Untitled

Transkript

Untitled

TÜRK‹YE ‹fiVEREN SEND‹KALARI KONFEDERASYONU
15 Nisan 2008
Yay›n No: 291
Avrupa Birli¤i ‹stihdam Politikas›
Genel Esaslar›
Haberleflme Adresi:
Hofldere Cad. Reflat Nuri Sok. No: 108
Çankaya - ANKARA
Tel
Faks
E-mail
Web Sitesi
: (312) 439 77 17 (pbx)
: (312) 439 75 92-93-94
: [email protected]
: http://www.tisk.org.tr
ISBN: 978-975-6728-43-7
Tasar›m
Danajans www.danajans.com
Bask›
‹mpress www.impress.com.tr
‹Ç‹NDEK‹LER
SUNUfi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
TEfiEKKÜR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
G‹R‹fi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N KURULUfiU, KURUMSAL
YAPISI VE MÜKTESEBATI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
1.1. Avrupa Birli¤i’nin K›sa Tarihçesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
1.2. Avrupa Birli¤i’nin Kurumsal Yap›s› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
1.2.1. Birlik Düzeyinde ‹stihdam Politikas›n›n Oluflumunda
Rol Alan Kurumlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
1.2.1.1. Avrupa Zirvesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
1.2.1.2. Konsey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
1.2.1.3. Avrupa Parlamentosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
1.2.1.4. Komisyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
1.2.1.5. Avrupa Toplulu¤u Adalet Divan› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
1.2.1.6. Di¤er Kurumlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
1.2.1.6.1. Bölgeler Komitesi (BK)
(The Committee of the Regions - CoR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
1.2.1.6.2. Ekonomik ve Sosyal Komite (ESK)
(European Economic and Social Committee - EESC) . . . . . . . . . . .39
1.2.1.6.3. ‹stihdam Komitesi (‹K) (Employment Committee) . . . . .42
1.2.1.6.4. Avrupa Mesleki E¤itimi Gelifltirme Merkezi
(CEDEFOP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43
1.2.1.6.5 Avrupa ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Ajans› (EU-OSHA) . . . .44
1.2.1.6.6. Avrupa ‹stihdam Servisleri (EURES) . . . . . . . . . . . . . . .44
1.2.2. Ulusal Devletler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45
1.2.2.1. Toplulu¤un S›n›rl› Yetki ‹lkesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
1.2.2.2. Yetki ‹kamesi ‹lkesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48
1.2.2.3. Orant›l›l›k ‹lkesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
1.2.3. Topluluk D›fl› Kurulufllar, Sivil Toplum Örgütleri . . . . . . . .52
1.2.3.1. ETUC (Avrupa Sendikalar Konfederasyonu European Trade Union Confederation) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
1.2.3.2. BUSINESSEUROPE
(Avrupa ‹fl Dünyas› Konfederasyonlar›) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
1.2.3.3. CEEP (Kamu ‹fltirakli ve Kamusal ‹flletmeler Merkezi) . .55
-3-
1.2.3.4. Avrupa Esnaf ve Küçük ve Orta Ölçekli ‹flletmeler Birli¤i (The
European Association of Craft, Small and Medium-Sized Enterprises:
UEAPME) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56
1.3. Genel Hatlar› ‹le Avrupa Birli¤i Müktesebat›,
Tan›m› ve Genel Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56
1.3.1. Tan›mlar ve Kavramlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57
1.3.2. Avrupa Birli¤i Hukukunun Genel Özellikleri . . . . . . . . . . . .59
1.3.2.1. Topluluk Hukukunun Birli¤i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
1.3.2.2. Topluluk Hukukunun Özerkli¤i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
1.3.2.3. Topluluk Hukukunun Do¤rudan Etkilili¤i . . . . . . . . . . . . .61
1.3.2.3.1. Kurucu Antlaflma Hükümlerinin Do¤rudan Etkisi . . . . .62
1.3.2.3.2. Topluluk ‹fllemlerinin Do¤rudan Etkisi . . . . . . . . . . . . . .62
1.3.2.3.2.1. Topluluk Tüzüklerinin Do¤rudan Etkisi . . . . . . . . . . . .62
1.3.2.3.2.2. Topluluk Yönergelerinin Do¤rudan Etkisi . . . . . . . . . .63
1.3.2.3.2.3. Topluluk Kararlar›n›n Do¤rudan Etkisi . . . . . . . . . . . .64
1.3.2.3.2.4. Toplulu¤un Taraf Oldu¤u Uluslararas›
Antlaflmalar›n Do¤rudan Etkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
1.3.2.4. Topluluk Hukukunun Üstünlü¤ü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
1.3.3. Topluluk Hukukun Kaynaklar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66
1.3.3.1. Birincil Mevzuat - Birincil Hukuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66
1.3.3.2. ‹kincil Mevzuat - Türev Hukuk Normlar› . . . . . . . . . . . . . .68
1.3.3.2.1. Tüzük (Règlement- Regulations) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
1.3.3.2.2. Yönerge (Directive) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
1.3.3.2.3. Karar (Decision) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72
1.3.3.2.4. Tavsiye (Recommendation) ve Görüfl (Avis) . . . . . . . . .72
‹K‹NC‹ BÖLÜM
AVRUPA B‹RL‹⁄‹ ‹ST‹HDAM POL‹T‹KASI VE
SOSYAL POL‹T‹KASININ TANIMI VE GEL‹fi‹M SÜREC‹ . .75
2.1. Tan›m ve Kavramlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75
2.2. Avrupa Birli¤i’nde ‹stihdam Politikas›n›n Oluflum SüreciSosyal Politikadan ‹stihdam Politikas›na Yönelifl . . . . . . . . . . . . . .89
2.2.1. Kurulufl Y›llar›ndan Amsterdam Antlaflmas›’na
Kadar Olan Dönem (1952-1997) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
