î ïÿðèíèí ãÿòëèìÿ âåðäèéè ôÿðìàí âÿäÿñè áàø òóòìóð,
Áó ãÿôëÿò éà áó ýöí, éà ñàáàù ìÿíè þëäöðÿð.
Ñåâýèëèì ùÿð áèð áàøñûç-àéàãñûç ìÿúëèñèí øÿìè îëóð,
Ãåéðÿò îäó ìÿíè áàøäàí-àéàüà íåúÿ éàíäûðìàñûí?
Òÿíùàëûã äÿðäè éàëíûç ìÿíè àüëàòìûð.
Ãÿì ýåúÿñè ùÿìäÿìñèçëèêäÿí øÿìäÿ àüëàéûð.
Áóíäàí ñîíðà, Ôöçóëè, ñåâìÿê çþâãöíö òÿðê åòäèì,
Íÿ ìÿíèì äöíéàéà ùÿâÿñèì âàð, íÿ äÿ äöíéàíûí ìÿíÿ.
***
Ìÿøøàòÿ î ãûâðûì ñà÷ûí ùþðöéöíö ÿëÿ àëäûãäà,
ßëèíèí ãûñãàíúëûüûíäàí ×èíäÿ íàôÿíèí ãàðíû ñàíúûëàíàð.
Çöëôöíöí ãîõóñó éàäû èëÿ íÿ âàõòàäÿê úàíûì ýåúÿëÿð
×ûõûá ñÿùÿð íÿñèìèíèí éîëóíó ýþçëÿñèí?
Ãÿëÿì õÿúàëÿòèí ãîðõóñóíäàí íÿããàøûí ÿëèíè úÿëä òóòàð,
Îíäà êè, íÿããàø î ãàìÿòè ÷ÿêìÿê ö÷öí ãÿëÿì ýþòöðÿð.
Î àé öçöíö ýöíÿøÿ ýþñòÿðìÿ, ñàãûí,
__________
Ìÿáàäà, î àéíà ýöíÿø áóëàüûíäàí íÿì àëà.
157
Àé öçöíöí øÿìèíäÿí ÷ûðàã éàíäûðäû, èñòÿéèð
Áóíäàí ñîíðà ýöíÿøäÿí àç èøûã àëñûí.
Ìÿí ñÿíèí ëöòôöíëÿ äèðè èäèì, îíó òÿðê åòäèí, áóíäàí ñîíðà,
Áÿëêÿ äèðèëèê øÿìèì çöëì øèìøÿéèíäÿí îä àëà.
Íàñåù, Ôöçóëèíè êþíöë àùûíûí ýþç éàøûíäàí ìÿí åòìÿ êè,
Áåëÿ ãîøóí òîïëàéûá ÿëÿì ãàëäûðñà, àëÿìè òóòàð.
***
Î ìóü áàëàñû ìÿíäÿí êþíöë âÿ äèíè òÿðê åòìÿéè èñòÿéèð,
Ñåâýè éîëóíäà áóíäàí äà ìþùêÿì îëìàüûìû èñòÿéèð.
Åøã àëÿìèíäÿ êþíöëäÿí, äèíäÿí êå÷ìÿê õÿòà äåéèë,
Î ×èí áöòö íÿ èñòÿéèðñÿ, îíó åäÿðÿì.
Áèð íÿôÿñ íàëÿñèç âÿ êÿäÿðñèç îëà áèëìèðÿì,
Íÿ åäèì, éàð ìÿíè íàëÿ åäÿí âÿ êÿäÿðëè èñòÿéèð.
Êþíöë ñÿíèí àñòàíàíäà ñàêèí îëìàã èñòÿéèð,
ßìÿëè íÿäèð êè, ýþçÿë áåùèøò èñòÿéèð.
Ýàù äöíéàíû ýÿçÿí, ýàù ýóøÿíèøèí îëìàã þçöìëÿ äåéèë,
Î ìÿíè ýàù åëÿ, ýàù áåëÿ èñòÿéèð.
Êèðïèéèí êèìè ìÿðäöìäÿí íåúÿ óçàã ýÿçìÿéèì,
Ñÿíèí õóìàð ýþçëÿðèí ìÿíèì ýóøÿíèøèí îëìàüûìû èñòÿéèð.
Ñÿíèí ãàïûíûí òîðïàüûíäà Ôöçóëèíèí ãÿäðè óúàëäû,
Àë÷àã ãóëëàðûíûí ñûðàñûíäà éåðëÿøìÿê èñòÿéèð.
***
Êþíöë ñÿíèí ñåâýè ÿòÿéèíè áÿðê òóòóáäóð,
Åëÿ ãóø áåëÿ éöêñÿêëèéÿ àçðàã ó÷ìóø.
Ìÿí åøãèìäÿí êè, ñÿíäÿí þòðö àëÿìäÿ ðöñâàé îëìóøàì,
__________
Ñÿíèí úàìàëûíûí øþùðÿòè áöòöí àëÿìè òóòóáäóð.
158
È÷èìèí àòÿøè áàéûðà øþëÿ ïöñêöðìÿñèí äåéÿ,
Êþíöë éàðàëàðûíûí áàøûíà ìÿëùÿì ãîéäó.
Ôÿëÿê òàüûíûí àëòûíäàí äàéàíìàäàí êå÷,
×öíêè áó êþùíÿ áèíà ýþç éàøûìäàí íÿì ÷ÿêèáäèð.
Î ãûâðûì ñà÷ëàðû òóòàí ÿë,
Òÿêÿááöðäÿí úÿííÿò ãàïûñûíûí ùÿëãÿñèíÿ òîõóíìàç.
Äþâðàíûí ñàãèñèíèí èëòèôàòûíà àðõàëàíìà,
Ñÿíÿ âåðäèéè úàìû Úÿìøèääÿí àëûáäûð.
Ñåâýè ãÿìèíèí àðçóñó âàðñà, áÿèä äåéèë, ÷öíêè
Êþíëöìöç îíóí øàä êþíëöíäÿí êÿäÿðëèäèð.
Áèçèì îíóí øàä õàòèðèíäÿí ñèëäèéè öðÿéèìèç
ßýÿð åøã ãÿìèíè àðçóëàéûðñà (áó àðçó) óçàã äåéèë.
Ñÿíèí Èñà ëÿáèíèí óçàãëûüûíäàí ÿíáÿð çöëôöíöí
Íÿ ö÷öí ìàòÿì òóòäóüóíà ùåéðÿò åäèðÿì.
Ôöçóëèäÿí øàäëûã ðÿñìèíè ýþçëÿìÿ êè,
Ñÿíèí àéðûëûüûíäàí ãÿì âÿ êÿäÿðëÿ öíñ òóòìóøäóð.
***
Éåíÿ äÿ ãàïûíûí òîðïàüû ùàâàñû áàøûìà äöøöáäöð,
Ùÿð íÿ âàðñà îíäà, ìÿíÿ áó ùàâà äöøöáäöð.
Ìÿíèì ö÷öí àùö íàëÿäÿí éàõøû íÿ îëà áèëÿð êè, èíäè
Èøèì ñÿíèí êèìè çàëèì ýþçÿëÿ äöøöáäöð.
Íÿ ö÷öí ýþçöíäÿí ìÿíÿ ñàðû áèð áàõûø îëìóð,
Ìÿýÿð èíñàíëûã ãàéäàñû àðàäàí ýåäèáäèð,
Ñÿáà éàðûí çöëôöíäÿí äöéöíö à÷äûãäà,
__________
Äÿðä áÿñëÿéÿí êþíëöìöí èøèíè äöéöíëÿéèáäèð.
159
Ìÿí ùàðà, áÿëàäàí õèëàñ îëìàã ùàðà, áåëÿ êè, êþíëöì,
Îíà ýþðÿ êè, áó çþâãöí ðöòáÿñè öñòöíäöð.
Ôöçóëè ñÿíèí éîëóíóí òîðïàüûíà äöøöáäöð,
Ýÿë êè, ñÿíñèç áèð ãÿðèá éàòàüà äöøöáäöð.
***
Ïÿðèöçëö ýþçÿëëÿðèí ñåâýèñèíäÿí íåúÿ áèð àí óçàã îëóì,
Äöíéàéà áèð èø ö÷öí ýÿëìèøÿì, èøñèç íåúÿ îëóì?
Ãàìÿòèíè ýþðúÿê, ùóøóìó èòèðèá þçöìö áèëìÿäèì,
Èëàùè, îíóí éåðèøèíè ýþðÿíäÿ ùàëûì íåúÿ îëàúàã?
Äöíéà ñûõûíòûñûíäà êþíöëäÿí, úàíäàí óñàíäûì,
Ñåâýèëèìäÿí àéðû, áèð åâäÿ ÿüéàð èëÿ íåúÿ îëóì?
Îíóí ùöçóðóíäàí óçàãäà ñûçëàìàüûìà ìàíå îëìà,
Îíóí ùöçóðóíäà äåéèëÿì, ñûçëàìàéûì, íÿ åäèì?
Âàðëûã àéíàñûíäàêû ÿêñ êèìè þçöìäÿí õÿáÿðñèçÿì,
Ìÿíèì âàðëûüûì îíó ýþðìÿêëÿäèð, îíñóç íåúÿ îëóì?
Ðÿãèáëÿðè ýþðìÿê èñòÿìèðÿì, éà ðÿá, íåúÿ åäèì,
Ðÿãèáëÿð éàðûí ùÿìäÿìèäèðëÿð, ìÿí éàðñûç íåúÿ îëóì?
Öçöíö ýþðìÿñÿì äþçÿ áèëìèðÿì, êóéèíäÿí ýåòìÿéÿúÿéÿì,
Ôöçóëè, áöëáöëÿì, ýöëñöç, ýöëçàðñûç íåúÿ îëóì?
***
Íÿ ãÿäÿð êè, îëìóðóã, áèð ñåâýèëèíèí ãÿìè èëÿ îëìóøóã,
Áèð ëàëÿöçëöíöí äÿðäè âÿ äàüû èëÿ îëìóøóã.
Àøèãëûã åòèáàðû âÿ úöíóí ëÿççÿòè îëìàäàí,
Ùå÷ áèð þëêÿ âÿ äèéàðäà îëìàìûøûã.
Áèçèì èøèìèç áöòöí þìöð áîéó àøèãëûã îëìóøäóð,
__________
Àëëàùà øöêöð, ÿáÿñ èø ýþðìÿìèøèê.
160
Áèçèì þìðöìöçäÿí ùå÷ âàõò åëÿ áèð àí êå÷ìÿìèøäèð êè,
Áèç áèð ýþçÿë ÿëèíäÿí úèýÿðè ãàí îëìàéàã.
Ùàðàäà îëñàã, ýöëöçëöëÿðèí çöëìöíäÿí,
Íàëÿñèç, ýþçö éàøñûç îëìàìûøûã.
Áèçèì éåðèìèç ãÿì áóúàüûíäàí áàøãà áèð éåð îëìàìûø,
Ùå÷ âàõò áàü âÿ áàùàð ôèêðèíäÿ îëìàìûøûã.
Ôöçóëè, ùÿìèøÿ êþíöë àðçóñóíäà ãÿðã îëìóøóã,
Áó äÿíèçäÿí ùå÷ âàõò ãûðàãäà ãàëìàìûøûã.
***
Úàíàíûìûí âöñàë õÿëâÿòèíèí ìÿùðÿìè îëäó ÷ûðàã,
Úàí òåëèíÿ ãèáòÿäÿí ÷ûðàã îä âóðäó.
×ûðàüûí îä è÷èíäÿ áèð òåëè âàð, ùÿð àí,
Î éàíàð öçö âÿ ïÿðèøàí çöëôö éàäûìà ñàëûð.
Åé ëàëÿöçëö, âöñàë ýöíö öðÿéèìÿ áèð äàü ÷ÿêäèí,
Ùèúðàíûìûí ãàðàíëûã ýåúÿñè ö÷öí ÷ûðàã éàõäûí.
Ñåâýè éîëóíäà ãàðàíëûã ùèúðàí ýåúÿñè ö÷öí ãÿì åòìèðÿì,
Àòÿø ñà÷àí àùûì áó éîëäà ÷ûðàã îëìàüà êèôàéÿò åäÿð.
Ñÿíèí âöñàë çþâãöíöí âöúóäó èëÿ ìÿíäÿ âàðëûã àõòàðìà,
Ñÿíèí ýþðöøöí ñöáùäöð, éàíàð úàíûì ÷ûðàãäûð.
Áàøãàñûíà ñàðû áàõìàìàüûì ö÷öí øþëÿ àüëàð ýþçöìÿ,
Ñÿíñèç éàíàð ÷ûðàüûì îäëó ìèëèíè ÷ÿêèð.
×ûðàã ùàðàäà ýèçëè éàíìàüûìû äèëÿ ýÿòèðäè,
Éöç ïÿðâàíÿíèí öðÿéè ìÿíèì ùàëûìà éàíäû.
Ñÿíèí öçöíäÿí èðàã ýåúÿëÿð ÷ûðàüûìûçûí èøûüû éîõäóð,
__________
Îíà ýþðÿ êè, ÷ûðàã ýþç éàøûìûçäàí íÿì ÷ÿêèð.
161
Åé ôÿíÿð, øÿìèí ÿòÿéèíè éûüûá áèð éàíà ãîé,
×öíêè áó ýåúÿ áèð àéöçëöäÿí îòàüûìûí ÷ûðàüû âàð.
Åâèì, Ôöçóëè, ãÿì ýåúÿñèíäÿ èøûãëàíìàç.
Ïàðëàã ýöíÿøäÿí ôÿëÿê èøûãëû ÷ûðàã éàíäûðñà äà.
***
Êþíöë ìÿíè áóðàõûá î öðÿê÷àëàí àéà ìåéë åòäè,
Îíà ýþðÿ êè, îääàí àëîâ ãàëõäûãäà éóõàðûéà ìåéë åäÿð.
Éàðûëìûø ñèíÿì ùÿñðÿò îõó èëÿ íåúÿ äîëìàñûí êè,
Ìÿí ìÿùðóì îëäóüóì ùàëäà, îõ ãàáû îíóí éàíûíäà éåðëÿøèð.
Åé ìþùòÿñèá, ìåé úàìûíà ùèðñëè áàõìà, ãîðõóðàì,
Ñÿíèí ãàðà ÿêñèíäÿí ñàô áàäÿ áóëàíñûí.
Äöíéà ìöêàôàò éåðèäèð, ìöìêöí äåéèë àéöçëö ñàãè
Ìåé äîëó úàì ÿâÿçèíÿ ãàíëà äîëó êþíöëö àëìàñûí.
Ãÿì, äÿðä, áÿëà, ìþùíÿò, ãöññÿ âÿ ðöñâàéëûã,
Áó àëòûëûã áèðòÿðÿôëè àøèãëÿðëÿ ùÿìèøÿ âàðäûð.
Ðàùàòëûüûí ëÿççÿòèíäÿí äàíûøìà, ùå÷ áèð øÿùä ìþùíÿò
çÿùÿðèíäÿí
Äàùà øèðèí äåéèë, ãàôèë îëìà, ýàùäàí îíäàí äàä.
Ôöçóëè, äöíéàäà ìÿøÿããÿòñèç ùå÷ áèð ðàùàòëûã éîõäóð,
Õîø-íàõîø, íÿ îëóð îëñóí, êå÷èíìÿê ëàçûìäûð.
***
Äÿðäö ÿçàáûí ÷îõëóüó èëÿ éàð áèçè òàíûéûð,
Ëàêèí ÷îõ áèëäèéè ùàëäà îíó àç ñþéëÿéèð.
Ñåâýèëè èëÿ êþíëöìöí íÿ êèìè áàüëûëûüûíû ìÿíäÿí ñîðóøìà,
Î åëÿ áèð ñèðäèð êè, êþíëöì èëÿ ñåâýèëèì áèëÿð.
Èøèì àüëàìàã îëäóãäà îíäàí âÿôà ýþðäöì, Àëëàùà øöêöð,
__________
Åëÿ àäàìà èøèì äöøöáäöð êè, èøèí ãÿäðèíè áèëèð.
162
Ùÿð êÿñÿ ìÿùÿááÿòèíèí ìèãäàðûíúà ëöòô åäèð,
Áó þë÷ö áèëÿí óøàüûí õàñèééÿòèíèí ãóëóéàì.
ßüéàð ïàõûëëûã öçöíäÿí éàðûìûçà áèçäÿí ïèñ äåñÿ,
Íÿ ãÿì, ÷öíêè éàð áèçè ÿüéàðäàí éàõøû òàíûéûð.
Çöëôöíöí ñåâäàñû ìþùíÿòëÿðèíè ìÿíäÿí ñîðóøóí,
Ãàðàíëûã ýåúÿíèí ñûõûíòûñûíû õÿñòÿ áèëÿð.
Ôöçóëè, öðÿê ñèððèíè äèëÿ ýÿòèðìÿéÿ ëöçóì éîõäóð,
×öíêè ïÿðèøàí öðÿéèìäÿ íÿ âàðñà, ñåâýèëèì áèëèð.
***
Ñÿíèí ñåâýèíëÿ þëäöêäÿ êàø ãàïûíäà òîðïàã îëóì,
Ýàùäàí êöëÿêëÿ ãàëõûá áàøûíà äîëàíûì.
Ñÿíèí õÿíúÿðèíèí éàäû èëÿ áèð áþéðöìäÿí î áèðè áþéðöìÿ
÷åâðèëäèêäÿ,
Ùÿð áèð ñöìöéöì áèð õÿíúÿð îëóð.
Ýþçÿëëÿðèí øÿìè áàøûíà äîëàíäûüûí àíäà,
Åé ïÿðâàíÿ, áàøûíà ãóðáàí îëóì, ìÿíèì ÿùâàëûìû ñþéëÿ.
Ùåéðàí îëìàãäàí øèðèí úàíûì ÷ûõäû, úÿíûì ùà÷àíàäÿê,
Úàí áÿñëÿéÿí äîäàüûíäàí èðàãäà àúûëûãëàðûí ÿñèðè àëàúàã.
Ñÿí òÿðëÿìèø ÷þùðÿíè ýþñòÿðÿí âàõò,
Ýþçöìö à÷ûá òÿð ýöë éàðïàüûíà ùåéðàí îëóðàì.
Åé ôÿëÿê, ìÿíè îíóí àñòàíàñûíûí òîðïàüûíäàí ýþòöð,
Ìÿíèì çÿùìÿòèìäÿí äèíúÿë, íÿ âàõòàäÿê éàòàüûíûí
òèêàíû îëàúàüàì?
Ôöçóëè, ïèðè-ìóüàí ãàïûñûíûí òîðïàüûíà éîë à÷äûì,
Ýÿë, àáè-ùÿéàòà äîüðó ñÿíÿ áÿëÿä÷è îëóì.
__________
163
***
Ùÿð ýåúÿ àüëàìàãëà ãàí è÷èíäÿ áîüóëóðàì,
Ñÿùÿð áàøûìû êþïöê êèìè ãàíäàí ÷ûõàðûðàì.
Äåäèì ñÿíèí ñåâýè èñòÿéèíè êþíëöìäÿí ÷ûõàðûì,
Êþíëöì ìÿíÿ òàáå îëìóð, ÿëàúûì íÿäèð?
Íÿ âàõòàäÿê ýöëöçëöëÿðèí ýöë éàíàãëàðû éàäû èëÿ
Öçöìö úèýÿð ãàíû èëÿ ëàëÿ êèìè åäÿúÿéÿì.
Ñèíÿìèí éàðàñûíà ïàìáûã ìÿëùÿì ö÷öí äåéèë,
Èñòÿéèðÿì êþíëöìöí éàíàð îäóíó ÷îõàëäûì.
Êþíöë ñåâäàñû äîäàüûíäàí ñþç à÷ìàãëà ÿñêèëìÿç,
Äÿëèéÿ éöç îâñóí îõóñàí äà ôàéäà âåðìÿç.
Íàñåù, úöíóíó òÿðê åòìÿéèí àüûëëû èø îëìàç,
Äÿëèéÿ ùÿð èêè äöíéàäà çàâàë éîõäóð.
Ýþçöìäÿí Ôöçóëè, òîðïàüà ñó àõûäûðàì,
Áÿëêÿ è÷èìèí éàíàð îäóíó ñþíäöðÿì.
***
Ñÿíäÿí, ýþçÿë, éàõøûëûã øèâÿñèíè áèëÿí áöò éîõäóð,
Åëÿ áèð ïÿðèöçëö êè, ìÿíè ñÿíèí ÿëèíäÿí ãóðòàðà éîõäóð.
Ñåâýèëèìÿ ìèí íàìÿ éàçäûì, íÿ ôàéäàñû âàð,
Ëöòô åäèá îíà ÷àòäûðàí áèð êèìñÿ éîõäóð.
Ùÿð êÿñ ùÿéàò íÿãäèíè ñÿíèí ÿëèíÿ òàïøûðàð,
Ëàêèí ñÿíäÿí êàì àëà áèëÿí áèð àäàì éîõäóð.
Êå÷ìèøëÿðèí ñÿðýöçÿøòëÿðèíè çÿìàíÿ ñÿðëþâùÿñèíÿ
áèðúÿ-áèðúÿ
Éàçìûøëàð, ëàêèí îíó îõóéàí áèð àðèô éîõäóð.
Ùàìûìûç äöíéà ãÿìè ÿñèðèê, àíúàã ùèììÿò Ðÿõøèíè
__________
Áó äöíéà äàðûñãàëëûüûíäàí ÷ûõàðà áèëÿí éîë÷ó éîõäóð.
164
Ìåéÿ íÿäÿí ìåéë åäèì, ñûíàìûøàì, î äà,
Ñåâýè ãÿìèíèí éàíüûñûíû ñþíäöðÿ áèëìèð.
Äöíéà ìöëêöíÿ, Ôöçóëè, êþíöë âåðìÿ, áóðàéà,
×îõëàðû ýÿëìèø, ëàêèí ãàëàí áèð êèìñÿ éîõäóð.
***
Ñþç âåðäèí êè, âÿôàëûëàðà úÿôà åòìÿéÿñÿí,
Éàõøû èëãàðäûð, àù, ÿýÿð ÿùäèíÿ âÿôà åòìÿéÿñÿí.
Åé ãàøû êàìàí, ñÿíèí îõóíà íèøàíÿ ìÿíÿì,
Õÿòà åòìÿìÿê ö÷öí áàøãàñûíà áàõìà.
Ìÿëàùÿò ìöëêöíöí ñóëòàíû îëäóüóí ö÷öí ðÿâà äåéèë
Ìÿí äÿðâèøèí ùàúÿòèíè éåðèíÿ éåòèðìÿéÿñÿí.
Ýþçöíÿ íàç ñöðìÿñè ÷ÿêèáëÿð, ëàêèí,
Áó øÿðòëÿ êè, áèçÿ ñàðû ùå÷ áàõìàéàñàí.
Äåìèðÿì êè, ìÿíÿ íÿ ö÷öí çöëì åäèðñÿí,
Ñÿí ðÿùèìñèç, ìÿí äèëñèç, íèéÿ äÿ åòìÿéÿñÿí?
Åé êþíöë, îíóí ãÿìçÿñèíäÿí ìÿðùÿìÿò ýþçëÿìÿ êè,
Þçöíö áÿëà îõóíà ùÿäÿô åòìÿéÿñÿí.
Åøã éîëó, Ôöçóëè, ÷îõ õÿòÿðëèäèð, ìÿýÿð êè,
Òÿãâà ÿòÿéèíè ÿëèíäÿí áóðàõìàéàñàí.
***
Þçöìÿ ñþç âåðäèì êè, äàùà ôàéäàñûç áèð èø ýþðìÿéèì,
Úÿôàêàð ýþçÿëëÿðÿ ñàðû ýåòìÿéèì.
Ýþçÿëëÿðèí ñåâýèñèíè òþâáÿ åëÿäèì, íåúÿ îëóð îëñóí,
Àõûðû áóäóð êè, äàùà íàëÿ-ÿôüàí åòìÿðÿì.
Áÿäõàù ðÿãèáëÿðèí çöëìöíäÿí íÿ âàõòàäÿê äàä ÷ÿêèì,
__________
Éàõøûñû áó äåéèë êè, ùå÷ áèð íèýàðà ìåéë åòìÿéèì?
165
Íÿ âàõòàäÿê ÿüéàð äÿðäè ÷ÿêèì, èñòÿéèðÿì
Áóíäàí ñîíðà ùå÷ áèð éàðûí ñþùáÿòèíè àðçóëàìàéûì.
Ðèíäëÿð ñþùáÿòèíäÿí þçöìö áèð éàíà ÷ÿêèì,
Áöòëÿðäÿí þïöø âÿ ýþðöø àðçóñóíäà îëìàéûì.
Òÿíùàëûã ôåéçè èëÿ êþíöë éàðàñûíà ìÿëùÿì ãîéóì,
Áèð ëàëÿ éàíàãëûíûí âóðüóíëóã ùÿâÿñèíÿ äöøìÿéèì.
Ìÿñëÿùÿò áóäóð êè, áóíäàí ñîíðà áèð ýóøÿäÿ îòóðàì,
Ôöçóëè êèìè áàü âÿ áàùàð ùÿâÿñèíäÿ îëìàéàì.
***
Éà ðÿáá, î äÿðäñèç äÿðäèìÿ äÿðìàí åäÿð, éà éîõ?
Áèð äÿðäÿ äö÷àðÿì, îíà ÷àðÿ åäÿð, éà éîõ?
Îíà äÿðäèìè ñþéëÿéèðÿì, àíúàã áèëìèðÿì
Î, äÿðäëèëÿðèí ùàëûíà ðÿùì åäÿð, éà éîõ?
Àúûëûãëà úàíÿ ýÿëäèê, åé ìåù, î ýöëöçëöäÿí ñîðóø
Ýþð âöñàë øÿùäè èëÿ ùèúðàí çÿùðèíè ñîâóøäóðà áèëÿð, éà éîõ?
Àùûì äàøû ÿðèäèð, öðÿéèì ùÿëÿ äÿ òèòðÿéèð êè,
Ýþðÿñÿí î èëãàðñûçûí öðÿéèíÿ ÿñÿð åäÿúÿê, éà éîõ?
Ñÿíèí áàøûíà äîëàíìàãäàí áàøãà áèð àðçóì éîõäóð,
Áèëìèðÿì ôÿëÿê èñòÿäèéèì êèìè äîëàíàúàã, éà éîõ?
Ñÿíèí âöñàë øÿðáÿòèíäÿí ðöñâàëûã çþâãöíö äàäìàéàí áèð êÿñ,
Ùàðàäàí áèëÿúÿê êè, ìåé àüûëäà íþãñàí éàðàäàð, éà éîõ?
Éàðàëû êþíëöìäÿí îõóíó ÷ÿêäèêäÿ áèëäèì êè,
Áÿäÿí úàí âåðäèêäÿ ãîðõóéà äöøÿð, éà éîõ?
Ñÿí íàçûí ñÿðõîøóñàí, Ôöçóëèíèí ùàëûíäàí õÿáÿðñèçñÿí,
__________
Ùàðäàí áèëÿñÿí êè, ùÿð ýåúÿ àùö ôÿüàí åäèð, éà éîõ?
166
***
Ãîøà çöëôöíö úÿôà âåðìÿê ö÷öí äöéöíëÿäèí,
Éåð öçöíäÿí âÿôà ðÿñìèíè ñèëäèí.
Ñÿíèí êèðïèêëÿðèíèí ãÿìçÿñèíÿ áèç áàüëàíàí êèìè,
Ýþçëÿðèí áöòöí òîïëóìóçó äàüûòäû.
Åëÿ àäàì éîõäóð êè, úÿôà ðÿñìèíè ñÿíäÿí éàõøû áèëñèí,
Ñÿí áó úÿôà ðÿñìèíè êèìäÿí þéðÿíäèí?
×ÿðõèí ÷åâðÿñèíäÿí ùèììÿò áàøûìû óúà òóòäóì,
Íÿ âàõòàäÿê ùÿð áèð áàø-àéàãñûçäàí ìèííÿò ÷ÿêèì?
Áèð þìöðäöð êè, éîëóíäà òîðïàã îëìóøàì êè, ýàùäàí
Ìÿíÿ ñàðû ýÿëÿñÿí, àéàüûíûí àëòûíû þïÿì.
×ÿðõäÿí ùÿð àí ìÿíÿ áèð áÿëà íàçèë îëóð,
ßéèëìèø ãàìÿòèì áÿëà ãóøó ö÷öí úÿëÿ îëóáäóð.
Î áöò Ôöçóëèíèí êþíëö âÿ äèíè ãÿñäèíäÿ îëñà,
Íàñåù, ñÿíè Àëëàù, ìàíå îëìà, ÿçèééÿò âåðìÿ.
***
Ãÿìäÿí êþéíÿéèìè ÷ÿêèá òèêÿëÿäèêäÿ,
Ýþç éàøû áÿäÿíèìè õàëãäàí ýèçëÿéèð.
ßéèëìèø ãÿäèìëÿ êóéèíÿ íåúÿ ýåäèì,
Êèðïèéèìèí òèêàíû ÿòÿéèìäÿí òóòóáäóð.
Ãÿìèí ýþçöìäÿí äàíÿëÿð àõûäûð,
Õûðìàíûìû ôÿíà êöëÿéèíÿ âåðèð.
Åé ñÿíÿ ãóë îëäóüóì, ÿëèíäÿí ýÿëìÿäè êè,
Áîéíóìó ãîëóíóí òóüóíà ÷ÿêÿñÿí.
Ùÿð éàíäàí ìÿíÿ àðçó éîëóíó áàüëàäûí,
__________
Ýþç éàøûì ÷åâðÿìè òóòóíúà.
167
Ìþùòÿñèá, ìåé ïèéàëÿñèíÿ ùèðñëè áàõìà,
Èøûãëû ýöçýöìö ãàðàëòìà.
Ãÿìäÿí þëìöøÿì, þç éàñûìû ñàõëàéûðàì,
Ôöçóëè, ñûçëàìàüûìû ãûíàìà.
***
Ìÿí êèìÿì êè, ñÿíèí êóéèí ìÿíÿ ìÿñêÿí îëñóí?
Êóéèíèí òîðïàüû ùÿð ëÿùçÿ ìÿíèì íÿçÿðèìäÿ îëñóí?
