gana ülke profili
Transkript
gana ülke profili
ROMANYA ÜLKE PROFİLİ Temel Sosyal Ve Ekonomik Göstergeler Nüfus Dil 22 355 551 (Temmuz 2004 tahmini) Romence. Ayrıca yaygın olarak İngilizce, Fransızca, İtalyanca ve Almanca Din Ortodoks (%87), Protestan (%6,8) Katolik (%5,6), Diğer (%0,6) Başkent Bükreş Yüzölçümü 238 391 Km2 Başlıca Bükreş 1 934 000 Şehirleri Köstence (Constanta) 312 000 Timisoara 309 000 Yaş (Iasi) 304 000 Galati 303 000 Craiova 300 000 Cluj-Napoca 297 000 Braşov 286 000 Cumhurbaşkanı Ion Iliescu Başbakan Adrian Nastase (Sosyal Demokrat Parti) Etnik Yapı Romenler (%89,5), Macarlar (%6,6), Romanlar (%2,5), Ukraynalılar (%0,3), Almanlar (%0,3), Ruslar (%0,2), Türkler (%0,2), Diğer (%0,4) Tablo 1. Temel Ekonomik Göstergeler GSYİH (piyasa fiyatlarıyla milyar Ley) GSYİH (milyar dolar) Reel büyüme (%) Enflasyon (ort; %) İşsizlik (%) İhracat (fob-milyon dolar) İthalat (fob-milyon dolar) Cari işlemler dengesi (milyon dolar) Toplam dış borç (milyar dolar) Döviz kuru (ort.) Ley:ABD Doları 1999 545 730 35,6 -1,2 45,8 11,8 8 503 -9 595 -1 297 9,1 15 333 2000 803 773 37,1 2,1 45,6 10,5 10 366 -12 050 -1 355 10,5 21 693 2001 1 167 687 40,2 5,7 34,5 8,8 11 385 -14 354 -2 229 11,5 29 061 * Tahmini Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Romania Country Report, July 2004 © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 2002 1 512 617 45,8 5,0 22,5 8,1 13 876 -16 487 -1 525 14,7 33 055 2003 1 890 778 57,0 4,9 15,3 7,2 17 656 -22 129 -3 302* 19,7* 33 200 GENEL BİLGİLER Coğrafi Konum Asya, Avrupa ve Ortadoğu’nun kavşak noktasında, Tuna Nehri ve Karadeniz yakınlarında yer alan Romanya, coğrafi yerleşim açısından oldukça stratejik bir konuma sahiptir. Büyük bir ekonomik potansiyeli elinde bulunduran ülke, gelişmiş sanayii ve tarım alanlarının yanısıra zengin doğal kaynakları açısından da oldukça şanslıdır. 22,35 milyonluk nüfusu ve 238 391 kilometrekarelik yüzölçümü ile Avrupa’nın güney doğusunda yer alan Romanya, Bulgaristan (608 km), Macaristan (443 km), Moldova (450 km), Sırbistan (476 km) ve Ukrayna (531 km) ile sınıra sahiptir. Başkenti Bükreş (2 037 000) olan ülkenin diğer önemli şehirleri Köstence, Yaş, Timisoara, Cluj-Napoca, Galati, Braşov ve Craiova’dır. 238 391 kilometrekarelik orta büyüklükte bir ülke olan Romanya toprakları, her biri ülke alanının yaklaşık üçte birini oluşturmakta olan dağlar, tepeler ve ovalarla kaplıdır. Avrupa’nın en çeşitli ve en zengin ormanları da, ülke topraklarının ¼’ünden fazlasını oluşturmaktadır. Ülke topraklarının yaklaşık %62’si tarım alanı olarak sınıflandırılmakla beraber sadece %39,2’sinde tarımsal faaliyet yürütülmektedir. Ülke toprakları, tarım ürünlerini yetiştirmek için oldukça elverişlidir. Siyasi ve İdari Yapı Romenler, diğer Latin ulusları gibi M.S. ilk 1 000 yıl içinde ortaya çıkmış ve Trakyalı ataları olan Hint-Avrupa köklü “Dacia”lılar ile aynı bölgede yaşamışlardır. Bugün Romenler Doğu Roma dünyasının yegane temsilcisidir ve Romence de İspanyolca, İtalyanca ve Fransızca’nın yanında başlıca Latin kökenli dillerden birisidir. İlk kez 1859 yılında Wallachia ve Moldavia Prensliklerinin birleşmesi ile doğan Romen ulus devleti, 400 yıl kadar Osmanlı egemenliğinde kalmış ve 1878 yılında resmi bağımsızlığını ilan ederek üç yıl sonra da bir krallık haline gelmiştir. Ancak söz konusu krallık, Romen nüfusun sadece bir kısmını kapsamış, 3 milyon kişi Macaristan yönetimindeki Transilvanya’da, 2 milyon kişi Rusya kontrolündeki Bessarabia’da ve küçük gruplar da Bulgaristan’a ait bulunan Dobruca bölgesinde kalmışlardır. Krallığın, Romanyalıların tamamını bir yönetim altında toplama hedefi, ancak I. Dünya Savaşı’nın ardından 1918 yılında Transilvanya, Bessarabia, Bukovina ve güney Dobruca bölgelerinin Romanya ile birleşmesi ile gerçekleştirilmiştir. Böylelikle ülke bir anda iki misli büyümüş, ancak bu yeni bölgelerin ekonomik gelişmesi, ya da tam anlamıyla entegre olması sağlanamamıştır. II.Dünya Savaşı sonrası ülke, diğer Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri gibi Sovyet egemenliği altına girerek komünist rejimi benimsemiştir. 1945 yılında Sovyetler Birliği destekli Romanya Komünist Partisi (RCP) yönetimi ele geçirmiş, 1947 yılı sonunda da Kral Michael tahttan çekilerek ülke Romanya Halk Cumhuriyeti adını almıştır. 1950’li yıllarda Moskova ile bağları zayıflasa da, Gheorghe Gheorghiu-Dej yönetimindeki RCP, Stalinist ekonomi politikalarının tamamını uygulamıştır. 1965 yılında yönetimi devralan Nikolae Çavuşesku (Ceausescu) devlet konseyi başkanı olmuş, ülkenin adı Romanya Sosyalist Cumhuriyeti olarak değişmiştir. Gizli polis teşkilatının da desteğiyle Çavuşesku olağanüstü bir kişisel güç kazanmış, özellikle 1980’li yılların sonlarına doğru © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 ülke yönetiminin bütün kilit noktalarına Çavuşesku’nun aile üyeleri ve arkadaşları yerleştirilmiştir. Doğu Avrupa ülkelerinde komünist rejimlerin sarsıldığı 1989 yılı sonlarında, ülkenin Timoşoara kentinde rejime karşı ilk tepkiler başlamış, bastırılan gösterilerin Bükreş’e sıçraması ile birlikte olaylar hızla gelişmiş, 25 Aralık 1989’da Nikolae Çavuşesku ile eşi idam edilmiştir. Tüm ülkeye yayılan ayaklanmalar sonucu, Ulusal Kurtuluş Cephesi (National Salvation Front) sosyalist rejime son vermiş, 1990 yılında da serbest seçimler yapılarak Ion Iliescu yönetime gelmiş ve ülkede çok partili demokratik sisteme geçilmiştir. Romanya, halen çok partili parlamenter sistem ve Senato ile Millet Meclisinden oluşan iki meclis ile yönetilen demokratik bir Cumhuriyettir. Nüfus ve İşgücü Yapısı 1990 yılından beri, gerek dışarıya göç, gerekse artan ölüm ve azalan doğum oranları nedeniyle, Romanya’nın nüfusu sürekli azalma kaydetmiştir. 1990 yılının Temmuz ayında 23,21 milyon kişi olan ülke nüfusu, 2002 yılı Mart ayında gerçekleştirilen son nüfus sayımında 21,69 milyon kişiye kadar düşmüştür. Tablo.2 Nüfus 1998 1999 2000 2001 2002 Nüfus (milyon kişi) 22,51 22,46 22,44 22,41 21,79 % değişim -0,17 -0,22 -0,10 -0,18 -2,77 Her 1 000 kişiye doğum oranı 10,5 10,4 10,4 9,8 9,6 Her 1 000 kişiye ölüm oranı 12,0 11,8 11,4 11,6 12,4 Her 1 000 kişiye artış oranı (net göç dahil) -1,8 -1,5 -1,1 -1,8 -2,8 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Romania Country Profile 2004-2005 Geçiş döneminde artan ekonomik güçlüklerin ve doğum kontrolü yöntemlerinin yaygınlaşmasının etkisiyle, doğum oranı 1990 yılında her bin kişiye 13,6 düzeyinde iken 2002 yılında bu oran 9,6’ya düşmüştür. 1990-1997 arasında, 35 yaşın üzerindeki nüfusun ölüm oranları da artmış, buna bağlı olarak 1990 yılında her bin kişiye 10,6 düzeyinde gerçekleşen toplam ölüm oranı, 1997 yılında 12,7’ye yükselmiştir. 1997-2000 yılları arasında bu oran bir miktar azalarak 2000 yılında 11,4’e düşmüş olmakla beraber, ülkenin ölüm oranları halen Doğu Avrupa’nın en yüksek seyreden ölüm oranlarından biridir. 1994 yılından bu yana birtakım gelişmeler kaydedilmiş olmakla beraber, ülkede bebek ölümleri de, orta gelir düzeyine sahip gelişmekte olan diğer ülkelere göre çok yüksek bir oranda seyretmektedir. Ülkenin nüfus azalışında doğal sebeplerin yanısıra göç de önemli bir faktörü oluşturmaktadır. 1992 ve 2002 yıllarında gerçekleştirilen nüfus sayımları arasında nüfusun yaklaşık 1 milyon kişi kadar azalmış olmasına, yurtdışına yasal olmayan yollarla çalışmaya gidenlerin önemli ölçüde sebep olduğu tahmin edilmektedir. Kentsel ve Bölgesel Sosyoloji Merkezi’nin Bükreş’te gerçekleştirdiği bir anket sonuçlarına göre Nisan 2003 itibarıyla 900 000’den fazla Romenin yasal ve yasal olmayan yollarla ülke dışında çalışmakta olduğu tahmin edilmektedir. Diğer taraftan Uluslararası Göç Örgütü, 2003 yılı itibarıyla yurtdışında çalışmakta olan Romen sayısını 1,8 milyon kişi olarak belirtmektedir, ki bu rakam da yetişkin nüfusun yaklaşık %10’luk kısmına karşılık gelmektedir. 1990 yılında başlayan dış © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 göçün başlangıçtaki hedef ülkeleri Yugoslavya ve Polonya iken bugün Almanya, İtalya, İspanya ve İsrail en fazla tercih edilen yabancı ülkeler haline gelmiştir. 2002 yılı nüfus sayımına göre, ülkenin nüfusunun %89,5’i Romenlerden oluşmaktadır. Ülkede resmi olarak Macarlar (%6,6), Çingeneler (%2,5) ve Almanlar (%0,5) da dahil olmak üzere 13 azınlık grubu mevcuttur. Romanya halkının yaklaşık %96’sı okur-yazardır. Tablo.3 Nüfus Yapısı (milyon kişi) 2000 Kentsel Nüfus 12 244,6 Erkek 5 907,8 Kadın 6 336,8 Kırsal Nüfus 10 190,6 Erkek 5 061 Kadın 5 129,6 Toplam 22 435,2 Erkek 10 968,8 Kadın 11 466,4 2001 12 243,7 5 903,5 6 340,2 10 164,6 5 045,9 5 118,7 22 408,4 10 949,5 11 458,9 2002 11 608,7 5 579 6 029,7 10 186,1 5 063,5 5 122,6 21 794,8 10 642,5 11 152,3 2003 11 600,2 5 566,4 6 033,8 10 133,4 5 039,8 5 093,6 21 733,6 10 606,3 11 127,3 Kaynak: Romania in Cifre, Romanya İstatistik Enstitüsü, Temmuz 2004 Ülkede kentleşme oranı, 1948 yılında nüfusun %23,4’ü oranındayken, komünist dönemde yükselmiş ve 1989 yılında %54,3 düzeyine gelmiştir. Daha sonra ise bu artış hızını yitirmiştir ve 2003 yılına gelindiğinde kentleşme oranı %53,4 düzeyinde seyretmektedir. Nüfusun ortalama yaşı 2000 yılında 34,6 olan Romanya, Batı Avrupa ülkelerine göre daha genç bir nüfusa sahiptir. Bununla beraber, azalan doğum oranı, bu durumun değişeceğine ve gelecek 10 yılın sonuna doğru, ülkedeki yaşlı nüfusun çalışma yaşındaki nüfusa bağımlılık oranının yükseleceğine işaret etmektedir. Bu durumun, emeklilik, sosyal sigorta ve sağlık sistemi üzerinde bir baskı oluşturması beklenmektedir. Komünist sistemin yıkılmasının ardından, ülkenin işgücü yapısı ve büyüklüğü de önemli ölçüde değişiklik göstermiştir. Özellikle 1990’lı yıllarda kayıt dışı ekonominin büyümesi ile işgücü ile ilgili güncel ve doğru bilgi temin etmek ve bu bilgileri yorumlamak zorlaşmıştır. 1989-2000 yılları arasında çalışma yaşındaki nüfusun artmasına rağmen toplam işgücü yaklaşık 2,2 milyon kişi azalarak 2001 yılı itibarıyla 8,6 milyon kişiye kadar düşmüştür. 1990’ların başında %80’lerde seyretmekte olan çalışma yaşında olan işgücünün, çalışma yaşında olan toplam nüfusa oranı da 2000’lere gelindiğinde %60’lara gerilemiştir. İşgücü kaybı en fazla sanayi sektöründe yaşanmış, bu sektörde çalışmakta olan faal nüfus 1989 yılında yaklaşık 4,17 milyon kişiden 2001 yılında 2,02 milyon kişiye düşmüştür. 1999 yılı itibarıyla, faal nüfusun %8,5’i yüksek eğitim, %4,5’i de ortaöğretim sonrası mesleki eğitim görmüştür. Ülkede kayıtlı işsizlik Aralık 1999’da en yüksek seviyeye çıkarak toplam işgücünün %11,8’i düzeyine ulaştıktan sonra Kasım 2003 itibarıyla %7,2 düzeyine kadar gerilemiştir. Aynı tarih itibarıyla işsizlik oranının Bulgaristan’da %13,5, Hırvatistan’da %20 ve SırbistanKaradağ’da %35’ler düzeyine seyrettiği göz önüne alındığında, Romanya’daki işsizlik bölgedeki en düşük orana ulaşmıştır. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Tablo.4 İşgücü ve İşsizlik (yıl sonu itibarıyla) 1997 1 000 % kişi Tarım ve ormancılık Sanayia İnşaat Hizmetler Toplam çalışanlar İşsizlik 1998 1 000 % kişi 1999 1 000 % kişi 2000 1 000 % kişi 2001 1 000 % kişi 3 384 37,5 3 349 38,0 3 466 41,2 3 570 41,4 3 498 40,9 2 450 439 2 750 27,2 2 317 4,9 391 30,4 2 756 26,3 2 054 4,4 338 31,2 2 562 24,4 2 004 4,0 353 30,4 2 702 23,2 2 017 4,1 340 31,3 2 708 23,6 4,0 31,6 9 023 100,0 8 813 100,0 8 420 100,0 8 629 100,0 8 563 100,0 881 8,9b 1 025 10,4b 1 130 11,8b 1 007 10,5b 827 8,8b a Madencilik, imalat ve üretim kapasitesi. b Toplam işgücü içindeki % pay. Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Romania Country Profile 2004-2005 1996-2000 yılları arasında uygulanan reform programları, Romanya’daki gelir dağılımı eşitsizliğini artırmıştır. Hava taşımacılığı, enerji ve finansal hizmetler gibi yüksek ücretli sektörler ülkedeki enflasyonu artırıcı etki yaparken mobilya imalatı, tekstil, catering ile eğitim ve sağlık gibi kamu hizmetleri sektörlerindeki çalışanlar çok düşük ücretler almaktadır. Son yıllarda doğal gaz, elektrik ve kamu hizmetleri fiyatlarının yükselmesi, düşük ücretli çalışanları daha da zor durumda bırakmaktadır. Ülkede uygulanan sıkı maliye politikaları, bu sektörlerde ücretlerin yükselmesini engellemektedir. 2000 yılı itibarıyla, geçiş dönemindeki Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleri arasında Romanya, %44,5’lik bir oranla, alım gücü paritesine göre günde 4 dolardan az ücretle geçinen nüfus oranının en yüksek olduğu dördüncü ülkedir. 2003 yılında hükümet tarafından ülkede yoksulluğun önemli ölçüde azaltıldığı açıklanmış olmakla beraber ülkedeki yoksulluk oranı diğer geçiş dönemindeki ülkelere kıyasla daha fazladır. İşsizler, emekliler, kırsal kesimde çalışan ücretliler, düşük ücretli işlerde çalışıp büyük kentlerde yaşayan büyük aileler ile Moldova sınırındaki bölgelerde ve daha az gelişmiş olan kuzeydoğu bölgelerinde yaşayan kesimler, ülkede yoksulluktan en fazla zarar gören nüfusu oluşturmaktadır. DOĞAL KAYNAKLAR Madencilik Temel metallerin çıkarılması ve işlenmesi Romanya’da çok uzun yıllardır yapılmaktadır. Ülkede demir cevheri, boksit (2,5 milyon ton), bakır (1,5 milyon ton, kurşun (600 000 ton), çinko (1,4 milyon ton), altın ve uranyum rezervleri mevcuttur. Ancak bu rezervlerin bir kısmının kalitesinin düşük olması, madenlerin bakımsız kalması ve yabancı yatırım eksikliği, sektörde sorun yaratmaktadır. Diğer taraftan, sektörün çevre korunması bakımından sorunlar bulunmaktadır. Ülkenin en büyük alüminyum üreticisi olan Alro Slantina ve Alprom Slatina isimli maden eritme şirketlerinin çoğunluk hisselerini satın alan Amerikan Marco International şirketi, bu tesislere 208 yılı itibarıyla 300 milyon dolarlık yatırım yapma planlarını açıklamıştır. Bu yatırımın, 2002 yılında 180 000 ton civarında gerçekleşen üretimi 2008 yılı itibarıyla 340 000 ton düzeyine kadar yükseltmesi ve tesisleri 2005 yılına kadar AB çevre standartlarına © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 uyumlu hale getirmesi beklenmektedir. Üretim kapasitesinin halihazırda yerli üretimi geride bıraktığı göz önüne alındığında, bu durum boksit ithalat talebini artıracaktır. Tablo 5. Maden Üretimi (1 000 ton) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Aluminyum n/a N/a n/a 175 174 181 183 187 Bakır 24.5 24.4 22.6 19,1 16,5 16,1 28,7 n/a Kurşun 23,2 21,4 19,4 15,1 17,5 18,8 22,0 23,0 Çinko 36,7 32,1 31,7 25,6 26,5 27,5 46,6 25,4 Demir cevheri 865 860 756 495 131 116 221 77,4 n/a Veri elde edilemiyor Kaynak: EIU-The Economist Intelligence Unit Romania Country Profile 2004-2005 Enerji 2.4.2.1 Enerji Sektörünün Genel Durumu Başta kömür ve doğal gaz olmak üzere Romanya, önemli birincil enerji kaynaklarına sahip tek Merkezi Avrupa ülkesi ve hatta bölgede Rusya hariç enerji bakımından kendi kendine yeterli olmaya en yakın ülke durumdadır. Bununla beraber, ülke, küresel anlamda önde gelen bir enerji üreticisi olmamanın yanısıra petrol, doğal gaz, kömür ve enerji sektörlerinde iç talebi ithalat yoluyla karşılamaktadır. Enerji sektörü, toplam sanayi üretiminin yaklaşık %5’lik kısmını ve toplam işgücünün %6’sı ile tekstil ve makine sektörlerinin ardından ülkedeki üçüncü büyük istihdam alanını oluşturmaktadır. Romanya’da enerji sektörünün modern bir yapıya kavuşturulması yönündeki çabalar, devlet tekellerinin özelleştirilememesi, iç tüketicilerin desteklenmesine devam edilmesi ve personel fazlası yüzünden zor durumda olan kömür, elektrik ve doğal gaz endüstrilerinin yeniden yapılandırılamaması sebebiyle 1990’lı yılların başında sürekli bir düşme eğilimi göstermiş ve buna bağlı olarak ülke, net enerji ithalatçısı haline gelmiştir. Diğer taraftan, 1990’lı yıllar boyunca petro-kimya, gübre, metalürji, çimento ve makine sanayileri gibi ağır sanayi üretimlerinde yaşanan daralmaya bağlı olarak enerji talebinin düşmesi de ülkedeki enerji üretimi azalışının sebeplerinden biri olmuştur. 1998-99 yılları arasında sürekli azalma gösteren enerji tüketimi, enerji ithalatında azalışa ve ihracatında büyümeye neden olmuştur. Bununla beraber, 2000 yılından günümüze, sanayi sektöründeki deki canlanmaya paralel olarak enerji tüketiminde büyüme gözlenmektedir. Romanya Güney Doğu Avrupa’nın en büyük elektrik gücü sektörüne sahiptir. 2001 yılında 45,359 milyon kw saat elektrik tüketen Romanya, aynı yıl 53,650 milyon kw saat elektrik üretmiş ve elektrik ihracarçısı bir ülke olarak önem kazanmıştır. Ülkede 2002 yılında 54,7 milyon kw saatlik elektrik üretilmiş olup, üretimin %60,5’i termal, %29,4’ü hidroelektrik, %10,1’i nükleer enerji kaynaklıdır. 2003 yılının ilk on ayında 41,7 milyon kw saat elektrik üretilen Romanya’da son dönemlerde elektrik tarifelerinde yapılan reel artışlara rağmen devlete ait işletmeler halen zarar etmekte ve sektör mali sorunlarla başetmektedir. Enerji sektörünün yeniden yapılandırılması kapsamında 1999 Temmuz ayında enerji üretimi lisansı vermeyi ve pazarı rekabete açmayı öngören bir Program uygulamaya konmuştur. 