BÜYÜKBAŞ ve KÜÇÜKBAŞ HAYVANLARDA SİSTEMİK

BÜYÜKBAŞ ve KÜÇÜKBAŞ
HAYVANLARDA SİSTEMİK
NEKROPSİ TEKNİKLERİ
Dr. Yavuz ULUSOY
Veteriner Hekim
Etlik Veteriner Merkez Kontrol ve Araştırma Enstitüsü
POSTMORTAL
iNCELEME
Nekropsi

Ölüm ve hastalık nedenini araştırmak amacı ile
kadavranın bir yöntem çerçevesinde açılıp organ ve
dokularının incelenmesine nekropsi denir.

Kadavranın açılmasından mikroskobik incelemeye
kadar olan bölüme postmortem inceleme denir.
NEKROPSİNİN AMACI
Hastalık ve özellikle salgın hastalıkların tanısını koymak,ölüm sebebini ortaya
çıkarmak
Klinik tanının doğruluğunu saptamak,tedavinin etki ve başarısını
Bilimsel araştırmaların sonuçlarını değerlendirmek
Hastalığın seyrini ve yapısını(patogenesisini) kontrol etmek
Hayvan sigorta kapsamına giren hastalıktan ölmüşse sigortaya rapor vermek
Adli durumlarda mahkemeye rapor vermek
Bilimsel araştırmalarda,adli durumlarda ve sigortaya bilgi vermek söz
konusu olduğunda daima kadavra tümden incelenerek lezyonlu doku ve
organların yanında normal görülenlerinde durumunun kaydedilmesi
gerekir.Genelde sistematik nekropsi tercih edilir.
Nekropsi Zamanı
Ölümden sonra kadavranın açılmasına kadar geçen zaman
önemlidir.Erken yapılmazsa otoliz(kendi kendini eritme) ve
putrefaksiyon(kokuşma)
neticesinde
kadavrada
dekompozisyon(yapısal bozulma) gelişir.
Zamanla orantılı gelişen
postmortal değişikler patolojik
lezyonları maskelediği gibi mikrobiyolojik amaç için alınan örneklerin
değerlendirilmesini de engeller.(Örneğin leptospirozda en fazla 18 saat.
Enterotoxemide ise 6 saat gibi.)
Nekropsi Yeri
•
•
nekropsi salonları
kırsal alanlarda ;meskenlerden, hayvan barınaklarından,otlaklardan,yeraltı ve yer üstü
sularından uzak
•
saha şartlarında nekropsinin; kadavranın imha edileceği yerde yapılması daha doğrudur.Bu
amaçla (saman-ot) altlık hazırlanır ve kadavra bunun üzerinde açılır. Nekropsiden sonra
kadavra ve bu altlıklar birlikte gömülür ya da yakılarak çevrenin bulaşması önlenir.
•
•
•
Nekropsi yerinin temiz olması bir diğer koşuldur.(Özellikle mikrobiyolojik örneklerde)
nekropsi yerinin aydınlık olması(makroskobik lezyonları değerlendirme).
Ahır gibi az ışıklı ortamda yapılmaz.
•
Karanlık ortamlarda florasan ışık mantıklıdır
.
Nekropside alınması gereken
önlemler

Nekropsiyi gerçekleştiren hekim ile yardımcılarının
her türlü koruyucu önlem alması gerekir. Her kadavranın
incelenmesinde zoonoz bir hastalıkla karşılaşılmış gibi
davranılmalıdır. Korunmada en önemlisi kıyafet seçimidir.
Bu kıyafet her türlü bulaşmadan koruyacak nitelikte
olmalıdır.
