KPSS Tarih Çevir Konu Çevir Soru .indd

2
KPSS
TARİH
ÇEVİR KONU - ÇEVİR SORU
EDİTÖR
Turgut MEŞE
YAZAR
Hüseyin GÜL
İÇİNDEKİLER
ÜNİTE 1
İLK TÜRK DEVLETLERİ
4
ÜNİTE 2
İLK MÜSLÜMAN TÜRK
DEVLETLERİ
16
ÜNİTE 3
©
Bütün hakları Data Yayınlarına aittir. Yayınevinin
izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının
elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı,
çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz.
BU KİTAP T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI’NIN
BANDROLÜ İLE SATILMAKTADIR
ANADOLU (TÜRKİYE)
SELÇUKLU DEVLETİ
25
ÜNİTE 4
OSMANLI DEVLETİ
32
ISBN
978-605-9754-03-3
SERTİFİKA NO / TARİH
16199 15-09-15
KAPAK TASARIMI
DATA Yayınları Grafik Ekibi
SAYFA TASARIMI
DATA Yayınları Dizgi Ekibi
BASKI VE CİLT
Aydan Web Tesisleri
Ankara
ÜNİTE 5
XX. YÜZYILDA OSMANLI
DEVLETİ
68
ÜNİTE 6
KURTULUŞ SAVAŞI
HAZIRLIK DÖNEMİ
84
ÜNİTE 7
KURTULUŞ SAVAŞI
MUHAREBELER DÖNEMİ
96
ÜNİTE 8
Data Yayınları
İvedik Organize Sanayi Matbaacılar Sitesi
1518 Sok. Mat-Sit İş Merkezi No: 2/20
Yenimahalle / ANKARA
Tel: 0 312 384 29 95 - 0 505 925 57 81
Fax: 0312 342 23 58
Web: www.datayayinlari.com
e-mail: [email protected]
ATATÜRK İNKILAPLARI,
HAYATI VE İLKELERİ
108
ÜNİTE 9
ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ
POLİTİKA
124
ÜNİTE 9
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA
TARİHİ
128
4
ÇEVİR KONU
İLK TÜRK DEVLETLERİ - 1
TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI
Türk Adının Anlamı
Türklerin Ana Yurdu
ĶĶZiya Gökalp’e göre töre sahibi,
ĶĶTürklerin ana yurdu “Orta Asya”dır.
ĶĶA. Wambery’e göre türük (türemek),
ĶĶOrta Asya; doğuda Kingan Dağları, kuzeyde
Sibirya, batıda Hazar Denizi, güneyde Hindikuş ve
Karanlık Dağları bulunur.
ĶĶG. Doerfer’e göre devlete bağlı halk,
ĶĶMüller’e göre töreli (türeli), kanun veya nizam
sahibi,
ĶĶKaşgarlı Mahmut’a göre olgunluk çağıdır.
ĶĶBu anlamlar dışında çoğalan, kuvvetli, miğfer,
erdemli ve doğan anlamlarına da gelir.
ĶĶTürkler geniş bir coğrafi alana yayılmış, yazıyı geç
kullanmış ve göçebe hayat yaşamışlardır.
ĶĶBu durum Türk tarihinin incelenmesini zorlaştırmış ve Türklerin ana yurtlarının tarz olarak belirlenmesini güçleştirmiştir.
ĶĶTürk adı ayrıca güçlü, güzel insan anlamına da
gelir.
ĶĶTürk adından ilk olarak Çin yıllıklarında bahsedilmiştir.
PAROLA
ĶĶTürk kelimesini siyasi olarak ilk kez Göktürkler
kullanmıştır.
ĶĶCoğrafi bir terim olarak ilk kez Bizans kaynaklarında geçmektedir.
At unsuru göçü kolaylaştırmıştır. Ayrıca at, Türklerin
kabiliyet gücünü arttırmış ve
savaşlarda başarılı olmalarında etkili olmuştur.
ĶĶXI. yüzyıldan itibaren Anadolu için kullanılmıştır.
ORTA ASYA’DAN YAPILAN İLK GÖÇLER
Göçlerin Sebepleri
Göçlerin Sonuçları
ĶĶİklim koşullarının değişmesi (Kuraklık, salgın hastalıklar, otlak ve tarım alanlarının daralması)
ĶĶYeni devletler kuruldu.
ĶĶBağımsız yaşama arzusu (İstiklal duygusu)
ĶĶBazı Türk devletleri millî benliklerini kaybetti.
ĶĶHayvan hastalıkları
ĶĶTürk tarihinin bir bütün olarak incelenmesi
zorlaştı.
ĶĶBoylar arası mücadeleler (Siyasi ve sosyal durum)
ĶĶÇin ve Moğol baskısı (Siyasi ve sosyal durum)
ĶĶKültürel etkileşim gerçekleşti.
ĶĶYeni yurt edinme düşüncesi (Siyasi ve sosyal durum)
ĶĶKavimler Göçü yaşandı. (İlk Çağ bitti, Orta Çağ
başladı.)
ĶĶNüfusun artması
ĶĶOrta Asya’da nüfus azaldı.
ORTA ASYA’DA KURULAN İLK UYGARLIKLAR
Anav Kültürü
Afanesyevo Kültürü
Kelteminar Kültürü
Andronova Kültürü
Karasuk Kültürü
Abakan Kültürü
ĶĶOrta Asya’nın en eski kültür bölgesidir.
ĶĶYerleşik hayatın izleri görülür.
ĶĶOrta Asya kültürünün temellerini oluşturmuştur.
ĶĶTürklerin en eski kültür merkezidir.
ĶĶBu kültür, Anav kültürünün etkisini taşır.
ĶĶYerleşik hayatı benimsemişlerdir.
ĶĶBu kültürü yaratanların Türklerin ilk ataları olduğu kabul edilir.
ĶĶTunç ve altından yapılan en eski eşyalar bu kültüre aittir.
ĶĶDemirin işlendiği ilk kültürdür.
ĶĶDört tekelekli arabayı kullanmışlardır.
ĶĶBölgedeki en gelişmiş kültürdür.
ĶĶMetal silahlar yapmışlardır.
8
ÇEVİR KONU
İLK TÜRK DEVLETLERİ - 2
İLK TÜRK DEVLETLERİ
ĶĶHem Orta Asya’da hem de Doğu Avrupa’da egemenlik kurmuşlardır.
Bayan Han tarafından kurulmuştur.
AVARLAR
ĶĶSasanilerle birlikte İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir.
ĶĶHristiyanlığı kabul etmişlerdir.
ĶĶSlav ve Rusları askerlik, sanat ve yaşam tarzı konusunda etkilemişlerdir.
ĶĶRusların Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir.
ĶĶKaradeniz bölgesini Türkleştirmişlerdir.
PEÇENEKLER
ĶĶBağımsız bir devlet kuramamışlardır.
ĶĶBizans ordusunda paralı askerlik yapmışlardır.
ĶĶMalazgirt Savaşı’nda Büyük Selçuklu Devleti tarafına geçmişlerdir.
ĶĶBalkanların Germenleşmesini engellemiştir.
ĶĶHristiyanlığı kabul ederek milli benliklerini kaybetmişlerdir.
MACARLAR
ĶĶTürkçe kökenli birçok sözcüğe dillerinde yer vermişlerdir.
ĶĶTürk kültürü, dili ve tarihine ait ilk araştırmaları başlatmışlardır.
ĶĶKabile birliğine dayalı siyasi yapıdan çıkıp krallık sistemine geçmişledir.
ĶĶSlav toplulukların teşkilatlanmasında rol oynamışlar.
BULGARLAR
ĶĶİtil ve Tuna - Bulgar devletleri olmak üzere ikiye ayrılmışlardır.
ĶĶİstanbul’u kuşatan diğer bir Türk topluluğudur.
ĶĶİtil Bulgarları Almış Han döneminde İslamiyeti kabul etmişlerdir.
ĶĶMuseviliği benimseyen ilk ve tek Türk devletidir.
ĶĶTek tanrı inancını benimseyen ilk Türk devletidir.
ĶĶParalı ordu kuran ilk devlettir.
HAZARLAR
ĶĶDini hoşgörü hâkimdir.
ĶĶHz. Osman döneminde Müslüman orduyla mücadele (Belencer Savaşı) eden ilk devlettir.
ĶĶİslam dininin Orta Asya’da yayılmasına engel oldular.
ĶĶOrta Asya’nın Araplaşmasını engellediler.
ĶĶAnadolu’ya akınlar düzenlediler.
SABARLAR (SABİRLER)
ĶĶHazar Devleti’nin kurulmasında etkili olmuşlardır.
