Uluslararası Kuruluşlarca Kullanılan Global Endeksler

Transkript

ÖZEL GÜNDEM
ŞUBAT 2015
ULUSLARARASI KURULUŞLARCA
KULLANILAN GLOBAL ENDEKSLER
Hazırlayan:
Arda ULUDAĞ
i
İçindekiler
Freedom House Dünya Özgürlük Anketi (Freedom In World) ...................................................................... 2
Önbilgi ....................................................................................................................................................... 2
Metodoloji ................................................................................................................................................. 2
Küresel Rekabetçilik Endeksi (World Competıtıveness Index) ...................................................................... 7
Önbilgi ....................................................................................................................................................... 7
Metodoloji ................................................................................................................................................. 7
Açık Bütçe İnisiyatifi - Bütçe Açıklığı Endeksi (Open Budget Index) ............................................................ 16
Önbilgi ..................................................................................................................................................... 16
Metodoloji ............................................................................................................................................... 16
İnsani Gelişim Endeksi (The Human Development Index) .......................................................................... 17
Önbilgi ..................................................................................................................................................... 17
Metodoloji ............................................................................................................................................... 17
İş Yapma Kolaylığı Endeksi (Doing Business Index) ..................................................................................... 19
Önbilgi ..................................................................................................................................................... 19
Metodoloji ............................................................................................................................................... 20
Yolsuzluk Algı Endeksi (Corruption Perception Index) ................................................................................ 22
Önbilgi ..................................................................................................................................................... 22
Metodoloji ............................................................................................................................................... 23
Kaynakça ...................................................................................................................................................... 25
Tablolar
Tablo 1 : Siyasi Haklar Soru Grupları ve Sorular ............................................................................................ 3
Tablo 2 : Bireysel Özgürlük Soru Grupları...................................................................................................... 4
Tablo 3 : Siyasi Haklar ve Bireysel Özgürlük Puanlandırma Açıklaması ......................................................... 5
Tablo 4 : Dünya Özgürlük Anketi Puan – Özgürlük Durumu Yorumu ............................................................ 5
Tablo 5 : Dünya Özgürlük Anketi Puan Tablosu Yorumları ............................................................................ 6
Tablo 6 : İnsani Gelişim Endeksi Kriterleri ve Göstergeleri (Asgari - Azami Değerler) ................................ 18
Tablo 7 : İnsani Gelişmişlik Endeksi Kriter Kaynakları ................................................................................. 18
Tablo 8 : İş Yapma Kolaylığı Endeksi Başlıkları ve Sorular ........................................................................... 21
Tablo 9 : Yolsuzluk Algı Endeksi Kaynak ve Ülke Kapsamı Listesi ................................................................ 23
1
FREEDOM HOUSE DÜNYA ÖZGÜRLÜK ANKETİ (FREEDOM IN WORLD)
Önbilgi
Dünya Özgürlük anketi, bireyler tarafından tecrübe edilen, devletin küresel özgürlük ölçütleri
kapsamında nerede olduğunu yıllık olarak değerlendiren bir ankettir. Anket; özgürlüğü, 2 temel
kategoriye göre ölçümlemektedir. Bunlar; politik haklar ve bireysel özgürlük olarak
belirlenmiştir. Ölçüm, devletin kontrol alanını dışında kalan veya devletin herhangi bir hakimiyeti
sağlamasının mümkün olmayacağı alanlar baz alınarak yapılmaktadır.
Politik haklar başlığı altında, insanların siyasi sürece özgür bir şekilde katılım sağlayıp
sağlayamadıklarını ölçmektedir. Ölçüm yapılırken oy verme özgürlüğü başlığında; kamu görevi
için adil rekabet, siyasi partilere veya kuruluşlara katılma hakkı ve kamu politikaları üzerinde
karar verici etkiye sahip temsilcileri seçebilme hakkı incelenmektedir.
Bireysel özgürlük başlığı altında ise fikir ve inancını açıklama özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü,
hukukun üstünlüğü ve kişiliğe devlet müdahalesinin olup olmadığına bakılmaktadır.
Anket hükümetleri veya hükümetlerin performansını notlandırmamaktadır. Bunun yerine
bireyler tarafından tecrübe edilen özgürlük seviyesini ölçümlemektedir. Böylece Freedom
House Dünya Özgürlük Anketi kanuni hakların olup olmadığını ölçümlerken, diğer taraftan bu
hakların mevcudiyeti durumunda uygulanma derecelerini de değerlendirmektedir.
Anket 59 analist ve 20 yüksek düzey akademik danışman tarafından gerçekleştirilmekte olup,
geniş kapsamlı kaynaktan faydalanmaktadır. Bu kaynaklar yabancı ve yerel haber raporları,
akademik analizler, hükümet dışı kuruluşlar, düşünce kuruluşları, bireysel iletişimle edinilen
bilgiler ve bölgeye yapılan ziyaretler olarak sayılmaktadır.
Metodoloji
Anket 195 ülkeyi ve 14 bölgeyi kapsamaktadır. Her ülke ve bölge, siyasi haklar ve bireysel
özgürlük değerlendirmeleriyle her iki kategoride de 1 ile 7 arasında bir puanlandırılmaktadır. 1
en yüksek özgürlük derecesini nitelendirirken, 7 ise en düşük özgürlük seviyesini göstermektedir.
Anket ile ortaya çıkan puanlama sonucunda ülkeler Özgür, Kısmen Özgür veya Özgür Değil
şeklinde sınıflandırılmaktadır.
Yürütülen anketin metodolojisi, büyük ölçüde Evrensel İnsan Hakları Bildirgesinin ilgili
kısımlarından türetilen politik haklar ve bireysel özgürlüklerin temel standartlarına
dayanmaktadır. Bu standartlar coğrafi konumdan, etnik veya dini yapıdan veya ekonomik
kalkınmışlık seviyesinden bağımsız olarak tüm ülkelere, bölgelere uygulanmaktadır. Anket tüm
insanlar için erişilmiş en iyi özgürlük seviyesinin liberal demokratik toplumlarda tecrübe edildiği
2
varsayımıyla yürütülmektedir. Notlandırma süreci 10 siyasi haklar sorusuna ve 15 bireysel
özgürlük sorusuna dayanmaktadır. Siyasi hakları ölçümleyen sorular 3’e ayrılmaktadır; Seçim
Süreci (3 soru), Siyasi Çoğunluk ve Katılım (4 soru), ve Hükümetin İşleyişi (3 soru).
Bireysel özgürlükler ise 4 alt gruba ayrılmaktadır; İfade ve İnanç Özgürlüğü (4 soru), Örgütlenme
Hakları (3 soru), Hukukun Üstünlüğü (4 soru), Kişisel Özerklik ve Bireysel Haklar (4 soru). Puanlar,
bu soruların her biri için 0 ila 4 arasında bir ölçekte verilmekte ve 0 en düşük seviyede, 4 ise en
yüksek seviyede hakların ve özgürlüklerin mevcudiyetini göstermektedir.
Siyasi haklar bölümü ayrıca 2 adet farklılaştırıcı soruyu barındırmaktadır:
1) Herhangi bir partinin veya seçim sürecinin olmadığı geleneksel monarşiler için sistem,
kamusal seçimlerde toplumsal tartışma zemini oluşturmakta mı ve dilekçe hakkı
tanımakta mı?
2) Hükümet veya yönetici güç, kasıtlı olarak ülkenin veya bölgenin etnik yapısını
değiştirerek bir kültürü yok ediyor mu veya politik güç bir grubu kayırırken diğerine
negatif ayrımcılık yapıyor mu?
İlk farklılaştırıcı soru için puanlandırmaya 0 ila 4 arasında bir değer eklenirken, ikinci soru için 0
ila 4 puan eksiltilmesi gerekmektedir. Siyasi haklar kısmı için en yüksek puan 40 olacaktır. (Başka
bir deyişle 10 sorunun her biri için toplam 4 puan). Bireysel özgürlük alanındaki sorular için en
yüksek puan ise 60 olabilmektedir. (15 sorunun her biri için 4 puan) Sorulan sorular başlıklar
altında toplandığında aşağıdaki gibi sınıflandırılabilmektedirler.
