Benzin Motorlarý Revizyon Rehberi
Transkript
Benzin Motorlarý Revizyon Rehberi
BENZİN MOTORLARI İÇİN REVİZYON REHBERİ İÇİNDEKİLER GİRİŞ SİLİNDİR BLOKU 1- Harici Muayene 2- Gömlek Delikleri 3- Gömlekler 4- Silindirler 5- Silindir Blok Yüzeyi 6- Ana Yatak Yuvaları 7- Eksantrik Kam Mili Delikleri 8- İtecek Delikleri 9- Yağ Galerileri ve Kanalları 10- İtecekler SİLİNDİR KAPAKLARI 1- Harici Muayene 2- Supap Tertibatı 3- Conta Yüzeyi Düzgünlüğü 4- Hidrolik Basınç Muayenesi KRANK MİLİ 1- Harici Muayene 2- Eğrilik ve Salgı 3- Muylu Çapları 4- Çatlak Muayenesi VOLAN KAM MİLLERİ 1- Harici Muayene 2- Eğrilik ve Salgı 3- Muylu Çapları 4- Kamlar 5- Temizlik 6- Çatlak Muayenesi 7- Zaman Dişlileri BİYEL KOLLARI 1- Harici Muayene 2- Eğrilme ve Burulma 3- Piston Pim Ucu 4- Krank Yatağı Ucu PİSTONLAR 1- Harici Muayene 2- Çapı 3- Segman Yuvaları 4- Pim Delikleri YAĞLAMA SİSTEMİ 1- Yağ Pompaları SOĞUTMA SİSTEMİ 1- Su Pompası 2- Antifriz EĞİTİM NOTLARI B-002-20 GİRİŞ Bu rehber, sizlere bir benzin motorunun revizyon sırasında parçalar üzerinde yapacağınız muayeneler ve tespit edilen hataların giderilme usulleri hakkında yol gösterecektir. Ana bölümler olan silindir bloğu, silindir kapakları, krank mili, volan, kam mili, biyel kolları, pistonlar, yağlama ve soğutma sistemleri içinde; bunlarla ilgili önemli konular incelenmiştir. Her bölüm için verilmiş teknik değerler hiçbir zaman revizyonunu yaptığımız motorun kendi katalog veya imalat kitabının verdiği teknik değerlerin yerini tutamaz. Yalnız çaresizlik içinde size doğruya en yakın değerleri verir. Rehberin; yukarıdaki husus göz önüne alınarak kullanılmasını tavsiye ederiz. SİLİNDİR BLOKU 1. HARİCİ MUAYENE a) Kırık ve çatlaklar Blok temizlendikten sonra gözle veya büyüteçle kontrol edilir. Bloğa basınçlı su veya verilmekle herhangi bir çatlağın olup olmadığına bakılır. Sızıntılarla çatlaklar tespit edilirse, bu arızayı gidermek için birkaç usul kullanılır. Usullerin tatbiki çatlağın bulunduğu yere bağlıdır. TATBİK EDİLEN USULLER: 1- Soğuk kaynak 2- Dikiş 3- Yama b) Boya Bloğu paslanmaya karşı korumak için dış ve iç cidarları yağlı boya ile boyanmıştır. Şayet bu boyalar bozulmuş ise tekrar boyamak icap eder. c) Delik Vidaları Saplamaları tespit için blok üzerine delik delinerek, kılavuz çekilmiştir. Bunlarda sıyrılma olup olmadıkları kontrol edilmelidir. Şayet sıyrılalar tespit edilirse buralara yeniden daha büyük delik açılarak HELY COİL vida kılavuzu çekilir ve özel HELY COİL vidaları takılır. d) Su Gömlekleri Birikintileri Gömleklerin civarlarında biriken kireç tabakası temizlenmelidir. Temizlenmediği takdirde soğutma tam olmaz. Temizlemek için basınçlı su, basınçlı su buharı veya sodalı su kullanarak kireç tabakası eritilmeye çalışılır. e) Saplamalar Silindir bloğu üzerine yerleştirilen saplamaların dişli kısımları kontrol edilmelidir. Sıyrılma vesaire varsa dişli kısımlara tekrar pafta çekilmelidir. Makine Eğitim Merkezi ANKARA 2 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 2. GÖMLEK DELİKLERİ a) Gömlek faturası derinliği Gömlek faturası derinliği ölçüldüğünde verilen standart ölçüden fazla ise ve anormal aşıntı mevcutsa, yeniden frezelenir. Fazla yükseklik için ilave şimler konulur. b) Gömlek Faturası Çapı Standart ölçüye nazaran aşınmalar mevcutsa (üst ölçü) gömlekler kullanılır ve buna göre raybalanır. c) Gömlek Faturası Düzgünlüğü Gömlek faturası düzgünlüğünü temin için düzeltme raybası kullanılır ve alınan talaş kadar şim ilave edilir. d) Gömlek Alt Oturma Yüzeyi Düzgünlüğü Gömlek alt oturma yüzeyi düzgün değilse, gömlek takılırken lastik contalar hasara uğrayacaklarından, bu yüzeylerin honlanarak düzeltilmesi lazımdır. 3. GÖMLEKLER a) Harici Çatlak ve Kırıklar Çatlak ve kırık gömlekler değiştirilmelidir. b) İç Çap Mikrometre ile ölçüldüğünde tespit edilen toleranslardan fazla ise yenisi ile değiştirilmelidir. Şayet (üst ölçü) piston mevcutsa bu gömlekler taşlanarak tekrar kullanılabilir. 