ĶĶİç Anadolu’ya kadar olan topraklara hakim oldular.
ĶĶSuluhan ve Baga Tarkan döneminde müslümanlarla savaşıp Orta Asya’nın Araplaşmasını engellemişlerdir.
TÜRGİŞLER
ĶĶİslamiyet’in Orta Asya’da yayılmasını önlediler.
ĶĶUygurlardan sonra yerleşik hayata geçen ikinci Türk devletidir.
ĶĶKendi adına para bastıran ilk Türgiş hakanı Baga Tarkan’dır.
Cevap Anahtarı:
1 A 2 D 3 C 4 E 5 B 6 A 7 A 8 E 9 E 10 E 11 B 12 B 13 C 14 A 15 D 16 B 17 B 18 A
24
ÇEVİR KONU
ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ
(MALAZGİRT SAVAŞI SONRASI ANADOLU’DA KURULAN BEYLİKLER)
SALTUKLULAR
DANİŞMENTLER
ĶĶEbulkasım Saltuk Bey tarafından Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliğidir.
ĶĶDanişmendoğlu Gazi Ahmet tarafından
kurulmuştur.
ĶĶErzurum ve çevresinde hüküm sürmüştür.
ĶĶSivas, Tokat, Kayseri ve Malatya’da hüküm süren beylik Haçlılarla mücadele
etmiştir.
ĶĶErzurum’daki Ulu Cami, Kale Cami, Üç
Kümbetler, Mama Hatun Kümbeti ve
Tepsi Minare Cami en önemli eserleridir.
ĶĶAnadolu’daki ilk uç teşkilatı Bizans sınırında bu beylik tarafından kurulmuştur.
ĶĶAnadolu’da yapılan ilk medrese özelliği
taşıyan Tokat ve Niksar Yağıbasan
Medresesi’ni inşa etmişlerdir.
ĶĶTürkiye Selçukluları tarafından yıkılmıştır.
ĶĶKendi adına para bastıran hükümdarı
Ahmet Gazi’dir. Bu para üzerinde Grekçe yazılar yer almıştır.
ĶĶDanişmentname önemli destanlarıdır.
ĶĶTürkiye Selçukluları tarafından yıkılmıştır.
ARTUKLULAR
ĶĶArtuk Bey’in oğulları Sökmen ve İl Gazi
tarafından kurulmuştur.
ĶĶHasankeyf (Batman), Harput (Elâzığ) ve
Mardin’de hüküm sürmüştür.
ĶĶMalabadi Köprüsü, Hatuniye Medresesi,
Hüsamiye Medresesi, Koçhisar’da Ulu
Cami, Muzafferiye, Semanin, Şehidiye,
Devegeçidi ve Artuklu Sarayı önemli
mimari eserleridir.
ÇAKA BEYLİĞİ
BEYLİKLER
ĶĶÇaka Bey tarafından kurulmuştur.
ĶĶİzmir’de hüküm sürmüştür.
ĶĶDenizcilikle uğraşan ilk Türk beyliğidir.
ĶĶÇaka Bey ilk Türk denizcisidir.
ĶĶBu dönemde El - Cezerî sibernetriğin (ayarlama ilmi) ilk kurucusu olarak
yetişmiştir.
ÇUBUKOĞULLARI
İNALOĞULLARI
ĶĶÇubuk Bey tarafından kurulmuştur.
ĶĶSadır tarafından kurulmuştur.
ĶĶHarput ve civarında hüküm sürmüştür.
ĶĶDiyarbakır’da hüküm sürmüştür.
MENGÜCEKLER
ĶĶMengücek Gazi tarafından kurulmuştur.
ĶĶErzincan Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar’da hüküm sürmüştür.
ĶĶDivriği Ulu Cami ve Külliyesi (ilk külliye)
en önemli eserleridir.
ĶĶTıp, felsefe ve fizik alanında eserler
veren Muvaffakuddin Abdüllatif bu
dönemde yaşamıştır.
Cevap Anahtarı:
DİLMAÇOĞULLARI
ĶĶDilmaçoğlu Mehmet Bey tarafından
kurulmuştur.
ĶĶBitlis’te hüküm sürmüştür.
1 C 2 A 3 E 4 A 5 E 6 A 7 D 8 A 9 B 10 E 11 D 12 D 13 B 14 E 15 B 16 B 17 A 18 C
28
ÇEVİR KONU
ANADOLU’DA KURULAN İKİNCİ TÜRK BEYLİKLERİ
(KÖSEDAĞ SAVAŞI SONRASI ANADOLU’DA KURULAN BEYLİKLER)
OSMANOĞULLARI
ĶĶKurulduğu alan: Söğüt, Domaniç
ĶĶÖzellikleri: Osmanlı Devleti’ni kuran beyliktir.
ĶĶKurulduğu alan: Konya ve çevresi
KARAMANOĞULLARI
ĶĶ Eserleri: Lal Ağa Camii (Mersin), Hatuniye Med. (Karaman), Ak Medrese
(Niğde)
ĶĶÖzellikleri: Türkçeyi resmi dil kabul etmişlerdir. Anadolu Selçuklu
Devleti’nin mirasçılarıdır.
CANDAROĞULLARI
KARESİOĞULLARI
TACEDDİNOĞULLARI
SARUHANOĞULLARI
MENTEŞEOĞULLARI
AYDINOĞULLARI
GERMİYANOĞULLARI
HAMİTOĞULLARI
DULKADİROĞULLARI
RAMAZANOĞULLARI
ERETNABEYLİĞİ
KADI BURHANEDDİN
BEYLİĞİ
İNANÇOĞULLARI
Cevap Anahtarı:
ĶĶKurulduğu alan: Kastamonu, Sinop
ĶĶÖzellikleri: Denizcilikle uğraşmışlar.
ĶĶKurulduğu alan: Balıkesir, Çanakkale
ĶĶÖzellikleri: Denizcilikle uğraşmışlar. Osmanlı Devleti’ne katılan ilk
beyliktir.
ĶĶKurulduğu alan: Ordu
ĶĶÖzellikleri: Denizcilikle uğraşmışlar.
ĶĶKurulduğu alan: Manisa
ĶĶÖzellikleri: Denizcilikle uğraşmışlar.
ĶĶKurulduğu alan: Muğla, Milas (Denizcilikle uğraşmışlar.)
ĶĶEserleri: Milas Firuzbey Camii (Muğla), Balat İlyas Bey Camii (Aydın)
ĶĶKurulduğu alan: Aydın (Denizcilikle uğraşmışlar.)
ĶĶEserleri: Selçuk İsa Bey Camii (İzmir), Birgi Ulu Camii (İzmir)
ĶĶKurulduğu alan: Kütahya ve civarı
ĶĶEserleri: Vacidiye Medresesi (Kütahya)
ĶĶKurulduğu alan: Isparta ve civarı
ĶĶEserleri: Yivli Minareli Camii (Antalya)
ĶĶKurulduğu alan: Elbistan ve civarı
ĶĶÖzellikleri: Osmanlı’nın Turnadağ Savaşı ile yıktığı son beyliktir.
ĶĶKurulduğu alan: Adana ve çevresi
ĶĶEserleri: Ulu Camii (Adana)
ĶĶKurulduğu alan: Sivas ve Kayseri
ĶĶEserleri: Aşık Paşa Türbesi (Kırşehir), Güdük Minare Kümbeti (Sivas)
ĶĶKurulduğu alan: Sivas ve civarı
ĶĶÖzellikleri: Eretna Beyliği yerine kurulmuştur.
ĶĶKurulduğu alan: Denizli ve civarı
ĶĶÖzellikleri: Lâdik Beyliği olarakta bilinir.
1 E 2 D 3 C 4 B 5 A 6 E 7 D 8 C 9 B 10 E 11 A 12 D 13 A 14 C 15 D 16 C 17 E 18 D
36
ÇEVİR KONU
OSMANLI DEVLETİ DURAKLAMA DÖNEMİ
DURAKLAMA DÖNEMİ PADİŞAHLARI
III. MURAT
ĶĶYeniçeriye asker alma usulü bozuldu (Kanun-i Kadim).
ĶĶYeniçeri isyanları başlamıştır.
ĶĶLehistan, Çad, Nijerya, Fas ve Kafkaslara seferler
düzenlenmiştir.
ĶĶİran’la yapılan Ferhat Paşa Antlaşması’yla doğuda
en geniş sınırlara ulaşılmıştır.
ĶĶSokullu Mehmet Paşa’nın sadrazamlığı sırasında
İngilizlere kapitülasyon verilmiştir.
ĶĶKısa bir süreliğine de olsa ilk Osmanlı rasathanesi
kurulmuştur.
