2-Tuz Tüketiminin Çocukluk döneminde Günlük Sodyum Alımına

Transkript

Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 2 Mayıs-Ağustos 2011
MAKALELER / Articles
Tuz Tüketiminin Çocukluk Döneminde Günlük Sodyum
Alımına Etkisi Ve Olası Sonuçları
The Effect of Salt Consumption on Daily Sodıum Intake in
Childhood and Possible Results
Işıl ERGİN1, Reci MESERİ2
ÖZET
SUMMARY
Aşırı tuz tüketimi hem çocukluk hem de erişkinlikteki çeşitli sağlık
riskleri ile ilişkilendirilmektedir. Çocukluk çağında tuz tüketiminin
azaltılması stratejilerine vurgu, kronik hastalıkların önlenmesine
yönelik koruyucu yaklaşımlarda giderek daha da artmaktadır.
Günlük sodyum ihtiyacının istenen hedefler doğrultusunda
sınırlanması, hem öğünlerdeki tuz alımının azaltılması hem de
sodyum kaynağı olan işlenmiş gıdaların bu içeriklerinin
azaltılmasını gerektirmektedir. Çocukların beğenerek ve bolca
tükettikleri işlenmiş gıdaların bu bağlamda sorgulanması büyük
önem taşımaktadır. Çocuklar dahil tüm toplumun aşırı tuz
tüketiminin sağlık açısından zararlı sonuçları konusunda
bilgilerinin artırılması önemlidir ancak reklam ve gıda
endüstrisinin de toplumdaki tuz tüketiminin azaltılmasına yönelik
üzerlerine düşen önemli roller vardır. Ayrıca yasal düzenlemeler,
toplumun daha az tuz tüketmesini sağlayacak gıda politikalarını ve
uygulamalarını garanti edecek şekilde yeniden yapılandırılmalıdır.
Toplumdaki ortalama tuz alımının azaltılması pek çok kronik
hastalığa bağlı yükü azaltacak ve toplum sağlığı açısından önemli
bir kazanç olacaktır. Bu çalışmada, tuz tüketiminin çocuk sağlığı
açısından yarattığı sağlık riskleri ve bu tüketimi şekillendiren
unsurların irdelenmesi, çıtır çerezlere vurgu yapılması ve
çocuklardaki tuz tüketimine ilişkin müdahale alanlarının
tanımlanması hedeflenmiştir.
Excess salt intake is associated with some health risks in childhood
and in adults. The emphasis on decreasing salt consumption during
childhood is increasing, especially for the preventive approaches in
non-communicable disease prevention. The restriction of salt intake
within certain limits needs the reduction of salt intake at meals as
well as the reduction of salt in processed food. In this context, it is
important to question the processed foods that children like and
consume a lot. It is of course important to increase the knowledge of
adults and children about the health risks of excess salt intake
however the advertising and food industry also have important roles
to play in the reduction of the salt intake of the population.
Moreover, legal framework should be reconstructed to guarantee
food policies and practices that assure a lesser intake of salt for the
population. The reduction of average salt intake of the population
will decrease the disease burden from many non-communicable
diseases and will be an important gain for public health. In this
study, the evaluation of the health risks and the determinants of the
salt consumption at childhood, the emphasis to crisps and the
decription of the means for intervention has been aimed.
Anahtar Kelimeler: Tuz tüketimi, kardiyovasküler risk, işlenmiş
gıdalar, sodyum
Key Words: Salt consumption, cardiovascular risk, processed
food, sodium
GİRİŞ
Aşırı tuz tüketimi hem çocukluk hem de
erişkinlikteki çeşitli sağlık sonuçları ile
ilişkilendirilmekte ve tuz tüketiminin yaşam
boyu ve birikimli bir etkilenim olarak
irdelenmesi öne çıkmaktadır. Bu nedenle
çocukluk çağının tüketim alışkanlıklarını ve
tüketilen gıdaların içeriğini sorgulayan bir bakış
açısı ile konuyu ele almak, topluma yönelik
müdahaleleri doğru ve etkin planlayabilmek
açısından önem kazanmaktadır. Bu çalışmada,
tuz tüketiminin çocuk sağlığı açısından yarattığı
sağlık riskleri, bu tüketimi şekillendiren unsurlar
irdelenecek, çıtır çerezler örneği üzerinden bir
değerlendirme yapılacak, çocuklardaki tuz
tüketimine ilişkin müdahale alanları
tanımlanacaktır.