0,003″ ve 0,005″ aşınmış döküm silindir gömlekleri 0,005″ üst ölçüye honlama ile düzeltilebilir. Aşınma 0,005″ i geçtiğinde rektefiye edilmelidir. Döküm gömleklerde geçme sıkılığı 0,0012″ olmalıdır. Çelik gömleklerde sıkı geçme değeri 0,003″ tir. (Çelik silindir gömleklerinden çapta azami aşınma 0,003″ veya set hasıl olmuşsa değiştirilmelidir). c) Supap Girintileri (Varsa) Bazı silindir gömleklerinin üzerinde supap girintileri mevcuttur. Bu girintiler yeni takılan gömlek üzerine aynen açılmalıdır. 4. SİLİNDİRLER a) Düzgünlük Silindir yuvaları düzgün, temiz ve silindirik olmalıdır. b) Çap Silindir yuvalarının dik eksene nazaran paralel olarak alınan muhtelif çap ölçüleri eşit olmalıdır. 1. Ovallik Silindir yuvasının aynı düzlemde birbirine dik olarak alınan ölçülerin farkıdır. (Azami ovallik 0,003″) 2. Koniklik Aynı eksende silindirin baş tarafı ile dip tarafından alınan ölçülerin farkıdır. (Azami koniklik 0,005″). Makine Eğitim Merkezi ANKARA 3 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 NOT: bu değerler ovallikte 0,003″ ten fazla, koniklikte 0,005″ ten fazla ise, silindirler eldeki mevcut piston ölçüsüne göre rektefiye edilir. (0,003″ ila 0,005″ aşınmış silindirler 0,005″ üst ölçüye honlama ile giderilir. Honlama için 0,0015″ talaş bırakılmalıdır). c) Camlaşma Silindir yuvalarında meydana gelen camlaşmanın giderilmesi için silindir delikleri honlanır. d) Set Silindir yuvalarında çalışmadan dolayı meydana gelen set sekman değiştirme işlemi yapılmadan önce, set alma raybası kullanılarak teşekkül eden set alınmalıdır. Alınmadığı takdirde yeni değiştirilen sekman eskilere nazaran daha kalın olacaklarından üstte meydana gelen sete çarparak kırılırlar. 5. SİLİNDİR BLOK YÜZEYİ a) Düzgünlük Silindir blokları çok değişik şartlarda çalıştığı için deforme olabilirler. Hemen her revizyonda blok yüzeyleri iyice kontrol edilmelidir. ( Conta yüzeyindeki eğrilik boyuna 0,020″ ,enine 0,005″ geçerse taşlanmalıdır.) 1. Enine Eğrilik Bu eğriliği kontrol edebilmek için blok yüzeyinin gayet temiz olması, icap eder. Kontrol çelik bir cetvelle yapılır. Cetvel blok yüzeyine enlemesine konulur ve blok yüzeyinden bakılarak cetvelle blok arasından ışık sızıp sızmadığı kontrol edilir. Işık umumiyetle her yerinden normal olarak geliyorsa blok yüzeyi normaldir. Bu işlemi blok boyunca tekrar ederek muhtelif yerlerinden kontrol edilmelidir. 2. Boyuna Eğiklik Bu kontrolde, enine eğriliğin kontrolünde tatbik edilen usul ile yapılır. Cetvel bu seferinde blok üzerine boyuna konulur. Her iki kontrolde çelik cetvelle blok arasındaki boşluğu ölçmek için sentil de kullanılır. (Her iki kontrolde eğiklik tespit edilirse yüzey eğridir, yüzey taşlama tezgahında taşlanarak giderilir.) 3. Hasar Gözle yapılacak olan muayenede silindir blok yüzeyinde derin çizgilere rastlanırsa bunlar yüzey taşlama tezgahında taşlanarak giderilir. 6. ANA YATAK YUVALARI a) Keplerin Sıkılığı Kepler yerlerine geçirildiğinde sağa sola olan boşluklarına bakılır. Şayet bu boşluklar normal değerlerden küçükse kep yerine zor geçecektir. Fazla olduğunda kepin kasıntılı olarak takılmasına sebebiyet verebilir. b) Yatak Oturma Yüzeyleri Yatakların oturduğu yüzeyler hem temiz hem de dairesel olmalıdır. Olmadığı takdirde yatak normal çalışmayacaktır. Dolayısıyla ömrü kısa olacaktır. Her revizyonda yatak oturma yerleri kontrol edilip, mevcut hasarlar giderilmelidir. Bloktaki ana yatak deliklerinden azami ovallik 0,002″ dir. Makine Eğitim Merkezi ANKARA 4 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 GİDERİLMESİ a) Yatak kapakları ağızlarından talaş alınacak, b) Ana yataklar yeniden delinecek, c) Blok yuvasından talaş kaldırılmayacak. 1. Pürüzler Pürüzler yatağın yerine normal oturmasına mani olursa, ana yatak oturma yüzeyleri mümkün mertebe hafif işlemlerle temizlenmelidir. 2. Hasar Yukarıda bahsedilen başka, ana yatak yuvalarındaki ezikler veya sarmaların olup olmadığı kontrol edilmelidir. 3. Yatak Tespit Pimleri Oyukları Yatağın yuvada dönmesine mani olan pimler veya tırnak yuvalarının durumları da kontrol edilmelidir. Pim yüksekliği, pim ile yuva arasındaki boşluk ve yatak tespit tırnaklarının yuvalarındaki aşınmalar ile deformasyonlar kontrol edilmelidir. 