Êþíëöìöí ÿùâàëûíû êèìñÿ ñÿíèí éàíûíäà äèëÿ ýÿòèðìÿç,
Ìÿíèì øÿìèì, êþíëöìöí ÿùâàëû ñÿíÿ àéäûíäûð.
Äöøìÿí ùà÷àíàäÿê ñÿíèíëÿ äîñòëóãäàí ñåâèíÿúÿêäèð?
Ìÿíèì ÿùâàëûì ùà÷àíàäÿê ñÿíèí öçöíäÿí äöøìÿíèí
èñòÿäèéè êèìè îëàúàã?
Åé øÿì þç êóéèíèí áàøûíäà áèçè éàíäûðìà,
Ùàéûôäûð êè, ñÿíèí êóéèíèí ýöëøÿíè êöëõÿí îëñóí.
Ìÿíèì úàíûì, ãèéàìÿòÿäÿê ùÿéàòäàí àä ÷ÿêìÿðÿì,
ßýÿð þëÿíäÿí ñîíðà ñÿíèí êóéèí ìÿíèì ìÿäôÿíèì îëñà.
Áèðúÿ îõóíëà ãÿì-ãöññÿäÿí áèçè õèëàñ åò,
Ùà÷àíàäÿê úàí ãÿìè, áÿäÿí äÿðäè ÷ÿêÿúÿéèê?
Åé ýöë, Ôöçóëèíè ãàïûíûí òîðïàüûíäàí óçàãëàøäûðìà,
Áöëáöëöí ýöëøÿíäÿí ýþçÿë éåðè éîõäóð.
***
Ùÿð êÿñèí êè, àù øèìøÿéèíäÿí ÷ûðàüû éîõäóð,
Ùèúðàí ýåúÿñè ñÿíÿ ñàðû éîë òàïà áèëìÿç.
Ùÿð êÿñèí êè, äÿìèðäÿí àéíà êèìè êþíëö éîõäóð,
Ñÿíèí öçöíÿ áèðúÿ äÿôÿ áàõìàüà òàáû éîõäóð.
Êèìñÿíèí êè, äàèìè ýþç éàøû âÿ àùû éîõäóð,
__________
Ñÿíè ñåâìÿê èääèàñûíäà îëñà äà, øàùèäè éîõäóð.
168
Ñÿíñèç àüûë, êþíöë âÿ úàí ùåéðàíäûð,
Ïàäøàùû îëìàéàí áèð ÿñýÿð êèìè.
Êþíöë âÿñëèíè èñòÿð, ëàêèí ùÿð ëÿùçÿ,
Ýàùäàí áèð ýþðöøìÿéÿ òàáû éîõäóð.
Ãàìÿòèìè ñÿíèí ìåùðèí ùèëàë êèìè åäèáäèð,
Ñÿíäÿ îëàí íÿ ýöíÿøäÿ âàð, íÿ äÿ àéäà.
Ôöçóëèíèí, ðóçýàðûí ãÿì-ãöññÿñèíäÿí
Ïèðè-ìóüàí ãàïûñûíäàí áàøãà ïÿíàùû éîõäóð.
***
Êþíöë âöñàëûíûí çþâãöíö òàïìàãëà ñàãè âÿ ñàüÿðäÿí êå÷äè,
Ñÿôàëû õÿëâÿòèíèí ùÿìäÿìè îëóá, àéäàí, ýöíÿøäÿí êå÷äè.
Ýþç éàøëàðûì àñòàíàíû òÿâàô åòìÿê àðçóñóíäàäûð,
Áàøäàí êå÷äèéèíÿ ýþðÿ èñòÿäèéèíè åäÿ áèëÿð.
Ùÿð êÿñ êè, ãàðøûñûíà ýÿëÿíäÿí èéíÿ êèìè êå÷ÿ áèëñÿ,
Ìÿñèùà êèìè àéàüûíû ôÿëÿéèí áàøûíà áàñà áèëÿð.
Àøèãëèê ðÿñìèíè êèìñÿ ìÿíäÿí éàõøû áèëìÿç,
Îíà ýþðÿ êè, þìðöì ýöìöøáÿäÿíëè ýþçÿëëÿð éîëóíäà êå÷äè.
Àùûìûí øèìøÿéè àõûðäà äþíìöø óëäóçóìó éàõäû,
Àìàí áó ìþùíÿòäÿí êè, àùûìûí øèìøÿéè óëäóçäàí êå÷äè.
Øàäàì êè, ñþç ýÿëèá ìÿíèì ñåâýèìÿ ÷àòäû
Î ìÿëÿêñèìà àéäàí ùÿð éåðäÿ ñþç äöøÿíäÿ.
Ôöçóëè, Áàüäàä ÿùëèíäÿ ìåùðèáàíëûãäàí ÿñÿð éîõäóð,
Ùàéûô ìÿíèì þìðöìäÿí êè, áó þëêÿäÿ ñÿìÿðÿñèç êå÷äè.
***
Âóðüóíëóã ìÿí ùåéðàíûí ðÿôòàðûíäàí ïàðëàäû,
__________
Åøã Ôÿðùàääàí áÿäÿí, ìÿíäÿí úàí òàïäû.
169
Øèðèíèí íÿãøèíè ãîíàã åòìÿê ö÷öí
Ñÿðýÿðäàí Ôÿðùàä Áèñöòóíäà ìÿñêÿí ñàëäû.
Ôÿðùàäûí ãàíûíûí ãèñàñûíû òÿëÿá åòìèðñÿ,
Øèðèíèí øÿêëè íÿ ö÷öí Áèñöòóíóí ÿòÿéèíäÿí òóòìóøäóð?
Äàüéàðàíûí Áèñöòóíà ñàðû àòäûüû ëàëÿ äåéèë,
Éàíàð êþíëöíöí äàüëàäûüû ãàíëû ñèíÿìäèð.
Áèñöòóí èøè Ôÿðùàäà ìöøêöë èäèñÿ äÿ,
Øèðèí úàíûíû âåðèá èøèíè àñàíëàøäûðäû.
Êþíöë ãàíà ãÿðã îëäó, éà äà ñÿíèí îõóí è÷èìèí éàíüûñûíäàí,
Úàíûìäà éàíûá ïåéêàíà øþëÿñèíäÿí îä âóðäó.
***
Áèçäÿêè ùÿéàò äîñòóí ãûëûíúûíûí úþâùÿðèíäÿäèð,
Ðóùóìóç úþâùÿð îëñà äà, îíóí ãûëûíúûíûí úþâùÿðèäèð.
Áèð àëÿìèì âàð êè, ôÿëÿéèí ýöíÿøèíÿ ìþùòàú äåéèë,
Ýåúÿ-ýöíäöç ýöëöçëö àéëàðûí ìåùðè èëÿ èøûãëàíûð.
Îíóí îõó áèçè þëäöðñÿ äÿ, ÿçàáäàí ãóðòàðäû,
Äîüðóäàí äà ýþçÿëëÿðäÿí ùÿð íÿ ýÿëñÿ ýþçÿëäèð.
Áèçèì þìöð áàüûìûçäàí àáè-ùÿéàò êÿñèëäè, ùÿëÿ äÿ
Èñòÿê ìåéâÿñè àðçó áóäàüûíäà ýèçëÿíèð.
Àðòûã-ÿñêèê âàðëûã ìÿùôèëèíäÿ áèðúÿ ôåéçèí òÿñèðèäèð,
Ãÿäÿùäÿ ôÿðã îëñà äà, øÿðàá áèð êóçÿäÿíäèð.
Íèêáÿòíÿôÿñëè òÿíùàëûã èõòèéàð åòñÿ äÿ, øÿðñèç îëìàç,
Èëàí ãàáûã ñàëñà äà, çÿùÿðèíè èòèðìÿç.
Úàíàíûí ìÿíçèëèíè, Ôöçóëè, êèìñÿ áèëìèð ùàðàäàäûð,
__________
Ýþðäöéöì ùÿð áèð êÿñ áàøûíû àéàã åëÿéèá àõòàðûð.
170
***
Ëÿë äîäàüûíûí ìöúðöñöíäÿ éöç äÿðäèí ÿëàúû âàð,
Î, áèçÿ ìþùòàú äåéèë, áèçèì îíà éöç åùòèéàúûìûç âàð.
Àé ìÿíçèë-ìÿíçèë ýÿðäÿêäÿ ýåäèð, øàéÿä
Öçöíöí ýöíÿøèíäÿí ÿùâàëû ïîçóëóáäóð.
Ýþçöìöí ëþâùÿñèíäÿ ñÿíèí õàëûíûí ÿêñè
Àúà úàëàã îëóíìóø àáíóñäàí ýþçÿë ýþðöíöð.
Ñèíÿìè éàð, ýþçöìö äÿ ãàí åäèá, ÷ûõàð,
Þëêÿíè òóòóá òþâúö òÿéèí åòìÿê øàùëàðûí èøèäèð.
Áàøûìûí êÿñèëìÿñè ãîðõóñóíäàí êþíöë ãÿìèíè ýþçëÿìèøÿì,
Òàúèð áàú âåðìÿê ãîðõóñóíäàí ìÿòàèíè ýèçëÿéÿð.
Ýþçöìöí àüû ñÿíèí õÿòòèíèí ÿêñèíäÿí ðþâíÿã àëûð.
Àéäûíäûð êè, ýöìöø ñèêêÿ èëÿ ðÿâàú òàïàð.
Óúàëûã èñòÿñÿí, Ôöçóëè, ôÿëÿê êèìè ãåéäñèç îë,
Áàøûíäà ýöíÿøäÿí òàú îëñà äà, éåðÿ âóð.
***
Áàøûìäà öçöíöí øÿìè ñåâäàñû îëìàäûãúà,
Ñèíÿì éàíûãëû, êþíëöì éöç òèêÿ, ýþçöì éàø äåéèëäè.
Ñåâýèí êþíëöìöí éàõàñûíû òóòäóüó ýöí,
Âàðëûüûìäà éîõëóã ëèáàñûíäàí áàøãà áèð øåé ãàëìàäû.
Î ýöí êè, ìÿíèì úàíûìäà ñÿíèí ãûëûíúûíûí úþâùÿðè-øþâãö
âàð èäè,
Àëÿìäÿ úèñèìäÿí âÿ úþâùÿðäÿí àä-ñàí éîõ èäè.
ßçÿë ýöíäÿí òÿíùàëûã äÿðäè ìÿíÿ íÿñèá îëäó.
Ýþðöíöð áó äÿðäÿ áàøãà êèìñÿ ãàáèë äåéèëìèø.
Äöíéàäà àøèãëèêäÿí áàøãà áèð èø òóòìàäûì,
__________
Íÿ åäèì, ìÿíÿ ýþðÿ áóíäàí áàøãà éàõøû áèð èø éîõ èäè.
171
Ãÿì åâèìèí ãàïûñûíûí ùå÷ âàõò ãàí ñåëè à÷ìàäû,
Ìÿýÿð êè, áÿëàäàí éöç äÿñòÿ ìÿíè ýþðìÿê ö÷öí ãàïûéà
ýÿëìÿéÿ èäèëÿð.
Áóíäàí ãàáàã Ôöçóëèíèí ÿùâàëûíû ïèñ ýþðìöðäöì,
Ýþðöíöð, êþíëöíäÿ äèëáÿð äÿðä-ãÿìè éîõ èäè.
***
Àøèãëèêäÿ áèð ñåâýèëèíèí ãÿìèíäÿí áàøãà áèð èøèì ãàëìàäû,
Äå, àüûë áàøûìäàí ýåòñèí, îíóíëà áèð èøèì ãàëìàäû.
Êèðïèêëÿðèì ýþç éàøû ñåëè èëÿ ýþçöìöí ÷åâðÿñèíäÿí ýåòäè,
Ýöëöçëöëÿðèí õÿéàëû éîëóíäà òèêàí ãàëìàäû.
Äþçöìñöçëöê ãûëûíúû àøèãëÿðè ãÿì çèíäàíûíäàí ãóðòàðäû,
Ñûçëàéàí ÿñèð êþíëöìäÿí áàøãà áèð ìÿùáóñ ãàëìàäû.
Ýöúñöçëöê ìÿíè àéàãäàí ñàëàúàã, ÷öíêè ýþç éàøû ñåëè
Àëÿìäÿ ñþéêÿíìÿê ö÷öí ãîéìàäû áèð äèâàð ãàëñûí.
Ùàìû ìÿíèì öðÿêñûõàí ñþùáÿòèìäÿí óñàíûá ýåòäè.
Ãÿì ìÿùôèëèíäÿ íàëÿäÿí áàøãà áèð ùÿìäÿì ãàëìàäû.
Äöíéà áàçàðûíäà þç ìÿòàèìè êèìÿ ýþñòÿðèì,
Ìÿíà ñèðëÿðèíèí úþâùÿðèíÿ õèðèäàð ãàëìàäû.
Þìðöìöí íÿãäè, Ôöçóëè, ãÿì ýöíëÿðèíäÿ õÿðúëÿíäè,
ßééàìûí ãÿìëÿðèíè èçùàð åòìÿê ö÷öí ãÿìõàð ãàëìàäû.
***
Áîé àòäûí, ýþçöì áÿëà îõóíà ùÿäÿô îëäó,
Úèëâÿëÿíäèí, èõòèéàðûìûí éöéÿíè ÿëèìäÿí ÷ûõäû.
Ýöíÿø ùÿð ñÿùÿð éîëóíóí òîðïàüû öçÿðèíÿ áàøûíû ãîéóð,
Áó øÿðÿôäÿí áàøûíû ôÿëÿêÿ óúàëòìàüà ùàããû âàð.
Äöíÿí ýåúÿ ýþé òÿçÿ àéû äîëàíäûðìàã çþâãöíäÿ èäè,
__________
Ñÿí ãàøûíûí ýóøÿñèíè ýþñòÿðäèí, î çþâã ìÿùâ îëäó.
172
Ñÿíèí ëÿëèíèí ùÿñÿäèíäÿí ëÿë ìÿäÿíäÿ ãàíà áîéàíäû,
Ñÿäÿôäÿêè èíúè äèøèíèí õÿúàëÿòèíäÿí ñóéà äþíäö.
Öðÿéèì ñèíÿìè îäëàäû, íàëÿëÿðèìäÿí áó àéäûí ýþðöíöð,
×öíêè äÿôè îäà àðòûã òóòäóãúà ÿôüàíû óúàëàð.
Êèðïèêëÿðèì ùÿð òÿðÿôäÿ éóõó àëàéûíà ãÿñä åòìÿê ö÷öí
ñÿô áàüëàäû.
Èêè ñÿô àðàñûíäà ýþç éàøûìûí ÿúÿá ìÿíçÿðÿñè âàð.
Ôöçóëè, äàèì àøèã îë, áàäÿ è÷,
Äóð áèð èø ýþð, þìðöíö áîø éåðÿ òÿëÿô åòìÿ.
***
Ýöìöøáÿäÿíëè ýþçÿëëÿðèí ñåâýèñè ìÿíè ùåéðàí åäèð,
ßùâàëèìäÿí áöò êèìè ìÿíè õÿáÿðñèç ãîéóð.
Ñÿíèí ýþçëÿðèíèí áÿáÿéè êþíöëÿ éöç úÿôà âåðìÿê ÿçìèíäÿäèð,
Êþíöëÿ éåòèðäèéèíè ìÿíÿ ÷àòäûðìàã íèééÿòèíäÿäèð.
Ôÿëÿê ãàíûìû òþêìöðñÿ, ìÿùÿááÿò öçöíäÿí äåéèë,
Áóíäàí áÿòÿð åòìÿê ýöíö ö÷öí ìÿíè ñàõëàéûáäûð.
Åé ñàãè, ñÿðõîøëóüóì ñÿíèí úàìûíûí íÿøÿñèíäÿí äåéèë,
Áàøãà áèð ñåâäà ìÿíè áåëÿ äèâàíÿ åäèáäèð.
Éîëóíäà óøàãëàð êèìè äàéàíìûøàì êè, úÿëä ñöâàðè
Ýÿëèá ìÿíè ÷åâèêëèêëÿ éåðäÿí ýþòöðñöí.
Áèð åâÿ ýåäèá ãàïûñûíû êþïöê êèìè áàüëàéàéäûì,
Ùà÷àíàäÿê äþâðàí ìÿíè êöëÿê êèìè äÿðáÿäÿð åäÿúÿê?
Ôöçóëè, ìåé úàìû êèìè íåúÿ ãûçûë ýþç éàøû àõûòäûì,
Îíóí ëÿëèíèí àðçóñó ìÿíèì úèýÿðèìè ãàí åòäè.
__________
173
ÃßÑÈÄßËßÐ
Åé òöðáÿñè èëÿ Íÿúÿôèí ðöòáÿñèíè éöêñÿëäÿí,
Ñÿí ÿí ãèéìÿòëè èíúèñÿí, Íÿúÿôèí òîðïàüû îíóí ñÿäÿôè.
Áÿäðöääöúà ñÿíñÿí, ñÿíèí äîüóá áàòìàüûíëà,
Áÿòùà íóð àëûð, Íÿúÿô øÿðÿôÿ íàèë îëóð.
Ýöíÿø ñÿíè ýþðìÿê õÿòðèíÿ,
Ñèäã èëÿ äóà îõóíà íèøàíÿ îëìóøäóð.
Ñÿíèí òöðáÿí ÷åâðÿñèíäÿêèëÿð ãÿíäèë äåéèë, ñÿíè òÿâàô åòìÿê ö÷öí,
Èøûãëû êþíöëëÿð ñûðàéà äöçöëìöøëÿð.
Ñÿíèí ðÿìçëÿðèíè àë÷àãëàð äÿðê åëÿ áèëìÿçëÿð,
Èíúè ùàðà, òûñáàüàíûí öçýö÷öëöéö ùàðà.
Ñó Êþâñÿðäÿí, îò áåùèøòäÿí áåëÿ îëñà,
Áó ñó âÿ î îò ñÿíèí Äöëäöëöí ö÷öí ýÿëìèøäèð.
Ñÿíèí øÿôãÿò íîâáàùàðûíäàí âÿ ãÿùðèíèí îäóíäàíäûð,
Úÿííÿòäÿêè òÿðàâÿò âÿ úÿùÿííÿìäÿêè îä-àëîâ
Ãÿëÿáÿ áàùàðûíà ñà÷ûëìàã ö÷öí ñÿíèí àòûíûí
Âóðóø ÷àüûíäà àüçûíûí êþïöêëÿíìÿñèíäÿí ýþçÿë øöêóôÿ éîõäóð.
Àé Ýöíÿø êèìè äÿðýàùûíà öç ãîéñà,
Ãàïûíäàêû òîðïàã îíóí öçöíäÿêè ëÿêÿíè ñèëÿð.
Àäÿì þç íÿñëèíäÿí ñÿíè ñå÷äè,
Àòàíûí ñåâýèñèíäÿí þâëàäûí íöòôÿñè áÿëëÿíäè.
Ñÿíèí çàòûíûí ñèððèíè òàíûìàüà íåúÿ íàèë îëà áèëÿð
Î àäàì êè, “ìÿí ÿðÿôÿ” ìÿçìóíóíäàí õÿáÿðè îëìàéà?
Èñòÿðÿì ýöíäÿ ìèí êÿðÿ ñÿíèí òÿâàôûíà ÷àòàì,
×öíêè ùÿð òÿâàôäà ýöíàùûìûí éöêö éöíýöëëÿøèð.
Ñöìöéöìöí èëèéè ñÿíèí ñåâýèíëÿ éîüðóëìóøäóð,
Ñèíÿìäÿêè öðÿê ñÿíè éàä åòìÿêëÿ ÷ûðïûíûð.
Áó ñåâýèíèí ñöìöêäÿí ÷ûõìàñû èìêàíñûçäûð.
Áó ñåâèíúèí ñèíÿäÿí óçàãëàøìàñû ìàùàëäûð.
Ìÿíè íåé êèìè áÿíä-áÿíä àéûðñàëàð,
Éàõóä ñèíÿìäÿí äÿô êèìè äÿðèñèíè ñîéñàëàð,
Ùàäèñÿëÿð ýöíÿøèíèí ãûçìàðûíäàí ãîðõìóðàì,
×öíêè ñÿíèí âèëàéÿò áàéðàüûí ÷èéíèìäÿäèð.
Ýöíàùûí ãîðõóñó ìÿíÿ ñàðû éîë òàïäûãäà
Ñÿíèí øÿôàÿòèíèí ñÿñè ýÿëèá, ãîðõìà, – äåäè.
__________
Àëëàùà øöêöð êè, ÿçÿëäÿí ìÿíèì ùÿéàòûì,
174
Ñÿíèí éîëóíäà ñÿðô îëóíäó, ìÿíàñûç òÿëÿô îëìàäû.
Áàøãàëàðû êèìè äåéèëÿì êè, ãèéàìÿò ýöíö
Êå÷ìèø ýöíàùëàðà ôàéäàñûç òÿÿññöô åäèì.
Êèìñÿ ìÿíäÿí øöêöðäÿí áàøãà áèð øåé åøèòìÿéÿúÿê,
Î ýöí êè, ùàìûäàí òÿÿññöô ôÿðéàäû ãîïàúàãäûð.
Ýþç éàøû àõûòìàüûí, ñèíÿ ÷àê åòìÿéèí íÿ ôàéäàñû,
Î àäàì ö÷öí êè, ñÿíèí ðàçûëûã ÿòÿéèíäÿí òóòìàñûí.
Åé öðÿéè äÿðéà, ÷öí Ôöçóëèíèí íÿçìè ñÿíÿ íÿçèð äåéèëèð,
Öìèäè âàð êè, áó õÿçÿô ñÿíäÿí úÿâàùèð ãèéìÿòè òàïñûí.
Ðóù áÿäÿíëÿ ðÿôàãÿò åäèá áèð îëäóãúà,
Ñÿùÿð ýåúÿäÿí äîüóëóá, àðàëàðûíäà èõòèëàô îëìàéûíúà,
Ýåúÿ-ýöíäöç äàâàì åòäèêúÿ úèñìèì âÿ ðóùóí
Íÿúÿô òöðáÿñèíèí õèäìÿòèíäÿ îëà.
***
Ùÿãèãÿòäÿ Àëëàùà éàõûí îëìàüà ñÿáÿá îëàí èòàÿò,
Êÿðáÿëà ÷þëöíöí ìÿçëóìóíóí äÿðýàùû òîðïàüûíû òÿâàô åòìÿêäèð.
Õîø ùàëûíà î àäàìëàðûí êè, ýþç íóðóíóí ãöââÿñè ö÷öí,
Íÿçÿðëÿðèíäÿ äàèì îíóí ãèáëÿñè äàéàíûð.
Õîø î òÿëÿá åäÿíèí ùàëûíà êè, ùàúÿòèíè èñòÿäèéè âàõò,
Êÿðáÿëà éîëóíóí òîðïàüû îíóí ýþçöíäÿ òóòèéàäûð.
Õîø î çèéàðÿò÷èíèí ùàëûíà êè, åëÿ áèð çèéàðÿòýàùäà,
Ýàù ñèäã èëÿ íàìàç ãûëûð, ýàù äà ðèéàñûç íèéàç èñòÿð.
Ýàù î ÷þëäÿ ñóñóç ãàëàíû éàä åäèá ýþç éàøû àõûäàð,
Ýàù äà î ãàïûíûí òîðïàüûíà ñÿúäÿ åòìÿê ö÷öí èêèãàò îëàð.
Ýàù ïÿðýàð êèìè ìÿçàðû íþãòÿñè áàøûíà äîëàíàð,
Ýàù äà áèð íþãòÿäÿ äàéàíìàéûá ùÿðÿìè äîëàíàð.
Êÿðáÿëà äöíéàíûí ãÿäèì âèðàíÿñèíäÿ áèð õÿçèíÿäèð,
Ëàêèí åëÿ áèð õÿçèíÿ êè, úÿâàùèðè Þâëèéà øàùûíûí úÿâàùèðèäèð.
Ùèêìÿò õÿçèíÿäàðû î øÿðÿôëè õÿçèíÿäÿ
Ëàôÿòà (ßëè) èíúèñè èëÿ äîëó ìöúðöñö ñàõëàíàí ãÿðèáÿ ñàíäûüû âàð.
Éà äà î ðþâçÿ áèð ýöëöñòàíäûð êè, áàõàíäà
Ýöëëÿðèíèí ðÿíýè Ìóñòÿôà þâëàäûíûí ãàíûíäàí ðÿíý àëìûøäûð.
Òöðáÿñèíèí ùàâàñû èñòèäèðñÿ, òÿÿúúöáëö äåéèë,
Éàíàð öðÿêëÿðèí àòÿøèíäÿí ùàâàñû ñûíàúàãäûð.
Òîðïàüûíäà ñó øîð ÷ûõûðñà, éåðè âàð,
__________
Îíà ýþðÿ êè, î ñóéóí ãàéíàüû áèçèì ýþç éàøûìûçäûð.
175
Î òöðáÿ âÿ î ðþâçÿäÿ ôÿðãëÿíìÿê ö÷öí
Úàíëà êþíöë àðàñûíäà ìöõòÿëèô áÿùñëÿð âàð.
Úàí áÿùñ åäèð êè, î ðþâçÿ áåùèøòÿ áÿíçÿð,
Êþíöë åòèðàç åäèð êè, î èêèñè íÿ âàõò áèð-áèðèíäÿí àéðû îëìóø.
Ñÿìàíûí áöòöí éöêñÿêëèéè èëÿ áàðÿáÿð,
Éåð þçöíö ñÿìàäàí öñòöí òóòñà, ðÿâàäûð.
Êÿðáÿëàíûí øÿðÿôëè ñÿùðàñû Éåðèí áèð ïàð÷àñûäûð,
Êÿðáÿëà Ùöñåéí èáíè-ßëè Ìóðòÿçàíûí ìÿêàíûäûð.
Î èìàìè çàùèð âÿ áàòèí êè, ìÿùç ñÿôà îëäóüóíäàí,
Çàùèðè êèìè áàòèíè äÿ äöíéàíû ÿêñ åòäèðÿí àéèíÿäèð.
Îíà ñàðû öç òóòàí íÿ âàõò íàêàì ýåòìèøäèð?
Îíà ñûüûíàí ùÿð áèð êÿñ íÿ âàõò ìÿùðóì îëìóøäóð?
Îíó çèéàðÿò åäÿíëÿðèí éîëóíäàí ãàëõàí òîçóí ðöòáÿñè,
Óúàëûüûíà ýþðÿ éöêñÿê ýþéëÿðèí äÿðýàùûíäà ãÿðàð òóòóð.
Éÿñèá âÿ Áÿòùà øàùñöâàðû, èíñ-úèíñ èìàìû,
Øÿêèë âÿ ìÿíà ïàäøàùû, èêè àëÿìèí øàùûäûð.
Ñÿäàãÿòëÿ èíàì áÿñëÿéÿíëÿðèí êþíëöíÿ ùÿéàò áÿõø åäÿí,
Íàêÿñ âÿôàñûçëàðûí úÿôà ãûëûíúû èëÿ þëäöðöëÿí.
Î ïàê ìÿñóìó ãÿòëÿ éåòèðÿí öñéàíêàðëàð,
Ãèéàìÿò ýöíö Õåéðÿííèñà (Ôàòèìÿ) ùÿçðÿòëÿðèíäÿí éöç
õÿúàëÿò ÷ÿêÿúÿêëÿð.
Äöíéàäà Ùöñåéíèí ãàíûíûí äÿâàñû èçè äóðäóãúà,
Éöç ìèíëÿðëÿ ÿäÿáñèç þëöá-èòìÿêëÿ ãàðøûëàøàúàã.
Î áÿõòÿâÿðÿ óüóð îëñóí êè, äàèì äöíéàäà,
Èõëàñ öçöíäÿí áó ñîðüó-ñóàëûí íèééÿòèíäÿäèð.
Ñàëàì ñÿíÿ, åé ÿùëè-íÿçÿðèí ýþçöíö èøûãëàíäûðàí,
Ñàëàì ñÿíÿ, åé äÿðýàùû áèçèì ùàúàòýàùûìûç îëàí.
Åëÿ áèð äÿðäëè éîõäóð êè, ñÿíèí ëöòôöíäÿí äÿðìàí òàïìàäû,
Äÿðýàùûíûí òîðïàüû äÿðä ÿùëèíèí øÿôà îúàüûäûð.
Èëòèôàò êþëýÿíè Ôöçóëèíèí áàøûíäàí ÷ÿêìÿ,
×öíêè î, ùÿì áè÷àðÿ, ùÿì éàëãûç, ùÿì äÿ áèíÿâàäûð.
Ãÿðèáëèêäÿí þç ñèëêèíÿ ùÿëÿ äÿ éîë òàïìàéûð,
Ùÿð íÿ èñòÿéèð åòñèí, õÿòà ãîðõóñó òÿñÿââöðöíÿ ýÿëèð.
Èñòÿéèðÿì Àëëàù îíà åëÿ áèð èø ðóçè åòñèí êè,
Î ïÿðèøàíà îíóí õåéðè âÿ ñÿíèí ðàçûëûüûí îëñóí.
__________
176
***
Äèë éàõøûäûð êè, Àëëàùûí áèðëèéèíè ñþéëÿñèí,
ßýÿð åëÿ îëìàñà, àüûçäà äèë îëìàñà éåéäèð.
Åøã îëñóí î êàìèë éàðàäàíà êè, èêè àëÿì äÿ,
Îíóí úûçìûø îëäóüó êàèíàòûí ÿáÿäè íàõûøûäûð.
ßçÿëè ñÿíÿòèíèí êàìàëû øàíëû áèð ÿêèí÷èäèð
Êè, áÿäÿí òàðëàñûíäà ðóùóì ñóéóíó àõûòìûøäûð.
Èëëÿòñèç ãöäðÿòèíèí ôÿçàñû áèð äÿíèç êèìèäèð
Êè, àüûë ýþçö î äÿðéàäà ñÿðýÿðäàí áèð ãàéûãäûð.
Î øÿõñèí ðóùóíà ìèí ñÿëàâàò îëñóí.
Êè, èíñàíëàð è÷èíäÿí î ùÿçðÿòèí ñå÷èëìèøèäèð.
Íÿáèééè-öììè, Ìÿêêè, Ìÿùÿììÿäè-Ãóðÿøè,
Áÿøÿð íþâöíöí ïÿíàùû, äöíéà õàëãëàðûíûí áàø÷ûñû.