Tablo 1 : Siyasi Haklar Soru Grupları ve Sorular
Seçim Süreci
Siyasi Çoğunluk ve Katılım
Siyasi Haklar
Devlet Başkanı veya diğer ulusal otorite lideri, özgür
ve adil bir seçimle mi göreve geliyor?
Ulusal yasama organı temsilcileri, özgür ve adil bir
seçimle mi göreve geliyor?
Seçim yasaları ve çerçevesi adil mi?
İnsanların seçimlerine göre yeni parti veya gruplar
oluşturmaları mümkün mü? Sistem rekabet eden
parti ve grupların ortaya çıkmasına veya ortadan
kaybolmasına izin veriyor mu?
Seçimler vasıtasıyla mevcut iktidara karşıt bir grubun
veya partinin göreve gelme imkanı var mı?
Siyasi seçimler askeri güçten, dış güçlerden, totaliter
partilerden,
dini
hiyerarşilerden,
ekonomik
oligarşilerden veya her hangi bir başka güç grubundan
bağımsız gerçekleşebiliyor mu?
3
Hükümetin İşleyişi
Ek Farklılaştırıcı Siyasi Haklar Soruları
Kültürel, etnik, dini veya diğer azınlık grupların tam
olarak siyasi hakları ve seçilme imkanları bulunmakta
mı?
Devlet liderleri ve ulusal yasama temsilcileri
hükümetin politikalarına karar verebiliyor mu?
Hükümet yolsuzluktan arındırılmış mı?
Seçimler arasında hükümetin hesap verme
yükümlülüğü var mı ve faaliyetler açık ve şeffaf
şekilde mi yapılıyor?
Herhangi bir partinin veya seçim sürecinin olmadığı
geleneksel monarşiler için sistem, kamusal seçimlerde
toplumsal tartışma zemini oluşturmakta mı ve dilekçe
hakkı tanımakta mı? (0–4 puan)
Hükümet veya yönetici güç kasıtlı olarak ülkenin veya
bölgenin etnik yapısını değiştirerek bir kültürü yok
ediyor mu veya politik güç bir grubu kayırırken
diğerine negatif ayrımcılık yapıyor mu? ( 0 – 4
puan)(Negatif)
Tablo 2 : Bireysel Özgürlük Soru Grupları
Fikir ve İnanç Özgürlüğü
Kurum ve Örgüt Hakları
Hukukun Üstünlüğü
Bireysel Özgürlük
Özgür ve bağımsız bir medya ile diğer kültürel ifade
yöntemleri mevcut mu?
Dini kurumlar ve topluluklar, inançlarını ve kendilerini,
özel hayatlarında ve kamusal alanlarda ifade etme
özgürlüğüne sahipler mi?
Akademik özgürlük var mı ve eğitim sistemi siyasi
telkinlerden bağımsız şekilde mi işletilmekte?
Açık ve özgür tartışma ortamı mevcut mu?
Toplantı, gösteri ve tartışma yapabilme özgürlüğü var
mı?
Sivil toplum kuruluşları için özgürlükten bahsedilebilir
mi?
Serbest ticaret örgütleri ve çiftçi örgütleri veya
benzeri yapılanmalar mevcut mu ve bu örgütler etkin
bir şekilde kolektif pazarlık yapma gücüne sahipler
mi?
Yargı bağımsız mı?
Sivil ve kriminal olaylarda hukukun üstünlüğü ilkesi
uygulanıyor mu?
Mevcut sisteme karşı olsun olmasın; siyasi terörden,
haksız tutuklanmadan, sürgün veya işkenceden
korunmak mümkün mü?
4
Kişisel Özerklik ve Bireysel Haklar
Kanunlar, politikalar ve uygulamalar nüfusun her
kesimine eşit şekilde mi uygulanıyor?
Vatandaşlar, seyahat özgürlüğüne, mülk edinme, iş
bulma veya yükseköğrenim kurumunda okuma
haklarına sahipler mi?
Vatandaşların mülk edinme ve kendi işlerini kurma
hakları var mı? Özel sektör faaliyetleri haksız yere
hükümet yetkilerinin, güvenlik güçlerinin, siyasi
parti/grupların veya organize suçun etkisinde
kalmıyor mu?
Cinsiyet eşitliği, eş seçimi ve aile büyüklüğü
konularında kişilerin sosyal özgürlüğü var mı?
Fırsat eşitliğinin olduğu, diğer taraftan ekonomik
sömürünün olmadığı söylenebilir mi?
Sorulan sorulara yukarda bahsedilen metodoloji ile verilen cevaplar neticesinde toplanan
puanlar 1-7 arası değerlere göre aşağıdaki tablolarda gösterildiği gibi düzenlenmektedir.
Tablo 3 : Siyasi Haklar ve Bireysel Özgürlük
Puanlandırma Açıklaması
Siyasi Haklar
Toplam Puan
Siyasi Haklar
Puanı
36-40
1
30-35
2
24-29
3
18-23
4
12-17
5
6-11
6
0-5
7
Toplam Puan
Puanı
53-60
1
44-52
2
35-43
3
26-34
4
17-25
5
8-16
6
0-7
7
Tablo 4 : Dünya Özgürlük Anketi Puan – Özgürlük Durumu Yorumu
Birleştirilmiş Siyasi Haklar ve Bireysel
Özgürlük Puanları (Özgürlük Puanı)
1,0 – 2,5
3,0 – 5,0
5,5 – 7,0
Özgürlük Durumu
Özgür
Kısmen Özgür
Özgür Değil
Ulaşılan puanlar, siyasi haklar ve bireysel özgürlük başlıkları altında aşağıda görüldüğü gibi
değerlendirilmektedir:
5
Tablo 5 : Dünya Özgürlük Anketi Puan Tablosu Yorumları
Siyasi Haklar
1 puana sahip ülkelerde özgür ve adil bir seçim
sisteminin de olduğu geniş çaplı siyasi haklar
mevcuttur. Seçilen adayların kurallara riayet
ederek rekabetçi bir seçim sonucunda göreve
gelmeleri, azınlıkların siyasette ve hükümette
önemli rol alabilme imkanına sahip olmaları bu
puana sahip ülkelerde görülmektedir.
1 puana sahip ülkelerde ifade, örgütlenme,
eğitim ve din özgürlüklerini de içeren geniş
çaplı bireysel özgürlükler bulunmaktadır. Bu
ülkelerde oluşturulmuş ve hukukun üstünlüğü
ilkesine uygun hareket ederek adil işleyen bir
yargı sistemi mevcuttur. Ekonomik faaliyetler
serbestçe yürütülmekte ve kadınlar ve azınlık
grupların da dahil olduğu herkes için fırsat
eşitliği bulunmaktadır.
2 puana sahip ülkeler 1 puana sahip ülkelerden
daha zayıf siyasi haklara sahip olmakla
beraber, siyasi yolsuzluk, siyasi partilerin ve
karşıt grupların faaliyetlerinin kısıtlanması ile
dış ve askeri güçlerin siyasete müdahalesi bu
ülkelerde söz konusudur.
2 puanlı ülkeler 1 puana sahip ülkelerden daha
az bireysel özgürlüğe sahip olmakla beraber,
medya
bağımsızlığı,
ticaret
birlikleri
faaliyetlerine kısıtlamalar ve azınlık gruplar ile
kadınlara karşı ayrımcılık uygulanmaktadır.
3, 4, 5 puanlı ülkelerde neredeyse tüm siyasi
haklar kısmen korunmakta veya bazıları
görmezden gelinirken bir kısım siyasi haklar
çok sıkı korunmaktadır.
3, 4, 5 puanlı ülkelerde neredeyse tüm bireysel
özgürlükler kısmen korunmakta veya bazıları
görmezden gelinirken bir kısım haklar çok sıkı
korunmaktadır.
6 puanlı ülkelerde çok kısıtlı siyasi haklar
bulunmaktadır. Bu ülkelerde tek parti veya
askeri diktatörlük, dini hiyerarşiler veya
otokratların
hükümdarlığı
vardır.
Bu
yönetimler siyasi haklardan çok azının
uygulanmasına izin vermektedirler.