4. Ana Yatak Ekseni Ana yataklar ayna eksende olmalıdır. Olmadığı takdirde krank mili serbest dönmeyecektir. Bu hal bloktaki deformasyondan meydana gelir. Bunu gidermek için yatak kapaklarının oturma yüzeylerinden taşlama suretiyle talaş kaldırılır ve bilahare delikler ana yatak tornası ile torna edilmek suretiyle eksenlenirler. 7. EKSANTRİK KAM MİLİ DELİKLERİ a) Pürüz ve Hasar Muayenesi Deliklerde herhangi bir paslanma veya hafif sarmalar mevcutsa bunlar hafif zımpara ile giderilmelidir. b) Delik Çapı Şayet delikler standart ölçülerden çok farklı aşınmış ise blok değiştirilmelidir. 8. İTECEK DELİKLERİ a) Delik Çapı İtecek yerlerine takıldıktan sonra uygun bir kompratör bağlanarak, iteceğin delik içindeki boşluğu ölçülür. Boşluk değeri katalog tarafından verilen değerlerden fazla ve itecek değiştirilmekle boşluk giderilemeyecekse blok değiştirilmelidir. Bu ölçme işlemi teleskopik geyçle de yapılabilir. 9. YAĞ GALERİLERİ VE KANALLARI a) Temizlik Temizleme işlemi basınçlı hava veya basınçlı buhar tatbikiyle mümkündür. ( Gömlekler takıldıktan sonra) , bu muayene blok içine basınçlı su göndermek suretiyle yapılır. Kontrol edilecek yerler şunlardır; 1. Fatura Civarında Sızıntı Bu durumda gömlek faturaları blok üzerindeki yuvasına iyi oturmamıştır. Blok üzerindeki yuva düzgünlüğünü kaybetmiştir. Bunun için gömlek çıkarılıp blok üzerindeki yuva raybalanmalıdır. 2. Alt Geçme Bölgesine Sızıntı Makine Eğitim Merkezi ANKARA 5 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 Bu bölgeye takılan lastik segmanlar kaçırıyorsa yenilenmeli ve takarken dikkat edilmelidir. Yüzey düzgün değilse honlanmalıdır. 3. Maça Tapalarında Sızını Sıkı geçme tapalarsa yenileri ile değiştirilmeli. Vida ise kendir sarılıp sülyenlendikten sonra yerine sıkıca vidalanmalıdır. 10. İTECEKLER a) Çap İtecek çapları ölçüldüğünde verilen azami boşluk payından fazla, aşınma görülürse yenisi ile değiştirilmelidir. İtici ile blok arasındaki boşluk 0,0005″ 0,001″ olmalıdır. İtici ile blok arasındaki azami boşluk 0,0035″ içinde yağ olmayan kuru hidrolik supap iticisi ile, supap arasındaki boşluk, (pistonu dibe dayanmış vaziyette) 0,030″-0,070″ dir. b) Şapka Düzgünlüğü Şayet itecek şapkalarında gayri muntazam aşınma veya karıncalaşma varsa taşlanmak suretiyle giderilmelidir. c) Makaralar Makaralı iteceklerin makara millerinde aşırı bir boşluk veya makaralarda karıncalaşma varsa yenileriyle değiştirilmelidir. SİLİNDİR KAPAKLARI 1. HARİCİ MUAYENE a) Çatlak Silindir kapağı büyüteçle kontrol edildiğinde veya sızıntı görülen yerlerdeki çatlağın durumuna göre, dikiş veya yama yapmak suretiyle, çatlak giderilmelidir. Yukarıdaki tavsiyelerin tatbiki imkansız ise kapak yenisi ile değiştirilmelidir. b) Saplama Vida Delikleri Kapak üzerine bağlanacak değer parçaları tespit için lüzumlu saplamaların vida deliklerindeki dişler, kontrol edilmelidir. Bozukluk mevcutsa ve aynı ölçüde saplama kullanma mecburiyeti varsa bu deliklere HELY COİL vidalarının özel kılavuzları ile kılavuz çekilerek özel HELY COİL vidaları yerleştirilmelidir. c) Su Gömleklerinde Birikinti Buralardaki kireç veya diğer birikintileri temizlemek için basınçlı su, basınçlı buhar kullanılmalı veya sodalı suda kaynatılmalıdır. d) Karbon Birikintileri Bu birikintileri temizlemek için özel karbon temizleme aleti kullanılmalıdır. 2. SUPAP TERTİBATI a) Supap Yuvaları 1. Çatlak,Yanık Supap yuvalarında çatlak veya yanıklar görülürse yuva değiştirilmelidir. 2. Oturma Yüzeyi Makine Eğitim Merkezi ANKARA 6 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 a) Açısı Supap yuvasının standart açısına göre özel supap yuva taşlama aparatlarıyla taşlanmalıdır. b) Genişliği ve Çapı Supap oturma genişliği ve çapı verilen ölçülere göre yuva taşlanırken ayarlanmalıdır. b) Supap Kılavuzları 1. Karbon Supap kılavuzlarındaki karbon birikintilerini temizlemek için tel fırçalar kullanılır. 