Üzüm Ve Şarap_pdf

E T KİNLİK
10
ÜZÜM VE ŞARAP
Mezopotamya
Dağlardan ovalara taşımanın maliyeti, şarabı,
biradan en az on kat daha pahalı yapıyordu. Bu
nedenle şarap Mezopotamya kültüründe egzotik
yabancı bir içki olarak görülürdü. Şarap içmeye
yalnızca seçkinlerin gücü yetebilirdi ve esas kullanımı dinseldi. Zamanla sosyal bir içecek olarak da
görülmeye, giderek Yakın Doğu’da ve Doğu Akdeniz’de moda olmaya başladı.
Deniz yoluyla ticaret hacminin artması sonucu şarap daha geniş bir coğrafi alanda bulunabilir oldu. Daha büyük devlet ve imparatorlukların
kurulması ise daha az sınır, daha az vergi, daha
az yol parası anlamına geliyordu. Asur kralları
gibi en şanslı hükümdarların, şarap üretilen böl-
geleri kapsayan imparatorlukları vardı. Üretim
miktarı artınca şarabın fiyatı düştü, yalnızca seçkinlere değil, toplumun geniş kesimlerine ulaşabilir oldu.
Yerel üretimin pek kolay olmadığı Güney Mezopotamya’da şarap ticareti Dicle ve Fırat boyunca
genişledi. Ağırlığı ve bozulabilir doğası nedeniyle
karayoluyla taşınması zordu. Uzun mesafeler söz
konusu olduğunda taşımacılık su üzerinden, ağaç
ya da kamıştan yapılan sallarla gerçekleşiyordu. Tarihçi Herodotos’un anlattığına göre, sallar
akıntı boyunca yol alıp varacakları yere ulaştıklarında, geri götürmenin (akıntının ters yönünde
taşımanın) güçlüğü nedeniyle parçalanarak ilk
değerinin onda biri fiyatına satılırdı. Bu maliyet
de şarap fiyatına yansıtılıyordu.
U Y G A R L I K L A R
T A R İ H İ - I
N İ L G Ü N
Y A M A N
K a yn a k 1 :
232
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 232
03.11.2014 12:03:37
Kay n a k 2 :
MISIR
Şarap yapma sahnelerine Mısır’daki mezar
resimlerinde rastlanır fakat bunlar şarabın Mısır
toplumundaki yaygınlığı konusunda orantısız bir
izlenim verir. Zira yalnızca şarap içen zenginlerin
gösterişli mezarlara gücü yetebiliyordu.
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 233
Ğ
I
L
R
G A
Y
U
N
A
N
Yunan adalarının ve anakarasının iklimi ve
toprağı bağcılığa çok uygun olduğu için şarap,
herkesin alım gücü yetebilecek kadar boldu. Büyük ölçekli ticari şarap ilk kez Yunanlılar tarafından üretildi. Bir çiftçi, toprağında tahıl yetiştirerek kazanabileceğinin 20 kat fazlasını bağcılıktan
kazanabiliyordu. Çok büyük ölçekte ticaret yapılmaktaydı. Fransa’nın güney kıyısı açıklarında bulunan bir tek batık gemi 10 bin amfora, yani 250
bin litreye ya da bugünün 333 bin şişe şarabına
eşdeğer bir yük taşıyordu. Şarabın ticari önemi
Atina ve Sparta arasında yapılan Peloponnes Savaşları’nda bağların öncelikle hedef olmasında
kendini gösterir. MÖ 424’te Sparta birlikleri şarap
üretimiyle ünlü Akanthos’a hasat zamanından
hemen önce ulaştılar. Üzümlerini kaybetme endişesine kapılan kent sakinleri bir oylama yapıp saf
değiştirmeye karar verdiler. Böylece hasat kazasız
devam etti.
U
tutmaktı. Bu partilere katılanların sayısı otuzu
geçmezdi. Kadınların erkeklerle birlikte oturmalarına izin verilmemesine karşın, genellikle kadın
hizmetçiler, dansçılar ve müzisyenler bulunurdu.
