Almancadan Edebiyat Çevirisi (Cilt I, 238-240)
Transkript
Almancadan Edebiyat Çevirisi (Cilt I, 238-240)
gorden Tiirkqc nernnnizde ,.kaf sutarf, baslarda soz lanusu otuyor, sorda ;se "tuzenler onunia bezen salonda koridorda konlrurtafdi, anlamrndaki ALMANCA'DAN EDEBiYAT qEViRiSI ciinl€ ycr alyor BudurLmda da cijnkrt ilc baiayr! kann soDuclarrnr korusn s.iz eden. ama kar ketintesi bir .rnceki ciimtertu sonunda ge9dgi igin temel Hansi dildcD hangi Cile olursa olsun, edebi ceyirinii ba;ka cevri, lerden infkh oldltgu bir gertcktir Tcknik alanda. bili1rl alannda laprlan geviride dogrul k !s ania lrrhk rek ama!kc., edebiyal alanxrda brniar ycte.li sayLlmlyor Konuyu, igerigi aktamada dogruhk ve anla9rldtk o|enli, ama cdobi escr kon da!, igeriken ibaret degil. Onun biqnn vc bi9em, ba$ka deyitle lom iishrp dzcllikieri var ve bq Ccliri esere bir Sc- kiLdeyEnslulnak durununda. CiiDrle yaprsr, bu antanda edebi 9eliisinin ba$ gnqliiklerlnden biri. Uzun ciimle, Almarca'nrn yapNna ve nanhgLna uygunkcn Trlrke'de dumm farkh. Ozne ile yiiklern aras 11n Tiirkge)de cnmlenin ba$r il€ son! kadar bnbirinden uzal( mesafede o1utu, uzur ciimleyi zoranla$rhr krimaktadr Anla$rhhk ugruna b,ilne ifinenercye kadar izin vardrr? Bu, qevirenin dil hissine, dil sezgisinc kalmr; bir sey. Max l'rjsch'i€ eserterinin Qevirisi konusunda yaptllrln bir gitrigmede buna dzelljkle dikkat cdilmesini isrediEini belirtmi$1i. Eatta basirll srgsrnda odjinal metindcki farkh kanklerdeki putuolannvarirgt biie gdz ardr edilmemeii, gevinyc yanslrrlmalrydr. Haien iizcrinde qal{lrgnn b} edebi qeviri, Thomas N4annin "D€r Zauberberg" romanr, bu konxda ilstesinden geiinmesi gereken geviri pfob' lcnierince oldukga zengin. * ALmanca ve Tiirkge'deki ciimle yap$inu iemelden farkh oluiudan kaynaklanan jlk sonu, lnn ve bileiik ciimle' lerken, ikincj sorun srjz konusu ciimle bgelerinin farkir ),erlcde bulunmasmm dogurduEu kopuriuk. Buna aragrdaki paragrafi omck giisterebilirim: "Die yeltem plauderten tnanchnal nit ihm in Saal und Ha e,1!nd auch fi die Dienstptonenaden taten sie sich Llann und wl n, wenn es trcf, nit ihn zusantnen, Neigtng itn Herzen fi den schlich' sich ten Dulde, denan hohen Dtuget1 gat nichts zu wtstehen e*lirte,1nd ebe/] so das -,aruusgetandt, iibetaus behaglich wn Gumnischuh"fabriknten und Gebietetl des russkchen Reiches, San1ru, Georyien, erzahhe, \|ahrend sie in Nebel dtlrch detl Schneewasseftrei stamplien, denn die Vege tarcn wr'klich kaun sanebar jetzt, sie befanden sich in |oler Auf.;sune, und die Nebel hrutten.'