2. Çapı, Aşınma Katalog tarafından verilen boşluktan fazla aşınmış supap yenisi ile değiştirilmelidir. SUPAP SAPI ÇAPI 5/16″ 11/32″ 3/8″ EMME SUPABI 0,0015″ - 0,0035″ 0,0015″ - 0,0035″ 0,0015″ - 0,0035″ EKSOZ SUPABI 0,0025″ - 0,0035″ 0,0025″ - 0,004″ 0,0025″ - 0,004″ c) Supaplar 1. Kafada a) Oturma Yüzeyi Açısı Fabrika tarafından tavsiye edilen açıda, özel supap taşlama tezgahında taşlamak suretiyle temin edilir. (En çok kullanılan supap yuvası açısı 30° ve 45° dir). b) Oturma Yüzeyi Durumu Karıncalaşma veya aşıntı olup olmadığı kontrol edilmeli ve taşlama ile giderilmeye çalışılmalıdır. Giderilmezse yenisi ile değiştirmek icap eder. ( Supap yuvası oturma yüzeyi genişliği 1/16″ - 3/32″ , 1,5mm - 2mm dir). c) Taşlama Toleransı Supap başının kenar kalınlığı verilen ölçüden düşük olduğu takdirde değiştirilmelidir. (Supap başı asgari kalınlığı 1/32″ veya 0,031″).(0,8—1mm). d) Çarpılma, Eğilme , Yanma Supap kafasında bu durumlar tespit edilirse değiştirilmelidir. 2. Sapta a) Eğilme Eğikliği tespit için supap, taşlama tezgahına bağlanır. Ölçme karşı tarafa bağlanan uygun komparatör yardımıyla yapılır. Supap komparatöre değdikten sonra çevrilir ve mevcut eğiklik komparatörden okunur. Bu miktar 0,001″ fazla ise supap değişik bir pozisyonda tekrar bağlanarak kontrol edilir. Aynı değer okunursa supap değiştirilir. Şayet aynı değer okunmazsa supap eğik olarak tespit edilmiş olduğu anlaşılır. b) Aşınma Supap sapı mikrometre ile ölçüldüğünde verilen standart ölçüden daha küçük bir değer okunursa, supap sapı aşınmıştır. Bu durumdaki supap değiştirilmelidir. (Supap sapında azami aşınma 0,002″) supap kılavuzları azami aşınma sınırı (yeni supap ile boşluk). Makine Eğitim Merkezi ANKARA 7 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 Emme supabı Egzoz supabı 0,005″ 0,006″ c) Tırnak Yuvaları Düzgünlüğü Supap yay tablasını tespit etmek için kullanılan tırnak yuvalarının durumu kontrol edilmeli, şayet tırnakların oturmalarına mani olacak şekilde aşınmışsa değiştirilmelidir. d) Supap Sapının Şapkası ve tırnak yuvalarının Kontrolü Supap sapı şapkaları eğilmiş yada bükülmüş olmamalıdır. Zira yayın tam basmaması supapla supap yuvası arasındaki temasın bütün yüz boyunca olmamasına sebep olur. Bu sebepten kaçaklar olacaktır. I. Supap tırnak yuvalarında tırnakların yerine tam oturabilmeleri için düzgün ve şekillerini kaybetmemiş olmalıdır. II. Serbest çalışan supaplarda motor çalışırken supabın dönüp dönmediği gözle bakmak suretiyle anlaşılabilir. Yerlerine takarken kapalı konumdaki supabın şapkasını hafifçe basmak suretiyle ve elle çevrilerek serbestçe çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir. III. Supap döndürücüleri sökülüp gazla yıkanmalı ve basınçlı hava ile kurutulduktan sonra ince yağla yağlanarak yerlerine takılmalıdır. Supap döndürücülerinin çalışıp çalışmadıkları motor çalışırken gözle muayene edilir. e) Yaylar 1. Serbest boyları Yayların serbest olarak boyları ölçüldüğünde katalog değerine uygun olmalıdır. Şayet bu değer büyük yada küçük olursa yaylar değiştirilmelidir. (Eğriliği 1/16″ den fazla olan supap yayları değiştirilir.) 2. Baskı Yükleri Supap yaylarının elastikiyetini kontrol için verilen yay boylarında gerekli basıncı vermelidir. Vermiyorsa supap yayı değiştirilmelidir. (Tolerans % 20 dir). f) Külbütörler 1. Burçlar Külbütörlerin külbütör miline geçen burçlarında aşırı boşluklar tespit edildiğinde burçlar yenisi ile değiştirilmelidir. (Külbütör burcu ile mili arasındaki boşluk 0,0015″, külbütör burcu ile mili arasındaki azami boşluk 0,0035″). 2. Değme Uçları Yuvarlaklıkları Külbütörlerin supapları açmak üzere supap saplarının uçlarına değdikleri yerler çalışmadan mütevellit yuvarlaklığını kaybederler. Bunları tekrar eski haline getirmek için belirli bir yarıçapta taşlamak icap eder. g) Külbütör Milleri 1. Aşıntı ve Eğiklik Külbütör millerinde aşınma kabul edilen toleransların dışında ise mil değiştirilmelidir. Külbütör milindeki azami aşınma (yatak yüzeylerinde) 0,001″ dir. h) İtme Çubukları 1. Eğilme İtme çubuklarında eğiklik tespit edildiğinde düzeltilmesi mümkün değilse değiştirilmelidir. Makine Eğitim Merkezi ANKARA 8 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 i) Külbütör Ayar Vidaları 1. Aşınma Külbütör ayar vidasının itme çubuğuna temas ettiği yerde anormal aşınma ve karıncalaşma veya dişlerinde bir sıyırma tespit edilirse, değiştirmek suretiyle yenileştirilmelidir. 