I. AHMET
ĶĶBahti mahlasını kullanmıştır.
ĶĶSancağa çıkma usulü kaldırılarak “Kafes Usulü” getirildi.
ĶĶ“Ekber ve Erşed Yasası” getirildi. Böylece tahta hanedanın en yaşlı ve en olgun üyesi getirilmeye başlandı.
ĶĶHalkın mal ve can güvenliğini korumak için adaletnameler çıkarıldı.
ĶĶİran’la Nasuh Paşa Antlaşması, Avusturya’yla Zitvatoruk Antlaşması yapıldı. Osmanlı’nın İstanbul Antlaşması ile sağladığı Avrupa’ya üstünlüğü son buldu.
IV. MURAT
ĶĶMuradî mahlasıyla şiirler yazmıştır.
ĶĶ Kadın ve saray ağalarının yönetimdeki etkilerini azaltmıştır.
ĶĶ İçki ile tütün kullanımı ve gece dışarı çıkma yasağı getirmiştir.
ĶĶDevlet sorunlarını tespit etmek için Katip Çelebi ve
Koçi Bey’e risaleler hazırlatmıştır. Risaleler (raporlar)
dahilinde ilk yenilikler yapan padişahtır.
ĶĶYeniçeri Ocağı’nı düzenlemiştir.
ĶĶBağdat’ı İran’dan geri alması nedeniyle kendisine
Bağdat Fatihi denilmiştir.
ĶĶ İran ile Kasrışirin Antlaşması’nı yapmıştır. (Bugün geçerli
olan Türkiye - İran sınırı bu antlaşma ile belirlenmiştir.)
ĶĶNef’i, Hazerfen Ahmet Çelebi, Lagari Hasan Çelebi
ve Evliya Çelebi bu dönemde yaşamıştır.
IV. MEHMET
ĶĶSarayda kadınlar ve saray ağaları etkili olmuştur.
ĶĶAvusturya’yla Vasvar Antlaşması imzalanmıştır
(1664). Erdel Osmanlı Devleti’ne bırakıldı.
ĶĶLehistan ile Bucaş Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma Osmanlı Devleti’nin Batı’da toprak kazandığı
son antlaşmadır.
ĶĶRuslar ile Bahçesaray Antlaşması imzalandı. Bu
antlaşma ilk Osmanlı - Rus antlaşmasıdır.
ĶĶII. Viyana kuşatmasında yenilgi alınmıştır.
ĶĶYeniçeriler rüşvet alan devlet adamlarının öldürülmesini istedi. Bu nedenle otuzdan fazla devlet
adamı Sultan Ahmet Meydanı’nda çınar ağacına
asılarak öldürüldü (Vaka-i Vakvakiye ya da Çınar
Vakası olarak da bilinir.).
Cevap Anahtarı:
III. MEHMET
ĶĶSancağa çıkma sistemine son vermiştir. Sancağa
çıkan son padişahtır.
ĶĶAvusturya ile Haçova Savaşı yapılmıştır.
ĶĶİran’la savaşlar yapıldı.
II. OSMAN (GENÇ)
ĶĶFarisî mahlasını kullanmıştır.
ĶĶŞeyhülislamın yetkisini kısıtlamıştır.
ĶĶ Sarayı halka açmak için ilk kez saray dışından evlenmiştir.
ĶĶHotin Seferi sonucunda yeniçerilerin disiplinsiz
hareketleri sonucu ocağı kaldırmak istemiştir.
ĶĶ İran’la Serav, Lehistan’la Hotin Antlaşması’nı imzalamıştır.
ĶĶ İlk ciddi ıslahat hareketine girişmiş ancak başarılı olamamıştır.
ĶĶYeniçeriler tarafından öldürülmüştür.
II. MUSTAFA
ĶĶAvusturya’yla Karlofça Antlaşması yapıldı (ilk toprak
kaybı). Türklerin Avrupa’daki ilerleyişi durdu (Sakarya Savaşı’na kadar).
ĶĶRusya’yla İstanbul Antlaşması yapıldı (1700).
ĶĶEdirne Olayı ile tahttan indirildi (1703).
ĶĶİstanbul, Celali ve Eyalet isyanları çıkmıştır.
SADRAZAMLAR
ĶĶTarhuncu Ahmet Paşa: IV. Mehmet dönemi sadrazamıdır. Modern anlamda ilk kez bütçe çalışması yaptı.
Osmanlı ilk denk bütçesini hazırladı. Tahmini bütçeyi
hazırlamıştır. Saray masraflarında kısıtlamalar öngördü. Hazine gelirlerini artırmak için önlemler aldı.
Aleyhinde yapılan çalışmalar sonucu idam edildi.
ĶĶKöprülü Mehmet Paşa: Şartlı olarak sadrazamlığa
gelen ilk devlet adamıdır. İsyanlara baskı ve şiddetle
karşılık vermiştir. Maliyede düzenlemeler yaptı. Duraklama döneminde yükselme dönemini yaşatmıştır.
ĶĶFazıl Ahmet Paşa: Ayaklanmalara baskı ve şiddetle karşılık verdi. Uzun süren kuşatma sonucu Girit
alındı. Lehistan ile Bucaş Antlaşması yapıldı (1672).
Osmanlı Devleti bu antlaşmayla batıdaki en geniş
sınırlarına ulaşmıştır.
ĶĶMerzifonlu Kara Mustafa Paşa: Rusya ile Bahçesaray Antlaşması yapıldı (1681). Bu antlaşma Rusya ile
imzalanan ilk resmi antlaşmadır. Osmanlı ordusu
Viyana’yı kuşattı.
İç İsyanlar
ĶĶİstanbul Ayaklanmaları: Yeniçerilerin cülus bahşişi
alamamalarından dolayı çıkardığı ayaklanmalardır.
Merkezi otoritenin zayıflamasıyla çıkmıştır.
ĶĶCelali Ayaklanmaları: Alınan ağır vergiler ve ekonominin bozulması sonucu Anadolu’daki halk tarafından çıkarılmıştır.
ĶĶEyalet Ayaklanmaları: Merkezi otoritenin zayıflaması
sonucu eyaletlerde çıkan ayaklanmalardır.
1 B 2 E 3 A 4 C 5 E 6 E 7 E 8 C 9 D 10 D 11 A 12 C 13 A 14 B 15 D 16 C 17 E 18 A
40
ÇEVİR KONU
AVRUPA TARİHİ
HAÇLI SEFERLERİ
Haçlı Seferlerinin Nedenleri
Haçlı Seferlerinin Sonuçları
W Kudüs’ü Müslümanlardan
geri almak
W Avrupa’da birçok derebeylik yıkıldı yerine küçük
krallıklar kuruldu.
W Müslüman ülkelerin zenginliklerinden yararlanmak
W Avrupalılar Haçlı Seferlerinden ekonomik bakımdan kazançlı çıktılar. Deniz ticareti gelişti. Marsilya,
Venedik ve Cenova gibi liman kentleri zenginleşti.
W Türkleri Anadolu ve çevresinden atmak
W Avrupa’da gemi yapımcılığı gelişti. W Doğu’dan pusula, kâğıt ve barut gibi icatları alan
Avrupa’nın bilim ve tekniği gelişti.
W Haçlı Seferleri sonundan papanın ve kilisenin prestiji azaldı.
YENİ BULUŞLAR VE SONUÇLARI
Barut’un Ateşli Silahlarda Kullanılması
Ķ Barut çok eskiden beri Çinliler tarafından biliniyordu. Barut daha sonraki dönemlerde Türkler ve
Müslüman Araplar tarafından kullanılmaya başlandı.
Haçlı Seferleri sırasında Avrupalılar tarafından öğrenilerek Batı’ya aktarıldı.
Pusulanın Kullanılması ve Gelişitirlmesi
Ķ Önceleri Çinliler tarafından kullanılan pusula, Araplar
sayesinde Avrupa’ya taşınmıştır. Pusulanın kullanılması gemicilik sanatının da ilerlemesine neden oldu.
XV. yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşen Büyük
Coğrafî Keşif Hareketleri olmuştur.
Kâğıt ve Matbaanın Kullanılması
Ķ Çinliler ve Türkler ipek ve pamuktan kâğıt yapmasını biliyorlardı. Ancak Avrupa’da ipek ve pamuk
az bulunduğundan kâğıt yapımı çok pahalıya mal
oluyordu. Daha sonraları Avrupalılar paçavra ve
selülozdan kâğıt yapmayı başardılar. Bu gelişmeler sonucunda:
Ķ Avrupa’da okuma ve yazma oranı yükseldi.
Ķ Yazılı eserlerin çoğalmasıyla bilim ve kültür hızla
yayıldı.
