İş Sağlığı Kavramı ve İş Kazaları

Transkript

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
İş sağlığı kavramı – Ülkemiz İSG göstergeleri
İş Kazaları–Fiziksel etkenler
Prof.Dr.Halim İŞSEVER
İstanbul Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD
İ.Ü İSG Koordinatörü
Amaç
Üniversitemiz Rektörlük teşkilatı çalışanlarının





İş sağlığı ve güvenliği kavramı,
Ülkemiz İSG göstergelerini ,
Meslek hastalıkları,
Fiziksel etkenler,
Temel ergonomi kavramları
konusunda bilgilenmelerini sağlamak
İş Sağlığı kavramı, kapsamı
 bütün mesleklerde çalışanların
 bedensel – ruhsal – sosyal iyilik hallerinin
 korunması, geliştirilmesi, en üst düzeyde sürdürülmesi
 işin insana – işçinin kendi işine uyumunun sağlanması
• Tanım 1995 de gözden geçirilmiş,
• aynı ifade korunarak, bu amaca ulaşmak için iş
“ortamının sağlığı ve güvenliği geliştirecek şekilde
düzenlenmesi” gerektiğine işaret etmiştir
ILO – WHO, 1951
SAĞLIĞIN DOĞAL GİDİŞİ
ETKEN
ÇEVRE
İYİLEŞME
ÖZÜRLENME
ÖLÜM
İNSAN ORGANİZMASI
HER ÜÇ FAKTÖR GRUBU
KARŞILIKLI OLARAK ETKİLEŞİR
HASTALIK
UYARANI
KONAKÇI
REAKSİYONU
KLİNİK DEVRE
KLİNİK ÖNCESİ DEVRE
PRİMER KORUMA
SAĞLIK
KAPASİTESİNİN
YÜKSELTİLMESİ
ÖZGÜL
KORUMA
SEMPTOMLAR
SEKONDER KORUMA
ERKEN TANI VE
UYGUN TEDAVİ
İŞGÖRMEZLİĞİN
DURDURULMASI
TERSİYER
KORUMA
KAZANMA GÜCÜNÜN
İADESİ
4
ETKEN
ÇEVRE
İYİLEŞME
ÖZÜRLENME
ÖLÜM
İNSAN ORGANİZMASI
HASTALIK
UYARANI
KONAKÇI
REAKSİYONU
KLİNİK DEVRE
PRİMER KORUMA
SAĞLIK
KAPASİTESİNİN
YÜKSELTİLMESİ
ÖZGÜL
KORUMA
Kaza ve MH öncesi devre
Sağlıklı dönem
SEMPTOMLAR
SEKONDER KORUMA
ERKEN TANI VE
UYGUN TEDAVİ
İŞGÖRMEZLİĞİN
DURDURULMASI
TERSİYER
KORUMA
KAZANMA GÜCÜNÜN
İADESİ
Kaza ve MH sonrası dönem
Hastalıklı dönem
ETKEN
ÇEVRE
İYİLEŞME
ÖZÜRLENME
ÖLÜM
İNSAN ORGANİZMASI
Olumsuz işyeri koşullarını
düzeltmek
İş organizasyonu
PRİMER
KORUMA
Risk değerlendirmesi,
İşe giriş muayeneleri
Sağlık eğitimi …
SAĞLIKErgonomi
ÖZGÜL
İşyeri
faktörlerinin optimize
KAPASİTESİNİN
KORUMA
YÜKSELTİLMESİ
Edilmesi
Eğitim..
Kişisel koruyucular
Primer koruma..
HASTALIK
UYARANI
KONAKÇI
REAKSİYONU
SEMPTOMLAR
KLİNİK DEVRE
SEKONDER
KORUMA
Periyodik muayeneler
Risk faktörlerine yönelik
Tarama muayeneleri,uygun
VeriTANI
tabanın
ERKEN
VE hazırlanması
İŞGÖRMEZLİĞİN
UYGUN TEDAVİ
Erken tanı, DURDURULMASI
…….
TERSİYER
KORUMA
KAZANMA GÜCÜNÜN
İADESİ
6
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Hizmetleri
• Amaç: Çalışanın sağlığını korumak
• Strateji: İSG Uygulama İlkeleri
– Uygun işe yerleştirme
– İşyeri risklerinin saptanması
– İşyeri risklerinin kontrolü
– Aralıklı kontrol muayenesi
– İşyeri sağlık ve güvenlik hizmetleri
– Sağlık eğitimi
• İnsangücü: Doktor, mühendis diğer sağlık ve teknik elemanlar
• Yasal dayanak
İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ (İSG) KANUNU
No. 6331
Kabul: 20.06.2012 RG: 30.06.2012
İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ (İSG) KANUNU
No. 6331
Kabul: 20.06.2012 RG: 30.06.2012
Amaç
•
MADDE 1 – (1) Bu Kanunun amacı; işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin
sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren
ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini
düzenlemektir.
Kapsam ve istisnalar
•
MADDE 2 – (1) Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve
işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine,
çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına
faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.
• İstisna:
• TSK, emniyet, afet müdahale ekipleri, ev
hizmetleri, kendi nam ve hesabına tek başına
çalışanlar…
KAMUDA İSG HİZMETLERİ
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Hizmetleri
• Amaç: Çalışanın sağlığını korumak
• Strateji: İSG Uygulama İlkeleri
– Uygun işe yerleştirme
– İşyeri risklerinin saptanması
– İşyeri risklerinin kontrolü
– Aralıklı kontrol muayenesi
– İşyeri sağlık ve güvenlik hizmetleri
– Sağlık eğitimi
• İnsangücü:
– Doktor ve diğer sağlık elemanları
– Mühendis ve diğer teknik elemanlar
İSG HİZMET MODELLERİ
 Kısmi süreli işyeri hekimi ve iş güvenliği
uzmanı istihdamı
 Tam süreli işyeri hekimi ve iş güvenliği
uzmanı istihdamı
 Ortak Sağlık ve Güvenlik Biriminden hizmet
alımı
Ülkemizin göstergeleri..
Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi
Çalışma İlişkileri
Çalışma Koşulları
Çalışma Ortamı
SAĞLIK
Bireysel Özellikler
Yaşanan Çevre
Toplumsal Özellikler
A.Ergör
İş çevresi
Zararlar
Durum
Fiziksel
Biyolojik
Kimyasal
Risk seviyesi
Sonuçlar
• İş kazaları
• Yüksek kişisel talep
• Yüksek profesyonel
talep
• Kısıtlı veya talebin
kontrol
edilmemesi
• Meslek hastalıkları, mesleksel
kanserler
Artan riske
maruziyet
• Absenteism, İş
devamsızlık İş
kaybı
• Ağrı , hastalık,
rahatsızlık
Ergonomik
Psikososyal
•
•
•
•
•
•
•
Stress
Şiddet
Depresyon
Bağımlılık (Alkol, ilaç, sigara …)
Yetersiz beslenme
Yetersiz hareket
Cinsiyet ayrımcılığı
• Yeti kaybı
• Ölüm
İş ve sağlık arasındaki ilişki
Aşırı iş yükü..
Sağlık
problemleri
Meslek hastalıkları
Çalışanın sağlığına
Gelen riskler
Güvencesiz koşullar
Güvencesiz davranışlar
İş kazaları
İş kazası*
• a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
• b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı
kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte
olduğu iş nedeniyle,
• c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak
işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini
yapmaksızın geçen zamanlarda,
• d) Emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna
süt vermek için ayrılan zamanlarda,
• e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı
yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen
veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren
olaydır.
*5510 sayılı yasa Md:13
İş kazası*
• İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle
meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya
vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen
engelli hâle getiren olayı .
6331 sayılı yasa*
Meslek hastalığı*
• Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya
yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir
sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden
uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel
veya ruhsal engellilik halleridir.
• Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan
hastalığı -6331 sayılı yasa
*5510 sayılı yasa Md:14
Ülkemizde İş Kazaları
Her yıl
70.000 - 80.000 İş Kazası
1200-1500 Ölüm/300 : Her gün 3-4 ölüm
1800 - 2200 Malul/300 : Her gün 5-6 malul
İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI SAYILARI SÜREKLİ İŞ GÖRMEZLİK
YILLAR
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Sigortalı
sayısı
6.181.251,00
6.918.605,00
7.181.642,00
8.505.390,00
8.802.989,00
9.030.202,00
10.030.810,00
11.030.939,00
11.939.620,00
Kaynak: SGK istatistikleri
İŞ KAZASI
ÖLÜM
MESLEK
MESLEK
MESLEK
İŞ KAZASI
İŞ KAZASI
HASTALIĞI
HASTALIĞI
HASTALIĞI
83830
73923
79027
80602
72963
64316
62903
69227
384
519
574
1208
539
429
533
697
1421
1374
1953
1550
1452
1668
1976
2093
272
265
314
406
242
217
109
123
841
1072
1592
1043
865
1171
1444
1700
2
24
9
1
1
0
10
10
74871
395
2036
173
744
1
Sigortalı
YILLAR sayısı
İŞ KAZA
sayısı
İŞ KAZA
ÖLÜM HIZ MES.HAS
HIZI-YÜZ
ONBİNDE BİNDE
İŞ KAZASI- MESLEK İŞ KAZA
ölüm
HASTALIĞI HIZI
2004
6.181.251,00
83830
841
384
13,56
1,36