2.2.1.2. Kurulufl Y›llar›nda Sosyal Politika (1952 – 1972) . . . . . . .92
2.2.1.3. Sosyal Avrupa’n›n Geliflti¤i Dönem (1972-1985) . . . . . . .93
2.2.1.4. Avrupa Sosyal Alan›n›n Oluflturulmas› ve
‹lerleme Dönemi (1986-1993) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97
2.2.1.5. Sosyal Politikadan ‹stihdam Politikas›na Geçifl Dönemi
(1994-1996) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98
-4-
2.2.1.5.1. Essen Zirvesi (1994) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99
2.2.1.5.2. Cannes Zirvesi (26-27 Haziran 1995) . . . . . . . . . . . . . .100
2.2.1.5.3. Madrid Zirvesi (15-16 Aral›k 1995) . . . . . . . . . . . . . . .100
2.2.1.5.4. Dublin Zirvesi (13-14 Aral›k 1996) . . . . . . . . . . . . . . . .101
2.2.2. Avrupa Birli¤i’nde ‹stihdam Politikas›n›n Uygulanmas›
Dönemi - Avrupa ‹stihdam Stratejisi (1997’den Günümüze) . . . .102
2.2.2.1. Lüksemburg ‹stihdam Zirvesi (20-21 Kas›m 1997) . . . . .102
2.2.2.2. Lizbon Avrupa Konseyi Zirvesi (23-24 Mart 2000) . . . . .104
2.2.2.3. Stockholm Avrupa Konseyi Zirvesi (21-23 Mart 2001) . .107
2.2.2.4. Göteborg Zirvesi (15-16 Haziran 2001) . . . . . . . . . . . . . .108
2.2.2.5. Barselona Avrupa Konseyi (15-16 Mart 2002) . . . . . . . .108
2.2.2.6. Brüksel Avrupa Konseyi (25-26 Mart 2004) . . . . . . . . . .110
2.2.2.7. Brüksel Avrupa Konseyi Zirvesi (22-23 Mart 2005) . . . .111
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA B‹RL‹⁄‹ ‹ST‹HDAM VE SOSYAL
POL‹T‹KASININ GENEL ESASLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113
3.1. Kurucu Antlaflmalarda ve Kurucu Antlaflmalarda
De¤ifliklik Yapan Antlaflmalarda ‹stihdam ve Sosyal Politika . . .113
3.1.1. Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u Antlaflmas›’nda
–Paris Antlaflmas›’nda- ‹stihdam ve Sosyal Politikaya
‹liflkin Hükümler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114
3.1.2. Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤unu Kuran Antlaflma’da
‹stihdam ve Sosyal Politikaya ‹liflkin Hükümler . . . . . . . . . . . . . .116
3.1.3. Avrupa Ekonomik Toplulu¤unu Kuran Antlaflma’da –
Roma Antlaflmas›’nda- ‹stihdam ve Sosyal Politikaya ‹liflkin
Hükümler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116
3.1.4. Avrupa Tek Senedi’nde ‹stihdam ve Sosyal Politikaya
‹liflkin Hükümler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
3.1.5. Maastriht Antlaflmas›’nda ‹stihdam ve Sosyal Politikaya
‹liflkin Hükümler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126
3.1.6. Amsterdam Antlaflmas›’nda ‹stihdam ve Sosyal Politikaya
‹liflkin Hükümler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129
3.1.7. Nice Antlaflmas›’nda ‹stihdam ve Sosyal Politikaya
‹liflkin Hükümler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134
3.1.8. Topluluk Sosyal fiart› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135
3.1.9. Sosyal Politika Antlaflmas› (SPA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138
3.2. Gündemler ve Eylem Programlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140
3.2.1. Birinci Sosyal Eylem Program› (1974) . . . . . . . . . . . . . . . .140
3.2.2. ‹kinci Eylem Program› (1984) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
-5-
3.2.3. 1989 tarihli Sosyal Eylem Program› . . . . . . . . . . . . . . . . . .142
3.2.4. Avrupa Sosyal Politika Eylem Plan› (1995 – 1997) . . . . . .143
3.2.5. Sosyal Eylem Program› (1998-2000) . . . . . . . . . . . . . . . . . .144
3.2.6. Sosyal Politika Gündemi (2000–2005) . . . . . . . . . . . . . . . .145
3.2.7. Sosyal Politika Gündemi (2005–2010) . . . . . . . . . . . . . . . .148
3.3. Beyaz Kitaplar ve Yeflil Kitaplar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148
3.3.1. Yeflil Kitaplar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
3.3.1.1. 1987 tarihli Yeflil Kitap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
3.3.1.2. 1993 tarihli Yeflil Kitap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
3.3.2. Beyaz Kitaplar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150
3.3.2.1. 1993 tarihli Beyaz Kitap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151
3.3.2.2. 1994 tarihli Beyaz Kitap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151
3.4. Avrupa Birli¤i ‹stihdam Politikas›’n›n Genel Esaslar› . . . . . .152
3.5. AB ‹stihdam Politikas›’n›n Dayanaklar› . . . . . . . . . . . . . . . .152
3.6. AB ‹stihdam Politikas›’n›n Genel Özellikleri . . . . . . . . . . . . .153
3.6.1. Yüksek Seviyeli Bir ‹stihdam› Gerçeklefltirmek . . . . . . . . .153
3.6.2. Kad›n-Erkek Eflitli¤i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154
3.6.3. Ekonomik ve Mali Politikalar›na Tabi Olma . . . . . . . . . . . .157
3.6.4. Yetki ‹kamesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159
3.6.5. Çoklu Karar Alma Sürecine Tabi Olma . . . . . . . . . . . . . . .161
3.6.6. ‹zleme ve De¤erlendirme, Raporlama Süreçlerini ‹çerme . .161
3.7. Koordinasyon – Eflgüdüm Sa¤lama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161
3.7.1. Toplulu¤un Görevi Olarak Yüksek Seviyeli Bir
‹stihdam Düzeyinin Sa¤lanmas› Aç›s›ndan . . . . . . . . . . . . . . . . . .163
3.7.2. Çal›flma Yaflam›nda Cinsiyet Ayr›m›n› Gidermek ‹çin . . . .164
