BOLUM IV MEKANSAL STRATEJI BK RESMI SUNUM 31 Ekim 2014

Transkript

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
Ülkesel Fizik Planı
Bölüm IV. Mekansal Strateji (Tasarı)
Şehir Planlama Dairesi – İçişleri Bakanlığı
Lefkoşa - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti – 2014
Ülkesel Fizik Plan - Bölüm IV. Mekansal Strateji
2031
İçindekiler
1.
Giriş .......................................................................................................................................... 6
2. Ana Mekansal Gelişme Stratejisi ................................................................................................ 6
2.0
Ana Mekansal Konular ve Sorunlar ............................................................................................... 6
2.1
Ana Mekansal Hedefler................................................................................................................. 6
2.2
Ana Mekansal Gelişme Stratejisi................................................................................................... 7
2.3
Plan Stratejisine Göre, Ülke Nüfusun Gelecekte Ülke İçi Dağılımı Tahminleri .............................. 8
3. Yerleşimler .............................................................................................................................. 15
3.0
Giriş ............................................................................................................................................. 15
3.1
Ana Mekansal Konular ................................................................................................................ 20
3.2
Ana Mekansal Hedefler............................................................................................................... 21
3.3
Yerleşimler Mekansal Politikaları ................................................................................................ 22
4. Kırsal Kalkınma ....................................................................................................................... 50
4.0
Giriş ............................................................................................................................................. 50
4.1
4.1.1
Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi ........................................................................ 58
4.1.2
Karpaz - Tatlısu Bölgesi .......................................................................................................... 58
4.1.3
Mesarya Bölgesi ..................................................................................................................... 58
4.2
4.2.1
Bu Bölgelerde Ana Mekansal Hedefler .................................................................................. 59
4.2.2
Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi için Stratejik Hedef: ....................................... 59
4.2.3
Karpaz- Tatlısu Bölgesi için Stratejik Hedef: .......................................................................... 59
4.2.4
Mesarya Bölgesi için Stratejik Hedef: .................................................................................... 59
4.3
Ana Mekansal Stratejik Politikalar .............................................................................................. 59
4.3.4
Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi : ...................................................................... 60
4.3.5
Karpaz- Tatlısu Bölgesi ........................................................................................................... 60
4.3.6
Mesarya Bölgesi: .................................................................................................................... 61
5. Sınır Geçiş Bölgeleri ................................................................................................................. 65
5.0
Giriş ............................................................................................................................................. 65
5.1
5.1.1
Kara Sınır Geçiş Bölgeleri ....................................................................................................... 66
5.1.2
Deniz Sınır Geçiş Bölgeleri...................................................................................................... 66
5.1.3
Hava Sınır Geçiş Bölgeleri ...................................................................................................... 67
5.2
5.3
5.3.1
Kara Sınır Geçiş Bölgeleri ....................................................................................................... 67
5.3.2
Deniz Sınır Geçiş Bölgeleri...................................................................................................... 68
5.3.3
Hava Sınır Geçiş Bölgeleri ...................................................................................................... 69
6. Ulaşım .................................................................................................................................... 73
6.0
Giriş ............................................................................................................................................. 73
1
6.1
2031
6.1.1
Kara Ulaşımı ........................................................................................................................... 76
6.1.2
Deniz Ulaşımı ......................................................................................................................... 78
6.1.3
Hava Ulaşımı .......................................................................................................................... 79
6.2
6.3
6.3.1
Kara Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar .................................................................................. 82
6.3.2
Deniz Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar................................................................................. 86
6.3.3
Hava Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar.................................................................................. 87
7. Kıyılar ..................................................................................................................................... 92
7.0
Giriş ............................................................................................................................................. 92
7.1
KKTC Kıyıları, Yasal Çerçeve ve ÜFP ile Düzenleme Getirilen Kıyı Bölgeleri ................................ 93
7.2
KKTC Kıyıları Ana Mekansal Konuları .......................................................................................... 96
7.3
KKTC Kıyıları Ana Mekansal Hedefler .......................................................................................... 97
7.4
KKTC Kıyılar Mekansal Politikalar ................................................................................................ 98
8. Dağlık Alanlar ........................................................................................................................ 108
8.0
Giriş ........................................................................................................................................... 108
8.1
KKTC Dağlık Alanları Ana Mekansal Konuları ........................................................................... 112
8.2
KKTC Dağlık Alanlar Ana Mekansal Hedefler ............................................................................ 112
8.3
KKTC Dağlık Alanlar Ana Mekansal Politikalar .......................................................................... 113
9. Koruma Alanları .................................................................................................................... 120
9.0
Giriş ........................................................................................................................................... 120
9.1
Ana Mekansal Konular .............................................................................................................. 126
9.1.1
Tarım Toprakları Ana Mekansal Konuları............................................................................. 126
9.1.2
Özel Çevre Koruma Bölgelerinin Ana Mekansal Konuları .................................................... 126
9.1.3
Su Ortamları ve Havzaları Ana Mekansal Konuları .............................................................. 126
9.1.4
Orman Alanlarının Ana Mekansal Konuları.......................................................................... 127
9.1.5
Tarihi ve Kültürel Miras Alanları Ana Mekansal Konuları .................................................... 127
9.2
Ana Mekansal Hedefler............................................................................................................. 135
9.2.1
Tarım Toprakları Ana Mekansal Hedefleri ........................................................................... 135
9.2.2
Özel Çevre Koruma Bölgeleri Ana Mekansal Hedefleri ........................................................ 135
9.2.3
Su Ortamları ve Havzaları Ana Mekansal Hedefleri ............................................................. 135
9.2.4
Orman Alanlarının Ana Mekansal Hedefleri ........................................................................ 135
9.2.5
Tarihi ve Kültürel Miras Alanları Ana Mekansal Hedefleri ................................................... 135
9.3
Ana Mekansal Stratejik Politikalar ............................................................................................ 136
9.3.1
Tarımsal Topraklar İle İlgili Mekansal Politikalar ................................................................. 136
9.3.2
Özel Çevre Koruma Bölgeleri Mekansal Politikalar .............................................................. 137
9.3.3
Su Ortamları Ve Havzaları Ana Mekansal Politikalar ........................................................... 138
9.3.4
Orman Alanları Mekansal Politikalar ................................................................................... 139
9.3.5
Tarihi Ve Kültürel Miras Alanları Mekansal Politikalar ........................................................ 139
2
2031
Haritalar
Harita 1: Ana Mekansal Gelişme Stratejisi Şeması..................................................................................... 13
Harita 2: Yönetsel Alanlar/ İlçeler .............................................................................................................. 17
Harita 3: Yönetsel Alanlar / Belediyeler ..................................................................................................... 18
Harita 4: Yerleşim Birimlerinin Nüfus Büyüklüklerine Göre Dağılımı ......................................................... 19
Harita 5: Yerleşim Kademelenmesi ............................................................................................................ 26
Harita 6: Yerleşim Kademelenmesi Etki / Hizmet Alanları ......................................................................... 27
Harita 7: Yerleşimlerin Kademelerine Göre Sahip Olması Gereken Minimum Hizmetler ......................... 28
Harita 8: Kırsal Kalkınma ve Kırsal Gelişme Bölgeleri ................................................................................. 51
Harita 9: Batı - Kuzeybatı (Güzeyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme Bölgesi....................................................... 52
Harita 10: Kuzey Batı Kırsal Kalkınma Bölgesi ............................................................................................ 52
Harita 11: Karpaz- Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi ....................................................................................... 54
Harita 12: Karpaz Kırsal Kalkınma Bölgesi .................................................................................................. 54
Harita 13: Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi ................................................................................................. 56
Harita 14: Doğu Mesarya Kırsal Kalkınma Bölgesi ..................................................................................... 57
Harita 15: Sınır Geçiş Bölgeleri ................................................................................................................... 71
Harita 16: 1905-1951 Kıbrıs Demiryolu İstasyonları .................................................................................. 74
Harita 17: Trans Avrupa Ulaşım Agları ....................................................................................................... 75
Harita 18: Ulaşım Ağı Mevcut Durum Sentez............................................................................................. 80
Harita 19: Kıbrıs Ada Genelinde KKTC Ana Ulaşım Ağı ............................................................................... 89
Harita 20: KKTC Ulaşım Ağı......................................................................................................................... 90
Harita 21: 2008 Belediye ( Değişiklik) Yasasına Göre Düzenlenen Belediye Hudutları ............................ 105
Harita 22: Kıyı Stratejiler .......................................................................................................................... 106
Harita 23: Eğim ......................................................................................................................................... 110
Harita 24: Topagrafya ve Eğim Birleşik .................................................................................................... 111
Harita 25: Dağlık Alan Stratejiler .............................................................................................................. 117
Harita 26: Planlamm Kontrolu Altındakı Alanlar Ve Dağlık Alanlar .......................................................... 118
Harita 27: KKTC Özel Çevre Koruma Bölgeleri ......................................................................................... 122
Harita 28: Tarım Toprakları (Arazi Kullanım Kabiliyeti) ............................................................................ 129
Harita 29: Tarım Toprakları (Tarımsal Kullanıma Uygunluk) .................................................................... 130
Harita 30: Su Kaynakları ........................................................................................................................... 131
Harita 31: Bitki Örtüsü.............................................................................................................................. 132
Harita 32: Tarihi ve Kültürel Miras Alanları .............................................................................................. 133
Harita 33: Çevresel Doğal Kaynaklar ve Kültürel Miras Alanları Birleşik .................................................. 134
Tablolar
Tablo 1 : ÜFP Stratejilerine Bağlı KKTC’nin 20 Yıllık Nüfus Tahminleri ve Nüfus Artış Hızları ...................... 8
Tablo 2 : 2031 Yılı İçin Tahmin Edilen Kentsel Ve Kırsal Yerleşimler Yüzde Dağılım Tahmini ...................... 8
3
2031
Tablo 3 : Plan Stratejisine Bağlı Nüfus Dağılım Hedefleri ........................................................................... 10
Tablo 4 : Plan Stratejisine Göre Bölgeler Arası Yönlendirilen Nüfus Ve Konut Sayısı Dağılımı .................. 11
Tablo 5 : Plan Stratejisine Göre Bölgelere Yönlendirilecek Konut Dağılımı ............................................... 12
Tablo 6 : Yerleşim Hiyerarşisi ..................................................................................................................... 25
Tablo 7 : Batı- Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme Bölgesi....................................................... 62
Tablo 8 : Karpaz - Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi ........................................................................................ 63
Tablo 9 : Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi ................................................................................................... 63
Resimler
Resim 1: Karaman Köyü ............................................................................................................................. 15
Resim 2: Gazimağusa ................................................................................................................................. 16
Resim 3: Girne ............................................................................................................................................ 16
Resim 4: Güzelyurt Narenciye Bahçeleri .................................................................................................... 53
Resim 5: Geçitköy Barajı............................................................................................................................. 53
Resim 6: Kumyalı köyü ............................................................................................................................... 55
Resim 7: Karpaz Özgür Eşşek ...................................................................................................................... 55
Resim 8: Mesarya ....................................................................................................................................... 56
Resim 9 : Toplu Taşıma............................................................................................................................... 76
Resim 10 : Girne Limanı ............................................................................................................................. 78
Resim 11 : Gazimağusa Limanı ................................................................................................................... 78
Resim 12 : Ercan Devlet Havalimanı........................................................................................................... 79
Resim 13: Mağusa Kumsalı......................................................................................................................... 93
Resim 14: Karpaz Altın Kumsal ................................................................................................................... 93
Resim 15: Girne ........................................................................................................................................ 101
Resim 16: Mağusa Limanı......................................................................................................................... 101
Resim 17: Besparmak Sıradağları ............................................................................................................. 108
Resim 18 : Dağlık Alan .............................................................................................................................. 109
Resim 19: Mesarya Ovası ......................................................................................................................... 121
Resim 20: Besparmak Siradaglari ............................................................................................................. 123
Resim 21: Karpaz – Altınkum Sahili .......................................................................................................... 123
Resim 22: Girne-Alevkayası ...................................................................................................................... 124
Resim 23: Balabayıs Manastırı ................................................................................................................. 124
Resim 24: Girne Limanı ............................................................................................................................ 124
Resim 25: Salamis Sit Alanı....................................................................................................................... 127
Resim 26: Gazimağusa Surlariçi ............................................................................................................... 127
Şekiller
Şekil 1 : Ulaşım Planlaması ......................................................................................................................... 73
4
2031
Şekil 2 : Otomobil Bağımlılık Döngüsü (Orhan Demir) ............................................................................... 74
Şekil 3: Farklı Kademeli Yolların Kesişmesi ................................................................................................. 78
Şekil 4 : Ulaşım Sistemleri Arası Bağlantı İlişkisi ......................................................................................... 88
Şekil 5 : Yerleşimler Arası Alternatif Ulaşım Sistemleri .............................................................................. 88
Şekil 6 : Fasıl 59’un 2008’ De Değiştirilmiş Şekliyle Yorumlanmış Şematik Gösterimi ............................... 94
Şekil 7 : ÜFP Kapsamında Öngörülen Kıyı ve Kıyı Bölgeleri ........................................................................ 96
Şekil 8 : Altınkum Sahili .............................................................................................................................. 96
Şekil 9 : Esentepe ....................................................................................................................................... 97
Şekil 10 : Yapılaşmasını Büyük Ölçüde Tamamlamış Kıyı Bölgeleri .......................................................... 101
Şekil 11 : Yapılaşmamış veya Kısmen Yapılaşmış Kıyı Bölgeleri................................................................ 102
Şekil 12 : Mutlak Koruma Altındaki Kıyı Bölgeleri .................................................................................... 103
Şekil 13 : Kıyı Bölgesi, Bütünleşik Kıyı Bölgleri Yönetim Planı .................................................................. 103
5
2031
1. Giriş
1.0
Mekansal Gelişme Stratejisi, ülkesel ölçekte, ülkenin önemli mukayeseli avantajını oluşturan
stratejik nitelikteki alanlar, çeşitli tipteki yerleşimlerin rollerine göre çeşitli tipteki yerleşimler ve
korunma alanları ile ilgili stratejileri kapsamaktadır. Bölüm II ‘de yer alan ana stratejik Mekansal
konu ve sorunların nasıl ele alınacağını ve bunlar için mekansal tutumunun ne olacağını ortaya
koymakta, Bölüm III’de vizyon ve stratejik hedeflere ulaşmak için, gelecekteki yirmi yıl içinde
ekonomik sektörel gelişmelerin hangi bölgelerde yer alacağını, bölgeler arası bağlantıların nasıl
olacağını, hangi alanların korunacağını, yerleşmeler sisteminin nasıl olacağını belirlemektedir.
Bölüm V ile Bölüm VI’da yer alan ülkesel, bölgesel, yerel ve yerleşmeler düzeyindeki sektörel
politikaların çerçevesini oluşturmaktadır.
2. Ana Mekansal Gelişme Stratejisi
2.0 Ana Mekansal Konular ve Sorunlar
2.0.1
Lefkoşa ve Girne’nin ülkenin ekonomik gelişmesinde, yatırımlar ve istihdamdaki yüksek payları
olması, iç göç ve nüfus hareketi için çekim merkezleri olmaları nedeniyle, ulaşım, altyapı ve
hizmetler üzerinde oluşan yoğun talebin yarattığı baskın rolleri olması, Ülkedeki en belirleyici ve
bölgeler arası dengesizliği etkileyici en önemli gelişme konusudur. Bu konuda daha ayrıntılı
saptama ve değerlendirmeler Bölüm II’de yer almaktadır.
2.0.2
Kırsal Bölgeler, iş ve istihdam olanaklarından yeterli payı alamamaktadır. Hizmetler az
gelişmiştir. Bu bölgelerde yaşayanları kentsel bölgelerdeki hizmetlere yönelmektedir.
2.0.3
Ülke düzeyinde yerleşmeler arası hizmet dağılımı dengesizdir. Bunun sonucunda bölgesel ve
yerel düzeyde hizmetlerin yaşayabilmesi mümkün olamamaktadır. Hizmetler belirli kentsel ve
kırsal merkezlerde merkezileşmektedir.
2.0.4
Önemli doğa alanları, biyolojik çeşitlilik alanları, kıyılar, dağlık ve ormanlık alanlar gelişme baskısı
altındadır.
2.1 Ana Mekansal Hedefler
2.1.1
Kentsel bölgelerin kontrollü ve sürdürülebilir gelişmesini sağlayacak yeni büyüme ve çekim
merkezleri yaratmak;
2.1.2
Kırsal bölgelerin, mukayeseli avantajları kendine yeterli yaşayabilir ekonomiler ve sosyal yaşam
oluşturmasını sağlayacak çekim alanları yaratmak;
2.1.3
Dengeli, yaşayabilir, sürdürülebilir, yaşanabilir ve hizmet verebilir yerleşimler sistemi
oluşturulmak;
2.1.4
Sınır geçiş bölgelerinin canlandırılmasını sağlayacak ekonomik cazibe alanları yaratmak;
2.1.5
Ülkenin mukayeseli avantajını oluşturan ve turizm sektörünün sürdürülebilir bir şekilde
gelişebilmesi ve yaşam kalitesi için gerekli olan kıyılar ve dağlık alanların sürdürülebilir
kullanımını sağlamak,
2.1.6
Ülkenin ve bölgelerin mukayeseli avantajlarını oluşturan, biyolojik çeşitlilik alanları, tarihi ve
kültürel miras alanları, tarım alanları, orman alanları ve su ortamlarını korumak.
6
2031
2.2 Ana Mekansal Gelişme Stratejisi
2.2.1
Sürdürülebilir kalkınma temel çerçeve olarak benimsenecek, ekonominin büyümesine, sosyal
ve kültürel gelişmeye, yaşam ve mekân kalitesinin geliştirilmesine katkı sağlanması
desteklenecek ve teşvik edilecektir.
2.2.2
Bölgeler arası dengesizliğin giderilmesi, tüm bölgelerin refahtan pay almaları için iş ve
istihdam hizmetlerin dengeli dağılımının sağlanması teşvik edilecektir. Buna göre:
2.2.2.1 Yeni Kentsel Büyüme Bölgesi: Ülkenin doğu kıyısında bulunan ve Gazimağusa–İskele Bölgesi’nde
yeni gelişmeler yeni yerleşim alanları teşvik edilecek, Girne ve Lefkoşa bölgelerindeki dengesiz
ve yoğun gelişmelerin sektörel yığılmaların dengelenmesi için yeni gelişme fırsatları sunularak bu
bölgede büyüme ve gelişmenin iç bölgelerde yer alması teşvik edilecektir.
2.2.2.2 Kontrollü Gelişme Bölgesi-Göğüs Bölgesi: Ülkenin orta ve kuzey kıyı bölgelerinden oluşan göğüs
kısmındaki Lefkoşa-Girne Bölgesi’nde gelişmeler kontrolü olarak devam edecek, kıyı
bölgelerindeki yığılmaların azalması için bu bölgelerde oluşan talebin yeni çekim alanlarına
yönelmesi teşvik edilecektir.
2.2.2.3 Topluma Dayalı Gelişmenin Teşvik Edileceği Bölgeler-Kırsal Kalkınma Bölgeleri: Güzelyurt–
Lefke, Mesarya ve Karpaz-Tatlısu Bölgeleri ülkede toplamda yaratılan iş istihdamdan en düşük
payı alan ve bu nedenle de GSMH’dan aldığı pay en düşük olan, nüfus kaybeden bölgelerdir.
Yeni iş ve istihdam yaratacak ve bölgesel ekonomilerin gelişmesi sağlayacak bu kırsal bölgelerde,
kırsal kalkınma stratejilerine dayalı gelişmeler teşvik edilecektir.
2.2.2.4 Korunacak Hassas Bölgeler – Kanat Bölgeleri: Tarihi ve kültürel değerler bakımından yüksek
değere ve hassasiyete dayalı bölgeler olan ve bünyesinde potansiyel Natura 2000 alanları ve
arkeolojik alanlar bulunan Kırsal Kalkınma Bölgesi kapsamındaki, doğuda Karpaz, Büyükkonuk,
Tatlısu Bölgesi ile batıda Akdeniz, Koruçam, Sadrazamköy, Kayalar, Geçitköy, Çamlıbel ve
Tepebaşı’nı içine alan bölgelerden oluşan kanatlar korunacak ve bu bölgelerde Kırsal Kalkınma
Stratejine uygun olarak Topluma Dayalı Gelişme modelleri teşvik edilecektir.
2.2.3
Ülke düzeyindeki büyüme, ülkenin tüm ana kentsel bölgeleri ve 2031 yılına kadar olan dönemde
sürdürülebilir nitelikteki önemli gelişmelerin yer alabileceği potansiyele sahip alanları içeren Ana
Büyüme ve Değişim Merkezleri’nde yoğunlaştırılacaktır.
2.2.4
Gazimağusa, İskele ve yakın çevresininlerinin büyümesi desteklenecek böylece, Girne ve
Lefkoşa odaklarına dayalı dengesiz gelişmenin dengelenmesi sağlanacaktır. İlk 10 yılsonunda
Gazimağusa’nın Lefkoşa ve Girne’nin büyümesi, iş istihdam olanakları ve nüfus artışı bakımından,
Lefkoşa ve Girne ile dengelenecekrek ve Lefkoşadaki yığılma önlenecek, Girne ve Gazimağusa
üçgenine dayalı gelişme modeli sağlanmış olacaktır. Bu ilk 10 yıllık dönemin ilk beş yılı içinde
başlanarak, Gazimağusa-İskele bölgesinde, kıyı alanları dışında kalan, özellikle Mesarya, batı
yönünde Mutluyaka Köyü gibi kıyıdan uzak bölgelerde iş ve istihdam alanları yaratılması teşvik
edilecek ve desteklenecektir. Buna bağlı olarak yeni nüfus, yerleşimleri için, konut ve gerekli
hizmet alanlarının oluşmasını sağlayacak emlak geliştirmeye yönelik yatırımlar teşvik edilecektir.
2.2.5
Ülkenin ekonomik gelişmesinde yatırımlar ve istihdamdaki önemli payı ve bu özelliklerine bağlı
olarak iç göç ve nüfus hareketi için çekim merkezleri olmaları nedeniyle ulaşım, altyapı ve
hizmetler üzerinde oluşan yoğun talebin yarattığı baskı ile belirleyici role sahip ve ana ekonomik
jeneratör olan Lefkoşa ve Girne’nin gelişmesi dengelenecektir.
2.2.6
Ekonomik büyümenin gerçeklemesine küresel, bölgesel, Avrupa ve yerel öneme sahip biyolojik
çeşitlilik, doğa koruma alanları, kıyılar, dağlar, ormanlar, verimli tarım toprakları, su kaynakları,
ülkenin tarihi ve kültürel miras alanları gözetilerek, hassas kullanılarak ve korunarak, verimli su
ve enerji kullanımı geliştirilerek ve yaygınlaştırılarak katkı sağlanacaktır.
2.2.7
Doğal-ekolojik varlıkların korunduğu, iklim-çevre duyarlı, enerji verimliğinin sağlandığı, alternatif,
temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artırıldığı, su kaynaklarının korunduğu ve
verimli kullanıldığı, alternatif su temin yöntemlerinin kullanıldığı, hava-su ve toprak kirliliğinin en
aza indirgendiği, mikro-klima ve yerel ekosisteme uyumlu gelişmeler ve yerleşimler sistemi ve
deseni oluşturulması desteklenecek ve teşvik edilecektir.
7
2031
2.3 Plan Stratejisine Göre, Ülke Nüfusun Gelecekte Ülke İçi Dağılımı Tahminleri
2.3.1
Farklı senrayolara dayalı projeksiyonlara bakıldığında Lefkoşa, Girne ve Mağusa İlçelerinin
büyüme hızları arasında bir dengesizlik görülmektedir. Bunun yanısıra belediye ve bölgesel
hizmet merkezlerinin de yetersiz olduğu saptanmıştır.Ülkesel Fizik Plan kapsamında belirlenen
stratejiler, kentsel ve kırsal alanlardaki dengesiz nüfus dağılımı ve hizmetlerdeki yetersizlikler gibi
sorunların önlemini almaya yöneliktir. Bu bağlamda, Lefkoşa ve Girne ilçelerinde kentsel
yerleşimlerdeki büyüme, gelişme politikalarıyla yavaşlatılıp, istihdam ve yeni konut arzlarını
Mağusa ilçesine yönlendirmeyi hedeflenmektedir. Kentsel yerleşimlerin strateji ve politikalarının
yanısıra, kırsal yerleşimlerdeki hizmet yetersizliklerini ortadan kaldırmak için yapılan çalışmalar
sonucunda seçilen bazı kırsal yerleşmeler de yeni roller üstlenerek gelişmeleri ve büyümeleri
teşvik edilmiştir. Bu stratejilere dayalı projeksiyon, KKTC toplam nüfusu mevcut durumun eğilimi
senaryolarının orta değer (yaklaşık 485.000 kişi) alınırak, artış hızlarının yerleşimlerin üstlendiği
işlevlere gore değişebileceği varsayılarak yapılmıştır.
Yıllar
Senaryo
1996
Sayım
Sonucuna
Göre
Lefkoşa
İlçesi
62295
2006
Sayım
Sonucuna
Göre
2011
Sayım
Sonucuna
Göre
84776
Artış Hızı
Mağusa
İlçesi
52875
63603
Artış Hızı
Girne İçesi
38715
Orta Nüfus Artış Hızı
Güzelyurt
İçesi
27523
57902
29264
Artış Hızı
İskele İçesi
19179
21099
Artış Hızı
2016
Tahmini
2021
Tahmini
2026
Tahmini
94824
110462
129110
150733
174587
2,80
3,05
3,12
3,10
2,94
69741
76598
84012
91809
99674
1,85
1,88
1,85
1,78
1,64
69163
83957
101458
121478
143193
3,87
3,88
3,79
3,60
3,29
30037
31450
33252
35467
38039
0,58
0,92
1,11
1,29
1,40
22492
23964
25658
27557
29610
1,06
1,27
1,37
1,43
1,44
KKTC
Toplam
200587
256644
286257
326431
373490
427044
Nüfus
Tablo 1 : ÜFP Stratejilerine Bağlı KKTC’nin 20 Yıllık Nüfus Tahminleri ve Nüfus Artış Hızları
2.3.2
2031
Tahmini
485103
Mevcut durumun devamı halinde, önümüzdeki 20 yıl içinde değişecek tahmini nüfusun kırsal ve
kentsel yerleşimler dağılımı KKTC genelinde % 74 kentsel yerleşimler ve % 26 kırsal yerleşimler
olarak tahmin edilmektedir. İlk 10 yıllık dönemde ise KKTC genelinde %72 kentsel yerleşimler ve
%28 kırsal yerleşimler olarak nüfusun dağılacağı tahmin edilmektedir.
İlçeler
Lefkoşa
Kentsel Nüfus
Yüzdelik
Kırsal Nüfus
Yüzdelik
2031 Tahmini Toplam Nüfus
156.618
90
17.970
10
174.588
Mağusa
62.794
63
36.881
37
99.675
Girne
114.278
80
28.912
20
143.190
Güzelyurt
20.498
54
17.542
46
38.040
İskele
5.822
20
23.788
80
29.610
KKTC Toplamı
360.010
74
125.093
26
485.103
Tablo 2 : 2031 Yılı İçin Tahmin Edilen Kentsel Ve Kırsal Yerleşimler Yüzde Dağılım Tahmini
8
2031
2.3.3
Ülkede nüfusun dengeli dağılımını sağlamayı hedefleyen Ülkesel fizik plan stratejilerine dayalı 10
yıllık nüfus değişim tahminleri 3 senaryoya göre yapılmıştır. İlk olarak Lefkoşa- Girne kentsel
bölgesinin 2006-2011 yılları arasındaki nüfus artış hızının önümüzdeki 10 yılda 50% oranında
azalabileceği öngörülmüştür. Bu durumda mevcut durumun devamı halinde bölgede 2021 yılı
için beklenen yaklaşık 194.000 kişilik nüfusun yaklaşık 164.000 olabileceği görülmektedir.
Yaklaşık 30.000 kişinin %62 sinin Mağusa’ya, %31 inin Güzelyurt, İskele ve Lefke gibi geliştirilecek
ilçe merkezlerine yönlendirilmesi öngörülmüştür. Geriye kalan %7 lik nüfusun da kırsal bölgelere
katılması beklenmektedir. Bu senaryoya dayalı nüfus dağılımı sonucuda, mevcut durumun
devam etmesi halinde 2021 yılında beklenen %72,54 kentsel- %27,46 kırsal nüfus oranının, %72
kentsel- % 28kırsal nüfus olabileceği tahmin edilmektedir.
2.3.4
Yine aynı yaklaşımla elde edilen diğer iki senaryoda Lefkoşa - Girne kentsel bölgesinin 2006-2011
yılları arasındaki nüfus artış hızının önümüzdeki 10 yılda %40 veya %30 oranında azalabileceği
öngörülmüştür. %40 oranındaki azalmayla birlikte yaklaşık 24.500 kişilik nüfusun Lefkoşa- Girne
kentsel bölgesinden diğer Mağusa başta olmak üzere diğer bölgelere yönlendirildiği ve kentselkırsal nüfus oranının %72.3 - %27.7 olabileceği tahmin edilmektedir. 3. Senaryoda ise nüfus artış
oranının %30 azalmasıyla Lefkoşa - Girne kentsel bölgesinden diğer bölgelere yönlendirilecek
nüfusun yaklaşık 18,500 kişi olması beklenmektedir. Bu durumda, mevcut durumun devamı
halinde 2021 yılında olacağı tahmin edilen %72.54 kentsel - %27.46 kırsal nüfus oranına çok
yakın olarak %72.5 - %27.5 olabileceği tahmin edilmektedir.
9
1996- 2011 Dönemi Mevcut ve Eğilimler
Mevcut Durum Devamı
Senaryosuna Göre Tahmin
2011
Kentsel ve Kırsal Yerleşim Bölgeleri
1
Lefkoşa – Girne Büyük Toplam
19962006
2006 –
Nüfus
2011Nüfus
Artış Hızı
Artış Hızı
Nüfus
2021
Ülke
2011Nüfusu
2021
İçindeki
Nüfus
Payı
Artış Hızı
Nüfus
Plan Stratejisine Bağlı Nüfus Dağılımı Hedefleri
Senaryo 1
Senaryo 2
Senaryo 3
Kentsellerde Yüksek Azaltma
Kentsellerde Orta Azaltma
Kentsellerde Düşük Azaltma
10 yılda ( 2021 ) Artış Hızında
10 yılda ( 2021 ) % 40
10 yılda ( 2021 ) % 30
% 50 Azaltma
Ülke
Nüfusu
Ülke
Ülke
Ülke
Hedef
Hedef
Hedef
İçindeki
Nüfusu
Nüfusu
Nüfusu
Artış Hızı Nüfus
Payı
İçindeki
İçindeki
İçindeki
%
%
%
Payı
Payı
Payı
51,59
1,84 159956
42,83
2,21 165845
44,40
2,58 171928
46,04
3,94
2,99
133238
46,54
3,69
192678
1.1 Lefkoşa Büyük
3,27
2,72
81432
28,45
3,33
113609
30,42
1,80
97471
26,10
2,29
102374
27,41
2,68
106445
28,5
1.2 Girne Büyük
5,13
3,43
51806
18,10
4,23
79069
21,17
1,87
62485
16,73
2,03
63471
16,99
2,35
65508
17,54
5,13
3,85
33262
11,62
4,30
51130
13,69
1,58
38955
10,43
1,65
39216
10,5
1,93
40337
10,8
5,12
2,69
18544
6,48
4,10
27939
7,48
2,38
23530
6,30
2,69
24277
6,50
3,06
25171
6,74
4,61
0,18
7839
2,74
2,91 10 10490
2,81
0,92
8590
2,30
1,34
8964
2,40
2,14
9711
2,60
4,87
3,75
5595
1,95
4,06
8398
2,25
2,89
7470
2
2,89
7470
2
3,09
7619
2,04
6,62
5,91
5110
1,79
5,72
9051
2,42
3,80
7470
2
4,28
7843
2,1
4,28
7843
2,1
1
1.2.1 Girne Merkez
1.2.2 Girne Diğer
Kentseller
1.2.2.1 Lapta –
Karşıyaka
1.2.2.2 Alsancak
1.2.2.3 Çatalköy
2
Mağusa
2,47
2,71
40513
14,15
2,32
51104
13,68
4,60
64166
17,18
4,19
61626
16,50
3,82
59385
15,90
3
Geliştirilecek İlçe Merkezleri
0,23
-0,20
15885
5,55
0,20
16210
4,34
5,25
26854
7,19
4,82
25733
6,89
4,18
24127
6,46
-0,38
-0,77
11923
4,17
-0,51
11332
3,03
2,72
15649
4,19
0,89
13035
3,49
0,51
12549
3,36
2,62
1,60
3962
1,38
2,08
4878
1,31
10,40
11205
3
11,65
12699
3,4
10,72
11578
3,1
4 Lefke
1,35
1,11
7848
2,74
1,16
8814
2,36
2,87
10458
2,8
2,51
10084
2,7
2,13
9711
2,6
Kentsel Nüfus Oranı
3,11
2,58
197484
68,99
3,08
268806
71,97
2,81
261443
70,00
2,88
263310
70,5
2,95
265178
71
Kentsel Bölgelerin Kırsalları Toplamı
1,83
4,89
19833
6,93
2,95
26648
7,13
0,00
26648
7,13
2,76
26144
7
2,62
25771
6,9
1
Lefkoşa – Girne
1,61
5,65
13738
4,80
3,16
18839
5,04
3,16
18839
5,04
2,89
18338
4,91
2,68
17965
4,81
1.1 Lefkoşa Alt Bölgesi
1,09
6,16
9780
3,42
2,76
12889
3,45
2,76
12889
3,45
-17,84
1643
0,44
-17,84
1643
0,44
1.2 Girne Alt Bölgesi
2,88
4,45
3958
1,38
4,08
5950
1,59
4,08
5950
1,59
14,39
16695
4,47
14,17
16322
4,37
Mağusa - İskele
2,29
3,26
6095
2,13
2,48
7809
2,09
2,48
7809
2,09
2,47
7806
2,09
2,47
7806
2,09
Kırsal Bölgeler
1,10
0,41
68940
24,08
1,24
78036
20,89
2,14
85417
22,87
1,98
84035
22,5
1,80
82541
22,1
1
Güzelyurt
1,31
0,97
14992
5,24
1,99
18298
4,90
2,59
19421
5,2
2,20
18675
5
2,20
18675
5
2
Karpaz
0,67
57,82
18681
6,53
1,18
21025
5,63
1,84
22447
6,01
1,82
22409
6
1,82
22409
6
3
Mesarya
1,24
13,95
35267
12,32
0,93
38713
10,37
2,11
43549
11,66
1,97
42951
11,5
1,62
41457
11,1
Kırsal Nüfus Oranı
1,24
79,83
88773
31,01
1,65
104684
28,03
2,33
112047
30
2,16
110180
29,5
1,99
108312
29
KKTC TOPLAM NÜFUSU
1,24
109,56
286257
100,00
2,66
373490
100,00
2,66
373490
100,00
2,66
373490
100
2,66
373490
100
3.1 Güzelyurt
3.2 İskele
2
Tablo 3 : Plan Stratejisine Bağlı Nüfus Dağılım Hedefleri
1
2031
Lefkoşa İmar Planı Alanındaki Yerleşimler – Lefkoşa, Gönyeli, Hamitköy, Haspolat, Alayköy ve Kanlıköy Dahil
10
Mevcut Durum
Devamı
Senaryosuna
Göre Tahmin
2021
Kentsel ve
Kırsal Yerleşim Bölgeleri
1
Lefkoşa – Girne Büyük Toplam
2031
Plan Stratejisine Bağlı Nüfus Dağılımı Hedefleri
Senaryo 1
Senaryo 2
Senaryo 3
2021
2021
2021
Nüfus
Nüfus
Yönlendirilecek
Nüfus
Yönlendiren
konut sayısı
Nüfus
Yönlendirilecek
Nüfus
Yönlendiren
konut sayısı
Nüfus
Yönlendirilecek
Nüfus
Yönlendiren
konut sayısı
192678
159956
-32722
-11092
165845
-26833
-9096
171928
-20750
-7034
1.1
Lefkoşa Büyük
113609
97471
-16138
-5471
102374
-11235
-3809
106445
-7164
-2429
1.2
Girne Büyük
79069
62485
-16584
-5622
63471
-15598
-5287
65508
-13561
-4597
1.2.1
Girne Merkez
51130
38955
-12175
-4127
39216
-11914
-4038
40337
-10793
-3659
1.2.2
Girne Diğer Kentseller
Lapta –
1.2.2.1
Karşıyaka
27939
23530
-4409
-1495
24277
-3662
-1241
25171
-2768
-938
10490
8590
-1900
-644
8964
-1526
-517
9711
-779
-264
1.2.2.2
Alsancak
8398
7470
-928
-315
7470
-928
-315
7619
-779
-264
1.2.2.3
Çatalköy
9051
7470
-1581
-536
7843
-1208
-409
7843
-1208
-409
2
Mağusa
51104
64166
13062
4428
61626
10522
3567
59385
8281
2807
3
Geliştirilecek İlçe Merkezleri
16210
26854
10644
3608
25733
9523
3228
24127
7917
2684
3.1
Güzelyurt
11332
15649
4317
1463
13035
1703
577
12549
1217
413
3.2
İskele
4878
11205
6327
2145
12699
7821
2651
11578
6700
2271
8814
10458
1644
557
10084
1270
431
9711
897
304
26648
26648
0
0
26144
-504
-171
25771
-877
-297
18839
18839
0
0
18338
-501
-170
17965
-874
-296
4
Lefke
Kentsel Bölgelerin Kırsalları Toplamı
1
2
Lefkoşa – Girne
1.1
Lefkoşa Alt Bölgesi
12889
12889
0
0
1643
-11246
-3812
1643
-11246
-3812
1.2
Girne Alt Bölgesi
5950
5950
0
0
16695
10745
3642
16322
10372
3516
7809
7809
0
0
7806
-3
-1
7806
-3
-1
78036
85417
7381
2502
84035
5999
2034
82541
4505
1527
Mağusa - İskele
Kırsal Bölgeler
1
Güzelyurt
18298
19421
1123
381
18675
377
128
18675
377
128
2
Karpaz
21025
22447
1422
482
22409
1384
469
22409
1384
469
3
Mesarya
38713
43549
4836
1639
42951
4238
1437
41457
2744
930
Kırsal Nüfus Oranı
104684
112047
7363
2496
110180
5496
1863
108312
3628
1230
KKTC TOPLAM NÜFUSU
373490
373490
0
0
373490
0
0
373490
0
0
Tablo 4 : Plan Stratejisine Göre Bölgeler Arası Yönlendirilen Nüfus Ve Konut Sayısı Dağılımı
11
Planstratejisinegöre
2021nüfustahmini
Yönlendirilen
nüfus
Yönlendirilen
Konut Sayısı
Yönlendirilen
Konut Sayısı (%)
Plan stratejisine
göre 2021 nüfus
tahmini
Yönlendirilen
nüfus
Yönlendirilen
Konut Sayısı
Yönlendirilen
Konut Sayısı (%)
Plan stratejisine
göre 2021 nüfus
tahmini
Yönlendirilen
nüfus
Yönlendirilen
Konut Sayısı
Yönlendirilen
Konut Sayısı (%)
2031
Mevcut durumdevamınagöre
2021nüfustahmini
Lefkoşa Girne
211517
178793
-32724
-11093
100
184190
-27327
-9263
100
189901
-21616
-7327
100
Mağusaİskele
63791
83176
19385
6571
59
82138
18347
6219
67
78777
14986
5080
69
Batı Kuzeybatı
38444
45525
7081
2400
22
41801
3357
1138
12
40945
2501
848
12
Karpaz
21025
22447
1422
482
4
22409
1384
469
5
22409
1384
469
6
Mesarya
38713
43549
4836
1639
15
42951
4238
1437
16
41457
2744
930
13
Toplam
373490
373490
0
0
-
373490
0
0
-
373490
0
0
-
Bölgeler
Senaryo 1
Senaryo 2
Senaryo 3
Tablo 5 : Plan Stratejisine Göre Bölgelere Yönlendirilecek Konut Dağılımı
2.3.5
Bu toplam nüfusun ülke içinde nasıl dağılacağı ÜFP Planın stratejisine etkin bir şekilde
uygulanmasına bağlı olacaktır. Plan stratejisinin ve politikalarının hedeflerine, 2021 yılına kadar
olan önümüzdeki 7 yıllık dönem içinde ulaşılması halinde, nüfus dağılımının % 70-%71 arasında
kentsel ve % 30- 29 arasında kırsal nüfus olacağı, Lefkoşa , Girne nüfusu artış hızının 10 yıl içinde
% 50 oranında azalarak 1,84 olması , Mağusa bölgesinde ise nüfusun, artış hızının kademeli
olarak artarak 4,60 olması öngörülmektedir. Buna bağlı olarak ise, 2021 yılına kadar olan
önümüzdeki 7 yıllık dönem içinde toplam yaklaşık 11000 yeni konut hanesinin % 59’na karşılık
gelen ilave yeni yaklaşık 6600 adet konut hanesinin Mağusa – İskele Kentsel Büyüme Bölgesinde
yer alması öngörülmektedir.
2.3.6
Sonuç olarak yapılan tüm projeksiyonlar 2011 yılından itibaren 20 yıllık değişimleri gösteriyor
olsa da, 10 yıldan sonra standart sapmanın yükselebileceği göz önünde bulundurularak, 2016
yılında veya herhalukarda yapılacak olan nüfus sayımından sonra kontrol edilecek ve 10’uncu
yılda gidişata göre gerekli ayarlamalar yapılacaktır.
12
Harita 1: Ana Mekansal Gelişme Stratejisi Şeması
13
2031
Yerleşimler
Yerleşimler
2031
3. Yerleşimler
3.0 Giriş
3.0.1
Mekansal stratejinin ele aldığı en önemli “Mekânlar”/“Yerler” kentler, kasabalar ve köylerden
oluşan yerleşimlerdir. Yerleşimler, konutlara, işlere ve hizmetlere mekân sağlamaktadırlar.
Karakterleri ve konumları toplum, yapılaşmış çevre ve doğal çevre arasında kültürel ve tarihi bağı
oluşturmakta, farklı büyüklük, işlev ve nitelikleri ile ülkenin karakterine katkı sağlamaktadır.
3.0.2
Yerleşmeler, insan faaliyetlerinin odak noktasıdır. Yaşayanların geçimlerini sağlamak, kişisel ve
toplumsal bazı ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile günün belirli saatlerinde çalıştıkları, bir araya
geldikleri faaliyet alanlarıdır. Oturdukları yerler (sitler), rolleri, işlevleri, tarihsel geçmişleri,
mimari özellikleri ve sokakları, her bir yerleşmeyi kendine özgü kılar.
3.0.3
Yerleşmelerin sahip oldukları işlevler, bu işlevlerdeki çeşitlilik ve uzmanlaşma, kendi aralarında
görev, sorumluluk ve etki alanı farklılıklarına, dolayısıyla da bir yerleşme kademelenmesine
/hiyerarşine yol açmaktadır.2 İşlevsel özellikler ile yerleşmenin büyüklüğü ve büyüme süreçleri
arasında da ilişkiler vardır.
3.0.4
En yaygın şekilde yerleşmeler, kırsal ve kentsel yerleşmeler olarak temelde ikiye ayrılırlar. Tarım,
hayvancılık, ormancılık, balıkçılık, avcılık gibi tarımsal faaliyetler kırsal toplumlara özgü etkinlikler
olarak kabul edildiklerinden, bu işlerin baskın olarak yapıldığı yerleşmeler de kırsal yerleşme
olarak kabul edilmektedir.
3.0.5
Tarımsal faaliyetler dışındaki alanlarda
faaliyetlerin yer aldığı yerleşmeler ise
kentsel
yerleşmeler
olarak
kabul
edilmektedir.3 Kentsel yerleşmeler kamu
yönetimi, sanayi, inşaat, ticaret, ulaştırma,
depolama, haberleşme, finans, eğitim,
kültür ve rekreasyon gibi kişisel ve
toplumsal hizmet sektörlerinin yer aldığı
ihtisaslaşmış, çok işlevli yerleşmelerdir.
3.0.6
Genel olarak küçük yerleşmeler tarımsal
ekonomik faaliyet türüyle karakterize
edilirlerken, küçük kasabalardan başlamak
suretiyle daha büyük yerleşmeler, sanayi ve
hizmet faaliyetleriyle öne çıkmaktadır.
3.0.7
2
3
Resim 1 : Karaman Köyü
Yerleşmeler, insanların amaçları ve ihtiyaçları doğrultusunda gelişmekte ve şekillenmekte, hızlı
büyüme veya yanlış yönde büyüme nedeni ile çevresi ve yerel özgün farklılıkları
bozulabilmektedir. Yerleşmelerin konumu, işlevleri, deseni ve biçim özellikleri, sosyal ve
ekonomik yapıları, tarihi, nüfus ve sosyal özellikleri mekansal dağılımı, yerleşmeler arasındaki
kademelenme /hiyerarşi ve etki alanları planlamanın ilgilendiği ve düzenleme getirdiği konuların
başında gelmektedir.
Kademelenme; Doxiadis’in kademelenme kavramına göre, 1-2 izole ev, nüfusu 100 ün altında ve bir kaç bina ve çok sınırlı
hizmeti olanlar mahalle( hamlet ), nüfusu 100-1 000 arasında olan ve çok hizmeti bulunmayan sadece bir postası veya dükkanı,
kahvesi olanlar köy, nüfusu 1 000-20 000 arasında olanlar kasaba, nüfusu 20 000-100 000 arasında olanlar büyük kasaba, nüfusu
100 000-300 000 arasında olan ve hizmetleri bulunanlar kent, nüfusu 300 000 ile 1 milyon arasında olan ve çok sayıda ve çeşitte
hizmetleri bulunanlar büyük kent, nüfusu 1 milyon ile 3 milyon arasnda olan ve çok sayıda kent ve kasabadan oluşanlar
metropol, nüfusu 3 milyon ile 10 milyon arasında olan ve kentler grubu ve bunların varoşlarından oluşanlara birleşik kent,
nüfusu 10 milyonun üzerinde olan ve birleşik kentlerden oluşanlara devkent ve son olarak nüfusu 50 milyonun üzerinde olan
sınırları belli olmayan yerleşimler ise ecumenopolis olarak sınıflanmaktadır.
Birleşmiş Milletlerin 2009 ve 2010 verilerine göre, dünya nüfusunun % 50’sini oluşturan yaklaşık 3,400,000,000 kentlerde
yaşamaktadır.
15
Yerleşimler
2031
3.0.8 KKTC’de yerleşimler merkezi yönetim
örgütlenmesinde merkez, ilçe ve bucaklardan,
yerel yönetimler örgütlenmesinde ise
belediye
ve
köylerden
oluşmaktadır.
Belediyeler ise kentsel belediyeler ve kırsal
belediyeler olarak ikiye ayrılmaktadır.
3.0.9 Toplam 166 yerleşim biriminin
yaklaşık %85’i kırsal nitelikteki yerleşim
birimleridir. Ülkedeki toplam nüfusun %65’i
kentsel özelliklere sahip yerleşimlerde
yaşamaktadır.
Resim 2: Gazimağusa
3.0.10 ÜFP, yerleşmelerin kentlerin, kasabaların
gelişmesi ile ilgili ortak konuların ve
sorunların baş edilmesine yönelik çözümler
üretilebilmesi için stratejik hedefler ve
stratejik politikalar düzenlemektedir. Bu
kapsamda yerleşimler; yerleşim grupları,
nüfus büyüklükleri, gelecekte yüklenecekleri
roller ve bu rollere uygun işlevlerine göre 5
kademeye ayrılmıştır.