6,21
2005
6.918.605,00
73923
1072
519
10,68
1,55
7,50
2006
7.181.642,00
79027
1592
574
11,00
2,22
7,99
2007
8.505.390,00
80602
1043
1208
9,48
1,23
14,20
2008
8.802.989,00
72963
865
539
8,29
0,98
6,12
2009
9.030.202,00
64316
1171
429
7,12
1,30
4,75
2010 10.030.810,00
62903
1444
533
6,27
1,44
5,31
2011 11.030.939,00
69227
1700
697
6,28
1,54
6,32
2012 11.939.620,00
74871
744
395
6,27
0,62
3,31
06.08.2014
24
2001-2003 YILLARI ARASI STANDARDİZE EDİLMİŞ İŞ KAZASI ORANLARI
FAALİYET GRUPLARI (*)
TOPLAM
SİKO
FAAL
GR
TOP.
SİKO
FAAL
GR
TOP.
SİKO
11 KÖMÜR MADENCİLİĞİ
7104
1119,37
11
6587
1117,9
5
11
5647
1086,88
34 METAL.MÜTEA.ESAS ENDÜS.
4895
514,95
34
4077
494,69
34
4453
501,29
35 METALDEN EŞ.İM.(Makina Hariç)
8409
395,47
35
8563
373,16
35
9682
377,08
25 AĞAÇ VE MANTAR MAMÜLLERİ
1393
271,11
25
1430
288,37
33
4657
276,99
33 TAŞ,TOPRAK,KİL,KUM VS. İMA.
3792
246,50
33
4079
262,28
25
1378
257,37
12 KÖMÜRDEN GAYRİ MADENLER
367
241,60
12
281
230,60
36
4598
221,26
30 KAUÇUK SANAYİİ
615
226,43
36
4146
230,16
12
242
207,25
36 MAKİNA İM. VE TAMİRATI
3918
223,16
30
616
207,36
38
5243
198,83
26 MOBİLYA VE TESİSAT İMALATI
1211
192,81
26
1248
192,28
30
647
193,08
27 KAĞIT VE KAĞIT.EŞYA İMALATI
663
177,75
27
665
186,34
26
1451
186,47
38 NAKİL ARAÇLARI İMALİ
4145
162,89
38
4217
174,47
27
639
175,82
21 İÇKİ SANAYİİ
274
155,97
13
59
169,31
23
7382
148,74
23 DOKUMA SANAYİİ
6235
150,20
23
7097
155,45
39
1640
133,54
19 METAL OLMAYAN DİĞER
178
147,56
14
419
145,82
17
398
127,13
14 TAŞ,KİL VE KUM OCAKLARI
358
130,97
21
223
143,65
37
1208
115,12
H.İşsever-İstanbul Tıp
2004-2006 YILLARI ARASI STANDARDİZE EDİLMİŞ İŞ KAZASI ORANLARI
FAALİYET GRUPLARI
TOP.
SİKO
FAALİ GR
TOP.
SİKO
FAALİ
GR
TOP.
SİKO
11 KÖMÜR MADENCİLİĞİ
5481
1049,94
11
6011
1392,87
11
6722
1525,87
34 METAL.MÜTEA.ESAS ENDÜS.
5636
577,51
34
4964
613,07
34
5506
653,17
35 METALDEN EŞ.İM.(Makina Hariç)
11584
395,35
35
10283
398,64
35
11039
396,92
33 TAŞ,TOPRAK, KİL, KUM VS. İMA.
5626
299,92
30
902
304,44
33
5311
303,67
30 KAUÇUK SANAYİİ
938
265,97
33
4891
297,20
30
757
250,69
12 KÖMÜRDEN GAYRİ MADENLER
307
265,94
36
4875
237,47
36
5331
249,44
25 AĞAÇ VE MANTAR MAMÜLLERİ
1544
259,33
25
1219
236,19
25
1304
239,41
36 MAKİNA İM. VE TAMİRATI
5412
221,94
38
5388
207,44
38
5807
211,36
27 KAĞIT VE KAĞIT.EŞYA İMALATI
736
194,74
12
231
206,20
27
639
200,74
26 MOBİLYA VE TESİSAT İMALATI
1846
191,46
27
569
183,04
12
239
192,96
38 NAKİL ARAÇLARI İMALİ
5871
187,59
13
51
173,19
26
1752
179,65
39 DİĞER MUH.EŞYA İMALATI
1939
140,42
26
1508
171,92
31
1129
141,56
23 DOKUMA SANAYİİ
6839
134,09
14
534
154,63
39
1710
139,35
13 HAM PETROL VE TABİİ GAZ
49
131,77
23
5869
146,85
23
5155
137,09
14 TAŞ, KİL VE KUM OCAKLARI
449
126,54
39
1677
143,04
37
1449
134,37
31 ECZA VE KİMYEVİ MAD.SANAYİİ
1215
120,78
31
1149
142,18
18
151
131,32
21 İÇKİ SANAYİİ
151
119,57
37
1325
129,49
14
479
125,61
37 ELEKT.MAK.CİHAZ MALZ.İMA.
1408
116,98
21
105
99,51
13
34
117,49
SIKO 2008
KOD
01
02
FAALİYET GRUPLARI
BİTKİSEL VE HAYVANSAL ÜRETİM
ORMANCILIK VE TOMRUKÇULUK
03
05
06
07
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
BALIKÇILIK VE SU ÜRÜNLERİ YETİŞ.
SIKO2009
49,890
25,911
SIKO 2010
SIKO 2011
SIKO2012
88,09
79,32
74,09
88,78
İŞ SAĞLIĞI
VE GÜVENLİĞİ
KOORDİNATÖRLÜĞÜ
49,06
45,25
45,62
37,13
41,256
93,53
62,91
128,94
111,77
1396,495
2213,23
2591,86
2842,86
2763,14
HAM PETROL VE DOĞALGAZ ÇIKARIMI
METAL CEVHERİ MADENCİLİĞİ
DİĞER MADENCİLİK VE TAŞ OCAK.
MADENCİLİĞİ DESTEKLEYİCİ HİZMET
GIDA ÜRÜNLERİ İMALATI
İÇECEK İMALATI
TÜTÜN ÜRÜNLERİ İMALATI
TEKSTİL ÜRÜNLERİ İMALATI
GİYİM EŞYALARI İMALATI
DERİ VE İLGİLİ ÜRÜNLER İMALATI
AĞAÇ,AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MANTAR ÜR.
KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİ İMALATI
KAYITLI MEDYANIN BASILMASI VE ÇOĞ.
KOK KÖMÜRÜ VE PETROL ÜRÜN. İM.
KİMYASAL ÜRÜNLERİ İMALATI
ECZACILIK VE ECZ.İLİŞKİN MAL.İM..
KAUÇUK VE PLASTİK ÜRÜNLER İM.
METALİK OLMAYAN ÜRÜNLER İMA.
96,447
241,576
122,795
10,840
70,513
83,594
74,045
130,603
23,257
52,656
232,930
192,470
39,005
85,125
111,516
130,376
161,583
250,528
182,55
282,79
156,67
196,76
103,00
101,70
100,58
159,75
34,42
50,90
232,51
247,18
55,78
134,27
154,15
40,83
200,27
306,70
243,95
283,15
154,87
117,32
107,98
110,48
227,59
155,40
35,85
42,83
234,23
249,04
68,62
76,53
174,52
21,16
211,75
345,82
219,40
322,32
195,59
503,84
108,67
92,34
126,89
131,48
30,27
51,98
245,20
251,98
71,24
86,83
156,77
40,84
211,73
348,44
186,76
298,15
153,89
309,62
116,00
79,38
76,14
190,05
29,56
45,27
232,73
245,48
61,67
76,38
157,13
36,20
216,51
294,26
24
25
26
27
28
29
30
31
33
35
ANA METAL SANAYİ
FABRİK.METAL ÜRÜN.(MAK.TEC.HAR)
BİLGİSAYAR, ELEKRONİK VE OPTİK ÜR.
ELEKTRİKLİ TECHİZAT İMALATI
MAKİNE VE EKİPMAN İMALATI
MOTORLU KARA TAŞITI VE RÖMORK İM.
DİĞER ULAŞIM ARAÇLARI İMALATI
MOBİLYA İMALATI
MAKİNE VE EKİPMAN.KURULUMU VE ON.
ELK.GAZ,BUHAR VE HAVA.SİS.ÜRET.DA.
410,349
237,409
102,573
321,207
330,232
280,856
73,901
736,669
163,295
37,762
572,87
316,21
153,44
273,66
186,20
406,41
237,86
433,28
125,44
51,91
508,15
340,85
174,40
300,65
205,22
276,77
210,88
143,20
107,16
43,90
531,10
323,72
121,71
225,34
208,31
233,76
212,31
180,53
105,70
44,59
477,84
313,96
168,03
302,69
226,59
229,63
173,21
181,10
107,34
51,34
36
41
42
49
50
51
52
55
56
58
68
91
93
97
SUYUN TOPLANMASI ARITILMASI VE DAĞT.
BİNA İNŞAATI
BİNA DIŞI YAPILARIN İNŞAATI
KARA TAŞIMA.VE BORU HATTI TAŞIMA.
SU YOLU TAŞIMACILIĞI
HAVAYOLU TAŞIMACILIĞI
TAŞIMA.İÇİN DEPOLAMA VE DESTEK.FA.
KONAKLAMA
YİYECEK VE İÇECEK HİZMETİ FAAL.
YAYIMCILIK FAALİYETLERİ
GAYRİMENKUL FAALİYETLERİ
KÜTÜPHANE,ARŞİV VE MÜZELER
SPOR, EĞLENCE VE DİNLENCE FAAL.
EV İÇİ ÇALIŞANLARIN FAALİYETLERİ
107,748
0,000
214,839
62,380
136,375
138,011
92,909
140,532
91,675
1996,689
94,504
1361,526
92,275
2579,415
100,44
69,90
89,64
80,74
163,06
56,44
122,81
143,90
73,97
21,22
12,57
29,46
38,64
94,07
73,10
59,51
88,55
70,82
128,57
216,32
141,67
85,75
41,79
3,16
10,33
10,46
20,85
9,95
72,80
65,35
94,14
70,82
128,57
132,28
120,15
79,61
43,03
6,27
6,69
7,97
17,75
7,69
67,39
70,08
98,65
66,52
151,88
130,37
127,93
79,03
47,52
8,60
7,65
36,34
26,62
2,94
KÖMÜR VE LİNYİT ÇIKARTILMASI
2008
2012
Yılları
arasında
Standardi
ze edilmiş
İş kazası
oranları
2007 -2012 yılları arasında kaza nedenlerine göre yüzde dağılımlar
Kod no
yıl2012
yıl2011
yıl2010
yıl2009
yıl2008
yıl2007
4,76
4,17
4,03
4,14
3,45
3,64
11,41
14,26
14,30
13,00
11,67
11,75
400- Makinelerin Sebep Olduğu
Kazalar
17,90
13,38
12,08
15,06
14,22
14,50
600- Normal Sınırlar Dışındaki Isılara
Maruz Kalmak Veya Temas Etmek
1,35
1,69
2,34
1,80
1,92
1,98
14,81
18,68
19,01
17,71
18,18
16,26
26,15
34,67
37,11
30,01
33,34
34,82
17,72
8,46
5,48
13,30
12,24
10,09
100- Taşıt Kazaları -
300- Kişilerin Düşmesi
700- Düşen Cisimlerin Çarpıp
Devirmesi
800- Bir Veya Birden Fazla
Cismin Sıkıştırması,
Ezmesi,Batması, Kesmesi
1900- Diğer Nedenler
2007 -2012 yılları arasında kaza nedenlerine göre yüzde dağılım grafiği
yıl12
yıl11
yıl10
yıl09
yıl08
yıl07
37,114
34,820
34,667
33,344
30,010
26,150
19,007
18,682
18,178
17,713
16,259
14,809
17,899
14,295
14,259
13,005
11,748
11,674
11,408
15,058
14,498
13,378 14,222
12,084
13,303
12,239
10,094
8,458
5,477
4,759
4,175
4,137
4,027
3,635
3,447
100- Taşıt Kazaları
-
17,722
2,340
1,981
1,916