3.7.3. Topluluk Politikalar›n›n Oluflumunda ve
Uygulanmas›nda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164
3.7.4. Üye Devletler Aras›nda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166
3.7.5. Üye Devletler ile Topluluk ve Topluluk Organlar›
Aras›nda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166
3.8. Topluluk Normlar›n›n Uyumlaflt›rmas› ve
‹stihdam Politikas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .167
3.9. AB ‹stihdam Politikas›’n›n Hedefleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172
3.9.1 Avrupa ‹stihdam Politikas›’n›n Genel Hedefleri . . . . . . . . .173
3.9.2 Avrupa ‹stihdam Politikas›’n›n Özel Hedefleri . . . . . . . . . .173
3.10. ‹stihdam Politikas›n›n Belirlenmesinde Usul ve Esaslar . . .174
3.11. ‹stihdam Politikas›’n›n Mali Arac›, Avrupa Sosyal Fonu . .176
3.12. Avrupa Sosyal Modeli Tart›flmalar› - Farkl› Modeller ve
Avrupa Sosyal Modeli Karfl›laflt›rmas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181
-6-
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA ‹ST‹HDAM STRATEJ‹S‹ VE
TÜRK‹YE’N‹N UYUMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185
4.1. Genel Olarak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185
4.2. Avrupa ‹stihdam Stratejisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186
4.2.1. Avrupa ‹stihdam Stratejisi 1997 -2002 Aras›ndaki ‹lkeleri .187
4.2.1.1. Birinci Sütun ‹lkeleri: ‹stihdam Edilebilirlik
(Employability) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187
4.2.1.2. ‹kinci Sütun ‹lkeleri: Giriflimcilik (Entrepreneurship) . . .188
4.2.1.3. Üçüncü Sütun ‹lkeleri: Uyum Yetene¤i (Adaptability) . .189
4.2.1.4. Dördüncü Sütun ‹lkeleri: Eflit F›rsatlar
(Equal Opportunities) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189
4.2.2. Avrupa ‹stihdam Stratejisi’nin 5 Y›ll›k De¤erlendirilmesi .191
4.2.3. Avrupa ‹stihdam Stratejisi’nin 2003 Y›l› ‹lkeleri . . . . . . . .193
4.2.3.1. Tam ‹stihdam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193
4.2.3.2. ‹fl Alanlar›n›n Kalitesinin ve Verimlili¤inin Yükseltilmesi194
4.2.3.3. Sosyal Dayan›flma ve Sosyal Kapsaman›n
Güçlendirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194
4.2.3.4. Hareket ‹mtiyazlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195
4.2.4. Avrupa ‹stihdam Stratejisi’ne ‹liflkin Yeni ‹lkeler:
2006 Lizbon Stratejisi'nin Yeniden Sunulmas› . . . . . . . . . . . . . . .199
4.2.4.1. Ekonomiye ‹liflkin Bütünlefltirilmifl Yönlendirici ‹lkeler .201
4.2.4.1.1. Makroekonomik Politikalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202
4.2.4.1.2. Mikroekonomik Reformlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202
4.2.4.2. ‹stihdama ‹liflkin Bütünlefltirilmifl Yönlendirici ‹lkeler . .203
4.2.5. Topluluk Eylem Plan› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206
4.3. Türkiye’nin Avrupa ‹stihdam Politikas›’na Uyumu . . . . . . . .207
4.3.1. 8 Mart 2001 tarihli KOB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .210
4.3.2. 19 Mart 2001 tarihli Ulusal Program . . . . . . . . . . . . . . . . . .211
4.3.3. 19 May›s 2003 tarihli Türkiye için Gözden Geçirilmifl KOB . . .212
4.3.4. 24 Temmuz 2003 tarihli Ulusal Program . . . . . . . . . . . . . .213
4.3.5. 23 Ocak 2006 tarihli KOB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .214
4.3.6. Müzakere Süreci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216
4.4. Türkiye’nin Avrupa ‹stihdam Politikas› ve Avrupa
‹stihdam Stratejisi Karfl›s›ndaki Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .218
4.5. Türkiye’nin Lizbon ve Stockholm Hedefleri Karfl›ndaki
Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222
SONUÇ VE DE⁄ERLEND‹RMELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225
KAYNAKÇA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231
EKLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .257
-7-
TABLO D‹Z‹N‹
Tablo 1 : Konsey’de Üye Ülkelerin Oy A¤›rl›klar› . . . . . . . . . 259
Tablo 2 : Avrupa Parlamentosu Üyelerinin Ülkeler ve
Siyasi Gruplara Göre Da¤›l›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Tablo 3 : Bölgeler Komitesi Üye Ülkeler ve Üye Say›lar› . . . . 261
Tablo 4 : Mevzuat S›n›fland›rmas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Tablo 5 : AB'de Eflgüdüm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Tablo 6 : Avrupa Sosyal Fonu 2007 – 2013 Dönemi
Taahhüt Ödenekleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Tablo 7 : Mevzuat›n Yak›nlaflt›r›lmas› Kavram›n›n AA’da Yeri . . . 265
Tablo 8 : Uyumlaflt›rma Kavram›n›n AA’da Yeri . . . . . . . . . . 266
Tablo 9 : Eflgüdüm Kavram›n›n AA’da Yeri . . . . . . . . . . . . . . 267
Tablo 10 : Farkl› Politika Alanlar›nda Uygulanan
Aç›k Koordinasyon Yöntemlerinin Özellikleri . . . . . 269
Tablo 11 : AB Ülkelerinde 2005 Y›l› ‹stihdam Oranlar› ve
Lizbon ve Stockholm 2010 Hedeflerine Göre Durumlar›. 271
Tablo 12 : Türkiye-AB Rakamlarla Karfl›laflt›r›lmas›. . . . . . . . . 272
Tablo 13 : 2004 Y›l› ‹tibari ile AB-15, AB-25 ve Türkiye’nin
Lizbon ve Stockholm 2010 Hedefleri
Karfl›s›ndaki Durumlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
fiEK‹L D‹Z‹N‹
fiekil 1
fiekil 2
fiekil 3
fiekil 4
fiekil 5
: Nüfusun ‹stihdam Yönüyle Yap›s› . . . . . . . . . . . . . . 275