2000 yılının ilk yarısında bağımsız bir sektör denetim ajansı olan ANRE tarafından 15 firmaya enerji üretim lisansı verilmiştir. Şubat 2000’de Romanya, 10 büyük © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 endüstri kuruluşuna kendi elektrik üreticilerini seçme hakkı tanıyarak ve 5 yerel bağımsız üreticiye lisans vererek pazarın %10’unu özel sektöre açmıştır. Haziran 2000’de ulusal elektrik firması CONEL Transelectrica, termal elektrik, hidroelektrik üretiminden sorumlu birimler ile elektrik dağıtımından ve Cernovoda nükleer santralınden sorumlu birimlere bölünmüştür. Romanya’da, yakın gelecekte 8 ana hidroelektrik santralinin inşası için 1 milyar dolarlık finansman sağlanması yönünde çalışmalar sürdürülmektedir. Tablo 6. Enerji İstatistikleri (1 000 ton petrol karşılığı) 1998 1999 2000 2001 2002 Üretim Ham petrol Doğal gaz Kömür Elektrik (milyar kw/saat) Termal Hidro İthalat Petrol Taş kömürü Kok kömürü Elektrik (milyar kw/saat) Doğal gaz (milyar metreküp) 6,4 11,2 5,2 53,5 29,3 18,9 6,2 11,2 4,6 50,7 27,2 18,3 6,2 11,0 5,6 51,9 31,7 14,8 6,1 10,9 6,2 53,9 33,6 14,9 6,0 9,9 6,1 54,7 33,1 16,1 6,0 2,5 0,1 0,1 3,8 4,3 1,6 0,1 0,1 2,5 4,8 1,7 0,2 0,1 2,7 5,5 1,9 0,4 0,1 2,3 5,7 2,3 n/a 0,1 3,0 n/a veri elde edilemiyor Kaynak: EIU-The Economist Intelligence Unit Romania Country Profile 2004-2005 Ülkede 2000-2003 yılları arasında yaşanan %17,6 düzeyindeki reel büyüme oranına paralel olarak enerji tüketiminde de belli bir artış sağlanmış ve 2002 yılında kişi başına enerji tüketimi 1 904 kilo petrol karşılığına kadar gelmiştir. Bu oran komşu Bulgaristan’dan (3 001 kg) düşük olmakla beraber Türkiye’den (1 061 kg) daha yüksektir. Komünist dönemden son derece verimsiz birincil enerji üretimi, dağıtımı ve güç santralleri devralan Romanya’da 1996-2000 yılları arasında zarar eden madenlerin kapatılması, kamu elektrik şirketinin yeniden yapılandırılması ve kısmen özelleştirilmesi ve elektrik ve doğal gaz fiyatlarının artırılması yönünde çalışmalar gerçekleştirilmiştir. 2000 yılında iş başına gelen yeni hükümet, sektördeki yeniden yapılanma ve özelleştirme sürecine hız kazandırmış olmakla beraber enerji sektörü halen çok büyük ölçüde devlet kontrolünde bulunmaktadır. Halen ulusal petrol şirketi Petrom, iki büyük elektrik dağıtım şirketi (Electrica Banat ve Electrica Dobrogea) ile iki bölgesel doğal gaz dağıtım şirketinin (Distrigaz Sud ve Distrigaz Nord) özelleştirilme çalışmaları sürdürülmektedir. Enerji sektörü son yıllarda yabancı yatırımcıların yoğun ilgi gösterdiği bir sektör haline gelmiştir. Fortum Engineering (Finlandiya), Termoelectricfa ile 4 ana termal elektrik üretim istasyonu yenileme projesinde çalışmıştır. Asea Brown Boveri (Almanya) bölgesel ısıtma hizmetleri veren Electro-Invest ile ortak yatırım gerçekleştirmiştir. Haziran 2000’de Cogen Consortium/NCC (Hollanda), Cluj ve Targoviste belediyeleri ile iki santralin yenilenmesi için 95,7 milyon dolarlık bir ortak yatırıma girmiştir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Diğer taraftan, 2000-2005 yılları arasında on termal güç istasyonunu rehabilite etme çalışmalarının sürdüğü ülkede ayrıca, Cernavoda nükleer santralinde ikinci bir birimin kurulması planlanmaktadır. Birimin 2007 yılında faaliyete geçmesi ile nükleer enerji üretiminin ikiye katlanması ve elektrik ücretlerinin düşmesi beklenmektedir. 2.4.2.2 Petrol ve Doğal Gaz Romanya’nın, yabancı yatırımcıların ilgisini çeken önemli petrol ve doğal gaz rezervleri ile oldukça gelişmiş bir rafineri sanayi bulunmaktadır. İngiliz BP firmasının tespitlerine göre ülkede 2002 yılı itibarıyla 955,6 milyon varil petrol rezervi bulunmaktadır. Son 25 yılda üretimde yaşanan azalmaya rağmen ülke halen Merkezi ve Doğu Avrupa’nın en büyük petrol üreticisi olma konumunu korumaktadır. 1976-2002 yılları arasında ülkenin petrol üretimi günde 294 000 varilden 124 500 varile düşerek %58’lik bir daralma kaydetmiştir. 2002 yılında yerel üretim yerel talebin sadece %55,6’lık kısmını karşılayabildiği için ülke haln petrolde net ithalatçı konumundadır. Diğer taraftan, coğrafi konumundan dolayı Romanya, Hazar Denizi bölgesi ile Batı Avrupa arasında petrol ürünleri taşımacılığında potansiyel bir transit yoldur. Ülkede toplam işleme kapasitesi günde 504 000 varil ile 10 petrol rafinerisi bulunmaktadır. Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleri içinde ulaşılan en yüksek kapasite oln bu orana rağmen, ham petrol arz yetersizliğinden dolayı bu rafineriler en fazla %50 kapasite ile faaliyet göstermektedir. Büyük bir kısmı devlet kontrolünde bulunmakta olan bu rafinerilerde verimliliğin artırılarak üretimde modernleşme sağlanabilmesi için çok büyük sermaye gerekmektedir. Romanya’nın petrol tüketiminin ülke üretiminin iki katına kadar çıkmış olması ülke ekonomisine zarar vermektedir. 1997 yılı itibarıyla sektörün yeniden yapılandırılması için, rafinerilerin özelleştirilmesi çalışmalarına başlanmıştır. Ayrıca, ulusal petrol firması Petrom’un özelleştirilmesine de ağırlık verilmektedir. Petrol sektörü yabancı yatırımcıların ilgisini çekmektedir. Özellikle petrol arama konusunda Shell (İngiltere-Hollanda), BP Amoco (İngiltere), Occidental (ABD) gibi yabancı yatırımcılar, petrolün dağıtımı ile ilgili olarak da Agip (İtalya), Mol (Macaristan), Lukeoil (Rusya), OMV (Avusturya) ve Ruhrgas/Wintershall (Almanya) gibi yabancı yatırımcılar ilgi göstermektedir. Diğer taraftan, İngiliz BP firmasının yapmış olduğu çalışmalara göre 2002 yılı itibarıyla ülkenin doğal gaz rezervi 0,1 trilyon metreküp civarındadır. Doğal gaz üretimi, 1982 yılında ulaştığı noktadan %71 oranında azalma kaydederek 2002 yılında 9,9 milyon ton petrol karşılığı düzeyine kadar gerilemiştir. Bununla beraber Romanya ile Ukrayna ve Bulgaristan arasındaki 200 kilometrelik Isaccea-Negru Voda boru hattının açılması ile Mart 2002 itibarıyla doğal gaz taşımacılık kapasitesi yılda 10 milyar metreküpten 28 milyar metreküpe ulaşmıştır. 1989-2000 yılları arasında %50’den fazla bir azalma göstererek 2000 yılında 17 milyar metreküp olarak gerçekleşen doğal gaz tüketimi ise ülkedeki ekonomik gelişmeye paralel olarak 2000-2002 yılları arasında yıllık yüzde %2 artış göstermiştir. Ülke halen doğal gaz konusunda ithalata bağımlıdır ve 2002 yılında toplam iç tüketimin %37,9’luk kısmı ithalat yoluyla karşılanmıştır. İthalatın büyük kısmı Rusya’dan yapılırken Almanya da ülkeye az miktarda doğal gaz ihraç etmektedir. En büyük doğal gaz dağıtıcısı olan Romgaz’ın 2005 yılında özelleştirilmesi hedeflenmektedir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Diğer taraftan, Türkiye’nin halen doğal gaz ithal ettiği mevcut batı doğal gaz boru hattının genişletilmesi projesi olan Transbalkan projesi çerçevesinde, Rusya’dan Türkiye’ye doğal gaz sevkiyatını sağlayan boru hattının yenilenmesi, kapasitenin artırılması ve yeni kompresörlerin inşası söz konusu olmuş, BOTAŞ, Gama ve Gazprom’un kurdukları ortak bir şirket olan Turusgaz, 18 Şubat 1998 tarihinde BOTAŞ’la bir sözleşme imzalayarak her yıl ilave olarak 8 milyar metreküp doğal gaz almayı ve bu gazı mevcut batı boru hattından Türkiye’ye sevketmeyi taahhüt etmiştir. Bu sevkiyatın yapılabilmesi için mevcut hattın Ukrayna, Moldova, Romanya ve Bulgaristan’dan geçen kısımlarının genişletilmesi amacıyla Transbalkan A.Ş., BOTAŞ, Rao Gazprom ve Ukrgazprom kendi aralarında Gaztransit A.Ş. adıyla bir konsorsiyum oluşturmuşlardır. 2.4.2.3 Kömür 2002 yılı sonu itibarıyla 1,46 milyar ton rezerv ile Romanya oldukça zengin kömür yataklarına sahip bir ülkedir. Bu rezervlerin büyük bir kısmı linyit ve bitümlü kömürdür. Mevcut üretim miktarı ile bu rezervlerin 48 yıl daha kullanılabileceği tahmin edilmektedir. Kömür üretiminin 66,4 milyon tona ulaştığı 1989 yılından bu yana ülkenin kömür üretimi %50 oranında azalma göstermiştir. Halen, üretimin talebin altında kalmasına bağlı olarak ülke net kömür ithalatçısı konumundadır. 2.4.2.4 Elektrik Kurulu 22,2 gw elektrik üretimi kapasitesi ile Romanya Güney Doğu Avrupa’nın en büyük güç sektörüne sahiptir. Bununla beraber, halen mevcut kapasitenin yaklaşık %26’sı kullanılmamaktadır. Geçtiğimiz yıllarda elektrik fiyatlarında görülen önemli artışlara rağmen özellikle büyük kamu kuruluşlarının geciken borçlarından dolayı sektör mali güçlüklerle karşılaşmaktadır. 2002 yılı itibarıyla ülkede %60,5’i termal, %29,4’ü hidro ve %10,1’i nükleer olmak üzere toplam 54,7 milyon megawatt/saat elektrik üretilmiştir. Özellikle 1989 yılından sonra sanayi sektöründen gelen talepteki büyük düşüşe bağlı olarak, ülkede 1989-2000 yılları arasında elektrik talebinde ciddi bir düşüş yaşanmıştır. 2000 yılından sonra ise elektrik talebi giderek artmış, 2000-2002 yılları arasında %8,5 artış ile 2002 yılında 47,7 milyar kilowatt/saate kadar ulaşmıştır. Ülke net elektrik ihracatçısıdır. Ülkede halen 2000-2005 yılları arasında 460 milyon dolarlık bir yatırım ile, üretim kapasitesini 1,36 gw’a yükseltmesi beklenen 10 termal elektrik santralinin bakım projesi yürütülmektedir. Diğer taraftan 2007 yılı sonu itibarıyla Cernavoda bölgesindeki nükleer santralın ikinci bölümünün de tamamlanması beklenmektedir. Ülke genelinde ısınma amaçlı olarak, genellikle merkezi sisteme bağlı doğalgaz kullanılmaktadır. GENEL EKONOMİK DURUM Avrupa’nın güney doğusunda yer alan ve Polonya’nın ardından Orta ve Doğu Avrupa’nın en büyük ikinci pazarı durumunda olan Romanya’da, sanayileşme sürecine girilmesiyle birlikte güçlü bir kırsal göç gerçekleşmiştir. II. Dünya Savaşı’ndan ağır yaralarla çıkan Romanya, ekonomisini kalkındırmak için büyük bir mücadele dönemine girmiştir. Aralık 1989 Devrimi’nden sonra serbest piyasa sistemine adapte olmaya başlayan Romanya, iktisadi gelişme amacıyla dış ticarete önem vermiştir. Ayrıca, yine bu amaçla pek çok reformlar yapılmıştır. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Kısa sürede hisselerinin çoğu devlet kontrolü altında bulunan bütün kuruluşların hızlı ve şeffaf bir biçimde özelleştirilmesi ve vatandaşların hayat standardının yükseltilmesi yönünde politikalar uygulamaya konulmuştur. Özellikle, IMF, Dünya Bankası, AB gibi uluslararası kuruluşlar tarafından desteklenen reformlar, diğer merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerine göre daha yavaş seyretmekle beraber devam etmektedir. Bu önemli gelişmelerin kaydedildiği Romanya, kısa, orta ve uzun vadeli yatırımcılar için Avrupa’nın en cazip ülkelerinden biri olmuştur. Tablo 7. Romanya Ekonomisi Genel Projeksiyon Özeti (Yıllık % değişim) 2002a 2003a 2004b 2005b Reel büyüme 5,0 4,9 5,0 5,2 Sanayi üretimi artışı 6,0 2,3 6,4 7,0 Brüt tarımsal üretim artışı -3,9 3,0 6,0 1,9 İşsizlik oranı (yıl sonu) 8,1 7,2 6,3 6,6 Enflasyon (ortalama) 22,5 15,3 11,6 8,7 Enflasyon (yıl sonu) 17,9 14,1 9,5 8,0 Konsolide bütçe dengesi (GSYİH’nin yüzdesi) -2,6 -2,3 -2,3 -2,5 İhracat (fob-milyar dolar) 13,9 17,7 22,2 26,6 İthalat (fob-milyar dolar) 16,5 22,1 27,1 32,1 Cari denge (milyar dolar) -1,5 -3,3c -3,7 -4,1 Dış borç (yıl sonu-milyar dolar) 14,7 19,7c 22,2 24,5 Döviz kuru 1 Ley: ABD doları (ort.) 33 055 33 200 33 800 34 100 Döviz kuru 1 Ley: Euro (ort.) 31 234 37 591 40 644 44 074 aGerçekleşen, bEIU tahmini, cEIU projeksiyonu Kaynak: EIU-The Economist Intelligence Unit Romania Country Report, July 2004 Aralık 1989 devrimine kadar katı bir merkezi plana dayalı sosyalist rejimle yönetilmiş olan Romanya ekonomisi bu tarihten itibaren, serbest piyasa sistemine adapte olmaya başlamıştır. Bu konudaki ekonomik reformlar halen devam etmekte ve ülke siyasi alanda olduğu gibi ekonomik alanda da geçiş ve liberalleşme süreci yaşamaktadır. Aralık 1989, Romanya tarihinde yeni bir sayfa açmıştır. Ekonomideki liberalizasyon programı çerçevesinde çıkarılan özelleştirme ve yabancı yatırım kanunlarıyla söz konusu sürecin hızlandırılması hedeflenmiştir. Ancak özellikle 1990-1996 yılları arasında iktidarda bulunan Sosyal Demokratik Parti (SDP) işleyen bir piyasa ekonomisi yaratmak için gereken tarımsal, mali ve sınai yeniden yapılanmayı gerçekleştirmekte başarılı olamamıştır. Romanya diğer Doğu Avrupa ülkelerine nazaran, Comecon ülkelerine ticarette daha az bağımlı olmasına rağmen, Körfez Savaşı ve Irak’a uygulanan yaptırımlar gibi bazı şoklardan oldukça fazla etkilenmiş, bunun sonucu olarak ekonomik reformların uygulanması, diğer Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerine kıyasla daha yavaş gerçekleşmiştir. Ülkede makroekonomik istikrarın sağlanması ve yapısal reformların gerçekleştirilmesi yönündeki çabalar, gerek bürokrasi, gerekse komünist dönemden kalan büyük kamu iktisadi teşebbüslerin yöneticileri ve sendikaların karşı koyması sebebiyle gecikmiştir. Bu durum ciddi makroekonomik dengesizliklere yol açmıştır. Özellikle SDP döneminde zarar eden kamu iktisadi teşebbüslerine sağlanmaya devam edilen destekler ciddi bütçe açıklarına yol açmıştır. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 1996-2000 yılları arasında iktidarda bulunan hükümet tarafından yürütülen piyasa odaklı politikalar, ağır sanayiinin ve kamu kuruluşlarının yeniden yapılandırılması alanlarında kısmi bir başarı sağlamakla beraber reformlar istenildiği düzeyde derinleştirilememiştir. Daha da önemlisi hükümet, kamu bankalarının özelleştirilmesi ve iyi düzenlenmiş ve işleyen bir mali sistem oluşturulması konularında başarısızlığa uğramış, dolayısıyla 1990lı yıllar boyunca kamu bankaları zarar eden kamu işletmelerine ucuz kredi sağlamayı sürdürmüş, nüfusun büyük bölümünü etkileyen finansal skandallar birbirini kovalamıştır. Diğer taraftan, uygulanan politikaların başarılı göründüğü dönemler de olmuştur. IMF ve Dünya Bankası kaynaklı ve yapısal reformları hızlandırmak amacı ile uygulanan kısıtlayıcı para ve maliye politikaları 1994 ve 1995 yıllarında başarılı sonuçlar vermiştir. Alınan önlemler sonucunda, 1993 yılı sonunda %300 olan enflasyon oranı 1995’te %28’e düşmüş, GSYİH ise 1993-1996 yılları arasında artış göstermiştir. 1995 yılının sonlarında, geniş kapsamlı bir özelleştirmenin başlaması, menkul kıymetler borsasının açılması ve enerji fiyat artışları sonucunda IMF ve Dünya Bankası ile yapılan anlaşmalar tamamlanmıştır. Ayrıca Romanya, doğrudan yabancı yatırımlarının düzeyi çok düşük olmasına rağmen, uluslararası sermaye piyasalarına girmeyi de başarmıştır. Bununla beraber, genişletici para ve maliye politikalarının izlenmesi ve 1996 yılında gerçekleştirilen seçimler sırasında bütçe üzerindeki kısıtlamaların gevşetilmesi, uygulanan olumlu politikaların başarısını büyük ölçüde engellemiş ve bunun sonucu olarak da 1996 yılı ortalarında dış açıklar yeniden hızlı bir biçimde yükselmiş ve enflasyonist baskı güçlenme eğilimine girmiştir. Seçimlerden sonra işbaşına gelen hükümet, makroekonomik istikrarın sağlanması amacıyla, yeniden IMF destekli bir dizi önlem almıştır. Buna rağmen, eski ve verimsiz teknolojiye sahip olan sanayi sektörünün, enerji fiyatlarındaki kontrolün kaldırılmasıyla iç ve dış piyasalardaki fiyat rekabeti gücünü yitirmesi ve uygulanan daraltıcı ekonomi politikalarının yarattığı resesyon nedeniyle üretimin düşmesinin yanısıra, tarım kesiminde yıl içinde ardarda yaşanan sel ve kuraklıklar sonucunda 1998 yılında GSYİH %4,8 oranında küçülmüştür. Aynı yıl, 1997 yılına oranla sanayi üretiminde %17, tarımsal üretimde de %7,6 oranında azalma kaydedilirken, enflasyon oranı bir önceki yıldaki %154.8’lik düzeyinden %59,1’e inmiştir. Bu gelişmeler sonucunda hükümet, AB ve IMF’nin de desteğini alarak, ekonomik reform hareketini hızlandırma kararı almış, buna bağlı olarak zarar etmekte olan 49 kamu teşebbüsünün kapatılması, kamu harcamalarının daha sıkı bir biçimde kontrol altına alınması, fiyat ve döviz kuru liberalizasyonu, sanayi sektörünün yeniden yapılandırılması ve tarım reformunun hızlandırılması gibi bir dizi tedbir öngören bir kriz programını uygulamaya koymuştur. 1999 yılının ekonomi politikaları, dış borç geri ödemeleri ile azalan vergiler ve artan harcama talebine rağmen bütçe açığını azaltma üzerinde yoğunlaşmıştır. Ağustos ayında IMF ile 8 aylık bir stand-by anlaşması imzalamakla beraber, 1999 yılında Rusya Krizi’nin ve Yugoslavya’da süren karışıklıkların da etkisiyle GSYİH bir önceki yıla göre %3,2 küçülerek, 1989 yılı düzeyinin sadece %74’ü olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan büyük ölçüde yakıt ve enerji de dahil olmak üzere hizmet fiyatlarının yükselmesine bağlı olarak enflasyon oranı da yüksek düzeylerde seyretmeye devam etmiştir. Bu gelişmelere bağlı olarak ülkede genel yaşam standartları düşmüş, gelir dağılımındaki eşitsizlik artmıştır. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Bununla beraber, 1999 yılında, sanayi sektörünün yeniden yapılandırılması konusunda birtakım olumlu gelişmeler de yaşanmış, enerji tüketiminin azalması cari açığın bir miktar küçülmesine katkıda bulunmuş ve özelleştirme uygulamaları ile telekomünikasyon ve otomotiv gibi kritik önem taşıyan bazı sektörlere yabancı yatırımcı çekme konusunda başarı sağlanmıştır. 