1,796
1,686
1,352
300- Kişilerin
Düşmesi
400- Makinelerin
Sebep Olduğu
Kazalar
600- Normal
Sınırlar Dışındaki
Isılara Maruz
Kalmak Veya
Temas Etmek
700- Düşen
Cisimlerin Çarpıp
Devirmesi
800- Bir Veya
Birden Fazla
Cismin
Sıkıştırması,
Ezmesi,Batması,
Kesmesi
1900- Diğer
Nedenler
Heinrich’s “Classic” Accident
Pyramid
For every major injury, there are about 30 minor injuries
and 300 non-injury incidents (H.W. Heinrich Industrial Accident
Prevention: A Scientific Approach, 1931)
Bird’s Accident Pyramid
Ölümlü
kaza 1
Diğer
yaralanma -10
Maddi hazar 30
Ne yaralanma ne hasar 600
Bird of the Insurance Company of North America further accidents
involving 297 companies and 3 billion (milyar) work hours.
Frank E. Bird and Germain, Practical Loss Control
Leadership, 1969)
R
A
T
I
O
S
KAMU İŞYERLERİNDE İSG HİZMETLERİ
“YÜKÜMLÜLÜKLER”
• İşveren yükümlülüğü
–
–
–
–
İSG hizmetlerini temin sağlamak
Çalışanlara İSG eğitimi vermek
Risk değerlendirmesi yapmak
İşe alırken “uygunluk” konusuna dikkat etmek
• Çalışanların yükümlülüğü
– Kendi can güvenliğini korumak
• Kurallara uymak, KKD kullanımı ...
– Başkalarının can güvenliğine dikkat etmek
– Alet-araç-gereci “doğru” kullanmak
– Tehlikeli durum farkederse derhal haber vermek
KAMU İŞYERLERİNDE İSG HİZMETLERİ “ÖRGÜTLENME”
• İSGB: İş Sağlığı ve Güvenliği Birimi
– İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere işyerinde kurulan,
gerekli donanım ve personele sahip olan birim
• OSGB: Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi
– Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile Türk Ticaret Kanununa
göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği
hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve
Bakanlıkça yetkilendirilen birim
• TSM Hizmeti:
– İşyeri hekimliği hizmeti vermek üzere yetkilendirilen Sağlık Bakanlığına
bağlı toplum sağlığı merkezi
FİZİKSEL ETKENLER
İNSAN SAĞLIĞINA ETKİ EDEN FİZİKSEL ETKENLER
ELEKTRO MANYETİK RAD.
İYONİZDE EDEN (x GAMMA)
İYONİZE ETMEYEN
UV RADYASYON
GÖRÜNÜR IŞINLAR
INFRARED RADYASYON
RADYO FREKANSLARI
MİKRO DALGA BOYLULAR
UZUN DALGA BOYLULAR
PARTİKÜLER RADYASYON
NÖTRONLAR
İYONİZE EDEN
ALFA IŞINLARI
BETA IŞINLARI
İNSAN SAĞLIĞINA ETKİ EDEN FİZİKSEL ETKENLER
SES
ULTRASES
İŞİTİLİR SES
İNFRASES
VİBRASYON
LOKALİZE
TÜM VÜCÜT VİBRASYONU
BASINÇ
ALÇAK
YÜKSEK
ISI
SICAK
SOĞUK
Elektromanyetik radyasyonlar
ve sağlık üzerine etkileri
Dr.Halim İşsever -İstanbul Tıp
Fakültesi İş Sağlığı Bilim Dalı
Fiziksel özellikler
• Dalga özellikli radyasyonlar .
• Boşlukta aynı hızla yayılırlar .
• Bu hız ışık hızına eşittir. Saniyede 300.000
km. (3x10 10 cm/sn)
• Kuantum denen partiküller tarafından
taşınırlar .
Sinüzoidal dalga ve özellikleri
Dalga boyu frekans arasındaki ilişki
c= f x 
f= c / 
C= Işık hızı f: frekans
 : Dalga boyu
Dalga boyu frekans arasındaki ilişki
• Kısa dalga boyu
• Uzun dalga boyu
•
Yüksek
frekans
Düşük
frekans
Dalga boyu frekans ilişkisi
Elektromanyetik dalganın bileşenleri
• İyonlaştırmayan radyasyon olarak da
tanımlanan elektromanyetik
radyasyon, enerjinin boşlukta elektrik
ve manyetik alanlar şeklinde
yayılmasıdır.
• Bir elektromanyetik dalga ; maksimum
değeri ile “0” değeri arasında salınan
manyetik ve elektrik alanlar içerir. Bu
alanların büyüklüğü bir ortalama değer
veya tepe değerinin büyüklüğü ile
belirlenir.
Elektromanyetik spektrum
İyonize eden
İyonize etmeyen
530-1605
KHz
Raydo dalgaları
88-108 MHz
Mikro dalga boyları
Elektromanyetik
Spektrum
Elektromanyetik radyasyonun tanecik özelliği
• X ve Gama ışınları gibi kısa dalga boylu
elektromanyetik dalgalar, madde ile
karşılaştıklarında, dalga olmaktan çok
partikülmüş gibi tepki görür ve gösterirler .
• Gerçekte bu dalgalar enerji demetleri olup
kuantum veya foton adını alır .
Tanımlar
• Elektrik alan şiddeti (E) : Elektrik alanındaki bir
elektrik yüküne etki eden vektörel kuvvet miktarı
(Volt/metre)
• Manyetik alan şiddeti (H) : Manyetik akı
yoğunluğunun ortamın geçirgenliğine oranı
(Amper/metre)
• Elektromanyetik alan : Elektrik ve manyetik alan
bileşenleri olan dalganın oluşturduğu alan
• Güç yoğunluğu (S): EM dalganın hareket
doğrultusuna dik , birim alana düşen güç miktarı
(Watt/m2)
Güç yoğunluğu
1 m2 lik bir alandan geçen 1 W ’lık elektromanyetik dalganın güç
yoğunluğu 1W /m2 dir.
Elektrik alanlar
• Voltajlardan meydana gelir
• Gücü (Volt/metre) olarak
ölçülür
• Elektrikli cihazın anahtarı kapalı
iken de meydana gelir.
• Alanın gücü kaynaktan
uzaklaştıkça azalır
•
Bina materyallerinin çoğu
elektrik alanlarına karşı küçük
çapta kalkandır
Manyetik alanlar
• Mevcut akımlardan meydana
gelir
• Gücü (amper/metre) olarak
ölçülür
• Yaygın olarak EMA göstergesi
mikrotesla (T)veya militesladır
(mT).
• Manyetik alanlar cihaz çalışır
duruma geldiği zaman oluşur .
• Alanın gücü kaynaktan
uzaklaştıkça azalır
• Manyetik alanlar materyaller
tarafından zayıflatılmazlar
Çok düşük, orta ve yüksek frekanslı elektrik ve manyetik
alanlar
• Çok düşük frekanslı alanlar :
• 300 Hz’ e kadar olan frekansa sahiptirler, elektrikli
güç kaynakları ve elektrik kullanan cihazlar,
gerilim hatları ana kaynaklarıdır.
• Orta frekans alanlar : (300 Hz-10 Mhz) Bilgisayar
ekranı, alarm ve güvenlik cihazları ana
kaynaklardır.
• Yüksek frekans alanlar : (10 Mhz-300 Ghz)
Radyo,TV, Radar ve cep telefonu antenleri ve
mikro dalga fırınlar ana kaynaklardır.
• Düşük frekanslı manyetik alanlar,
vücut içinde akımlar meydana
getirmektedir. Bu akımların gücü
dışarıdaki manyetik alanın
yoğunluğuna bağlıdır. Eğer
manyetik alan yeterli kadar büyük
ise , bu akımlar sinir ve kasların
uyarılmasına neden olur veya
diğer biyolojik prosesleri
etkileyebilirler .
IARC- Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı
• Manyetik alanlar (Extremely low frequency )- Grup
-2B
• Elektrik alanlar (Extremely low frequency )- Grup -3
• Statik elektrik ve manyetik alanlar- Grup -3
• Group -2B- Şüpheli kanserojen• Grup 3- insanlara karşı kanserojen olduğu
sınıflanılmayan ajanlar
Radyo frekanslarındaki zararlar
• Cep telefonlarının kullanım
frekanslarındaki yükselme ve dalga
uzunluklarının mikro dalga özelliği
göstermesi bu günlerdeki tartışmayı
daha da attırmıştır. Radyo
frekanslarında elektromanyetik
alanların ana biyolojik etkisi ısıtmadır
.
• Cep telefonlarında, dolayısı ile baz
istasyonlarına kullanılan iletişim frekansları
• 900 Mhz: 0,9 Ghz ,
= 33,3 cm
• 1800 Mhz :1,8 Ghz,
= 16,7 cm
• Mikrodalga fırınlar : 2,4 Ghz :  =12,5cm
Bu frekanslarda bir
elektromanyetik dalgaya
maruz kalındığında ne kadar
elektromanyetik enerji
soğuruluyor ?
SAR (Spesific Absorbsion RateSpesifik enerji soğurma hızı)
• Mikro dalga boylarında bir dalgaya maruz
kalındığında , “m” gibi bir vücut kütlesinde soğurulan
enerji hızı = m E2 /p dir
•  = dokunun iletkenliği
• p = dokunun yoğunluğu
• E = elektrik alan değeri
•  E2 /p ise dokunun SAR değeri
• Bu değer vücudun farklı yerlerinde farklı farklıdır .
SAR
• Birimi Watt/kg
• Vücudun 1 kg’ ının sıcaklığını 1 o C yükselten
elektromanyetik enerji miktarıdır.
• ICNIRP ( International Comission for Non Ionising Radiation Protection)
• SAR = 4 Watt/kg kabul etmiş.
• Mesleksek maruziyet = 0,4 watt /kg
• Genel halk (mesleksel maruziyetin 1/5 i) = 0,08
Watt/kg
Baz istasyonlarının çalışma prensipleri
60 W
Güç yoğunluğu
100mW/m2