: Avrupa Sosyal Modeli ve Avrupa Sosyal Modeli’nin
Geliflimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
: Avrupa ‹stihdam Politikas› ve ‹lgili Di¤er Kavramlar›n
‹liflkisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
: Yeni Lizbon Stratejisi Rol Haritas› . . . . . . . . . . . . . . 278
: Bütünlefltirilmifl Avrupa ‹stihdam Stratejisi . . . . . . . 279
-9-
KISALTMALAR
Amsterdam Antlaflmas›
Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤u
Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤u Antlaflmas›
Avrupa Birli¤i
Maastricht Antlaflmas› - Avrupa Birli¤i
Antlaflmas›
ABD
Amerika Birleflik Devletleri
ABGS
Avrupa Birli¤i Genel Sekreterli¤i
AEA
Avrupa Ekonomik Alan›
AET
Avrupa Ekonomik Toplulu¤u
A‹P
Avrupa ‹stihdam Politikas›
A‹S
Avrupa ‹stihdam Stratejisi
AKB
Avrupa Kalk›nma Bankas›
AKÇT
Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u
AKÇTA
Avrupa Kömür Çelik Toplulu¤u Antlaflmas›
AMB
Avrupa Merkez Bankas›
AR-GE
Araflt›rma ve Gelifltirme
ASF
Avrupa Sosyal Fonu
ASM
Avrupa Sosyal Modeli
AT
Avrupa Topluluklar›
ATA
Avrupa Toplulu¤unu Kuran Antlaflma (Roma
Antlaflmas›’n›n Maastricht Antlaflmas› ile
de¤iflen ismi)
ATM
Avrupa Toplulu¤u Mahkemesi
ATS
Avrupa Tek Senedi
AYB
Avrupa Yat›r›m Bankas›
B‹T
Bilgi ‹letiflim Teknolojileri
BK
Bölgeler Komitesi
BUSINESSEUROPE Avrupa ‹fl Dünyas› Konfederasyonu
CEDEFOP
Avrupa Mesleki E¤itimi Gelifltirme Merkezi
AA
AAET
AAETA
AB
ABA
-10-
CEEP
CoR
ÇE‹S
ÇM‹S
ÇSGB
DELTUR
DPT
DTM
ECOFIN
ECSC
EEC
EESC
EPB
EPC
ESF
ESK
ETUC
EU
EU-OSHA
EURES
EUROATOM
HAK
‹K
‹KV
JAP
JIM
KOB
MEB
NAP
Kamu ‹fltirakli ve Kamusal ‹flletmeler Merkezi
The Committee of the Regions
Çimento Endüstrisi ‹flverenleri Sendikas›
Çimento Müstahsilleri ‹flverenleri Sendikas›
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›
Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu
Devlet Planlama Teflkilat›
D›fl Ticaret Müsteflarl›¤›
Ekonomik ve Finansal ‹liflkiler Konseyi
The European Coal and Steal Community
The European Economic Community
European Economic and Social Committee
Ekonomik ve Parasal Birlik
Ekonomik Politika Komitesi
The European Social Found
Ekonomik ve Sosyal Komite
Avrupa Sendikalar Konfederasyonu –
European Trade Union Confederation
European Union
Avrupa ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Ajans›
Avrupa ‹stihdam Servisleri
The European Atomic Energy Community
Hükümetleraras› Konferans
‹stihdam Komitesi
‹ktisadi Kalk›nma Vakf›
Ortak De¤erlendirme Belgesi
(Joint Assessment Paper)
Ortak ‹çerme Memorandumu
(Joint Memoranda on Social Inclusion)
Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi
(Accession-Partnership Document)
Milli E¤itim Bakanl›¤›
National Action Plan
-11-
Ö‹K
SPA
SPP
TDK
T‹SK
TSfi
TÜS‹AD
UÇÖ
UEAPME
UEP
UNICE
UP
URP
Özel ‹htisas Komisyonu
Sosyal Politika Antlaflmas›
Sosyal Politika Protokolü
Türk Dil Kurumu
Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu
Topluluk Sosyal fiart›
Türk Sanayicileri ve ‹fladamlar› Derne¤i
Uluslararas› Çal›flma Örgütü
Avrupa Esnaf ve Küçük ve Orta Ölçekli
‹flletmeler Birli¤i
Ulusal Eylem Plan›
BUSINESSEUROPE, Avrupa ‹fl Dünyas›
Konfederasyonu
Ulusal Program
Ulusal Reform Paketi
-12-
SUNUfi
3 Ekim 2005 tarihinde Lüksemburg’da yap›lan Hükümetleraras›
Konferans ile Türkiye resmen AB’ye kat›l›m müzakerelerine bafllam›flt›r.
Müzakere konusu 35 ana bafll›ktan biri olan “Sosyal Politika ve ‹stihdam”, içinde bulundu¤umuz koflullarda Ülkemizin kalk›nmas› aç›s›ndan en titiz biçimde ele al›nmas› gereken alanlar›n bafl›nda gelmektedir.
Bu itibarla, Avrupa Birli¤i’nin Sosyal Politika ve ‹stihdam alan›ndaki normlar›n›, esas ald›¤› ilkeleri, uygulad›¤› politikalar› ve bunlar›n
zaman içindeki geliflim sürecini de¤erlendirmek önem tafl›maktad›r.
Öte yandan, tar›m sektöründen h›zla sanayi ve hizmetler sektörlerine al›nan iflgücünü verimli istihdama kavuflturabilmek, uluslararas› politika ve deneyimlerden yararlan›lmas›n› da gerekli k›lmaktad›r.
Bu yay›n›m›zda Sosyal Güvenlik Kurumu’nun ‹ç Denetçisi Say›n
Akay Tekin’in “Avrupa Birli¤i ‹stihdam Politikas› Genel Esaslar›” bafll›kl› yüksek lisans tez çal›flmas›n› kitaplaflt›rarak sunuyoruz.
Kitapta Avrupa Birli¤i’nin geçirdi¤i aflamalar, kurumsal yap› ve AB
Müktesebat› konusunda kapsaml› bilgiler bulunmakta; istihdam ile ilgili tan›m ve kavramlar, AB kurucu antlaflmalar›, istihdam ve sosyal
politikaya iliflkin düzenlemeler, Avrupa ‹stihdam Stratejisi ile Türkiye’nin AB’ye tam üyelik müzakereleri çerçevesinde istihdam alan›nda
yapt›¤› çal›flmalar toplu biçimde yer almaktad›r.
Yay›n›m›z›n tüm ilgililere faydal› olmas›n› diliyoruz.
Sayg›lar›m›zla,
Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu
-13-
ÖNSÖZ
Bilindi¤i üzere, Avrupa Birli¤i'nin oluflumu Avrupa Kömür ve
Çelik Toplulu¤u ile bafllam›flt›r. Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u’nun
hukuki temeli, 18 Nisan 1951'de Belçika, Almanya, Fransa, Hollanda,
Lüksemburg ve ‹talya aras›nda imzalanan Paris Antlaflmas›’d›r. Topluluk II. Dünya Savafl› sonras›nda sanayi aç›s›ndan, özellikle önemli iki
temel hammadde olan kömür ve çelik sektörünü güçlendirmek amac›yla kurulmufltur.
An›lan ülkeler imzalad›¤› 25 Mart 1957 tarihli Roma Antlaflmas› ile
ayr›ca Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤u (Euratom)’nu kurmufllard›r.