Ķ Avrupa’da hümanizma, Rönesans ve Reformun
doğmasına yol açmıştır.
COĞRAFİ KEŞİFLER VE SONUÇLARI
Coğrafi Keşiflerin Nedenleri
Ķ Ticaret yollarının Müslümanların eline geçmesi
Ķ Coğrafya bilgisinin ilerlemesi
Ķ Pusulanın geliştirilmesi
Ķ Gemicilik sanatındaki ilerlemeler
Ķ Efsane ve hurafelere inanmayan cesur gemicilerin yetişmesi
Coğrafi Keşiflerin Sonuçları
Ķ Hristiyanlık yayıldı.
Ķ Din adamlarına olan güven azaldı.
Ķ Keşfedilen yerlerde yetişen bitki türleri ile Avrupalılar ilk kez tanıştı.
Ķ Avrupalıların, keşfettikleri yerleri sömürgeleştirmesiyle Sömürgecilik Dönemi başladı.
Ķ Keşifler, ticaret yollarının değişmesine neden oldu.
Ķ Avrupa’da ticaretle uğraşan kişiler (Burjuva sınıfı) zenginleşti.
Ķ Avrupa’da Rönesans’ın doğmasına ortam hazırladı.
Ķ Ticaret yollarının değişmesi sonucunda Osmanlı Devleti
ekonomik yönden büyük gelir kaybına uğradı.
Cevap Anahtarı:
Keşifler
Ķ Portekizli Bartelmi Dias Afrika’nın güney
ucuna ulaşarak Ümit Burnu’nu buldu
(1487).
Ķ İspanyol asıllı Kristof Kolomb, İspanya’nın
Palas limanından hareket edip Atlas Okyanusu’nu aşarak Amerika Kıtası’nı buldu
(1492).
Ķ Portekizli Vasko do Gama Ümit Burnu’nu
dolaşarak Hindistan’a vardı (1498).
Ķ Kristof Kolomb’un ölümünden kısa bir
süre sonra İtalyan gemici Ameriko Vespuçi, Amerika’nın Hindistan değil yeni bir
kıta olduğunu dünyaya ilân etti ve kıtaya
onun adı verildi “Amerika” (1507).
Ķ 1519’da Portekiz asıllı Macellan tarafından başlatılan batıya seyahat Del Kano
tarafından tamamlanarak (1522) dünyanın yuvarlak olduğu ilk kez ispatlanmıştır.
1 A 2 C 3 C 4 D 5 D 6 A 7 B 8 A 9 C 10 E 11 D 12 A 13 A 14 C 15 E 16 D 17 A 18 A
48
ÇEVİR KONU
OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET - 1
DEVLET YÖNETİMİ
ĶĶOsmanlı Devleti yönetiminde eski Türk gelenekleri, İslam dininin kuralları ve hakim olunan bölgedeki yönetim
anlayışı etkili olmuştur.
ĶĶDevlet yönetiminde mutlak monarşi (devletin tek kişi tarafından yönetilmesi) etkili olmuştur.
MERKEZ TEŞKİLATI
ĶĶMerkez teşkilatı; padişah, saray ve Divan-ı Hümayundan oluşuyordu.
Padişah
ĶĶDevlet teşkilatının başı padişahtı. Orduyu komuta
etmek, büyük devlet adamlarını atamak, savaşa ve
barışa karar vermek en önemli göreviydi.
ĶĶPadişaha ait kararlar: Ferman, kanunname, beratlar,
yasaknameler ve adaletnameler olarak çıkardı.
ĶĶOrhan Bey’e kadar ülke hanedan üyelerinin ortak
malıdır. I. Murat döneminde ülke toprakları padişah
ve oğullarınındır. Fatih döneminde ülke toprakları
sadece padişahındır. I. Ahmet döneminde Ekber ve
Erşed sistemi getirilmiştir (en yaşlı ve olgun kişinin
başa geçmesi).
ĶĶHükümdarın unvanları: Bey, gazi, hakan, sultan,
han, hüdavendigar, hünkâr, padişah ve halife
ĶĶHükümdar sembolleri: Hutbe, sikke (para), nevbet
(davul), sancak, tuğ, tuğra, taht, otağ (çadır), hilat,
alem (bayrak), cülüs bahşişi
Saray
ĶĶHükümdarın devleti yönettiği ve özel hayatını sürdürdüğü yere saray denilmiştir.
Divan-ı Hümayun
ĶĶDevlet işlerinin görüşüldüğü savaşa ve barışa karar
verildiği ve büyük davalara bakıldığı yerdi. Divan-ı
Hümayun kararları mühimme defterine kaydedilirdi.
Bu kayıtları beylikçi, tahvil, ruûs ve amedi kalemleri
tutardı. Divanda son söz padişaha aitti.
ĶĶOrhan Bey döneminde kurulan Divan’a Fatih döneminde sadrazam başkanlık yaptı. Divan II. Mahmut
döneminde kaldırıldı ve yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kuruldu.
ĶĶDivan, türleri bakımından beşe ayrılırdı. Bunlar;
jj Ayak Divanı: Padişahın halk ve askerleriyle görüşme anında toplanırdı.
jj Galebe Divanı: Askere maaş dağıtıldığında veya
yabancı devletlerin elçileri kabul edildiğinde
toplanırdı.
jj Sefer Divanı: Savaş esnasasında toplanırdı.
jj İkindi Divanı: Divanda yarım kalan işler tamamlanırdı.
jj Cuma ve Çarşamba Divanı: Yargı işleri ve şikâyetlerin dinlendiği divandı.
ĶĶDivan üyelerinin başı padişahtı. Padişah dışında;
ĶĶDivan toplantıları, cülus töreni, yabancı elçilerin
kabulü ve bayramlaşma töreni sarayda yapılırdı.
jj Sadrazam: Bugünkü başbakan görevini üstlenmişti. (Seyfiye)
ĶĶOsmanlı’nın kuruluş yıllarında Bursa ve Edirne sarayları inşa edilmiştir.
jj Vezirler: Yönetim ve askeri işlere bakardı. (Seyfiye)
ĶĶLala adı verilen kişiler İzmit, Bursa, Kütahya, Manisa
ve Amasya gibi sancaklarda şahzadeleri eğitmişlerdir.
ĶĶOsmanlı Devleti’ne sırasıyla Söğüt, Karacahisar,
İznik, Bursa, Edirne ve İstanbul başkentlik yapmıştır.
19. yüzyılda Dolmabahçe, Beylerbeyi, Yıldız Sarayları devletin yönetim merkezi olarak kullanılmıştır.
ĶĶKlasik Dönem özellikleriyle inşa edilen (Fatih Dönemi) Topkapı Sarayı üç bölümden oluşuyordu. Bunlar:
jj Birun: Devlet işlerinin yürütüldüğü bölümdür.
(Devlet görevlileri yer alırdı.)
jj Enderun: Devlet adamlarının eğitim gördüğü
bölümdür. (Devşirmeler yer alırdı.)
jj Harem: Padişahın özel hayatını sürdürdüğü bölümdür. (Padişahın aile fertleri yer alırdı.)
ĶĶİstanbul; Pay-i Taht, Der-saadet, İstanbol, İslambol,
Asitane, Kostantiniye, Kostantirapolis gibi isimlerle
anılmıştır.
Cevap Anahtarı:
jj Kazasker: Yargı işlerine bakar ve kadı ile müderrisleri atardı. (İlmiye)
jj Defterdar: Mali konularla ilgilenirdi. (Kalemiye)
jj Nişancı: Divan kararlarına padişahın tuğrasını
çekerdi. Tahrir defterlerini tutar, örfi hukuku uygulardı. (Kalemiye).
jj Şeyhülislam (Bab-ı Meşihat): Divan kararlarının
dine uygunluğunu incelerdi. (İlmiye)
jj Kaptan-ı Derya: Donanmadan sorumluydu.
(Seyfiye)
jj Reisü’l Küttap: Dış işlerden sorumluydu. (Kalemiye)
jj Yeniçeri Ağası: İstanbul’un güvenliğinden sorumluydu. (Seyfiye)
jj Çavuşbaşı: Divanın güvenliğinden sorumluydu.
(Seyfiye)
1 E 2 E 3 E 4 D 5 B 6 A 7 C 8 C 9 A 10 C 11 B 12 B 13 A 14 B 15 B 16 D 17 B 18 C
69
ÇEVİR KONU
I. DÜNYA SAVAŞI
Savaşın Genel Nedenleri
Savaşın Özel Nedenleri
ĶĶFransız İhtilali ile birlikte yayılan
milliyetçilik akımı,
ĶĶ Fransa’nın Almanya’ya kaptırdığı Alsas - Loren bölgesini geri almak istemesi,
ĶĶSanayi İnkılabı ile başlayan sömürgecilik yarışı, ham madde ve pazar
arayışı,
ĶĶJaponya’nın Almanya’nın sömürgelerini elde etmek istemesi,
ĶĶDevletler arasında görülen bloklaşmalar ve silahlanma yarışıdır.
