TÜRKÇEDE ÖRTÜLÜ SORULAR

Gözde BAHADIR
Orta Doğu Teknik Üniversitesi,
Bilişsel Bilimler Bölümü

Örtülü soruların genel özellikleri

Türkçede örtülü sorular

Örtülü sorular üzerine deneysel çalışmalar

Örtülü soruların genel özellikleri

Türkçede örtülü sorular

Örtülü sorular üzerine deneysel çalışmalar
(1a) The student learned the capital of France.
(Öğrenci Fransa’nın başkentini öğrendi.)
(2a) John knows the governor of California.
(John Kaliforniya valisini biliyor/tanıyor.)
(1a) The student learned the capital of France.
(Öğrenci Fransa’nın başkentini öğrendi.)
(1b) The student learned what the capital of France is.
(Öğrenci Fransa’nın başkentinin ne/resi olduğunu öğrendi.)
(2a) John knows the governor of California.
(John Kaliforniya valisini biliyor/tanıyor.)
(2b) John knows who the governor of California is.
(John Kaliforniya valisinin kim olduğunu biliyor.)
Birey yorumlaması:
(3a) The announcer praised [the winner of the award].
(Sunucu [ödülün sahibini] övdü.)
Örtülü soru yorumlaması:
(3b) The announcer guessed [the winner of the award].
(Sunucu [ödülün sahibini] tahmin etti.)
Açık soru yorumlaması:
(3c) The announcer guessed [who the winner of the
award was].
(Sunucu [ödülün sahibinin kim olduğunu] tahmin etti.)
Bireysel tümleç
(4a) The announcer praised [the winner of the award] and
the judges praised her/*it too.
(Sunucu [ödülün sahibini] övdü ve hakemler de onu övdü.)
Örtülü soru tümleci
(4b) The announcer guessed [the winner of the award] and
the judges guessed *her/it too.
(Sunucu ödülün sahibini tahmin etti ve hakemler de ?onu/bunu tahmin etti.)
Tümcesel tümleç
(4c) The announcer guessed [who the winner of the award
was] and the judges guessed *her/it too.
(Sunucu ödülün sahibinin kim olduğunu tahmin etti ve hakemler de bunu tahmin etti.)
(5a) [The height of the building] wasn’t clear.
([Binanın yüksekliği] açık değildi.)
(5b) [What the height of the building was] wasn’t clear.
([Binanın yüksekliğinin ne olduğu] açık değildi).
(6a) [The temperature of the lake] depends on [the season].
([Gölün sıcaklığı] [mevsime] bağlıdır.)
(6b) [How warm the lake is] depends on [what season it is].
([Gölün ne kadar sıcak olduğu] [hangi mevsimde olunduğuna/mevsimin ne
olduğuna] bağlıdır.)
(7a) John told Mary the capital of France.
(John Mary’e Fransa’nın başkentini söyledi.)
=
(7b) John told Mary what the capital of France is.
(John Mary’e Fransa’nın başkentinin ne/resi olduğunu söyledi.)
≠
(7c) John told Mary where the capital of France is.
(John Mary’e Fransa’nın başkentinin nerede olduğunu söyledi.)
(8) John knows the president of France.
(John Fransa cumhurbaşkanını biliyor/tanıyor).
(9) They revealed the winner of the award.
([Onlar] ödülün sahibini açıkladılar/açığa çıkardılar.)
(10a) John asked me [what the time was].
(John bana [saatin kaç olduğunu] sordu.)
(10b) John asked me [the time].
(John bana [saati] sordu.)
(10c) John wanted to know what the time was,
so he asked [].
(John saatin kaç olduğunu bilmek istiyordu, bu nedenle
[bunu] sordu).
Özerklik: anlamsal türler (Soru) ile sözdizimsel
(tümce, ad öbeği, ) kategoriler arasında birebir bir örtüşme bulunmamasından kaynaklanır.
(11a) John knows [what time it is].
(John [saatin kaç olduğunu] biliyor.)
(11b) John knows [the time].
(?John [saati] biliyor.)
(12a) John wonders [what time it is].
(John [saatin kaç olduğunu] merak ediyor.)
(12b) *John wonders [the time].
(John [saati] merak ediyor.)
(13a) The doctor guessed the name of the child.
(Doktor çocuğun adını tahmin etti.)
≈
(13b) The doctor guessed that the name of the child was X.
(Doktor çocuğun adının X olduğunu tahmin etti.)
>
(13c) The doctor guessed what the name of the child was.
(Doktor çocuğun adının ne olduğunu tahmin etti.)
(14a) Mary knows [the time].
(Mary [saati] biliyor.)
(14b) Mary knows [that it is X o’clock.]
(Mary [saatin X olduğunu] biliyor, X=o anki saatin değeri iken)
(15a) John told me [the capital of France].
(John bana [Fransa’nın başkentini] söyledi.)
(15b) John told me [that Paris is the capital of France.]
(John bana [Fransa’nın başkentinin Paris olduğunu] söyledi.)
(16a) Mary knows [the time].
(Mary [saati] biliyor.)
(16b) *Mary wonders [the time].
(Mary [saati] merak ediyor.)
(17a) John asked him [the time].
(John ona [saati] sordu.)
(17b) *John asked him [the book].
(John ona [kitabı] sordu.)