1.Öğretim Görevlisi, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk
Sağlığı AD
2.Yard. Doç. Dr., Ege Üniversitesi İzmir Atatürk Sağlık YO,
Beslenme ve Diyetetik Bölümü
9
Tuz Tüketiminin Çocukluk Döneminde Günlük Sodyum Alımına Etkisi Ve Olası Sonuçları
olup önlenebilir risk faktörleri arasında ilk sırada
yerini almaktadır (12).
Tuz tüketiminin sağlık riskleri üzerine etkisi
ve çocukluk çağındaki durum
Tuz tüketimiyle yüksek tansiyon arasındaki
temel ilişki sodyuma dayanır. Sodyumun başlıca
kaynağı da tuzdur (Sodyum klorür, NaCl). Tuz ve
kan basıncı arasındaki ilişki 1994'te Gıda ve
Beslenme Politikalarının Tıbbi Sonuçları
Komitesi (Committee on Medical Aspects of
Food and Nutrition Policy -COMA) tarafından,
“Kardiyovasküler hastalıkların beslenme
boyutu” raporunda dile getirilmiştir. COMA bu
raporda erişkinlerde günlük tuz alımının 9
gramdan 6 grama indirilmesini ve benzer oranda
bir azalmanın çocukluk dönemi için de geçerli
olduğunu bildirilmiştir, ancak çocuklar için
veriler yetersiz olduğundan miktar olarak
belirtmek mümkün olmamıştır (1). Sonrasında
yapılan ulusal araştırmalar, çocukluk çağı için
farklı sınır değerler bildirmiştir (2). Yaşam boyu
aşırı tuz tüketiminin yaşla birlikte kan basıncında
artışa sebep olduğu bugün artık netlikle
bilinmektedir (3,4). Bu durum kardiyovasküler
riski şiddetle artırmaktadır (5,6,7,8). Hatta aşırı
tuz tüketiminin kardiyovasküler hastalıklar
(özellikle sol ventrikül hipertrofisi), felç ve
böbrek hastalığı gibi durumları yüksek
tansiyondan bağımsız bir şekilde de etkilediği ve
riski artırdığı bildirilmektedir. Çalışmalar, gazlı
içeceklerin alımını artırması nedeni ile tuz
alımının, obeziteyi tetiklediğini, bunun yanı sıra
böbrek taşları, osteoporoz ve mide kanseri ile de
ilişkili bulunduğunu göstermektedir (9).
Kardiyovasküler riski azaltmak açısından yaşam
boyu tuz tüketiminin azaltılması giderek daha da
önem kazanmaktadır (10).
Son yıllardaki çalışmalar çocukluk çağında kan
basıncı yüksekliği saptanmasının günlük tuz
tüketim miktarlarıyla önemli ilişki içinde
olduğunu göstermektedir (13). Kan basıncı,
yaşam boyunca yükselen bir seyir göstermekte,
bu nedenle çocukluğunda kan basıncı artmış olan
bireylerin erişkin yaşta hipertansif bireyler olma
olasılığı artmaktadır (14, 15). Çalışmalar
bebeklik dönemindeki sodyum alımının bile ileri
yaştaki kan basıncı düzeyinde etkili olabildiğini
göstermektedir (16). İleri yaşta ortaya çıkan
yüksek tansiyonun, çocukluk yaşlarında
başladığı ve çocukluk dönemindeki tansiyon
düzeyi ile ilişkilendirildiği yayınlar giderek
artmaktadır. Çocukluk çağında artmaya başlayan
kan basıncının, erişkin çağdaki kalp ve damar
hastalıklarının da habercisi olduğu bildirilmektedir (15). Diğer yandan çocukluk çağında
edinilen beslenme alışkanlıklarının, gençlik
döneminde ve ardından erişkin yaşta devam ettiği
gösterilmektedir Bu bulgu erken yaşlarda yüksek
tuzlu gıdalara alışan bireylerin bu alışkanlıklarını
ileri yaşlara taşıyacağına işaret etmektedir (17,
18, 19).
Tüm bu saptamalar çocukluk çağında tuz
tüketiminin azaltılmasına yönelik stratejilerin ne
kadar önemli olduğuna işaret etmektedir. Tuz
tüketimin azaltılmasının kan basıncını azaltacağı
ve bunun da hem bireysel hem de toplumsal
önemli sağlık çıktıları olacağı bildirilmektedir
(20,21).