Resim 3: Girne
16
Yerleşimler
Harita 2: Yönetsel Alanlar/ İlçeler
17
2031
Yerleşimler
Harita 3: Yönetsel Alanlar / Belediyeler
18
2031
Yerleşimler
19
Harita 4 : Yerleşim Birimlerinin Nüfus Büyüklüklerine Göre Dağılımı
19
2031
Yerleşimler
2031
3.1 Ana Mekansal Konular
3.1.1
Yerleşimlerin dengesiz dağılımı ve nüfus değişimi: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde çeşitli
büyüklükteki yerleşmelerin farklı gelişme hızları ve bölgelere göre dengesiz dağılımı kentsel ve
kırsal alanlarda yaşanan sorunların ortaya çıkmasında önemli etkenlerdendir.
3.1.2
Büyük yerleşimlerin istihdam ve hizmetlerden en yüksek payı alması: Lefkoşa ve Girne,
ekonomik yönden diğer yerleşmelere göre istihdam ve hizmetlerden en yüksek payı
almaktadırlar. İş olanakları, istihdam fırsatları, hizmet çeşitliliği ve kalitesi tüm ülke düzeyinde
başta Lefkoşa ve Girne olmak üzere üç büyük kentte Lefkoşa, Gazimağusa ve Girne’de
odaklanmış durumdadır.
3.1.3
Büyük kentsel yerleşmelerde hizmetlerde yığılma: Büyük yerleşimlerdeki hizmetlerde yığılma
vardır. Özellikle üç büyük kentte bazı okullarda ve hastanelerde yığılma gözlemlenmektedir. Bu
yığılma hizmetlerde yetersizliklere yol açmaktadır. Kentsel yerleşimlerde bazı sosyal kesimler için
hizmetlere erişim sorunu, yoksunluk ve yoksulluk vardır. Nüfusun çok olduğu kentsel
yerleşimlerde yeşil alanlar eksik veya yetersizdir.
3.1.4
Orta Büyüklükteki Yerleşimlerde, hizmetler ve altyapı eksik veya yetersizdir: Lefkoşa ilçesinde
Değirmenlik, Gazimağusa ilçesinde Geçitkale ve Akdoğan, Girne ilçesinde Çamlıbel, Güzelyurt
ilçesinde Lefke ve İskele ilçesinde Mehmetcik ve Yenierenköy olmak üzere toplam 7 bucak
merkezinin, Çamlıbel hariç, tümü aynı zamanda belediye merkezidir. Orta ölçekteki bu
yerleşimlerde, etki alanlarına hizmet verebilecek hizmet donanımı çeşitliği bulunmamaktadır.
3.1.5
Bölgesel Hizmet Merkezleri’nin yeterli olmaması: Güzelyurt ve İskele ilçe merkezidirler ancak
bölgesel hizmet merkezi olarak yeterli hizmet donanımına sahip değildirler.
3.1.6
Belediye Merkezleri’nin yeterli olmaması: Yaklaşık 166 yerleşim birimi 28 farklı belediyeye
bağlıdır. Belediye merkezi olan 28 yerleşimin, üç büyük kentsel belediyenin dışında kalan
özellikle kırsal belediyelerin birçoğunda, kendi belediye alanlarına yeterli hizmet sunabilecek
sayıda ve çeşitte hizmetler bulunmamaktadır. İstihdam olanakları sınırlıdır.
3.1.7
Çok sayıda küçük yerleşim bulunması: Küçük Yerleşimler yaklaşık 166 yerleşimin %90’ını
oluşturmaktadır. Bir ilkokul için gerekli eşik nüfus olan 2000’nin altında nüfusa sahip
yerleşimlerdir.
3.1.8
Küçük ve kırsal nitelikteki yerleşimlerde hizmetler ve altyapı yetersizlikleri vardır: Hizmetlere
erişim sınırlıdır. Nüfus kaybına bağlı olarak yeterli okul çağı nüfusu olmamasından dolayı
okullardaki öğrenci sayısı standartların çok altına düştüğü için okullar kapanma tehlikesi
altındadır veya hali hazırda kapanmış durumdadır.
3.1.9
Kentsel yerleşimler ile kırsal yerleşimler arasında göç vardır: Kentsel yerleşimlerde yaşayanların
konut maliyetinin nispeten daha düşük olduğu kentin dış çeperlerindeki bölgelere yerleşmeyi
tercih etmelerine bağlı olarak, kırsal bölgelerde dağınık olarak yeni konut alanları oluşmaktadır.
Kırsal yerleşimlerde yaşayanlar iş olanakları, istihdam fırsatları, hizmet çeşitliliği ve benzeri
nedenlerle kentsel alanlara göç etmektedirler. Kırsal alanlarla kentsel alanlar arasındaki göç ve
nüfus hareketi, kentlerde istihdamın yığılmasına hizmetlerin yoğun kullanımı ile yetersiz
kalmasına, verimli tarım topraklarının azalmasına, kırsal yerleşmelerin nüfus kaybetmesine,
hizmetlerin rantabl olmaması böylece kapanmasına, kırsal bölgeler ile kentsel bölgeler arasında
günlük seyahatlerin artmasına ve yoğunlaşmasına yol açmaktadır. Bu yapı yaşam kalitesinin
azalmasına, kırsal yerleşmelerin ekonomik yapısının zayıflamasına, kentsel bölgeler ile kırsal
bölgeler arasında uzun seyahatler nedeniyle yakıt tüketiminin artmasına neden olduğu için
sürdürülebilir değildir.
20
Yerleşimler
2031
3.1.10 Parçacı, yaygın yapılaşma deseni: Kentleşme maliyetini artırıcı, doğal çevreyi tahrip eden,
otomobil bağımlı, dağınık, parçacı, yaygın ve yollar boyu yapılaşma eğilimi tüm yerleşim
birimlerinde özellikle kentsel bölgelerde ana gelişme desenidir. Yerleşim birimlerinden kopuk
parçacık olarak gelişmiş ve herhangi bir yerleşim ünitesi oluşturmayacak kadar düşük nüfusa
sahip, sadece konutlardan oluşan birçok izole yerleşim alanı bulunmaktadır. Bu yaygın, parçacı
ve dağınık yapılaşma özellikle büyük ve orta büyüklükteki yerleşmelerin bulunduğu bölgelerde
tarım alanlarının azalmasına neden olmaktadır.
3.1.11 Kentsel alanlarda trafik sıkışıklığı: Merkezi kentsel alanlarda dış bölgelerden merkezi bölgelere,
çalışmak, alışveriş yapmak ve merkezi hastaneleri kullanmak için gelen ziyaretçiler, trafik
sıkışıklığına ve hava kirliliğine yol açmaktadır. Bu da bu bölgelerde alış veriş alanlarının çevresel
kalitesinin ve erişilebilirliğini azalmasına yol açmakta, ticareti olumsuz yönde etkilemektedir.
3.1.12 Altyapı sunumunun gelişme ile eş zamanlı olmaması: Yerleşmelerin büyümesi ve yeni yerleşim
alanlarının oluşması, bunu destekleyici altyapının sunumundan daha hızlıdır. Bu nedenle birçok
yeni yerleşim alanı alt yapıdan yoksundur.
3.1.13 Özel araca dayalı seyahat: Tüm yerleşimlerde ve yerleşimler arası ulaşım yüksek oranda özel
araca dayalıdır ve toplu taşımacılık sınırlıdır.
3.1.14 Doğal Afet Tehlikeleri ve Riskleri: Lefkoşa ve Gazimağusa deprem açısından riskli bölgelerde
bulunmaktadır. Kıyı Bölgeleri yerleşmeleri iklim değişikliği etkilerine açıktır.
3.1.15 Tüm yerleşimlerde doğal kaynaklar/değerler üzerinde gelişme baskısı vardır: Dere yatakları,
sulak alanlar, eğimli alanlar, ormanlık alanlar, ekolojik hassas alanlar, kıyı bölgeleri değerli tarım
alanlarından oluşan doğal değerler gelişme baskısı altındadır.
3.1.16 Tarihi ve kültür değere sahip alanlarında ekonomik, fiziksel ve sosyal çürüme/eskime vardır:
Listelenmiş binalar ekonomik potansiyel olarak ekonomiye katılamamaktadır. Bu alanlarda özel
mülk sahiplerinin, tarihi ve kültür değere sahip mülklerinin bakımın ve onarımını veya
korunmasını sağlayacak teşvikler ve destekler yetersizdir. Mülk sahiplerinin bakım onarım
yapmaması nedeniyle bakımsız kalmaktadır.
3.1.17 Tarihi ve kültür değere sahip alanlarında gelişme baskısına bağlı bozulmalar vardır:
Yerleşmelerin kendilerine ait kimliklerini oluşturan tarihi kültürel ve mimari değeri olan
meydanlar, özgün yapılar ve binalar gelişme baskı nedeniyle bozulmakta veya yok olmaktadır.
3.2.1
Ekonomik değişime dayanıklı yerleşimler sistemi oluşturmak: Gelecekte olası ekonomik
değişimlere dayanıklı ve etki hizmet/pazar alanının ihtiyaçlarını karşılayabilir bir kademelenme
oluşturmak;
3.2.2
Yeni büyüme merkezleri oluşturmak: Ekonomik açıdan baskın ve hızlı büyüyen Lefkoşa ve
Girne’nin büyümesinin dengelenmesini sağlayacak, gelecekteki yatırımların ve istihdam
alanlarının yönlendirileceği yeni büyüme merkezleri oluşturmak;
3.2.3
Hizmet Merkezleri oluşturmak: İnsanlara yaşadıkları veya yaşadıkları yere en yakın yerde iş ve
istihdam olanağı sunulabilen, ihtiyaçlarını karşılayabileceği hizmetlerin bulunduğu hizmet
merkezleri yaratmak;
3.2.4
Yerleşmelerin ekonomik yapılarını geliştirmek: Yerleşmelerin, yerel düzeyde kendine yeterli
ekonomiler yaratabilme ve yaşatılabilme kapasitelerini geliştirmek;
3.2.5
Hizmetlerin yaşayabilirliğini sağlamak: Gelişmeleri, hizmetlerin ekonomik yaşayabilirliği
mümkün olan bölgelere yönlendirmek;
21
Yerleşimler
2031
3.2.6
Sürdürülebilir Gelişme Desenleri ve Dokuları oluşturmak: Gelişmelerin, toplumsal olanakların,
hizmetlerin, iş olanaklarının ve altyapının bulunduğu konumlarda odaklanması, kentleşme
maliyetini artıran, doğal çevreyi tahrip eden, dağınık, parçacı, yaygın ve yollar boyu gelişme
desenlerini toparlamak ve bütünleştirmek;
3.2.7
Yerleşimlerin Yaşam, Çevre ve Mekân Kalitesini geliştirmek: Yerleşimlerin çevresini geliştirmek,
iyileştirmek ve çevreye duyarlı, altyapısı olan, sağlıklı yerleşmeler oluşturmak;
3.2.8
Yerleşmelerin Sosyal ve Kültürel Yapılarını geliştirmek: Yerel özgünlüğünü geliştirmek, tarihi ve
kültürel değere sahip alanlarını ekonomik, fiziksel ve sosyal yönden canlandırmak, toplumsal
yapılarını güçlendirmek;
3.2.9
Canlı Yerleşmeler yaratmak: Yerel özgünlüğünü estetiğini geliştirmek, yirmi dört saat yaşayan
yerleşimler yaramak, yaşayanların yaşam ve çevre kalitesini yükseltmek;
3.2.10 Yerleşmeleri Doğal Afetlere dayanıklı kılmak: Çevresel bozulmalar, kaynak kıtlığı, iklim
değişiklikleri tehlikelerine karşı dayanıklı yerleşmeler oluşturmak, ekolojik sistemleri korumak
geliştirmek;
3.2.11 Erişilebilirliği iyileştirmek: Gelişmelerin, çalışma alanlarına, hizmetlere, sosyal altyapı
olanaklarına özel araç yerine, yaya, bisiklet veya toplu taşıma araçları ile erişebileceği
konumlarda yer alacak şekilde gerçekleştirmek;
3.3 Yerleşimler Mekansal Politikaları
3.3.1
Yerleşimlerin Kademelenmesi
3.3.1.1
Gelecekteki büyümenin sürdürülebilir olması, insanlara yaşadıkları yerde veya yaşadıkları yere
en yakın yerde iş ve istihdam olanağı sunulabilmesi, hizmet merkezleri oluşturulabilmesi ve
yerel düzeyde kendine yeterli ekonomiler yaratılabilmesi ve yaşatabilmesi için, Kuzey Kıbrıs
Türk Cumhuriyeti’nde mevcut 166 yerleşim, bugünkü ve gelecekteki nüfuslarına, rollerine,
işlevlerine gelişmişlik düzeylerine ve etki hizmet/pazar alanlarının (hinterlant) genişliğine göre
5 farklı kademede sınıflandırılmıştır.
3.3.1.2
Gelecekteki gelişmelerin planlanması yerleşimlerin kademeli dağılımına göre insan toplulukları
oluşmasını sağlayacak şekilde yapılacaktır.
3.3.1.3
Gelecekteki gelişmelerin, yerleşimler arasındaki kademelenmeyi güçlendirecek, çok işlevli iş
merkezlerinin oluşmasını ve devamını sağlayacak, yaygın dağınık kentsel gelişme ve
yapılaşmayı en az düzeyde tutacak, altyapıların ve hizmetlerin verimliliğini artıracak şekilde
olması desteklenecektir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, MS 10, syf. 45)
1. Kademe Yerleşimler: Ülkesel Ana Kentsel Hizmet Merkezi
“Ülkesel Ana Kentsel Hizmet Merkezi” ülkesel ve bölgesel düzeyde kamusal merkez niteliğine sahip,
uluslararası düzeyde rekabet edebilecek ekonomik ve sosyal fonksiyonları içinde barındıran,
hizmetlerde çeşitliliğin ve ihtisaslaşmanın çok yüksek seviyede olduğu, piyasanın yatırımlar için tercih
ettiği, iç içe geçmiş birden fazla yerleşimden oluşan, toplam nüfusun %25’inden fazlasının bulunduğu
büyük kentsel yerleşimlerdir. Hinterlandı ülke ve bölge ölçeğinde olan başkent Lefkoşa bu kademedeki
yerleşmedir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 01, syf. 28 ve Politika MS 15, syf. 47)
2. Kademe Yerleşimler: Ülkesel ve Bölgesel Ana Kentsel Hizmet Merkezleri
Bölgesel düzeyde geniş istihdam, alışveriş ve toplumsal hizmet olanaklarının bulunduğu, Ülkesel Ana
Hizmet Merkezine göre hizmetlerde nispeten daha az ihtisaslaşmanın ve çeşitliliğin olduğu, geniş bir
etki alanı/pazar alanı olan, toplam nüfusun %10 ile %25’i arasında olan kısmının bulunduğu bölgesel
ana hizmet merkezleridir. Hinterlandı bölgesi ve ötesini kapsayan Gazimağusa ve Girne bu kademedeki
yerleşimlerdir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 0, syf. 28 ve Politika MS 02, syf. 30)
22
Yerleşimler
2031
3. Kademe Yerleşimler: Bölgesel Hizmet Merkezleri
Ana bölgesel hizmet merkezlerine göre daha dar kapsamda hizmet olanaklarının bulunduğu ve
hinterlant nüfus büyüklüğü 33 000 – 100 000 arasında öngörülen İlçe merkezleridir. İskele, Güzelyurt
bu kademedeki yerleşmelerdir. Bu yerleşimlerden, iskele ilçesi hizmet alanlarına yeterli nitelikte hizmet
verebilecek, Bölgesel Hizmet Merkezi olması sağlanacak, Güzelyurt ilçesinde ise hizmetler geliştirilerek
nüfus kaybı engellenecektir.
4. Kademe Yerleşimler: Orta Ölçek Yerel Hizmet Merkezleri
Bucak merkezleri ve belediye merkezleri olan, gelecekteki hinterlant nüfus büyüklüğü 11 000 – 33 000
arasında öngörülen yerleşimlerdir. Kentsel Gelişme Bölgelerinde Kentsel Hizmet Merkezi veya Kırsal
Gelişme Bölgelerinde, Kırsal Hizmet Merkezi olarak hizmet verecek yerleşimlerdir. Girne Kentsel
Gelişme Bölgesinde Lapta-Alsancak kümesi, Esentepe, Karpaz-Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi’nde
Yenierenköy, Güzelyurt–Akdeniz Kırsal Gelişme Bölgesi’nde Lefke-Gemikonağı kümesi, Çamlıbel,
Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi’nde Değirmenlik, Geçitkale, Akdoğan bu kademedeki yerleşmelerdir.
(a)
Lapta ve Alsancak, Girne Kentsel Bölgesinde, kendi bölgelerine hizmet veren ve Tarihi, Kültürel
ve Geleneksel Yaşam Merkez özelliklerine sahip olan yerleşmelerdir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal
Strateji, Politika MS 04, syf. 34 ve Politika MS 07, syf. 41)
(b)
Esentepe belediye merkezi olan yerleşimdir. Yeni Turizm Merkezi olarak önerilmiş, Alagadi
ÖÇKB’si özgün karakterleri nedeniyle topluma dayalı turizm potansiyeli yüksek yerleşimdir. Girne
Bölgesi etkisi altında olan ve piyasanın emlak geliştirme amaçlı olarak tercih ettiği özellikle Kuzey
sahil yolunun tamamlanması ile çekiciliği artan bir bölgedir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji,
Politika MS 05, syf. 37)
(c)
Bucak Merkezi ve Belediye Merkezi olan Akdoğan, Geçitkale ve Yenierenköy, Kırsal Gelişme
Bölgeleri için Kırsal Hizmet Merkezleri olarak öngörülen yerleşimlerdendir. (Bknz. Bölüm IV,
Mekansal Strateji, Politika MS 04, syf. 34 )
(d)
Bucak merkezi olan Çamlıbel, bir belediye merkezi değildir. Ancak, Batı- Kuzey batı Bölgesi Kırsal
Gelişme stratejisi kapsamında Kırsal Hizmet Merkezi olarak öngörülen yerleşimdir. (Bknz. Bölüm
IV, Mekansal Strateji, Politika MS 04, syf. 34 )
(e)
Lefke- Gemikonağı ve Değirmenlik Bucak Merkezleri ve Belediye Merkezleridir. Bucak Merkezi
olan Lefke, Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam Merkezi özelliklerine sahip olan
yerleşimlerdendir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 07, syf. 41)
5. Kademe Yerleşimler: Alt Ölçek Yerel Hizmet Merkezleri
Bucak merkezleri ve belediye merkezleri olan, gelecekteki nüfusu 2000’in üzerinde öngörülen
yerleşimlerdir. Merkez yerleşmelerinde Orta Ölçek Yerel Hizmet Merkezleri oranında nüfus
barındırmalarına rağmen işlevleri ve etki alanları/pazar alanları aynı nitelikte değildir. İşlevleri ve
hizmet alanları sınırlıdır. Rollerini yerine getirebilmek ve hizmet alanlarına yeterli hizmet verebilecek,
Alt Ölçek Yerel Hizmet Merkezi Olmaları sağlanacaktır (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS
06, syf. 40). Bu yerleşmelerden,
(a)
Dipkarpaz Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam özelliklere ve ekolojik hassas alanlara sahip,
topluma dayalı eko-turizm potansiyeli olan yerleşimlerdendir. Bölgedeki yerleşimlerden kopuk
yaygın köy dokusu ve farklı kültürel özelliklere ve kültürel çeşitliliği sahip sosyal yapısı ile
bölgedeki diğer yerleşimlere göre farklı bir yapıya sahiptir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji,
(b)
Serdarlı - Gönendere ve Paşaköy Belediye Merkezi olan ve etki alanı/pazar alanı belediye
sınırları olan ve içindeki yerleşimlere hizmet veren yerleşimdir.
(c)
Dikmen, Lefkoşa ile Girne Bölgesi etkisi altında olan ve piyasanın emlak geliştirme amaçlı olarak
tercih ettiği 11 köy yerleşimine hizmet veren bir merkezdir. Bu yerleşimin “Altyapı çalışmaları ve
23
Yerleşimler
2031
planlaması tamamlanmış, doğal güzellikler içerisinde sakin bir yaşam sunan, hizmetleriyle
4
büyük şehirlere alternatif bir bölge” vizyonuna uygun olarak, rolü desteklenecek ve özgün
konumu ve karakterine zarar vermeden gelişmesi, kültürel ve ekonomik çeşitliliğini artırması,
çağdaş altyapılarını oluşturması teşvik edilecektir.
(d)
Yeniboğaziçi, kendi bölgesine hizmet veren ve Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam Merkezi
özelliklerine sahip ve “Cittaslow (yavaş/sakin şehir)”modelini benimsemiş yerleşimdir. Özgün
konumu ve karakterine zarar vermeden korunması canlandırılması desteklenecektir. (Bknz.
Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 07, syf. 41)
(e)
Tatlısu belediye merkezi olan yerleşimdir. Yeni Turizm Merkezi olarak önerilmiş, Tatlısu ÖÇKB’si
özgün karakterleri nedeniyle topluma dayalı turizm potansiyeli yüksek yerleşimdir. Girne Bölgesi
etkisi altında olan ve piyasanın emlak geliştirme amaçlı olarak tercih ettiği özellikle Kuzey sahil
yolunun tamamlanması ile çekiciliği artan bir bölgedir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji,
(f)
Bucak Merkezi ve belediye merkezi olan Mehmetçik, Kırsal Gelişme Bölgesi içinde Alt Ölçek
Yerel Hizmet Merkezi olarak öngörülen yerleşimdir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika
MS 04, syf. 34 )
(g)
Yılmazköy erişilebilirliği yüksek konumu ile çevre köylere hizmet edebilecek ve tarımsal üretime
dayalı yerel ekonomisi ile topluma dayalı eko-turizm potansiyeli olan yerleşimdir. (Bknz. Bölüm
IV, Mekansal Strateji, Politika MS 07, syf. 41)
3.3.1.4
Kırsal Alanlar: Yerleşim birimlerinin etrafında mevcut ve çizilecek gelişme sınırları dışında kalan
bölgeleri kapsar.
3.3.1.5
Yukarıda belirtilen 5 farklı kademede sınıflanan yerleşimler, nüfus büyüklükleri, gelecekte
yüklenecekleri roller ve bu rollerine uygun işlevlerine ve hizmet alanlarına göre, “Ana Gelişme
Merkezi Olan ve Yeni Roller Belirlenmiş Yerleşimler” ve “Ana Gelişme Merkezleri ve Yeni
Roller Belirlenmiş Yerleşimler Dışındaki Yerleşimler” olmak üzere farklı strateji ve politika
izlenecek 2 ana gruba ayrılmaktadır.
4
Dikmen Bölgesi Stratejik Gelişim Planı 2012-2014
http://www.dikmenbelediyesi.org/dosyalar/dikmen_bolgesi_stratejik_gelisim_plani_tr.pdf
24
Yerleşimler
YERLEŞİM
HİYERARŞİSİ
1
ÜLKESEL ANA
HİZMET
MERKEZİ
2
BÖLGESEL
ANA HİZMET
MERKEZİ
3
BÖLGESEL
HİZMET
MERKEZİ
4
5
ORTA ÖLÇEK
YEREL
HİZMET
MERKEZİ
ALT ÖLÇEK
YEREL
HİZMET
MERKEZİ
MERKEZ
YERLEŞMENİN ADI
Lefkoşa
YERLEŞİM
ADEDİ
HİNTERLANT
(ETKİ ALANI)
YERLEŞİM
SAYISI
ETKİ ALANI
2
(KM )
HİNTERLANT
NÜFUS
BÜYÜKLÜĞÜ
ARALIĞI (2031)
1
180
3166
400.000 ve üzeri
86
1696
21
384
35
459
Gazimağusa
Girne
2
Güzelyurt
İskele
2
100.000-400.000
33.000-100.000
YAKLAŞIK HİNTERLANT NÜFUS
(2031)
TOPLAM
MESAFE
(KM)
MERKEZ
143300
485000
-
-
71100
140200
76
Girne
72300
114400
76
Gazimağusa
11400
44200
89
İskele
7200
40800
89
Güzelyurt
26400
18000
13800
14200
13500
12800
11100
11000
14
Çamlıbel
23
Esentepe
22
Akdoğan
22
Geçitkale
59
Geçitkale
38
Çamlıbel
14
Lapta-Alsancak
23
Değirmenlik
10600
9800
7300
6500
5800
3900
4400
3600
14
Haspolat
36
Tatlısu
29
Serdarlı
15
Paşaköy
15
Serdarlı
30
Serdarlı
15
Alayköy
44
Mehmetçik
1075
Lapta-Alsancak
9
79
19000
Değirmenlik
19
275
3700
Geçitkale
21
403
2000
15
314
18
456
Lefke-Gemikonağı
14
104
8200
Çamlıbel
16
289
2400
Esentepe
6
199
4300
Dikmen
3
70
6900
Mehmetçik
12
229
2000
Yeniboğaziçi
4
53
6100
9
144
6
145
Tatlısu
3
117
2300
Yılmazköy
6
102
2500
Dipkarpaz
5
223
2400
Yenierenköy
Serdarlı-Gönendere
Paşaköy
8
8
11.000-33.000
3.500-11.000
Tablo 6: Yerleşim Hiyerarşisi
25
EN YAKIN EŞ KADEME
MERKEZ
MERKEZ
54
Akdoğan
2031
2600
2400
1600
2100
Yerleşimler
26
Harita 5 : Yerleşim Kademelenmesi
26
2031
Yerleşimler
27
Harita 6: Yerleşim Kademelenmesi Etki / Hizmet Alanları
27
2031
Yerleşimler
28
Harita 7: Yerleşimlerin Kademelerine Göre Sahip Olması Gereken Minimum Hizmetler
28
2031
Yerleşimler
3.3.2
3.3.2.1
2031
Ana Gelişme Merkezi Olan ve Yeni Roller Belirlenmiş Yerleşimler
Yerleşimlerin, bugünkü ve gelecekteki nüfus büyüklükleri, konumları, mevcut altyapı, işlevleri,
hizmetleri ve hizmet alanlarına uygun olarak yerleşim kademelenmesindeki yerine ve
mukayeseli avantajlarına göre roller tanımlanmıştır. Kademelenmedeki yeri ve tanımlanmış
rolleri çerçevesinde yatırım ve istihdam için çekim noktaları haline getirilebilmelerini ve
fonksiyonel alanlar oluşturulmasını sağlamaya yönelik politikalar geliştirilmiştir.
POLİTİKA MS 01: Ana Kentsel Hizmet Merkezleri Lefkoşa Gazimağusa ve Girne
Amacı
Ülkesel ve bölgesel düzeyde Ana Kentsel Merkez ve piyasanın yatırımlar için tercih
ettiği, büyük, gelişmesi hızlı ve baskın olan kentlerdir. Lefkoşa, bu kapsamda olan 1.
Kademedeki, Girne ve Gazimağusa ise 2. kademedeki yerleşimlerdir. Amaç gelişme
odakları olan Lefkoşa ve Girne’deki nüfus artış hızlarının kontrol altına alınarak,
Gazimağusa – İskele bölgesinde büyümenin desteklenerek, nüfusun ve gelişmelerin
dengelenmesi ve Ana Kentsel Merkezler olarak rollerini sürdürmelerinin
sağlanmasıdır.
Büyük
Kentlerin
Kriterleri ve
Özellikleri
Ülkesel ve hizmet verdikleri bölgeler düzeyinde ticaret, sağlık, eğitim ve iş
olanaklarının yer aldığı, ana sosyal hizmetler ve istihdam merkezleridir. Piyasanın
yatırım / özellikle emlak geliştirme alanında öncelikle tercih ettiği yerleşimlerdir.
Yerleşmeler
Lefkoşa, Gazimağusa ve Girne :
Başkent Lefkoşa: Lefkoşa Gönyeli, Hamitköy, Haspolat, Alayköy ve Kanlıköy
yerleşimlerin oluşturduğu bir yerleşimler kümesinden oluşmaktadır. İşlevsel olarak bir
bütünü oluşturan birleşik tek bir kent olarak kabul edilebilir. Lefkoşa ülkenin en büyük
kentsel yerleşimidir. Başkent olarak işlevlerini ve rolünü sürdürebilmesi
desteklenecektir.
Girne: Karşıyaka, Lapta, Alsancak ve Çatalköy yerleşimlerinden oluşan, kentsel
niteliklere sahip bir yerleşim birimleri kümesi haline gelmiştir. Alanın merkezindeki,
Girne Belediye Sınırları içinde kalan, Girne, Ozanköy, Beylerbeyi, Karakum, Doğanköy,
Zeytinlik, Karaoğlanğlu ve Karaman yerleşimleri kümesinden oluşan birleşik kentsel
alan olarak kabul edilebilir. Piyasanın yatırımlar için tercih ettiği, “Turizm Başkenti”
olarak kabul edilen, gelişmelerin hızlı ve yaygın olduğu ve ülke içinde baskın role sahip
bir yerleşimdir.
Gazimağusa: Gazimağusa ve Tuzla yerleşimini içine alan kentsel alanı kapsamaktadır.
Kent sınırlarının ötesine taşmıştır. İskele ilçesini de içine alan geniş bir etki ve hizmet
alanı vardır.
Ana Strateji
Hedef ve
Politikalar
(1)
Piyasanın, özellikle emlak geliştirme amaçlı yatırımlar için tercih ettiği ve
gelecekteki stratejik amaçlı gelişmeler için belirlenmiş yerleşimlerden, Lefkoşa
ve Girne’de gelişmelerin sınırlandırılarak yavaşlatılması ve Gazimağusa- İskele
bölgesinde büyümenin desteklenmesi sağlanacaktır. Ana Mekansal Stratejisi
çerçevesinde, özgün konumu ve karakterine zarar vermeden, yerleşimlerin
ülkesel düzeyde Ana Merkezler olarak rollerini sürdürmelerini sağlayacak
gelişmeler desteklenecektir.
(2)
Rollerini kontrollü olarak sürdürebilmeleri, gelişme baskısının hafifletilmesi için
yeni gelişmelerin alternatif yeni çekim merkezlerinde ve büyüme alanlarında
yer alması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal
Strateji, Politika MS 03 syf. 32, Politika MS 04 syf. 34, Politika MS 05 syf. 37
ve Politika MS 06 syf. 40)
(3)
Lefkoşa ve Girne’nin büyümesinin sınırlandırılarak yavaşlatılması için,
29
Yerleşimler
(4)
(5)
Özellikleri,
Gerekli /
Önerilen
Arazi
Kullanım Faaliyetleri:
2031
(a)
Konut veya diğer amaçlar için yeni alanların yapılaşmaya açılması
yavaşlatılacak, yapılaşmış alanların arasında kalan boş alanların
doldurulması teşvik edilecektir.
(b)
Alternatif istihdam merkezleri diğer bölgelerde geliştirilecektir. (Bknz.
Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 03 syf. 32, Politika MS 04 syf.
34, Politika MS 05 syf. 37 ve Politika MS 06 syf. 40)
(c)
Alternatif okullar ve klinikler bu bölgelerde teşvik edilmeyecek, diğer
bölgelerde sağlanacaktır. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika
MS 03 syf. 32, Politika MS 04 syf. 34, Politika MS 05 syf. 37 ve Politika
MS 06 syf. 40)
Her 3 Büyük Kentsel Yerleşmenin teknik altyapı ve sosyal altyapısı
iyileştirilecek ve geliştirilecektir. Bunun için,
(a)
Toplumsal hizmetler kullanım alanları, kamusal yeşil alanlar ve benzeri
rekreasyon alanları arttırılacaktır. Bunun için, kent içindeki, yapılaşmış
alanlar arasında kalan yüksek değerdeki tarımsal arazilerin, içinde bina
gerektirmeyen, futbol ve benzeri diğer türden spor, kamp alanı ve
benzeri kullanımlar için ayrılacak, özellikle nüfus yoğunluğunun yüksek
olduğu alanlarda ise açık alan ihtiyacını karşılamaya yönelik
kamulaştırmalar yapılacaktır. (Bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Sosyal
Altyapı, Rekreasyon ve Açık Alanlar, syf. 226)
(b)
Eksik olan bölgelerde okullar arttırılacak, kalabalık okullarda sınıf ve
toplam öğrenci sayısı standart seviyelere getirilecektir. (Bknz. Bölüm V,
Sektör Politikaları, Eğitim, syf. 182)
(c)
Lefkoşa’daki hastane geliştirilecek ve üst akademik düzeye çıkarılacak
Gazimağusa Hastanesi tam donanımlı hastane haline getirilecektir.
(Bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Sağlık, syf. 204)
(d)
Mevcut teknik altyapı iyileştirilecek ve geliştirilecektir.
(e)
Konut ve ekonomik gelişme sektörlerine yönelik gelişmelerin gerekli
altyapının olduğu yerlerde veya eş zamanlı olarak gerçekleşmesini
sağlamak için gelişmelerin onaylanması altyapının sağlanması koşuluna
bağlanacaktır.
Her 3 Büyük Kentsel Yerleşimde erişilebilirliğinin artırılması,
merkezlerin ve destekleyici faaliyetlerin geliştirilmesi sağlanacaktır.
Bunun için,
(a)
Merkezi kentsel alanlarda trafik sıkışıklığı azaltılacaktır.
(b)
Merkezi ticaret alanı korunacak, dış bölgelerdeki alt merkezlerin
gelişmesi sağlanacaktır.
(c)
Tarihi ve kültürel değere sahip alanlarda yeni gelişmelerin uyumlu
olması için tasarım yönlendirilecektir.
(d)
Kamu yönetimi veya turizm gibi ana destekleyici faaliyetler geliştirilecek
veya yeni roller belirlenecektir.
(e)
Toplu taşımacılık ve yaya ulaşımı geliştirilecektir.
(f)
Kentsel çevre ve mekân kalitesi geliştirilecek ve iyileştirilecektir.
Kamu yönetimi binaları, alış- veriş merkezleri, ihtisaslaşmış meslek büroları, çeşitli
ihtisaslaşmış alanlarda doktorlar, finans kuruluşlarının, bankaların merkezleri,
kuyumcular, büyük hastaneler, büyük spor kompleksleri, futbol tesisleri, üniversiteler,
tiyatro, sinema, kültür ve sanat merkezleri, kütüphaneler, büyük otobüs terminali,
oteller vb.
30
Yerleşimler
2031
POLİTİKA MS 02: Büyüme Kenti
Amacı
Büyüme kenti, Lefkoşa ve Girne’deki büyümeyi dengelemek yatırım fırsatlarının ve
nüfusun bölgeler ve yerleşimler arasında dengeli dağılımını sağlamak amacı ile
belirlenir. Gelecekteki nüfus tahminine bağlı olarak yeni konut talebi için bir veya
birden fazla Büyüme Kenti belirlenebilir.
Büyüme
Kenti Seçim
Kriterleri ve
Özellikleri
Yer Özellikleri
Yerleşimler
ve Özellikleri
(1)
ÜFP’nin kıyı üzerindeki gelişim baskısını rahatlatma ve iç bölgelere doğru
büyümeyi canlandırma politikasına uygun olarak, seçilecek kent veya kentler
kıyı üzerinde yer almayacak, iç bölgelere doğru büyüme olanağına sahip
olacaktır.
(2)
Gelişime için belirlenmiş alan 1. , 2. , 3. ve 4. derece verimli tarım toprakları
üzerinde olmayacaktır.
(3)
Büyüme kentinin önemli bağlantı yollarına erişimi olacak, ancak bu
yerleşimlerin lineer gelişmeye yol açmaması, uygun maliyetli altyapı ve çevre
dostu kompakt /toplu gelişmenin sağlanmasını kolaylaştırmak için önemli bir
yol üzerinde olmaması tercih edilecektir.
(4)
Büyüme kenti; istihdam olanaklarının mevcut olduğu ve genel hastaneler,
ortaöğretim okulları ve üniversiteler, süpermarketler ve dayanıklı tüketim
malları satan dükkânlar gibi daha geniş alana hizmet veren önemli
olanaklarının bulunduğu yerlerde ya da büyük bir merkezin (büyüme odağı
olabilir) yakınında bulunacaktır.
(5)
Hali hazırda altyapıya sahip bir yerleşme olacaktır.
ÜFP, öngörülen nüfus artışı sonucu yeni nüfusa/yeni konut talebine yer temin etmek
ve doğudaki gelişimi dengelemek için, yukarıda belirtilen kriterlere uygun ağırlıklı
büyüme Gazimağusa ve yakı8n çevresi olmak üzere, Gazimağusa ve iskele
yerleşimleri Büyüme Kenti olarak önermektedir.
Gazimağusa, İskele,
Ana Strateji
ve Politikalar
(a)
Gazimağusa: Ülkenin üçüncü büyük kentsel yerleşmesi olan, liman,
üniversite, turizm potansiyeli, sanayi ve üniversiteye bağlı yeni teknolojik
gelişme alanlarında yüksek potansiyele sahiptir.
(b)
İskele: En küçük ve en az nüfuslu ilçe merkezidir. Piyasanın emlak geliştirme
ve turizm için tercih ettiği bir bölgedir. Kırsal nitelikli faaliyetlerin yanı sıra
kentsel faaliyetler bir arada bulunmaktadır. Bu bakımdan potansiyeli vardır.
Altyapısı, hizmetleri gelişmiş değildir. Verimli tarım alanları vardır. Kıyı Bölgesi
gelişme baskı altındadır.
Büyümesi desteklenecek: Büyüme kentlerinin; öngörülen ÜFP süreci içerisinde
(1.Aşama 5 yıl içinde, 2.Aşama 6-10 yıl içinde), nüfus artışı doğrultusunda, halka açık
alanlar, okul, sağlık, temel alışveriş, ticaret ve benzeri hizmetlerin gelişmesi için
olanak sağlayacak yeterli miktarda ve uygun konumda araziye sahip olması
sağlanacaktır. İlk 10 yılsonunda Gazimağusa’nın büyümesi, iş istihdam olanakları,
nüfus artışı, Girne ile dengelenecektir.Bunun için,
(1)
İlk 10 yıllık dönemin ilk beş yılı içerisinde başlanarak, Gazimağusa-İskele
bölgesinde, kıyı alanları dışında kalan, özellikle batıda Mesarya yönündeki
kıyıdan uzak bölgelerde iş ve istihdam alanları yaratılması teşvik edilecektir.
Buna bağlı olarak yeni nüfus yerleşimleri için konut ve gerekli hizmet
alanlarının oluşmasını sağlayacak emlak geliştirmeye yönelik yatırımlar teşvik
edilecektir.
31
Yerleşimler
Özellikleri,
Gerekli /
Önerilen
Arazi
Kullanım Faaliyetler
Uygulama
2031
(2)
Gerekli teknik altyapı ve hizmetlerle birlikte koordineli bir şekilde aşamalı
olarak gelişmeye açılmak üzere yeni konut gelişme alanı ayırılacaktır.
(3)
Kirlilik yaratmayacak sanayi, ticaret türleri ve benzeri iş ve istihdam için
gerekli alanlar ayrılacaktır.
(4)
Su, kanalizasyon ve benzeri temel altyapının genişletilebileceği bir alanda yer
alacak olan büyüme kentinde, elektrik ile haberleşme altyapısı sağlanacak
veya uygun maliyetli şekilde genişletilecektir.
(5)
Kentin yerleşim planı, uygun maliyetli altyapı planlamasına olanak sağlayacak
şekilde kümelendirilecektir.
(6)
Bölgede bulunan düşük dereceli tarım arazileri üzerinde yapılaşmaya izin
verilebilecektir. Kentin içinde veya yakınında bulunan yüksek değerdeki
tarımsal arazilerde yapılaşmaya izin verilmeyecek ve gelecekte gıda güvencesi
için tarımsal kullanım için bırakılacaktır. Bu gibi verimli tarım arazileri halka
açık alanlar ve rekreasyon alanları olarak geliştirilecek, üzerinde yapılaşma
olmayacaktır.
(7)
Yeni konut ve istihdam alanları su, kanalizasyon, elektrik ve haberleşme
teknik altyapısı, düşük ve orta gelirli kesimler için bedeli ödenebilir konut,
eğitim, sağlık, eğlence dinlence alanları ve günlük gereksinimlere yönelik
perakende ticaret amaçlı dükkânları içerecektir.
(8)
Yeni gelişme alanlarındaki, yatırımlarda, gerekli teknik altyapı, eğitim, sağlık,
sosyal hizmetler, eğlence dinlence, rekreasyon ve benzeri türden nüfusun
ihtiyacını karşılayacak temel olanaklar için yeterli alanların ayrılması teşvik
edilecektir.
(9)
Kamusal açık alanlar için bölge ayrılacak, yatırımlarda bu açık alanların, erişim
yollarının ve gerekli toplumsal hizmet alanlarının sağlama zorunluluğu
getirilecektir.
Arazi Kullanım Gereklilikleri:
(1)
Arazi kullanımının büyük bir kısmı konut olacaktır.
(2)
Erişim yolları, çevre düzenlemesi yapılmış kamu açık alanları, ilkokul, klinik,
toplum merkezi ile temel gıda alışverişi ve benzeri temel ortak ihtiyaçlara
yönelik arazi kullanımları için alanlar ayrılacaktır.
(1)
Kentin büyümesi politikası Lefkoşa, Girne ve kıyı üzerinde sınırlı büyüme
politikası ile eş zamanlı olarak yürürlüğe girecektir. Uygulama katılımcı bir
yaklaşımla ve sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir.
(a)
Büyüme kenti için imar planı hazırlanacaktır.
(b)
Belirlenmiş büyüme kenti için elektrik, Telekom, su tedariği, atık su ve
katı atık ve benzeri altyapının yapılması için hizmet sağlayıcıları ile
işbirliği yapılacaktır.
(c)
Mümkün olan yerlerde toplu taşıma bağlantılarının kurulması için yerel
otobüs hizmetleri ile görüşmeler yapılacaktır.
(d)
Nüfus büyüklüğüne bağlı olarak ihtiyaç duyulacak olan ilköğretim okulu
ile sağlık merkezleri yapımı için planlamalar yapılacak ve bütçe
ayıracaktır.
(e)
Gelecekteki gelişmelerde yatırımcıların, sosyal tesisler, çevre
düzenlemesi ile eğlence dinlence için halka açık alanların oluşmasına
destek vermesini sağlayıcı teşvik modelleri geliştirilecektir. Sosyal
tesisler ile çevre düzenlemesi amacı ile arazi sağlamanın ekonomik
anlamda daha uygun olması için yatırımcıların daha büyük arazi
parsellerini toplaması için teşvik edilecektir.
(f)
Büyüme kentinin, yerel bir plana ihtiyacı vardır. Planı uygulamak için
32
Yerleşimler
2031
görüşmeler gerçekleştirecek ve koordinasyon sağlayacak bir büronun
belediye tarafından kurulması ve Şehir Plancıları ile STK’lar tarafından
desteklemesi gerekir (Ör.Gazimağusa’dan).
Kentin büyümesi politikası Lefkoşa, Girne ve kıyı üzerinde sınırlı büyüme politikası ile
eş zamanlı olarak yürürlüğe girecektir. Uygulama katılımcı bir yaklaşımla ve
sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir. (Bknz. Bölüm VII, Uygulama, İzleme
ve Gözden Geçirme, Politika UYG 01, syf. 3)
POLİTİKA MS 03: Geliştirilecek İlçe Merkezleri
Amacı
Yetersiz işlev, hizmet ve ekonomik yapıya sahip ilçe merkezi olan Güzelyurt’un ve
İskele’nin yönetsel alanı içerisindeki yerleşimlerin ortak ihtiyacı olan hizmeti
karşılayabilmeleri ve rollerini sürdürebilmeleri için işlevlerinin geliştirilmesinin
sağlanması.
Geliştirilecek
İlçe Merkezi
özellikleri
Güzelyurt ve İskele
Yerleşimler
Güzelyurt, İskele
İlçeler, devletin en üst düzeydeki idari birimidir. Yönetimsel olarak ilçe merkezi
durumundadırlar. Güzelyurt ve İskele ilçeleri 1998 yılında yapılan bir düzenlemeyle
oluşturulmuştur. Merkezi yönetimin yerinden yönetim hizmet birimlerinin yer aldığı,
yönetsel sınırları içinde hizmet sunan yerleşimlerdir.
Güzelyurt: Lefkoşa, Gazimağusa ve Girne’den sonra KKTC’nin dördüncü büyük ilçe
merkezidir. KKTC’nin en önemli akiferi bu yerleşim birimindedir. Kent akiferin
üzerinde gelişmiştir. Ülkenin en verimli tarım topraklarının yoğun olarak bulunduğu
bölgedir. El değmemiş kıyıları vardır ve kıyının bir bölümü ÖÇKB’dir. Planlama
açısından gelecek belirsizliği nedeniyle piyasanın yatırımlar için tercih ettiği bir
yerleşim değildir. Narenciye alanları ve tarıma dayalı ekonomisi ile bir agro-kenttir.
Akiferin tuzlanmasına bağlı olarak toprağın da tuzlanması sonucu narenciye
üretiminde gerileme olmuştur. Ancak gerek ekonomik gerekse peyzaj değeri ile kent
agro-kent özelliğini korumaktadır.
İskele: En küçük ve en az nüfuslu ilçe merkezidir. Kumsalları olan kıyıları vardır.
Piyasanın emlak geliştirme ve turizm için tercih ettiği bir bölgedir. Kırsal nitelikli
faaliyetlerin yanı sıra kentsel ve kırsal faaliyetler bir arada bulunmaktadır. Altyapısı,
hizmetleri gelişmiş değildir. İlçe merkezi olarak gerekli hizmetleri verecek yeterlilikte
değildir. Verimli tarım alanları vardır. Kıyı Bölgesi gelişme baskı altındadır. İskele,
Gazimağusa ile birlikte işlevsel olarak bir kentsel koridor olarak gelişmektedir.
Gazimağusa gibi büyüme kenti olarak önerilmiştir.
Stratejik
Hedef ve
Politikalar
(1) 3’üncü kademedeki yerleşimlerin nüfus eşiğine ulaşmasını sağlamak için
istihdam yaratan ve mukayeseli üstünlüklerine uygun olan ekonomik gelişme
sektörlerinin gelişmesi desteklenecektir. İlçe merkezi olarak rollerinin
gereklerini yerine getirebilmesi ve etki alanı/pazar alanı olan ilçenin tümüne
gerekli hizmetleri verebilecek yeterliliğe ulaşması sağlanacaktır. Su
kaynaklarının, verimli tarım topraklarının ve kıyılarının korunması ve bu hassas
alanların özgün karakterlerine zarar vermeyecek şekilde büyümeleri ve
gelişmeleri desteklenecektir.
(2) Güzelyurt: Sahip olduğu ülkenin en önemli akiferi, en verimli toprakları,
peyzajı ve özgün karakteri korunarak, agro-kent olarak sınırlı ve kontrollü
gelişmesi teşvik edilecek, desteklenecektir. Bu strateji doğrultusunda, özgün
bitki örtüsü korunacak, tarımsal arazilerin bütünlüğünü koruyan, tarımsal
arazileri bölmeyen küçültmeyen, parçalamayan, konut grupları veya yapılaşmış
bölgelerde aradaki boşlukların hassas doğal ve özgün karakterine ve kültürel
değerlerine uygun olarak doldurulmasına yönelik yeni gelişmeler
33
Yerleşimler
2031
İskele: Sahip olduğu verimli tarım toprakları, kıyıları korunarak büyümesi ve
teşvik edilecek, desteklenecektir. Bu strateji doğrultusunda, tarımsal
(3) gelişmesi
(
nitelikli arazilerin bütünlüğünü koruyan, konut grupları veya yapılaşmış
3
bölgelerde aradaki boşlukların hassas, doğal, özgün karakterine ve kültürel
)
değerlerine
uygun olarak doldurulmasına yönelik yeni gelişmeler
desteklenecek ve teşvik edilecektir. Altyapısı olmayan mevcut konut
alanlarının geliştirilmesi, rehabilite edilmesi ve eksik altyapıların
tamamlanması sağlanacaktır.
(4) Ekonomik yapılarının, etkinliklerinin geliştirilmesi için;
(a) Turizm gibi ana destekleyici faaliyetler geliştirilecek veya yeni roller
belirlenecektir.
(b) Yöresel ihtiyaçlara yönelik daha çok perakende ticaretin ve işyerlerinin
geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi desteklenecektir.