Îíóí çàòû ñèôÿòèíèí òÿðèôèíäÿ áó éåòÿð
Êè, îíóí äàìàäû ùÿçðÿòè-øàùè-ìÿðäàí (ßëè)äûð.
Âÿëè,âàëû, âàëà, àäèë öðÿêëè ßëè,
Äþâðè-ôÿëÿéèí íèçàìû,Éåðè âÿ çàìàíû íÿçìÿ ñàëàí.
Ñÿëòÿíÿò òÿõòèíèí øàùû, èíñàí âÿ ìÿëÿê èìàìû
Êè, îíóí âÿñôè, ñþçñöç, Àëëàùûí ñèôÿòëÿðè êèìèäèð.
Èíäè îíóí ìþúöçÿëÿðèíäÿí áèð ðÿâàéÿò åøèò
Êè, îíó åøèòìÿêëÿ êþíöë âÿ úàí òÿçÿëÿíèð.
Äåéèðëÿð êè, î ðÿéè êàôè îëàí èìàì åëÿ êè,
Ìÿäèíÿäÿí ÷ûõûá Êóôÿäÿ ñàêèí îëäó,
Ùÿð áèð äèéàðäàí îíà ñàðû àõûøäûëàð,
Þç äÿðäëÿðèíÿ ùàìû îíäàí äÿðìàí òàïäû..
Î çàìàí Áÿñðÿ õàëãû àðàñûíäà âàð èäè,
Þâëèéà øàùûíû úàíó äèëäÿí ñåâÿí âÿ åòèãàä áÿñëÿéÿí.
Èêè éåòêèí úàâàí, èêè ïàê íÿñèë,
Èêè õàëèñ ìöñàëìàí, èêè èíàì àõòàðàí.
Ùÿð èêè ãàðäàø ÿñëèíäÿ áèð äÿíèçäÿí èêè èíúè,
Ùÿð èêè ãàðäàø áèð ìþâñöìäÿ áèð áîñòàíäà à÷ûëìûø ÷è÷ÿê.
Î äöíéà ñÿðâÿðèíèí àéàüûíû þïìÿê øÿðÿôèíÿ íàèë îëìàã
íèééÿòèëÿ.
Áÿñðÿ øÿùÿðèíäÿí Êóôÿéÿ ñàðû éîëëàíäûëàð.
Ãÿçàäàí éîë ÿñíàñûíäà ñÿôÿðèí àüðûñûíäàí
Áþéöê ãàðäàøûí úàíûíäà òàáö òÿâàí ãàëìàäû.
__________
Îðàéà ÷àòäû êè, àç ãàëäû îíóí éîðüóí áÿäÿíèíäÿí
177
Éàéäàí îõ ÷ûõàí êèìè úàíû ÷ûõñûí.
Àüçûíû à÷ûá ãàðäàøûíà áèð âÿñèééÿò åëÿäè:
Åé êþíëöìöí ìóðàäû âÿ íèýàðàí ýþçöìöí èñòÿéè!
Âÿôà ôèäàíèíäÿí áàø ãàëäûðìûø èëê ãþí÷ÿ èäèê,
Öìèä âàð èäè êè, õÿíäàí ýöë îëàúàüûã.
Ñÿí øàùûí äÿðýàùûíà òþùôÿ ö÷öí éàøà,
Ìÿíèì à÷ûëìûø øöêóôÿìèí áàùàðû õÿçàí îëäó.
Èêè þçöíÿ ýþðÿ ðÿíýè îëàí ëÿë èäèê,
Øàùûí õÿçèíÿñèíÿ ñàðû ìÿäÿíäÿí éîëëàíìûøäûã.
Ùàäèñÿëÿð äàøû ìÿíÿ äÿéèá, áåëÿúÿ ñûíäûðäû,
Ñÿí î õÿçèíÿéÿ ùÿäèééÿ îëìàã ö÷öí äàèì éàøà.
Ëàêèí âÿñèééÿòèì áóäóð êè, åé ãàðûíäàøûì.
Ñÿí Ñÿëìàíûí àüàñû äÿðýàùûíà ÷àòäûãäà,
Ìÿíè óíóäóá êþíëöíäÿí ÷ûõàðìà.
Ìÿíèì íèéàçûìû ÷àòäûðûá, ñàëàìûìû ñþéëÿ.
Êþíëöíöí ëþâùÿñèíäÿí àäûìûí íàõûøûíû ñèëìÿ,
Îíóí éàíûíäà ìÿí èòêèíèí ìàúÿðàñûíû ñþéëÿ.
Äå êè, åé øàíëû ôèêèðëè âÿ ìöáàðÿê ñèìàëû.
Ôèëàí àäàì ñÿíèí äÿðýàùûíûí òîðïàüû àðçóñóíäà èäè,
Ãàïûíûí òîðïàüû éàäû èëÿ ùÿéàòûíû áàäÿ âåðäè.
Ñÿíè éàä åòìÿêëÿ éàøàäûüû êèìè, éàäûíëà äà þëäö.
Þëäö, ñÿíè ýþðìÿê àðçóñó úàíûíäà ãàëäû.
Ýåòäè, úàíû âÿ êþíëö ñÿíÿ ÷àòìàüà íèýàðàíäûð,
Ùÿëÿ öðÿê äÿðäèíè ñþéëÿéèá ãóðòàðìàìûø,
Ðóùóíóí ãóøó áÿäÿíèìäÿí ó÷óá ýåòäè.
Âÿôà çèðâÿñèíèí ùöìà ãóøó èäè, ïÿðâàç åäèá,
Ãÿì-ãöññÿ ñÿùðàñûíäàí áåùèøò áàüûíà éþíÿëäè.
Áþéöê ãàðäàøûí öðÿéè ùèúðàíäà éàíäû.
Äþâðàíûí áåëÿ äîëàíìàñûíà ýþç éàøû àõûòäû,
Ùèúðàíûí éàëãûçëûüûíäàí ñûçëàäû.
Ãöðáÿò ãÿìè, éîëóí ÿçèééÿòè, þëöì âàùèìÿñè
Úàâàíû ÷óëüàëàéûá ùåéðàí ãîéìóøäó.
Ãàðäàøûíû íåúÿ äÿôí åòìÿéè äöøöíöðäö,
Äöíéà õÿçèíÿñèíè íåúÿ òîðïàüà òàïøûðà èäè.
Áèðäÿí Õûçûð êèìè áèð àòëû áèð éàíäàí
Àáè-ùÿéàò áóëàüûíäàí äàùà èòè éåðèøëÿ ÷àòäû.
__________
Äÿâÿéÿ ìèíìèø ìöáàðÿê áèð êÿñ êè, îíóí äÿâÿñèíèí àéàüû,
178
Ôåéç ÷þëöíäÿí êå÷ìÿê ö÷öí ùÿðÿêÿòäÿ èäè.
Îíóí äÿâÿñèíèí àéàüûíäàí èç ãàëàí ùÿð éåðÿ
Ìèí Ñàëåù âÿ Âåéñè-Ãÿðÿí àëíûíû ãîéìóøäó.
Öçöíÿ íèãàá ñàëìûøäû, ëàêèí îíóí ùåéáÿòèíäÿí
Ýþéäÿ ýöíÿø çÿððÿ êèìè òèòðÿéèðäè.
Äèë à÷ûá îíà ôÿñàùÿòëÿ ëÿôç èëÿ
Íÿ äåäè, äåäè êè, åé äþâðàíäàí ÿçàá ÷ÿêìèø,
Ãÿì-ãöññÿíèí øèääÿòèíäÿí ùóøóíó èòèðìÿ.
Ýÿë, ýÿë áó ïàê ëþâùö ìÿíäÿí àë,
Áèð àí þç þëöíöí áóðíóíà òóò êè,
Îíóí ðàéèùÿñèíäÿí ñÿíèí þëöí úàíà ýÿëÿð.
Úàâàí, áóéóðäóüó êèìè ëþâùö àëäû,
Þëìöø úàâàíûí òåç áóðíóíà òóòäó.
Þëìöø úàâàí î ëþâùäÿí ùÿéàò ôåéçè òàïäû,
Àüûð éóõóäàí îéàíàí àäàì êèìè éåðèíäÿí ãàëõäû.
Áþéöê ãàðäàøäà êè÷èê ãàðäàø åëÿ êè,
Ùÿéàò ýþðäö, ñåâèíú äÿðéàñûíäà åëÿ ãÿðã îëäó êè,
Ùóøóíó èòèðèá, þçöíäÿí õÿáÿðñèç äöøäö.
Òîðïàã öçÿðèíäÿ þçöíöí ýþç éàøû êèìè ýèëëÿíäè.
Áèðúÿ àíäà ãÿðèáÿ ùàäèñÿ áàø âåðäè,
Äèðè þëäö, þëö íÿúàò òàïûá äèðèëäè.
Î ÿùâàëäàí ñîíðà èêèñè äÿ ýþçëÿðèí à÷äûãäà
Ëþâùÿäÿí, äÿâÿäÿí, äÿâÿ ìèíÿíäÿí èç-ÿñÿð éîõ èäè.
Úàâàí ùàë-ãÿçèééÿíè ãàðäàøûíà ñþéëÿäè:
Îíóí þëìÿñèíäÿí, ëþâùöí ÿñÿðèíäÿí, êÿðàìÿòëè øÿõñäÿí.
Áèð àíëûüà î ùàäèñÿíèí ùåéðàíû îëäóëàð,
Ýþðÿñÿí áó óéüóíóí íÿòèúÿñè èäè, éà õÿéàëûí âÿ ýöìàíûí.
Ùåéðÿò è÷èíäÿ éåíÿ äÿ éîëà äöøäöëÿð,
Øÿíëèê âÿ øàäëûãëà Êóôÿ øÿùÿðèíÿ ÷àòäûëàð.
Éöç øþâã èëÿ Êóôÿ ìÿñúèäèíÿ ãÿäÿì ãîéäóëàð,
Ýþç éàøû àõûäà-àõûäà øàùûí öçöíÿ ýþç à÷äûëàð.
Î àäàìûí õîø ùàëûíà êè, ùÿäñèç èíòèçàðäàí ñîíðà,
Î àäàìûí õîø ùàëûíà êè, ñîíñóç àðçóäàí ñîíðà,
Ýþçöíö öðÿéè èñòÿäèéè äîñòóíóí öçöíÿ à÷à,
Úàíàíûí öçöíöí ñÿùèôÿñèíè ìöòàëèÿ åäÿ.
Èíñàí âÿ ìÿëÿêëÿð èìàìû ßëè ßáó Òàëûá,
__________
Íÿâàçèø åäèá, åùñàí ðÿñìèíè éåðèíÿ éåòèðèá
179
Éîëóí ñÿðýöçÿøòè êåéôèééÿòèíäÿí õÿáÿð àëäû.
Ãÿðÿçè áó èäè êè, ýèçëè éîëó õàëãà ýþñòÿðñèí.
Úàâàíûí þëöìö, î ëþâù âÿ äÿâÿéÿ ìèíìèø øÿõñ,
Äÿðäÿ äö÷àð îëóá äÿðìàí òàïìàã ùàäèñÿñè
Åëÿ êè, êè÷èê ãàðäàø òÿðÿôèíäÿí äàíûøûëäû,
Áöòöí êèøèëÿðèí ÿìèðè øàíû-éöêñÿê ßëè,
Õàëãûí àðàñûíäà î éåíèéåòìÿéÿ áåëÿ áóéóðäó;
Êè, åé ìöøêöëö Àëëàù òÿðÿôèíäÿí àñàí îëàí,
ßýÿð áèð äàùà î ëþâùö ýþðñÿí,
Àðèôúÿñèíÿ òàíûéà áèëÿðñÿí?
Ýàâàá âåðäè êè, áèëëàù, î ëþâùöí òÿñÿââöðö
Ìÿíèì úàí ñÿùèôÿìäÿ íÿãø áàüëàéûáäûð.
Äå íåúÿ åëÿ áèð ìöáàðÿê ëþâùö òàíûìàéûì êè,
Çÿìàíÿ ãÿìèíäÿí ìÿíè õèëàñ åòìèøäèð.
Íÿúÿô òÿõòèíèí ÿìèíè, ïàê ñÿðâèí êþëýÿñè
Úèáèíäÿí ùàìàí ëþâùö úÿëä ÷ûõàðòäû.
Úàâàí î ãÿðèáÿ ëþâùö ýþðúÿê òàíûäû,
Øàùûí àéàüûíûí òîðïàüûíà äöøöá ùÿéÿúàíëà äåäè:
Éà èìàìè-çàìàí áèçèì åòèãàäûìûç äöðöñòäöð.
Î ñÿíñÿí êè, ñèôàòûí èìêàíäàí öñòöíäöð.
Ñÿíäÿí áàøãà êèìäèð êè, ùÿì ùàçûðäûð, ùÿì ãàéèá,
Ñÿíäÿí áàøãà êèìäèð êè, ùÿì ñÿðâÿðäèð, ùÿì ñóëòàí,
Àëëàùûí Ðÿñóëóíóí ðóùó, òàíðûíûí ñèððè ñÿíñÿí,
Ùÿäèñèí ÿñëè âÿ Ãóðàíûí ìÿíàñû ñÿíñÿí.
Èñèéè-Ìÿðéÿìèí ðóù áàüûøëàéàí íÿôÿñèíèí éàðäûì÷ûñû,
Ìóñèéè-Èìðàíûí èøûã ñà÷àí ÿëèíÿ ýöú âåðÿí.
Ñÿíèí åëìèíèí ìÿçùÿðè Àëëàùäûð âÿ ñÿí äÿ îíóí ìÿçùÿðè,
Ñÿíè íàäàí àäàì Àëëàùäàí íåúÿ àéûðà áèëÿð?
Ðÿâàéÿòäèð êè, î ìþúöçäÿí ÷îõëó àäàì,
Ñèäã èëÿ èìàí øÿðáÿòè úàìûíû è÷äèëÿð.
ßëèäèð êè, áöòöí äöíéàíû ìöñÿëìàí åòäè,
Ãûëûíú çÿðáÿñè âÿ äÿëèë-ñöáóò òÿñèðè èëÿ.
ßëèäèð êè, îíó ñåâÿíëÿðèí êþíëö âÿ ýþçö
Ùÿð úöð õÿáèñëèê, ïèñëèê âÿ øåéòàíëûãäàí óçàãäûð.
Åé êþíöë, ßëèíèí âÿôàñû éîëóíäà áàøäàí êå÷,
×öíêè áó éîëäà þëìÿê ÿáÿäè ùÿéàòäûð.
__________
Ìèí øöêöð êè, éàçûã Ôöçóëè úàíëà, êþíöëëÿ
180
Ùÿìèøÿ ßëèíèí àúèç ìÿíãÿáÿõàíûäûð.
Öçöíö Ïåéüÿìáÿð þâëàäûíûí äÿðýàùûíà ãîéóá,
Ìÿðâàí þâëàäûíà ëÿíÿò äåìÿéÿ àäÿò åäèáäèð.
Öìèä âàð êè, äîëàíàí ýöíáÿç äóðäóãúà,
Öìèä âàð êè, äþâðàí ýÿðäèøè äàâàì åäèíúÿ,
Çàìàíûí ïàäøàùûíûí úàùö úÿëàëû êþëýÿñè,
Ùÿìèøÿ Ìóðòÿçà êÿðÿìè ñàéÿñèíäÿ áÿðãÿðàð îëñóí.
***
Ãàëõ, åé äþâðàí éåðèøëè, ôÿëÿê ýþâäÿëè äÿâÿ
Êè, àéàüûíûí ïÿíúÿñè áÿäèðëÿíìèø àé, áîéíóí ùèëàë êèìèäèð.
Åé éåðèøè äþâðàí êèìè îëóá, ëàêèí îíóí êèìè ðÿùìñèç
îëìàéàí,
Ùàðàäà ãÿðèá ýþðäöí âÿòÿíèíÿ éåòèðèðñÿí.
Ñÿí î ñÿùðàëàð êå÷ÿí, áèéàáàí éåòèðìÿñèñÿí
Êè, ñÿíèí âàðëûüûíëà áèéàáàíà ÷ÿìÿí ãûñãàíûð.
Ùàðàäà áèð àí îëñàí, éåðèíäÿ äèøèí âÿ àéàüûíëà,
Áöòöí òèêàíëàð ñèëèíèá éåðèíäÿ ýöë à÷àð.
Ìÿíÿ áèð ùåéðàíëûã öç âåðèá êè, òèêàí éåäèêäÿ,
Äÿéÿðèíè àüçûíäàí áóðàõäûüûí ýöìöø êèìè êÿôëÿ þäÿäèí.
Éåðäÿí àëäûüûí òèêàíûí ùàëàëëûüû ö÷öí,
Áàùàñûíà ìöúðöíäÿêè äÿéÿðëè èíúèíè âåðäèí.
Òÿðèãÿò ÿùëèíÿ ðÿùáÿðëèê åòìÿê ñÿíÿ éàðàøàð
Êè, Ñàëåù âÿ Âåéñ-Ãÿðèíëÿ ùÿìãÿäÿìñÿí.
Ñÿíèí äàü êèìè êöðÿéèíèí ÷óëó çÿðáàô àòëàñäàí,
Èïèí ýöíÿø êèìè íóð øöàñû ñà÷ìàëûäûð.
Ùà÷àíàäÿê äèç ÷þêöá ôÿðéàä åäÿúÿêñÿí,
Ìÿýÿð úöâÿëëàüû ôÿëÿéèí çöëìöíäÿí øèêàéÿò åäèðñÿí?
Ñÿí çàëèì äåéèëñÿí, áó ãÿðèáÿäèð êè, ìÿçëóìëàð êèìè
Ñÿíèí ÿëèíäÿí çÿíý äàèìà ôÿðéàä åäèð.
Ñàðâàíûí éîëëàíìàã ñÿäàñûíûí úàâàáûíäà,
Ñÿíèí òÿðïÿíèøèíëÿ çÿíý ñþçÿ ýÿëäèêäÿ,
Åëÿ áèð öðÿê îëìàç êè, çÿíý êèìè äÿìèðäÿí îëà.
Éåíèéåòìÿñÿí, ëàêèí ÿéèíòèëè ÷ÿðõèí ãÿì éöêöíäÿí,
Àøèãëÿð êèìè ñèíÿíäÿ êþùíÿ äàëüàëàð âàð.
Òöêöíöí ãîõóñó íàôÿ êèìè åëÿ áóðóëìóøäóð êè,
__________
Õöòÿí àùóñóíóí íÿôÿñè ðàéèùÿñèíäÿí õîøäóð.
181
Ýàù ìèñèëñèç, òÿê úÿâàùèð êèìè éàëãûç ýÿëèðñÿí,
Ýàù äà ßäÿí èíúèñè êèìè ñàïà äöçöëöá íèçàìëà ýÿëèðñÿí.
Ýàù ÷ÿðõäÿí à÷ûëàí èï êèìè ãàáàðûðñàí,
Ýàù äà èéíÿ êèìè áèð èïÿ áàüëàíûðñàí.
Ãàéüûêåøëèêëÿ ýàù ùàìûíûí éöêöíö ÷ÿêèðñÿí,
Ýàù äà åòèíàñûçëûãëà ùå÷ áèð éöêöí àëòûíà ýèðìèðñÿí.
Ñÿí áöòöí éûõûëìûøëàðû éåðäÿí ýþòöðöðñÿí,
Áöòöí àâàðàëàðûí ñÿíèí ëöòôöíäÿí ìÿñêÿíè âàð.
Ìÿí äÿ éûõûëìûøàì, ëöòôÿí ìÿíÿ ñàðû ýÿë,
Ìÿí äÿ àâàðàéàì, íàç åäèá ìÿíäÿí óçàã ýÿçìÿ.
Äöíÿí åøèòäèì Ùèúàçäàí Èðàãà ýåòìÿê ÿçìèíäÿñÿí,
Éåíÿ äÿ Çàáóëäàí Éÿìÿíÿ êàðâàíû ÷ÿêèðñÿí.
Òà ñÿàäÿòëè áèð çàìàíäà Éÿñðèáè çèéàðÿò åäÿñÿí,
ßìèí-àìàíëû éîëëà éöêö Áÿòùàéà ÷àòäûðàñàí.
Ìÿí ìààø ãåéäèíäÿ ãàëûá, îðàíûí ãÿìèíè ÷ÿêèðÿì
Ëÿéÿíäÿ éàíàð øàì êèìè àéàüûì áàüëû, êþíëöì éàíûãäûð.
Î ìöëêÿ ãÿäÿì ãîéäóãäà îíóí øöêðöíÿ êè,
Ãÿçà ñÿíÿ îðàéà ýåòìÿê ýöúö âåðìèøäèð.
Èñòÿðÿì ìÿí öðÿéè îäëàíìûøûí ïåéüàìûíû
Ñöííÿò êèìè äåéèë, âàúèáàò êèìè ÷àòäûðàñàí.
Ìÿíèì êþíöë ãÿìèìè Áÿãèäÿ éàòàíëàðà äåéÿñÿí,
Ìÿí õÿñòÿ òÿðÿôèíäÿí öçöíö Ùÿñÿí äÿðýàùûíà ãîéàñàí.
Î ßëè âÿëèÿùäèíÿ êè, åùñàí éîëóíäàí íèòãè
Äöøìÿíèí çÿùÿðè ÿâÿçèíÿ áàë âåðìèøäèð.
Îíóí ñåâýèñè èëÿ äîëó îëìàéàí êþíöë úàí äöøìàíûäûð,
Îíóí éîëóíäà ôÿäà îëìàéàí áàø áÿäÿíÿ éöêäöð.
Ìÿëÿêëÿð îíóí ìÿçàðûíû òÿâàô åòìÿéè àðçóëàéûðëàð
Êè, îíóí ýèçëèäÿ âÿ àøêàðäà îëàí ôàéäàñûíû êÿñá åòñèíëÿð.
Î òàéôàíûí ýÿë-ýåäè ö÷öí ãÿçà ùÿð òÿðÿôäÿ
Ôÿëÿéèí äàìûíà óëäóçëàðëà äåøèê à÷äû.
Î äåøèêëÿðäÿí ùöíäöðäÿ îëàí ãöäñ õÿëâÿòè
Ùÿð ýåúÿ ìÿçàðûíûí øàìû èëÿ èøûãëàíûð.
Åé Çÿùðà ìÿäÿíèíèí ïàðëàã úÿâàùèðè êè, ñÿíäÿí
ßââÿë î ìÿäÿíäÿí áèð úÿâàùèð ÷ûõìàìûøäûð.
Ñÿíèí áöòöí èñòÿêëÿðèí ãÿçà ùþêìö êèìè èúðà îëóíìàëû,
Ñÿíèí áöòöí ùþêìëÿðèí ãÿòè ÿìÿëëÿð êèìè ñàðñûëìàçäûð.
__________
Ìÿçàðûí ýþçÿë èøëÿð òàðëàñûíûí õûðìàíûäûð.
182
Ñÿíèí íóðëó ýöíáÿçèí ùÿð éåðÿ êþëýÿ ñàëäû,
Ýöíÿø òÿçèì âÿ òÿâàçþ öçöíäÿí îðàäàí ãàëõäû.
Áÿãè ñÿíèí ìÿçàðûíûí ôåéçèíäÿí åëÿ øÿðÿô òàïäû êè,
Þëÿí âàõò îðà ùÿð êÿñèí äÿôí éåðè îëñà,
Áåùèøòäÿí ùóðèëÿð èïÿê ïàëòàðûíû òèêìÿê ö÷öí,
Òÿáÿððöêëÿ îíóí êÿôÿíèíäÿí ñàï èñòÿðëÿð.
Áÿëàëàðûí ãàðøûñûíäà êÿðÿìèí éåíèëìÿç ñÿääèð,
Ôèòíÿëÿðèí ãàðøûñûíäà ùþðìÿòèí àëûíìàç ãàëàäûð.
Ñÿíèí ïàê áÿäÿíèí ãÿáóë àéÿëÿðèíèí ìÿíçèëèäèð,
Ñÿíèí ýöë êèìè à÷ûëìûø öðÿéèí öëâè ýöëøÿíèí ãþí÷ÿñèäèð.
Ñÿíèí ðàçûëûã éîëóíäà ýåäÿí êÿñ áèëìÿç êè, íÿäèð,
ßìÿëäÿ òþâáÿ âåðÿí, òþâáÿ åëÿéÿí âÿ òþâáÿ ñûíäûðàí.
Äÿðýàùûíûí õèäìÿòèíÿ ãàáèë îëàí, èø ÿñíàñûíäà,
Éåð öçöíöí ÿí øÿðÿôëèñè, çàìàíûí ÿí ýþçÿëèäèð.
Åé ùàããûí ìÿäÿäè èëÿ, âèëàéÿò íàèëèééÿòëÿðè èëÿ,
Áîéíóíó ÿëàãÿëÿð çÿíúèðëÿðèíäÿí àçàä åòìèø.
Áÿñ êè, ùå÷ âàõò ñÿíäÿí áèð ýöíàù áàø âåðìÿìèø,
Áÿñ êè, òÿñÿââöðöíÿ õÿòàëû áèð ôèêèð ýÿëìÿìèø,
Òþâáÿíèí ñÿíèí áîéíóíäà ùå÷ áèð ìèííÿòè éîõäóð,
Óëó òàíðûíûí éàðäûìû ìèííÿòèíäÿí áàøãà áèð øåé éîõäóð.
Áèð àúûäèë äåäè êè, äöíéà èøâÿëè áèð ãàäûíäûð,
Äöíéà àúûãëàíûá äåäè êè, ãàäûí àäëàíäûðìàãëà ìÿíÿ ñàòàøìà.
Êèøè îëàí áèð êÿñèí ìÿíÿ òÿúàâöç ÿëè äÿéìÿéèá,
Êèøèíèí ÿëè äÿéìÿéÿí áàêèðÿ íÿ ö÷öí àðâàä îëñóí?
Åé ÿùðàì ãóðøàüû áàüëàìûø, ùÿðÿìèí òÿâàô åòìÿêäÿí,
Öç äþíäÿðìÿ êè, ýþçÿë éîë áóäóð.
Áó ìèñèëñèç òèúàðÿòäÿ ñÿí éÿãèí êè,
Õÿçèíÿ-õÿçèíÿ úÿâàùèð ôàéäà òàïàðñàí.
Éàçûã Ôöçóëèíèí ôÿãð ãÿìèíè éàä åò
Êè, ãÿì âÿ ìþùíÿò ÿëèíäÿ ÿñèðäèð.
Ãÿáóë Ìèñðèíèí Éóñèô êèìè øàùû îëñàí,
Ýàùäàí ãÿì åâèíäÿ ñàêèí îëàíû éàä åò.
Öìèä âàð êè, íèéàç ÿùëèíÿ Êÿáÿ åâè
Ýöíàùëàðûí õÿñàðÿòèíäÿí ñûüûíàúàã îëäóãúà,
Ùÿðÿìåéí ùÿúúèíäÿí èêè äöíéàíûí àñàéèøèíè òàïàñàí.
__________
Ùÿñÿíè òÿâàô åòìÿêëÿ ìÿí äÿ éàõøûëûãëà êàìûìà ÷àòàì.
183
***
ßùñÿí, ùÿð áèð âàõò çöëôöíöí ðàéèùÿñèëÿ çþâãöì õîø îëóð,
äèìàüûì òÿçÿëÿíèð,
Õÿéàëûí êþíëöìäÿí, ñåâýèí áàøûìäàí ùå÷ áèð çàìàí àéðû îëìàéà.
Âöñàë çöëàëûí Êþâñÿð øÿðàáû, êóéèí ùÿðèìè-úÿííÿò ôÿçàñû.
Ùèúðèí áÿëàñû – úÿùÿííÿì ÿçàáû, àéðûëûã ýåúÿñè – ìÿùøÿð ñÿùÿðè.
Ñÿíñÿí ýþçÿëëÿðèí ðþâíÿãèíè ñûíäûðàí, ýöë ñÿíè ýþðúÿê õÿúèë îëóð,
Ñÿí ýöëñÿí, ëàêèí äàíûøàí ýöë, áöòñÿí, ëàêèí ãîéíó ñÿìÿíëè áöò.
Ùöñíöí ÿòðàôûíäà ìèí ìþìèíèí áöòïÿðÿñò îëìàñû ÿôñàíÿ îëóáäóð,
Åøãèíèí ãûëûíúû èëÿ ìèí êàôèð áöòäÿí öëôÿòèíè êÿñèáäèð.
Ñÿíäÿí ñàðû ìÿí þçöìÿ áèýàíÿ, ñÿí èñÿ ìÿíäÿí õÿáÿðñèç,
Ùèúðèíäÿí þëäöì, íÿ ÷àðÿ åäèì?
Ìÿí èëÿ öëôÿò ñÿíÿ ìöíàñèá äåéèë, ñÿíñèç äÿ ìÿíäÿ òàãÿò
ãàëìàìûø,
Ãàíëà äîëó ýþçöìÿ, ãÿìëè úàíûìà ðÿùì åòìÿäèí, áèçäÿí
Èêè õÿíäàí äîäàüû, èêè ãûâðûì ñà÷û, èêè ôèòíÿ ýþçö, èêè áÿçÿêëè
éàíàüû ýèçëÿòäèí.
Ãàéûäûá ýÿëìÿéèí öìèäè èëÿ èíòèçàðûíäà
Èêè åëèìèç öðÿêäÿ, èêè àéàüûìûç ïàë÷ûãäà, èêè ýþçöìöç éîëäà,
Èêè ãóëàüûìûç ãàïûäà ãàëìûø.
Ñÿíñÿí àøèãëÿðèí êþíëöíö ÷àëàí, ùÿð âàõò äèëðöáàëûã åäèð, –
Äöð ñà÷àí äîäàüûí, ìèðâàðè äèøëÿðèí, õóðàìàí ãÿääèí,
ìöÿíáÿð õÿòòèí.
Ìÿíÿì ìÿëàìÿò éîëóíó òóòàí, ùöñíöí äþâðöíäÿ äèëÿ äöøÿí,
Àüëàð ýþçëÿ, öðéàí áÿäÿíëÿ, éàíàí úàíëà, ïÿðèøàí ùàëëà.
Àë ýþç éàøû ñöðÿòëÿ àõäûüûíäàí ñàðû öçöìäÿ éöç àðõ à÷ìûø,
ßùâàëûìû éàçäûüû ö÷öí ñÿùèôÿéÿ ñÿòèð ÷ÿêìèø.
Ñÿíñÿí ùÿð êþíöëö îâëàìàã, ùÿð áàøà ãÿñä åòìÿê, ùÿð
áÿäÿíÿèøýÿíúÿ âåðìÿê ö÷öí,