Bu anlaflmayla, ayn› tarihte, sözü edilen her iki toplulu¤u kapsamak
üzere, Avrupa Ekonomik Toplulu¤u (AET) kurulmufl oldu. Roma
Antlaflmas›'nda nihai hedef sadece gümrük birli¤i, ekonomik ve parasal birlik kurulmas› de¤ildir. Ayr›ca tar›m, ulaflt›rma, rekabet gibi alanlarda ortak politikalar oluflturulmas›, ekonomik politikalar›n yak›nlaflt›r›lmas›, ortak bir d›fl politika ve güvenlik politikas› oluflturulmas› amaç
edinilmifltir. Avrupa Birli¤i, ortak d›fliflleri ve güvenlik politikas› uygulamakta, adalet ve içifllerinde, polisiye ve hukuki tedbirler bak›m›ndan
iflbirli¤ine gitmektedir. Sözü edilen alanlarda faaliyetlerde bulunabilmek için Maastricht Antlaflmas› (1992), Amsterdam Antlaflmas› (1999)
ve Nice Antlaflmas› (2003) ba¤›tlanm›flt›r. Avrupa Birli¤i, halen 27
Avrupa ülkesinden oluflan bir uluslararas› örgüttür.
Avrupa Birli¤i’nin en önemli faaliyet alanlar›ndan biri istihdamd›r.
Birli¤in istihdam politikas› hukuki bir temele sahiptir. Konu zaman
içinde, birçok zirvede ele al›nm›fl ve hukuki belgelerle uygulama esaslar› belirlenmifltir. Birli¤in sosyal politikalar› iktisadi temeli ve etkileri
aç›s›ndan baz› çal›flmalara konu olmufltur. Ancak, istihdam politikalar›
hukuki aç›dan Türk Hukuk yaz›n›nda yeteri kadar ele al›nm›fl bir konu
de¤ildir. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü “Avrupa
Birli¤i” program› yüksek lisans ö¤rencisi olan Akay TEK‹N, yüksek li-15-
sans tezinde “Avrupa Birli¤i ‹stihdam Politikas›: Genel Esaslar›” konusunu ayr›nt›l› bir flekilde incelemifl ve Prof. Dr. Ali Naz›m SÖZER,
Doç. Dr. O¤ul ZENG‹NGÖNÜL ve Yrd. Doç. Dr. O¤uz fi‹MfiEK’ten
oluflan jüri önünde yapt›¤› savunma sonucu oybirli¤i ile baflar›l› bulunarak uzman s›fat›n› almaya hak kazanm›flt›r
Kendisini doktora ö¤rencisi olarak görmeyi arzu etti¤imiz Akay
TEK‹N’den yeni ve özgün çal›flmalar beklentisi ile mensubu bulundu¤u
Sosyal Güvenlik Kurumu’nu tebrik etmek zevkli bir görev olacakt›r.
Prof. Dr. Ali Naz›m SÖZER
DEÜ. ‹‹BF. Ö¤retim Üyesi
Buca, Ocak 2008
-16-
TEfiEKKÜR
Günümüz Türkiyesinin en güncel ve tart›flmal› konular›n›n bafl›nda
AB gelmektedir. Tart›flmalar; AB'nin siyasi, ekonomik ve mali boyutlar› ile genel felsefesi üzerinde yo¤unlaflmaktad›r. Ancak, genel bafll›klar›n d›fl›na ç›k›p, AB'nin di¤er politika uygulamalar›na yöneldi¤imizde, özel politika bafll›klar›na iliflkin bilgi birikiminin yetersizli¤i
gerçe¤i ile yüzleflmekteyiz. Bu çal›flmay› haz›rlarken amac›m›z, AB'de
oldukça güncel tart›flma konular›ndan birini oluflturan istihdam politikalar›na, AB'nin bak›fl aç›s›n› ortaya koyarak Türkiye'de konuya ilgi
duyanlara bir katk› sa¤lamakt›. Yeterli derecede akademik kaynak olmamas›na karfl›n bu çal›flman›n haz›rlanmas›nda karfl›laflt›¤›m zorluklar› aflabilmemde yard›mlar›n› esirgemeyen, sahip oldu¤u engin bilimsel bilgi birikimi ile bana yol gösteren, de¤erli hocam Prof.Dr. Ali
Naz›m SÖZER'e flükranlar›m› sunmay› bir borç telakki ediyorum.
Çal›flman›n her aflamas›nda görüfllerini belirtilip, yap›c› elefltirileri
ile bana yön veren ve katk›lar›n› esirgemeyen de¤erli hocalar›m
Doç.Dr. O¤ul ZENG‹NGÖNÜL, Yrd.Doç.Dr. O¤uz fi‹MfiEK ve
Yrd.Doç.Dr. Hac› CAN'a,
AB ile ilgili tart›flmalar› nesnel olarak de¤erlendirmemde büyük katk›lar› olan, bilgi ve deneyimleri ile ayd›nlanmam› sa¤layan; Prof.Dr.
Canan BALKIR, Prof.Dr. Semra AYTU⁄, Prof.Dr. Zeki ERDUT,
Prof.Dr. Hüsnü ERKAN, Prof.Dr. Utku UTKULU, Yrd.Doç.Dor.
Ayflegül ERALTU⁄ ve Yrd.Doç.Dr. Metin MER‹Ç'e,
Tezimin yay›mlanmas› olana¤›n› sa¤lad›klar› için Türkiye ‹flveren
Sendikalar› Konfederasyonu’nun De¤erli Baflkan› Say›n Tu¤rul
KUDATGOB‹L‹K’e ve T‹SK Genel Sekreteri Say›n Bülent P‹RLER’e,
Bu çal›flman›n okuyucusu ile buluflmas›nda büyük katk›lar› olan
T‹SK Genel Sekreter Yard›mc›s› Say›n Ferhat ‹LTER’e,
-17-
Mesleki kariyerim ile akademik çal›flmalar›m› birlikte sürdürmemde gerekli manevi deste¤i sa¤layan ve bundan sonra da akademik çal›flmalarda bulunacak meslektafllar›ma tam destek vereceklerine inand›¤›m, Sigorta Teftifl Kurulu Baflkan› Say›n Mustafa APAYDIN'›n flahs›nda tüm Müfettifl arkadafllar›ma,
On y›la yak›n bir zaman süresince birlikte çal›flmaktan onur duydu¤um, SGKB Rehberlik ve Teftifl Baflkanl›¤›, ‹zmir Grup Baflkanl›¤›nda
görevli, Müfettifl Adem TULUK baflta olmak üzere tüm meslektafllar›ma,
Mesle¤e girdi¤im andan itibaren deste¤ini esirgemeyen ve çal›flmalar›m› büyük bir heyecan ile teflvik eden, de¤erli Üstad›m Dr. Özgür
Hakan ÇAVUfi'a,
Katlan›lmas› zor bir insan ve baba olarak bana katland›klar›, ola¤anüstü bir tahammül gösterdikleri ve her fleye ra¤men beni sevmeye devam ettikleri için o¤ullar›m Fatih Ömer ve Ahmet Alperen'e,
ve eflime,
Sonsuz sayg› ve teflekkürlerimi sunuyorum.
