I У

A ZO RJJAYCM N KKSl’ UBl lK A S IN IN
D O V L O T IliM N l
Musiqisi Dzeyir //a a h jy o v u n ,
siizbri cfhm.*d t uvadmdir.
A/nrbaycan! Azorbaycan!
I iy q#hr*man ovladin $anli Votoni!
Sondon oiru can vcrmoye ciimlo haziriz!
S h ik Ihii otrii qan tokmoye ciimlo qadiriz!
I )<;rongli bayragmla mesud ya§a!
M inlorlo can qurban oldu!
S i non herbo meydan oldu!
I Klqnqundan ke<;on esger,
I Inn) bir qohroman oldu!
Son olasan giiliistan,
Sono hor an can qurban!
Sono min bir mehebbet
Sinomdo tutmu? mokan!
N HifiiiNiinn hit'/ ctmoyo,
Ним.mini yiiksoltmeyo
( (ImiIiii giindor mu$taqdir!
Sunli V h I im i! Jjanli Voton!
Л /m iniyi .ml A/orbaycan!
f it H C W
■
Ш
#
I i /н
Y 0 H Y A K O R lM O V
AZORBAYCAN DILI
-■
/
./
г
U M U M T 9 H S IL M Q K T G B L G R lN lN
2-ci S lN F I U Q U N D Q R SLlK
Azdrbaycan Respublikasi Tdhsil N a zirliy in in
28 dekabr 2001-ci il ta rixli 1313 nomrali
dmri ild tdsdiq edilm i§dir.
•• a
n
/ . b h
w
s
r
h
a
y
I y
v
c
a
a
"
n
t
i
B A K I - 2006
К I 0(06)
М 0КТЭ В Ы D0ST!
BU KiTAB S 0 N 8 A Z 0 R B A Y C A N
f)O V L 0 T iN IN H 0 D iY Y 0 S iD iR !
El mi redaktoru:
Faiq §ahbazli,
filologiya elm lari namizddi
К 10(06)
Kerim ov Y. §. Azarbaycan dili. Omumtehsil makteblarinin
2-ci sinfi iigiin darslik. - Baki, “Azarbaycan” ne§riyyati,
2006. — 112 s.
K 4804000000 - 010(06) sifarisla
M670(07) - 2006
© Azarbaycan Respublikasi Tahsil Nazirliyi, 2006.
© “Azarbaycan” na§riyyati, 2006.
1
D lL lM lZ l Y A X § I 0 Y R 9 N 9 K !
3
S9 SL 9R V 9 H 9 R F L 9 R
I.
$t>killurria frnrdiiyunuz a§yalarin adlanni deyin. Нэг
hus var? Onlann sayini sira ila deyin.
мо/.di» песо
Biz dam^arkan saslardan istifada
edirik. Onlar damgiq soslori adlamr.
Dani§iq saslari dam§iq orqanlarmm
komayi ila эшэ!э galir.
2. Tnpmacalari oxuyun, cavablanm tapin.
Tapmaca
A g tala, qara toxum,
Olim ila saparam,
Dilim ila bigaram.
A g varaqlarin
Ustiinda gazar.
Sozlari bir-bir
K a g iza dtizar.
'Olim ila saparam" cumlasini neca ba§a dii§ursiinuz? Bas
'Dilim ila bi^arem" na demakdir?
4
3.
§akillarda gordiiyuniiz a§yalarin adlarim day in. Alt-alta
verilmi§ §akillarin adlarmda hansi saslar eynidir? Has bu sozlar hansi saslara gora farqlanir?
§akillarin adlarmdaki saslari sira ila talaffiiz edin. Onlar
§aklin qar§isindaki sxemlara uygundurmu? Alt-alta verilmi§
sxemlarin neganci damalarindaki harflar farqlanir?
4. Oxuyun. Qo§a verilmi§ sozlar hansi saslara gora farqlanir?
od - ot
ad - at
yad - yat
l
dag - tag
addim - atdim
adli
- atli
5.
Oxuyun. Qar§i-qar§iya verilmi§ sozlarda ox§ar va farqli
cahatlari gostarin.
r gol
od
on
dar
doz
-
giil
ot
un
dar
diiz
q°§
soz
qur
duz
don
-
siiz
gur
diiz
ton
sac
cala
gal
dar
yag
-
sag
gala
kal
tar
yax
6 . Oxuyun. Her bir cargada sozlarin neca dayi§diyini izah
edin.
bag, dag, tag, yag, sag
bag, bog, bug, big
bag, ba§, bal, bar, bak
5
7. Oxuyun. Qar§i-qar§iya verilmi§ sozlarin deyiligindaki
|<и <11 i/nh edin.
-
nr i
tor
tar
yar
-
ayi
toy
tay
yay
dara
qara
qarmaq
qan§
-
daya
qaya
qaymaq
qayi§
yan m
quru
oraq
qargi
- yayim
- quyu
- oyaq
- qaygi
8 . Oxuyun.
§ar, nar, dara, bir, sargi, sarin, §ira, kirpi, karpic,
armud, radio, soru§ur
• Bu sozlerde г sasini aydin talafftiz etmaya gali§in. Bir педэ
Ье1э soz tapib deyin.
9. Oxuyun. §eirda r va § saslarini aydin talaffuz etmaya
V'ali^in.
Darsa gedan bir u§aq,
Qixdi buz iista qogaq.
Siirii§du birdan-bira
Daydi tiz iista yera.
M irzd Э 1эк Ьэг Sabir
Sozlar saslardan amala galir. B iz saslari
<lf»yiriк va e§idirik.
Soslar yazida harflarla i§ara olunur. Biz
horfluri y a zin q va goriiriik.
10. Koviiriin.
quru - duru, a§ - as, qalam - kalam, kas - kiis, kalgal, stol Htul. kigik - kiigiik, oraq - oyaq, qala- qaya,
koz - g'oz, qur - gur
• Qo§a vorilmiy Hozluri forqlandiran harflarin altindan xatt gakin.
6
11. Qara harfi dayi§makla yeni sozlar duzaldin.
Qaradag, sahar, qaya,
кйгэк, tala, barmaq
qulaq,
saman,
qaymaq,
12. Yayi neca kegirmayiniz haqqinda hekaya qurub dam§in.
13. Ana, ata, ses, dad, tut, lil, yay, mum, kok sozlarini
aw a l soldan saga, sonra sagdan sola oxuyun. Sozlarin manalarina fik ir verin.
14. Da§, men, kel, pay, ttik, sim sozlarinin avvalindaki
harflari axirindaki harflarla avaz edib oxuyun. Alinan sozlari
yazin.
15. Sozlari avval soldan saga, sonra sagdan sola oxuyun.
кэрэк, кэ1эк, k igik , k iig iik , qagaq, qalaq, qapaq,
qu llu q, q in q , adda, uddu, assa, assa, amma
• Bela sozlar tapin.
16. Э1i, tay, pay, zay, alaq, kelem, taz, lif, ktit, pas, doy,
eded sozlarini avval soldan saga, sonra sagdan sola oxuyun.
Alinan sozlari kasma alifba ila diizun.
17. Oxuyun. Har bir sonraki soziin neca amala galmasini
izah edin.
un
yun
oyun
qoyun
az i
yaz
ayaz
dayaz
al
ala
alak
kalak
эк
gak
igak
gigak
7
IH. Oxuyun. Sozlarin avvalina her dafa bir harf artirmaqla
...... ...
diizaldin.
or, dam, a§, at
Numuna: эг - sar - asar - kasar
19. Oxuyun.
maktab, sin if, m iiallim , §agird, yolda§, dost
• Нэг bir sozda nega sas var? Sozlari kasma alifba ila duziin.
Onlan ciimlada igladin.
20. Oxuyun. Har bir sozda nega sas e§idirsiniz?
aila, teatr, daira, N aila, Faiq, §air, §aiq, seans
21. Sxemlari gakin. Bo§ damalan doldurub sozlar diizaldin.
22. Azerbaycan sozundaki harflardan istifada etmakla yeni
sozlar diizaldib yazin.
S A 1 TL9 R V 9 S A M IT L 0 R
23. Oxuyun. Har bir sasi uzatmaga gali§in.
Azar, A yd in , Tural, tufan, §ola, coka
• 11in isi saslar asanliqla uzamr? Bas hansi saslari uzatmaq
olmiir?
24. Oxuyun.
Kam al, meyva, §ola, qatiq, kiiga, inak, toxum , top,
A y g iin
• Har sozda nega sas var? Onlardan negasi uzamr? Hansi
saslar uzanmir?
Saslar ik i ciir olur: saitlor vq samitler.
S a itlar asan liqla u zam r, sam itlar isa
asanliqla uzanmir.
25. Oxuyun. Hansi saslar uzanmir?
top, kottik, get, qog, quzu, kiiga, kitab, §akil
• KoQurun. Uzanan saslari ifada edan harflarin altindan xatt
gakin, r, z, s, 9 saslarini uzatmaga galigin.
26. Saitlar alava etmakla sozlar duzaldib yazin.
mf.kt.fb, s/.n.^f, §.Vg.frd, k/.t.%, d .!ft..r,
k.^r.^nd.6^ , x.^tk.?§, t.^b.^/.r
q.ll.fm ,
27.
Har bir cargadaki §akillarin va raqainlarin adlannin ba§
harfini gotiirmakla sozlar duzaldib yazin.
D v '- 'e »
Ss>4
f* I
\r
!> A %
i
Ot
У
2 Н. Oxuyun.
•inyiq, qoruq, me§a, dil, kotiik, camaat
Ovvalca saitlari, sonra samitlari segib yazin.
SA1TL9R
Saitiar bunlardir: a, 1, о, и. e, 9, i, о, и
29. Oxuyun.
baliq, toyuq, kega, di§, hortik
Saitlari segib talaffuz edin.
30. Koguriin.
Tapmaca
A lt i da§di, da§ deyil.
Ustti da§di, da§ deyil.
H eyvan kim i otlayir,
H eyvana yolda§ deyil.
• Snitlarin altindan xatt gakin. Tapmacada hansi saitiar
iglanmayib?
31. Oxuyun. Har bir sozda hansi saitlarin i§lanmasina fik ir
verin.
qarpiz, garni, toxum , g.rak, yemi§, coka, qoyun,
kopiik, giina§, taxil
32. Oxuyun. liar bir sozda hansi saitiar i§lanib?
tiziim, quyu, alak, iris, araba, qirm izi, solo
• Bela sozlar tapib yazin.
10
33. Oxuyun. Tarkibindaki a saiti о saiti i la avaz edildikda
sozlarin manasinin neca dayi§masina fik ir verm.
§ar-§or, tar-tor, yar-yor, sal-sol, bal-bol, kal-kol,
yal-yol, qal-qol, tax-tox, gax-gox, qaz-qoz
34. Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ a saiti sozlarda neca
talaffiiz edilir?
f adam, §air, qa§, sahil, Azarbaycan, m avi, dayi,
alim, mala, §aban, daira, xala, baza, M alik, tarix, §ad
35. Oxuyun. Sozlardaki e saiti neca talaffiiz edilir?
elan, qeyrat, E tib ar,
memar, meydan, rebus
ceyran,
e tira z,
m eyva,
• E saitinin daha gox uzun talaffiiz edildiyi sozlari takrar
oxuyun.
36. Oxuyun. Sozlardaki a saitini neca talaffiiz etdiyinizi
deyin.
malum, alak, talim , tarazi,
tam ir, mana, maruza, ta cili
ariza,
ta r if,
ta til,
• Э saitinin daha uzun talaffiiz edildiyi sozlari segib yazin.
37. Oxuyunw Sozlarda qo§a saitlari bir uzun sait kimi
talaffiiz edin. '
quma§, maa§, sat, saat, talaba, matbaa, salamat,
camaat, ox§at, in§aat
saat
camaat
il
Я8 . Oxuyun. Sozlarda l, i saitlarinin talaffiiziina fikir
vi'i in. Bu saitlarin qisa talaffiiz olundugu sozlari segib yazin.
gom ij bigaq, arik, kilim , qilga, kitab, dari, kasmik,
qapilar, sifat
39. Oxuyun. Sozlarda u saitinin talaffiiziina fik ir verin, bu
saitin uzun talaffiiz olundugu sozlari takrar oxuyun.
Nuru, N uriyya, §u§a, Tubu, qum, Turan, tur§u,
tufan, Rusiya, tula, musiqi, Musa
40. Oxuyun. Hansi sozlar saslanmasina gora bir-birina
ox§ayir? Onlan segib qabaq-qabaga yazin.
qalam, yarpiz, qayiq, kalam, dallak, papaq, qatiq,
damir, qarmaq, qarpiz, gallak, qapaq, xam ir, barmaq
41. Buraxilmi§ harflari alava edib kogiiriin.
m..§, s..tsaz, d..v§an,
d..yandi, M ..qsud, in§..t
ПО Ш ГЭ
cam ..t,
novba
q..hum,
dovlat
n..mra,
dovr 1
42. a, o, u, e, 0 , i, o, ii saitlarinin har biri ila ba§lanan bir
nriiun adi deyin.
HECA
43. Oxuyun. Kikir verin. Ela bil har soz hissalarla talaffiiz
edilir.
ana, odun, u§aq, Etibar, alak, iris, okiiz, iiziim
12
44.
Oxuyun. Alt-alta yazilmi§ sozlara fik ir verin. Bu sozlarin tarkibi bir-birindan naya gora farqlanir?
tar
qatar
da§ j
yolda§ I)
duz
ulduz
§am
ax§am
45. Oxuyun.
ayi, oyun, u§aq, eni§, arik, inak, orii§, litii
• Sozlarin birinci hissasi nega sasdan ibaratdir? Onlar neca
saslardir?
46. § e iri mahnisi ila oxuyun. Sozlarin hissalara neca
ayrilm asm a fik ir verin.
Cip-cip, cucalarim,
Cip-cip, cip-cip, cucalarim.
Na yesaniz man veraram,
Su veraram, dan veraram ...
Tofiq M il tellibov
• Har sozda ne?a sait var? Bas nega hissa var?
D ani§iqda soz asanliqla hissalara a y n lir .
S oziin bela h issalari heca a d lan ir.
47. Sozlari hecalarla oxuyun.
ana
ayna
toxum
toxm aq
nar
A n ar
dan
giildan
• Har siitundaki sozlarda avvalca saslarin, sonra hecalarm
sayini deyin. Farq nadadir?
L3
■IH.
УокШэгэ baxin. Gorduyiintiz
iimmmlayib hecalarla yazin.
a§yalarin
<
la w
..zil..
mo..
adlanni
1
gi..lak
Heca saitin i§tiraki ila dtizalir. B ir hecada
yalniz bir sait olur. Sozda nega sait olursa, о
qadar da heca olur: ay (1), ana (2), araba (3),
gamamalar (4)
t
_________________________________________________________________________________________________________________________________
49. Sozlari hecalarla oxuyun. Har sozda nega heca oldugunu
deyin.
ancir, nagil, §amama, §u§a, lift, fahla, toxum, sunbiil, Qarabag, giinabaxan
50. Sozlari hecalara ayirib kogiirtin.
q a n , giina§, m aktab, q a ri§q a , q a r g id a li, kotu k,
giin ab axan , k ita b , ta x il, k iira k , ta x ga , d a fta r,
ta rla , kata
51. Bo§ damalara sag tarafdaki gargivalarda verilmi§ hecalardan uygun galanini alava edib sozlar diizaldin.
14
par
mud
tar
ar
11ЭГ
ran
да
cey
xal
gaq
bi
гэк
QO
la
ta
giz
52. Oxuyun. Hecalarm her birinin
artirmaqla qu§ adlanni diizeldin.
avveline bir heca
ga, ga, tal, rac, ruz, lak, yuq, na, bul, dak
53. Yana§i verilmi§ iki §8kildeki э§уа adlarmin birinci
hecalarmi ardicil birle§dirib sozlar duzaldin.