5V/m: Elektrik alan
0,02 T : many. alana sahip
Kule üzerine monte edilmiş biz baz istasyonundan yayınlanan ana ışın
Hücresel bilgi sistemleri
Baz istasyonlarının kent içine hücresel bilgi sistemi ile yerleştirilmesi
Tablo 4. Türkiye’de geçerli elektromanyetik radyasyon sınır
değerleri
Elektrik Alan Şiddeti (V/m)
GSM Operatörü
Frekans Bandı
Manyetik Alan Şiddeti (A/m)
Tek bir cihaz
Ortamın
Tek bir cihaz
Ortamın
için
toplamı için
için
toplamı için
A
900 MHz
10,23
41,25
0,027
0,111
B
900 MHz
10,23
41,25
0,027
0,111
C
1800 MHz
14,47
58,34
0,038
0,157
2100 MHz
15
61
0,04
0,16
3G (Her Üç
Operatör)
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu yönetmeliğinde ortamın
toplamı için olan sınır değerler ile tek bir cihaz için olan sınır
değerler birbirinden ayrılmıştır ve ortamın toplamı için olan
sınır değerin %25’i alınarak tek bir cihaz için olan sınır değer
belirlenmiştir. Buna göre baz istasyonlarının çalıştığı frekanslar
için ülkemizde geçerli sınır değerler Tablo 4’deki gibidir
İki önemli nokta !
• 1) Manyetik alanın gücü tüm cihazlarda ,
cihazdan uzaklaştıkça hızlı bir şeklide
düşmektedir .
• 2) Elektrikli cihazların çoğu vücuda çok
yakın tutulmamalı
• 3) 30 cm uzaklıkta manyetik alanı değeri
genel halk için verilen 100 T limit değerin
den 100 kez daha düşük hale gelmekte .
Elektromanyetik alanlardan korunmak
için öneriler
• Elektrikli aletlerin kendimizden mümkün
olduğunca uzakta çalıştırılmalı . Etki mesafe ile
ters orantılı,
• Kullanmadığımız aletler kapalı tutulmalı yada
fişten çıkarılmalı,
• Araç telefonlarının antenleri araçların tepesinde
olmalı ,
• Elektrikli saat, radyo baş ucumuzda olmamalı ,
kullanmak zorunda isek mümkün olduğunca
uzakta olmalı,
• Yatağımız mümkün olduğunca EM alanlarda
uzak olmalı,
• Yatak odasında TV ve radyo bulunmamalı,
• Saç kurutma makinesinin elektrik alanı oldukça
yüksek, sürekli kullanılmamalı aralıklar ile kısa süreli
kullanılmalı,
• Mikrodalga fırın çalışırken en az 1 m , fotokopi
makinesinden en az 50 cm uzakta durulmalı,
• Elektrikli tıraş makinesi tercih edilmemeli , jilet veya
şarjlı olanlar tercih edilmeli,
• TV ekranlarının ön ve
arkasından 2 m uzakta
durulmalı
• Çamaşır ve bulaşık makinesi
çalışır iken yakınında
durmamalı,
Mobil telefon kullanımı ve beyin tümörü riskini araştıran çalışmaların özeti –Kaynak –
ICNIRP –Envi.Healt –Pers. 2004
Çalışm a
popülasyonu
Hardell ve ark (1989) İsveç
(Vaka-kontrol)
Tüm or tipi
(vaka/kontrol)
tüm tüm ör(209/425)
Acustic neurom a
Maruziyet
değerlendirm esi
sorgulam a form u
ve görüşm e
Muscatt ve ark 2000
(Vaka-kontrol)
Mal. Beyin tüm
(469/422)
sorgulam a form u
ve görüşm e
Tüm tüm ör (782/799)
Gliom a (489/799)
Meninglom a (197/799)
Acustic neurom a(98/799)
Acustic neurom a(90/86)
sorgulam a form u
ve görüşm e
Tüm tüm ör(389/1986)
Gliom a(198/989)
Benin (129/643)
Salivar gland(34/170)
Tüm tüm ör( 1303/1303)
Üyelik bilgileri
Referans
Inskip ve ark-2000
(Vaka-kontrol)
Muscatt ve ark 2000
(Vaka-kontrol)
Auvien ve ark-2002
(Vaka-kontrol)
Hardell ve ark 2002
(Vaka-kontrol)
ABDayaktan hast
Boston
ABDayaktan hast
Boston
Pitsburg
ABDayaktan hast
New york
Finlandiya
İsveç
sorgulam a form u
ve görüşm e
sorgulam a form u
ve görüşm e
Hardell ve ark 2002
İsveç
Acustic neurom a(159/422) sorgulam a form u
(Vaka-kontrol)
ve görüşm e
Johansen ve ark 20021982-1995
Tüm tüm ör(154)
Abonelik süresi
Kohort
cep tel.aboneleri
Gliom a(66)
Menigiom a(16)
Christansen ve ark 2004
Daim arka
Acustik neurom a(106)
populasyak kontrol(212)
Mobil tel tipi/
süresi
Analog
450-900Mhz
%16 >5 yıl
Analog
450-900Mhz
%5 >4 yıl
Analog
450-900Mhz
%8 >4 yıl
OR-RR(%95 CI)
1,0(0,7-14)
0,8(0,1-4,2)
0,9(0,6-1,2)
0,9(0,7-1,1)
1,0(0,7-1,4)
0,8(0,5-1,2)
0,8(0,5-1,4)
0,9
Analog
450-900Mhz
%7 >3-6 yıl,
analog ort
1,3(0,9-1,8)
2-3 yıl üyelik
1,5(1,0-2,4)
Dijial <1 yıl üyelik 1,1(0,5-2,4)
1,3(0,4-4,7)
analog 450-900 Mh1,3(1,0-1,6)
m edyan 8 yıl
dij. 1900 MHz
m edyan 3 yıl
Analog
3,5(1,8-6,8)
Dijital
1,2(0,7-2,2)
Analog 450 -900MHz
SIR 1,0(0,8-1,1)
dijiral 15 yıllık takip0,9(0,7-1,2)
0,9(0,5-1,4)
0,9(0,51-1,6)
9 SORU CEVAPLANMALI !
CELLULAR
EX POSURE
DOSE–RESPONSE
STATISTICS
HUMAN
REPRODUCIBLE
AN IMAL
PATHOLOGY
EPIDEMIOLOGY
Kaynak : www.who.int/peh-emf/about/whatisEMF
Kısa vadeli zararlar
• Kalp pilinin bozulma riski
• Yoğun stres ve yorgunluk
• Konsantrasyon bozukluğu, dikkati
toplayamama
• Kulak çınlaması, kulaklarda ısınma
• Geçici işitme kayıplar
• Baş ağrısı, sersemlik hissi
Olası uzun vadeli zararlar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Genetik yapıda bozulmalar
Lenfoma
Kan beyin bariyerinde zedelenme
Kalp rahatsızlıkları
Hafıza zayıflaması beyin tümörü riski
Embriyo gelişiminin zarar görmesi
Kadınlarda düşük riskinin artışı
Kan hücrelerinde bozulmalar
Bağışıklık sisteminde bozulma
Hipertansiyon , Sperm sayısında azalmalar
Cep telefonu ile ilgili önemli
noktalar
Kaynak : Şeker S., Çerezci O: Radyasyon kuşatması .B.Ü yayınları
,2000
• Cep telefonu görüşmeleri mümkün
olduğunca kısa tutulmalı,
• Eğer kullanabileceğiniz sabit telefon hattı
var ise o tercih edilmeli,
• Çocuklara zorunlu durumlar haricince cep
telefonu kullandırılmamalı ,
• Cep telefon görüşmelerini kulaklık
aracılığı ile yapılmalı. Kulaklık
kullanmanın % 100 güvenli hale
getirmediği bilinmeli ,
• Cep telefonunu görüşme dışında ekstra
özelliklerini kullanmaktan kaçınmalı,
• Yaşamımızı kolaylaştıran bir
cihazın sağlığımıza bazı
yönlerden zararlı olabileceği
unutulmamalı ,
• Kendimize sınırsız konuşma
olanakları tanımamalıyız,
İYONİZE EDEN RADYASYON
Yüksek dalga boyu
Düşük frekans
Düşük enerji
Elektromanyetik
Spektrum
Alçak dalga boyu
Yüksek frekans
Yüksek enerji
Elektromanyetik Radyasyon Türlerinin
Ortak Özellikleri
1) Hızları ışık hızına eşittir.
2) Geçtikleri ortama enerji transfer
ederler(Lineer enerji Transferi)
3) Maddeyi geçerken emilim ve saçılma
nedeniyle yoğunlukları azalır.
4) Boşlukta yoğunlukları uzaklığın karesi ile ters
orantılıdır.
Elektromanyetik Radyasyon Çeşitleri:
İyonlaştırıcı Radyasyon
• İnsanlar için
potansiyel yarar
• yada zarar
İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynakları
1- Doğal Radyasyon
• Uzayda (Kozmik ışınlar)
• Doğal Radyoaktif Elementlerde (U238, Radon)
2- Yapay Radyasyon
• X-ışınları, yüksek enerjili elektronlar
• Yapay Radyoaktif Elementler
• USA ;
• Yıllık Background
Radiation Maruziyeti 360 mrem
• rem == “röntgen
equivalent in man, a
unit of dose .
18%
8%
55%
8%
11%
Radon (198 mrem)
Internal Emitters (40 mrem)
Cosmic (29 mrem)
Terrestrial ((29 mrem)
Man-Made (65 mrem)
İyonlaştırıcı Radyasyon Türleri
X-ışınları
 -ışınları
Alfa parçacıkları (He atomu tanecikleri)
Beta ışınları( Elektronlar)
Nötronlar(Çekirdek tanecikleri)
partiküler
Dalgalar
• X-ray
• Gamma-ray
Partiküller
– Enerjiyi kinetik enerji veya hareket halindeki kütle
biçiminde taşıyan atomik partiküller
• Alfa-partikül: 2 proton + 2 nötron
• Beta-partikül: yüksek hızlı elektron
Tıpta Kullanılan Radyasyon Türleri
X-ışınları
 -ışınları
Beta parçacıkları
Alfa parçacıkları
Tıpta Radyasyon Kullanımı
•
•
•
•
Radyoloji
Nükleer Tıp
Radyasyon Onkolojisi
Diğerleri
– Anjiografi Ünitesi
– Ameliyathane
– Acil Servis
Atom çekirdeği
•
A
X
•
Z
•
KÜTLE NUMARASI(N+P)
ATOM NUMARASI
Atomun yapısı
 Protons
 Neutrons
 Electrons