(c) Atölye tipi endüstri ve küçük sanayi sitesi oluşturulacaktır. Mevcutlar
geliştirilecektir.
(5) Kamu Yönetimi Hizmetleri yaygınlaştırılacaktır.
(6) Sosyal ve Kültürel Etkinliklerinin geliştirilmesi için;
(a) Tarihi ve kültürel değere sahip alanları korunarak geliştirilecek ve çekim
alanları haline getirilecektir.
(b) Yöresel festivaller ve benzeri gibi etkinlikler yapılması teşvik edilecektir.
(7) Ülke ve Bölge düzeyinde ulaşım bağlantısını sağlayan otobüs terminalleri
geliştirilecektir.
(8) Teknik Altyapının iyileştirilmesi için;
(a) Kanalizasyon, yol ve benzeri teknik altyapı geliştirilecektir. Güzelyurt’ta
akifer üzerinde yer alan tüm yerleşimler kanalizasyon sistemine
bağlanacaktır.
(b) İnternet erişiminin iyileştirilmesi ve yaygınlaştırılması desteklenecek ve
teşvik edilecektir.
(9) Sosyal altyapının, hizmet alanının ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde
geliştirilmesi için;
(a) Güzelyurt merkeze ikinci basamak sağlık merkezi açılacaktır.
(b) İskele’de, Bafra Turizm Alanı dâhil tüm bölgeye hizmet edecek ikinci
basamak sağlık merkezi açılacaktır.
(c) Eğitim hizmetleri olanakları iyileştirilecektir.
(d) Sağlık hizmetleri olanaklarının iyileştirilmesi sağlık evi gibi kamusal
hizmet birimlerinin geliştirilmesi desteklenecektir.
(e) Sosyal yardım hizmetleri olanakları geliştirilecektir.
(f) Eğlence dinlence, rekreasyon ve benzeri türden nüfusun ihtiyacını
karşılayacak temel olanakların geliştirilmesi teşvik edilecektir.
(10) Yeni gelişmelerin tasarımının yönlendirilmesi için;
(a) Yeni gelişmelerde kentsel tasarım projeleri teşvik edilecek ve
desteklenecektir.
(b) Binalarda enerji tasarrufu yapılması teşvik edilecek ve desteklenecektir.
(c) Tarihi ve kültürel değere sahip alanlarda yeni gelişmelerin uyumlu
olması için tasarım yönlendirilecektir.
34
Yerleşimler
Gerekli /
Önerilen
Arazi
Kullanım Faaliyetler
2031
(1) Alış- veriş alanları,
(2) Büyük ve çeşitliliği olan ticaret ve ofisler,
(3) Hiper marketler,
(4) Oteller,
(5) Yöresel ve tarımsal ürünlere dayalı haftalık Pazar,
(6) Lise ve dengi okul, meslek yüksekokulu, kreş gibi eğitim kurumları,
(7) Atölye tipi endüstri ve küçük sanayi sitesi,
(8) Banka şubeleri,
(9) Sağlık ocağı, ikinci basamaksağlık merkezi,
(10) Yöresel festival, panayır gibi etkinlikler,
(11) Kamu yönetimi hizmet birimleri,
(12) Yaşlı bakım evi, gençlik merkezi gibi toplumsal merkezler,
(13) Sinema, tiyatro ve benzeri kültürel merkezler,
(14) Otobüs terminali,
Uygulama
Uygulama katılımcı bir yaklaşımla ve sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir.
(Bknz. Bölüm VII, Uygulama, İzleme ve Gözden Geçirme, Politika UYG 01, syf. 3)
POLİTİKA MS 04: Kırsal Gelişme Bölgeleri Ana Kırsal Hizmet Merkezleri - Geçiş
Kasabaları
Amacı
Geçiş
Kasabası
Seçim
Kriterleri ve
özellikleri
Yerleşim kademelenmesinde
4. Kademe Ana Hizmet Merkezi olarak,
etki/hizmet/pazar alanına eğitim, sağlık, spor, sosyal tesisler ve ticari hizmetler ve
benzeri hizmetlerin yanı sıra, Kırsal Gelişme Bölgeleri’nde yatırımcılar, turistler ve
orada yaşayanların hizmet alabileceği ‘tek duraklık’ bir odak noktası rolünü
üstlenecektir. Barındıracağı hizmetler ile Ana Hizmet Merkezleri olarak hizmet
verecek olan Geçiş Kasabası’nın Yerel Kalkınma Stratejisi’nin hedeflerine göre
bulunduğu kırsal kalkınma bölgesindeki küçük işletmelere teknik danışmanlık, eğitim,
pazarlama ve promosyon hizmetleri sağlayarak, kalkınmayı çekici hale getirmek ve
desteklemektir.
(1) KKP bölgesinde iyi bir yol erişimine sahip olacaktır.
(2) Hızlı internet bağlantısı mevcut veya planlanmış olacaktır.
(3) En yakın büyük kentin otobüs güzergâhı üzerinde bulunacaktır.
(4) Ekonomik faaliyet alanlarına (ör. çiftliklere yakınlık) veya potansiyel turizm
çekimi olan bir yerleşime yakın olacaktır.
(5) Halkla toplantı yapmaya uygun olanakları, tarımsal ürün satılan dükkânları
veya yerel halkın düzenli olarak buluştuğu ortak buluşma olanaklarına sahip bir
yerleşim olacaktır.
(6) KOBİ Geliştirme/Destek Birimi’nin açılabilmesi için gerekli arazi veya boş uygun
binalara sahip olacaktır.
(7) Merkezi araç park alanı olabilecek alanları olacaktır.
(8) Yerel yetkililerinin bu yeni role olumlu tepki göstermesi ve toplumun Kırsal
Kalkınma Planı’nın açıklanmış olan hedef ve politikalarına aktif olarak katkıda
bulunacaklarına dair fikirlerinin olması, yerel STK’larındaki kişilerle irtibatın
olması bir avantaj olacaktır.
35
Yerleşimler
Yerleşimler
2031
Hale hazırda mevcut merkezi yönetim kademelenmesinde Bucak Merkezi veya
Belediye Merkezi olan ve Bölgesine hizmet veren, altyapısı mevcut yukarıda sayılan
kriterlerin çoğunluğuna sahip yerleşimler belirlenmiştir..
(1) Batı- Kuzey batı (Güzelyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme Bölgesi için: LefkeGemikonağı, Çamlıbel
(2) Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi için:, Geçitkale, Akdoğan
(3) Karpaz – Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi için: Yenierenköy
Stratejik
Hedef ve
Politikalar
Yerleşim kademelenmesinde 4. Kademe Kırsal Bölge Ana Hizmet Merkezi olarak
etki/hizmet/pazar alanına hizmet verebilecek ve Kırsal Kalkınma Planı’nın hedeflerine
göre kırsal kalkınma bölgesinde merkezileştirilmiş kamu açık bilgilendirme, beceri
geliştirme, ulaşım odakları, özellikli hizmetler ve olanaklar sunabilecek, küçük
işletmelere teknik danışmanlık, eğitim, pazarlama ve tanıtım hizmetleri
sağlayabilecek, bu hizmetleri desteklemek ve teşvik etmektir. Bunun için;
(1) 4’üncü kademedeki Kırsal Bölge Ana Hizmet Merkezi’nin nüfus eşiğine
ulaşmasını sağlamak için, istihdam yaratan ve mukayeseli üstünlüklerine uygun
olarak, Yerel Gelişme Strateji’nde belirtilen ekonomik gelişme sektörlerinin
gelişmesi desteklenecektir.
(2) Bölge içi ve en yakın ana kente olan ulaşım bağlantıları geliştirilecektir.
(3) Hızlı internet bağlantısı güçlendirilecektir.
(4) Bilgilendirme ve eğitim gibi amaçlarla kullanılabilecek toplantı alanları gibi
gelişmeler oluşturulacaktır.
(5) Yerel Gelişme Stratejisi’ne uygun farklı hizmet birimleri, tarımsal ürünler ve
malzemelerine dayalı dükkânlar veya yerel halkın düzenli olarak buluştuğu
pazar yeri oluşturulacaktır.
(6) Ticaret, ofisler, otobüs istasyonu, toplantı mekânları, KOBİ’ler için ortak temel
hizmetleri sağlayacak ortak destek merkezleri için arazi kullanım bölgeleri
ayrılacaktır.
(7) Sınırlı düzeyde genişleme ve büyümesine, tarihi, kültürel ve geleneksel
özelliklere sahip alanlarının korunmasına, rehabilite edilmesine,
canlandırılmasına, konut grupları veya yapılaşmış bölgelerde aradaki
boşlukların hassas doğal ve özgün karakterine ve kültürel değerlerine uygun
olarak doldurulmasına yönelik yeni gelişmeler desteklenecek ve teşvik
edilecektir.
(8) Nüfuslarının ihtiyacına yönelik teknik ve sosyal altyapı hizmetleri
tamamlanacaktır.
Gerekli /
Önerilen
Arazi
KullanımıFaaliyetler:
(1) Bu kırsal kalkınma bölgelerinin ana ekonomik faaliyetleri tarım ve kırsal
turizmdir. Ekonomik olarak uygulanabilir ve çevresel anlamda sürdürülebilir
küçük ölçekli tarımsal işleme gibi diğer faaliyetler (harnup pekmezi, marmelat
ve reçeller, peynir imalatı, zeytinyağı, şarap imalatı vb.).
(2) Kırsal turizm; çiftlik turizmini (pansiyon), eko-turizmi, yürüyüş tatilleri ve kuş
gözlemciliği ile miras araştırma ve analizi gibi özel ilgi turizmi desteklenecektir.
(3) KOBİ’ler için ortak temel hizmetleri sağlayacak ortak destek merkezleri,
açılacak ticaret, ofisler, otobüs istasyonu, toplantı mekânları için arazi kullanım
bölgeleri belirlenecektir.
(4) Yerel çiftçiler, hayvancılık, taksi hizmetleri, halk otobüsü hizmetleri, esnaf,
misafirhaneler, restoranlar, dülgerler, sanatçılar ve sahne sanatları, gıda
imalatçıları ile el sanatları üreticileri, dokumacılar, seminer veren kişiler,
tarımsal danışmanlar ve benzeri potansiyel ve mevcut küçük işletmeler
desteklenecektir.
36
Yerleşimler
2031
(5) Geçiş kasabalarında verilecek hizmetler Kırsal Kalkınma Planlarının hedefleri
ile uyumlu olacaktır. Bu hedefler KKP’ların halkın katılımı esnasında
tanımlandığı şekilde uygun olduğu hallerde aşağıdakileri de kapsayacak ve
sadece bunlarla sınırlı olmayacaktır.
(a) KOBİ birimi geliştirme bölgeleri ile araç park alanları 1. , 2. , 3. ve 4. sınıf
tarım toprakları üzerinde olmayacaktır.
(b) 1. , 2. , 3. ve 4. sınıf tarım toprakları dışındaki konumlarda makul
miktarda büyüme için arazi ayrılacaktır.
(c) Tarım ve turizm ürünleri satışı yapan dükkânlar için arazi ve/veya
tesisler ayrılacaktır.
(d) KOBİ İş Geliştirme Birimleri (ortak internet, telefon santrali, sekreterlik
hizmetleri, faks, toplantı odaları, sergi alanları vb.) kurulacaktır.
(e) Muhasebe, ürün ve kültürel etkinliklerin pazarlanması, yabancı dil,
bilgisayar ve internet kullanımı, el sanatları tasarımlarının uyarlanması,
el sanatları ticareti üzerine eğitim sunmak amacı ile çeşitli Devlet
Daire’leri, uzman STK’lar tarafından KOBİ Geliştirme Teknik Destek
Büroları oluşturulacaktır.
(f) Çiftlik pansiyonları ile kültürel etkinliklere rezervasyon yapma, yerel el
sanatları, vahşi yaşam, yürüyüş güzergâhları vb. hakkında bilgi verme ve
internet sitesi üzerinden rezervasyon hizmeti sunan turist bilgi
merkezleri oluşturulacaktır.
(g) Su İşleri Dairesi ile birlikte tarım ve hayvancılık bilgi verme hizmeti
sunan Tarım Dairesi teknik destek bürosu açılacaktır.
(h) Geleneksel köyler olarak belirlenmiş yerleşimlerde tarihi kültürel ve
geleneksel dokuya uyumlu gelişmeleri yönlendirici bilgilendirici, tasarım
ve inşaat hakkında yatırımcılara mal sahiplerine ve müteahhitlere teknik
destek veren, aynı zamanda imar kontrol denetimi yapan, çevresel
olarak sürdürülebilir tasarım ve binaların işletilmesi hakkında öneri
veren ve benzeri türde destekleyici yönlendirici benzeri hizmetler veren
ŞPD hizmet birimi açılacaktır.
(i) Tarımsal kimyasallar, ekipmanlar ve balıkçılık ekipmanları satış
mağazaları açılması desteklenecek teşvik edilecektir.
(j) El sanatları satış mağazaları açılması desteklenecek teşvik edilecektir.
(k) İnternet kafeler açılması desteklenecek teşvik edilecektir.
(l) Toplantı, sergi, sosyal etkinlikler gibi faaliyetler için salonlar yapılması
sağlanacak ve desteklenecektir.
(m) Şehir kültür merkezi, doktor, kafeler, restoranlar, otobüs istasyonu,
ortaokul, lise ve dükkânlar teşvik edilecektir.
(n) Otobüs terminali yapılacak ve yerel taksi hizmetleri desteklenecek
teşvik edilecektir.
Uygulama
(1) Düzenli aralıklarla, yarı zamanlı olarak halka tavsiye/eğitim verecek kalifiye
personelin sağlanması için ilgili Devlet Daire’leri ile anlaşmalar yapılması
gerekli olacaktır.
(2) Yeri kullanmak için KKP projesine bağlı olmak (genişleme).
(3) Çevre ve yapılacak olan KOBİ geliştirme için STK’lar ile bağlantı ve işbirliği
yapılacaktır.
(4) Kente geniş bant bağlantısı sağlamak ve desteklemek için Telekom şirketi.
37
Yerleşimler
2031
(5) Toplu taşımacılığın geliştirilmesi için otobüs şirketleri ve belediyeler ile
müzakereler yapılarak ortak komiteler oluşturulacak. Halkı bilgilendirici
materyaller hazırlanacak ve internet bağlantısı sağlanacak.
Her bir geçiş kasabası için detaylı arazi kullanım kararları; ÜFP çerçevesi ile KKP
hedefleri doğrultusunda imar planları ile belirlenecektir. Uygulama katılımcı bir
yaklaşımla ve sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir. (Bknz. Bölüm VII,
Uygulama, İzleme ve Gözden Geçirme, Politika UYG 01, syf. 3)
POLİTİKA MS 05: Topluma (Yerel Halka) Dayalı Alternatif Turizm Merkezi
Amacı
(1) Girne’deki turizm üzerindeki gelişim baskısın azaltmak için, Girne’ye yakın
çekici olan bir konumda turizm pazarı için konaklama ve hizmetler sunmaktır.
turizmi
(2) Girne’de hizmet veren turizm piyasasına uyan ancak geleneksel kitle
5
modelinden farklı, Topluma (Yerel Halka) Dayalı Turizm Gelişimi modeline
dayalı alternatif bir turizm merkezi geliştirmek.
Turizm Kenti
Seçim ve
Tasarım
Kriterleri
(1) Girne’nin üzerindeki baskıyı azaltabileceği yakınlıkta bir mesafede olması,
(2) Kıyıda veya turistlerin gelip kalması için çekici olabilecek, ortamın
oluşturulabilmesi için temel olabilecek, balıkçı barınağı, kıyı, bir miras alanı
veya benzeri bir özelliğin bulunduğu konumunda veya yakınında olması,
(3) Tarım alanlarının korunması: Yerleşimin 1., 2., 3. ve 4. sınıf tarım toprakları
üzerinde olmaması ve/veya yerleşimin büyüme alanının 1., 2., 3. ve 4. sınıf
tarım toprakları üzerinde olmaması ve/veya bu alanlar üzerinde baskı
oluşturmaması. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 46, syf. 135
ve Bölüm V, Sektör Politikaları, Ekonomik Gelişme, Tarım, syf.58)
(4) Gelişme Sınırı: Gelişme alanlarının parça parça kümelenmemesi ve yollar ve
kıyı boyunca lineer bir yapı oluşturmaması için, gelişmelerin belirlenecek kesin
gelişme sınırları içinde yer alması,
(5) Tasarım önlemleri: Tarihi ve kültürel miras bölgelerinin ve geleneksel
özelliklere sahip binaların korunması ve yeni gelişmelerin bunlarla uyumlu
olmasını sağlamak için gelişmeleri ve tasarımı yönlendirici düzenlemeler ve
önlemlere sahip olması,
(6) Bağlantı yolunun olması: Bağlantı yolunun olması veya mevcut bağlantı
yolunun önemli güzergâha bağlanabilmesi, ancak doğrudan önemli bir
güzergâh üzerinde olmaması,
(7) Su, atık su, elektrik hizmetinin verilmesi, ekonomik açıdan uygulanabilir olması,
Yerleşimler
Tatlısu,
Stratejik
Hedef ve
Politikaları
Yerleşim kademelenmesinde 5. kademe Alt Ölçek Yerel Hizmet Merkezi olarak,
etki/hizmet/pazar alanına eğitim, sağlık, spor, sosyal tesisler, ticari hizmetler ve
benzeri hizmetlerin yenilenmesinin yanı sıra, Girne’deki turizm üzerindeki gelişim
baskısını azaltacak ve topluma dayalı turizm gelişim modelinin uygulanacağı yeni bir
Turizm Merkezi oluşturmak. Bunun için;
(1) Topluma dayalı eko-turizm potansiyeli desteklenecek, geliştirilecek, hassas
alanlar korunacak, rolüne uygun olarak hassas alanlarına, özgün konumu ve
karakterine zarar vermeden, yüksek nitelikli özgün yeni turizm merkezi bölgesi
5
Topluma Dayalı Turizm Modeli: Temelinde yerel toplumun, özellikle kırsal bölgelerdeki yerleşik toplumun katılımını ve sosyo
ekonomik yararını amaçlayan, ekonomik gelir sağlayan, ziyaretçilere kırsal alanların doğal çevrelerini ve geleneksel kültürlerini
turizm ürünü olarak sunma ve kullanma fırsatı veren bir turizm şeklidir.
38
Yerleşimler
2031
olarak gelişmesi desteklenecek.
(2) Bu çerçevede farklı hizmet birimlerinin bulunduğu, düşük düzeyde genişleme
ve büyümesine, hassas doğal ve özgün karakterine uygun ve bunlara zarar
vermeyecek, yüksek nitelikli yeni gelişmeler desteklenecek ve teşvik edilecektir
(3) Topluma dayalı turizm modeline uygun gelişme ve faaliyetler geliştirilecektir.
(4) Bölge karakterine uygun ve bunu bozmayacak tasarım ve yoğunluk
sınırlamalarına tabi tutulacaktır.
(5) Kentsel tasarım ilkeleri çerçevesinde çevre düzenlemesi yapılacaktır.
(6) Tarihi ve kültürel miras ve doğal çevrenin korunması için gerekli önlemler
alınacak ve geliştirilecektir.
(7) Su, atık su, elektrik, Telekom, internet, katı atık ve benzeri teknik altyapı
geliştirilecektir.
(8) Sürekli yaşayanların, ziyaretçilerin turistlerin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik,
eğitim, sağlık, spor, sosyal tesisler ve benzeri sosyal altyapı ve ticari hizmetler
geliştirilecektir.
(9) Kamu taşımacılığı ve yaya ulaşımı geliştirilecektir.
Gerekli /
Önerilen
Arazi
Kullanım –
Faaliyetler
(1) Yerel halk tarafından işletilecek küçük oteller, pansiyonlar ve benzeri
konaklama turizm tesisleri,
(2) Sadece bölgedeki yerel oteller, restoran ve dükkânlarda çalışanların ihtiyacını
karşılayacak miktarda ve farklı türde ve çeşitlilikte konutlar,
(3) Restoran, kafe ve benzeri eğlence dinlence yerleri,
(4) Küçük çaplı alışverişe yönelik dükkânlar,
(5) Açık alanlar ve rekreasyon alanları,
(6) Sağlık merkezi, polis birimi, postane ve benzeri gibi temel kamu hizmeti
birimleri,
(7) Otopark alanları,
(8) Banka şubesi,
(9) Açık ve kapalı spor alanları.
Uygulama
Alternatif Turizm Kenti olarak belirlenen yerleşimin sürdürülebilir bir biçimde
yukarıda belirtilen hedef ve politikalara uygun olarak gelişmesini sağlamak için;
(1) Bu Yeni Turizm Kentinin büyüme politikası ile Girne’de sınırlı büyüme
politikasının eş zamanlı ve birbirini tamamlayıcı olarak yürürlüğe girmesi
durumunda desteklenecektir.
(2) Otel ve misafirhanelerin tasarımları yerel silüet ve doku ile uyumlu olarak
düzenlenecektir.
(3) Çevre düzenlemesi, açık alan ve alışveriş ile restoran tesisleri için bölgelerin
ayrılmasını da içerecek en iyi kalitede tasarımın seçilmesi için bir tasarım
yarışma açılacaktır.
(4) İlgili Belediye bünyesinde, Şehir Planlama Dairesi, Turizm Planlama Dairesi,
Şehir Plancıları Odası, Mimarlar Odası, işadamları ve ilgili belediyelerden
oluşan bir Proje Destek Bürosu açılacak ve bölgenin sağlıklı gelişmesi için
39
Yerleşimler
2031
gerekli destekleyici çalışmalar birlikte yapılacaktır.
(5)
Turizm Dairesi, Girne’de kalan ve çeşitli ülkelerden turistlerin tercihlerini
belirlemek için bir piyasa araştırması gerçekleştirecektir. Bu piyasa araştırması,
Turizm Planlama Dairesi ve Şehir Planlama Dairesi işbirliği ile yapılacak ve
piyasaya, yatırımcılara gelecekteki yatırım planlaması için yönlendirici bilgi veri
sağlayacaktır.
(6)
Şehir Planlama Dairesi ve Turizm Dairesi işbirliği ile aşağıda belirtilen
düzenlemeleri içeren bir Yerel Turizm Gelişme Planı hazırlanacaktır. Plan
gelişim konsorsiyumunun, çevre düzenlemesi, halka açık alanlar ve sosyal
tesisler için arazi sağlamasına izin verecek, turizm gelişimi için büyük arazi
parselleri sunacaktır.
(a) Buradaki amaç kitle turizmi değil, yerel halk tarafından işletilecek küçük
ve orta ölçekli oteller sunmaktır. Şehir Planlama Dairesi ve Turizm
Planlama Dairesi işbirliği ile yeni gelişim için önceden gelişme koşullarını
ve tasarım kriterlerini belirleyerek, halka açık şekilde değerlendirilecek
bir tasarım yarışması düzenlenebilir.
(b) Bu tasarımlar; Enerji ve su tasarrufu, katı atık ve atık su ile ilgili
düzenlemeleri, vahşi yaşam alanları ve açık rekreasyon alanları için
çevre düzenlemelerini kapsamalıdır.
(c) Ana Arazi Kullanım Biçimleri; Yerel oteller, restoran ve dükkânlarda
çalışanların ihtiyacını karşılayacak miktarda ve farklı türde ve çeşitlilikte
konutlar, turizm konaklama tesisleri, restoranlar ve bölgenin ihtiyacı
için ticaret/dükkanlar.
(d) Ticaret, eğlence, dinlence ve benzeri türden faaliyetlerin gelişmesi
hedeflendiği için bölgede ikincil konut gelişmesi, apart-otel türünde
kişilerin kendi yemeklerini kendilerinin yapacağı konaklama tesisleri
dâhil edilmeyecektir.
(e) Bölgenin kıyı bölgesi olması nedeniyle, tüm gelişmeler çevresel etki
değerlendirmesine tabi tutulacaktır.
(f) Belirlenen bölge içerisinde bulunan büyük arazi parçalarını birleştirme
hakkında yatırımcılar veya yatırımcılar konsorsiyumları ile işbirliği
yapılacaktır. Böylece arazi, halka açık alanlar ile yatırımcı için ekonomik
anlamda uygulanabilir olması ve gerekli hizmetlerin sunulması
sağlanacaktır.
(g) Yerel düzeyde gerekli ana kamu yolu bağlantıları hariç her türlü su, atık
su, elektrik, Telekom, internet, katı atık ve benzeri altyapı sağlayıcıları
ile önceden anlaşmalar yapılacaktır.
(h) Bölge için gerekli ana kamu ve yerel düzeydeki kamu yolu bağlantıları
kamu tarafından önceden geliştirilecektir.
40
Yerleşimler
2031
POLİTİKA MS 06: Yerel Hizmet Merkezleri
Amacı
Küçük kırsal belediyelerin merkez yerleşimlerinin, Yerel Hizmet Merkezi olarak etki
alanı içinde kalan yerel düzeydeki hizmet alanına teknik ve sosyal altyapı hizmetleri
ile ekonomik destek sağlamalarını teşvik etmektir.
Yerel Hizmet
Merkezi
Seçim
Kriterleri ve
özellikleri
Küçük kırsal belediyelerin merkez yerleşmelerdir. Etki alanları/pazar alanları yerel
düzeyde ve dar kapsamdaki hizmet merkezleridir. Sınırlı etki alanı/hizmet alanına ve
nüfusa sahip, sınırlı sayıda ve çeşitte hizmet ve iş ticaret ve eğitim olanakları olan
toplu taşıma olanakları çok düşük düzeyde olan yerleşimlerdir.
Yerleşimler
Dikmen, Yeniboğaziçi, Tatlısu, Dipkarpaz, Paşaköy, Serdarlı- Gönendere, Mehmetçik
ve Yılmazköy bu kademedeki yerleşimlerdir.
Stratejik
Hedef ve
Politikalar
Yerleşim kademelenmesinde 5. kademe Yerel Hizmet Merkezi olarak, etki alanı
içinde kalan hizmet alanına eğitim, sağlık, sosyal, ticari hizmetler ve benzeri
hizmetleri sunacak duruma ulaşabilmeleri ve rollerinin gereklerini yerine
getirebilmeleri desteklenecektir. Bunun için;
(1) 5’inci kademedeki Yerel Hizmet Merkezi nüfus eşiğine ulaşmasını sağlamak
için, istihdam yaratan ve mukayeseli üstünlüklerine uygun olarak, ekonomik
gelişme sektörlerinin gelişmesi desteklenecektir.
(2) Bu gibi yerleşmelerin etki alanları içinde kalan alanlarına hizmetlerini sunacak
durumda olması sağlanacak ve etki alanı içindeki komşu yerleşim birimleri ile
bağlantılı olan ve yerel ölçekteki tüm günlük ihtiyaçları karşılamaya yönelik
bazı küçük olanaklar ve hizmet birimlerinin yer almasına izin verilecektir.
(3) Özgün konumu ve karakterine zarar vermeden sınırlı büyümeleri ve
gelişmeleri, yapılaşmış alanları arasındaki boşlukların hassas doğal ve özgün
karakterine ve kültürel değerlerine uygun olarak doldurulması teşvik edilecek
ve desteklenecektir.
(4) Tarım alanlarının korunması için gelişme sınırları belirlenecektir.
(5) Teknik ve Sosyal altyapının iyileştirilmesi için;
(a) Kanalizasyon, yol ve benzeri teknik altyapı ile sağlık, eğitim, sosyal
yardım ve benzeri toplumsal hizmet kullanımları geliştirilecektir.
(b) İnternet erişimi iyileştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır.
(c) Büyük kentlere, geçiş kentlerine, ilçe merkezlerine bağlantı sağlayan
toplu taşıma hizmetleri geliştirilecektir.
(d) Toplu taşımacılık ve yaya ulaşımı geliştirilecektir.
(e) Eğitim hizmetleri olanakları iyileştirilecektir.
(f) Sağlık hizmetleri olanaklarının iyileştirilecektir.
(g) Sosyal yardım hizmetleri olanakları iyileştirilecektir.
(6)
Kamu hizmetlerinin işlevsel yapıda etkinliğini sağlamak için; Tarım Kredi ve
Üretim Kooperatifi, sağlık ocağı gibi kamusal hizmet birimlerinin geliştirilmesi
desteklenecektir.
(7)
Sosyal ve ekonomik yapılarının etkinliklerinin ve yerel istihdam fırsatlarının
artırılmasını sağlanmaları için;
41
Yerleşimler
2031
(a) Yerel Gelişme Stratejileri’ne uygun olarak tarımsal faaliyetlerin
değerlendirildiği ve eko/agro turizme dayalı ekonomik gelişim ve
istihdam fırsatlarının altyapı ve çevresel değerler gözetilerek
geliştirilmesi desteklenecektir.
(b) Yöresel ve günlük ihtiyaçlara yönelik perakende, hizmet ticaret ve
işyerlerinin geliştirilmesi desteklenecektir.
(c) Küçük ölçekli atölye tipi gelişmeler desteklenecek, atölye tipi endüstri
oluşturulması sağlanacak ve mevcutlar geliştirilecektir.
(d) Yöresel festival, panayır gibi etkinlikler yapılması teşvik edilecektir
Gerekli /
Önerilen
Arazi
Kullanım Faaliyetler:
(1) Tarım Kredi ve Üretim Kooperatifi,
(2) Postane,
(3) Günlük ihtiyaçları karşılamaya yönelik dükkânlar,
(4) Kahvehane, bakkal, berber, kuaför ve benzerleri gibi birkaç iş yeri,
(5) Büyük kentlere, geçiş kentlerine, ilçe merkezlerine bağlayan toplu taşıma
hizmeti,
(6) İlkokul,
(7) Toplanma alanları, halka açık ortak salonlar,
(8) İnternet altyapısının sağlanması,
(9) Demirci, kaynakçı, lastik tamircisi gibi atölyeler,
Uygulama
POLİTİKA MS 07: Sakin Şehirler (Cittaslow)
Amacı
Küreselleşmenin yarattığı homojen mekanlardan biri olmak istemeyen, yerel kimliğini
ve özelliklerini koruyarak dünya sahnesinde yer almak isteyen kasabaların ve
6
kentlerin katıldığı bir birliktir.
Seçim
Kriterleri ve
özellikleri
2013 yılında güncellenerek 70’e çıkarılan Cittaslow kriterleri 7 başlık altında
toplanmaktadır. Bunlar çevresel politikalar, altyapı politikaları, kentsel kalite için
teknoloji ve tesisler, yerel üretimi korumak, misafirperverlik, farkındalık ve slow food
faaliyetlerine ve projelerine destektir. Bu kriterlerin en az %50’sine uyulması koşulu
ile Cittaslow ünvanı verilmektedir
Yerleşimler
Yeniboğaziçi, Lefke
Stratejik
Hedef ve
Politikalar
Başlıca Çevre Politikaları
(1) Hava, su ve toprağın kalitesinin, yasa tarafından belirtilen parametrelerde
olduğunun belgelenmesi
(2) Kentsel çöp ve özel atıkların ayrıştırılarak toplanmasının teşvik edilmesi ve
yaygınlaştırılmasına yönelik projeler.
6
http://www.afd.fr/webdav/shared/PORTAILS/PAYS/TURQUIE/Evenements/mustafa_tunc_soyer%20TR.pdf
42
Yerleşimler
2031
(3) Endüstriyel ve evsel kompostlamanın teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması.
(4) Kentsel ya da toplu kanalizasyon için, atık su arıtma tesisinin bulunması
(5) RSU ve biyokütlelerden ısı üretilmesi ve özellikle alternatif enerji kaynaklarının
(yenilenebilir enerji, yeşil hidrojen, mini hidroelektrik santral) kullanılması
yoluyla enerji tasarrufu yapılmasına yönelik belediyenin planı
(6) Reklam Ticari tabelalar ve trafik işaretlerinin düzenlenmesine dair belediyenin
planı
Başlıca Altyapı Politikaları
(7) Tarihi merkezlerin ıslahı ve iyileştirilmesi için planlar ve/veya kültürel ve tarihi
değerler üzerine çalışmalar yapılması
(8) Güvenli ulaşım ve trafik için planlar yapılması
(9) Okullar ve kamu binalarına bağlanan bisiklet yolları
(10) Özel taşıtlar yerine uygun alternatif taşıma ve trafiğin toplu taşım araçları ve
yaya alanları ile bütünleştirilmesi için planlar yapılması
(11) Kamusal ve kamuyla ilgisi olan alanların engelliler için erişilebilir olması,
mimari engellerin kaldırılması ve teknolojilere erişimin sağlanmasını garanti
altına almak üzere altyapıların teşvik edilmesi
(12) Tıbbi yardım merkezi mevcudiyeti
(13) Vasıflı yeşil alanların ve hizmet altyapılarının (yeşil alanların birbiriyle
bağlantıları, oyun sahaları, vb.) mevcudiyeti
(14) Bozulmakta olan kentsel alanların ve şehrin yeniden kullanılmasına yönelik
projelerin iyileştirilmesi
Başlıca Kentsel Kalite için Teknolojiler ve Tesisler Politikaları
(15) Şehri, fiber optik kablolar ve kablosuz sistemler için teçhiz etmek
(16) Kamu ve özel alanların çevreyle uyumlu bitkilerle, tercihen bahçe peyzajı
kriterlerine uygun yerel bitkilerle, bitkilendirilmesi için teşvik edilmesi ve
programlar oluşturulması
(17) Özellikle gürültülü alanlarda gürültünün kontrol edilmesi için plan
(18) Kentte kullanılan renklerle ilgili plan hazırlamak
Uygulama
Mimarlar odası, Yeniboğaziçi belediyesi ve Doğu Akdeniz Üniversitesi’nin iki yıl devam
eden çalışmaları sonucu, 2013 yılında Yeniboğaziçi belediyesi Kıbrıs’ın ilk ve tek
"cittaslow" ünvanı alan yerleşim yeri oldu. Uygulama katılımcı bir yaklaşımla ve
sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir. (Bknz. Bölüm VII, Uygulama, İzleme ve
Gözden Geçirme, Politika UYG 01, syf. 3)
43
Yerleşimler
2031
POLİTİKA MS 08 : Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam Merkezleri
Amacı
Yerel ve uluslararası öneme sahip tarihi ve kültürel mirasa, doğal değerlere, özgün
kültürel ve geleneksel yaşam özelliklerine sahip yerleşimler, ülkenin en önemli
mukayeseli avantajlarından olan bu özellikleri ile topluma dayalı turizmi için yüksek
potansiyele sahiptirler. Bu özelliklerin korunması, iyileştirilmesi ve hassas kullanımları
ile yerleşimlerin sahip oldukları ekonomik potansiyel değerlendirilerek ve bu
özelliklere dayalı cazibe merkezleri olarak gelişmelerinin sağlaması.
Tarihi,
Kültürel ve
Geleneksel
Yaşam
Merkezleri
Seçim
Kriterleri ve
özellikleri
(1)
Yerel, geleneksel mimari özeliklerine sahip binaları, yapıları, sokakları, yerel
peyzaj özellikleri olması ve bunların özgün bir doku bütünlüğü oluşturmaları,
(2)
Geçim dönemlerden günümüze kadar gelmiş ve yapıldıkları dönemin sosyal,
kültürel, teknik, mimari, sanatsal ve geleneksel özellikleri yansıtan tek ve/veya
toplu haldeki binalara, yapılara sahip olması,
(3)
Sivil mimarlık örneği evler ile benzeri yapıları ve bunların bir araya gelmesiyle
oluşan özellikli eski mahalleleri olması,
(4)
Yerel özgün bitki örtüsü, peyzaj alanları ve doğal değerlere sahip olması,
(5)
Geleneksel yaşam biçimlerinin, yerel ürün ve üretim örneklerine sahip olması,
(6)
Yöreye özgü tarımsal üretime ve ürüne veya potansiyeline sahip olması,
Öneri
Yerleşimler
Girne Bölgesi: Alsancak, Lapta, Çatalköy, Ozanköy, Beylerbeyi, Karaman,
Gazimağusa–İskele Bölgesi: Yeniboğaziçi,
Karpaz–Tatlısu Bölgesi: Dipkarpaz, Büyükkonuk, Kaleburnu, Kaplıca,
Batı- Kuzey batı (Güzelyurt–Akdeniz) Bölgesi: Lefke- Gemikonağı, Yeşilırmak,
Bağlıköy, Akdeniz, Tepebaşı, Sadrazamköy, Koruçam,
Mesarya Bölgesi: Alaniçi, Türkmenköy, Kalavaç, Akıncılar,
Stratejik
Hedef ve
Politikalar
Yerleşim kademesi içindeki tarihi ve kültürel mirası, geleneksel ve özgün yapısını ve
doğal çekiciliğinin potansiyelini ekonomik olarak değerlendirerek ve bu özelliklere
dayalı cazibe merkezleri olarak gelişmelerini sağlamak için;
(1) Topluma dayalı turizm modeline uygun gelişme ve faaliyetler geliştirilecektir.
(2) Tarihi, kültürel ve geleneksel özelliklere sahip alanlarının, korunması rehabilite
edilmeleri, canlandırılmaları, tarihi kültürel ve geleneksel karakterine zarar
vermeden sınırlı ve kontrollü olarak gelişmeleri desteklenecektir.
(3) Bölge karakterine uygun ve bunu bozmayacak tasarım ve yoğunluk
sınırlamalarına tabi tutulacaktır.
(4) Özgün konumu ve karakterine zarar vermeden yapılaşmış alanlar arasındaki
boşlukların hassas doğal ve özgün karakterine ve kültürel değerlerine uygun
olarak doldurulması teşvik edilecek ve desteklenecektir.
(5) Tarihi, kültürel ve geleneksel özelliklere sahip binaların korunması restore
edilmesi, pansiyon ve küçük konaklama
tesislerine
dönüştürülmesi
(6) Büyük kentlere, geçiş kentlerine, ilçe merkezlerine bağlantı sağlayan toplu
taşıma hizmetleri geliştirilecektir.
(7) Yaya dolaşım alanları oluşturulacaktır.
(8) Sosyal ve teknik altyapıları iyileştirilecektir.
44
Yerleşimler
2031
(9) Mevcut geleneksel dokuya uygun tasarımlara yönlendirilecektir.
(10) Tarihi, kültürel ve geleneksel merkezleri tanıtıcı ve bu merkezlere özgü yöresel
festival, panayır gibi etkinlikler yapılması teşvik edilecektir.
Gerekli /
Önerilen
Arazi
Kullanımı Faaliyetler
Uygulama
3.3.2.2
(1)
Yerel halk tarafından işletilecek, mevcut dokuyla ve hazırlanacak tasarım
kılavuzlarına uygun tasarımda, küçük oteller, pansiyonlar,
(2)
Mevcut dokuyla ve hazırlanacak tasarım kılavuzlarına uygun tasarımda
restoran, kafe ve küçük çaplı temel alışverişe yönelik dükkânlar,
(3)
Sağlık evi, polis birimi, postane ve benzeri gibi temel kamu hizmeti birimleri
Ana Gelişme Merkezleri ve Yeni Roller Belirlenmiş Yerleşimler Dışındaki Yerleşimler
POLİTİKA MS 09: Herhangi Yeni Rolü Olmayan Diğer Yerleşimler
Herhangi bir yeni rolü olmayan diğer yerleşimleri kapsamaktadır.
Yerleşimler
Herhangi bir yeni rolü olmayan, üst kademelerdeki belediye merkezi yerleşimlerine
bağlı olan tüm diğer orta ve küçük köy yerleşimleridir.
Stratejik
Hedef ve
Politikalar
(1)
Özgün karakterlerine zarar vermeyecek şekilde sınırlı büyümeleri ve kontrollü
gelişmeleri desteklenecektir.
(2)
Gelecekteki kırsal konut gelişmeleri, yerleşimler hiyerarşisini güçlendirecek,
destekleyecek yeni fırsatlara imkân verecek şekilde planlanacaktır.
(3)
Gelecekteki kırsal konut gelişmelerinin, mevcut yerleşim alanları yerleşim
kademelenmesi uyarınca yeterli ve verimli hizmet sunumunu sağlayacak ve
aidiyet duygusunu hissettirecek şekilde kimlikli yaşam alanları olarak
gruplanacaktır. Birbirinden kopuk, dağınık, parça parça serpiştirilmiş konut
gelişmelerine izin verilmeyecektir.
(4)
Üst kademedeki yerleşim birimlerine erişimi sağlayacak
imkânları geliştirilecektir.
(5)
Posta, kahvehane, bakkal,
(6)
Köy odası,
(7)
Köy Merkezleri
(8)
3.3.2.3
toplu taşıma
(a)
Tarihi, kültürel ve geleneksel özellikleri olan köy merkezleri
korunacaktır.
(b)
Uygun tasarımların
hazırlanacaktır.
(c)
Altyapıları tamamlanacak ve iyileştirilecektir.
yapılabilmesi
için
yönlendirme
kılavuzları
Köylerin Yeni Gelişme Alanları
(a)
Köy yerleşimlerinin gelişme sınırları içerisinde aralardaki boşluklar
doldurulacaktır.
(b)
Altyapıları tamamlanacaktır.
Yerleşmeler dışındaki Kırsal Alanlar: Kırsal Alanlar, yerleşim birimlerinin gelişme sınırı dışında
kalan bölgeleri kapsar. Bu alanlarda kırsal amaçlar dışında yeni gelişmelere izin verilmeyecek,
özel politikalar geliştirilecektir.
45
Yerleşimler
3.3.3
2031
Sürdürülebilir Yerleşimler Politikaları
POLİTİKA MS 10: Yerleşimlerin Makroformu / Üstbiçimleri
(1)
Maliyetleri düşüren, kaynakları verimli kullanan, yayılmayı dağınık gelişmeyi önleyen kompakt,
toparlanmış ve bütünleştirilmiş kent üstbiçimi (makroformu) desteklenecektir.
(2)
Gelişme Sınırı çizilecektir. Verimli tarım topraklarını, doğal ve tarihi kültürel değerlerin
korunması, dağınık ve parçacıl gelişmelerin önlenmesi amacı ile gelişme sınırı olmayan tüm
yerleşimlerde, alt ölçekli planlarla, gelişmelerin yer alacağı gelişme alanı belirlenecek ve
Gelişme Sınırları çizilecektir.
(3)
Yerleşimlerin gelişme alanlarının belirlenmesi ve üstbiçimin oluşturulmasında, açık alanlar,
doğal güzellikler, su havzaları, sulak alanlar, dere yatakları, verimli tarım toprakları, orman
alanları, kıyılar, ekolojik duyarlı alanlar, orman alanları ve benzeri hassas, kritik çevresel alanlar,
doğal eşikler ile ana ulaşım arterleri gibi yapay sınırlayıcılar esas alınacaktır.
(4)
Sosyo-ekonomik ayrışmayı azaltmak, toplumun konut, eğitim iş olanakları ve benzeri işlevlerden
daha adil yararlanmasını sağlamak için gelişmelerin altyapının bulunduğu mevcut oluşmuş
yaşam alanları etafında yer almasına izin verilecektir.
POLİTİKA MS 11: Yerleşmelerin Yaşam, Çevre ve Mekan Kalitesinin Geliştirilmesi
(1)
Kullanım çeşitliliği: Gelecekteki gelişmelerde konut-tarım, konut-sanayi ve benzeri türden biri
ile uyumsuz ve olası potansiyel tehlikeler içeren arazi kullanımları en az düzeyde tutulacak ve
konut, iş, hizmet ve açık alan içerecek çeşitlilik desteklenecek ve teşvik edilecektir.
(2)
Konut Alanlarının gelişmesi aşamalandırılacak: Yerleşimlerin önümüzdeki 2031 yılına kadar
olan dönemdeki beklenen büyümelerine uygun olarak gerekli konut alanlarının oluşturmasında
yapılaşmış bölgelere öncelik verilerek gerekli alanlar aşamalı olarak gelişmeye açılacaktır.
(3)
Gelecekteki konut ve arsa sunumu çeşitlendirilecek arsa ve konut tipi çeşitliliğinin, farklı
tercihler ve gelir grupları için, farklı konumlarda, özelliklerde ve ödeme seçeneklerini içerecek
şekilde olması desteklenecek ve teşvik edilecektir.
(4)
Özel araç kullanımı en az düzeyde tutularak ve yürüyerek ulaşılabilecek mahalleler yaratılması,
teşvik edilecek ve desteklenecektir.
(5)
Çeşitlendirilmiş güvenli konforlu ulaşım seçenekleri sunulması desteklenecek ve teşvik
edilecektir.
(6)
Gelecekteki gelişmelerin, uygun konumda, gerekli altyapıyı ve hizmetleri, gerekli erişilebirliği,
trafik düzenlemesini, yeterli otopark alanlarını sağlayacak şekilde olması sağlanacaktır.
(7)
Yerleşme biriminin özgün karakterleri, çekicilikleri ve aidiyet duygusu sağlayan özelliklerinin
geliştirilmesi desteklenecektir.
(8)
Yerleşimlerin tarihi, kültürel ve geleneksel önemi ve değeri olan alanları korunacaktır.
46
Yerleşimler
2031
POLİTİKA MS 12 : Yerleşmelerin Ekonomik Yapılarının Geliştirilmesi
(1)
Yerleşimlerin, kademelenmesine ve belirlenmiş rolleri ile orantılı, sahip olduğu mukayeseli
avantajlarına uygun, yaşayanların ihtiyaçlarına yönelik iş ve istihdam yaratacak, yerel istihdam
olanaklarını arttıracak, yerleşimlerin kendine yeterli ekonomilerinin geliştirilmesini sağlayacak
ekonomik gelişme sektörlerine yönelik yatırımlar desteklenecek ve teşvik edilecektir.
(2)
İş ve istihdam yaratacak, yerel istihdam olanaklarını arttıracak, yerleşimlerin kendine yeterli
ekonomilerinin geliştirilmesini sağlayacak yatırım ve işlevler için uygun konumda yeterli
büyüklükte alan ayrılacaktır.
(3)
Ticaret, ofis, eğlence dinlence ve benzeri hizmetler için gerekli alanlar hizmetlerin kolayca
sunulabileceği erişilebilir ve yerleşimin büyüklüğü, ölçeği, nüfusu, rolü ve mevcut veya
öngörülen işlevleri ile orantılı ve yerleşimlerin kademelenmesini destekleyecek konumlarda ve
yeterli büyüklükte ayrılacaktır.
(4)
Sanayi, Serbest Bölge, Teknokent Bölgeleri, Turizm Alanları, Alış Veriş Merkezleri(AVM),
Üniversite Kampüs yerleşkeleri ve benzeri büyük alan gerektiren ve/veya gürültü ve trafik
yoğunluğu yaratan gelişmeler için alt ölçekteki planlarda yerleşimlerin konut alanları dışında
uygun konumda ve yeterli büyüklükte alanlar ayrılacaktır.
(5)
Alış Veriş Merkezlerinin (AVM) kent ekonomisi üzerindeki etkisi, kent bütünü ve diğer
merkezlerle ilişkileri dikkate alınarak, uygun alanlar belirlenebilmesi ve buna yönelik mevzuatın
hazırlanması için ekonomik araştırmalar yapılacaktır
7
POLİTİKA MS 13: Yerleşmelerin Sosyal ve Kültürel Yapılarının Geliştirilmesi
3.3.4
(1)
Kentte yaşayanların mekân ve yaşam koşulları arasındaki farkların, sosyal ve mekansal
yapılarının uyumlaştırılması yoluyla azaltılması sağlanacaktır.
(2)
Yerleşmelerin, mevcut toplumsal yapıları güçlendirilecek ve yeni gelişmeler mevcut alanlara
yönlendirilecektir.
Yerleşmelerin Koruma, Canlandırma ve Dönüşüm Alanları
POLİTİKA MS 14: Koruma, Canlandırma ve Dönüşüm
7
(1)
Kentsel Dönüşüm: Yerleşimlerin, merkezi alanlarında bulunan, tarihi ve kültürel değere sahip,
sosyal, kültürel, ekonomik ve fiziki eskime ve çöküntü yaşanan, çekiciliği kaybetmiş, alanların
ekonomik ve sosyal canlandırılması, rehabilitasyonu, çevre ve mekân kalitesinin iyileştirilmesi
için, kültür turizmi, eğitim ve eğlence sektörlerine dayalı kentsel dönüşüm planları
hazırlanacaktır.