ĶĶİngiltere ve Almanya arasındaki ekonomik mücadele,
ĶĶRusya’nın Balkan politikası (Panslavizm),
ĶĶİtalya’nın Akdeniz’de sömürge elde etmek istemesi,
ĶĶBulgaristan’ın Ege Denizi’ne sahip olmak istemesi,
ĶĶAvusturya - Macaristan ile Sırbistan arasındaki Bosna - Hersek sorunu,
ĶĶ Osmanlı ile Avusturya - Macaristan’ın milliyetçilik akımını önlemek istemesi,
ĶĶAvusturya - Macaristan veliahtının Sırplı bir genç tarafından öldürülmesiyle savaş başlamıştır.
Savaşa Katılan Devletler
İtilaf Devletleri
İtifak Devletleri
ĶĶİngiltere
ĶĶAlmanya
ĶĶFransa
ĶĶAvusturya - Macaristan
ĶĶRusya
ĶĶOsmanlı
ĶĶİtalya
ĶĶBulgaristan
İtalya, Londra Gizli Antlaşması ile İtilaf Bloğuna
geçmiştir.
ĶĶİtalya
I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın Yanında Yer Almasının
Nedenleri
ĶĶAlmanya’nın savaşı kazanacağına inancı.
ĶĶOsmanlı’nın kaybettiği toprakları geri almak istemesi.
ĶĶİttihat ve Terakki Partisi’nin Alman yanlısı bir politika izlemesi.
ĶĶSiyasi yalnızlıktan kurtulmak istemesi.
I. Dünya Savaşı’nda Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni Kendi Yanında Savaşa Sokmak
İstemesinin Nedenleri
ĶĶÜzerindeki savaş yükünü hafifletmek.
ĶĶYeni cepheler açılmasını sağlamak.
ĶĶSavaşı geniş bir alana yaymak.
ĶĶOsmanlı’nın jeopolitik konumundan yararlanmak.
ĶĶHalifeliğin gücünden yararlanmak.
ĶĶRusya’ya Boğazlardan gidecek yardımı engellemek.
ĶĶOsmanlı’nın askeri gücünden yararlanmak.
ĶĶOsmanlı’nın yer altı zenginliklerinden yararlanmak.
Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesinin Sonuçları
ĶĶI. Dünya Savaşı’nın süresi uzadı.
ĶĶAlmanya’nın savaş yükü hafifledi.
ĶĶSavaş geniş bir coğrafyaya yayıldı.
ĶĶİngiltere Kıbrıs’ı egemenliği altına aldı.
ĶĶÜmmetçilik anlayışı önem kaybetti.
ĶĶ1917’de Rusya’da Bolşevik İhtilali çıktı.
70
ÇEVİR SORU
1.
6. Aşağıdakilerin hangisiyle savaşlar, devletin silahlı
kuvvetlerinin karşılıklı çarpışması şeklinde çıkıp
milletlerin topyekün savaşı haline gelmiştir?
I. Trablusgarp
II. Bingazi
A)I. Balkan Savaşı
III.Ege Adaları
B) II. Balkan Savaşı
Uşi Antlaşması ile yukarıdaki yerlerden hangisi
İtalya’ya bırakılmıştır?
C)Trablusgarp Savaşı
A) Yalnız I B) Yalnız II
D)I. Dünya Savaşı
C) Yalnız III
D) I ve II
E) Haçlı Savaşları
E) I, II ve III
2. Aşağıdakilerden hangisi I. Balkan Savaşı’nda
Osmanlı Devleti’ne karşı savaşan devletlerden biri
değildir?
A) Karadağ
B) Romanya
D) Sırbistan
E) Yunanistan
C) Bulgaristan
7. Balkan Savaşları sonucunda yapılan antlaşmaların
yol açtığı ve günümüze kadar süregelen sorun
aşağıdakilerden hangisidir?
A)Ege havzası sahası
B) Ege adalarının durumu
C)Ege denizi kıta sahanlığı
D)Kıbrıs Adası’nın durumu
3. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisi II. Balkan Savaşı
sonucu Balkan Devletleri arasında imzalanmıştır?
E) Batı Trakya’daki Türklerin durumu
A)Londra Antlaşması
B) Bükreş Antlaşması
C)İstanbul Antlaşması
D)Atina Antlaşması
E) Uşi Antlaşması
8. I. Dünya Savaşı sonucunda kurulmuş olan üç yeni
devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A)Bulgaristan – Romanya – İsviçre
B) Hollanda – Belçika – Danimarka
4. I. Balkan Savaşı sırasında bağımsızlığını ilan eden
Balkan ülkesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bulgaristan B) Karadağ
C) Arnavutluk
D) Yunanistan
C)Arnavutluk – Sırbistan – Karadağ
D)Yugoslavya – Çekoslovakya – Polonya
E) Avusturya – Macaristan – Yunanistan
E) Cezayir
5. Osmanlı Devleti’nin II. Balkan Savaşı sırasında
Bulgarlardan aldığı yerler aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir?
9.
I. Derne
II. Tobruk
A)Bursa – Balıkesir
III.Bingazi
B) Edirne – Kırklareli
C)Tekirdağ – İstanbul
Trablusgarp Savaşı’nda Mustafa Kemal yukarıda
verilen yerlerin hangisinde başarı elde etmiştir?
D)Çanakkale – Tekirdağ
A) Yalnız I
B) Yalnız II
E) Bursa – Edirne
D) I ve II
E) I, II ve III
C) Yalnız III
76
ÇEVİR KONU
XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ - 3
WİLSON İLKELERİ
PARİS BARIŞ KONFERANSI
Konferansın Amaçları
ĶĶDünya barışını sağlamak ve savaşı sona erdirmektir.
Konferansın Kararları
ĶĶHer millet çoğunlukta olduğu bölgelerde kendi
kaderlerini kendileri belirleyecektir. (Sömürgeciliğe
karşı durulmuştur.)
ĶĶYenilen devletlerden toprak ve savaş tazminatı
alınmayacaktır.
ĶĶUluslararası gizli antlaşmalar yapılmayacaktır.
ĶĶSilahlanma sadece iç güvenlik için olacaktır.
ĶĶSömürgecilik yapılmayacaktır. (Manda ve himaye
fikri ilk kez ortaya çıktı.)
ĶĶDünya barışı için Milletler Cemiyeti kurulacaktır.
ĶĶRusya işgal ettiği topraklardan çekilecektir.
ĶĶAlses Loren Fransa’ya verilecektir.
ĶĶBağımsız bir Polonya Devleti kurulacaktır.
Osmanlı Devleti ile İlgili Kararlar
ĶĶTürklere egemenlik hakkı sağlanacaktır.
ĶĶTürk egemenliği altında yaşayan azınlıklara kendi kendilerini yönetme hakkı verilecektir (Ermeni
devleti kurmak).
ĶĶBoğazlardan geçiş hakkı tüm devletlere tanınacaktır
(Egemenlik hakkı kısıtlanmıştır).
Konferansın Amacı
ĶĶI. Dünya Savaşı’nda yenilen devletlerle yapılacak
barış antlaşmalarının şartlarını belirlemek.
ĶĶOsmanlı Devleti’nin topraklarını kendi aralarında
paylaşmak.
Konferansta Görüşülen Konular
ĶĶErmeni ve Arapların çoğunlukta oldukları iddia edilen yerlerin durumunu görüşmek.
ĶĶİzmir, Doğu Trakya, Güney ve Doğu Anadolu’nun
durumunu görüşmek.
Konferansta Alınan Kararlar
ĶĶİzmir ve çevresi ile Doğu Trakya Yunanlılara verilecek. Bu kararla İtilaf Devletleri arasında ilk anlaşmazlık ortaya çıkmıştır. (İngiltere güçlü bir İtalya
yerine zayıf bir Yunanistan’ı tercih etmiştir.)
ĶĶDoğuda bir Ermeni Devleti kurulacaktır.
ĶĶCemiyet-i Akvam kurulacaktır.
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI
ĶĶMondros Ateşkes Antlaşması Bahriye Nazırı Rauf Bey ve İngiliz amirali Colthorpe tarafından imzalanmıştır.
ĶĶBu antlaşma ile Osmanlı Devleti fiilen yok sayılmıştır.