..atomların hepsi kararlı
değil ..
Kararlı olmayan atomlar :
Radyoaktif atomlar ..
Kararsız atomlar
Alfa
2 proton ve 2
nötron .
Helyum atomu
4
2
He
Alfa
skin will
can’t Your
penetrate
skinstop it
internal hazard
stopped by paper
found in soil,
radon and other
radioactive
materials
Beta
Yüksek enerjili
elektron …
negatif yüklü ..
-
Beta
skin, eye and internal hazard
stopped by plastic
found in natural food, air and water
Gamma Radyasyonu
Gamma ışın, X ışını gibi
kısa dalga boyu
Enerjisi yüksek ,
kütlesi yok ….

Bazı atom çekirdeklerin yarılanma süresi
Element
İzotop
Zaman
238U
Uranyum
4,5. 109. yıl
239Pu
Plütonyum
24.000 yıl
14C
Karbon
5730 yıl
3H
Tritium
12,36 yıl
137Cs
Sezyum
30 yıl
236Ra
Radyum
1622 yıl
222Rn
Radon
3,8 gün
223Fr
Fransiyum
22 dakika
223Th
Toryum
0,9 saniye
-6
0,3
·
10
84Po
Polonyum
saniye
Alfa, beta, gama ışınlarının özellikleri
İYONLAŞTIRICI RADYASYONUN HÜCRE
ÜZERİNE ETKİLERİ
• Absorblanma Doz Birimi (Rad) : ışınlanan
maddenin 1 kg‘ına 10-2 joule'Iuk enerji veren
radyasyon miktarıdır.
• Gray (Gy) : ışınlanan maddenin 1 kg‘ına1 joule'luk
enerji veren radyasyon miktarıdır
• Doz Eşdeğeri (rem) : SI birimler sisteminde Doz
Eşdegeri Birimi joule/kg olup bunun özel adı
Sievert (Sv) dr ve 1 Sv. 1 Gy'lik X ve gamma ışını ile
aynı biyolojik etkiyi meydana getiren herhangi bir
radyasyon miktarı olarak tanımlanmıştır.
• Fiziksel adım
• İyonize radyasyon enerjisinin canlı dokuya transferi
sonucunda, dokuyu oluşturan atom ve moleküllerde
meydana gelen iyonlaşma ve uyarılma,
• Kimyasal adım
• Hasar görmüş atom ve moleküller diğer hücresel
yapılar ile reaksiyona girerek serbest radikallerin ortaya
çıkması..
• Biyolojik adım
• Organizmada radyasyonun etkisi ile oluşan bu tür
moleküler değişiklikler, son kademe olan Biyolojik
kademeyi başlatır
RADYASYONDAN KORUNMA
PRENSİPLERİ
AMAÇ
• Yüksek dozlara bağlı kısa dönemde ortaya
çıkan deterministik etkilerin ortadan
kaldırılması,
• Düşük dozlara bağlı uzun dönemde ortaya
çıkan, tahmin edilemeyen, stokastik etkilerin
oluşma olasılığının kabul edilebilir seviyelere
çekilmesi,
ALARA
• ALARA
(ICRP, 1927, 26 no.lu yayın)
(As Low As Reasonably Achievable)
Mantıklı olarak alınabilecek en düşük doz
• Çünkü hiçbir radyasyon dozu tamamen güvenilir
değildir.
KORUNMADA TEMEL PRENSİPLER
•
•
•
•
UZAKLIK
ZAMAN
ZIRHLANMA
AKTİVİTE
RADYASYON BİRİMLERİ
AKTİVİTE
IŞINLAMA
Curie
Röntgen
Bq (Becquerel) Coulomb/kg (c/kg)
ABSORBLANAN
DOZ
EŞDEĞER
DOZ
Rad
Gray (Gy)
Rem
Sievert (Sv)
Aktivite
Radyoaktif maddenin saniye başına gerçekleştirdiği
bozunma sayısı
• CURIE (Ci): 1 sn’de 3,7x1010 bozunma
• BECKEREL (Bq): 1sn’de 1 bozunma
1Ci = 3,7x1010 Bq
Işınlama
• RONTGEN ( R ): 1 cm3 havada bir
elektrostatik yük birimi (2,5x10 -4
coulomb )oluşturan X veya gama ışını
miktarı
Absorbe Edilen Dozlar
• RAD (Radyasyon Absorbsiyon Dozu):
Işınlanan maddenin 1 gramının absorbe
ettiği enerji 100 Erg ise aldığı doz 1
RAD’dır.
• GRAY ( Gy ): 100 RAD (1 Joule/kg)
Eşdeğer Dozlar
• REM: RAD’ın biyolojik yapılardaki
(memelilerdeki) karşılığı
• SIEVERT (Sv): Etkin eşdeğer doz birimi (Gray
karşılığı). Bir doku veya organın 1 kg’ ında 1
joule’ luk enerji soğurulmasına karşılık gelen
radyasyon dozu.
• 1 Sv = 100 Rem
RADYASYONUN BİYOLOJİK
ETKİLERİ
Biyolojik hasara etki eden faktörler
• Radyasyonun
• Cinsi
• Miktarı
• Hızı
• Vücudun maruz kalan bölgesi
• Maruz kalan bölgenin büyüklüğü
RBE (Relatif Biyolojik Etkinlik)
• Farklı tiplerdeki iyonlaştırıcı
radyasyonların eşit dozlarının aynı
etkiyi göstermemesi
• Beta, X , Gama 1 RBE
• Alfa 10 RBE
• Nötron 20 RBE
Radyasyon enerjisinin hücre
tarafından soğurulması
Hücre
Çekirdek
İyonlaşma ve uyarılma
Radyasyon
XX
XX
•DNA zincirinde kırılmalar
Kromozomlar
Radyasyonun Biyolojik Etkileri
DOLAYLI ETKİ
DİREK ETKİ
Direk Etki
• Isı artışı, uyarılma, iyonizasyon
• Mutasyon, hücre ölümü
İndirek Etki
• Radyasyonun indirek etkisi atoma enerji
transferi sonucu, serbest radikaller
oluşturarak molekülün parçalanmasını
kapsar.
İndirek Etki
H20
iyonize radyasyon
H20+ + e-  H + OH
H  H2
0H  H2O2
SERBEST
RADİKALLER
SERBEST RADİKALLER
• Diş orbitallerinde paylaşılmamış elektron
içeren son derece aktif kısa ömürlü
moleküllerdir .
• Organizmada diğer molekülleri ile hızlı
rekasiyona girerek onların yapısını
değiştirirler.
Serbest radikallere karşı savunma
mekanizmaları
• 1. Enzim savunması
• Sitokrom oksidaz
• Superoksiditdismutaz
(SOD)
• Katalaz
• Glutatyon peroksidaz
• Glutatyon redüktaz
• 2. Serbest radikal tutucu
antioksidanlar
• A ,C, E vitamini
• Glutatyon
• Biyoflavanoidler
Serbest Radikaller
• Kritik hedefler
– lipid, enzim ve nükleik asit, protein ,DNA/RNA
• Hücre fonksiyonlarının yitirilmesi, HÜCRESEL
ÖLÜM
Deterministik Etkiler
(Rastlantısal Olmayan)
Hücre ölümü
Etki eşik dozu yüksektir
Sessiz evre genellikle kısa
Doz yüksek olduğunda etki kesin
Etkinin şiddeti doz ile artar
Doz hızının etkiler üzerinde büyük bir tesiri var
Stokastik Etkiler (Rastlantısal)
Kanser ve kalıtımsal etki
Uzun sessiz evre
Belli bir eşik dozu yok
Meydana gelme olasılığı doz ile artar
Şiddet derecesi doz ile artmaz
Doz hızının risk üzerine küçük bir etkisi olabilir
Kanser için birkaç yıllık, kalıtımsal etkiler için ise
daha uzun sessiz evre mevcut
Yüksek Doz Radyasyonun Etkileri
1. Akut Etkiler (Akut Radyasyon Sendromu)
2. Kronik Etkiler
Yüksek Doz
Radyasyonun Etkileri
Akut Radyasyon Sendromu
Birkaç dk. veya saat içinde
çok yüksek doz radyasyona
(100 RAD ve daha fazla)
tüm vücudun maruz kalması
Yüksek Doz Radyasyonun Etkileri
Kronik Etkiler
• Uzun dönemde
• Ciltte değişiklikler, yanıklar, dermatitler, kansere
dönüşüm,
• Yaşamın kısalması,
• Fizyolojik yaşlanma sürecinin hızlanması,
• Lösemi ve diğer tümör sıklığında artış (8-10 yıl)
• Katarakt (5-10 yılda)
• Tirod kanseri (15-30 yılda)
Estimated Years of Life Expectancy Lost
6.5
6
5
4
3
2.7
0.83
0.9
Industry Type Or Activity
day
cigarettes a
Smoking 20
20%
Quarrying
Mining and
Government
0.15
Overweight by
Janice Brock
University RPO
Manufacturing
0.12
30 years
Radiation –
years
1 mSv/yr for 70
0
3.4 mSv/yr for
0.13
0.09
0.76
Construction
1
Agriculture
2
Radiation -
Estimated Years Lost
7
Risk in perspective – Scenarios with one in million chance of death:
• A 5 hour flight by jet aircraft
Cancer (Cosmic Rays)
• Living for 2 weeks in a granite building
Cancer (radioactivity)
• Travelling 100 km by car
Road Accident
• Travelling 1,000 km by air
Accident
• Smoking 1 - 3 cigarettes
Cancer & Lung Disease
• Drinking a half bottle of wine
Liver & Other Disease
• Working as a Radiographer for 1 month Cancer (X-Rays)
• Working as a Radiologist for 2 weeks
Cancer (X-Rays)
Janice Brock
University RPO
RADYASYON GÜVENLİĞİ
MEVZUATI
YASA
• TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU (TAEK)
KANUNU
Resmi Gazete Tarih/ No: 13 Temmuz 1982/ 17753
Kanun No: 2690
TÜZÜK
• RADYASYON GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ
Resmi Gazete Tarih/ Sayı: 07.09.1985/ 18861
YÖNETMELİKLER
• RADYASYON GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ
Resmi Gazete Tarih/Sayı: 24.03.2000/23999
• TIPTA TEDAVİ AMACIYLA KULLANILAN İYONLAŞTIRICI
RADYASYON KAYNAKLARINI İÇEREN TESİSLERE LİSANS
VERME YÖNETMELİĞİ
YÖNETMELİKLER
• GAMMA VE ELEKTRON DEMETİ IŞINLAMA
TESİSLERİNİN GÜVENLİĞİ VE LİSANSLANMASI
YÖNETMELİĞİ
Resmi Gazete Tarihi/Sayı: 18.06.1994/21964
• DİŞ HEKİMLİĞİNDE KULLANILAN RÖNTGEN
CİHAZLARI LİSANSLAMA YÖNETMELİĞİ
Resmi Gazete Tarih/Sayı : 12.09.1993/21666
YÖNETMELİKLER
• RADYOAKTİF MADDENİN GÜVENLİ TAŞINMASI
YÖNETMELİĞİ
Resmi Gazete Tarihi/Sayı : 10.09.1997/23106
• NÜKLEER ve RADYOLOJİK TEHLİKE DURUMU
ULUSAL UYGULAMA YÖNETMELİĞİ
Resmi Gazete Tarihi/Sayı: 15.01.2000/23934
YÖNETMELİKLER
• ÖZEL İŞLEM GEREKTİRMEYEN RADYOAKTİF
ATIKLARA İLİŞKİN YÖNETMELİK
TAEK YASASI İLE
• Barışçıl amaçlarla Türkiye’de atom
enerjisinin kalkınma planlarına uygun
olarak ülke yararına kullanılmasını
sağlamak, ……,…..,koordine etmek ve
denetlemek yetkisi Türkiye Atom Enerjisi
Kurumuna verilmiştir.
Lisans Yükümlülüğü
• Radyasyon Güvenliği Tüzüğü ve Yönetmeliği
kapsamına giren radyasyon kaynaklarının imal,
ithal ve ihraç edilmesi, alınması, satılması,
taşınması, depolanması, bakımı, onarımı,
kurulması, sökülmesi, değiştirilmesi, radyasyon
kaynaklarıyla çalışılabilmesi ve her türlü
amaçla bulundurulması ve kullanılması için
Kurum’dan lisans alınması zorunludur.
Çalışma Alanları
• Denetimli Alanlar: Radyasyon görevlilerinin giriş ve
çıkışlarının özel denetime, çalışmalarının radyasyon
korunması bakımından özel kurallara bağlı olduğu
ve görevi gereği radyasyon ile çalışan kişilerin
ardışık beş yılın ortalama yıllık doz sınırlarının
3/10’undan fazla radyasyon dozuna maruz
kalabilecekleri alanlardır.
Denetimli alanlarda kişiler film veya cep dozimetresi
kullanır.
Çalışma Alanları
• Gözetimli Alanlar: Radyasyon görevlileri için
yıllık doz sınırlarının 1/20’sinin aşılma olasılığı
olup, 3/10’unun aşılması beklenmeyen, kişisel
doz ölçümünü gerektirmeyen fakat çevresel
radyasyonun izlenmesini gerektiren alanlardır.
Radyasyon Uyarıcı İşaretler
• Radyasyona maruz kalınabilecek bölgelere
görünebilecek şekilde konmalıdır.
Basic Safety Factors
• Keep exposures As Low As Reasonably
Achievable (ALARA)
– Time - Keep exposure times to a minimum
– Distance - Inverse square law: by doubling distance
from a source, exposure is dec by a factor of 4
– Shielding – wear lead, use lead wall
151
Basic Safety Factors
• Shielding
152
Çalışma Koşulları
• Çalışma Koşulu A: Yılda 6 mSv’den daha fazla
etkin doza veya göz merceği, cilt, el ve ayaklar
için yıllık eşdeğer doz sınırlarının 3/10’undan
daha fazla doza maruz kalma olasılığı bulunan
çalışma koşuludur.
• Çalışma Koşulu B: Çalışma Koşulu A’da verilen
değerleri aşmayacak şekilde radyasyon dozuna
maruz kalma olasılığı bulunan çalışma
koşuludur.
Resmi Gazete Tarihi: 05.07.2012 Resmi Gazete Sayısı: 28344 –
Sağlık Personeli
• b) Denetimli alanlar: Radyasyon görevlilerinin
giriş ve çıkışlarının özel denetime,
çalışmalarının radyasyondan korunma
bakımından özel kurallara bağlı olduğu ve
görevi gereği radyasyon ile çalışan kişilerin
ardışık beş yılın ortalama yıllık doz sınırlarını
3/10’undan fazla radyasyon dozuna maruz
kalabilecekleri alanları,
• d) Gözetimli alanlar: Radyasyon görevlileri için
yıllık doz sınırlarının 1/20'sinin aşılma ihtimali
olup, 3/10'unun aşılması beklenmeyen, kişisel
doz ölçümünü gerektirmeyen fakat çevresel
radyasyonun izlenmesini gerektiren alanları,
SAĞLIK HİZMETLERİNDE İYONLAŞTIRICI RADYASYON KAYNAKLARI İLE