(2)
Yasal Çerçeve ve Uygulama Araçları: Kentsel Dönüşümün gerçekleştirilmesi için yasal
düzenlemeler, örgütlenme, katılım, izleme, denetim mekanizmaları ve uygulama araçları
geliştirilecektir.
(3)
Bütçe: Kentsel dönüşüm plan ve projelerine mali kaynak garanti edilerek başlanması ve sivil
toplum kuruluşları, meslek odaları ve yaşayanların katılımının denetim yetkisiyle sağlanması,
kamu-özel sektör işbirliklerine de yer veren anlayışın kurgulanmasına göre dönüşüm sonrası
koşullarının etkin katılımcı süreçlerle izlenerek denetlenmesini sağlayacak özel sektör ve kamu
işbirliğine dayalı yatırım ortaklıkları oluşturulacaktır.
(4)
Tasarım kılavuzları: Yerleşimlerin koruma, canlandırma ve geliştirme yapılacak alanlarında
tasarımın mevcut dokuya uygun olmasını sağlamak için Tasarım Kılavuzları hazırlanacak ve
uygulanacaktır.
AVM (Alış Veriş Merkezi) : Geniş alanlara ihtiyaç duymasından ve yoğun trafik akışı meydana getirmesinden dolayı genellikle
şehir merkezleri dışında veya şehir trafik akışının nispeten rahat olduğu yerlerde kurulan, bünyesinde otopark alanı bulunduran,
içinde birçok perakendecinin verdiği hizmetin toplu olarak mağaza veya reyonlarda sunulduğu alışveriş merkezleridir.
47
Yerleşimler
3.3.5
3.3.5.1
2031
Yerleşimlerin Kontrollü Gelişme Alanları
Yerleşimlerin Merkezi Alanları ( MIA ve Diğer Merkezler )
POLİTİKA MS 15: Merkez Alanları ( MIA ve Diğer Merkezler )
3.3.5.2
(1)
Kentlerdeki merkezlerin yaşam ve mekân kalitesini yükselten düzenlemelerin yapılması ve
uygulamaların denetlenmesi sağlanacaktır.
(2)
Merkezi ticaret alanının korunması veya yerleşim merkezi alanındaki trafik sıkışıklığının
hafifletilmesi, yollar boyu liner ticaret / alışveriş bölgelerinin oluşmasının önlenmesi için, dış
bölgelerdeki alt merkezlerin gelişmesi desteklenecektir
(3)
Alt merkezler, kent bütünü ve diğer merkezlerle ilişkisi dikkate alınarak, yerleşmenin büyüklüğü,
nüfusu, rolü, alt merkezin hizmet/pazar alanının büyüklüğü ve nüfusu ile orantılı büyüklükte ve
konumda belirlenecektir.
(4)
Alt merkezlerin oluşması yaşaması ve gelişmesi, kenti içi hizmet/pazar alanına hizmet
verebilecek yeterlilikte olabilmesi için alt ölçekteki planlarda teşvik edici düzenlemeler
getirilecektir.
(5)
Merkezi iş alanları, alt merkezler ve tarihi merkezlerin korunması, geliştirilmesi ve
canlandırılmasına yönelik politika, strateji ve tasarım kılavuzları hazırlanacaktır.
(6)
Toplu taşımacılık sistemleri ve güzergâhları, bisiklet yolları, yaya bölgeleri, araç park alanları ve
benzeri trafik ve dolaşım ile ilgili düzenlemeleri kapsayacak Ulaşım ve Dolaşım Planları
hazırlanacaktır. Bu planlar kapsamında, yaya bölgeleri, bisiklet yolları ayrılması, tek yol
uygulamaları toplu taşımacılık sistemleri desteklenecek ve teşvik edilecektir.
Yerleşmelerin Dış Bölgeleri (Oluşumunu Tamamlamış Alanları ve Gelişmekte Olan
Alanlar)
POLİTİKA MS 16: Dış Bölgelerdeki Oluşumunu Tamamlamış Alanlar ve Gelişmekte
Olan Alanlar
3.3.5.3
(1)
Oluşumunu tamamlamış ve karakteri biçimlenmiş yerleşim alanlarında yeni gelişmelerin
uyumlu katılımı sağlanacaktır.
(2)
Yerleşimlerin arasında kalan alanlarda altyapının tamamlanmasına yönelik gelişmeler
özendirilecektir.
(3)
Yeni gelişmekte olan alanlarda, konut gelişmelerinin toparlanması ve bütünleştirilmesi
özendirilecektir.
Gelecekteki Gelişme Alanları
POLİTİKA MS 17: Gelecekteki Gelişme Alanları
(1)
Gelecekte ihtiyaç olması durumunda, yeni gelişme alanları, akifer, 1’inci 2’inci ve 3‘üncü sınıf
tarım toprakları, Özel Çevre Koruma Alanları ve benzeri gibi ÜFP’de belirlenmiş korunması
gerekli alanların dışında açılacaktır.
(2)
Hiçbir altyapının olmadığı, yerleşim alanlarının devamı olmayan henüz oluşmamış bölgelerde,
içerisinde günlük ortak gereksinimlerin karşılanacağı sosyal donatılar ve kentsel alanların yer
alacağı kapsamlı konut gelişmeleri dışındaki gelişmelere izin verilmeyecektir.
(3)
Yeni gelişme alanlarının, sürdürülebilirlik ilkelerine göre şekillenmesi ve güvenli, mahallelerden,
konut alanlarından oluşan, yeterli sosyal ve yeşil altyapısı ile desteklenen, yerel özellikleri öne
çıkaran yüksek kalitede tasarlanmış yaşam alanları olması desteklenecek ve teşvik edilecek,
bunun için gerekli düzenlemeler yapılacaktır.
48
Kırsal Kalkınma
Kırsal Kalkınma
2031
4. Kırsal Kalkınma 8
4.0 Giriş
4.0.1
AB Ortak Tarım Politikasına uyum sağlama çalışmaları kapsamında, Kırsal Kalkınma Politikasının
biçimlendirilmesinde yardımcı olmak amacıyla kırsal kalkınma kapsamında AB tarafından finanse
edilecek olan projelerin yürütülmesine yol gösterecek bir plan ve strateji çerçevesi oluşturmak
için Avrupa Birliği Desteği ve Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı işbirliği ile Kırsal Kalkınma Planı
(KKP) ve ve Kırsal Kalkınma Planı’nın bir bacağı olan, Avrupa Birliği LEADER9 kriterlerine göre üç
ayrı kırsal bölge için Yerel Kalkınma Stratejilerini (YKS) hazırlanmıştır.
4.0.2
ÜFP ‘deki Kırsal Gelişme Bölgeleri ve Kırsal Gelişme stratejileri, Kırsal Kalkınma Planı ve Yerel
Kalkınma Stratejileri dikkate alınarak belirlenmiştir.
4.0.3
Yerel Kalkınma Strajilerinin uygulanacağı üç Kırsal Gelişme Bölgesi vardır (Harita 8).
4.0.3.1 Lefke ve Güzelyurt Belediyeleri alanının tümünü, Lapta Belediye alanının kırsal nitelikli yerleşim
birimlerİ (Alemdağ, Kozan, Hisarköy, Kılıçaslan, Özhan, Karpaşa, Kayalar) ile Akdeniz Özel Çevre
Koruma Alanını ve içinde yer alan yerleşim birimleri, Alayköy Belediye hudutları içindeki İkidere
ve Gürpınar ile Dikmen Belediyesi alanında olan Akçiçek ve Şirinevler yerleşim birimlerinin idari
sınırlarını içine alan “Batı- Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi”,
4.0.3.2 Tatlısu, Büyükkonuk, Mehmetcik, Yenierenköy ve Dipkarpaz Belediyeleri ile İskele Belediyesi’nin
kırsal nitelikli yerleşim birimlerini (Boğaziçi, Sınıüstü, Altınova, Ağıllar, Topçuköy, Ardahan,
Turnalar, Ergazi, Kurtuluş ve Yarköy) içine alan “ Karpaz- Tatlısu Bölgesi”,
4.0.3.3 Mesarya bölgesinde Değirmenlik, Serdarlı, Geçitkale, İnönü, Vadili, Akdoğan, Akıncılar, Paşaköy
ve Beyarmudu Belediye alanlarının tamamı ile Yeniboğaziçi Belediyesi’nin kırsal nitelikli yerleşim
birimlerinin (Akova, Yıldırım, Alaniçi, Muratağa, Sandallar, Şehitler ve Atlılar) içine alan “
Mesarya Bölgesi”.
4.0.3.4 Yerel Kalkınma Stratejileri kapsamındaki üç kırsal bölgenin sınırları, içindeki kırsal yerleşmelerin
bağlı bulunduğu belediyelerin idari sınırlarının tümünü kapsamaktadır. (Bknz. Harita 8, 10, 12,
14). Ancak bazı belediyelerin sadece bir kısmı kırsal yapıya sahiptir *Örneğin; Lapta Belediyesi
Batı- Kuzey batı KKB’ne dahil edilmiştir, çünkü güney batı Lapta kırsal nitelikli bir bölge olarak
KKP’nın bir parçasıdır+. Kırsal Gelişme Bölgeleri ise bu yapıda olan Belediyelerin sadece kırsal
nitelikli yerleşim birimlerini kapsamaktadır.
4.0.3.5 Yerel Kalkınma Stratejileri kapsamındaki üç Kırsal Bölgenin sınırları Kırsal Kalkınma Plan ve Yerel
Kalkınma Stratejileri kapsamındaki her bir bölgenin mekansal, ekonomik, topoğrafik, sosyal,
demografik özellikleri ile kırsal kentsel ozellikleri dikkate alınarak, mekansal planlama gerekleri
ve ÜFP ‘nin Kırsal Gelişme Bölgeleri amaçlarına uygun olarak yeniden düzenlenmiştir. (Bknz.
Harita 8, 9, 11, 13)
4.0.3.6 Kırsal Kalkınma Planı ve Yerel Kalkınma Stratejilerine uygun olarak geliştirilmiş ÜFP’deki Kırsal
Gelişme Stratejileri, sınırları yeniden düzenlenmiş bölgelerin tümünde
8
geçerli olacaktır.
Bu bölümdeki hedef, strateji ve politikalar, Avrupa Birliği desteği ile Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığının geliştirdiği Kırsal Kalkınma Planı ve
Yerel Kalkınma Stratejileri baz alınarak ve bunlara uyumlu olarak ÜFP’ye uygun olarak düzenlenmiştir. Kırsal Kalkınma hedef ve stratejileri için
ayrıntılar, daha kapsamlı bir şekilde Kırsal Kalkınma Planı ve Yerel Kalkınma Stratejileri Raporlarında yer almaktadır.
http://www.tccruraldevelopment.eu/rdst_tr/images/documents/kuzey_bati_bolgesi_yerel_kalkinma_stratejisi.pdf
9
LEADER Programı : LEADER metodu , Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası’ndaki (OTP) ve AB kırsal kalkınma politikası kapsamında bir yerek
yönetişim metodudur. LEADER metodu, tabandan tavana yaklaşımını kullanarak ve çok-sektörlü faaliyetleri entegre ederek alana dayalı Yerel
Kalkınma Stratejileri (YKS) hazırlayan yerel kamu-özel ortaklıkları (Yerel Eylem Grupları – YEG’ler) aracılığı ile işlemektedir. 2007-2013 dönemi
için Kırsal Kalkınma amaçlı Avrupa Fonları aracılığıyla AB OTP’nın ikinci ayağı tarafından finanse edilen kırsal kalkınma önlemlerinin
uygulanması için bir metoddur.
LEADER anahtar ilkeleri : Yerel Ortaklıklar Için Ağ Oluşturulması, Alana Dayalı Yerel Kalkınma Stratejileri, Tabandan -Tavana Tasarım Ve
Stratejilerin Uygulanması, Yerel Kamu/Özel Ortaklıkları : YEG, Entegre ve Çok Sektörlü Faaliyetler, Yenilikçi Yaklaşımlar ve Projeler Arasında
Işbirliği. Bu 7 özelliğe dayanan LEADER, yerel kalkınma stratejilerini geliştirmeyi ve stratejilerin oluşturulmasına katkıda bulunan faaliyetlerin
uygulanmasını desteklemeyi amaçlamaktadır.
http://www.tccruraldevelopment.eu/rdst/images/docs/rdpfinal.pdf
50
Kırsal Kalkınma
Harita 8 : Kırsal Kalkınma ve Kırsal Gelişme Bölgeleri
51
2031
Kırsal Kalkınma
4.0.4
2031
Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi
KBB mevcut idari ilçe sınırları ile sınırlı olmayan, bölgenin çevresel, kültürel ve tarihi mirasına
değer kazandırarak bölge nüfusunun ekonomik ve sosyal şartlarının iyileştirilmesinin
amaçlandığı özel bir coğrafi bölgedir.
Harita 9 : Batı - Kuzeybatı (Güzeyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme Bölgesi
Harita 10 : Kuzey Batı Kırsal Kalkınma Bölgesi
4.0.4.1
KBB’nin sınırlarında güneyde Kıbrıs Rum Yönetimi alanı, kuzey doğu’da Lapta Belediyesine bağlı
Lapta, Karşıyaka, Güzelyalı yerleşim birimleri alanları (Girne İlçesi), doğuda Alsancak Belediyesi
52
Kırsal Kalkınma
2031
ve Dikmen Belediye alanındaki Göçeri ve Dağyolu yerleşim birimleri alanları (Girne İlçesi) ve
Alayköy Belediyesi’ne bağlı Yılmazköy ve Türkeli yerleşim birimleri alanları (Lefkoşa İlçesi)
bulunmaktadır.
4.0.4.2
KBB, 606 km²’lik bir alanı kapsamaktadır. Bu
alan, KKTC toplam alanının yaklaşık %19’unu
oluşturmaktadır. Güzelyurt, Lefke (Güzelyurt
ilçesine dahil) Belediyelerinin tamamı ile Lapta
(Girne İlçesi içerisinde), Alayköy ve Dikmen
(Lefkoşa)
Belediyelerinin
bir
kısmını
içermektedir. Belediye merkezleri, Kırsal Gelişme
Bölgesi sınırları içinde olan ancak nüfusu
bulunmayan ve belediyelerin bir parçası olan ve
bütünlük oluşturan/ oluşturmayan yerleşmeler
dahil 52 yerleşim birimini kapsamaktadır. (Bknz.
Tablo 7, syf. 61)
4.0.4.3
2011 yılında gerçekleştirilen genel nüfus
sayımına göre, KBB’nin toplam nüfusu
34763’tür ve KKTC toplam nüfusunun %
12.15’ini oluşturmaktadır.
4.0.4.4
KBB farklı manzaralardan oluşan özgün bir
peyzaj
sunmaktadır;
kuzeyde
peyzaja
Beşparmak sıradağlarının batı ucu egemendir.
Batı ucunun kuzey yamacında, Lapta şehrinin
bulunduğu yer yeşil ve nemli iken güney yamacı
daha kuraktır. Kuzey-batıda Koruçam burnunun
arkasında, geniş bir Akdeniz ormanı ile kaplı
engebeli bir alan bulunmaktadır. KBB’nin
merkezinde, Güzelyurt şehrinin bulunduğu
geniş ve düz bir ova bulunmaktadır. Adanın en
yeşil
manzaralarından
birini
oluşturan
Güzelyurt, narenciye bahçeleri ile kaplıdır.
Bölgenin güney-batısında, Lefke şehrinin
bulunduğu yerde, Trodos sıradağlarının
eteklerindeki tepecikler deniz kıyısına kadar
uzanmaktadır. Kıbrıs’ın diğer kesimlerinde de
olduğu gibi, KBB, zengin bir doğal, kültürel ve
tarihi mirasa sahiptir. Akdeniz ÖÇKB’si de bu
alanda bulunmaktadır.
53
Resim 4: Güzelyurt Narenciye Bahçeleri
Resim 5: Geçitköy Barajı
Kırsal Kalkınma
4.0.5
4.0.5.1
2031
Karpaz- Tatlısu Bölgesi
Karpaz- Tatlısu bölgesi mevcut idari ilçe sınırları ile sınırlı değildir. Bölge, homojen doğal
kaynakları ve çevresel özellikleri nedeniyle ve tüm bölgede refahın artırılması ve yaşam
kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla çevresel ve kültürel proje fırsatlarını değerlendirmek üzere
belirlenmiş özel coğrafi bir bölgedir.
Harita 11 : Karpaz- Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi
Harita 12 : Karpaz Kırsal Kalkınma Bölgesi
54
Kırsal Kalkınma
4.0.5.2
Yarımadanın güney yakası,
geleneksel
olarak
Karpaz
yarımadası kapısı olarak bilinen
Boğaz’dan başlayarak, geniş
Mesarya ovasına açılır.
4.0.5.3
KB’nin coğrafi sınırları; kuzeybatıda Esentepe belediyesi
(Girne ilçesi), batı ve güneybatıda Geçitkale ve Yenibogaziçi
belediyeleri (Mağusa ilçesi) ve
güneyde
İskele
Belediye
alanındaki Kuzucuk, Aygün,
İskele, Boğaz, Boğaztepe ve
Kalecik
yerleşim
birimleri
alanları
(İskele
İlçesi)
bulunmaktadır
2031
Resim 6: Kumyalı köyü
4.0.5.4
Bölge, İskele ilçesine bağlı beş belediye (İskele Belediyesi’nin bir kısmı, Mehmetçik,
Büyükkonuk, Yenierenköy, Dipkarpaz) ve Mağusa ilçesine bağlı bir belediyeden (Tatlısu)
oluşmaktadır. Coğrafi olarak Karpaz bölgesiyle bağlantılı olan Tatlısu, Karpaz YKS’ne dahil
olmayı talep etmiştir. Belediye merkezleri de dahil 40 yerleşim birimi bulunmaktadır. (Bknz.
Tablo 8, syf. 61) Ancak 2011 nüfus sayımı sonuçlarına göre belediye merkezleri dışındaki
yerleşim birimlerinin nüfusları 1000’in altındadır.
4.0.5.5
Karpaz- Tatlısu Bölgesi (KB) 823 km2’lik yüzölçümü ile toplam KKTC alanının %25’ini
oluşturmaktadır.
4.0.5.6
2011 yılında gerçekleştirilen genel nüfus sayımına göre, KB’nin toplam nüfusu 18681 ’ dir ve
KKTC toplam nüfusunun % 6.51’ini oluşturmaktadır.
4.0.5.7
Karpaz yarımadası Ada’nın kuzey sahiline
paralel devam eden tepeler, yamaçlar ve
vadilere açılan geniş bir iç alana sahip
Besparmak Dağlarının doğu ucundadır.
Büyükkonuk belediyesine bağlı iki köyün ve
Tatlısu’nun yer aldığı Beşparmakların kuzey
yamacı daha yeşilken, Büyükkonuk ve
Mehmetçik belediye merkezlerine uzanan
güney yamacı daha kurudur. Yenierenköy ve
Dipkarpaz
belediyelerinin
yer
aldığı
yarımadanın ucuna yaklaştıkça, manzaraya
küçük vadiler ve daha tepelik alanlar hakim
olur ve Apostolos Andreas/Zafer Burnu’nda
son bulur.
4.0.5.8
Resim 7: Karpaz Özgür Eşşek
Karpaz bölgesi coğrafi olarak Kıbrıs’ın kuzey doğusundan Türkiye’ye doğru uzanan (çoğunlukla
“kalem ucu” olarak da anılan) uzun bir yarımada şerididir. Bu bölge özel ve kendine özgü
zengin, çeşitli ve değerli doğal ve tarihi miras bütünlüğüne sahiptir. Dipkarpaz Doğal ve
Arkeolojik Sit Alanı ile Karpaz Milli Park, Güney Karpaz Sahilleri, Avtepe ve Tatlısu Kıyı Şeridi
ÖÇKB’leri bu alanda bulunmaktadır.
55
Kırsal Kalkınma
4.0.6
2031
Mesarya Bölgesi
4.0.6.1
Mesarya Bölgesi mevcut idari ilçe sınırları ile sınırlı değildir. Bölge, homojen doğal kaynakları ve
çevresel özellikleri nedeniyle tüm bölgede refahın artırılması ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi
amacıyla, ekonomik ve sosyal sektör fırsatlarını değerlendirilmek üzere kırsal alanı olarak
belirlenmiştir.
4.0.6.2
Coğrafi sınırlarını; kuzeyde Beşparmak Sıradağları ve güneyde Kıbrıs Rum Yönetimi sınırı
oluşturmaktadır. DMB’nin sınırlarında; kuzeyde Tatlısu Belediyesi (Mağusa ilçesi), Esentepe ve
Çatalköy Belediyeleri (Girne ilçesi), batıda Lefkoşa ve Dikmen Belediyeleri (Lefkoşa İlçesi) ve
doğuda Mağusa Belediyesi, Yeniboğaziçi Belediyesi’ne bağlı Mormenekşe yerleşim alanı
(Mağusa ilçesi) ve İskele Belediyesi (İskele ilçesi) bulunmaktadır.
4.0.6.3
MB, Mağusa ilçesine bağlı sekiz belediye
(Akdoğan, Paşaköy, Inönü, Vadili, Beyarmudu,
Geçitkale, Serdarlı ve Yeniboğaziçi belediyesinin
bir kısmı) ve Lefkoşa ilçesine bağlı iki belediye
(Değirmenlik ve Akıncılar) olmak üzere on
belediyeyi kapsamaktadır. Belediye merkezleri
dahil bölgeye yayılmış 57 köyü kapsamaktadır.
(Bknz. Tablo 9, syf. 62) 2011 nüfus sayımı
sonuçlarına göre Akdoğan, Vadili, Paşaköy,
Dörtyol, Beyarmudu, Geçitkale, Serdarlı, ,
Minareliköy ve Değirmenlik hariç diğer yerleşim
birimlerinin nüfusları 1000’in altındadır.
4.0.6.4
Resim 8: Mesarya
Mesarya Bölgesi (MB)’nin yüzölçümü 1010 km2’dir ve toplam KKTC alanının %31’ini
oluşturmaktadır. Çok geniş ve daha çok düzlük bir alana sahip olan bu bölge Mesarya ovasının
geniş bir kısmını kapsamaktadır.
Harita 13 : Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi
56
Kırsal Kalkınma
2031
Harita 14 : Doğu Mesarya Kırsal Kalkınma Bölgesi
4.0.6.5
2011 yılında gerçekleştirilen genel nüfus sayımına göre, DMB’nin toplam nüfusu 35217’dir ve
KKTC toplam nüfusunun % 12.3’ ünü oluşturmaktadır.
4.0.6.6
MB’nin esasen sahip olduğu iki başlıca peyzajdan biri; büyük çoğunluğu genellikle düzlük veya
alçak tepeciklere sahip ve zeytin ve/veya harnup ve yelkesen olarak kullanılan okaliptüs
ağaçlarının serpiştirildiği geniş tarlalarla karakterize olan Mesarya ovasından oluşmaktadır.
Verimli tarım topraklarının yoğun olarak bulunduğu bir bölgedir.
4.0.6.7
MB’nin esasen sahip olduğu iki başlıca peyzajdan diğeri; bölgenin kuzey kesiminde yer alan
Beşparmak sıradağlarının etekleridir. Bu bölge, biraz daha yeşildir ve turist bakış açısıyla bazı
ilginç tezatlıklar sunmaktadır. Bölge, temel olarak tepeliktir ve çayırlar, ekili alanlar, küçük
ormanlar ve makiler, zeytin ve harnup bahçeleri ve bazı karakteristik köyleri içermektedir.
57
Kırsal Kalkınma
2031
4.1.1 Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi
4.1.1.1
Bölgenin nüfus yoğunluğu yaklaşık olarak km2 başına 57 kişidir. Bu rakam, KKTC ortalaması
olan 78’den aşağıdadır. Batı- Kuzey batı bölgesinin nüfus yoğunluğunun KKTC ortalamasının
altında olması bu bölgenin sahip olduğu yüksek değerdeki çevresel ve kültürel varlıkların
korunması bakımından önemli bir fırsattır.
4.1.1.2
Bölgenin nüfusu genel olarak azalma gösterdiğinden, hizmetlerin sürdürülebilirliği açısından
kaynakların verimli kullanımı sınırlı olmaktadır.
4.1.1.3
Bölgenin doğal, kültürel ve tarihi mirası gün geçtikçe bozulmakta ve ekonomik açıdan
bakıldığında bu zenginlikten büyük ölçüde yararlanılmamaktadır.
4.1.1.4
Zengin, çeşitlilik arzeden ve değerli bir doğal, tarihi ve kültürel mirasa ev sahipliği yapmaktadır.
Bölge, orman alanları, kumulları dağlar, akifer, arkeolojik alan, zengin bitki örtüsü ile KKTC
ortalamasının üzerinde hassasite sahiptir. Ancak bu miras, hassas ve kırılgan olup, her geçen
gün ihmal edilmişliğin neden olduğu tahribe maruz kalmakta, bölgede faaliyetlerini
sürdürmekte olan taşocakçılığının ve diğer tehditlerin baskısı altına girmektedir. Gelecekte,
KBB’nin hem çevresel, hem de ekonomik ve sosyal açıdan sürdürülebilir bir şekilde
kalkınmasının temin edilmemiştir.
4.1.2 Karpaz - Tatlısu Bölgesi
4.1.2.1
KB’nin nüfus yoğunluğu km2 başına 23 kişidir. Bu rakam KKTC ortalaması olan 78’in oldukça
altında olmaktadır. Karpaz Bölgesi’nin nüfus yoğunluğunun KKTC ortalamasının altında olması
bu bölgenin sahip olduğu yüksek değerdeki çevresel ve kültürel varlıkların korunması
bakımından önemli bir fırsattır.
4.1.2.2
KB’nin sahip olduğu zengin doğal ve tarihi miras oldukça hassas ve kırılgandır, bölgeye
ulaşılabilirliği arttırmak amacıyla açılan yol gibi artan bir oranda gelişen kontrolsüz altyapı
gelişiminin ve potansiyel etkilerinin, ihmal edilmişliğin, Büyükkonuk ve Yenierenköy’deki taş
ocaklarının, kitle turizmi ve marina gibi ekonomik faaliyetlerin baskısı altındadır.
4.1.2.3
Bölgedeki ekonomik faaliyetler yeterli olmamakta, bölgenin mukeyeseli avantajı olan doğal ve
kültürel miras ta yerel halkın ekonomik kalkınmasında gerektiği gibi değerlendirilememektedir.
4.1.3 Mesarya Bölgesi
4.1.3.1
MB’nin nüfus yoğunluğu km2 başına 35 kişidir. Bu rakam KKTC ortalaması olan 78’in oldukça
altında olmaktadır. Doğu Mesarya Bölgesi’nin nüfus yoğunluğunun KKTC ortalamasının altında
olması bu bölgenin sahip olduğu yüksek değerdeki çevresel ve kültürel varlıkların korunması
bakımından önemli bir fırsattır.
4.1.3.2
Bölgede Değirmenlik Belediyesi sınırları içerisinde halen faal durumda olan 6 taşocağı
mevcuttur. Bu taşocakları peyzajlar ve civarındaki çevre üzerinde hava kirliliği, biyolojik
çeşitliliğin tahribatı, yeraltı suyunu kirletmesi,yol şebekesine zarar vermesi gibi olumsuz etkiler
yaratmaktadır.
4.1.3.3
Bölgede yerel ekonomi yeterince gelişmemiştir. Tarım DMB’nin temel ekonomik faaliyet
alanıdır. İyi bir toprak kalitesine sahip düzlük ve uygun tarım arazilerinin bolluğu büyük tarım
potansiyelinin temelini oluşturmaktadır. Ancak bölgede tarıma dayalı işletmeler ve diğer
faaliyetler gelişmemiştir.
58
Kırsal Kalkınma
4.2
2031
Ana Mekansal Hedefler
4.2.1 Bu Bölgelerde Ana Mekansal Hedefler
4.2.1.1
Doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımını sağlayarak ve çevreyi koruyarak, kırsal alandaki
yaşam koşullarını iyileştirilmesine yardım etmektir.
4.2.1.2
Tarıma, kırsal turizme ve toplumsal altyapıyı geliştirmeye dayalı sürdürülebilir kalkınmadır.
4.2.2 Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi için Stratejik Hedef:
4.2.2.1
Kırsal ekonominin geliştirilmesini ve çeşitlendirilmesini teşvik ederek, sürdürülebilir tarım ile
turizmin ve kırsala dayanan işletmeler için potansiyelin geliştirilmesi ve doğal/kültürel çevre
tarafından sunulan avantajların azami mertebeye çıkarılarak Batı- Kuzeybatı Bölgesi’nin doğal,
kültürel ve üretim potansiyelinin geliştirilmesidir.
4.2.3 Karpaz- Tatlısu Bölgesi için Stratejik Hedef:
4.2.3.1
Bölgenin değerlendirilmemiş doğal çevre ve tarihi kültürel miras potansiyelini kullanmak ve
bölgenin ekonomik performansını ve sosyal sürdürülebilirliğini geliştirmektir.
4.2.4 Mesarya Bölgesi için Stratejik Hedef:
4.2.4.1
Mesarya halkının çevresini ve yaşam kalitesini iyileştirirken yerel ekonomiyi geliştirmektir.
4.3 Ana Mekansal Stratejik Politikalar
4.3.1 Her üç bölge için ayrı ayrı geliştirilmiş Kırsal Kalkınma Planlarında, bölgelerin, özelliklerine göre
bazı farklılıklar gösteren 3 farklı strateji belirlenmiştir. ÜFP kapsamında bu stratejiler esas
alınacaktır. ÜFP’da bunları destekleyici ve tamamlayıcı mekansal politikalar geliştirilmiştir.
4.3.2 En önemli mekansal politika, Kırsal Kalkınma Planları’ nda belirlenen stratejılerın ve önlemlere
ilişkin bölgesel düzeye yapılacak çalışmaların, verilecek hizmetlerin yer alacağı “Kırsal Kalkınma
Hizmet Merkezleri” (Gateway) olarak rol üstlenecek yerleşmelerin belirlenmesidir.
4.3.3 ÜFP, Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesin’ de: Lefke- Gemikonağı, Çamlıbel, Mesarya
Bölgesin ‘de: Geçitkale, Akdoğan, Karpaz - Tatlısu Bölgesin‘de : Yenierenköy “Kırsal Kalkınma
Hizmet Merkezleri (Gateway)” için belişrlenen yerleşim merkezleridir. Bu Hizmet Merkezleri ile
ilgili ayrıntılı politikalar, Yerleşmeler başlığı altında verılmektedir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal
Strateji, Politika MS 04, syf.34)
59
Kırsal Kalkınma
2031
4.3.4 Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi :
4.3.4.1
Bu bölge için belirlenen stratejik hedefe ulaşmak için, Kırsal Kalkınma Planı’nda belirlenen
öncelikler doğrultusunda aşağıdaki politikalar geliştirilmiştir :
Politika MS 18 : Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme
Konu
(1)
Yüksek değerdeki çevresel ve kültürel varlıkların bulunması
(2)
Nüfus genel olarak azalma gösterdiğinden, hizmetlerin sürdürülebilirliği açısından
kaynakların verimli kullanılamaması
(3)
Bölgenin doğal, kültürel ve tarihi mirası gün geçtikçe bozulması ve ekonomik
açıdan bu zenginlikten yeterince yararlanılamaması
(4)
Bölgede faaliyetlerini sürdürmekte olan taşocakçılığının; orman alanlarına,
kumullara, dağlara, akifere, arkeolojik alanlara ve zengin bitki örtüsüne zarar
vermesi ve tahribe maruz kalması
Stratejik
Hedef
Kırsal ekonominin geliştirilmesini ve çeşitlendirilmesini teşvik ederek, sürdürülebilir
tarım ile turizmin ve kırsala dayanan işletmeler için potansiyelin geliştirilmesi ve
doğal/kültürel çevre tarafından sunulan avantajların azami mertebeye çıkarılarak BatıKuzey batı Bölgesi’nin doğal, kültürel ve üretim potansiyelinin geliştirilmesidir.
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1) Tarım, turizm ve tarımsal işletme sektörlerindeki kollektif faaliyetleri
destekleyerek mikro ve küçük işletmelerin gelişimi desteklenecek ve teşvik
edilecektir
(2) Doğal ve kültürel miras korunacak ve geliştirilmeleri desteklenecek ve teşvik
edilecektir.
(3) Yaşam kalitesini artırarak bölgenin sosyal uyumunun pekiştirilmesi amacıyla sosyal
ve teknik altyapının kontrollü geliştirilmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir.
4.3.5 Karpaz- Tatlısu Bölgesi
4.3.5.1
Politika MS 19 : Karpaz - Talısu Kırsal Gelişme
Konu
(1)
(2)
Yeni açılan yol gibi artan bir oranda gelişen kontrolsüz altyapı gelişiminin ve
potansiyel etkilerinin, ihmal edilmişliğin, Büyükkonuk ve Yenierenköy’deki taş
ocaklarının, kitle turizmi ve marina gibi ekonomik faaliyetlerin bölgeye olan
baskısı,
(3)
Bölgedeki ekonomik faaliyetlerin yeterli olmaması,
60
Kırsal Kalkınma
2031
Stratejik
Hedef
Bölgenin değerlendirilmemiş doğal çevre ve tarihi kültürel miras potansiyelini koruyarak
kullanmak ve bölgenin ekonomik performansını ve sosyal sürdürülebilirliğini
geliştirmektir
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Tarım sektörünün gelişmesi desteklenecek ve faaliyetlerin, özellikle turizm ve el
sanatları sektörlerinde çeşitlendirilmesi teşvik edilecektir.
(2)
Karpaz Bölgesi’nin imajını pekiştirmek, doğal ve ekonomik çekiciliğini arttırmak
için, sahip olduğu mukayeseli avantaj olan doğal ve tarihi varlıkları korunacak ve
geliştirilmeleri desteklenecektir.
(3)
Yaşam kalitesini artırarak bölgenin sosyal uyumunun pekiştirilmesi amacıyla
sosyal ve teknik altyapının kontrollü geliştirilmesi desteklenecek ve teşvik
edilecektir.
4.3.6 Mesarya Bölgesi:
4.3.6.1
Politika MS 20 : Mesarya Kırsal Gelişme
Konu
(1)
(2)
Bölgede Değirmenlik Belediyesi sınırları içerisinde halen faal durumda olan 6
taşocağının peyzaj, hava kirliliği, biyolojik çeşitliliğin tahribatı, yeraltı suyunu
kirletmesi,yol şebekesine zarar vermesi
(3)
Genel olarak yerel ekonomi yeterince gelişmemiş olması ; İyi bir toprak
kalitesine sahip düzlük ve uygun tarım arazilerinin bolluğuna, rağmen, bölgede
tarıma dayalı işletmelerin ve diğer faaliyetlerin gelişmemiş olması .
Stratejik
Hedef
Doğu Mesarya halkının doğal ve kültürel çevresini ve yaşam kalitesini iyileştirirken yerel
ekonomiyi geliştirmektir. Bunun için :
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Çevre dostu sürdürülebilir ekonomik faaliyetler uygulayan tarım ve tarımsal
işleme sektörlerinin gelişmesi desteklenecektir.
(2)
Bölgedeki doğal, tarihi ve kültürel varlıklar korunacaktır.
(3)
Yaşam kalitesini artırarak bölgenin sosyal uyumunun pekiştirilmesi amacıyla
sosyal ve teknik altyapının kontrollü geliştirilmesi desteklenecek ve teşvik
edilecektir.
61
Kırsal Kalkınma
NO
NO
YERLEŞİM BİRİMİ
2031
BELEDİYESİ
İLÇESİ
BELEDİYESİ
1.
GÜZELYURT
GÜZELYURT
GÜZELYURT
2.
YEŞİLYURT
LEFKE
GÜZELYURT
3.
KALKANLI
GÜZELYURT
GÜZELYURT
4.
BAĞLIKÖY
LEFKE
GÜZELYURT
5.
AYDINKÖY
GÜZELYURT
GÜZELYURT
6.
YEDİDALGA
LEFKE
GÜZELYURT
7.
AKÇAY
GÜZELYURT
GÜZELYURT
8.
ŞİRİNEVLER
DİKMEN
GİRNE
9.
ZÜMRÜTKÖY
GÜZELYURT
GÜZELYURT
10.
AKÇİÇEK
DİKMEN
GİRNE
11.
SERHATKÖY
GÜZELYURT
GÜZELYURT
12.
ÇAMLIBEL
LAPTA
GİRNE
13.
MEVLEVİ
GÜZELYURT
GÜZELYURT
14.
TEPEBAŞI
LAPTA
GİRNE
15.
GAYRETKÖY
GÜZELYURT
GÜZELYURT
16.
AKDENİZ
LAPTA
GİRNE
17.
YUVACIK
GÜZELYURT
GÜZELYURT
18.
KOZAN
LAPTA
GİRNE
19.
ŞAHİNLER
GÜZELYURT
GÜZELYURT
20.
KILIÇASLAN
LAPTA
GİRNE
21.
YAYLA
GÜZELYURT
GÜZELYURT
22.
GEÇİTKÖY
LAPTA
GİRNE
23.
GÜNEŞKÖY
GÜZELYURT
GÜZELYURT
24.
KORUÇAM
LAPTA
GİRNE
25.
LEFKE
LEFKE
GÜZELYURT
26.
HİSARKÖY
LAPTA
GİRNE
27.
DOĞANCI
LEFKE
GÜZELYURT
28.
KAYALAR
LAPTA
GİRNE
29.
GAZİVEREN
LEFKE
GÜZELYURT
30.
SADRAZAMKÖY
LAPTA
GİRNE
31.
YEŞİLIRMAK
LEFKE
GÜZELYURT
32.
KARPAŞA
LAPTA
GİRNE
33.
ÇAMLIKÖY
LEFKE
GÜZELYURT
34.
ALEMDAĞ
LAPTA
GİRNE
35.
TAŞPINAR
LEFKE
GÜZELYURT
36.
ÖZHAN
LAPTA
GİRNE
37.
BADEMLİKÖY
LEFKE
GÜZELYURT
BELEDİYESİ
İLÇESİ
Tablo 7 : Batı- Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme Bölgesi10
NO
10
BELEDİYESİ
İLÇESİ
NO
TATLISU
GAZİMAĞUSA
2.
TURNALAR
İSKELE
İSKELE
İSKELE
İSKELE
1.
TATLISU
3.
BÜYÜKKONUK
BÜYÜKKONUK
İSKELE
4.
KURTULUŞ
5.
YEDİKONUK
BÜYÜKKONUK
İSKELE
6.
MEHMETÇİK
MEHMETÇİK
İSKELE
7.
KAPLICA
BÜYÜKKONUK
İSKELE
8.
KUMYALI
MEHMETÇİK
İSKELE
9.
TUZLUCA
BÜYÜKKONUK
İSKELE
10.
BAFRA
MEHMETÇİK
İSKELE
11. KİLİTKAYA
BÜYÜKKONUK
İSKELE
12.
ÇAYIROVA
MEHMETÇİK
İSKELE
13. MERSİNLİK
BÜYÜKKONUK
İSKELE
14.
PAMUKLU
MEHMETÇİK
İSKELE
15. SAZLIKÖY
BÜYÜKKONUK
İSKELE
16.
BALALAN
MEHMETÇİK
İSKELE
17. ZEYBEKKÖY
BÜYÜKKONUK
İSKELE
18.
YENİERENKÖY
YENİERENKÖY
İSKELE
19. KANTARA
BÜYÜKKONUK
İSKELE
20.
YEŞİLKÖY
YENİERENKÖY
İSKELE
21. DİPKARPAZ
DİPKARPAZ
İSKELE
22.
ZİYAMET
YENİERENKÖY
İSKELE
23. KALEBURNU
DİPKARPAZ
İSKELE
24.
SİPAHİ
YENİERENKÖY
İSKELE
25. BOĞAZİÇİ
İSKELE
İSKELE
26.
DERİNCE
YENİERENKÖY
İSKELE
27. ARDAHAN
İSKELE
İSKELE
28.
GELİNCİK
YENİERENKÖY
İSKELE
29. YARKÖY
İSKELE
İSKELE
30.
BOLTAŞLI
YENİERENKÖY
İSKELE
31. TOPÇUKÖY
İSKELE
İSKELE
32.
AVTEPE
YENİERENKÖY
İSKELE
33. ALTINOVA
İSKELE
İSKELE
34.
KURUOVA
YENİERENKÖY
İSKELE
Tabloda bu Kırsal Kalkınma Bölgesi sınırları içinde olan, ancak nüfusu bulunmayan İkidere (Çft.), Gürpınar, Denya, Günebakan, Erenköy,
Yukarıyeşilırmak, Taşköy, Aşağıkurtboğan, Madenliköy yerleşmeleri ve Güzelyurt Belediyesi’nin bir parçası olan ve bütünlük oluşturan
Aşağıbostancı ve Yukarıbostancı ile Lefke Belediyesi’nin bir parçası olan ve bütünlük oluşturan Denizli ve Cengizköy yerleşimleri yer
almamaktadır.
62
Kırsal Kalkınma
NO
BELEDİYESİ
İLÇESİ
NO
35. ERGAZİ
İSKELE
İSKELE
36.
37. AĞILLAR
İSKELE
İSKELE
39. SINIRÜSTÜ
İSKELE
İSKELE
2031
BELEDİYESİ
İLÇESİ
TAŞLICA
YENİERENKÖY
İSKELE
38.
ADAÇAY
YENİERENKÖY
İSKELE
40.
ESENKÖY
YENİERENKÖY
İSKELE
BELEDİYESİ
İLÇESİ
Tablo 8 : Karpaz - Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi
NO
YERLEŞİM
BİRİMİ
BELEDİYESİ
İLÇESİ
NO
1.
DEĞİRMENLİK
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
2.
NERGİSLİ
GEÇİTKALE
GAZİMAĞUSA
3.
BALIKESİR
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
4.
ÇINARLI
GEÇİTKALE
GAZİMAĞUSA
5.
MİNARELİKÖY
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
6.
MALLIDAĞ
GEÇİTKALE
GAZİMAĞUSA
7.
CİHANGİR
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
8.
ÇAMLICA
GEÇİTKALE
GAZİMAĞUSA
9.
GAZİKÖY
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
10. YAMAÇKÖY
GEÇİTKALE
GAZİMAĞUSA
11.
DÜZOVA
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
12. DÖRTYOL
İNÖNÜ
GAZİMAĞUSA
13.
DİLEKKAYA
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
14. İNÖNÜ
İNÖNÜ
GAZİMAĞUSA
15.
MERİÇ
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
16. KORKUTELİ
İNÖNÜ
GAZİMAĞUSA
17.
DEMİRHAN
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
18. PİLE
İNÖNÜ
GAZİMAĞUSA
19.
YENİCEKÖY
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
20. PİRHAN
İNÖNÜ
GAZİMAĞUSA
21.
KIRIKKALE
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
22. PAŞAKÖY
PAŞAKÖY
GAZİMAĞUSA
23.
KIRKLAR
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
24. ULUKIŞLA
PAŞAKÖY
GAZİMAĞUSA
25.
YİĞİTLER
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
26. ASLANKÖY
PAŞAKÖY
GAZİMAĞUSA
27.
KALAVAÇ
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
28. KURUDERE
PAŞAKÖY
GAZİMAĞUSA
29.
GÖKHAN
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
30. SERDARLI
SERDARLI
GAZİMAĞUSA
31.
ERDEMLİ
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
32. GÖRNEÇ
SERDARLI
GAZİMAĞUSA
33.
ÇUKUROVA
DEĞİRMENLİK
LEFKOŞA
34. GÖNENDERE
SERDARLI
GAZİMAĞUSA
35.
AKINCILAR
AKINCILAR
LEFKOŞA
36. PINARLI
SERDARLI
GAZİMAĞUSA
37.
AKDOĞAN
AKDOĞAN
GAZİMAĞUSA
38. TİRMEN
SERDARLI
GAZİMAĞUSA
39.
BEYARMUDU (
Düzce 69 Dahil)
BEYARMUDU
GAZİMAĞUSA
40. ERGENEKON
SERDARLI
GAZİMAĞUSA
41.
GÜVERCİNLİK
BEYARMUDU
GAZİMAĞUSA
42. VADİLİ
VADİLİ
GAZİMAĞUSA
43.
TÜRKMENKÖY
BEYARMUDU
GAZİMAĞUSA
44. TURUNÇLU
VADİLİ
GAZİMAĞUSA
45.
ÇAYÖNÜ
BEYARMUDU
GAZİMAĞUSA
46. ALANİÇİ
YENİBOĞAZİÇİ
GAZİMAĞUSA
47.
İNCİRLİ
BEYARMUDU
GAZİMAĞUSA
48. AKOVA
YENİBOĞAZİÇİ
GAZİMAĞUSA
49.
KÖPRÜLÜ
BEYARMUDU
GAZİMAĞUSA
50. YILDIRIM
YENİBOĞAZİÇİ
GAZİMAĞUSA
51.
DÜZCE
BEYARMUDU
GAZİMAĞUSA
52. ARIDAMI
YENİBOĞAZİÇİ
GAZİMAĞUSA
53.
GEÇİTKALE
GEÇİTKALE
GAZİMAĞUSA
YENİBOĞAZİÇİ
GAZİMAĞUSA
55.
SÜTLÜCE
GEÇİTKALE
GAZİMAĞUSA
54. ŞEHİTLER ( Atlılar,
Sandallar
Muratağa)
Tablo 9 : Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi
63
Sınır Geçiş Bölgeleri
2031
5. Sınır Geçiş Bölgeleri
5.0 Giriş
5.0.1
Sınır Geçiş kapıları ülke ve bölge ekonomisine canlılık getirme, dış ticaret hacmini genişletme,
bölge insanının refah düzeyini yükseltme, istihdamı artırma, nüfus kaybeden bölgelere nüfus
akışı sağlama ve benzeri potansiyelleri barındırmaları dolayısıyla ülke ve bölge kalkınması
açısından bir fırsat teşkil etmektedir.
5.0.2
Ülkemiz 7 kara, 2 deniz ve 1 de hava olmak üzere toplam 10 aktif sınır kapısına11 sahiptir. Kara
sınır kapılarımız Güney Kıbrıs’a, limanlarımız ve havaalanımız günümüzde sadece Türkiye’ye
açıktır. Yakın bir zamanda hizmete açılacak Yeni Erenköy’deki Karpaz Bay Resort ise tüm dünyaya
açılacaktır. Akıncılar ve Lefke’de Aplıç bölgesi ise potansiyel geçiş kapısı bölgeleridir.
5.0.3
Ülkemizin Güney Kıbrıs ile 3 tane Lefkoşa’da, 2 tane Batı- Kuzey batı (Güzelyurt- Akdeniz)
Bölgesi’nde 1 tane tane Mesarya Bölgesi’nde ve 1 tane de Gazimağusa’da olmak üzere toplam 7
adet Kara sınır kapısı bulunmaktadır. Akıncılar ve Lefke’de Aplıç bölgesi ise potansiyel kara geçiş
kapısı bölgeleridir. Bu kapılardan sadece Ledra Palas (sadece yaya ve diplomatik plakalı araçlar
geçebilmektedir) ve Lokmacı Sınır Kapısı’ndan yaya geçişi yapılmakta diğer tüm kapılardan ise
hem araç hem de yaya geçişi yapılabilmektedir.12
5.0.4
Ülkesel fizik plan, Güney Kıbrıs ile ilişkilerin sınırlı, Maraş’ın kapalı durumunun devam ettiği
senaryoya göre hazırlandığı için sınır geçiş bölgelerinin mekansal stratejileri de bu senaryoya
göre üretilmiştir. Olası bir çözüm halinde veya Maraş’ın açılması durumunda planda revizyona
gidilip söz konusu stratejiler yeniden ele alınacaktır.
