2012 Yılı Soya Raporu - Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik

Transkript

T.C.
GÜMRÜK VE TĠCARET BAKANLIĞI
KOOPERATĠFÇĠLĠK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
2012 YILI
SOYA FASULYESĠ RAPORU
OCAK 2013
2012 Yılı Soya Raporu
Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa No
1-GĠRĠġ…………………………………………………………………………………2
2- ÜRETĠM
2.1- Dünya Üretimi………………………………………………….………………….3
2.2- Türkiye Üretimi…………………………………………………….…….………..6
3- TÜKETĠM………………………………………………….………………………...7
4- TĠCARET
4.1- Dünya Ticareti………………………………………………………….………….8
4.2- Türkiye Ticareti ………………………………………………….…….…..…….. 9
5- STOKLAR ………………………………………………………………….….… 11
6-FĠYATLAR
6.1- DÜNYA FĠYATLARI …………………………………………..…..................... 11
6.2- TÜRKĠYE FĠYATLARI
6.2. A- Alım Fiyatları………………………………………………….…...................... 12
6.2. B- Maliyet Fiyatları…………………………………………………..……………. 15
7- SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ ………………..…….. 15
1
1 - GĠRĠġ
Soya fasulyesi binlerce yıldır Asya ülkelerinin en değerli besin kaynağı olmuĢtur.
Besin değeri, mineraller ve vitaminler açısından oldukça zengin bir bitki olan soyanın gerek
insan sağlığına bilimsel olarak kanıtlanmıĢ yararları gerekse 400‟den fazla endüstriyel ürün
yapımında kullanılması soyayı tarımsal ürünler arasında önemli bir yere getirmektedir.
Soya fasulyesinin (Glycine Max) genetik orijin merkezi Çin ve Mançurya‟dır. 11. ve
17. yüzyılda Çin‟in doğusunda gıda ürünü olarak yetiĢtirilmeye baĢlanan soya bitkisi, zamanla
Japonya, Vietnam, Filipinler, Tayland, Malezya, Nepal ve Hindistan‟a yayılmıĢtır. 17. yüzyılın
baĢında Avrupa‟ya getirilen soya, iklim ve toprak koĢullarının yeterli olmaması sebebiyle
verimli olarak yetiĢtirilememiĢtir.
Amerika BirleĢik Devletleri sınırlarında soya ilk kez 1804‟de Orta ve Batı Amerika'da
yetiĢtirilmeye baĢlanmıĢtır. Soya tarımı, çeĢitlerin ve tarımda makineleĢmenin artmasıyla
zenginleĢmiĢ, soya sanayinin kurulmasıyla zamanla yaygınlaĢmıĢ ve ülke genelindeki 26
eyalete yayılmıĢtır. Amerika'daki soya fasulyesi yetiĢtiriciliği daha çok Meksika Kanalı'ndaki
büyük limanlara yapılacak nakliyatı kolaylaĢtırmak amacı ile Mississippi Nehri etrafındaki
eyaletlerde geliĢmiĢtir. ABD‟de soyanın önem kazanmasının baĢlıca nedeni, 20. yüzyılda
Ġkinci Dünya SavaĢı sonrasında protein ve yağ teminindeki yetersizlikler nedeniyle besin
değeri yüksek bu insan gıdasına ihtiyaç duyulmasıdır. Günümüzde soya tarımı en çok ABD‟de
geliĢmiĢ olup soya fasulyesi dünyada en çok yetiĢtirilen ürünlerden biridir.
Soya fasulyesi, besin değeri ile içerdiği mineral ve vitaminler açısından oldukça
zengindir. Ġçeriğinde yüksek miktardaki protein yanında soya fasulyesi lif, kalsiyum ve
magnezyum bolca bulunmaktadır. Tohumlarında % 18-24 yağ, % 35-45 protein, % 30
karbonhidrat ve % 5 oranında da mineral, çok sayıda vitamin ve değerli aminoasitler içeren ve
toprağa organik madde ile azot sağlayan bir bitki olan soya fasulyesi baklagiller içinde yer
alan bitki türü olmasına rağmen, bünyesinde yağ oluĢu sebebiyle sınıflandırmada yağlı
tohumlu bitkiler arasında yer almaktadır.
„Mucize bitki‟ olarak bilinen soya hem insan ve hayvan beslenmesinde, hem de
sanayide son derece önemlidir. Soyanın en önemli özelliği, diğer bitki ve hayvan yem
kaynaklarına göre, birim alandan daha fazla ve ucuz protein sağlanmasıdır. Soya protein,
hayvansal proteine en yakın protein olup, biyolojik değeri çok yüksektir. Bu nedenle soya
yağsız unu özellikle kümes ve küçükbaĢ hayvanları, süt ve besi sığırları rasyonlarında protein
kaynağı olarak kullanılmaktadır. Bunun yanında gerek soya unu ve gerekse tüm olarak soya
insan beslenmesinde, özellikle Uzakdoğu Ülkelerinde yüzyıllardan beri önemli gıda maddesi
olarak görülmektedir. Bugün dünyanın birçok yerinde, özellikle geliĢmiĢ ülkelerde, soya yağı,
sıvı yemeklik yağ ve gerekse margarin olarak büyük miktarda tüketilmektedir.
Kolestrol içermeyen yapısı, yüksek kaliteli protein içeriği ve baklagiller içinde en
kolay sindirilen ürün olma özelliği ile soya fasulyesi çok çeĢitli kullanım alanları bulunan
bitkisel bir gıda maddesidir. Soya taneleri çimlendirilip filizleri sebze olarak yenebileceği gibi,
iĢlenerek soya yağı ve unu elde edilir. Soya dünyada bitkisel yağların ve yüksek proteinli
hayvan yemlerinin baĢlıca kaynağıdır.
2
2. ÜRETĠM DURUMU
2.1- DÜNYA ÜRETĠMĠ
1940‟da II. Dünya SavaĢı sırasında 10 milyon metrik ton olan soya üretimi, 1980‟de
81 milyon ton, 1990‟da 110 milyon tona ulaĢmıĢtır. 2000 yılında dünya genelinde yaklaĢık
olarak 161 milyon ton olan soya üretim miktarı 2011 yılında % 62 oranında artarak 261
milyon tona ulaĢmıĢtır.
Tablo 1: DÜNYA SOYA EKĠM ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM DURUMU
YILLAR
1961
1970
1980
1990
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
EKĠM ALANI
( Milyon Hektar )
23,82
29,53
50,65
57,19
74,37
76,80
78,96
83,66
91,60
92,51
95,25
90,08
96,18
98,83
102,58
102,99
ÜRETĠM
(Milyon Ton )
26,88
43,70
81,04
108,46
161,29
178,24
181,68
190,68
205,53
214,46
221,89
219,58
230,58
222,27
264,97
260,92
VERĠM
(Ton / Ha )
1,13
1,48
1,60
1,90
2,17
2,32
2,30
2,28
2,24
2,32
2,33
2,44
2,40
2,25
2,58
2,53
Kaynak: FAOSTAT
Soyanın kullanım alanlarının geniĢlemesi, insan beslenmesindeki önemi ve azalan
enerji kaynaklarına alternatif olabilecek biyodizel üretiminin arttırılması ile birlikte dünya
soya ekim alanları ve üretim miktarları artmıĢtır.