6 puanlı ülkelerde çok kısıtlı bireysel özgürlük
bulunmaktadır. Bu ülkelerde ifade ve dernek
kurma özgürlüğü çok kısıtlıdır ve pek çok siyasi
mahkum bulunmaktadır. Bu ülkeler, çok az
bireysel özgürlüğe izin vermektedir. Özel
sektör
faaliyetleri
katı
şekilde
sınırlandırılmaktadır.
7 puanlı ülkelerde çok az veya hiç siyasi hak
tanınmamaktadır. Bunun sebebi ciddi bir
hükümet baskısıdır. Bu duruma çoğu zaman
sivil savaş eşlik eder. Bu ülkelerde otoriter ve
işlevsel
merkezi
hükümet
eksikliği
bulunmaktadır, bunun yanında aşırı şiddetten
zarar görmektedirler.
7 puanlı ülkelerde çok az veya hiç bireysel
özgürlük tanınmamaktadır. Görünürde ifade
ve dernek kurma özgürlüğü bulunmamaktadır,
tutukluların
ve
mahkumların
hakları
korunmamakta ve genellikle pek çok ekonomik
faaliyet kontrol altında tutulmaktadır.
Dünya Özgürlükler Anketinin 2015 yılı raporunda Türkiye, 54 puan ile “kısmen özgür” ülkeler
kategorisi altında gösterilmiştir.
6
KÜRESEL REKABETÇİLİK ENDEKSİ (WORLD COMPETITIVENESS INDEX)
Önbilgi
2005 yılından bu yana Dünya Ekonomik Forumu (WEF) rekabetçilik analizlerini; ülkelerin
rekabetçiliğini etkileyen mikro ve makroekonomik kurumları ölçümlemek amacıyla oluşturulmuş
kapsamlı bir araç olan Küresel Rekabetçilik Endeksiyle yürütmektedir.
WEF rekabetçiliği; bir ülkenin üretim seviyesinin belirleyen kurumların, politikaların ve
faktörlerin oluşturduğu set olarak tanımlamaktadır. Rekabetçilik ifadesi statik ve dinamik
unsurları içermektedir. Bu unsurlar Küresel Rekabetçilik Endeksi altında 12 temel sütunda analiz
edilmektedir. Bu sütunlar kategorize edilerek 3 temel alt endeks oluşturulmuştur. Bunlar; faktör
odaklı ekonomiler için temel unsurları ölçen; Temel İhtiyaçlar Alt Endeksi, verimlilik odaklı
ekonomiler için belirleyicileri gösteren; Verimlilik Artırıcıların Alt Endeksi ve inovasyon odaklı
ekonomiler için belirleyicileri gösteren İnovasyon ve Karmaşıklık Faktörleri Alt Endeksi’dir.
Türkiye Küresel Rekabetçilik Endeksi değerlendirmesinde verimlilik odaklı ekonomilerden
inovasyon odaklı ekonomilere geçiş aşamasındaki 24 ülkeden biri olarak sayılmaktadır.
Metodoloji
Belirtilen sütunlardaki başlıkların ölçülmesinde detayları aşağıda verilecek olan, kamu borcu,
bütçe açığı ve yaşam beklentisi gibi verilere başvurulmaktadır. Bu veriler uluslararası bilinirliğe
sahip olan Birleşmiş Milletler, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gibi
kuruluşlardan derlenmektedir. Rapor 144 ülkeyi kapsamaktadır.
Puanlama sistemi sorulara göre genellikle 1 ila 7 arasında puanların ağırlıklı ortalaması alınarak,
bazı soru çeşitlerinde ise bir takım endekslere dayandırılarak yapılmaktadır. Raporun
sütunlarının belirlenmesinde kullanılan göstergeler ile bu göstergelerin puanlandırma sistematiği
ve göstergelere veri teşkil eden kaynaklar aşağıda sunulmaktadır:
7
Küresel Rekabetçilik Endeksi
• Temel İhtiyaçlar Alt Endeksi
-Sütun 1: Kurumlar
-Sütun 2: Altyapı
-Sütun 3: Makroekonomik Ortam
-Sütun 4: Sağlık ve İlk Öğretim
• Verimlilik Artırıcıların Alt Endeksi
-Sütun 5: Yüksek Öğrenim ve Eğitim
-Sütun 6: İyi bir Piyasa Etkinliği
-Sütun 7: İş Gücü Piyasasında Etkinlik
-Sütun 8: Finansal Piyasaların Gelişmişliği
-Sütun 9: Teknolojik Hazırlık
-Sütun 10: Piyasa Hacmi
• İnovasyon ve Karmaşıklık Faktörleri Alt Endeksi
-Sütun 11: İş Kesimi Karmaşıklığı
-Sütun 12: İnovasyon
Temel Göstergeler:
• Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (ABD Doları), Kaynak IMF Küresel Ekonomik Görünüm
• Nüfus, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm
• Kişi Başına Düşen GSYİH, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm
• GSYİH’nin Küresel GSYİH’deki Payı, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm
Sütun 1 - Kurumlar:
• Mülkiyet Hakları (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:
Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi
• Fikri Mülkiyet Hakları (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),
Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi
• Kamu Fonlarının Yolsuzluk Sebebiyle Belli Kesimlere Dağıtılması (1 puan çok sık
gerçekleşir, 7 puan hiç gerçekleşmez– Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya
Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi
• Politikacılara Kamu Güveni (1 puan çok düşük, 7 puan çok yüksek– Ağırlıklı Ortalaması
Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi
• Düzensiz Ödemeler (yıllık vergi ödemeleri vb.) ve Rüşvet (1 puan çok sık gerçekleşir, 7
puan hiç gerçekleşmez– Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,
Yönetici Görüşleri Anketi
8
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Yargının Bağımsızlığı (Kamu Otoritelerinden Etkilenmeleri Bağlamında) (1 puan Yüksek
derecede etkilenirler, 7 puan tamamen bağımsızdır – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:
Kamu Görevlilerinin Belli Bir Kesimin veya Firmanın Tarafını Gözetmesi (1 puan hep
gözetir, 7 puan hiç gözetmez– Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik
Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi
Kamu Harcamalarının Gereksiz Yere Harcanması (Kamu gelirlerinin etkin kullanılması) (1
puan hiç etkin kullanılmaz, 7 puan çok etkin kullanılır – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),
Devlet Düzenlemelerine Uymanın İş Kesimine Yükü (1 puan çok maliyetli, 7 puan
maliyetsiz – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici
Görüşleri Anketi
Anlaşmazlıkların Çözümlenmesinde Yasal Çerçevenin Etkinliği (1 hiç etkin değil, 7 çok
etkin – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri
Anketi
Bağlayıcılığı Olan Düzenlemelerdeki Yasal Çerçevenin Etkinliği (İş kesimi devletin bağlayıcı
düzenlemeleriyle yasal çerçeve kapsamında başa çıkabiliyor mu?) (1 puan çok zor, 7
puan çok kolay – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici
Görüşleri Anketi
Devletin Politika Üretirken Şeffaf Olması (Bilgiye kamuoyunun erişimi bağlamında) (1
puan çok zor, 7 puan çok kolay – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik
Terörizmin İş Kesimine Maliyeti (1 puan çok etkili, 7 etkisiz – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),
Suç ve Şiddetin İş Kesimine Maliyeti (1 puan çok etkili, 7 etkisiz – Ağırlıklı Ortalaması
Organize Suçların İş Kesimine Maliyeti (1 puan çok etkili, 7 etkisiz – Ağırlıklı Ortalaması
Yasa ve Kuralları Uygulama Konusunda Emniyete Duyulan Güven (1 puan güvenilmez, 7
puan çok güvenilir – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,
Firmaların Etik Davranış Sergilemeleri (Kamu görevlileri, siyasiler ve diğer fimalarla olan
iletişim bağlamında) (1 puan hiç sergilemiyorlar, 7 mükemmel derecede sergiliyorlar –
Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi
Denetleme ve Raporlama Düzenlemelerin Gücü (1 puan çok zayıf, 7 puan çok güçlü –
Şirket Tahvillerinin Etkinliği (Yatırımcılar ve Yönetim Kurulları Bağlamında) (1 puan
yöneticilerin yatırımcılara ve kurullara hesap verme yükümlülüğü çok az, 7 puan
9
•
•
yöneticilerin hesap verme yükümlülüğü çok fazla– Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:
Azınlık Hissedarlarının Çıkarlarının Gözetilmesi (1 puan küçük yatırımcı