5.0.5
Sınır kapılarından yapılan geçiş sayısına bakıldığında, Kıbrıslı Türkler ve Rumlar en çok Metehan
Sınır Kapısı’ndan geçiş yapmaktadırlar.13
5.0.6
Kıbrıslı Türkler daha ziyade çalışmak, gezmek ve alışveriş yapmak için Güney Kıbrıs’a giderken,
Kıbrıslı Rumlar ise daha fazla dini yerleri görmek, ayinlere katılmak, gezmek, eğlenmek ve
kumarhanelere gitmek için KKTC’ye geçmektedir.2Akıncılar ve Lefke bölgelerinin canlandırılması
için bu bölgelerde geçiş kapılarının açılmasına yönelik düzenlemeler yapılması gerekmektedir.
5.0.7
2010 yılında, sınır kapılarını kullananların yaklaşık %48’i (1,610,917 kişi ) Kıbrıslı Türkler, %33’ü
1,132,056 turistler ve %19’u ( 634,426 kişi ) Kıbrıslı Rumlar olmuştur.2 Ülke ve bölge ekonomisine
canlılık getirilmesi, dış ticaret hacminin genişletilmesi, bölge insanının refah düzeyinin
yükseltilmesi, istihdamın artırılması amacıyla Kıbrıslı Rumların ülkemize daha çok geçişine olanak
sağlayacak gerek gümrük kapılarında gerekse bölge ve ülke planlamasında birtakım
düzenlemeler yapılması gerekmektedir.
5.0.8
KKTC’nin en büyük ithalat ve ihracat limanı olan Gazimağusa Limanı ağırlıklı olarak yük limanı
olmasının yanında Gazimağusa-Mersin arası düzenli yolcu seferleri, Girne Turizm Limanı’ndan ise
Girne-Taşucu arası yolcu seferleri yapılmakla birlikte aynı zamanda her iki limandan kalkan
gemiler de yük durumlarına göre Türkiye Cumhuriyeti’nin diğer limanlarına uğramaktadırlar.14
11
Sınır Kapısı: Kara, hava ve denizyolu ile ülkeye girecek veya ülkeden çıkacak yolcular ile eşyanın giriş ve çıkışlarının yapılması
için belirlenen yer.
12
Metehan Sınır Kapısı 2010 yılında, Kıbrıslı Türklerin, 791.892 geçişle, Güney Kıbrıs’a geçmek için en çok tercih ettiği sınır kapısı
oldu. Kıbrıslı Türklerin, Metehan’dan sonra en çok geçiş yaptıkları sınır kapıları, sırasıyla, Lokmacı (283.145), Akyar (201.683),
Beyarmudu (156.849), Bostancı (87.980), Ledra Palace (81.002) ve 14 Ekim 2010’da açılan Yeşilırmak Sınır Kapısı (8.366) olarak
gerçekleşti.
Kıbrıslı Rumlar da, Kıbrıslı Türklerin geçişlerine çok benzer bir şekilde, 2010’da KKTC’ye geçerken en fazla Metehan Sınır
Kapısı’nı (281.184), daha sonra ise sırasıyla Lokmacı (191.712), Akyar (69.727), 18 Bostancı (29.920), Beyarmudu (29.033),
Ledra (19.525) ve Yeşilırmak (13.325) Sınır Kapılarını kullanmışlardır.
Turistler ise en çok Lokmacı Sınır Kapısı’nı tercih etmektedir. 2010’da, GKRY’den KKTC’ye Lokmacı Sınır Kapısı’ndan 449.635
turist geçerken, Metehan’dan 372.690, Akyar’dan 156.970, Ledra Palace’tan 68.163, Beyarmudu’ndan 59.353, Bostancı’dan
21.928 ve Yeşilırmak Sınır Kapısı’nı kullanarak 3.317 turist ülkemize giriş yapmıştır (Kaynak: KKTC Kara Sınır Kapıları / Ülkü
Alemdar 1inci derece tanıtma memuru / Nisan 2011)
3
KKTC Kara Sınır Kapıları / Ülkü Alemdar 1inci derece tanıtma memuru / Nisan 2011
14
ÜFP - Ulaşım Sektör Raporu
65
5.0.9
2031
Girne-Taşucu ve Gazimağusa-Mersin hattı üzerinden düzenli sefer yapılmakla birlikte 2008
yılında KKTC’ye denizyolu ile 2,276,086 ton yük ve 263,293 adet yolcu taşınmıştır.3
5.0.10 Kıbrıs’ın Kuzeybatısında Güzelyurt Körfezi’nde gemilere maden yükleme maksadı ile kullanılan
Gemikonağı Limanı ise 1992 yılından beridir kullanılmamaktadır.
5.0.11 Ülkemizde sivil amaç için kullanılan iki havaalanı bulunmaktadır. Bunlar Geçitkale ve Ercan Devlet
Havaalanlarıdır. Ancak günümüzde hizmete açık olan Ercan Devlet Havaalanı’ndan kalkan uçaklar
Türkiye haricinde hiçbir ülke topraklarına politik nedenlerden dolayı inememekte, diğer ülkelere
sadece charter seferlerle uçuş yapılabilmektedir. Kapalı durumda olan Geçitkale Havaalanı ise
özel bir şirkete yük taşıma amacı ile kiralanmıştır.
5.0.12 Ülkemize 2008 yılında uçak ile toplam 1,864,267 yolcu taşınırken, gemi ile 263,193 yolcu
taşınmıştır. Yine aynı yılda gemi ile 2,276,086 ton yük taşınırken, uçak ile 4,533 ton yük
taşınmıştır. Bu durum yolcu taşımacılığında yolcuların %87,6’sının uçak ile yolculuk yapmayı
tercih ettiğini göstermektedir.3 Yolcu taşımacılığında hava yolunun tercih edilmesi, yolculuğun
daha kısa süreli olması, fiyat farkının azlığı, gemilerin konforu ve limanlarda sunulan hizmetlerin
kalitesinin yetersiz olması olarak açıklanabilir.
5.0.13 Yük taşımacılığında ise havayolu taşımacılığı deniz yolu taşımacılığına göre daha düşük orandadır.
Böyle olmasının nedeni ise taşıma maliyetlerinin yüksek olması ve bazı yüklerin uçak ile
taşınamaması gibi nedenlerin yanı sıra Ercan Devlet Havaalanı’nın yük taşımacılığında kullanılan
yüksek tonajlı uçakların inebileceği standartta olmamasından kaynaklanmaktadır.
5.0.14 Sonuç olarak bir ada ülkesi olmamız nedeniyle hem yolcu hem de yük anlamında uluslararası
hava ve deniz yolu taşımacılığının muhakkak suretle geliştirilmesi sağlanmalıdır.
5.0.15 Yukarıdaki paragrafta belirtilen potansiyel fırsatları gerçekleştirebilmek için söz konusu kara,
deniz ve hava sınır geçiş kapılarının mekansal planlamasına ve işletilmesine büyük önem
verilmelidir. Ülkemizdeki sınır geçiş kapıları ve bölgeleriyle ilgili sorunlar ve sorunların çözümüne
yönelik hedef ve politikalara aşağıdaki paragraflarda maddeler halinde değinilmiştir.
5.1.1 Kara Sınır Geçiş Bölgeleri
5.1.1.1
Kara sınır kapılarının olduğu bölgelerin ekonomik potansiyeli yeterince kullanılamamaktadır.
5.1.1.2
Kara sınır kapılarının olduğu bölgelerde ulaşım, internet vb. Altyapı eksiklikleri bulunmaktadır.
5.1.1.3
Ülkenin ve bölgenin tanıtımına yönelik çalışmalar ve turistleri yönlendirici servisler yetersiz
kalmaktadır.
5.1.1.4
Resmi tatil v.b. özel günlerde yoğun ve yavaş ilerleyen taşıt trafiği hava kirliliğine neden
olmaktadır.
5.1.1.5
Sınır geçiş bölgelerindeki otopark alanları yetersizdir.
5.1.1.6
Yaya geçişi olan sınır kapılarında güvenli ve sağlıklı yaya ulaşımı bulunmamaktadır.
5.1.1.7
Yaya geçişlerinin olduğu sınır kapılarının yakın çevreleri özellikle gece saatlerinde güvenli
değildir.
5.1.1.8
Lokmacı sınır kapısının olduğu tarihi surlar içindeki küçük sanayi türündeki uygunsuz
kullanımlar ve bunların sağlıksız ortamları görüntü ve gürültü kirliliğine yol açmaktadır.
5.1.2 Deniz Sınır Geçiş Bölgeleri
5.1.2.1
Limanlarda gemilere sunulan liman hizmetleri yetersizdir.
5.1.2.2
Limanlarda gemilerde oluşan atık ve kalıntılar için katı ve sıvı atık kabul tesisleri
bulunmamaktadır.
66
2031
5.1.2.3
Limanın işlerliğini arttıracak faktörlerden biri olan sanayi sektörü Gazimağusa’da yeterince
gelişmiş değildir.
5.1.2.4
Güzelyurt bölgesinde hali hazırda devam eden “Gemikonağı Serbest Liman ve Bölgesi CMC
Çevre Rehabilitasyon Projesi” tamamlanmadan Gemikonağı Serbest limanı yeniden hizmet
veremeyecektir.
5.1.2.5
Karpaz Bölgesi’ndeki marina çevre yerleşimlerine henüz ekonomik getiri sağlayamamıştır.
5.1.2.6
Limanlara toplu taşım araçları yetersidir.
5.1.3 Hava Sınır Geçiş Bölgeleri
5.1.3.1
Güney-Doğu Mesarya yerleşimlerinin Ercan Devlet Havaalanı ile Lefkoşa-Gazimağusa anayolu
dışındaki alternatif ulaşım bağlantıları yetersiz kalmaktadır.
5.1.3.2
Havaalanlarına toplu taşım araçları yetersidir.
5.1.3.3
Ercan Devlet Havaalanı’nda sunulan hizmetler uluslararası standartlara sahip değildir ve
yetersizdir.
5.1.3.4
Havaalanındaki otopark alanları yetersizdir.
5.1.3.5
Havaalanları çevresinde çevresel gürültü seviyesini tespit edecek gürültü ölçüm sistemi
bulunmamaktadır.
5.2.1
KKTC’nin ve insanlarının ekonomik potansiyelini kullanılmasını desteklemek, ekonomik refahı,
istihdam fırsatlarını ve rekabet edebilirliğini geliştirmek,
5.2.2
Sınır kapılarını potansiyel olarak kullanmak, bulunduğu bölgelerin sosyo-ekonomik gelişimini ve
canlandırılmasını sağlamak,
5.2.3
Sınır kapılarının bulunduğu alanların, mekân ve çevre kalitesini geliştirmek,
5.2.4
Sınır kapılarından KKTC’ye gelen ziyaretçi sayısını artırmak,
5.2.5
Hava, Deniz ve Kara Sınır kapıları üzerinden yapılan ihracatı artırmak.
5.2.6
Akıncılar ve Lefke’de Aplıç bölgesinin potansiyel Sınır Geçiş Bölgesi olarak geliştirilmesini
sağlamak.
5.3.1 Kara Sınır Geçiş Bölgeleri
Politika MS 21: Kara Sınır Geçiş Bölgeleri
Konu
(1)
Ekonomik potansiyelin yeterince kullanılamaması,
(2)
Ulaşım, internet vb. altyapı eksiklikleri bulunması,
(3)
Ülkenin ve bölgenin tanıtımına yönelik çalışmalar ve turistleri yönlendirici
servislerin yetersiz kalması,
(4)
Resmi tatil v.b. özel günlerde yoğun ve yavaş ilerleyen taşıt trafiğinin hava
kirliliğine neden olması,
(5)
Otopark alanlarının yetersizliği,
(6)
Yaya geçişi olan sınır kapılarında güvenli ve sağlıklı yaya ulaşımı bulunmaması,
(7)
Yaya geçişlerinin olduğu sınır kapılarının yakın çevrelerinin özellikle gece
saatlerinde güvenli olmaması
(8)
Lokmacı sınır kapısının olduğu tarihi surlar içindeki küçük sanayi türündeki
uygunsuz kullanımların yol açtığı görüntü ve gürültü kirliliği
67
Stratejik
Hedef
Stratejik
Mekansal
Politikalar
2031
(1)
KKTC’nin ve insanlarının ekonomik potansiyelini kullanılmasını desteklemek,
ekonomik refahı, istihdam fırsatlarını ve rekabet edebilirliğini geliştirmek,
(2)
Sınır kapılarını potansiyel olarak kullanmak, bulunduğu bölgelerin sosyoekonomik gelişimini ve canlandırılmasını sağlamak,
(3)
(4)
(5)
Hava, Deniz ve Kara Sınır Kapıları üzerinden yapılan ihracatı artırmak,
(6)
Akıncılar ve Lefke’de Aplıç bölgesinin potansiyel Sınır Geçiş Bölgesi olarak
geliştirilmesini sağlamak,
(1)
Kara sınır kapılarının bulunduğu bölgelerde ticaret ve turizme yönelik ekonomik
faaliyetler geliştirilecektir.
(2)
Bölgeye ve Kıbrıs’a özgü niş ürünlerin üretileceği ve satılacağı küçük ve orta
ölçekli işletmeler desteklenecektir.
(3)
Yaya geçişlerinin olduğu sınır kapılarının çevresinde konut kullanımıyla birlikte
bölgeyi 24 saat canlı tutacak eğlence dinlence alanları (restorant, kafe, kültür
merkezi vb. ) teşvik edilecektir.
(4)
Sosyal ve ekonomik faaliyetlerin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için sınır
kapılarının bulunduğu bölgelerin ulaşım, internet vb. altyapı eksiklikleri
giderilecektir.
(5)
Resmi tatil vb. özel günlerde araç yoğunluğunun azaltılması için toplu taşımacılık
(6)
Sınır geçiş bölgelerine yeterli sayıda toplu otopark alanı yapılacaktır.
(7)
Yaya geçişlerinin olduğu sınır kapılarında engelli, engelsiz tüm yayalar için
güvenli ve sağlıklı yaya yolları ve bağlantıları oluşturulacaktır.
(8)
Lokmacı sınır kapısı çevresinde kirlilik, gürültü, tehlike ve trafik yoğunluğu
yaratan sanayi ve küçük sanayi faaliyetleri bu bölgenin dışında belirlenen uygun
alanlara taşınacaktır.
(9)
Kara sınır kapılarının çevresinde sosyo-kültürel aktiviteler gerçekleştirilecek
kamusal alanlar oluşturulacaktır.
(10)
Akıncılar ve Lefke bölgelerinin canlandırılması için bu bölgelerde geçiş
kapılarının açılmasına yönelik düzenlemelerin yapılması desteklenecek ve teşvik
edilecektir.
5.3.2 Deniz Sınır Geçiş Bölgeleri
Politika MS 22: Deniz Sınır Geçiş Bölgeleri
Konu
(1)
Limanlarda gemilere sunulan liman hizmetlerinin yetersiz olması,
(2)
Limanlarda gemilerde oluşan atık ve kalıntılar için katı ve sıvı atık kabul tesisleri
bulunmaması,
(3)
Limanın işlerliğini arttıracak faktörlerden biri olan sanayi sektörünün
Gazimağusa’da yeterince gelişmemiş olması,
(4)
Gemikonağı Serbest Limanı’nın hizmet dışı olması,
(5)
Karpaz Bölgesi’ndeki marinanın çevre yerleşimlere henüz ekonomik getiri
sağlayamamış olması,
(6)
Limanlara toplu taşım araçlarının yeteriz olması,
68
Stratejik
Hedef
Stratejik
Mekansal
Politikalar
2031
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
Hava, Deniz ve Kara Sınır Kapıları üzerinden yapılan ihracatı artırmak,
(1)
Deniz sınır kapılarının bulunduğu bölgeler için ekonomik, sosyal ve kültürel
canlandırma ve yenileme projeleri hazırlanacaktır.
(2)
Deniz sınır kapılarının bulunduğu bölgelerde, bölgelerin ekonomik yapısına yada
sahip olduğu mukayeseli avantajlara göre ticaret, sanayi ve turizme yönelik
ekonomik faaliyetler geliştirilecektir.
(3)
Bölgeye ve Kıbrıs’a özgü niş ürünlerin sergileneceği ve satılacağı küçük ve orta
ölçekli işletmeler desteklenecektir.
(4)
Gümrük işlem sürelerini hızlandıracak ve kısaltılacak önlemler alınacaktır.
(5)
Sosyal ve ekonomik faaliyetlerin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için sınır
kapılarının bulunduğu bölgelerin ulaşım, internet vb. altyapı eksiklikleri
giderilecektir.
(6)
Limanlara gelen yük ve yolcu gemilerinden kaynaklanan atık ve kalıntılar için katı
ve sıvı atık kabul tesisleri oluşturulacaktır.
(7)
Marina’ya gelen turistlere bölgeyi ve KKTC’yi tanıcı, bilgilendirici ve bölge içine
yönlendirici danışma ofisi, tur operatörlüğü ve rehberlik ofisleri türü kullanım ve
aktiviteler teşvik edilecektir
5.3.3 Hava Sınır Geçiş Bölgeleri
Politika MS 23: Hava Sınır Geçiş Bölgeleri
Konu
Stratejik
Hedef
(1)
Güney-Doğu Mesarya yerleşimlerinin Ercan Devlet Havaalanı ile LefkoşaGazimağusa anayolu dışındaki alternatif ulaşım bağlantıları yetersiz kalmaktadır.
(2)
Havaalanlarına toplu taşım araçları yetersidir.
(3)
Ercan Devlet Havaalanı’nda sunulan hizmetler uluslararası standartlara sahip
değildir ve yetersizdir.
(4)
Havaalanındaki otopark alanı yetersizdir.
(5)
Havaalanları çevresinde çevresel gürültü seviyesini tespit edecek gürültü ölçüm
sistemi bulunmamaktadır.
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
Hava, Deniz ve Kara Sınır Kapıları üzerinden yapılan ihracatı artırmak.
69
Stratejik
Mekansal
Politikalar
2031
(1)
Güney Mesarya yerleşmeleri ile havaalanının erişimini kolaylaştıracak Lefkoşa Gazimağusa anayolu dışındaki Dörtyol-Akdoğan-Vadili-Paşaköy–Ercan Devlet
Havaalanı güzergâhlarını bağlayan alternatif ulaşım bağlantısı güçlendirilecektir.
(2)
Havalimanları ile şehir merkezleri arasındaki toplu taşıma sistemi geliştirilecektir.
(3)
Havalimanlarının kapasitelerinin artırılabilmesi için yeterli rezerv gelişme ve
büyüme alanı sağlanacaktır.
(4)
Havalimanlarının yakınında yeterli kapasitede otopark alanı sağlanacaktır.
(5)
Havalimanlarının yakınında uçakların bakım ve onarım servislerinin yapılabilmesi
için kullanılan alanlar geliştirilecektir.
(6)
Sanayi ürünlerinin dış pazara erişimini kolaylaştırmak için Ercan Devlet
Havalimanı’nın altyapısı iyileştirilecek gerekli alanlar ayrılacak ve hizmet kalitesi
uluslararası düzeye çıkarılacaktır.
(7)
Havaalanları çevresinde çevresel gürültü seviyesini tespit etmek amacıyla
gürültü ölçüm/kontrol/izleme sistemi kurulacaktır.
(8)
Yeni yerleşim alanları, havaalanlarından kaynaklanabilecek gürültüden
etkilenmeyecek havaalanından belirlenecek bir uzaklıkta yapılacaktır. (Bknz.
Bölüm V, Sektör Politikaları, Çevre, Tarihi ve Kültürel Miras, Kirlilik Önleme,
syf. 256)
(9)
Ercan Havaalanı
güçlendirilecektir.
ile
70
Güney
Kıbrıs’taki
havalimanlarının
bağlantıları
71
Harita 15: Sınır Geçiş Bölgeleri
71
2031
Ulaşım
Ulaşım
2031
6. Ulaşım
6.0 Giriş
6.0.1
“Ulaşım” yer değiştirme eylemi anlamını taşırken; “ulaştırma” ulaşım eylemini gerçekleştirmek
için yapılması gereken işleri ve araçların tümünü içermektedir. Ulaştırmanın temel işlevi
(fonksiyonu) ise konutlar ve işyerleri ile eğitim, eğlence, alışveriş ve kültürel etkinlik alanlarına;
ayrıca, sanayi üretimde kullanılan doğal kaynaklar ile tarım ürünlerine erişim olanakları sunmak
ve malların (yüklerin) taşınmasını sağlamaktır. Bu açıdan ulaşım ağı sektörlerin karşılıklı uyum
içinde, etkin olarak faaliyetlerini sürdürebilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
6.0.2
Ulaşımın ortaya çıkardığı sorunlar; yer değiştirme zorunluluğu, trafik tıkanıklığı ve kazalar-zaman,
can ve mal kaybı, motorlaşma endeksi–otoparklar, hava ve gürültü kirliliği, çevrenin doğal ve
toplumsal açıdan tahribidir. Ayrıca yer değiştirme işlemi çeşitli yol’lar üzerinden yapıldığından
herhangi bir arazi parçasına yol yapılması buraya olan yerleşme talebini artırır. Aynı şekilde her
arazi kullanım kararı da ulaşım talebi doğurur. (Keskin, 1985)
6.0.3
Genel bir ifade ile ulaşım, iki temel amaca hizmet etmektedir. Bunlar erişilebilirlik15 ve
mobilitedir16. Erişilebilirlik perspektifinin trafik ve mobilite perspektifini kapsadığı görülmektedir.
Erişilebilirlik kriterinin ulaşım planlama stratejilerine uygun oluşu, tüm ulaşım modlarını dikkate
alması, arazi kullanıma olan etkileri ve yönlendirici oluşu, seyahat talep yönetimini desteklemesi
gibi birçok yönden ulaşım planlamasını yönlendirmesi açısından onemli bir perspektiftir.
6.0.4
Arazi kullanımında da en önemli yer seçimi belirleyicilerinden birisi 'erişilebilirlik' faktörüdür.
Birçok arazi kullanım aktivitesi birbirine yakın olarak yerleşmişse ve ulaşım bağlantıları iyi ise, bu
durumda yüksek erişilebilirlik düzeyi elde edilmektedir. Aktiviteler birbirinden uzak olarak
konumlanmış ve ulaşım bağlantıları yetersiz ise, düşük erişilebilirlik düzeyi ortaya çıkmaktadır.
6.0.5
Günümüzdeki pazar eğilimleri ve hızla değişen ekonomik faktörler, kullanıcıları ve işletmeleri her
geçen gün daha hareketli çalışmaya yönlendiriyor. Bu yüzden günümüz çalışma hayatında
insanların çok fazla yer değiştirmesi ve bunu yaparken de zamanı en verimli şekilde kullanmaya
çalışması, teknolojinin de bu bağlam üzerinde kurgulanmasına yol açıyor. Bu
bağlamda ortaya çıkan yaklaşımlardan “Mobilite Yönetimi”, “ Hareketlilik
Yönetimi” , genel anlamda, kurumların ve bireylerin davranışlarının
değiştirmesini teşvik ederek, yol trafiğinin miktarını azaltmayı amaçlayan,
stratejiler olarak tarif edilmektedir.
6.0.6
Ülke planlamasından kentsel tasarıma kadar inen planlama hiyerarşisinde,
ulaşım planlaması, kapsamlı planlamada bütüncüllüğün vazgeçilmez öğesidir.
Makro düzeyden mikro düzeye, bu ilişkiler zincirinde ulaşım sistemi; makro
ölçekli master ulaşım planlamasından kentsel tasarımdaki yaya mekânlarının
düzenlenmesine kadar birbirinin bütünleyicisidir. (Yaşlıca, 1977)
6.0.7
Kıbrıs adasının Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları içinde kalan bölgesinde,
özel arabalara dayalı ulaşım her geçen gün artmaktadır. Bunun sonucunda da
trafik sıkışıklığı, hava kirliliği, güvenlik ve CO2 salınımı –emisyonu gibi yol
trafiğinin artmasına bağlı olarak ulaşım maliyetleri artmaktadır. Bu eğilim,
yeni ulaşım planlaması yaklaşımlarının, toplu ulaşım, yürüme, bisiklet ve
bunların tümünü içeren çoklu – ulaşım biçimlerine dayalı alternatif ulaşım
biçimlerinin geliştirilmesi ihtiyacına/ gerekliliğine yol açmaktadır.
15
16
Şekil 1 : Ulaşım
Planlaması
Erişilebilirlik; belli bir yere / varış noktasına ulaşabilme /erişebilme kolaylığı ve rahatlığıdır. Erişebilirlikte uzaklık bir etkendir
ve fiziksel, zaman, ekonomik ve algısal kıstaslara göre ölçülür.
Mobilite; insanların ve eşyaların bir yerden başka bir yere engelsiz ve etkin bir biçimde taşınmasını ifade etmektedir.
“Mobilite – Hareketlilik” , kişiler için kişi – kilometre, yükler için ton – kilometre olarak yaptığı seyahatin, taşıma, mesafe ve
hız ile ölçülen fiziki hareketi anlatır
73
Ulaşım
2031
6.0.8
Toplu taşıma odaklı yerleşimler; toplu
taşımayı temel alan, canlı ve
yaşanabilir alanlar yaratılması için son
dönemlerde ilgi çeken ve hızla
yaygınlaşan bir kentsel gelişme
biçimidir. Toplu taşıma odaklı
gelişme; konut ve ticari alanların bir
arada ve toplu ulaşıma erişimlerini
maksimize edecek ve de toplu taşıma
kullanımını cazip kılacak şekilde
tasarlanmasıdır17. Kompakt ve yaya
ölçeğinde tasarlanan bu yaşam
bölgeleri,
otomobile
bağımlılığı
azaltan bir kent yaşamını mümkün
kılmaktadır. Yaya hareketliliğinin esas
alındığı bu tür kentsel gelişme
Şekil 2 : Otomobil Bağımlılık Döngüsü (Orhan Demir)
alanlarında öne çıkan merkez alanı
toplu taşıma durağı/istasyon alanıdır. Merkezde günlük ihtiyaçların karşılandığı perakende ve
hizmetler sektörü yer almaktadır. Bu tür gelişme alanlarının ortak özelliklerinden biri de yürüme
mesafesi içeresinde yoğun ve yüksek kaliteli yapılaşmanın yer almasıdır.
6.0.9
Toplu taşıma odaklı gelişme beraberinde; daha yüksek yaşam kalitesi, yaşamak, çalışmak ve
eğlenmek için daha iyi mekânlar, daha yüksek hareketlilik, toplu taşıt kullanımının artırılması,
trafik tıkanıklığının azalması ve daha az araç kullanımı, trafik kazalarında azalma, hane halkı
gelirinin daha azının ulaşıma harcanması, akaryakıta bağımlılığın azaltılması, çevresel
yıpranmanın ve kirlenmenin azalması, kentsel yayılımın azaltılması ve kompakt gelişimin teşvik
edilmesi, yeni yollar yapılmasından ve kentsel yayılmadan daha ucuz bir yöntem olması, karayolu
yatırımına kıyasla toplu taşıma yatırımının ilgili bölgelere ekonomik faydasının neredeyse iki kat
daha fazla olması, gibi faydaları beraberinde getirmektedir.
6.0.10 Tarih
içinde
Kıbrıs
adasına
bakıldığında, 20. yy ilk yarısında adada
bir demiryolu hattı vardı ve bu hat
Gazimağusa – Lefkoşa -Güzelyurt
omurgasında faaliyet göstermekteydi.
Her ne kadar yapım amacı öncelikli
olarak yolcu taşımacılığına dayanmasa
da (Güzelyurt ve çevresinde üretilen
sebze, meyve ile Lefke de çıkarılan
bakırın limana taşınmasıydı) bugün
için de adada bu nostaljik günlere
özlem duyulmaktadır. Demiryolu
Harita 16 : 1905-1951 Kıbrıs Demiryolu İstasyonları
İngiliz idaresince, 1951 yılında kara
ulaşımının gelişmesi, demiryoluna talebin azalması ve ekonomik sebeplerden dolayı seferleri
sona erdirilmiştir.
6.0.11 Kentlerin büyümeleri ölçüsünde ağırlaşan ulaşım sorunlarının çözümünde toplu taşımanın temel
öğeyi oluşturduğu; önemli eksenlerde talebin belirli bir eşiği aşmasından sonra raylı sistemin
gerekliliği bilinen bir gerçektir. Son yıllarda ortaya çıkan anlayış, raylı sistemlerin yalnız kapasite
gereksinimini karşılama amacına yönelik olmayıp, çevrenin kirlenmesinin önlenmesi ve kentsel
gelişiminin yönlendirilmesi için de kullanılmalarıdır.
17
http://en.wikipedia.org/wiki/Transit-oriented_development
74
Ulaşım
2031
6.0.12 Ulaşımı; kara, su ve hava
ulaşımı olarak üç kısımda
inceleyebiliriz.
Günümüzde
etkin bir ulaşım planlaması
için olabildiğince bütün ulaşım
türlerini bir arada entegre bir
şekilde
kullanmak
gerekmektedir.
6.0.13 AB’ye
uyum
sürecinde
KKTC’nin ulaşım politikaları
üzerinde etkili olacak TEN-T18
konusunda Avrupa birliği
müktesebatını
gözönünde
bulundurarak,
Topluluğun
Ortak ‘‘Ulaştırma Politikası’’19
‘nın ortaya konması bu
politikalara
hâlihazırdaki
uyum
durumunun
değerlendirilmesi
gerekmektedir.
Harita 17 : Trans Avrupa Ulaşım Agları
6.0.14 Bir ada ülkesi olan ve kıyı sınırı kara sınırından daha fazla olan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni,
Avrupa ulaşım ağı TEN-T’nin denizlerdeki bölümünü (deniz koridorları) oluşturmak üzere
geliştirilen Deniz Otoyolları (MoS)20 kavramı yakından ilgilendirmektedir. Bu kapsamda bir
limanın veya hattın MoS kapsamına girebilmesi için rekabet kuralları uygulamalarının, bürokrasi
kurallarının, bilgi sistemlerinin, kapasitesinin ve diğer birçok hususun AB Müktesebatının ortaya
koyduğu standartlarda olması gerekmektedir. Bu doğrultuda harekete geçen Güney Kıbrıs Rum
Kesimi Yunanistan, İtalya, Malta ve Slovenya arasında Doğu Akdeniz MoS’u, İspanya, Fransa,
İrlanda ve İtalya arasında ise Batı Akdeniz MoS’unu belirlemek üzere 2005 yılından itibaren
master plan çalışmaları yürütmektedir.
6.0.15 Deniz taşımacılığı, ucuzluğu ve büyük taşıma kapasitesi nedeniyle dünya ticaret hacminde önemli
bir yüzdeye sahiptir. Dünya ticaret hacmindeki gelişmeler, ülkelerin dış ticaretindeki artışlardan
kaynaklanır ve ada ülkelerinin deniz taşımacılığı da dış ticaretiyle örtüşür. Deniz taşımacılığındaki
artış ise mevcut limanların geliştirilmesi ve yeni limanlar yapılması demektir. KKTC limanlarının
ve kıyılarının kısa-orta-uzun vadede olası ihtiyaçlara göre, sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde
ve dengeli bölgesel kalkınmada etkin kullanımları için planlanması gerekmektedir21.
6.0.16 Ülkemizin Akdeniz’de bir ada ülkesi olmasından dolayı havayolu ulaşımı da denizyolu ulaşımı gibi
büyük önem taşımaktadır. KKTC ekonomisinde özel bir yeri bulunan havayolu ulaştırması,
havayolu işletmeciliğini, hava alanları işletmeciliğini, hava trafik kontrol hizmetlerini, yer ve
ikram hizmetlerini, eğitim, bakım ve diğer havacılık faaliyetlerini ve bu faaliyetlerin uluslararası
zorunluluklara göre koordinasyonu ve denetimini kapsamaktadır. Yük taşımacılığında ağırlıklı
olarak deniz yolu tercih edilirken, yolcu taşımacılığında ise hava yolu ulaşımı öne çıkmaktadır.
18
19
20
21
Trans-Avrupa Taşımacılık Ağları
AB Ulaştırma Politikası: Tek pazarın düzenli işlemesi ve gelişmesine katkıda bulunmasının yanı sıra, ekonomik ve sosyal
bütünleşmenin kuvvetlendirilmesi goz önüne alınarak oluşturulmuş; AB ile komşu ülkeler arasında kişilerin, malların ve
hizmetlerin serbest dolaşımını kolaylaştırmak amacıyla iyi bir ulaştırma altyapısı oluşturmayi amaclamistir
MoS: Avrupa ulaşım ağı TEN-T’nin denizlerdeki bölümünü (deniz koridorları) oluşturmak üzere geliştirilen Deniz Otoyolları
kavramı. Amaç, tek pazarın daha iyi işlemesini sağlamak üzere, ulaşım türlerinin dengeli bir şekilde geliştirilmesi, kara
ağırlıklı yapılan taşımacılığın çevre dostu ve daha ekonomik olan deniz taşımacılığına kaydırılmasıdır. Avrupa’yı çevreleyen
denizlerde belli başlı hatların, onların uğrak yeri olan belli başlı limanların ve geri saha bağlantılarının (hinterland
connections) geliştirilmesi hedeflenmektedir.
Prof. Dr. Günyaktı A, Prof. Dr. Bıçak H.A., Prof. Dr. Aksugür E., Prof. Dr. Altınay M., Yad. Doç. Dr. Katırcıoğlu S.İnş. Yük. Müh.
Çelik E. KKTC Ulusal Limanlar ve Kıyılar Master Planı, Gazimağusa 2005.
75
Ulaşım
2031
6.1.1
Kara Ulaşımı
6.1.1.1
Özel araç sahipliliği oranı
oldukça yüksek seviyededir ve
ülkede
otomobil
sayısında
sürekli bir artış vardır: 2000 ile
2012 yılları arasında otomobil
sayısı 74706 den 194059’a
yükselmiştir. Bu da ortalama bu
yıllar arasında otomobil sayısında
2 katından fazla artış olduğunu
göstermektedir.
Özel
araba
sahipliliğinin çok yüksek olmasına
bağlı olarak özel araç ile ulaşıma
dayanan pahalı bir ulaşım sistemi
vardır.
Özellikle
büyük
şehirlerarasında
ve
küçük
Resim 9 : Toplu Taşıma
yerleşimlerden de yine büyük
şehirlere doğru yoğun bir özel
araba ağırlıklı trafik akışı vardır. Aşırı araç hareketinin sonuçları kentsel alanlarda yerel seviyede
hissedilmektedir ancak bölgesel ve ulusal seviyede birçok tedbirlerin alınması ve düzenlemenin
yapılması güvenli ve hızlı bir ulaşım sistemi oluşturulması açısından önem taşımaktadır.
6.1.1.2
Ülkemizde toplu taşıma sistemleri yeterli seviyede gelişmemiştir: Özel araba sahipliliğinin bu
kadar fazla olması toplu taşıma sisteminin geliştirilmesini olumsuz yönde etkilemektedir.
Planlanmış ve gelişmeye ayak uydurabilecek toplu taşım sistemlerinin desteklenmesi yerine
bireysel taşımacılığın ön plana çıkarılarak özendirilmesi problemi daha da zorlaştırmaktadır.
6.1.1.3
Ülkemizde kaliteli toplu taşıma hizmeti sunulması için bir standartlaşma yoktur: Kentlerdeki
ulaşım sorunlarının başlıca kaynağı özel araç kullanımıdır. Özel araç kullanımını caydırmak için,
ancak toplu taşımada hizmet kalitesini yükseltip, belli bir standartta hizmet sunulmasıyla
sağlanabilir. Hızlı ve konforlu toplu taşıma hizmeti sunulduğunda, toplu taşımaya olan talep
artacak, buna bağlı olarak da özel araç kullanımı azalacak, dolayısıyla trafik sıkışıklıkları büyük
ölçüde azalacaktır.
6.1.1.4
Kentsel alanlarda yaya ve bisiklet yollarının bulunmaması ve otopark alanlarının yetersiz
olması: Kentsel alanlardaki gelişmeler planlanırken yürüyüş yolu ve bisiklet yolları yapılması
göz önüne alınmamıştır. Bunun sonucunda da bu alanlarda yaşayan insanlar kısa mesafelere
bile özel arabaları ile gitmeyi tercih etmekte, trafik yoğunluğunu artırmakta, yol kenarlarının
park yeri olarak kullanılması kent içi trafiğini aksatmakta, kaldırımlar araç park yeri olarak
kullanılmakta bu nedenle de yayaların yürüyebileceği kaldırımlar kullanılamamaktadır.
6.1.1.5
Mevcut toplu taşıma sistemleri arasında entegrasyonun olmaması: Ülkede şehirlerarasında
hizmet veren özel şirketlere ait toplu taşıma araçları ve köylerle şehirler arası hizmet veren köy
otobüsleri bulunmaktadır. Şehir içinde ise belediyelere ait minibüsler ile yolcu taşımacılığı
yapılmaktadır. Büyük şehirler arasında otobüs ve özel araçlar ile yapılan bu toplu taşımacılığın,
şehir içindeki toplu taşıma sistemi ile bir uyumu yoktur. Bundan dolayı da çok fazla tercih
edilen bir ulaşım şekli değildir. Kırsal alanlarda ise toplu taşıma sistemine erişimin düşük
olduğu gözlenmektedir.
6.1.1.6
Yoğun trafikten kaynaklanan çevre kirliliği ve ulaşımda yaşanan zaman kaybı: Bölgeler
arasında sosyal, kültürel ve ekonomik aktivitelere bağlı olarak günlük yoğun trafik akışı vardır.
Lefkoşa-Girne, Güzelyurt-Lefkoşa, Mağusa-Lefkoşa ve Girne-Lapta arasında ihtiyaçların
karşılanması, eğitim, çalışma ve sağlık hizmetlerine ulaşım amacıyla günlük yoğun bir trafik akışı
meydana gelmektedir (Bknz Harita:18). Özellikle Gönyeli-Lefkoşa-Hamitköy, Lefkoşa-Girne,
76
Ulaşım
2031
Girne-Lapta gibi yol aksları yoğun nüfus, istihdam ve ticaret fonksiyonlarını barındırmasından
dolayı burada gelişen trafik özellikle zirve saatlerde kent içi trafikle birleşmekte ve bölgelere
dağılan akslar üzerinde aşırı yoğunluk yaşanmaktadır. Yolların yerleşim alanları içerisinden
geçmesinden dolayı, yoğunluk şehrin kendi trafiği ile karışmakta, kesintilere uğramakta ve
yavaşlamaktadır. Bu yoğun trafik akışı zaman kayıplarına, taşımacılıktan kaynaklanan ekonomik
zararlara,kazalara ve hava-gürültü kirliliğine neden olmaktadır.
6.1.1.7
Sınır Geçiş Kapılarıile önemli merkezler arasında bağlantıyı sağlayacak güçlü bir ulaşım ağının
gelişmemiş olması: Ülkeye erişim noktaları olan hava, deniz ve kara sınır geçişlerine ulaşım
güvenli, hızlı ve kesintisiz olarak sağlanması gerekmektedir. Ancak ülke geneline bakıldığında
özellikle önemli merkez noktalar (ana yerleşimler, önemli üretim alanları ve turizm alanları gibi
önemli yerleşkeler (Bknz. Yerleşimler syf 14) ile bu noktaları birbirine bağlayan güçlü bir ulaşım
ağı yoktur.
6.1.1.8
Potansiyel ulaşım güzergâhları fiziksel yetersizliklerinden dolayı gereken anlamda
kullanıcılara hizmet vermemektedir: Girne dağ yolu, Girne–EDHL–Lefkoşa ulaşımında,
Geçitkale-Esentepe (Bknz. Harita: 18) bağlantı yolu kuzey ulaşımda alternatif bir güzergâh
olmasına rağmen fiziksel anlamda kullanıcılar için yetersiz kalmaktadır. Günlük araç
kullanımında belirli bir yoğunluk barındıran bu akslar üzerinde ulaşım güvenliği konusunda
sıkıntılar vardır.
6.1.1.9
Yerleşim alanları içinden geçen yüksek kademeli yolların yerleşimleri bölmesi: Yerleşim
alanları içinden geçen yollar yerleşimin yapay eşikle ikiye bölünmesine, ayrıca konut bölgesinde
güvensiz ve yavaş trafik yoğunluğuna neden olmaktadır. Özellikle ekonomik gelişme
sektörlerinin kullandığı ve bölgeleri birbirine bağlayan ana trafik akslarının Lefkoşa ve KuzeyBatı sahil şeridi (Girne–Lapta) (Bknz. Harita: 18) gibi ülkenin yoğun nüfuslu yerleşimlerinin
arasından geçmesi ile bu yolların gerçek kullanım amacı dışında hizmet vermesine sebep
olmaktadır. Ayrıca bu yüksek kademeli aksların çok sayıda kavşak, irtibat yolu vb. üzerinde
barındırması ile kent içi yola dönüşmesi söz konusudur.
6.1.1.10 Ülkedeki arazi kullanım kararları ile ulaşım planlarının uyum içinde olmaması: Özellikle
önemli istihdam ve hizmet alanlarının yer seçim kararları verilirken, bu alanların yakın ulaşım
bağlantıları ve etrafıyla olan ilişkisi gözetilmemektedir. Diğer bir yandan yeni ulaşım bağlantıları
oluşturulurken önemli çekim noktaları göz ardı edilmektedir. Örneğin, Kalkanlı ve Haspolat gibi
yerleşmeler ile bu yerleşmelere yakın alanlarda yer seçen büyük üniversiteler (Bknz. Harita:
18) arasından geçen bölücü yollar; üniversite alanları ile yerleşimin birbirinden kopuk, izole
gelişmelerine sebep olmaktadır.
6.1.1.11 Erişebilirliği zayıf, ana ulaşım ağına katılamamış bölgeler ve hizmet merkezleri: Ülkede bazı
bölgelere ve bu bölgelerden önemli hizmet noktalarına ulaşım yetersizdir. Özellikle Mesarya
bölgesindeki ulaşım yetersizlikleri bugüne kadar bölgenin beklenen gelişmeyi göstermemesini
tetiklemiştir. Mevcut durumu ile bölgenin en önemli hizmet merkezi olan Akdoğan (Bknz.
Harita: 18) yerleşkesinin ise etrafına yeterli hizmet götürebilmesi konusunda mevcut ulaşım
noksanlıkları ile sıkıntılar yaşanmaktadır. Ayrıca Kuzey-Batı bölgesinde yapımına başlanan
Geçitköy Barajı ve bucak merkezi olan Çamlıbel yerleşkesine ulaşım fiziksel olarak yetersiz
kalmaktadır.
6.1.1.12 Karayollarının üstyapı tasarım ve yapım hataları: Taşıtların hızlı seyahat ettiği ana yollarda,
birçok büyük hasarlı ve ölümle sonuçlanan trafik kazaları meydana gelmektedir. Özellikle
Lefkoşa – Güzelyurt (Bknz. Harita: 18) ana aksında, yol tasarım hatalarından kaynaklanan
sorunlar vardır.
77
Ulaşım
2031
6.1.1.13 Farklı kademeli yolların birbirleri ile
bağlantılarında hiyerarşi problemi: Yol ağı
düzenlenirken kullanım emniyeti ve
kolaylığı açısından ana yollar sık sık
kavşaklarla kesilmemeli, yollar büyükten
küçüğe
kademeli
bir
şekilde
düzenlenmelidir. Yaya yolları mümkün
olduğunca yoğun trafik ile kesilmemeli, ana
taşıtyolları konut bölgelerinin içinden
geçmemelidir. Girne–Lefkoşa ve MağusaLefkoşa (Bknz. Harita: 18) yüksek kademeli
ana akslara bağlanan çok sayıda irtibat yolu,
sorunlu kavşaklar ve makaslar trafiğin rahat
Şekil 3: Farklı Kademeli Yolların Kesişmesi
ve güvenli işleyebilmesi açısından sorun
teşkil etmektedir. Gemikonağı-Yeşilırmak ve
Esentepe-Tatlısu (Bknz. Harita: 18) gibi sahil yolları boyunca lineer gelişen ikincil konutlar ise
ana aks üzerinde güvensiz/yanlış sık sık bağlantılara ve bölünmelere yol açmaktadır.
6.1.1.14 Yeni yapılan yolların doğal ve kültürel çevre için tehdit oluşturması: Yeni yollar yapılırken
doğanın yollara değil, yolların doğal yapıya ve hayata uydurulması gereği göz önüne
alınmamaktadır. Doğal, Tarihi ve Kültürel Koruma Alanları’na ulaşımın sağlanması bu alanların
korunması, geliştirilmesi ve ekonomik değer haline dönüştürülmesi açısından büyük önem
taşımaktadır. Bununla birlikte zaman zaman bu tür koruma alanları için kolay ulaşılabilirlik bir
tehdit oluşturmakta ve bu alanların sektörel gelişmelerin olumsuz etkileri altında kalmaları ve
bozulmaları gündeme gelebilmektedir. Ülke çapında yayılmış durumda olan ulaşım ağı tüm
ekonomik ve sosyal gelişmelere katkı sağlarken, doğal, tarihi ve kültürel alanlara zarar
verebilecek potansiyel tehditler gözönünde bulundurularak bu çerçevede ele alınarak titizlikle
planlanması ve yönetilmesi gereken çok yönlü bir yapıya sahiptir.
6.1.2
6.1.2.1
Deniz Ulaşımı
Yük ve yolcu limanları kentsel yerleşim
alanları tarafından çevrelenmiş olması:
K.K.T.C.’de
turistik
amaçlı
giriş-çıkış
noktalarını, deniz taşımacılığında Girne ve
Gazimağusa limanları oluşturur (Bknz. Harita:
18). Deniz kargo taşımacılığında en fazla
kullanılan liman Gazimağusa Limanıyken
yolcu taşımacılığında ise Girne Turizm Limanı
öne çıkmaktadır. Bu iki önemli limanın
genişleme alanları yoktur ve kapasiteleri
arttırılamamaktadır.
Ayrıca
liman
faaliyetlerinden
kaynaklanan
çevresel
kirlilikler
yakın
çevresini
olumsuz
etkilemektedir.
6.1.2.2
Mevcut limanların iş kapasiteleri ve çalışma
şekilleri günümüz standartlarının gerisinde
kalması: Limanların güvenlik önlemleri
artırılmalı, altayapıları ile uluslararası
rekabete uyumlu olmaları gerekmektedir.
6.1.2.3
Deniz yolu ile yolcu taşımacılığı yeterince
gelişmemiş olması: K.K.T.C.’nin bir ada
devleti olması nedeniyle adaya yolcu ve yük
Resim 10 : Girne Limanı
Resim 11 : Gazimağusa Limanı
78
Ulaşım
2031
taşınması denizyolu ve hava ile yapılmaktadır. Bir ada ülkesi olmasına rağmen deniz yolu ile
adaya veya ada içi ulaşım olması gereken standartta ve seviyede değildir.
6.1.2.4
Girne ve Gazimağusa Limanları, Cruise Turizmi için potansiyel limanlar olması:
Turizmi, ülke turizmine ve ekonomisine katkısı yüksek bir sektördür.
6.1.2.5
Balıkçı Barınaklarının teknik altyapısı ve erişebilirliği yetersizdir: K.K.T.C. de 16 adet balıkçı
barınağı olduğu bilinmektedir. Bu barınakların birçoğunun fiziksel özellikleri mevcut tekneler
için bile uygun değildir
6.1.2.6
KKTC’nin Türkiye’ye ve Doğu Akdeniz yat güzergâhına yakın olmasına rağmen yeterli sayıda
hizmet verecek yat limanının olmaması: Bugün Akdeniz de 1 milyonun üzerinde yat
bulunmaktadır ancak buna karşılık 250/260 bin kadar bağlama kapasitesi olan yat limanları
mevcuttur. Deniz turizmini canlandırabilecek bu potansiyele rağmen ülkemizde bugün itibariyle
4 adet yat limanı bulunmaktadır.
6.1.3
Hava Ulaşımı
6.1.3.1
Hava yolu taşımacılığı yapılan tek
havalimanı Ercan Devlet Havalimanı
(EDHL) dır: Sivil amaçlarla kullanılabilen
Ercan ve Geçitkale Havalimanlarından
yalnızca EDHL (Bknz. Harita: 18) yük ve
yolcu taşımacılığı yapılan tek hava limanı
olarak kullanılmaktadır.