Dünyada soya üretim miktarlarındaki artıĢ, ekim alanı artıĢından daha fazla
gerçekleĢmekte olup, BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, 2011
yılında yaklaĢık 103 milyon hektar alanda soya fasulyesi ekimi gerçekleĢtirilmekte olup,
dünya soya üretimi yaklaĢık 261 milyon ton seviyelerindedir.
Dünyada soya üretimi bir kaç ülkenin tekelindedir. Dünya soya üretiminin yaklaĢık %
90‟ı ABD, Brezilya, Arjantin ve Çin tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Soyanın anavatanı
uzakdoğu ülkeleri olmasına karĢın, ABD ve Latin Amerika ülkelerindeki üretim bu ülkelerden
oldukça fazladır.
3
Tablo:2 ÖNEMLĠ ÜRETĠCĠ ÜLKELERĠN SOYA ÜRETĠM ALANLARI (Bin Hektar)
ÜLKE ADI
ABD
BREZĠLYA
ARJANTĠN
HĠNDĠSTAN
ÇĠN
PARAGUAY
KANADA
AB
2005
28.835
22.949
14.032
7.707
9.594
1.970
1.165
4.193
2006
30.190
22.047
15.130
8.334
9.304
2.200
1.201
4.875
2007
25.959
20.565
15.981
8.880
8.754
2.40
1.171
3.445
2008
30.223
21.246
16.387
9.511
9.128
2.464
1.195
2.356
2009
30.907
21.750
16.771
9.735
9.190
2.570
1.383
3.027
2010
31.003
23.327
18.131
9.554
8.516
2.671
1.477
3.729
2011
29.799
23.969
18.765
9.950
7.650
2.805
1.542
3.877
Kaynak: FAOSTAT
FAO verileri incelendiğinde, 2012/2013 döneminde diğer yıllarda olduğu gibi ABD ve
Brezilya‟nın dünyada en etkili üretim alanına sahip olduğu ve en büyük soya üreticisi olduğu
görülmektedir. Bunun sebebi, soyanın bu ülkelerde bir sanayi haline gelmiĢ olması ve soyaya
yönelik gen araĢtırmalarının oldukça ilerlemiĢ olmasıdır.
Brezilya‟nın bugünkü duruma ulaĢması ve dünyadaki önemli soya üreticilerinin
arasında yer almasının en önemli nedeni 1970‟li yıllarda ülkede yürürlüğe giren tarım
politikaları ile bu politikaların doğru ve eksiksiz olarak uygulanmasıdır.
2012/2013 döneminde gerçekleĢen 82,5 milyon metrik tonluk üretimi ile Brezilya
A.B.D‟yi geride bırakarak dünya üretiminde birinci sırayı almıĢtır. A.B.D 82 milyon metrik
ton ile ikinci, 54 milyon metrik tonluk üretimi ile Arjantin üçüncü sırada yer almaktadır. Çin
ise 12,6 milyon metrik ton üretim hacmi ile dünyanın dördüncü en büyük soya üreticisi
konumundadır.
Tablo: 3 ÖNEMLĠ ÜRETĠCĠ ÜLKELERĠN SOYA ÜRETĠMĠ (Bin Ton)
ÜLKE ADI
2006/07
2007/08
2008/09
2009/10
2010/11
2011/12
BREZĠLYA
ABD
ARJANTĠN
ÇĠN
HĠNDĠSTAN
PARAGUA
Y
KANADA
DĠĞER
TOPLAM
52.464
86.998
40.537
15.500
8.857
3.800
61.000
72.859
46.200
13.400
9.470
6.900
57.800
80.749
32.000
15.540
9.100
3.647
69.000
91.417
54.500
14.980
9.700
6.462
75.300
90.605
49.000
15.100
9.800
7.128
66.500
84.192
40.100
14.480
11.000
4.357
2012/13
*
82.500
82,055
54.000
12.600
11.500
7.750
3.465
10.276
221.897
2.696
7.944
220.469
3.336
9.464
211.636
3.581
10.605
260.245
4.445
12.211
263.589
4.298
13.798
238.725
4.930
14.079
269.414
Kaynak: USDA
* Tahmin
Dünya soya yağı üretimi 43 milyon ton seviyelerinde gerçekleĢmekte olup, soya
fasulyesi üretiminde ilk sıralarda yer alan ABD, Brezilya, Arjantin, Çin gibi ülkelerin soya
yağı üretiminde de ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir.
Çin soya tohumu üretiminde 14 milyon ton‟luk üretimi ile 4. Sırada yer alıyorsa da yağ
üretiminde yaklaĢık 11 milyon tonluk üretimi ile ilk sırayı almaktadır.
4
Tablo:4 ÜLKELER ĠTĠBARĠYLE SOYA YAĞI ÜRETĠMĠ
ÜLKELER
2007/08 2008/09 2009/10 2010/11
ÇĠN
7,045
7,325
8,726
9,840
A.B.D.
9,335
8,503
8,897
8,567
ARJANTĠN
6,627
5,914
6,476
7,181
BREZĠLYA
6,160
6,120
6,470
6,970
AB
2,710
2,350
2,280
2,236
HĠNDĠSTAN
1,499
1,284
1,320
1,675
MEKSĠKA
650
620
640
645
DĠĞER
3,799
3,768
4,013
4,175
DÜNYA
37,825
35,884
38,822
41,289
TOPLAMI
Kaynak : USDA* Tahmin
(Milyon Ton)
2011/12 2012/13*
10,914
11,751
8,954
8,482
6,839
7,300
7,090
7,080
2,220
2,128
1,710
1,765
632
635
4,045
4,282
42,404
43,423
Dünya yağlı tohum üretiminde ilk sırayı alan A.B.D‟yi sırasıyla; Brezilya, Arjantin,
Çin ve Hindistan takip etmekte olup, söz konusu beĢ ülkenin dünya üretimindeki payı yaklaĢık
%70 seviyelerindedir.
2007-2012 dönemine ait dünya yağlı tohum üretimini gösteren aĢağıdaki tablodan,
soya yağlı tohumunun, pamuk, ayçiçeği, kolza, yerfıstığı gibi diğer yağlı tohumlu bitkilerinin
toplam üretiminden bile fazla miktarda üretilerek en önemli yağlı tohum olduğu
görülmektedir.
Tablo:5 DÜNYA YAĞLI TOHUMLAR ÜRETĠMĠ (Milyon Ton)
2007
2008
2009
2010
2011
220
212
261
264
239
Soya Tohumu
48
58
61
61
62
Kolza Tohumu
46
41
39
44
47
Pamuk Tohumu
27
33
32
33
40
Ayçiçek Tohumu
50
53
51
54
53
Diğer Tohumlar
TOPLAM
391
397
444
456
441
Kaynak : USDA* Tahmin
2012*
269
59
45
36
57
466
Dünya bitkisel yağ üretiminde ise ilk sırayı Endonezya almakta onu sırasıyla; Çin,
Malezya, AB-27, A.B.D., Arjantin ve Brezilya izlemektedir. Dünya bitkisel yağ üretiminin
yaklaĢık 65 bin tonu ticarete konu olmaktadır.