54.
Hecalarm axirina bir heca artirmaqla heyvan adlan
diizaldib yazin.
ma, qo, da, cey, ke, till, pa, pi, da, qu
I.4»
hft. Noqtalarin yerina hecalar alava edib sozlar diizaldin.
la
56. Boyiik harfla verilmi§ sozlarin har birina uygun galan
sozii qo§ub yeni soz diizaldin. Diizaltdiyiniz sozlari daftara
yazin.
A y , dar, §an, El, qar, gtil, Тэг, nur, II, Giil
57. Sol siitunda verilmi§ sozlara sag; siitundan uygun galan
sozlari lieca kimi alava edib, yeni sozlar diizaldin.
diiz, ver, a§, il, ev,
hey, az, ton, goy, giil,
giin, dar, kal, giil, gak,
paz, g il, qal, gaz, biz
58. Oxuyun.
Elsevar dedi:
— Н э ...
U§aqlar alava etdilar:
mid, sail, yat, kim , zi, car
• llnnsi sozlar alindi? Hamin sozlari yazin.
59. I’ayizda tabiat iizarinda mu§ahidalariniza asasan hekaya
qurub tux11 (Klin.
60. Oxuyun. Qabaq-qabaga verilmi§ sozlarda eyni hecalan
tapib goHtorin.
baba-bnla
nana Nobi
16
lala-lapa
N ad ir-d irrik
patak-takna
Xazar-zargar
ei^Oxuyun. Sozlarin neca diizalmasina fikir verin.
X alxal, Tarter, §ax§ax, marmar, bulbul, baba, nana,
dada, baba,
si, lala, cticu, Tutu, ququ, barbar, kiikii,
laylay
_
62. Oxuyun.
diizgtin, dayaz, kisa, gapar, dayan, taka
• Sozlarda hecalarm yerini dayi§in. Har birinin qar§isinda
alinan sozu yazin.
63. Oxuyun. Qara harflarla
diizalmasina fik ir verin.
yazilm i§
sozlarin
neca
Galan sansan?
Kanda sizsiz ‘getmayacayam.,)
Dardiyim папэ na nanana, na Nabiya, na da sana gatacaq.
iydada.de, dadada da da hecasi var.
64. Har bir hecam iki dafa takrar etmakla alinan sozlari yazin.
ba, da, na, bi, ba, cu, kii, la, bul, tu, xa§, gax, mar,
tar, bar, §ax
65. Sozlari hecalara ayinb yazin.
fir fir a , zumzuijia, sirsira, vicvica, qarqara, valvala,
zalzala, circirama, m igm iga, marmara, $abdaba, saksaka
66 . Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogurtin.
d/.v§an, .^rik, Hziim, ^.lduz, s„.har, g/?na§, f.ktiz,
b.?stan, §.2har, m.^§a, d $ vga, t£ yu q
dov§an
dovga
SOZLORlN S9 T IR D 9 N -S 9 T R 9 KE(?lRlLM 9Sl
Yazarkan soz satrin axirina yerla§madikda
bir hissasi yeni satra kegirilir. Sozlar bir
satirdan digarina hecalarla k egirilir: masalan,
ma-la, al-ma, дд-гэк, par-ta, mek-teb, trak-tor.
67. Oxuyun. Satirdan-satra neca kegirmak duzgundur?
u-zumgiilar
iiz-umgtilar
uzu-mgular
iizum-gular
uzumg-ular
uziimgti-lar
iiziimgul-ar
lizumgiila-r
6 8 . Sozlari satirdan-satra kegirila bilan hissalara ayinb yazin.
maktabin, direktora, miiallirni, §agirdlar, darsdan
B ir saitdan ibarat hecani satrin axirm da
saxlamaq va yeni satra kegirmak olmaz.
69. Oxuyun.
ana, oxu, uzun, iki, akiz, e§ik, uca, ala, ozak, iitii,
An ar, oyun, okiiz, iiziim , inak
• Bu sozlari na iigiin satirdan-satra kegirmak olmaz?
70. ^okillara baxib, suallara cavab yazin.
Ana no edir?
18
Qiz na edir?
Oglan na edir?
71. Qara harflarla verilmig sozlari satirdan-satra kegirila bi­
lan hissalara ayinb yazin.
Goy budaqlar - gatir-gatir,
Har tarafa ya yir atir.
Gorunmayir rizlar, yollar,
Kaha qurub ya§il kollar.
Tar gigaklar nega rangdir,
Harasi b ir kapanakdir.
Cavad Cavadli
Niimuna: bu-daqlar, budaq-lar
72. Har bir sozii satirdan-satra kegirila bilan hissalara
ayinb yazin.
Hasan, Hasanov, rayon, rayona, §ahar, §aharin,
yolda§, yolda§i, galdi, galacak, kata, katman
73. Har bir sozii satirdan-satra kegirila bilan hissalara
ayinb yazin.
gakic, K arim , karanda§, Sirab, qalam, Firangiz,
qoruq, takar, gozlar, qalpa, sirka, karki, karton,
qorxaq, takna, gakma, A za r
karanda§
karton
74.
Sozlari satirdan-satra kegirila bilan hissalara ayinb yazin.
Sonra har birina bir sait alava edib, yena hamin i§i yerina yetirin.
daftar
agac
ulduz
qalam
qazet
gilas
kitab
saat
Niimune: daf-tar, daf-ta-ra, daf-ta-ri
7 ft. Satirdan-satra kegirilmasi miimkun olmayan sozlar
tn|>iI» deyin.
Q A L IN V 9 IN C 9 SA1TL9R
76.
Oxuyun. Saitlarin neca saslanmasina fik ir verin. Hansi
saitlari deyanda sasiniz qalin (yogun) gixir? Bas hansi saitlari
deyanda sasiniz inca (nazik) fixir?
Borulardan dumanlar
Goylara karvan gakir.
Tiistiilanan zavodlar
Е1э bil qalyan gakir.
Qiyas Ocaib
Saslanmasina gora saitiar qalin va inca olur.
Saitiar
/
qalin
a, l, o, u
/
\
\
inca
e, a, l, o, u
77. Oxuyun. Ovvalca qalin, sonra inca saitlari tapib talaffiiz
edin.
A y kigicik, soluq ciicam,
Boynu biiktik, yoluq ciicam!
Agm a о nazla dim diyin,
Ba§lama qamli cikciyin.
Abdulla §aiq
78. Kogurun. Qalin saitlarin altindan xatt gakin.
qaranqu§, goyargin, qirqovul, biilbiil, tjirac, qartal,
leylak, sigirgm
20
79. Tarkibinda eyni qalin saitlari olan sozlari segib yazm.
qapi, quyu, qatar, qirm izi, A ytac, quzu, §amama,
(|ayiq, qizil, tama§a, tumurcuq, qa§iq, araba, A yd m ,
(ju§Quluq
80. Tarkibinda eyni inca saitlari olan sozlari segib yazm.
qalam, coka, ye§ik, T erek , ancir, iiztim , kapaпвк, du§man, ordak, b irin c i, Sarvar, me§a, iy ir m i,
dam ir, qazet, k irp i, giina§, varaq, maktab, nomra
81. Oxuyun, a saitini e saiti ila avaz etdikda soztin
manasimn neca dayi§masina fik ir verin.
baba-baba, dara-dara, tala-tala, dana-dana, balabala, mala-mala, dam-dam,1tap-tap, daya'-daya, hakimhakim, §an-§an
82. §akilda gordiiklariniz haqqinda dam§in. “tJztiin bagmda”
inovzusunda in§a yazin.
88.
Qar§i-qar§iya verilmi§
incudir?
o-o
saitlarin
hansi qalm,
u-u
hansi
i-i~
• Hansi sait verilmayib? Dilimizda hansi saitla ba§lanan soz
yoxdur?
84. Buraxilmi§ harflari alava etmekle kofuriin.
.^fetim, y..§ik, g..na§, b..stan, m..§e, ..rik, ..lduz,
q..zet, s.-har, ..kiiz, dii§m..n, §..har, n..qta
qezet
85. Yalmz qalm va yalmz inca saitlari olan be§ soz yazm.
N u m u n e:
arabalar, tizum^iiluk
S O Z L 0 R D 0 BOZt S A lT L O R tN
Y A Z IL I§ I V 0 D E Y lL l§ I
8 6 . Ucadan oxuyun.
a, yoxsa o?
mator
kjmpot
k^mandir
k^basa
kusmonavt
• Sozlari ciimlada i§ladin.
k^manda
p.vmidor
kombayn
k.ombinat
87. Diizgiin yazmagi va talafftiz etmayi oyranin.
] - /
Ве1э yazilir:
Bele deyilir:
komanda
kollektiv
kosmonavt
kombayn
komandir
kamanda
kallektiv
kasmanaft
kambayn
kamandir
samovar
88. о saitinin a saiti kimi talafftiz olundugu sozlari segib
yazin.
portagal, kompot, konsert, vaqon, komissar, pomidor, orden, motor, kombayn, parovoz, kosmos, koman­
dir, paroxod, komanda, kolleksiya, kombinat
89. Buraxilmi§ harflari alava etmakla oxuyun.
0, yoxsa e?
i>.kiz
р^псэк
р^псэгэ
J. rt8
p£ndir
ni§
sjfrtkiz
Har bir sozti ciimlada i§ladin.
pendir
£.nli
g .<tir
rn.tbax
k.^.tman
5)0. Buraxilmi§ harflari alava etmakla oxuyun.
u, yoxsa ii?
niimuna
s.4but
g..§a
n..mayi§
§..a
g-.ya
§..ar
ш..Ьагэк
Har bir sozii ciimlada i§ladin.
91. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
q^drat
g^mrahN
g^ab_
g.^ u ltuyl
z^frafa )
n£frnayanda
mffeiqi
mi&iafia
si^rsat
r£$ubat
mffhariba
m..kafat
92. Buraxilmi§ harflari alava etmakla oxuyun.
o, yoxsa o?
q#nga
npqsan
tpvla
n£qta
x^baxt
x^rak
\
v
$2se
£
ПЩ1ГЭ
n£>ba
д&кэ
tfyVbe
d^vga
• Har bir sozii ciimlada i§ladin.
93. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
o,
zP.vq
§#vq
S..vda
d..vlat
^
yoxsa e?
d..vr
d..vra
M..vlud
d..vran
Dovlatda dava, ..vladda nava.
(Atalar sozii)
24
94. Buraxilmi§ harflari alava etmakla oxuyun.
ii, yoxsa i?
timjUd
ЪySnovra
s'.$£ra
Mtir§;..d
k..fta
F..zuli
'
mu§t..k
Mti§f.. q
miid..r
Ulv..
mucr..
dovr..
• Har bir sozii ciimlada i§ladin.
Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
S..vda, dii§m.Л1, camAt, Hus..yn, n^.qta, ki.manda,
q.izet, k.fmandir, arm.'fd, p.fndir, M^vstim, sab.'.'n,
p.fncak, k.^smonavt, n.^muna, p.^ncara, k/fmbayn,
in.^barak, n/.%iayi§
sabun
SAMITL9R
Samitlar bunlardir: b, c, p, d, f, g, g, h, x,
j, k, q, ITm, nrp, fr s , §Tt, v r y r z
96. Oxuyun. Qar§i-qar§iya yazilmi§ hecalan miiqayisa edin.
Hansini daha asan talafftiz edirsiniz? Buna sabab nadir?
pa-ap
ro-or
§u-u§
di-id
sii-tis
ta-at
ru-ur
ma-am
le-el
ni-in
25
1)7. Oxuyun. Soztin manasimn песэ dayi§diyini izah edin.
od-ot, ad-at, yad-yat, ac-ag, sac-sag, sariq-sayiq,
qara-qaya, para-paya, az-as, qab-qap, val-fal
98. Oxuyun. Soztin manasimn песэ dayi§diyini izah edin.
qalam - kalam, dam§ - tam§, §axta - saxta, kand qand, qara - qala, dala - tala, baxir - paxir, zaman saman, §ahar - sahar, quru-quyu, dara-daya
99.
.................
• 9§yalann adlannin avvalina mtixtalif samitlar alava
etmakla, har birindan bir nega soz dtizaldin.
100. Har soztin qar§isina bir samit alava edib yeni soz
dtizaldin. Sozlari yazin.
agil, oyiid, ami, a§iq, ayaq, ayiq, alak, etdi, azir
101. Har bir soztin axirina samit alava edib oxuyun.
ayi, dara, qoru, sari, orta, mala, bala, ala, qala, cala
QO§ASAMtTLl S0ZL9R
102. Oxuyun.
Mahammad, yeddi, dirrik, sakkiz, doqquz, kassa,
vanna, mahaccar, giilla, banna, qiiwatli, lazzatli, qtilla
• Her bir sozde hansi samit qo§a i§lanmi§dir?
26
103. Oxuyun.
Mahabbat, Miinawar, Fizza, Sariyya, Gladdin, Cannat,
Abbas, Telli, Htimmat, Sattar, Diirra, Saccara, Giillii,
Miizaffar, Izzat, Maharram, Sayyara
• Kogiiriin. Qo§a samitlarin altindan xatt gakin.
Bazi sozlarda eyni samit qo§a i§lanir. Bela
sozlarda qo§a samit bir uzun samit kimi talaf­
ftiz olunur.
Buraxilmi§ sozlara alavalar etmakla ctimlalari tamamIiiyin. Bunun tigtin sag tarafdaki stitunda verilmi§ sozlardan
Intifada edin.
104.
1.
2.
3.
4.
5.
Anam moruqdan ... bi§irdi.
Gtillar eyvamn yanlanria ... vurdu.
Nargizin ... ya§i var.
,.. canavann ba§ina daymi§di.
Taravazgilar ... i§layirlar.
mahaccar
dirrikda
giilla
murabba
yeddi
Kogiiriin. Qo§a samitlarin altindan xatt gakin.
dirrik
tenafftis
105. §akillara baxm.
• Oordtiytintiz a§yalarm adlarim yazin.
altindan xatt gakin.
Qo§a samitlarin
106. Raqamlarin adlarim deyin.
7
8
9
50-
Hamin sozlari ciimlada i§ladib yazin. Qo§a samitlarin altindan
xatt gakin.
yeddi
sakkiz
doqquz
107. Suallarm cavabmi deyin.
Be§ dafa on nega edar?
Dadli soziinii hansi sozla avaz etmak olar?
Sovqat, bax§i§ sozlarini hansi sozlarla avaz etmak olar?
