Emre Aköz

Yaz›l› Bas›n›n Gelece¤i
Emre Aköz
Yeni Okur-Yazarlar ve Gazetelerin Geleceği
ABD’li serbest gazeteci Christopher Allbritton’õn yaşadõklarõ bize yazõlõ medyanõn (ki bu tabirle esas olarak gazeteleri kastediyorum) geleceği hakkõnda önemli ipuçlarõ veriyor.
Allbritton birçok kişi gibi ‘blog’ denilen kişisel internet sitesine sahip
bir gazeteci.
Irak Savaşõ başladõğõnda okurlarõna siteden bir duyuru yapõyor: "Irak’a
gidip savaş haberleri geçeceğim. Ancak param yok. Bana yardõm eder
misiniz?"
Bu çağrõya birçok kişi cevap veriyor. Sonuç: Christopher Allbritton 14
159
Yaz›l› Bas›n›n Gelece¤i
bin dolar buluyor. Bununla Irak’a gidiyor ve blog okurlarõna haberler
gönderiyor.
Bu olay bize yeni medyanõn işleyişi hakkõnda fikirler veriyor.
Yeni okurlar klasik medyaya, eski kuşak kadar güvenmiyor. Klasik ya
da ana medyanõn haberleri çarpõttõğõnõ, hatta bir kõsmõnõ vermediklerini düşünüyorlar.
Bunda çok da haksõz değiller.
‘Embedded’ olan Medya
Hepimiz Irak Savaşõ sõrasõnda ABD yönetiminin ortaya attõğõ ‘embedded’ terimini biliyoruz. Bu terim Türkçe’ye ‘iliştirilmiş’ diye çevirildi.
Bu çeviri dahi içinde bir tür çarpõtmayõ barõndõrõyordu!
Çünkü ‘embedded’, mesela fosillerde gördüğümüz gibi iki farklõ oluşumun (canlõ ve kaya) ‘bütünleşmesi’ anlamõna geliyor. Biraz da espri
yaparak, ‘aynõ yatağa girmiş’ diye bile çevrilebilir.
Vietnam Savaşõ sõrasõnda ABD medyasõ önemli bir rol oynamõş, orduyla birlikte hareket etmelerine rağmen, yönetimin hiç arzu etmediği haberleri ülkesine ve dünyaya ulaştõrabilmişti. O gazeteciler ABD ordusuna ‘iliştirilmişti’ ama özerkliklerini de korumuşlardõ.
Günümüzün ‘embedded’ olmuş, yani ABD ordusu ile bütünleşmiş gazetecileri ise doğru dürüst haber geçemedi Irak’tan. Birçok önemli olayõ iş işten geçtikten sonra öğrenebildik.
Yeni okurlar işte bunlarõn farkõnda. O yüzden, bir serbest gazeteciye
para vererek, yardõm ederek; ‘doğru’, ‘çarpõtõlmamõş’, ‘sansürlenmemiş’ haberler edinmeye çalõşõyorlar.
160
Emre Aköz
Hem Okuyor, Hem Yazõyor
Bir başka örnek de Güney Kore’deki ‘ohmynews.com’ adlõ internet sitesi. Bu siteye binlerce ‘okur’ kayõtlõ.
‘Okur’ mu, dedim? Aslõnda ‘okur-yazar’ demeliydim. ‘Okur-yazar’
kelimesi Türkçe’de ‘okumayõ, yazmayõ bilen insan’ olarak tarif edilir.
Soyutlama yaparsak (ve abartõrsak) şöyle diyebiliriz: Gazeteleri satan
alanlar birer ‘okur’dur. Ama yazmayõ bilmeleri gerekmez!
Elbette tarih boyunca okurlarõmõz bize mektup ya da telgraf yollayarak... Daha yakõn zamanlarda telefon ederek, şimdi de e-posta göndererek fikirlerini, tepkilerini, taleplerini aktardõ. Hatta bu mesajlardan
hareketle önemli haberler de yapõldõ.
Ancak eski medya, yani gazeteler, ‘yazar’a değil, okura ihtiyaç duyuyordu. Müşterinin ‘okur’ (okuyabilen kişi) olmasõ yeterliydi.
Şimdi ise gerçek ‘okur-yazarlar’ ortaya çõkõyor. Yukarõda örnek verdiğim ‘ohmynews’ sitesinin 26 bin okur-yazarõ var. Bu kişiler haberleri
okumakla kalmõyor. Kendileri de haber giriyor, girilmiş haberlere ek
yapõyor. Yaptõklarõ yorumlar da cabasõ...
Örnekler bize yeni bir haber tüketicisinin ortaya çõktõğõnõ ve bu tipin
hõzla çoğaldõğõnõ gösteriyor.
Değişen ‘Müşteri’ Profili
Ekonomik mekanizmalar, Alvin ve Heidi Toffler’in ‘prosumer’ adõnõ
taktõğõ bir tipi ortaya çõkardõ. Bu terim ‘production’ (üretim) ve consumption (tüketim) kelimelerinin bir araya gelmesinden oluşuyor.
161
Yaz›l› Bas›n›n Gelece¤i
ATM’lerden para çekerken ya da IKEA benzeri marketlerden DIY (doit-yourself) türü mallar aldõğõmõzda birer ‘prosumer’ oluyoruz. Kendi
işimizi kendimiz yapõyoruz. Yani aynõ anda hem üretim, hem de tüketim sürecinin bir parçasõ haline geliyoruz.
Paralel bir durum haberleşmede de var: İnternet, e-postalar ve cep telefonlarõ sayesinde haberleşmeye okur-yazarlar sürece aktif olarak katõlõyor.