Tablo: 6 DÜNYA BĠTKĠSEL HAM YAĞ ÜRETĠMĠ (Milyon Ton)
2007
2008
2009
2010
2011
Palm Yağı
41,1
44,0
45,9
47,9
50,7
Soya Yağı
37,8
35,9
38,9
41,3
42,4
Kolza Yağı
18,4
20,5
22,5
23,7
24,3
Ayçiçek Yağı
10,0
12,0
12,1
12,3
15,1
Pamuk Yağı
5,2
4,8
4,6
5,0
5,3
Diğer Yağlar
16,2
16,6
16,8
17,6
17,8
TOPLAM
128,7
133,8
140,8
147,8
155,6
Kaynak: USDA
* Tahmin
2012*
53,3
43,4
23,5
13,6
5,2
18
156,96
5
2009/10 döneminde Dünya‟da üretilen yağlı tohumlu bitkilerin ve hayvansal yağların
% 75‟inin gıda amaçlı, % 13‟ünün yem ve kimyasal yağ, % 12‟sinin ise biodizel üretimi
amaçlı kullanıldığı belirtilmektedir.
Azalan enerji kaynaklarına alternatif olabilecek biyodizel üretiminde kullanılması
nedeniyle yağlı tohumlara verilen önem giderek artmaktadır. 2009 yılında 16 milyon ton
olarak gerçekleĢtiği tahmin edilen biodizel üretiminin 2010 yılında 19 milyon ton olacağı
düĢünülmektedir. Bunun yaklaĢık 5 milyon tonunun soya üretiminden karĢılanması
beklenmektedir.
2.2 - TÜRKĠYE ÜRETĠMĠ
Ülkemizin soya ile tanıĢması I. Dünya SavaĢı sonrasında olmuĢtur. Ġlk zamanlar
“Çorum Fasulyesi” olarak yayılmaya baĢlayan soyanın ekimi I.Ürün olarak Orta ve Doğu
Karadeniz bölgesinde yaygınlaĢarak, Samsun ve Ordu illerinde 1980 yılına kadar soya
fasulyesi üretilmiĢtir. 1981 sonrasında soya fasulyesi yerini mısır, çay, tütün gibi daha yüksek
gelir getiren ürünlere bırakmıĢ olup bu bölgede soyanın ekim alanları giderek azalmıĢtır.
Zamanla soya fasulyesi ekimi II.Ürün Projesi kapsamında Çukurova Bölgesine kaydırılmıĢtır.
Bu projenin uygulamaya konmasından sonra soya ekim alanlarında 1988 yılına kadar istikrarlı
bir artıĢ sağlanmıĢtır. 1987 yılında 112.000 hektar ekim alanı ve 250.000 ton üretimle en
yüksek seviyeye ulaĢmıĢtır. Ancak alım yapan kuruluĢların depolama ve finansman gibi
sorunlarının oluĢu, uygulanan fiyat politikaları, üreticilerin diğer ürünlere yönelmesi sebebiyle
diğer yağlı tohumlu bitkilerde olduğu gibi soya ekim alanlarında da azalma olmuĢtur.
Soya üretimi Türkiye‟de Trakya, Marmara, Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde ana
ürün olarak, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgelerinin sulanır tarım alanlarında ise
ikinci ürün olarak yapılmaktadır.
Soya ekiminin % 91‟i Adana, Osmaniye, Hatay, Mersin, K.MaraĢ illerini kapsayan
Akdeniz bölgesinde, % 8‟i Karadeniz Bölgesinde Ordu ve Samsun civarı ile % 1‟i Ege
bölgesinde gerçekleĢmektedir. Yıllara göre değiĢmekle birlikte ortalama 10.000 hektarda soya
ekimi yapılmaktadır.
Ülkemizdeki soya üretimi genel olarak istikrarlı olmamakla birlikte, tarım
politikalarına bağlı olarak dönemsel artıĢ ve azalıĢlar ile dalgalı bir seyir izlemektedir. Soya
üretimi 1987 yılında 250.000 tona yükselmiĢ ise de çeĢitli nedenlerle bu güne kadar azalarak
2010 yılında 55.000 tona kadar düĢmüĢtür.
Ülkemiz soya üretimi açısından yeterli kapasiteye sahip olmasına rağmen, soya üretimi
istenilen düzeye ulaĢamamıĢtır. Buna sebep olan en önemli faktör, üreticinin yeterli desteği
alamaması ve dolayısıyla katma değeri yüksek ürünler yerine, buğday gibi düĢük maliyetli
ürünlere yönelmesidir. Potansiyelimizi yeterince kullanamamamızın diğer sebepleri ise
soyanın üretim ve değerlendirmesine yönelik yeterli altyapının bulunmaması ve araĢtırma
faaliyetlerimizin yeterli düzeyde olmamasıdır.
Yıllar itibariyle soya ekim alanı, üretim ve verim miktarları aĢağıdaki tabloda
görülmektedir.
6
Tablo 7: TÜRKĠYE SOYA EKĠM ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM DURUMU
EKĠM ALANI
Çiftçi
Sayısı (ÇKS) ( Ha)
112.000
1987
17.000
2001
25.500
2002
2.994
27.000
2003
1.540
14.000
2004
1.613
8.600
2005
2.204
11.918
2006
1.279
8.675
2007
1.648
9.444
2008
2.125
10.512
2009
2.594
23.472
2010
26.421
2011
Kaynak: GTHB, TUĠK ve FAO
YILLAR
ÜRETĠM
( Ton )
VERĠM
( Kg / Da)
250.000
50.000
75.000
85.000
50.000
29.000
47.300
30.666
34.461
38.442
86.540
106.722
223
294
294
315
357
337
397
354
365
366
367
387
Tüketim açısından soya ürününün ülkemizdeki durumunu incelediğimizde, soyanın en
çok hayvan yemi olarak tüketimi mevcuttur. Gıda sanayinde ise en çok soya fasulyesinin
iĢlenmesiyle elde edilen soya yağı tüketilirken, ülkemizde de soyanın faydalarının yavaĢ yavaĢ
anlaĢılması ve biyodizel üretiminde ihtiyaç olması sebebiyle soya yağı tüketiminde yıllar
itibariyle artıĢ saptanmıĢtır.
3 -TÜKETĠM
Soya fasulyesinin kısmen ucuz olması ve II. Dünya savaĢının ortaya çıkardığı zor
koĢullar nedeniyle dünyadaki soya yağının tüketimi artmıĢ ve soya yağı pazarı geniĢleme
fırsatı bulmuĢtur.
Soya yağı günümüzde, yalnızca ABD‟de değil aynı zamanda Batı Avrupa‟da ve diğer
ülkelerde de tüketilen bir yağdır. ABD üretim miktarına paralel olarak, yaklaĢık % 25 oran ile
dünyada en çok soya yağı tüketen ülkedir. ABD‟yi Çin, AB-25, Japonya, Meksika ve
Hindistan izlemektedir.