Akay TEK‹N
Ankara, Ocak, 2008
-18-
G‹R‹fi
Avrupa Birli¤i’nin (AB) kuruluflundan günümüze kadar olan süreçte
kaydetti¤i aflamalar ile AB’nin kurumsal yap›s› ve AB müktesebat›
hakk›nda genel bilgiler çal›flman›n birinci bölümünde verilmifltir.
‹kinci bölümde; istihdam ile ilgili tan›m ve kavramlara yer
verilmifltir. Özellikle istihdam, istihdam politikas› kavramlar› ve bu
kavramlar›n di¤er kavramlar ile iliflkisi üzerinde durulmufltur.
Çal›flman›n konusu, “Avrupa Birli¤i ‹stihdam Politikas› Genel
Esaslar›” olmas› nedeni ile ikincil nitelikteki birçok konunun bilindi¤i
varsay›m› ile hareket edilmifltir. Özellikle istihdam kavram› ile ilgili
olarak ücretler, çal›flma koflullar›, nüfus (insan) unsuru, sosyal güvenlik, mesleki-teknik e¤itim, iflin niteli¤i v.b. bunlar aras›nda say›labilir.
Konumuz özelinde ele al›nd›¤›nda AB’de (Birlik düzeyinde) sosyal
politikalardan, istihdam politikas›na do¤ru yönelifl tarihi geliflmeler
›fl›¤›nda ortaya konmufltur.
AB kurucu antlaflmalar› ile bunlarda de¤ifliklik yapan antlaflmalar ve
Topluluk organlar›n›n hukuki tasarruflar›nda istihdam ve sosyal politikaya iliflkin düzenlemeler üçüncü bölümde ele al›nm›flt›r.
Dördüncü ve son bölümde Avrupa ‹stihdam Stratejisi (A‹S) ve
Türkiye’nin AB’ye tam üyelik müzakereleri çerçevesinde istihdam
alan›nda yapt›¤› çal›flmalar hakk›nda bilgi verilmifltir.
-19-
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N KURULUfiU, KURUMSAL
YAPISI VE MÜKTESEBATI
1.1. Avrupa Birli¤i’nin K›sa Tarihçesi
Bat› Avrupa’da bir Birlik kurulmas› fikrinin temelleri ortaça¤a kadar uzanmaktad›r. Bu düflünce; tarihçileri, bilim adamlar›n›, hukukçular› ve siyaset adamlar›n› cezbeden bir düflünce olarak, XX. yüzy›la kadar varl›¤›n› sürdürmüfltür.1 Victor Hugo bu konudaki düflüncesini flu
sözlerle dile getirmifltir. “ABD nas›l yeni bir dünyay› taçland›rd›ysa,
bir gün gelecek Avrupa Birleflik Devletleri de eski dünyay› süsleyecektir.” ‹ster benimsensin ister reddedilsin, Birlik fikri hiç durmadan yak›l›p y›k›lan, kas›l›p kavrulan bir k›tan›n bin y›ll›k hülyas› olarak her
zaman varl›¤›n› sürdürmüfltür.2 Bununla birlikte, Avrupa bütünlü¤ünü
sa¤lamaya dönük ilk somut ad›mlar, I. Dünya Savafl› ard›ndan at›lmaya bafllanm›flt›r. Bu yöndeki ilk resmi beyanat›n, II. Dünya Savafl›’n›n
ard›ndan, dönemin ‹ngiliz Baflkan› Winston Churchill’in 19 Eylül 1946
tarihinde, Zürich Üniversitesi’nde yapt›¤› konuflma ile verildi¤ini görmekteyiz.3 Churchill konuflmas›nda, Avrupa Birleflik Devletleri fikrini
ortaya atarak, bunun Almanya ve Fransa aras›ndaki iflbirli¤inden do¤abilece¤ini belirtmifltir. Ancak, ‹ngiltere’yi bu yap›lanman›n d›fl›nda b›rakm›flt›r.4 Di¤er taraftan, 05.05.1949 tarihinde Londra’da imzalanan
ve 03.08.1949 tarihinde yürürlü¤e girmifl olan Avrupa Konseyine ilifl-
1
Gülören Tekinalp – Ünal Tekinalp, Avrupa Birli¤i Hukuku, Güncelleştirilmiş 2. Baskı, Beta, İstanbul,
2000, s.3.
2
S. Rıdvan Karluk, Avrupa Birli¤i ve Türkiye, Genişletilmiş Altıncı Baskı, Beta, İstanbul, 2002, s.1.
3
İrfan Kaya ÜLGER, Avrupa Birli¤i’nin ABC’si, Sinemiş, Ankara, 2003, s.1.
4
British Management Data Foundation, Speech by Winston Churchill, Zürich, 19 September 1946,
http://www.euro-know.org/speeches/paperchurchill.html., Erişim: 01.04.2007
-21-
kin statü bu yolda at›lan önemli bir ad›m olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.5
AB’ye giden yolda en önemli bildiri ise; “Avrupa ülkeleri aras›ndaki
y›k›c› ve ölümcül savafllara ve olaylara son verilmesi için 6; o dönemde kullan›lan savafl araç ve gereçleri ile enerji ihtiyac›n›n büyük bölümünün karfl›land›¤›, kömür ve çelik üretiminin tek elde toplanmas› gerekti¤ini” savunan Jean Monnet’in fikirleri esas al›narak, Frans›z
D›fliflleri Bakan› Robert Schuman taraf›ndan 09 May›s 1950 tarihinde
yay›mlanm›flt›r.7 Bildiri’de, Avrupa Federasyonunun ilk somut temeli
olarak kömür ve çelik üretimlerinin birlefltirilmesi önerilmifltir.8 Bu
plan›n kabul edilmesi ile uluslararas› görüflmeler bafllam›fl ve 18 Nisan
1951 tarihinde Paris’te Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤unu (AKÇT9)
(The European Coal and Steal Community:ECSC) kuran Paris Antlaflmas›10 (Almanya, Fransa, ‹talya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg taraf›ndan) imzalanm›flt›r.11 ‹lgili ülkelerin yasama organlar› taraf›ndan
onaylanmas›n›n ard›ndan Antlaflma, 25 Eylül 1952 tarihinde uygulamaya girmifltir. (Antlaflma 50 y›l geçerli olup 23 Temmuz 2002 tarihinde sona ermifltir.12) AKÇT’nin ortaya koydu¤u baflar›l› geliflme, Avrupa’da
sektör baz›nda s›n›rl› olmayan daha genifl bir iflbirli¤ine gidilmesi yolundaki fikirlerin a¤›rl›k kazanmas›na yol açm›flt›r.13 AKÇT’ye üye ülkelerin (Alt›lar14) d›fliflleri bakanlar›, ‹talya’n›n Messina kentinde
5
Durmuş Tezcan - Mustafa Ruhan Erdem - Oğuz Sancakdar, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi Ifl›¤›nda Türkiye’nin ‹nsan Haklar› Sorunu, 2. Baskı, Seçkin, Ankara, 2004, s.31.