Nekropsi için gerekli araç ve gereçler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Eldiven, gözlük, çizme, bone, önlük, maske
Büyük ve küçük anatomik pensler (forceps)
Skalpel (bistüri tutucu) ve ucu
Büyük bıçak
Hareketli aydınlatma lambası
Büyük ve küçük sivri uçlu- kavisli makaslar
Küçük kesici kemik makaslar, testere
Değişik hacimli enjektörler, kalem
Cam ve plastik kaplar ile tespit solusyonu.
postmortal değişiklikler
Kadavrada ölüme bağlı oluşan makroskobik
değişiklikler postmortal değişiklikler (ölüm belgeleri)
olarak adlandırılır . (Ort.20 dak sonra başlar)
Değişikliklerin oluşumunda;
-Ölüm ile nekropsi arasında geçen süre,
-Yaygın bakteriyel enfeksiyonun varlığı (erken),
-Besi durum (deri altı yağ miktarı fazla - erken)
-İklim (sıcak hava - erken),
-Ölüm anında hayvandaki antibiyotik düzeyi (geç)
- Hayvanın kıl örtüsü (ısı düşmesi gecikir)
Postmortem değişikliklerin önemi
 hastalık bulgularını maskeler. Dolayısıyla gerçek bir
teşhis için, nekropsi mutlaka ölümden hemen sonra
yapılmalıdır.
-postmortem değişiklikler her zaman makroskobik tanıyı
engellemez.
-Apse, eksudat, tromboz, granülom, tümöral oluşumlar… gibi
Şayet nekropsi hemen yapılamayacaksa, kadavra mutlaka
buzdolabında (+2 ile +4) saklanmalıdır.
ANCAK, kadavra dondurulmamalıdır.
Doku ve organlara göre postmortal
değişiklikler
• Postmortal değişiklikler tüm doku ve organlarda aynı anda
şekillenmez.
• *Kadavrada oluşan değişiklikler; enzimatik aktivitesi yüksek
olan doku ve organlarda HIZLI şekillenir.
HIZLI ŞEKİLLENEN DOKU VE ORGANLAR
-Bağırsak,
-Safra kesesi,
-Pankreas,
-Adrenal bez,
-Karaciğer,
-Dalak,
-Böbrek,
-Beyin,
-Kalp
GEÇ ŞEKİLLENEN DOKU VE ORGANLAR;




Kas,
Kemik,
Deri,
Kornea
Kadavrada oluşan postmortal değişiklikler
Erken şekillenen
postmortal
değişiklikler
Geç şekillenen
postmortal
değişiklikler
1. Ölüm soğukluğu (algor mortis)
2. Ölüm sertliği (rigor mortis):
3. Ölüm solukluğu (palor mortis)
4. Postmortal kan pıhtılaşması
5. Hipostatik konjesyon
6. İmbibisyon
7. Postmortal yırtılmalar
8. Otoliz
9. Kokuşma
Erken şekillenen
postmortal
değişiklikler
1. Ölüm soğukluğu (algor mortis)
Ölümden sonra kadavranın soğumasıdır.
• Ölümden 30 dakika – 24 saat içinde,
• Dolaşım durduğundan ısı yapımı durur.
• Vücut ısısı çevre ısısına kadar düşer.
Algor mortis;
-Soğuk ortamlarda hızlı, sıcak ortamlarda yavaş gelişir.
-Hayvanın cüssesi, besi derecesi de soğuma süresini etkiler.
Bazı hastalıklarda vücut ısısı hemen düşmez, aksine artar.
-Tetanoz,
-Güneş çarpması
-Sancılarda
Yükselen ısı birkaç saat sonra düşmeye başlar.
2. Ölüm sertliği (rigor mortis)
*Ölümden sonra vücut kaslarının belli bir süre kasılması ve
sertleşmesidir.
*2-4 saat sonra başlar. 5-8 saatte maksimum, 24-72 saat içinde
çözülme olur.
*Ölüm belgelerinin en önemlisidir.
-Eklemler katılaşır
-Bacaklar gergin
-Çene kilitlenir
-Pupilla daralır.
ERKEN şekillenir
-Tetanoz
-Striknin zehirlenmesi
-Septisemi
-Suda boğulma
-Alkol ve eterle tedavi
GEÇ şekillenir
-Komaya girme
-Kaşeksi
-Fosfor zehirlenmesi
-Kronik hastalık
3. Ölüm Solukluğu (Palor mortis-ölüm lekeleri)
Ölümden sonra dolaşımın durması nedeniyle kadavranın alt kısmının
zeminle çakıştığı yerde, vücüdun basıncı ile kapillar damarlardaki kanın
uzaklaştırılmasına bağlı olarak şekillenir.
-Ölümden 5-6 saat sonra . Bu bölgeler;
-Beyaz ve açık renkli görülür.