1990’lı yıllar boyunca ülkenin dış borçları için büyük ölçüde uluslararası kredi kurumlarına başvurulmuş, Romanya, özellikle IMF ile yakın ilişkiler içine girmiş, 1990’lı yıllarda ülke ekonomisi, büyük ölçüde stand-by anlaşmaları çerçevesinde şekillenmiştir. Bu stand-by anlaşmaları doğrultusunda ülkenin öncelikli hedefleri, özelleştirmenin tamamlanması, ülkeye yabancı sermaye girişi sağlanması, yolsuzlukla mücadele ve ihracata önem verilmesi olarak belirlenmiştir. Bununla beraber ülkede 1990’lı yıllar boyunca uygulamaya konulan 5 stand-by anlaşmasından hiçbiri başarılı olamamıştır. Nitekim Romanya’nın bütçe hedeflerini gerçekleştirememesi ve enflasyonu düşürme konusunda başarı sağlayamaması sebebiyle IMF ile yapılan stand-by anlaşmalarının sürekli olarak askıya alınmasına bağlı olarak, 2000 yılının Kasım ayında hem Avrupa Komisyonu hem de IMF, Romanya’daki ekonomik reformların gelişimine ilişkin oldukça olumsuz ve ağır ifadeler içeren raporlar yayınlamıştır. 2000 yılında gerçekleştirilen seçimlerle yeniden iş başına gelen SDP hükümeti, çok sıkı makroekonomik politikalar izlemek ve kamu iktisadi teşebbüslerini mali disiplin altına alma konusunda kararlılığını ortaya koymuştur. IMF ile 2001 yılı Ekim ayında imzalanan 18 aylık stand-by anlaşması ile hükümet makro ekonomik istikrar ve yapısal reformları sağlamak yönünde gösterdiği kararlı tutumu perçinlemiştir. Aynı dönemde Dünya Bankası ile de kamu sektörü uyumunu hedefleyen bir kredi anlaşması imzalanmıştır. IMF ile işbirliği içinde hazırlanan reform programının ana hedefi, bütçe açığını azaltmak, kamu iktisadi teşebbüslerinin mali performansını düzeltmek, özelleştirmeyi hızlandırmak ve mevzuat iyileştirmesi sağlamak olarak belirlenmiş, bu çerçevede fiyatlar üzerindeki kontroller kaldırılmış, döviz piyasası tamamen serbestleştirilmiş, tam konvertibiliteye geçiş sağlanmıştır. Zarar etmekte olan kömür madenleri ve ağır sanayi sektöründeki bazı tesisler yeniden yapılandırılmış veya kapatılmış, kamu teşekkülleri özelleştirilmek amacıyla şirketleştirilmiştir. Ayrıca kamu hizmet fiyatlarının düzeyi tedricen dünya piyasa fiyatlarına yakınlaştırılmıştır. IMF Yönetim Kurulu’nun 15 Ekim 2003 tarihinde stand-by anlaşmasının son gözden geçirme çalışmasını da onaylaması ile Romanya’da ilk kez bir stand-by anlaşması tamamlanmıştır. Bununla beraber 2003 yılında giderek yavaşlayan reform sürecinin, onayı izleyen 12 aylık süre zarfında nasıl bir seyir izleyeceği konusunda uluslararası kredi kuruluşları arasında bazı endişeler yaşanmaktadır. Ancak özellikle AB adaylık sürecinde işleyen piyasa ekonomisi statüsü alma aşamasında kritik bir noktada bulunan ülkede, IMF hedeflerinden ciddi bir sapma olması beklenmemektedir. 2004 yılı için belirlenen ekonomi politikaları hedefleri arasında bütçe açıklarının daha da azaltılması, kamu sektörü ücret kalemlerinin daha sıkı kontrol altına alınması, zararda bulunan kamu işletmelerinin kapanmasını kolaylaştıracak iflas prosedürlerinin düzenlenmesi ve özelleştirme projeleri ile enerji, ulaştırma ve madencilik sektörlerindeki yeniden yapılandırma çalışmalarının sonuçlandırılması yer almaktadır. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Sektörler Ülkenin 1989 yılında geçiş dönemine girmesinin ardından tarım ve sanayi sektörleri küçülmeye başlamış ve bu sektörlerin GSYİH içindeki payı da tedricen azalmıştır. Nitekim 1989 yılında %57 düzeyinde olan GSYİH içinde sanayiinin payı, 2003 yılına gelindiğinde %38,1’e kadar gerilemiştir. Diğer taraftan tarım ve ormancılık sektörlerinin 2003 yılında GSYİH içindeki payı %13,1’e düşmüştür. Buna karşılık hizmetler sektörünün payı 2003 yılı itibarıyla %49,8’e kadar ulaşmıştır. Bu oran, diğer geçiş ekonomilerine göre düşük olsa da, orta ve uzun vadede bu payın daha da artması beklenmektedir. Romanya ekonomisinin yeniden yapılanmasında gıda, gıda işleme, tekstil, kürk ve deri, ayakkabı ve hafif sanayi makina üretim sektörlerine üretimde ağırlık verilmesi ve katma değer üretilmesi planlanmaktadır. Ağır sanayi özellikle metalurji ve kimyasallar geleneksel olarak önemini korumaktadır. Ancak, istihdamın büyük bölümünü barındıran ağır sanayi kuruluşlarının zarar etmesi kalkınmaya engel teşkil etmektedir. Bu sektörlerde acilen modernizasyon ve özelleştirmenin uygulamaya konmasının gerekliliği vurgulanmaktadır. Tablo 8. GSYİH’nin Sektörlere Göre Dağılımı (%) 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Sanayi 35,6 26,3 24,8 27.3 28.2 29.1 Tarım ve ormancılık 18,1 14,4 13,3 11.1 13.3 11.7 İnşaat 5,3 5,1 5,0 4.9 4.9 5.0 Ulaşım ve haberleşme 10,2 9,5 9,9 10.0 9.5 n/a Ticaret, turizm, otelcilik vb. 11,4 13,5 13,7 12.6 12.2 n/a Ürünler üzerindeki vergiler ve gümrük vergileri 19,4 11,3 12,0 11.4 10.9 n/a n/a: veri elde edilemiyor Kaynak: EIU-The Economist Intelligence Unit Romania Country Profile 2004-2005 Karşılaştırmalı Ekonomik Göstergeler Avrupa Birliği’ne aday olan 10 Merkezi ve Doğu Avrupa ülkesi içinde Polonya’nın ardından ikinci en büyük nüfusa sahip olan Romanya, GSYİH’sı bakımından bu ülkeler içinde sonuncu sıradadır. Tablo 9. 2003 Yılı İtibarıyla Karşılaştırmalı Ekonomik Göstergeler Romanya a 57,0 b Macaristan a 84,0 Polonya a 206,9b Bulgaristan a 20,1 Çek Cumh a 83,0 2 590 8 100 7 558 15 783 2,3b -1,6 7,3 -9,7 11,8 10,1 0,1a -5,0 46,8 -50,4 28,8 6,4 GSYİH (milyar dolar) Kişi başına GSYİH 2 552 8 344 5 416b (dolar) Kişi başına GSYİH (satın alma gücü paritesine 7 157 14 261 10 929 göre dolar) Enflasyon (% ort.) 15,3b 4,7b 0,7b Cari denge (milyar dolar) -3,3 -5,5 -3,6 İhracat (fob-milyar dolar) 17,7 b 42,0 57,6 İthalat (fob-milyar dolar) -22,1 b -46,2 -63,7 Dış Borç (milyar dolar) 19,7 b 42,8 83,2 Borç ödeme oranı (%) 18,8 14,6 19,7 a Economist Intelligence Unit tahmini b Gerçekleşen Kaynak: EIU-The Economist Intelligence Unit Romania Country Profile 2004-2005 © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 3.3. Uluslararası ve Bölgesel Entegrasyonlar Romanya 1995 yılından bu yana Dünya Ticaret Örgütü, Birleşmiş Milletler, Uluslararası Para Fonu (IMF), 1972 yılından bu yana Uluslararası Yatırım ve Kalkınma Bankası (IBRD), Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası (EBRD), Merkezi Avrupa Girişimi (Central European Initiative-CEI), Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü (OSCE), Güneydoğu Avrupa İşbirliği Girişimi (SECI) ile diğer uluslararası kuruluş ve örgütlerin üyesidir. 1993 yılından bu yana ülke Avrupa Konseyi üyesi ve Avrupa Birliği ortaklık anlaşmalı ülkesidir. Ülkenin 176 ülke ile diplomatik ilişkileri bulunmaktadır. Ülke ayrıca 2 Nisan 2004 tarihi itibarıyla NATO üyesi olmuştur. Romanya ve DTÖ GATT Anlaşması’na taraf olan Romanya, 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren DTÖ üyesidir. Ülke üyeliği çerçevesinde çok taraflı DTÖ anlaşmaları, karar ve deklarasyonlarını üstlenmiştir. Ülke bu kapsamda ithalat gümrük vergilerini aşağıdaki esaslar çerçevesinde düzenlemektedir: -Sanayi ürünleri için vergi üst sınırı %35’tir. -Bilgi Teknolojileri Anlaşması kapsamına giren ürünler için, 1 Ocak 2000 tarihinden itibaren tüm DTÖ üyeleri tarafından tamamen kaldırılmak üzere tedrici liberalizasyon uygulanmıştır. -Tarım ürünleri için 10 yıllık bir süre zarfında %24 vergi indirimi taahhüt edilmiştir. -Bazı tarım ürünleri için minimum giriş kotaları taahhüt edilmiştir. Tarım ve sanayi ürünleri için üstlenilen bu taahhütlerin yanısıra, Romanya, hizmetler sektörünün pek çok alanı için hizmet ticareti pazara giriş yükümlülüklerini de üstlenmiştir. Romanya ve Avrupa Birliği Romanya ile Avrupa Birliği arasındaki ekonomik işbirliği ilişkisinin temel hukuki dayanağı Ortaklık Anlaşması’dır. 1 Şubat 1995 tarihinde yürürlüğe giren Anlaşma, birinci aşamada AB tarafından Romanya’ya, ikinci aşamada ise Romanya tarafından AB’ye tek taraflı olarak tanınacak tavizlere dayanan bir serbest ticaret alanı kurmaktadır. Bu ilke çerçevesinde 1 Ocak 1996 tarihi itibarıyla Romanya’dan AB’ye ihraç edilen tüm sanayi ürünlerindeki gümrük vergileri kaldırılmıştır. AB’den Romanya’ya ithal edilecek ürünlerde ise, hassas ürünleri korumak amacıyla, 2002 yılında tamamen kaldırılmak üzere tedrici gümrük indirimi takvimi uygulanmıştır. Tarım ürünleri bakımından karşılıklılık ilkesi çerçevesinde her iki taraf bazı sınırlı tavizler uygulamaktadır. Romanya’nın AB’ye tam üyelik için müzakerelere başlaması, tarım ürünleri ticaretinin tamamen serbestleştirilmesini gerektirmektedir. Halihazırda AB’ye tam üyelik Romanya’nın başlıca önceliğidir. Tam üyelik için katılım müzakereleri 15 Şubat 2000 tarihinde açılmıştır. Katılım müzakereleri çerçevesinde 30 müzakere alanından 25 tanesi halihazırda tamamlanmıştır. Halen kişilerin serbest dolaşımı, hizmetler, rekabet politikası, tarım, ulaştırma politikası, enerji, bölgesel politikalar, çevre, adalet alanında işbirliği ve içişleri ve bütçe alanlarında müzakereler sürmektedir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Romanya ve CEFTA Ülkeleri 1992 yılında Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya tarafından kurulan ve daha sonra Slovenya, Bulgaristan ve Hırvatistan’ın da katıldığı CEFTA’ya Romanya’nın üye olmasına dair Anlaşma, 1 Temmuz 1997 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Anlaşma ile, üye ülkeler arasında sanayi ürünlerinin serbest dolaşımı ve tarım ürünleri ticaretinin de kolaylaştırılması öngörülmektedir. CEFTA üyeliği çerçevesinde Romanya’nın ihraç sanayi ürünleri Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve Slovenya’ya %96-98, Macaristan’a %80, Polonya’ya %40 oranlarında gümrük vergilerinden muaf olarak giriş yapmaktadır. Tarım ürünleri ticareti ise biri gümrük vergilerinin tamamen kaldırıldığı ürünleri, diğeri de daha düşük oranlı gümrük vergisi uygulanan ürünleri gösteren iki ortak taviz listesi çerçevesinde yürütülmektedir. Yine tarım ürünlerinde, üye ülkelerin kendi aralarında görüşerek üzerinde anlaşmaya vardığı ürünlerde karşılıklı tavizler uygulanmaktadır. Bununla beraber, 1990’lı yılların başlarında üye ülkeler arasında ticari ilişkiler kurulması ve AB ile entegrasyonun geliştirilmesi amacıyla kurulan CEFTA’nın, 5 üyesinin Mayıs 2004’te AB üyesi olması ile bölge ülkeleri için öneminin azalması beklenmektedir. Romanya ve EFTA Ülkeleri Romanya ile EFTA ülkeleri arasında 2002 yılı itibarıyla sanayi ve bazı balıkçılık ürünleri için bir serbest ticaret alanı kuran anlaşma 1 Mayıs 1993 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Serbest Ticaret Anlaşmaları Tedrici olarak 1 Ocak 2002 tarihine kadar Romanya ile Türkiye arasında sanayi ve işlenmiş tarım ürünleri ile bazı temel tarım ürünleri için bir serbest ticaret alanı kuran Anlaşma 1 Şubat 1998 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Diğer taraftan, Moldova Cumhuriyeti ile Romanya arasında 17 Kasım 1994 tarihinde sınırsız bir süre için yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması ile iki ülke arasındaki ticarette tüm gümrük vergileri kaldırılmıştır. Romanya’nın ayrıca İsrail (1 Temmuz 2001), Litvanya, Makedonya ve Bosna-Hersek’le Serbest Ticaret Anlaşmaları bulunmaktadır. Diğer Entegrasyon Faaliyetleri Genelleştirilmiş Preferanslar Sistemi (GSP) kapsamında ABD, Kanada, Avustralya, Japonya, Yeni Zelanda, Rusya Federasyonu, Kazakistan ve Beyaz Rusya, Romanya’ya gümrük kolaylıkları sağlamaktadır. Pek çok gelişmekte olan ülke tarafından uygulanan Global Tercihli Ticaret Sistemi (Global System of Trade Preferences-GSTP) kapsamında belirli Romen ihraç ürünleri bu pazarlara gümrüksüz ya da düşük gümrükler ile giriş yapmaktadır. Buna karşılık, Romanya da bu gelişmekte olan ülkelerden gelen ithal mallara düşük tarifeler uygulamakta, ya da muafiyet sağlamaktadır. Diğer taraftan Romanya, GSTP’ye benzeyen bir tercihli sistem olan 16 Protokolü’ne dahil olan ülkelerdendir. Söz konusu Protokol’a Bangladeş, Brezilya, Şili, Mısır, İsrail, Meksika, Pakistan, Peru, Kore, Türkiye, Tunus ve Uruguay da üyedir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 DIŞ TİCARET Tablo 10. Romanya Dış Ticareti (Milyon dolar) 1994 1995 1996 1997 1998 1999 İhracat 6 151 7 910 8 085 8 431 8 300 8 503 10 366 11 385 13 876 17 656 İthalat 6 562 9 487 10 555 10 411 10 911 9 595 12 050 14 354 16 487 22 129 Denge -411 Hacim -1 557 -2 470 -1 980 -2 611 -1 092 2000 -1 684 2001 -2 969 2002 -2 611 2003 -4 473 12 713 17 397 18 640 18 842 19 211 18 098 22 416 25 739 30 363 39 785 Kaynak: EIU-The Economist Intelligence Unit Romania Country Profile 2004-2005 Romanya, 1980’li yıllarda ithalatı asgari düzeyde tutup gıda ve enerji ihracatı yoluyla elde ettiği ticaret fazlasını dış borç ödemeleri için kullanmakta olup nispeten kapalı bir ekonomiye sahipken, 1990 yılında hükümet, düşük kazançlı petrol ürünleri ihracatını durdurmuş ve gıda ve tüketim mallarını da iç pazara yönlendirmiştir. Bunun bir sonucu olarak OECD ülkelerine yapılan ihracat şiddetli bir şekilde azalmış ve Romanya’nın ihracat hacmini belli bir büyüklüğe ulaştırması, diğer geçiş dönemindeki ülkelere kıyasla daha geç gerçekleşmiştir. İhracata yönelik yabancı yatırımların da istenen düzeylere ulaşamaması, 1990’lı yıllar boyunca ülkenin sürekli olarak dış ticaret açığı vermesine yol açmıştır. Dış Ticarete Konu Olan Başlıca Ürünler 1990’lı yılların ortalarından itibaren ülkenin AB ülkelerine ihracatı artma eğiliminde olmuş ve 2003 yılı itibarıyla, AB ülkelerine yapılan ihracat, ülkenin toplam ihracatının %67,7’si düzeyine ulaşmıştır. Bununla beraber, ihracattaki bu artış, büyük ölçüde, yapılan hariçte işleme anlaşmaları vasıtasıyla ülkenin en önemli ticaret ortaklarından olan Almanya ve İtalya’ya yapılmakta olan re-eksportlardan kaynaklanmaktadır. Re-eksport hariç tutulduğu takdirde 1989-1998 yılları arasında ihracatta yaşanan artış oranının oldukça küçüldüğü görülmektedir. Bunun yanısıra, ihracatında artış görülen ürünler giyim, ayakkabı ve mobilya sanayileri gibi genellikle düşük katma değerli ve emek yoğun sektörler olmuştur. Metalurjik ürünler, elektrikli makine ve cihazlar ise ülkenin diğer ihracat ürünleri arasındadır. Ülkenin dış ticaret açığı ülke sanayiinin yeniden yapılandırılması ve modernleştirilmesi için gereken sermaye malları ithalatından kaynaklanmaktadır. Bununla beraber 2000-2003 yıllarında mineraller ve ara malların ithalatında da ciddi artış gözlenmektedir. Romanya ihracatında beşeri sermaye yoğun ürünlerin payı, yabancı yatırım çekmekteki başarısızlıklar ve yeniden yapılanma sürecinin yavaş ilerlemesine bağlı olarak diğer geçiş dönemindeki ülkelere göre oldukça düşük düzeyde kalmıştır. Bu durumun bir sonucu olarak ülke ihracatı büyük ölçüde tekstil ve giyim sektörlerine bağımlıdır. 2004 yılının ilk 4 ayı itibarıyla bu ürünlerin ihracatında %8,9 büyüme görülmüş, bu ürünlerin ülkenin toplam ihracatı içindeki payı %23 düzeyinde gerçekleşmiştir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Tablo 11. İhracatta Başlıca Ürün Grupları (toplam içinde % pay) Gıda ürünleri Mineral ürünler Kimyasal maddeler ve plastik Tekstil ve deri ürünleri Ağaç sanayi ürünleri, kağıt ve mobilya Taş ürünleri, alçıtaşı, çimento, cam eşya ve çömlekçilik Metaller ve ürünleri Makineler (elektronik ürünler dahil) Toplam 1998 5,2 6,1 6,2 34,1 11,4 1,9 1999 5,7 5,9 6,0 34,6 12,3 1,9 2000 3,3 7,9 7,3 32,7 11,5 1,6 2001 3,8 6,9 6,5 36,0 11,0 1,5 2002 3,2 8,5 6,1 35,0 10,8 1,4 2003 2004* 3,2 2,6 7,0 7,4 7,0 7,6 34,7 30,3 11,0 11,0 1,4 1,2 19,1 15,4 16,2 13,3 12,8 12,9 15,1 16,9 19,5 21,0 21,8 22,3 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 15,0 24,6 100,0 *Ocak-Mayıs Kaynak: Romanian Foreign Trade Centre Bununla beraber, emek yoğun ihraç ürünleri, diğer düşük ücretli ülkelerden gelen yoğun rekabet ile karşı karşıyadır. Romanya, özellikle 2005 yılından itibaren AB’nin DTÖ Anlaşmaları çerçevesinde tekstil ve giyim sektörlerinde miktar kısıtlamalarını kaldırması ile AB piyasasında bu ürünlerin büyük bir kısmın için çok ciddi bir rekabet ortamı içinde kalacaktır. Dolayısıyla ülkenin ihracat yapısının çeşitlendirilmesini sağlamaya yönelik olarak daha ciddi tedbirler alınması gereklidir. Ülkenin dış ticaretinde özel sektörün payı da giderek yükselmektedir. 2002 yılında toplam ihracat içinde özel sektörün payı, %66,7 oranında gerçekleşmiştir. Toplam ithalat içinde özel sektörün payı ise 2001 yılındaki %69,4 düzeyinden 2002 yılında %72,6’ya kadar yükselmiştir. Tablo 12. İthalatta Başlıca Ürün Grupları (toplam içinde % pay) Gıda ürünleri Mineral ürünler Kimyasal maddeler ve plastik Tekstil ve deri ürünleri Ağaç sanayi ürünleri, kağıt ve mobilya Taş ürünleri, alçıtaşı, çimento, cam eşya ve çömlekçilik Metaller ve ürünleri Makineler (elektronik ürünler dahil) Toplam 1998 8,6 14,3 13,0 19,7 5,1 1999 7,7 12,0 14,0 23,4 5,1 2000 7,5 14,5 10,4 22,8 4,9 2001 7,8 14,4 12,8 21,1 4,7 2002 6,6 12,7 13,9 21,5 5,1 1,4 1,5 1,6 1,5 1,6 2003 2004* 7,2 7,2 12,4 13,2 13,9 13,8 19,5 18,2 5,1 4,7 1,7 1,6 6,7 6,6 6,8 7,3 7,4 7,7 29,4 26,4 31,5 30,4 31,1 22,4 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 7,9 33,3 100,0 *Ocak-Mayıs Kaynak: Romanian Foreign Trade Centre © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Dış Ticarette Başlıca Ülkeler Romanya’nın en önemli ticaret ortağı başta Almanya ve İtalya olmak üzere Avrupa Birliği ülkeleridir. Avrupa Birliği 1997 yılı itibarıyla Romanya’ya uyguladığı sanayi ürünleri üzerindeki gümrük vergilerini kaldırmış, ancak, Romanya’ya AB’ye uyguladığı vergileri kaldırması için 2001 yılına kadar süre verilmiştir. Bu koşullar altında, ülkenin AB’nin genişleme sürecinin ilk aşamasının dışında bırakılmış olmasının ülke ihracatını etkilememesi beklenmekle beraber menşe kuralları ile ilgili düzenlemeler ve korumacı tedbirlerin ülke ihracatına zarar vermesinden endişe edilmektedir. 