Âÿôàñûçëûãëà ãÿìçÿäÿí áèð îõ, èøâÿäÿí ãûëûíú, íàçäàí õÿíúÿð
÷ÿêèáñÿí.
Î öçöí ôèêðè èëÿ, î áîéóí éàäû èëÿ, î õÿòòèí ãîõóñó èëÿ,
Èçòèðàáäàí öðÿéèì îäà, áàøûì áàëûøà, úàíûì éàñòûüà äöøöáäöð.
Ôÿðàã ýåúÿñèíäÿ êþíöëäÿí ÷ûõàí àòÿø óëäóçó éàíäûðäû,
Èíäè îíóí ãûüûëúûìûíäàí óëäóç ÿâÿçèíÿ ýþç áÿçÿíìèøäèð.
Öçöíöí øàìûíäàí úàíûìà îä äöøöá øþëÿ ÷ÿêäè,
__________
Áåëÿ êè, ýþç éàøûì ãÿìèí øèääÿòèíäÿí äàøûá áàøûìäàí êå÷äè.
184
Ýþç éàøûìûí íÿìè êþíëöìöí àòÿøèíäÿí äàèì ÿñêèëìÿñÿ,
Âÿ ÿýÿð éàøëû ýþçöì ùÿìèøÿ öðÿê àòÿøèíÿ ñó òþêìÿñÿ,
Ýþç éàøûìûí ñåëèíäÿí éåð öçö äàüûëàð.
Àùûìûí èëäûðûìûíäàí áèð ãîðëà éàøûë ýþé äàüûëàð.
Ãàðà ñà÷ëàðûíûí ãàðàíëûüûíäàí ýöíöì ýåúÿäèð,
Åøãèíèí äÿðäèíäÿí ýöúñöçÿì, ÷àðÿ åäÿíèì éîõäóð.
Öìèä åäèðÿì Èìàì èøèìèí äöéöíöíö à÷ñûí.
Ùÿãã îëàí Èìàì, ìöòëÿã âÿëè, Ãóðàí ÿìèíè, èíñàíëàðûí ñå÷èëìèøè,
Êèøèëÿðèí ÿìèðè, Õîðàñàí øàùû ßëè Ìóñà Ðçà Úÿôÿð.
Øàíëû áèð èíñàí êè, ÿýÿð çàòûíûí áèíàñû âàðëûüûí ÿñàñû îëìàñàéäû,
Éåääè àòàíûí äþðä àíàéà éàõûíëàøìàã ö÷öí öëôÿòè îëìàçäû.
Âèëàéÿò øàùû äèíèí ÿìàíÿòèíè ñàõëàìàã ö÷öí îíà òàïøûðìûøäûð,
Ùàããûí âèëàéÿòè øàù Ãÿíáÿðäÿí øÿðè èðñëÿ îíà ÷àòìûøäûð.
Åëìèíèí éîëó éåääè äÿðéàäàí äþðä ãàéíàüà éîë ÷ÿêìèøäèð,
Õöëãöíöí íÿñèìè ñÿêêèç ýöëøÿíäÿí éåääè þëêÿéÿ ÿòèð ñà÷ìûøäûð.
ßðÿá éöêñÿê íÿñÿáèíäÿí áþéöê ùÿçç àëìûø,
ßúÿì òöðáÿñèíè òÿâàô åòìÿêëÿ ùÿúúè-ÿêáÿðÿ íàèë îëìóø.
Óëäóçëàðûí øàùûíà ìÿùÿááÿò öçöíäÿí ãÿëÿáÿ áàéðàüû âåðìÿñÿéäè,
Àäÿòèí õèëàôûíà îëàðàã, äöíéà îíà ãîøóíñóç òÿñëèì îëìàçäû.
Îíà ãóë îëìàã øàùëûãäàí ìèí ãàò öñòöíäöð,
Ùÿð êÿñ îíóí ãÿáóëóíà ÷àòñà, äÿðýàùûíûí êè÷èê íþêÿðè îëàðñà,
Çèëëÿò òîðïàüûíà äöøìÿç, õàãàí òÿõòèíè àðçóëàìàç.
Çÿëàëÿò éîëó èëÿ ýåòìÿç, ãåéñÿð òàúûíû áàøûíà ãîéìàç.
Ìþúöçÿëÿðèíäÿí ãÿðèá áèð ðÿâàéÿò éàäûìäàäûð, ñþéëÿéèì,
Îíó åøèòìÿêëÿ äèë-äàìàüûí ñåâèíèá, ÿòèðëÿíÿð.
Áåëÿ åøèòäèì êè, ýöíëÿðèí áèðèíäÿ Ðçà ìöðèäëÿðèíäÿí áèð úàâàí,
×îõ éîõñóë âÿ ïÿðèøàí ùàëëà äÿíèç êÿíàðûíäà îòóðìóøäó.
Áèðäÿí ùàããûí èðàäÿñè îíóí öçöíÿ ñÿàäÿò ãàïûñû à÷äû,
Ñó àäàìëàðûíäàí áèðè äÿíèçäÿí ÷ûõûá ãóðóéà ýÿëäè.
Éîõñóë úàâàí îíó òóòóá åùòèéàòëà áÿðê-áÿðê áàüëàäû,
ßñèð ñó àäàìû ÿçàáäàí ñûçëàéûá äåäè: ãàðäàø,
Ìÿíè áàüëàìàãäàí ñÿíÿ íÿ ôàéäà âàð, áóðàõ äÿíèçÿ ýåäèì,
Äÿíèçèí òÿêèíäÿí ñÿíÿ ìèí úÿâàùèð òþùôÿ ýÿòèðèì.
Úàâàá âåðäè, îëà áèëìÿç, ìÿíè àëäàòìà, ùàðà áóðàõûðàì,
Áóðàõñàì, ìàùàëäûð, áèð äÿ éàíûìà ýÿëÿñÿí.
Ñó ÿñèðè Õîðàñàí øàùû àäûíà àíä è÷èá äåäè:
__________
Ìÿíäÿ éàëàí éîõäóð, áó àíäûìû ãÿáóë åëÿ.
185
Ùåéðàí ãàëûá îíäàí ñîðóøäó: ñÿí êè, èíñàí àðàñûíäà îëìàìûñàí,
Î øàùû ùàðàäàí òàíûéûðñàí, îíà ñàðû ñÿíè êèì àïàðûá?
Äåäè: íåúÿ îëà áèëÿð ìÿí î øàùÿíøàùû òàíûìàéûì êè, ãûëûíúû
Áó ñàùÿëÿðäÿ áèçè ÿæäàùà ÿôèñèíèí àüçûíäàí õèëàñ åäèá.
Áóíäàí íå÷ÿ çàìàí èðÿëè áèçèì øÿãàâÿòèìèç èãòèçàñûíúà,
Áó éåðëÿðäÿ èðè, ãîðõóíú áèð èëàí ìÿñêÿí ñàëäû.
Ùÿð âàõò áóðàüàí êèìè äÿíèçèí êÿíàðûíäà äîëàøûð,
Áèçäÿí èñòÿäèéèúÿí îâëàéûá, éåìÿéè áèçäÿí èäè.
Îíóí þëäöðöúö ãÿìèíäÿí áèçèì ôÿðéàäûìûç ýþéÿ óúàëûðäû,
ßúÿáà, áèðäÿí ãåéáäÿí áèð øàù çàùèð îëäó,
ßëèíäÿ ïàðëàã èëäûðûì êèìè áèð ãûëûíú, àëòûíäà ýóðëàéàí áóëóä
êèìè áèð àò.
Úþâëàí åäÿíäÿ îíóí ùåéáÿòèíäÿí àñëàíëàðûí öðÿéè òèòðÿéèðäè.
Áèçèì îäóìóçà áèð ñó òþêäö, ÿôèíèí öçÿðèíÿ ãûëûíú ÷ÿêäè,
Ãûëûíúûíûí ïàðûëòûñûíäàí òèêàíà îä äöøÿí êèìè ÿôèíèí úàíûíà
îä äöøäö.
Áèðúÿ çÿðáÿ èëÿ èêèéÿ áþëöíäö, èëàùè, áó íÿ ýöúäöð
Êè, áèð èøàðÿ èëÿ áèð úÿìàÿòè øÿðäÿí ãóðòàðäû.
Îíóí ôåéçèíè ýþðäöêäÿ áèç àéàüûíûí òîðïàüûíû þïäöê,
Ñîðóøäóã, ñÿí ùàðàäàíñàí, äåäè: Ùåéäÿð íÿñëèíäÿíÿì.
Éåääèíúÿ íÿãèá, Õîðàñàí øàùû, àëÿì èìàìû Ðçàéè-Êàçèì
Êè, êþíöë ÿùëèíÿ àéàüûíûí òîðïàüûíäàí Êþâñÿð ñóéóíà èøûãëû
éîë âàð.
Îíóí èøàðÿñè áèçèì áîéíóìóçà èòàÿò áîéóíäóðóüó ñàëäû,
Îíóí êÿðàìÿòè áèçèì âèëàéÿòè áöòöí òóòäó.
Âÿñèëÿ áó îëäó êè, áèçäÿ àéàüûíûí òîðïàüûíà èíàì ùàñèë îëäó.
Áó èíàìà ýþðÿ áèçèì ðöòáÿìèçèí ýþéäÿí óúà îëìàñû øàéàíäûð.
Ìöðèä úàâàí áó ùåêàéÿòè åøèòúÿê áèð-áèð áÿíäèíè à÷äû,
Äåäè: éàíûëìûøàì, îíó ñåâÿíè èíúèòìÿê îëìàç.
Áÿíäè à÷ûëäûãäà ñó ÿñèðè äÿíèçÿ äöøöá, áèð çàìàíäàí ñîíðà,
Ìèí úÿâàùèð ÷ûõàðûá, ùÿð áèðèíèí äÿéÿðè áèð õÿçèíÿ ãûçûë,
Èìàì ýþðÿê áåëÿ îëñóí êè, îíóí ìþúöçöíäÿí ùÿð êÿñ
ìóðàäûíà ÷àòñûí,
ßñèð àçàä îëñóí, éîõñóë äÿðùàë âàðëàíñûí.
Åé ñÿõàâÿòèíèí ñÿäàñû äÿíèçè, ãóðóíó òóòìóø èìàì,
Àëÿìèí èíòèçàìû, ìÿñúèäèí ÷ûðàüû, ìèíáÿðèí ðþâíÿãè ñÿíñÿí.
__________
Öçöíöí èêè àéû ýþçÿëëèêëÿ ùÿð èêè àëÿìÿ èøûã ñà÷ìûø,
186
Ìÿãàìûíûí ñàðàéûíûí äþðä ùÿääè äþðä äÿôòÿðäÿ òÿñáèò
îëóìóøäóð.
Åëì äÿðéàíäàí ðÿùìÿò øÿðáÿòè ùÿð çàìàí ùÿð éàíà àõìûøäûð,
Ìÿðùÿìÿò ñöôðÿíèí íåìÿòè áöòöí äöíé\àéà øàìèëäèð.
Ùÿð÷ÿíä êè, àé öçöíäÿ øÿðãèí ÷ûðàüûñàí, ëàêèí äåéèì êè,
Ùå÷ âÿúùèëÿ íóðëó öçöíö ãÿðá ÿùëèíÿ ýþñòÿðìèðñÿí.
Ôÿëÿê Ýöíÿøè øÿðãäÿí ãÿðáÿ îíà ýþðÿ ýÿòèðèð êè,
Êèì îëóð îëñóí ñÿíèí öçöíö î ñÿùèôÿäÿ ýþðñöí.
Øàùûì, Ôöçóëè ñÿíèí ãàïûíû òÿâàô åòìÿê àðçóñóíäàäûð,
Áåëÿ êè, áó éîëäà ãóø êèìè ãàíàä ÷àëìàã èñòÿð.
Öìèäèì âàð éîë öçÿðèíäÿ îëàí ìàíåÿ þðòöéö îðòàëûãäàí ãàëõà,
Àëëàùûí ëöòôö èëÿ êþíöëöìöí èñòÿéè õîøëóãëà íÿñèáèì îëà.
***
Áÿëà áÿçìèíäÿ ùÿð êèì òÿâÿêêöë úàìûíû è÷äè,
Ãÿì, ìþùíÿò õóìàðëûüûíûí áàøàüðûñûíû àç ÷ÿêäè.
Çÿôÿð çþâãöíöí íÿøÿñè áÿëà áÿçìè áàäÿñèíäÿäèð,
Õîø î ñÿðõîøóí ùàëûíà êè, áó áàäÿíè ìÿðäàíÿ áàøûíà ÷ÿêäè.
Éàõøû àä ñîðàüûíäà îëàí áÿëàäàí ãîðõìàç,
Õÿçèíÿ èñòÿéÿí, ÿæäàùàäàí ÷ÿêèíìÿìÿëèäèð.
Ñåâýè éîëóíäà úàí íÿãäèíè âåðìÿéè úàéèç áèëÿí,
Øöáùÿñèç, ìöëê òÿçÿ ýÿëèíèíè ãîéíóíà àëàð.
Óúàëûã ìÿãàìû áóëóäà îíà ýþðÿ íÿñèá îëäó êè,
Èëäûðûì øöàñû èëÿ äÿíèçÿ âÿ ãóðóéà ãûëûíú ÷ÿêäè.
Äöíÿí ýåúÿ ñöáùÿ êèìè ôÿëÿéèí ÿéíèíäÿ çèðåù âàð èäè,
Ñÿùÿð à÷ûëàí êèìè áàøûíûí ãîðõóñóíäàí ãàëõàíû áàøûíà ÷ÿêäè.
Äàðà ðöòáÿëè, Ôèðèäóí ìÿãàìëû, Úÿì úÿëàëëû øàùûí
Þëêÿíè àëìàã ö÷öí ÷ÿêäèéè øÿìøèðäÿí ÷ÿêèíèðëÿð.
Î óëäóçó óúà êè, ýþçöíöí ãàáàüûíäà úûçûëäû,
Èøûãëû êþíöë ëþâùÿñèíÿ ÷ÿêäèéè ùÿð áèð íàõûø.
Î àñèìàí ðöòáÿëè êè, öëâè ãöäðÿòè èëÿ
Èãáàëûíûí ïÿíúÿñè ôÿëÿéèí òàúûíû áàøûíäàí àëäû.
Úÿì úÿëàëëû, ôÿëÿê ùöíäöðëö øàù êè, ãàïûñû òîðïàüûíäàí
Ãàëõàí ùÿð áèð òîç éàøûë ýþéÿ áàø âóðäó.
Ñÿëòÿíÿò äÿñòýàùû èëÿ àëÿìèí ñàùèáãûðàíûäûð,
Þëêÿ àëìàã ö÷öí ùÿð éåðÿ êè, î, ãîøóí ÷ÿêäè.
__________
Àòûíà ýþéëÿð àéäàí ýöìöø íàë âóðäó,
187
Éöêöíö, äÿâÿ ãàòàðû êèìè, Éåääè óëäóç ÷ÿêìèøäèð.
Èñòÿéèíèí íàõûø âóðàíû øàùëàðûí òàìàøàñû ö÷öí,
Êÿñðà ùþêìö áöñàòûíà Ãåéñÿðèí øÿêëèíè ÷ÿêìèø.
Äèéàðû áÿçÿìÿê ö÷öí ðàçûëûã íÿããàøûíûí ãÿëÿìè,
Äàðà þëêÿñèíèí òÿõòèíÿ Èñêÿíäÿðèí øÿêëèíè ÷ÿêäè.
Ãÿëÿáÿ ãàðòàëû öôöãëÿð àðàñûíäà îëàí þëêÿëÿðè
Þëäöðöëìöø îâ êèìè éåìëÿìÿê ö÷öí ãàíàäû àëòûíà àëìûø.
Íÿéÿ ðÿüáÿò åòäèñÿ, îíäàí êàì àëäû,
Ùèììÿòè íÿäÿí íèôðÿò åòäèñÿ, îíäàí öç äþíäÿðäè.
Åëÿ áèð ñÿðâÿð êè, ìöëêöíöí áÿçìèíè ïàðëàòìàã ö÷öí ÿçÿëäÿí,
Ñàãèéè-Êþâñÿð ÿëèíäÿí ùèììÿò úàìûíû è÷ìèøäèð.
Âèëàéÿò ýöëöñòàíûíäà ãÿëÿáÿ ÷è÷ÿêëÿðèíèí à÷ìàñû ö÷öí,
Ðöòáÿñèíèí ôèäàíû Ùåéäÿð áóëàüûíäàí ñó è÷ìèøäèð.
Âóðóø ýöíö úþâëàí åòäèéè ìåéäàíûí áóðóëüàíû,
Ùöíÿðèíè èñáàò ö÷öí ùÿð áèð èýèäèí ýþçöíÿ ìèë ÷ÿêìèø.
Î ìÿëÿê ñèìàëû øàùûí ðóçýàð ÿùëèíèí öçÿðèíÿ à÷äûüû
Åùñàí ñöôðÿñè áÿøÿðèí ãöäðÿòèíäÿí êÿíàðäûð.
Êÿðÿì ýþñòÿðÿí âàõò îíóí åùñàí õûðìàíûíäàí
Ãàðûøãà éóâàñûíà àðïà éåðèíÿ úÿâàùèð äàøûéàð.
Áÿõøèøèíäÿí ôÿëÿê éåðèí çÿèôëèéèíè éàä åäèá,
Àüûðëûãäàí, éöêö ñàëìàñûí äåéÿ, ãÿíáÿð ÷ÿêäè.
Ìÿãñÿäèíÿ ÷àòìàã ö÷öí äþâðàíäàí ìÿäÿä èñòÿìÿç,
Ïàäøàù íÿ ö÷öí ýÿðÿê íþêÿðèíäÿí ìèííÿò ÷ÿêñèí?
Êþíëöìöí òÿìÿííàñû íÿ ö÷öí ýÿðÿê òàáåèíèí íàçûíû ÷ÿêñèí?
Åé ôÿëÿê ãöäðÿòëè, ìÿëÿê ðöòáÿëè êè, ùèììÿò ÿëèí,
Ùÿð áèð ñÿðâÿðèí ÿçÿìÿòè öçÿðèíÿ ÿë÷àòìàç ïÿðäÿ ÷ÿêìèø.
Ãûëûíúûíûí âàùèìÿñè ãàôèë îëìàã ðÿñìèíè àëÿìäÿí ýþòöðäö,
Ùÿð áèð þëêÿíèí úèýÿðëèëÿðèíèí ãóëàüûíäàí ïàìáûüû ÷ûõàðòäû.
Àçüûíëàðûí ãÿôëÿò éóõóñóíäàí îéàíìàñû ö÷öí ðóçýàð
Ñÿíèí øÿìøèðèíèí íàõûøûíû éàñòûüûí öçÿðèíÿ ÷ÿêäè.
Ñÿíèí èãáàëûí î ãÿäÿð êè, áóëóä êèìè ãîøóíó,
Ýàù øÿðãÿ, ýàù ãÿðáÿ ÷ÿêäè,
Ãîøóíóíóí èçëÿðèíäÿí éåð öçöíöí ñÿùèôÿñèíÿ
Çÿôÿð õÿòòèíè éàçìàã ö÷öí ñÿòèð ÷ÿêìèøäèð.
Êöëÿê ñÿíèí ãöäðÿò äÿðýàùûíäàí äÿíèçÿ áèð òîç àïàðäû,
Äÿðéà î òîçó éàøëû ýþçöíÿ ñöðìÿ åëÿäè.
__________
Ýÿðäóíäà ÿçÿìÿòëè ÿõëàãûíäàí ìÿëÿê áèð ñþç äåäè,
188
Øþâãöíöí äàüûíû Áÿðúèñèí, Àéûí âÿ Ýöíÿøèí êþíëöíÿ ÷ÿêäè.
Øàùëûã òÿõòö òàúû öçÿðèíäÿ ñÿíèí àäûíà éàçìûø.
×öíêè ÿçÿëäÿí óëó Òàíðû áó ðöòáÿíè ñÿíèí àäûíà éàçìûø.
Ñÿðâÿðèì, àëÿìäÿ ãàïûí õàëãûí íèéàç éåðèäèð,
Áó ñÿáÿáäÿí áÿõò Ôöçóëèíèí áó ãàïûéà ÷ÿêèá ýÿòèðäè.
Öìèäèì âàð êè, ñÿíèí ùþêìëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðñèí
Î êèìñÿ êè, ýþçÿëëÿðèí öçöíÿ ÿíáÿðäÿí áèð õÿòò ÷ÿêäè.
***
Êþíëöìöí öçö éåíÿ Êÿðáÿëàéà ñàðûäûð,
Õÿñòÿíèí ðÿüáÿòè øÿôà îúàüûíàäûð.
Êÿðáÿëà ÷þëöíöí éîëóíóí òîçó,
Àëè-ßáàíûí ìÿçëóìëóüóíäàí õÿáÿð âåðèð.
Áó ñÿáÿáäÿí íÿçÿð ÿùëèíèí ýþçöíäÿí
Òóòèéàäàí äàùà ÷îõ éàø àõûäûð.
Øÿùèä øàùûí ñóñóç äîäàüûíûí çèêðè
Áèçèì õÿñòÿ öðÿéèìèçÿ øÿôà âåðÿí øÿðáÿòäèð.
Î êèìñÿ êè, ÿëñèç-àéàãñûç õÿñòÿ ö÷öí äÿ
Îíóí ãàïûñûíû òÿâàô åòìÿê íèééÿòè äÿ äÿðìàíäûð.
Î êèìñÿ êè, Êÿðáÿëà ùàäèñÿñèíäÿí ñîíðà äà,
Îíóí ãÿëÿáÿñèíè àðçó åòìÿê äÿ éàíûíäà îëóá âóðóøìàã êèìèäèð.
Ôàòèìÿíèí øÿðÿôëè þâëàäûíûí øÿðÿôëèñè,
ßëèééè-Ìóðòÿçà þâëàäûíûí àüàñû.
Îíóí àëè ñàðàéûíûí ÷èíëè ùÿððÿñè,
Çàëûì äöøìÿíèí õóðìà àüàúûíû êÿñÿí ìèøàðäûð.
ßëè îüëó Ùöñåéíèí äÿðýàùûíà,
Öç ãîéàí ÿúð àëìàã öìèäèíäÿäèð.
Íèééÿòèì áóäóð êè, òÿâàô åòäèéèìÿ ýþðÿ,
ßìÿëèìèí úÿçàñû áåùèøò îëìàëûäûð.
ßëáÿòòÿ, õÿúàëÿò ÷ÿêÿð ÿýÿð áèð àäàì
Îíäàí ñîðóøñà êè, áàøãà áåùèøò ùàðàäûð.
Ùÿð áèð èáàäÿòäÿ èíñàíûí ãÿðÿçè.
Àëëàùà éàõûí îëìàã øÿðÿôèíÿ íàèë îëìàãäûð.
Ùÿð êÿñ î øàùûí ãàïûñûíû òÿâàô åòäè,
Áó ìöääÿàíû ãÿòè áèëäèéèíÿ ýþðÿ,
Öðÿéèìäÿ áåëÿ áèð ãàéüû îéàíûð êè,
__________
Áàøãà èáàäÿòèí íÿ ö÷öí ãàéüûñûíû ÷ÿêèð.
189
Åé ãÿçàâö ãÿäÿðèí ñÿíèí ðàçûëûüûíëà îëàí,
Âÿ åé áöòöí èøëÿðè òÿãäèð èëÿ óéóøàí.
Êþíëöí øÿùèä îëìàüûíà ðàçûëûã âåðìèøäè,
Äöøìÿíèí ãÿëÿáÿñè î ðàçûëûüûí òÿñèðè èäè.
Éîõñà àçüûí äöøìÿí ùàðàäàí
Ìóñòÿôà þâëàäû èëÿ âóðóøà òàá ýÿòèðÿðäè?
Äöøìÿí ôÿñàäûí çöùóðó öçöíäÿí,
Ùÿð÷ÿíä êè, þçöíö òÿñáèò åòìÿê ö÷öí Àëëàùû äàíäû.
Ñÿíèí ìþúöçöíÿ áó éåòÿð êè, èíäè îíäàí
Èç ãàëìàìûø, ôÿíà þðòöéöíÿ áöðöíìöøäöð.
Ñÿíèí ÿëàìÿòëÿðèíèí èçëÿðè,
ßáÿäè îëàðàã âàðëûüûí ÿëèíäÿäèð.
Ùàããûí áöòöí ìÿçùÿáëÿðèíäÿ ùàìûëûãëà
Ñÿíèí ãàòèëèí Àëëàùûí ëÿíÿòèíÿ ëàéèãäèð.
Äöíéàäà ÷îõ ñûíàäûã,
Ùå÷ áèð öðÿê áÿëàäàí óçàã äåéèë,
Ñÿíèí ö÷öí êþíöë åâè ÿçàá-ÿçèééÿò,
Ãÿìëÿ äîëó ìàòÿì äàõìàñûíäàí áàøãà áèð øåé äåéèë.
Ùàìûíûí àüëàéàí ýþçöíöí áÿáÿéè
Ñÿíèí ö÷öí ÿçà ñàõëàéûá ãàðà ýåéìèø.
Ùàìûíûí ýþç áÿáÿéè ìàòÿìÿ áöðöíìöø,
Õàëãûí ýþçö áàøäàí-áàøà éàñ ñàõëàéûð.
Äîñò ñÿíäÿí íèéÿ ýÿðÿê öìèäñèç îëñóí,
Äöøìÿíèí äÿ èñòÿéè ëöòôöíÿ øàìèë îëóð.
Ôöçóëèíèí ñÿíÿ èøè äöøöáäöð,
Îíóí ÷àðÿñèíè åò, ÷îõ áèíÿâàäûð.
***
Öçöíöí øàìûíûí ùàâàñû úàíûìà îä ñàëäû,
Ýèçëè éàíüûìûí ùåêàéÿñèíè äèëëÿðÿ ñàëäû.
Øÿêÿð äîäàüûíäàí òàìàùûìû êÿñìèøäèì, ëàêèí
Ñÿíèí òÿáÿññöìöí ìÿíè éåíÿ äÿ ýöìàíà ñàëäû.
Ãÿçà, åùòèìàë êè, ùÿñÿä öçöíäÿí ìÿí èëÿ ñÿíèí
Áèð éåðäÿ îëìàüûìûçû èñòÿìÿäè êè, ùèúðàíëà àéûðäû.
Ñÿíèí âöñàëûíû èñòÿäèéèì âàõò, ôÿëÿê
Ìèí áÿëà òèêàíûíû ìÿí éàçûüûí éîëóíà àòäû.
__________
Àù îõó àòìàã ö÷öí êàìàí êèìè îëìóø ãÿääèìè,
190
×ÿðõ ñûíäûðûá ýþçÿëëÿðèí éîëó öñòÿ àòäû.
ßýÿð î îõäàí õÿñàðÿò ýþðìÿê ýöìàíû éîõ èäè,
Îíäà íÿ ö÷öí çîðëà áó éàéû ñûíäûðäû?
Ìÿíäÿí áèð èç ãàëìàäû, ÷ÿðõ ùÿð àí,
Áó íèøàíÿñèç òîðïàüà ìèí îõ àòäû.
Ìÿíèì áÿäÿíèì ñÿìà êèìè îõëà äîëìóø,
Î îõëàðëà êè, ùàäèñÿëÿðëÿ ñÿìà àòäû.
Ìÿíèì ýþçöìäÿ çÿìàíÿíèí ùå÷ áèð ãÿäðè ãàëìàäû.
Îíóí ö÷öí èíàéÿò ýþçöíö ìÿíäÿí ÷ÿêäè.
Åé çàëèì ôÿëÿê, áóíäàí ñîíðà ìÿíÿ ñàðû
Çöëì âÿ èùàíÿò îõó àòìàã îëìàç.
Îíà ýþðÿ êè, ìÿíèì áàøûìà õåéèðëè êþëýÿñèíè
Çàìàíûí ñÿðâÿðè ÿäàëÿòëè áàéðàüûíû ñàëäû.
Àôÿðèí ñÿìà ÿçÿìÿòëè î úÿíàáà êè, ùþêì ìåéäàíûíà,
Øÿíèíèí éöêñÿêëèéèíè ùÿðòÿðÿôëè ñàëäû.
Îíóí øÿôÿããÿòèíèí õàëãà éàðäûì âÿäè âàð,
Îíóí ðÿùìëè îëìàñû þëêÿéÿ ÿìèí-àìàíëûã èøûüû ñàëäû.
Çÿìàíÿíèí ÿëèíäÿ çöëì ãûëûíúû âÿ úþâð õÿíúÿðè âàð èäè,
Îíóí ñÿëàìÿòèíè ýþðúÿê òåç ÿëèíäÿí ñàëäû.
Ãÿçà äöíéà øàäëûã åâèíèí íÿãøÿñèíè ÷ÿêÿíäÿ,
ßñàñûíû îíóí âöãàð äàüûíûí äàøûíäàí ñàëäû.
Úÿôÿð áÿéèí ýöëøÿíèíèí áàùàðûíûí úàùö úÿëàëû
Êè, îíóí ÿäàëÿòè äöíéàéà úÿííÿò ðþâíÿãè âåðìèø.
Åé ðöòáÿñè éöêñÿê îëàí, î ñÿíñÿí êè, úàùàí õÿçèíÿäàðû,
Ñÿíèí éîëóíóí òîðïàüûíà äÿíèçèí, ãóðóíóí ìÿùñóëóíó òþêìöø.
Öìóìà øàìèë îëàí ëöòôöíöí íåìÿòè ìààø ö÷öí
Áöòöí éîõñóëëàðûí ãàðøûñûíà ñöôðÿ à÷ìûø.
Ñÿíèí úÿëàëûíûí äöøìÿíèíèí õàíèìàíûíà
Ùÿñÿäèí éàõûúû èëäûðûìû ÷àõàí âàõòû îä ñàëäû.
Ôöçóëè èõëàñ öçöíäÿí ùàðàäà êè, áèð àí,
Ñÿíèí òÿðèô èíúèíè ñþç ìåéäàíûíà ñàëäû.
***
Ýöë ýÿëäè, éåíÿ ýöëøÿíäÿ úÿííÿò ëÿòàôÿòè âàð,
Éåð òÿð îòäàí ñÿìà ðÿíýè àëìûøäûð.
Àõàð ñó ÷ÿìÿíäÿ ÿéðè-öéðö áèð éîë ñàëìûø,