ÇALIŞAN PERSONELİN RADYASYON DOZ LİMİTLERİ VE ÇALIŞMA
ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK
Resmi Gazete Tarihi: 05.07.2012 Resmi Gazete Sayısı: 28344
• Radyasyon doz limitleri
• 2) Radyasyon kaynağı ile çalışan personelin maruz kalacağı etkin doz, göz
merceği ve tüm vücut için ardışık beş yıl toplamında 100 mSv’i, herhangi
bir tek yılda 50 mSv’i geçemez. Bu kurala aykırı olmayacak şekilde ayrıca;
• a) Etkin dozun ayda 2 mSv’i,
• b) El ve ayaklar için eş değer dozun aylık 50 mSv’i,
• c) En yoğun radyasyona maruz kalan 1 cm2’lik alan referans olmak üzere
cilt için eş değer dozun aylık 50 mSv’i,
Yıllık doz sınırları
• Radyasyon görevlileri için
• (2) Radyasyon kaynağı ile çalışan personelin maruz kalacağı etkin
•
•
•
•
doz, göz merceği ve tüm vücut için ardışık beş yıl toplamında 100
mSv’i, herhangi bir tek yılda 50 mSv’i geçemez. Bu kurala aykırı
olmayacak şekilde ayrıca;
a) Etkin dozun ayda 2 mSv’i,
b) El ve ayaklar için eş değer dozun aylık 50 mSv’i,
c) En yoğun radyasyona maruz kalan 1 cm2’lik alan referans olmak
üzere cilt için eş değer dozun aylık 50 mSv’i, geçmesi halinde bu
seviyeler, inceleme düzeyi doz seviyeleri olarak değerlendirilir.
.
Yıllık doz sınırları
• Toplum üyesi kişiler için etkin doz herhangi
bir yılda 5 mSv’i, ardışık beş yılın ortalaması
ise 1 mSv’i geçemez. El, ayak veya deri için
yıllık eşdeğer doz sınırı 50 mSv, göz merceği
için 15 mSv’dir.
Kişisel dozimetre zorunluluğu
• Yıllık dozun, izin verilen düzeyin 3/10’unu
aşma olasılığı bulunan Çalışma Koşulu A
durumunda görev yapan kişilerin, kişisel
dozimetre kullanması zorunludur.
Gebelik-Radyasyon
• Çocuk doğurma çağındaki radyasyon
görevlilerinin maruz kaldıkları radyasyon
dozunun mümkün olduğu kadar düşük
düzeyde tutulması için gerekli önlemlerin
alınması zorunludur.
Gebelik-Radyasyon
• Hamileliği belirlenmiş olan radyasyon görevlileri
ancak gözetimli
alanlarda çalıştırılır.
Sağlık Kontrolü
• Radyasyon görevlileri işe başlamadan önce
sağlık raporu istenir, ayrıca hematolojik,
dermatolojik ve hekim tarafından gerekli
görülmesi halinde radyolojik tetkikleri yapılır.
Sağlık Kontrolü
• Denetimli alanlarda görev yapanların
hematolojik tetkikleri yılda en az bir kez
yapılır. Kurum tarafından gerekli
görüldüğü hallerde ise bu süre kısaltılır ve
raporları saklanır.
Radyoaktif atıklar
• Kapalı radyasyon kaynakları hiç bir
şekilde radyoaktif atık olarak çevreye
verilemez ve lisans sahibi tarafından
Kuruma önceden yazılı olarak bilgi
verilmeden bir başka resmi veya özel
kişi yada kuruluşa devredemez.
Güvenlik şeridi dışında doz şiddeti 1mSv/saat (0,1mR/saat)
olacaktır
Bakım-onarım
• Lisans sahibi radyoaktif madde içeren radyasyon
kaynaklarının bakımı, onarımı, kurulması, sökülmesi
ve değiştirilmesi için TAEK’e yazılı olarak başvurur ve
Kurumun onayı alınır.
Kayıt tutma ve saklama yükümlülüğü
a) Personele İlişkin Kayıtlar
b) Radyasyon Kaynaklarına İlişkin Kayıtlar
c) Radyoaktif Atıklara İlişkin Kayıtlar
d) Kazaya İlişkin Kayıtlar
SONUÇ
Tıbben gerekli olmayan radyasyona izin
verilmemeli
ALARA
Dikkatli, öngörülen kurallara uygun çalışılırsa
toplum ve radyasyon görevlilerinin sağlığı
riske atılmadan radyasyondan yararlanılabilir
GÜRÜLTÜ ve
SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ
169
Ses ve fiziksel özellikleri
170
171
• Ses günlük hayatımızın vazgeçilmez bir parçası,
• Müzik veya kuş ötüşü gibi hoş zevkleri tattırır ,
konuşarak anlaşabilmemizi sağlarken, kimi
zamanda bizi tehlikelere karşı uyarır,
• Günlük yaşamda kullandığımız cihazlar hakkında
kalite değerlendirmesi yapabilmemizi sağlar.
172
Sesin fiziksel özelikleri
•
•
•
•
•
•
Sesin dalga boyu , hızı
Sesin frekansı
Sesin gücü, yoğunluğu
Ses basıncı
Ses yoğunluk düzeyi
Ses basıncı düzeyi
173
SESİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
Ses havada bir sinüzoidal dalga şeklinde yayılır
174
Frekans ve dalga boyu
• Frekans birim zamandaki dalga sayısıdır.
• Frekans , dalga boyuna bağımlı , dalga boyu ile
ters orantılı bir özelliktir.
• Frekans = hız/ dalga boyu (f=c/) olarak ifade
edilir .
• Dalga boyu ne kadar kısa ise birim zamana o
kadar çok dalga sığar.
• Dalga boyu uzun ise frekans düşük
• Dalga boyu kısa ise frekans yüksektir.
175
FREKANS
•
Frekans birim zamandaki dalga sayısıdır.
•
Frekans birimi Hertz (Hz) dir.
•
Dalga boyu ne kadar kısa ise birim zamana
o kadar çok dalga sığar.
•
•
Dalga boyu uzun ise frekans düşük
Dalga boyu kısa ise frekans yüksektir.
176
Sesin frekansı
• Frekans birimi Hertz (Hz).
• İnsan kulağı 20 ile 20.000 Hz. Arasında olan
sesleri işitebilmektedir.
• Kulağımızın algılamadığı 20 Hz den az olan
seslere infrasound
• 20.000 Hz üzerindeki seslere ultrasound
denilmektedir.
177
İşitme Sınırları
140
Acı Verme Eşiği
120
Ses Basınç Düzeyi [dB]
100
Zarar Görme Riski
80
Müzik
60
Konuşma
40
20
İşitme Eşiği
0
20
50
100
200
500
1k
Frekans [Hz]
2k
5k
10k
20 k
Ses Frekans Aralığı
Duyulabilir
Infra
0.02
0.2
2
20
200
2000
Ultra
20.000
200K
Hz
Frekans
İnsan sesleri
İnsan sesleri yaklaşık olarak 250 - 500 - 1000 - 2000 Hz'lik frekanslarda yer
almaktadır. Erkek sesleri daha düşük frekanslarda (250 - 500 Hz) , kadın
sesleri ise daha yüksek frekanslarda (1000 - 2000 Hz) yer almaktadır.
180
Sesin hızı
• Sesin hava ve su gibi ortamlarda birim
zamanda aldığı yoldur .
• Sesin yayıldığı veya içinden geçtiği ortamların
elatisitesine, yoğunluğuna bağlı olarak değişir.
Hız havada , suda veya diğer katı ortamlarda
farklı farklıdır.
181
SES HIZI
•
•
•
Sesin hava ve su gibi ortamlarda birim
zamanda aldığı yol olarak tanımlanır.
Sesin yayılma hızı içinde bulunduğu ortama
(elatisite, yoğunluk) ve ortamın sıcaklığına
bağlıdır.
Hız havada , suda veya diğer katı
ortamlarda farklı farklıdır.
Hava : 0 °C 332 m/s
Hava : 20 °C 344m/s Hava : 100 °C 386 m/s
8/6/2014
Karbondioksit m/s 277 Hava
: 344 m/s Alkol
: 1213 m/s Su
: 1463 m/s Altın
: 1743 m/s Bakır
: 3560 m/s
Demir
: 5130
182
Sesin gücü
• Sesin kaynağından çevreye yayılan
enerji anlamına gelir.
• Watt birimi ile ifade edilir.
183
Sesin yoğunluğu
• Ses gücünün birim zamanda birim alana
düşen miktarını gösterir. (W/m2)
• Ses yoğunluğu bakımından kaynakla
etkilene yer arasındaki uzaklık önemlidir.
• Gürültünün işitme eşikleri üzerindeki
etkilerini değerlendirmede önemli bir
özelliktir.
184
Ses basıncı
• Ses iletimi havadaki veya bulunduğu ortamdaki
titreşimler ile olmaktadır. Sesin havayı
titreştirmesi, havada basınç oluşturması
demektir.
• Ses basıncı paskal ölçü (Pa) birimi ile
değerlendirilmektedir.
• İşitme eşiği olan 10-12 W/m2 ses yoğunluğu
2x10-5 Pa kadar basınç oluşturur.
185
SİNUS DALGALARI
Kaynak :Druzman
SİNUS DALGALARI
Dalga Boyu
λ (cm)
Genlik-Şiddet - (dBA)
Çukur Noktası
Tepe Noktası
Temel Çizgi
Sesin Hızı-V (cm/sn) (Sesin 1 saniyede aldığı yol)
BASINÇ
Şiddet (Genlik)
Frekans-F (Hertz&1/sn) (Sesin 1 saniyedeki dalga sayısı)
Dalga Boyu-λ (cm) B
Periyot-T (t)
S: Sıkışma-Max Basınç
(Sinüs Tepe Noktası)
S
ZAMAN
KONUM
G
G: Genleşme-Min Basınç
(Çukur Noktası)
G
SESİN DALGA BOYU (λ)
(cm)
SESİN PERİYODU (T)
(sn)
SESİN FREKANSI (F)
(1/sn & Hertz-Hz)
Arka arkaya gelen iki
sinüs tepe noktası
arasındaki uzaklık.
Bir dalga boyu için geçen
zaman.
Birim zamandaki (bir
saniyedeki) dalga
sayısı.
Ses dalgaları boyuna
dalgalardır.
Titreşimle ortaya çıkan
sıkıştırma dalgalarıdır.
Ses dalgaları maddesel
ortamlarda (katı, sıvı,
gaz) hareket edebilir,
ancak boşlukta
hareket edemezler.
Birim saniyedeki devir
sayısı.
Bir dalganın boyu
arttığında frekansı
azalır.
İşitilebilir Frekanslar
20 – 20.000 Hz
20 Hz – 20 kHz
Pratikte 4000 Hz üzeri
frekanslara
rastlanmaz.
SESİN ŞİDDETİ
Ses Şiddeti
Ses Yoğunluğu
Semptomatik
Ses Gücü
Ses
Kaynağı
Ses Basıncı
Kuvvet
Ses kaynağının
maddesel bir ortamda
oluşturduğu titreşimler
«sıkışma ve genleşme
dalgaları»
Ses dalgalarının sıkışma
ve gevşeme sırasında
maddesel ortamda
birim yüzeye uyguladığı
kuvvetin nesnel olarak
ölçülmesiyle elde
edilen değer
«Birim alana
uygulanan ses
kuvvet düzeyi»
Newton/cm²
(Bar)
Newton
«Kulağın 1 metre
uzağındaki ses
basınç düzeyi»
Ses gücünün,
belirlenmiş
«birim zamanda,
birim alana düşen
miktarı»
«Birim alandaki
sesin yoğunluk
düzeyi»
«İnsan kulağının
seslere verdiği
logaritmik tepki»
«Ses basıncı; kulağın
ses kaynağına olan
mesafesine de bağlıdır»
dB
W/m²
Newton*m/sn
(Watt=W)
Ses Basıncı
«Ses Gücü»
1 Metre Uzaklık
• Herhangi bir zamanda kulağımıza çok değişik
frekans ve yoğunlukta sesler gelmektedir.
Kulağımızdaki özellik dolayısı ile , kulağımız
bu değişikliklere doğrusal değil, logaritmik
olarak tepki vermektedir.
• Ses yoğunluğu ve basıncındaki değişim
işitme eşiği değerine orantılı olarak
logaritmik bir artış şeklinde ölçülür.
• Ses yoğunluk değerinden logaritmik olarak
türetilen değere “Bell”, günlük yaşamda Bell’
in onda biri anlamına gelen dB değeri
kullanılmaktadır.
• Yoğunluk düzeyi (dB) = 10 log I/Io
• Io= referans ses yoğunluğu (işitme eşiği : 10-12
W/m2
• I= değerlendirilen ses yoğunluğu
192
Ses basıncı düzeyi
• Ses yoğunluğu kullanılarak yapılan
hesaplamaya benzer şekilde basınç değerleri
kullanılarak ses basıncı düzeyi hesaplanır.
• Basınç düzeyi(dB)= 10 log10 (p/po)2
•
= 20 log 10(p/po)
• Po =referans ses basıncı ( 2x10-5 Pa)
• P = değerlendirilen ses basıncı
193
İŞ SAĞLIĞI
VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
ENDÜSTRİDE
GÜRÜLTÜ
Dr.Halim İşsever
194
Ses basıncı oranı ile işitme şiddeti
arasındaki ilişki
P/Po
dB
10
20
100
40
1000
60
10000
80
Ses basıncı şiddeti oranı üstel arttığı halde , işitme
şiddeti aritmetik olarak artmaktadır.
195
İşitme
• Basınç etkisi ile havada oluşan titreşim kulağa ulaştığında kulak
zarını titreştirir.
• Zar titreşimleri orta kulaktaki kemikçiklere (incus, malleus ve
stapez ) (çekiç –örs-üzengi) ulaştırır.
• Kemikçikler aracılığı ile ses dalgaları iç kulağa iletilir.
• Bu şekilde iç kulaktaki (koklea) sıvı (endolenfa) titreşir ve
sonunda kokleadeki tektorial membran üzerinde bulunan titrek
tüylü hücreler titreşim hisseder .
• Tektorial membran üzerindeki titrek tüylü hücreler (hairy cells)
titreşimi hisseder. Bu hücreler tarafından hissedilen ses işitme
siniri (akustik sinir) aracılığı ile beyindeki temporal loba iletilir ve
ses algısı oluşur.
196
İstanbul Tıp
Kulak
Dr.Halim İşsever
198
199
201
202
204
205
206
İstanbul Tıp
Dr.Halim İşsever
207
İŞ SAĞLIĞI
ENDÜSTRİDE
GÜRÜLTÜ
İstanbul Tıp
Fakültesi
Dr.Halim İşsever
208
Frekans Ağırlık Eğrileri
Lp
D
[dB]
Lin.
0
C
D
B+C
A
-20
A
B
-40
-60
10
20
50
100
200
500
1k
2k
5k
10 k
20 k
Frekans
[Hz]
Eşdeğer Sürekli Ses Düzeyi, Leq
Leq  10 log10
1
T 0
T
 pt  