Dünya Sağlık Örgütü 2002'de sistolik kan basıncı
yüksekliğine atfedilen ölümleri erkekler için tüm
ölümlerde %20, kadınlarda %24 olarak
bildirmektedir. Felçlerin %62'si, koroner
hastalıkların ise %49'u 115 mmHg üzerindeki
kan basıncından köken almaktadır (11).
Kardiyovasküler hastalıklar pek çok ülkede
olduğu gibi Türkiye'de de mortalitede önemli pay
sahibi hastalıklardır. Ulusal hastalık yükü
araştırmasına göre ülkemizde önlenebilecek
ölümler 430 bin olarak saptanmış olup
sıralamada 108 bin önlenebilir ölüm ile kan
basıncı ilk sırada yer almaktadır. Obezite 57 bin
önlenebilir ölüm ile onu izlemektedir. Kan
basıncı yüksekliği böylelikle ülkemizdeki
hastalık yükü içinde çok önemli bir paya sahip
Toplumdaki tuz kullanma alışkanlığına yönelik
müdahaleler kardiyovasküler hastalıklara bağlı
erken ölümler ve felce bağlı riskin azalmasında
önemli rol oynayabilir. Kan basıncındaki ciddi
düşüşlerin sağlanabildiği diyetler; sebze ve
meyvenin artırıldığı, süt ve ürünlerindeki yağ
oranlarının azaltıldığı, toplam yağ ve doymuş yağ
miktarının azaltıldığı ve tüm bunlara düşük tuzlu
bir diyetin eklemlendiği diyetler olmaktadır (1).
Vücudun sodyum ihtiyacı, kaynakları ve
çocukluk çağındaki tuz tüketimi
Sodyum (Na)
bedenin sıvı dengesi için
gereklidir. Bir gram tuz 0.4 gram sodyum içerir.
(1 gram sodyum= 2.5 gram tuz). Sodyum; et,
yumurta, sebze ve meyvelerde de doğal olarak
10
Tablo 1. Farklı yaş gruplarında tuz alımı için önerilen üst değerler
Yaş grubu
Sodyum(g/gün)(1)
Sodyum/gün)(1)
Sodyum alımı(g/gün)(2)
Tuz alımı(g/gün)
0-12 ay
0.21-0.35
0.4
1
1-3yaş
0.5
0.8
2
4-6 yaş
0.7
1.2
3
7-10 yaş
1.2
2.0
5
11+
1.6
2.4
6.0
(1)
Birleşik Krallık Sağlıklı Diyet Departmanı referans değerleri
(2)Gıda Standartları Birliği değerleri
bulunmaktadır. Yeterli ve dengeli beslenen
bireylerde tuz alımı olmaksızın yeterli sodyum
alımı sağlanabilir (1). Ancak, pek çok gelişmiş
ülkede beslenmedeki günlük tuz- Na miktarı
önerilen düzeyleri fazlasıyla aşmaktadır. Bu
durum ne yazık ki 2 yaş üzeri tüm çocukluk yaş
gruplarında benzer yükseklikleri göstermektedir
(22). Türkiye'de erişkinlerde günlük ortalama tuz
tüketimi kadınlarda 16,8 gram ve erkeklerde 19,3
gram olmak üzere oldukça yüksek düzeylerdedir
(23).
yeme içme davranışının başladığı, medya ve
arkadaşların beslenme alışkanlıklarını önemli
oranda etkilediği bir dönem olarak öne
çıkmaktadır. Çocukların ve gençlerin özgürleşen
beslenme tercihleri genelde işlenmiş, hazır ve
kolayca tüketilen gıdalar yönünde olmaktadır
(1).
Ne yazık ki bireylerin beslenmesindeki tuzun ana
kaynağı(%75-80'i) işlenmiş ürünlerdir (1).
