topallık kontrolu ve ayak prb.leri

Topallık Kontrol Programı
AYAK VE TIRNAK PROBLEMLERİNİN NEDENLERİ
Doğal yaşam ortamı çayır ve meralar olan sığırların, yoğun yetiştirme
programları gereği yaşamlarının büyük kısmını beton zeminler üzerinde geçirmeye
zorlanmasının topallık ve ayak problemlerinin başta gelen nedeni olduğu ileri
sürülebilir.
Ayak ve tırnak problemleri ile topallıklar genetik (kalıtsal) ve çevresel (dış
etkilerle oluşan) birçok etmenin ayrı ayrı veya birlikte etkisi sonucu ortaya çıkabilir.
Bunların başında:
● Doğuştan olan bazı tırnak bozuklukları.
● Bozuk, aşındırıcı ve kaygan beton zeminlerde yürüme ve uzun süreli ayakta durma.
● Aşırı ıslak, çamurlu, gübre ve idrarla dolu pis ahır içi yollar, yatma yerleri (duraklar)
ve gezinti alanları.
● Yetersiz yataklık kullanımı.
● Stres.
● Toprak ve benzeri yumuşak zeminlerden ani olarak beton zeminlere geçiş.
● Dengesiz beslenme.
● Hayvanların uzun süre ayakta kalması, yeterince yatıp dinlenememesi.
● Rasyonda kaba-kesif yem oranının (60/40 veya 50/50) bozulması ve yoğun yem
ağırlıklı yemlerle aşırı besleme.
● Kaba yemlerin çok ince kıyılmış olarak verilmesi.
● Hayvanın yaşı ve vücut yapısı.
● Laktasyon (süt verim) dönemi.
● Doğum sırasındaki hormonel bazı değişikliklerin neden olduğu yan etkiler.
●Tüm vücut sistemini etkileyen (sistemik) bazı hastalıklar.
●Travmalar ve darbeler.
● Düzenli tırnak bakımı yapılmaması.
● Hatalı tırnak kesimi.
Topallık Kontrol Programı
Topallık kontrol planının uygulanması aşağıdaki adımlardan oluşur:
1. Tanı - Sorunun ne olduğunu sürüdeki ne kadar ayak prb. olduğunu hangi ineklerin
daha çok etkilendiğini bilmek?
İşletmedeki ineklerin topallığına neden olan ortamı (lezyonları) bilmemiz gerekir. örneğin, taban ülserler ve dijital dermatitin farklı kontrol stratejileri var. Kontrol
noktalarının en önemlisi çiftlikteki mevcut kayıtların kalitesine bağlıdır. Eğer herhangi
bir kayıt varsa, bir veteriner veya ayak yapan uzman ile ineklerin ayak muayenesini
yapılıp kontrol edilmelidir. Bu işletmedeki sürüdeki tüm güncel topal ve ayakları
"problemi olan ineklerdeki lezyonların erken aşamalarda tesbit edilmek iyi bir
gözlem ve takiple kontrolle gerçekleşir.
Ayrıca topallık sorunun sürüdeki ölçeksel büyüklüğünün farkında olmak bilmek için
sürekli takipte olmak gerekir. Onları tedavi edilebilir ve sürüyü sağlıklı bir şekilde
dönmesini sağlayarak sürü verimliliğine katkı sağlayabiliriz. .Bunu da yapabilmek için
topal ineklerin kimliğinin kayıt, altına alarak topallık için sürünün bütünün topallık
skoru ve kaydı oluşturulmalıdır. Puanlama yapılmalıdır.
2. Risk değerlendirmesi –Problem ne neden oluşuyor?
Ana lezyonlar tespit edildikten sonra, bu sorunlara neden olan etkenler nelerdir, risk
faktörlerini dikkatle belirleme zamanıdır. Bu tam bir risk değerlendirmesi formunu
kullanarak, çok detaylı bir şekilde yapılması, ya da kontrollü bir şekilde, ana sorunları
etkileme olasılığı olan genel alanları dikkate alınarak yapılabilir.
3. Eylem planı - Bu konuda ne yapılabilir?
Riskler tespit edildikten sonra, azaltmak veya riskleri kaldırmak için neler
yapılabileceğini belirleyiniz. Belirli noktalarda bir eylem planı yapın.
Bunu takip edin!
4. İzleme – Problemlerde düzelme oluyormu?
Durumdaki değişmeleri kaydetmek ve herhangi bir değişen durumun farkında
olmak için düzenli takip edilmesi gerekiyor. Aylık lokomosyon (hareket etme)
puanlama ve tam bir yorum için en az bir yıllık veri toplanmalıdır.