İşlevsel adlar:
 Kişi: başkan, vali, katil, …
 Yer: başkent, yer, …
 Sayı: yaş, yükseklik, boy, kilo, sıcaklık, …
 Diğer: ödülün sahibi, gözlerinin rengi, …

İşlevsel ad öbekleri:
en sevdiğin film, İtalya’daki en büyük şehir, …

Örtülü soruların genel özellikleri

Türkçede örtülü sorular

Örtülü sorular üzerine deneysel çalışmalar

Örtülü soruların genel özellikleri

Türkçede örtülü sorular

Örtülü sorular üzerine deneysel çalışmalar
(1a) Ali ekmeğin fiyatını biliyor.
(1b) Ali ekmeğin fiyatının ne (kadar) olduğunu biliyor.
(1c) Ali ekmeğin kaç kuruş/lira olduğunu biliyor.
(1d) Ali ekmeğin 75 kuruş olduğunu biliyor.
(2a) Öğrenci [Fransa’nın başkentini] söyledi.
(2b) Öğrenci [Fransa’nın başkentinin ne(resi)
olduğunu] söyledi.
veya
(2c) Öğrenci [Fransa’nın başkentinin Paris
olduğunu] söyledi.
(3a) Sunucu ödülün sahibini açıkladı.
(3b) Sunucu ödülün sahibinin kim/X olduğunu açıkladı.
(3c) Sunucu ödülü kimin/X’in kazandığını açıkladı.
Birey yorumlaması:
(4a) Sunucu [ödülün sahibini] övdü.
Örtülü soru yorumlaması:
(4b) Sunucu [ödülün sahibini] açıkladı.
Açık soru yorumlaması:
(4c) Sunucu [ödülün sahibinin kim olduğunu]
açıkladı/*övdü.
(5a) Sunucu [ödülün sahibini] övdü, hakemler
de daha sonra onu/*bunu övdüler.
(5b) Sunucu [ödülün sahibini] açıkladı,
hakemler de daha sonra ?onu/?bunu
açıkladılar.
(5c) Sunucu [ödülün sahibinin kim olduğunu]
açıkladı, hakemler de daha sonra bunu/*onu
açıkladılar.
(6a) Binanın yüksekliği belli değil.
(6b) Binanın yüksekliğin ne olduğu/kaç metre
olduğu belli değil.
(7a) Suyun sıcaklığı mevsime göre değişir.
(7b) Suyun kaç derece olduğu/ne kadar sıcak
olduğu mevsime (hangi mevsimde
olunduğuna/mevsimin ne olduğuna) göre
değişir.
(8a) Öğrenci [Fransa’nın başkentini] söyledi.
=
(8b) Öğrenci [Fransa’nın başkentinin ne(resi)
olduğunu] söyledi.
≠
(8c) Öğrenci [Fransa’nın başkentinin nerede
olduğunu] söyledi.
(9a) Ayşe Ali’nin katilini buldu.
(9b) Ayşe Ali’nin katilinin kim olduğunu
buldu./Ali’yi kimin öldürdüğünü buldu.
(9c) Ayşe Ali’nin katilini (saklandığı yeri
keşfederek) yakaladı/ele geçirdi.
(10) Mehmet Fatma’nın yaşını/ kilosunu/
ayakkabı numarasını/ göz rengini/ telefon
numarasını tahmin etti/ öğrendi/ söyledi/
hatırladı/ merak etti.
(11) Toplantının saatini/ yerini/ tarihini/
maliyetini/ başkanını açıkladılar.
(12) En sevdiğin film/Türkiye’nin en yüksek dağı
hangisi?
(13a) Sunucu ödülü kazananı açıkladı.
(13b) Sunucu ödülü kazanan kişi(yi)/nin kim
olduğunu açıkladı.
(14a) Kurul burs alacakları duyurdu.
(14b) Kurul burs alacak öğrencileri(n kimler
olduğunu) duyurdu.
(15a) Adamın yaşını merak ediyorum.
(15b) * I wonder the man’s age.
(16a) Ayşe Ankara valisini biliyor/tanıyor.
(16b) Ayşe knows the governor of Ankara.