Ölüm lekeleri
(oklar)
4. Postmortal kan pıhtılaşması
*Ölümden hemen sonra oluşur.
-Kırmızı renkte, elastiki ve jöle
kıvamında
olup,
bulunduğu
damarın şeklini alır. Ancak, damar
duvarına yapışmamıştır.
NOT: Büyük damarlarda ve sol
ventrikülde kan pıhtısına rastlanmaz
(rigor mortis nedeniyle).
Bazı durumlarda kan pıhtılaşmaz
-Septisemi
-Karaciğer hastalıklarında
-Sarılık (Ca eksikliği nedeniyle)
-Warfarin (rodentisid) zehirlenmesinde
5. Hipostatik konjesyon
Kanın, yer çekimi etkisiyle hayvanın yattığı tarafta toplanmasıdır.
-Ölümden sonra 1-2 saat içinde oluşur.
-Akciğer ve böbrek gibi çiftli organların altta kalan bölümlerinde daha
belirgindir.
Hipostatik konjesyon bazı
durumlarda şiddetli şekillenir.
Bunlar;
-Agoninin uzun sürmesi
-Asfeksi
-Septisemi
-İntoksikasyon
-Sağ kalp yetmezliği
Hipostatik konjesyona ilişkin
deride ölüm lekeleri oluşur.
-Açık renkli hayvanlarda,
-Derinin kılsız bölgelerinde
Akciğerlerde hipostatik konjesyon
6.İmbibisyon
Ölümden sonra hemoglobin ve safranın çevre dokuları boyamasıdır.
-Ölümden 12 saat sonra başlar, 30-36 saatte en yüksek seviyededir.
6.1. Safra imbibisyonu
Ölümden sonra safranın çevre dokuları;
-Sarımtırak/yeşil renge boyamasıdır.
Bağırsak ve karaciğerde safra imbibisyonu
6.2.Hemoglobin İmbibisyonu
Ölümden sonra (hemolize olan
kandan)
serbest
kalan
hemoglobinin
kalp
ve
damardan
sızarak
çevre
dokuları kırmızı/pembe renge
boyamasıdır.
Endokardın normal
görünümü
Bağırsak serozası ve endokardda hemoglobin
imbibisyonu
Endokardda hemoglobin
imbibisyonu
Geç şekillenen
postmortal
değişiklikler
7. Postmortem Yırtılmalar (Rupturlar)
Ölümden sonra mide bağırsak kanalında aşırı gaz birikmesine bağlı
rupturlar şekilenebilir.
Antemortem yırtık.
Yırtık kenarlarında kanamalar
Postmortem yırtık.
Yırtık kenarlarında kanama yok.
8. Otoliz (Autolyse)
Ölümden sonra doku ve
hücrelerin enzimatik yoldan
yıkıma uğrayıp kendi kendini
eritip sindirmesidir. Otolizden
sorumlu
olan
Lizozomal
enzimlerdir.
Otolize olan doku ve organlar;
-Solgun veya beyazımsı renkte,
-Kıvamları yumuşak
-Kolay parçalanabilir
-Kandan zengin ise koyu siyah renk
Otolize uğramış 3 farklı hayvana ait karaciğer
örnekleri (safra imbibisyonu, yumuşama ve gaz
kabarcıkları oluşumu)
9. Kokuşma -Putrefaction
Ölümden sonra, ölü dokuda çoğalan mikroorganizmaların, protein ve diğer
maddeleri parçalayarak sindirmesi ve gaz şekillendirmesidir.
Otoliz vücudun kendi enzimleri ile birlikte oluşurken, kokuşma
mikroorganizmalar (çoğunlukla anaerobik) yardımıyla oluşur.
Kokuşma kadavrada en son şekillenen postmortem değişikliktir ve ölümden sonra
uzun zaman geçtiğini belgeler.
 Kural olarak otoliz( bakterilerin neden olduğu) kokuşma ile birlikte ortaya çıkar.
Kokuşmaya bağlı karaciğerin serozal
ve kesit yüzünde diffuz dağılım
gösteren gaz kabarcıkları
kokuşmuş karaciğer suda yüzer
Kokuşma şekillenen karaciğerde kesit yüzünde gaz
kabarcıkları
Kokuşma belirtileri (Devam)
2. Kokuşma kokusu
-Otoliz
ve
kokuşma
sonucu,
çoğunlukla proteinlerin yıkımında
oluşan ürünlere bağlı ortaya çıkar.