2. Kontra Somunu Bu somunların köşeleri yuvarlaklaşmış veya dişleri sıyırmış ise değiştirilmelidir. 3. CONTA YÜZEYİ DÜZGÜNLÜĞÜ a) Boyuna Düzgünlük Bu durumu kontrol için yüzey temiz olmalıdır. Kontrol için çelik cetvel kullanılır. Kapak üzerine çelik cetvel koyulduktan sonra, sentille aradaki boşluk kontrol edilmeli, şayet eğiklik tespit edilirse yüzey taşlama tezgahında giderilmelidir. Conta yüzeyindeki eğiklik boyuna 0,020″, enine 0,005″i geçerse taşlanmalıdır. b) Enine Düzgünlük Boyuna düzgünlüğün kontrolü ve giderilmesindeki işlemler aynen tatbik edilir. c) Hasar Gözle görülür ezikler, karıncalanmalar vs. hasar olup olmadığı kontrol edilmelidir. d) Manifold Oturma Yüzeyi Bu yüzeyde conta oturma yüzeyi gibi kontrol edilir. Eğiklik vs. gibi hasarlar tespit edilirse düz yüzey taşlama tezgahında giderilir. 4. HİDROLİK BASINÇ MUAYENESİ Şayet kapakta çatlak tamiri yapılmışsa, tamirin neticesini kontrol için hidrolik basınç muayenesi yapılır. KRANK MİLİ 1. HARİCİ MUAYENE a) Çatlaklar Krank mili üzerinde bilhassa köşeleri dikkatlice muayene edilmelidir. Muayene esnasında büyüteç kullanabilirsiniz. Buralarda enine çatlaklıklar tespit ederseniz, krank mili değiştirilmeli, muylu üzerinde ufak çatlaklar tespit edildiğinde krank mili taşlanmalıdır. Çatlaklar taşlamakla giderilemeyecek kadarsa mil değiştirilmelidir. b) Temizlik, Yağ Delikleri Krank mili üzerindeki yağ deliklerinin tıkalı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Tıkalı ise basınçlı hava veya basınçlı buhar tatbik ederek delikler açılmalıdır. c) Hasar Krank milinin maruz kaldığı harici çarpmalardır. Bundan dolayı volan bağlama flaşında eğiklikler, ağırlıkları tespit eden cıvatalar veya kaynaklardaki hasarlardır. Makine Eğitim Merkezi ANKARA 9 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 d) Vidalar ve Vidalı Delikler Krank mili dağıtım dişlisini tespit eden somunun, mil üzerindeki vidaların durumu ile volana tespit cıvatalarının karşılığı vidalı deliklerin durumunu kontrol etmek lazımdır. 2. EĞRİLİK ve SALGI a) Ana Yataklarda Bu eğriliği tespit için (V) yatağı ile özel kompretör kullanılır. Tespit edilen eğrilik presle doğrultulur. Krank mili salgı azami 0,003″. ANA YATAK YAĞ BOŞLUKLARI MUYLU ÇAPI TAVSİYE EDİLEN YAĞ BOŞLUĞU AZAMİ YAĞ BOŞLUĞU 2″ ila 2 3/4″ 0,0005″ - 0,0015″ 0,0045″ 2″ ila 13/16″ - 3 ½″ 0,0015″ - 0,0025″ 0,0055″ b) Kol Yataklarında Buralarda tespit edilecek olan burulmalardan dolayı krank mili değiştirilmelidir. 3. MUYLU ÇAPLARI 1- Ana yatak (ovallik, koniklik, düzgünlük) 2- Kol yatakları (ovallik, koniklik, düzgünlük) Krank mili mikrometre ile ölçüldüğünde tespit edilen koniklik ve ovallik fabrikanın kabul ettiği toleranslardan fazla ise krank mili taşlanarak düzeltilmelidir. Krank mili taşlandıktan sonra tekrar yukarıdaki durumları kontrol edilmelidir. Motorların krank mili taşlandıktan sonra mutlaka parlatılmalıdır. (Polisaj) Yatak muylularındaki azami ovallik Yatak muylularındaki azami koniklik Yatak muylularındaki azami aşınma 0,0015″ 0,001″ 0,003″ 3. Yatak Genişliği Taşlama esnasında muylu yan yüzeylerinden talaş kaldırılmayacaktır. 4. Baskı Yatağı Flanş Genişlikleri (Aralığı) Krank mili üzerindeki baskı yatağının genişliği ölçülmelidir ki kullanılacak yatakla, genellikle gezinti boşluğunun temin edilip edilmeyeceği meydana çıksın. KRANK MİLİ BASKI YATAKLARI BOŞLUKLARI KRANK MUYLUSU TAVSİYE EDİLEN AZAMİ GEZİNTİ ÇAPI GEZİNTİ PAYI PAYI AŞINMA SINIRI 2″ ila 2 3/4″ 0,004″ - 0,006″ 0,010″ 2″ ila 13/16 - 3 1/2″ 0,006″ - 0,008″ 0,012″ 2″ ila 1/2″ ten fazla 0,008″ - 0,010″ 0,014″ 5. Köşe Yuvarlatma Yarı Çapları Taş köşesi yarı çapı hakiki yarı çaptan büyük olmalıdır. Taş köşeye tam oturmamalıdır ki, köşeyi yakıp çatlatmasın. Makine Eğitim Merkezi ANKARA 10 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 6. Yağ Delikleri Krank mili üzerindeki yağ deliklerinin krank mili taşlandıktan sonra keskin ağızları gaz taşı ile yuvarlatılmalıdır. Yuvarlatılmazsa yataklar üzerinde çizgiler meydana gelir. 