Тэууагауэ banzar miniyin adi nadir?
108. Suallarm cavabmi yazin.
Ancaq, lakin sozlarini hansi qo§asamitli sozla
avaz etmak olar?
Zahmat soziinii hansi qo§asamitli sozla avaz etmak
olar?
7 ila 9-un arasmdaki adadin adi nadir?
Ba§ soziinii hansi qo§asamitli sozla avaz etmak olar?
109. Kogiiriin. Har bir satrin qar§isinda uygun galan
qo§asamitli soz yazin.
Haftanin gunlarinin sayi Sada soztintin aksi Taravazin akildiyi yer Darslar arasmdaki fasila -z . ,
Giiclti soziina eyni manali soz addim
28
naqliyyat
hadiyy
о
110. Buraxilmi§ harflari alava etmakla oxuyun.
dir..ik, ye..di, sak..iz, do..quz, to..qa, qii..vatli,
vu..qal, a..dim, mutak..a, sa..qal, тйгэк..эЬ, am..a,
Si>t..ar, aya..qabi, di..qat, a..val, ba..na
• Sozlardan ikisini ciimlada i§ladib yazm.
Oxuyun. Sozlarin yazili§ini va talaffiiziinii yadda
нихтаут.
ixtayir
/1 1 1 .
Bela yazilir:
doqquz
saqqal
Qaqqal
toqqa
raqqasa
naqqa§
Bela deyilir:
dokquz
sakqal
gakqal
tokqa
rakqasa
nakqa§
[12. 1 Oxuyun. Sozlarin yazili§mi va talaffiiziinii yadda
axlaym.
Bela yazilir:
miiallim
Makka
sakkiz
mutakka
murakkab
Sattar
Bela deyilir:
mallim
Makga
sakgiz
miitakga
miirakgab
Satdar
113. Oxuyun. Har bir soziin talaffiiziina fikir verin.
pilla, addim, yeddi, alii, giilla, hissa', sallaq, silla,
balli, yollar, Fizza, hissa
• Har bir sozda qo§a samitlardan birini atib talaffiiz edin.
Onlardan be§ini ciimlada i§ladib yazin.
saqqal
?aqqal
ayaqqabi
114. Нэг bir sozii awalca biitov, sonra hecalarla oxuyun.
Qaffar, Mahabbat, Dtirra, madda, minnat, hadiyya,
Izzat, millat, murakkab, §iddatli, qiivvatli, vanna,
cannat, amma, favvara, ciilliit, riyaziyyat, lazzatli
Qo§asamitli goxhecali sozlari satirdan-satra
kegirarkan samitlardan birini satrin axinnda
saxlamaq, о birini yeni satra kegirmak lazimdir: masalan, dir-rik, meh&c-cer.
115. Tarkibinda mm, rr, 11, nn, yy qo§a samitlari i§lanan
insan adlari yazm.
^16^) Oxuyun.
yurdda§, dilli, sassiz, agilli, dillan, gtillar, yollar, havassiz, qanddan, suallar, bolluq, yadda§, yellancak
• Ovval oyrandiyiniz qo§asamitli sozlardan bunlarm farqi na­
dir? Bunlar neca amala galmi§dir?
millet
117. Verilmi§ sozlardan qo§asamitli sozlar diizaldib yazm.
ayaq yel yurd kas 30
gtil his kol dil -
118. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
s..t, p. .ПСЭГ8, m..§, p..ndir, cam..t, p..ncek,
re. .earn, q..zet, y..§ik, ne..qa§, arm..d, sab..n, to..qa,
n..dim, hedi..ye, azi..yet, re..qasa, dir..ik, aya..qabi
119. §akillara baxin.
• liar §akla aid bir ctimla qurub yazin. Qo§asamitli sozlarin
altindan xatt gakin.
120. Oxuyun. Sozlari dtizgtin yazmagi va talafftiz etmayi
tiyranin.
hedd
sedd
qodd
hiss
tibb
zidd
hezz
sirr
xett
hell
S0ZL9RD9 B9ZI SAMITL9RIN
YAZILI§I V 9 DEYlLl§I
121. Ctit sozlari oxuyun. Onlan bir-birindan farqlandiran
saslar hansilardir?
d
z
с
t
s
9
od
ot
val
fal
zal
sal
gdl
kal
ac
ад
boz
poz
g
122. Oxuyun.
qutab
kitab
cavab
siid
tiind
dord
ulduz
qarpiz
yarpiz
yamac
gakic
karpic
• Har stitunda sozlarin axinndaki samitlar neca saslanir?
123. Oxuyun. Sozlardaki axirmci samit neca saslanir?
kitab, xoruz, qanad, yarpiz, palang, agac
124. Oxuyun. Sozlarin axirmci hecasinda samitin neca
seslanmesina filar verin.
corab - coraba
turac - turaci
bulud - buludu „
ulduz - ulduzu
zang - zangi
yarpiz - yarpiza
• Qo§a verilmi§ sozlarin hansmin axirmci hecasindaki samit
daha aydin saslanir?
Sozlarin axinnda d, yoxsa t; b, yoxsa p; z,
yoxsa s; g, yoxsa k; c, yoxsa д samitinin yazilacagim bilmak iigiin onlara sait alava edin:
masalan, palid, yoxsa paht yazmaq lazimdir?
Onlarm har birina a saitini alava edak.
Palita gatin talaffiiz olunur, palida isa asan.
Demali, bu soz palid §aklinda yazilmalidir.
d -t
samitlari
125. Oxuyun.
ad - at
od - ot
yad - yat
dar - tar
dik - tik
doy - toy
• (I va t samitlarinin soztin manasim песэ dayigmasina fikir
vorin. Bela sozlar tapm.
126. Oxuyun. Qar§i-qar§iya yazilmi§ sozlarda t samitinin
wtiHlonmasini mtiqayisa edin.
qaytan - bostan
fayton - karton
kata - hafta
Kalantar - daftar
piti - isti
pilta - dasta
127. Sozlara avvalca saitla, sonra samitla ba§lanan §akil?i
ilnvu edib deyin. Har bir soztin axirmdaki samitin neca daylymasina fikir verin.
Hiid, qanad, bulud, palid, polad, dord, band, qand
polad
palid
bulud
qanad
dord
128. Sozlara sait alava edib oxuyun. Onlarin saslanmasinda
tluyisiklik ba§ verirmi?
oyiid, kand, ttind, soyiid, bulud, qurd, armud,
band, kobud
129. Oxuyun. Yazili§im va talaffiiziinii yadda saxlaym.
Bela yazilir:
qanad
siid
kand
dord
bulud
soyiid
Bele deyilir:
qanat
siit
kant
dort
bulut
soyiit
130. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kdgtirtin.
pah.., ari.., kan.., 9sa.., e§i.., oyii.., ban.., sii..,
kiir.., igi.., quru..
ttind
kand
qand
131. Oxuyun.Yazili§mi va talaffiiziinii yadda saxlaym.
Bela yazilir:
daftar
hafta
dasta
xasta
isti
tiistii
usta
bostan
34
Bela deyilir:
dafdar
hafda
dasda
xasda
isdi
tiisdii
usda
bosdan
132. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
das..a, daf..ar, dor..uncti, tax..a, Mas..an, kan.Ji,
1н..i, §ax..a, pola.., bos..an, pali.., us..a, ..ukan,
c’t>f..a, haf..a, Bas..i, kiif..a, tiis..ii, kar..on
deftar
dasta
bostan
§axta
taxta
133. A§agidaki kimi deyilir. Bas neca yazilir?
dasda, usda, asda, bosdan, isdi, hafda
134. §akillarda gordtiklariniz haqqmda dam§m.
- T
O
135. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
arm..d, to..qa, aya..qabi, bulu.., qana.., dor.., ни...
t i i n . . , kan.., bos..an, qan.., ban.., §ax..a, daf..ar, do.s u
usta
isti
tiistu
hafta
xaste
z - s samitleri
136.
Oxuyun. Qo§a yazilmi§ sozlarin axirmdaki z vu *
mimitlarini aydin talafftiz etmaya gali§m.
I
ulduz - namus
Firuz - rus
kahriz - Idris
Giilbas - gunbaz
daryaz - ilyas
daniz - Munis
talafftiz - tanafffiH
gilas - palaz
Oxuyun. Qo§a yazilmi§ sozlarda z va s samitlarinin
Muslonmasina fikir verin.
137.
zar - sar
sal - zal
dars - darz
tarz - tars
zor - sor
az - as
mis - miz
zil - sil
az - as
say - zay
138. §akillarda gordiiklarinizin adlarim yazm.
• Onlarin son samiti песэ saslanir?
139. Oxuyun, z v a s saslarini diizgun talafftiz etmaya sali§m.
Kapaz, Mayis, Tabriz, Ilyas, Araz, pahriz, Munis,
qarpiz, Almaz, oktiz, bakmaz, valas, Solmaz, xoruz,
Giindiiz, yarpiz, xudahafiz, Yunis, atlaz, akiz, idris
xoruz
qarpiz
ulduz
140. §akilda gordiiklariniz haqqinda hekaya qurub naql edin.
b - p samitlari
141. Oxuyun. Qo§a yazilmig sozlarin axirmdaki b samitini
•4'<11 n talafftiz etmaya gali§m.
qutab - qab
Zeynab - adab
cib - kitab
cavab - corab
hob - qalb
klub - Turab
142. Oxuyun. Qo§a yazilmi§ sozlarin avvalindaki b samitinin
iiHilunmasina fikir verin. Hansi p kimi talafftiz edilir?
bilik - bigin
budaq - bulaq
big - bigaq
(1 1
btikmak - bulbul
btirtinc - btitov
bi§irmak - bilik
Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
makta.£ alma.# kita^, dani.£ cora^? cava. {$? $iti§ik,
ywi’piSc» .yiitov, qol.6, *.igin, кара.# ..tit tin, Tabri.#
fly/jnz, Atac, $alta, llalqiq, fli&k, I'hgqi, btikmak,
^ili, q a li^ quta.;, di.tgak, uldu.^ res^ublika
dibgak
tapmaca
144. Oxuyun, b va p samitlarini dtizgtin talafftiz etmayi
ttyrenin.
«11bgak, biti§ik, bitki, bi§mi§, budaq, bigaq, buxar,
111..iк, a§paz, tappilti, §appilti, guppultu, bapbalaca,
rippilti, bah-bah
с samiti
146. Oxuyun. С samiti ila bitan sozlarda hamin sas neca sasloim 7
Moktabin Jtiayatinda goxlu agac akdik.
IJitmirgixanadan gakic saslari e§idilir.
«?
\
if
Kandimizda ganc qahramanin tunc heykalini qoydular.
$axta qilmc kimi kasirdi.
146. §akillarda gordiiklarinizin adlarmi yazm.
• Onlan deyarkan son samitinin neca saslanmasina fikir
verin. Sozlari ciimla igarisinda i§ladin.
147. Buraxilmi§ harflari alava etmakla oxuyun. Hansi sozda
с sasi i§lanmir.
a..dad
sa..da
vi..dan
mii..da
ktin..da
tun..dan
burun..dan
gi..itkan
148. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
btirtinC., kita.^j sakkiz, kan<j(, qihn.C, yama.£, do^quz,
tiifan^ aga.C* das£a, karpi^, pali(i, gaki&, gan^
$akic
agac
yamac
karpic
q - g samitlari
149.
Noqtalarin yerina uygun galan samitlari alava edib
oxuyun.
U§a<Jur me§ada oynayirdilar. Onlar aya..» sasi
e§itdilar. Bir az kegmi§ ba§mda qula.Vli papa.^olan
bir ki§inin kolluqda gizlandiyini gordular. U§ad.lar
sarhadgilara xabar verdilar.
38
150. $akillarda gordtiytintiz a§yalarin adlarmi deyin.
• No/lari yazib, sonundaki harflarin altindan xatt gakin.
151. Oxuyun. Qara harflarla verilmi§ sozlarin neca talafftiz
. <111<Iiyini deyin.
Mirali baba cokadan qa§iq duzaldir.
Sos-kiiydan agiz deyani qulaq e§itmirdi.
Kondimizin me§asi qoruq elan olundu.
Anam sufraya bal va qaymaq gatirdi.
152. Oxuyun. Birinci stitundaki sozlarin axirmda q sasi
lltin» talafftiz edilir? Bas hamin sozlarin sonundaki q samiti
Iklnci stitunda na tigtin g samiti ila avaz olunub?
bayraq
qayiq
daraq
moruq
pambiq
bulaq
papaq
bayragi
qayiga
daragin
morugun
pambigi
bulaga
papagi
153.
Oxuyun. Sonu q samiti ila qurtaran sozlarda q
■Bnitinin iki sait arasmda neca dayi§diyina diqqat edin.
I'.iz amak darsinda qayiq diizaltdik. Qayigi golm;>
fliyo buraxdiq.
Dirriyi alaq basmi§di. U§aqlar alagi tamizladilar.
Qarda§im goxlu baliq tutdu. O, baligm эп boytiyunti bi§irdi.
bayraq
varaq
154. Oxuyun, q samitinin g samiti ila avaz olundugu hallan
gostarin.
Sagliq olsun, har §ey duzalacak.
Burugu tamir etdilar.
Almalarm yanagi qizarmi§di.
Qorugu dolamb, dagin do§iina qalxdiq.
155. Sozlara saitla ba§lanan §akil?i alava edib yazm.
u§aq, qoruq, qayiq, qulaq, daraq, gaylaq
156. §akla baxm, gordiiklarinizi naql edin, sonra hekaya
qurub yazm.
I !>7. Noqtalarin yerina uygun galan harfi elnvu Hmoklu
•hiM(/',q)m, az(q,g)m, tut(q,g)un, sat(g,q)m, ma(f|./nn(<|,g)ara, ma(g,q)aza, fur(g,q)on, kelo(f’. .«I b* vi.
•l**V(l4»q)m» vur(g,q)un, yor(q,g)an, qir(q,g)in
vaqon
vagzal
l!»8. О soziinii man sozii ila avaz etmakla ciimlaleri dityiyili
itHiiyun.
(), qogaqdir. O, u§aqdir. 0 , sayiqdir. O, qivraqdir.
1f>9. Sozlari ela dayi§ib kogiiriin ki, q samiti g samiti Н.»
§vwz olunsun.
Viraq, budaq, yarpaq, yaylaq, caynaq, qulaci
1(10. Suallara cavab verin.
kitabi haradan aldin?
'Pebile banzar galgi alatinin adi nadir?
(^itar haradan yola dti§dti?
к samiti
Mil. Har bir satrin qar§ismda aid olan sozlari yazm.
On qiymatli arzaq Qargidan hazirlanmi§ galgi alati K;)silmi§ agacm yerda qalan hissasi I In э1этэк tigtin istifada olunan alat -
Yjix§i gormak tigun istifada olunan alat 01 in qola biti§diyi hissasi • Sozlarin axirmdaki samitin neca talaffiiz edildiyina fikir verin.
162. Oxuyun. Qo§a yazilmi§ sozlarda к samitinin iki sait
arasmda neca dayi§diyina fikir verin.
s
ktilayi - kiilak
ipak - ipaya
dirayin - dirak
gorayin - gorak
alak - alaya
balayi - balak
• Bela sozlar tapib deyin.
163. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
Pi§ik siganlarm du§manidir.
in dirnaqlan iti,
tiikti yum§aq olur.
U§aqlar sinfa dibgak gatirdilar. Onlar dibga^i
pancaraya qoydular.
Yetkin agacdan arik dardi. O, arii/i yuyub vedi.
164. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
L
ma§gala
42
magaza
Noqtalarin yerina motarizadaki sozlari uygun §akilda
i is i.il», alava etmakla oxuyun.
НИ».
... (dirrik) goxlu pomidor yeti§mi§di.
Hi/. ... (dirrik) getdik.
Ibyatda iki boyuk palid ... (kottik) var.
On il kegmi§di, amma ... (kottik) gtirtimami§di.
I'.lsad dostuna ... (komak) etdi.
DoHtu bu ... (кошэк) unutmadi.
HUi. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
Yn/. ktila..i zamini daniz kimi dalgalandinr. Qorak
iii<^i» педэ pe§a sahibinin ama..i ila ba§a galir.
Tnxilgilara u§aqlarm da к б т э .л lazimdir. Q6ra..in
i|«m111 ni bilin.
Atalar sozlari
| t Qocamn bili..i, cavamn bila..i.
I • (,!ora..i ver gorakgiya, birini da tistalik.
107.
Sozlari ela dayi§ib kogiiriin ki, axirmdaki к harfi у
Ihii h 11.) avaz olunsun.
hil.uk, gigak, lagak, атак, yemak, komak, balak
1в8. Sonu к ila bitan sozlarin birinci va ikinci siitunda neca
Цц|м11inusina fikir verin. Onlarin saslanmasi arasmdaki farqin
■ill ml(I
midir?
(,'igak toxumu
gorak atri
in ik bagi
in a k otaran
gigak akdik
gorak magazasi
arik agaci
inak stidti
169. §akla baxm. Gordiiklariniz haqqmda hekaya qurub
<lnm§in.
170.
Sxemlar iizra sozlar diizaldib deyin. Har bir sxem tizra
diizaltdiyiniz sozlari miiqayisa edin.
Bu sozlarda к harfi hansi saslari ifada edir?
leksiya
171.
deyin.
Oxuyun. Sozlarda к harfinin hansi saslari ifada etdiyini
kotan - kotlet
kosa - kosmos
kol - kollektiv
karvan - karusel
к о та - komanda
koramal - koridor
172.
Kogiiriin. Har bir sozda к harfinin hansi sasi ifada
etdiyini deyin.
konfet, kukla, kitab, kosmos, kaklik, karanda§,
koridor, maktob, karton, dirrik, traktor, kirpi,
elektrik, kalam, klub, kerpic, krem, кэрэпэк, kotan,
marka, park
Ф
44
IV.'t. Oxuyun. Sozlari dtizgtin yoxlamagi va talafftiz etmayi
••\ i wtlil).
I
кran
kombayn
makaron
kartof
kraxmal
koridor
direktor
karanda§
kreslo
krem
I 74. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
yarpa.tf das£a, qana.g^ y e ^ i , кэп cL, Cosmos,
knr/.on, bayra.^r aga.£, de^abr, vara.^ ^ rid o r^ .o n fe t,
чти, tfomanda, /j.aranda§, .£ombayn
g samiti
f
17Г>. Sozlari tamamlamaqla ciimlalari oxuyun.
(lozatgiya taza ttifan.. verdilar.
Zon.. vuruldu, muallim sinfa girdi.
I’i>ncera gargivalarina гэп.. gakdim.
Ni»r..iz sahan.. goturub, bulaga getdi.
c^i/lar gigakdan galan.. diizaltdilar.
I 76. Sozlari tamamlayib, ciimlada i§ladin. Ciimlalari yazm.
fiyan.., palan.., ktiltin.., ahan.., qa§an.., galan..
rang
177.
palang
Qar§i-qar§iya verilmi§ sozlarin mana farqina diqqat
yttlrin.
gop, qur-gur, qor-gor, qami-gami, qarib-garil),
•liilla-gulla
45
178. Buraxilmi§ harflari alava etmakla oxuyun.
g, yoxsa
?
ЭЭЛЭГ
.£Ontil
^.шэ§
./(ДЬгэ
asjli
.oobud
•|obak
Yet .Ain
kiis.idin
^tm an
179. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
is^andar, is/Cana, asi2ildi, Jobalak,
^onullu, (^.ostabak, galan
Q.omba
mas./fcan,
esger
180. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
go^arti, a.^irir, ЬэЛэгкН, yu.&tirur, ojiiiniir, o^iid,
o^ranmak, do.(tii§, i(?na, soyiid, d u *iu /g i^id , i.iAd,
0 ^ri, dii^ma, i^jjar, d.CJar, go^argin, da j^rman
Г igid ]
Qdytid J
[j3oyud]]
181. Hansi diizgiindiir?
iyid - igid
niyaran - nigaran
agri - ayri
diiyma - dugrna
zigil - ziyil
ytiyan - ytigan
182. §akillarda gordiiklarinizin adlarmi yazin.
• Bas onlan neca talaffiii edirsiniz?
46
IНИ. Huallara cavab yazin.
I'.ixili harada iiyiidiirlar?
Donizin rangi necadir?
! <11 111 qu§unun adi nadir?
Diiymeni na ila tikirlar?
• Qlymet soziina yaxmmanali soz nadir?
I 184. Suallara cavab verin.
(Jnyir soziinii hansi sozla avaz etmak olar?
Diiz soziinun aksi nadir?
Hiima soziinii hansi sozla avaz etmak olar?
• Yrtiymek soziinii yaxmmanali sozla avaz edin.
t НГ». Muraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
(lo.rf)uz, bulu^, aga.^ v^ fpq, kopa.^ is^i, iJirmi,
||||«^U,; (),7iid, go.tfprgin, d ir/ik , yarpart, U M , i m e ,
(|llii<t(X as.Qar, md§^ala, resyaublika
*
diiyma
iyirmi
goyargin
|H«. ,Si)killarda gordiiklarinizi naql edin.
ciyar
n - m samitleri
187. Oxuyun. Sozlari bela yazinq.
lampa, kombayn, tramvay, kombinat, qumbara,
komba, тй §этЬ э, pambiq
• Bas onlan neca talafftiz edirik?
188. Sozlari ciimlada i§ladib yazin.
anbar, Qanbar, sonmaz, zanbaq, zanbil, tanbal,
dinmaz
189. Oxuyun. Dtizgtin yazmafi va demayi oyranin.
Bela yazilir:
zanbil
stinbtil
gtinbaz
tanbal
§anba
zanbil
Bela deyilir:
zambil
sumbiil
giimbaz
tambal
§amba
§anba
gar§anba
190. Oxuyun. Bela deyirsiniz, bas neca yazirsiniz?
ambar, komba, bomba, dimmaz, gar§amba, zambaq,
panbiq, mii§amba, siimbiil
191. Dtizgtin yazmagi va demayi oyranin.
n, yoxsa m?
gar§a..ba
a/Tbar
bo..ba
1
anbar
tanbpl
48
za..baq
giL.baz
ta..bal
zanbaq
lampa
И»:: Sxcin iizra sozlar dtizaldib yazm.
aq
ar
0
il
э
э1
ill
za
a
§a
za
£ЭГ§Э
to
sii
I Mil. Huraxilmi§ harflari alava etmakla oxuyun.
а|фаг, koftlba, zanbaq, lafllpa, traftvay,
••..HI•пуп, раедЬщ, koWbinat, mu§awba, ofliba, siifflbul,
1н^Ьл,
t»i у " Ц \ 1» л ,
zanbaq
pambiq
kombayn
i§ik
H fth u h k
Illh,
t/ura
uldu -§■
s (5f>
stinbiil
bulu &
t
j|ubra
&
P
к
8
i^qi
harflarla verilmi§ samitlar talaffiizda hansi
■Mtdl'H i i 10(1» (‘d i r ?
HVl'Miml,
bigaq, Turacli, siidlii, dasta, gtinbaz,
Hu/.i sozlarda muxtalif samitlar yana§i
inlitnii: pla§, kran, qrup, stul, klub va s.
196. Oxuyun. Eyni soztin yazili§inm hansi dtizgtindtir?
kulub, pla§, traktor, qrafin, pilan, qrip, tiraktor,|
qirafin, plan, klub, pila§, qirip
qrip
qrafin
qrup
197. Yazili§i dtizgtin olmayan sozlari dtizaltmakla kogiiriin.
qrim, qiranat, sutul, plov, qiram, birqadir, istol,
sentiyabir, sodir, pilakat, oktyabr, metir, istakan,
noyabir, kran, rosim, dekabr
198. Dairalara kr, qr samit birla§malarindan uygun galanini
alava etmakla sozlar dtizaldin.
kran
199.
Dairalara pi, br, tr, rd samit birla§malarindan uygu
galanini alava etmakla sozlar dtizaldib yazin.
aktor
olleybus
amvay
ibuna
J i)<
50
ezent
iqada
iqadir
ily^nt
yu
qu
do
fa
ПЭ
mmtyabr
10(1.
oktyabr
noyabr
dekabr
Nxom iizra sozlar duzoldib yazin.
po
ol
bii
ra
ansiya
adion
udiya
экап
M l . Hxom iizra sozlar dtizaldib yazin.
t о r t
о
a
9
9
9
U
stol
stul
avqust
dostluq
МИ. Oxuyun. Qo§a yazilmi§ sozlordaki forqi izah edin.
Im lik - briqadir
(|ii(|Ovul - qrafin
pi 1h> - pilta
qirgi - qram
sutka - stul
tire - tribuna
O L IF B A
01ifba harflarin шйэууэп sira ila duzulu§udur. Azarbaycan alifbasmda 32 harf var. Har
bir harfin oz adi va alifba cadvalinda oz yeri
var.
203. Harflarin cadvalda dtiztilti§iina fikir verin. Har bir
harfin adim dtizgtin demayi oyranin.
Harfin
?ap
§akli
Harfin Harfin
yazili adi
§akli
Aa
Bb
Cc
Cc
Dd
Ее
9a
Ff
Gg
6g
Hh
Xx
Ii
A/a
BS
Cc
с <?
foci
bi
d.
a
be
ce
?e
de
e
Э
ef
9<f
st
li
0
Як
SCx>
Л
Jo
Jj
Kk
file
ge
ge
he
xe
l
i
je
ke, ka
Harfin
?ap
§akli
Harfin Harfin
yazili adi
§akli
Qq
LI
Mm
Nn
Oo
06
Pp
Rr
Ss
Of
u
иСнь
Jftv
Oo
Oo
§§
Tt
Uu
Uti
Vv
Yy
Zz
$4
Tt
Uu
204. Familiyalari alifba sirasi ila yazm.
Jr
Яъ
Si
il*
iTr
Zz
qe
el
em
en
0
o
pe
er
se
§e
te
и
ti
ve
ye
ze
s
91i^ev, AllahVerdiyev, Imamzada, Faracoglu,
Xalilbayli, Cabiyev, Rahimli, Mehdizada, Tahirli,
Salimxanh, Hasalfroglu, Qadirli, Bahluf^ada, §afizada
52
И(К>. Гм,ok adlarmi alifba sirasi ila oxuyun.
bttndvyo, yasaman, nargiz, zanbaq, qizilgiil, atir§ah,
|itiulungiilti, Qobanyastigi, lala
JOe. Oyun adlarmi alifba sirasi ila yazm.
gMonqag, sigan-pi§ik, futbol, voleybol, gilingagac,
Цккпу. $ahmat, dama, loto, tennis, qagdi-tutdu
1И И
mi/
v u r Gu
Oxuyun.
pOylu
soyladi
$ 001/1.• Ho/iinda hansi hecam daha gticlti dediniz? Bas soyladi
wwlliidt»?
I
Sozda hecalardan biri daha gticlti deyiIIr: masalan, qaya, gtina§, torba. Bu sozlunlo ikinci heca daha gticlti deyilir. Bu
•in heca v u rg u lu heca adlamr.
(ОН <) к 11 v11 n. Stitunlardaki sozlarda vurgunun hansi hecamn
iialiin •dnyduyunii muayyanla§dirin.
vmuy
vmii^ma
viii u.smada
maktab
maktabli
maktablilar
tiztim
tiztim^ti
tiztimgtiltik
§ M*»#I*»i i kogiiriin. Vurgulu hecamn altmdan xatt gakin, tis|(litit«i vurj'u i^arasi (‘ ) qoyun.
Dlllmizda vurgu aksar hallarda soztin
пнiriiici hecasinm tizarina dti§tir: maktab,
| Hlttktobli, maktablilar, maktablilarin
209. Oxuyun. t)zarina vurgu dti§an hecalan gostarin.
yazda - yazdaki
qayiq - qayiqgi
meyva - meyvali
Baki - bakili
me§a - me§alik
guna§ - guna§li
Bazan vurgudan asili olaraq soztin manasi
dayi§ir.
210. Sozlari sxemlara uygun talafftiz edin.
/ А1
1ЛЖШ
УНУГ
/
/
-ПШЮ
alma
suzma
• Sozlari ctimlada i§ladin. Ciimlalari yazin.
211.
Oxuyun. Vurgudan asili olaraq soztin manasimn neca
dayi§masina fikir verin.
qazma - qazma
/
/
galma - galma
/
/
horma - horma
to x u n ^ - toxuma
/
/
gozla - gozla
/
/
gakma - gakma
Sozlari ctimlada i§ladin.
212.
Vurgunun yerini dayi§makla har bir sozti iki dafa oxu­
yun. Manamn neca dayi§diyina fikir verin.
sapin, akin, bi^in, yazdir, yayma, gigirtm a, gakma,
qirma, darin, gtildtir, sarin
• Qara harflarla yazilmi§ sozlarin har birini ctimlalarda iki
manada i§ladib yazin. *
54
illH. Kogiiriin. Har bir soztin vurgusunu i§ara ila gostarin.
vurun - vuru§
tikinti - tikin
kasin - kasik
11
agm - agiq
qagi§ - qagm
tokiin - toktir
1. Oxuyun. Qara harflarla verilmi§ sozlarda vurgunun
ypiinl gontarin.
Bu da sane gakma bagi,
Geyando дох gakma bagi.
t
Я;
. */
§umlambdir akin yeri,
Gecikm0yin, akin yeri.
Ydhya Kdrimov
Yaylaqdan g0l0n Laladir.
Olindaki piyal0dir.
Lalalardan segilmayir.
Lalalarin arasinda
Ljila ozii bir laladir.
Qiyas Qcaib
lift, himix 11 мм:,; harflari alava etmakla kogiiriin.
I
do r.j, улт.0, st.aj, as&ar, kar^.on, p/rmidor,
и-m " H i " . I>.i\ i ;i.v, тпа§лэ1э, dti^.ma, palanft, daf(.;>i\
.1 In,./pa, zetojbil, uas-^a, p.Cncara
QOHUM S0ZL9R
\
—
-
216. Oxuyun.
Maktabimizin yamnda gozal bag var.
Kandimizin har tarafi bagliq, gamanlikdir.
Baglara bagban qulluq edir.