Örtülü soruların genel özellikleri

Türkçede örtülü sorular

Örtülü sorular üzerine deneysel çalışmalar

Örtülü soruların genel özellikleri

Türkçede örtülü sorular

Örtülü sorular üzerine deneysel çalışmalar
Göz izleme verileri örtülü soru yorumu
gerektiren eylemler için artan işlemleme yükü
ortaya koymuştur.
(a) The proof of the theorem was guessed by
the mathematician. (Örtülü soru)
(Savın kanıtı matematikçi tarafından tahmin edildi.)
>
(b)
The proof of the theorem was erased by the
mathematician. (Kontrol)
(Savın kanıtı matematikçi tarafından silindi.)

MEG verileri ise örtülü soru işlemleme yükünü
sol posterior temporal bölgede tespit
etmiştir: M350-P (sözcük ve tümce düzeyinde
anlamsal değişimlere duyarlı bir bölge)

Sözcükler tek başlarına sunulduğunda bu etki
kaybolmuştur: etki sözcüksel değil,
tümceseldir.
Örtülü Soru Hazırlayıcı:
The jeweler explained the value of the necklace.
(Kuyumcu kolyenin değerini açıkladı.)
Açık Gömülü Soru Hazırlayıcı
The expert explained what the diamond was worth.
(Uzman pırlantanın ne değerde/kadar değerli olduğunu açıkladı.)
Hedef:
The engineer estimated ……..
(Mühendis …….. tahmin etti.)
Örtülü Soru Hazırlayıcı:
The jeweler explained the value of the necklace.
(Kuyumcu kolyenin değerini açıkladı.)
Açık Bildirme Tümceciği Hazırlayıcı
The expert explained that the diamond was worth $5.000.
(Uzman pırlantanın 5.000$ değerinde olduğunu açıkladı.)
Hedef:
The engineer estimated ……..
(Mühendis …….. tahmin etti.)






Adsal Hazırlayıcı
Ali [Ayşe’nin sesini] duydu.
Tümcesel Hazırlayıcı
Ali [Ayşe’nin çıktığını] duydu.
Hedef
Kadın adamın …….. anladı.
Örtülü Soru Hazırlayıcı:
Sunucu ödülün sahibini açıkladı.
Açık Gömülü Soru Hazırlayıcı:
Sunucu ödülün sahibinin kim olduğunu açıkladı.
Açık Bildirme Tümceciği Hazırlayıcı:
Sunucu ödülün sahibinin Ayşe olduğunu açıkladı.
Hedef:
Kurul bursun …………………….. duyurdu.









Bahadır, G. & Hohenberger A. (2010). Structural Priming in Turkish
Genitive-Possessive Constructions.
Bahadır, G. & Polinsky, M. (accepted). Structural Priming and the
Phrasal/Clausal Distinction: The Case of CQs
Bahadır, G. & Polinsky M. (2010). Structural Priming of Concealed
Questions.
Caponigro, I., & Heller, D. (2007). The non-concealed nature of free
relatives: Implications for connectivity in specificational sentences.
Frana, I. (2006). The de re analysis of concealed questions.
Grimshaw, J. (1979). Complement selection and the lexicon.
Harris, J., Pylkkänen, L., McElree, B., & Frisson, S. (2008). The cost of
question concealment: Eye-tracking and MEG evidence.
Heim, I. (1979). Concealed questions.
Nathan, L. E. (2007). On the interpretation of concealed questions.
Romero, M. (2005). Concealed questions and specificational subjects.
Soru ve yorumlarınız?