6.1.3.2
Geçitkale Havalimanı (GHL) şuan herhangi
bir amaç için kullanılmamaktadır: Ercan
Devlet Havalimanı’nın bakıma alındığı
dönemler dışında kullanılmayan Geçitkale
Havalimanının
mevcut
potansiyeli
değerlendirilmemektedir.
6.1.3.3
Cruise
Resim 12 : Ercan Devlet Havalimanı
Ercan Devlet Havalimanı’nın erişebilirliği düşüktür: Bazı yerleşimlerden ve önemli turizm
bölgelerinden, ülkenin en önemli giriş çıkış noktalarından biri olan EDHL’na erişim kesintili ve
seyahat süreleri uzundur. EDHL Güney sınırına yakın bir yerde konumlanmış olmasına rağmen;
özellikle gelecekte anlaşma olması durumunda ihtiyaç haline gelecek ulaşım bağlantısı yoktur
79
Ulaşım
Harita 18 : Ulaşım Ağı Mevcut Durum Sentez
80
2031
Ulaşım
2031
6.2.1
Ülkenin ihtiyaçlarına cevap verebilecek, erişimi artıracak güçlü bir ulaşım ağı geliştirmek.
6.2.2
Sürdürülebilir bir toplu taşıma sistemi oluşturmak.
6.2.3
Özel araç kullanım oranını ve karbondioksit salınımını düşürmek
6.2.4
Kentsel alanlarda toplu taşıma sistemleri ve güzergâhları ile uyumlu yaya ve bisiklet yolları, yaya
alanları ve otopark alanları oluşturmak.
6.2.5
Şehirle arası ve şehir içi farklı toplu taşıma sistemleri arasında entegrasyon sağlamak. İntermodal
sistem oluşturmak.
6.2.6
Hızlı ve bölünmüş yol güzergâhlarının yerleşim alanlarını bölmeyecek şekilde planlamak.
6.2.7
Ulaşım ağı ile arazi kullanım kararlarını bütüncül planlamak.
6.2.8
Yerleşim alanlarını, trafikten kaynaklanan hava ve gürültü kirliliğinden korumak.
6.2.9
Bölgelere arasında sosyal, kültürel ve ekonomik aktivitelere bağlı olarak meydana gelen günlük
yoğun trafik akışının azaltılması için önlemler almak
6.2.10 Farklı kademeli yol bağlantılarının, ulaşım planlama ilkelerine uygun olarak tasarlanması ve
yapılması.
6.2.11 Karayollarının tasarım ve yapım hatalarından kaynaklanan sorunlarını ortadan kaldırmak ve
bunlardan kaynaklanan trafık kazası miktarını azaltmak.
6.2.12 Tarihi ve kültürel miras alanları ile ÖÇKB’lere zarar vermeyecek şekilde erişilebilirliğini sağlamak.
6.2.13 Deniz yolu ile yük ve yolcu taşımacılığını ulusal ve uluslararası düzeyde geliştirmek.
6.2.14 Liman ve barınakların hizmet kalitesini ve güvenliğini geliştirmek ve karayolu ile entegrasyonunu
sağlamak.
6.2.15 Hava yolu ile yolcu ve yük taşımacılığını uluslararası düzeyde geliştirmek.
6.2.16 Havalimanları ile merkezler arasındaki erişebilirliği güçlendirmek
81
Ulaşım
2031
6.3.1
Kara Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar
Politika MS 24: Toplu Taşıma
Konu
Stratejik
Hedefler
(1)
Mobilitenin yüksek olmasına rağmen erişimin düşük olması.
(2)
Toplu taşımanın yetersiz olması ve özel araç kullanımının yüksek olması
(3)
Trafik yoğunluğundan kaynaklanan hava kirliliği
(4)
Mevcut toplu taşıma sistemleri arasında entegrasyonun olmaması.
(1)
Sürdürülebilir bir toplu taşıma sistemi oluşturmak
(2)
Şehirler arası ve şehir içi farklı toplu taşıma sistemleri oluşturmak ve bu sistemler
arasında entegrasyon sağlamak.
(3)
Özel araç kullanım oranını ve karbondioksit salınımını düşürmek
Stratejik
(1)
Mekansal
Politikalar
(2)
Sürdürülebilir bir toplu taşıma sistemi oluşturmak için farklı toplu taşıma ile ara toplu
taşıma araçları ve bunların kapasitelerine uygun güzergahlar belirlenecek, ve bunlar
arasında entegrasyon sağlanacaktır.
(3)
Özellikle düşük nüfuslu ve düşük bütçeli kentler için toplu taşımada otobüs veya
minibüs hizmetlerine öncelik verilmesi, yüksek nüfuslu ve ülkenin öncelikli hizmet
merkezlerinde ise ihtiyaç doğrultusunda raylı sistem gereksinmeleri desteklenecek ve
etütlerle belirlenecektir.
(4)
Seyahat sürelerinin kısaltılması ve toplu taşımacılığın teşvik edilmesi için, dağınık ve
yaygın gelişme deseni yerine toplulaştırılmış gelişme desenleri desteklenecektir.
(5)
Tamamlayıcı ve destekleyici politikalar için bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, 3.1.3
Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT ULŞ. 07, 08, 12, 13,17,22,27 ve 28, syf. 101110.
Toplu taşıma araçlarının mümkün olan en kısa sürede seyahatinin sağlanması için,
yollarda toplu ulaşım araçlara özel yol tahsisi, ekspres hatlar, kavşaklarda öncelik
verilmesi gibi uygulamalar desteklenecek ve teşvik edilecektir.
Politika MS 25: Motorsuz Ulaşım
Konu
Stratejik
Hedefler
(1)
Kentsel ve kırsal alanlarda bisiklet ve yaya yollarının bulunmaması.
(2)
Mevcut yürüyüş yollarının sürekliliğinin bulunmaması
(3)
Mevcut yürüyüş yollarında yaya güvenliğinin olmaması
(1)
Özel araç kullanımını ve karbondioksit salınımını düşürmek.
(2)
Motorsuz ulaşım türlerinin önceliğini ve güvenliğini sağlamak
(3)
Kent içindeki trafik yoğunluğunu azaltmak.
(4)
Kent içi ulaşım maliyetlerini düşürmek.
82
Ulaşım
Stratejik
Mekansal
Politikalar
2031
(1)
Kentsel ve kırsal alanlardaki gelişmeler planlanırken yürüyüş ve bisiklet yollarının
yapılmasına öncelik verilecek
(2)
Yaya yollarının mümkün olduğunca yoğun trafik ile kesilmemesi
(3)
Yaya ve bisiklet yollarına hem gölge sağlayacak hem de araç yollarından ayrıştırılarak
güvenliğini artıracak peyzaj unsurları kullanılacaktır.
(4)
Tamamlayıcı ve destekleyici politikalar için Bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, 3.1.3
Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT ULŞ 20,21 ve 31, syf. 105-106.
Politika MS 26: Araç Park Yerleri
Konu
(1)
Toplu araç park yerlerinin yetersiz olması ve mevcut otoparkların toplu taşıma
sistemi ile entegrasyonunun olmaması
Stratejik
Hedefler
(1)
Özel araç kullanım oranının düşmesiyle otopark ihtiyacının azaltılmasını sağlamak
(2)
Kentsel ve kırsal alanlarda toplu taşıma sistemleri ve güzergâhları ile uyumlu yaya ve
bisiklet yolları, yaya alanları ve araç park yerleri oluşturmak
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Sürdürülebilir bir toplu taşıma sistemi oluşturup, toplu taşıma sistemleri ve
güzergâhları ile uyumlu yaya ve bisiklet yolları sağlayarak özel araç kullanım oranının
düşürülmesi ve otopark ihtiyacının azaltılması sağlanacaktır.
(2)
Yoğun kullanılan aktivite merkezlerinde ve düğüm noktalarında yeterli miktarda araç
park yerleri sağlanacaktır. (Bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, 3.1.3 Ulaşım ve Trafik
Sektörü Politikaları, ALT ULŞ 23, syf 108)
(3)
Kentler arası ve kent içi toplu taşım ve özel araç kullanımının entegrasyonu
desteklenecektir. Farklı toplu taşıma türlerinin duraklarında araç park yerleri
sağlanacaktır.
Politika MS27: Bütünleşik Yol Ağı
(1)
Sınır geçiş kapıları ile önemli merkezler arasında bağlantıyı sağlayacak güçlü bir
ulaşım ağının gelişmemiş olması
(2)
Erişebilierliği zayıf, ana ulaşım ağına katılamamış bölgeler ve hizmet merkezleri
olması
(3)
Ülkedeki arazi kullanım kararları ile ulaşım planlarının uyum içinde olmaması
Stratejik
Hedefler
(1)
Ülkenin ihtiyaçlarına cevap verebilecek, arazi kullanım kararlarıyla uyumlu, bütünleşik
bir ulaşım ağına sahip olmak.
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Erişebilirliği zayıf, ana ulaşım ağına katılamamış hizmet merkezlerinin ulaşım
yetersizlikleri giderilecek ve ana hizmet merkezlerinin, önemli üretim bölgeleri,
turizm alanlarına ve ülkenin giriş çıkış noktalarına bağlantıları güçlendirilecektir.
(2)
Önemli merkez noktaları arasında erişilebilirliği arttırmak için mevcut yol güzergâhları
öncelikli olarak değerlendirilecek, kademesi düşük yolların standartları
yükseltilecektir.
(3)
Farklı ulaşım türlerine imkân sağlayacak şekilde karayolu altyapısının güçlendirilmesi
sağlanacaktır.
Konu
83
Ulaşım
2031
Politika MS 28: Kesintisiz ve Güvenli Ulaşım
Konu
Stratejik
Hedefler
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Yerleşim alanları içinden geçen yüksek kademeli yolların yerleşimleri bölmesi
(2)
Farklı kademeli yolların birbirleri ile bağlantılarında hiyerarşi problemleri olması
(1)
Hızlı ve bölünmüş yol güzergahlarının yerleşim alanlarını bölmeden kesintisiz olması.
(2)
Farklı kademeli yol bağlantılarının, ulaşım planlama ilkelerine uygun yapılması
(1)
Ülkeye erişim noktaları olan hava / deniz limanları ve sınır geçişlerine ulaşım güvenli,
hızlı ve kesintisiz olarak sağlanacaktır.
(2)
Ana kara yollarında (1.Kademe) trafik akışının kesilmemesi, engellenmemesi ve
yavaşlamaması için gerekli önlemlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir.
(3)
Yüksek kademeli bölgesel ulaşım aksları yerleşimlerin dışından geçmesi sağlanacak,
mevcut sorunlu akslar için kentin dışından geçen yeni bir güzergâh belirlenecektir.
(4)
Kavşaklarla sık sık kesilen yüksek kademeli yollar, standardına uygun bir şekilde
düzenlenecek ve yolların birbirine bağlanırken büyükten küçüğe kademeli olarak
bağlanmaları sağlanacaktır
(5)
Yeni yolların AB yol tasarım kriterlerine göre yapılması ve sorunlu mevcut yolların da
bu kriterlere göre yeniden düzenlenmesi sağlanacaktır.
Politika MS 29: Koruma Alanlarını Olumsuz Etkilemeyecek Yollar
Konu
(1)
Yeni yapılan yolların doğal ve kültürel çevre için tehdit oluşturması
Stratejik
Hedefler
(1)
Tarihi ve kültürel miras alanları ile ÖÇKB’lere zarar vermeyecek tasarım ve yapım
faaliyetleri gerçekleştirmek ve doğal arazi yapısını korumak
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Koruma Alanlarında ve yakınında yapılacak bütün yeni yollar için yolun hassas alanlar
üzerindeki etkisini içeren ÇED raporu hazırlanacaktır;
(2)
Yeni yolların etkisiyle ortaya çıkabilecek gelişmelerin doğal ve kültürel çevre ile
koruma alanları üzerinde oluşturabileceği olumsuz ve istenmeyen etkilerin önlenmesi
amacıyla gerekli önlemlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (Bölüm V,
Sektör Politikaları, 3.1.3 Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT ULŞ 24, syf. 109)
(3)
ÖÇKB gibi hassas alanlara ulaşılabilirlik gözetilirken bu alanların içinden 1. Kademe
ana ulaşım yolları geçirilmeyecektir.
84
Ulaşım
2031
Politika MS 30: Yerleşim Alanlarındaki Yollar
Konu
Stratejik
Hedefler
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Yerleşim alanları içinden geçen yüksek kademeli yolların yerleşimleri bölmesi
(2)
Ülkedeki arazi kullanım kararları ile ulaşım planlarının uyum içinde olmaması
(1)
Hızlı ve bölünmüş yol güzergahlarının yerleşim alanları içinden geçmemesi.
(2)
Ulaşım ağı ile arazi kullanım kararlarını bütüncül planlamak
(1)
Yeni gelişmelerde arazi kullanım kararlarının ulaşım planlaması dikkate alınarak
verilmesi sağlanacak, yerleşimlerin kendi içinde ve çeşitli merkezlerle olan ilişkilerinin
bütüncül ve sürdürülebilir olmasına dikkat edilecektir.
(2)
Kentsel alanlardaki gelişmeler planlanırken yürüyüş ve bisiklet yollarının yapılmasına
öncelik verilecek, kent içinde yaya akışının arttırılması teşvik edilecektir
(3)
Yerleşim alanlarını bölen yeni yollar yapılmaması, birbiri ile ilişkisi olmayan yollar ile
sınırlandırılmış
yaşam
alanları
oluşturulmaması,
bölünmüş
olanların
bölünmüşlüğünün ortadan kaldırılması ve bu alanlarda yaşayan insanların şehirsel
fonksiyonlara erişiminin kolay, sürekli ve güvenli olarak sağlanması için gerekli
önlemlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (Bölüm V, Sektör
Politikaları, 3.1.3 Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT ULŞ 30, syf. 111)
(4)
Yoğun araç trafiği meydana getiren kentsel faaliyetler için yerleşim birimlerinin
dışında mevcut trafik miktarını çok fazla artırmayacak ve yoğun trafik oluşturmasına
neden olmayacak şekilde uygun yer seçim kararları oluşturulması desteklenecek ve
teşvik edilecektir. (Bölüm V, Sektör Politikaları, 3.1.3 Ulaşım ve Trafik Sektörü
Politikaları, ALT ULŞ 26, syf. 110)
(5)
Yaya yollarının mümkün olduğunca yoğun trafik ile kesilmemesi ve ana trafik
yollarının konut bölgelerinin içinden geçememiş için önlemler alınacaktır.
85
Ulaşım
6.3.2
2031
Deniz Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar
Politika MS 31: Entegre Ulaşım Sistemi
Konu
(1)
Liman ve marinaların teknik altyapısı ve erişebilirliği yetersizdir
Stratejik
Hedefler
(1)
Liman ve marinaların özel ulaşım ve toplu taşım ile entegrasyonunu sağlamak.
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Limanlar ve marinalar ile özel ulaşım arasında entegrasyon oluşturmak için, yolların
altyapısı ve güvenliği geliştirilecek ve yeterli miktarda otopark sağlanacaktır.
(2)
Limanlar ve marinalar ile toplu taşım arasında entegrasyon oluşturmak için, toplu
taşımın durakları bu alanlarda verilecek ve yaya önceliği gözetilerek tasarlanacaktır.
Politika MS 32: Limanların Geliştirilmesi
Konu
Stratejik
Hedefler
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Yük ve yolcu limanları kentsel yerleşim alanları tarafından çevrelenmiştir.
(2)
Mevcut limanların iş kapasiteleri ve çalışma şekilleri günümüz standartlarının
gerisinde kalmaktadır.
(3)
Deniz yolu ile yolcu taşımacılığı yeterince gelişmemiştir.
(4)
Balıkçı barınaklarının teknik altyapısı ve erişebilirliği yetersizdir.
(1)
Deniz yolu ile yük ve yolcu taşımacılığını ulusal ve uluslararası düzeyde geliştirmek.
(2)
Limanların, balıkçı barınaklarının ve marinaların hizmet kalitesini ve güvenliğini
geliştirmek
(1)
Limanların uluslararası rekabet gücünü arttırmak için; yeni yatırımlar yapılması,
modern teknolojilerin kullanılması, hizmet standartlarının yükseltilmesi
(2)
Özel tekne ve yatların da bağlama ve çeşitli hizmetleri alma imkânlarının
sağlanabilmesi için balıkçı barınakları değerlendirilecek, fizibilite çalışmasından sonra
uygun olan barınakların teknik alt yapısı ve kapasitesi iyileştirilecektir.
86
Ulaşım
2031
Politika MS 33: Cruize Turizmi
(1)
KKTC’nin Türkiye’ye yakın bir ada olması ve Doğu Akdeniz yat güzergâhına yakınlığı
deniz turizmini canlandırabilecek bir potansiyel yaratmaktadır
(2)
Girne ve Gazimağusa Limanları, Cruise Turizmi için potansiyel limanlardır.
Stratejik
Hedefler
(1)
Deniz yolu ile yük ve yolcu taşımacılığını ulusal ve uluslararası düzeyde geliştirmek.
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Ülke ekonomisine ve turizmine katkıda bulunması amacıyla Cruise Turizmi
desteklenecek, bu konuda fizibilite çalışmaları yapılacaktır.
(2)
Tamamlayıcı ve destekleyici politikalar için bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, 3.1.3
Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT 04, syf. 100 ve 2.1.3. Turizm Sektörü
Politikaları, TURZM 07 ve 09, syf. 14-15.
Konu
6.3.3
Hava Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar
Politika MS 34: Entegre Ulaşım Sistemi
Konu
(1)
Ercan Devlet Havalimanı’nın erişebilirliği düşüktür.
Stratejik
Hedefler
(1)
Havalimanları ile merkezler arasındaki erişebilirliği güçlendirmek.
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Karasal ulaşım ağı ile havalimanları arasında entegrasyon oluşturulacak, bu
alanlara erişebilirliğin konforlu ve güvenli olması sağlanacaktır.
(2)
Merkezlerden havalimanlarına olan erişimde bütünleşmiş bir toplu taşıma
sistemi desteklenecektir.
Politika MS 35: Havalimanları
(1)
Ercan Devlet Havalimanı (EDHL) hava yolu taşımacılığı yapılan tek havalimanıdır.
(2)
Geçitkale Havalimanı (GHL) şuan herhangi bir amaç için kullanılmamaktadır
Stratejik
Hedefler
(1)
Hava yolu ile yolcu ve yük taşımacılığını uluslararası düzeyde geliştirmek.
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Ercan Havalimanının kapasitesi ve hizmet kalitesi, gelecekte öngörülen yolcu sayısına
hizmet verebilecek standartlara getirilecektir.
(2)
Geçitkale Hava Limanının kapasitesinin değerlendirilerek ülke ekonomisine katkı
sağlayacak şekilde kullanıma açılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (Bknz.
Bölüm V, Sektör Politikaları, Teknik Altyapı/ Ulaşım ve Trafik, Politika ALTULŞ 06
syf. 101)
Konu
87
Ulaşım
Şekil 4 : Ulaşım Sistemleri Arası Bağlantı İlişkisi
Şekil 5 : Yerleşimler Arası Alternatif Ulaşım Sistemleri
88
2031
Ulaşım
89
Harita 19 : Kıbrıs Ada Genelinde KKTC Ana Ulaşım Ağı
89
2031
Ulaşım
90
Harita 20 : KKTC Ulaşım Ağı
90
2031
91
Kıyılar
Kıyılar
2031
7. Kıyılar
7.0 Giriş
7.0.1
Kıyılar tarih boyunca insan toplulukların gözde yerleşim yeri olmuşlardır. Tarih boyunca birçok
uygarlık büyük akarsu kıyılarına yoğunlaşmıştır. Doğal güzelliği bir yana bırakılacak olursa,
yiyecek ve içecek maddelerinin elde edilmesinde sunduğu kolaylık, ulaştırmada gördüğü işlev,
türlü savunma gereksinimleri için sağladığı uygun ortam, kıyının çekiciliğini artıran
etmenlerdendir.
7.0.2
Kıyılar bir yandan balıkçılık, turizm, ikincil konut, dış ticaret, ulaştırma sektörleri için ekonomik
gelişme fırsatları sunarken, öte yandan gerek kara kısmında gerekse denizel ortamda birçok canlı
türünün bulunduğu zengin biyolojik çeşitliliğin yaşam ortamıdır. Kıyı bölgeleri sahip oldukları
doğal özellikleri ile aynı zamanda ülke insanının yaşam kalitesi için en önemli
bileşenlerinden/kriterlerinden birisi olan rekreasyon, boş zamanlarını değerlendirebilecekleri
alanlardır.
7.0.3
Kıyı bölgelerinde, kıyıya erişebilirliği yüksek araziler azdır. Ulaşımın gelişmesi ve kolaylaşması
sonucunda kullanıma açılan kıyı alanları artmaktadır. Bu yörelerde her yıl yeni tatil mekânları
açılmaktadır. Ulaşımın gelişmesi, erişimin kolaylaşması ile gerek ekonomik gelişme amacı,
gerekse de yaşam kalitesine olan talebin artması yüzünden, kıyı alanlarına yönelen göç
nedeniyle, kıyı bölgelerinde nüfus artış hızı diğer yönlere göre daha fazladır. Tüm bu gelişmeler,
kıyı bölgelerinde baskı ve aşırı yüke yol açmaktadır. Bu durum bir yandan gayrimenkul
fiyatlarının çok yükselmesine, öte yandan da taşıma kapasitesinin üstünde insan faaliyeti ve
kullanımı nedeniyle, çevresel değerlerin bozulmasına, birçok canlı türünün yaşam ortamının yok
olmasına ve kirlenmeye neden olmaktadır.
7.0.4
Nüfusun iç bölgelerden kıyılara ve kırsal bölgelerden kentsel bölgelere göçünün devam etmesi ve
bu gerçeğin göz ardı edilmesine devam edilmesi halinde, kıyı bölgelerinde geri dönüşü mümkün
olmayan sonuçlar ve etkiler oluşacaktır. En önemli etkiler ise bir ada ülkesi olunmasına bağlı
olarak iklim değişikliğinin olası sonuçlarının kıyı bölgelerindeki ekonomik yatırımlar ve
yerleşimler üzerindeki olası olumsuz etkileridir.
7.0.5
Ülke tarihine bakıldığında, Salamis Bölgesi’nde bugün sular altında kalan antik kentin var olduğu
görülmektedir. Tarihte depreme bağlı olarak deniz sularının kentin içine girmiş olması, yerleşim
alanlarının bu riskle karşı karşıya olduğunun ispatıdır. Bu bağlamda Ülkesel Fizik Plan’ın sadece
kıyı değil, kıyının arkasında kalan alanları da göz önünde bulundurması hayati önem
taşımaktadır.
7.0.6
Kıyılar yenilenemez kaynaklardandır. Bu nedenle de korunması ve dikkatli kullanılmaları
gerekmektedir. Temel amaç, kıyıların toplum yararına düzenlenmesi, kıyıya halkın erişiminin
sağlanması, kıyı manzarasının açık olmasının sağlanması, biyolojik çeşitliliğin, su kaynaklarının,
kıyı ekosisteminin korunması, kıyı erozyonunun, kirliliğin ve iklim değişikliği sonuçlarının olumsuz
etkilerinin önlenmesi, böylece kıyıların ve kıyı bölgelerinin sürdürülebilir bir şekilde gelişmesinin
sağlanmasıdır.
7.0.7
Kıyı bölgelerinin doğal, kültürel, ekolojik ve ekonomik kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi
için, teknik, sosyo-ekonomik ve çevre konularında çok sayıda disiplini ilgilendiren geniş ve
bilimsel yöntemlere dayanan bütünleşik bir planlama yaklaşımına ihtiyaç vardır.
7.0.8
Kıyıların korunması ve geliştirilmesine yönelik planlama stratejileri ve politikaları “kıyı”, sahil
şeridi ve “kıyı bölgesi” kavramlarının tanımı ile anlam ve değer kazanarak etkili olabilir. “Kıyı”,
“sahil şeridi” ve “Kıyı Bölgesi” için çeşitli tanımlar vardır.
7.0.9
“Kıyı” kıyı çizgisi ile kıyı kenar çizgisi arasında kalan doğal alandır.
7.0.10 “Sahil Şeridi” Kıyı kenar çizgisinden itibaren kara yönünde yatay olarak belirlenecek bir mesafe
içinde kalan alanı anlatır. Tampon niteliğinde olan bu kuşağın belirlenmesindeki temel amaç, bu
92
Kıyılar
2031
alanların kent ve kırsal planlama maksatları bakımından kamu yararı gözetilerek toplum yararına
düzenlenmesi yanında kıyıya kamu erişiminin sağlanması, kıyı manzarasına açık olunmasıdır.
7.0.11 “Kıyı Bölgesi” ise, kıyının ardında bulunan ve doğal yapısı ile kıyı ekolojisinin ve biyolojik
çeşitliliğinin parçası olan, kıyıya bağlantısı bulunan, insanların kıyıya yakın olmak için tercih ettiği,
çevresel, ekonomik ve sosyal açıdan etkileşimi yüksek ve bütünlük oluşturan bir mesafe içinde
bulunan, jeolojik, ekolojik, morfolojik, topoğrafik ve benzeri doğal eşikler ve/veya yol gibi yapay
fiziksel eşiklerle sınırlanacak alanları kapsayan bölgeler olarak kabul edilebilir.
7.1 KKTC Kıyıları, Yasal Çerçeve ve ÜFP ile Düzenleme Getirilen Kıyı Bölgeleri
7.1.1
Kıbrıs adasının toplam kıyı uzunluğu
782,50km’dir22. Bunun,
• % 51’ini oluşturan 396 km’si, KKTC
sınırları içinde,
 % 10’nu oluşturan 78,90 km’si İngiliz
Üstleri Bölgeleri’nde,
 Geri kalan % 39‘luk kısmını oluşturan
307,60 km’si Güney Kıbrıs Rum
Yönetimi Bölgeleri’nde bulunmaktadır.
Resim 13: Mağusa Kumsalı
7.1.2
KKTC’de kıyılar jeomorfolojik ve iklimsel özelliklere göre farklılıklar göstermektedir. Kıyı şeridi
genellikle düzensizdir. Girne’de kumsallar, çakıllık ve kayalıkların olduğu küçük koylar,
Gazimağusa İskele’de ise kilomerelerce uzanan kumsal kıyılar vardır. Güzelyurt kıyıları rüzgâra
açıktır, genellikle çakıllıdır. Karpaz Bölgesi’nde el değmemiş, Akdeniz’de Caretta Caretta
kaplumbağalarının, Akdeniz foklarının ve birçok diğer önemli canlı türünün yaşam alanı olan el
değmemiş kumsallar vardır.
7.1.3
Kuzey Kıbrıs’ın kıyıları fazla girintili
çıkıntılı değildir. Gazimağusa ve
Güzelyurt körfezleri en önemli
girintilerdir. Karpaz (Zafer Burnu) ve
Koruçam (Kormacit) yarım adaları ise
en belirgin çıkıntılardır. Kuzey Kıbrıs’ta
alçak-yassı ve yüksek kıyılar vardır.
Resim 14: Karpaz Altın Kumsal
Alçak-yassı23 kıyı tipleri körfezlerin
gerisindeki kıyılardır, bunlara en somut örnek Karpaz altın kumsal kıyıları,Güzelyurt ve
Gazimağusa kıyıları gösterilebilir. Yüksek tip kıyılar24 ise batıda Girne ve Eski Erenköy arasında,
doğuda ise Karpaz yarımadasında Yedikonuk bölgesinde bulunmaktadır. Buralarda aynı zamanda
yalıyarlara25 da rastlanmaktadır. Kuzey Kıbrıs kıyıları uçurumları, yamaçları, koyları, çakıllı kumsal
veya kayalık özellikleri ile ekolojik ve manzara değerine sahiptirler.
7.1.4
KKTC de kıyıların % 80’i İmar Yasası altında yürürlükte bir Planlama Enstrümanı olan bölgelerde
yer almaktadır. Planlama Enstrümanı içindeki kıyıların % 42.86’sı, toplam Kuzey Kıbrıs kıyılarının
%34.09’u ÖÇKB alanlarındadır. Geri kalan bölgelerdeki kıyılar ise, 2008 öncesi Belediye sınırı
içinde olup olmadığına bağlı olarak farklı statüdedirler. 2008 öncesi herhangi bir Belediye sınırı
içinde olmayan kıyılar Fasıl 59 Sahilleri Koruma Yasası uyarınca kesin koruma altındadır. Ancak
22
İçişleri Bakanlığı Şehir Planlama Dairesi Planlama Çalışmaları ve Harita Dairesi veriler – Mart 2008
Alçak Yassı kıyılar: Kıyı çizgisinden sonra da devam eden, kıyı hareketlerinin oluşturduğu plaj, hareketli ve sabit kumulları da
içeren kıyı kordonu, lagun alanları, sazlık, bataklık ile kumulluk, çakıllık, taşlık ve kayalık alanları içeren kıyılardır.
24
Yüksek tip kıyılar: Falez ve şevli kıyılar.
25
Yalıyar: Yüksek kıyılarda dalga aşındırması ile oluşan ve aşınma sürdükçe karanın içine doğru girilen yer.
23
93
Kıyılar
2031
2008 öncesi Belediye sınırları içinde bulunan kıyılar İmar Yasası altında Planlama Enstrümanı’na
bağlandığı için, önceden de Belediye sınırları içinde olup bölgesinde yürürlükte planlama
enstrümanı bulunmayan kıyılar koruma rejimi altında değildirler.
7.1.5
7.1.5.1
KKTC’deki Kıyılarla İlgili Mevcut Yasal Çerçeve: KKTC’deki kıyı alanı tanımı yapılırken ülkenin
küçüklüğü, kıyı bölgelerine yakınlık, kıyı bölgelerindeki turizm, ikinci konut ve eğlence dinlence
amaçlı gelişme baskısı, bilimsel kabuller, uluslararası belgelerde yer alan tanımların yanı sıra,
yürürlükte olan mevcut hukuksal çerçeve de dikkate alınması gereken hususlardır.
KKTC Anayasa’sının 38’inci maddesi, “kıyıların, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır ve
yalnız kamu yararına kullanılabileceğini” söylemekte, “kıyıların yüz metrelik şeridi içinde
kalan bölgede, yalnız Devlete ait, çok gerekli ve kamu yararına olan tesisler kurulabileceğini”
(...) “bu gibi tesislerin, kıyıların doğal güzelliğini bozacak nitelikte olamayacağını” (..) “
Belediye sınırları içindeki kıyıların korunması ve yüz metrelik kıyı şeridi içinde kalan bölgede
inşa edilebilecek yapı ve tesisler ile mevcutların durumunun, kamu yararının ve kent
planlamasının gereklerine uygun olarak yasa ile düzenlenmesini” (..)” Ulusal güvenlik, kamu
düzeni, kamu yararı, genel sağlık ve çevre korunması amacıyla yasa ile sınırlama
konmadıkça, yurttaşların yüz metrelik kıyı şeridi içerisine girmesi kimse tarafından
engellenemez ve girişin ücrete bağlı tutulamayacağını” hükme bağlamaktadır.
Şekil 6 : Fasıl 59’un 2008’ De Değiştirilmiş Şekliyle Yorumlanmış Şematik Gösterimi
7.1.5.2
Yürürlükteki Fasıl 59 Sahilleri Koruma Yasası’nın 2008’de değiştirilmiş şekli ile 2’nci maddesi,
kıyıyı, “suyun karada en çok yükselebileceği noktadan ölçülmek üzere, kara yönünde yüz
metre olan su ile kara arasındaki alan” olarak tanımlamaktadır. Kıyı bölgeleri planlaması ve
yönetimine ilişkin bir mevzuat veya düzenleme bulunmadığından, “Kıyı Bölgesi” veya “Kıyı
Alanı” için bir tanımlama da bulunmamaktadır.
7.1.5.3
İskân Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası (İTEM) uyarınca 23 Eylül 1992 tarihli ve E-967-92
sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile26 Anayasa’nın 38’inci maddesi gereklerine uygun olarak, İTEM
yasası altında eşdeğerde veya herhangi bir başka statüde özel mülkiyete taşınmaz mal
verilmeyecek kıyı bölgeleri belirlenmiştir. Bu kıyı bölgelerinin belirlenmesinde, Anayasa gereği
100 metrelik mesafe ve birçok yerde de doğal eşikler dikkate alınmıştır. 55/1989 Sayılı İmar
Yasası altında hazırlanan planlama enstrümanlarında dab u alanlar “Sahil Şeridi” olarak
düzenlenmiştir. Ancak özellikle de 55/89 İmar Yasası altında yürürlükte bir planlama
26
İskan Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası uyarınca 30 Ekim 1992 tarihli resmi gazetenin Ek:IV’ünde yayınlanan 23 Eylül
1992 tarihli ve E-967-92 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı.
94
Kıyılar
2031
enstrümanın bulunmadığı birçok bölgede söz konusu kıyı alanları içinde bulunan özel mülkiyete
ait alanlarda sorunlar yaşanmaktadır.
7.1.6
UFP Kapsamında Tanımlanan Kıyı ve Kıyı Bölgeleri: Ülkenin küçüklüğü, kıyı bölgelerine yakınlık
ve kıyı bölgelerindeki gelişme talebi dikkate alınarak, bilimsel kabuller, uluslararası belgelerde
yer alan tanımlar ve KKTC hukuki çerçevesi ışığında, ÜFP kapsamında korunması ve
geliştirilmesine yönelik planlama stratejileri ve politikaları belirlenen “kıyı”, “sahil şeridi” ve
ardındaki etki alanını da içine alan “kıyı bölgeleri” ile ilgili tanımlama yapılmıştır. Buna göre;
7.1.6.1
ÜFP kapsamında planlama stratejisi ve politikaları düzenlenen “kıyı bölgelerinin” parçasını
oluşturan “kıyı” su ile kararının kesiştiği, suyun med-cezir veya taşkın durumlarında karada en
çok yükselebileceği noktalardan ölçülmek üzere, kara yönünde jeolojik, ekolojik, morfolojik,
topoğrafik özellikleri ile yabani bitki ve hayvan tür ve ekosistemlerini, bunların doğal yaşam
ortamlarını ve biyolojik çeşitliliği, su hareketlerinin ve doğal olayların oluşturulduğu kumulluk,
çakıllık, kayalık, taşlık, sazlık, bataklık ve benzeri alanları kapsayan, su ile kara arasındaki
herhangi bir alan ile deniz yönünde ise kıta sahanlığını kapsayan alanı ve/veya 500 metre
ve/veya 30 metre derinliğe kadar olan alanı kabul edilmiştir. Kara yönünde kıyı kapsamına
girecek alanın doğal sınırının belirlenmesinde yukarıda tanımlanan unsurlar dikkate alınacaktır.
7.1.6.2
Dik yarlı yüksek kıyılarda kıyının kenar doğal sınırı şevin üst kısmıymış gibi, yani denize sıfırmış
gibi görünse de kıyıların jeolojik özelliklerine bağlı olarak yapılacak mühendislik jeolojisi
yöntemlerinin sonuçlarına göre erozyon riski taşımayan kısımlardan itibaren kıyının doğal sınırı
belirlenmelidir.
7.1.6.3
“Kıyı Şeridi” Yukarıdaki paragrafda belirtilen kıyı tanımı uyarınca, kıyının ardında bulunan ve
kıyıyı çevreleyn, kara yönünde 100 metre mesafe içerisindeki alandır. Bu alan, kent ve kırsal
planlama maksatları bakımından kamu yararı gözetilerek toplum yararına düzenlenmesi, kıyıya
kamu erişiminin,kıyı manzarasına açık olunmasının sağlanması ve kıyı erozyonunun önlenmesi
öngörülen , tampon niteliğindeki alandır.
7.1.6.4
Kıyı Bölgesi” ise, suyun en yüksek olduğu noktadan, deniz yönünde kıta sahanlığını kapsayan
alan ile (veya 500 m) kara yönünde ise 2 km’ye kadar olan, kıyının ardında bulunan ve doğal
yapısı ile kıyı ekolojisinin ve biyolojik çeşitliliğinin parçası olan, kıyıya bağlantısı bulunan,
insanların kıyıya yakın olmak için tercih ettiği, çevresel, ekonomik ve sosyal açıdan etkileşimi
yüksek ve bütünlük oluşturan bir mesafe içinde bulunan, jeolojik, ekolojik, morfolojik,
topoğrafik ve benzeri doğal eşikler ve/veya yol gibi yapay fiziksel eşiklerle sınırlanacak alanları
kapsayan bölgeler olarak kabul edilebilir.
95
Kıyılar
2031
Şekil 7 : ÜFP Kapsamında Öngörülen Kıyı ve Kıyı Bölgeleri
7.1.7
Kara yönünde 2 km içerdeki alanlardan oluşan ve kıyı bölgesi olarak kabul edilebilecek
bölgelerde KKTC nüfusunun yaklaşık %40’ı yaşamaktadır.
7.1.8
ÜFP sadece Anayasa ile koruma altında olan 100 metrelik kıyıyı değil, kıyının ardında bulunan kıyı
şeridi ve ötesi için de politikaları kapsamaktadır.
7.1.9
Karpaz Yarımadası, Girne’de “mavi” ve “kahverengi” bölge diye bilinen tüm bölgeler,
Gazimağusa Turizm Teşvik Bölgesi alanı, Güzelyurt-Lefke bölgesinde Yayla, Gaziveren,
Gemikonağı, Yeşilırmak ve Erenköy kıyı bölgeleri ÜFP’de kıyı bölgeleri kapsamındadır. (Bknz.
Harita 1, Ana Mekansal Gelişme Stratejisi Şeması syf. 13 ve Harita 22, Kıyı Stratejileri, syf. 105)
7.1.10 Kuzey Kıbrıs kıyı bölgeleri “Hali hazırda yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış kıyı bölgeleri”,
“herhangi bir koruma rejimi altında olmayan yapılaşmamış ve/veya kısmen yapılaşmış kıyı
bölgeleri” ve “Mutlak koruma altındaki kıyı bölgeleri” olmak üzere üç farklı planlama stratejisi
bölgesine ayrılmıştır.
7.2 KKTC Kıyıları Ana Mekansal Konuları
7.2.1
Mevcut kıyı yasasının tanımladığı 100 m’lik sahil yer yer farklılık göstermekte ve bazen 30 m
bazen ise 600 m şeklinde görülebilmektedir (Bknz. sekil 8 ve 9). Bu bağlamda, kıyıların ekonomik
gelişim ve hassas doğal çevresinin sürdürülebilirliğinin dengesini sağlayabilmek için kıyıların
korunması ve kullanılması ile ilgili yürürlükteki mevcut mevzuatlar ve 55/1989 İmar Yasası
altındaki planlama enstrümanları yetersiz kalmaktadır.
Şekil 8 : Altınkum Sahili
96
Kıyılar
7.2.2
2031
Özellikle yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış bölgelerde, bireylerin kıyıya erişim olanakları
sınırlıdır.
Şekil 9 : Esentepe
7.2.3
Deniz seviyesindeki kıyı bütün yüzey sularının aktığı ve denize ulaştığı noktadır. Yağmur suyu
bütün kirliliğin denize süzülmesine neden olur. Lağımlardan sızan kirlilik, zirai kimyasallar ve
endüstriyel atık sular (Ör. CMC maden artıkları) ile izinsiz çöplükler dağ yamaçlarındaki uygunsuz
inşaatlara bağlı gerçekleşen toprak erozyonu, bazı maden ocakları ile özellikle yamaçlardaki
sürdürülebilir olmayan bazı tarımsal uygulamalar bu kirliliğe dâhildir.
7.2.4
Liman ve marinalardaki teknelerden boşaltılan yağ ve atık sular, gemilerden denize atılan çöpler
ya da sahillerdeki piknik çöplerini uygun şekilde atmayan turistlerin çöpleri gibi kontrolsüz sahil
şeridi faaliyetleri de deniz suyunu kirletmektedir.
7.2.5
Erozyonu önleme ve fırtınalardan meydana gelen zararı engelleme gibi önemli kıyı koruması
sağlayan ormanlık alanlar da gayrimenkul ve turizm yatırımlarının baskısı altındadır.
7.3 KKTC Kıyıları Ana Mekansal Hedefler
7.3.1
Kıyılarda Ana Hedef : Nüfus artışı ile kentsel gelişme baskısı altındaki, ekolojik hassas alanlar
olan kıyıların kullanımını, bugünün birbiriyle rekabet eden ekonomik, sosyal ve çevresel çıkarları
için dengelemeye çalışırken, gelecek nesiller için de sahip olduğu doğal ekolojik kıyı kaynaklarının
korunduğu sürdürülebilir kullanımı sağlamaktır.
97
Kıyılar
2031
7.4 KKTC Kıyılar Mekansal Politikalar
7.4.1
Mevzuat ve Planlama Çerçevesi Genel Politikaları
Politika MS Kıyılar 36: Mevzuat ve Planlama Çerçevesi Geliştirilecektir
Konu
(1)
Kıyılarla ilgili mevcut mevzuatın yetersiz olması,
(2)
Özellikle çok geniş ve sabit kumul alanlarının bulunduğu alçak-yassı kıyılarda 6.2.1
(b) fıkrasında belirtilen Fasıl 59 Sahilleri Koruma Yasası ile kıyı ekosistemini
korumanın yeterli olmaması,
Halihazırda kıyının kara yönündeki alanını belirleyecek kıyı cizgisi ve kıyı kenar
çizgisinin belirlenmemiş olması,
(3)
Stratejik
Hedefler
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(4)
2008 öncesi Belediye sınırları içinde bulunan ancak bölgesinde yürürlükte planlama
enstrümanı bulunmayan kıyıların koruma altında olmaması.
(5)
Girne II. Bölge emirnamesi kapsamında olup 2008 öncesi belediye sınırları içerisinde
bulunan bölgelerdeki kıyıların yapılaşma tehdidi altında olması.
(1)
Uluslararası normlara uygun çağdaş ve etkili kıyı yönetimi için mevzuat çerçevesi
oluşturmak,
(2)
(1)
Kıyıları sektörler arası bütüncül bir yaklaşımla planlamak.
Mevcut kıyıların doğal, kültürel, ekolojik ve ekonomik kaynaklarının korunması ve
geliştirilmesi için çok sayıda disiplini ilgilendiren geniş kapsamlı ve bilimsel
yöntemlere dayanan bir planlama yaklaşımı ile sürdürülebilir kullanıma ilişkin
esaslar ve düzenlemeler içerecek yeni bir Kıyı Yasası hazırlanacaktır.
Kıyı yasası altında kıyıların tesbiti, korunması ve kullanımı ile ilgili uygulama
esaslarını belirleyecek bir tüzük hazırlanacaktır.
Yeni Kıyı Yasası’nın yürürlüğe girmesinden sonra kıyı, kıyı şeridi ve kıyı alanı/bölgesi
olarak tanımlanan alan sınırları belirlenecek ve aşağıda 7.4.4’de (syf.103) belirtilen
27
hedef ve ölçütlere uygun olarak “Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim Planı”
hazırlanacaktır.
İmar yasası altında mevcut planların değişikliğinde ve/veya emirnamelerin imar
planlarına dönüştürülmesinde ve/veya yeni planların hazırlanmasında “Yeni Kıyı
Yasası ve Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim Planı” esas alınacaktır.
(2)
(3)
(4)
27
“1992 BM Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda ve bu konferansta kabul edilen belgelerde, Bütünleşik Kıyı Alanları
Yönetimi(BKAY) yaklaşımının kıyı alanlarının korunması ve sürdürülebilir gelişmesinin sağlanmasına yönelik bir araç olarak
benimsenmesi, küresel anlamda bu alandaki çalışmalar için bir dönüm noktası olmuştur. BKAY’nin ana ilkelerinin ve bu
ilkelerin gerektirdiği yönetim modelinin belirlendiği “münhasır ekonomik bölgeler de dâhil olmak üzere kıyı alanlarının
bütünleşik yönetimi ve sürdürülebilir gelişimi” başlığı altındaki düzenleme, kıyı devletlerini kendi ulusal yetki alanlarına giren
kıyı ve deniz kaynaklarının bütünleşik yönetimi ve sürdürülebilir gelişimini sağlamakla görevlendirmektedir. Bu amaçla her
ülke, kıyı alanlarına ilişkin olarak tüm sektörleri kapsayan bütünleşik bir politika ve kararalma süreci oluşturmayı, kullanım
kararlarının etkilerine ilişkin koruyucu ve ihtiyati önlemler almayı, kaynak ve çevre muhasebesi gibi yöntemleri kullanmayı,
ilgili tüm tarafların bilgiye erişimi ile planlama ve kararalma süreçlerine katılımının sağlanacağı koşulları yerine getirmeyi,
taahhüt etmektedir. Yerel ve ulusal düzeylerde kıyı ve deniz kaynaklarının bütünleşik yönetimi ve sürdürülebilir gelişiminin
sağlanmasına yönelik olarak ise aşağıdaki etkinliklerin eşgüdümünü sağlayacak mekanizmaların gerçekleştirilmesi üzerinde
durulmaktadır.
-Arazi ve su kullanım planları ile yerleşim politikalarının, sürdürülebilir bütünleşik kıyı ve deniz yönetimi plan ve
programlarının, kritik alanları belirleyen kıyı profillerinin ve acil durum planlarının hazırlanması ve uygulanması ile çevresel
etki değerlendirilmesinin yapılması ve sonuçlarının izlenmesi,
-Yerleşim alanlarında çevrenin korunması için gerekli arıtma ve altyapı tesislerinin yapılması ve iyileştirilmesi, çevre sorunu
oluşturan etkenlerin periyodik olarak izlenmesi, tahrip olmuş doğa alanlarının iyileştirilmesi,
-Sürdürülebilir gelişmeye yönelik kıyı alanlarını etkileyen sektörlere ilişkin (turizm, balıkçılık, sanayi, tarım, kentleşme vb.)
programların bütünleştirilmesi,
-İnsan kaynaklarının geliştirilmesi, eğitim, bilinçlendirme ve bilgilendirme programlarının hazırlanması, çevre dostu
teknolojilerin kullanımının teşviki ve çevre kalite ölçütlerinin geliştirilerek uygulanması.(Güneş, Gorer, Nuray, 1998) “Dr.
Nilgün Görer – “TÜRKİYE’DE KIYI YÖNETİMİ UYGULAMALARI” - http://kentcevre.politics.ankara.edu.tr/durukyyonetimi.pdf
98
Kıyılar
7.4.2
2031
(5)
Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim planının yürürlükte olmadığı durumlarda
yukarıdaki (4) nolu paragrafta belirtilen planların hazırlanmasında ve/veya
değiştirilmesinde “Yeni Kıyı Yasası ve ÜFP kıyı politikaları” esas alınacaktır.
(6)
Fasıl 59 sahilleri koruma yasası ÜFP kıyı politikaları esas alınarak revize edilecektir.
(7)
Yukarıdaki (4) ve (5) nolu paragraflarda belirtilen İmar yasası altında mevcut
planların değişikliğinde ve/veya emirnamelerin imar planlarına dönüştürülmesinde
yapılacak olan düzenlemelerin mülkiyet haklarını etkilemesi durumunda teşvik edici
ve/veya tazmin edici önlemler alınacaktır.
ÜFP’deki Kıyı Bölgeleri İle İlgili Genel Politikalar
Politika MS Kıyılar 37: Kıyı Bölgeleri Genel Politikalar
Konu
(1)
Tüm kıyı bölgeleri içerisindeki Özel çevre koruma alanı ilan edilmemiş ancak
çevresel açıdan hassas alanlar, tarihi ve kültürel miras alanları, manzara alanları,
orman alanları ve benzeri hassas alanların yapılaşma baskısı altında olması.
Stratejik
Hedefler
(1)
Tüm kıyı bölgelerindeki yaşam kalitesinin artırılması ve diğer canlı türlerinin yaşam
alanlarının korunması.
Stratejik
(1)
Mekansal
Politikalar
Tüm kıyı bölgeleri içerisindeki;
Özel Çevre Koruma Alanları/ Natura 2000 alanları, Ramsar Alanları ile yerel ve
(a) uluslararası yasalarla korunan diğer koruma alanları,korunacaktır. Bu
alanlarda hazırlanacak yönetim planları çerçevesinde, sadece doğa korumaya
yönelik faaliyetler ve altyapı gelişmelerine izin verilecektir.