Herkesin ortak bir kâseden eşit miktarda şarap içtiği bir toplantı, modern gözlere demokrasi düşüncesinin cisimleşmesi gibi görünebilir. Gerçi Yunan
demokrasisi özgür erkek yurttaşlarla sınırlıydı ve
o sıkıcı zor işleri yapan köleler olmasaydı siyasete
katılmak için yeterince boş zaman yaratılamazdı.
Ancak siyasal sistemi eleştirenler de yok değildi.
Sokrates, Devlet adlı eserinde demokrasiye susamış halkı “sert özgürlük şarabı”na müptela olmaya teşvik eden kötü şarapçılar olarak kınar.
Y
YUNAN
Batı ve Doğu dünyalarını ayırma düşüncesi
Yunan kökenlidir. Yunanlılar, dilleri anlaşılmaz
bir bağırtı gibi geldiği için yabancılara “barbaroi”
derlerdi. Bu barbarların önde gelenleri Mezopotamya, Suriye, Mısır ve Küçük Asya’yı (Anadolu)
kapsayan bir imparatorluğa sahip olan Perslerdi.
Yunanlı yazar Thukydides’in sözleriyle, “Akdeniz
halkları zeytin ve asma yetiştirmeyi öğrenince
barbarlıktan çıkmaya başladılar.” Bir efsaneye
göre, Şarap Tanrısı Dionysos, bira sever Mezopotamya’dan kurtulmak için kaçıp Yunanistan’a gelmişti. Güzel bir şarabı suyla karıştırmadan içmek
Yunanlılar tarafından barbarlık sayılırdı. Dionysos çoğunlukla özel bir vazoyla şarap içerken betimlenir; bu vazonun kullanılması şaraba su katılmadığını gösterir. Ölümlüler ancak sertliği suyla
yumuşatılmış şarap içebilirdi; aksi takdirde hırçınlaşacaklarına hatta delireceklerine inanılırdı.
Herodotos’a göre, karışımsız şarap içme alışkanlığını İskitlerden alan Sparta Kralı Kleomenes bu
nedenle aklını yitirmişti. Filozof Platon, İskitler
ile Trakyalılara şarabı kullanmaları bakımından
“kültürsüz ve budala” der. Eşit miktarda şarap ve
su karışımı “sert şarap” sayılırdı, gemilere yüklenmeden önce kaynatılıp yarı yarıya ya da üçte bir
oranında azalacak kadar yoğunlaştırılan şarap,
sekiz hatta yirmi kat fazla suyla karıştırılmalıydı.
Yunanlılar için ölçülülük esastı, Symposiarkh adı
verilen içkili partilerin amacı, bir araya gelenleri,
barbarlar gibi şiddete kapılmadan dil özgürlüğünün keyfini çıkarabilmek ve endişeden kurtulabilmek için sarhoşluk ile ayıklık arasındaki sınırda
I
Kay n a k 3 :
233
03.11.2014 12:03:38
K a yn a k 4 :
U Y G A R L I K L A R
T A R İ H İ - I
N İ L G Ü N
Y A M A N
Antik Yunan’dan Dionysos, Symposiarkh konulu vazo, tabak resimleri ve para
234
K a yn a k 5 :
Roma
Romalılar geçmişleriyle onur duyuyorlardı ve
kendilerini, askerlere ve yöneticilere dönüşmüş
gösterişsiz bir çiftçiler ulusu olarak görüyorlardı.
Başarılı seferlerden sonra Romalı askerler çoğunlukla çiftliklerle ödüllendirilirlerdi. Bağcılık en
itibarlı tarımsal faaliyetti. Romalı yüzbaşının rütbesindeki işaret, çalışkan çiftçilerin kurduğu bir
kültürün askeri kuvvetini simgelemekteydi: Bir
asma çubuğu.