Hayatimizda balaca bagga saldiq.
• Qara harflarla verilmi§ sozlari alt-alta yazm. Bu sozlarda
hansi hissa timumidir? Onlarm bir-biri ila qohum olmasma
sabab nadir?
Bag, bagliq, bagban, bagpa sozlari qohum
sozlardir. Bu sozlar bag sozii ila alaqadardir.
Bag sozii onlarm hamismda i§lanan iimumi
hissadir.
217. Kogiiriin. Sozlarin iimumi hissasinin altindan xatt
gakin.
ba§liq, ba§, ba§gi
iiziimgiiluk, iiziirn, iizumgu, iiziimliik
dagli, dag, dagliq
218. Oxuyun. Umumi hissali sozlari segib yazm.
U§aqlar maktaba giil tinglari gatirdilar. Onlar
maktabin hayatinda giilliik saldilar. Giillara yax§]
qulluq etdilar.
Yazda baggada alvan giillar agdi. Hamin giillardan
darib giildana qoyduq.
56
£
i
UIU Oxuyun. Qohum sozlari qrupla§dirm.
ммi*, мк'уэ, slid, gaynik, saglam, gay, me§ali, stidgii,
mi'Hiil i К, sagliq, siidamar, sagalmaq, stidlu, saglamliq,
vHVvi. iiu^ogi, gaydan, me§0bayi
1 Ц0 . (Joluim sozlari tapib kogiiriin.
Hiimaq, damir, ba§maq, qi§liq, sulamaq, gaygi,
ill, ijH.t, bn§qa, damirgi, sugu, qi§qiriq, ba§liq, gayir,
•uiyi, i, nuluq, damirgixana, gayxana, soyuq, qi§laq
linn.
||ll
llunixilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
Mu I.....at, aya. ;qabi, a^.bar, bayra.., bos. .an, bulii.,,
H e il.
vu..zal, do^quz, d or^ , i&id, ^arton,
(■fiitnln.v, ko..bayn, тэ§.'.э1э, la'?.pa, р^псэгэ
raqs
rasm
rassam
H I , J.lulull.iri) baxin. "Alma bagmda" adli hekaya qurub yazm.
1111%
9§YANIN ADINI BiLDtRON S0ZL9R
‘*r
223. Oxuyun. Qara harflarla verilmi§ sozlar hansi suallara
cavab olur?
Qalib me§aya getdi. O, bulbul sasi e§idib dayandi.
Tala alvan <?i$ak sargisina ox§ayirdi. Orada bir oglan
dana otarirdi. Qalib bir sabat giyalak yigib eva
qayitdi. Anasi sevindi.
9§yanm adim bildiran sozlar kim?, пэ?,
hsira? suallanndan birina cavab olur: kim?
(adam), п э? (meyva), hara? (Azarbaycan)
224. Oxuyun. Kim? sualina cavab olan sozlari tapm.
Maktabin zalmda amak ustalan ila goru§ kegirilirdi.
Goru§u direktor agdi. O, galan qonaqlari salamladi.
Qocaman neftgi, qabaqcil toxucu, gorkamlj/in§aatgi
gixi§ etdi. Zala topla§an muallimlar, §agirdlar, valideynlar onlan alqi§ladilar.
225. Oxuyun. Ovvalca qohumluq, sonra pe§a va sanat
bildiran sozlari segib yazm.
ana, fahla, baci, nava, ata, siiriicii, nana, satici,
baba, qarda§, miiallim, dayi, hakim, ami, aqronom,
xala, toxucu, bibi, miihandis, montyor, §air, rassam
Insan bildiran sozlar kim? sualina cavab olur:
Elnur, a ta , ana, miiallim, insan, fahla, u§aq.
58
У’, 'fl Oxuyun. Qara harflarla verilmi§ sozlar hansi suala
tvnli olur?
(ittnii getdikc© kigilib gozdan itdi.
Din cigir ila yamaca qalxdiq.
(Htnuty i^lanmi? mis pargasina ox§ayirdi.
(Iliclii kiilok qumu goyo sovurdu.
Ц 7. No? sualina cavab olan sozlari segib kogurun.
1
Ф (0
I
liH : Ivvulca kim?, sonra ne? sualina cavab olan sozlari
110 Kim? minima cavab olan sozlari segib qar§isinda пэ?
9 Нй1 пн1 «iiviib olan qohum sozlar yazin.
jlfjik lo r. liitiingu, pambiq, taxilgi, pambiqgi,
Щ.пн.п, lorovoz, traktorgu, tutiin, teravezgi, uzum
liny vim Inrin V0 cansiz §eyl0rin adlarim
111|i 11rt>11 so zlar no? sualm a cavab olur:
^
Iwyvnti, ayi, at, ддгэк, kitab, alma, serge,
ни.
Ц
0
/»/!/»/!</,
qa§iq, benov§ 9 .
( lit 11 у и и i Qiirn harflarla verilmi§ sozlar hansi simllimi
i *»>иI• mIiii У
VI
Azerbaycan bizim vatanimizdir.
Respublikamizm paytaxti Bakidir.
Goy gol Azarbaycamn an gozal goludur.
Ktir gayi Xazera tokiilur.
231. Oxuyun. Hara? sualma cavab olan sozlari segib yazin.
Sahil adamla dolu idi.
Kandimiz gox gozaldir.
Turkiya bizimla qarda§ olkadir.
Camaat meydana topla§di.
Yer bildiran sozlar hara? sualina cavab
olur: о1кэ, Gened, §эЬэг, kand, дэтэпИк,
park , N eft Da§lari.
232. Kogurim. Нэг bir satrin qar§ismda onlann iimumi
adim yazm.
moruq, giyalak, qaragat, boyurtkan xiyar, pomidor, badimcan, turp, sogan bugda, dan, arpa, qargidali, galtik banov§a, lala, qizilgiil, zanbaq -
Niimuno: banov§a, lala, qizilgiil, zanbaq - gigak
233. Tasvir olunan a§yalarm adlanni qar§ismda yazm.
tayyaraya banzar naqliyyat vasitasi itlarin va marallarm qo§uldugu naqliyyat vasitasi suda harakat edan naqliyyat vasitasi yerin alti ila harakat edan naqliyyat vasitasi at qo§ulan naqliyyat vasitasi gallak
60
Й1И. ;>vvalca ev heyvanlarimn, sonra vah§i heyvanlarm
пИимт Hegib yazin.
I
m.
У
#
canavar, ceyran, pi§ik, palang, at, ayi, it,
liilkii, gaqqal, oktiz, §ir, кэ1, ziirafa
<
)vvolca ev qu§larinm, sonra vah§i qu§larm adlanni
ri|||||t O N U y U n .
MM,nh iyuq, goyergin, qaz, qirqovul, tutuqu§u,
M il»
u k lik , qagayi, qarga, qartal, ordak
N,.kilda gordiiklariniz haqqmda hekaya qurub naql
Wo Ice ?ay, sonra xorak iigtin lazim olan qab-qacaq
mim;iI» yazm.
i. vjiydan, bo§qab, stakan, nalbaki, bigaq,
I, HnnwJVar, qandqabi, дотдэ, kasa, cam, tava,
, i|"bvoda!i, a§siizan, kafkir, fincan
61
238. 9vvalc8 meyva, sonra ше§э agaclarimn adlarmi segi
oxuyun.
в
*
* *
»
palid, alma, §am, 0heyva,
kiiknar,
fistiq,
nar,
gilas,
$
4
Я\
qizilagac, qovaq, alga, zogal, qaragac, badam, albali
ancir, ginar, coka
239. §экП1эгэ baxm. 9w alco otaq, sonra bagga, daha sonr^
?ol Qigaklarinin adlarm i yazm.
Istifade etmdk iigun sozler: qaranfil, novruzgiilii,
lala, gobanyastigi, incigigayi, qizilgiil, zanbaq, atir§ah,
yasaman, banov§a
240. Suallara cavab verin.
Taxtadan nalar diizaldirlar?
Gildan nalar diizaldirlar?
Damirdan nalar diizaldirlar?
Daridan nalar hazirlayirlar?
Pargadan nalar tikirlar?
Neftdan nalar alinir?
141. NiKnr dilimiza rus dilindan kegmisp sozlari bela talaffuz
n{||, (ltdIii dilimizda onlan avaz edan sozlari i§latmakda Nigara
MtntUcdnk.
iiivKh,
kravat, daska, pol, patalok, xaladilnik, zvanok,
MUllviil. balkon, lager, astanovka, baraban, qastinsa,
iMfll, <Ink tor, injener, marojna, bogka, tarelka, pesok,
HiPfnh. poyezd, gulki, lodka, abed, plyaj, vi§ka, fontan
nvtomobil
avtobus
avtomat
1411. «ж. lyun. Qohum sozlardan hansi kim?, hansi пэ?,
М Ц hum'/ Hiialina cavab olur?
domirgi, Azarbaycan - azarbaycanli, amakgi ЦЦнЬ, liMi nnia - baramagi, bakili - Baki, maktabli unlit.Hi, bug - bagban, vatanda§ - vatan, darzi (ffjfllllk. yoherimiz - §aharli, saatsaz - saat
§41, Окну ini, Sozlarin manalanna fikir verin.
-
sogan
hakim
yol
adamin
bulagm
§kafm
gozii
(Akltii i ciimla igarisinda i§ladib yazm.
Ш ()N11 v1111. Sozlarin manalanna fikir verin.
^>burnu
I ВЦП ИIli ^
stolun
maclisin
ayagi
yerm
goyiin
sudtin
do§ayin
uzu
adamin
gayin
dastanm
qolu
245. Suallara cavab verin. Tapdigimz pe§a adlarma sual verin,
Pargani kim toxuyur?
Saati kim tamir edir?
Baga qulluq edan kimdir?
Azarbaycanda hansi qu§lar qi§layir?
Yazda hansi gigaklar agir?
Tayyarani kim suriir?
Numune: toxucu - kim?
246. Tikintida istifada olunan alat va m ateriallarm adlarmi
deyin. Har bir alatla goriilan i§lardan dam§m.
247. Oxuyun. Har bir soza aksmanali soz tapib yazm.
sual, geca, yer, ba§, astar, siilh, dost, tam§, eni§
248. §akillara fikir verin.
• Qaz va pay sozlarinin har birini ug ciimlada mtixtalif
manalarda i§ladin.
1I4U. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogtirun.
i ,iiiiii, ре..сэк, k..nfet, k..ridor, ye..di, p..nclir.
Щ м !/, m a..aza, do..quz, st..kan , go..argin,
li.liin n d a , a..tobus, tax..a, aga.., i..id , p..ncor>,
. palan..
himn
gerb
siilh
SOZL0R1N 9W 9LtN D 9 BOYOK
HGRFtN t§L9NM9Sl
§50. Oxuyun.
Ceyhun, Vafa, Ruhangiz,
ilqar, Viiqar va Nargiz...
Yigi§ib on be§imiz,
Burda fabrik tikirik,
Yaman goxdur i§imiz.
Agasafa
4Pl)|||(|lni in adlari neca yazilib?
Ad va fam iliyalarm birinci harfi boyuk
vn/iln : Mohammad, Qliyev, Fatma, Babazado,
MitIttyко, Qodirli.
Mft), N«м11i>lori vergiil ila avaz edarak kogiirun. Hansi нп/lm i
Kb nit Inti l |i> baylayacagimza fikir verin.
M idilm . Fob la. Mammadzada. Nana. Hacioglu. Ain
КвиннI. Ann. Firangiz. Miiallim. Sevar. RuHtetii'/iuln
MhIhhuI, Qefarli. 9fandizada. §ahla. Adam
metr
harf
•A
262. 9vval adlari, sonra fam iliyalan segib
oxuyun.
Abbas Karimli, 9yyuboglu, Rahila, Qo§qar, iskandarzada, Nu§aba, Rustamxanli, Siirayya, Manafli,
Niyaz, Hasanoglu, Cabbarzada, Rafiqa, Osmanoglu
253. Oxuyun.
Boyuk Azarbaycan bastakan Uzeyir Hacibayov, xalqimizm sevimli §airi Samad Vurgun, gorkamli rassami Sattar Bahlulzada, ma§hur mugannisi Btilbul xalqimizm faxridir.
• Ad va fam iliyalan segib yazm.
254. Azarbaycan xalqinm qahraman ogullarmdan be§inin
fam iliyasm i va adim yazm.
255. Oxuyun.
Elnur, §tikufa, Giiney va Aygun sirka getdilar.
Sirkda Qapgozun ad gtinii idi. Xorayi 9yripanca
bi§irirdi. Qab-qacagi Mastan da§iyirdi. Galanlari
Toplan qar§ilayirdi. Qafasdan boylanan Yan§aq adli
tutuqu§u “Qapgoz” sozunu demakdan yorulmurdu.
U§aqlar baxib giilu§iirdular.
• Heyvanlarm adlari neca yazilib?
Heyvanlara verilan xiisusi adlarm birinci
harfi boyiik yazilir: Qirat, Bozdar, Mastan.
256. §akla baxin.
• U§aqlara ad vermakla hekaya qurub yazm.
257. Soldaki sutunda verilmi§ heyvan adlarm a, saftdnki
Hiitunlardan uygun galan xtisusi adlari segib oxuyun.
Mastan
Vafali
Narmc
Qa§qa
Yelqanad
Giimu§
Yumaq
Xalli
Ceyran
Yalli
Toplan
Maral
Ktiran
Yumru
Alapaga
Qizil
Topol
A lnbay
Bozdar
Polony
Heyvan adlarmi onlara verilen xiisuHi
txuyun.
r»H.
a d la rla
ov»/
Hlbor gamanlikda balaca pi§ikla oynayirdi. 0 , Hi
^mimnliya aparmi§di. Orada Rahman inayi otam 1
I. Nudi i- ati gapib yammizdan kegdi. it do on tin
«l-igdi. Dilbarin balaca iti onlara baxib h 11r«I n
Ши )Шш: Dilbar gamanlikdo balaca Mestanla oymiymli
ft/
269.
Oxuyun. Hansi sozlarin boyuk harfla ba§lanmasina
fikir verin.
Vatanimiz Azarbaycan Gurciistan, Dagistan, Ttirkiya va Iranla qon§udur. Azarbaycanm paytaxti Baki §aharidir. Gurciistamn paytaxti Tbilisi, Dagistamn paytaxti Mahagqala, Tiirkiyanin paytaxti
Ankara, Iranin paytaxti Tehran, Canubi Azarbaycanin markazi §ahari isa Tabrizdir. Bakmm Bina aeroportundan Turkiyaya va irana tayyaralar ugur.
Olka, §ahar, kand adlarmin birinci harfi
boyiik yazilir: A zarbaycan, Baki, §aki, Ilisu.
260.
§ahar, kand adlarmi alava etmakla ciimlalari tamamlayib yazm.
Biz ... §aharinda (kandinda) ya§ayinq. §aharimiz
(kandimiz) ... §aharinin (kandinin) yaxmligmdadir.
Qon§u ... dovlatindan biza qonaqlar galir. Biz da
qon§u ... dovlatin yaxinliqdaki ... §aharina
(kandina) qonaq gedirik.
Azarbaycan
Baki
261. Oxuyun.
dZlZ N9N9M!