Kötü kokulu ve kısmen zehirli
ürünlerdir.(Ptoamine,
putrescin,
tyramin, kadaverin)
3.Kanın Bozulması
Kokuşma sırasında çeşitli bakteriler
kana
geçerek,kanın
hemolizine
neden olur. Kan köpüklüdür ve
damarın
intima
tabakası
hemoglobin
nedeniyle
kirli
kırmızı renklidir.
Pseudomelanoz
4. Pseudomelanoz
Ölümden
sonra
organ ve dokuların
demir sülfit (Fe2S2)
oluşumuna bağlı; H2S
-Kirli yeşil veya
-Kahve-siyahımsı
renk almasıdır.
NEKROPSİ YÖNTEMLERİ
•
Nekropsiye başlamadan önce ,kadavranın dış muayenesi yapılarak baş ve vücuttaki
deri lezyonlarına dikkat edilmelidir.
•
Dış bakı tamamlandıktan sonra şüphe edilen hastalık az çok tahmin edilerek hangi
organ veya sistem üzerinde daha çok durulacağına karar verilir.
GENEL KURALLAR
Her nekropsi yönteminde;
 Kadavraya nekropsi pozisyonu verilmesi
 Derinin yüzülmesi ve ekstremitelerin ayrılması
 Vücut boşlukların açılması(karın,göğüs ve bazende pelvis boşluklarının birlikte veya
ayrı açılıp )organların dışarıya alınması
 Boyun organlarının çıkarılması
 Başın ayrılması,
 Beynin çıkarılması,baştaki diğer boşlukların açılması,bazen de göz ve kulakların
incelenmesi
 Gerektiğinde ; Medulla spinalis
 Kas,eklem,kemik,kemik iliği ve diğer organların açılıp incelenmesi sırasını izler.
 Bu durumda organlar çıkarılırken özellikle kaslar,lenf yumruları ve endokrin
bezler,kesilen damarlardan akan kanın görünümü,büyük damarların
durumu,periferik sinirlerin bir kısmı gözden geçirilir.
Nekropsi Pozisyonu:
Büyükbaş
hayvanlarda
rumenin büyük kitlesinden
kaçınmak için hayvan sol
tarafına yani yan yatırılır.
Küçükbaş hayvanlarda ise
sırt üstü pozisyon daha rahat
çalışmayı sağladığı
için
tercih edilir.
Sırtüstü Pozisyonda Derinin Yüzülmesi
Derinin yüzülmesi ayrıca deri ve derialtı dokusu ile
kaslardaki patolojik değişikliklerin saptanması için
önemlidir
Pratik…
İlk kesitle kesişecek
şekilde
her
4
ekstremitenin medial
yüzü
boyunca
ayaklara
doğru
uzanan
kesitler
yapılır(carpal,tarsal
bölgelerde)(2)
Kadavranın
ventralinde,
deri
üzerinde
simfisiz
mandibuladan simfisiz pelvise kadar median hat boyunca
birer kesit yapılır.Burada dikkat edilecek nokta yapılan
kesitin daima göbek,meme ve dış genital organlar ile anüsün
çevresinden geçirilmesidir.(1)
Sonrada eks.lerin derisi, yapılan enzisyonlardan
başlayarak hayvanın sırtına ve laterale doğru
yüzülür.(3)
Sırtüstü Pozisyonda
Derinin Yüzülmesi
Daha sonrada; Baş,boyun ve gövde
derisinin iki tarafa doğru yüzülmesine
geçilir
Boyun bölgesi derisi;ventraldeki
median hat boyunca yapılan ilk
enzisyondan başlayarak dorsale ve
kulakların kaidesine doğru her iki
yandan ayrılır.
Baş deriside ;göz kapağı, ağız çevresi
derisi kadavrada kalacak şekilde
tümden yüzülür(kulaklar üzerinde
kalır.)Kuyruk derisi yüzülmez
 gövde derisinin de yine mediandaki ilk
enzisyondan başlayarak iki yanda dorsale
doğru derinin yüzülmesi tamamlanır.