Soya yağı, tüketimi açısından da kolza, ayçiçeği, pamuk, fındık, zeytinyağı gibi
bitkisel yağlar içerisinde en önemli bitkisel yağdır.
Soya yağı tüketimde belli baĢlı dünya ülkeleri ve Türkiye‟ye ait değerler aĢağıdaki
tabloda verilmiĢtir.
7
Tablo 8: ÜLKELER ĠTĠBARĠYLE SOYA YAĞI TÜKETĠMĠ (Milyon Ton)
ÜLKELER
2007/08 2008/09 2009/10 2010/11
2011/12
2012/13*
ÇĠN
9,69
9,49
10,43
11,11
11,94
12,91
A.B.D.
8,32
7,38
7,17
7,62
8,30
8,12
BREZĠLYA
3,95
4,28
4,98
5,19
5,21
5,37
ARJANTĠN
1,03
1,42
1,92
2,52
3,07
3,12
HĠNDĠSTAN
2,33
2,30
2,76
2,64
2,75
3,05
AB
3,38
2,74
2,41
2,74
1,98
2,11
Diğer
8,98
8,55
8,46
8,94
8,57
8,99
DÜNYA
37,688
36,167
38,131
40,761
41,771
43,668
TOPLAMI
Kaynak: USDA
* Tahmin
4 - TĠCARET
4.1- DÜNYA TĠCARETĠ
Dünya soya fasulyesi ihracat miktarı 100 milyon ton‟a yaklaĢmaktadır. Bu miktarın
yaklaĢık %45‟ini Brezilya gerçekleĢtirmektedir. YaklaĢık bir o kadarını da A.B.D
gerçekleĢtirmekte onları Arjantin izlemektedir. Dünya soya yağı ihracat miktarı ise 10 milyon
ton civarında olup, bunun yaklaĢık yarısını Arjantin gerçekleĢtirmektedir. Bunu sırasıyla
Brezilya ve A.B.D izlemektedir.
Ülkeler itibariyle soya fasulyesi ve soya yağı ihracat miktarları aĢağıda görülmektedir.
Tablo 9: DÜNYA SOYA FASULYESĠ ĠHRACATI ( Milyon Ton )
ÜLKELER
2007/08
2008/09
2009/10
2010/11
2011/12
2012/13*
BREZĠLYA
A.B.D.
ARJANTĠN
PARAGUAY
KANADA
DĠ ĞE R
DÜNYA TOPLAMI
2 5 ,3 6 4
3 1 ,5 3 8
1 3 ,8 3 9
4 ,5 8 5
1 ,7 5 3
1 ,6 9 7
7 8 ,7 7 6
2 9 ,9 8 7
3 4 ,8 1 7
5 ,5 9 0
2 ,2 8 3
2 ,0 1 7
2 ,2 0 0
7 6 ,8 9 4
2 8 ,5 7 8
4 0 ,7 9 8
1 3 ,0 8 8
4 ,6 5 4
2 ,2 4 7
2 ,4 9 7
9 1 ,8 6 2
2 9 ,9 5 1
4 0 ,8 4 9
9 ,2 0 5
5 ,1 3 8
2 ,9 4 3
3 ,0 3 0
9 1 ,1 1 6
3 6 ,3 1 5
3 7 ,0 6 3
7 ,3 6 8
3 ,2 0 0
2 ,9 3 2
3 ,5 4 5
9 0 ,4 2 3
3 8 ,4 0 0
3 6 ,6 0 5
1 1 ,0 0 0
5 ,1 0 0
3 ,5 0 0
4 ,2 9 6
9 8 ,9 0 1
Kaynak : USDA
* Tahmin
Tablo 10: DÜNYA SOYA YAĞI ĠHRACATI ( Milyon Ton )
ÜLKELER
2007/08
2008/09
2009/10
2010/11
ARJANTĠN
5,789
4,704
4,453
4,561
BREZĠLYA
2,388
1,909
1,449
1,668
A.B.D.
1,320
995
1,524
1,466
PARAGUAY
399
229
243
255
AB
334
399
387
461
BOLĠVYA
141
218
230
232
DĠĞER
621
697
851
883
DÜNYA
10,992
9,151
9,137
9,526
TOPLAMI
Kaynak : USDA
* Tahmin
2011/12
3,787
1,885
664
150
746
320
959
8,511
2012/13*
4,250
1,725
975
420
400
335
949
9,054
8
Dünya soya fasulyesi ithalatında ilk sırayı Çin almaktadır. Çin‟i Hindistan, AB,
Meksika, Japonya, Tayvan ve Tayvan izlemektedir. Dünya soya yağı ithalatında ise ilk sırayı
Çin almaktadır. Çin‟i Hindistan ve AB izlemektedir.Soya ve soya yağı ithal eden ülkelerin
ithalat miktarları dönemler itibarıyle aĢağıda verilmektedir.
Tablo 11: DÜNYA SOYA FASULYESĠ ĠTHALATI ( Bin Ton )
ÜLKELER
ÇĠN
AB
MEKSĠKA
JAPONYA
TAYVAN
ENDENOZYA
TAYLAND
MISIR
TÜRKĠYE
DĠĞER
DÜNYA
TOPLAMI
Kaynak: USDA
2007/08
37,816
15,129
3,614
4,014
2,148
1,147
1,753
1,061
1,277
10,312
78,271
2008/09
41,098
13,213
3,327
3,396
2,216
1,393
1,510
1,575
1,076
8,587
77,391
2009/10
50,338
12,674
3,523
3,401
2,469
1,620
1,660
1,638
1,648
7,867
86,838
2010/11
52,339
12,474
3,498
2,917
2,454
1,898
2,139
1,644
1,351
8,082
88,796
2011/12
59,231
11,810
3,400
2,759
2,285
1,922
1,906
1,600
1,057
7,107
93,077
2012/13*
63,000
11,300
3,350
2,750
2,300
2,000
1,950
1,550
1,200
7,110
96,510
2011/12
1,502
1,174
383
411
480
367
420
400
343
325
2,380
8,185
2012/13*
1,500
1,150
500
480
460
390
387
365
350
325
2,835
8,742
* Tahmin
Tablo 12: DÜNYA SOYA YAĞI ĠTHALATI ( Milyon Ton )
ÜLKELER
ÇĠN
HĠNDĠSTAN
AB
ĠRAN
CEZAYĠR
FAS
BANGLADEġ
VENEZUELLA
G.KORE
PERU
DĠĞER
DÜNYA
TOPLAMI
Kaynak: USDA
2007/08
2,727
733
1,036
545
383
421
401
363
292
3,029
10,412
2008/09
2,494
1,060
794
301
365
350
254
388
266
272
2,449
9,068
2009/10
1,514
1,598
550
275
402
379
349
302
318
352
2,585
8,624
2010/11
1,319
945
906
704
516
397
376
366
300
315
3,099
9,243
* Tahmin
4.2- TÜRKĠYE TĠCARETĠ
Türkiye‟de soya küspesi ve soya fasulyesi ticareti, üretiminin tüketimi karĢılamada
yeterli düzeyde olmaması ve iç piyasadaki talebin yüksek olması nedeniyle ağırlıklı olarak tek
yönlü ve ithalat Ģeklindedir.Ülkemizin bitkisel yağ açığının kapatılmasını teminen, iĢlenmiĢ
soya fasulyesi ve soya yağı ithalatı yanında, verimi arttırmak için gerektiğinde yüksek verimli
tohumluk ithal edilmektedir.