Salam!
Atam mani Zaqatalaya apardi. Bakidan ma§inln
yola du§diik. Qobustan, §amaxi, Agsu, Goygay, Л#da§, Yevlax, §aki va Qaxdan kegib getdik. Ax§amyni
68
gi Zaqatalaya gatdiq. Zaqataladan Gurciistaim Ыг
atliq yol var. §aharin yaxmligindaki Tain vtt (
kandlari xo§uma galdi. Zaqatala Azarbaycanm »<<>
§aharlarindan biridir.
Novim I'm
• Parvizin maktubunda ad lari gakilan olka, ynlu.i . hi
adlarm i segib yazm .
Parviz zarfin ustunii Ье1э yazdi:
Naxgivan, Nizami ktigasi, ev 15, manzil 7.
M om m adovn Til к it
Baki, istiqlaliyyat kiigasi, ev 5, manzil 9.
N uriyev Гогу
• Siz zarfin iistiinu neca yazardmiz?
262.
Oxuyun. §ahar va rayon adlarm i diizgiin l,i»li»f
uliaeyi oyranin.
Tabriz, Ganca, Naxgivan, Sumqayit, 91i Bay nun
I Ltinkaran, Tovuz, Beylaqan, Saatli, §arur, Ycvlwi
Eilhocar, Qabala, Bilasuvar, Neftgala
Ull.'l. Buraxilmi§ harflari alava etinekle kociiriiiK
К
/.
и y
cL-
" n . .ir , I s t a n b u l, Ma..a<;qala, A s l . a r a , S . . l y a n , 0
1 'V. ISalakrhi, Zaqatala, tf.'ki, Q^/.наг, Xagml
S
,4 i on, Q ..ba
§114. Oxuyun. Hansi sozlarin boyiik harfla Ьа§1апптми1
film Vt'l in.
Vnvdii Xezarin sahilinda dincaldim. Sonra
1 I I "iikn i ana apardi. Biz Hnciqabul goliinii /гопIDM
Kiir gayim kegdik. Lankaranda gecaladik. Sahar
Xanbulangay goltina getdik. Ora gox gozal idi.
Daniz, gol, gay adlarmin birinci harfi bo­
yuk yazilir: Qara doniz, Goy g o l , Araz.
265. Buraxilmi§ harflari alava etmokla kogiiriin.
4
/yy
X^zar, Mingag^vir, Ma.^al gol, Gir/man, Sa.$ur,
T artar, Qu£yal, X a..xal, T u..yan, Haciq..bul,
V a..vala, 9 ..r i gay, Go., gol, A la..an
T9KI V9 C9M1 BlLDlR9N S0ZL9R
266. Oxuyun. Qar§i-qar§iya yazilmi§ ciimlalarda qara
harflarla verilmi§ sozlar naya gora farqlanir?
Qamanlikda inek otlayir.
Agaca serge qondu.
Ceyran bulaga endi.
Qartal goy tiziinda siiziir.
Qamanlikda ineklar otlayir.
Agaca sergeler qondu.
Ceyranlar bulaga endi.
Qartallar goy iiziinda siiztir.
Bir a§yanm adim bildiran soz tok, gox
a§yanm adim bildiran soz com olur.
267.
Oxuyun. Qo§a yazilmi§ sozlari kogiiriin. Bu sozlari
farqlandiren hissanin altindan xatt gakin.
adam - adamlar
§agird - §agirdlar
kitab kitablar
daftor defterlar
ev - evlar
gay - gaylar
gora к - goraklar
bag - baglar
Sozlari cam §aklinda i§latmak iigim oiilnm
lar va ya Ja r alava etmak lazimdir: nlm/i
almalar, iizum - iizumldr
268. Kogiiriin. Soztin la rva ler hissasindan avvolkl liurmU
olan saitlarin altmdan xatt gakin.
amilar, quzular, tittilar, danalar, §aharh>r\
kosovlar, tama§alar
qnpilm ,
269. Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ sozlar» no vnxl lur,
na vaxt lar artinldigina fikir verin.
Zirvalari agappaq,'
Yamaclan gigakli.
Dumanlari ttil kimi,
Buludlan §im§akli.
Rafiq Yusifogiu
Xan ginarlar, §ah palidlar,
Ayaginm altindadir.
Yaratdigm imaratlar
Goyiin yeddi qatmdadir.
Emil M ehdiyev
270. Sozlari cam §aklinda i§ladib yazm.
adam, qa§iq, kino, quzu
bilet, arik, kisa, daftar, qalam
• Birinci satirdaki sozlar ikinci satirdakindan tmyu iffM'e
farqlanir?
Axirmci hecasinda qalin sail olan sozlar
Jar, inca sait olan sozlar isa le r qabul edir.
271. Нэг bir sozti cam §aklinda i§ladin.
agac, saat, duz, armud, tir, sabat, oyun, dan, qanad,
don, §ir, it, qoyun, kand, qanddan, qaz, nar, ot, ginar, diiz
272. Oxuyun. Sozlarin neca talaffuz edildiyine fikir verin.
otlar, atlar, itlar, sabatlar, qanadlar, noxudlar, igidlar, §ahidlar;
donlar, oyunlar, qo§unlar, danlar, akinlar, giinlar;
§arlar, divarlar, §aharlar, torlar, tirlar, §irlar, zarlar;
yollar, §allar, qullar, nagillar, §akillar, giillar,
collar, yellar, kallar
273. Oxuyun. Sozlarin deyili§ini va yazili§mi yadda saxlaym.
Bela yazilir:
avtomatlar
paroxodlar
konfetlar
giyidlar
vaqonlar
goyarginlar
anbarlar
daftarlar
Bela deyilir:
aftamatdar
paraxoddar
kanfetdar
Qiyitdar
vaqonnar
goyarginnar
ambarrar
daftarrar
• Bas qazlar, gdzler, agaclar, gekicler sozlarini neca talaffuz
edirsiniz?
274. Com bildiran sozlari tamamlamaqla oxuyun.
Qi§da gol.., taria.., dara.. qarla ortiilur. Me§ada
dov§an.., tiilkii.., gaqqal.., canavar.. yem axtanr. Ac
■х
canavar.., tulkti.. geca.. kanda galir. Bir do goriit Mim
ki, harada isa qoyun.. mala§ir, toyuq.. qaqqildiu.tn.
it.. hiirii§ur, at.. ki§nayir.
275. Buraxilmisp harflari alava etmakla kogiiriin.
p..ncara, par..xod, i..irm i, p..ndir, sak..iz,
st..kan, go..argin, i..id, рэ1эп.., ma§..ala, a..tor»..l>ll,
bulu.., armu.., ta..bal, kar..on, daf..ar, za..ba(i, 1п..рм
9§YANIN NEC9LlYlNl BlLDtR9N SOZLQR
276. Oxuyun.
Ya§il tag atar,
Torpaqda yatar.
Dema ki, kaldir,
Tezca dor apar.
Bes adi nadir?
Axtaran tapar.
Neca?
San-san sandiqlar,
igi dolu findiqlar.
Ya§il tagim var,
A1 otagim var,
Boz paltanmda
Goy zolagim var.
Guna§ kimi girdadir,
Goyda deyil, yerdadir.
9§yalan neca tamdiniz? Tapmacalarm cavabim lnpnuti|i|^
siza hansi sozlar komak etdi?
9§yanin boyukluyimu, formasini, rangini,
dadim, iyini, Ьэгк va ya yum§aqligim bildiran
sozlara necelik bildiren sozler deyilir. Bela
sozlar n ece? hansi? suallarmdan birina cavab
olur: yeka, yogu n , yasti, qirmizi, $irin, atirli,
sigalli, isti va s.
277. §akillara diqqatla baxin. Har bir оуун ciitimu muqayisa
edin. Hansi necadir?
istifada etmak йдйп sozlar: enli, nazik, qalin, yo­
gun, ensiz
278. §akillara baxm. 9§yalar boyiikluytina gora neca
fa rn la n ir?
—^щпт|11пц)п^п»|41^41чи>цпипттг^
—ушгпл|ттттп^пщут^
Istifa d e etmak йдйп sozlar: hiindiir, qisa, yeka,
uzun, kigik, algaq
279.
9§yalar formasina gora neca olur? Forma bildiran
sozlar tapib ciimlada i§ladin.
Ф
74
_
280. Sol siitunda adlari gakilan a§yalar sag siiitiixljikiI mi (Imh
hansma ox§ayir? Onlar nayina gora ox§ayirlar?
I daftar
4 yemi§
top
qaz
nalbaki
qarpiz
^bo§qab
3 yumurta
tf qu
f qapi
281. A§agidaki sozlari formasina gora mtiqayiso nil и
naringi-portagal, sarimsaq-sogan, §ar-top, plylk
palang, turp-gugundur, xiyar-badimcan, inoriiQ
giyalak, §aftali-arik
282. Noqtalarin yerina a§yanm necaliyini bildinm
alava etmakla oxuyun.
yemi§
kandir
Imx In
Istifa d e etmak йдйп sozlar: enli, qalin, yiinnii,
uzun, ensiz, godak, dadli, qisa, nazik, uzunsov, yo
gun, §irin
283. Taravaz bitkisi va meyvalarin rangini
ПЭ?
yazm .
necedir?
nannci
ag
qirmr/i
sari
yayil
284. Tamdigimz gigaklarin adlarm i va ranglarini deyin.
285. 9§yalarin dadi neca olur?
Necedir?
aci
tur§
§or
§irin
tur§maza
Na?
bal
alga
moruq
nar
istiot
limon
sanmsaq
kok
duz
286. 9§yalari necaliyina gora tamyin.
ag, §irin, bark, kovrak
yumru, sari, tur§, dadli, atirli
yumru, qirmizi, tur§maza, sulu
ag, di§-di§, aci, kaskin iyli
ya§il, uzunsov, sigalli, sulu
pomidor
sanmsaq
limon
xiyar
qand
287.
Har bir soztin qar§isina uygun galan a§ya adi alava
etmakla kogiiriin.
duzlu ...
atli ...
danli
qarli
canli ..
unlu ..
288.
Noco? sualina cavab olan sozlari aid oldugu sozla
birlikda segib yazm.
76
Atalar sozlari
•
•
•
•
•
A g illi adam agilsiza ba§ qo§maz.
Yam an giintin omrii az olar.
A ci soz qalb sm dirar.
Igid ogul du§mana ayilmaz.
Tamiz i§dan giil atri galar.
289. Dadli, nurlu, canli, sozlti, zarli, qanadli, etirli, yiinlu,
otlu sozlarini ciimlada i§ladin. Onlardan be§ini yazm.
290. Oxuyun. Necalik bildiran sozlar hansilardir, niilni'i
neca talaffiiz etdiniz?
Dov§an qagdi me§aya,
Rast galdi banov§aya.
Banov§a dord lagakdi,
О har gtildan goygakdi.
Lagaklari atirli,
(jstii kol-kos g a tir li.
Dov§an onu yoxladi,
Yum§aq yerda y u x la d i.
МэтиинI Anhui
291. vOxuyun.
Qapgoz ayi, yumru kirpi,
Yanlarmda qara bocak.
Dedilar ki, qi§ galmami§
Yuvalara enak garak.
Mirvarid Dilbazi
Pi§ik na pi§ik! A y d n d ...
Yekaba§, palazquln<|.
Darisi palang k im i,
Sapsan, zolaq-zolnq.
Mikayil Rzaqulir/.nd
• 0§ya adlarmi onlarm necaliyini bildiran sozlar lu l>l
deyin.
!92. Su allan necalik bildiran sozlarla avaz edib kogiiriin.
Goy (necadir?)
Daniz (necadir?)
Qay (necadir?)
Gol (necadir?)
Me§a (necadir?)
Dag (necadir?)
Bag (necadir?)
Tarla (necadir?)
Ntimuna: Me§a ya§ildir.
293. Noqtalarin yerina uygun galan sozlar alava edib
:uyun.
..., ..., ... yumrudur.
..., ..., ... §irindir.
..., ..., ... xirdadir.
..., ..., ... qirmizidir.
,. maraqlidir.
• • • у • •• у
,. narmdir.
294. Har bir soziin qar§isinda onun necaliyini bildiran bir
iege soz yazm.
qizilgiil ..., ..., ...
pomidor ..., ..., ...
buz ...9 •••9 *
qand ...у •••>
296. Birinci stitundaki sozlarin har birini ikinci stitundaki
uytfiui galan sozla birla§dirib oxuyun.
boz
§alaquyruq'v
dacal
gapgoz
yastidaban
78
A- a y i
/f- dov§an
"I tiilkii
canavar
meymun
I
296. Birinci stitundaki har bir sozti ikinci stitundan uygun
galan sozla birlikda yazm.
qargidali
giina§
qar
kapanak
xiyar
moruq
oglan
j yum§aqdir
./"ya^ildir
f saridir
^ §irindir
Xmehribandir
/Iparlaqdir
L,alvandir
297. §akillara baxm. Har bir qu§un gortinti§tinti tasvir edin.
298. Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ sozlari hansi sozlarla
avaz etmak olar?
Qamanlar ya§il,
Gtillar rangbarang,
Daniz 1эг mavi,
Lapalar qa§ang.
Rafiq Y usifoglu
299. Oxuyun. Qara harflarla verilmi§ sozlardan manaca
yaxin olanlanm segib deyin.
Balaca Mahira ya§il talada gigak darir. Onun kigik
qarda§i da goy, gamanda oynayir.
Baki gozal §ahardir. Qa§ang binalar, parklar ona
yara§iq verir.
Mahir gali§qan oglandir. Hami onu bacanqli §agird
kimi tam yir.
300. §akilda gordiiklariniz haqqmda hekaya qurub naql edin.
301.
4
M a n a c a y a x i n s o z la r i se c ib y a z m .
«•
J
4
3~
%>
4
'
у yeni, isti, dar, gticlti, §ad, hiindiir, qiivvatli, taza,
boyiik, qgfynar, uca, y&ka, ensiz3, §aii
302. Kogiiriin. Yaxmmanali sozlarin altindan xott gakin.
Uca binalar arasmda hiindiir agaclar goriintir. Sa­
mi rin paltan ya§ oldu. О bilirdi ki, namli paltarla
gazmak zarardir.
303. Qara h a r f l a r l a
avaz edib kogiiriin.
y a z ilm i§ h a r b i r so z ii y a x i n m a n a l i s o z la
sassiz me§a
iliq su
rangbarang gigaklar
80
lazzatli §aftali
uca bina
duzsuz xorak
304.
Qar§i-qar§iya verilmi§ cumlalarde neca? minium fitvidi
olan sozlari tapib miiqayisa edin.
Yax§i u§aq ata-anaya
sevinc gatirir.
Taza ma§m enli ktiga
ila §uttiyiir.
Cali§qan §agird sinfin
faxridir.
Pis u§aq ata-anuyn ilnnl
gatirir.
Kohna ma$in dnr km.»»
ila gedir.
Tanbal §agird sinfin n d m i
batinr.
305. Noqtalarin yerina necedir? sualina cavab olan mty
alava etmakla oxuyun.
Palang boytikdiir, pi§ik isa ... .
Dag hundurdiir, tapa isa ... .