Çalışmalarda, 100 gramlık içerikte, 500mg ve
üzerinde Na içeren ürünler yüksek sodyum
içerikli olarak sınıflanmaktadır (25). 100 gramlık
gıdada 120 mg ve altında sodyum içeriğine sahip
olanlar ise düşük sodyum içerikli kategorisine
girmektedir. Yüksek sodyum içerikli ürünler
arasında ekmek, işlenmiş et ürünleri(sucuk,
salam, sosis vb) ve konserve sebzeler başta
sıralanmaktadır. Tahıllar ve tahıl içeren ürünler
(ekmek, kahvaltı gevrekleri, bisküvi, kekler ve
pastalar vb.) yaklaşık olarak tuz alımının %40'ını,
et ve et ürünleri (özellikle işlenmiş olanlar)
%21'ini sağlamaktadır (1). Çocukların öğünleri
ve öğün içerikleri incelendiğinde de benzer
oranlara ulaşılmaktadır (24). Bu saptama
özellikle çocuklarda ilk gruptaki gıdaların bolca
tüketimi yanı sıra fast food alışkanlığı söz konusu
olduğunda büyük önem kazanmaktadır. Bisküvi,
kek, pasta vb. gıdalar yanı sıra işlenmiş et
ürünlerinin (sucuk salam, sosis, hamburger
köftesi vb.) tüketimi çocuklarda artan tuz
tüketiminde öne çıkan noktalar olmaktadır (26).
Ayrıca; tatlandırılmış içeceklerin alımı
çocuklarda önemli bir kalori kaynağıdır ve bu
içeceklerde doyum hissinin sağlanamadığı da
bildirilmektedir. Bu durum, çocuklukta ve
ergenlikte şişmanlık açısından büyük önem
taşımaktadır. Bu içecekler genellikle tuzlu
yiyeceklerin tüketimine eşlik etmektedir. Bu
Tuz alımı için farklı yaş gruplarına göre üst
değerler Tablo 1'de sunulmuştur (2).
Bebeklerde anne sütündeki sodyum 0.3-0.4
gramlık bir tuz içeriği ile gerekeni sağlamaktadır.
Yaşamın ilk 6 ayında vücut sodyumu atabilmekte
yeterli olamayacağı için, bebek formül
mamalarında sodyum için düzenleme
getirilmiştir. Ancak yaşla birlikte sodyum alımı
giderek artmakta, bu artış okul çağı çocuklarda
daha belirgin olmaktadır. Ancak referans alım
değeri(RNI) ile oranlandığında tuz alımının
çocukluk çağında en yüksek oransal fazlalığı
gösterdiği yaşlar 4-6 olmaktadır. Bu keskin artış,
4-6 yaş itibariyle erişkin tuz alışkanlıklarına
geçişin gerçekleşmeye başladığına işaret
etmektedir (24).
Tuzun bebekler ve çocuklar için çok sakıncalı
olabileceği ve bu nedenle bebek ve çocuk
gıdalarına eklenmemesi gerektiği İngiliz Diyet
Birliği Pediatri Grubu tarafından bildirilmektedir
(24).
Okul çağı ise beslenmeye dair yeni risklerin
eklendiği bir dönem olmaktadır. Okul çağı
dönemi gelişmenin hızlı olduğu ancak dışarıda
11
Tablo 2. Gıdalardaki sodyum kaynakları
Katkı maddesi
Sodyum sitrat
Lezzet katıcı, koruyucu
Sodyum klorid
Lezzet katıcı, kıvam verici, koruyucu
Monosodyum glutamat
Lezzet artırıcı
Sodyum siklamat
Yapay tatlandırıcı
Sodyum bikarbonat
Maya yerine
Sodyum nitrat
Koruyucu, renk, fiksatif
Gibney, Vorster ve Kok, 2002 (30)
nedenle gıdaların tuz içeriklerinin azaltılmasının
bu içeceklerin tüketimini de azaltabileceği ve bu
sayede çocukluk çağı şişmanlığına karşı önemli
bir müdahale yapılmış olacağı
bildirilmektedir.(27, 28, 29).
alımında günlük %20'lik bir azalma sağlamıştır
(26).