1. Tanı
Sürüdeki ineklerde ne gibi sorunlar var?
(Ana lezyonlar nelerdir?)
1 . Taban Ülserleri Daha çok tırnak tabanı ile ökçe bölgesinin birleşim yerinde
görülen lezyonlarla ortaya çıkar. Tırnakların dengeli olmayışı, aşırı uzamış tırnaklar,
besleme bozuklukları, stres, beton zeminlerde uzun süre ayakta durma ve kötü tırnak
kesimi başlıca risk faktörüdür.
(aynı zamanda Rusterholz ülser veya pododermatitis circumscripta olarak da bilinir)
Tabanın içindeki
yumuşak dokularda hasar oluşur ve normal tırnak dokusu kısmı üretilemediği
zaman taban ülserleri ortaya çıkar. "Canlı" yumuşak doku veya deri etkilenir.
Ayak tabanında hasara neden olan etkenler.
• Fiziksel basınç
• Buzağılama, hastalık veya diyet bağlantılı ineğin fizyolojisi ve metabolizmasında
değişiklikler
2. Beyaz çizgi lezyonları Boynuzsu tırnağın ön ve yan duvarının, tırnak
Tabanın daki birleşme yerinde beyaz çizgi olarak görülen hattaki bağ dokunun zarar
görmesi, taş, kum, çakıl v. b. maddelerin buraya sıkışması gibi nedenlerle apseler
oluşması şeklinde görülen bir hastalıktır. Aşırı büyümüş ve dengesiz tırnaklar,
boynuzsu tırnak tabakasının aşırı aşınması, kötü tırnak kesimi beslenme bozuklukları,
kaygan beton zeminler ve uzun mesafelere yürüme başlıca risk faktörleridir.
"beyaz çizgi" hattı üzerinde de oluşan
çürükler çökmeler ayrılmalar meydana geldiğinde beyaz çizgi lezyonlar ortaya
çıkar.
Enfeksiyon bu boşluklardan ayağa girerse etkileri çok ciddi olabilir.
3. Dijital dermatit Çoğunlukla arka ayaklarda, ökçenin yakınında parmaklar
arası boşluğun birleşim yerinde görülen çok derin olmayan bir dermatittir. Bakteriyel
katılımla oluşan çok faktörlü bir hastalık olduğu belirtilmekle birlikte, hastalığın
etkeninin spirochete denilen spiral şekilli bir bakteri olduğu ileri sürülmektedir.
(Aynı zamanda Mortellaro hastalığı olarak da bilinir)
*Dijital dermatit interdijital yani iki tırnak arası alan ya da topuk üzerinde deri
üzerinde bulunan en yaygın bir enfeksiyondur.
* organizmalarla bağlantılı spiroket denir.
* Ayakları üzerinde ve ortamdaki sıvı gübre bu problemi enfeksiyonu büyütmek
için ideal koşulları oluşturur
* Lezyon ilerledikçe görünümü lezyonun farklı aşamalarında değişir.
*Rutin ayak bakımı D .Dermatiti önlemede en iyi yoldur.
Erken Evre aşaması
Şişme (üreme)aşaması
Digital dermatit 2. aşama
Gerileme aşaması
4. Ayak şekli bozulmuş prb.li ayak Ayak Çürüklüğü (Interdigital flegmon) : Genelde
arka ayaklarda parmaklar arası deride ve korona bölgesinde yumuşak dokularda
şişkinlik, kızarıklık ve buradaki kıllardaki dökülmelerle ortaya çıkar. Şişkinlik giderek
yayılır ve pis kokulu bir akıntı ortaya çıkar. Enfeksiyona Fusabacterium necrophorum
adlı bir bakterinin neden
olduğu belirtilmekle birlikte iki ayrı bakterinin birlikte etki etmesinin hastalığı
oluşturduğuna dair görüşler de vardır. Bulaşıcıdır. Kısa sürede yayılabilir. Erken
dönemde antibiyotiklerle tedavi edilmezse daha derindeki dokulara yayılma
olasılığıfazladır.
(aynı zamanda parmak arası flegmonunun veya nekrobasılozis olarak da bilinir)
Interdijital alan yani 2 toynak arası deri delindiği ve bakteriler Fusobakterium
necrophorum bulaştığında ayakta enfeksiyon oluşur.
interdijital alanı bulaşma sonucu, Ayak hızla şişer ve ayakta ağrı olur.