Şarap o kadar popülerdi ki, geçimlik çiftçilik
ihtiyacı karşılayamaz oldu ve soylu çiftçi idealinin
yerini, köleler tarafından işletilen büyük yurtluklara dayanan daha ticari bir yaklaşım aldı. Şarap
üretimi artarken tahıl üretimi geriledi, öyle ki
Roma, Afrika kolonilerinden tahıl ithalatına bağımlı hale geldi.
MÖ 87’de Roma’nın o sonu gelmeyen iktidar
mücadelelerinden birinde yaşlı bir general olan
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 234
Gaius Marius iktidarı ele geçirmiş ve rakibi Sulla’yı destekleyenlerin peşine düşmüştü. Bunlardan biri olan Marcus Antonius, sosyal statüsü
çok düşük bir ahbabının evine sığındı; böylesine
yoksul bir adamın evini aramanın kimsenin aklına gelemeyeceğini umuyordu. Ev sahibi, hizmetçisini böylesine saygın bir konuğa layık bir
şarap almaya gönderdi. Hizmetçi civardaki şarap
dükkanlarına gidip bulduklarını tattıktan sonra,
alışılmış olandan çok daha iyi ve pahallı bir şarap
istedi. Satıcı nedenini sorunca da efendisinin konuğundan söz etti. Satıcı doğrudan Marius’a gitti,
o da bir avuç askeri Marcus Antonius’u öldürmeye
gönderdi.
Galenos, Pergamon’da (Bergama) doğdu.
Gençliğinde İskenderiye’de tıp okudu, ardından
Hint ve Afrika tedavi yöntemlerini öğrendiği Mısır’ı dolaştı. Hippokrates’in düşünceleriyle yetişen Galenos yaraları dezenfekte etmek için şarap
kullanarak gladyatörleri tedavi etti.
03.11.2014 12:03:42
K a yn a k 6 :
Sonra toptancı depolarının loş kilerine taşınıp,
soğuk tutmak için yere gömülü büyük küplere
aktarılırdı. Buradan perakendecilere satılır, küçük amforalar içinde el arabalarıyla kentin dar
sokaklarında taşınırdı. Romalı aileler ya boş testileri yüklenen köleleri şarap almaya gönderir ya
da satıcılar kapı kapı dolaşıp teslimat yaparlardı.
2. Kaynakları inceleyiniz. İlkçağ’da şarap sizce neyin simgesi olabilir? Neden?
Y
U
1. İlkçağ’da bir ticari ürünün ucuz ya da pahalı olmasını belirleyen faktörlerin neler
olduğunu düşünüyorsunuz? Günümüzde statü sağlayan tüketim ürünleri neler?
Bunların statü sağlamasında İlkçağ’la paralel ve farklı hangi etkenlerin rol oynadığı
söylenebilir?
G A
R
ÇALIŞMA SORULARI
L
I
Ğ
I
En iyi şarapların son durağı Roma’ydı. Roma’nın güneybatısında bulunan Ostia limanına
varan gemi, rıhtım işçileri tarafından boşaltılır,
iskeleden denize düşen amforaları kurtarmak için
de dalgıçlar hazır beklerdi. Şarap daha küçük teknelere aktarıldıktan sonra Tiber Irmağı boyunca
Roma kentine doğru yolculuğuna devam ederdi.
A
Y
6. Kaynakları incelediğinizde İlkçağ’da şarabın sosyal, ekonomik, siyasi, bilimsel, dini işlevleri hakkında hangi sonuçlara ulaşıyorsunuz?
N
5. İlkçağ’da bağcılık ve şarap üretiminin kazanım ve zorlukları nelerdir?
U
4. İlkçağ toplumlarında ötekileştirme örnekleri nelerdir?
N
3. Romalı politikacı ve ünlü hatip Marcus Antonius’un kaderinin şarapla ne ilişkisi olabilir?
KAYNAK
235
Standage, Tom, Altı Bardakta Dünya Tarihi, Merkez Kitapçılık ve Yayıncılık, 2005, s. 55-95
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 235
03.11.2014 12:03:42