1997 ve 1998 yıllarında ticaret engellerinin kaldırılmasına yönelik olarak gerçekleştirilmiş olan düzenlemelere rağmen ülkenin 1998 yılının Ekim ayında ithalata ek vergi getirmiş olması, AB ülkelerinde tedirginlik yaratmıştır. AB’nin 2004 yılı Mayıs ayında gerçekleştirmiş olduğu ve 10 yeni üyeyi içine alan genişleme hareketinin Romanya’nın Merkezi Avrupa ülkelerine yönelik ihracatının daha da artırması böylelikle Romanya ihracatında AB ülkelerinin payının %75’lere kadar yükselmesi beklenmektedir. Ülkenin AB ülkelerine ihracatı 2003 yılında %68 düzeyindeyken geçiş dönemindeki ülkelere ihracat da 2003 yılında %20 oranında artış göstermiştir. Ülkenin geleneksel olarak en büyük dış ticaret ortakları olan İtalya ve Almanya’nın 2003 yılı Romanya ihracatı içindeki payları sırasıyla %24,7 ve %15,9 olarak gerçekleşmiştir. Romanya'nın İhracatında Başlıca Ülkeler (% Pay- 2003) İtalya Almanya 24,1 24,8 Fransa İngiltere Türkiye Hollanda ABD 2,4 15,7 3,2 3,6 3,5 5,1 6,7 7,4 3,5 Macaristan Avusturya Yunanistan Diğer Kaynak: Romanian Foreign Trade Centre Ülkenin 1997 yılında CEFTA üyesi olmasına ve 1999 yılı itibarıyla bu ülkelere yapılan ihracatta yaşanan büyük artışa rağmen, komşu ülkelerle ticari ilişkileri, mevcut potansiyelin altındadır. Ülke, genel olarak makine ve cihazları OECD ülkelerinden, enerji ve hammaddeleri Rusya Federasyonu’ndan ve tekstil ve diğer mineralleri AB ülkelerinden ithal etmektedir. 1999 yılında düşük fiyatlar, sanayi üretimindeki genel düşüş ve demir-çelik sektörlerindeki © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 yeniden yapılanma sebepleriyle enerji talebinin azalmasına bağlı olarak mineral yakıtların ithalatında şiddetli bir azalma görülmüştür. AB ülkeleri 2003 yılı itibarıyla Romanya ithalatının %58’ini oluşturmaktadır. Romanya AB ülkelerinden ağırlıklı olarak makine ve cihazlar ile hariçte işleme rejimi kapsamında tekstil malzemesi ithal etmektedir. Ülkenin en fazla ithalat yaptığı ülkeler, toplam ithalatın %19,8’i ile İtalya, %14,9’u ile Almanya ve %8,3 ile Rusya’dır. Romanya Rusya’dan ağırlıklı olarak enerji ithal etmektedir. Ülke, Rusya ve diğer Karadeniz ülkeleri ile ekonomik ve ticari ilişkilerini artırmayı hedeflemektedir. Komşu ülkeler ile ticaretin geliştirilmesi, halihazırda ülkenin Karadeniz Limanı olan Köstence’nin petrol ve tahıl depolama gibi konularda yabancı yatırım çekmesini sağlamıştır. Romanya'nın İthalatında Başlıca Ülkeler (% Pay- 2003) İtalya Almanya 19,6 30,6 Rusya Fed. Fransa Türkiye Macaristan 14,8 2,3 2,8 3,5 3,6 3,9 7,3 8,3 3,3 Avusturya İngiltere Çin Polonya Diğer Kaynak: Romanian Foreign Trade Centre Tablo 13. Ülke Gruplarına Göre Dış Ticaret (2003) Avrupa AB Ülkeleri CEFTA Ülkeleri Afrika ve Orta Doğu Asya-Okyanusya Amerika Diğer Toplam İhracat (%) İthalat (%) 85,5 84,7 67,7 57,7 7,3 2,9 7,1 4,3 0,2 100,0 10,7 1,1 9,2 4,5 0,5 100,0 Kaynak: Romanian Foreign Trade Centre © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Dış Ticaret Politikası, İthalat ve İhracat Rejimleri 1989’dan bu yana Romanya, Batı ile ilişkilerini geliştirmeye yönelmiş, bu amaçla serbest piyasa ekonomisinin gereklerinin yerine getirilmesi ve buna uygun mevzuat değişikliklerin yapılması çabaları, ülkenin dış ticaret politikasına da yansımıştır. Ülke, GATT ve Dünya Ticaret Örgütü’nün kurucu üyelerindendir. 1993 yılında, Romanya, Avrupa Konseyi’nin de tam üyesi olmuştur. Bununla beraber, Romanya’nın dış ticaret rejiminde çok sık değişiklikler yapılmış, kota ve tarife düzeyleri sıkça değiştirilmiştir. Ayrıca dış ticaret politikasında zaman zaman birbiriyle çelişen amaçlar gözetilmiş, ithalat kısıtlamaları ve ihracata zarar verecek politikalar eşanlı olarak kullanılmıştır. 1995 yılında Romanya’nın ithalatının yarıya yakını özel bir takım düzenlemelere tabi olmuştur. Ülke, 1993 yılı Mart ayından itibaren Armonize Sisteme çok benzeyen 8’li bir tarife nomenklatörü kullanmaya başlamıştır. Tarife oranları da ad-valorem olarak belirlenmekte, ithalata uygulanan vergiler her yıl yayınlanmaktadır. Romanya’nın dış ticaret politikalarının gelişiminin belirleyicisi olan pek çok iç ve dış faktörün varlığından söz etmek mümkündür. Bu faktörleri özetlemek gerekirse: Dış Faktörler; Ülkenin DTÖ üyeliği çerçevesinde yapılan anlaşmalardan doğan hükümler; Ülkenin Avrupa’ya ekonomik entegrasyonundan doğan yükümlülükleri çerçevesinde tamamlanan serbest ticaret anlaşmalarından kaynaklanan hükümler; ABD’nin En Çok Kayırılan Ülke (MFN) kuralına Romanya’yı kalıcı olarak dahil etmesi; Rusya Federasyonu, Beyaz Rusya ve Kazakistan tarafından ülkeye tanınan tercihli ticaret rejimi; ABD, Kanada, Avustralya, Japonya ve Yeni Zelanda tarafından tanınan GSP çerçevesinde Romen ihraç ürünlerine tanınan kolaylıklar. İç Faktörler; Milli ekonomide süren yeniden yapılanma ve özelleştirme çalışmaları; Dış ticarette liberalizasyon çalışmaları; İhracat ve ihracata yönelik üretimi teşvik etmeye yönelik sistemin yerleştirilmesi; İthalat Gümrük tarifesi ve yeni Gümrük Kanunu’nun uygulamaya konulması; 1 Ocak 2000’den itibaren gelir vergisinin %25 ve KDV’nin %19 olarak belirlenmesi; Gümrüklerde otomatik sistemden yararlanmak için ödenen ücretin 12 Euro’dan 8 Euro’ya indirilmesi. Romanya’daki tüm yasal kişi ve kurumlar, herhangi bir ayırıma tabi olmaksızın ithalat ve ihracat faaliyetlerini yürütebilmektedir. 215/1992 sayılı Karar, Romanya’daki dış ticaret rejiminin ana hatlarını ortaya koymaktadır. Söz konusu karara göre, ihracat ve ithalat işlemleri sadece, yasal faaliyet alanı olarak bu tür işlemleri gösteren firmalar tarafından yürütülebilir. Romanya’dan ihraç, ya da bu ülkeye ithal edilecek ürünler herhangi bir ihracat ya da ithalat lisansına tabi bulunmamakla beraber, ülkenin uluslararası yükümlülükleri çerçevesindeki kontrol rejimine tabi belirli ürün gruplarında ithalat ve ihracat lisansı aranmaktadır. Karar’a göre, takas, kliring gibi bazı özel nitelikli faaliyetlerde, sadece bankacılık faaliyetlerini yürütme amaçlı özel bir ithalat ve /veya ihracat lisansı gerekmektedir. Yine aynı Karar çerçevesinde, ülkenin Dış Ticaret Departmanı, ithalatta geçici miktar © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 kısıtlamaları uygulamaya ve uluslararası kurallar, sağlık çevre ve ulusal güvenlik gerekçeleriyle bazı ithal ürünlerine kısıtlama ve yasak getirmeye yetkili kılınmıştır. Gereken hallerde, lisanslar Dış Ticaret Departmanı ya da Stratejik İhracatın Kontrolü ve Kimyasal Silahların Yasaklanması Ulusal Ajansı tarafından verilmektedir. İthalat vergileri yönünden Romanya, AB, EFTA ve CEFTA ülkelerine bir çok üründe diğer ülkelere uygulandığından daha düşük gümrük vergisi uygulanmaktadır. 2007 yılında gerçekleşmesi beklenen Romanya’nın AB üyeliği kapsamında tamamen uyum sağlanması gereken Ortak Ticaret Politikası çerçevesinde, ülkenin gümrük vergilerinde daha fazla indirime gitmesi gerekmektedir. Ülkenin halihazırda ithalatta uygulamakta olduğu gümrük vergileri En çok Kayrılan Ülke kuralı (MFN) çerçevesinde tüm ürünlerde ortalama %18,6, tarım ürünlerinde %30, balıkçılık ürünlerinde %21,4 ve sanayi ürünlerinde %15,4 düzeylerinde seyretmektedir. Ortak Ticaret Politikası’nın tamamen üstlenilmesi ile bu oranların AB ortalamalarına çekilmesi gerekmektedir. Halen AB’nin ortalama ithalat gümrük vergileri tüm ürünlerde %6,3, tarım ürünlerinde %16,2, balıkçılık ürünlerinde %12,4 ve sanayi ürünlerinde %3,6’dır. İthalatta tahsil edilen gümrük vergisinin yanısıra, 29 Eylül 1998 tarihinde çıkarılan Acil Hükümet Kararnamesi ile ülkenin artan bütçe ve ödemeler dengesi açıklarını azaltmak amacıyla %6 ek ithalat vergisi uygulaması başlatılmış, bu vergi 1999 yılında %4’e, 2000 yılında %2’ye indirilerek 2001 yılında da tamamen kaldırılmıştır. Diğer taraftan, önceki yıllarda, bazı temel hammaddelerin ve tarım ürünlerinin ihracatı kontenjana veya lisansa tabi veya yasakken, 1998 yılında bu konudaki listeler yayınlanmamış ve 1998 yılı başında ihracat tamamen serbestleştirilmiştir. Ülkede ihracat vergisi veya ihracatı lisanslama önlemleri genel olarak sadece istatistiki amaçlarla uygulanmaktadır. 1999 yılında, tütün ürünleri, alkollü içecek ve kahvenin üretimi, ithalatı ve ülke içinde satışını denetlemek amacıyla, yeni bir dokümantasyon sistemi uygulamaya konulmuştur. Romanya Çevre Fonu’nu kuran 93/2001 sayılı Acil Hükümet Kararnamesi ile, Nisan 2002’de kaldırılmak üzere, ülkede bir grup ürüne ihracat gümrük vergisi uygulanmaya başlanmış, bu çerçevede başka ürünlerin yanısıra kereste, hurda ve kütükte %20 ihracat vergisi getirilmiştir. Bu vergilerden elde edilen gelir, Çevre Fonu’na aktarılmış, uygulama öngörüldüğü üzere 2002 yılında sona erdirilmiştir. Serbest Bölgeler Romanya’daki Serbest Bölgeler, 84/1992 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu, 31/1997 sayılı Romanya’daki Yabancı yatırımlara dair Acil Hükümet Kararı ve 332/2001 sayılı ekonomi üzerinde önemli etkisi bulunan Yabancı Yatırımlar Kanunu ile düzenlenmektedir. Mevzuat ile Serbest Bölgelere tanınan teşvikler aşağıda sıralanmaktadır: Serbest bölgelerdeki arazi ve binalar, azami 50 yıl süre ile Roman veya yabancı özel ve tüzel kişilere kiralanabilir veya finansal kiralama yoluyla mülkiyeti edinilebilir. Serbest bölgeler doğrudan yabancı ülkelere giden, ya da yabancı ülkelerden doğrudan serbest bölgelere giriş yapan ticari mal, nakliye aracı ve diğer mallar, KDV ve diğer gümrük vergilerinden muaftır. Lisanslı olarak serbest bölgelerde faaliyet gösteren firmalar elde ettikleri kar üzerinden %5 vergiye tabi tutulmaktadır. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Romanya gümrük bölgesinden serbest bölgelere ihraç edilen malzeme, aksesuar ve diğer mallar, mevzuatın gerektirdiği tüm ihracat formalitelerini yerine getirmek koşulu ile KDV’den ve diğer gümrük vergilerinden muaf tutulmaktadır. Mallar, bir serbest bölgeden başka bir serbest bölgeye gümrük vergisi ödemeksizin götürülebilmektedir. Diğer taraftan, patlayıcı madde, ilaç, silah, cephane, psikotropik madde, radyoaktif ve toksik maddeler ile Romen kanunları ile yasaklanmış bulunan diğer malzeme ve maddelerin serbest bölgelere girişi yasaktır. Serbest bölgelerde yürütülmesi mümkün olan faaliyetler; elleçleme, depolama, ayırma, tartma, paketleme, işleme, düzenleme, imalat, test, müzayede, satın alma, satma, kiralama, arazi ile binaları 50 yıla kadarlık bir süre için kiralama, ürünlerin kalite ve miktarının gözetimi ve denetimi, tamirat, sökme, sergileme, menkul kıymet işlemleri, ticarifinansal faaliyetler, yurtiçi ve uluslararası nakliye, aracılık, komisyonculuk, gemi ile taşımacılık ve diğer serbest bölge faaliyetleridir. Bu faaliyetlerin hepsi ve serbest bölgeye giriş ya da çıkış yapan ürünler için, yürürlükteki Romen kanunları gereği istenen belgelerin düzenlenmesi gerekmektedir. Bu faaliyetler, Serbest Bölge İdaresi tarafından düzenlenen lisansı almak koşuluyla, Romen veya yabancı uyruklu, gerçek ve tüzel kişiler tarafından yürütülebilmektedir. Serbest Bölgelerin faaliyetleri, genel olarak Kamu İşleri ve Nakliye Bakanlığı bünyesindeki Serbest Bölgeler Ajansı Genel Müdürlüğü tarafından koordine edilmektedir. Serbest Bölgeler Ajansı Genel Müdürlüğü Adres: 771131, Bucharest 1, 38 Dinicu Golescu Av. Tel: +40-21-2223636, 6375640 Faks:+40- 21-3120772 Web sitesi: http://www.mt.ro Güney Köstence (Constanzta) Serbest Bölgesi (37,5 hektar) Avrupa’daki en büyük limanlardan olan Güney Köstence Limanı, dördüncü ve yedinci PanAvrupa ulaşım koridorları boyunca uzanmaktadır. Aynı zamanda Karadeniz’in en büyük limanı olma özelliği bulunan Liman, 13,5 metrelik rıhtım derinliği ile büyük tonajlı gemiler için son derece elverişli imkanlar sunmaktadır. Konumu gereği Köstence Limanı, liman ticareti ve imalat faaliyetlerinin yanısıra, deniz yoluyla uluslararası taşımacılık için de cazip imkanlar sunmaktadır. Yaklaşık 37 hektarlık Serbest Bölge alanının yaklaşık 6 hektarlık kısmı henüz kiralanmamıştır. Basarabi Serbest Bölgesi (11 Hektar) Basarabi Serbest Bölgesi, Güney Köstence Serbest Bölgesi’nin 11 hektarlık bir şubesi olarak 1999 yılı Mart ayı sonundan bu yana faaliyet göstermektedir. Köstence Serbest Bölgesi’nin Medgidia, Cernavoda ve Mihail Kogalniceanu Havaalanı olmak üzere üç tane daha şubesini açmak için fizibilite çalışmaları sürdürülmektedir. Güney Köstence ve Basarabi Serbest Bölgeleri İdareleri Adres: Ferry Boat Terminal P.O.Box 6 8711-Agigea Constantza Tel: 0040-241-741601/02/03- 602301/04 Faks: 0040-241-741600 © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Giurgiu Serbest Bölgesi Pek çok ticari firmanın faaliyet gösterdiği bu Serbest Bölge, Giurgiu Kenti endüstriyel parkı ile 40 hektarlık bir orman arazisini kapsamaktadır. %80-85’lik kısmı halihazırda kiralanmış bulunan 25 hektarlık alanda yeni kiralamaya uygun alanlar oldukça sınırlıdır. Arad-Curtici Serbest Bölgesi Ülkenin batı bölgesindeki ilk serbest bölge olan Arad-Curtici Serbest Bölgesi, dördüncü Pan-Avrupa koridoru boyunca uzanmaktadır. Bölge’nin bir bölümü Arad Havaalanı yakınlarında 15 hektarlık bir alanda faaliyet sürdürürken 75 hektarlık bir bölümü de Curtici’deki uluslararası marshalling yard yakınlarında bulunmaktadır. Arad-Curtici Serbest Bölgesi İdaresi Adres: 81, Revolutiei Av, 2 900 Arad-Romania Tel/Faks: 0040-257-285848-282434 Web-sitesi: http://freezone.arad.ro e-mail: [email protected] Sulina Serbest Bölgesi (101 hektar) Sulina Serbest Bölgesi’ne, sadece deniz ve nehir yolu ile ulaşım sağlanmaktadır. Bölge, aynı zamanda, Uluslararası Sulina Kanalı ile Karadeniz üzerinden Batı ve Kuzey Avrupa ile Orta Doğu’ya ulaşım imkanı sağlamaktadır. Sulina Serbest Bölgesi’nde, açık depolamaya uygun ve çevrelenmiş 70 000 metrekarelik platform, 5 000 metrekareden fazla ve her tür ürünün depolanmasına uygun kapalı alan, 16 ft kapsiteli 3 yüzen vinç, 30 ve 40 ft’lik konteynerleri taşımaya uygun 32 ft kapasiteli 2 yüzen vinç, 2 nehir iticisi, 1 deniz/nehir römorkörü, 2 kapalı nehir mavnası, çok sayıda 3,510 ft forkliftler, traktör ve treylerler bulunmaktadır. Bu imkanlarla Bölge, 23 ft derinlik limitini aşmayan her türlü deniz aracı için uygun bir limandır. Sulina Serbest Bölgesi İdaresi Tel: 0040-40-543241/2/3-543664-543294 Faks: 0040-40-543294 Adres: 202 Intai Street, 8829, Sulina, Romania Bükreş Ofisi Tel: 0040-21-6138723 Tulcea Ofisi Tel: 0040-240-517632 Galati Serbest Bölgesi (262,81 hektar) Galati Limanı’nda bulunan Bölge, Romanya’nın Moldova ve Ukrayna sınırlarına çok yakındır. Tuna Nehri’ne doğrudan bağlanan Galati Limanı, Bağımsız Devletler Topluluğu’nun giriş kapısı olarak değerlendirilmektedir. Galati Serbest Bölgesi, TunaMain-Ren Nehirleri yoluyla Karadeniz üzerinden Akdeniz ve Batı Avrupa’ya bağlantı sağlamaktadır. Bölge ayrıca, Bağımsız Devletler Topluluğu’ndan gelen geniş demiryolları ile Romen demiryolu ağının kesişme noktasındadır. Galati Serbest Bölgesi’nden geçen karayolları, © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Romanya karayolu ağına bağlı olup aynı zamanda Doğu ve Batı Avrupa ile bağlantı sağlamaktadır. Galati Serbest Bölgesi İdaresi Adres: Cristal Building, Al. Ioan Cuza Str., 6200 Galati. Tel: 0040-236-411222/412420/412430 Faks: 0040-236-414929 E-mail: [email protected] Braila Serbest Bölgesi (110,4 hektar) Elektrik, su, iletişim gibi gereken tüm altyapı imkanlarına sahip olan Braila Serbest Bölgesi, 3 bölümden oluşmaktadır. Bölgenin yaklaşık %20’lik kısmı halihazırda kiralanmıştır. Braila Serbest Bölgesi İdaresi Adres: 10-12 Mihai Eminescu Str., 6100 Braila, Romania Tel/Faks: 0040-239-611655/615700 YABANCI YATIRIMLAR Yatırım Ortamı Romanya’da eğitim ve sağlık gibi kimi stratejik alanlar dışında tüm sektörler yabancı yatırımcılara açıktır. Bunun dışında Romanya’da yatırım yapacak yatırımcıların çevrenin korunması, milli güvenlik, kamu düzeni, kamu sağlığı ve kamu ahlakı normlarına uymaları zorunluluğu bulunmaktadır. Yatırımcılar aşağıdaki yollardan herhangi birini kullanarak Romanya’da yatırım yapabilirler: • • • • • • Yeni bir firma kurulması ya da şube açılması Varolan bir firmanın sermaye artırımına iştirak etmek veya hisse senetlerini almak İmtiyaz ya da kiralama yoluyla ekonomik faaliyet yürütmek Menkul ve gayrimenkul mülkiyet hakkı satın almak (yatırımla ilgili olmayan arsa ve konutlar hariç Endüstriyel ve fikri haklar satın almak Doğal kaynakların çıkarılması ile ilgili olarak araştırma, işletme ve üretim anlaşması yapmak Yatırımcılar, şirket sermayesine yapacakları ayni katkıya ilişkin olarak ithal edecekleri mallar için gümrük vergisi ve katma değer vergisi ödemekten muaftır. Ayrıca yatırımla ilgili makina ve teçhizat için de gümrük vergisi ve KDV ödemekten muaf tutulmaktadır. Yabancılar