6
EU,The History of European Union, http://europa.eu/abc/history/index_en.htm., Erişim:01.04.2007.
7
Robert Schuman Deklarasyonu İngilizce metni için bkz. EU, Declaration of 9 May 1950, http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_en.htm., Erişim: 01.04.2007.
8
Nurettin Bilici, Türkiye – Avrupa Birli¤i ‹liflkileri (Genel Bilgiler, ‹ktisadi-Mali Konular, Vergilendirme, Seçkin, Ankara, 2004, s.33.
9
Bundan böyle AKÇT olarak bahsedilecektir.
10
Paris Antlaşması’nın (Avrupa Kömür Çelik Topluluğu’nu Kuran Antlaşma) Türkçe metni için bkz.,
DPT,AB ile İlişkiler Genel Müdürlüğü Yayınları, http://www.dpt.gov.tr/abigm/Yayinlar/AKCTKA.pdf., Erişim:
01.04.2007
11
Ülger. a.g.e., s. 7.
12
25 Temmuz 2002 tarihinde ise, AKÇT’nin kurulmasına ilişkin Antlaşmada öngörüldüğü şekilde, 50
yıllık süre sonunda Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu ortadan kaldırılmıştır. Bkz.TOBB, Avrupa Birli¤i ve
Türkiye - Avrupa Birli¤i ‹liflkileri, TOBB, Ankara, 2002, s.7., www.tobb.org.tr/abm/raporlaryayinlar/ab-triliskileri.doc; Ayrıca, Karluk, a.g.e., s.7
13
EU,The History of European Union, http://europa.eu/abc/history/1945-1959/index_en.htm., Erişim:
01.04.2007
14
Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, Lüksemburg, Belçika Devletlerinden oluşan devletler grubuna verilen isim.
-22-
1-2 Haziran 1955 tarihleri aras›nda yapt›klar› toplant›da, Belçika D›fliflleri
Bakan› Paul Henri Spaak baflkanl›¤›nda bir komite oluflturmufllard›r.
Oluflturulan Komite taraf›ndan haz›rlanan rapor; Avrupa Ekonomik
Toplulu¤u (AET15) (The European Economic Community: EEC) ve
Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤u16 (AAET) (The European Atomic
Energy Community: EUROATOM) gibi iki yeni topluluk kurulmas›n›
önermekteydi.17 Öneri, 29–30 May›s 1956 tarihleri aras›nda AKÇT
D›fliflleri Bakanlar›n›n Venedik toplant›s›nda görüflülmüfl ve kabul edilmifltir.18 Böylece, 25 Mart 1957 tarihinde Roma’da imzalanan Antlaflmalar ile AET19 ve AAET20 kurulmufltur. 1 Ocak 1958 tarihinde yürürlü¤e giren Antlaflmalar ile kurumsal yap› büyük ölçüde tamamlanm›flt›r. Kurulan üç toplulu¤un da ilk bafllarda ayr› ayr› organlar› bulunmaktayd›.21 Ancak, 25 Mart 1957 tarihli “Avrupa Topluluklar› ‹çin Ortak
Organlar Oluflturulmas›na ‹liflkin Antlaflma” ile Genel Kurul (Parlamento) ve Mahkeme (Adalet Divan›) her üç topluluk için de ortak bir
organ haline getirilerek22 Tek Avrupa’ya giden yolda ilk ad›m at›lm›fl
oldu.23 Belçika D›fliflleri Bakan› Pierre Vigny AKÇT, AET ve
AAET’nin tek bir antlaflma içinde toplanmas› önerisini getirdi.24 1960
May›s›nda Konsey, Topluluk içinde iflçilerin/çal›flanlar›n mesleki ve
co¤rafi hareketlili¤ini desteklemek ve istihdam› teflvik etmek amac› ile
Avrupa Sosyal Fonunun (ASF) (The European Social Found- ESF) kurulmas›n› kabul etti ve Fon, Eylül 1960’ta kurulmufl oldu.25 8 Nisan
15
Bundan böyle AET olarak anılacaktır.
Bundan böyle AAET olarak anılacaktır.
Karluk, a.g.e., s.11.
18
EU, The History of European Union, http://europa.eu/abc/history/1945-1959/index_en.htm Erişim:
01.04.2007
19
AET’yi kuran Antlaşmanın Türkçe metni için bkz. DPT, http://www.dpt.gov.tr/abigm/
Yayinlar/AETKA.pdf., Erişim: 01.04.2007
20
AAEK’nu kuran Antlaşmanın Türkçe metni için bkz. DPT, http://www.dpt.gov.tr/abigm/
Yayinlar/AAETKA.pdf., Erişim: 01.04.2007
21
AKÇT için; Özel Bakanlar Kurulu,Yüksek Otorite, Ortak Kurulu ve Mahkeme, - AET ve AAEK için
ise Konsey, Komisyon, Genel Kurul ve Mahkeme. Bkz. Kurucu Antlaşma metinleri, DPT,
http://www.dpt.gov.tr/abigm., Erişim:20.06.2007
22
EU, The History of European Union, http://europa.eu/abc/history/1945-1959/1958/index_en.htm.,
Erişim: 01.04.2007.; Ayrıca, Didem Özdemir, “Avrupa Topluluğunda Karar Alma Usulleri Çerçevesinde
Avrupa Parlamentosunun Yasama Sürecindeki Rolü”, Gümrük Dünyas› Dergisi, Sayı:52., http://www.gumrukkontrolor.org.tr/Yayinlar/Dergiler/52/5.html., Erişim: 26.06.2007
23
Tekinalp/Tekinalp, a.g.e. s.9.