7. Temizlik (Taşlamadan Sonra) Krank mili taşlandıktan sonra bol temizleme mayii içinde yıkanmalı ve bol hava ile delikler içinde taşlama artıkları kalmayacak şekilde temizlenmelidir. 4. ÇATLAK MUAYENESİ Krank mili taşlanmadan evvel yapılan kontrolde tespit edilemeyen çatlakları meydana çıkarmak için, krank mili taşlandıktan sonra kontrol edilmelidir. 1. Magna flux ile yapılacak a) Yuvarlatma yarı çaplarındaki çatlaklar b) Enine çatlaklar c) Boyuna çatlaklar Krank mili taşlandıktan sonra yapılan muayenede yukarıdaki çatlaklar tespit edildiğinde krank mili yenisi ile değiştirilir. VOLAN Monte edildikten sonra 5″ yarı çap üzerinde volanda okunan azami salgı 0,003″ olmalıdır. Kaldırılacak azami talaş miktarı 0,062″ (Düz volanlarda). KAM MİLLERİ 1. HARİCİ MUAYENE a. Çatlak, Kırık Kam mili taşlanmadan evvel yapılan kontrolünde, çatlak veya kırıklar tespit edilirse, değiştirilmelidir. b. Hasar Kam milindeki hasarlar normal ve anormal şartlar altında çalışmadan veya düşürmeden dolayı meydana gelen ezilmeler ve kırılmalardır. Bu hasarlar kamlarda meydana gelirse mil değiştirilmelidir. c. Vidalar ve Vidalı Delikler Kam mili dişlisini tespit eden cıvata ve cıvata deliklerindeki dişlilerin bozulmasıdır. Bozuk olan vida deliklerine yeniden kılavuz çekilerek düzeltilmelidir. 2. EĞRİLİK ve SALGI a. Yatak Muylularında Kam mili yatak muylularında kabul edilen toleranslardan fazla eğiklik tespit edildiğinde değiştirilmelidir. Kam milindeki azami eğilme 0,002″ olup düzeltilerek giderilir. Makine Eğitim Merkezi ANKARA 11 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 3. MUYLU ÇAPLARI Azami yatak muylusu aşınması Azami yatak boşluğu Kam mili yataklarında azami aşında Kam mili yatak boşluğu 0,002″ 0,004″ 0,002″ 0,001″ - 0,002″ Kam mili mikrometre ile ölçüldüğünde verilen standart ölçülere nazaran tespit edilen düşük ölçülerle ovallik ve koniklikleri kam taşlama tezgahında taşlamak suretiyle giderilmelidir. 4. KAMLAR a) Aşınma Kamlarda tespit edilen gayri muntazam aşınmaları gidermek için özel kam mili taşlama tezgahında taşlanmalıdır. b) Kırılma Bazı hallerde kamlarda az miktarda tespit edilen kırıklıkları kaynakla doldurduktan sonra taşlamak suretiyle giderebiliriz. c) Yükseltme, Taşlama Kamlarda, tespit edilecek olan değişik yükselme miktarını eşitlemek için kam mili, kam taşlama tezgahında taşlanmalıdır. 5. TEMİZLİK Kam mili taşlandıktan sonra herhangi bir talaş artığının kalmaması için iyice temizlenmelidir. 6. ÇATLAK MUAYENESİ a) Magna Flux İle Kam mili taşlanmadan önce görülmeyen çatlaklıkların bulunabilmesi için elektro mıknatısla yapılan kontroldür. 7. ZAMAN DİŞLİLERİ Normal dişli boşluğu 0,002″ - 0,005″. Boşluk 0,010″ geçerse kam dişlisi değiştirilir. Yeni kam dişlisi ile boşluk 0,005″ i geçerse krank dişlisi değiştirilir. Kam mili gezintisi 0,001″ - 0,003″. BİYEL KOLLARI 1. HARİCİ MUAYENE a) Çatlaklık, Kırıklık Biyel kolu, harici olarak muayene edildiğinde, çatlaklık ve kırıklık tespit edilirse, yenileri ile değiştirilmelidir. b) Hasar Çatlak ve kırıkların haricinde biyel kolunda tespit ettiğimiz eziklikler veya biyelin normal çalışmasına mani olacak bozulmuş kısımlardır. c) Delikler Yağlama deliklerinin tıkalı olup olmadıklarını kontrol etmek icap eder. Şayet tıkalı ise basınçlı hava ile açılmalıdır. Makine Eğitim Merkezi ANKARA 12 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 d) Temizlik Biyel kolunda diğer muayeneleri yapmak için temizlenmelidir. Temizleme mayii olarak gaz yağı veya temizleme solventleri kullanılır. 2. EĞİLME VE BURULMA A- Eğilme B- Burulma Biyel kolundaki olması muhtemel eğikliği ve burulmayı tespit için biyel kolları, biyel kontrol aparatında kontrol edilmelidir. Tespit edilen eğiklik ve burukluklar, özel doğrultma aparatları ile düzeltilmelidir. Şayet bu burukluklar düzeltilmeyecek şekilde ise yenisi ile değiştirilmelidir. 