Laminitis : Ayak dokularının bulaşıcı olmayan iltihabı olarak adlandırılır. Büyük ve
modern sığırcılık işletmelerinin en önemli sorunlarından biridir. Tırnaktaki hassas
tabakanın herhangi bir etki sonucu iltihaplanması sonucu oluşur. Subklinik ve klinik
formları vardır. Ayak tabanının delinmesi, tırnakların çok kısa kesilmesi sonucu hassas
dokunun enfeksiyona maruz kalması, tırnak kesiminde kullanılan bazı aletlerin hatalı
kullanımı sonucu tırnakta aşırı ısınma, aşırı yoğun yem (fabrika yemi ve benzerleri)
tüketimi, kaba yemlerin çok ince kıyılması, asidoz, aşırı terli iken soğuksu içilmesi,
pnömoni, metrit, mastitis, ciddi sindirim bozuklukları, kan zehirlenmeleri, alerjik
reaksiyonlar, gastrointestinal sistemde üretilen ve kan dolaşımına geçen bazı
endotoksinler (zehirli maddeler), kimi hormonel etkiler ile bilinmeyen diğer bazı
faktörler hastalığın en önemli nedenleri olarak gösterilmektedir.Kronik problemler
ayak kemiğinin (ayağın en alt kısmındaki kemik) aşağı sarkmasına ve taban ülserlerine
yol açar. Kemiğin hassas tabakalar üzerine baskısı ile 2-4 ay içerisinde ortaya çıkan
ezik ve kanamalara neden olur. Laminitisli ayak ağrır ve dokunulduğunda sıcak olarak
hissedilir. Kan damarları tıkanır ve ayak parmağı atardamarının tırnağın üzerinde
inciğin ön ve yan tarafında sert ve ağır şekilde attığı hissedilir. Hastalık çok ciddi ve
sürekli tedavi gerektirir. Korunma çok daha ekonomiktir.
Laminitisli ayak tabanı ve oyulması ile gözlemlenen
değişiklikler
.
TEŞHİS VE TANI İÇİN LEZYON REFERANS TABLOSU
AYAK TABANI(TIRNAK) LEZYONLARI
KANAMA
. KAN LEKELİ AYAK TABANI
Ayak
tabanında tırnaksı yapıda görülen
kan lekesi ayak tabanında 2 katman
arasında bulunan kan damarlarının
zarar görüp sıkışması sonucu oluşan
kanlı lezyon
Tırnak tabanı sağlam
(yumuşak doku sağlamsa - Bu
bir taban ülseri olurdu ülser
olurdu)
TABAN ÜLSERİ
Tipik "taban ülser lezyonlarında
" canlı yumuşak dokuları açığa
çıkar,yumuşak dokular kendini
yenileyemez ve taban
tırnağında çürükler ,boşluklar
oluşur.
DİĞER ÜLSER
Ayak tabanının herhangi bir
yerinde bozulmuş yumuşak
taban dokusu
Tırnak duvarı ülseri Tırnak ucu ülseri
ÇÜRÜK AYAK
(pedal kemik nekrozu)
Genellikle kötü koku ile
Ayak tabanı(pençe) ayak
boşluk çürüme şeklinde
görülür. Enfeksiyon
tırnak ucundan ayak
tabanına girmiş ve
kemiklere ulaşmıştır.
BEYAZ ÇİZGİ AYRILMASI
Ayak tabanındaki tırnaksı
Beyaz çizgi kısmının
fiziksel baskılardan
dolayı ayrılması.
Genellikle beyaz çizgi
kısmına yabancı madde
girişinden dolayı siyah
görünür.
Topuk ülseri
BEYAZ ÇİZGİDE APSE
beyaz çizgi kısmındaki ayrılma
nedeniyle enfeksiyon sonucu
apse oluşumu,enfeksiyonlu
kısım açılır ve apse boşaltılır.
TIRNAK DUVARI YARIK VE
ÇATLAKLARI
Ayak taban tırnağının en iç veya dış tırnak
duvarında yatay ya da dikey kumsu
çatlaklar.
TOPUK EROZYON
Ayak tabanında aşınma
taban çökmesi
çukurlaşma, yarıklar ya
da taban yüzeyinde
eksilmeler.
UZAMIŞ AYAK TIRNAĞI
Şekilsiz bir ayak ve aşırı
uzamış şekilsiz tırnak
DERİ VE iNTERDİJİTAL ALAN LEZYONLARI
Dijital dermatit (DD) veya
Mortellaro hastalık
Genellikle sadece topuk üstünde
deri, iltihabı, ama interdijital
uzayda zaman zaman, örneğin
diğer sitelerde, bulunabilir.