{s.512) Biri oldrLkaa uzun. ikjncisj nisper€n kNa, bu jki ciinle, Alinanca rnctninde ikircisin iik kelhesi biiicis;nin son kelimesiyle oreanikbif anl"m b"rJnliigi, icirde/le' I i-k.e ce\iriJ( btj).. o.mJyor. il\ bi-e)i( ciinrlcdeki withrend baglacr, yan ciinncntu bailara alrnmasrm gerektirdi- fenen *"BiiFlii DaS". 9e!ircn: Cllrsel Ayla9, Can Yaynnar'I. 1998. islanbul al l ifade yer atitor TrlrkEe mcrinde ciirntc,r.apr kureila tam olarak gdzetildiginde asrt ,rerin aktkantrgr. organjk yapFr korunam,yor qcljmlen usnhk becei sini kulta;rrp kah devrik ciinteyie kah bdlure.ek clde edihnit k$ ctmlclerlc ii;nii iistesiDden gelnek dururlmda. Ama bu qare, gi'nlrdiigii kadaf kotay deg| Eiinkn edebj ,evn ideki o kcrdil;gi.den anla5i;acak sr iishbu )'aNltrna ilkes; elden feldjgiDce konnrnatr; bu da uzun cijrntcleri sii.ckli olarak krsal1mak, b{ttnck konusunda dncmti bir sakrnca demek. Kelime diizeyindc ae|iri gijguili!, cn bagta tayrak dille amac dilin keline haznielerinin vart* ydnnnder gok fark| olu5undan itcri ge_ liyor. Alnanca'mn kclime hazinesi. kabalana 120.000 ketime (Dud;n, Dcutsc}es Unrvenal U,i'nerbuch) Trtrkgenin ise 60.000 (Titrk Djl Kurunu, Siizhik 1998). Bjrde sadelerme ugruna yoksullarmasr soz konusu. Nianslafl ka$rlarnak ba$h bairna bir ii. Bunu bir der€ceye kadar ba_ $armak igin Tiirkqe'de henitz kullanmdan arrtmaml$ eski ketimelerden de yararlanryorum. Mesela hem edebiyat hem yazrn, ama;1ki Dichrung, ikin cisi Literatu| hem mana hcm anlam, itki Sjnn, ikincjsi Bedeutung rgr olarak. Aimanca'nn rjn ekl€r vo son eklerle sonsuz yeni ketime lirenne k;rt lmkanr, onun yaprsndan geien bir $ansl. Tilrkre,de bunu kar$tlainak da zanran zaman giiqlukle. yaratryor Aynca kiitrfu farkLlgtdan, i,zeltikte de fbtsefe gcleneginden kaFakianan kavnm-kehne giightkteri var. BuDtann baimda Alman letsefesjriD €debiyat drinyasma da sokruEu ,.cejsf, ka1. ramr va. ki bunun iqjn prot Nusret H1zrr ,.rin.. ketimesini oraya koydu. "Tin'in Tii*ae'de Fg.tslnl giicri neredcyse yokgibi. ..ceis|" kejime;iyte anlatrlnak isrenen ashnda ruh ve akrl bilegilnidjr Cevnide tek kehneyi, niimkiin olmadrF halterdebifden cok keiimeyte karlr hlnruz. rcn Yine keiime bazn a bir baika edebi cevri gigtitgi! yazatur aynr kijk tiircni$ iki kelimeyte yarattrg aDiam bagn! aymyra a(tammamak. Yine "Zauberbcrg"den bir rjmek: "Wie \ar das ijbrieens mit der ,Ldge,? Ltn? rich in einer Lage zu be fn.len, nusste er liege, und nbht stehen, d.lklit cta, r/art - seinen get?chten undinhahlichen Snn, nat enrcs btoss n?etapharhchen. se,,inn;.,, (s.6g0) Burada'Lagc" ve ..ti€gen,, keljmeterin in erimotojisiyie ae oynay:rat blr $cylcf sdyliiyor Tlromas Marur. ,,Lagc.nin sdzhk karyhsr Tiirl;e.de "durum" olu|. Ama Almanca,da keiime oia|ak ona ak.aba olan ..tiegen,. "yannak",'yanyor olmak,, demektil