3. PİSTON PİMİ UCU a) Burç 1. Çap Teleskopik geyç ve mikrometre ile ölçülür. Tespit edilen değerler, toleranslar dahilinde olmalıdır. Aksi halde yenisi ile değiştirilmelidir. Piston piminin biyel kolu burcu içindeki azami boşluğu 0,001″ PİSTON PİMİNİN KOL BURCUNDAKİ BOŞLUĞU PİSTONDAKİ PİM BOŞLUĞU PİM ÇAPI İNÇ BAŞINA 0,0002″ 0,0003″ KOLDAKİ PİM BOŞLUĞU PİM ÇAPI İNÇ BAŞINA 0,0004″ 0,0005″ 2. Durumu Karıncalaşma veya deforme olup olmadığı kontrol edilmeli. Böyle bir arıza tespit edildiğinde burç değiştirilmelidir. 3. Yağ Deliği (Varsa) Biyel kolu yağlama deliği ile karşılaşmalı ve açık olmalıdır. Açık değilse basınçlı hava ile açılmalıdır. 4. KRANK YATAĞI UCU a) Yatak deliği 1. Çap Yatak deliği ölçüldüğünde ovallik veya koniklik tespit edilirse delik çapını istenilen ölçüde delmek için kapak veya biyel uçlarından taşlanır ve bilahare istenilen ölçüde delinir. Biyel kolu yatak deliğindeki azami ovallik sıra motorlarda 0,002″, V motorlarda 0,0015″ dir. 2. Yüzey Yatak yüzeyi, yatak sarmalarından dolayı yeni yatağın yerine doğru oturmasına mani olacak şekilde bozulmuşsa 1 No’ lu düzeltme işlemi tatbik edilir. 3. Yatak Tespit Pimi veya Girintileri Bazı model motorlarda yatak tespit pimlerinin yükseklikleri verilmiştir. Bunu kontrol etmek icap eder. Aynı zamanda pimin yerine istenilen sıkılıkta oturup oturmadığını kontrol etmelidir. Makine Eğitim Merkezi ANKARA 13 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 Girintilerinde temiz olup olmadıkları kontrol edilmeli ve girintiler yatak tespit tırnağının oturmasına mani teşkil etmeyecek şekilde düzgün olmalıdır. 4. Saplama Delikleri ve Yuvaları Saplama delik ve yuvaları saplamaların rahat yerine oturmasına ve geçmesine mani olmayacak şekilde serbest olmamalıdır. 5. Biyel Kolu Boyu Eksenden eksene: Bu ölçü katalogu tarafından verilen standart ölçüde olmalıdır, değilse biyel kolu eğilmiş veya burulmuştur. Düzeltmek mümkünse düzeltilmelidir. Aksi halde değiştirilmelidir. 6. Biyel Kolu Ağırlığı Yalnız yüksek hızlı benzin ve dizel motorları için kontrol edilmeli ve verilen değere uygun olmalıdır. BİYEL KOLU YAN BOŞLUĞU (GEZİNTİSİ) Sıra Motor 0,004″ - 0,014″ V Motor 0,007″ - 0,014″ TAVSİYE EDİLEN BİYEL KOLU YATAKLARI YAĞ BOŞLUĞU MUYLU ÇAPI TAVSİYE EDİLEN BOŞLUK AŞINMA SINIRI AZAMİ BOŞLUK 2″ - 2 3/4″ 0,0005″ - 0,0015″ 0,0035″ 2″ - 13/16″ - 3 1/2″ 0,0015″ - 0,0025″ 0,005″ PİSTONLAR 1. HARİCİ MUAYENE 1- Çatlak, kırık, yanma 2- Göçme 3- Çizilme, sarma Piston harici olarak yapılan muayenesinde bu arızalar tespit edilirse behemahal yenisi ile değiştirilmelidir. 4- Temizlik Pistonda diğer kontrollerin yapılabilmesi için temizlenmelidir. Piston tepesinde biriken karbonlar, karbon kazıma aleti ile temizlenmelidir. Sekman yuvaları da özel sekman yuvaları temizleme aparatı ile temizlenmelidir. Alüminyum pistonlarda sekman yuvalarından talaş kaldırılmamasına dikkat edilmelidir. 2. ÇAPI 1- Tepede 2- Sekman bölgesindeki boşluk 0,020″ - 0,030″ 3- Etekte a) Ovallik A,B,C,D,E kamlarında izah edildiği gibi b) Koniklik 0,0015″ Makine Eğitim Merkezi ANKARA 14 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 Toplam piston boşluğu (takriben) 0,0005″ - 0,0015″ Pistonlardaki ölçme işlemi mikrometre ile yapılır ve ölçme neticesi elde edilen değerler kabul edilen fabrika toleransları dahilinde olmalıdır. Değilse değiştirilmelidir. PİSTONLARDA a) Ovallik Birbirine dik olarak alınan ölçülerin farkıdır. b) Koniklik Aynı eksende birbirine paralel olarak alınan ölçülerin farkıdır. 