9
1995 yılında imzalanan GATT anlaĢması çerçevesinde ülkemiz, ithalatta tüm tarife
dıĢı engelleri kaldırarak tek vergiyi (G.V.) taahhüt etmiĢ ve bu verginin oranını da soya
fasulyesinde %30 ve soya yağında % 40 olarak belirtmiĢtir. Ancak 10 yıl içinde bu vergi oranı
azaltılarak, 2010 yılında soya fasulyesinde %8 ve soya yağında % 31,2 G.V. oranı taahhüt
edilmiĢtir.
Soya, yem sektörünün ikamesi olmayan en önemli hammaddesidir. Tam yağlı soya ve
soya fasulyesi küspesi kanatlı yemlerimize % 25-35 oranında öncelikli olarak giren
hammaddedir. Soya ve soya ürünlerinin nerede ise tamamını bugün için ithal etmek
durumunda olan ülkemizde bu ürünlere ihtiyaç, kanatlı yem üretiminin artıĢı oranında
artmaktadır.
Tablo 13: TÜRKĠYE SOYA FASULYESĠ VE SOYA YAĞI ĠTHALATI
SOYA FASULYESĠ
YILLAR
MĠKTAR(Ton)
DEĞER(bin $)
386.706
82.937
2000
321.252
67.386
2001
612.497
139.614
2002
831.454
226.525
2003
681.964
226.828
2004
1.129.091
328.533
2005
1.016.907
264.797
2006
1.230.908
409.656
2007
1.239.065
647.900
2008
973.574
429.299
2009
1.756.064
742.420
2010
1.297.770
687.498
2011
1.098.553
624.152
2012*
Kaynak : BYSD, TUĠK
* 2012 yılı 11 aylık veriler
SOYA YAĞI
MĠKTAR(Ton)
DEĞER(bin $)
158.415
61.244
154.578
56.213
174.892
71.738
133.601
72.801
75.399
47.608
190.998
105.484
213.205
120.708
50.799
37.372
20.092
25.722
10.178
10.480
9.696
7.339
2.458
3.349
234
907
Ülkemizdeki üretim hacminin düĢüklüğüne paralel olarak soya fasulyesi ihracatımız
da oldukça düĢüktür.
Tablo 14: TÜRKĠYE SOYA FASULYESĠ VE SOYA YAĞI ĠHRACATI
SOYA FASULYESĠ
YILLAR
MĠKTAR(Ton)
DEĞER(bin $)
2000
101
53
2001
2002
166
40
2003
2004
1.516
687
2005
4
3
2006
26
9
2007
19
27
2008
137
98
2009
66
84
2010
2011
2012*
Kaynak : BYSD, TUĠK
* 2012 yılı 11 aylık veriler
SOYA YAĞI
MĠKTAR(Ton)
DEĞER(bin $)
1.469
700
1.220
607
5.301
3.184
19.525
15.654
3.694
3.200
2.829
2.270
2.190
1.840
7.938
8.064
4.069
6.514
2.277
2.524
1.928
2.326
2.871
4.839
618
1.034
10
5 – STOK
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı‟nın verilerine göre 31 Aralık 2012 itibariyle
Karadenizbirliğin stoğunda 539 ton, Çukobirlik‟in elinde ise 283 ton soya tohumu
bulunmakta, serbest piyasa stoğuna iliĢkin bir istatistik bulunmamaktadır.
Dünyada ise soya fasulyesi stoku 2012/13 sezonunda yaklaĢık 60 milyon ton olup, 21
milyon tonu Arjantin, 17 milyon tonu Brezilya ve 14 milyon tonu Çin stoğudur. Soya yağı
stoku ise yaklaĢık 3,3 milyon ton olup, bu stoğun önemli kısmı Çin, ABD ve Brezilya
stoğudur.
Tablo 15: DÜNYA SOYA FASULYESĠ DÖNEM SONU STOKLARI ( Milyon Ton )
ÜLKELER
2008/09
ARJANTĠN
16,588
BREZĠLYA
12,642
ÇĠN
7,555
ABD
3,761
TÜRKĠYE
407
DĠĞER
2,405
DÜNYA TOPLAMI
43,358
Kaynak: USDA * Tahmin
2009/10
22,277
16,638
13,259
4,106
701
3,634
60,615
2010/11
22,872
22,694
14,558
5,852
644
3,302
69,922
2011/12
18,100
12,969
15,924
4,610
401
3,101
55,105
2012/13*
21,250
17,219
14,394
3,669
491
2,432
59,455
Tablo 16: DÜNYA SOYA YAĞI DÖNEM SONU STOKLARI ( Milyon Ton )
ÜLKELER
2008/09
477
ÇĠN
1,298
ABD
208
BREZĠLYA
286
AB
100
HĠNDĠSTAN
723
DĠĞER
3,092
DÜNYA TOPLAMI
Kaynak: USDA * Tahmin
2009/10
205
1,545
286
322
256
656
3,270
2010/11
203
1,100
403
266
235
1,308
3,515
2011/12
615
1,153
398
143
368
1,145
3,822
2012/13*
896
699
383
261
228
798
3,265
6 – FĠYATLAR
6.1- DÜNYA FĠYATLARI
ÇeĢitli borsalardaki soya fasulyesi ve soya yağı fiyatları aĢağıdaki tablolarda
görülmektedir. Tablodan da izleneceği gibi soya fasulyesi fiyatları ABD çiftlik fiyatları esas
alındığında, 2002/2003 sezonunda artıĢ göstermeye baĢlamıĢ, fiyatlar 2007/08 sezonunda 400
$/ton seviyesinin üzerine çıkmıĢ, izleyen sezonlarda bir miktar düĢüĢ göstererek 350 $/ton
seviyelerine gerilemiĢ ise de 2010/11 sezonunda 450 $/ton seviyesinin üzerine çıkmıĢtır.
Soya yağı fiyatları da benzer Ģekilde 2007/08 sezonunda 1.100 $/ton seviyesinin
üzerinde gerçekleĢmiĢ, 2009/2010 sezonunda 800 $/ton seviyelerine gerilemiĢ ise de 2010/11
sezonunda 1.200 $/ton seviyesinde gerçekleĢmiĢtir.
11
Tablo 17: DÜNYA SOYA FASULYESĠ FĠYATLARI ( $ / Ton )
A.B.D
A.B.D ĠLĠONĠS
YILLAR
ÇĠFTLĠK FĠYATI
1999/00
2000/01
2001/02
2002/03
2003/04
2004/05
2005/06
2006/07
2007/08
2008/09
2009/10
2010/11
2011/12
2012/13*
Kaynak : USDA
173
175
167
169
170
174
209
232
291
294
217
214
205
202
254
264
414
452
368
365
354
357
454
482
488
505
529
541
* 3 aylık ortalamalar ( Ekim –Aralık)
HOLLANDA
ROTTERDAM(CIF)
208
200
203
267
323
277
261
335
550
421
429
549
562
604
Tohum fiyatlarının 2009/2010 sezonundan beri arttığı ve artıĢın içinde bulunduğumuz
2012/13 sezonunda da devam ettiği görülmektedir. Yağ fiyatlarının ise 2010/11 sezonundan bu yana
çok fazla değiĢmediği hatta bir miktar azalıĢ gösterdiği görülmektedir.