Tuz tüketimini azaltmaya yönelik müdahaleler
açısından çocukların sıklıkla tükettiği bazı
ürünlerin Na içeriğinin irdelenmesi oldukça öne
çıkmaktadır. Çıtır çerezler hem Na içerikleri
hem de yaygın tüketimleri nedeni ile incelemeye
değer bir grubu oluşturmaktadır. Bu gruptaki
ürün yelpazesi içerisinde Türkiye'de ürün satan
firmaların kendi internet sitelerinde açıkladıkları
ürün içerikleri üzerinden oluşturulan Tablo 3'te,
100 gr da içerdikleri Na miktarının 0.3-1.2 g
arasında değiştiği gösterilmektedir. Çocuklar ve
gençler tarafından yaygın olarak tüketilen çıtır
çerezlerin, bu yaş grubu için ciddi bir tuz alımına
neden olabileceği görülmektedir. Bazı ürünlerin
100 gramlık paketleri, günlük sodyum
gereksiniminin neredeyse tümünü karşılar
niteliktedir. Peynirli ve çeşnili gruplarda sodyum
miktarları ciddi boyutlara ulaşmaktadır.
Çocuklardaki tuz tüketimine ilişkin müdahale
alanları
Günlük sodyum ihtiyacının istenen hedefler
doğrultusunda sınırlanması, hem öğünlerdeki tuz
alımının azaltılması hem de sodyum kaynağı
olabilecek tüm unsurların (örneğin katkı maddesi
olarak kullanılan monosodyum glutamat veya
diğer koruyucuların) azaltılmasını gerektirir
(19).Tablo 2'de katkı maddeleri içerisinde yer
alan sodyum kaynakları özetlenmiştir.
İşlenmiş gıdalardaki sodyum miktarının
azaltılmasının, toplumdaki tuz alımının
azaltılması açısından çok önemli bir müdahale
olduğu bildirilmektedir (31). Bu noktada, gıda
endüstrisinin konuya ilişkin işbirliği büyük önem
kazanmaktadır (1). Hükümetler veya gıda
endüstrisi tarafından tuz tüketimini azaltmaya
yönelik stratejilerin oldukça maliyet etkin olduğu
da bildirilmektedir (20, 32,33).
To p l u m d a y a ş a m t a r z ı v e b e s l e n m e
alışkanlıklarında değişimin sağlanması da primer
korunmanın bir başka bileşeni olarak öne
çıkmaktadır (31). Çocuklar dahil tüm toplumun
aşırı tuz tüketiminin sağlık açısından zararlı
sonuçları konusunda bilgilerinin artırılması
gerekmektedir. Böylelikle sağlıklı tercihler
yapabilmeleri mümkün olacaktır (1). Çocukluk
döneminde öğrenme taklit ederek
gerçekleştiğinden tuz kullanımını azaltmak adına
sofraya tuzluk getirmemek, çocuklarda tuzluk
kullanma alışkanlığının geliştirilmemesi
açısından önem kazanmaktadır. Ayrıca, reklam
endüstrisinin bu alışkanlıkların şekillenmesinde
özellikle bu yaş grubunda önemli pay sahibi
olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle reklamların
Gelişmiş ülkelerde bu konuda epey yol
alınabilmiştir. Günlük alımın %75-80'inin
işlenmiş gıdalardan geldiğinden yola çıkarak,
yavaş fakat ilerleyici bir azalma, tüketiciyi bile
bilgilendirmek zorunda kalmadan, endüstri
tarafından gerçekleştirilmektedir. İngiltere'de
tüketiciler beslenme alışkanlıklarını
değiştirmemesine rağmen tuz alımlarının bu
sayede azaldığı görülmüştür (13). Avustralya'da
gıda endüstrisinin sodyuma ilişkin belirlenen
hedeflerde üretim yapması, çocuklarda sodyum
12
Tablı 3.Çeşitli çıtır çerez ürünlerin 100 gramındaki enerji ve sodyum miktarı*
Ürün
Enerji (kCal)
Sodyum (mg)
Yoğurt ve mevsim yeşillikleri çeşnili patates cipsi
516
516
Sade patates cipsi
528
552
Baharat çeşnili patates cipsi
520
620
Sade patates cipsi
528
550
Tırtıklı patates cipsi ketçaplı
516
636
Tırtıklı patates cipsi peynir ve soğan aroma çeşnili
516
592
Tırtıklı patates cipsi acılı kırmızı biber çeşnili
520
470
Baharat çeşnili mısır cipsi
496
632
Peynir çeşnili mısır cipsi
504
464
Acı biber çeşnili mısır cipsi
496
560
Peynir aroma çeşnili mısır çerezi
492
1213
Fıstıklı mısır çerezi
484
708
Peynir aromalı ketçap çeşnili mısır çerezi
492
741
Biftek aroma çeşnili mısır çerezi
500
683
Süt mısır
316
374
Çeşnili mısır cipsi
516
564
Baharat çeşnili mısır çerezi
516
833
Fıstıklı mısır çerezi
492
884
*Çeşitli firmaların resmi internet sitelerinde 25 gramlık porsiyonlardaki ürün içerikleri 4 ile çarpılarak 100 grama düşen Na Miktarı
hesaplanmıştır.