Egemenlik Haklarını Kısıtlayan
Kararlar
ĶĶÇanakkale ve İstanbul Boğazı
İtilaflara bırakılacak (Madde 1).
ĶĶİtilaf Devletleri güvenliğini
tehlikede gördüğü yerleri
işgal edebilecek (Madde 7).
ĶĶVilayet-i Sitte’de (Van, Elazığ,
Bitlis, Diyarbakır, Erzurum,
Sivas) bir karışıklık çıkarsa buralar işgal edilecek (Madde 24).
ĶĶBütün haberleşme araçlarına
el koyulacak.
Askeri Kararlar
Ekonomik Kararlar
ĶĶAskeri birlikler terhis edilecek.
ĶĶSavaş esirleri İtilaf Devletlerine teslim edilecek.
ĶĶİtilaf Devletleri liman ve
tersanelerden yararlanabilecek.
ĶĶOsmanlı savaş gemileri ve
limanları gözetim altında
olacak.
ĶĶBütün yer üstü ve yer altı
kaynaklarına el konulacak.
ĶĶBoğazlar ve denizler mayınlardan arındırılacak.
ĶĶToros tünelleri, demir
yolu ve deniz işletmeleri
İtilaf Devletleri’ne bırakılacaktır.
ĶĶSilah, cephane, mühimmat
İtilaf Devletleri’ne teslim
edilecektir.
MONDROS’A GÖRE İŞGALLER
İngiltere
ĶĶMusul (İşgal
edilen ilk
yer)
ĶĶBatum
ĶĶKars
Cevap Anahtarı:
ĶĶSamsun
ĶĶMerzifon
ĶĶAntep
ĶĶMaraş
ĶĶUrfa
Fransa
ĶĶDörtyol (İşgallere karşı
ilk direniş)
ĶĶMersin
ĶĶAdana
ĶĶAfyon
İtalya
ĶĶMarmaris
ĶĶFethiye
ĶĶAntep
ĶĶKuşadası
ĶĶKonya
ĶĶMaraş
ĶĶAntalya
ĶĶUrfa
ĶĶBodrum
1 A 2 B 3 D 4 A 5 A 6 E 7 E 8 C 9 C 10 B 11 C 12 E 13 B 14 A 15 E 16 D 17 B 18 C
80
ÇEVİR KONU
CEMİYETLER
ZARARLI CEMİYETLER
AZINLIKLARIN KURDUKLARI
ZARARLI CEMİYETLER
Mavri Mira (Karagün) Cemiyeti (1919)
ĶĶCemiyetin merkezi Fener Rum Patrikanesi’dir.
Rumların kurduğu en büyük cemiyettir.
ĶĶİngilizler tarafından desteklenmiştir.
ĶĶEski Bizans’ı yeniden canlandırmak amacıyla (Megola İdea) Rumları silahlandırmak istemişlerdir.
ĶĶBirçok alt kola ayrılmıştır. Bunlar;
jj Göçmen Komisyonu
jj İzci Kuruluşları
jj Yunan Kızılhaç
jj Fener Rum Patrikhanesi
Etnik-i Eterya Cemiyeti (1814)
ĶĶRumlar tarafından kurulan ilk cemiyettir.
ĶĶRum isyanını başlatan cemiyettir.
ĶĶYunanistan’ı bağımsızlığa götüren cemiyettir.
ĶĶGirit Adası’nı Yunanistan’a bağlamıştır.
ĶĶBizans’ı yeniden canlandırmak temel amacıdır.
Kordos Cemiyeti
ĶĶRum göçmenlerini Karadeniz Bölgesi’ne yerleştirip
burada çoğunluğu sağlamak amacıyla kurulmuştur.
Pontus – Rum Cemiyeti (1904)
ĶĶFatih Sultan Mehmet’in son verdiği Pontus Rum
Devleti’ni yeniden kurmak amacıyla kurulmuştur.
ĶĶRumların en iyi teşkilatlanmış cemiyetiydi.
ĶĶTrabzon’da kurulmuştur.
Taşnak Sutyûn (Hançer) Cemiyeti (1890)
ĶĶ1890 yılında Tiflis’te kurulmuştur.
ĶĶAmacı Wilson İlkeleri doğrultusunda Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurmak.
Hınçak (Çan sesi) Cemiyeti (1886)
ĶĶ1877 yılında Zaven Efendi tarafından Cenevre’de
kurulmuştur.
ĶĶBerlin Kongresi’yle gündeme gelen ve Mondros’la
hız kazanan faaliyetiyle doğuda bir Ermeni Devleti
kurmak amaçlanmıştır.
Zaven Efendi Derneği
ĶĶDoğu Anadolu ve Fransızların desteğiyle Çukurova’da bir Ermeni Devleti kurmak amacıyla faaliyet
göstermiştir.
Musevi Alyans ve Makkabi Cemiyeti
ĶĶAmacı Osmanlı’dan ayrılan Filistin topraklarında
bir İsrail Devleti kurmaktı.
ĶĶAnadolu’dan toprak parçası almak gibi bir gayeleri
yoktur.
Diğer Zararlı Cemiyetler
ĶĶAraratlı Cemiyetler
ĶĶOkul Sevenler Cemiyeti
ĶĶMilliyetçi Kadınlar Cemiyeti
Cevap Anahtarı:
TÜRKLERİN KURDUKLARI
ZARARLI CEMİYETLER
Sulh ve Selameti Osmaniye Fırkası (1919)
ĶĶDamat Ferit kurmuştur.
ĶĶYurdun kurtuluşunun padişah ve saltanata bağlı
kalınarak sağlanabileceği savunulmuştur.
ĶĶAyaklanmalar çıkarmışlardır.
ĶĶİttihat ve Terakki düşmanlığı güdülmüştür.
Hürriyet ve İtilaf Fırkası (1919)
ĶĶİttihat ve Terakki’ye muhalefet olarak kurulmuştur.
ĶĶ Bu muhalefet daha sonra düşmanlığa dönüşmüştür.
ĶĶİngiliz mandasına girmeyi savunmuştur.
ĶĶMilli Mücadele Dönemi’nde milli cemiyetlerin
çalışmalarına en fazla zarar veren cemiyettir.
Teali İslam Cemiyeti (1919)
ĶĶİstanbul medreselerindeki müderrislerin desteği
ile kurulmuştur.
ĶĶAnadolu’nun kurtuluşunu halifeye bağlılıkla
açıklamıştır.
ĶĶHürriyet ve İtilaf Fırkası’nı desteklemiştir.
ĶĶKonya ayaklanmasının çıkmasında rol oynamıştır.
Kürt Teali Cemiyeti (1919)
ĶĶDoğu Anadolu’da bir Kürt Devleti kurmayı
amaçlamıştır.
ĶĶSeyit Abdülkadir liderliğinde kurulmuştur.
ĶĶMerkezi İstanbul’dadır.
ĶĶParis Barış Konferansı’na katılmıştır.
İngiliz Muhipleri Cemiyeti (1919)
ĶĶSait Molla tarafından İstanbul’da kurulmuştur.
ĶĶKurtuluşu İngiltere’nin manda ve himayesinde
görmüştür.
ĶĶVahdettin ve Damat Ferit bu cemiyetin üyesidir.
Wilson Prensipleri Cemiyeti (1918)
ĶĶKurtuluşu ABD manda ve himayesinde görmüştür.
ĶĶHalide Edip Adıvar, Refik Halit Karay ve Yunus
Nadi tarafından savunulmuştur.
ĶĶSivas Kongresinde Amerikan mandası savunulmuş ve reddedilmiştir.
Askeri Nigehban Cemiyeti (1919)
ĶĶEmekli subaylar tarafından kurulmuştur.
ĶĶMilli Mücadele’ye karşı çıkarılan ayaklanmalara
destek vermiştir.
1 A 2 C 3 A 4 E 5 B 6 B 7 A 8 C 9 D 10 E 11 D 12 B 13 B 14 C 15 B 16 A 17 E 18 B
84
ÇEVİR KONU
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ - 1
MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’A
GELİŞİ (1918)
ĶĶYıldırım Orduları Grup Komutanlığı’nın kaldırılması
ve Mondros’un maddelerine karşı çıkması sonucu
Suriye - Filistin Cephesi’ndeki M. Kemal İstanbul’a
çağrılmıştır.
ĶĶ13 Kasım 1918’de M. Kemal İstanbul’a gelmiştir. Aynı gün İtilaf Devletleri İstanbul önlerinde
gemilerini demirlemişlerdir. Bu tarih İstanbul’un
fiilen işgal tarihidir. M. Kemal bu durumu görünce
“Geldikleri gibi giderler” demiştir.