korunmamaktadır, 7 puan tamamen korunmaktadırlar – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),
Yatırımcıların Korunması (Endeks Baz Alınarak Yapılır: İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014:
Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enterprises, 0-10 arası değer alır),
Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014
Sütun 2: Altyapı
• Genel Altyapının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş – Ağırlıklı
Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi
• Karayollarının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş – Ağırlıklı Ortalaması
• Raylı Ulaşım Altyapısının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş – Ağırlıklı
• Liman Altyapısının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş – Ağırlıklı
• Hava Taşımacılığı Altyapısının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş –
• Havayolu Yolcusu Başına Kat Edilen Km (yıllık ortalama alınır), Kaynak: Uluslararası Hava
Taşımacılığı Birliği, SRS Analyser
• Elektrik Arzının Kalitesi (Kesinti ve voltaj oynaklığı bağlamında) (1 puan güvenilir değil, 7
puan çok güvenilir gelişmiş – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik
• Mobil Telefon Üyesi (100 kişi üzerinden istatistik), Kaynak: Uluslararası
Telekomünikasyon Birliği, ICT Indicator Database 2014
• Sabit Telefon Hatları (100 kişi üzerinden istatistik), Kaynak: Uluslararası
Sütun 3: Makroekonomik Ortam
• Devlet Bütçe Dengesi (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm
• Brüt Ulusal Tasarruf (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm
• Enflasyon (%), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm
• Devlet Borcu (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm
• Ülke Kredi Notu (0 ila 100 arasında puan verilen Kurumsal Yatırımcılar Ülke Kredi Notu
Endeksi (Institutional Investor’s Country Credit Ratings™) kullanılır. Kaynak: Institutional
Investor 2014
10
Sütun 4: Sağlık ve İlk Öğretim
• Sıtma Vakaları (100 bin kişi başına düşen vaka sayısı) Kaynak: Dünya Sağlık Örgütü –
Dünya Sıtma Raporu 2013
• Sıtmanın İş Kesimine Etkisi (1 puan çok ciddi etkisi var, 7 puan hiç etkisi yok – Ağırlıklı
• Tüberküloz Vakaları (100 bin kişi başına düşen vaka sayısı) Kaynak: Dünya Bankası –
Dünya Kalkınma Göstergeleri
• Tüberkülozun İş Kesimine Etkisi (1 puan çok ciddi etkisi var, 7 puan hiç etkisi yok –
• HIV Yaygınlığı (15-49 yaş arası % olarak) Kaynak: Dünya Bankası – Dünya Kalkınma
Göstergeleri
• HIV’nin İş Kesimine Etkisi (1 puan çok ciddi etkisi var, 7 puan hiç etkisi yok – Ağırlıklı
• Bebek Ölümü (0-12 aylık bebek ölümler – 1000 canlı doğum başına istatistik) Kaynak:
Dünya Bankası – Dünya Kalkınma Göstergeleri
• Yaşam Beklentisi, Kaynak: Dünya Bankası – Dünya Kalkınma Göstergeleri
• İlk Öğretim Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:
• İlk Öğretime Net Kayıt Oranı, Kaynak: UNESCO Veri Merkezi, OECD Bir Bakışta Eğitim
2013
Sütun 5: Yüksek Öğrenim ve Eğitim
• Orta Öğretime Kayıt Oranı, Kaynak: UNESCO Veri Merkezi
• Eğitim Sisteminin Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),
• Matematik ve Bilim Eğitiminin Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı
• İşletme Okullarının Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),
• Okullarda İnternete Erişimin Yaygın Olup Olmaması (1 puan internete erişimi yok, 7
puan çok yaygın – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,
• Spesifik Araştırma ve Eğitim Hizmetlerinin Yerel Ölçekte Mevcudiyeti (1 puan yok, 7
puan yaygın – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici
Görüşleri Anketi
• Personel Eğitimin Kapsamı (Şirketlerce Personellerine Verilen) (1 puan çok kötü, 7 puan
çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri
Anketi
11
Sütun 6: İyi bir Piyasa Etkinliği
• Yerel Rekabetin Yoğunluğu (1 puan hiç yoğun değil, 7 puan çok yoğun – Ağırlıklı
• Piyasa Yapısı (1 puan Piyasa birkaç grup tarafından kontrol edilmekte, 7 puan pek çok
şirket tarafından kontrol edilmekte – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik
• Monopol Karşıtı Politikaların Etkinliği (1 puan rekabet desteklenmiyor, 7 puan rekabet
destekleniyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici
Görüşleri Anketi
• Yatırım İçin Verilen Teşviklerin Vergilendirilmesinin Etkileri (1 puan yatırım için verilen
teşvikleri önemli ölçüde düşürüyor, 7 puan düşürmüyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),
• Toplam Vergi Oranı (Kar üzerinden alınan vergiler, İş gücü üzerinden alınan vergiler ve
diğer vergilerin kompozisyonu), Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi
2014
• Bir İşe Başlayabilmek İçin Gerekli Prosedür Sayısı, Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma
Kolaylığı Endeksi 2014
• Bir İşe Başlayabilmek için Gerekli Gün Sayısı, Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma
Kolaylığı Endeksi 2014
• Tarım Politikalarının Maliyetleri (1 puan ekonomiye çok büyük etkisi var, 7 puan vergi
mükelleflerinin, tüketicilerin ve üreticilerin çıkarları korunuyor – Ağırlıklı Ortalaması
• Ticaret Engellerinin Yaygınlığı (1 puan çok sınırlı, 7 puan kısıtlama yok – Ağırlıklı
• Gümrük Tarifeleri (ortalama), Kaynak: Uluslararası Ticaret Merkezi, Ticaret Rekabetçilik
Haritası Verileri
• Yabancı Mülkiyetinin Yaygınlığı (1 puan çok nadir, 7 puan çok yaygın – Ağırlıklı Ortalaması
• Doğrudan Yabancı Yatırımlara (DYY) Uygulanan Kuralların İş Kesimine Etkisi (1 puan
DYY’leri azaltıyor, 7 puan DYY’leri teşvik ediyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:
• Gümrük Prosedürlerinin Yükü (Pazara girme, pazardan çıkma bağlamında) (1 puan etkin
değil, 7 puan çok etkin – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,
• İthalat (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm
• Müşteri Odaklılık Derecesi (Şirketlerin) (1 puan müşteri memnuniyeti önemsenmiyor, 7
puan çok önemseniyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,
12
•
Alıcı Karmaşıklığı (1 puan en düşük fiyata bakmaya dayalı, 7 puan performans
kriterlerinin karmaşık analizine dayalı – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya
Sütun 7: İş Gücü Piyasası Etkinliği
• Şirket çalışan-işçi ilişkileri (1 puan görüş ayrılıkları çok, 7 puan ortak çalışmaya dayalı –
• Ücret Belirleme Esnekliği (1 puan merkezi bir pazarlık süreciyle, 7 puan her bir şirket
kendi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri
Anketi
• İşe Alım ve İşten Çıkarma Uygulamaları (1 puan düzenlemeleri önemsemeyen
uygulamalar, 7 puan çok esnek)
• İşgücü Fazlalığı Maliyetleri, Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014
• Çalışmak için Verilen Teşviklerin Vergilendirilmesinin Etkileri (1 puan çalışma teşvikini
azaltıyor, 7 puan çalışmaya teşvik ediyor - Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya
• Ödeme ve Üretkenlik (1 puan ücret üretkenlikle ilişkili değil, 7 puan ücret işçi
verimliliğiyle doğrudan alakalı – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik
• Profesyonel Yönetime Güven (1 puan yönetici pozisyonunda tanıdık vasıtasıyla getirilmiş
kişiler var, 7 puan yönetici pozisyonunda liyakata ve niteliklerine göre seçilmiş kişiler var
– Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi
• Ülkenin Yeteneklere Sahip Çıkma Kapasitesi (1 puan nitelikli kişiler beyin göçüyle
gidiyorlar, 7 puan nitelikli kişiler ülkede kalıyorlar – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:
• Ülkenin Yetenekli Kişileri Çekme Kapasitesi (1 puan çekemiyor, 7 puan en iyi ve nitelikli
kişileri çekiyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici
Görüşleri Anketi
• İş Gücüne Kadınların Katılımı, Kaynak: Uluslararası Çalışma Örgütü, İş Gücü Piyasalarında
Temel Göstergeler 8. Sayı
Sütun 8: Finansal Piyasaların Gelişmişlik Seviyesi
• Finansal Hizmetlerin Mevcudiyeti (1 puan yok, 7 puan çok çeşitli – Ağırlıklı Ortalaması
• Finansal Hizmetlerin Satın Alınabilirliği (1 puan insanların satın almaya güçleri yetmiyor,
7 puan insanlar satın alabiliyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik
• Yerel Varlık Piyasaları Yoluyla Finansman (1 puan çok zor, 7 puan çok kolay – Ağırlıklı
13
Krediye Erişim Kolaylığı (1 puan çok zor, 7 puan çok kolay – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),
• Girişim Sermayesinin Yatırımcı Tarafından Erişimi (1 puan çok zor, 7 puan çok kolay –
• Bankaların Dayanıklılığı (1 puan çok zayıf, 7 puan çok güçlü – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),
• Varlık Piyasaları Düzenlemelerinin Etkinliği (1 puan hiç etkin değil, 7 puan çok etkin –
• Yasal Haklar Endeksi (0-10 arası bir değer endeks tarafından verilir), Kaynak: Dünya
Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014
•
Sütun 9: Teknolojik Hazırlık
• En Son Teknolojilerin Mevcudiyeti (1 puan hiç yok, 7 puan mevcut – Ağırlıklı Ortalaması
• Firma Seviyesinde Teknoloji Öğrenmesi (1 puan gerçekleşmiyor, 7 puan gerçekleşiyor –
• DYY ve Teknoloji Transferi (1 puan gerçekleşmiyor, 7 puan gerçekleşiyor – Ağırlıklı
• Internet Kullanıcıları (% olarak istatistik), Kaynak: Uluslararası Telekomünikasyon Birliği,
ICT Indicator Database 2014
• Sabit Bant İnternet Aboneliği (100 kişi başına istatistik) Kaynak: Uluslararası
• Internet Bant Aralığı (Internet abonesi başına kb/s) Kaynak: Uluslararası
• Mobil Bant Üyeliği (100 kişi başına istatistik) Kaynak: Uluslararası Telekomünikasyon
Birliği, ICT Indicator Database 2014
Sütun 10: Piyasa Hacmi
• Yerel Piyasa Hacmi Endeksi, Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu Hesaplamaları
• Yabancı Piyasa Hacmi Endeksi, Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu Hesaplamaları
• Satın Alım Gücü Paritesine (SGP) Göre GSYİH, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm
Veritabanı 2014
• İhracat (% / GSYİH) Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü, Online Statistics Database IMF Küresel
Ekonomik Görünüm Veritabanı 2014
Sütun 11: İş Kesimi Karmaşıklığı
• Yerel Tedarikçi Sayısı (1 puan genellikle bulunmuyor, 7 puan çok sayıda – Ağırlıklı
Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,
14
•
•
•
•
•
•
•
•
Yerel Tedarikçi Kalitesi (1 puan çok kalitesiz, 7 puan çok kaliteli – Ağırlıklı Ortalaması
Coğrafi Kümelenmenin Gelişimi (1 puan bulunmamakta, 7 puan çok yaygın – Ağırlıklı
Rekabetçi Avantajın Doğası (1 puan düşük maliyetli işçi ve doğal kaynaklar, 7 puan özel
ürünler ve süreçler – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,
Yönetici Görüşleri Anketi,
Değer Zinciri Genişliği (1 puan dar, 7 puan geniş – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:
Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,
Uluslararası Dağıtımın Kontrolü (1 puan kontrol yapılmıyor, 7 puan kontrol yapılıyor –
Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,
Ürün Süreci Karmaşıklığı (1 puan hiç karmaşık değil, 7 puan çok karmaşık – Ağırlıklı
Pazar Kapsamının Genişliği (1 puan hiç değil, 7 puan çok geniş – Ağırlıklı Ortalaması
Otoritenin Temsil İstekliliği (1 puan hiç istekli değil – üst düzey yönetici tüm kararları alır,
7 puan çok istekli – otorite düşük seviyeli birim yöneticileri ve çalışanlara yetki verir –
Sütun 12: İnovasyon
• İnovasyon Kapasitesi (1 puan yok, 7 puan çok fazla – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:
• Bilimsel Araştırma Kurumlarının Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı
Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,
• Ar-Ge için Şirket Harcamaları (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması
Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,
• Ar-GE’de Üniversite-Sanayi Kesimi İşbirliği (1 puan işbirliği yok, 7 puan işbirliği çok –
• İleri Teknoloji ürünlerinin Alımı (Kamu) (1 puan yok, 7 puan çok – Ağırlıklı Ortalaması
Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,
• Bilim adamı ve Mühendislerin Varlığı (1 puan yok, 7 puan çok – Ağırlıklı Ortalaması
• Patent Başvuruları (Patent İşbirliği Anlaşması altında 1 milyon nüfus başına düşen
başvuru sayısı), Kaynak: OECD, Patent Veritabanı 2014
Dünya Ekonomik Forumu’nun 2014-2015 Küresel Rekabetçilik Ekdeksinde, Türkiye 144 ülke
arasında 1 basamak gerileyerek 45. sırayı almıştır.
15
AÇIK BÜTÇE İNİSİYATİFİ - BÜTÇE AÇIKLIĞI ENDEKSİ
(OPEN BUDGET INDEX)
Önbilgi
Açık Bütçe İnisiyatifi dünya çapında gerçekleştirilen, ülkelerin hesap verebilir ve talepleri
karşılayabilen kamu mali sistemleri oluşturmaları için katkıda bulunmak amacıyla kamuoyunun
erişimine açık olan bütçe bilgileri ve bütçesel uygulamaları değerlendiren bir ankettir. Anket
sorularının büyük bir çoğunluğu kanuni düzenlemeleri değil, uygulamaya yansıyan durumu
değerlendirmektedir.
Anket düzenli şekilde yayımlanan 8 temel bütçe dokümanını (Bütçe Öncesi Raporu, Bütçe Teklifi,
Vatandaş Bütçesi, Bütçe Kanunu, Yıllık Raporlar, Ara Yıl İncelemesi, Yıl Sonu Raporu, Denetleme
Raporu) göz önünde bulundurarak kamu mali yönetimi için kabul edilebilir bir uygulama kriteri
belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu kriterleri pek çoğu Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) Mali
Şeffaflık Üzerine İyi Uygulama Kuralları belgesinden, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün
(OECD) Mali Şeffaflık İçin İyi Uygulamalar belgesinden ve Uluslararası Sayıştay Kuruluşları
Örgütü’nün (INTOSAI) Lima Deklarasyonu - Denetleme Kuralları Üzerine Rehber belgesinden
alınmaktadır.
Metodoloji
Anket sorulan 125 soruya verilen cevaplardan oluşmaktadır. Sorulara ilgili ülkeden araştırma
grupları cevap vermektedir.
Anket soruların çoğu, araştırmacılara soruya ilişkin 5 seçenekten birini seçmelerini
söylemektedir. “a” veya “b” seçenekleri, bütçe verilerinin tipleri göz önünde bulundurulduğunda
iyi uygulamaların mevcudiyetini temsil etmektedir. “c” seçeneği ilgili standartlara ilişkin asgari
çabanın sarfedildiğini göstermektedir. “d” seçeneği standartların hiç karşılanmadığını
gösterirken, “e” seçeneği standartların uygulanabilir olmadığını nitelemektedir.
Anket cevaplandırmaları tamamlandığında “a” seçeneği “100 puan, “b” seçeneği 67 puan, “c”
seçeneği 33 puan “d” seçeneği 0 puan almaktadır. “e” seçeneği ülkelerin puanlarının hesabına
katılmamaktadır. Yalnızca 3 cevabın mümkün olabileceği sorularda ise “a” yine 100 puan alırken,
“b” ve “c” seçenekleri 0 puan almaktadır.