çocuklarda sağlıklı tüketim alışkanlıklarının
geliştirilmesine katkı sağlayacak şekilde
düzenlenmesi için gerekli yasal alt yapı
oluşturulmalıdır. Özellikle yüksek yağ, sodyum
ve şeker içeren ve besleyiciler açısından zayıf
olan gıdaların reklamlarının yayın saatleri,
sıklıkları ve içeriklerine dair gerekli
düzenlemelerin yapılması gerekmektedir (34).
oranlarının ciddi biçimde azaltılması gereklidir.
Toplumdaki ortalama tuz alımının azaltılması
pek çok kronik hastalığa bağlı hastalık yükünü
azaltacak ve toplum sağlığı açısından önemli bir
kazanç olacaktır.
Kaynaklar
1.SACN. “Salt and health 2003”. Scientific Advisory
Committee on Nutrition. Food Standards Agency and the
Department of Health. Colegate, Norwich NR3 1BQ.
2.Vanessa S, Margaret L. “Clinical Paeditric dietetics” 3rd
edition, , Blackwell publishing.
3.Havas S, Dickinson B, Wilson M. “The urgent need to
reduce sodium consumption.” JAMA 2007; 298:1439–41.
4.Intersalt Cooperative Research Group. “Intersalt: an
international study of electrolyte excretion and blood
pressure: results for 24 hour urinary sodium and potassium
excretion”. BMJ 1988;297:319–28.
5.Asia Pacific Cohort Studies Collaboration. “Blood
pressure and cardiovascular diseases in the Asia-Pacific
SONUÇ
Beslenme öğrenilmiş davranışlar içerir. Çocuklar
tuzlu tada alıştırılmamalı, sofraya tuzluk
konmamalı, aşırı tuzun yarattığı sağlık riskleri
konusunda bilgileri artırılmalı ve gıda endüstrisi
işlenmiş ürünlerdeki tuz ve Na kullanımını
azaltmalıdır. Çıtır çerezlerin çocuklardaki
tüketimi göz önüne alındığında kronik
hastalıkların önlenmesi için bu gıdaların tuz
13
region.” J Hypertens 2003;21:707–16.
6.Prospective Studies Collaboration. “Cholesterol,
diastolic blood pressure,and stroke: 13,000 strokes in
450,000 people in 45 prospective cohorts.” Lancet
1995;346:1647–53.
7.Blood Pressure Lower Treatment Trialists' Collaboration.
“Effects of ACE inhibitors, calcium antagonists and other
blood pressure lowering drugs: results of prospectively
designed overviews of randomised trials.” Lancet
2000;355:1955–64.
8.Turnbull F. “Blood Pressure Lower Treatment Trialists'
Collaboration. Effects of different blood-pressure-lowering
regimens on major cardiovascular events: results of
prospectively-designed overviews of randomised trials.”
Lancet 2003;362:1527–35.
9.F J He FJ, MacGregor GA. “Comprehensive review on
salt and health and current experience of worldwide salt
reduction programmes Salt and Health” Journal of Human
Hypertension 2009; 23: 363-384.
10.Ritz E, Mehls O “Salt restriction in kidney disease – a
missed therapeutic opportunity?” Pediatr Nephrol. 2009;
24, 9–17.
11.WHO. “The worlld Health report: reducing risks,
promoting helthy life.” 2002 Geneva:WHO
12.National Burden Of Disease And Cost Effectıveness
Project-Final report Baskent University, Ministry of
Health, Refik Saydam Hygiene Center Presidency, The
School of Public Health, 2004. 1st edition
13.He FJ, Marrero NM, MacGregor GA “Salt and blood
pressure in children and adolescents.” J Hum Hypertens
2008;22, 4–11.
14.Lauer RM, Clarke WR “Childhood risk factors for high
adult blood pressure: The Muscatine Study.” Pediatrics
1989;84, 633–641.
15.Mitsnefes MM “Hypertension in children and
adolescents.” Pediatr Clin North Am 2006; 53, 493–512.