Tablo 18: DÜNYA SOYA YAĞI FĠYATLARI FOB ($ / TON )
A.B.D DECATUR
BREZĠLYA RĠOGRAND
HOLLANDA ROTTERDAM
YILLAR
1999/00
344
328
356
2000/01
311
295
336
2001/02
363
376
412
2002/03
486
489
534
2003/04
661
567
633
2004/05
507
466
545
2005/06
516
474
573
2006/07
684
673
771
2007/08
1,147
1,190
1,327
2008/09
709
740
826
2009/10
793
848
924
2010/11
1,173
1,210
1,306
2011/12
1,144
1,162
1,241
2012/13*
1,049
1,094
1,158
Kaynak : USDA
* 3 aylık ortalamalar ( Ekim –Aralık)
12
6.2- TÜRKĠYE FĠYATLARI
6.2.1 - ALIM FĠYATLARI
Ülkemizde soya fasulyesi uzun yıllardır hem 2. ürün üretimini teĢvik için hem de
bitkisel yağ açığımızı giderebilmek amacıyla devlet destekleme alımları kapsamına dahil
edilmiĢtir. Ancak 1994 yılında ekonomik istikrar tedbirleri çerçevesinde destekleme
kapsamından çıkarılmıĢtır.Yıllar itibariyle alım fiyatları ve piyasa fiyatları Tablo:19‟ da
verilmiĢtir.
Tablo 19: SOYA ALIM FĠYATLARI
ORTALAMA PĠYASA
YILLAR
FĠYATI (TL/Kg)
ÇUKOBĠRLĠK ALIM
FĠYATI (TL/Kg)
2001
0,23
0,36
2002
0,34
0,37
2003
0,43
0,42
2004
0,48
0,50
2005
0,49
0,40
2006
0,48
0,50
2007
0,51
0,66
2008
0,61
0,64
2009
0,71
0,70
2010
0,76
0,76
2011
0,65
0,94
2012*
1,10
0,70
Kaynak: Gümrük ve Ticeret Bakanlığı, * 31.12.2012 itibariyle
KARADENĠZBĠRLĠK
ALIM FĠYATI (TL/Kg)
0,300
0,330
0,400
0,425
0,40
0,375
0,575
0,550
0,730
0,700
0,850
1,100
Soya Fasulyesi üreticilerine sağlanan mazot ve gübre destekleri Yağlı Tohumlar
Bitkiler ve Endüstri Bitkileri Alanları grubu altında yer almıĢ olup, soya fasulyesi üreticilerine
sağlanan mazot ve gübre destek miktarları aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir.
Tablo 20: SOYA FASULYESĠ MAZOT VE GÜBRE DESTEK MĠKTARLARI
MAZOT
GÜBRE
YILLAR
DESTEKLEME
DESTEKLEME
YAĞLI
TUTARI (TL/DA)
TUTARI (TL/DA)
TOHUMLAR
2006
5,4
3,0
BĠTKĠLER VE
2007
5,4
3,0
ENDÜSTRĠ
BĠTKĠLERĠ
2008
5,4
5,4
ALANLARI
2009
5,5
5,5
ĠÇĠN
2010
5,5
5,5
2011
6,0
6,0
Tarımda baĢlatılan yapısal reformlar ve destekleme yöntemlerindeki değiĢiklikler
kapsamında; hem birliklerin dünya fiyatından ürün almasını sağlamak, hem de üreticiye
yüksek fiyat vermek amacıyla 1999 yılı ürünü soya fasulyesinde uygulanmaya baĢlanan prim
sistemi halen devam etmektedir.
13
Tablo 21: SOYA FASULYESĠ PRĠM MĠKTARLARI
DESTEKLENEN
PRĠM MĠKTARLARI
YILLAR
MĠKTAR
(Ton)
(TL/Kg)
YAPILAN ÖDEME
(TL)
8 Cent/Kg. (0,51)
1999
8 Cent/Kg. (0,119)
2000
33.526
0,09
2001
68.591
0,10
2002
39.148
0,115
2003
13.772
0,14
2004
16.896
0,20 (Sert.kalı 0,24)
2005
34.709
0,22 (Sert.kalı 0,264)
2006
16.180
0,22 (Sert.kalı 0,264)
2007
22.976
0,207 (Sertifikalı 0,248)
2008
34.047
2009
2010
2011
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
3.040.083
6.957.624
4.578.690
2.030.324
3.650.439
8.314.677
4.048.591
5.446.039
8.957.421
Alım yapan birliklerin mübayaa miktarları ve üretim içindeki payı aĢağıdaki tabloda
gösterilmektedir.
Tablo 22: BĠRLĠKLERĠN ALIMLARI
YILLAR
TÜRKĠYE
ÜRETĠMĠ
( Ton )
ÇUKOBĠRLĠK
ALIM
MĠKTARI
(Ton )
ÜRETĠM
ĠÇĠNDEKĠ
PAYI
( %)
KARADENĠZBĠRLĠK
MĠKTARI
(Ton)
ÜRETĠM
ĠÇĠNDEKĠ
PAYI
( %)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
50.000
75.000
85.000
50.000
29.000
47.300
30.666
34.461
38.442
86.540
102.260
122.114
16.670
36.913
16.770
7.152
6.763
13.774
6.619
11.028
3.909
788
255
283
33,3
49,2
19,7
14,3
23,2
29,1
21,5
32
10,1
0,9
0,05
0,03
2.325
4.443
1.019
1.652
1.350
1.584
1.306
968
526
547
938
539
4,6
5,9
1,2
3,3
4,6
3,3
4,2
2,8
1,4
0,6
0,1
0,05
Kaynak : Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
Tablodan da görüleceği üzere, soya ürününüde faaliyet gösteren Tarım SatıĢ
Kooperatifleri ve Birliklerinin ürün alım miktarlarında finasman sorunları nedeniyle önemli
oranda düĢüĢler görülmektedir.
14
6.2.2 - MALĠYET FĠYATI
Yoğun olarak üretimi yapılan illerimizdeki anket çalıĢmaları neticesinde bulunan
maliyetlerin ortalaması alınarak 1 Kg. soya fasulyesinin yıllar itibariyle maliyetleri
bulunmuĢtur.