__________
×ÿìÿíëÿ ñó ñÿìà èëÿ êÿùêÿøàíà áÿíçÿéèð.
191
Ëàëÿíèí éàðïàüûíäàí áèð ëþùçÿ ãÿòðÿ-ãÿòðÿ øåù äàìûð,
Ýöëöçëö ìÿùáóáëàð êèìè ëàëÿíèí äöð ñà÷àí ëÿëè âàð.
Ñó ýöçýö êèìè ãþí÷ÿíèí ÿêñèíè ôèäàíäàí àëìûø,
Ýöëáÿäÿíëè ýþçÿëëÿð êèìè ñóéóí äèëáÿð øÿêëè âàð.
Áèëìèðÿì ñÿáà ùÿð àí ýöëöí ãóëàüûíà íÿ äåéèð,
Ýþðöíöð éàçûã áöëáöëäÿí ïåéüàìû âàð.
Ñÿáà áöëáöëöí ïåéüàìûíû ýöëÿ ÷àòäûðûð, ëàêèí,
Ôàéäàñû éîõäóð, ýöëöí ãóëàüûí øåùèí úÿâàùèðè àüûðëàøäûðûá.
Áöëáöë ýöëÿ þç íèéàçûíû äåéèð, áèëìèðÿì
Êè, ìÿçàúû èíúÿëÿðÿ êþíöë äÿðäèíè ñþéëÿìÿéÿ äèëè âàð.
Ýþçÿëëèê èñòèíòàãû ýöëö þçöíäÿí ÷ûõàðìûø,
Ùàðàäàí áèëèð êè, áöëáöëöí äàäö ôÿðéàäû íÿ ö÷öíäöð?
Ýöëöí ãöðóðóíà áàõ, áöëáöëöí ñèððèíè éàõøû áèëèð,
Áèëèð êè, ïèñëèê åòìÿéÿíèí þìðö ÿáÿäè îëàð.
Ùàâà ãþí÷ÿäÿí ôèäàíûí ãîëóíà áèð òèëñèì áàüëàäû
Êè, î òèëñèì îíó ùÿð áÿëàäàí ãîðóñóí.
Áàùàðûí ýóéà òÿøðèô ýÿòèðìÿñè õÿáÿðè ýÿëäè êè, ãþí÷ÿäÿí,
Õîø ýÿëäèí äåìÿê ö÷öí ôèäàí éöç àüûç à÷äû.
Áàüûí è÷èíäÿ ýåúÿëÿð ñóéóí àõìàñû éåðñèç äåéèë,
Ýöëöí ýþçÿëëèê ìÿòàèíè ãîðóìàã ö÷öí êåøèê ÷ÿêèð.
Ýöëøÿíÿ ñàðû áåëÿ ýåòìÿ, ãÿíèìÿò áèë êè,
Êþíëöí ùÿð áèð úÿâàùèðè èñòÿñÿ, áó êàðâàíûí âàð.
Áóëóäóí àâàçûíäàí ãàôèë îëìà, ñþçÿ ãóëàã àñ,
Ãàôèëëÿð ö÷öí äèëèíäÿ íÿñèùÿò ñþçö âàð.
×ÿìÿíäÿ ôèäàí ýöëäÿí áàøûíà ãàëõàí ÷ÿêäè,
Åëÿ áèëäè êè, ýþé ãóðøàüûíûí éàéûíäà áèð îõ âàð.
Ñóéóí ñÿñè ùÿð ëÿùçÿ ùàðàé ÷ÿêèá, ãóøëàðà äåéèð,
Áèñìèëëàù, ùÿð êÿñèí ýöëöñòàí ìåéëè âàð, ýÿëñèí.
Ôèðèäóí, éà Úÿìøèäèí àëÿìäÿ úöðáÿúöð áÿçÿêëÿðäÿí,
Øàä îëàí êþíöëëÿðè èíäè áàüâàíäà âàð.
Ôÿëÿê ýèçëè ñàõëàäûüû ëöòôö ãþí÷ÿ êèìè àøêàðà ÷ûõàðòäû,
Ýèçëÿìÿêäÿí óñàíäû, ùà÷àíàäÿê ýèçëÿñèí.
Ìöëêö áÿçÿìÿêäÿ âÿ àëÿìè ïàðëàòìàãäà ýöë ôÿñëèíèí ìöòëÿãà,
Èø áèëÿí ÿìèðèíèí ýþçÿë òÿäáèðèíèí õàñèééÿòëÿðè âàð.
Àôÿðèí î ðÿéè ìöáàðÿê, ñÿìà ðöòáÿëè, ìÿëÿê øàíëûéà
Êè, ùÿð áèð óúàäàí øàíû éöêñÿêäèð.
__________
ßñðèí éåýàíÿñè, ìèñèëñèç Úÿôÿð áÿé êè, õèëãÿòäÿ,
192
Çàìàíûí áöòöí ôÿðäëÿðèíäÿí øÿðÿôè óúàäûð.
Úàëàëû ùèììÿòèíèí óúàëûüûíäàí èñòÿñÿ òîðïàüû,
Áóðóëüàí êèìè ôÿëÿéèí áàøûíà ãàëäûðàð.
Äàø, àñòàíàñûíäà ãàëìàãëà úÿâàùèð îëàð,
Ìÿäÿíèí ùÿð áèð ôåéçèíè àñòàíàñûíäà òàïìàã îëàð.
ßäàëÿòäÿíäèð êè, Ñöëåéìàíûí àáàä ìöëêöíäÿ,
Úÿëàëûíûí èñòèãëàëû èëÿ ßíóøèðÿâàí òÿõòè âàð.
Ñÿäàãÿòäÿíäèð êè, èãáàëûíûí îâëàéàí ìèíãàðû,
Þâëèéà áöðúöíöí ãàðòàëëàðû êèìè éóâà áèðëÿðè âàð.
Åé ÿäàëÿòëè, ôèêðè ïàðëàã, ñàô ãÿëáëè ñÿðäàð
Êè, ñèôÿòëÿðèíèí äÿíèçèíèí þë÷öëìÿç äàëüàëàðû âàð.
Çÿìàíÿ ñÿíèí âÿñôèíè ñþéëÿìÿéÿ äîäàüûíû à÷ìûð,
Éÿíè ìÿøùóð îëàí áèð ìÿòëÿáè ñþéëÿìÿéÿ ëöçóì éîõäóð.
Äöíéàäà îëàí áöòöí õàëãäàí òÿðèô ñÿíÿ ëàéèãäèð ÷öíêè,
Äöíéàäà ùÿð êÿñèí ùÿð áèð ôÿçèëÿòè âàðñà, î ñÿíäÿ âàð.
Áèëèéè îëàí ùÿð êÿñ áèëèð êè, ñÿí
Èíúÿ àüûëäà ùÿð áèð èíúÿ àüûëëûäàí öñòöíñÿí.
Ìÿëÿê èíñàí ñóðÿòèíäÿ îëìóð, ëàêèí ùÿð êÿñ,
Éÿãèí êè, ñÿíèí øÿíèíäÿ áó ýöìàíäàäûð.
Àëëàù øàùèääèð êè, Ôöçóëè ñÿíäÿí óçàã îëàí ìöääÿòäÿ,
Åëìäÿí, áèëèêäÿí ìÿùðóì, úèñìö úàíû ìÿëàëà äö÷àð
îëìóøäóð.
Ýåò-ýÿë åòìÿäÿí ùÿìèøÿ áèð éåðäÿ ñàêèíäèð, ëàêèí,
Àéàüûíûí òîðïàüû éàäû èëÿ äàèì ýþç éàøû àõûäûð.
×àðÿ àðàìàã ö÷öí íÿ áèð ùÿìäÿðä òàïûð,
Íÿ äÿ ñèððèíè ñþéëÿìÿê ö÷öí ìåùðèáàí ùÿìäÿìè âàð.
Íÿ éîõñóëëàð ñèëêèíäÿ þçöíÿ éåð òàïà áèëèð,
Íÿ äÿ ìÿãàì âÿ ðöòáÿ ñàùèáëÿðè éàíûíäà éåðè âàð.
Éîõñóëëóã è÷èíäÿ ýàù Ðóìà ýåòìÿê ÿçìèíäÿ îëóð,
Ýàù äà åùòèéàúäàí Ùèíäèñòàíà éîëà äöøìÿê õÿéàëûíäà îëóð.
Þçöíöí éàõøûëàøìàñû éîëóíó èòèðèá, èíäè áèëìèð
Êè, þç áàëûíà íåúÿ ÷àòñûí, þçöíö íåúÿ äîëàíäûðñûí.
Áó ãÿäÿð ãÿì êÿäÿðëÿ íåúÿ õàòèðè øàä îëñóí
Êè, ñÿíèí ìÿùÿááÿò íàõûøûí úàí ñÿùèôÿñèíäÿäèð.
Áó èãáàëûí éàðäûìû èëÿ éöç äÿðäÿ äÿðìàí îëóð,
×öíêè ýàùäàí î àñòàíàíûí òîðïàüûíû þïìÿéÿ ÿë òàïûð.
__________
Èëàùè, ýöëäÿí, íÿñðèíäÿí, ñöíáöëäÿí èç ãàëäûãúà,
193
Èëàùè, äöíéàäà áàùàðûí àäû-ñàíû äóðäóãúà,
Äöíéàíûí ñåâèíú áÿõø åäÿí ýöëçàðûíû ÷ÿìÿí áÿçÿäèêúÿ,
Äþâëÿòèíèí áàùàðû õÿçàí âàùèìÿñèíäÿí èðàã îëà.
***
Åé Êÿðáÿëà ìþùíÿòñÿðàñû ñàêèíè, ñÿëàì!
Åé Êÿðáÿëà ìþùòàúû âÿ ýèðèôòàðû, ñÿëàì!
Åé Êÿðáÿëàíûí ùÿð áÿëàñûíà äþçÿí, ñÿëàì!
Åé Êÿðáÿëàíûí ùÿð áÿëàñûíà äö÷àð îëàí, ñÿëàì!
Åé Êÿðáÿëàíûí òèêàíû ñÿíÿ úÿôà ãûëûíúû îëàí, ñÿëàì!
Åé Êÿðáÿëàíûí úÿôà òèüè èëÿ þëäöðöëìöø, ñÿëàì!
Åé äàèìè ýþç éàøû âÿ öðÿê àùûíà äö÷àð îëàí, ñÿëàì!
Åé Êÿðáÿëàíûí àáö ùàâàñûíûí õÿñòÿñè, ñÿëàì!
Åé ãÿì ýöëçàðûíûí à÷ûëìàéàí ãþí÷ÿñè, ñÿëàì!
Ãÿìäÿí Êÿðáÿëà çèíäàíûíäà öðÿéè ñûõûíòûäà ãàëìûø,
Ñÿëàì, åé Êÿðáÿëàäà éåð åäèá, þç ôåéçè èëÿ
Ìÿùÿááÿò ÿùëèíèí êþíëöíäÿ Êÿðáÿëàéà éåð åòìèø.
Ñÿëàì, åé ùÿð äèéàðûí äèðèëÿðèíèí òöðáÿí éàíûíäàêû
Þëöëÿðèí ùàëûíà ùÿñÿä àïàðäûãëàðû Êÿðáÿëà!
Åé Êÿðáÿëà øÿùèäè, ñÿíèí òöðáÿíè òÿâàô åòìÿê ö÷öí,
Êÿðáÿëàíûí ãÿì àðòûðàí ôÿçàñûíû ñåéð åòìÿéÿ ðÿüáÿò åòäèì.
Ñÿíèí ãÿì-ãöññÿíè éàä åòäèì, ãÿì-ãöññÿäÿí,
Êÿðáÿëàíûí ôÿçàñû öðÿéèìäÿ äàð ýþðöíäö.
Êÿðáÿëàäà ãÿçà ýþçöìöí áÿáÿéèíäÿí ãàí àõûòäû,
Äåéÿñÿí ÿçÿëäÿí Êÿðáÿëàíûí èñòÿéè áåëÿäèð.
Êÿðáÿëàäà ùÿð êÿñ ýþçöíäÿí öðÿê ãàíû àõûòìàñà,
Êÿðáÿëà ìàúÿðàñûíäàí, äåìÿëè, àýàù îëìàìûøäûð.
Ôÿëÿê Êÿðáÿëà òîðïàüûíû ñÿíèí ãàíûíëà éîüóðäó,
Î ïàë÷ûãäàí Êÿðáÿëà ö÷öí íèéàç èñòÿíèëäè.
Éåðè âàðäûð êè, ÿýÿð èéëÿñÿëÿð ãàí èéè ýÿëñèí,
Äöíéà äóðäóãúà Êÿðáÿëà áèíàñûíäàí.
Ñÿðâÿðèì, ãàíà áóëàøìûø äîäàãëàðûíû éàä åòìÿêëÿ,
Èøèì, Êÿðáÿëà ýþéÿðòèñè êèì ãàí óäìàãäûð.
Ìÿíÿ áó éåòÿð êè, þëñÿì, ñîí ìÿíçèëèì,
Êÿðáÿëàíûí ðóù âåðÿí, êþíöë à÷àí ïàê òîðïàüû îëñóí.
Êÿðáÿëà ñÿíèí åùñàí ñöôðÿíäèð, ôÿëÿê ùÿð àí,
__________
Áöòöí àëÿìÿ Êÿðáÿëà ñÿäàñûíû éåòèðèð.
194
Ýÿëÿí ùÿð áèð êÿñ þç ñÿéè âÿ èñòåäàäûíà ýþðÿ,
Êÿðáÿëà åùñàíû äÿíèçèíäÿí ïàé àëûð.
ßëèìèçäÿ îëàí òÿñáåù äåéèë, áÿëêÿ,
Êÿðáÿëàíûí äÿéÿðè áÿëëè îëìàéàí èíúèëÿðèíäÿí íå÷ÿ äàíÿäèð.
Åé Êÿðáÿëà øÿùèäè, èíàéÿòèíè ìÿíäÿí àçàëòìà,
×öíêè ñÿí Êÿðáÿëà øàùûñàí, ìÿí èñÿ Êÿðáÿëà äèëÿí÷èñè,
Öðÿéèìäÿ áèð äÿðäèì âàð, ýöíàùà áàòìàã ãîðõóñóíäàí,
Êÿðáÿëà øÿôà îúàüûíäàí áèð øÿðáÿò èñòÿéèðÿì.
Ìöääÿòäèð êè, Ôöçóëèíèí ìÿêàíû Êÿðáÿëàäûð,
Êÿðáÿëàäàí áàøãà îíóí áàøãà éåðÿ ìåéëè éîõäóð.
Öìèä åäèðÿì ÿáÿäè îëàðàã ùå÷ âàõò
Àðçóëàð Êÿáÿñè îëàí Êÿðáÿëàäàí öç äþíäÿðìÿéÿì,
Ñÿéè-Ìÿðâÿ êèìè Àëëàùûí ëöòôö ÿúðëÿð âåðÿð,
Áèçèì ñÿôàëû Êÿðáÿëà òîðïàüûíäàêû ñÿéèìèçÿ.
***
Âÿôàñûç äöíéàíûí äÿðäèíè ÷ÿêÿí áèçëÿðèê,
Äÿðäÿ àäÿò åäèá, äÿðìàíà ìþùòàú äåéèëèê.
Ùå÷ âàõò öðÿéèìèçèí äÿðäèíè ñþéëÿìÿìèøèê,
Øÿôà íöñõÿñèíè ùàðàäà ýþðäöê ïîçäóã.
Çÿìàíÿíèí àäàìëàðûíäàí ÿñëà âÿôà ýþðìÿäèê,
Âÿôà àðçóñó èëÿ þçöìöçÿ éöç úÿôà åòäèê.
Áöòöí àëÿìäÿí áàøãà éåð äåéèë, òÿíùàëûüû ñå÷ìèøÿì,
Áó òÿíùàëûãëà þçöìëÿ äÿ àøèíà îëìàìûøàì.
Áèç î ôèðãÿéèê êè, ÷ÿðõèí ìÿäàðû äàèì,
Àðàìûçäà òÿôðèãÿ ñàëìûøäûð.
Êèðïèéèìèçäÿí ùÿð àí ùÿð éàíà ñåë àõûäûðûã, ëàêèí,
Ìÿúðàíû èôøà åòìÿêäÿ àüçûìûç øàì êèìè ãàïàëûäûð.
Áèç î ïÿðèøàí äÿñòÿéèê êè, ùöáàá êèìè,
Ùå÷ éåðäÿ òîïëàíìàìûç áàø òóòìàìûøäûð.
Ùàðàäà êè, áèð àðçó åâè òèêäèê,
Ùàäèñÿëÿð áóðóëüàíû îíó áàäà âåðäè.
Ôÿëÿéèí äþâðöíäÿí ìÿùÿááÿò ðÿñìè óìäóã, ëàêèí,
Î ýöçýöäÿ èñòÿéèìèçèí òÿðñèíäÿí áàøãà áèð øåé ýþðìÿäèê.
Áó ÷åâðÿäÿ ïÿðýàð êèìè ÷îõ ãà÷äûã,
Ìÿãàìûìûçûí éöêñÿêëèéè ö÷öí àéàüûìûçû áàø åëÿäèê.
__________
Ëàêèí éîëóìóçóí ñîíóíäà éåíÿ äÿ
195
ßââÿëäÿ îëäóüóìóç ìÿãàìà ýÿëèá ÷àòäûã.
Áèçèê êè, éàüûøûí äàìúûñû êèìè òîðïàãäàí
Áèð þìöð êÿñá ùàâàíûí àðäûíúà ýåòìèøèê.
ßââÿë öëâè àëÿìèí ñåéðèíÿ öç òóòìóøóã,
Àõûðäà þç àë÷àã òÿáèÿòèìèçèí àðäûíúà ýåòìèøèê.
Áèçèê âöúóä ýöçýöñöíäÿí òÿñâèð êèìè,
Þçöíäÿí õÿáÿðè îëìàéàí òÿðñ äöøìöø èíñàí ñóðÿòè êèìè,
Íÿ ôÿñàääàí àýàùûã, íÿ äÿ âàðëûüûí ùàëûíû áèëèðèê.
Íÿ ôÿíà ãÿìèíè ÷ÿêèðèê, íÿ äÿ éàøàìàã ãàéüûñûíà ãàëûðûã.
Áàãè ãàëìàã êåéôèééÿòè óëó òàíðûéà ìÿõñóñäóð,
Áèçèì âàðëûüûìûç áåëÿ áèð ðöòáÿéÿ óúàëà áèëìÿç.
Éàðàíìûøëàðäà ôÿíàéà óüðàéàí âöúóääóð,
Áèçäÿ ùàíû î âöúóä êè, ôÿíàéà ãàáèë îëñóí?
Î ìÿí äåéèëÿì êè, ìÿíäÿí õàëãûí ãóëàüûíà ÷àòûð,
Ùÿð íÿôÿñäÿ ìèí øÿíëèê àðòûðàí ñÿñ.
Ëàêèí åëÿ äåéèëÿì êè, äÿðäèí ìÿçàãûíû òàíûéàì,
Ìÿíäÿ äÿ î ñÿñèí çþâãöíöí àðçóñó âàð.
Êöôð öçöíäÿí ìÿíàñûç ñóðÿò ìÿíèì ö÷öí ùÿìèøÿ,
Ðèéà áöòõàíÿñèíèí áÿçÿéè êèìè îëìóøäóð.
Õàëã ìÿíè ìÿçÿììÿò åäèð, ìÿí ÿùâàëûìû áèëìèðÿì,
Êþíëöìöí ÿäà åòìÿê éîëóíó ùåéðàíëûã áàüëàìûøäûð.
Õàëãûí òÿíÿñè òÿäáèðè íÿùàéÿò þç èøèíè ýþðäö,
Èíäè ìÿíè áó ýöíÿ ñàëìûøäûð.
Þç âàðëûã ëèáàñûìû îäà éàõäûì, ëàêèí ùÿëÿ äÿ,
ßòÿéèì ôÿëÿéèí ÿñàðÿò ÿëèíäÿí ãóðòàðìàéûá.
Äþâðàíûí ÿëèíäÿí èøèìÿ èïÿê ñàïû êèìè,
Éöç äöéöí äöøìöø, à÷àðûì éîõäóð.
Ëàêèí öìèä âàð êè, ñÿùÿðèí ôÿúðè êèìè,
Áó äöéöíö Ìóðòÿçà ìÿùÿááÿòè ÿñÿðè à÷ñûí.
Áèð øàù êè, îíóí àäûíû ÷ÿêìÿéèíúÿ,
Ãþí÷ÿ äöéöíöíö à÷ìàã ñÿáà éåëèíÿ ìöéÿññÿð îëìàç.
Áèð øàù êè, îíóí èðàäÿñè îëìàñà, ìöøêöë êè,
Ôÿëÿê ãàðà þðòöéöíö ñÿùÿðèí öçöíäÿí ÷ÿêñèí.
Áèð øàù êè, îíóí êÿðÿì ôèäàíû ôÿãð ÿùëèíÿ,
Ùÿð àí ùÿð éàðïàãäàí éöç ïàé áàüûøëàìûø.
Áàõûøû äàøà úÿâàùèð ãèéìÿòè áàüûøëàìûø,
__________
Êÿðÿìè éîõñóëëóüà äþâëÿò ïàëòàðû ýåéäèðìèø.
196
Âèëàéÿò òÿõòèíèí øàùÿíøàùû, ùàããûí âÿëèñè,
Äèí ñóëòàíû, òàíûíìûø èìàì, þâëèéà øàùû.
Íÿáè øÿðèÿòèíè êöôð éîëóíäàí òÿìèçëÿéÿí ÿñë,
Ïåéüÿìáÿðèìèçèí ÿíáèéàéà öñòöíëöéöíö ýþñòÿðÿí ÿñàñ.
Îíóí ïàê çàòû Êÿáÿ ñÿäÿôèíè èíúè èëÿ äîëäóðìóø,
Îíóí òîðïàüûíûí ôåéçè éåðè ýþéäÿí øÿðÿôëè åòìèø.
Ìóñòÿôàíûí ìöáàðÿê ìåðàú ýåúÿñèíèí øÿðùè,
Öìóìè êÿðàìÿòèíèí íöñõÿñèíäÿí áèð ñèéàùÿäèð.
Êÿðáÿëà ñÿùðàñûíûí ãàíëà éîüðóëìóø òîðïàüû
Àòÿø êèìè éàíàí ëàëÿçàðûíûí áàü÷àñûäûð.
Îíóí ìÿçàðûíûí çèéàðÿòè èñòÿéè ñàéÿñèíäÿ Íÿúÿôèí ãóìëàðû,
Õàëãûí ýþçöíäÿ ñÿìàñûíäàí áèð òîïëóíóí áàøûíà
Áèð çÿððÿ ìÿùÿááÿò ýöíÿøèíäÿí èøûã ñà÷ñà,
Ìèñàë ö÷öí ùöìà êþëýÿñè îíà ùàéèë îëñà,
Áÿõòñèçëèê íèøàíÿñè îëàð.
Îíóí Êÿáÿñèíèí äÿðýàùû ùàúÿò ãàïûñûäûð,
Îðàäà ùàúÿòè ñþéëÿìÿéÿ åùòèéàú éîõäóð.
Åé äÿðýàùû õàëãûí åùòèéàúûíû þäÿéÿí
Âÿ åé ãàïûñûíäàí ùàìûíûí åùòèéàúû àëûíàí
Ãåéá þðòöéöíäÿ ýèçëÿíìèø ùÿð áèð ùèêìÿòèí
Ðÿéèíëÿ öçöíäÿí ýèçëÿíìÿ þðòöñöíö ýþòöðäöí.
Áèð ùàäèñÿíèí áàø âåðìÿñè ö÷öí ÿýÿð,
Ãÿçà êþíëöíäÿ ìèí èëäÿí áÿðè ãÿñä äöéöíëÿíìèøñÿ,
Ñÿíèí ïàðëàã ðÿéèí îíà ðàçûëûã âåðìÿñÿ,
Ìöìêöí äåéèë êè, áàø òóòà áèëñèí.
Àäÿì êè, éàðàíûøûíäà îíäàí ùàããûí ÿìðèíÿ âÿ
Èòàÿòèíÿ òàáå îëìàãäàí áàøãà áèð øåé èñòÿíèëìèðäè,
Èøèí ÿââÿëèíäÿ ñÿíèí êèìè áèð èìàìû éîõ èäè,
Îíà ýþðÿ èòàÿòè õÿòà øöáùÿñèíäÿí õàëè äåéèëäè.
Èíäè ñÿíèí àðõàíäà áèð þìöðäöð êè, Íÿúÿôäÿ
Ùÿäÿðÿ âåðäèéè èòàÿòëÿðèíèí ãÿçàñûíû ãûëûð.
Ñÿíèí ãûëûíúûí åëÿ áèð ñåéãÿëäèð êè, ùÿð âàõò,
Øÿðèÿò àéíàñûíûí øèðê ïàñûíû ñèëìèøäèð.
Ñÿíèí ùþêìöíÿ áàø ÿéìÿê äèíÿ òàáå îëìàãäûð,
Ñÿíèí ôÿðìàíûíäàí áîéóí ãà÷ûðìàã êöôðÿ éóâàðëàíìàãäûð.
Ùÿð êÿñèí äöíéà âÿ àãèáÿò èøëÿðèíÿ,
__________
Àçúà ìåéëè îëñà, ùÿãèãÿòäÿ ýÿäàäûð.
197
Èêè äöíéàäà ñÿíäÿ îëàí ýþçöòîõëóãäàí,
Ìÿëóì îëäó êè, ñÿíäÿí áàøãà ïàäøàù éîõäóð.
Áèð ãîøóíóí þíöíäÿ ñÿíèí êèìè áèð ÷ûðàã îëäóãäà,
ßëáÿòòÿ, ãÿëÿáÿ êþëýÿ êèìè àðäûíúà ýÿëÿð.
Ùÿð áàéðàüûí àëòûíäà ñÿíèí êèìè ïàê íóð îëñà,
Ýöíÿøÿ âÿ Àéà áàéðàüûí êþëýÿñèíè ñàëàð.
Êèìäÿí ãîðõóñó îëàð î àäàìûí êè, êþíëöíÿ,
Ñÿíèí ìÿùÿááÿòèíèí äàâàìëû èïèíèí óúó áàüëàíà.
ÉàÌóðòÿçà, áèçèì ñÿíäÿí áàøãà ïÿíàùûìûç éîõäóð,
Ùàðàäà îëñàã öìèäèìèç âÿ ïÿíàùûìûç ñÿíñÿí.
Ñÿíäÿí áàøãàñûíà ÿñëà åòèáàð åòìÿðèê,
Ùå÷ âàõò ñÿíäÿí áàøãàñûíà ïÿíàù àïàðìàðûã.
Ñÿíÿ îëàí ñåâýèìèçÿ àðõàëàíûá ìöêàôàò óìóðóã.
Î ýöí êè, Àëëàù éàõøû ÿìÿëÿ úÿçà âåðÿúÿê.
Éöç öìèäëÿ þç ÿìÿëèìèçÿ ñþéêÿíèðèê,
×öíêè ñÿíèí àñòàíàí äàøû áèçÿ ìöòÿêêÿäèð.
Áèç öçöìöçö ñÿíèí äÿðýàùûíûí ãûçûë ìÿúÿðèíÿ, ñàíêè,
Ñàìàí êèìè êÿùðÿáà äÿðýàùûíûí òîðïàüûíà ãîéäóã,
Î òîðïàüû äÿéÿðëÿíäèðèá ãûçûëà òóòäóã.
Ùÿð÷ÿíä êè, úàâàíëûüûìûçû ãóëëóüóíäà êå÷èðäèê,
Áó ãÿäÿð ãóëëóãëà êèôàéÿòëÿíìÿéèìèç éåòÿðëè äåéèë.
Éàõøûñû áóäóð êè, ãîúàëûüûìûçäà ÿéèëìèø ãÿääèìèçè,
Ñûíûã ñöìöéöìöçö ùÿñèð êèìè äÿðýàùûíà ñàëàã.
Ñàêèí îëìàã íèééÿòè èëÿ äÿðýàùûíà
ßéèëìèø ãàìÿòèìèçëÿ áàøãà áèð òàü ýÿòèðèðèê.
Éà Ìóðòÿçà, áè÷àðÿ Ôöçóëè éàëãûçäûð,
Éàð-éîëäàøûíäàí ÿëàãÿñèíè êÿñìèøäèð.
Î äöç éîëëà ýåäÿí ìöõòÿëèô êöòëÿ àðàñûíäà,
Öñòöâà õÿòòè êèìè ùå÷ êÿñÿ ìàéèë äåéèë.
Ëöòôöíö îíóí ùàëûíà øàìèë åòìÿê ÷àüûäûð,
Î äÿðäìÿíäè áó áÿëàäàí ãóðòàðàñàí.
Î, ñÿíè ìÿäù åäÿí øÿêÿð éåéÿí òóòèäèð,
Î ùàðà, ãàðãà-ãóçüóíëà ìöñàùèá îëìàã ùàðà.
Î, ãöäñ ÷ÿìÿíèíèí ãöäñ áàüûíûí áöëáöëöäöð,
Î ùàðà, áåëÿ áèð ãàðà òöðêöí ÿñàðÿòè ùàðà.
Íå÷ÿ ìÿêðëè èïè ñåùð öçöíäÿí ôèðîí,
__________
Ùà÷àíàäÿê îíóí ýþçöíäÿ ÿæäàùà åäÿúÿê?
198
Éÿäè-áåéçàíû ãîëòóüóíäàí ÷ûõàðìàã ÷àüûäûð,
Ñåùð åäÿíëÿðèí ìÿðÿêÿñèíÿ ÿñàíû àòàñàí.
Ìóñà ìþúöçöíÿ ðÿüáÿò åòìèðëÿð,
Áó ùÿéàñûç ãþâì áóçîâà òàïûíûðëàð.
Êàôèðëÿðè äàðìàäàüûí åòìÿê ãÿðàðûíà ýÿëìÿê âàõòûäûð,
Ãûëûíúû ñèéèðèá ùÿðá åòìÿê íèééÿòèíäÿ îëàñàí.
Äèí éîëóíäà ñÿíäÿ îëàí àäÿò öçðÿ.
Ýþçÿë ñÿéèíëÿ ùàããû íàùàãäàí àéûðàñàí.
Îíäà öðÿéèìúÿ ôÿñàùÿòèí ýþçÿëëèê áàüûíäà,
Òóòè òÿáèì ñþç ãîøàð.
Î ýöíö ýþðìÿéèì êè, òÿâÿããå öçöíäÿí,
Àëè-ßëèäÿí áàøãàñûíà ìÿäù ñþéëÿéèì.