"Spiroket" adı verilen
organizmaların bir grup olduğu
enfeksiyona neden oldu. Birçok
aşamaları ve bu durumun
formları görülür -
Granülomatöz D.D.
Kabuk bağlamış D.Dermatit
Orta derece D.Dermatit
TÜYLÜ SİĞİL D.D
Genelde arka ayaklarda
parmaklar arası deride ve
korona bölgesinde yumuşak
dokularda şişkinlik, kızarıklık
ve buradaki kıllardaki
dökülmelerle ortaya çıkar.
Şişkinlik giderek yayılır ve pis
kokulu bir akıntı ortaya çıkar.
Enfeksiyona Fusabacterium
necrophorum adlı bir
bakterinin neden OLUR
Kötü Ayak veya interdijital
Flegmonu veya interdijital
nekrobasilloz veya ayak çürüğü.
CİDDİ D.DERMATİT
İnterdijital alanın sert
dokusunun çıkıntılı şekilde
büyümesi.
Ölü Dokulardan Kaynaklanan
Kötü Kokusu Olan Ayak Tabanı
Çatlakları
Süper kötü AYAK
Belirtisi kötü koku ve geniş ölü doku ve
cilt çatlakları, yarıkları şeklindedir.
Başlangıçta aşırı. septisemi ve ani
ölüme yol açabilir. Bulaşıcı salgınlara
sebeb olur.
Yabancı cisim nüfuz etme Derin septmisemi (kan
Taş / diken, vs ile tek veya zehirlenmesi)
beyaz çizgi nüfuz etme
Enfeksiyon Ayak tabanındaki
derin çatlak ve kırıklardan
giren Enfeksiyon yapılarının,
tendon ve ekleme ulaşması
Diz içi hasarları - Hafif saç
dökülmesi ya da daha şiddetli
ülserler, yaralar şişlikler
şeklinde görülür.
TOPALLIK SKORLAMA
1-TANI VE TEŞHİS
1. ineklerin Yürüyüşünü izleme
Sürüdeki topal inekleri belirlemek için tek yol yürüyüşlerini
izlemektir.(sağımhaneye –yeme geliş gidiş vs. esnasında)
inekleri temiz, düz, kaygan olmayan bir zemin üzerine düz bir çizgide
gözlemleyin.Sürüdeki ayak rahatsızlığından dolayı rahat yürüyemeyen
inekleri.yandan veya arkadan izleyin ve tüm sürüyü bu şekilde gözlemleyin.
TOPALLIK SKORU
0
- Topal değil.
Vücut ağırlığını Dört ayağı üzerinde eşit zaman aralığında adım atarak yürüyor.
• Klinik tanımlama: Normal
• Tanımlama: Sırt düz ayaklar dik ve sağlam yere basar.
TOPALLIK SKORU
1 –Topal
Uzun adımlarla yürüyorsa ve zaman aralıkları birbirinde farklı ise bir topallama
oluşma ya başlayacak demektir.
** Muayene ve tedavi edilmesi gerekmektedir.
• Klinik tanımlama: Hafifçe topal
• Tanımlama: Duruş sırasında sırt düz yürürken kavis yapmakta. Dışkı hafif
Anormal
TOPALLIK SKORU
2 – Ciddi Topallık
Yürümeye karşı güçlü isteksizlik,ağırlığını tek bacak üzerine vermek ya da daha
fazla ayağında topallık olabilir.
**Acilen hemen tedaviye alınıp özel ilgi bakım yumaşak zemine çıkarılmalıdır.
** Çok şiddetli vakalarda, özel solüsyon ve karışımlar kullanılmalıdır.
• Klinik tanımlama: Orta derecede topal
• Tanımlama: Sırt yürürken ve dururken kavis yapar. Bir veya birkaç ayakta
kısa adımlar gözlenir
• Klinik tanımlama: Topal
• Tanımlama: Sırt yürürken dururken kavis yapar. Bir veya birden fazla ayakta
görülür, vücut ağırlığını azda olsa diğer ayaklar taşır.
• Klinik tanımlama: Aşırı topal
• Tanımlama: Sırt kavisli, bir ayağına kesinlikle basmaz, yatma pozisyonundan
kalkmakta zorluk çeker veya kalkamaz.
Unutulmamalıdır ki:
Sağlıklı tırnaklar
⇓
Mutlu inekler
⇓
Daha yüksek verim
⇓
 Mutlu SÜT
işletmeleri demektir.