Yan Pozisyonda derinin yüzülmesi
•
yine simfisiz mandibuladan simfisiz
pelvise kadar median hat boyunca uzanan
ilk enzisyonla başlanır .
•
Üstte kalan ön ve arka ekstremitelerin
derisinede sırt üstü pozisyondaki gibi
medial yüzlerinden geçecek şekilde
enzisyonlar yapılır.
Yan Pozisyonda derinin yüzülmesi
Bu enzisyonunda göbek ,meme ve dış genital organların çevresinden geçirilmesine dikkat edilmeli ve
derinin yüzülmesine başlanmalıdır.
Ekstremitelerin ayrılması
Aynı şekilde arka bacaklardan birisi kaldırılır ve
kalça ekleminden ayrılır.
Ön bacaklardan birisi el ile
tutulup,biraz yana doğru açılır.Sağ
eldeki bıçak yardımı ile, bacağın iç
açısından(toraks ile skapula arasında)
göğüse yakın yapılan kesitle bacak
kassal bağlantılarından ayrılır.
Ekstremitelerin ayrılmasında ön sol,ön sağ,arka
sol,arka sağ sırasının izlenmesine dikkat edilir
Ekstremitelerin ayrılması
Koksa-femoral eklem üzerindeki
kaslar bıçakla temizlenir.Bacak biraz
daha yana gerdirilerek, koksa-femoral
eklem iyice açığa çıkarılır.
Eklemin bağlantıları bıçak ucu yardımıyla kesilerek bacak
öne,geriye ve yana doğru hareket ettirilip dezartikulasyonu
sağlanır.Sonrada bacak yana doğru düz bir şekilde zemin
üzerine uzatılır.
Aynı işlem diğer bacakta da uygulanır
•
Ekstremitelerin ayrılmasında koksa-femoral eklemin dezartikülasyonu (Sırt üstü Pozisyonda)
• Kadavra sırtüstü
pozisyondayken
deri yüzülüp
ekstremiteler
ayrıldıktan sonra
kontrol edilmesi
gereken organlar
Mandibular tükrük bezi
Brachial plexus
İngunal
lenf yumrusu
Pharngeal lenf yumrusu
Prescapular lenf yumrusu
Axillar lenf yumrusu
A. brachialis
Sırt üstü pozisyonda ;Karın Boşluğunun açılması
•
Cartilago xiphoideanın hemen gerisinde bulunan
bir noktadan bıçakla birkaç cm genişliğinde
transversal bir kesit yapılır.(1)
(3)
(1)
(2)
•
(3)
Parmakların rehberliğinde bıçakla 45
dercelik açı yapacak şekilde linea alba
boyunca pelvise kadar paramedian olarak
karın duvarı kasları ve periton kesilir.(2)
•Bu kesitten sonra sternumun gerisinde yapılan ilk transversal kesite dönülür ve karın
duvarı bu kesitin uçlarından başlayıp sağ ve sol kostalar boyunca columna vertebralise
kadar kesilir.Böylece kesilen karın duvarı simetrik şekilde iki yana ayrılarak organlar
açığa çıkarılır. (3)
Yan pozisyonda ;Karın Boşluğunun
açılması
Burada yalnız üstte kalan karın duvarı
uzaklaştırılır ve karın boşluğunun bir kısmı
açığa çıkarılır.Kesitler önceki yönteme göre tek
taraflı uygulanır.
 Yine ;Cartilago xiphoideanın hemen gerisinden transversal
bir kesit yapılır.Karın duvarı bu ilk noktadan başlayarak aynı
şekilde linea alba boyunca simfizis pelvise kadar kesilir.
Yan Pozisyonda ;Karın Boşluğunun
açılması
Sonuncu kesit ise yine sternum üzerinden yapılan
ilk transversal kesitten başlar.(Kadavranın üstünde
kalan karın duvarı arkus kosta boyunca) columna
vertebralise kadar kesilir.Bu kesit her iki yana doğru
uzatılmadığından yalnız üstte kalan karın duvarı açılır
ve organlar açığa çıkar.
SIĞIR
Anormal içerik
Sığırlarda retiküloperitonitis travmatica
Organların görünüşü ve konumu
Diaframanın durumu