ve Romanya’da yerleşik olmayan tüzel kişiler Romanya’da toprak sahibi olamamakla beraber toprak üzerinde kullanım hakkı vb. haklar edinebilmektedir. Bununla birlikte, Romanya’da bir şirket kuran yabancı yatırımcıların toprak mülkiyeti edinebilmelerinin önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Yabancı yatırımcılar açısından Romanya’yı cazip kılan nedenlerin başında Romanya’nın 2007 yılında Avrupa Birliği’ne gireceği yönündeki beklentiler gelmektedir. Romanya yaklaşık 22 milyonluk nüfusuyla Orta Avrupa’da Polonya’dan sonra en geniş pazardır. Avrupa’nın üç önemli ulaşım koridorunun kesiştiği önemli bir konumu vardır. Bu koridorlar: © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 4 nolu kara ve demiryolu koridoru: Berlin-Prag-Budapeşte-Bükreş-Köstence-İstanbulSelanik 7 nolu nehir koridoru: Köstence-Basarabi-Tuna-Main-Ren 9 nolu kara ve demiryolu koridoru: Helsinki-Moskova-Kiev-Odessa-Bükreş-Köstence-Dedeağaç Köstence Limanı Karadeniz’in en büyük limanıdır ve kanallar ve nehir ulaşım ağı sayesinde Avrupa’nın içlerine kadar gemilerle taşımacılık yapılmaktadır. Özellikle teknoloji ve mühendislik konularında eğitimli ve nispeten ucuz işgücü yabancı yatırımcılar için bir avantaj oluşturmaktadır. Bununla birlikte, işgücünün eğitimli olmasına rağmen verimliliği düşüktür. Risk ve sorumluluk alma, çabuk karar verebilme gibi yöneticilik için önemli olan nitelikler açısından Romenlerin yetersiz görülmesi nedeniyle yabancı yatırımcılar yönetici kademeleri için yabancı personel istihdam etmektedir. Ayrıca, Avrupa Birliği’nin ülke vatandaşlarına koşullu serbest dolaşım hakkı tanımasına bağlı olarak zaman içinde işçi ücretlerinde artış yaşanması beklenmektedir. Ülkede şirket kurmak ve yatırım yapmak yoluyla faaliyet göstermenin bir diğer muhtemel dezavantajı da, hemen hemen her alanda, daimi olarak denetime tabi olmak durumunda kalmaktır. Bu çerçevede, ülkede gerek yatırım, gerekse üretim yapmak isteyen firmaların, mevzuatı çok iyi öğrenmeleri ve değişiklikleri takip etmeleri gerekmektedir. Romanya’da faaliyette bulunan dokuz bine yakın Türk sermayeli yatırımcı, Türkiye’de yerleşik firmaların Romanya pazarına girişini kolaylaştırabilecek önemli bir avantajdır. Romanya 81 ülke ile Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması imzalamıştır. Türkiye ile imzalanan Anlaşma 1989 yılından beri yürürlüktedir. Türkiye ve Romanya arasında Yatırımların Karşılıklı Teşvikine İlişkin Anlaşma 1996 yılından bu yana yürürlüktedir. Yabancı Yatırımcılara Sağlanan Garanti ve Haklar • • • • • • • • Yabancı ve yerli yatırımcılara eşit muamele hakkı Devletleştirme ve kamulaştırmaya karşı garantiler: Romanya’daki yabancı yatırımlar ancak kanunlar çerçevesinde ve yatırımın piyasa değerine eşit tazminat ödendikten sonra kamulaştırılabilir. Yatırımlardan kazanılan paranın yabancı dövizlere çevrilebilme ve transfer edilebilmesi hakkı Tanıtım ve reklam giderlerini vergilendirilebilir kardan düşürebilme imkanı Zararları kaydetme hakkı Uyuşmazlıkları uluslararası tahkim yöntemi ile çözme imkanı Hızlandırılmış amortisman hakkı Yabancı personel işe alma hakkı © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 YILLIK DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI 1999-2003 1800 1574 1600 USD milyon 1400 1200 1041 1037 1999 2000 1157 1144 2001 2002 1000 800 600 400 200 0 2003 Kaynak: Romanya Yabancı Yatırımlar Ajansı Romanya’ya gerçekleştirilen yabancı sermaye yatırımlarında 2003 yılında dikkat çekici bir artış olmuştur. 2002 yılında 1,1 milyar dolar olan yabancı yatırım miktarı 2003 yılında % 27’lik bir artışla 1,5 milyar dolara çıkmıştır. 2003 yılında Romanya’nın toplam doğrudan yabancı sermaye yatırımı stoku 10 milyar dolar sınırını aşmıştır. Buna rağmen Romanya hala kişi başına düşen yabancı yatırım miktarında Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin gerisinde kalmaktadır. DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMI STOĞU 1991-2003 12000 10000 8000 6000 4480 4000 2000 0 40 117 211 552 971 1234 5521 6558 7715 10433 8859 2449 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Kaynak: Romanya Yabancı Yatırımlar Ajansı Ülkenin başkenti aynı zamanda da ticaret ve sanayi merkezi olan Bükreş, yabancı yatırımların en çok yöneldiği şehir olmuştur. Bükreş 2002 yılında Romanya’ya gelen toplam doğrudan yabancı yatırımlardan % 35’lik bir pay almıştır. Bükreş’i % 27’lik oranıyla Köstence, % 20 ile İlfov ve % 10 ile Bacau izlemektedir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 5.3. Şirket Kurma Yabancı yatırımcıların Romanya’da kurabileceği şirket çeşitleri şunlardır: Adi şirket (SNC) Limited şirket (SRL): En az 2 en fazla 50 ortak olabilir. Minimum sermaye 2 000 000 Ley olacaktır. Her hisse payı 100 000 Ley’in altında olmayacaktır. Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket (SCA) Anonim şirket (SA): En az 5 ve daha fazla ortakla kurulabilir. Minimum sermaye 25 000 000 Ley olacaktır. Sermayenin % 30’u kuruluş tarihinde geri kalan % 70’i de 12 ay içerisinde yatırılacaktır. Kuruluş tüzüğünde aksi belirtilmemişse yöneticilerin en az yarısı Romen vatandaşı olmak zorundadır. Kooperatif şirket Limited Şirket (SRL) ve Anonim Şirket (SA) yabancı yatırımcılar tarafından en çok tercih edilen şirket türleridir. Şirket kuruluşundaki formaliteleri azaltmak amacıyla 2001 yılında bir yönetmelik çıkarılmıştır. Bu yönetmeliğe göre yabancı sermayeli bir şirket kurmakla Romen sermayeli bir şirket kurmak arasında herhangi bir işlem farkı bulunmamaktadır. Ayrıca bu yönetmelikle Romanya Ticaret ve Sanayi Odası bünyesinde yerel sicil büroları oluşturulmuştur. Yatırımlarla ilgili bütün tescil ve izin işlemleri bu bölgesel bürolar aracılığıyla yürütülmektedir. Ayrıca bu yerel sicil büroları şirket kuruluşu, mali konular, şirketin isim ve markasının korunması, vergiler vb. konularda danışmanlık hizmeti sunmaktadır. Şirketin kurulması için ilk adım olarak başvuru formunun ve diğer gerekli belgelerin yerel sicil bürosuna sunulması ve gerekli vergi ve harçların yatırılması gerekmektedir. Ayrıca şu izinlerin de alınması gerekmektedir: • • • • • İtfaiyeden alınacak olan yangın korunma belgesi Yerel halk sağlığı müdürlüklerinden alınacak olan sağlık belgesi Yerel veterinerlik bürolarından alınacak olan veteriner sağlık belgesi Yerel çevre koruma ofislerinden alınacak olan çevre koruma belgesi Devlet Çalışma Ofisi’nin yerel bürolarından alınacak olan izin belgesi Yukarıdaki izin ve belgelerin alınmasıyla başvuru tarihinden itibaren 20 gün içinde yetkili merciler tarafından şirketin kuruluş ruhsatı verilecektir. Yabancı şirketler Romanya’da şube açabilirler. Şubelerin tüzel kişilikleri yoktur. Şubeler bulundukları yerdeki Bölge Ticaret siciline kayıt olmak zorundadır. Yabancı şirketler Endüstri ve Kaynaklar Bakanlığı’ndan alınacak izinle Romanya’da temsilcilik açabilirler. Temsilcilikler kendi adına ticari faaliyette bulunamazlar. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 TÜRKİYE-ROMANYA TİCARETİ Balkan ülkeleri arasında en yoğun ikili ticari ve ekonomik ilişki, Türkiye ile yaklaşık 80 bin civarında Türk soydaşımızın yaşamakta olduğu Romanya arasındadır. Türkiye; İtalya, Almanya ve Fransa’dan sonra, Romanya’nın ihracatında en büyük dördüncü ülkedir. İki ülke arasında tarihten gelen siyasi, kültürel, sosyal ve ekonomik yakınlık, Türkiye ile Romanya arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerin son yıllarda olumlu bir seyir izlemesini sağlamıştır. Tablo 14. Türkiye-Romanya Ticaretinin Seyri ( 1 000 dolar) Yıllar 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2003* 2004* İhracat 173 076 151 898 175 265 301 960 314 045 358 783 468 178 268 185 325 818 392 028 566 497 873 346 371 617 535 363 İthalat Denge Hacim 256 107 - 83 031 429 183 300 775 - 148 877 452 673 228 911 - 53 646 404 176 367 870 - 65 910 669 830 441 290 - 127 245 755 335 394 087 - 35 304 752 870 344 672 123 506 812 851 401 156 -132 971 669 341 673 928 -348 109 999 746 481 140 -89 112 873 168 661 765 -95 267 1 228 262 955 971 -82 625 1 829 318 443 808 -72 191 815 426 730 329 -194 966 1 265 692 *Ocak-Haziran Kaynak: DTM Romanya ile mal grupları itibarıyla olan ticaretimizde ise, Türkiye’nin bu ülkeye olan iharcatında gıda sanayi ürünleri, tekstil-konfeksiyon ürünleri, kimya sanayi ürünleri, plastik sanayi ürünleri, plastik maddeler, tarım-gıda ürünleri, elektrikli makina ve aletler ile meyvalar önemli yer tutmaktadır. Tablo 15. Türkiye’nin Romanya’ya İhracatı (dolar) HS 8703 8528 8418 7322 5515 5209 8450 0805 5703 5208 4818 5516 Ürün adı Binek otomobili Televizyon alıcıları Buzdolapları, dondurucular, soğutucular Demir-çelik radyatör, jeneratörler Diğer devamsız sentetik liften dokumalar Pamuk Çamaşır yıkama makineleri Turunçgiller (taze/kurutulmuş) Tüfte edilmiş halılar, yer kaplamaları Pamuklu dokumalar Tuvalet kağıtları, kağıt havlu, mendil vb Devamsız suni liften dokumalar- 2001 32 670 832 8 920 906 2 740 291 4 762 824 11 320 792 4 779 468 732 887 15 416 969 8 769 189 5 606 610 6 224 557 8 336 021 2002 50 963 370 19 909 457 8 863 745 12 398 692 15 306 787 7 667 398 5 154 515 18 707 838 11 764 164 10 273 513 14 072 735 13 589 550 © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 2003 66 116 779 37 661 201 24 358 233 24 328 841 21 834 648 20 621 907 18 988 136 18 300 054 17 970 599 16 925 337 16 513 932 14 099 389 7225 3402 8708 2005 5205 7210 7321 5407 8414 5408 5501 7306 3401 Alaşımlı çeliklerden yassı hadde mamulü 8 711 159 Yıkama, temizleme müstahzarları 2 601 253 6 976 844 Kara taşıtları için aksam 1 765 295 6 596 504 Diğer sebzeler (Konserve-dondurulmamış) 6 362 218 7 702 413 Pamuk (dikiş hariç) ipliği 3 692 736 6 149 404 Demir-çelik yassı mamul 14 400 871 10 125 690 Demir-çelik soba, ocak, ızgara mangal vb 694 064 3 300 800 Sentetik iplik, monofil, şeritlerle dokumalar 3 662 257 5 694 267 Hava-vakum pompası, hava/gaz kompresörü vb 437 610 763 386 Suni filament ipliklerinden dokunmuş mensucat 2 448 655 6 411 835 Sentetik lif demetleri 4 219 058 6 648 595 Demir-çelikten diğer tüpler, borular, profiller 1 096 030 3 152 964 Sabunlar, yüzey aktif organik maddeler 6 700 299 7 925 610 13 824 072 13 294 105 12 883 924 11 977 959 11 952 522 11 362 282 10 195 935 9 899 506 9 875 679 9 683 641 9 620 752 8 704 147 8 646 675 Kaynak: DTM İstatistikleri Tablo 16. Türkiye’nin Romanya’dan İthalatı(dolar) HS 7204 7208 3102 2710 3904 2926 2905 Ürün adı Demir-çelik döküntü ve hurdaları Demir-çelik sıcak hadde yassı mamulleri Azotlu mineral/kimyasal gübreler Petrol yağları ve minerallerden elde edilen yağlar Vinil klorür/halojenli diğer olefin polimerleri Nitril gruplu bileşikler Asiklik alkoller vb halojenlenmiş, sulfolan, nitrolanmış/nitrozalanmış türevleri 7209 Demir-çelik yassı mamul 7210 Demir-çelik yassı mamul (kaplanmış, sıvanmış) 3902 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri 7202 Ferro alyajlar 4411 Lif pano ve levhalar-reçine vb 7219 Paslanmaz çelikten yassı hadde mamulü 1206 Ayçiçeği tohumu 3105 Azot, fosfor ve potasyum gibi karışımlar 2815 Sodyum hidroksit, potasyum hidroksit 5509 Sentetik devamsız liften iplik 7220 Paslanmaz çelikten yassı hadde mamulleri 4804 Kraft kağıt/kartonlar (sıvanmamış) 5101 Yun ve yapağı (karde edilmemiş/taranmamış) 8703 Binek otomobili 8708 Kara taşıtları için aksam, parçaları 7216 Demir /alaşımsız çelikten profiller 1005 Mısır 8901 Yolcu gemileri, gezinti gemileri, feribotlar vb Kaynak: DTM İstatistikleri 2001 56 027 658 59 310 382 45 289 985 63 291 011 16 631 317 22 155 513 2002 130 040 508 84 061 449 37 719 824 38 122 632 47 649 996 35 172 135 2003 235 937 553 122 468 806 57 356 267 53 212 432 52 902 659 39 461 815 17 918 188 28 575 937 28 751 028 8 391 754 3 358 556 7 342 177 3 470 974 1 725 895 4 176 729 5 574 545 4 033 415 16 537 244 5 252 596 2 978 3 613 298 3 099 480 0 148 884 6 083 107 195 327 700 000 22 996 892 16 887 624 16 325 328 7 245 775 4 577 968 6 921 293 4 935 394 5 569 231 8 505 010 8 199 800 1 173 488 6 221 377 4 986 263 8 189 1 045 196 10 622 237 10 306 826 3 963 300 28 219 348 22 490 198 20 825 589 16 419 730 13 628 704 12 993 590 11 580 866 11 327 774 11 303 212 10 607 264 10 365 946 9 673 691 8 646 919 8 138 982 6 594 752 5 888 147 5 711 832 5 177 592 Ülkeden ithal edilen ürünlerden başlıcaları ise, demir ve çelik, kimya sanayi ürünleri, gıda sanayi ürünleri, tekstil ürünleri, işlenmiş petrol ürünleri ve demir dışı metal sanayi ürünleridir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 İki Ülke Arasındaki Doğrudan Yatırımlar Türkiye değer itibarıylaRomanya’da en fazla yabancı sermaye yatırımı yapan dokuzuncu ülke, yatırımcı sayısı itibarıyla da üçüncü ülke konumundadır. Bu durum Türk yatırımlarının nispeten küçük ölçekli yatırımlar olduğunu göstermektedir. Özellikle Romanya’daki sistem değişikliğinden hemen sonra Türk yatırımcıları küçük yatırımlarla piyasaya girmiştir. Fakat son yıllarda Romanya’ya yönelik büyük Türk yatırımlarının arttığı gözlemlenmektedir. Tablo 17. Ülkelere Göre Yabancı Yatırımcılar (Şubat 2004 itibarıyla) Kayıtlı Sermaye Şirket Sayısı Ülke 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 1 000 Dolar % Adet % TOPLAM 10 843 451,7 100,0 98 463 100,0 Hollanda 1 879 798,9 17,34 1 775 1,80 Fransa 1 401 369,9 12,92 3 209 3,26 Almanya 888 519,8 8,19 11 112 11,29 ABD 769 609,8 7,10 3 848 3,91 Avusturya 610 587,1 5,63 2 842 2,89 Hollanda Antilleri 606 049 5,59 9 İtalya 594 391,6 5,48 14 532 14,76 Kıbrıs 505 097,6 4,66 1 158 1,18 Türkiye 428 199,3 3,95 8 738 8,87 İngiltere 385 424,3 3,55 1 686 1,71 Yunanistan 312 303,7 2,96 2 600 2,64 İsviçre 317 084,9 2,92 1 270 1,29 Macaristan 265 923,6 2,45 4 469 4,54 Güney Kore 218 341,1 2,01 82 0,08 Lüksemburg 201 015,6 1,85 220 0,22 İspanya 163 708,9 1,51 655 0,67 Virgin Adaları 123 266,2 1,14 191 0,19 Çin 122 878,5 1,13 8 221 8,35 İsveç 107 419,6 0,99 788 0,80 Herhangi bir vatandaşlığı olmayan 75 691 0,70 21 0,02 Kaynak: Romanya Ulusal Ticaret Sicil Bürosu İstatistikler Romanya’daki Türk yatırımları hakkında gerçek durumu tam olarak yansıtmamaktadır. Çünkü önemli miktarda Türk sermayesi başka ülkeler (Hollanda, Hollanda Antilleri vb.) üzerinden bu ülkeye geldiği için istatistiklerde Türk yatırımı olarak görünmemektedir. Dolayısıyla Romanya’daki Türk yatırımlarının miktarı rakamlarda görünenin çok daha üzerindedir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Romanya'daki Türk Yatırımlarının Sektörlere Göre Dağılımı Turizm %1,8 Hafif sanayi %2,1 Ulaşım %2,9 Tarım %0,1 İnşaat %6 Hizmetler %28,8 Perakende satış %7,2 Ağır sanayi %9,2 Toptan satış %17,5 Gıda %24,5 Türk sermayeli firmalar, Romanya’da özellikle bankacılık, inşaat, menkul kıymetler, gıda işleme ve üretimi, plastik maddeler üretimi, ambalaj sanayi, elektrikli malzeme üretimi, restaurant ve casino işletmeciliği, nakliye, turizm, iç ve dış ticaret alanlarında faaliyet göstermektedir. Diğer taraftan, 30 Haziran 2003 tarihi itibarıyla, Türkiye’de faaliyet gösteren 13 adet Romen firmanın mevcut yabancı sermayesi 8 102 677 milyon TL’dir. Bu firmalar, ağırlıklı olarak hizmetler sektöründe faaliyet göstermektedir. Önemli transit yollar üzerinde bulunması, eğitimli işgücü, gelişmiş altyapısı ile yatırımcılar için cazip bir ülke olan Romanya’da faaliyette bulunan altı bine yakın Türk sermayeli yatırımcı, Türkiye’de yerleşik firmaların Romanya pazarına girişini kolaylaştırabilecek önemli bir avantajdır. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller Türkiye ve Romanya arasındaki Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması, 1 Ocak 1989’dan beri yürürlüktedir. Karşılıklı Yatırımları Teşvik ve Ekonomik İlişkileri Geliştirme Anlaşması ve Şubat 1998’de yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması da dahil olmak üzere iki ülke arasında imzalanan diğer tüm anlaşmalar, Türkiye-Romanya ticari ilişkilerinin daha da gelişmesini sağlamıştır. Tablo 18. Türkiye-Romanya Arasındaki Anlaşma ve Protokoller Anlaşma Adı İmza Tarihi RG. Tarih ve No. Ticaret Anlaşması 27.10.1970 12.12.1970-13692 Uzun Vadeli Ekonomik Sınai ve Teknik İşb. Anl. 29.08.1975 25.07.1976-15657 Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anl. 09.06.1975 30.04.1977-15924 Uzun Vadeli Ticari, Ekonomik ve Teknik İşb. Anl. 20.10.1987 15.01.1988-19659 Türk-Romen Karma Ekonomik Komisyonu 19.Dönem Toplantısı Protokolü Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anl. 06.07.1999 01.07.1986 01.06.1988-19829 Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anl. 24.01.1991 16.07.1994-21992 Serbest Ticaret Anlaşması 29.04.1997 17.02.1998-23233 Mutabakat Zaptı 19.06.1998 29.08.1998-23448 Türkiye-Romanya Serbest Ticaret Anlaşması Türkiye, 6 Mart 1995 tarihinde imzalanan 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı kapsamında, 1996 yılından itibaren 5 yıllık bir süreç içerisinde AB’nin otonom veya imzaladığı ikili anlaşmalar çerçevesinde uyguladığı tercihli rejimini üstlenecektir. Söz konusu Karar’ın 16. Maddesine ilişkin deklarasyonda ise, Türkiye açısından üstlenilmesinde öncelik verilecek ülkeler sayılırken, Romanya ile AB arasındaki Anlaşmaya da yer verilmektedir. Türkiye’nin imzalamakta olduğu serbest ticaret anlaşmaları, Gümrük Birliği’nin bir gereği olmanın ötesinde ülkemiz ihracatının ülke ve madde bazında çeşitlendirilmesi bakımından çok önemlidir. Zira Avrupa’da oluşturulmakta olan tercihli ticaret anlaşmaları alanı dışında kalmak, bu ülkelerde zaten sınırlı olan pazar payımızın yitirilmesine neden olacaktır. Ayrıca tercihli ticaret anlaşmaları kapsamında ithalatın serbestçe yapılması sanayicilerimizin üretim maliyetlerini olumlu yönde etkileyerek rekabet güçlerini artıracaktır. Bu mülahazalarla, Türkiye ile Romanya arasında bir serbest ticaret alanı oluşturulmasına ilişkin müzakereler 1997 yılında tamamlanmış olup, Anlaşma 29 Nisan 1997 tarihinde Ankara’da imzalanmıştır. Anılan Anlaşma, 1 Şubat 1998 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir. Sanayi Söz konusu Anlaşma, taraflar arasında sanayi ürünlerinde 2002 yılına kadar bir serbest ticaret alanı kurulmasını öngörmektedir. Romanya, Anlaşma çerçevesinde AB’ye uyguladığı gümrük indirimi takvimlerini Türkiye’ye yansıtmış, Türkiye de Ortak Gümrük Tarifesi uyumunu beş yıllık sürede gerçekleştirmekte olduğu hassas ürünlere gümrük indirimlerini takvime bağlamıştır. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Böylece Anlaşmanın yürürlüğe girişi ile birlikte, Türkiye’nin Romanya’ya ihracatının yaklaşık %11’lik bir kısmı tamamen gümrükten muaf olarak gerçekleştirilmeye başlanmış, ayrıca, ihracatın %60’lık bir bölümünü oluşturan ürün grubunda %40’lık bir gümrük vergisi indirimi uygulanmaya başlanmıştır. Tarım ve İşlenmiş Tarım Ürünleri Temel Tarım Ürünleri: Türkiye ile Romanya arasındaki Anlaşma ile tarife kontenjanları çerçevesinde pazara giriş kolaylıkları sağlanan tarım ürünleri, her iki taraf için de ihracat şansının yüksek olduğu ürünlerdir. Türkiye açısından en önemli pazara giriş avantajı narenciye ürünleri, fındık, tütün ve kurutulmuş meyvelerde sağlanmıştır. Romanya açısından ise, buğday, mısır ve canlı hayvanlarda alınan tavizler önem taşımaktadır. Türkiye Romanya’ya kotalar kapsamında vergi muafiyeti sağlarken, Romanya, Ülkemizce taviz talep edilen ürünlerde, miktar sınırlaması olmaksızın vergi indirimi (Topluluk ürünlerine eşdeğer) şeklinde taviz tanımaktadır. İşlenmiş Tarım Ürünleri (İTÜ): Taraflar, genel çerçeve olarak, kendileri ile AB arasında yürürlüğe girmiş bulunan İTÜ’lere ilişkin rejimin karşılıklı olarak birbirlerine yansıtılması üzerinde mutabık kalmışlardır. İTÜ’lerde, Romen heyeti ülkemiz ihracatı açısından önem arz eden; sakız, bisküvi ve gofret, makarna ve mayada tarife kotası kapsamında tavizler tanımıştır. AKÇT Ürünleri AKÇT ürünlerinde ise taraflar gümrük vergilerini yıllar itibarıyla indirime tabi tutacakları sınırlı sayıda ürün dışında kalanlar için hemen sıfırlayacaktır. Tekstil ve Konfeksiyon Ürünleri Bu ürünlere yönelik karşılıklı olarak miktar kısıtlamaları kaldırılmış olup Romanya’nın konfeksiyon ürünlerinde üçüncü ülkelere karşı %30’lar civarında olan korumaları, Türkiye’ye karşı %18’e düşmüştür. Türkiye ise Anlaşma’nın yürürlüğe girişiyle bu ürünlerde birlikte gümrük vergilerini sıfırlamıştır. Türkiye-Romanya İlişkilerinde 2004 Yılında Yaşanan Gelişmeler Nisan 2004 tarihinden itibaren Türkiye ve Romanya karşılıklı vize uygulamasına başlamıştır. Nisan ayında, Enka İnşaat, Romanya Ulaştırma Bakanlığı ile 2,2 milyar Euro tutarındaki Brosav-Cluj Bors otoyol inşaatı projesi için kontrat imzaladığını açıklamıştır. Bechtel International ile birlikte gerçekleştirilecek projenin 9 yılda tamamlanması öngörülmektedir. Türk-Romen Karma Ekonomik Komisyon (KEK) toplantıları sonuç protokolü Nisan ayında Ankara’da imzalanmıştır. Nisan 2004’te Romanya Başbakan Yardımcısı Popescu, Romanya’da 8,400 Türk firmasının 400 milyon doların üzerinde yatırımı bulunduğu yönünde bir açıklama yapmıştır. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 2004 yılı Mayıs ayında, Banvit Bandırma Vitaminli Yem Sanayi A.Ş. bir açıklama yaparak Romanya’daki Agrofood Srl isimli şirkette Banvit’in Hollanda’daki bağlı ortaklığının %99,9 iştiraki bulunduğunu duyurmuştur. Yeni şirketle Romanya’da ilk etapta yaklaşık 4 milyon Euro’luk kuluçkahane yatırımı yapılması planlanmaktadır. Türk-Romen İş Konseyi Toplantısı (20 Mayıs 2004) Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın Romanya ziyareti vesilesi ile düzenlenen Türk-Romen İş Konseyi Ortak Toplantısı 80 Türk ve 165 Romen firmasının katılımı ile 20 Mayıs 2004 tarihinde Bükreş’te gerçekleştirilmiştir. Toplantıda, iki ülke arasındaki 2 milyar dolara yaklaşan ticaret hacminin yanısıra Türk firmalarının Romanya’ya artan yatırımlarının memnuniyet verici olduğu, Türk müteahhitlik firmalarının son dönemde Romanya’da önemli projeler üstlenmesinin önemi, Türk ve Romen Eximbankları’nın imzaladığı anlaşmanın iki ülke işadamlarına yeni finansman kaynakları oluşturabileceği, Romanya’nın NATO üyeliği sonrasında savunma ve müteahhitlik sektöründe oluşan işbirliği imkanları, Kafkaslardan gelen doğal gaz boru hattının Avrupa’ya bağlantısında iki ülke firmalarının ortaklaşa proje üretebileceği konuları üzerinde durulmuştur. Orta Asya ve Irak’ta Türk ve Romen firmaların ortak yatırımlar ve projeler gerçekleştirebileceği, özellikle enerji, turizm, bankacılık sektörlerinde ve KOBİ’ler arası işbirliği konularında pek çok işbirliği imkanları bulunduğu ifade edilmiştir. İki Ülke Arasındaki Ticarette Yaşanan Sorunlar Özelleştirme ve üretimin yeniden başlaması 1989 ihtilalinden sonra serbest piyasa ekonomisine geçilmesiyle birlikte özelleştirme konusu gündeme gelmiş ve birçok devlet kuruluşu özelleştirme kapsamına alınmıştır. Özelleştirme sürecinin yavaş işlemesi neticesinde bu kuruluşlardan çoğu atıl hale gelmiş ve üretimlerinde büyük düşüşler olmuştur. Ancak, özelleştirmenin hız kazanması neticesinde satılan firmaların büyük kısmı özel sektör tarafından etkin bir şekilde organize edilerek üretime geçmeye başlamıştır. Bu da beraberinde ithalata karşı talebin azalmasını getirmiştir. Çifte fatura uygulaması Gümrük vergisini ve KDV’yi düşürmek ve dolayısıyla kar marjını artırmak amacıyla yaygın bir şekilde çifte fatura uygulaması mevcuttur. Romanya’ya nispeten küçük ölçekli ve düşük kaliteli ithalat yapan Türk firmaları bu durumdan faydalanmakta ancak, büyük ölçekli ticaret yapma kapasitesine sahip ciddi Türk firmaları bu durumdan olumsuz etkilenmekte ve Romanya pazarına girememektedirler. Bu konunun disipline edilmesi için Romen makamlarınca çalışmalar yürütülmektedir. Türk firmalarının üretime geçmeleri Romanya’da çeşitli ölçekli 9 000’e yakın Türk sermayeli firma bulunmaktadır. Bu firmaların %80’e yakın kısmının faal olmadığı düşünülmekle beraber, bunların birçoğu daha önce Türkiye’den ithal ettikleri maddelerin üretimine başlamışlardır. Bu da, dolayısıyla Türkiye’den yapılan ihracatı olumsuz etkilemektedir. Örneğin geçmiş yıllarda büyük miktarlarda ihraç edilen maya ve bisküvi gibi ürünlerin ticareti, Türk işadamları tarafından bu sektörlerde Romanya’da yerleşik fabrikaların devreye sokulmasıyla önemli düşüşler kaydetmiştir. Bu örnekleri birçok sanayi dalına yaymak mümkündür. Böylece ortaya paradoksal bir durum ortaya çıkmaktadır. Bir taraftan Türk işadamları yatırım yapmaya © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 teşvik edilmekte, diğer taraftan bu yatırımlar neticesinde yerli üretimin devreye girmesiyle ihracatımız azalmakta veya tamamen ortadan kalkmaktadır. Üretimde bulunan firmalar hammaddelerini büyük bir kısmını iç piyasadan karşılamaktadırlar. Şap hastalığı Romanya ile ticarette karşılaşılan bir diğer sorun da, neredeyse her yıl şap hastalığı nedeniyle Türkiye çıkışlı et ve tavuk ürünlerine ve bu ürünlerin ülkeden transit geçişine konulan yasaklamadır. Romen makamları bu gurubun içine yumurta, mayonez ve hatta çikolatalı mamulleri bile dahil etmektedir. Ülkenin, söz konusu ürünleri büyük ölçüde komşu ülkelerden ithal etmekte olduğu göz önüne alındığında, şap hastalığı gerekçesiyle getirilen bu yasaklamaların kalması halinde bu ürünler bakımından cazip bir pazar haline gelmesi beklenmektedir. Banca Turco-Romana’nın (BTR) kapanması 2000 yılı Kasım ayı itibarıyla Bayındır Holding’in büyük paya sahip olduğu Banca TurcoRomana (BTR) ödeme güçlüğü içine girerek faaliyetini hukuken durdurmuştur. Bu durum Romenlerin Türk firmalarına ve işadamlarına olan güvenini azaltmıştır. Birçok Romen firması, diğer Türk sermayeli bankaların verdikleri teminat mektuplarını kabul etmemeye veya bir başka banka tarafından da onaylanmasını istemeğe başlamışlardır. Bu hususlar piyasadaki Türk işadamlarının faaliyetlerini ciddi şekilde kısıtlamaya başlamıştır. Diğer Romanya’da halen serbest piyasa ekonomisine geçiş süreci yaşanmakta olup, bundan doğan sık mevzuat değişikliği, bürokrasi, kurumlar arası yetki çatışması, anlaşmazlıkların çözümünde yargı mekanizmasının ağır işlemesi gibi sorunlar mevcuttur. Özellikle, ülkede hukuk sisteminin yavaş işlemesinden dolayı, herhangi bir alanda doğan anlaşmazlığın çözümü zaman almaktadır. Hurda metal ihracatında yüzde 20 çevre vergisi alınması hurda ticareti yapan Türk firmalarını olumsuz etkilemektedir. Firmaların hurda metal ihracatı yapma lisansı alabilmeleri için getirilen koşullar Türk firmaları için ekstra maliyetlere sebep olmaktadır. İhracatçı firmalarımız için bir diğer sorun da, ülke piyasasında mal satışlarının nakitten çok konsinye usulde yapılmasıdır. Bu şekilde yapılan satışlarda, paranın tahsili aşamasında sorunlar yaşanabilmektedir. Ayrıca, Romanya’dan yapılan transit geçişlerde yüksek ücret alınması ülkemiz firmalarının maliyetlerinin yükselmesine sebep olmaktadır. Öte yandan, Romanya sınır kapılarındaki denetim boşlukları da bazı malların ülkeye gümrüksüz girişine yol açmakta, bu durum fiyatlar açısından haksız rekabet doğurabilmektedir. Romanya’nın gümrük kapılarında, tartı ücreti, fazla mesai, dezenfekte etme ücreti vb. isimleri altında haksız taleplerde bulunulması gibi sorunlara da rastlanmakla beraber, bu tür sorunların, ülkenin AB ile ilişkileri ilerledikçe azalması ve ortadan kalması beklenmektedir. Romanya ile Türkiye arasındaki ticarete engel teşkil eden diğer hususlar aşağıda sıralanmaktadır. Romanya ile ikili ticari ve ekonomik ilişkilerimizde gerek ihracatçı Türk iş adamlarımızın, gerekse Romanya’da iş yapan iş adamlarımızın karşılaştıkları yapısal bir sorun bulunmamaktadır. Her iki ülke arasında gayet yakın siyasi ilişki bulunmakta ve Türk işadamları Romanya’da özel bir ilgi ile karşılanmaktadır. Tarihi gelişim içinde Romanya’da © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 yaklaşık beş asır kalan Türkler burada önemli eserler ve kültür bırakmıştır. Türkler, Romen toplumu tarafından hüsnü kabul görmektedir. Ancak, devrim sonrası Romanya’ya gelen ve vasıfları bulunmayan çok sayıdaki Türk gerek sosyal ilişkilerde gerekse ticaret hayatında olumsuz bir tablo çizmiştir. Bu da Türklere olan güveni önemli derecede zaafa uğratmıştır. Ancak, zaman içinde bu vasıftaki kişiler yavaş yavaş piyasadan silinmiş ve yerlerini gerçek işadamlarına bırakmışlardır. Bu gelişme neticesinde Türk işadamlarının ve yatırımlarının itibarı son yıllarda daha da artmıştır. Mevcut durumda, Romanya’daki mevzuatın tam oluşmamış olması nedeniyle bazı Türk ihracatçılar ihraç bedellerini tahsilde sıkıntıya düşmektedir. Diğer taraftan, ülkede husus sisteminin yavaş işlemesinden dolayı, herhangi bir alanda doğan anlaşmazlığın çözümü çok zaman almakta, dolayısıyla böyle bir durumu baştan engellemek için, ülke firmaları ile çalışacak kişilerin, akreditif türü olarak gayri kabili rücu akreditif tercih etmeleri daha faydalı olmaktadır. Gerek kambiyo mevzuatındaki boşlukların gerekse Romanya’da şirket kurmanın çok basit olması, geçmişte bazı art niyetli Türk firmalarının bu ülkeye yönelmesini teşvik ettiği bilinmektedir. Ülkenin Türk vatandaşlarına vize uygulaması başlatmış olması, bu bakımdan ülkedeki ciddi işadamlarımızı rahatlatan bir gelişme olarak ortaya çıkmaktadır. Romanya’da bir şirket kurulması halinde altı aylık oturma müsaadesi verilmekte, şirketin performansına göre bu süre daha sonra altı ay uzayabilmektedir. Ancak, son zamanlarda Romen makamları, oturma müsaadesi verilmesinde zorluklar çıkarmaya başlamışlardır. Bu sıkıntıların halli için çeşitli toplantılar düzenlenmektedir. 7. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER 7.1. Vergi Oranları 1 Ocak 2004 tarihinde yürürlüğe giren kanuna göre Romanya’da geçerli olan vergiler şunlardır: • • • • • • • • Kurumlar vergisi Gelir vergisi Mikro işletmeler gelir vergisi Romanya’da ikamet etmeyen kişilerden Romanya’da alınan gelir vergisi Şubelerden alınan vergi Katma değer vergisi Tüketim vergileri Yerel vergi ve harçlar Kurumlar vergisi: Kurumlar vergisi vergilendirilebilir kazancın % 25’idir. Kurumlar vergisi mükellefleri aşağıda sıralanmaktadır: Romen tüzel kişileri Daimi büro vasıtasıyla Romanya’da faaliyet gösteren yabancı tüzel kişiler Romanya’da yeni bir tüzel kişilik oluşturmadan bir ortaklık içinde faaliyet gösteren yabancı gerçek ve tüzel kişiler Romanya’daki gayri menkullerden gelir elde eden yabancı tüzel kişiler © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Romen tüzel kişileri ile yeni bir tüzel kişilik oluşturmadan faaliyet gösteren gerçek kişiler Aşağıdaki unsurlar kurumlar vergisinden muaftır: • Devlet hazinesi • Kamu kurumları • Mikro işletmeler gelir vergisi ödeyen Romen tüzel kişileri • Vesayet dernekleri • Dini kuruluşlar • Yasal olarak akredite edilmiş ve yetkilendirilmiş özel eğitim kurumları • Tüzel kişiliğe sahip mülkiyet ortaklıkları (Binanın bakım ve onarımı için yürütülen ekonomik faaliyetlerden elde edilen gelir için) • Mevduat sigorta fonu • Yatırımcılar için oluşturulan tazminat fonu Gelir vergisi Gelir vergisi mükellefleri şunlardır: • • Romanya’da ikamet eden gerçek kişiler Romanya’daki bir daimi büro vasıtasıyla bağımsız faaliyet yürüten Romanya’da ikamet etmeyen gerçek kişiler Aşağıdaki gelir kategorileri gelir vergisinin konusunu oluşturmaktadır: • • • • • • • Bağımsız faaliyetlerden elde edilen gelirler Maaşlardan elde edilen gelirler Mal kullanımından ciro edilen gelirler Yatırımdan elde edilen gelir Emekli maaşlarından elde edilen gelirler Tarımsal faaliyetlerden elde edilen gelirler Diğer kaynaklardan elde edilen gelirler Maaşlardan elde edilen gelirlerin vergilendirilmesi: İş sözleşmelerine dayalı olarak faaliyet gösteren gerçek kişilerin elde ettikleri gelirlerden alınmaktadır.Gerçek kişilerin gelir vergileri oranı 2004 yılı için şöyledir: Vergilendirilebilir aylık gelir Aylık vergi – Ley (%) 2 400 000’e kadar % 18 2 400 001 – 5 800 000 432 000 + 2 400 000’in üzerindeki meblağın % 23’ü 5 800 001 – 9 300 000 1 214 000 + 5 800 000’in üzerindeki meblağın % 28’i 9 300 001 – 13 000 000 2 194 000 + 9 300 000’in üzerindeki meblağın % 34’ü 13 000 000 üzeri 3 452 000 + 13 000 000’un üzerindeki meblağın % 40’ı © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Sosyal Katkılar İşverenler sosyal güvenlik kesintileri çerçevesinde brüt maaş üzerinden aşağıdaki ödemeleri yaparlar: • • • • • Sosyal güvenlik fonu Sağlık fonu İşsizlik fonu Özel sosyal dayanışma fonu Eğitim fonu % 30 %7 %5 %3 %2 Çalışanlar da aşağıdaki katkı paylarını ödemektedir: • • • Emeklilik fonu İşsizlik fonu Sağlık fonu %5 %1 %7 Romanya’da ikamet etmeyen gerçek ve tüzel kişilerden alınan gelir vergisi Romanya’da ikamet etmeyen gerçek ve tüzel kişilerden şu oranlarda vergi alınır: Faiz gelirlerinden % 5 Kumar gelirlerinden % 20 Herhangi diğer kaynaklardan elde edilen gelirler için % 15 Çifte vergilendirilmenin önlenmesi amacıyla Türkiye ve Romanya arasında Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması imzalanmıştır. Mikro işletmeler gelir vergisi Bir önceki mali yılın son günü itibarıyla şu koşulları sağlayan tüzel kişilikler mikro işletme olarak adlandırılmaktadır: 1-9 arasında işçi çalıştıran Üretim, hizmet ya da ticaret faaliyeti yürüten Gerçekleşen gelirleri 100 000 Euro karşılığı Ley’i geçmeyen Sermayesi devlet, yerel otoriteler ve kamu kurumlarına ait olmayan tüzel kişiler. Mikro işletmeler gelir vergisi oranı %1,5’dir. Karpayı (temettü) vergisi Şirketlerin ya da hissedarların yıllık bilançoya göre dağıtılan kar ve zarar hesaplarından sosyal sermayeye iştirak kotasıyla orantılı olarak alınan vergidir. Temettü vergisi oranı tüzel kişiler için % 10; gerçek kişiler için % 5’tir. Şubelerden alınan vergi Bu verginin mükellefleri Romanya’da şubeleri aracılığıyla faaliyet gösteren tüzel kişilerdir. Şubelerden alınan vergi 4000 Euro karşılığı Ley’e eşittir. Vergi, birincisi 20 Haziran ikincisi 20 Aralık’tan önce olmak üzere iki eşit taksitte ödenir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Katma Değer Vergisi Romanya’da Katma Değer Vergisi oranı % 19’dur. Bazı ürün ve hizmetler için KDV % 9’dur. Bu hizmet ve ürünler şunlardır: • • • • • Müze, kale, anıt, arkeolojik eserler, hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri, fuar ve sergilere girişte ödenen ücretler Kitap, gazete ve dergiler Ortopedik ürünler İlaçlar Konaklama Tüketim Vergileri Tüketim vergileri tüketim maddelerinin (alkol, sigara, kahve, benzin, kozmetik ürünleri vb.) ve bazı elektrikli ev aletlerinin (mikro dalga fırınlar, video kameralar, klimalar vb.) üretim ve ithalatında alınmaktadır. 