Þìðöìäÿ ßëè âÿ îíóí þâëàäûíäàí áàøãàñûíà,
Ùÿð áèð ìÿäù éàçìûøàìñà, Èëàùè òþâáÿ åäèðÿì.
Ôÿëÿê ìþùíÿò âÿ ãÿì úÿâàùèðèíèí õÿçèíÿñèäèð,
Î õÿçèíÿíèí à÷àðû ìÿùÿððÿìèí ùèëàëûäûð.
Ãöððÿëè ìÿùÿððÿì àéûíäà øÿíëèê àõòàðìà,
×öíêè áó øÿùðèí (àéûí) øàäëûã âÿ ñåâèíú ìàëû àçäûð.
Áÿëàéà òÿñëèì îëìàã ùÿð àäàìûí ùöíÿðè äåéèë,
Áó äàâðàíûø Ïåéüÿìáÿð ÿùëè-áåéòèíÿ ìÿõñóñäóð.
Àëè-Ðÿñóëà àçàð âåðìÿéÿ ñÿùë áàõìà, áó ôÿñàä
Ôÿëÿéèí èíñàíà òÿíÿñèíèí ÿñàñ ìÿãñÿäèäèð.
Åé úþâð ðÿôòàðëû ôÿëÿê, åëÿ áèð øàùûí äöøìÿíè îëäóí êè,
Îíóí äîñòëóüóíäàí ñÿíèí áèíàí ìþùêÿìäèð.
Åé ôÿëÿê, Íÿáè þâëàäûíûí àðàäàí ýåòìÿñè àñàí èø äåéèë,
Î, Àëëàùûí ùþêìö ìèñàëûíà öçöê ãàøûíûí íàõûøûäûð.
Àëÿìèí ÿòÿéèíèí ãÿì ÿëèíäÿ ãàëìàñû éåðñèç äåéèë,
Íÿáè ßùëè-Áåéòèíèí ÿçèééÿò ÷ÿêìÿñè àëÿìèí èøèäèð.
ßýÿð àëÿìèí èñëàìà ìÿùÿááÿòè îëñàéäû,
ßùëè-Áåéò ÿòÿéèíè ùå÷ âÿúùëÿ áóðàõìàçäû.
Î ýöí êè, ÷ÿðõ áÿëà áèíàñûíûí òÿðùèíè òþêäö,
Áÿëà äàøûíû Êÿðáÿëà øàùûíûí éîëóíà àòäû.
Äþâðàíûí Çÿùðà öðÿéèíäÿí áàøãà íèøàíÿñè éîõ èäè,
Ùÿð áÿëà îõó êè, ãÿçà éàéûíäàí áóðàõûëäû.
Ðóçýàð ùÿð áèð úÿôà îäó àëûøäûðäûãäà,
Øàì êèìè Àëè-ÿáà öðÿéèíÿ òóøëàäû.
__________
Íÿ éàçûã êè, øÿðèÿòèí äöíéàéà íóð ñà÷àí ýöíÿøèíè
199
×ÿðõè-ôÿëÿê êþëýÿ êèìè ôÿíà òîðïàüûíà ñàëäû.
Áèð ñÿðâ êè, êþëýÿñè èñëàìûí ïÿíàùû èäè,
Ìöõàëèô ùàâàíûí òÿðñëèéèíäÿí éåðÿ ñÿðèëäè.
Åé áóðëàüàí, ôÿëÿéèí áàøûíà òîðïàã ÿëÿ,
Åé áóëóä, Àéûí, Ýöíÿøèí èøûüûíû ñþíäöð.
Áó ÿçàäà ìèíäÿí ÷îõ ýþç äöð ñà÷ûð,
Ùöñåéí ö÷öí àüëàéàí áèçèì ýþçöìöçäöð.
Êÿðáÿëà òîðïàüûíà áàõìàãëà áèçèì ýþçöìöçäÿí
Ùÿð áàõûøäà òóòèéàíûí òþêäöéöíäÿí ÷îõ éàø àõûð.
Äèðèëèê áóëàüûíäàí ýþçöí ÷ÿêäèéè ñó,
Êÿðáÿëà ÷þëöíöí ñóñóçëàðû ö÷öíäöð.
Î ýþç òîðïàã àëòûíäà ÷öðöéöá äàüûëìàñûí êè,
Ìóñòÿôà þâëàäûíûí ãÿìèíäÿ éàø àõûäûð.
Ýöíÿø Øàùè-Øÿùèäÿ éàðäûì åòìÿäè,
Ãöññÿäÿí þç ãûëûíúûíû äàøà ÷àëñà ðÿâàäûð.
Øàì ÿùëèíèí äÿô îëóíìàñûíäà ßùëè-Áåéòÿ éàð îëìàäû,
Ñöáùöí Àëè-Íÿáè ìÿùÿááÿòèíäÿí äÿì âóðìàñû éàëàíäûð.
Ùöñåéíèí ìàòÿìè éàëíûç áó äöíéàäà äåéèë,
Áóíäàí àðòûã ìàòÿì âÿ ìöñèáÿò î äöíéàäàäûð.
Áó ýöí Íÿáèíèí ïàê ðóùó îíóí ìàòÿìèíè ñàõëàéûð,
Áåùèøòèí ãÿñðè îíóí ìàòÿì ñàðàéûäûð.
Áó ýöí Ïåéüÿìáÿð þâëàäûíûí ìàòÿì ýöíöäöð,
Áó ýöí Ùåéäÿð þâëàäûíûí þëäöðöëÿí ýöíöäöð.
Éöç áÿëà âÿ ìþùíÿò ÷è÷ÿéèíèí à÷äûüû ýöíäöð,
Çÿùðàéè-ÿçùÿð öçöíöí úûçûëäûüû ýöíäöð.
Ïåéüÿìáÿð áàüûíûí éàðïàãòþêÿí ýöíëÿðèäèð,
Ïàê øÿðèÿòèí ýöëøÿíèíèí õÿçàí ìþâñèìèäèð.
Áó ýöí øÿùèäëÿð øàùûíûí Êÿðáÿëàäà ÿùâàëû,
Ðóçýàðûí úþâðöíäÿí ïÿðèøàí âÿ ñîëüóíäóð.
Ýàù äöøìÿí ãîøóíóíóí ìöùàðèáÿ ãÿìèíäÿ,
Ýàù äà àðâàä-óøàã âÿ áàúûíûí ãåéäèíäÿ.
Ýàù úèýÿðèíèí ïàðàñû ùèúðèíäÿ öðÿéè ãàí îëìóø,
Ýàù äà ãàðäàø ãàíû èëÿ ñà÷ûíû ãûçàðòìûøäûð.
Åé ãàí ñà÷àí ýþçöì, îíóí ö÷öí àüëàéûðàì,
Ãàðäàøëûã ìÿãàìûäûð, ìÿíÿ éàðäûì åò.
Åé ýþçöì, Êÿðáÿëà âàãèÿñè ýöíö ýÿëèá ÷àòäû,
__________
Äÿðä ÿùëèíÿ áÿëà íàçèë îëìàã âàõòû ÷àòäû.
200
Àëÿì êþíöë àùûíûí òöñòöñöíäÿí ãàðà ýåéèíäè,
Éÿíè àüëà êè, ÿçà ýöíö ýÿëèá ÷àòäû.
Åé êþíöë àùûíû ôÿëÿéèí ãóëàüûíà ÷àòäûð,
Î çöëì êè, Éåçèääÿí Àëè-ÿáàéà éåòäè.
Øÿùèäëÿð øàùûíûí ãÿìèíäÿí éåíÿ äÿ ýþç éàøûìûç
Éåð öçöíö òóòóá, ñÿìà ñÿòùèíÿ ÷àòäû.
Êÿðáÿëà ñÿùðàñûíûí ñóñóçëàðûíûí éàäû èëÿ,
Ýþç éàøûìûçûí íÿìè áàëûüûí îëäóüó éåðÿ ÷àòäû.
Êöôð ÿùëèíèí úþâðöíäÿí íàëÿëÿð åòäèê,
Áåëÿ êè, ñÿñèìèç ýþéäÿ, Ìÿñèùàéà ÷àòäû.
Éåðèí áàäÿñè ãÿì-ãöññÿ çÿùðè èëÿ äîëäó,
Ùàìûíûí êþíöë øèøÿñèíÿ úÿôà äàøû äÿéäè.
Àç àäàì îëàð êè, áó ÿùâàëà àç àüëàñûí,
Àëëàùûí ðÿùìÿòèíè ôþâò åòìÿêëÿ þçöíÿ çöëì åòñèí.
Ãÿì Êÿðáÿëà øÿíèíäÿ ýÿëìèø áèð àéÿòäèð,
Êÿðáÿëà åéâàíûíûí ãàìÿòè ãÿìäÿí èêèãàòäûð.
Êÿðáÿëà ñÿùðàñû ãóìëàðû õÿòòèíèí ìÿçìóíó,
ßùëè-Áåéòèí ñóñóçëóüóíó áÿéàí åòìÿêäÿí áàøãà áèð øåé äåéèë.
Åé êþíöë, ýþç éàøû èëÿ Êÿðáÿëàéà ñàðû ýåò,
Êÿðáÿëà ñàêèíëÿðèíèí ÿùâàëûíû ñîð.
Ùàøèìè ñöâàðèëÿðè ùàðà ýåòäèëÿð,
Êÿðáÿëà ìåéäàíû ñàùÿñè íÿ ö÷öí áîøäóð?
Ñÿùðàäàí Ùöñåéíèí ÷àäûðûíû êèì éûüäû,
Êÿðáÿëà ñóëòàíûíûí îðäóñó ùà÷àí êþ÷äö?
Ôÿðàò ñóéó ÿñëà ùàéàí äóðìàäû,
Î ýöí êè, Êÿðáÿëàíûí éàõàñûíû ãÿì ÿëÿ êå÷èðäè.
Î ýöíàùûí öçðöíäÿíäèð êè, äàèì
Êÿðáÿëà ÿòÿéèíÿ íèéàç êåôè âóðóð.
Ùÿð âàõò èñòÿäèì Êÿðáÿëàíû âÿñô åäÿì,
Àüëàìàã îíóí áèð úöçâöíö ÿäà åòìÿéÿ ãîéìàäû.
Åé êþíöë, Àëè-ßëèíèí ìÿùÿááÿòèëÿ ýöâÿí,
Ùÿð âàõò Éåçèäÿ ëÿíÿòè øöàð åëÿ.
Ìÿíèì èøèì èõòèéàðñûç îëàðàã Éåçèäÿ ëÿíÿò äåìÿêäèð,
Ñÿí äÿ áöòöí èøëÿðäÿí áóíó þçöíÿ ïåøÿ åò.
Øöìðÿ, ßíÿñÿ, Øåéñÿ ìöõàëèôÿò îõó âóð,
Áÿäáÿõò Öáåéäèí ïèñ ýöíöíö èñòÿ.
__________
Äöøìÿíÿ ëÿíÿò îõóìàüûí âàúèá îëìàñû ñþçñöçäöð,
201
Êèìñÿäÿí ýèçëÿíìÿ, îíó àøêàð åò.
Åé ìöääÿè, Ìóðòÿçà éîëóíóí õèëàôûíà ýåòìÿ,
Çöëôöãàð øàùûíûí ãûëûíúûíäàí ùÿçÿð åò.
Éà ðÿáá, õÿñòÿ Ôöçóëèíè Àëè-ÿáà ìÿäùèíäÿ
Äàèì åòèáàð äàèðÿñèíèí ãöòáö åò.
Éà ðÿáá, Àëè-ßëèíèí áÿãàñûíû äàâàì åòäèð,
Àëè-ßëèíèí áÿäõàùûíû çÿëèë åò.
***
Áàüäàä éåääè þëêÿ òîïëóñóíóí áÿçÿéèäèð,
×öíêè éåääè ñÿðâÿðèí øàùëûã òÿõòèäèð.
Ãÿñðèíèí ñàùÿñè éåääè øàìëà èøûãëàíìûøäûð,
Ïàê òöðáÿñè éåääè ýöëöñòàíëà ÿòèðëÿíìèøäèð.
Éåääè ýöëöí ýöëçàðû éåääè úÿâàùèðèí ñÿäÿôèäèð,
Éåääè ìÿäÿíèí ìÿêàíû, éåääè óëäóçóí ñÿìàñûäûð,
Éÿíè, éåääè ïàê èìàìûí éåðèäèð.
Áèðèíúè, î øàù êè, ôÿëÿéèí àòû îíà ðàì îëìóø,
Îíóí ñÿéèíèí øÿðÿôè èëÿ äèí ýöúëÿíìèøäèð.
Ôÿëÿéèí ãÿääè îíà ùþðìÿò ö÷öí èêèãàò îëìóø,
Ìÿãàìûíûí éöêñÿêëèéè àëÿìÿ áÿëëèäèð.
Îíóí àäû ßëÿì, ßëèééè-Àëèéè-ßëàäûð,
Êåéâàí îíóí ãóëàìûíûí ãóëàìûäûð.
Úþâëàíýàùû ñàéèð ñÿééàðÿäÿí öñòöíäöð.
Èêèíúè ãöòá Ùöñåéíè-ßëè, øàùè-Êÿðáÿëàäûð,
Î äöç éîë ýåäÿí êè, ùÿð áÿëàéà äþçäö.
Áÿëà îíà ãóëëóã åòìÿê êÿìÿðèíè áàüëàéûíúà
Îíóí ãÿáóë åòìÿñèëÿ ùÿð éåðäÿ åòèáàð ãàçàíäû.
Ãÿçàâö ãÿäÿðäÿí áÿëà îíà ãèñìÿò îëäóãäà,
Áÿëàéà òÿñëèì îëìàã ñÿàäÿòè ñàéÿñèíäÿ,
Äÿðýàùûíûí àë÷àã ãóëàìû Ñÿäè-ßêáÿðäèð.
Ö÷öíúö àé åëÿ áèð øàùäûð êè, äÿðýàùûíà ñÿúäÿ åòìÿê,
Ìèí áÿùðÿíèí ÿëäÿ åäèëìÿñè ñÿðìàéÿñèäèð.
Ìóñèéè-Êàçûì, î äèí øàùû êè, þç êÿìàëû èëÿ
Õàëãûí öçöíÿ äàèì ëöòô ãàïûñû à÷ûðäû.
ßñëà ãÿùð åòìÿéè éîõ èäè, ãÿùðÿ ëöçóì éîõ èäè.
__________
Î êè âàðëûã ìÿáäÿèíäÿí øÿððè óçàã åòìÿê ö÷öí
202
Ìÿððèõ íèéàáÿòèíäÿ ãûëûíú âóðàíäûð.
Äþðäöíúöñö Ìÿùÿììÿä Òÿãè, î äèí áàø÷ûñû êè,
Äîüðó àäàìëàðûí äöçýöí éîëóíóí ðÿùáÿðèäèð.
Îíóí éîëóíäà ôÿëÿêëÿð öç éåðÿ ñöðòìöø,
Ùÿð ñÿùÿð äþðäöíúö ýþéäÿí êþíöë ñåâýèñè èëÿ.
Ýöíÿø àëíûíû îíóí äÿðýàùûíà ñöðòöð,
Îíóí èøè áóäóð, áóíäàí áàøãà áèð ñÿáÿá éîõäóð êè,
Ùþêóìÿòè áàòûäàí äîüóéà ãÿäÿðäèð.
Áåøèíúè ìÿñóì ßëè ùàäèäèð êè, ÿçÿëäÿí,
“Ëÿì-éÿçÿë” èãáàë àéÿñè îíóí øÿíèíäÿäèð.
Çàòû ùÿð çÿëàëÿò âÿ çèëëÿòäÿí ïàêäûð,
Çÿùðàíûí î ÿí éàõøû íÿâÿñè êè, ìèñàë ö÷öí
ßýÿð Çþùðÿéÿ õÿòàéè-ëÿùâäÿí íþãñàí ÷àòñà,
Áó øÿðÿô ðöòáÿñè âàð êè, Çþùðÿéÿ ÿâÿç,
Äÿðýàùûíûí ÿí àë÷àã êÿíèçè éåòÿð.
Èççÿò âÿ úÿëàë øÿáèñòàíû ÷ûðàüû îëàí àëòûíúû øàì,
Ìÿëÿê ùåøìÿòëè, ÿðø ìÿãàìëû øàùÿíøàù,
Ñÿäàãÿò ñàùèáëÿðèíèí ùÿãèãÿòëÿðÿ éîë ýþñòÿðÿíè,
Áþéöêäÿí êè÷èéÿäÿê Àëëàùûí ìÿðùÿìÿòèíÿ âàñèòÿ îëàí,
Çÿìàíÿ èôòèõàðû, ßñêÿðè, î äèíïÿíàù øàù
Êè, ðöòáÿñè Ýöíÿøèí ñÿùèôÿñè âÿ Àéûí ëþâùÿñèíÿ
Öòàðèä ãÿëÿìè èëÿ âÿñôëÿðè éàçûëìûøäûð.
Éåääèíúèñè èççÿò âÿ åùòèðàì áàüûíûí ýöëö
Êè, äþâðàíûí äàèðÿñè îíóí ö÷öí ãèéàì åòìèøäèð.
Èìàìëàðûí ñîíóíúóñó, ôÿëÿéèí ãöòáö, õàëãûí ãèáëÿñè,
Äèí ñóëòàíû Ìÿùÿììÿä Ìåùäè êè, áþéöê-êè÷èê
Ñÿùÿð-àõøàì îíó ýþðìÿê èíòèçàðûíäàäûð.
Àéûí äþâðö îíó ýþðìÿêëÿ áàøà ÷àòàð,
Îíóí ñöáùö ìÿùøÿð ýöíöíöí ñÿùÿðèäèð.
Ùÿãèãÿòäÿ áó éåääè ñÿðâÿðèí éöìíöíäÿí,
Áàüäàäëà Ùèúàç àðàñûíäà ôÿðã ãàëìàéûá.
Áàüäàäëûëàðûí ôèòíÿäÿí ãîðõóñó éîõäóð,
Áÿëàíû äÿô åòìÿê ö÷öí éåääè ÷àðÿ åäÿíè âàð.
Áó éåääè àðõà èëÿ éåääè þëêÿäÿí åùòèúëàðû éîõäóð.
Àëëàùà øöêöð êè, Ôöçóëèíèí öçöíÿ à÷ûëìûø,
__________
Áó òîðïàãäàí ùÿð áèð ãàïû êè, ôÿëÿê î ãàïûíûí òîðïàüûäûð.
203
***
Éåíÿ Ìÿùÿððÿì îëäó, øàä êþíëöìÿ ãÿì ýÿëäè,
Òÿçÿ Àéûí éàéûíäàí öðÿéèìÿ ãÿì îõó ñàíúûëäû.
Êÿðáÿëà ìÿëÿêëÿðèí àùó íàëÿñè èëÿ äîëäó,
Ìàòÿì ñÿñè áöòöí àëÿìèí ãóëàüûíà ÷àòäû.
Ìÿùÿððÿì øÿíëèê õÿçèíÿñè ãàïûñûíà ùèëàëäàí ãûôûë âóðäó,
Èøûãëû ýöí ýåòäè, àëÿì ãàðà ýåéèíäè.
Ãóðáàí áàéðàìûíûí øÿíëèê ïàëòàðûíû Ìÿùÿððÿì íèëëÿäè,
Øàäëûã ìþâñèìè áàøà ÷àòäû, ìàòÿì íþâáÿñè ýÿëäè.
Êÿðáÿëà ìàúÿðàñûíû àç òóòìà, ÿçÿëäÿí
Áóíóí ö÷öí èäè êè, ìÿëÿêäÿí Àäÿìÿ áèð òÿíÿ ÷àòäû.
Êÿðáÿëà áóñòàíûíäà ãÿì ýþéÿðòèñè òÿçÿëÿíäè,
Ãàëèáà î ýþéÿðòèéÿ ìàòÿìëè ýþçäÿí ñó ÷àòäû.
Êþíöë ÿýÿð ýþçäÿí éàø àõûòìàã èñòÿñÿ, âàõòûäûð,
Ýþç ÿýÿð èñòÿñÿ öðÿê ãàíû òþêñöí, äÿìè ÷àòäû.
Áó ãÿìèí ìÿíè çàð àüëàòìàã âàõòû ÷àòäû,
Êèðïèêëÿðèìèí òèêàíû úèýÿð ãàíûíäàí ýöë à÷äû.
Î ýöí ýöíöìöç öðÿê òöñòöñö èëÿ ìàòÿì ýåúÿñè îëäó.
Î ýöí ýÿëäè êè, öðÿéèìèçäÿ ãÿì íÿñèìè ÿññèí,
Çÿìàíÿ ýþçÿëèíèí øÿíëèê çöëôö ïÿðèøàí îëñóí.
Î ýöí ýÿëäè êè, Êÿðáÿëà ñóñóçëàðû
Éàøëû ýþçäÿí àõàð ñó òÿëÿá åòñèíëÿð.
Áó íÿ çöëìäöð, åé ôÿëÿê êè, ãÿìëÿ ñþíäöðìöñÿí
Ãÿäð ýåúÿñèíèí øàìûíû êè, øàìëûëàðû ñåâèíäèðÿñÿí.
Ðÿñóë þâëàäûíû þëäöðìÿê ãÿñäè àñàí èø äåéèë,
Áó èøäÿ ãÿçàíûí äà äÿõàëÿòè áÿèä äåéèë.
Éàðàíãìûøëàðûí ÿí ïèñè ýÿðÿê îëñóí êè, îí ýöíëöê êàì
àëìàã ö÷öí,
Î äöíéàíûí çÿëèëè, áó àëÿìèí ðöñâàñû îëñóí.
Ùÿð áèð ïèñ èøäÿí ïèñè Êÿðáÿëà Øÿùèäèíè ãÿòë åòìÿêäèð,
Îíóí ãàòèëè Àëëàùûí ÿí ïèñ áÿíäÿñèäèð.
Çàëèì ôÿëÿê äèí ìöëêöíäÿ áèð ðÿõíÿ ñàëìûøäûð,
Äèí ìöëêöíöí ýöíÿøèíè éåðÿ ñàëìûøäûð.
Àëè-ßëè öðÿéèíÿ äöøìÿí îõëàðûíûí âóðóëìàñû
Øÿðèÿòèí èïèíÿ äöéöíëÿð ñàëìûøäûð.
Êÿðáÿëà ÷þëöíöí ãóìó áÿëà îõóíà òóø ýÿëäè,
__________
Îíà ýþðÿ ãàëõàí êèìè öçö ãûðûøûáäûð.
204
Ìÿçëóìëàðûí ãàíûíû íåúÿ òþêìÿñèí êè, ãóì ñöôðÿñèíè
Ñÿìà Êÿðáÿëàäà áó èø ö÷öí äþøÿìèøäèð.
Êÿðáÿëàäà ùÿð éàíäà éàíàíëàð ãÿíäèë äåéèë,
Ùÿçèí öðÿêëÿðÿ ãÿì èëäûðûìû îä ñàëìûøäûð.
Êÿðáÿëà òîðïàüûíäà àõàð ãóì íàõûø ñàëìûø,
Éà äà îíóí òîðïàüû àúûüûíäàí àëíûíà ãûðûø ñàëìûø.
Ùÿð òÿðÿôäÿ áóðëàüàíäûð, éà äà ùÿð òÿðÿôäÿí Êÿðáÿëà
Óúà ýþéëÿðÿ òÿíÿ îõëàðû àòìûøäûð.
Ýöíÿøèí ýþçöíÿ àù ìèëè ÷ÿêìÿê ýÿðÿê,
×öíêè áó ÿùâàëû ýþðöð âÿ Àé êèìè àçàëìûð.
Åé ôÿëÿê Çþùðàéè-ßçùÿð öðÿéèíè ãàí åòìèñÿí,
Ïåéüÿìáÿð þâëàäûíûí íàùàã ãàíûíà ãÿñä åòìèñÿí.
Åé Ñÿìà, íàãèñ ñåéðèíäÿí ðàçû äåéèëÿì,
Þç çöëìöíö Ïåéüÿìáÿð þâëàäûíà ýþñòÿðìèñÿí.
Åé óòàíìàç ôÿëÿê, åòäèéèíäÿí óòàí,
Ïàðëàã ýöíÿø áóëàüûíû áóëàíäûðìûñàí.
Åé çàëèì äþâðàí, ùÿð àí ñÿíèí ÿëèíäÿí íåúÿ íàëÿ åòìÿéèì,
Ùöñåéíÿ âÿ îíóí þâëàäûíà ùÿäñèç çöëì åòìèñÿí.
Åé Êÿðáÿëà, ñÿíèí ãóìëàðûíûí íàõûøëàðû ÿáÿñ äåéèë,
Þç öðÿéèíèí ÿùâàëûíûí ñóðÿòèíè ÷ÿêìèñÿí.
Åé ñÿáà, Êÿðáÿëà êèìè áàøãà ãÿìõàíÿ ùàðàäà âàð,
Éåääè þëêÿíè ñåéð åäÿí ñÿíäÿí ñîðóøóðàì.
Êÿðáÿëà ÷þëöíöí ãþâãàñû ãèéàìÿòäÿí ÿñêèê äåéèë,
Êÿðáÿëà ìàúÿðàñûíûí ùå÷ áèð ñîíó éîõäóð.
Àù î ýöíäÿí êè, äþâðàíûí çöëì åòìÿêäÿí áàøãà èøè éîõ èäè,
Êÿðáÿëà øàùû ãÿìëè èäè, ãÿìêöñàðû éîõ èäè.
Ìÿçëóìëàð øàùû òÿçÿ Àé êèìè øÿôÿãäÿ
Ãàíà ãÿðã îëóðäó, íÿôÿñ àëìàã ö÷öí éàðû éîõ èäè.
Ùÿð ëÿùçÿ ýþçöíäÿ éàø ñåëè âÿ öðÿéèíäÿ àù øèìøÿéè,
Ùÿð éàíà äþíöðäö éàðäûì÷ûñû éîõ èäè.
Çöëì íÿñèìèíäÿí ùÿð àí éöç ãÿì ýöëö à÷ûðäû,
Êÿðáÿëà ÷þëöíöí äöøìÿí îõóíäàí áàøãà òèêàíû éîõ èäè.
Àù î ÷àüäàí êè, Êÿðáÿëà øàùû êèìñÿñèç èäè,
Íàëÿ âÿ ôÿðéàääàí áàøãà ùÿìäÿìè âÿ ìóíèñè éîõ èäè.
Êÿðáÿëà òîðïàüûíûí ÿòðàôûíäà ãàí äÿðéàñû äàëüàëàíûðäû,
Î òîðïàüûí íþãòÿñèíèí áóðóëüàíäàí áàøãà ïÿðýàðû éîõ èäè.
__________
Øàùè- øÿùèäèí öðÿê ãÿìèíäÿí ùå÷ êÿñ àýàù äåéèëäè,
205
Öìèä åâè âèðàí èäè, ìåìàðû éîõ èäè.
Îíóí àüðûñû éàðûí ùèúðàíû âÿ ÿüéàðûí ìþùíÿòèíäÿí èäè,
Äîñò-äöøìÿíäÿí îíà éåòÿí ÿçèééÿò èäè.
Ùÿð éàíà Êÿðáÿëàíûí àõàð ãóìó àõûð,
Éà ôÿëÿê Êÿðáÿëà àðàñûíäà áàøû àøàüû äîëàíûð.
Êÿðáÿëà ùàøèìè Ðÿñóëóí þâëàäû õÿçèíÿñèäèð,
Êÿðáÿëàíûí øÿíè íÿ ãÿäÿð äåñÿëÿð, îíäàí öñòöíäöð.
Êÿðáÿëà òîðïàüûíû ôÿëÿê î ãÿäÿð êè, áàøûíà òþêöð,
Éàâàø-éàâàø Êÿðáÿëàíûí ìÿêàíÿ ßðø îëàúàãäûð.
Äîñòëàðà Êÿðáÿëà äàñòàíûíû ñþéëÿìÿê ö÷öí.
Áóëóä àüëàéûð, ìÿýÿð ìÿçëóìëàðäàí äàíûøûëäû,
Êÿðáÿëà áîñòàíûíûí ýþéÿðòèëÿðèíèí äèëèíäÿí?
Ùÿð çàìàí äèí áàùàðûíûí ýöëëÿðèíèí éàäû èëÿ ìÿíèì
Öðÿéèìÿ Êÿðáÿëàäà îëäóüó êèìè ùÿð áèð ãÿì òèêàíû áàòûð.
Þç ãàí àõûäàí ýþçëÿðèìèí ãóëóéàì êè, èíñàíëûãäàí,
Êÿðáÿëà ñóñóçëàðûíûí éàäû èëÿ ñó àõûäûð.
Êÿðáÿëà ñóñóçëàðû ýþç éàøû ìöøòàãûäûðëàð,
Îíà ýþðÿ êè, ýþç éàøûíû ïàê ñó ýþðìöøëÿð.
Åé êþíöë, øàä îë, Ìóðòÿçà íÿãäè ýÿëèá ÷àòàúàãäûð,
ßäàëÿò áàüûíäà ìÿðùÿìÿò êöëÿéè ÿñÿúÿêäèð.
Ãàéèìè-Àëè-ÿáà ýÿëÿúÿê âÿ øèðê ÿùëèíäÿí,
Àëè-Ìóñòÿôà ãàíûíûí èíòèãàìûíû àëàúàãäûð.
Òÿçâèð ðþâíÿãèíè îíóí ãûëûíúû ñûíäûðàúàãäûð,
Øöáùÿëÿð þðòöéöíö îíóí ãûëûíúû ñûíäûðàúàãäûð.
Äöíéàäà ÿäàëÿò ñÿñè âÿ ñÿäàñû éöêñÿëÿúÿêäèð,
Áó éåðäÿí çöëì âÿ ùàãñûçëûã ãóçüóíó ó÷àúàãäûð.
Àë÷àã øàìëûëàðûí çöëì øàìû òÿáàù îëàúàã,
Ãÿëÿáÿ âÿ çÿôÿð øÿðãèíäÿ äîüðó÷ó ñÿùÿð äîüàúàãäûð.
Èíòèçàðäà îëàí Èìàì õàëãûí áàø÷ûñû îëàúàã,
Àçüûí äöøìÿí ôÿíà âÿ ìÿùâ îëìàã éîëóíó òóòàúàã.
Àëÿìèí ãóëàüû Ôöçóëèäÿí îíóí ÿäàëÿòè ïÿíàùûíäà,
Äèí äöøìÿíëÿðèíÿ àøêàðà ëÿíÿò åøèäÿúÿê.
Íÿùñ Éåçèäÿ âÿ Èáíè-Çèéàäà ëÿíÿò îëñóí,
Ùÿð êÿñ ìþìèíäèð äåñèí; ÷îõ îëñóí âÿ àç îëìàñûí.