 dt
 p0 
2
Lp
Leq
Zaman
T
Leq Ölçümü
Lp
Leq
Zaman
İnsan sağlığı açısından gürültünün tanımı
• Gürültü yapay olarak ortaya çıkan niteliği
• (frekansları farklı ses dalgasınınüst üste
gelmesi )
• ve niceliği bozulmuş arzu edilmeyen
seslerdir(Şiddetinin zararlı seviyelere ulaşması
).
212
dB(A)
İnsan kulağının en çok hassas olduğu orta
ve yüksek frekansların özellikle
vurgulandığı bir ses değerlendirmesi
birimidir.
213
SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
GÜRÜLTÜNÜN İŞDEĞERLENDİRİLMESİ
•
İşitme kayıpları göz önüne alınarak, gürültü ölçmeleri
yapılacaksa, gürültü ölçme cihazları
dB(A)'ya göre kalibre edilmelidir.
•
Gürültü ölçme cihazında dB(A)
değeri, insan kulağının duyma
eğrisine en yakın değerleri
ifade eder.
Bir işyerinde, sekiz saatlik çalışma süresince toplam gürültü
düzeyi ölçülmeli ve iyi bir frekans analizi yapılmalıdır.
8/6/2014
214
GÜRÜLTÜ
[A skalası ölçümü]
[A skalasındaki ölçme, insan kulağının duyduğu değerdir.
Eşdeğer Gürültü Seviyesi (Leq):
Verilmiş bir süre içinde süreklilik gösteren ses
basınçlarının ortalama değerini veren dB(A)
biriminde bir gürültü ölçeğidir.
Simgesi Leq olup aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır
İstanbul Tıp
Dr.Halim İşsever
216
Gürültü türleri
• Kararlı gürültü : Sürekli olarak aynı düzeyde gürültüyü
tanımlamak için kullanılan bir terimdir .
• Kararsız gürültü : Ses basıncı düzeyi zaman zaman iniş ve
çıkışlar göstermektedir
• Aralıklı gürültü : Belirli aralıklar ile çalışan motorun
çıkardığı
• Darbe gürültüsü : Çekiç veya pres makinelerinin çıkardığı
gürültü
217
GÜRÜLTÜ
AYNI ORTAMDA VE EŞİT İKİ GÜRÜLTÜ KAYNAĞININ TOPLAM GÜRÜLTÜ DÜZEYİ
BİRİNCİ SES KAYNAĞI (dB)
2
3
4
5
10
20
50
70
80
90
100
110
İKİNCİ SES KAYNAĞI (dB)
TOPLAM SES DÜZEYİ (dB)
2
3
4
5
10
20
50
70
80
90
100
110
Toplam Gürültü Düzeyi = Birinci Ses Kaynağı + 3
5
6
7
8
13
23
53
73
83
93
103
113
GÜRÜLTÜ
AYNI ORTAMDAKİ FARKLI İKİ GÜRÜLTÜ KAYNAĞININ TOPLAM GÜRÜLTÜ DÜZEYİ
1. Ses Kaynağı
2. Ses Kaynağı
İki Kaynak Farkı
Eklenecek dB
10
10
0
3.0
15
13
2
2.6
20
17
3
1.8
25
21
4
1.5
30
25
5
1.2
50
44
6
1.0
60
53
7
0.9
70
62
8
0.8
90
80
10
0.4
100
88
12
0.3
120
106
14
0.2
130
114
16
0.1
(Yüksek Ses Kaynağı – Düşük Ses Kaynağı) / (Farka Karşılık Gelen + Yüksek Ses)
Gürültüye bağlı sağlık sorunları
•
•
•
•
•
•
•
Endüstriyel işitme kayıpları
Yorgunluk baş ağrısı ve kafada sersemlik
Gürültüye bağlı hipertansiyon
Erkeklerde libido azalması
Kadın çalışanlarda çeşitli şikayetler
Konsantrasyon zayıflığı
Gürültülü ortamda kaza riskinin artması
220
Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Psikolojik Etkiler:
Davranış bozuklukları, öfkelenme, genel rahatsızlık duygusu, sıkılma
Fiziksel Etkiler:
Geçici veya kalıcı işitme hasarları
Fizyolojik Etkiler:
Vücut aktivitesinde değişiklikler, kan basıncında artış, dolaşım bozuklukları,
solunumda ve kalp atışlarında hızlanma, ani refleksler.
Performans Etkileri:
İş veriminde azalma, konsantrasyon bozukluğu,
221
Gürültüye bağlı işitme kayıpları
• Uzun süreli şiddetli gürültüye (85 dB üstü)
maruz kişilerde iki tür de işitme kaybı
oluşmaktadır .
• Geçici İşitme kayıpları
• Sürekli işitme kayıpları
222
İŞ SAĞLIĞI
ENDÜSTRİDE
GÜRÜLTÜ
İstanbul Tıp
Fakültesi
Dr.Halim İşsever
223
Gürültünün göreceli değerlendirilmesi
Gürültü seviyesi(dB)
140
120
110
110
90
80
70
50
30
20
0
Çevresel kaynak
Siren
Jet kalkışı
Perçin makinesi
Havalı çekiç
Metro
Vakum temizleyici
Geniş çevre yolu
Yol trafiği
Kütüphane
Radyo stüdyosu
İşitme eşiği
İnsan konuşması
_
_
_
Kulağa bağırmak
60 cm den bağırarak
_
Yüksek sesle konuşma
Normal konuşma
Yumuşak tonda fısıltı
_
_
224
Geçici işitme kayıpları
• Uzun süre gürültüye maruz kaldıktan sonra
ortaya çıkan ve belirli bir süre dinlendikten
sonra ortaya çıkan işitme kayıplarıdır .
• Geçici işitme kaybının ortadan kalkabilmesi
için maruz kalınan sürenin karesi veya 10 katı
bir sürenin gerekli olduğu çeşitli literatürlerde
belirtilmektedir.
225
Sürekli işitme kayıpları
• Gürültülü ortamlarda çalışan kişilerin anılan
bu sürelere sahip olması çalışma yaşamında
mümkün olmamaktadır .
• 8 saatlik çalışma sonunda 16 saatlik dinlenme
sürelerine sahip çalışanlarda bu işitme
kayıpları yığılmalı şekilde oluşarak sürekli
işitme kayıplarını oluştururlar.
226
Sürekli işitme kayıpları
• Tekrarlı bir şekilde ve çok uzun süre işitme
reseptörleri üzerine gelen bu fiziksel enerji ,
reseptörlerin bozulmasına , sinirsel iyileşemez
tipteki kayıpların oluşmasına neden olur.
• Kulağımızın en hassas olduğu frekans bölgesi
4000 Hz ‘lik frekans bölgesidir.
227
228
SAF SES ODİOMETRİSİ
İŞİTİLEBİLİR FREKANS ARALIĞI
«Kullanılan odiometri aygıtlarında hava-kemik yolu eşitleri birbirine çakışacak tarzda kalibre edilmiştir.»
20
250
500
1000
2000
3000
4000
6000
8000
10000 20000
KULAĞIN EN DUYARLI OLDUĞU FREKANSLAR
Konuşma Frekansları
E:500-1000/K:1000-2000
İlk Kayıp
En Hassas
4000
Yaşlılığa bağı işitme kayıpları
yüksek frekanslardan düşük
frekanslara doğru olur.
Odiometrik Testlerde Kullanılan Frekanslar
Odiometrik Testlerde kulağa gönderilen sesin şiddeti 0-110 dB(A) aralığındadır.
Cüneyt xxxx
4 YılİŞ SAĞLIĞI
Çubukhadde
Hz
dB
-5
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
250
500
1000
2000
4000
8000
sağ dB
10
10
15
20
45
5
sol dB
15
15
20
25
55
30
İstanbul Tıp
Fakültesi
Dr.Halim İşsever
230
Hasan xxxx
4 Yıl İŞ SAĞLIĞI
Çubukhadde
Hz
dB
-5
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
250
500
1000
2000
4000
8000
sağ dB
10
15
15
20
75
65
sol dB
20
15
20
30
70
70
İstanbul Tıp
Fakültesi
Dr.Halim İşsever
231
İŞ SAĞLIĞI
2010 Yılı
SSK İstatistikleri
(Fiziksel Etkenlerle oluşan meslek hastalıkları)
E Grubu- Group E
E-1
E-2
63
İyonlayıcı Işınlarla Olan Hastalıklar
64
Diseases caused by ionizing radiations
Enfraruj Işınları İle Katarakt
Cataracts caused by heat radiation
E-3
65
Gürültü Sonucu İşitme Kaybı (Akustik Çentik)
Erkek
Kadın
Topla
m
0
0
0
0
0
0
13
0
13
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
2
0
0
0
7
0
7
14
0
14
2
0
2
0
0
0
232
514
19
533
Hearing impairment caused by noise (Acustic slot)
E-4
66
Hava Basıncındaki Ani Değişmelerle Olan Hastalıklar(Polinöropati)
Diseases caused by atmospheric compression or decompression (polyneuropathy)
E-5
67
Titreşim Sonucu Kemik-Eklem Zararları Ve Anjönöratik Bozuklukları
Osteoarticular diseases of the hands and wrists caused by mechanical vibration
E-6
A
68
Sürekli Lokal Baskı Sonucu Artiküler Bursaların Hastalıkları
Diseases of articulare bursitis resulting from continious local pressure
E-6
B
69
Aşırı Yükleme Sonucu Veter, Veter Kılıfı Ve Periost Hastalıkları
Veter, veter case and periost diseases due to over looding
E-6
C
70
E-6
D
71
Fazla Zorlama Sonucu Vertebra Prosesuslarının Yırtılması
E-6
E
72
Tearing of vertebal processis due to over forcing
Sürekli Lokal Baskı Sonucu Sinir Felçleri
E-6
F
73
Neural paralyses due to continous local pressure
Kas Krampları
E-7
74
Muscular cramps
Maden İşçileri Nistagmusu
Maden Ocağı Ve Benzeri İşyerlerindeki Meniskus Zararları
Meniskus diseases in mining sites and so
Miners’ nystagmus
Toplam
Tota
l
233
İŞİTME KAYBI DERECESİ SINIFLANDIRMASI
•
•
•
•
•
•
10-26dB
27-40
41-55
56-70
71-90
91 ve üstü
Normal işitme
Çok hafif derecede İK
Hafif
Orta
İleri
Çok ileri
Saf ses ortalaması (500-2 kHz.)
Gürültünün sağlık etkilerinden korunma önlemleri
• Gürültüye bağlı işitme kayıpları bir meslek
hastalığı olduğuna göre meslek
hastalıklarına korunma önlemleri burada
da geçerli olmaktadır.
• Teknik koruyucu önlemler