7.2. Tarife Dışı Engeller Vergi ve yükümlülükler: Ülkede artan bütçe ve ödemeler dengesi açıklarını azaltmak amacıyla 29 Eylül 1998 tarihinde çıkarılan %6 ek ithalat vergisi uygulaması 2001 yılında tamamen kaldırılmıştır. Romanya, ithalattan olumsuz etkilenen yerli firmalara yardım edebilmek için zaman zaman korumacı önlemler uygulayabilmektedir. İthalat yasaklamaları: Romanya’nın sadece birkaç üründe ithalat yasaklaması vardır. Bunlar da, kamu sağlığı, ahlak-asayiş ve ulusal güvenlik konularındadır. İthalatı yasaklanan ürünler arasında; silah, cephane ve yasa dışı haplar bulunmaktadır. İhracat lisansları 2001 yılı itibarıyla ülkenin 8’li 10 587 tarife kaleminden sadece 511 tanesi otomatik lisanslamaya tabi tutulmuştur. Bu ürünler arasında, bazı hammaddeler, değerli taş ve metaller içeren ürünler, petrol ürünleri, AB dışındaki ülkeler ihraç edilen demir ve çelik ürünleri gibi ürünler bulunmaktadır. Demir çelik ürünleri AKÇT anlaşması çerçevesinde AB ile üzerinde anlaşmaya varılan bir ikili kontrol sistemi ile ayrı bir ihracat lisansına tabidir. İhracat lisansları, ayrıca, 360 günü aşan kredilerde ve ülkenin uluslararası yükümlülükleri çerçevesindeki varış yeri rejimi kapsamındaki stratejik ürünler için gerekmektedir. İthalat Lisansları İthalat lisansı gerektiren ürünler, ithalatına izin verilen atıklar (Sağlık ve Aile Bakanlığı, Su ve Çevre Koruması Bakanlığı ve Sanayi ve Kaynaklar Bakanlığı’nın onayı ile), ithalatına izin verilen insan sağlığı ve çevre için tehlikeli olan ürünler (Sağlık ve Aile Bakanlığı ile Tarım, Gıda ve Ormancılık Bakanlığı’nın onayı ile), varış noktası rejimi çerçevesindeki © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 stratejik ürünler, avcılık silahları ve diğer silahlar (Emniyet Genel Müdürlüğü onayı ile) ve ihracat kontrolü kapsamı dışında kalan radyoaktif ve nükleer tesisatlar (Nükleer Faaliyetlerin Kontrolü Ulusal Komisyonu’nun onayı ile) olarak sıralanmaktadır. Diğer taraftan petrol ve petrol ürünleri, suiistimale açık bazı kimyasal maddeler ve bazı ikinci el ürünlerin ithalatında otomatik lisans uygulaması yapılmaktadır. Haziran 2000’den başlama üzere otomobil lastiği, giyim eşyası, taşıtlar ve bazı ev eşyaları gibi bazı ikinci el ürünler için lisans uygulaması getirilmiştir. Gerektiği durumda lisanslar 10 gün içinde verilmekte ve işlemler şeffaflıkla yürütülmektedir. Ülkenin ithalat ve ihracat lisanslarıyla ilgili rejimi, Dış Ticaret Departmanı tarafından yürütülmektedir. İthalatçı firmaların, ithal edilecek lisansa tabi ürünlerin listesi ile beraber lisans talep formunu bu birime iletmeleri gerekmektedir. İthalat kotaları (miktar kısıtlamaları): Romanya’da doğrudan miktar kısıtlamaları uygulanmamaktadır. Standartlar ve diğer teknik gereklilikler: Romanya’nın kalite ve güvenlik standartları, Romanya Standardizasyon Enstitüsü’nün yetkisi altındadır. Bu standartlar temelde diğer Avrupa ülkelerine benzer niteliktedir. Romanya’da, teknik düzenlemeler, muvafakat prosedürleri ve ürün sertifikaları, çalışma güvenliği standartları ve çevre korunması konularında önlemler bulunmaktadır. Ancak bu sertifikasyon sistemi her zaman açık ve şeffaf değildir ve bu sisteme bir takım uyarlamalar yapılması gerekmektedir. Romanya hükümeti 5 Ağustos 1996’da Romanya’da üretilmiş ya da ithal edilmiş yeni veya kullanılmış mallar için güvenlik, kalite ve sertifikasyon planını uygulamaya koymuştur. 1997 yılında, bu programda bazı değişiklikler yapılarak CE işareti taşıyan ürünlerin ülke pazarına serbestçe girişini düzenleyen bir kararname çıkarılmıştır. 22 Mart 2001 tarihli Romanya Hükümet Kararı ile belirli türdeki ikinci el ürünlerin ticaret ve dolaşımına kısıtlamalar getirilmiştir. Karara göre, kullanılmış giysi, üç yaş altı çocuklar için oyuncak, iç çamaşırı ve ayakkabıların satışına yasak getirilmiştir. Bu ürünler dışında kalan tüm kullanılmış giyim ve tekstil ürününün ithalatında hijyen ve dezenfektan sertifikası aranmaktadır. Yerli kullanılmış giyim ve tekstil eşyasında ise test ettirme yükümlülüğü getirilmiştir. Bu önlemler, Romanya Tüketici Koruma Ofisi tarafından sağlık ve güvenlik gerekçeleri ile uygulanmaktadır. Tüketicinin korunması meşru bir gerekçe olmakla beraber Avrupa Komisyonu, bu önlemlerin amacına hizmet etmediği ve Topluluk müktesebatı ile uyumlu olmadığı yönünde endişelerini dile getirmiş ve uygulamanın gözden geçirilmesini talep etmiştir. g) Fikri, sınai mülkiyet hakları: Romanya, 1970 yılından bu yana Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (World Intellectual Property Organization/WIPO) üyesidir. Fikri mülkiyet hakları konusunda dünyadaki en önemli anlaşmalar olan Paris Konvansiyonu, Bern Konvansiyonu ve TRIP’s Anlaşması’nı imzalamıştır. Fikri mülkiyet hakları ile ilgili ulusal mevzuatı bütünüyle Avrupa Birliği normları ile uyumlaştırılmıştır. Ülke Mart 2003 tarihinden itibaren Avrupa Patent © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Konvansiyonu üyesidir. Buluşlar, markalar, coğrafi işaretler, endüstriyel dizayn ve diğer fikri ve sınai mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin resmi kurum Telif Hakları ve Markalar Bürosu’dur. Ülke, gerek AB ile imzalamış olduğu ve 2 Şubat 1995 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa Anlaşması, gerekse taraf olduğu diğer uluslararası anlaşmalar gereği, patentler, ticari markalar ve telif hakları ile ilgili mevzuatı düzenlemiş ve uygulamaya koyarak ve endüstriyel mülkiyeti korumak amacıyla Belçika, İngiltere, İtalya ve Rusya ile ikili anlaşmalar imzalayarak hukuki çerçevreyi bu şekilde tamamlanmış olmasına rağmen, uygulamada halen sorunlar yaşanmaktadır. Sahte ve taklit ürünler ile mücadele, bu nedenle ülkenin birincil öncelikleri arasında yer almaktadır. Konu ile ilgili çıkartılan mevzuat, idari kapasite yetersizliği nedeniyle etkin bir biçimde uygulanamamaktadır. Avrupa Komisyonu, konu ile ilgili olarak ülkenin sınır kontrollerini artırması ve çeşitli kamu kurumları arasında daha fazla işbirliği içinde çalışılması yönündeki önerilerini ülkeye sunmuştur. Patent Hakları: Romanya, endüstriyel mülkiyetin korunmasına ilişkin olarak 1881 yılında imzalanan Paris Konvansiyonu’na taraf olmuş ve patent hakları konusunda bu Anlaşmanın gereklerini yerine getirmiştir. Buna göre, yabancı yatırımcılar, Romenler ile aynı çerçevede değerlendirilmektedir. Patent alma esaslarını açıklığa kavuşturmak amacıyla 1991 yılında yeni bir patent yasası uygulamaya konulmuştur. Patentler 20 yıl süre için geçerlidir ve patent almak için başvuru süresi 6 aydır. Telif Hakları: Romanya, teklif hakları konusunda imzalanmış olan Bern Konvansiyonu’na taraftır. 1996 yılından bu yana, ülkede Batı standartları ile uyumlu modern bir telif hakları yasası uygulamaya konulmuştur. Ticari Markalar: Romanya, ticari markaların uluslararası tesciline ilişkin 1967 yılında imzalanmış olan Madrid Anlaşması’na taraf olmuştur. 1998 yılında ülke, genel olarak uluslararası standartlarla uyumlu bir yeni “Ticari Markalar Yasası”nı uygulamaya koymuştur. Yürürlükte olan hükümlere göre marka tescilleri başvuru tarihinden itibaren 10 yıl süre için geçerli olmakla beraber, bu süre uzatılabilmektedir. Ticari marka alabilmek için 6 ay içinde başvuruda bulunmak gerekmektedir. Bir marka, ilk başvuruyu yapan kişi adına tescil edilmektedir. Başvuruya ilişin itiraz süresi 3 aydır. 7.3 Pazara Giriş ve Dağıtım Kanalları Romanya’daki geçiş döneminin en ümit verici gelişmelerinden biri, özel sektörün düzenli bir biçimde büyüme göstermesi olmuştur. Aralık 1990-Mart 1999 tarihleri arasında kayıtlı 740 562 özel firma faaliyet göstermektedir ve bu sayı ülkede mevcut şirketlerin %89,3’ünü oluşturmaktadır. Bu şirketler genellikle küçük ve orta ölçekli olmalarına rağmen, dağıtım kanalları arayan yabancı firmalar için büyük önem arz etmektedir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Özel şirketler genellikle hizmet sektöründe ve ticaret alanında faaliyet göstermektedir. Özel sektörde kurulan yeni firmalar daha çok tüketim malları üzerinde yoğunlaşmaktadır. İthalat, pek çok durumda piyasaya yeni girmiş iş adamlarının ilk ve tek faaliyeti durumundadır. Romanya piyasasında faaliyet göstermek isteyen yabancılar için, küçük ölçekli devlet teşebbüsleri ile anlaşmak da önemlidir. Yapılan yeni yasal düzenlemelerle, aracı firmaların yardımı olmaksızın kendi kararlarını kendileri alıp, doğrudan ithalat ve ihracat yapabilmekte olan bu kurumların etkisi zaman içinde azalıyor olmakla beraber, 18 000 tanesi gıda üzerine olan yaklaşık 80 000 perakende devlet mağazası, ihracatçılar açısından önemli fırsatlar sunmaya devam etmektedir. Bu olumlu gelişmelere rağmen, ülkede perakende ve toptan satış sistemleri henüz tam anlamıyla yapılandırılamamıştır. Bunun yanısıra ülkede basılı materyal azlığı nedeniyle, piyasada bilgi eksikliği mevcuttur. Bunların doğal sonucu olarak, serbest piyasa ekonomisinin kuralsızlık olarak değerlendirilmesi ve yanlış birtakım uygulamalara gidilmesi yaygın bir sorundur. Geçiş döneminin halen sürmekte olduğu Romanya pazarı, yabancılar için kolay uyum sağlanacak bir yapıya henüz tam anlamıyla ulaşmadığından dolayı, önemli fırsatlar sunan bu pazara girişte uygun bir yerli ortak bulmak oldukça önemlidir. Romanya pazarında faaliyet gösteren, ülkede yerleşik ve dağıtım kanallarını halihazırda kurmuş olan çeşitli sektörlerdeki çok sayıda Türk şirketi de, başlangıçta ülke pazarına girişte bir yerli ortak görevi görebilmektedir. Herhangi bir pazara girerken kullanılabilecek yollar arasında olan franchising yöntemi, gerektirdiği başlangıç sermayesinin büyük olması sebebiyle henüz yeterince yaygın değildir. Bununla beraber, ülke ekonomisi güçlenip geliştikçe franchising uygulamasının yaygınlaşması beklenmektedir. Ülkede faaliyet gösteren firmaların büyük kısmının KOBİ ya da mikro işletme biçiminde örgütlendiği, nakit ödemelerde büyük sıkıntılar yaşandığı göz önüne alınarak, bu ülke ile iş yapmak isteyen ve ürünlerinin bu piyasada talep göreceğine inanan firmalar için en elverişli pazara giriş yöntemi, ülkede doğrudan bir firma kurmak ya da temsilcilik açmaktır. Yabancı firmalar için, temsilcilik büroları veya şube açma ile bağımsız bir şirket kurmak imkanları yasal olarak mevcuttur. Her iki pazara giriş biçiminin de avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. %100 yabancı sermaye ile kurulması mümkün olan temsilcilik büroları ve şubeler, ülkede yürütecekleri ticari işlemleri kendi isimleriyle değil, bağlı oldukları merkezlerin adına yapabilmektedir. Temsilcilik türü şirket açmak, Ticaret Bakanlığı’ndan alınan izne tabidir. Ülke pazarına girişte izlenebilecek ikinci yöntem, bağımsız bir tüzel kişiliği olan şirket kurmaktır. Bu şirketler her türlü yasal hak ve yükümlülüklere bağımsız tüzel kişilikleri ile sahiptir. Mevcut yasalarla tanımlanmış 5 şirket türü vardır. Bunlar, genel ortaklık, sınırlı (limited) ortaklık, paylı sınırlı ortaklık, anonim şirket ve sınırlı sorumlu şirketlerdir. Bununla beraber, Türk yatırımcılar, genellikle limited şirket kurmayı tercih etmektedir. Ülke piyasasında ciddi bir işadamı izlenimi yaratmak için, gerekli yasal asgari sermayeyi aşarak en az 400-500 dolarlık sermayesi olan bir şirket kurmak daha avantajlıdır. Bu tür şirketlerin kurulması süresi 3-6 hafta arasında değişmektedir. Yabancı işadamları, zaman zaman maruz kaldıkları sorunları bertaraf etmek amacıyla, ülkede faaliyet gösterirken Romence şirket ismi kullanmayı ve Romen ortaklarla çalışmayı tercih etmektedir. Diğer taraftan Romanya pazarında İtalya ve İtalyanlara hayranlık ve © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 sempati duyulduğu göz önüne alınarak kurulacak firmaya İtalyan ismi vermek de son dönemde ülkede faaliyet gösteren hemen her ülkeden yatırımcı tarafından tercih edilmektedir. Ülkeden temin edilecek personel için kişi başına ayda 100-200 dolar civarında bir ücret yeterli olmaktadır. Bunun yanısıra, ürün çeşitliliği sağlamak için birden fazla sayıda firmanın bir araya gelip ortak bir temsilcilik açması, uygun bir yöntem olarak izlenebilir. Ülkede çok sayıda soydaşımızın yaşadığı da göz önüne alındığında, bu temsilcilerin soydaşlarımız arasından temin edilmesi mümkündür. Üretim maliyetlerinin diğer eski Doğu Bloku ülkelerine göre daha düşük olması, ülkeyi yabancı yatırımcılar için cazip kılmaktadır. Ortak yatırım, çok sayıda yabancı firmanın, piyasaya girerken başvurmayı tercih ettiği bir yöntemdir. Bu yöntemin temel avantajı mevcut teknik imkanların ve yerli ortağın pazar hakkında sahip olduğu bilgi avantajının kullanılması yoluyla, pazara kolay ve çabuk giriş imkanı vermesidir. Ortak yatırımlar, ortakları Romen ve yabancı yatırımcılar olan sınırlı sorumlu şirketler, iki veya daha fazla sayıda yabancı ve Romen şirket veya gerçek kişi tarafından kurulan genel ortaklık, ya da işbirliği anlaşmaları şeklinde yapılmaktadır. Ülke pazarına girerken kullanılacak yöntemlerden biri olan doğrudan pazarlama ise, satış kanalları açısından, ancak yerel koşullar yeterince araştırıldıktan sonra başvurulması uygun olabilecek bir yöntemdir. Ülkedeki mevzuatın sıkça değiştirilmesi ve yasal düzenlemelerin her zaman yeterince açık olmaması, bu yöntemde karşılaşılabilecek sorunlar arasındadır. Ayrıca, dağıtım ve satış uygulamalarının Batı piyasalarına göre daha düşük düzeyde olması sebebiyle, Romanya pazarında doğrudan satış ve dağıtım yaparken yerel yöneticilerle kurulan kişisel ilişkiler önem kazanmaktadır. Ülkede müteahhitlik hizmetleri alanında faaliyet göstermek için, mutlaka orada bir firma kurmak gerekmektedir. İşçilerini kendi ülkesinden temin etmek isteyen firmalar için, çalışma vizesi, 200 dolar karşılığında 6 ay için verilmektedir. Bu sürenin uzatılması halinde her ay için 100 dolar daha ödemek gerekmektedir. 7.4. Tüketici Tercihleri Tüm pazarlarda olduğu gibi Romanya pazarında da, tüketici tercihlerini belirleyen unsurlar arasında kalite, fiyat ve ödeme koşulları başta gelmektedir. Bununla beraber, Romanya piyasasındaki tüketiciler için temel sorunun nakit sıkıntısı olduğu gerçeği göz önüne alınırsa, fiyat ve ödeme koşullarının, kaliteden daha ağırlıklı yer tuttuğunu belirtmek gerekir. Uzun dönem kredi olanaklarıyla satış yapılması, firmaları tüketici tercihleri açısından önemli bir avantaja sahip kılmaktadır. Romanya pazarında da, reklam ve promosyon faaliyetleri, firmaları avantajlı duruma getirmektedir. Öte yandan, satış sonrası servis hizmetleri sunabilmek için yerli ortaklarla işbirliği yapmak önem kazanmaktadır. Romanya’da satış sonrası hizmetlerinin düzeyi tatmin edici olmaktan uzaktır. Yeterli eğitimi vererek yerli ortağı iyi hizmet verir duruma getirmek tüketici tercihleri üzerinde kayda değer olumlu etkiler yaratacaktır. Geçmişte Batı pazarlarına kapalı olmanın getirdiği rekabetten yoksunluk, tüketicileri satış sonrası hizmet alamaz duruma getirmiştir. Bu sorunun çözümü tüketici tercihlerinde belirleyici olabilmektedir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Ülkede 55 yaşın üzerindeki tüketiciler, ekonomik anlamda çok zor dönemler geçirmiş olmanın da etkisiyle ticari markalara fazla önem vermemektedir. Bununla beraber, belirli markalara bağımlılık özellikle genç nüfus içinde giderek yaygınlaşmaktadır. Ülkedeki tüketicilerin genel giderlerine bakılacak olursa, en büyük payı, yiyecek ve içecek için yapılan giderlerin almakta olduğu görülür. Bu ürünlerin toplam hane giderleri içindeki payı, tarım sektöründe çalışan işçiler için %77, emekliler için %68, diğer çalışanlar için ise %60 oranındadır. Tarım dışındaki sektörlerde çalışmakta olan kişiler için diğer ev masrafları toplam ev giderlerinin %10-15’lik kısmını oluştururken, giyim giderleri de %511’lik payı oluşturmaktadır. Ancak, Romanya’da üretilen veya yakın komşu olan ülkelerden ithal edilen ürünler daha ucuz olduğu için ihracatçıların ülke piyasasına bu ürünlerle girmeleri oldukça zor görünmektedir. Ülkenin yaşadığı ekonomik sıkıntılara rağmen, nüfusun bir kısmının satın alma gücü son yıllarda önemli ölçüde yükselme göstermiştir. 7.5. Reklam ve Promosyon Yabancı firmaların Romanya pazarında kullanabilecekleri reklam olanakları son dönemde artmıştır. Televizyonun dışında kalan reklam araçları arasında radyo, yazılı basın, filmler aracılığıyla duyuru ve kapı dolaşmak suretiyle yapılan reklam gibi araçlar yaygın biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Billboard reklamcılığı hızla gelişmektedir. Toplu taşıma araçları üzerine de reklam alınabilmektedir. Pazara kendi markası ile girmek isteyen ve özellikle de tüketim malları ihraç eden firmalar için mümkün olduğunca reklam ve promosyon faaliyeti yürütülmesi, özellikle de televizyon ve radyo gibi kitle iletişim medyasının kullanılması faydalı olabilecektir. Romen tüketiciler, televizyon, radyo ve billboard reklamcılığından çok etkilenmekte, bu reklamlarla tanıtılan ürünlerin çok güvenilir olduğunu düşünmektedir. Diğer taraftan, uzmanlaşmış kuruluşların Romanya için pazar araştırması ile ilgili hizmetler verdikleri bilinmektedir. 