(b) Özel Çevre koruma alanı ilan edilmemiş ancak ekolojik açıdan ekolojij hassas
alanlar korunacaktır. Kaplumbağa yumurtalama alanları, önemli kuş alanları
(ÖKA), vahşi yaşam göç güzergâhı olarak kullanılması için belirlenmiş ‘yeşil
koridor’ alanları ve kumul alanlar korunacak, sadece doğa korumaya yönelik
faaliyetler ve gelişmelerine izin verilecektir.
(c)
Göçmen kuşların güzergâhları, göletler, dere yatakları, vahşi yaşam göçü ile
kuluçka amaçları için yeşil koridor olarak belirlenmiş alanlar korunacaktır.
(d) 1., 2., 3. ve 4. sınıf tarım topraklarına sahip kıyı bölgeleri– Bu alanlar
korunacak, sadece tarımsal amaçlı gelişmelere izin verilecektir.
(2)
(e)
Tarihi ve Kültürel Miras Alanları - Yerel ya da uluslararası yasalarla miras alanı
olarak belirlenmiş alanlar korunacak, sadece korumaya yönelik faaliyetler ve
altyapı gelişmelerine izin verilecektir.
(f)
Manzara Alanları - Dağlardan kıyıya panoramik görüşe sahip alanlar ile özel
kültürel ve manzara değerine sahip kıyı boyunca bulunan alanlar gibi manzara
alanları korunacaktır.
(g)
Ormanlık Alanlar - Orman alanlarında, orman içi dinlenme yerleri, piknik
yerleri gibi rekreasyon amaçlı gelişmeler ve orman faaliyetleri amaçlı
gelişmeler dışındaki gelişmelere izin verilmeyecektir.
2008 öncesi Belediye sınırı içinde olmayıp 2008 Belediye sınırları içine alınan
bölgelerdeki kıyılarda herhangi bir yapılaşmaya, tesise, kulübe, çardak veya başka
herhangi bir binaya izin verilmeyecektir. Kıyıların bu gibi kısımlarında rekreasyon,
eğlence dinlence ve benzeri türdeki, Devlete ait, çok gerekli, kamu yararına olan ve
kıyıların doğal güzelliğini, ekolojik yapısını, bozmayan, kirlilik yaratmayan nitelikte
tesislerin yapılması desteklenecektir.
99
Kıyılar
7.4.3
7.4.3.1
2031
ÜFP ile Belirlenmiş 3 Farklı Kıyı Bölgesine İlişkin Stratejiler: Kıyı şeritlerinde ÜFP kapsamında
belirlenmiş kriterlere göre ayrılmış alanlarda üç farklı strateji uygulanacaktır.
Yapılaşmasını Büyük Ölçüde Tamamlamış Kıyı Bölgelerinde Rehabilite Stratejisi: Hale hazırda
yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış bu gibi kıyı bölgelerinde, tüm yeni gelişmeler sadece
gelişme için belirlenmiş alanlarda olacaktır (Lapta-Çatalköy arası, Gazimağusa-Bafra arası).
(Bknz Harita 22; syf. 105). Buna göre;
Politika MS Kıyılar 38: Yapılaşmasını Büyük Ölçüde Tamamlamış Kıyı Bölgelerinde
Rehabilite Etme
Konu
(1) Kentsel gelişme, ikincil konutlar, turizm ve eğlence dinlence amaçlı gelişmelerin
baskısı,
(2) Kıyı gerisindeki alanın ağırlıklı olarak konut ve kitle turizmine yönelik olarak büyük
ölçüde yapılaşmış olması,
(3) Kıyılara halkın erişiminin sınırlı olması,
(4) İklim değişikliğinin olası sonuçlarının potansiyel risk ve tehlikeleri, irdelenmeden
hali hazırda büyük ölçüde yapılaşmış olması
Stratejik
Hedefler
(1) Halkın kıyılara olan erişilebilirliğinin artırılması,
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1) Bozulmuş Kıyıların
(2) Yapılaşmaya bağlı olarak ortaya çıkan deniz kirliliğinin önlenmesi
(a)
Fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek,
(b)
Sağlıklaştırmak ve rehabilite etmek.
(2) Kıyılar herkesin eşit ve serbest olarak yararlanmasına ve erişebilmesine olanak
sağlayacak şekilde düzenlenecektir.
(3) (a)
(b)
Kıyılarda doğal ve ekolojik yapıya zarar vermeyen kıyı aktiviteleri, sahillere
hizmet verecek yapı ve altyapıya yönelik gelişmeler ve farklı sahilleri
birbirine bağlamaya yönelik olarak yürüyüş ve/veya bisiklet yolları
yapılabilecektir.
Liman, marina gibi tesisler bu bölgelerde yapılabilecektir.
(4) Sahil şeridleri içerisinde kalan alanda, açık alanlar, yürüyüş yolları, gezinti alanları
gibi rekreaktif kullanımların yanında restaurant, cafe gibi toplum yararına açık
olan eğlence tesislerinin yer alması teşvik edilecektir.
(5) Bu kıyı bölgelerinde:
(a)
Kentsel gelişme
(b)
Kitle turizmi
(c)
Liman turizmi
(d)
Marina gelişimi
yer alabilecektir.
(6) Mevcut altyapıyı tamamlamaya yönelik kentsel gelişmelere izin verilecektir.
(7) Kıyı bölgelerinde yer alan tüm gelişmeler kanalizasyon arıtma sistemine
bağlanacaktır.
(8) Arada kalmış orman, verimli tarımsal araziler, tarihi ve kültürel miras alanları
korunacak ve kıyı ile bütünleştirilmiş rekreasyon alanı ve kıyıya erişim koridoru
olarak düzenlenmesi desteklenecektir.
100
Kıyılar
2031
Şekil 10 : Yapılaşmasını Büyük Ölçüde Tamamlamış Kıyı Bölgeleri
Resim 16: Girne
7.4.3.2
Resim 15: Mağusa Limanı
Yapılaşmamış ve/veya Kısmen Yapılaşmış ve Herhangi bir Koruma Rejimi Altında Olmayan Kıyı
Bölgelerinde, Sınırlı Gelişme Stratejisi: Bu bölgeler sınırlı gelişmeye açılacak kıyı bölgeleridir.
Yapılaşmamış ve/veya kısmen yapılaşmış ve herhangi bir koruma rejimi altında olmayan ve
yapılaşmış kıyı bölgeleri arasında kalmış bu kıyı bölgelerinde sınırlı gelişmeler yer alabilecektir
(Yeşilırmak-Yayla, Çatalköy-Büyükkonuk). (Bknz. Harita 22, syf. 105)
Politika MS Kıyılar 39: Yapılaşmamış veya Kısmen Yapılaşmış Kıyı Bölgelerinde Sınırlı
Gelişme
Konu
Stratejik
Hedefler
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Yürürlükteki düzenlemeler ve mevzuat uyarınca yeterince koruma altında
olmaması,
(2)
Yeni yol bağlantıları nedeniyle erişimin gelişmesi sonucu yapılaşma baskısı altında
olması
(1)
Gelecek nesillerin ekonomik gelişmesi, yaşam kalitesi ve diğer canlı türlerinin
yaşamlarını sürdürebilmeleri için kıyıların doğal, ekolojik yapısını korumak,
(2)
Kıyı bölgelerindeki yapılaşmayı kontrol altına almak,
(3)
Bakir doğal kıyı alanlarını korumak.
(1)
Kıyılar herkesin eşit ve serbest olarak yararlanmasına ve erişebilmesine olanak
sağlayacak şekilde düzenlenecektir.
(2)
Kıyılarda doğal ve ekolojik yapıya zarar vermeyen kıyı aktiviteleri ve sahillere hizmet
verecek yapı ve altyapıya yönelik gelişmeler yapılabilecektir. Liman, marina gibi
tesisler sadece MS01 Ana Mekansal Stratejiler haritasında gösterilen yerlerde
101
Kıyılar
2031
yapılabilecektir.
(3)
Sahil şeridleri içerisinde kalan alanda, sahilleri birbirine bağlamaya yönelik olarak
yürüyüş ve/veya bisiklet yolları, açık alanlar, gezinti alanları gibi rekreaktif
kullanımların yanında sınırlı sayıda restaurant, cafe gibi toplum yararına açık olan
eğlence tesisleri yer alabilecektir.
(4)
Kıyı dışındaki alanlarda, tasarım ve yoğunluk sınırlandırmalarına tabi sınırlı
gelişmeye izin verilecektir.
(5)
Rekreasyon alanları, toplum için dinlence yerleri, piknik alanı, restoranlar, kamuya
ait plajlar, yürüme parkurları gibi dinlence ile bağlantılı faaliyetlerin yanında Eko
turizm türü gelişmeler ve kamping alanları teşvik edilecektir.
(6)
Hale hazırda yapılaşmamış olan ve yürürlükteki herhangi bir planlama veya bir
başka mevzuat gereği koruma altında olmayan veya 2008 öncesi Belediye Sınırı
içinde olmayıp 2008 Belediye Sınırları içine alınan bölgelerdeki kıyı alanlarının
gerisindeki etkilenme alanlarında da kıyıların kullanımını engellemeyecek estetik,
erişilebilirlik, insan ve çevre sağlığı ile güvenliğinin korumasını engellemeyecek
düzeyde sınırlı gelişmeler desteklenecektir.
Şekil 11 : Yapılaşmamış veya Kısmen Yapılaşmış Kıyı Bölgeleri
7.4.3.3
Koruma Altındaki Kıyı Bölgelerinde Mutlak Koruma Stratejisi: Özel Çevre Koruma Bölgeleri
(ÖÇKB), Tarihi ve Kültürel Miras Alanları , dere yatakları, manzara alanları, 1., 2. ve 3. sınıf tarım
toprakları, orman alanları ve benzeri bir planlama kararı, politika ve/veya yürürlükteki bir
mevzuat gereği koruma altında bulunan ve/veya 2008 öncesi Belediye sınırı içinde olmayıp
2008 Belediye sınırları içine alınan ve/veya yapılaşmamış olan tüm kıyı alanlarında mutlak
koruma stratejisi uygulanacaktır. (Bknz. Harita 22, syf. 105)
Politika MS Kıyılar 40 : Koruma Altındaki Kıyı Bölgelerinde Mutlak Koruma
Konu
Stratejik
Hedefler
(1)
Ekonomik potansiyelin değerlendirilememesi,
(2)
Bakımsızlık,
(3)
Kaçak yapılaşma.
(1)
Bugünkü ve gelecek nesillerin ekonomik gelişmesi, yaşam kalitesi ve diğer canlı
türlerinin yaşamlarını sürdürebilmeleri için kıyıların doğal, ekolojik yapısını
korumak.
(2)
KKTC’nin mukayeseli üstünlüklerinden olan mutlak koruma altındaki kıyı
bölgelerinden elde edilen turizm gelirlerini artırmak.
(3)
Kıyı bölgelerinde iklim değişikliği ve kıyı erozyonuna bağlı geri dönülemeyecek
102
Kıyılar
2031
zararlara yol açabilecek potansiyel risk ve tehlikeleri etkileri en aza indirgemek.
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(4)
Bakir doğal kıyı alanlarını korumak.
(1)
Kıyı Bölgelerinde, kıyıların doğal ekolojik ve morfolojik yapısına zarar vermeksizin
hazırlanacak yönetim planlarında belirtilecek ihtiyaçlara yönelik olarak
korumaya, risk önlemeye ve kamu yararına olan ve kıyıların doğal güzelliğini,
ekolojik yapısını, bozmayan, kirlilik yaratmayan nitelikte faaliyetlere ve altyapı
gelişmelerine izin verilecektir.
Şekil 12 : Mutlak Koruma Altındaki Kıyı Bölgeleri
7.4.4. ‘Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim Planı’nın ana hedefleri; kıyı kaynak sistemlerinin işlevsel
bütünleşmesinin sürekliliğini sağlamak, kaynak-kullanım çelişkisini azaltmak, çevre ve insan
sağlığının sürekliliğini sağlamak ve çoklu sektörel gelişimin ilerlemesini kolaylaştırmaktır.
DENİZ
Kıyı Çizgisi
Kıyı
Doğal Sınır
Kıyı Şeridi
Kıyı Bölgesi:
BÜTÜNLEŞİK KIYI
BÖLGELERİ YÖNETİM
PLANI
KARA
Şekil 13 : Kıyı Bölgesi, Bütünleşik Kıyı Bölgleri Yönetim Planı
7.4.4.1
Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim Planı (BKBYP)’nın hazırlanacak yukarıdaki şemada
tanımlanan kıyı bölgesi sınırlarının belirlenmesinde aşağıda belirtilen ölçütler esas alınacaktır.
(1) Kara Yönünde Kıyı Bölgesi Sınır Ölçütleri
(a) Kıyı yerleşmeleri ve kıyıya bağımlı gelişme alanları,
(b) Kıyı bölgesinde yer seçen turizm, rekreasyon, ikincil konut kullanımları,
(c) Kıyı bölgesinde yer seçme eğilimi olan sanayi, enerji, gemi yapım, ulaşım vb.
yatırımlar,
103
Kıyılar
2031
(d) Kıyı bölgesinde yer alan delta, kumul, sulak alan gibi ekolojik sistem bütünlüğü olan
alanlar ve bunların koruma sınırları,
(e) İklim değişikliği senaryolarına dayalı olası deniz yükselmeleri ve taşkınların
etkileyebileceği yaşam alanları
(2) Deniz Yönünde Kıyı Bölgesi Sınır Ölçütleri
(a) Karasal faaliyetlerin deniz ortamına olan etkileri,
(b) Deniz ortamındaki canlı ve cansız kaynakların varlığı ve bunlara ilişkin araştırma,
(c) İşletme, kullanma ve faydalanma imtiyazları,
(d) Deniz ticareti, deniz ulaşımı ve balıkçılık faaliyetleri,
(e) Deniz yapıları, deniz canlılarına ilişkin koruma alanları, su ürünleri koruma ve üretim
alanları, askeri güvenlik bölgeleri, askeri stratejik bölgeler, deniz içi boru hatları,
iskeleler ve şamandıralar.
7.4.4.2
‘Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim Planı’ hazırlanmasında aşağıdaki ilkeler esas alınacaktır.
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
Sürdürülebilir bir yaklaşım benimsenecektir.
Toplumsal ve doğal çevredeki bozulma önlenecektir.
İhtiyatlı olunacaktır.
Özellikle meteorolojik ve oşinografik alanlardaki mevcut eğilimlerin kısa ve uzun vadede
ne yönde değişeceklerini kestirmek için tahminler yapılacaktır.
İklim değişikliği senaryolarına dayalı olası deniz yükselmeleri ve taşkınlar sonucunda insan
yaşam alanları ve diğer canlı türlerinin yaşam alanlarının asgari etkilenmesi için önlemler
alınacaktır.
Bozulmuş doğal çevreler sağlıklaştırılacak ve rehabilite edilecektir.
Kirleten ve kullanan öder ilkesinin yaygınlaştırılması ve benimsetilmesine çaba
gösterilecektir.
En etkin teknoloji kullanılacak ve en iyi çevresel uygulamalar gerçekleştirilecek ve
özendirilecektir.
Halkın bilgilendirilmesi ve katılımı sağlanacaktır.
7.4.5. 14/2008 Sayılı Belediyeler (Değişiklik) Yasası’nın yürürlüğe girmesinden önce Belediye sınırları
içerisinde bulunan ve İmar Yasası altında yürürlükte Plan ve Emirnamesini bulunan bölgelerde
(Bknz. Harita 21, syf. 105) gerek politika yaklaşımı, gerekse düzenleme ve gerekse uygulamadan
kaynaklanan çelişkiler varsa bunlar alt ölçekte, emirname bölgeleri için planlar hazırlanırken
ÜFP’nin genel politikasına uyumlu, her bölgenin kendi yerel özelliklerine göre düzenlemeler
yapılacaktır. Böyle düzenlemenin mülkiyet haklarını etkilemesi durumunda teşvik edici ve/veya
tazmin edici önlemler alınacaktır.
7.4.6. 14/2008 Sayılı Belediyeler (Değişiklik) Yasası’nın yürürlüğe girmesinden önce Belediye Sınırları
içerisinde bulunan ve İmar Yasası altında düzenlenen Plan ve Emirnamesini bulunmayan bölgeler
(Bknz. Harita 21, syf. 105) için İmar Yasası altında Planların hazırlanmasında ÜFP’nin genel ilke,
amaç ve hedeflerine uygun olarak ve politikaları ile uyumlu olarak her bölgenin kendi yerel
özelliklerine göre düzenlemeler yapılacaktır. Böyle düzenlemenin mülkiyet haklarını etkilemesi
durumunda teşvik edici ve/veya tazmin edici önlemler alınacaktır.
104
Kıyılar
105
Harita 21: 2008 Belediye ( Değişiklik) Yasasına Göre Düzenlenen Belediye Hudutları
105
2031
Kıyılar
Harita 22: Kıyı Stratejiler
106
2031
Dağlar
Dağlar
2031
8. Dağlık Alanlar
8.0
Giriş
8.0.1
Dünya karasal yüzeyinin yaklaşık % 25’ini dağlık alanlar kaplamaktadır. Dağlık alanlarda yaşayan
insan sayısı 1974 yılında dünya nüfusunun %10’unu oluştururken, bugün bu değer %26’ya
ulaşmıştır28.
8.0.2
Dağlar çok özel alanlardır. Dağlık koruma alanları bir çok jeolojik ve fiziki- coğrafi özellikleri ile
dünyanın biyolojik çeşitliğinin korunmasına çok önemli katkı sağlarlar. Dağlar barındığı zengin
endemik canlı türleri ve ekosistemleri ile biyolojik çeşitliliğin hazinesidirler. Çok çeşitli iklimsel
koşullara, jeolojik ve fiziki- coğrafik özelliklere sahiptirler. Olağanüstü estetik görüntüleri vardır,
önemli manzara alanlardır. Yaban yaşamı, yükseklikleri, izole oluşları dağ ve tepeleri ziyaret eden
insanlar için bir çok zorluklar yaşatırlar. Doğal vadiler, eğimli alanlar yeraltı su kaynaklarının
doğal beslenmelerini sağlarlar. Dağlar su rezervleri için bulunmaz bir doğal ortamdır. Vadileri,
akarsuları, ormalık alanları ile dağlar, insanların yaşam kalitesi için en önemli bileşenlerinden/
kritelerinden birisi olan, boş zamanlarını değerlendirebilecekleri, dinlenebilecekleri doğal
rekreasyon alanlardır. Aynı zamanda su kaynakları, doğal güzellikleri, doğal taşları, kayaları,
ormanları ile turizm sektörü, inşaat sektörü, eğlence dinlence sektörü insanların su ihtiyacı için
önemli bir ekonomik kaynak olarak da görülmektedir29.
8.0.3
Gerek ekonomik gelişme amacı, gerekse yaşam kalitesine olan talebin artması nedeniyle, dağlık
alanlar da gelişme baskısı altında olan alanlardandır. Bu nedenle dağ ekosistemleri günümüzde
hızla değişmeye başlamıştır. Bu alanlar taşıma kapasitesinin üstünde insan faaliyeti ve kullanımı
nedeniyle insan eliyle hızlandırılmış toprak erozyonu, toprak kayması, doğal yaşam ortamlarının
ve biyolojik çeşitliliğin hızla yok olması, su ortamlarının kirlenmesi tehlikesi ile karşı karşıyadır.
8.0.4
Dağlık bölgeler olağanüstü manzara
değerleri, vahşi ve doğal ortamı,
biyolojik çeşitliliği ve turizm için
sunduğu fırsatlar nedeniyle koruma
altına alınırlar. Bu nedenle korunması
öngörülen
dağlık
alanların
belirlenmesinde
fiziki
özellikler,
biyolojik çeşitlilik, beslenme alanları
özellikleri, tarihi ve kültürel özellikler
ve kaynaklar dikkate alınmalıdır.
Bunların yanısıra, bu alanların koruma
statüsüne
uygun
kullanım
biçimlerinin ne olabileceği, bilimsel ve
kültürel çalışmalar, sürdürülebilir
yaşam alanları, çeşitli biçimlerde
rekreasyon alanları, bu alanların
Resim 17: Besparmak Sıradağları
kamu yararına
korunması ve
kullanılması için
gerekli istihdam
yaratılması koşulları da dikkate alınmalıdırlar. Dağlık koruma alanlarının korunması, koruma ve
kullanma dengesinin doğru kurulmasına bağlıdır. Biyolojik çeşitliliğin korunabilmesi için koruma
alanı, vadilere ve daha alçak alanlardaki eğimli alanları kapsayacak şekilde genişletilmelidir.
28
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/15/1493/16466.pdf
IUCN Guidelines For Planning And Managing Mountain Protected Areas-IIUCN World Commission on Protected Areashttps://library.conservation.org/PublishedDocuments/2009/2004IUCNGuidelinesforPlanningandManagingMountainProt
ectedAreas.pdf
29 3
108
Dağlar
8.0.5
Kuzey
Kıbrıs’ta
bulunan
ve
Beşparmak
sıradağları
diye
adlandırılan dağlar, batıda Koruçam
burnundan, doğuda Karpaz burnuna
kadar uzanan 177 kilometrelik bir
uzunluk ile 19 kilometrelik bir
genişliğe
sahiptir.
Beşparmak
sıradağları
adını,
Değirmenlik
köyünün kuzeyindeki elin beş
parmağını
andıran
tepeden
almaktadır.
Dağların
ortalama
yükseklikleri 600 metredir. En
yüksek
tepesi
1024
metre
yüksekliğinde olan Selvili Tepe’dir.
Diğer önemli yükseklikler ise;
Buffavento 954 metre, Kıvaçtepe
(Kronoz) 946 metre ve Yayla (Yalya)
tepesi de 935 metredir.
2031
Resim 18 : Dağlık Alan
8.0.6
Beşparmak
sıradağları
batıdan
doğuya doğru dört parça halinde uzanmaktadır. Bunlar Kayalar, Lapta Dağları, Beşparmak Dağları
ve Kantara Dağları’dır. Bu dağları ise doğal geçitler (boğazlar) birbirinden ayırmaktadır. Aynı
zamanda Kuzey Kıyı Ovası ile Mesarya‘yı birbirine bağlayarak ulaşım kolaylaştırmaktadırlar.
Dağları birbirinden ayıran geçitler ise; Geçitköy (Panağra), Girne-Lefkoşa, (Dar Boğaz) ve
Mersinlik (Akatu) geçitleridir.
8.0.7
300 metre ve üzeri yükseklik ile %15 eğim ve üzeri alanlar, ÜFP kapsamında, koruma ve
sürdürülebilir kullanıma yönelik planlama strateji ve politikalar düzenlenen dağlık alanlar olarak
kabul edilmiştir. Bu alanlarda hale hazırda Çevre Yasası altında ilan edilmiş olan ve Avrupa Birliği
biyolojik çeşitlilik ağı olan Natura 2000 ağının parçası olabilecek potansiyele sahip ÖÇKB’ler yer
almaktadır. En geniş sıradağ grubu olan Beşparmak Sıradağları ise Natura 2000 ağı olma
potansiyeline sahip öneri ÖÇKB olarak belirlenmiştir.
8.0.8
Kuzey Kıbrıs’ta bu yükseklikteki alanlar Beşparmak Sıradağları ve KKTC’nin önemli akiferlerinden
biri olan Beşparmak Dağları Akiferi üzerinde yer almaktadır. Akiferi korumaya yönelik ilgili
politikalar sektör raporunda belirtilmektedir. (Bknz. Bölüm V. Çevre,Tarihi ve Kültürel Miras Çevre syf 236)
8.0.9
KKTC’ de dağların yaklaşık %12‘si İmar Yasası altında yürürlükte bir Planlama Enstrümanı olan
bölgelerde yer almaktadır. Bu bölgelerde KKTC nüfusunun yaklaşık %10’u yaşamaktadır.
8.0.10 Kuzey Kıbrısta 300 metre ve üzeri yükseklik ile %15 eğim ve üzeri alanları kapsayan dağlık
bölgeleri, “Yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış ve mevcut yapı ile uyumlu gelişmelere izin
verilecek ve rehabilite edilecek dağlık bölgeler”, “herhangi bir koruma rejimi altında olmayan
yapılaşmamış veya kısmen yapılaşmış ve sınırlı gelişecek dağlık bölgeler”, “Yapılaşmamış ve
mutlak koruma altındaki dağlık bölgeler”, “Taş ocaklarının yer aldığı ve yeni gelişmelere izin
verilmeyecek ve rehabilite edilecek dağlık bölgeler” olmak üzere dört farklı planlama stratejisi
bölgesine ayrılmıştır.
109
Dağlar
110
Harita 23 : Eğim
110
2031
Dağlar
111
Harita 24 : Topagrafya ve Eğim Birleşik
111
2031
Dağlar
2031
8.1 KKTC Dağlık Alanları Ana Mekansal Konuları
8.1.1
Yapılaşma Baskısı ve Taş ocakları : Yapılaşma, taş ocakları ve yol yapımı veya iyileştirilmesine
yönelik gelişmeler,
(a) Hava, su/akifer, toprak, gürültü ve görüntü kirliliğine yol açmakta ve bu nedenle hem doğal
yaşamı hem de insan sağlığını olumsuz etkilemekte,
(b) Potansiyel Natura 2000 alanı özelliği taşıyan zengin biyolojik çeşitlilik ve yaban hayatını tehlike
altına sokmakta, zarar vermekte,
(c) Mevcut doğal jeolojik ve topoğrafik yapıya müdahale etmekte, böylece suyun doğal akışı
bozulmakta ve doğal ve estetik yapının ve manzara alanlarının bozulmasına neden olmakta
sonuç olarak doğada geri dönüşümü olmayan hasarlara yol açmaktadır.
8.1.2
Erozyon: Dağlık alanların bazı bölgelerinde erozyon sorunu yaşanmaktadır. Buna bağlı olarak bu
alanlardaki verimli topraklar su ve rüzgarın etkisiyle taşınarak yok olmakta, çoraklaşmakta, dağların
doğal ve estetik yapısı bozulmakta, biyolojik çeşitlilikle yaban hayatı zarar görmektedir.
8.1.3
Toprak Kayması – Heyelan: Toprak kayması riski taşıyan alanlar özellikle yerleşim alanları için tehdit
oluşturmaktadır. Ancak KKTC’de bu alanların belirlenmesi ve alınması gereken önlemlerle ilgili henüz
bir çalışma yapılmamıştır ve tehlikenin boyutu bilinmemektedir.
8.1.4
Dağların Turizme Katkısının Yetersiz Olması : KKTC’ nin turizm çeşitliliğini ve yıl boyu sürekliliğini
arttırmada dağlık alanlar önemli bir potansiyele sahiptir. Dağlık alanlar Doğa turizmi/Özel ilgi
turizmi/Sağlık Turizmi gibi turizm türlerine yönelik kullanılabilecekken, KKTC’de dağlık alanların
turizme katkısı yetersiz olmakta, bu potansiyel değerlendirilmemektedir.
8.2 KKTC Dağlık Alanlar Ana Mekansal Hedefler
8.2.1
Dağlık Alanlarda Ana Hedef: Dağlık alanların sahip olduğu fiziki ve doğal yapıyı korumak; müdahale
edilmemiş doğal biyolojik çeşitliliğin, çevresel ortamın ve kaynakların korunarak sürdürülebilir
gelişme sağlamaktır.
8.2.2
Dağlık Alanlarda Hedefler:
(a) Taş ocaklarını çevreye zarar vermeyecek şekilde çalışmasını sağlamak
(b) Bozulmuş olan taş ocaklarını rehabilite etmek
(c) Erozyon ve toprak kaymasını önlemek
(d) Dağların turizme katkısını sağlamak
8.2.3
Dağlık alanlar, yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış, yapılaşmamış veya kısmen yapılaşmış, ve
yapılaşmamış ve yasal olarak mutlak koruma altındaki dağlık alanlar olarak 3 farklı durumda
incelenerek, gelişme ve rehabilite etme, sınırlı gelişme ve mutlak koruma stratejilerinden biri
uygulanacaktır.
112
Dağlar
2031
8.3 KKTC Dağlık Alanlar Ana Mekansal Politikalar
8.3.1
Dağlık Alanlar Genel Politikalar
Politika MS Dağlar 41: Dağlık Alanlar Genel Politikalar
Konu
Stratejik
Hedefler
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
(2)
(3)
(1)
(2)
(1)
8.3.2.1
Erezyon ve heyelan tehlikesi,
Dağlık alanların sahip olduğu müdahale edilmemiş doğal biyolojik çeşitliliğin,
çevresel ortamın ve kaynakların korunarak sürdürülebilir gelişme sağlamak
Erozyon ve toprak kaymasını önlemek
Tüm dağlık alanlar içerisindeki;
(a)
(2)
8.3.2
Tüm dağlık alanlar içerisindeki Özel Çevre Koruma Alanları, Özel Çevre Koruma Alanı
ilan edilmemiş ancak çevresel açıdan hassas alanlar, tarihi ve kültürel miras alanları,
manzara alanları, orman alanları ve benzeri hassas alanların yapılaşma ve
taşocakları baskısı altında olması
Doğal ve estetik yapının ve manzara alanlarının bozulması
Özel Çevre Koruma Alanları/ Natura 2000 alanları, Ramsar Alanları ile yerel ve
uluslararası yasalarla korunan diğer koruma alanları,korunacaktır. Bu
alanlarda hazırlanacak yönetim planları çerçevesinde, sadece doğa korumaya
yönelik faaliyetler ve altyapı gelişmelerine izin verilecektir.
(b) Özel Çevre koruma alanı ilan edilmemiş ancak çevresel açıdan ekolojik hassas
alanlar korunacaktır.
(c) Göçmen kuşların güzergahları, göletler, dere yatakları, vahşi yaşam göçü ile
kuluçka amaçları için yeşil koridor olarak belirlenmiş alanlar korunacaktır.
(d) Tarihi ve kültürel miras alanları korunacak, sadece korumaya yönelik
faaliyetler ve altyapı gelişmelerine izin verilecektir.
(e) Manzara alanları - Dağlardan kıyıya panoramik görüşe sahip alanlar ile özel
kültürel ve manzara değerine sahip kıyı boyunca bulunan alanlar gibi manzara
alanları korunacaktır.
(f)
Orman alanları - Orman alanlarında, orman içi dinlenme yerleri, piknik yerleri
gibi rekreasyon amaçlı gelişmeler ve orman faaliyetleri amaçlı gelişmeler
dışındaki gelişmelere izin verilmeyecektir.
(h) Akifer ve beslenme alanları korunacaktır.
(i)
1., 2. , 3. Ve 4. sınıf tarım toprakları korunacak, sadece tarımsal amaçlı
gelişmelere izin verilecektir.
Erozyon alanları ve heyelan ihtimali fazla olan yerler tespit edilecek ve gerekli
önlemler alınacaktır. (Ayrıntılı politikalar için bknz Bölüm V, Sektör Politikaları,
Çevre, Tarihi ve Kültürel Miras- Çevre/ Potansiyel Risk ve Tehlikeleri Önleme, syf.
270)
Yapılaşmasını Büyük Ölçüde Tamamlamış Dağlık Alanların, Rehabilite Edilmesi Stratejisi:
Yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış dağlık alanlarda, tüm yeni gelişmeler sadece gelişme için
belirlenmiş alanlarda yapılabilecek ve yapılaşma aralarında kalan boş kısımlarda mevcut yerleşim
dokusunu tamamlayıcı ve buna uyumlu gelişmelere izin verilecektir (Bknz Harita 25; syf 117). Buna
göre:
113
Dağlar
2031
Politika MS Dağlar 42 : Yapılaşmış Dağlık Alanların Rehabilite Edilmesi Stratejisi
Konu
Yapılaşma baskısı, toprafyayı dikkate almayan yapılaşma ve yol yapımı veya iyileştirilmesine
yönelik gelişmeler nedeniyle
(1) Mevcut doğal jeolojik ve topoğrafik yapının suyun doğal akışının bozulması
(2) Doğal ve estetik yapının ve manzara alanlarının bozulması
Stratejik
Hedefler
(1) Dağlık alanların sahip olduğu ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri
korumak ve iyileştirmek
(2) Yapılaşmış dağlık alanları toparlamak, bozulmuş alanları sağlıklaştırmak, rehabilite
etmek , çevre ve mekan kalitesini iyileştirmek
(3) Turizm ve rekreasyon için sunduğu ekonomik gelişme ve yaşam kalitesi artırma
fırsatlarını değerlendirmek;
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1) Gelişme sınırları belirlenmemiş yerleşimlerde yapılaşmış alanları toparlamak için
yerleşim bütünlüğü oluşturacak şekilde gelişme sınırları belirlenecektir.
(2) Gelişme sınırları içerisinde, yapılaşma aralarında kalan boş parsellerde yerleşim
bütünlüğünü sağlayacak, doğal jeolojik ve topoğrafik yapıyı bozmayacak ve doğal
manzara alanlarını koruyacak türde, mevcut yerleşim dokusuyla uyumlu gelişmelere
izin verilecektir.
(3) Bu alanlarda Özel İlgi/ Doğa/ Sağlık turizm olanakları sunan gelişmeler desteklenecek
ve teşvik edilecektir.
(4) Turizm ve gayrimenkul geliştirme projeleri için tasarımı yönlendirici düzenlemeler
hazırlanacaktır.
(5) Mevcut gelişmelerin atık su ve katı atık altyapısı tamamlanacak, yeni gelişmelerin
izinleri de altyapısını sağlamış olmasına tabi tutulacak ve bu alanlarda yapılacak
hertürlü teknik altyapının doğal jeolojik ve topoğrafik yapıyı bozmadan ve doğal
manzara alanlarını koruyarak yapılması sağlanacaktır.
8.3.3
8.3.3.1
Herhangi Bir Koruma Rejimi Altında Olmayan Yapılaşmamış veya Kısmen Yapılaşmış Dağlık
Alanlar/ Sınırlı Gelişme Stratejisi:
Henüz yapılaşmamış ve/ veya kısmen yapılaşmış ve herhangi bir koruma rejimi altında olmayan
dağlık alanlarda tasarım ve yoğunluk sınırlandırmalarına tabi sınırlı gelişmeye izin verilecektir.
Politika MS Dağlar 43: Yapılaşmamış veya Kısmen Yapılaşmış Dağlık Alanlarda Sınırlı
Gelişme Stratejisi
Konu
(1) Yapılaşma ve teknik altyapı müdahalelerinin, doğal jeolojik ve topoğrafik yapının
suyun doğal akışını bozma ve manzara alanlarını olumsuz etkileme tehlikesi,
(2) Dağların turizme katkısının yetersiz olması,
Stratejik
Hedefler
(1) Dağlık alanların sahip olduğu ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri
korumak ve iyileştirmek,
(2) Kısmen yapılaşmış dağlık alanlarda sınırlı gelişme rehabilite edilerek dağlık alanlara
verdikleri zararları azaltmak.
(3) Turizm ve rekreasyon için sunduğu ekonomik gelişme ve yaşam kalitesi artırma
fırsatlarını değerlendirmek,
114
Dağlar
Stratejik
Mekansal
Politikalar
2031
(1) Hale hazırda yapılaşmamış olan ve yürürlükteki herhangi planlama veya bir başka
mevzuat gereği koruma altında olmayan, dağlık alanların 300 metrenin altında
bulunan % 15 eğim ve üzerindeki eğimli kısımlarında estetik, erişilebilirlik, insan ve
çevre sağlığı ile güvenliğinin, yeraltı su kaynaklarının, biyolojik çeşitliliğin, manzara
değerinin korumasını engellemeyecek düzeyde uygun görülen konumlarda, sınırlı ve
düşük yoğunluklu gelişmelerin yer alması sağlanacaktır.
(2) Mevcut gelişmelerin Özel İlgi/ Doğa/ Sağlık turizmine yönelik kullanılmaları
8.3.4
8.3.4.1
Yapılaşmamış ve Yasal Olarak Mutlak Koruma Altındaki Dağlık Alanlar/ Mutlak Koruma Stratejisi:
Özel Çevre Koruma Bölgeleri/ Potansiyel Natura 2000 Alanları, Tarihi ve Kültürel Miras Alanları,
dere yatakları, 1., 2. ve 3. sınıf tarım toprakları, orman alanları, akifer alanı gibi yasal olarak koruma
altında olan alanlarda ve manzara alanlarında mutlak koruma stratejisi uygulanacak ve
yapılaşmaya izin verilmeyecektir.
Politika MS Dağlar 44: Koruma Altındaki Dağlık Alanlarda Mutlak Koruma Stratejisi
Konu
Özel Çevre Koruma Alanları, Tarihi ve Kültürel Miras Alanları, dere yatakları, 1., 2. Ve 3. sınıf
tarım toprakları, orman alanları, akifer alanı, potansiyel Natura 2000 alanı gibi yasal olarak
koruma altında olan alanların ve manzara alanlarının korunması.
Stratejik
Hedefler
(1)
Dağlık alanların sahip olduğu müdahale edilmemiş doğal biyolojik çeşitliliğin, çevresel
ortamın ve kaynakların korunarak sürdürülebilir gelişme sağlamak,
(2)
Özel Çevre Koruma Alanları, Tarihi ve Kültürel Miras Alanları, dere yatakları, manzara
alanları, 1., 2. Ve 3. sınıf tarım toprakları, orman alanları, akifer alanı, Potansiyel Natura
2000 alanı gibi yasal olarak koruma altında olan alanlarda mutlak koruma stratejisi
uygulanması ve yapılaşmaya izin verilmemesi
(4)
Turizm ve rekreasyon için sunduğu ekonomik gelişme ve yaşam kalitesi artırma
fırsatlarını değerlendirmek,
Stratejik
(1)
Mekansal
Politikalar
Yapılaşmaya izin verilmeyecek dağlık alanları,
(a)
Özel Çevre Koruma Alanları - Çevre koruma bölgeleri (ÖÇKB’leri)/ Natura 2000
alanları, Ramsar alanları ile yerel ve uluslararası yasalar ile korunan diğer doğa
koruma alanlarıdır. Bu alanlarda hazırlanacak yönetim planları çerçevesinde,
sadece doğa korumaya yönelik faaliyetler ve gelişmelere izin verilecektir.
(b) Tarihi ve Kültürel Miras alanları - Yerel ya da uluslararası yasalarla miras alanı
olarak belirlenmiş alanlar korunacak, sadece korumaya yönelik faaliyetler ve
gelişmelere izin verilecektir.
(c)
Dere yatakları- Dere yatakları ve çevresi korunacaktır.
(d) Manzara Alanları – Dağların panoramik görünüşüne sahip alanlar ile özel kültürel
ve manzara değerine sahip dağlık manzara alanları korunacaktır.
(e)
Ormanlık alanlar - Orman alanlarında, orman içi dinlenme yerleri, piknik yerleri
gibi rekreasyon amaçlı gelişmeler ve orman faaliyetleri amaçlı gelişmeler dışında
gelişmelere izin verilmeyecektir.
(f)
ÖÇKB ilan edilmemiş ancak çevresel açıdan ekolojik hassas alanlar- Önemli kuş
alanları (ÖKA), vahşi yaşam göç güzergahı olarak kullanılan ‘yeşil koridor’ alanları,
sadece doğa korumaya yönelik faaliyetler ve gelişmelere izin verilecektir.
(g)
Akifer Alanı - Akifer ve beslenme alanları korunacaktır.
(h) Tarım toprakları- 1., 2., 3. ve 4. sınıf tarım topraklarında sadece tarımsal amaçlı
faaliyetler ve gelişmelere izin verilecektir.
115
Dağlar
8.3.4.2
8.3.5
2031
Bu alanların nasıl korunacağına ve kullanılacağına yönelik yönetim planı hazırlanacaktır. (Ayrıntılı
politikalar için bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Çevre, Tarihi ve Kültürel Miras- Çevre/ Biyolojik
Çeşitlilik, Hassas Alanlar, syf. 247)
Taş Ocaklarının Yer Aldığı Alandığı Dağlık Alanlar/ Rehabilite Stratejisi:
Politika MS Dağlar 45: Taş Ocaklarının Yer Aldığı Alandığı Dağlık Alanları Rehabilite
Stratejisi
Konu
Taş ocaklarının;
(1)
Hava, su/akifer, toprak, gürültü ve görüntü kirliliğine yol açması,
(2)
Mevcut doğal jeolojik ve topoğrafik yapıya müdahale etmesi sonucu suyun doğal
akışının , doğal ve estetik manazara alanlarını bozması,
Stratejik
Hedef
Taş ocaklarının yer aldığı bozulmuş alanları sağlıklaştırmak, rehabilite etmek, çevre ve mekan
kalitesini iyileştirmek,
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1) Gelecekte inşaat sektörü için gerekli olan taş üretimi miktarı ve buna bağlı olarak taş
ocağı sayısı belirlenecektir. Belirlenen ihtiyaca göre, mevcut taşocaklarının ihtiyacı
karşılaması durumunda yeni işletmelere izin verilmeycektir. İhtiyacı karşılayamaması
durumunda yeni işletmeler koruma altındaki dağlık alanlar dışında açılabilecektir.
(2) Taş ocaklarının rezerv alanlarının ömrü belirlenecektir. Çevresel açıdan hassas alanlar
içerisindeki mevcut ocakları rezerv alanlarının ömürlerinin bitmesi durumunda
kapatılarak rehabilite edilecektir.
(3) Taşocaklarının işletme şekli ve yönetimine düzenleme getirilecektir. Buna Uymayan
işletmelerin izinleri iptal edilecek ve / veya yenilenmeycektir.
(4) Koruma altındaki dağlık alanlarda,yeni taş ocağı açılmasına izin verilmeycektir.
8.3.5.1
İmar Yasası altında yürürlükte Plan ve Emirnamesi bulunan dağlık bölgelerde (Bknz Harita 26, syf
117) gerek politika yaklaşımı, gerekse düzenleme ve gerekse uygulamadan kaynaklanan çelişkiler
varsa bunlar alt ölçekte, emirname bölgeleri için planlar hazırlanırken ÜFP nin genel politikasına
uyumlu her bölgenin kendi yerel özellklerine göre düzenlemeler yapılacaktır. Böyle düzenlemenin
mülkiyet hakları etkilemesi durumunda teşvik edici ve/veya tazmin edici önlemler alınacaktır.
8.3.5.2
İmar Yasası altında düzenlenen Plan ve Emirnamesi bulunmayan dağlık bölgeler (Bknz Harita 26,
syf 117) için İmar Yasası altında Planların hazırlanmasında ÜFP nin genel ilke,
amaç ve hedeflerine uygun olarak ve politikaları ile uyumlu olarak her bölgenin kendi yerel
özellklerine göre düzenlemeler yapılacaktır. Böyle düzenlemenin mülkiyet hakları etkilemesi
durumunda teşvik edici ve/veya tazmin edici önlemler alınacaktır.
116
Dağlar
117
Harita 25 : Dağlık Alan Stratejiler
117
2031
Dağlar
118
Harita 26 : Planlamm Kontrolu Altındakı Alanlar Ve Dağlık Alanlar
118
2031
Koruma Alanları
Koruma Alanları
2031
9. Koruma Alanları
9.0
Giriş
9.0.1
Sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için, ekonomik ve sosyal politikalar yanında çevre ile ilgili
stratejilerin bir parçası olarak, koruma alanları önemli bir yer tutmaktadır. Koruma alanları ile ilgili
stratejiler ve politikalar sektörel gelişme ve yatırım stratejilerinin kritik unsurunu oluşturmaktadır.
9.0.2
Koruma Alanları doğal, ekolojik , tarihi ve kültürel değerleri nedeniyle korunan alanlardır. Her
ülkenin mevzuatının veya uluslararası kuruluşların kendi tüzüklerinin koruma imkanını verdiği çeşitli
türde koruma alanları vardır. Koruma alanları, genellikle bozulmasını önlemek için insan
faaliyetlerinin sınırlı olduğu, hassas ve özüne uygun kullanım gerektiren kaynakların yer aldığı alanlar
olarak anlaşılırlar.
9.0.3
Birçok türde, nitelikte ve ölçekte koruma alanları vardır. Bunların bazıları farklı insan faaliyetlerinin
kolaylıkla kontrol altında tutulabildiği alanlardır. Bazı tür koruma alanları ise daha hassas ve daha
yüksek düzeyde korumayı gerektiren alanlardır. Bu nedenlerden dolayı da koruma gereklilikleri ve
düzeylerinin kapsamları bakımından koruma alanlarında farklı koruma şekilleri vardı.
9.0.4
Koruma alanları ile ilgili ve ülkeleri bağlayan çeşitli uluslararası sözleşmeler bulunmaktadır.
Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) “koruma alanını”, “kesin olarak tanımlanmış bir coğrafi
konumda bulunan, mevzuat veya bir başka etkili yöntemle, uzun dönemde doğanın ekosistemi ve
kültürel değerleri ile bir bütün olarak korunduğu ve yönetildiği mekân”30 olarak tanımlamaktadır “
Birleşmiş Milletler Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesine göre ise koruma
alanları, doğal miras ve kültürel miras olarak iki sınıf altında ele alınmaktadır 31.
9.0.5
Koruma alanları ülkeler ve uluslararası düzeyde, koruma stratejilerinin köşe taşlarıdır. Doğa Koruma
Alanları doğal ekosistemlerin işlevini yerine getirebilmesi, göçmen canlı türlerinin ve ekolojik
süreçlerin sürdürülmeleri ve yaşamaları için gerekli kara ve denizel ortamın da varlıklarını
sürdürmelerini sağlarlar. Koruma alanları tehlike altında olan ve soyları tükenme riski bulunan canlı
türlerinin yok olmasının önlenmesine yardımcı olan ortamı sağlarlar. Tarihi ve Kültürel Miras Alanları
ekonomik ve sosyal gelişme için bir kaynak ve insanların kültürel kimliğinin tamamlayıcı parçası
oluşturan tarih, sanat ve bilim açısından istisnai evrensel değere sahip alanlardır. Bu alanlarda
bulunananıtların, mimari eserlerin, arkeolojik eserlerin, tarihi, mimari ve kültürel açıdan sahip
oldukları istisnai değerinin bir bütün olarak korunmaları ekonomik ve sosyal gelişme için kaynak
olarak değerlendirilebilmelerini ve böylece varlıklarının sürdürülebilmesini sağlarlar. Bu şekilde
gerek Doğal gerekse Tarihi ve Kültürel Koruma Alanlarının bugünkü ve gelecekteki nesillerin
ekonomik ve sosyal gelişmelerine katkı yapmaları sağlanmış olur.
9.0.6
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları için gerek doğal ve gerekse tarihi ve kültürel miras ile ilgili
yürürlükteki mevzuat altında ilan edilmiş çeşitli koruma alanları bulunmaktadır. Bunların yanı sıra,
korunma alanı olma niteliğine sahip alanlarla ilgili çalışmalar sürdürülmektedir.
30
http://iucn.org/about/work/programmes/pa/pa_what/
31
“Kültürel Miras": Anıtlar: Tarih, sanat veya bilim açısından istisnaî evrensel değerdeki mimari eserler, heykel ve resim alanındaki
şaheserler, arkeolojik nitelikte eleman veya yapılar, kitabeler, mağaralar ve eleman birleşimleri. Yapı toplulukları: Mimarileri,
uyumlulukları veya arazi üzerindeki yerleri nedeniyle tarih, sanat veya bilim açısından istisnaî evrensel değere sahip ayrı veya
birleşik yapı toplulukları. Sitler: Tarihsel, estetik, etnolojik veya antropolojik bakımlardan istisnaî evrensel değeri olan insan ürünü
eserler veya doğa ve insanın ortak eserleri ve arkeolojik sitleri kapsayan alanlar.