Lakin yazar aym cLimlede..slelen., (dunnak) kel;rnesini de ku anarak burada..durlnak..ja ilgiti biryeyjr sdz 236 23r) konusu olamayacagrnr bclirliyor Bu denektir ki, "Lage"yi "durum"la kaF irlama n*an1 daha ba$mdanyok oluyor Farkl kijltiir diinyalannda edebi geviLinin problen ernrden bir baskasr, mctin iginde yer alan i'c o diinyatunazeok aydln kisileri iAir egitin geLegi, bilinmesi zor ol a,yan Lalinc€ dcyinlct tcrilnlet deyi$ler. Balr ulus3i kiiltiirlerinin ortak nifasr olan antik Rona, bu deyitlcre birer Eagn$rm gUcil bile )aiklemi$tjr. Keza aniik mitolojiye deggin terimler an4xrmalar Batr edebiyatla nn beslendigi o kaynakia ilgili bilgilere dayanmakhdr Bunlan, geqtikleri her yerde dip nolla Tiirk okuruna atrklanah gevirncnin itdeli deEildil Ti1&e nitoloji sitzlukled, ansiklopediler, memkirsr itin yeterince bilgi verecek durumdadr. Antik kiiitilrAlman edebiyah iqin temel cjgelerden biriken, yakrn yilzrllarda, ) rali | 8.. I o.. 20. asrlada. bura f ransr,,cd \e irgilrTce dc laulrr Alnanca bir edcbi €serde Franszca sdzlerl hatta ctlmieier bazen tiim sayfayr iQine alacak uzunluka olabilmekte, bu, aydm Alman okurunun nas sa anlayacagr beklentisinden kaynaklanmasa gerek. Yabancr dildc bu liir merin pargalanmn eser dokusu itinde iizei bir i$levi vardn Yazar, temeide bu yolla bir yabanctlattrnna saglamakta, ya da esedn ele aldrgr gagrn atmosfedni yansrhada bir arag olarak buna bas\,urmaktadr. 'zauberbe.g"de Thomas Mam'n sayfalar bulan Fransrzca melinleri, romanm yaylnlan&Er Fischer yalmevince kilabm sonunda ek olank Alrnancala$tfilm4. Buna kar$rlrk rnesela Max Frisch'in "Monlauk" rcmanndaki ingilizce pasajiar igin boyle bjr $ey€ gerck duyuin1amt$rtr Edebi eeviride onemle giiz 6 inde tullLlmasl Sereken ijslup dzelligini ko n1a kaygls! bazr yazarlar sdz konusu oldugunda qevirmene ajzel gnglijlder f*almaktadlr. Mesela Thomas Mann, igte bu yazarlardan biri. Onun ka$rt ifadclerle merin dokluna lan, bir ve aym ctimle iginde de zt aniamh iki k€limeyi ardarda kullanmak gibi yadrganct bir uygulamada da karslmlza g*makta. Tilrkqe'de okuyuculu yadrgatan bu tit ifadelcri ancak biiinali edebiyar okuru qevimenin "hatasr" saymamak egilimindedir. A},lrr durum, anlanda biling ahml iekniginiD uygulan&F bcjliinledn Qcvidsinde sdz konusudur Cevirdigim edebiyai eserlerinden yine Thomas Mannln bir rolnanlnda, "Lotte in Weimai'da bu enditeyi yagadmr bilirg aklmrnm ne olduguru bilmeyen bir okur o leviride, Goethe'nin bir toman ki$isi olarak j$lendigi btUiimde onun akltndan gdnliinden gcacnledn bu teknikle yanstdmas,nl Tiirkte'sinde abuk sabuk kelime yrgmL geklinde gdriip yadrrgayabilirdi. Nc lar ki, edebiyat memklsl Tiirk okuru, ozelliklc