• Tıbbi koruyucu önlemler
• Organizasyona ait önlemler.
235
Teknik koruyucu önlemler.
• Kaynakta ve çevrede alınabilecek teknik
koruyucu önlemler
• Kişisel koruyucu önlemler olmak üzere
iki grupta incelenmektedir.
236
Kaynakta ve çevrede alınabilecek önlemler .
•
•
•
•
Makine bakımlarının yapılması
Makine çalışma hızının düşürülmesi
Makineleri susturucu cihazlar
Çarpan yüzeylerin mümkün ise sert plastikten
yapılmış malzeme ile kaplanması
• Duvarların sesi absorbe eden malzeme ile
kaplanması
• Gürültü kaynağı olan makinenin kapatılması ve
çevreden ayrılması.
237
Kişisel koruyucu önlemler
• Bu tip önlemler, gürültüde çalışan insanların
gürültüden korunabilmelerini için kulak tıkaçları
(earplug) ve kulak kepçesinin üzerine takılan
(earmuff) kulaklıkları (Kulak manşonu) içermektedir.
• Kulak tıkaçları 10- 20 dB lik bir azalma sağlar iken,
kulak manşonlarının koruyuculuğu daha fazladır .
Algılanan ses düzeyinde 30- 40 dB’ lik bir azalma
sağlamaktadır.
238
239
Tarama odyometresi
240
KULAK KORUYUCULARI-KULAKLIKLAR
241
KULAK TIKAÇLARI
242
İstanbul Tıp
Dr.Halim İşsever
243
Şekil'de her iki koruyucu cihazın kullanım şekli ile gürültünün azaltılması
konusunda sağladıkları avantajı gösterir eğri görülmektedir.
İstanbul Tıp
Fakültesi
Dr.Halim İşsever
244
Tıbbi koruyucu önlemler
• İşe giriş muayeneleri :
• Gürültü riskini taşıyan işlerde çalışan kişilerin işitmeleri
tam bir odyometrik muayeneden geçirilmeli. Hipertansif
olanlar ve risk grubu oluşturanlar belirlenmelidir.
• Periyodik muayeneler : Belirli aralıklar ile yapılan
odyometrik muayeneler . 4000-8000 Hz’ lik işitme
frekanslarında yapılan odyometrik muayeneler ile işitme
kayıpları erken dönemde saptanır.
• İşçi ve İşverene yönelik sağlık eğitimi : Mevzuat ve kulak
koruyucuların sürekli kullanımı
245
Organizasyona ait önlemler
• Gürültüden oluşan işitme kayıpları belirli dinlenme
süreleri sağlanır ise önlenebilir.
• İşitme kayıplarının oluşmaması için literatürde
kabul edilen limit değer 90dB(A) için 8 saattir.
• Bu süre bir grup standarda göre 3 dB, bir grup
standarda göre ise 5 dB dir. Yani gürültü seviyesi 95
dB olduğu zaman maruz kalma süresi 4 saat, 100 dB
olduğu zaman ise 2 saate inmektedir. Uygulama
tamamen kuramsal olup, pratikte pek tercih edilen
bir yol değildir.
246
Organizasyona yönelik önlemler
247
Konu ile ilgili mevzuat
• Gürültü kontrol yönetmeliği-Çevre bakanlığı
• Meslekte kazanma gücü ve maluliyetin
hesaplanması Yönetmeliği 2008
• Gürültü yönetmeliği (6331 –İş SG kanunu)
248
• ÇALIŞANLARIN GÜRÜLTÜ İLE İLGİLİ
• RİSKLERDEN KORUNMALARINA DAİR
YÖNETMELİK
• Resmi Gazete Tarihi:28.07.2013 Resmi Gazete
Sayısı:28721
249
•
a) En yüksek ses basıncı (Ptepe): C-frekans ağırlıklı anlık gürültü basıncının
tepe değerini,
• b) Günlük gürültü maruziyet düzeyi (LEX, 8saat) [dB(A) re. 20 μPa]: TS 2607
ISO 1999 standardında tanımlandığı gibi en yüksek ses basıncının ve anlık
darbeli gürültünün de dahil olduğu A-ağırlıklı bütün gürültü maruziyet
düzeylerinin, sekiz saatlik bir iş günü için zaman ağırlıklı ortalamasını,
• c) Haftalık gürültü maruziyet düzeyi (LEX, 8saat): TS 2607 ISO 1999
standardında tanımlandığı gibi A-ağırlıklı günlük gürültü maruziyet
düzeylerinin, sekiz saatlik beş iş gününden oluşan bir hafta için zaman
ağırlıklı ortalamasını,
250
• Maruziyet Değerleri ve İşverenlerin Yükümlülükleri
• Maruziyet eylem değerleri ve maruziyet sınır değerleri
• MADDE 5 – (1) Bu Yönetmeliğin uygulanması bakımından, maruziyet eylem
değerleri ve maruziyet sınır değerleri aşağıda verilmiştir:
• a) En düşük maruziyet eylem değerleri: (LEX, 8saat) = 80 dB(A) veya (Ptepe) =
112 Pa
• [135 dB(C) re. 20 μPa](20 μPa referans alındığında 135 dB (C) olarak
hesaplanan değer).
• b) En yüksek maruziyet eylem değerleri: (LEX, 8saat) = 85 dB(A) veya (Ptepe) =
140 Pa [137 dB(C) re. 20 μPa].
• c) Maruziyet sınır değerleri: (LEX,
(Ptepe) = 200 Pa [140 dB(C) re. 20 μPa].
8saat) = 87 dB(A) veya
251
• 2) Maruziyet sınır değerleri uygulanırken, çalışanların maruziyetinin
tespitinde, çalışanın kullandığı kişisel kulak koruyucu donanımların
koruyucu etkisi de dikkate alınır.
• (3) Maruziyet eylem değerlerinde kulak koruyucularının etkisi dikkate
alınmaz.
• (4) Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık
gösterdiğinin kesin olarak tespit edildiği işlerde, maruziyet sınır değerleri ile
maruziyet eylem değerlerinin uygulanmasında günlük gürültü maruziyet
düzeyi yerine, haftalık gürültü maruziyet düzeyi kullanılabilir. Bu işlerde;
• a) Yeterli ölçümle tespit edilen haftalık gürültü maruziyet düzeyi,
• 87 dB(A) maruziyet sınır değerini aşamaz.
• b) Bu işlerle ilgili risklerin en aza indirilmesi için uygun tedbirler alınır.
252
• 3) İşyerinde en yüksek maruziyet eylem değerlerinin aşıldığının tespiti
halinde,
•
işveren;
• a) Bu maddede belirtilen önlemleri de dikkate alarak, gürültüye
maruziyeti azaltmak için teknik veya iş organizasyonuna yönelik
önlemleri içeren bir eylem planı oluşturur ve uygulamaya koyar.
• b) Gürültüye maruz kalınan çalışma yerlerini uygun şekilde işaretler.
İşaretlenen alanların sınırlarını belirleyerek teknik olarak mümkün ise bu
alanlara girişlerin kontrollü yapılmasını sağlar.
• (4) İşveren, çalışanların dinlenmesi için ayrılan yerlerdeki gürültü
düzeyinin, bu yerlerin kullanım şartları ve amacına uygun olmasını
sağlar.
• (5) İşveren, bu Yönetmeliğe göre alınacak tedbirlerin, Kanunun 10 uncu
maddesi uyarınca özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların
durumlarına uygun olmasını sağlar.
253
MARUZİYET SINIR VE ETKİN DEĞERLERİ
En Yüksek Maruziyet
Sınır Değeri
Günlük/Haftalık >=87
Ortam Gürültüsünü Düşürme
KKD koruyuculuğu dikkate alınır.
Aşılmaması gereken gürültü değeridir.
85 – Maximum
80 - 85
Zarar
En Yüksek Maruziyet
Eylem Değeri
Kulak Koruyucu Kullandırma
KKD koruyuculuğu dikkate alınmaz.
En Düşük Maruziyet
Eylem Değeri
Kulak Koruyucu Bulundurma
Yasal Kavramlar
Sınır-Etkin Değerler
Yapılacak İşlemler
Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edilmesi durumunda,
maruziyet sınır ve etkin değerlerinde günlük maruziyet değerleri yerine haftalık maruziyet değerleri kullanılabilir.
• Kimyasal maddeler ile oluşan işitme
kayıpları
255
Kaynak Mariola Sliwinska-Kowalskaa,.et al:
Environmental Toxicology and Pharmacology 19 (2005) 547–553
256
257
258
259
İşitme kayıplarına neden olan diğer etkenler
• Hastalıklar
• İnfeksiyonlar
• Ototoksik ilaçlar
– Aminoglycoside antibiotics ( streptomycin, neomycin,
kanamycin);
– salicylates (aspirin),
– Diüretikler –lasix
– Kemoterapik ilaçlar
• Tümörler
• Travma –Barotravmalar, hava basıncında ani
değişiklikler
• Yaşlanma
260
Kaynaklar
• Sabuncu H: Endüstri’ de gürültü ile oluşan
işitme kayıpları ve alınacak önlemler
• N.Bilir, Yıldız AN: İş sağlığı ve güvenliği
:Hacettepe Üniversitesi.Yayınları ,2004
• Akustik ve titreşim ölçümlerine giriş .Proplan LTD .1-3 aralık 1999.Kurs notları.
•
http://vimm.it/cochlea/erişim: 10.12.2004
261
Teşekkürler..
262
Sağlıklı günler dileklerimle
[email protected]
[email protected]
Tel :0212 531 03 40
GSM :0532 711 93 34

İş Sağlığı Kavramı ve İş Kazaları

Transkript

Benzer belgeler

Meslek Hastalıkları - İş Sağlığı ve Güvenliği Koordinatörlüğü

isgb - İstanbul Teknik Üniversitesi

Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Eğitim

Ben ne yapabilirim? Ben sadece bir operatörüm!

H. Erdal Akalın

1 Bilgi Güvenliği ve Kriptografi Teknolojinin baş döndürücü gelişimi

Bilişim Suçları Hakkında