Endekste her bir ülkenin 0’dan 100’e kadar bir puanı belirlenmektedir. Bu puan 95 soruya
verilen cevapların sayısal ortalamasıyla edinilmektedir. Bir ülkenin endeks puanı 8 bütçe
dokümanında (eğer varsa) bütçe verilerinin kamuoyuna açık olması ve detaylı olmasına bağlı
olmaktadır.
16
30 anket sorusu ise endeksin hesaplamasına dahil edilmemekte, yasamanın ve yüksek
denetleme kurumlarının denetleme kapasitelerinin ve bütçe süreçlerine kamuoyunun dahil
edilip edilmediğini ölçmektedir. Bu kurumların her birinin “gücü” hakkında genel bir fikir
oluşturması açısından ve hangi kamu kurumlarının bütçe sürecinde karar verme ve izleme
süreçlerine dahil olduklarının (ve hangi seviyede) belirlenmesi açısından da söz konusu sorular
önem arz etmektedir.
Sorulardan bir kaçı şu şekildedir:
• Bütçe Kanunu veya başka bir bütçe dokümanı, bütçe yılındaki harcamaları yönetim
birimlerine göre sınıflandırıyor mu?
• Bütçe Kanunu veya başka bir bütçe dokümanı, bütçe yılı için bireysel programlara ilişkin
harcamaları gösteriyor mu?
• Bütçe Kanunu veya başka bir bütçe dokümanı, çok yılı kapsayan harcama tahminleri için
toplam seviyelerini detaylı şekilde gösteriyor mu?
• Bütçe Kanun Tasarısı veya başka bir bütçe dokümanı, şarta bağlı yükümlülükler hakkında
bilgi sağlıyor mu?
• İdare, bütçe yasalaştığından bu yana ekonomik görünümde meydana gelen değişiklikleri
değerlendirdiği Ara Yıl Raporu yayımlıyor mu?
• İdare, denetim tavsiyelerini gerçekleştirmek için atılması gereken adımları veya
iyileştirme önerilerini kamuoyuyla paylaşıyor mu?
Türkiye’ye 2012 yılında hazırlanan raporda 112 soru yöneltilmiş olup, Türkiye’nin endeks puanı
50 olarak gerçekleşmiştir. 13 soru ise standartların uygulanabilir olmadığını nitelendiren “e”
puanını alarak hesaplamaya dahil edilmemiştir.
İNSANİ GELİŞİM ENDEKSİ (THE HUMAN DEVELOPMENT INDEX)
Önbilgi
İnsani Gelişim Endeksi, uzun ve sağlıklı yaşamın, bilgiye erişimin ve insana yakışır yaşam
standardının sağlanıp sağlanmadığı ölçümleyen özet bir endekstir. Endeks, bahsi geçen 3 kriterin
her biri için belirlenen endekslerin geometrik ortalamasını alarak hesaplamaktadır.
Metodoloji
Asgari ve azami değerler, farklı birimlerde hesaplanmış göstergelerin 0 ile 1 arasında bir değere
dönüştürülmesiyle endekse aktarılmaktadır. Bu değerler aşağıdaki tablodaki gibi
belirlenmektedir.
17
Tablo 6 : İnsani Gelişim Endeksi Kriterleri ve Göstergeleri (Asgari - Azami Değerler)
KRİTER
Sağlık
GÖSTERGE
Yaşam Beklentisi (Yıl)
Beklenen Okula
Gitme Süresi
Ortalama Okula
Gitme Süresi (Yıl)
Kişi Başına Düşen
Brüt Milli Gelir
(SGP’ye göre 2011 $
fiyatlarıyla)
Eğitim
Yaşam Standardı
ASGARİ
20
AZAMİ
85
0
18
0
15
100
75000
Değerler belirlenirken, yaşam beklentisinin hiçbir ülkede 20 yılın altında kalmadığı belirtilmiş,
eğitim kriterinin maksimum değeri olan 18 yılın ise pek çok ülkede yüksek lisans derecesine
erişmek için gereken öğrenim yılı olarak belirlendiği ifade edilmiştir. Asgari kişi başına düşen brüt
milli gelir değeri olan 100 ABD doları ölçülemeyen en düşük geçim ücreti olarak belirlenmiştir.
Azami değer olan 75.000 ABD dolarına, yapılan ampirik çalışmalar neticesinde ulaşılmıştır. Zira
çalışmalar 75.000 ABD doların üstünde kişi başına yıllık gelirden yukarıda insani gelişim veya
refah artışının gerçekleşmediği belirtilmiştir. Bu asgari ve azami verilere dayanarak yapılan
endeks unsurları olan kriterlerin hesaplanması şu şekilde gerçekleşmektedir:
EndeksKriteri = GerçekleşenDeğer − AsgariDeğer
AzamiDeğer − AsgariDeğer
Her bir kriter için (Sağlık, Eğitim, Yaşam Standardı) hesaplanan değerler, Endeks hesabında ise
geometrik ortalamaları alınarak bulunmaktadır.
İnsaniGelişimEndeksi = (E Sağlık ∗ E Eğitim ∗ E YaşamStandardı )"/$
Bu hesaplamada kullanılan veri kaynakları aşağıda tabloda verilmektedir:
Tablo 7 : İnsani Gelişmişlik Endeksi Kriter Kaynakları
KRİTER
KAYNAK
Yaşam Beklentisi
UNDESA (2013)
Barro ve Lee (2013), UNESCO Institute for
Statistics (2013), İnsani Gelişim Raporlama
Ofisinin UNESCO verilerine dayalı güncellemeleri
(2013)
UNESCO (2013)
Dünya Bankası (2014), IMF (2014), UNSD (2014),
UNDESA (2013)
Ortalama Okuma Süresi
Beklenen Okuma Süresi
Kişi Başına Düşen Brüt Milli Hasıla
18
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayımlanan 2014 İnsani Gelişme
Raporuna göre, Türkiye, "yüksek insani gelişme" kategorisinde yer almış ve 187 ülke ve bölge
arasında 69'uncu olmuştur.
İŞ YAPMA KOLAYLIĞI ENDEKSİ (DOING BUSINESS INDEX)
Önbilgi
İş Yapma Kolaylığı raporu şirket kurma ve işletme, sınır ötesi ticaret yapma, vergi ödeme ve
tasfiye işlemleri gibi işletmelerin yaşam döngüleri boyunca geçerli olan düzenlemeleri analiz
etmektedir. Genel iş yapma kolaylığı sıralaması 10 düzenleme alanını içermekte ve 189
ekonomiyi kapsamaktadır.
İş Yapma Kolaylığı raporu, 10 alanda küçük ve orta ölçekli işletmeler için uygulanan
düzenlemeler üzerinde odaklanmaktadır. Bu alanlar; iş kurma, inşaat ruhsatı alma, elektrik
bağlantısı, gayrimenkul tescili, kredi alma, azınlık yatırımcılarının korunması, vergi ödeme, sınır
ötesi ticaret, sözleşme uygulama ve iflas prosedürleri olarak belirlenmiştir.
Söz konusu alanlar iki tür gösterge ile ele alınmaktadır. Bunlardan birincisi, düzenleyici süreçlerin
karmaşıklık düzeyini ve maliyetini ölçmektedir. Bunu da bir yerel girişimcinin ilgili tüm kural ve
düzenlemelere uyarak ortak bir işlemi gerçekleştirme (örneğin şirket kurma veya elektrik
bağlantısına erişim) sürecinin verimliliğini değerlendirerek yapmaktadır. İkinci tür göstergeler
ise, yasal kurumların gücünü ölçmektedir. Her iki alanda da ekonomiler ayrımcılık göstermeyen
bir temelde, yatırımcılar veya teminatlı alacaklılar için daha fazla koruma sağlayan özellikler için
daha yüksek puan alırlar.