son 20-30 yddr modem anlaxm tekriklerini ustaLkla kullanan yeni yazar- lanmrz sayesinde epey yol kar eiti; bu gergek, berlde edebi 9€viririn anlasltn1asl ve degeflendiriimesj konusundaiyimser olabilecegnnizin mnjdesi. ]I{USTAFA MIYASOGLU'DAN "BiRA$K sERfJvENi,, 1995 Otiiken yaynr olarak bas an blr roman, baslgudar beklendigi, tclsine rin bir senlven romanr deEil, ama ..a$k" konusunu et€ atmasr bakrmrndan yamlrmlyor Nc var ki konlLya aLrrlmrin d4mda ktltiaet bir boyur kadnayr birincil derecede 6nensemi$. 1970'li l, lar Tn.kjye,silrin dii$iin, selpolitik zeminine oturulmu$, aslnda snadan bir a9k dykiisii gcvresinde dolatrken gogu zanan derine injyot kiiltiir boptunu yakalamaya qai,$D,or MNtaiir Miyasogiu. qok genel hatlanyta olay: Ekrem adnda ..miljyergi_ muhafazakar" vc tatral bir iini!,crsiteli gencin isranbultu kenrsoylu bir aitenin solcu gelrelerle arkadat, iieici klz, di$gilik dgrcncisi Asuman,la grjni bagr 'bu i$ yurnmez" dii$tincesiyle koparmaya karar \€rerek memlekerine ddnmesi, ama sonraAsumanlD gaEnsryla istanbul'a dcjnitp mutlu sona e.jr_ mesi. Ekern'le Asunanln onak teuesinden romanln ijiek dnemli figrirteri arasrnda Feride Hanm ba{r Qekiyor. O, her iki gencin lisede €debiyat arg_ retn€ni olmus. $irndilerde ise 'EdebiFt Kulesi, adl bir dergiyi yodetiyor. Gijriitleriyle, tutumuyla, romanda yazann arkasmda oldugunu sezdjdigi bi| figiir Feride Hanrm. Ekem, tj'rlerjni, yaz annr onun dergisin_ yayr'llyor Krzl Sevim, Asumanln a.kada$r. Feride Hautm, dil_edebiyat olumlu de rni iyettj Aizgisin{:te_ Diide 6z1e9me hayla amsnda $iiyle bir kon1ltma gegiyor mesela: ' -Hafr hnm,ben yni kelimelere degit, uJdwma kelinetere karyrym 'Unsuk'kelinesi ne teni, ne de ulduna. Hatk arastnda kendi konulannda 1970'li yrllar Ti:rkiye,sinin konusunda Ja$ayan Pekiwniiirctilen kelitnelet yabana nahm ki her zannn karyt yorsun onlaru? Onlar ds Tiirkte kdk w gdy.leteftten tilrctitio]: -O boikr, bu batka. Kuruh a qrgun tiiretitmqen ketimeJ)e kaly Ah A*r |orun. Sonra her ytletmit kelinenin ),eii yerciz deE\tititnesi de daE ru deEil. Ziya Gtikab'in denigi eibi. 'Tiirkgetesn4 T,iitke dit 'Araya tqf katua, bn stitn deyin w atasiiziintiz wr ki CoEu ydbana keh"eterte nqttdna setit'ihnis. Sindi bunlarmhepsini sizin sibi kiigiik hantnto. beEen, mifor dit e ahnoJo kalkarsak, Tirkge bit kabtte diti hatine getn.. . "(s.t}) Ferlde Hanrm, romanrn gene insanlaflna akrl hocahgr yapafak oniann yardm edjyor, hem d€ ontarm dav_ mnr$lannr kontol ediyor, tigiitler veriyor Ekrcm,le Asunranln aynlmaiahem hayat -cizgileriri olu;turmalarma nnur sebepierini ortak arkada$larr Faruk'a toplumsal,psikolojjk nalarla $dyle srralar mesela: u1 yonnla-