Tablo 23: SOYA FASULYESĠ MALĠYET FĠYATLARI
YILLAR
SOYA FASULYESĠ MALĠYET (TL/Kg)
2001
0,290
2002
0,341
2003
0,393
2004
0,394
2005
0,412
2006
0,453
2007
0,540
2008
0,691
2009
0,695
2010
0,750
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
7- SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ
Dünyanın en çok soya üretimi yapan ülkeleri ABD, Brezilya, Arjantin ve Çin olarak
sıralanabilir. Özellikle ABD‟nin son yıllarda gerek biyoteknoloji gerekse biyodizel
sektörlerinde kullanmak üzere önemini daha iyi anladığı soya, ülkemizde ekonomimize
yeterince katkıda bulunamamaktadır. Türkiye'nin mineral yakıt ve yağlar ile petrolden sonra
hammadde ithalat kalemleri içinde önemli bir yer teĢkil eden soya fasulyesinin tamamına
yakını direk veya dolaylı olarak tüketilmektedir. Soyanın dünyada gıdadan petrol türevlerine
kadar sanayinin birçok alanda kullanımı mevcut olmasına rağmen, ülkemizde genel olarak
yem sanayinde kullanılmaktadır.
Türkiye ekolojisi yüksek miktarda soya yetiĢtirilmeye elveriĢli olmasına rağmen
ülkemizde soya üretimi istenilen düzeyde değildir. Soya dünya genelinde birçok ülke için
yağlı tohumlar arasında öncelikli ürün olmasına ve toplam yağlı tohum üretiminin takriben %
57‟sini oluĢturmasına karĢın, ülkemizde 2009 yılında yağlı tohum üretiminin sadece %
2,17‟lik kısmını soya oluĢturmuĢtur.
Türkiye‟de son yıllarda soya üretiminde kaydedilen düĢüĢlerde temel neden takip
edilen fiyat ve pazar politikaları olarak gösterilmektedir. Yeterli desteği alamayan üretici,
katma değeri yüksek ürünler yerine düĢük maliyetle üretilen ürünlere (buğday gibi)
yönelirken, sanayiciler iç piyasadan soya temin etmek yerine yurt dıĢından ithal etme yoluna
gitmektedir.
Yerli düĢük soya üretiminin artan iç piyasa talebi karĢılayamaması sonucunda
ülkemizde ham yağ açığı oluĢmakta, yem sektörü küspe ihtiyacını karĢılayamamakta ve ithalat
yoluna gidilmektedir. Bir sonraki yıl için tahmin edilen fiyat ile kar etmeyi planlayan üretici
15
piyasa fiyatının beklenenden daha düĢük gerçekleĢmesi sebebiyle zarar etmekte ve üretimden
çekilmek zorunda kalmaktadır. Bu durumda oluĢan açık ithalatla karĢılanmaktadır.
Et üretim sektöründe sorunlar yaĢayan ülkemizin bunu dıĢa bağımlı yem sanayi ile
gerçekleĢtirmesi mümkün değildir. Yem sanayinin en önemli hammaddesi olan soya fasulyesi
üretimini arttırmak, ham yağ açığının ithalat ile karĢılanması sırasında oluĢan döviz açığını
kapatmak için uygulanan gümrük vergisi politikasını hem soya üreticileri hem de soyanın
ülkemizde en önemli girdi olduğu yem sanayicileri açısından irdelenmelidir.
Sıfır gümrüklü, dıĢ destekli, damping fiyatlı ham yağ, soya ve soya ürünlerinin ithal
edilmesi soya üreticilerini ve ekonomimizi olumsuz etkilemektedir. Gümrük vergilerinin çok
sık değiĢmesi nedeniyle yem sektöründeki üreticilerin planlama yapması zorlaĢmaktadır. Bu
kadar fazla olan arz açığını kapatmak için vergi oranlarını yükseltme politikasının amacına
ulaĢabilmesi için prim ödemelerinin daha da arttırılması ve prim ödemelerindeki aksaklıkların
giderilmesi gerekir. TeĢvikler yetersiz kalır, üretim artıĢı sağlanamaz ve küspe ile soya
fasulyesi vergi oranları arasındaki marj sabit tutulmaz ise soyadan üretilen yağ, küspe gibi
soya ürünlerinin üretimi azalır ve bunların ithalatına gidilir. Bu da dıĢ ticaret açığına ciddi bir
ek yük getirir. Devletimizin soyanın dıĢ ticaret politikasında hem üreticiyi ve hem sanayiciyi
tatmin edecek gümrük tarife uygulamasına gitmesi gerekmektedir.
Ülkemizde tarım politikasında birbirinin ikamesi gibi görülen mısır ve soya üretimi
için gerekli potansiyel ve alt yapı bulunmaktadır. GAP Bölgesinde bu amaç doğrultusunda
gerekli tedbir alınabilir. Mısır üretimi Çukurova bölgesi yanında Ġç Anadolu Bölgesine
kaydırılarak, Çukurova ve GAP soya üretimi için kullanılabilir. Soyanın ekimine uygun
alanlar Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde de bulunmaktadır.
Soya üretimini arttırmak için mısır-soya fiyat politikaları belli bir parite üzerinden
belirlenmelidir. Soyaya uygulanan fiyat paritesi üretim maliyetinin altında kalmadıkça ve
devlet desteği (prim ödemeleri) arttıkça çiftçi soya üretimine yönelebilecektir.
Ġkinci ürün olarak ekilen mısır ürününün birim alandan alınan yüksek verimi üreticileri
mısır ürünü ekmeye yöneltmektedir. Dane farkından dolayı mısır dekara 700-1000 Kg
arasında verim verirken soya 220-320 Kg arasında seyretmektedir. Soya fiyatı mısırın iki katı
bile olsa üretici 1 dekar mısırdan daha fazla gelir elde etmektedir.
Mısır ile soya fasulyesinin bir dekardan sağladığı geliri dikkate alındığında mısır
soyaya nazaran üç kat daha fazla gelir getirmektedir. Son 10 yıllık mısır/soya parite ortalaması
2,1 olmasına rağmen bu parite giderek azalmıĢ ve son iki yılda 1,4‟lere kadar düĢmüĢtür. Soya
fasulyesine mısıra kıyasla yeterli fiyat verilmediğinden özellikle Çukurova Bölgesinde ekim
alanları sürekli mısır lehine, soya fasulyesi aleyhine geliĢim göstermiĢtir.
Ayrıca, pazarlamada diğer ürünlerle rekabet edememesi, alım garantisinin olmaması,
entegre soya sanayinin bulunmaması, soya ürünleri tüketim alıĢkanlığının olmaması da
üretimi etkileyen faktörlerdendir.
Bu çerçevede, Çukurova Bölgesinde üretici Haziran ayı baĢlarında buğday ve arpadan
sonra ikinci ürün olarak hangi ürünü ekeceğini belirlemek ve tohumluğunu temin etmek
zorunda olduğundan, soya fasulyesi alım fiyatının ve üreticilere ödenecek destekleme prim
16
miktarının Mayıs ayı içerisinde ve en geç mısır alım fiyatları ile birlikte açıklanması
gerekmektedir.
Ülkemiz bitkisel yağ açığının kapatılabilmesinde belirli bir yeri olan soya fasulyesinin
üretiminin teĢviki için uygulanan destekleme prim sistemine devam edilmesinde mutlak
zaruret bulunmaktadır. Bununla birlikte, sözleĢmeli üretimin yerleĢtirilmesi, entegre soya
iĢleme tesislerinin yaygınlaĢtırılması, soya ürünleri tüketiminin yaygınlaĢtırılması için tanıtım
ve reklam yapılması, ürün borsalarının kurulması, üretim fazlası olan ürünler yerine ekilecek
alternatif ürünlerde soya fasulyesine öncelik verilmesi önem arz etmektedir.