Bu haberleşme teknolojileri, insanlarõn; arzularõnõ, taleplerini, zevklerini, hatta, abartarak söylersek, karakterini değiştiriyor!
Yeni okur-yazarlar eskilerine kõyasla daha talepkar. Apaçõk bir biçimde daha fazlasõnõ istiyorlar.
Ana medyanõn muteber, saygõn, güvenilir bulmamaya başlõyorlar.
Kuşkulular. Sürekli olarak, ‘ne malum’ diye soruyorlar.
Büyük gazeteler, aracõn mantõğõ gereği; dõşlayõcõ, merkezi, ayrõcalõklõ
ve güvenilir kurumlardõ. Bunlar geniş ama suskun kitlelere hitap ediyordu.
Yeni okur-yazarlar gazeteleri kendilerine tepeden bakan kuruluşlar
olarak görüyor.
Bilgisayar temelli yeni medya ise daha küçük ama çeşitli konularda ahkam kesen ‘geveze’ kesimlere hitap ediyor.
Gazeteler için güven ve doğru haber çok önemliydi. Adeta ‘bant üretimi’ ile bunu müşterilerine sunuyorlardõ.
Yeni okur-yazarlarda ise bir kayma göze çarpõyor: ‘Güven’ ve ‘doğru
haber’den daha fazla işin bizzat içindeki insanlardan bilgi almak istiyorlar.
162
Emre Aköz
En Önemlisi ‘İnteraktiflik’
Dikkat ederseniz son yõllarda özellikle gazeteler ‘haberi çarpõtmakla’
suçlanõyor. Gazeteler haberleri çarpõtmõyor mu? Evet maalesef böyle
olaylarla karşõlaşõyoruz. İyi ama çarpõtma denilen şey eskiden de vardõ. Ancak gazeteler böyle bir eleştiri bombardõmana tutulmamõştõ.
Değişen ne oldu? Aslõnda ‘gazeteler haberi çarpõtõyor, o yüzden güvenmiyoruz’ lafõ yeni medyanõn meşrulaştõrõlmasõndan başka bir şey
değil. Gazeteleri bu biçimde eleştirerek, sanki yeni medya daha iyi,
daha doğru, daha aslõna sadõkmõş gibi bir imaj oluşturuluyor.
Sonuç: Birçok siyasetçi ve ünlü kendi sitelerini kurdu. Burada röportajlarõ yayõnlanõyor. "Neden" diye sorulduğunda, "Efendim basõn çarpõtõyor" diyorlar. Halbuki asõl yaptõklarõ, haberi denetim altõna alma çabasõ. (Yani haberi kendileri çarpõtõyor!)
Biz gazeteciler bu durumu eleştiriyoruz ama gidişat böyle. Yeni medyanõn en önemli özelliği ‘interaktif’ olmasõ. Gazete gibi tek yönlü iletişim araçlarõ genç kuşağa yeterli gelmiyor. Hatta onlarõ kõzdõrõyor.
Önümüzdeki yõllarda interaktif medyanõn yükselişini daha iyi göreceğiz. Çünkü talep o yönde.
Peki Gazeteler Bitecek mi?
Bu soruyu sorarken bir noktanõn altõnõ çizmek gerekiyor: Gazete derken neyi kastediyoruz? Eğer aklõmõzdaki ‘kağõt üzerine’ yerleştirilmiş
haber, yorum ve fotoğraflarsa... Evet, yavaş yavaş bitecek. Çünkü bilgisayarlar ve internet, kağõttan gazetenin sunduğu her şeye ve daha da
fazlasõna sahip: İstenildiği kadar uzatõlan metinler... Bol sayõda fotoğraf... Ve bunlara ek olarak: Hareketli görüntü ve ses imkanõ...
163
Yaz›l› Bas›n›n Gelece¤i
Ancak bu durum gazeteciliğin biteceği anlamõna gelmiyor. Varlõğõmõzõ
internet ortamõna aktaracağõz ve işimize orada devam edeceğiz.
Yani son bulan ‘kağõt’ olacak, ‘habercilik’ değil.
Bazõ gazetecilerde internete karşõ tepkiler görüyoruz: "Her türlü palavra ve pislik internette yer alõyor" diyorlar.
Doğru, haklõlar ama olayõn bir de öteki yüzü var: İnternet üzerinde bir
araya gelen kimi guruplar; hükümet, uluslararasõ şirket ya da istihbarat teşkilatõ gibi büyük kuruluşlarõ adõm adõm takip ediyor. Buralardaki kimi kanun ya da etik dõşõ uygulamalar anõnda dünyanõn dört bir
yanõna duyuruluyor.
İster kağõt üstünde çalõşsõnlar, ister internet ortamõnda; gazetecilerin
bu gruplara kulak vermesi gerekiyor.
‘Blogger’ denilen ve genellikle yapõp ettiklerini internet üzerinde kayda geçirerek bir tür günlük tutan bu insanlarõ küçümsemek büyük hata olur. Çünkü 'bloglar' haber dolu. Daha doğrusu henüz habere dönüşmemiş vakalarla...
O halde, önümüzdeki dönemde ‘editörlük’ makamõnõ daha fazla güçlendirmemiz gerekecek. Çünkü yeni okur-yazarlar nihayetinde birer
‘amatör’ haberci. Oralarda ortaya çõkan ‘amatörce’ haberleri, ‘profesyonelce’ haberlere dönüştürmek bizim işimiz; hem dil olarak, hem de
işleniş biçimiyle...
164