Yol enlidir, cigir isa ... .
Kitab qalmdir, daftar isa ... .
Palid yogundur, §am isa ... .
Alga iridir, zogal isa ... .
306. §akilda gordiiklariniz haqqmda hekaya qurub noql
edln.
307. Ciimlalari tamamlayib kogiiriin.
Narmina anqdir, Madina isa . . . .
Baba qocadir, nava isa ... .
Qarda§ gali§qandir, baci isa ... .
Qayin suyu §irindir, danizin suyu isa ... .
Qovagm yarpagi enlidir, soyiidun yarpagi isa ... .
• Har ciimladaki aksmanali sozlarin altindan xatt gakin.
308. Noqtalarin yerina uygun galan aksmanali soz alava
etmakla ciimlalari tamamlayib yazm.
Ziilmat geca kegdi ... sahar agildi.
Ma§mdan qoca ki§i va ... oglan dii§dii.
Stullardan biri bark, digari ... idi.
Aran isti, dag isa ... idi.
309. Har bir soza aksmanali soz tapib yazin.
aci, agir, qamli, uzun, uzaq, pis, qaranliq
310. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
'.-у‘
a..tobus, va..on, y..§ik, za..baq, k..nfet, do..lat,
la..pa, dir..ik, sii..biil, va..zal, a..tomat, yam a..,
tap..аса, pa..biq, dos..luq, §a..ba, a..bar
82
Ф
9§YANIN H9R9K0TINI BiLDlHON
9
311. §akillara baxin. Har bir §akilda uya#in ntt p
i
,
L
312. Kogiiriin.
Samad tovlaya qagdi,
Tezca qapini agdi.
Tula oradan gixib
Hiindiir hasan a§di.
Bu galan kohlon /ltdI,
Yiikii belindon nidi.
* +*
A tam taxtam yondu,
Anam toyuftii yoldn.
• Harakat bildiran sozlarin altindan xatt
g o k in .
313. Harakat bildiran sozlari segib oxuyun.
Tural oztinti Malikin qucaginn aUU. Qardnyi out
iiziindan opdii. Saglanm ox§ayib, ye re qoydu. (,'nny
danmdan tankgi papagim g ixarib , zarnfn tln шиш I
§ina qoydu, gozlarinin ustuno enriirrii. Hir nzdnn
ralgila goxlu qonaq galdi. Malik onlnrn oMgurlllc In
tmdan maraqli sohbatlar etdi.
314.
Ciimlalari tamamlayib kogiiriin. 91ava etdiyiniz
sozlarin qar§ismda motarizada sualini yazm.
Qiz telefonla
Oglan kitab Mcuya&ify
Qiz al-tizunti
Oglan qapiya rang ШКЛ
Qiz atasi ila §ahara ...
Sarhadgi durbinla sarhada...
Ntimune: Qiz telefonla dam§acaq (na edacak?).
У
315. §akillara baxm.
I
Na edir?
Na edir?
Na etdi?
Na etdi?
• Ciimlalari §akillarin sirasina uygun oxuyun. Qara harflarla
verilmi§ sozlar hansi suallara cavab olur?
Oglan taxtam kasdi.
Qiz divardan §akil asir.
Oglan taxta kesir.
Qiz §akli divardan asdi.
K esir, a sir sozlari harakatin indi davam
etdiyini bildirir. Bela sozlar п э ed ir? sualina
cavab olur. Kdsdi, asdi sozlari isa harakatin
bitdiyini bildirir. Bela sozlar п э etd i? sualina
cavab olur.
316. Oxuyun. Nd etdi? sualma cavab olan sozlari tapm.
Yagdi yagi§, gaylar da§di,
Suya batdi gaman, gayir.
Seller aydi qam i§lan...
Xammana Gliboyli
317. Oxuyun. Kim? sualma cavab olan har bir soza пэ etdi?
sualma cavab olan soz alava etmakla yazm.
miiallim, gozal, toxucu, ctica, yara§iqli, sagici, sarga, qa§ang, ma§inist, miihandis, saliqali
318. Kogiiriin. Nd etdi? sualma cavab olan 'sozlarin
altindan bir, пэ edir? sualma cavab olan sozlarin altindan iki
xatt gakin.
Nargiz in§a yazdi.
Yaz galanda kogari qu§lar bizim yerlara qayidir.
Rahila kollarm dibindan banov§a dardi.
Murad §ahidlar xiyabanma gedir.
Xalqimiz §ahidlarin xatirasini aziz tutur.
319. §akillara uygun sozlardan istifada etmakla ciimlalari
mamlaym.
..
..
..
..
..
darir.
oxudu.
tikir.
kasdi.
soyur.
oxu 2
320. Ovvalca ne etdi?, sonra ne edir? sualina cavab olan
sozlari segib oxuyun.
galdi, akir, da§di, soru§du, gula§ir, ugdu, sardi,
bilir, aridir, girdi, atdi, siiztir, getdi, galir
321. Noqtalarin yerina uygun galan harakat bildiran soz
alava etmakla kogiiriin.
Ovgunu goran ceyran
Inak gamanlikda
Qaranqu§ algaqdan cucularin dalmca ..(j£LC<ln
Ordak golda . U^ 2
Kartankala qumun ustiinda
Yad adami goran it .Ь^и '4
322. Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ sozlara suallar verin.
Kimdir orda zang galir,
Har giin $a§ir, karixir?
Yox! Maktab haray $akir,
U§aqlarsiz danxir.
Ф v
Teymur Elgin
323. Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ sozlara similar verin.
Axar sular a§ir, da§ir,
Dag, daralar ya§illa§ir.
Sevincimiz haddan a§ir,
Sevimli, xo§ bahar galir.
***
Dagda goban galir ttitak,
Ot otlayir qoyun, inak.
9sir sarin-sarin kiilak,
Sevimli, xo§ bahar galir.
***
Qu§lar ugur qatar-qatar,
Qigaklanir goy baggalar.
Ay u§aqlar, ay u§aqlar,
Sevimli, xo§ bahar galir.
м
Zeynal Cabbarzade
324. Noqtalarin yerina sag stitundaki sozlardan uygun
galanini alava etmakla oxuyun.
Qartal ...
Ma§m ...
Dov§an ..
Garni ...
Qayirtka
^qa?ir
^ iiziir
/siiztir
$ hoppamr
;27§utuytir
325.
Noqtalarin yerina ne edir? sualina cavab olan bir soz
alava etmakla kogtirtin.
Qatar ...
Qaranqu§ ...
At ...
Qayiq ...
inak ...
it ...
326. Noqtalarin yerina heyvanlarm neca sas gixarmasmi
olava edib kogiiriin.
At ki§nayir, cami§ isa ...
Pi§ik miyoldayir, it isa ...
Inak boyurur, qoyun isa ...
Sarga cikkildayir, qarga isa ...
A n vizildayir, circirama isa ...
Toyuq qaqqildayir, xoruz isa ...
327. Oxuyun. Na edir? sualma bir sozla cavab verin.
Adil taxtam mi§arla (na edir?) ...
Elmira donun soktiytinti iyna ila (na edir?) . . . .
Parvana qalamla (na edir?) ... .
Tarana pargam qaygi ila (na edir?) ... .
Gtinel stakanlan dasmal ila (na edir?) . . . .
328. Kogiiriin. Har bir soztin qar§ismda onun harakatini
bildiran bir nega soz yazm.
^agird ...) •••; ... •
Ordak ...)
... .
Traktor ...? •••, ••• •
Cay
•••> ••• •
329. Sxem iizra ciimlalar qurun.
Qamar gamanlikda
88
gazir
oturur
oynayir
qagir
uzamr
gigak darir
330.
Birinci stitundaki sozlara ikinci sutundnlti « h/IhmIhi
manaca yaxin olanlarmi segib gostarin.
tulladi
oturdu
dartdi
yigdi
qagdi
qirdi
\ qalxdi
j,oylo§di
Сsmdirdi
^yuyurdu
Vtopladi
3 gokdi
£durdu
1 atdi
331. Har bir soza manaca yaxm soz tapib <|iu mi <|iiГ91 ум
yazm.
soyloyir, qazir, qagir, dagidir, sindirir, doyiir
332. Oxuyun. Har satirdaki sozlari bir sozlo i>vi>y, mllll I
qar§ismda yazm.
roqs edir yola dti§dti ba§a gatir dilo tutdu tama§a edir ba§ gokdi 333. Ciimlalari tamamlayib kogiiriin.
Vertolyot havaya qalxir, toyyaro iso meydann... .
A n sancmi§ Lotif aglayir, Riifot iso ona baxib . ,
Yazda gunduzlor uzanir, gecolor iso ... .
Rohman topu atir, Ay ton iso onu ... .
334. Har bir soztin qar§isinda ona aksmanali soz tapib
yazm.
dti§tir, gedir, tutur, enir, soktir, alir, ayla§ir, daralir
335. Siiztir soztintin manalarim izah edin. Birinci va ikinci
ctimlalarda siiztir sozunti hansi sozlarla avaz etmak olar?
Goyda qartal siiztir.
Stisan toyda siiztir.
Ana a§i siiztir.
Miiallim gozalti sinfi siiztir.
336. Oxuyun. Deydi soztintin har bir ctimlada hansi manada
i§lanmasina fikir verin.
Elgin kandda babasma daydi.
Top diraya daydi.
Me§ada goztima ttilkti daydi.
Bagimizda §aftali daydi.
Soztim Esmiraya daydi.
• Har bir ctimlada deydi soztinti hansi sozla avaz etmak olar?
337. §akillara baxm. Har bir §akilda u§aqlarm gordtiklari
i§lara dair bir ctimla qurun. Oxuyur va gakir sozlari hansi
manalarda i§lanib?
90
338.
Oxuyun. Qara harflarla yazilmi^ sozluru «mil
Onlar harakatin na vaxt yerina yetirilmesini blldli It ?
Axir dag §alalasi,
Har yam tutub sasi,
Tarlalardan kegacak,
Collar sudan igacak,
Siirular sahil boyu
Igacak sarin suyu.
Har yanda gtil agacaq,
San stinbul agacaq.
Kegib gamandim, <I»i /«lull,
Bazan itacak goz«lmi,
Sonra dara a§afti,
Stansiyaya axacnq,
Evlarda ax§am gn&i
i§iqlar aligacaq.
Yusif Hasotibuy
339. Oxuyun. Ciimlalari tamamlayin.
Karim bu gun meyva darir.
O, diinan da meyva ... .
Karim sabah yena meyva ... .
Daracak, к едэсэк , agacaq sozlari harakatin
galacakda gortilacayini, galacakda ba§ vemcayini bildirir. Daracak sozti n e edacok?
sualina cavab olur.
340. Sag tarafdaki siitundan uygun galan sozii olavo
etmakla ciimlalari tamamlayin.
Parlaq guna§ yeri ... .
Bir azdan hava ... .
Hamid sabah me§aya ... .
Band gakilmazsa, sel sahili yuynb
Sahar surti dagdan . . . .
Su verilmasa agaclar ... .
.^soyuyaeaq
^gedacuk
isidacok
^qiiruyncmj
^aparnciH|
j'enacok
ui
341. Ciimlalari tamamlayib yazm.
Qarda§im galan il maktaba ... .
Man galan yay yaylaga ... .
Rassam sabah kandimizdan bir manzara ... .
Ilqar bir azdan darslarini ... .
342. A§agidaki sozlari ctimlada ela i§ladin ki, galacakla
bagli olsun.
dayan, yaz, keg, dti§, gat, bil, giil
343. Sag tarafdaki stitundan uygun galan sozii alava
etmakla ciimlalari tamamlayib yazm.
„.Yungtil mehdan agaclar ... .
Sarga yolun kanarmda dan ...
Sel korpunu ... .
Kiiradaki damir ... .
Atam odunu . . . .
Said sabah me§aya ... .
.la x ta n r
.
^qizdi
£gedacak
'fyardi
/ asir
Juguracaq*
344. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogiiriin.
das..a, bos..an, §a..ba, do..§an, a..tomobil, ma..aza,
za..baq, ran.., no..ba, za..bil, a..tobus, sii..biil,
do..lat, p..ncak, i..irm i, k..sm ..n avt, va..zal, i..id,
st..kan, a..bar, go..argin, mu§a..ba, as..ar, bulu..,
do..quz, ma§..ala
lazzatli
Ф
92
Ct)ML0
345. Oxuyun. Sasinizla cumlanin tamamlaninniniiil l»lIHliHi
havalar isindi,yaz galdi zogal, alga, nrik. millnli
gigak agdi,daglarda, me§ada banov§a, novni/gOlO gfl
rtindti»qaranqu§lar kogtib galdUarilar agm-dmi мДшч
ugu§uryhamidan gox u§aqlar sevinirlar. l»n/)lnnl«ii
baggalardan onlarm §an saslari,e§idilir
• Нэг bir ctimlada kimdan va nadan bahs oluntir?
Havalar, yaz, zogal, alga, arik, §aftah, ba^lar,
qaranqusplar, an lar, u§aqlar haqqmda na doyillr?
шмум
b ox IIVMM.
• Har bir ctimlada kimdan va ya nadan bahs olunur?
Ciimld sozlardan эшэ1э galir. Sozlor bir bil l
ila baglamb, bitmi§ bir fikri bildirir.
347. Oxuyun.
Tamiz yu al-uziinu,
Dam§ soziin diizimu.
Yera stirtma ozunii,
Yax§i olur, yaxiji dur.
t s n i n y i l S o l ft ш
• §eirda nadan bahs olunur? §eirda подо ciimlii var?
Har ciimladaki sozlarin sayini deyin.
348. Oxuyun. Cumlanin axirim sasinizla bildirin.
qaranqu§ yuva qurmu§du,sargalar onun yuvasim tutdular,qaranqu§ yolda§larma xabai verdi^onlar yolda§mm komayina, galdilar qaranqu§lar sargalari qovdular >
• Har bir ctimlada nadan bahs olunur?
Kogiiriin. Har bir ctimlanin axirmda noqta qoyun.
Ctimlani boytik harfla ba§lamagi unutmayin.
349. Oxuyun.
Cay daglara, daralara sas sala-sala axir.
Maral bulaga yaxinla§di.
Ovgu sildirim qayaya qalxdi.
• Bu ctimlalarda kimin va ya nayin haqqinda dam§ilir?
Hamin sozlar hansi suala cavab olur?
350. Oxuyun.
Yagi§ yagir.
Daglara yagi§ yagir.
Daglara giiclti yagi§ yagir.
Uca daglara gticlti yagi§ yagir.
• Birinci ctimlada nega soz var?
О biri ctimlalarin har birinda nega soz var?
Ctimlalarin manalarmdaki farqa fikir verin.
351. Oxuyun. Har bir ctimlaya bir soz alava edib geni§landirin.
Sabir galir.
Parviz galir.
Diirra oxuyur.
Kazim yazir.
94
t
— Neca, yatmaq vaxtidir?
— Bali, tez olun!
— Ba§ tista, gedirik.
• Har bir ctimlanin axirm da hansi i§an> C|oynliib?
Gorasan na tigtin?
353. Oxuyun. Ctimlanin axinndaki iynntluri <и»м)i
farqlandirin.