Verilerin ekonomiler arasında karşılaştırılabilir hale getirilmesi için göstergeler, işletmelere ilişkin
spesifik varsayımlar ile standartlaştırılmış örnek senaryolara dayandırılmıştır. Nüfusu 100
milyonun üzerinde olan 11 ekonomide artık iş faaliyetlerinin en fazla olduğu ikinci büyük şehir
için de veriler toplanmaktadır. Bu yaklaşım karşılaştırılabilirliğin sağlanmasına yardımcı olmakla
birlikte, bazı sınırlamalara da sahiptir. Ayrıca, İş Yapma Kolaylığı raporu yerel şirketler için geçerli
düzenleyici ortamın bazı önemli boyutlarını ele almakla birlikte, iş ortamının şirketler veya
yatırımcılar için önem taşıyan veya ekonominin rekabet gücünü etkileyen tüm yönlerini
ölçmemektedir. Örneğin güvenliği, makroekonomik istikrarı, yolsuzluğu, işgücü becerilerini,
kurumların altta yatan güçlü yönlerini veya altyapı hizmetlerinin (sınır ötesi ticaret ve elektrik
bağlantısına erişim ile ilgili hizmetler dışında) kalitesini ölçmemektedir. Ayrıca yabancı yatırıma
özgü düzenlemeler üzerinde de odaklanmamaktadır.
19
Metodoloji
İş yapma kolaylığı genel sıralamasında 10 konu ele alınmaktadır. Sıralama, ekonomilerin yerel
işletmelere yönelik düzenleyici ortamın zaman içinde nasıl değiştiğini değerlendirmelerine
olanak tanıyan bir ölçü olan sınıra uzaklık puanına dayalı olarak yapılmaktadır.
İş yapma kolaylığı endeksi ekonomileri 1’den 189’a kadar sıralamaktadır. Ekonomilerin
sıralamadaki yerleri, toplam sınıra uzaklık puanlarının tasnifi yoluyla belirlenmektedir. Bunlar, İş
Yapma Kolaylığı 2015’teki toplam sınıra uzaklık puanı içinde yer alan 10 konunun her birindeki
sınıra uzaklık puanlarının basit ortalaması alınarak hesaplanmaktadır. Bu genel puan işgücü
piyasası düzenlemelerine ilişkin göstergeleri kapsamamaktadır.
İş Yapma Kolaylığı 2012 raporunda kullanılmaya başlanan sınıra uzaklık puanı, her ekonominin
“sınıra” uzaklığını göstermektedir. Burada sınır 2005 yılından veya göstergeye ilişkin verilerin
toplandığı yıldan sonraki üçüncü yıldan bu yana tüm ekonomiler arasında o göstergeye ilişkin en
iyi performansı temsil etmektedir. Bu ölçü, 0 ile 100 arasında bir ölçeğe indirgenerek
normalleştirilmiştir (100 sınırı temsil etmektedir). Bu ölçü işgücü piyasası düzenlemelerine ilişkin
göstergeleri kapsamamaktadır.
Sınıra uzaklık puanı her bir ekonominin iş düzenlemeleri alanında küresel en iyi uygulamalara ne
kadar yakın olduğunu göstermektedir. Puanın daha yüksek olması daha etkin bir iş ortamı ve
daha güçlü yasal kurumlar olduğunu göstermektedir.
Sınıra uzaklık puanı, 10 İş Yapma Kolaylığı konusu (işgücü piyasası düzenleme göstergeleri dahil
edilmemiştir) altındaki 31 gösterge bakımından bir ekonominin iş düzenlemesi alanındaki
performansı ile en iyi uygulamaların bir ölçüsü arasındaki farkı yakalamaktadır. Örneğin, bir
şirket kurmak için Kanada ve Yeni Zelanda en düşük prosedür sayısına sahiptir (1 prosedür) ve
Yeni Zelanda bu prosedürlerin en kısa sürede tamamlandığı ülkedir (yarım gün). Slovenya en
düşük iş kurma maliyetinin olduğu ülke iken (0 maliyet), Avustralya, Kolombiya ve 110
ekonomide daha herhangi bir ödenmiş asgari sermaye gerekliliği bulunmamaktadır. Her bir
ekonomi için sınıra uzaklık puanının hesaplanması iki adımda gerçekleştirilmektedir. İlk olarak,
her bir gösterge ortak bir birime göre normalleştirilmektedir: toplam vergi oranı dışında 31
bileşen göstergenin (y) her biri
('()ö*ü,-)
"Gösterge = ('()ö*ü,./(/0)”
formülü kullanılarak yeniden ölçeklendirilmektedir; burada sınır 2005 yılından veya göstergeye
ilişkin verilerin toplandığı yıldan sonraki üçüncü yıldan bu yana tüm ekonomiler arasında o
göstergeye ilişkin en iyi performansı temsil etmektedir. İkinci olarak, ayrı ayrı ekonomiler için
göstergelerin her biri için elde edilen puanlar, tek bir sınıra uzaklık puanının elde edilebilmesi
için basit ortalama alma yöntemi ile toplanmaktadır (ilk olarak her bir konu için ayrı ayrı ve daha
20
sonra 10 konunu hepsi için: iş kurma, inşaat izni alma, elektrik bağlantısı, gayrimenkul tescili,
kredi alma, azınlık yatırımcılarının korunması, vergi ödeme, sınır ötesi ticaret, sözleşme
uygulama ve tasfiye işlemleri.)
2014 yılında Bu yılki raporda üç gösterge (tasfiye işlemleri, azınlık yatırımcılarının korunması ve
kredi alma) grubunun kapsamı genişletilmiştir. İş Yapma Kolaylığı raporu ile ilgili gelecek planları
arasında ilave beş gösterge grubunun daha genişletilmesi yer almaktadır: inşaat izinleri, elektrik
bağlantısı, gayrimenkul tescili, vergi ödeme ve sözleşme uygulama.
İş Yapma Kolaylığı Endeksi dahilinde 10 temel gösterge ve bu göstergeler kapsamında sorulan
sorular aşağıdaki tabloda verilmektedir.
Tablo 8 : İş Yapma Kolaylığı Endeksi Başlıkları ve Sorular
1. İşe Başlayabilme
Yasal olarak bir şirketin işe başlayabilmesi için gereken prosedür sayısı
Her bir prosedürü tamamlamak için gereken gün sayısı
Her bir prosedürü tamamlamak için katlanılan maliyet
Ödenmiş asgari sermaye (kişi başına düşen gelirin yüzdesi olarak)
2. İnşa İzni Alabilme
Yasal olarak bir antrepo inşaa etmek için gereken prosedür sayısı
Her bir prosedürü tamamlamak için katlanılan maliyet (antrepo değerinin yüzdesi olarak)
3. Elektriğe Erişim
Elektrik bağlantısına erişmek için gereken prosedür sayısı
Her bir prosedürü tamamlamak için katlanılan maliyet (kişi başına düşen gelirin yüzdesi olarak)
4. Mülk Kaydı Yaptırabilme
Taşınmaz mülkiyet hakkının devri için gereken prosedür sayısı
Her bir prosedürü tamamlamak için katlanılan maliyet (mülk değerinin yüzdesi olarak)
5. Kredi Çekebilme
Yasal hakların gücü endeksi (0-12 arasında bir değer verilmektedir)
Kredi bilgi endeksinin derinliği (0-12 arasında bir değer verilmektedir)
Kredi kayıt bürosu yaygınlığı (yetişkin sayısının yüzdesi olarak)
Kredi Kaydı Yaygınlığı (yetişkin sayısının yüzdesi olarak)
6. Azınlık Yatırımcıların Korunması
Açıklama Derecesi Endeksi (0 10 arası bir değer verilmektedir)
Yönetici sorumluluk derecesi Endeksi (0 - 10 arası bir değer verilmektedir)
Hissedar Davaları Kolaylığı Endeksi (0 - 10 arası bir değer verilmektedir)
Kar düzenleme ihtilaflarının çözülme endeksi (0 - 10 arası bir değer verilmektedir)
Hissedar haklarının derecesi Endeksi (0 - 10,5 arası bir değer verilmektedir)
Yönetişim yapısı gücü endeksi (0 - 10,5 arası bir değer verilmektedir)
Kurumsal şeffaflık derecesi endeksi (0 - 9 arası Azınlık yatırımcılarının korunma gücü endeksi
21
bir değer verilmektedir)
(Kurumsal şeffaflık derecesi endeksi
ve
Yönetişim
Derecesi
Endeksi
Hissedar Yönetişim Derecesi Endeksi (0 - 10 Hissedar
puanlarının basit ortalaması alınarak 0 - 10
arası bir değer verilmektedir)
arası bir değer verilmektedir)
7. Vergi Ödeme
İlgili yılda imalat şirketinin vergi ödeme sayısı
3 Temel Vergiye uyum sağlamak için gereken süre (yıl başına saat)
Toplam vergi oranı1
8. Sınır Ötesi Ticaret
İhracat ve ithalat yapmak için gereken belge sayısı
İhracat ve ithalat yapmak için gereken gün sayısı
İhracat ve ithalat yapmak için katlanılması gereken maliyet (konteyner başına ABD doları)
9. Sözleşme Uygulama
Mahkeme yoluyla sözleşme uygulatmak için gereken prosedür sayısı
Prosedürleri tamamlamak için gereken gün sayısı
Prosedürleri tamamlamak için katlanılan maliyet (dava konusunun yüzdesi olarak)
10. İflas Prosedürleri
Borçların tahsili için gereken süre (yıl olarak)
Borçların tahsili için katlanılan maliyet
Sonuç (işletmenin sürekliliği mi dikkate alınıyor yoksa işletmenin varlıkları kademeli olarak
satılıyor mu?)