"Doğal Miras": Estetik veya bilimsel açıdan istisnaî evrensel değeri olan, fiziksel ve biyolojik oluşumlardan veya bu tür oluşum
topluluklarından müteşekkil doğal anıtlar; Bilim veya muhafaza açısından istisnaî evrensel değeri olan jeolojik ve fizyografik
oluşumlar ve tükenme tehdidi altındaki hayvan ve bitki türlerinin yetiştiği kesinlikle belirlenmiş alanlar; Bilim, muhafaza veya doğal
güzellik açısından istisnaî evrensel değeri olan doğal sitler veya kesinlikle belirlenmiş doğal alanlar.
http://teftis.kulturturizm.gov.tr/TR,14269/dunya-kulturel-ve-dogal-mirasin-korunmasi-sozlesmesi.html
120
Koruma Alanları
9.0.7
2031
ÜFP kapsamında,
(a) Çevresel etkilere karşı, biyolojik, fiziksel, ekonomik, sosyal ve kültürel nitelikli özellikleri ile
duyarlı olan veya mevcut kirlilik yükü çevre ve halk sağlığını bozucu düzeylere ulaştığı
belirlenen, kara ve denizel bölgeleri,
(b) Doğa Koruma Alanları, vahşi yaşam koruma alanlarını, vahşi yaşam üreme alanlarını, biyogenetik rezerv alanlarını, biyosfer rezervlerini, özel çevre koruma bölgelerini, ulusal parkları,
doğa parklarını, doğal anıtları,
(c) Kentsel, doğal ve arkeolojik sit alanlarını ve/veya tarihi ve kültürel varlıkların bulunduğu diğer
benzeri koruma alanlarını,
(d) Birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü sınıf tarım toprağı alanlarını,
(e) İçme ve kullanma suyu kaynakları dolayısıyla korunan alanları, su ortamlarını, sulak alanları,
kıyıları, akiferleri, dere yataklarını ve taşkın sahalarını ve yürürlükteki mevzuat uyarınca ilan
edilmiş ve/veya İmar Yasası altında yürürlükte olan bir planlama enstrümanı uyarınca
korunması gereken benzeri nitelikte olan alanları “Koruma Alanı” olarak kabul edilmiştir.
9.0.8
Koruma Alanı kapsamında kabul edilen niteliklere sahip alanlar, “Tarım Toprakları”, “Özel Çevre
Koruma Bölgeleri”, “Orman Alanları”, Arkeolojik Sit, Kentsel Sit ve Doğal Sit Alanlarını kapsayan
“Tarihi ve Kültürel Miras Alanları”, akiferler, göletler ve dere alanları gibi su akışını ve beslenmesini
sağlayan arazi parçalarını da kapsayan “Su Ortamları ve Su Havzaları” başlıkları altında gruplanarak
bunlarla ilgili strateji ve politikalar düzenlenmiştir.
9.0.9
Tarım Toprakları
9.0.9.1
Toprak doğada kıt olarak bulunan, yeniden üretilemeyen, oluşumu için binlerce yıl gereken, insanın
temel gereksinimlerini karşılayan tarımsal üretimin kaynağı olmasına rağmen, bilinçli ya da bilinçsiz
olarak sürekli yok edilen doğal bir kaynaktır.
9.0.9.2
Tarım sektörü ve onun en temel üretim girdisi olan
toprak yeniden üretilemeyen bir varlıktır. İşlenebilir
niteliğe sahip tarımsal topraklar, sürdürülebilir tarım
ve gıda güvenliği için olmazsa olmaz tek kaynaktır. Bu
yüzden0 de ülkesel stratejik önemi yanı sıra küresel
stratejik önemi de vazgeçilmezler arasındadır.
Dünyadaki toprakların ancak 1/10'inde üretim
yapılabilmektedir. İnsanların gıda güvenliği artık yerel
ve ülkesel düzeyde değil tüm dünya ölçeğinde ele
alınmakta ve üretim ortamları olan tarım topraklarının
korunması için uluslararası düzeyde çabalar ortaya
konmaktadır.
Resim 19: Mesarya Ovası
9.0.9.3
Plansız ve hatalı arazi kullanım türleri nedeniyle geri
dönüşümü mümkün olmayan çok ciddi arazi ve toprak kayıpları ortaya çıkmaktadır. Bu eğilimin
devam etmesi halinde dünya nüfusu ve ülkeleri gelecekte gıda sağlanması sorunu sonucunda
yaşam tehdidi ile karşı karşıya kalacaklardır. Bu yüzden de Mekansal planlamada toprağın, arazinin
verimli kullanımı ve korunması en temel hedeflerden birisidir.
9.0.9.4
KKTC’nin %52.4’ü tarımsal nitelikli topraklardan oluşmaktadır. 200032 yılı verilerine göre ülke tarım
topraklarının %19.8’ini oluşturan birinci ve ikinci sınıf toprakları ile ülke topraklarının %20.3’ünü
oluşturan üçüncü sınıf tarım toprakları ülkenin en verimli tarımsal niteliğe sahip topraklarıdır. Bu
32
Tarım Bakanlığının Arazı Kullanım Kabiliyetti (AKK) sınıflaması.
121
Koruma Alanları
2031
topraklar tarım sektörü ve gıda güvencesi amaçları için korunması gereken topraklar olarak kabul
edilmektedir.
9.0.9.5
KKTC Anayası Madde 37’de Toprağın Korunması ile ilgili haklar düzenlenmektedir. Anayasa
Devletin “toprağın verimli olarak işletilmesini gerçekleştirmek ve topraksız olan veya yeter
toprağı bulunmayan çiftçiye toprak sağlamak amaçlarıyla gereken önlemleri almasını ve bu
amaçlarla değişik tarım bölgelerine ve çeşitlerine göre toprağın genişliğini gösterebileceğini”
hükme bağlamaktadır.
9.0.9.6
Toprağın korunmasına ilişkin bir yasa bulunmamaktadır. Ancak Avrupa Birliği’ne uyum çalışmaları
çerçevesinde toprak koruma yasası çalışmaları yapılmaktadır. Özellikle son yıllarda inşaat
sektöründe yaşanan patlama ile gerçekleşen yaygın ve hızlı gelişme sonucunda, plansızlık
nedeniyle, yaygın ve saçaklı kentsel gelişmeler ortaya çıkmış ve bunun sonucunda tarım
topraklarında da kayıplara neden olmuştur. ÜFP çalışmaları ile eş zamanlı olarak Tarım Bakanlığı
tarafından yürütülmekte olan Tarımsal Topraklarının Sınıflanmasının Gözden Geçirilmesi Projesi
kapsamındaki çalışmalara göre 2000-2010 yılları arasında toplam 75 bin dönüm arazinin 42 bin
dönümü l. ve ll. sınıf tarım arazisi olmak üzere tarım dışı amaçlarla kullanımıştır21. Bu eğilimin
devam etmesi gelecekte verimli tarım arazilerinde önemli kayıplara yol açabilecek, bunun
sonucunda da KKTC gıda güvenliğinin tehdit altına girmesi tehlikesi ile karşı karşıya kalınacaktır.
9.0.9.7
ÜFP kapsamında Mekansal planlama gerekleri ve kıt verimli tarım topraklarının stratejik önemi
dikkate alınarak planlama stratejileri ve politikaları geliştirilmiştir.
9.0.10 Özel Çevre Koruma Bölgeleri
9.0.10.1 Doğa
koruma
kapsamında, hem ulusal
hem de uluslararası
öneme sahip flora ve
faunanın
varlığının
bulunduğu ve bu doğal
değerlerin
korunması,
muhafaza edilmesi ve
sürdürülebilirliğin
sağlanması
gereken
bölgeler, 18/12 Çevre
Yasası’nın 42 (1) Maddesi
kapsamında, Özel Çevre
Koruma Bölgesi (ÖÇKB)
olarak ilan edilmiştir.
Harita 27: KKTC Özel Çevre Koruma Bölgeleri
122
Koruma Alanları
9.0.10.2 KKTC’de ilan edilmiş 8 Özel Çevre Koruma Bölgesi
bulunmaktadır. Bunlar 1997 yılında ilan edilen ve 1999
yılında ŞPD tarafından Çevre Planı hazırlanan Alagadi
ÖÇKB’si, 2003 yılında ilan edilen Salamis Kocareis
Tesisleri - Park Otel ÖÇKB’si, 2007 yılında ilan edilen
Karpaz Milli Park Alanı ÖÇKB’si, 2008 yılında ilan edilen
Güney Karpaz Sahilleri, Akdeniz, Gazimağusa Sulak
Alanları ve Tatlısu Kıyı Şeridi ÖÇKB’leri ile 2014’te ilan
edilen Avtepe ÖÇKB’sidir. Zengin biyolojik çeşitlilik ve
yaban hayatına sahip Beşparmak Sıradağları da Öneri
ÖÇKB olarak belirlenmiş olup ÖÇKB olarak ilan edilmesi
2031
Resim 20: Besparmak Siradaglari
öngörülmektedir.
9.0.10.3 Bölgelerde Avrupa Birliği biyolojik
çeşitlilik ağı için önemli olan ve AB Habitat
Direktifi33 Ek I’de listelenmiş önemli
habitatların varlığının yanı sıra Ek II listesinde
yer alan endemikler bulunmaktadır. Ayrıca
ÖÇKB’lerde üreyen veya göç ederken
içlerinden geçen AB Ek listesinde yer alan
fauna türleri de bulunmaktadır. Çok sayıda
Yeşil Kaplumbağa (Chelonia Mydas) ve Sini
Kaplumbağası (Caretta Caretta) denize kıyısı
olan tüm Özel Çevre Koruma Bölgeleri’nin
Resim 21: Karpaz – Altınkum Sahili
çeşitli kıyılarında yumurtlamaktadır. Deniz
kaplumbağalarının yanı sıra Karpaz Milli Park
Alanı, Tatlısu Kıyı Şeridi ve Akdeniz Özel
Çevre Koruma Bölgeleri’nde Akdeniz foku’nun (Monachus monachus) yaşadığı gözlenmiştir.
Önemli fauna türlerinin yanında bölgede endemik lale (Tulipa Cypria) ve endemik orkide (Ophrys
Kostchyi) gibi nadir ve endemik flora türleri de bulunmaktadır. Tüm bu özelliklerle Salamis Kocareis
Tesisleri-Park Otel ÖÇKB’si hariç diğer tüm ÖÇKB’ler Potansiyel Natura 2000 alanı özelliği
taşımaktadırlar.
9.0.10.4 ÖÇKB’lerden sadece Alagadi ÖÇKB’si için İmar Yasası altında yürürlükte olan bir Planlama
Enstrümanı vardır. Diğerlerinde kullanım ya da yönetimine ilişkin bir plan bulunmamaktadır. Ancak
AB destek projeleri kapsamında Potansiyel Natura 2000 alanı olan ÖÇKB’ler için (Avtepe ÖÇKB
hariç) taslak yönetim planları hazırlanmıştır.
9.0.10.5 ÖÇKB’ler sahip oldukları Özel İlgi Turizmi/ Doğa Turizmi potansiyeli ile de ülke için önemli
ekonomik kaynaklardır.
33
Doğal habitatların ve yabani fauna ve floranın korunması hakkındaki 21 Mayıs 1992 tarihli Konsey direktifi 92/43/EEC.
123
Koruma Alanları
2031
9.0.11 Orman Alanları
9.0.11.1 Dünyanın akciğerleri olarak tanımlanan, hem doğal hem ekonomik değere sahip ormanlar hava
kirliliğini azaltma, erozyonla toprak kaybını önleme, iklimi etkileme, biyo çeşitliliğe en güvenli
yaşam ortamı oluşturma gibi değeri biçilmez ekolojik değerler üretmektedir.
9.0.11.2 KKTC’de 76,771.3
hektar orman alanı
bulunmaktadır. Bu da Ülkemiz alanının %23.1’ini
oluşturmaktadır. Mevcut orman alanının 40,874.1
hektarı (% 53.24) verimli orman, 35,897.2 hektarı
da (%46.76 ) bozuk orman alanıdır. Ormanların
gerçek fonksiyonlarını yerine getirebilmeleri için
ülke alanının %30’unun verimli ormanlarla kaplı
olması gerekmektedir. Ülkemizde bu oran % 12
civarında bulunmaktadır.
9.0.11.3 Orman alanlarının yaklaşık %89’u devlet, %4’ü özel,
%1’i vakıf ve %7’si hali, mera ve kullanılmayan
arazilerden oluşmaktadır.
Resim 22: Girne-Alevkayası
9.0.12 Tarihi ve Kültür Miras Alanları
9.0.12.1 Tarih içinde her uygarlığın kendi şartları ve
gereksinimleri içinde biçimlenen ve içinde bulunulan
coğrafyaya bağlı olarak ortaya çıkan bir yapılaşma
kültürü vardır. Tarih içinde ortaya çıkan yapılaşma
üsluplarındaki farklılaşma toplumsal belleğin önemli
ve elle tutulur bir parçasıdır.
9.0.12.2 Tarihi ve Kültürel Mirasın korunması
toplumsal aidiyeti güçlendirdiği kadar geleceği
yapılandırmada yaratıcı düşüncenin geliştirildiği bir
ortam da oluşturur. Somut kültürel mirası toplumsal
belleğin bir unsuru olarak, fiziki çevrede toplumsal
anıların yansıtıldığı ve paylaşıldığı mimari, iç ve dış
mekân düzenlemeleri ile toplumun geçmişi ile
geleceğe dönük yüzü arasında bir bağ oluşturur.
Resim 23: Balabayıs Manastırı
9.0.12.3 Tarihi ve Kültürel Miras, hem fiziksel hem
de sosyal ifadelerle tanımlanabilir. Tarihi
ve kültürel binalar, anıtlar ve arkeolojik
bölgeler, hem kültürel hem de ekonomik
değere sahiptir. Tarihi ve Kültürel Miras
Alanları çok hassas ve yenilenemeyen
kaynaklardır.
9.0.12.4 Eldeki mevcut verilere bakıldığı zaman
ülkemiz alanına yayılan zengin bir tarihi ve
kültürel
mirasa
sahip
olunduğu
görülmektedir. Ülke genelinde tespiti
yapılmış toplam 168 adet Arkeolojik Sit
124
Resim 24: Girne Limanı
Koruma Alanları
2031
Alanı olduğu ve bunların %54,2’sinin Girne, %37,50’sinin İskele, %7,1’nin Gazimağusa ve %1,2’sinin
de Lefkoşa İlçesi’nde bulunduğu belirlenmiştir. Bunun yanında Girne İlçesi’nde 1 adet de Doğal Sit
Alanı bulunmaktadır.
9.0.12.5 KKTC genelindeki 5 adet Kentsel Sit Alanı’nın 2’si Girne İlçesi’nde, 1’er adeti de Gazimağusa,
Lefkoşa ve Güzelyurt ilçelerinde yer almaktadır.
9.0.12.6 KKTC genelinde tespiti yapılarak listelenmiş 2010 yılı itibarı ile 182 adet anıtsal binanın %35,7’si
Gazimağusa, %24,2’si Lefkoşa, %18,1’i Girne, %14,3’ü İskele ve %7,7’si de Güzelyurt ilçelerinde
bulunmaktadır. Bunun yanında 1129 adet sivil mimarlık örneğinin de %59,2’si Lefkoşa, %26,8’i
Gazimağusa, %10,1’i Girne ve %3,9’u da Güzelyurt ilçelerinde bulunmaktadır.
9.0.13 Su Ortamları ve Havzaları
9.0.13.1 21. yüzyılın tüm dünyayı ilgilendiren en önemli çevre konularından olan su kalitesinin, bozulması ve
su azlığı birçok ülkenin en önemli sorunudur ve giderek de artmaya devam etmektedir.
9.0.13.2 Özellikle ülkemiz gibi su kaynaklarının son derece kıt olduğu ve yapılaşma ve her türlü gelişmenin
hızlı, yaygın ve düzensiz olduğu coğrafyalarda, Mekansal planlama ve sürdürülebilir su kullanımı
planlaması yaşamsal önem taşımaktadır. Mevcut ve yeni gelişmeler/yapılaşmalar sonucunda
oluşan yerleşim alanları, turizm, sanayi ve benzeri ekonomik faaliyet alanları, su kaynaklarının
kirlenmesine yol açabilmekte ve temiz su talebini arttırmaktadır. Su kaynaklarını koruyarak, artan
su talebini karşılayabilmek, su kaynaklarının kirlenmesini önleyebilmek, sağlıklı ve etkin bir
Mekansal planlamayı gerektirmektedir. Kullanılabilir yeterli ve kaliteli su talebinin
karşılanamaması, ekonomik gelişmeyi ve sağlıklı yaşam alanlarının oluşmasını engelleyici son
derece ciddi bir etkendir.
9.0.13.3 Sadece su kullanımına veya bir nüfus kesimine veya bir sektöre yönelik yapılan düzenlemeler, diğer
kullanım türleri, nüfus kesimi veya diğer sektörler üzerinde olumsuz etkilere yol açabilmektedir. Bu
nedenle içme ve kullanma suyu temin edilen ve edilecek olan yüzey ve yeraltı su kaynaklarının
sadece kendinin değil, su havzalarının da korunmasına ve dengeli su kullanımı düzenlemelerine
ihtiyaç vardır.
9.0.13.4 Su ortamları sulak alanlar da dâhil olmak üzere tüm yüzeysel sular ve yeraltı sularını, su havzaları
ise yağış sularının belirli bir çıkışa doğru sürekli akmasını ve bu suyu toplayıp drenajını sağlayan
arazi parçalarını anlatmaktadır.34 Su havzaları içme ve kullanma suyu temin edilen ve edilecek olan
yüzey ve yeraltı su kaynaklarının, suyollarının, dağlar tepeler veya benzeri coğrafi yapılarla
sınırlanmış, suları aynı denize, göle veya ırmağa akan bölgeler olarak tanımlamaktadır.
9.0.13.5 Su havzaları karmaşık sistemlerdir. Suyun bir göl, akarsu, yeraltı suyu ve bunların besleme alanları
yolu ile denize aktığı alanlardan oluşmaktadır. Bu havzalar üzerindeki herhangi bir faaliyetin suyun
akışı ve ekolojisi üzerinde olumsuz etkisi olabileceği gibi aynı zamanda potansiyel sosyal, ekonomik
ve çevresel sonuçlar doğurabilir.
9.0.13.6 Bir su havzasının taşıma kapasitesi hangi amaçlarla, nasıl kullanılacağı, mevcut ve gelecekteki
talebin ne kadarını karşıladığı ve hangi tür insan faaliyetleri için kullanılabileceği, kirlenmesine yol
açacak hangi tür insan faaliyetinin ne kadar uzaklıkta yer alabileceği, koruma esasları, kullanma
esasları ve benzeri hususlar Mekansal planlama politika ve kararlarını etkileyebilecek esas alınması
gereken unsurlardır.
9.0.13.7 Bir yandan toplumun tarım, turizm, sanayi, rekreasyon ihtiyaçları ile beklentilerinin karşılanması ve
doğa koruma gerekleri dikkate alınırken diğer yandan da bugünkü ve gelecekteki nesillerin su
34
“Su Ortamlarının ve Sulak Alanların Korunması” Tüzüğü, sayı 229.
125
Koruma Alanları
2031
ihtiyaçlarının karşılanabilmesi, sürdürülebilmesi için, su kaynakları sisteminin ve ortamlarının
korunması gerekmektedir.
9.0.13.8 Bu nedenle de içme ve kullanma suyu temin edilen ve edilecek olan su ortamlarının ve havzalarının
yani yüzey ve yeraltı su kaynaklarının, suyollarının ve bunların beslenme ortamları için bütüncül
politika ve planlama yaklaşımı oluşturulmasına ihtiyaç vardır.
9.1.1
Tarım Toprakları Ana Mekansal Konuları
9.1.1.1
Verimli tarım toprakları amaç dışı kullanılmakta ve niteliğini kaybetmektedir.
(a)
1. , 2. , 3. ve 4. sınıf verimli tarım toprakları sürdürülebilir tarım yapılması ve gıda güvenliği
sağlanması açısından önem taşımaktadır. Ancak, tarım toprakları ana kullanım amacı olan tarımsal
üretim potansiyeli yerine yapılaşma için tercih edilen ve daha çok gelir getirdiği düşünülen bir
kaynak durumuna gelmiştir. Bu nedenle de giderek daha çok miktarda tarımsal nitelikli arazi konut,
turizm, sanayi gibi tarımsal gelişmeler dışındaki gelişmeler için kullanılmaktadır.
(b)
Bunun yanı sıra, yaygın ve düşük yoğunluklu büyüme nedeniyle özellikle kentsel yerleşimlerin
yayılarak büyümesi ile yakın çevrelerindeki tarımsal alanlar kentsel büyümenin baskısı altına
girmekte ve tarımsal niteliğini kaybetmektedir.
9.1.1.2
Tarımsal Araziler küçük ve çok parçalı bir yapıya sahiptir. Tarımsal Araziler miras veya diğer başka
nedenlerle bölünmekte ve parçalanmaktadır. Yürürlükteki yasal çerçeve kuru tarıma elverişli tarım
arazilerinin en az 5 dönüme, sulu tarıma elverişli tarım arazilerinin ise en az 2 dönüme kadar
bölünmelerine imkân vermektedir. Böylece, tarım toprakları giderek küçük parçalara bölünmekte,
ufalanmakta ve küçülmektedir. Bu nedenle de birim alandan elde edilen tarımsal verimlilik
düşmekte, rekabet edebilme kabiliyeti zayıflamakta ve tarımsal üretim verimliği olumsuz
etkilenmektedir.
9.1.2
Özel Çevre Koruma Bölgelerinin Ana Mekansal Konuları
9.1.2.1
ÖÇKB’lerindeki biyolojik çeşitliliğin ve yaban hayatının nasıl korunacağına ve bu bölgelerin nasıl
kullanılacağına yönelik plan program olmadığından, bu alanlar gerektiği gibi iyileştirme ve
geliştirme yapılamadan sadece korunarak bekletilmektedir.
9.1.2.2
ÖÇKB’ler kontrolsüz ziyaretçi aktivitelerinden olumsuz etkilenmektedir.
9.1.2.3
ÖÇKB’ler yakın çevrelerinde yapılan gelişmelerden olumsuz etkilenmekte ve sahip olduğu çevresel
değerler tahrip olmaktadır.
9.1.2.4
Özel ilgi turizmi / Doğa turizmi potansiyeline sahip ÖÇKB’lerin bu potansiyeli ekonomik bir fırsat
olarak halihazırda değerlendirilememektedir.
9.1.3
Su Ortamları ve Havzaları Ana Mekansal Konuları
9.1.3.1
Yeraltı su kaynakları üzerindeki yerleşmelerin atık su toplama ve arıtma altyapısının henüz
tamamlanmamış olması nedeniyle atık sular akifere sızmakta ve kirlenmesine neden olmaktadır.
9.1.3.2
Yeraltı sularından taşıma kapasitesinin üzerinde su çekimi yapılmakta, kıt su kaynakları giderek
azalmaktadır.
9.1.3.3
Yeraltı sularının doğal beslenmelerini sağlayan su havzalarının topoğrafya, eğim ve hidrolojik yapı
gibi ortamlarının doğal yapısı, yapılan gelişme ve müdahaleler sonucu bozulmaktadır.
126
Koruma Alanları
9.1.3.4
9.1.3.5
9.1.4
9.1.4.1
9.1.5
Hayvancılık yapılan alanlarda ve salhanelerde meydana gelen atıkların bertaraf edilmemesi,
düzensiz çöp depolama alanlarının henüz kapatılmamış olması ve endüstriyel atık sular ile
taşocaklarının atık su deşarjı ile bu atıklar yeraltı sularına sızıntı yaparak, kirlenmeye sebep
olmaktadır.
Yeraltı su kaynakları üzerinde yapılan tarımsal üretimde kullanılan ilaçlar akiferi kirletmektedir.
Orman Alanlarının Ana Mekansal Konuları
KKTC’nin ülke ihtiyacının zaten altında büyüklükte bir alan kaplayan orman alanları, gelişme baskısı
altındadır. Orman alanları turizm, eğitim ve benzeri diğer sektörlerin kullanımına sunulduğu için
giderek azalmaktadır.
Tarihi ve Kültürel Miras Alanları Ana Mekansal Konuları
9.1.5.1
Kentsel Sit Alanlarında fiziki, sosyal ve ekonomik
olarak eskime ve yok olma vardır. Bu alanlar
canlılık ve ekonomik çekiciliğini kaybetmiş,
fiziksel bozulma ve sosyal dönüşme sürecine
girmiştir.
9.1.5.2
Belirlenmiş olan ve tespit çalışmaları devam
eden ancak henüz ilan edilmemiş doğal ve
arkeolojik sit alanları kentsel gelişmeler
sonucunda tahrip edilme riski altındadır.
9.1.5.3
İlan edilmiş birçok Arkeolojik Sit Alanı’nda
derecelendirme çalışması yapılmamış ve
korunma alanları yeterli olacak şekilde
belirlenmemiş olduğundan çevrelerindeki yakın
gelişmelerden
olumsuz
etkilenme
riski
taşımaktadır.
9.1.5.4
2031
Resim 25: Salamis Sit Alanı
Tarihi ve Kültürel Miras Alanları kentsel gelişmelerin olumsuz etkisinden ve doğal şartlara bağlı
yıpranma ve bozulmalardan korunamamakta ve olumsuz etkilenmektedir.
9.1.5.5 Hava kirliliğinin bu alanlar üzerinde
olumsuz etkilerinin olduğu bilimsel olarak
belirlenmiş olmakla birlikte ülkemizdeki kültürel
miras alanları üzerindeki etkisini belirlemeye
yönelik çalışmalar yapılmadığından bu alanlardaki
etkileri bilinmemekte ve önlem alınmamaktadır.
Bunun yanında bu alanlarda ziyaretçi yönetimi ve
yoğun kullanımlara yönelik tedbirler de
alınmamıştır.
9.1.5.6 Listelenmiş birçok tarihi ve kültürel miras
alanı ile binaların korunma alanları yasa ile
tanımlanmış şekli ile belirlenmiş olmakla birlikte
birçok alan için bu alanlar yeterli değildir, yeni
gelişmeler bu alanlar üzerinde görsel olarak
olumsuz etkiler yaratmakta ve
görsel
algılanmalarını zayıflatmaktadır.
Resim 26: Gazimağusa Surlariçi
127
Koruma Alanları
2031
9.1.5.7
Tarihi ve kültürel değere sahip ve korunması gerekli alanlardan olan geleneksel köy dokusu alanları
koruma alanı olarak ilan edilmemiştir ve yeni gelişmeler sonucunda bozulmakta ve yok olmaktadır.
9.1.5.8
Ülkemizin her yerine yayılmış olan ve koruma alanları dışında münferit olarak bulunan tarihi ve
kültürel özelliği olan Taşınmaz Eski Eser ve Doğa Varlıkları’nın tümünün tesbiti henüz yapılamamış
olduğundan, Eski Eserler Yasası’na göre saptanmış ve/veya listelenmiş olmasına bakılmaksızın ayni
yasal şartlarda değerlendirilmelerine rağmen, her geçen gün kentsel gelişmeler, doğal ve hava
şartları sonucunda yıkılarak yok olmaktadır.
128
Koruma Alanları
Harita 28 : Tarım Toprakları (Arazi Kullanım Kabiliyeti)
129
2031
Koruma Alanları
Harita 29 : Tarım Toprakları (Tarımsal Kullanıma Uygunluk)
130
2031
Koruma Alanları
Harita 30 : Su Kaynakları
131
2031
Koruma Alanları
Harita 31 : Bitki Örtüsü
132
2031
Koruma Alanları
Harita 32 : Tarihi ve Kültürel Miras Alanları
133
2031
Koruma Alanları
Harita 33 : Çevresel Doğal Kaynaklar ve Kültürel Miras Alanları Birleşik
134
2031
Koruma Alanları
2031
9.2.1
Tarım Toprakları Ana Mekansal Hedefleri
9.2.1.1
Tarım topraklarının miktarını, kalitesini, bütünlüğünü ve verimliliğini korumak,
9.2.1.2
Sürdürülebilir tarımın uygulamalarının geliştirilmesi ve gıda güvenliğinin sağlanması için verimli
tarım alanlarını kentsel ve kırsal gelişmelerin etkisinden korumak.
9.2.2
Özel Çevre Koruma Bölgeleri Ana Mekansal Hedefleri
9.2.2.1
ÖÇKB’lerinin sahip olduğu biyolojik çeşitliliğin ve yaban hayatının korunmasını, iyileştirilmesini
ve geliştirilmesini sağlamak,
9.2.2.2
ÖÇKB’lerinin yakın çevrelerinde yapılan gelişmelerden olumsuz etkilenmesini ve bozulmasını
engellemek,
9.2.2.3
ÖÇKB’lerin korunurken aynı zamanda ekonomik bir fırsat olarak değerlendirilmelerini ve
sürdürülebilir kullanımını sağlamak.
9.2.3
Su Ortamları ve Havzaları Ana Mekansal Hedefleri
9.2.3.1
Su kaynaklarının miktarı ile kalitesini korumak ve sürdürülebilir kullanımını sağlamak,
9.2.3.2
Su ortamlarının ve havzalarının üzerlerinde ve yakın çevrelerinde yapılacak gelişmelerden
kaynaklanan kirlenmeyi önlemek,
9.2.3.3
Su havzalarının doğal yapısını korumak.
9.2.4
Orman Alanlarının Ana Mekansal Hedefleri
9.2.4.1
Orman Alanlarının miktarını, kalitesini ve bütünlüğünü korumak,
9.2.4.2
Özellikle turizm ve eğitim sektörlerinin gelişme baskısı altında olan orman alanlarının yok
olmasını önlemek,
9.2.4.3
Orman Alanlarının yakın çevresindeki gelişmelerden olumsuz etkilenerek tahrip olmasını
engellemek ve sahip olduğu biyolojik çeşitlilik ve yaban hayatının korunmasını, geliştirilmesini
sağlamak.
9.2.5
9.2.5.1
Tarihi ve Kültürel Miras Alanları Ana Mekansal Hedefleri
Yerel veya uluslararası öneme sahip tarihi ve kültürel mirası oluşturan, arkeolojik alanların,
kentsel bölgelerin, kırsal geleneksel yerleşim birimlerinin ve münferit bina ve yapılar ile
Taşınmaz Eski Eserler ve Doğa Varlıkları’nın korunmasını, canlandırılmasını, iyileştirilmesini,
hassas ve özüne uygun kullanımını sağlamak.
135
Koruma Alanları
2031
9.3.1
Tarımsal Topraklar İle İlgili Mekansal Politikalar
POLİTİKA MS 46: Verimli Tarım Topraklarının35 Korunması
Konu
(1) Verimli tarımsal nitelikli arazilerin konut, turizm, sanayi gibi tarımsal gelişmeler
dışındaki gelişmeler için kullanılması ve azalması,
(2) Yaygın kentsel büyüme ile tarımsal alanların kentsel büyümenin baskısı altına
girmesi ve tarımsal niteliğini kaybetmesi,
(3) Tarımsal Arazilerin miras veya diğer başka nedenlerle bölünmesi ve parçalanması
nedeni ile tarımsal verimliliğin düşmesi rekabet edebilme kabiliyetinin zayıflaması,
Stratejik
Hedefler
(1) Tarım topraklarının miktarını, kalitesini, bütünlüğünü ve verimliliğinin korunması,
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1) Kentsel Yapılaşmış Alanlar içinde kalan tarım topraklarının korunması için;
(2) Verimli tarım alanlarının kentsel ve kırsal gelişmelerinin etkisinden korunması.
(a)
Kentsel yapılaşmış alanlar içerisinde kalan ve henüz yapılaşmamış verimli
tarım topraklarının, kentsel yaşam kalitesini artırmak ve gelecekte herhangi
bir kriz durumunda gıda ihtiyacını karşılayabilecek rezerv alanlar olarak
korumak amacı ile rekreasyonel amaçlı kullanılması desteklenecek ve teşvik
edilecektir.
(2) Kentsel Yapılaşmış Alanlara komşu ve Yapılaşmamış Alanlardaki verimli tarım
topraklarının korunması için;
(a)
Kentsel yerleşim alanı planları nüfus, yoğunluk ve yapılabilecek aktiviteler ve
yerleşim alanının taşıma kapasitesi göz önüne alınarak planlanacaktır.
Kentsel yerleşim alanlarının genişleyerek verimli tarım alanları içerisinde
büyümesinin önüne geçilmesi amacıyla yerleşim alanlarının Ülkesel Fizik
Planda öngörülen büyüme hedeflerine uygun olarak gelişme alanları
belirlenecektir.
(b) Yapılaşmış Kentsel Alanlar ile Kırsal Alanlar arasında geçiş sağlamak ve
Kentsel Yapılaşmış Alanların dışında yer alan komşu yapılaşmamış alanlarda
yer alan verimli tarım alanlarını kentsel etkilerden korumak amacıyla
36
tampon bölgeler oluşturulacaktır. Söz konusu tampon bölgeler içinde
verimli tarım topraklarının kalitesini ve bütünlüğünü koruyacak rekreasyonel
amaçlı kullanımlar desteklenecek ve teşvik edilecektir.
(3) Kırsal Bölgelerde yer alan verimli tarım topraklarının korunması için;
(a)
Verimli tarım toprakları ve tarımsal araziler, korunacak ve sadece tarımsal
üretim amacı ile kullanılacak, kesinlikle kentsel gelişme ve yapılaşmaya izin
verilmeyecektir.
(b) Tarımsal arazilerin bütünlüğü, verimliliği, miktarı ve kalitesi korunacaktır.
(c)
35
36
Verimli tarım arazilerinin bölünerek ekonomik ve tarımsal verimliklerini
kaybetmelerini önlemek için gerekli norm büyüklükleri belirlenecek,
yürürlükteki mevzuat çerçevesi değiştirilecek ve tarımsal verimlilik için
gerekli en az büyüklükten daha küçük arazi bölünmelerine izin
verilmeyecektir.
1inci, 2inci, 3üncü ve 4üncü sınıf tarım toprakları verimli tarım toprağı olarak kabul edilmektedir
Tampon Bölge: Korunması gerekli mutlak tarım topraklarını doğrudan etkileyen, kirlenme ve bozulmaya duyarlı alanlar ve
verimli tarım toprakları ile bütünlük gösteren, tarımsal faaliyet ve kentsel gelişme alanı dışında tutulmuş, alt ölçekteki
planların hazırlanma aşamasında göz önünde bulundurulması gereken “Etkileşim-geçiş” alanlarıdır.
136
Koruma Alanları
2031
(d) Kırsal Yerleşim alanlarına Ülkesel Fizik Planda öngörülen büyüme
hedeflerine, nüfuslarına ve taşıma kapasitelerine uygun gelişme alanları
belirlenecek ve kırsal yapılaşmanın verimli tarım arazileri üzerinde yayılması
önlenecektir.
9.3.2
Özel Çevre Koruma Bölgeleri Mekansal Politikalar
POLİTİKA MS 47: Özel Çevre Koruma Bölgelerinin Korunması
Konu
Stratejik
Hedefler
Stratejik
Mekansal
Politikalar
37
(1)
Biyolojik çeşitliliğin, yaban hayatının nasıl korunacağına ve bu bölgelerin nasıl
kullanılacağına yönelik plan program olmaması,
(2)
Kontrolsüz ziyaretçi aktivitelerinden olumsuz etkilenmesi,
(3)
Yakın çevrelerinde yapılan gelişmelerden olumsuz etkilenmesi,
(4)
Ekonomik bir fırsat
değerlendirilememesi.
(1)
ÖÇKB’lerinin sahip olduğu biyolojik çeşitliliğin ve yaban hayatının korunmasını,
iyileştirilmesini ve geliştirilmesini sağlamak,
(2)
ÖÇKB’lerinin yakın çevrelerinde yapılan gelişmelerden olumsuz etkilenmesini ve
bozulmasını engellemek,
(3)
ÖÇKB’lerin korunurken aynı zamanda ekonomik bir
değerlendirilmelerini ve sürdürülebilir kullanımını sağlamak.
(1)
Özel Çevre Koruma Bölgeleri’nde bulunan tüm ekolojik değerler, biyolojik
çeşitlilik ve yaban hayatı yaşam alanları/habitatlar tamamen korunacak, yeni
gelişmelere izin verilmeyecek ve nasıl korunacağı ve kullanılacağı Yönetim
Planları’nca belirlenecektir.
(2)
Özel Çevre Koruma Bölgeleri’nin yakın çevrelerinde yapılacak gelişmelerin,
ÖÇKB’lerdeki var olan doğal ekolojik hassas değerlerde meydana getirebileceği
olası olumsuz etkileri engelleyebileceği yeterli uzaklıkta bir alanın etrafına
37
korunma sınırı çizilerek, bu sınır içinde kalan alan ÖÇKB’nin Tampon Alanları
olarak belirlenecektir. Tampon Alanlarda Ekolojik Etki Değerlendirmesine uygun
olan, Özel Çevre Koruma Bölgeleri’ne olumsuz etkisi olmayacak türde sınırlı
gelişmelere izin verilecektir. (Ayrıntılı politikalar için bknz. Bölüm V, Sektör
Politikaları, Çevre, Tarihi ve Kültürel Miras- Çevre / Biyolojik Çeşitlilik, Hassas
Alanlar, ÇEVBİ 04, syf. 233)
olan
doğa/
özel
ilgi
turizmi
potansiyelinin
fırsat
olarak
Tampon Alan: Korunması gerekli ÖÇKB’leri ve doğa varlıklarını doğrudan etkileyen, ekolojik öneme sahip, kirlenme ve
bozulmaya duyarlı alanlar ve ÖÇKB’ler ile bütünlük gösteren, bu bölge sınırları dışında tutulmuş ve burada yapılacak
gelişmelerin koruma alanını doğrudan etkileyeceği alt ölçekteki planların hazırlanma aşamasında göz önünde
bulundurulması gereken “Etkileşim-geçiş alanlarıdır.”
137
Koruma Alanları
9.3.3
2031
Su Ortamları Ve Havzaları Ana Mekansal Politikalar
POLİTİKA MS 48: Su Ortamları ve Havzalarının Korunması
Konu
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
Stratejik
Hedef
Stratejik
Mekansal
Politikalar
Yeraltı su kaynakları üzerindeki yerleşmelerin atık su toplama ve arıtma
altyapısının henüz tamamlanmamış olması nedeniyle atık suların akifere sızması,
Yeraltı sularından taşıma kapasitesinin üzerinde su çekimi yapılması,
Yeraltı sularının doğal beslenmelerini sağlayan su havzalarının doğal yapısının,
yapılan gelişme ve müdahaleler sonucu bozulması,
Hayvancılık yapılan alanlarda ve salhanelerde meydana gelen atıkların bertaraf
edilmemesi, düzenli bir çöp depolama alanının henüz yapılmamış olması ve
endüstriyel atık sular ile taşocaklarının atık su deşarjı ile bu atıkların yeraltı
sularına sızıntı yaparak kirletmesi,
Yeraltı su kaynakları üzerinde yapılan tarımsal üretimde kullanılan ilaçların
akiferi kirletmesi.
(1)
Son derece kıt olan su kaynaklarının miktarı ile kalitesini korumak ve
sürdürülebilir kullanımını sağlamak,
(2)
Su ortamlarının ve havzalarının üzerlerinde ve yakın çevrelerinde yapılacak
gelişmelerden kaynaklanan kirlenmeyi önlemek,
(3)
Su havzalarının doğal yapısını korumak.
(1)
Dere yatakları ve yakın çevreleri korunacak ve yeraltı sularının doğal
beslenmelerini sağlayan su havzalarının topoğrafya, eğim ve hidrolojik yapı gibi
ortamlarının doğal yapısını bozabilecek gelişme ve müdahalelere izin
verilmeyecektir.
(2)
Su ortamları ve havzalarının üzerinde ve yakın çevrelerinde atık su toplama ve
arıtma sistemi olmayan ve hayvancılık, taşocağı, sanayi gibi kirlilik yaratan
kullanım türlerine izin verilmeyecek, mevcut olanların da atıkları için gerekli
önlemler alınacaktır.
(3)
Golf sahası ve benzeri çok su tüketimi olan kullanımlar, kendi alternatif su
kaynaklarıyla su üretme koşulu ile izinlendirilecektir.
(4)
Tuzlanan akiferin tekrardan içme veya sulama amaçlı kullanılabilmesi için gerekli
çalışmalar yapılacaktır.
(5)
Ayrıntılı politikalar için bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, 5.1.1.3 Su Sektörü
Politikaları, syf. 238.
138
Koruma Alanları
9.3.4
2031
Orman Alanları Mekansal Politikalar
POLİTİKA MS 49: Orman Alanlarının Korunması
Konu
(1)
Orman alanlarının, turizm, eğitim, kamu ve benzeri sektörlerin kullanımına
sunulması ile giderek azalması.
Stratejik
Hedef
(1)
Orman alanlarının miktarını, kalitesini ve bütünlüğünü korumak,
(2)
Özellikle turizm ve eğitim sektörlerinin gelişme baskısı altında olan orman
alanlarının yok olmasını önlemek,
(3)
Gelişme baskısı altında olan orman alanlarının yanlış kullanım kararları sonucu
yok olmasını önlemek,
(4)
Orman alanlarının yakın çevresindeki gelişmelerden olumsuz etkilenerek tahrip
olmasını engellemek ve sahip olduğu biyolojik çeşitlilik ve yaban hayatının
korunmasını, geliştirilmesini sağlamak.
(1)
Orman alanlarının bütünlüğü korunacaktır. Vasfını yitirmiş veya bozulmak üzere
olan orman arazilerini ağaçlandırma çalışmaları desteklenecek ve teşvik
edilecektir.
(2)
Orman alanları orman ve rekreasyonel amaçların dışında kullanılmayacaktır.
Orman alanlarında, orman içi dinlenme yerleri, piknik yerleri gibi rekreasyon
amaçlı gelişmeler ve orman faaliyetleri amaçlı gelişmeler dışında gelişmelere izin
verilmeyecektir.
(3)
Orman vasfı taşıyan ancak özel mülke ait olup kayıtlı orman arazisi olmayan ve
kayıtlı orman arazileriyle bütünlük oluşturabilecek arazilerin kayıt altına alınması
ve korunması için gerekli finansal kaynak yaratılacaktır. (Ayrıntılı politikalar için
bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, 5.1.2.3 Biyolojik Çeşitlilik, Hassas Alanlar
Sektörü Politikaları, syf. 247)
Stratejik
Mekansal
Politikalar
9.3.5
Tarihi Ve Kültürel Miras Alanları Mekansal Politikalar
POLİTİKA MS 50: Tarihi ve Kültür Mirası Alanlarının Korunması
Konu
(1)
Kentsel Sit Alanlarının fiziki, sosyal ve ekonomik olarak eskimesi ve yok olması,
(2)
Belirlenmiş ve tespit çalışmaları devam eden ancak henüz ilan edilmemiş doğal
ve arkeolojik sit alanlarındaki kentsel gelişme baskısı,
(3)
İlan edilmiş birçok Arkeolojik Sit Alanında derecelendirme ve korunma
alanlarının belirlenmesi çalışmalarının yeterli derecede yapılmamasından dolayı
bu alanların çevredeki gelişmelerden olumsuz etkilenme riski taşıması,
(4)
Tarihi ve Kültürel Miras Alanlarının kentsel gelişmelerin olumsuz etkisinden,
doğal şartlara bağlı yıpranma ve bozulmalardan korunamaması,
(5)
Hava kirliliğinin kültürel miras alanları üzerindeki etkisini belirlemeye yönelik
çalışmalar yapılmadığından bu alanlardaki etkilerin bilinmemesi ve bunun
yanında bu alanlarda ziyaretçi yönetimi, yoğun kullanımlar gibi konulara yönelik
tedbirlerin alınmaması,
139
Koruma Alanları
38
2031
(6)
Listelenmiş birçok tarihi ve kültürel miras alanları ile binaların yasal korunma
alanlarının yeterli olmaması ve bu alanlar üzerinde görsel olarak olumsuz etkiler
yaratması,
(7)
Tarihi ve kültürel değere sahip ve korunması gerekli alanlardan olan geleneksel
köy dokusu alanlarının koruma alanı olarak ilan edilmemesi ve yeni gelişmeler
sonucunda bozulma riski taşıması,
(8)
Koruma alanları dışında münferit olarak bulunan tarihi ve kültürel özelliği olan
Taşınmaz Eski Eser ve Doğa Varlıklarının tümünün tesbiti henüz yapılamamış
olduğundan, Eski Eserler Yasası’na göre saptanmış ve/veya listelenmiş olmasına
bakılmaksızın ayni yasal şartlarda değerlendirilmelerine rağmen , her geçen gün
kentsel gelişmeler ile doğa ve hava şartları sonucunda yıkılarak yok olması.
Stratejik
Hedef
(1)
Yerel veya uluslararası öneme sahip tarihi ve kültürel mirası oluşturan, arkeolojik
alanların, kentsel bölgelerin, kırsal geleneksel yerleşim birimlerinin ve münferit
bina ve yapılar ile Taşınmaz Eski Eserler ve Doğa Varlıkları’nın korunmasını,
canlandırılmasını, iyileştirilmesini ve hassas kullanımını sağlamak.
Stratejik
Mekansal
Politikalar
(1)
Tarihi ve Kültürel Miras Alanları kentsel gelişmelerin olumsuz etkilerinden ve
baskısından korunacak, bu alanlar üzerindeki her türlü olumsuz etkinin
engellenmesi ve azaltması sağlanacaktır.
(2)
Kentsel Sit Alanlarının korunması, canlandırılması ve geliştirilmesi için ekonomik
ve sosyal canlandırma ve gelişmeyi de kapsayan bütüncül koruma ve planlama
çalışmaları yapılacaktır.
(3)
Tarihi ve Kültürel Miras Alanlarının yakın çevrelerindeki yeni gelişmelerin bu
alanlar üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak için bu alanlar etrafına korunma
38
sınırı çizilerek Tampon Alanlar belirlenecektir.
(4)
Arkeolojik Sit alanlarında alan üzerindeki kentsel gelişmelerin olumsuz etkilerinin
azaltılması ve engellenmesi amacıyla alan içerisindeki derecelendirme çalışmaları
tamamlanacak ve etrafına koruma sınırı çizilerek Tampon Alanlar belirlenecektir.
(5)
Kentsel ve Kırsal Alandaki tarihi, kültürel ve geleneksel mimari doku özelliğine
sahip, geleneksel köy dokusu alanları ile tarihi, kültürel ve mimari özelliği olan
bina ve yapılar belirlenecek ve korunacaktır.
(6)
Tarihi ve Kültürel Miras alanlarda kullanılmak ve uygulamayı ve tasarımı
yönlendirici tasarım ve koruma esasları ve kriterlerinin belirlendiği Tasarım
Yönlendirme Kılavuzları hazırlanacaktır.
(7)
Tarihi ve Kültürel Miras Alanlarının Kültür Turizmi ile kültürel ve sanatsal
aktivitelerin gelişmesine uygun olarak hassas kullanımının sağlanarak
geliştirilebilmesi teşvik edilecek ve desteklenecektir.
(8)
Ayrıntılı Politikalar için bknz. Bölüm V, 5.2.3 Tarihi ve Kültürel Miras Sektörü
Politikaları, syf. 282)
Tampon Alan: Korunması gerekli sit alanlarını doğrudan etkileyen, kirlenme ve bozulmaya duyarlı alanlar ve koruma alanı
dışında kalan, sit alanlarıyla bütünlük gösteren, sit sınırları dışında tutulmuş korunacak sokak, meydan, yapı grupları ve
benzerlerinin yer aldığı, sit bölgeleri veya koruma alanını doğrudan etkileyecek bölümleri arasında kalmış, alt ölçekteki
planların hazırlanma aşamasında göz önünde bulundurulması gereken “Etkileşim-geçiş alanlarıdır.”
140

BOLUM IV MEKANSAL STRATEJI BK RESMI SUNUM 31 Ekim 2014

Transkript

Benzer belgeler

Mekansal projelerinizi zengin ve etkili CBS araçları ile bir adım

henge projesi onaylandı - Henge

UZAL-CBS 2012 Bildiri Şablonu

dosyayı indir - Prof.Dr. Erol Köktürk

Ünite 6 PDF belgesi

Çankaya Belediyesi Kırsal Kalkınma Projesi

henge kursunun içeriği test edildi - Henge

006 03 - European Environment Agency

İndir