Agac ban ila tanmar.
San hansi kanda gedacaksan?
Ya§asm yer tiztinda siilh!
Bir gor na edirsan, bu ki dahgetdirl
Magar dtiz elamiram?
9zizim, bacarmadigm i§i gonna.
354. Oxuyun.
Siz sabah Darbanda gedacaksini/mi 1
Maktabimiza Canubi Azarbaycaudini
qonaqlar galdilar
Ya§asm Azarbaycanla Tiirkiyonin
• Ctimlalarin hansmda soru§ulur, 1птмпн1н nittlllHHI
verilir, hansmda hiss, hayacan bildirilir?
• Kogiiriin. Ctimlalarin axirmda la/im nlnn ImummiI ij
355. Oxuyun. Ctimlalarin axirmda hansi i§aralar qoyulmalidir?
— Yayda me§ada gazmayi xo§layirsan ?
— 91batta, xo§layiram t •
— Hara baxirsan ?
— Goy qur§agina baxiram *
— Ilahi, gor пэ gozaldir к/
?!
356. Oxuyun.
— Paho, пэ yaman istidir }
— Magar burada kolgalanmak ugiin yer yoxdur ?
— Galin gadir quraq •
— Tufan galir!
— Ham, baci?
— Gormayirsan
tir-tir asir
§am agaci?
— Tufan «ollil
— Ham, imil?
— Bir l>nx
neca ynp.nbimi
daniz, tfuini!
<Л
?!
• Hansi ctimlani oxuyanda sasinizi ucaltdmiz?
Hansi ctimlada soru§dunuz?
Kogiiriin. Ctimlalarin axirm da lazim olan i§aralari qoyun.
357. Ifadali oxuyun.
— Banov§a (bir sas)
— Banda du§a (xorla)
— Bizdan siza kim dii§a (bir sas)
— Sagi qara, gozti ala Bahar (xorla)
358. Ctimlalarin axirm daki i§aralarin loliiltinti «ним
oxuyun.
359. Ctimlalarin axirm da lazim
kogiiriin.
g a la n
i nnml i nl
»
Xazarim, ay Xazarim,
Sana yox tay, Xazarim
Yena ayil> dnf.nomti
Oz haddini пу1ГМ(Ш
Niya qazablanmisan,
Nara gakan sanmisan
Hirslamlirib kim н
E§itmim>n к 1ниши
Ш
?!
• Har bir ctimlanin axirmda hansi i§arani qoymaq lazimdir?
Na tigtin?
360. Oxuyun. Ogar kogtirsaniz, hor bir с(1)пЫп|Ц
hansi i§arani qoyarsmiz?
Aynlarm i koniil canditn
Azarbaycan, Azarbaynii»
Sunt ml
9gar ciimlada bir §ey haqqmda xabar verilirsa, axirmda noqta (.) qoyulur.
9gar ciimlada bir §ey soru§ulursa, axirmda
su al i§arasi (?) qoyulur.
9gar ciimlada hiss, hayacan ifada olunursa,
axirmda nida i§arasi (!) qoyulur.
96
Bir atirli giilam man,
istayiram giilam man.
Ay yoldan kegan oglan
Mani incitma aman
San monl <l<by
Xatrimn do
Neylamlyum
Yolumi d l l z к и д м н м
nil Is,,, I
Мйэууэп malumat bildiran eumle neqli
сйт1э adlamr.
Cavab almaq maqsadi ila iglanen ciimlaya
sual ciimldsi deyilir.
Hiss, hayacan bildiran ciimla isa nida ctimlesidir.
361. tki sual ve iki nida cumlasi qurub yazin.
CttML9D0 S6ZL9R ARASINDA 0LAQ0
362. Нэг bir satirdaki sozlari lazimi ardicilliqla diiziib bir
ciimla qurun.
X
3
1
atasi, neftgidir, Sabirin
,
' ba§lanqi, sapini, taxil, tarlada /
i(
teatrmda, u§a^lar, ^baxdiiar, kukla, tama§aya
galdi, yaylagin, xo|una, havasi
363. §akla baxib gordiiklariniz haqqmda hekaya qurub naql edin.
98
364. Sol stitundaki ctimlalara sa# stitundaki im.....
uygun galanini alava etmakla kogiiriin.
Baki ... paytaxtidir.
... sahila у an aldi.
Narmin ... va sap gottirub duymani tikdi.
U§aqlar ..., mi§ar, mismar gottiriib, qu§ yuvasi duzaltdilar.
tax..a
par..xod
Az..rbav('Min J
1..П0
365.
Sag tarafdaki stitunda verilmi§ sozlerdim lullf
etmakla ctimlalari tamamlayib kogiiriin.
*
<... bahardir.
... me§0si canlamr.
Qu§larm ... nagmalari e§idilir.
... agacdalan dimdiyi ila agaci
doyaclayir.
Dala budaqdan ... tullamr.
Talada ... qagir.
dovgan
§an
alabezok
ilk
budaftn
pa lid
366.
Suallarm yerina lazim galan sozlari obi vo <i ni<
kogiiriin.
(kimda?) maraqli kitablar var?
(nada?) tig qaranqu§ yumurtasi gordiim?
Elmas (kimdan?) yax§i §akil gakir?
U§aqlar (nadan) garni dtizeltdiler?
367.
Suallarm yerina lazimi sozlari alava etmakla ciimlalar
dtizaldin.
Turalm (neca) karanda§i var?
Gtiney (neca) qizdir?
Aysel nanasi ila Tabriza (na etdi?)
Rustam iiguncti sinifda (na edir?)
Ay tan tayyara ila Ttirkiyaya (na edacak?)
Ciimladaki sozlar bir-biri ila bagli olur.
Onlarm aralarmdaki alaqani suallarm komayi
ila bilmak olar.
368.
Oxuyun. Ciimlada nayin haqqinda danigilir va onun
haqqmda пэ deyilir? Н э т т sozii tapm.
Baggada bulbul gozal nagmalar oxuyur.
Ciimlada nadan bahs olunur?
Bulbul na edir?
Harada oxuyur?
Na oxuyur?
Neca nagmalar?
biilbuldan
oxuyur
baggada
nagmalar
gozal
369.
Oxuyun. Har bir ciimladaki sozlar arasinda alaqani
miiayyanla§dirin.
U§aqlar bagda agac akdilar.
Rahila siiratla va gozal yazir.
100
370. §akilda gordtiklariniza aid hekaya qurub yn*m
371. Oxuyun. Ciimladaki sozlarin har dafa
fik ir verin. Ctimlanin manasi da dayi§irmi?
Biitiin el qoy komak etsin.
Qoy biitiin el komak etsin.
Qoy komak etsin biitiin el.
Komak etsin qoy biitiin el.
372. "Ayi те§вуэ girdi" ctimlasinda sozlarin yerini dwyl*
makla ciimlalar dtizaldin. Onlarin manalan arasmdaki Гогц!
izah edin.
373. Buraxilmi§ harflari alava etmakla kogtiriin.
i..id, n..mra, d..v§an, dir..ik, a..tomat, va..on,
za..bil, t..ba§ir, a..tobus, ye..di, k..mandir, me?..all»,
do..quz, a..bar, go..argin, sak..iz, st..kan, sii..b(U,
res..ublika, qahr..man, Az..rbaycan, as..ar, bul..<l,
d..vlat, dii§m..n, bayra.., bos..an, p..ncak
§ahid
taba$ir
tapmara
IDI
IL BOYU KEglLMt§LGRlN T0KRARI
374. Oxuyun. Saitlari gostarin. Sozlari diizgiin talefTiiz edin.
Tovuz, qahraman, radio, mukafat, dfiira, tnba§ir,
omidor, Azarbaycan
375. Oxuyun. Birinci stitundaki sozlari hecalara, ikinci
litundakilan isa satirdan-satra kegirmak tigiin ayn ib yazm.
Salim
§ahar
meydan
guna§
daftar
Salimin
§ahara
meydani
gtina§in
daftara
376. Oxuyun. Qalin saitlari gostarin.
§9LAL9
Giin altmda giimti§tak Me§aya nagma deyar,
§ i n l - § in l § ir ild a r
Panl-panl panldar.
Ela bil qanadi var,
Mammad Aslan
Pin l-pinl pinldar.
377. Kogiiriin. inca saitlarin altindan xatt gakin.
Qayda salxim soyudlar
Yuyur sagini tel-tel...
Oz halal zahmatila
Ag giina yol agir el.
Ohinad Camil
378. Oxuyun. Нэг bir sozda vurgunu avvalca birinci, sonra
ikinci hecamn iizarina salin. Har bir sozii ciimlada m iixtalif
manalarda i§ladin.
alma, suzrna, darin
379. Bag, duz, dag siid sozlarina qohum sozlar tapib yazin.
380. Oxuyun. Qara harflarla yazilnn§ sozlari dtizgtin
talaffuz edin.
Ordak birdan iiza-iiza,
Su altindan gixdi iiza.
itmi§ agar dimdiyinde.
Xoruzun da, pi§iyin da
Sevincindan tizti giildii,
Alaba§m gozii giildii.
Qanad galib gigirdi qaz:
— Ham Solmaz, ham Solmaz?!
Solmaz galdi giila-giila,
Dedi: — Sag ol, aziz ordak,
Gozlarindan opam garak.
Mastan da gox razi qaldi,
Oz payim ondan aldi.
Sabir Mammedzado
10.1
3 8 1. §akilda gordiiklariniz haqqinda heknya qurub naql edin.
382. Oxuyun.
CAQQAL V9 XORUZ
Bir xoruz agaca gixib banladi. Qaqqal bunii e§idib
idi:
Ay xoruz qarda§, a§agi du§ub banla, men da
ix^i e§idim.
Xoruz dedi:
Ay gaqqal baba, bir az dayan, qoy Alaba§ yuxuin oyansin, dti§tib banlaram.
Qaqqal Alaba§ sozunu e§idan kimi qagdi.
11i>r bir ciimlada nadan bahs olunur?
Qimi horflarla yazilmi§ sozlari dtizgun talaffiiz edin.
*
)4
383. Ciimlalari tamamlayib kogiiriin.
...respublikamizda ikinci boyuk §0hardir.
Baggada ... akdim.
... yeddi ila ... arasmda olan raqamdir.
sakkiz
doqquzun
agac
Ganca
• 91ava etdiyiniz sozlarin yaziligim va deyiligini yadda saxlay in.
384. Har bir ciimlada sozlarin yerini dayiynmkla yeni ctimlalar qurun.
Bu giin dors ili ba§a gatir.
Yayda kondo, yaylaga gedocoyik.
Biz tig ay dincaloceyik.
385. Buraxilmi§ harflari alava edib kogiiriin.
a..tobus, d8s..o, 0s..ar, ma..aza, la..pa, a..tomat,
za..baq, m0§..0lo, aga.., Z0 ..bil, Az..rbaycan, zon..,
i..irm i, a..bar, i..n 0 , i..id, bos..an, bulu.., yam..c,
oyu.., qana.., q0hr..man, pol0 ..g, p..nc 0k, dof..0r,
Р..ПСЭГЭ, do..quz, гоп.., d..vl0t, dor.., ko..bayn,
go..0rgin
386. Yay tatilini neca kegiracayiniz haqqinda dam§in.
KM
ьи й от
A
addim
agac
anbar
avqust
avtobus
avtomat
avtomobil
ayaqqabi
Azarbaycan
В
Baki
bayraq
bostan
bulud
С
camaat
ciyar
П
gaqqal
50 k ic
gallak
garyanba
D
dekabr
dasta
dafiar
dibgak
dirrik
dov§an
dovga
doqquz
dostluq
dovlat
dovr
dord
\ diiyma
0
asgar
aziyyat
G
gerb
goyargin
H
hadiyya
hall
harf
hafta
himn
К
.a
karandny
karton
kand
karpic
kombayn
kran
Q
qanad
qarpiz
qazet
qand
qrafin
qrip
qrup
X
xasta
xatt
xoruz
L
lampa
lazzatli
i
igid
isti
iyirm i
magaza
metr
тэ§£э1э
millat
N
naqliyyat
noyabr
novbo
ПОШГЭ
О
oktyabr
О
oytid
P
palid
pambiq
pendir
poleng
polad
R
roqs
rang
rosm
rossam
S
saat
sabun
saqqal
samovar
sentyabr
sakkiz
soytid
stol
stul
stilh
sunbtil
§
§axta
§эпЬэ
§ohid
т
taba§ir
tapmaca
taxta
tanaffiis
tanbal
tiind
tiistti
yanmc
yeddi
zanbaq
zonbil
ZOhg
U
ulduz
usta
V
vaqon
vagzal
varaq
K lT A B I N t g t N D 9 K l L 9 R
• ve h e rfla r................................................... 4
ir ve samitler ...............................................8
................................................................................................................................... Ю
........................................................................ 12
rin satirden-satre kegirilmasi....................18
, ve ince saitlar ..........................................20
rda bazi saitlarin yazili§i va deyili§i........... 22
s a it la r i................................................................ 22
s a it la r i.................................................................23
saitlari ..............................................................24
s a it la r i.................................................................24
s a it la r i.................................................................24
s a it la r i.................................................................25
itler ...................................................................... 25
samitli s o z la r..................................................... 26
>rda bazi samitlarin yazili§i va deyili§i . . . 32
snmitlari ...........................................................33
z - s s a m itla ri
............................................................... 3 5
b - p samitlari ......................................................................37
с s a m iti...................................................................................37
q - g samitlari ......................................................................38
к sa m iti...................................................................................41
g sa m iti.................................................................................. 45
n - m sam itlari..................................................................... 48
B l i f b a ..................................................................................... 52
V u r g u ..................................................................................... 53
Qohum s o z l a r ......................................................................56
0§yanin adim bildiran s o z l a r ......................................... 58
Sozlarin avvalinda boyuk harfin i§lonmosi
.................. 65
Taki va cami bildiran sozlar ............................................70
0§yanm necaliyini bildiran s o z l a r ..................................73
3§yanin harakatini bildiran s o z l a r ............................... 83
Ciimla
...................................................................................93
Ctimlanin axirmda noqta, sual va nida i$aresinin
qoyulmasi
............................................................................. 95
Ctimlada sozlar arasinda a l a q a ......................................... 98
И boyu kegilmi^larin t a k r a n ......................................... 102
Lugat ...................................................................................106
111
Yahya §afi oglu Karimov
AZORBAYCAN D t U
Umumtdhsil тэЫ эЫ эптп
2-ci sinfi йдйп ddrslik
Na§riyyat redaktorlan
Gulnara Adigozalqizi
Elnara 9sgarova
Texniki redaktor
Elmira Tagiyeva
(t!apa imzalanmi§dir 12.06.2006. Kagiz formati 70X90 1/16.
Fiziki gap varaqi 7,0. §arti gap varaqi 8,19.
Ol'sot kagizi №1. Sifari§ 2037. Tiraji 128.000. PULSUZ
“A/orbaycan” na§riyyatmm matbaasinda gap edilmi§dir.
Л/ 1073 Baki, Matbuat prospekti, 529-cu mahalla.
Tel.: (99 412) 438 00 10. Faks: (99 412) 497 69 83
E-mail: [email protected]