3. SEGMAN YUVALARI a) Yan Boşluk Segman, yuvasına koyulduktan sonra sekmanla yuvası arasındaki boşluğun ölçülmesidir. Bu boşluk kabul edilen toleranslardan fazla olup yeni sekman değiştirmekle giderilemeyecekse piston değiştirilmelidir. PİSTON BOŞLUKLARI PİSTON TİPİ ÇAPATKİ Dökme demir, yarı çelik (semi steel) ağır hizmet alüminyum Yarık etekli, çelik takılı Elektro kaplamalı pistonlarda ″ T ″ yarıklı, ″U″ yarıklı Yarıksız, genleşme kontrolsüz, alüminyum pistonlar PİSTON ÇAPI 3″ 1/2″ e kadar 3″ 9/16″ - 4 3/8″ 4″ 7/16″ - 5 ¼″ SEKMAN AĞIZ ARALIKLARI ASGARİ 0,009″ 0,012″ 0,015″ SEKMAN YAN BOŞLUKLARI PİSTON PİMİ EN ÜST YUVA Tavsiye edilen Boşluk Aşınma Sınırı Alüminyum 0,0015″ - 0,002″ 0,006″ Dökme demir ve çelik 0,002″ - 0,0025″ 0,006″ Bütün kamyon ve traktörler 0,003″ - 0,004″ 0,006″ İNÇ BAŞINA BOŞLUK 0,00075″ - 0,001″ 0,0006″ - 0,00075″ 0,005″ 0,0004″ - 0,0006″ 0,001″ AZAMİ 0,029″ 0,032″ 0,035″ DİĞER YUVALAR Tavsiye edilen Aşınma Boşluk Sınırı 0,001″ - 0,0015″ 0,004″ 0,0015″ - 0,002″ 0,004″ 0,003″ - 0,004″ 0,006″ b) Derinlik Sekman yuvasının derinliğine olan ölçüsüdür. Bu değeri kontrol etmeden önce sekman yuvasının dip tarafına birikmiş olan pislikler temizlenmelidir. Makine Eğitim Merkezi ANKARA 15 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 c) Hasar Piston çıkarılırken tatbik edilen yanlış uygulamadan ve müdahaleden dolayı meydana gelen eğilmeler ve ezilmelerdir. d) Yağ delikleri ( Yağ Sekmanlar için) Yağ sekmanları tarafından sıyrılan yağların geri dönüşümü kolaylaştırmak için yağ sekmanlarının yuvalarına açılan deliklerin açık olup olmadığı kontrol edilmeli ve açılmalıdır. 4. PİM DELİKLERİ 1. Çap Kabul edilen aşınma sınırları içinde olup olmadığını kontrol için delik çapı ölçülmelidir. Ölçme işlemi teleskopik geyç veya geçer geçmez özel mastarla kontrol edilir. Arzu edilen değerler tespit edilmezse piston değiştirilmelidir. PİSTON PİMLERİ GEÇME TOLERANSLARI PİM TİPİ ALÜMİNYUM PİSTON Tam serbest pistonda Avuçla itecek kadar veya Segmanla tespit edilmiş tıklayarak geçecek kadar sıkı Tam serbest pistonda tapa ile Pim çapı inç başına 0,0002″ tespit edilmiş Tam serbest pime takılan tapa ile tespit edilmiş Burçlu pistonda oynak pim Burçsuz pistonda oynak pim Piston tespit vidalı DÖKME DEMİR PİSTON (Burçlu piston) parmakla veya avuçla itecek kadar sıkı Pim çapı inç başına 0,0003″ (Burçlu piston) avuç içi ile itecek veya tıklayarak geçirecek kadar sıkı pim çapı inç başına 0,0002″ boşluk Baş parmakla geçirilebilecek kadar sıkı pim çapı inç başına --0,0005″ boşluk. Gevşek geçme, piston pimi Baş parmak veya avuç ile kendi ağırlığı ile pistondan geçirilebilecek kadar sıkı. Pim çıkmalıdır. pim çapı inç başına çapı inç başına 0,0004″ boşluk. 0,0006″ boşluk. Tespit vidası tarafında: Hafiforta tıklayarak geçecek Her iki taraf avuç içi ile sıkı Pim çapı inç başına 0,0001″ veya tıklayarak geçecek. boşluk. Serbest tarafında: Baş Piston pimi çapı inç başına parmak veya avuç içi İle 0,00015″ boşluk. geçecek kadar sıkı pim çapı inç başına 0,0004″ boşluk. Baş parmak veya avuç içi ile itecek kadar sıkı pim çapı inç başına 0,0003″ boşluk 2. Burç a) Çapı Burçsuz deliklere tatbik edilen usul aynen tatbik edilir. b) Durumu Burçta yağlama kifayetsizliğinden dolayı herhangi bir sarmanın vukua gelip gelmediğinin kontrolüdür. Makine Eğitim Merkezi ANKARA 16 EĞİTİM NOTLARI B-002-20 YAĞLAMA SİSTEMİ 1- YAĞ POMPALARI a) Dişli tip Dişliler arasındaki azami boşluk Avara dişli milindeki azami boşluk Dişli ile pompa gövdesi arasındaki azami boşluk (yeni dişli ile) pompa milinde monte edilmiş vaziyette salgı olarak ölçülen azami boşlu b) Rotorlu Tip Pompa dişlisinde azami salgı (mil pompa üzerinde dişliden ölçülen) Rotorlar arasındaki Rotorların gövde içindeki azami gezintisi Pompa gövdesi ile dış rotor arasındaki azami boşluk c) Yağ Pompası Mil ve Yatakları Pompa milinde yatak bölgesindeki azami aşınma Pompa mili burcunda azami aşınma Pompa mili yatağı burcu yağ boşluğu Pompa mili gezintisi Dişlilerle kapak arasındaki boşluk 0,018″ 0,0023″ 0,0035″ 0,005″ 0,005″ 0,010″ 0,004″ 0,008″ 0,002″ 0,002″ 0,001″ 0,003″-- 0,010″ 0,002″-- 0,007″ SOĞUTMA SİSTEMİ 1- SU POMPASI Pompa burçlarında yağ boşluğu Pompa çarkı ile gövdesi arasındaki boşluk Termostatın tam açılması Üstünde yazılı sıcaklık Termostatın tam kapanması Üstünde yazılı sıcaklık 0,001″ - 0,002″ 1/32″ +25°F -10°F 2- ANTİFRİZ METİL ALKOL ETİL ALKOL GLİSERİN ETİLEN GLİKOL KAYNAMA SICAKLIĞI °C 65 80 108 165 Makine Eğitim Merkezi ANKARA 17 SICAKLIKLAR İÇİN ANTİFRİZ YÜZDESİ -6 12 20 20 15 -12 20 30 30 25 -17 30 40 40 35 -23 35 45 45 40 -29 40 50 50 45