16.Geleijnse JM. “Long-term effects of neonatal sodium
restriction on blood pressure.” Hypertension, 1997, 29:913-917
17.Kelder SH, Perry CL, Klepp K. Longitudinal tracking of
adolescent smoking, physical activity, and food choice
behaviours. Am J Public Health 1994; 84, 1121–1126.
18.Mikkila V, Rasanen L, Raitakari OT. “Longitudinal
changes in diet from childhood into adulthood with respect
to risk of cardiovascular diseases: The Cardiovascular Risk
in Young Finns Study.” Eur J Clin Nutr 2004;58,
1038–1045.
19.WHO. Diet, Nutrition and the Preventıon Of Chronic
Diseases, WHO Technical Report Series 916 2003, World
Health Organization, Geneva
20.Asaria P, Chisholm D, Mathers C, Ezzati M, Beaglehole
R. “Chronic disease prevention: health effects and financial
costs of strategies to reduce salt intake and control tobacco
use.” Lancet 2007;370:2044–53.
21.National Health and Medical Research Council of
Australia. “Dietary guidelines for Australian adults.”
Canberra, Australia: NHMRC, 2003.
22.Commonwealth Scientific Industrial Research
Organisation(CSIRO), University of South Australia
“National Children's Nutrition and Physical Activity Survey
Main Findings.” Canberra: Commonwealth Department of
Health and Ageing, Australian Food and Grocery Council,
Commonwealth Department of Agriculture, Fisheries and
Forestry, 2007
Erdem Y
23., Arici M, Altun B, Turgan C, Sindel S, Erbay B, Derici U,
Karatan O, Hasanoglu E, Caglar S. “The relationship
between hypertension and salt intake in Turkish population:
SALTURK study “ Blood Press. 2010 Oct;19(5):313-8.
24.MRC. “Why 6g? A summary of the scientific evidence for
the salt intake target.” Medical Research Council Human
Nutrition Research, 2005, Cambridge.
25.Jacqueline L Webster, Elizabeth K Dunford, and Bruce C
Neal. A systematic survey of the sodium contents of
processed foods Am J Clin Nutr 2010;91:413–20
26. Grimes CA, Campbell KJ, Riddell LJ , Nowson CA
“Sources of sodium in Australian children's diets and the
effect of the application of sodium targets to food products to
reduce sodium intake.” British Journal of Nutrition , 2011;
105, 468–477
27.He FJ., Marrero NM, MacGregor GA. “Salt Intake Is
Related to Soft Drink Consumption in Children and
Adolescents A Link to Obesity?” Hypertension
2008;51;629-634
28.Ludwig DS, Peterson KE, Gortmaker SL. “Relation
between consumption of sugar-sweetened drinks and
childhood obesity: a prospective, observational analysis.”
Lancet. 2001;357:505–508.
29.Giammattei J, Blix G, Marshak HH, Wollitzer AO, Pettitt
DJ. “Television watching and soft drink consumption:
associations with obesity in 11- to 13-year-old
schoolchildren.” Arch Pediatr Adolesc Med. 2003
Sep;157(9):882-6.
30.Gibney MJ, Vorster H, Kok FJ. Introduction to human
nutrition, Blackwell Science, 2002
31.Klaus D, Hoyer J, Middeke M. “Salt Restriction for the
Prevention of Cardiovascular Disease.” Deutsches
Ärzteblatt International | Dtsch Arztebl Int 2010; 107(26):
457–62
32.Murray CJ, Lauer JA, Hutubessy RC. “Effectiveness and
costs of interventions to lower systolic blood pressure and
cholesterol: a global and regional analysis on reduction of
cardiovascular-disease risk.” Lancet 2003;361:717–25.
33.World Health Organization. “Reducing salt intake in
populations: report of a WHO Forum and Technical
Meeting.” Geneva, Switzerland: WorldHealth
Organization, 2007.
Batada A
34., Seitz MD, Wootan MG, Story M. “Nine out of 10 food
advertisements shown during Saturday morning children's
television programming are for foods high in fat, sodium, or
added sugars, or low in nutrients.” J Am Diet Assoc. 2008
Apr;108(4):673-8
14

2-Tuz Tüketiminin Çocukluk döneminde Günlük Sodyum Alımına

Transkript

Benzer belgeler

Septum deviasyonu ve septoplasti