Teminatlı alacaklar için kurtarma oranı
Dünya Bankası ve Uluslararası Finans Kurumu (IFC)’nin ortak yayımladıkları İş Yapma Kolaylığı
Endeksi 2014 yılı raporuna göre Türkiye, 189 ülke arasında 69. Sıradadır.
YOLSUZLUK ALGI ENDEKSİ (CORRUPTION PERCEPTION INDEX)
Önbilgi
Yolsuzluk Algı Endeksi, değerlendirilen ülkenin kamu sektörünün yolsuzluk bağlamında nasıl
algılandığına dayanarak ülkeleri puanlamakta ve sıralamaktadır. Bileşik endeks yapısına sahip
olan bu endeks, anket ve yolsuzluk değerlendirmelerinin bir birleşimi olarak yapılandırılmıştır.
Anket çoğunlukla dünya çağında yolsuzluk ölçümlenmesinde sıkça kullanılan bir göstergedir.
Yolsuzluk tanımı itibariyle genellikle, kasıtlı olarak gizlenen ve yalnızca soruşturma veya
kovuşturmalar sonucunda ortaya çıkabilen yasal olmayan faaliyetleri kapsamaktadır. Verilere
dayanarak ülkelerin yolsuzluk seviyelerini belirlemenin kesin bir yolu bulunmamaktadır. Bunu
gerçekleştirmek için, rüşvet raporları gibi yapılan bazı çalışmalarda, kovuşturmalar veya
1
Kar veya kurumlar vergisi, sosyal katkı payı ve işveren tarafından ödenen işçi vergisi, mülk ve mülk devri vergileri,
temettü, sermaye kazancı ve finansal işlem vergileri, atık toplama, taşıt, yol ve diğer vergileri
22
yolsuzlukla ilgili davalar üzerine ele alınarak yapılan çalışmalarla yolsuzluk seviyesini tam olarak
tanımlamak mümkün olmamıştır. Bu araştırmalar, kovuşturmaların etkinliğini ölçmekle kalmıştır.
Yapılan en son araştırmada 175 ülke endeks kapsamına alınmıştır ve rapor sonucunda Türkiye
Angola, Çin, Malawi ve Ruanda ile birlikte en fazla düşüş kaydeden ülkeler arasında sayılmıştır.
Endeks, Dünya Bankası, Dünya Adalet Projesi, Afrika Kalkınma Bankası, Economist Intelligence
Unit gibi yolsuzluk ile ilgili veri kaynağı niteliğine haiz farklı kaynakları birleştirmektedir. Her ne
kadar farklı kaynaklardan derlenen veriler daha objektif bir görüş oluşturmaya imkan tanısa da,
bu kaynakların verilerinin kaliteleri ve tüm bu verileri tek bir endekste toplamak da
değerlendirme açısından zorluklar yaratmaktadır.
Metodoloji
Yolsuzluk seviyelerinin ölçülmesi, Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International)
tarafından 1995 yılından bu yana gerçekleştirilen bir projedir. Her yıl, ortaya çıkan yeni verilerle
çalışmalar güncellenmektedir. 2012 yılında endeks 176 ülke için 13 farklı kaynaktan edinilen
verilerle hesaplanmıştır. Bu veri kaynakları aşağıda sunulmaktadır.
Tablo 9 : Yolsuzluk Algı Endeksi - Kaynak ve Ülke Kapsamı Listesi
KAYNAK
1. African Development Bank Governance
Ratings (AFDB)
ÜLKE SAYISI
53
2. Bertelsmann Foundation Sustainable
Governance Indicators (BF-SGI)
31
3. Bertelsmann Foundation Transformation
Index (BF-BTI)
128
4. Economist Intelligence Unit Country Risk
Ratings (EIU)
138
5. Freedom House Nations in Transit (FH)
6. Global Insight Country Risk Ratings (GI)
7. IMD World Competitiveness Yearbook
(IMD)
8. Political and Economic Risk Consultancy
Asian Intelligence (PERC)
29
175
59
16
23
9. Political Risk Services International
Country Risk Guide (ICRG)
140
10. Transparency International Bribe Payers
Survey (TI)
29
11. World Bank - Country Performance and
Institutional Assessment (WB)
67
12. World Economic Forum Executive
Opinion Survey (WEF)
147
13. World Justice Project Rule of Law Index
(WJP)
97
2012 yılında endeks yeni bir metodoloji belirlemiştir. Buna göre endeks standardize edilmiş basit
ortalama kullanılarak yapılmıştır. Daha detaylı incelemek gerekirse, 13 veri kaynağından elde
edilen veriler, veri ortalamasından çıkartılıp, standart sapmaya bölünmüş ve 45 ortalama ve 20
standart sapmaya göre yeniden ölçeklendirilmiştir.
Hesaplamanın matematiksel ifadesi şu şekildedir;
StandardizeFormülü =
Xi − Ortalama(X)
∗ işaret ∗ 20 + 45
StandartSapma(X)
Kaynaklardan gelen verilerin denklemi etkileme yönü bu hesaplamada “işaret” değişkeniyle
hesaba katılmaktadır. Daha düşük seviyede yolsuzluk olduğunu, düşük değerlerle gösteren
kaynaklar negatif işaret almaktadır. Bu işlem 5 kaynakta kullanılmaktadır: Economist Intelligence
Unit Country Risk Ratings, Freedom House Nations in Transit, Global Insight Country Risk
Ratings, Political, Economic Risk Consultancy Asian Intelligence ve Transparency International
Bribe Payers Survey. Standardizasyon işleminden sonra 0 ile 100 arasında her hangi bir değer
alan endeks girdileri, bu şekilde 13 kaynaktan gelen verilerin karşılaştırılması mümkün hale
gelmektedir.
Yolsuzluk Algı Endeksinde Türkiye’nin puanı 2014 yılında 50’den 45’e düşerken sıralamada 175
ülke arasında 64. sırada yer almıştır.
24
KAYNAKÇA
•
•
•
•
•
•
•
•
Freedom House - Freedom in the World 2014 Methodology
Human Development Report 2014 – Technical Notes
The World Bank Group - Doing Business - Answers to frequently asked questions,
http://www.doingbusiness.org/~/media/GIAWB/Doing%20Business/Documents/Methodol
ogy/Doing-Business-FAQs-answered-2013.pdf
The World Bank Group – Doing Business (Türkçe),
http://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/eca/turkey/WBG%20Doin
g%20Business%20Report%202015%20Updates-TR.pdf
The World Bank Group – Dünya Bankası Grubu İş Yapma Kolaylığı Yıllık Raporları Hakkında
(Türkçe),http://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/eca/turkey/DB15
OnePagerEnglish-TR.pdf
Transparency International - Corruption Perceptions Index 2014: Frequently Asked
Questions, http://www.transparency.org/cpi2014/in_detail
World Economic Forum – The Global Competitiveness Report 2014-2015
International Budget Partnership – Open Budget Survey,
http://internationalbudget.org/what-we-do/open-budget-survey/
25

Uluslararası Kuruluşlarca Kullanılan Global Endeksler

Transkript

Benzer belgeler

Ara yıl sınavı 2010

Njw vwlla nw nevojw

ıtf level 2 antrenör başvuru formu kursun kademesi ıtf level 2 kursun

Yılsonu sınavı

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ

Doğu Akdeniz Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü BLGM