Ayçiçeği ve mısır gibi ürünlerin yüksek ithalat tarifeleri ile korunduğu, ancak soya
fasulyesinin ise korunmadığı için üreticiler açısından olumsuz algılamalara neden olmaktadır.
Ancak tarife yoluyla yapılacak bu korumanın, yerli üretimin aĢırı Ģekilde korunmasına ve
sonuçta üretici verimsizliğinin teĢvik edilmesine yol açacak Ģekilde belirlenmemesi
sağlanmalıdır.
Bu kapsamda, ürünün ithalatında vergi uygulanmamasının üretimin azalmasına ve
ithalata sebep olduğundan, tariflerin yükseltilerek, mısır ve ayçiçeğindeki oranlarla
eĢitlenmesi ve prim miktarlarının ekim sezonundan önce belirlenmesi ve zamanında
ödenmesini sağlamalıdır.
Yukarıda sıralanan nedenlerden dolayı soya fasulyesi üretimindeki azalma sebepleri
üzerinde durulmadığı takdirde, ülkemizde bitkisel yağ açığı ve hayvan beslenmesinde protein
kaynağı olarak kullanılan küspe açığı büyük boyutlara ulaĢacak ve yurdumuzun pek çok
bölgesinde yetiĢme ortamı bulunan soya fasulyesi ekim alanları ilerideki yıllarda daha da
azalacaktır.
Soya sektörü ile alakalı yetiĢtirme tekniğine yönelik Türkçe yayınlar yeterli seviyede
olmasına karĢın soyanın iĢlenmesi ve değiĢik kullanım alanları ile ilgili bilgiler yeterli
düzeyde değildir. Soyanın hasadı, depolanması ve iĢlenmesi ile ilgili eğitim faaliyetleri
günümüzde yok denecek kadar azdır. Soya yağlı tohum olduğundan çabuk bozulabilmekte, bu
sebeple uygun Ģartlarda depolanması önem arz etmektedir. Ülkemizde soyanın depolanması
ile alakalı kurutma ve depo tesisleri yeteri kadar bulunmamakta, bulunanlarda ise modern
teknolojiler kullanılmamaktadır.
Soya üretimi ve değerlendirilmesi ile ilgili araĢtırma faaliyetleri maalesef ülkemizde
azdır. Karadeniz, Çukurova ve Ege Tarımsal AraĢtırma Enstitülerinde yeni soya çeĢitlerini
geliĢtirmeye yönelik araĢtırma faaliyetleri devam etmektedir. Ayrıca dünyada fosil kaynaklı
olmayan, yenilenebilir ve sürdürülebilir en önemli alternatif enerji kaynağı olarak kabul edilen
biyodizelin soya yağlı tohumundan elde edilmesi ile ilgili bilimsel çalıĢmalar Gebze Yüksek
Teknoloji Enstitüsü gibi kurumlarda yapılmaktadır.
Türkiye geliĢmiĢ ülkelerin enerji çesitliliğini arttırma yönündeki gayretlerini takip
etmeli ve dıĢa bağımlılığını azaltan kendi kaynaklarına öncelik veren bir enerji ürünleri
politikası uygulamalıdır. Tarım ve enerji politikalarımızı belirlerken, enerji kaynaklarımıza
yeni bir güç ve potansiyel sağlayacak olan biyodizelin ana hammaddesi olan bitkisel yağların
üretimine esas teĢkil edecek yağlı tohum bitkilerinin özellikle kanola ve soyanın, ülke
genelinde ekiminin sağlanması ve yaygınlaĢtırılması teĢvik edilirken, biyodizel üretim
tesislerinin kurulmasına da öncelik verilmelidir.
17
Biyodizel üreticilerine yurtdıĢında verilen tüketim vergisinden muafiyet gibi vergi
destekleri verilirken, ülkemizde biyodizelden ÖTV alınması sanayicileri zor duruma
sokmaktadır.
Soya tohumu iĢleyecek entegre tesisler kurulması teĢvik edilerek, bu tesislerde
kozmetik ve diğer ilaç sanayileri için gerekli bir takım kimyasalların üretilmesi de
sağlanacaktır.
Türkiye’de soya üretimini arttırmak için yapılması gerekenler kısaca Ģu Ģekilde
özetlenebilir;
Prim sistemi doğru, zamanda ve uygun miktarda uygulanarak üretim garanti altına
alınmalıdır.
Depolama yardımları ve future borsalar ile emanet alımlar sistemi devreye sokularak,
üretici ve yerli sanayi stok maliyetinden kurtarılmalıdır. Soyanın diğer ürünlerle fiyat
rekabeti yapabilmesi sağlanmalıdır.
Sadece soyanın değil soya yağının da mürekkep, kağıt, çocuk maması gibi farklı ürünlerini
de üretebilecek Ģekilde kullanılmaları için teĢvikler arttırılmalı ve entegre tesisler
kurularak soya sanayiciler için cazip bir ürün haline getirilerek pazarlamadaki problemler
ortadan kaldırılmalıdır.
Tohumculuk ile ilgili sorunlar aĢılmalıdır. Tohumculuk sektöründe faaliyet gösteren yerli
firmaların sayısı arttırılmalı ve yerli tohum üretimi desteklenmelidir. Genetiği ile
oynanmamıĢ sağlıklı tohumların ülkeye kontrollü giriĢi sağlanmalı, yerli tohum çeĢitleri
arttırılmalıdır.
Kurutma ve depolama ile ilgili tesisler teĢvik edilmeli, istikrarlı bir fiyat ve pazar
politikası takip edilmelidir.
Uzun vadede ise ülkemizin iç kesimlerinde sulanabilir alanlarda yetiĢtirilebilecek soya
çeĢitlerinin geliĢtirilmesi hedeflenmelidir. Özellikle GAP bölgesinde soya ekimi için
teĢvik yapılmalıdır.
Soyanın üretilmesi ve değerlendirilmesine yönelik üreticileri ve sanayicileri bilgilendirme
çalıĢmaları yapılmalıdır. Soyanın kullanım alanlarının arttırılmasına yönelik ar-ge
çalıĢmaları arttırılmalıdır.
DıĢ ticarette koruma oranları üretimi teĢvik edecek Ģekilde,
belirlenmelidir.
makul düzeyde
18

2012 Yılı Soya Raporu - Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik

Transkript

Benzer belgeler

dış piyasa yorumları - Adana Ticaret Borsası

POTASYUMDAN KISITLI BESLENME DİYET UZMANI

Soyanın karanlık yüzü

03.05.2010

17 temmuz 2015 tarihli haftalık dış piyasa yorumları

Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi

Ulusal Kop Bölgesel Kalkınma Sempozyumu 14

Fitoöstrojenler ve Sağlıklı Yaşamdaki Önemleri / Phytoestrogens