ĶĶM. Kemal İstanbul’a geldikten sonra İstanbul’da bir
dizi çalışmalarda bulunmuştur. Bunlar:
jj Fethi Bey ile birlikte Minber gazetesini çıkarmıştır.
jj Tevfik Paşa Hükümetine karşı tavır almıştır.
jj İzzet Paşa Hükümetinde Harbiye Nazırı olmak
istemiştir.
jj Padişah Vahdettin ile görüşmelerde bulunmuştur.
jj İstanbul’da yapabileceği bir şey olmadığını görünce Anadolu’ya geçme yollarını aramıştır.
MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A
ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919)
ĶĶRum çetelerinin Karadeniz Bölgesi’nde Türk
halkına saldırısı artmıştı oysa Rumlar Türk halkının
kendilerine zulüm yaptığını iddia ediyorlardı.
ĶĶTüm bu gelişmeler üzerine İngilizler Osmanlı Devleti’nden tedbir alınmasını istedi.
ĶĶKaradeniz Bölgesi’ndeki gelişmeler için Padişah ve
Hükümet Mustafa Kemal’i görevlendirdi.
ĶĶMustafa Kemal’in buradaki resmi görevi Mondros’u uygulamaya koymaktı.
ĶĶMustafa Kemal’in asıl amacı ise ulusal bilinci diriltmek ve ulusal bağımsızlığı sağlamaktı.
ĶĶ9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen M. Kemal
Samsun’a gitti ve bir rapor hazırladı.
ĶĶ9. Ordu Müfettişi olarak yetkili olduğu iller arasında Sivas, Erzurum, Van ve Trabzon bulunmaktadır.
ĶĶM. Kemal’in Samsun’a ayak basmasıyla Kurtuluş
Savaşı fiilen başladı.
Samsun Raporu
ĶĶBölgede asayişi bozan Rumlardır.
ĶĶYunanlıların İzmir’i işgal etmesi haksızlıktır. İşgaller
kabul edilemez.
ĶĶTürk milleti yabancıların manda ve himayesine
girmeye karşıdır.
HAVZA GENELGESİ (28-30 MAYIS 1919)
Kararları
Önemi ve Sonuçları
ĶĶİşgaller mitinglerle protesto edilmelidir.
ĶĶİtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümetine kınama telgrafları çekilmelidir.
ĶĶİşgaller karşısında millî bilincin güçlendirilmesi amaçlanmıştır.
ĶĶKurtuluş Savaşı’nın ilk genelgesidir.
ĶĶAzınlıklara kötü davranılmamalıdır.
ĶĶMondros’a karşı ilk açık tavırdır.
ĶĶAnadolu’nun her yerinde millî cemiyetler
kurulmalıdır.
ĶĶM. Kemal resmi görevinin dışına ilk kez çıktı.
ĶĶM. Kemal İstanbul’a geri çağrıldı.
AMASYA GENELGESİ (21-22 HAZİRAN 1919)
Kararları
ĶĶVatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir.
ĶĶİstanbul Hükümeti sorumluluğunu yerine getirememektedir.
ĶĶMilletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
ĶĶAskeri ve millî kuruluşlar hiçbir şekilde dağıtılmayacaktır.
ĶĶHer türlü etki ve denetimden uzak millî bir heyet kurulmalıdır (Temsil Heyeti).
ĶĶSivas’ta millî bir kongre toplanmalı, bu kongre için her ilden üç delege seçilmelidir.
ĶĶBu delegeler Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve belediyeler tarafından seçilmiştir.
Cevap Anahtarı:
1 D 2 C 3 A 4 A 5 B 6 A 7 E 8 E 9 C 10 B 11 E 12 A 13 A 14 B 15 B 16 E 17 D 18 C
136
ÇEVİR KONU
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ - 3
II. İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI
1. İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NIN DOĞUŞU
ĶĶBirinci Dünya Savaşı sonrası galip devletlerin kendi çıkarlarını düşünmesi İkinci Dünya Savaşı’na neden oldu.
ĶĶAlmanya ile ağır şartlar içeren Versay Antlaşması’nı imzalaması ve 1931’de Japonya’nın Mançurya’ya saldırması savaşın çıkmasını hızlandırdı.
SAVAŞ ÖNCESİ GELİŞMELER
Mihver Devletleri
Almanya
ĶĶ1933’te Naziler iktidara geldi ve Silahsızlanma Konferansı ile Milletler Cemiyetinden çekildi.
ĶĶ1934’te Polonya ile Saldırmazlık bildirisi imzalandı.
Gizlice silahlanarak kara, deniz ve hava kuvvetlerini
güçlendirdi.
ĶĶ1935’te Fransa’dan halk oylaması ile Saar’ı aldı.
Mecburi askerlik sistemine geçti.
ĶĶ1936’da Ren Bölgesi’ne asker sevk etti.
ĶĶ1938’de Almanya ile Avusturya birleşti. Südet’in verilmemesi üzerine Çekoslovakya’yı işgal kararı aldı.
ĶĶ1939’da Çekoslovakya’yı işgal etti. Litvanya’dan
Memel’i aldı. Polonya’nın işgaliyle II. Dünya Savaşı
başladı.
İtalya
ĶĶ1935’te Almanya’ya karşı İngiltere ve Fransa’yla ortak cephe oluşturdu. Almanya’yı protesto etti.
ĶĶ1936’da Habeşistan’a saldırdı.
ĶĶ1938’de Münih Konferansı’na katıldı.
ĶĶ1939’da Arnavutluk’u işgal etti.
Japonya
ĶĶ1931’de Mançurya’yı işgal edip Çin’e yöneldi.
ĶĶ1934’te “Asya Asyalılarındır.” diyerek Batılı devletlerin Çin’e müdahalelerini kısmasını istedi.
ĶĶ1937’de Çin’e saldırdı.
ĶĶ1938’de Uzak Doğu’da Fransa’ya ait Çinhindi’ni ele
geçirdi.
Müttefik Devletleri
SSCB
ĶĶ1933’te Almanya ile ticari ilişkilerini kesti. ABD’ye
yaklaştı. Milletler Cemiyetine üye oldu.
ĶĶ1939’da Almanya ile Saldırmazlık Paktı imzalayarak
Polonya’yı bölüştü.
Fransa
ĶĶ1935’te Almanya’ya karşı İngiltere ile birlikte cephe
oluşturup Almanya’yı protesto ettiler.
ĶĶ1935’te Rusya ve Fransa yakınlaştı ve Fransa mecburi askerlik süresini uzattı.
ĶĶ1939’da Almanya’ya savaş ilan ettiler.
İngiltere
ĶĶ1935 yılında, Almanya’ya karşı ortak cephe oluşturup Almanya’yı protesto ettiler.
ĶĶ1935 yılında Rusya ve Fransa yakınlaştı. Mecburi
askerlik süresi uzatıldı.
ĶĶ1938’de Münih Konferansı’na katıldı.
ĶĶ1939’da Almanya’ya savaş ilan etti.
ABD
ĶĶAvrupa’daki gelişmelerde tarafsızlığını korumaya
çalıştı.
SAVAŞ YILLARI
Avrupa’da Savaş
ĶĶİngiltere ve Fransa, Alman ekonomisini zayıflatarak
savaşın süresini kısaltmak istedi.
ĶĶAlmanya; Danimarka, Norveç, Hollanda ve Belçika’yı ele geçirdi. Ardından Fransa düştü.
ĶĶAlmanya, İngiltere’ye karşı hava saldırısı başlattıysa
da başarılı olamadı.
ĶĶAlmanya; Yugoslavya ve Yunanistan’ı ele geçirip
daha sonra 1941’de SSCB’ye saldırarak Barbarossa
Harekatı’nı başlattı.
ĶĶMoskova Almanlara karşı direndi. Alman ordusu
Kırım’ı alarak Kafkaslara girdi.
ĶĶRusların Stalingrad mücadelesi Almanların yenilgisiyle sonuçlandı.
Kuzey Afrika’da Savaş
ĶĶİtalya Afrika’da kara harekatını başlattı. Sonraki
zamanlarda Süveyş Kanalı’na yöneldiler.
Cevap Anahtarı:
ĶĶİngilizler İtalyanları Mısır’dan çıkardılar.
ĶĶ1943’te İtalyan ve Alman birlikleri teslim oldular.
1 A 2 C 3 B 4 E 5 D 6 A 7 E 8 C 9 D 10 B 11 C 12 A 13 B 14 D 15 B 16 D 17 A 18 C
153
ÇEVİR KONU
Ege Hava Sahası Sorunu
ĶĶTürkiye, Yunanistan’ın 1931’e kadar 3 mil olan hava
kontrol sahasını 10 mile çıkarmasına iki ülke arasındaki iyi ilişkilerden dolayı tepki göstermedi.
ĶĶUluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO)’nün
1952’deki bölge toplantısında, Türkiye Ege kara suları sınırını FIR hattı olarak kabul etmesi Ege Denizi
üzerindeki hava sahasının kontrolünü büyük ölçüde
Yunanistan’a bıraktı.
ĶĶDaha sonra Türkiye’nin yayınladığı NOTAM ile yeni
bir FIR hattı oluşturuldu.
ĶĶBu hata göre: Türkiye yönünde uçuş yapan her
uçak Türk kıyılarına 50 mil kala durumunu ve uçuş
planını Türk yetkilerine bildirecektir.
ĶĶNATO’nun Türk ve Yunanistan ile yaptığı temaslar
sonucunda her iki tarafın da daha önceden almış
olduğu Ege hava sahası ile ilgili kararları yürürlükten kaldırmaları ile sorun çözüldü.
TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI
ĶĶ1973 petrol krizine kadar olan dönemde Türkiye, Orta Doğu’ya açılma politikası izleyerek Arap ülkeleri ile
ilişkilerini geliştirdi. Türkiye günümüze kadar Batılı devletlerle, Orta Doğu arasında bir denge unsuru olmaya
gayret gösterdi.
ERMENİ İDDİALARI
ĶĶErmeniler ve bazı devletler politik amaçlarla Ermeni meselesini yeniden canlandırmışlardır. Ermeniler iddialarını dünyaya tanıtmak ve Türkiye’ye kabul ettirmek, Türkiye’den tazminat almak için çalışmışlardır. Bu
amaçlarla Ermeniler “Ermenistan Kurtuluşu için Ermeni Gizli Ordusu” adı verilen ASALA adlı örgütü kurmuşlardır. ASALA 1973’ten 1994 yılına kadar çoğu diplomat olmak üzere 35’e yakın Türk’e suikast düzenlemiştir.
8. TÜRKİYE’DE BUNALIMLI YILLAR (1960-1983)
SİYASET
ĶĶEkonomik nedenlerle siyasi ortam gerginleşti.
ĶĶ1960 askeri müdahalesi ile DP iktidarına son verildi.
DP yöneticileri idam edildi.
ĶĶKurucu meclis tarafından hazırlanan yeni anayasa 1961’de halk oylaması sonucu kabul edilerek
yürürlüğe girdi.
ĶĶ1961’de yapılan seçimlerden sonra Cemal Gürsel
cumhurbaşkanı seçildi.
ĶĶ1965’te yapılan seçimleri Süleyman Demirel liderliğindeki AP kazandı.
ĶĶ1971’de Askeri Muhtıra gerçekleştirildi.
ĶĶ1973 AP ve CHP’nin desteğiyle Fahri Korutürk cum-
hurbaşkanı seçildi.
ĶĶ12 Eylül 1980’de askeri müdahale gerçekleştirildi.
ĶĶBu dönemde 1961 Anayasası yürürlükten kaldırılmış
parlamento siyasi partiler, dernekler ve sendikalar
kapatılmıştır.
ĶĶMilli Güvenlik Konseyi oluşturulmuş. Bu komisyon
1982 Anayasası’nı hazırlanmış ve 7 Kasım 1982’de
halkoyuna sunularak kabul ettirmiştir.
ĶĶ1983’te seçimler yapıldı. Turgut Özal’ın Anavatan
Partisi iktidara gelmiştir.
ĶĶAnayasa Mahkemesi, Cumhuriyet Senatosu ve Yüksek Hakimler Kurulu oluşturulmuştur.
EKONOMİ
ĶĶ1960 yılında Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuştur.
ĶĶ1960-1970 yılları arasında sanayi alanında gelişmeler yaşandı.
ĶĶ1960’da Avrupa’ya giden işçiler tarafından Türkiye’ye döviz girişi oldu.
ĶĶ1973’te petrol krizi, 1974 Amerikan ambargosu ve
işçi dövizlerindeki azalma ekonomik gerilemeye
neden oldu.
ĶĶKarma ekonomiden serbest piyasa ekonomisine
geçiş sağlayan 24 Ocak Kararları önemli bir yer
almaktadır.
SOSYAL VE KÜLTÜREL HAYAT
ĶĶ1960-1980 yılları arasında Türkiye’de köyden kente
göç, gecekondulaşma, işçi sayısındaki artış ve daha
önce başlayan sendikal faaliyetlerin yoğunlaşması
gibi önemli toplumsal değişmeler yaşandı.
ĶĶ Edebiyatta İkinci Yeni Akımı (Edip Cansever, İlhan
Berk, Cemal Süreya, Turgut Uyar, Sezai Karakoç)
oluştu. Toplumculuk edebiyatı ortaya çıktı. Bu dönemin şairleri; Nazım Hikmet, Ahmet Arif ve N. Fazıl Kısakürek’tir. Bu dönemin romancıları Atilla İlhan, Adalet Ağaoğlu ve Vedat Türkali’dir. Kemal Tahir, Haldun
Taner ve Tarık Buğra dönemin önemli yazarlarıdır.
ĶĶDeneme ve eleştiri türünde ise Nurullah Ataç,
Mehmet Kaplan ve Cemil Meriç yazmıştır.
ĶĶÖnemli tiyatro yazarları Haldun Taner, Turgut
Özakman, Orhan Asena, Cahit Atay, Turan Oflazoğlu, Necati Cumali ve Recep Bilginer’dir.
ĶĶSinema alanında; Metin Akpınar, Zeki Alasya, Münir
Özkul, Adile Naşit, Şener Şen, Cüneyt Arkın, Kartal
Tibet, Tarık Akan, Filiz Akın, Türkan Şoray, Fatma
Girik ve Hülya Koçyiğit yer almıştır.
ĶĶArabesk müzik gelmiştir. Bu sanatçılar; Müslüm
Gürses, Ferdi Tayfur, Orhan Gencebay, Hakkı Bulut,
İbrahim Tatlıses’dir. Diğer ses sanatçıları ise Barış
Manço, Cem Karaca, Erkin Koray’dır.
154
ÇEVİR SORU
1. Yunanistan’ın İngilizleri Kıbrıs’tan atarak buradaki Türkleri imha etmek amacıyla ortaya attıkları
düşünce sistemi aşağıdakilerden hangisidir?
A) EOKA
B) ENOSİS
D) MOSSAD
E) SAVAK
C) ASALA
6. Gökçeada ve Bozcaada dışındaki Ege Adalarının
Yunanistan’a verilmesi,
I. Kıta sahanlığı
II. Ege hava sahası
III.Karasuların 12 mile çıkarılması
gibi sorunlardan hangilerinin yaşanmasına ortam
hazırlamıştır?
A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
C) I ve III
2. Yunanların kurduğu Kıbrıs Mücadelesi Rum Örgütü aşağıdakilerden hangisidir?
A) EOKA
B) CENTO
D) SEATO
E) MOSSAD
C) KEİ
7. Türkiye ile Yunanistan arasında yaşanan Kıta
Sahanlığı Sorunu aşağıdakilerden hangisi ile son
bulmuştur?
A)Körfez Savaşı
3. 16 Ağustos 1960’ta kurulan Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti’nin cumhurbaşkanı yardımcısı aşağıdakilerden hangisidir?
A)Makarios
B) Paris Antlaşması
C)Haliç Konferansı
D)Bern Deklerasyonu
E) Küba Krizi’nin çözülmesi
B) Mazarakis
C)Trikopis
D)Fazıl Küçük
E) Mevlüt Çavuşoğlu
8. 1947’de kurulan Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu’nun (ICAO), merkezi aşağıdakilerden
hangisidir?
4. Kıbrıs Barış Harekatı’nda İsmet İnönü’ye mektup
yazan ABD başkanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) ABD
B) Avuturya
D) Kanada
E) İtalya
C) Almanya
A)Johnson
B) Mandela
C)Kennedy
D)Bush
E) Washington
9. 1969’daki Mescid-i Aksa yangınına Türkiye’nin
sert tepki vermesi, aşağıdakilerden hangisine
ortam hazırlamıştır?
5. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyet’nin ilk cumhurbaşkanı aşağıdakilerden hangisidir?
A)Fazıl Küçük
B) Makarios
C)Rauf Denktaş
A)Türkiye’nin Orta Doğu ve İslam ülkelerine yaklaşmasına
B) Kıbrıs buhranının başlamasına
C)Türkiye’den Arap ülkelerine kitlesel göç dalgasının yaşanmasına
D)Rauf Orbay
D)Türkiye’nin Camp David Antlaşması’nı kabul
etmesine
E) Derviş Eroğlu
E) Papa suikastinin yaşanmasına