__________
206
__________
__________
ÃßÇßËËßÐ
***
Ýÿë áÿðè, ëöòô åéëÿ åé ñÿðâè-ýöëÿíäàìûì ìÿíèì,
Øîë ëÿáè úàí ïÿðâÿðèíäÿí âåðýèíÿí êàìûì ìÿíèì.
Ñÿíäÿí àéðû ùÿãã áèëèð åé íàçÿíèíëÿð ñÿðâÿðè,
Ìþùíÿòö ãÿìëÿ êå÷ÿð, ùÿð ñöáù èëÿ øàìûì ìÿíèì.
Äöøìÿñèí ùå÷ êèìñÿ éà ðÿáá, ìÿí êèìè úàíäàí úöäà,
Éà ÿçÿëäÿí, áþéëÿ éàçûëìûø ñÿðÿíúàìûì ìÿíèì.
Âåðìÿ êè, çàùèä ìàíà ãîðõó, úÿùÿííÿìäÿí ñàãûí.
Úÿííÿòèìäèð àðèçè, çöëôö äöðöð äàìóì ìÿíèì.
Êå÷ìÿñèí ùå÷ êèìñÿíèí ìèñêèí Ôöçóëè òÿê ýöíö,
Ùÿð êå÷ÿð ãÿìëÿ ôÿíà äöíéàäà ÿééàìûì ìÿíèì.
***
Ãàëìûøàì ãöðáÿòäÿ ùåéðàí, çàðö ýèðéàí, íåéëÿéèì?
Õÿñòÿâö ðÿíúóðö áèìàðö ïÿðèøàí íåéëÿéèì?
Îëìóøàì äÿðäÿ ýèðèôòàðö ãÿìèíäÿí àüëàðàì,
×öíêè åòìÿç áó ôÿëÿê äÿðäèìÿ äÿðìàí, íåéëÿéèì?
Ýÿð÷è äþâðàí äîëàíûð ùÿð ëÿùçÿ ÷îõëàð ðÿéèíÿ,
Äþíìÿäè ùÿðýèç ìÿíèì ðÿéèìúÿ äþâðàí, íåéëÿéèì?
Òà êè, âÿñëèíäÿí úöäà äöøäöì äÿìè õîø îëìàäûì,
Åéëÿäè ùèúðàí ìÿíè ùÿð ëÿùçÿ ýèðéàí, íåéëÿéèì?
Áèëìèøÿì ñöáùè-âöñàëèí ãÿäðèíè øàìè-ôèðàã,
Ëåéê éàíäûðäû ìÿíè äÿðäèíäÿ ùèúðàí, íåéëÿéèì?
Ýÿð÷è ïöíùàí åéëÿäèí ìåùðèí Ôöçóëè êþíëöíÿ,
__________
Êþíëöìöí øÿùðè ãÿìèíäÿí îëñà âèðàí, íåéëÿéèì?
209
***
Éîëóíäà úàí âåðÿí êèìè äÿðóíóìäà ÿëàìÿò áàð,
Øÿùèäè-òèüè-åøã îëìàüÿ êþíëöìäÿ øÿùàäÿò áàð.
Ìÿíè ýÿë þëäöðöá ãóðòàð áÿëàäÿí ÷öíêè åé õóíè,
Íÿ ñÿíäÿ ìÿðùÿìÿò, íÿ ìÿíäÿ ñÿáðö òàãÿò áàð.
Òþêöëäö ýþçëÿðèì éàøû, íÿçÿð ãûëìàäûí åé ìÿùðó,
Äöøöáäöð óëäóçóì, äöøêöí ñèòàðÿìäÿí íÿùóñÿò áàð.
ßôÿíäèì, ïàäèøàùèìñÿí, êèìÿ âàðûá åäÿì øèêâà,
Ìÿíÿ ÷îõ úþâðö çöëì åòäèí ñÿíÿ ñÿíäÿí øèêàéÿò áàð.
Ýÿäàéè-àëÿìèí ñóëòàíö ñóëòàíè ýÿäà åéëÿð
Øÿðàáè-åøãè – äèëáÿðäÿ, Ôöçóëè, þçýÿ ùàëÿò áàð.
***
Ñöáùäÿì ýöëçàð è÷èíäÿ ÷àëäû áöëáöë ÿðüÿíóí:
ßééóùÿë-öøøàã ãóìó èííÿêóì ëàòöñìÿóí1.
ßðüÿâàí òóòäó ïèéàëÿ, íÿñòÿðÿí äîëäóðäó úàì.
Ìöòðöáà, ÷àë íÿüìÿéè éà ÿééöùÿë-ìöñòÿüôèðóí.2
Ùÿð ýþðÿíëÿð ùöñíè-õÿòòöí, îõóäó ñÿä àôÿðèí,
Ëà áè-øÿéèí ÿùñÿíó èëëà ãÿëèëÿí òöøêÿðóí.3
Ýþçëÿðèì ñÿðõîø îëàíäà áàäåéè- ïöðõóí è÷ÿð
Çèðè-ëÿáäÿ ÷àüðûøûð ñàãè Âÿëàùóì éöùçÿíóí.4
Ñÿí, Ôöçóëè, éàð éîëóíäà úàí âåðèðñÿí àãèáÿò
Åøèäÿíëÿð äåéÿëÿð: “Èííà èëåéùè ðàúèóí”.5
__________
1
Òÿðúöìÿñè:
Òÿðúöìÿñè:
3
Òÿðúöìÿñè:
4
Òÿðúöìÿñè:
5
Òÿðúöìÿñè:
2
Åé àøèãëÿð, ãàëõûí ñèç îíó äóéìóðñóíóçìó?
Åé òþâáÿ åäÿíëÿð.
Ùÿð áèð éàõøûëûüà àç äà îëñà òÿøÿêêöð åäÿðñèç.
Îíëàð êÿäÿðëÿíìÿçëÿð.
Áèç îíà ãàéûäàúàüûã (Ãóðàí àéÿñèäèð).
210
***
Áÿíäåéè-ìþìèí îëàí ÷åøìè òÿðö ýèðéàí îëóð,
×åøìè-ýèðéàí îëìàéàí, ÿëáÿòòÿ áèèéìàí îëóð.
Âÿñâÿñÿ øåéòàí ãîéóá, àíà èáàäÿò åéëÿéÿí,
Èíúèäèð õÿëãè-õóäàéè, àãèáÿò Ìÿðâàí1 îëóð.
Àäûíû ùàúû ãîéóá Ùÿúúàú2 îíäàí éàõøûäûð,
Áÿùñèëÿ ùÿúúÿ ýåäÿí ÷þëëÿðäÿ ñÿðýÿðäàí îëóð.
Ãàëäû áèð öììèäèìèç Øàùè-âèëàéÿò áåéòèíÿ,
Ýþñòÿðÿ áèð äîüðó éîë îë äÿìäÿ êè, äèâàí îëóð.
Íóùóí ñàíäóüóíà ýÿøòè-òÿêàïóéìóø ïÿíàù,
Åòèãàä åéëÿ, ìÿáàäÿ áèð çàìàí òóôàí îëóð.
Åé Ôöçóëè, áó úàùàíäà åòèáàðûí ãàëìàìûø,
Äöçÿäóð éöç ìèí èìàðÿò, àõèðè âèðàí îëóð.
***
Íÿâàâö ñàç èëÿ ìåé íóø åäÿíëÿð äèëðöáàëÿðäèð,
×ÿêÿí äÿðäö áÿëà áÿçìè-ãÿì è÷ðÿ áèíÿâàëÿðäèð.
Ïÿðèøàí åòìÿ êàêöë, áàøèí ö÷öí, åé ïÿðèïåéêÿð
Êè, ùÿð áèð êàêöëöí òàðèíäÿ éöç ìèí ìöáòÿëàëÿðäèð.
Ýÿë, åé çàùèä, ÿýÿð ÿùëè-éÿãèíè ýþðìÿê èñòÿðñÿí,
Þçöíäÿí áèýöìàí áèýàíÿ îëìóø àøèíàëÿðäèð.
Êå÷èá, äèëäàðÿ éàð îëìàã äèëÿðêÿí, ìöääÿàëÿðäÿí,
Ñÿíè éàðûíäàí ÿüéàð åéëÿéÿí áó ìöääÿàëÿðäèð.
Úÿôàâö úþâðö ÷îõ, äèëáÿðëÿðèí ìåùðö âÿôàñû àç,
Ôöçóëè, ÷ÿê ÿëèí íÿ åòìÿê îëóð áó áèâÿôàëÿðäèð.
__________
1
2
Ìÿðâàí-Áÿíè Öìÿééÿ – õÿëèôÿëÿðäÿí áèðè.
Ùÿúúàúèáíè Éóñèô – ãàíè÷ÿí, çàëûì ùþêìäàð.
211
ÌÖËßÌÌßËßÐ
Ãóðáàíå õàëå ðóéÿò åé øóõå-áÿðý ñóñÿí,
Ùöñíè-÷åíèí íÿäèäÿì, õîðøèä, éà ãÿìÿðñÿí?
ßç ùàëè áèãÿðàðàí ÿôñóñ ãàôåëè òî,
Áÿð çÿõì êàðñàçè ñÿäùåéô áèõÿáÿðñÿí.
Ïÿðâàíÿâàð äîâðÿò êÿðäÿì êè, òî áèéàéè,
Ìàíÿíäè-øÿì ñóçÿì, ìÿíè ãîéóá ýåäÿðñÿí.
Ãîôòÿì êå, éàðå-ìÿí áàø ÿç ðóéå-ëîòô ôÿðìóä,
Âàëëàù õàùÿìÿò øîä ýÿð íàçèìè ÷ÿêÿðñÿí.
Òî ùàêèìèéö ñîëòàí, ìàéèì áÿíäÿôÿðìàí,
Êÿñðà ñîõÿí íÿáàøÿä ýÿð ãàíèìè òþêÿðñÿí.
×ÿíäàí êå úàí áåäàäÿì òà àìÿäè áåäÿñòÿì,
ßêíóí ÷å ÷àðÿ ñàçÿì, ìÿí àüëàðàì, ýöëÿðñÿí.
Éåê áóñåéè ÿç îí ëÿá êÿðäÿì òÿëÿá áå ñÿä ÿúç,
Âàëëàù õàùÿìÿò äàä ýÿð ÿëèìè þïÿðñÿí.
×óí áóñå äàä ãîôòà: åé éàð áåøíîâ ÿç ìÿí,
Âàëëàù õàùÿìÿò êîøò áèð êèìñÿéÿ äåéÿðñÿí.
ßç åøãè òî Ôöçóëè ùÿð ðóç çàðö ýåðéÿä,
Èìðóç ðóçå-ëîòôÿñò, ýÿð ÿëèìè äóòàðñÿí.
ÒßÐÚÖÌßÑÈ
Åé ñöñÿí éàðïàüû, ýþçÿë öçöíäÿêè õàëà ãóðáàí,
Áåëÿ ýþçÿëäèê ýþðìÿìèøÿì, ýöíÿøñÿí, éà àéìûñàí?
Òÿÿññöô êè, ãÿðàðñûçëàðûí ùàëûíäàí ãàôèëñÿí,
Éàðàéà ÷àðÿ åòìÿêäÿ éöç ùåéô êè, õÿáÿðñèçñÿí.
Ïÿðâàíÿ êèìè äþâðÿíäÿ äîëàíäûì êè, ýÿëÿñÿí,
__________
Øàì êèìè éàíûðàì, ìÿíè ãîéóá ýåäèðñÿí?
212
Äåäèì êè, ìÿíèì éàðûì îë, íÿçàêÿòëÿ áóéóðäó êè,
Âàëëàù, ÿýÿð íàçûìû ÷ÿêñÿí, îëàðàì.
Ñÿí ùàêèì âÿ ñóëòàíñàí, áèç ôÿðìàí ãóëóéóã,
Ãàíûìû äà òþêñÿí ùå÷ êÿñèí ñþçö îëìàç.
Íÿ ãÿäÿð úàí âåðäèì êè, ñÿíè ÿëÿ ýÿòèðèì,
Èíäè íÿ ÷àðÿ åäèì, ìÿí àüëàéûðàì, ñÿí ýöëöðñÿí.
Î äîäàãäàí, éöç éàëâàðûøëà áèð áóñÿ èñòÿäèì,
Äåäèí, âàëëàù, ÿëèìè þïñÿí, âåðÿðÿì.
Åëÿ êè, áóñÿ âåðäè, äåäè: – Åé éàð, ìÿíäÿí åøèò,
Áèð êèìñÿéÿ äåñÿí, âàëëàù, þëäöðÿðÿì.
Ôöçóëè ñÿíèí åøãèíäÿ ùÿð ýöí àüëàéûð.
Áó ýöí ëöòô ýöíöäöð ÿýÿð ÿëèìè òóòñàí.
***
Éåê äÿì áèéàâö áåíèøèí, åé áÿðýå-ðóéå-ñóñÿí,
Ìèìèðÿì ÿç áÿðàéÿò, ñàëóá ìÿíè ýåäÿðñÿí.
Áåñéàð úàí áåäàäÿì, òà àìÿäè áåäÿñòÿì,
ßêíóí ÷å ÷àðÿ ñàçÿì, ìÿí àüëàðàì, ýöëÿðñÿí.
Åé ìÿäÿíå-ëÿòàôÿò, åé ýÿíúè-ùöñíè-àôÿò,
Úàíùà ôÿäàéå-ðàùÿò, ìÿí ýÿëìèøÿì, ýåäÿðñÿí.
Òî ùàêèìèéö ñóëòàí, ìà úöìëÿ áÿíäÿôÿðìàí,
Êÿñðà ñîõÿí íÿ áàøÿä, ýÿð ãàíûìû òþêÿðñÿí.
Äÿð åøãå òî Ôöçóëè ùÿð ëÿùçÿ çàðö ýèðéàí,
Èí ðóç ðóçå âÿñëÿò, ýÿð ÿëèìè òóòàðñÿí.
ÒßÐÚÖÌßÑÈ
Åé öçö ñöñÿí éàðïàüû (éàðûì) áèð äÿì ýÿë îòóð,
__________
Ìÿí ñÿíèí óüðóíäà þëöðÿì, ñÿí ìÿíè áóðàõûá ýåäèðñÿí.
213
×îõ úàíëàð âåðäèì ÿëèìÿ êå÷ÿñÿí äåéÿ,
Øèìäè íÿ ÷àðÿ åäèì, ìÿí àüëàéûðêÿí, ñÿí ýöëöðñÿí.
Åé ýþçÿëëèê ãàéíàüû âÿ åé áÿëà ýþçÿëëèéèíèí õÿçèíÿñè,
Úàíëàð éîëóíà ôÿäà îëñóí, ìÿí ýÿëìèøêÿí ñÿí ýåäèðñÿí.
Ñÿí ùþêìåäèúè ñóëòàíñàí, áèç ùàìûìûç áóéðóã÷ó ãóëëàðûã,
ßýÿð ãàíûìû àõûäûðñàíñà äà, êèìñÿ áèð ñþç ñþéëÿìÿç.
Ôöçóëè ñÿíèí åøãèíëÿ ùÿð àí èíëÿìÿêäÿ, éàíûã-éàíûã
àüëàìàãäàäûð,
Ìÿíÿ éàðäûì ÿëèíè óçàäûá ÿëèìäÿí òóòäóüóí ýöí àøèãèí
ìÿøóãÿ ãîâóøäóüó âÿñëÿò ýöíöäöð.
ÌÖÑÒßÇÀÄ
Åé ñÿðâè-ñÿùè, ñÿí ýÿëÿëè ñåéð èëÿ áàüÿ,
Áàø ÷ÿêìÿäè ÿð-ÿð,
×îõ àëè-íÿñÿáëÿð þçöíö ñàëäû ÿéàüÿ,
Ãóë áîëäó ñÿíóáÿð.
Ñöíáöë þçöíö çöëôöíÿ áÿíçÿòäè íèýàðûí
Áèëäè êè, õÿòàäûð,
Äàüëàðäà áèòÿð éöçè ãàðà, áàøû àøàüÿ,
Ãàéüóëó, ìöêÿääÿð.
Çöëôöí áàðûäàí êþíëöìÿ ñåâäà éåëè ÿñäè,
Ðåéùàíìóäè áèëìÿí?
Ùàíñû ÷ÿìÿíèí ãîõóñóäóð ýÿëäè äèìàüÿ,
Úàí îëäó ìöÿòòÿð?
Ñÿí òÿê ïÿðèíèí ìÿíçèëè âèðàíÿ ýÿðÿêäèð,
Éà ÷åøìÿëÿð öñòè,
Êþíëöì êèìè âèðàíÿâö ýþçöìäö áóëàüÿ,
Ãîí åé ïÿðè ïåéêÿð!
Øîë ùàëóí è÷öí çöëôöíÿ ÷îõëàð äîëàøûáäóð,
Àíúàã ìÿíè ñàíìà.
Áèð äàíÿ è÷öí ýþð íå÷ÿ ãóø äöøäö äóçàüÿ,
Äàì îëäó ìöñÿõõÿð.
__________
Áèð úàìè-øÿðàá èñòÿäèì, åé ñàãè, ÿëèíäÿí,
Ñÿðõîøìóäó áèëìÿí?
214
×åøìèí ìÿíè þëäöðìÿýÿ éàïûøäû áû÷àüÿ,
×ÿêäè ìàíà õÿíúÿð.
Äöíéàäÿ Ôöçóëèíèí ýþçè àüëàéûá þòñÿ,
Éöçöí ùÿâÿñèíäÿí,
Ðÿùìÿò éàüûøû òîðïàüûíûí öñòöíÿ éàüÿ
Ãÿáðè îëà ÿíâÿð.
***
×öíêèì ýþçöìÿ ýÿëìÿäè ùÿðýèç õÿéàëè-õàá,
Ñàãè, ýÿòèð ïèéàëÿâö, äîëäóð øÿðàáè-íàá.
Ôöðñÿòäöðöð áó ýåúÿ ýÿëèí, è÷ÿëèì ìåé,
Øÿìèëÿ ìöòðöáö ìÿíö ñàãèéå-ìöøê-íàá.
Ìÿìóð äóò íÿøàò èëÿ úàí ìÿñêÿíèí ìöäàì,
Íå÷ÿ-íå÷ÿ áó äÿùð åäÿð õàíÿëÿð õÿðàá.
Çÿððàã çàùèäèí è÷ÿëèì ãàíûíû ñÿáóù,
Ìÿùðóì ñóôèíèí ãûëàëûì áàüðûíû êÿáàá.
Ùÿðýèç çÿìàíÿ êèìñÿéè õîøíóä ãûëìàäû,
Ùÿð ôèêð íàìöâàôèãö ùÿð ôåë íàñÿâàá.
Çàéå êå÷èðìÿ ôöðñÿòèíè, àüëà ùÿð íÿôÿñ,
Áó þìðö-íàçÿíèí ÷ö áèëèðñÿí, ãûëûð øèòàá.
Ýÿë åé ùÿðèô, øèìäè íÿñèùÿò ãÿáóë ãûë,
Úþâð åéëÿìÿ Ôöçóëèéÿ ùàúÿò äåýèë èòàá.
ÃÈÒß
__________
Ãÿëáè íàäàí îëóð ùÿìèøÿ ñÿéàù,
Ëàëÿâÿø ýÿð÷è ðóéè ÿùìÿð îëóð.
Éöçö ôÿçë ÿùëèíèí ðèéàçÿò èëÿ
Çÿðè-õàëèñ ìèñàëè ÿñôÿð îëóð.
Ýÿð çÿèô îëñà úèñìè äàíèøìÿíä,
ßðÿáè àò, ÷öíêè ëàüÿð îëóð.
215
ÄÖÁÅÉÒÈËßÐ
***
Éîâìöñ-ñóàë ùÿçðÿòÿ ÿðç åéëÿéèì, ÿýÿð,
ßëòàôö ìÿðùÿìÿòëÿ ãóëóíäàí úàâàá àëà.
Äöíéà åâèíÿ ãîíäóã, îòóðäóã áèð-èêè ýöí,
Ëàéèãìèäèð êÿðèìÿ ãîíàãäàí ùåñàá àëà?
Íöêòåéè-åøãè íå÷ÿ ñóðÿòèëÿí
ßùëè ìÿíà èëÿ òÿñðèù åòäèê.
Êÿñðÿòè-âÿùäÿòÿ ãûëäûã òÿáäèë,
Úöìëÿäÿí öçëÿòè òÿðúèù åòäèê.
Ëÿíÿò îë íàäàíÿ êèì áèð êèìñÿäÿí áèð êèìñÿéÿ,
Áèð úèýÿðýàù îëàúàã ñþç íÿãë åäÿ ýåðúÿê, éàëàí.
×öí õÿáÿð ùÿì ñèäãÿ, ùÿì êèçáÿ ëóáäóð ìþùòÿìèë,
Îë ñþçö êÿíäè äåìèø îëóð î øÿõñÿ áèýöìàí.
Êÿøô åò íèãàáèíè, éåðè-ýþéö ìöíÿââÿð åò,
Áó àëÿìè-ÿíàñèðè ôèðäîâñè-ÿíâÿð åò.
Âåð ëÿáëÿðèíè úóøÿ ýÿòèð ùþâçè-êîñÿðè,
ßíáÿð ñà÷ûíû òþê, áó úàùàíû ìöÿòòÿð åò.
***
Åé ãàçè, ñÿíÿ äÿâè÷è éÿçäàí îëàúàãäûð,
Ìÿùøÿð ÿðÿñàòûíäà êè, äèâàí îëàúàãäûð.
Ùÿøð è÷ðÿ “ñÿúÿäòö” ÿìÿëè ÷öí áóëà ìÿíà,
Ðöøâÿò ðÿãÿìè íàìèíÿ öíâàí îëàúàãäûð.
Äþâðöíäÿ éåòèìèí êè, ýþçö éàøû ðÿâàíäûð,
Áèð ýöí ñÿíè ãÿðã åòìÿéÿ öììàí îëàúàãäûð.
Ðöøâÿò ýÿìèýèí äóðìàç, èëèêëÿðèí ÿìÿðñÿí,
Ãàðíûí éàðûëûá áèð ýöí öðÿê ãàí îëàúàãäûð.
__________ Áó ñàçû êè, ñÿí ïÿðäÿëÿð àðäûíäà ÷àëàðñàí,
Ñàíìà êè, àíûí íÿüìÿñè ïöíùàí îëúàãäûð.
216
ÌÖÕßÌÌßÑ
***
Áàøÿ ýåòìÿç ýàù ìÿíèìäèð, ýàù äþâðàí þçýÿíèí,
Ìÿí ôèðèá àëóäè-âÿñëÿì, ÿùäö ïåéìàí þçýÿíèí,
Ñàíìà êèì, òÿíäÿ ìÿíèìäèð, ýþðäöéöí úàí þçýÿíèí,
Àòÿøè-åøãè ìÿíèì úàíûìäà, úàíàí þçýÿíèí,
Âÿù ìÿíèì áàüðûìäöðöð áöðéàí, ìåùìàí þçýÿíèí.
Áóíúà íóø åòäèì, ÿñÿð éîõ áàäåéè-ýöëôàìäÿ,
Áàäåéè-äþâðàí ìöêÿððÿð çÿùð ÿçèáäèð úàìäÿ,
Îëìàäûì õàëè ôÿüàíäàí ñöáùäÿ íÿ øàìäÿ,
Ýåúÿëÿð òà ñöáù îëóíúà áèð ãàðàíãó äàìäÿ,
Àüëàìàã, éàíìàã ìÿíèì, îë øÿìè-ñóçàí þçýÿíèí.
Áÿñ êè úàí âåðäèì úàùàíäà ñÿé åäöá úàíàíà ìÿí,
Éåòìÿäèì úàíàí âöñàëèíÿ, éåòèøäèì úàíÿ ìÿí.
Íèñéÿ âåðäèì ùÿð ìÿòàè úÿì åäèá äöêêàíÿ ìÿí,
Íÿãäèìè òÿëàíà âåðäèì, ãàëìûøàì âèðàíÿ ìÿí,
Áèð ôöçóëÿì ìóíäà ìÿí, áàçàðö äöêêàí þçýÿíèí.
Íåéëÿéèì, àðàì åäèá áèð éåðäÿ äèë òóòìàç íèçàì,
Àãèáÿò êè, àëìàäûì ôàíè úàùàíäàí èíòèãàì.
Éàø òþêöá ãóìðó êèìè ãÿääèí ùÿâàñèëÿ ìöäàì,
Ýþçëÿðèì ãàí-éàø òþêöá ÿôüàí åäÿð ùÿð ñöáùö øàì,
Ñÿðâ áèð ãåéðèí êÿíàðûíäà, ýöëöñòàí þçýÿíèí.
Ýÿðäèøè ýþðúÿê øÿùà ãàøûí ÷ÿìÿí éàéû âöúóä,
Ìàùè-íþâ ñàíäû, îíà òÿçèì åäèá ãûëäû ñöúóä,
Íåéëÿéèì, äèëáÿð áèçè áèð ëÿùçÿ ãûëìàç éàäáóä,
Åé Ôöçóëè, äÿðäè-ùèúðàí úàíÿ ùÿìäÿìäèð íÿ ñóä?
Úàí áÿäÿíäÿ ìåùìàíäûð, äÿðäè-úàíàí þçýÿíèí.
__________
217
ËÖÜßÒ
À
Àá – ñó
Aáè-ùåéâàí – äèðèëèê ñóéó
Aáíóñ – ãàðà ðÿíýëè áÿðê âÿ ãèéìÿòëè àüàú
Aáö òàá – òÿðàâÿò, ýþçÿëëèê, éàðàøûã
Aú – ôèë äèøè; øèðìàéû
Aýàù – õÿáÿðäàð
Aëÿìàðà – àëÿìè áÿçÿéÿí
Aëÿìè-ëàùóò – èëàùèééàò àëÿìè, ãåéá àëÿìè
Aëÿìòàá – àëÿìè èøûãëàíäûðàí
Aðè – áÿëè; áîø, ÷ûëïàã, ìÿùðóì, öðéàí,
ñîéóíäóðóëìóø
Añàð – ÿñÿðëÿð
Añè – ýöíàùêàð, öñéàí åäÿí, èòàÿò åòìÿéÿí
Açàð – ÿçèééÿò, èíúèòìÿ, õÿñòÿëèê, íàõîøëóã
Açöðäÿ – èíúèê, èíúèêìèø, ãÿëáèñûíûã, íàðàçû
Á
Bàá – ãàïû; õöñóñ, áàðÿ; ôÿñèë (êèòàáäà)
Bàä – êöëÿê, éåë; îëñóí
Bàäåéè-ýöëôàì – ýöë ðÿíýëè áàäÿ (øÿðàá)
Bàãè – ãàëàí, ùÿìèøÿëèê, ÿáÿäè; àðòûã, ãàëûã
Bàë – ãàíàä
Bàð – éöê; äÿôÿ, êÿðÿ
Båùúÿò – øàäëûã, ñåâèíìÿ; ýþçÿëëèê
Bÿùðÿâÿð – õåéèð âåðÿí, ãàçàíú âåðÿí
Bÿðúèñ – Ìöøòÿðè (Éóïèòåð) ïëàíåòè
Bÿðý – éàðïàã
Bÿðè – êÿíàð, óçàã; áîø
Bÿéàç – àü
Bÿçì – ìÿúëèñ
Bèìàð – íàõîø, õÿñòÿ
Áèäàä – çöëì, ÿäàëÿòñèçëèê
Bèíà (áèéíà) – ýþçëö, ýþðÿí, áÿñèðÿòëè,
ýÿëÿúÿéè ýþðÿí
Bèíÿâà – éàçûã, àúèç, êþìÿêñèç, ÷àðÿñèç
Bèïàéàí – ñîíñóç, íÿùàéÿòñèç, òöêÿíìÿç
Böüç – ÿäàâÿò, êèí, äöøìÿí÷èëèê
Böðéàí (áåðéàí) – êàáàá
Böçöðýâàð – áþéöê, óëó, ùþðìÿòëè, àëèúÿíàá
Ú
Càèç (úàéèç) – èúàçÿ âåðèëìèø
Càâèäàí – ùÿìèøÿëèê, ÿáÿäèëèê
Cÿáÿðóò àëÿìè – ýþéëÿð ñÿëòÿíÿòè
Cÿùë – àâàìëûã, íàäàíëûã, áèëèêñèçëèê
Cÿìèë – ýþçÿëëèê
__________
Cÿíá – òÿðÿô
Cÿðèäÿ – éàçûëû âÿðÿãÿ
Cèôÿ – úÿìäÿê, ëåø
Cèíàí – úÿííÿò, áåùèøò
Cèâàð – éàõûí éåð, ÿòðàô
Cþâð -çöëì, úÿôà, ÿäàëÿòñèçëèê
Cöä – ñÿõàâÿò, ÿëèà÷ûãëûã
Cöäà – àéðû, àéðûëûã
Cöðÿ – áèð ãóðòóì, áèð óäóì, áèð è÷èì
×
×àê – éàðûã, ïàð÷àëàíìûø, úûðûëìûø
D
Dàì – òîð, òÿëÿ
Dàíèøìÿíä – àëèì
Dàðà – áàúàðûãëû, èøáèëÿí
Dàâÿð – àðáèòð; ÿäàëÿòëè ùàêèì (Àëëàù)
Dÿüäÿüÿ – ùÿéÿúàí, èçòèðàá, íàðàùàòëûã
Dÿðýàù – ãàïû, ãàïû àüçû, áþéöêëÿðèí ãàïûñû
Dÿðóí – è÷ÿðè, è÷, äàõèëè òÿðÿô
Dÿâàò – ìöðÿêêÿáãàáû
Dèäåéè-õóíáàð – ãàí àüëàéàí ýþç
Dèëàçöðäÿ – öðÿéè ÿçýèí, ãÿìýèí
Dèëäàäÿ – êþíöë âåðìèø
Dèëýöøà – öðÿêà÷àí, ôÿðÿù âåðÿí, ôöñóíêàð
E
Åùêàì – ùþêìëÿð, ãàíóíëàð
Eùñàí – éàõøûëûã (åòìÿê), áÿõøèø
Eùòèðàç – åùòèéàò, åùòèéàòëû îëìàã
Eòèêàô – ìÿñúèä âÿ ìÿáÿäëÿðäÿ óçóí
ìöääÿòëè èáàäÿò
ß
ßáð – áóëóä
ßäÿì – éîõëóã
ßôñÿù – ÿí ôÿñèù, ÿí éàõøû íèòã ãàáèëèééÿòè îëàí
ßôâ – áàüûøëàìàã, ýöíàùûíäàí êå÷ìÿê
ßôçóí – àðòûã, ÷îõ
ßùêàì – áàõ åùêàì
ßùìÿð – ãûðìûçû
ßõëàò – õûëòëàð; ãàí, ñÿôðà, áÿëüÿì, ñåâäà
ßõòÿð – óëäóç
ßãä – äöéöí, áàüëàìà, äöéöíëÿìÿ;