7.6. Ambalaj ve Paketleme İthalatı yapılan ürünlerin etiketleme, sağlık ve güvenlik ile ilgili kurallara uymaları yasal zorunluluktur. Bu kurallar gelişmiş ülkelerde geçerli kurallarla benzerdir. Yabancı ürünlere uygulanan özel kurallar yoktur. Bununla beraber, ülkeye ihraç edilecek ürünler için Romence etiket hazırlanması gerekmektedir. 7.7. Anlaşmazlıkların Çözümü Yabancı yatırımcılar için hazırlanmış olan Romanya Yasası’na göre, anlaşmazlıklar tahkim yoluyla çözülmektedir. Romanya’da ticaret veya yatırım yapan yabancı firmalar, genellikle Romanya Mahkemeleri’nin uluslararası ticaret, pazar ekonomisinin işleyişi ve ülke mevzuatı hakkında yeterince bilgi ve deneyim sahibi olmadıklarını düşünmektedir. Buna bağlı olarak, uluslararası firmaların Romen firmalarla yaptıkları anlaşmaların büyük bir kısmında sorunların çözümü için tahkim gösterilmiştir. Tahkim, konu hakkında yeterli deneyime sahip olmayan mahkemeler yerine modern ticaretin gereklerine daha uygun bir çözüm yolu olarak görülmektedir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Romanya da ticari anlaşmazlıkların çözümünde tahkim yoluna başvurulmasına sıcak bakmaktadır. Tahkim konusunda, 1958 New York Konvansiyonu ve 1961’de Cenevre’de tamamlanan Avrupa Konvansiyonu’na taraf olan ülke, bilinen uluslararası tahkim kurumlarını da tanımaktadır. Ülkede tahkim kararlarının ulusal mahkemeler tarafından uygulanma süreçleri diğer Batı ülkelerindeki gibidir. Bunun yanısıra, Romanya Ticaret ve Sanayi Odası’nın bünyesinde bir Uluslararası Ticari Tahkim Mahkemesi faaliyet göstermektedir. 8. İşadamlarinin Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar 8.1. Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler Romanya’da iş ilişkilerini belirleyen özel bir takım gelenekler yoktur. Batı iş dünyasının uyguladığı standartlar uygulanır. Bununla beraber, Batı Avrupa’lı işadamlarından farklı olarak Romenler dakikliğe çok büyük önem vermemektedir. Romenler sıcak kanlı insanlardır. Yabancıları oldukça iyi karşılarlar. Tanışmalarda tokalaşılır ve ziyarete gidildiğinde normal nezaket kuralları uygulanır. Toplantılarda kartvizit bulundurmak ve tanışılan kişilere vermek önemlidir. Romanya kültüründe çiçeklerin oldukça önemli bir yeri vardır ve hemen hemen tüm özel günlerde çiçek alınıp verilir. Gündelik giyim sosyal ortama uygun olmalıdır. Fakat akşam yemeğine ya da tiyatroya giderken daha resmi giyinilmektedir. Yemeğe başlamadan öne “pofta buna” (afiyet olsun) ve içki içerken ise “noroc” (şerefe) denilir. Romenler resmi yazışmalarında “Domnul” (bay) ve “Doamna” (bayan) hitaplarını kullanırlar. 8.2. Para kullanımı Romanya’da belli başlı oteller hem kredi kartı, hem de seyahat çeklerini kabul etmektedir. Ancak yine de Romanya’ya seyahat edenlerin yanında yeterli miktarda nakit dolar olması tavsiye edilmektedir. Romanya yasaları yabancıların 10 000 dolar nakit para getirmesine izin vermektedir. Ancak 1 000 doların üstündeki meblağların, çek şeklinde de olsa beyan edilmesi gerekmektedir. 10 000 ‘ın üstündeki meblağlar ise bankalar yoluyla transfer edilmelidir. 500 000 Ley’den fazlası ülkeye getirilemez veya ülkeden çıkartılamaz. Yabancılar paralarını bankalarda veya hemen hemen her yerde çok sayıda bulunan döviz bürolarında yerli paraya çevirebilirler. 8.3. Vize uygulaması Romanya 2004 yılı Nisan ayından itibaren Türk vatandaşlarına vize uygulaması başlatmıştır. 2004 yılının Mayıs ve Haziran aylarında, Türkiye-Romanya vize anlaşmasının uygulanmasından kaynaklanan sıkıntıların giderilmesi amacıyla Romen yetkililerle gerçekleştirilen görüşmeler sırasında aşağıdaki konularda mutabakata varılmıştır: TIR ve otobüs sürücüleri için bundan böyle 2 yıl süreli çok girişli vize verilecektir. Vize anlaşmasının 5. maddesinde yer alan ve sürücüler için öngörülen beş günlük kalış süresi 15 güne çıkarılmıştır Sürücüler için vize ita süresi 5 gün olarak öngörülmüş olmakla beraber, sürücü listelerinin bilgisayar ortamında karşılıklı olarak diplomatik kanallardan iletilmesi halinde vize işlemleri © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 48 saatte sonuçlandırılacaktır. Gideceği ülkenin vizesini almış olması kaydıyla Romanya üzerinden bu ülkelere geçiş yapacak Türk vatandaşlarına 48 saat içinde transit geçiş vizesi verilebilecektir. Türk tarafınca Romen vatandaşlarına sınırda 30 gün süreli ve 10 ABD Doları karşılığı bandrol vizesi uygulamasına başlanmıştır. Sınırda vize almak isteyen Romen vatandaşlarından geçerli bir pasaport ile gidiş-dönüş seyahat bileti ibraz etmeleri istenecek ve Türkiye’de kalacakları süre zarfında kendilerine yetecek mali güce sahip olmaları beklenecektir. TIR ve otobüs sürücüleri için bundan böyle 2 yıl süreli çok girişli vize verilecektir. Romanya’da kalış süresi 6 ayda bir 90 günü aşmayacaktır. Diğer taraftan, Romanya’nın, Schengen vizesi hamili olan ancak Romanya’dan transit geçerek Moldova, Beyaz Rusya, Ukrayna ve Rusya Federasyonu gibi ülkelere mal taşıyan veya yolcu götüren Türk şoförlere de vize muafiyeti tanınması konusu ülkenin AB yükümlülükleri çerçevesinde henüz uygun görülmemiş olmakla beraber, AB Komisyonu nezdinde konunun gündeme getirilerek böyle bir uygulamaya geçici olarak geçilmesi imkanları araştırılmaktadır. Romanya’ya turist vizesi almak için gerekli belgeler: • Otel rezervasyonu ya da kalınacak yer ile ilgili belge • Gidiş dönüş bileti • Seyahat ve sağlık sigortası • En az 6 ay geçerli pasaport • Pasaport fotokopisi • 2 fotoğraf • 41 dolar vize ücreti • Kalınacak süre için yeterli miktarda para Romanya’ya işadamı vizesi almak için gerekli belgeler: • En az 1 sene geçerli pasaport ve fotokopisi • 2 fotoğraf • 76 dolar vize ücreti • Romanya’daki muhataptan alınacak davet mektubu • Türkiye’deki şirketin bağlı olduğu Ticaret ya da Sanayi Odası kaydı • Eğer giden kişi şirket sahibinden farklı ise şirkette çalıştığına ve gidiş amacına dair antetli kağıda yazı • Başvuru sahibinden başka bir kişinin başvurması halinde vekalet • Sağlık sigortası 8.4. Tatiller • • • • • 1-2 Ocak (Yeni Yıl) 6 Ocak (Ortadoks takviminde Paskalya) 1 Mayıs (İşçi Bayramı) 1 Aralık (Romanya Ulusal Günü) 25-26 Aralık (Noel) 8.5. Kullanılan Lisan Romanya’da resmi dil Romence’dir Romence’de Latin alfabesi kullanılır. Bunun yanısıra, ülkede başta İngilizce olmak üzere Fransızca ve Almanca da yaygın şekilde konuşulmaktadır. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 8.6. Ulaşım İstanbul’dan Romanya’ya THY her gün ve Romanya Havayolu şirketi TAROM uçak seferleri düzenlemektedir. Ülkeye denizyolu ile yolcu taşımacılığı pek bulunmamaktadır. Mevcut Ro-Ro taşımacılığı ise, talep yetersizliğinden dolayı fazla kullanılmamaktadır. Ankara-Bükreş arası demiryolu seyahati 33 saat sürmektedir. Romanya içinde geceleri tren yolculuğu pek güvenli olmamakla beraber, Ankara-Bükreş hattında herhangi bir güvenlik sorunu yaşanmamaktadır. Ülkeye karayolu ile gidişte, Bulgaristan sınırında transit geçiş vizesi almak mümkündür. Romanya’nın ulusal havayolları şirketi olan Tarom, Romanya, Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’nın önde gelen merkezlerine hizmet etmektedir. Romanya’ya hizmet veren uluslararası havayolları arasında, Aeroflot (Rusya), Air France, Alitalia, Austrian Airlines, Balkanair (Bulgaristan), British World Airways, CSA (Çek Cum. ve Slovak Cum.). El Al (İsrail), KLM (Hollanda), LOT (Polonya), Lufthansa (Almanya), Malev (Macaristan), SAS (İsveç), Swissair (İsviçre) ve Türk Hava Yolları bulunmaktadır. Ülkedeki tüm şehir ve kasabalarda havayolu servisleri mevcuttur. Ülke içinde otomobil ile seyahat edilmesi halinde fazla lüks ve dikkat çekici arabalardan kaçınılması ve trafik kurallarına çok dikkatle uyulması gerekmektedir. Bükreş’te, Sofitel ve Intercontinental gibi büyük otellerin Otopeni Havaalanı’na otobüs hizmetleri vardır. Ayrıca havaalanında araba kiralama şirketleri de bulunmaktadır. Havaalanından şehir merkezine yaklaşık 100 000-300 000 Ley karşılığında (3-10 dolar) taksi tutulabilmesi mümkündür. Taksiye binmeden önce pazarlık yapılmaktadır. Ayrıca Otopeni havaalanından şehir merkezine her 30 dakikada bir servis bulunmaktadır. Servis ücreti yaklaşık 60 000 Ley’dir. (2 dolar). Romanya’da çok iyi hizmet veren uluslararası ve yerli bir raylı sistem vardır. Günlük çalışan Wiener-Waltzer Ekspresi ile Viyana’dan Bükreş’e 20 saatte ulaşmak mümkündür. Diğer taraftan, yurtiçinde oldukça yaygın olan otoyol ağının kalitesi pek de iyi değildir. 8.7. Haberleşme Ülkenin yerel telefon servisleri otomatik ve oldukça güvenilirdir. Uluslararası telefon ve telgraf bağlantıları genellikle iyidir. Ancak gecikmeler olabilmektedir ve bu hizmetler oldukça pahalıdır. Romanya’nın uluslararası telefon kodu 0040’dır. Ülke içinde alan kodları bulunmaktadır. Bükreş alan kodu 21, Köstence alan kodu 241’dir. Mobil telefon kullanımı çok yaygındır. Büyük postanelerden ve otellerden faks göndermek mümkündür. İnternet ve e-mail yaygın kullanılmakta ve çok sayıda İnternet Café bulunmaktadır. Buralarda saati yaklaşık 1 dolara internet hizmetlerinden faydalanmak mümkündür. Ayrıca ülkede büyük kargo şirketlerinin temsilcilikleri vardır. 8.8. Yerel Saat Romanya, Greenwich’e göre 2 saat ileridedir. (GMT+2 saat) Türkiye ile Romanya arasında saat farkı yoktur. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 8.9. Barınma Romanya’da çok çeşitli oteller bulunmaktadır. Otel fiyatları, 50 dolardan başlayarak 250300 dolara kadar çıkmaktadır. Ayrıca uzun dönemli kalınacak yerler de mevcuttur. Kalacak yer bulmak için uluslararası seyahat acenteleriyle ilişki kurulabilir ya da doğrudan temasa geçilebilir. Önde gelen otellerde faks, teleks ve uluslararası telefon servisleri mevcuttur. Yatak, yemek ve diğer hizmet bedelleri yerel para ile, yerel paraya çevrilebilen herhangi bir para birimiyle, seyahat çekleriyle ve kredi katlarıyla ödenebilir. Nakit Amerikan Doları ve Euro, kolaylıkla değiştirilebilir olduğu için yaygın bir ödeme aracıdır. Otel rezervasyonlarının Romanya’ya inmeden önce yapılması tavsiye edilir. World Trade Center’da (Sofitel Hotel), Union Business Center’da (Union Hotel), ROKURA Business Center’da (Dorobanti Hotel) ve Modern Business Center’da (Modern Hotel) ofis kiralamak mümkündür. Bu konuda şehirlerde bulunan çok sayıda emlakçılarla görüşmek mümkündür. 8.10. Sağlık ve güvenlik Modern cihazların yeterli olmamasından dolayı, Romanya’da tıbbi bakım batı standartlarının altındadır. Oteller bazen telefonla doktor çağırabilmektedir. Ayrıca özel klinikler mevcuttur. Güvenlik konusunda, sokaklarda hırsızlık ve kapkaççılık yaygın olmakla beraber, fiziki şiddet yok denecek kadar azdır. Ayrıca, ülkede geceleri sokaklar güvenlidir. 8.11. İklim İklim Avrupa’nın kıtasal özelliklerini yansıtır. Yazlar sıcak ve kışlar soğuktur. Özellikle dağlarda kar yağışı yoğunken ülkenin güney kesimleri nispeten ılıktır. En sıcak ay Temmuz (ortalama 16-30 derece), en soğuk ay ise Ocak’tır (ortalama eksi 7-1 derece). Buna karşılık en az yağış alan ay Şubat, en fazla yağış alan ay ise Haziran ayıdır. 9. Değerlendirme Polonya’dan sonra Orta Avrupa’nın ikinci en büyük piyasası olan Romanya, AB’ye katılma müzakerelerinde bulunan bir Avrupa ülkesi olmasının yanısıra, yaklaşık 1000 km’lik bir alanda 200 milyon tüketiciye ulaşan çok önemli ticaret yolları ve merkezlerin kavşağında bulunması bakımından da kısa, orta ve uzun vadeli yatırımcılar için Avrupa’nın en cazip ülkelerinden biridir. Ülkenin bulunduğu coğrafya, Merkezi Avrupa, Baltık ülkeleri ve hatta orta Doğu pazarlarına açılımı sağlayacak bir avantajı beraberinde getirmektedir. Çeşitli doğal kaynaklara, verimli tarım alanlarına, kalifiye ve ucuz işgücüne ve büyük bir turizm potansiyeline de sahip olan ülke, pazara girmek ve ticaret yapmak için herhangi bir kısıtlama bulunmaması ve kar transferlerine sağlanan kolaylıklardan dolayı da hem ihracatçılara hem de yatırımcılara çok uygun fırsatlar sunmaktadır. Diğer taraftan, ülkemize coğrafi yakınlığı, iki ülke arasındaki çeşitli ulaşım imkanları, Serbest Ticaret Anlaşması ve Romanya’da halen faaliyette bulunan çok sayıdaki Türk işadamlarının varlığı, bu ülkeyi ülkemiz ihracatçı ve yatırımcıları bakımından daha da cazip bir pazar haline getirmektedir. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 Bununla beraber, Romanya’da iş yapmanın maliyetinin yüksek olduğu, ofis kiraları, ulaşım giderleri, telekomünikasyon servis ücretlerinin pahalı olduğu, modern ve etkili bir ödemeler sisteminin eksikliğinin ülkede işlemlerin gecikmesine yol açabildiği ve gelir vergisi oranlarının çok yüksek olduğu da unutulmamalıdır. Romanya pazarında karşılaşılan sorunlar arasında iş anlaşmaları konusunda yasal bir açıklığın olmayışı ve yasaların henüz tüm firmalar tam anlamıyla eşit davranmayışı özellikle dikkat çekmektedir. Bu tutumun altında, ülke bürokrasinin henüz eski düzenden kalma alışkanlıklarını sürdürmesinin payı bulunmaktadır. Gerekli yasal altyapının büyük ölçüde sağlanmış olmasına karşın, Doğu Avrupa pazarlarında iş deneyimi olmayan firmaların bu konuda güçlüklerle karşılaştıkları bilinmektedir. Ancak tüm bu sorunların ısrarlı çabalarla ve uzun vadeli bir bakışla aşılması mümkün görülmektedir. Ülkede, devrimin ardından tarım topraklarının %75’i halka dağıtılmış olmakla beraber, bu toprakların tapuları verilmemiştir. Diğer taraftan, ülkede şirket kurmak koşulu ile yabancıların arazi sahibi olmasına imkan veren yeni düzenleme, tarımsal yatırım konusunda ülkeyi daha da elverişli bir konuma getirmiştir. Ekim 2001’de Türkiye-Romanya Karma Ekonomik Komisyonu çerçevesinde ilk kez yapılan Enerji Komisyonunun imzaladığı anlaşma iki ülke işadamları için yeni bir işbirliği imkanı oluşturmaktadır. Anlaşma çerçevesinde Türk firmaları enerji sektöründeki altyapı projelerinde aktif rol almaya davet edilmiştir. Romanya’da, yem sıkıntısı dolayısıyla hayvancılık sektörü büyük zarar görmüştür. Buna bağlı olarak, ülke, net hayvansal ürün ithalatçısı haline gelmiştir. Bunun yanısıra seracılık, reklamcılık gibi hizmetler sektörünün her alanı da ülkede gelişmekte olan diğer cazip sektörlerdir. Turizm sektöründeki özelleştirmenin doğrudan Turizm Bakanlığı’nın sorumluluğuna verilmesi önemli bir gelişmedir. Turizm Bakanlığı’nın üzerinde çalıştığı Karadeniz kıyılarında tatil köyü turizmi ve Karpat dağlarında kış turizmine yönelik projeler Türk işadamları için yeni işbirliği imkanları sağlamaktadır. Ayrıca 25 Ocak 2002 tarihinde Türkiye ile Romanya turizm kuruluşlarının sektörde yatırım, personel eğitimi ve üçüncü ülkelerde işbirliği alanlarında vardıkları anlaşma 19 Şubat 2002’de bir araya gelen Türkiye ve Romanya Turizm Bakanlıkları tarafından onaylanmıştır. Gerek Romenlerin Türkler ve Türkiye hakkında sahip oldukları olumlu kanaat, gerekse ülkede faaliyet gösteren Türk turizm firmalarının çalışmaları, gelecekte bu ülke ile Türkiye arasında turizm ilişkilerinin artacağının göstergesi olarak kabul edilmektedir. Romanya’nın da yararlandığı PHARE programına benzer biçimde, Türkiye’ye yönelik mali yardımların tek bir çerçevede düzenlenmesi 17 Aralık 2001 tarihli Konsey Tüzüğü kabul edilerek 1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu düzenleme, Türk ve Romen şirketlerine yeni imkanlar doğurmaktadır. Böylelikle, Türk şirketlerinin, kamu kuruluşlarının ve sivil toplum örgütlerinin Romanya da dahil olmak üzere diğer aday ülkelere açık PHARE, ISPA ve SAPARD programları çerçevesinde açılacak ihalelere katılması mümkün hale gelmiştir. Buna paralel olarak, AB programları çerçevesinde Türkiye’de gerçekleştirilecek ihalelere, AB ülkeleri, aday ülkeler, MEDA programından faydalanan Akdeniz ülkeleri ve CARDS programından faydalanan Balkan ülkelerindeki gerçek ve tüzel kişiler de katılabilmektedir. Böylece, Türk ve Romen sanayilerini doğrudan ilgilendiren bir çok alanda projeleri finanse © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 eden MEDA, PHARE, ISPA ve SAPARD programları kapsamında, ülkelerimiz şirketleri için önemli yeni ticari imkanlar ortaya çıkması beklenmektedir. İki ülke sanayicilerinin karşılıklı olarak fırsatları takip ederek, ihalelere katılmaları ve yatırım gerçekleştirmeleri TürkiyeRomanya ikili ilişkilerine yeni bir boyut getireceği tahmin edilmektedir. Ülkeye ihracat bakımından ele alındığında ise, doğru pazarlama stratejisinin seçilmesi halinde her tür ürüne yönelik talep bulunmaktadır. Özellikle tarım ürünleri, tekstilkonfeksiyon, hediyelik eşya, otomobil yedek parçaları, her tür makineler, elektrikli ev aletleri, ambalaj malzemesi, kağıt, karton, telekomünikasyon ürünleri, bilgisayarlar, tıbbi ekipman, kirlilik ölçüm cihazları, asansör, paspas, çelik tencere, teflon mutfak eşyası, ıslak mendil, eşantiyon amaçlı küçük ürünler ve eczacılık ürünlerinin ihracatı mümkündür. © İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005