êÿáèí, íèêàù
ßëÿì – áàéðàã; êÿäÿð, ãÿì-ãöññÿ
ßëòàô – ëöòôëÿð, ìÿðùÿìÿòëÿð
ßíáÿðñà – ÿíáÿð êèìè, ÿíáÿðÿ îõøàð
ßíäÿëèá – áöëáöë
ßíäèøÿ – ôèêèð, ãàéüû; øöáùÿ, òÿøâèø, ãîðõó
218
ßíäóù – ãÿì, ãöññÿ, êÿäÿð
ßíñàð – êþìÿê÷èëÿð, òÿðÿôäàðëàð
ßðüÿâàí – ãûðìûçû áèð ÷è÷ÿéèí àäû
ßðø – ýþéöí ÿí éöêñÿê ãàòû; òàâàí, äàì
ßðóñ – ýÿëèí
ßñðàð – ñèðëÿð
ßòà – áÿõøèø
ßâàí – âàõò, çàìàí
F
Fàõèð – ôÿõðëè, éàðàøûãëû, ãèéìÿòëè
Fàñèä – ôÿñàä òþðÿäÿí, íèôàã ñàëàí,
ïîçóëìóø, àðà ãàðûøäûðàí
Fàñèã – ïèñ ÿìÿë ñàùèáè, ýöíàùêàð
Fåéçðÿñàí – ôåéç éåòèðÿí, íåìÿòÿ, éàõøûëûüà ÷àòäûðàí
Fÿãèù – ôèãù àëèìè
Fÿðÿùáÿõø – ñåâèíú áÿõø åäÿí
Fÿðÿùùÿôçà – ñåâèíú àðòûðàí
Fÿðõÿíäÿ – ìöáàðÿê, õîøáÿõò, óüóðëó
Fÿðñÿíý (ôÿðñÿê) – ìÿñàôÿ þë÷öñö;
2250 ì-ÿ áÿðàáÿðäèð
Fÿòù – à÷ìàã; ãÿëÿáÿ
Fèãù – øÿðèÿò ãàíóíëàðûíà ÿñàñëàíàí
ùöãóã åëìè
Föíóí – ôÿíëÿð
Föðãàí – Ãóðàíûí èêèíúè àäû (“Ôÿðãëÿíäèðÿí” äåìÿêäèð)
Föñÿùà – ýþçÿë äàíûøìàã ãàáèëèééÿòè îëàí
àäàìëàð, íàòèãëÿð
G
Gÿáð – àòÿøïÿðÿñò, îäà ñèòàéèø åäÿí,
çÿðäöøòè
Gÿíú – õÿçèíÿ
Gÿðäèø – ýÿçèíòè, ñåéð, äîëàíìà, ýÿçìÿ
Gÿðäóí – ýþé ãöááÿñè, ôÿëÿê
Gþôòàð – äàíûøìàã
Gèðéàí – àüëàéàí, àüëàð
Góéà – äàíûøàí, äèëëè
Göçàð – êå÷ìÿê, éîë, êå÷èá ýåòìÿê
H
Hàñèá – ùåñàáäàð, ìöùàñèá
Håëì (ùèëì) – ùÿëèìëèê, éóìøàã õàñèééÿòëè (îëìàã)
Hÿáèá – ñåâèìëè, ñåâýèëè, äîñò
Hÿäèãÿ – áàü, áàü÷à
Hÿìèäÿ – òÿðèôëè, áÿéÿíèëìèø
Hÿìðàù – éîë éîëäàøû
__________
Hÿðýèç
– ùå÷, ÿñëà, ùå÷ âàõò
Hÿñÿä – ïàõûëëûã
Hÿøÿì – ñàðàé àäàìëàðû, ùþêìäàðëàðà ÿí
éàõûí àäàìëàð
Hÿâàí – àë÷àëìàã
Hÿçÿð – ãîðóíìàã, þçöíö ýþçëÿìÿê;
ùàçûð îëìàã
Hèúàá – ïÿðäÿ, þðòöê, óòàíìàã, éàøûíìàã
Hèäàéÿò – äöç éîë ýþñòÿðìÿê, éîëà ñàëìàã,
éþíÿëòìÿê, ðÿùáÿðëèê åòìÿê
Hèðìàí – ìÿéóñëóã, öìèäñèçëèê
Hèéí – âàõò, çàìàí
Höáàá – ñóéóí öçÿðèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí
ãàáàðúûã
Höìàéóí – ìöáàðÿê, óüóðëó, õîø ãÿäÿìëè
Höñóë – ùàñèë îëìàã, ÿìÿëÿ ýÿëìÿê
X
Xàêèñòÿð – êöë, òîðïàã
Xàëè – áîø
Xàìÿ – ãÿëÿì
Xàíÿ – åâ
Xàíÿýàù – äÿðâèø âÿ øåéõëÿðèí èáàäÿòýàùû
Xàð – òèêàí; çÿëèë, ýþçäÿí äöøìöø, òÿùãèð
îëóíìóø
Xÿáàñÿò – õÿáèñëèê, ïèñëèê
Xÿðàáàò – ìåéõàíÿ, øÿðàá è÷èëÿí éåð
Xÿçðà – éàøûë
Xèëàô – ÿêñ, çèää, éàëàí
Xóá – éàõøû, ýþçÿë
Xóíàáÿ – ãàíëû ñó, ãàíëû ýþç éàøû
Xóíè-äèë – öðÿê ãàíû
Xóíè – ãàíëû, ãàòèë
Xóíðèçëèê – ãàí òþêìÿê
Xóððÿì – øàä, øÿí
Xóðñÿíä – øàä, ðàçû
Xóðøèä – Ýöíÿø
È
Èõòèëàò – ãàðûøìàã, ãîíóøìàã, ñþùáÿò,
éûüûíúàã
Èêðàì – ùþðìÿò åòìÿê, ÿçèçëÿìÿê
Èêòèñàá – êÿñá åòìÿê, ÿëäÿ åòìÿê
Èãáàë – áÿõò, õîø òàëå, ñÿàäÿò
Èãòèäà – òÿãëèä åòìÿê, þç ÿìÿëèíè áàøãàñûíûí ÿìÿëèíÿ îõøàòìàã
Èëòèìàñ – éàëâàðìàã, õàùèø åòìÿê
Èíàí – úèëîâ
Èíàéÿò – êþìÿê, èëòèôàò, ìÿðùÿìÿò
Èíãèéàä – òàáå îëìàã, èòàÿò åòìÿê
Èðôàí (öðôàí) – àðèôëèê, áèëèê, ìÿðèôÿò,
Àëëàùû äÿðê åòìÿê
Èñàäÿì – Èñà íÿôÿñëè
Èñðàð – òÿêèä
219
Èñòåùãàã – ìöñòÿùÿãëèê, áèð øåéÿ ùàããû
îëìàã, ëàéèã îëìàã
Èñòèüíà – åùòèéàúñûçëûã, âàðëàíìà, åòèíàñûçëûã
Èòàá – àúûãëàíìàã, äàíëàìàã, ìÿçÿììÿò
åòìÿê
Èòìàì – òàìàìëàìàã
Æ
Jàëÿ – øåù äàìëàñû
Jÿíý – úÿíý, ïàñ
K
Kàêöë – êÿêèë
Kàìéàá – êàìà ÷àòìûø, àðçóñóíà éåòèøìèø
Kÿì – àç (ôàðñúà), ÷îõ (ÿðÿáúÿ)
Kÿðèì – ñÿõàâÿòëè, ìÿðùÿìÿòëè, ëöòôêàð,
ÿëèà÷ûã àäàì
Kÿøòè – ýÿìè
Kèëê – ãÿëÿì
Kèñâÿò – ïàëòàð, ëèáàñ, ýåéèì
Kèøò – ÿêèí
Kþâäÿí – ãàíìàç àäàì, êîáóä àäàì
Kóé – ãàïû, éîë, ìÿùÿëëÿ, àñòàíà
Q
Qàíäà – ùàðàäà
Qàíû – ùàíû
Ãàíóí (Êàíîí) – ñèìëè ìóñèãè àëÿòè
Qàðàíãó – ãàðàíëûã
Qÿäÿð – òÿãäèðäÿ îëàí øåé, òàëå, ãèñìÿò
Qÿìÿð – Àé
Qÿò – êÿñìÿê
Qÿòðÿ – äàìëà, äàìúû
Qöáàð – òîç
Qöðá – éàõûíëûã
Qöñë – éóìàã, ÷èìäèðìÿê, éóéóíäóðìàã
L
Làüÿð – àðûã, çÿèô
Làùóò – èëàùèééàò, ãåéá àëÿìè, ðóùàíèééÿò
Làëÿöçàð – ëàëÿ öçëö, ãûðìûçûéàíàã
Làëÿâÿø – ëàëÿ êèìè, ëàëÿéÿ áÿíçÿð
Lÿôç – êÿëìÿ, ñþçöí çàùèðè øÿêëè
Lÿëè-íàá – ñàô ëÿë
Lÿìÿ – ïàðûëòû, èøûã
Lÿòàôÿò – ëÿòèôëèê, èíúÿëèê, çÿðèôëèê, ýþçÿëëèê
Lèñàí – äèë, ëÿùúÿ
M
__________
Màùè-íþâ
– éåíè àé (ùèëàë)
Màùñèìà – àé öçëö, àé ãàáàãëû
Màùòàá – àéäûíëûã
Màçè – êå÷ìèø, êå÷ìèø çàìàí, êå÷ÿí
Måùð – Ýöíÿø; ñåâýè, ìÿùÿááÿò
Mÿâà – éåð, ìÿñêÿí, éàøàéûø éåðè,
ñûüûíàúàã
Mÿàéèá – åéèáëÿð
Mÿáäÿ – áàøëàíüûú, èáòèäà îëóíàí éåð, ÿââÿë
Mÿúóñ – àòÿøïÿðÿñò, Çÿðäöøò äèíèíÿ
ìÿíñóá àäàì
Mÿäéóí – áîðúëó
Mÿüáóí – çÿðÿð ÷ÿêìèø
Mÿüôèðÿò – áàüûøëàìà, ýöíàùäàí êå÷ìÿ
Mÿùáóá – ñåâèëÿí, ñåâýèëè, èñòÿêëè
Mÿùúóð – ùèúðàíà äöøìöø, àéðûëìûø, óçàã
äöøìöø
Mÿùÿê – ãûçûë âÿ éà ýöìöøöí ñàôëûüûíû
ìöÿééÿíëÿøäèðÿí ñûíàã äàøû
Mÿùð – êÿáèí, íèêàù
Mÿãäÿì – ýÿëèø, ãÿäÿì ãîéìà, âàðèä îëìà
Mÿëàë – ãÿì, ãöññÿ, êÿäÿð, éîðüóíëóã,
äöøêöíëöê
Mÿëàìÿò – äàíëàã, òÿíÿ, òþùìÿò
Mÿëúà (ìÿëúÿ) – ïÿíàù ýÿòèðèëÿí éåð
Mÿëóë – ãÿìëè, ðóùäàí äöøìöø, ìÿéóñ,
öìèäñèç
Mÿìäóä – ÷ÿêèëìèø, óçàíìûø, äàðòûëìûø
Mÿðäöìè-÷åøì – ýþç áÿáÿéè
Mÿðÿç – õÿñòÿëèê, íàõîøëóã
Mÿðüóá – ðÿüáÿò îëóíàí, áÿéÿíèëÿí, õîøà
ýÿëÿí
Mÿððèõ – Ìàðñ ïëàíåòè
Mÿðóô – ìÿøùóð, øþùðÿòëè, òÿðèôëè, àäëûñàíëû
Mÿñäÿð – áèð øåéèí ÷ûõàí éåðè, íÿøÿò åäÿí
éåðè
Mÿòà – ÿìòÿÿ, ñàòûøà ÷ûõàí ìàë
Mÿòàëèá – ìÿòëÿáëÿð
Mÿòëÿ – Ýöíÿø, Àé âÿ áàøãà ýþé úèñèìëÿðèíèí ÷ûõìàñû; ãÿçÿë, ãÿñèäÿ âÿ
äèýÿð øåèðëÿðèí áèðèíúè áåéòè
Mÿçùÿð – çàùèð îëóíàí éåð, úàíëàíìà,
òÿúÿññöì
Mÿçóð – öçöðëö
Mèôòàù – à÷àð
Mèçàú (ìÿçàú) – èíñàíûí òÿáèÿòè, ÿùâàëû,
ñÿùùÿòè
Möúàäèëÿ – äàëàøìà, ìöáàùèñÿ, ÷ÿêèøìÿ
Möúìÿë – õöëàñÿ, ãûñà êîíñïåêò
Möÿççèí – àçàí âåðÿí, àçàí÷û
Möüàéèð – ãåéðè-ìöâàôèã, óéüóí îëìàéàí
220
Möùÿããèã – òÿùãèã åäÿí, òÿäãèãàò÷û
Möõÿììÿð – éîüóðóëìóø õÿìèð
Möêÿððÿð – òÿêðàð îëóíàí
Möãÿääÿì – èðÿëè, ãàáàã, ÿââÿë
Möãÿððÿð – ãÿðàðà àëûíìûø, ãÿðàðëàøäûðûëìûø, éÿãèí, øöáùÿñèç
Möãèì – (áèð éåðäÿ) éåðëÿøÿí, éàøàéàí,
ñàêèí îëàí
Möëàãàò – ýþðöø, ñþùáÿò, ìöñàùèáÿ
Möëêè-áÿãà – àõèðÿò ìöëêö, î áèðè äöíéà
Möíèð- íóðàíè, èøûãëû
Möðü – ãóø
Möðòÿêèá – ïèñ èøëÿð, ïèñ ÿìÿëëÿð ýþðÿí
àäàì
Möñàôèð – ñÿôÿðäÿ îëàí, éîë÷ó
Möñàùèá – ùÿìñþùáÿò
Möñÿââÿð – òÿñâèð åäèëìèø, ðÿñì îëóíìóø, òÿñâèðëè, øÿêèëëè
Möñòÿàð – áóðîâóç, àëûíìûø
Möñòîôè – êàôè; Ñÿëúóãèëÿð äþâðöíäÿ
ìàëèééÿ èøëÿðèíÿ áàõàí ìÿìóð
Möòÿÿççèð – ÷ÿòèí
Möòðèá – ðÿããàñ, ÷àëûá-îéíàéàí, õàíÿíäÿ
Möçòÿð – èçòèðàáëû, íà÷àð, ìÿúáóð, ìþùòàú
N
Nàá – ñàô, õàëèñ
Nàãèñ – íþãñàíëû, ãöñóðëó
Nàìÿøðó – ãåéðè-ãàíóíè, øÿðèÿòäÿí êÿíàð
Nàñóò – èíñàíëàð àëÿìè, äöíéà
Nÿô – ìÿíôÿÿò, õåéèð, ôàéäà
Nÿôé – èíêàð åòìÿê, äàíìàã, ðÿää åòìÿê
Nÿùàë (íèùàë) – úàâàí àüàú, ïþùðÿ
Nÿùàí (íèùàí) – ýèçëè, þðòöëö, ìÿõôè
Nÿùóñÿò – íÿùñëèê, òÿðñëèê
Nÿùé – áèð øåéäÿí ÷ÿêèíäèðìÿê, ãàäàüàí
åòìÿê
Nÿõë – õóðìà àüàúû, áàð âåðÿí àüàú
Nÿìíàê – íÿìëè, ðöòóáÿòëè
Nÿñÿá – ìÿíñóáèééÿò, ìÿíøÿ, íÿñèë, àòàáàáà
Nÿñðèí (íÿñòÿðÿí) – èòáóðíó ýöëö
Nÿøâö-íöìà – àðòûá-áþéöìÿê, áîé àòìàã,
èíêèøàô åòìÿê
Nÿççàðÿ – áàõìàã, íÿçÿð éåòèðìÿê, òàìàøà åòìÿê
Nèãàá – öç þðòöéö
Nèñàð – ñÿïìÿê, ñà÷ìà, øàáàø
Nèéàç – åùòèéàú; õàùèø, éàëâàðûø
__________
Nèéðàí
– úÿùÿííÿì
Nþâðÿñòÿ – éåíèéåòìÿ
Nóðè-áÿñÿð – ýþç íóðó, ýþç èøûüû
Nöãðÿ – ýöìöø
O
Oëüûë – îëýèëÿí
Oâúè-ñÿìà – ýþéöí ãàòëàðû
Oâãàò – âàõòëàð; ÿùâàëè-ðóùèééÿ
Oâñàô – “âÿñô”èí úÿìè, âÿñô; ñèôÿò,
êåéôèééÿò
P
Pàðÿ – ïàð÷à, òèêÿ, ùèññÿ
Påéäà – àøêàð
Påéüàì – ñèôàðèø, õÿáÿð
Påéêè-Çöùÿë – Ñàòóðí ïëàíåòè
Påéâÿñòÿ – äàèì, ùÿìèøÿ, ôàñèëÿñèç; áèòèøèê,
áàüëû
Pÿæìöðäÿ – ñîëüóí
Pÿð – ãàíàä
Pÿðäÿíèøèí – ïÿðäÿ àðõàñûíäà îòóðàí
Pÿðòþâ – èøûãëû, ïàðûëòû
Pöíùàí (ïèíùàí) – ýèçëè
Pöðõóí – ãàíëà äîëó
R
Rÿáá – Àëëàù
Rÿô – ëÿüâ åòìÿê, éîõ åòìÿê; óúàëòìàã,
éöêñÿëòìÿê
Rÿôÿò – éöêñÿëèø, éöêñÿê ðöòáÿéÿ ÷àòìàã
Rÿù (ðàù) – éîë
Rÿõíÿ – éàðûã, ñþêöê, ó÷óã, çÿäÿ, çèéàí,
ïîçüóíëóã
Rÿõøàí – ïàðëàã, èøûãëû
Rÿíà – ýþçÿë, ãÿøÿíý, éàõøû, éàðàøûãëû
Rÿíú – ÿçèééÿò, çÿùìÿò
Rÿíúóð – èíúèê, êÿäÿðëè, äÿðäëè, õÿñòÿ,
íàõîø
Rÿâèø – ýåäèø, éåðèø; ãàéäà, òÿðç
Rèøòÿ – ñàï, èï, òåë
Rèéàçÿò – íÿôñè þëäöðöá þçöíö ëÿççÿòëÿðäÿí ìÿùðóì åòìÿê, ÿçèééÿò ÷ÿêìÿê,
ìÿøÿããÿòÿ âÿðäèø åäèá äþçìÿê
Rèçà – ðàçûëûã
Rþâøÿí – èøûãëû, àéäûí
Röêí – ñöòóí, áèíàíûí êöíú ùèññÿñè, äàéàã
S
Sàäèð – áàø âåðÿí, ÷ûõàí, ÿìÿëÿ ýÿëÿí
Sàüÿð – ïèéàëÿ, úàì, øÿðàá è÷èëÿí ãàá
Sàêèí – òÿðïÿíìÿéÿí, ñàêèò äóðàí, áèð
éåðäÿ äàèìè éàøàéàí
Såéä – îâ, øèêàð
221
Såéëàá – ñåë ñóéó
Sÿä – éöç
Sÿùàá – áóëóä
Sÿùáà – àë øÿðàá
Sÿùí – ùÿéÿò
Sÿõà – ñÿõàâÿò, ÿëèà÷ûãëûã
Sÿìÿíáÿð – éàñÿìÿí ñèíÿëè, éàñÿìÿí
áÿäÿíëè
Sÿìÿð – ìåéâÿ
Sÿíà – òÿðèô, ìÿäù
Sÿíýäèë – äàøöðÿêëè
Sÿðàá – ìèðàæ, èëüûì
Sÿðáöëÿíä – áàøûóúà
Sÿðêÿøëèê – áàø ÿéìÿìÿê, èòàÿòñèçëèê,
ìÿüðóðëóã
Sÿðâãÿä – ñÿðâáîéëó
Sÿâàä – ñàâàä; ãàðà, ãàðàëûã; óçàãäàí
ãàðàëòû øÿêëèíäÿ ýþðöíÿí; éàøàéûø
ìÿíòÿãÿñè
Sÿééàä – îâ÷ó
Sèìáÿð – ýöìöø ñèíÿëè, ýöìöø áÿäÿíëè
Sèíàí – íèçÿ
Sèðèøê – ýþç éàøû
Sèòÿì – çöëì, ùàãñûçëûã
Sîâìÿÿ – ìÿáÿä, çàùèäëÿðèí äàõìàñû,
èáàäÿòýàù
Sóä – ìÿíôÿÿò
Söáàò – ñàáèòëèê
Söáùäÿì – ñöáù ÷àüû
Söÿäà – õîøáÿõòëÿð
Söôðÿ – åéâàí
Söí- ñÿíÿò, ÿìÿë
Ø
Øåéäà – åøã äÿëèñè
Øÿäèä – øèääÿòëè
Øÿêâà – øèêàéÿò
Øÿìè-ñóçàí – éàíàí øàì
Øÿìñ – Ýöíÿø
Øÿìøèð – ãûëûíú
Øÿðàðÿò – øÿð èøëÿðëÿ ìÿøüóë îëìàã
Øÿìâÿø – øàì êèìè
Øÿðÿð – ãûüûëúûì
Øèêÿñòÿíÿôñ – òÿâàçþêàð
Øèðê – Àëëàùà øÿðèê ÷ûõìàã, ÷îõàëëàùëûëûã
T
Tàÿò – èòàÿò, èáàäÿò
Tàèð – ãóø
__________
Tàëè
– òöëó, äîüàí, ÷ûõàí
Tàð – ãàðàíëûã, òåë, òöê; ÷àëüû àëÿòè
Tàðàú – ãàðÿò, òàëàí, ñîéüóí÷óëóã
Tåé (òåéé) – þòöá êå÷ìÿê, éîë ýåòìÿê
Tÿãâà – òÿìèçëèê, ïàêëûã, ïèñ ÿìÿëëÿðäÿí
óçàã îëìàã
Tÿìÿ – òàìàù
Tÿìêèí – ìÿòàíÿò, âöãàð, àüûðëûã
Tÿí – áÿäÿí
Tÿíáóð – ñèìëè ÷àëüû àëÿòè
Tÿíÿôôöð – íèôðÿò åòìÿê
Tÿñÿëëöò – ùàêèì îëìàã, ãàëèá îëìàã
Tèü – ãûëûíú
Töðêçÿáàí – òöðêäèëëè
Töððÿ – òåë, áèð÷ÿê, ÷ÿòèð
Ö
Öãáà – àõèðÿò, î áèðè äöíéà
Öãóë – àüûëëàð
Öøøàã – àøèãëÿð
Öòóôÿò – ìåùðèáàíëûã
Öçìà – ÷îõ áþéöê
Â
Vÿúä – øèääÿòëè ôÿðÿù, ñåâèíú, úóøà ýÿëìÿê
Vÿùé – èëùàì
Vÿãô – õåéèð èø ö÷öí àéðûëìûø ìàë âÿ éà
áàøãà áèð øåé
Vÿëëàùö ÿëàì áèññÿâàá – Àëëàù ùÿãèãÿòè
äàùà éàõøû áèëèð
Vÿñèëÿ – ñÿáÿá, âàñèòÿ
Vÿñâÿñÿ – éîëäàí ÷ûõàðìà, àçäûðìà,
Vöñàë – ýþðöø
Y
Yåêòà – éåýàíÿ, òÿê, áèðúÿ äÿíÿ
Yåé – éàõøû
Yÿñ – ìÿéóñëóã, öìèäñèçëèê
Yîâìöñ-ñóàë – ñóàë ýöíö, ãèéàìÿò ýöíö
Z
Zàð – ñûçëàéàí, àüëàéàí, èíèëäÿéÿí
Zàéèë – éîõ îëìàã, èòèá ýåòìÿê, ùå÷ÿ
÷ûõìàã, ìÿùâ îëìàã
Zÿõì – éàðà
Zÿêàâÿò – èòè äöøöíúÿëè îëìàã ôÿðàñÿò
Zÿìèí – éåð
Zÿìèð – öðÿê, ãÿëá, êþíöë
Zÿð – ãûçûë
Zèáà – áÿçÿêëè, éàðàøûãëû, ýþçÿë, ãÿøÿíý
Zèëë – êþëýÿ
Zèâÿð – áÿçÿê
Zèéàä – àðòûã
222
ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ
Ôöçóëè ÿñÿðëÿðèíèí áåøèíúè úèëäè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
Ðèíäö Çàùèä (òÿðúöìÿ Ã.Èëùàìèíèíäèð) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Ñÿùùÿò âÿ Ìÿðÿç (òÿðúöìÿ Ì.Ì.ßñýÿðëèíèíäèð) . . . . . . . . . . . . . . .65
Ìÿòëÿ öë-åòèãàä (òÿðúöìÿ Ù.Çÿðèíÿçàäÿíèíäèð) . . . . . . . . . . . . . . . .81
Éåääè úàì (òÿðúöìÿ Á.Ãàñûìçàäÿíèíäèð) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137
Ôàðñúà ãÿçÿë âÿ ãÿñèäÿëÿðèí ñÿòðè òÿðúöìÿñè
(òÿðúöìÿëÿð Ù.Ìÿììÿäçàäÿíèíäèð) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157
Ãÿçÿëëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157
Ãÿñèäÿëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174
Ôöçóëè àäûíà éàçûëìûø øåèðëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209
Ãÿçÿëëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209
Ìöëÿììÿëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212
Ìöñòÿçàä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .214
Ãèòÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .215
Äöáåéòèëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216
Ìöõÿììÿñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217
Ëöüÿò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .218
__________
223
Áóðàõûëûøà ìÿñóë:
ßçèç Ýöëÿëèéåâ
Òåõíèêè ðåäàêòîð:
Ðþâøÿí Àüàéåâ
Òÿðòèáàò÷û-ðÿññàì:
Íÿðýèç ßëèéåâà
Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè:
Ðÿâàí Ìöðñÿëîâ
Êîððåêòîð:
Ïÿðèíàç Ñÿìÿäîâà
Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 23.10.2004. ×àïà èìçàëàíìûøäûð 23.04.2005.
Ôîðìàòû 60õ90 1/16. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 14. Îôñåò ÷àï öñóëó.
Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 91.
Êèòàá “PROMAT” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.
__________

V Cild - Meyxana.Net

Transkript

Benzer belgeler

ясярляри - DSpace at Khazar University

azərbaycan aşıq şernindən seçmələr 2/2 cild

Nəcəf bəy Vəzirov. Əsərləri

сечилмиш ясярляри

Molla Pənah Vaqif. Əsərləri

Kitab-02 - Az Od Kitab

göyçə folkloru - Folklor İnstitutu

Alisa möcüzələr ölkəsində

Azərbaycan bayatıları

El çələngi (xalq şerindən seçmələr)

[Mətn]: qaravəllilər, oyunlar və tamaşaları

ÓËÅÍØÏÈÝÅË Âß ËÀÌÌÅ ÃÓÄÇÀÊ ßÔÑÀÍßÑÈ

Cəlil Məmmədquluzadə 2

Alımas İldırım. Seçilmiş əsərləri