24
Erişim: 01.04.2007
25
Erişim: 01.04.2007
16
17
-23-
1965’de Topluluklar› bir yönetim alt›nda toplamak amac›yla, “Avrupa
Topluluklar› ‹çin Müflterek Bir Konsey ile Komisyon Oluflturulmas›
Antlaflmas›” (Birleflme Antlaflmas› – Füzyon Antlaflmas› - Merger
Treaty26) imzaland›.27 Antlaflma 1 Temmuz 1967 tarihinde yürürlü¤e
girdi.28 Birleflme Antlaflmas› ile AKÇT, EUROATOM ve AET’nin adlar› 1 Temmuz 1967’den geçerli olmak üzere ve her üç toplulu¤u da
ifade edecek flekilde, “Avrupa Topluluklar›29” (AT) ya da k›saca
“Topluluk30” olarak an›lmaya bafllanm›flt›r. Birleflme Antlaflmas› ile üç
ayr› Topluluk, hukuki varl›klar›n› korumalar›na karfl›n baz› konularda
birlefltirilmifltir. Örne¤in; üç Toplulu¤un yürütme ve karar organlar›,
Avrupa Topluluklar› Komisyonu ve Avrupa Topluluklar› Konseyi ad›
alt›nda birlefltirilmifltir. Ayn› flekilde, Topluluklar›n bütçelerinin de birleflmesi gerçekleflmifltir.31 Kurucu Antlaflmalara göre birleflme gerçekleflmifl olsa bile fiili olarak birleflme gerçekleflmemifl ve her Topluluk
kendi kurallar›na göre yönetilmeye devam edilmifltir.32 Birli¤e giden
yolda ilk önemli ad›m 1 Temmuz 1968 tarihinde tamamlanm›flt›r.33 Bu
tarihten itibaren “Gümrük Birli¤i34” gerçeklefltirilmifltir. Ancak, ‹ç
Pazar›n35 tam olarak gerçeklefltirilememesi nedeni ile Tek Pazar36 bir
hedef olarak kalm›flt›r. Bu hedefe ulaflmada 1985 y›l›nda Komisyonun
26
Antlaşmanın İngilizce tam metni için Bkz. European Navigator, http://www.ena.lu/mce.cfm., Erişim:
25.06.2007
27
DELTUR, Antlaşmalar, http://www.deltur.cec.eu.int. ; Erişim: 25.06.2007.; Ayrıca, Bkz.
Tekinalp/Tekinalp, a.g.e., s.9.
28
Erişim: 01.04.2007
29
Ülger, a.g.e., s.14.
30
31
Bilici, a.g.e., s.34.
32
Erişim: 01.04.2007
33
Bilici, a.g.e., s..34.
34
Gümrük Birliği, uluslararası ekonomik bütünleşmelerin en yaygın rastlanan türlerinden biridir.
Gümrük Birliklerinde, üye ülkeler arasında ticaretin serbestleştirilmesinin yanı sıra, üçüncü ülkelere karşı
da ortak gümrük tarifeleri uygulanır. Bkz. Nevzat Güran, Uluslararas› Ekonomik Bütünleflme ve Avrupa
Birli¤i, İkinci Baskı, Anadolu Matbaası, İzmir, 2002, s.8.
35
“İç Pazar, içinde malların, kişilerin, hizmet edimlerinin ve sermayenin serbest bir şekilde dolaşmasının
güvence altına alındığı, iç sınırların bulunmadığı, alanı kapsar.” ATS m.13., Bkz. İKV, Avrupa Tek Senedi,Yayın
No:43, İstanbul, 1987, s.9.
36
İç Pazar, Ortak Pazar: Her iki kavram da birbirinden farklı değildir. Bkz.Tekinalp/Tekinalp., a.g.e., s.13.
-24-
yay›nlad›¤› Beyaz Kitap37 (The White Paper on the Internal Market38)
önemli bir rol oynam›flt›r. Beyaz Kitap’ta dile getirilen hususlar Konsey taraf›ndan da kabul edilince Avrupa Tek Senedi39 (ATS40) yürürlü¤e girmifltir.41 AET, AKÇT ve AAET Antlaflmalar›nda ilk büyük de¤iflikli¤i gerçeklefltiren Avrupa Tek Senedi42 (ATS), 1 Temmuz 1987 tarihinde yürürlü¤e girmifltir. Tek Senet, serbest ve sosyal bir pazar yaratmak için, karar alma organlar›n›n güçlendirilmesini, daha kolay karar alarak Kurumlar›n ifllevsellik kazanmas›n› ve böylece ABD ve
Japonya (hatta Çin) ile rekabet edebilme imkân›n›n yakalanmas›n› hedeflemekteydi. Ayr›ca, Tek Senet ile öngörülen hususlar aras›nda; ‹ç
Pazar›n 1992 y›l› sonuna kadar tamamlanmas›, mesleki özelliklerin belirlenmesi ve Topluluk içinde ekonomik ve sosyal birli¤in gerçekleflmesine yönelik önlemlerin al›nmas› da say›labilir.43 7 fiubat 1992’de
imzalan›p 1 Kas›m 1993 tarihinde yürürlü¤e giren Maastrich Antlaflmas› (Avrupa Birli¤i Antlaflmas› –ABA) ile Avrupa Toplulu¤u (AT)
kavram› kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Ayr›ca, Roma Antlaflmas›’n›n yani
Avrupa Ekonomik Toplulu¤unu Kuran Antlaflma’n›n ad› da “Avrupa
Toplulu¤unu Kuran Antlaflma” (ATA) fleklinde de¤ifltirilmifltir.44 Maastricht Antlaflmas› ile üç sütunlu bir yap› oluflturulmufltur.45 (“Üç Sütun
Teorisi” olarak da adland›r›lmaktad›r46). Maastricht Antlaflmas› ile ku37
Beyaz kitap, teklif edilen yasama girişimlerini açıklamaya yönelik bir komisyon yayınıdır. Bkz.
Desmond Dinan, (Editör), Avrupa Birli¤i Ansiklopedisi, (Çev. H.Akay) Birinci Cilt, Kitap Yayınevi, İstanbul,
2005, s.25; Beyaz Kitaplar, Konsey tarafından onaylanmaları durumunda “Birlik Eylem Programına”
dönüşebilmektedir. Bkz. İKV, AB ve Türkiye – AB ‹liflkileri Temel Kavramlar Rehberi, İKV, Yayın No:172,
İstanbul, 2003, s.59.
38
İngilizce metin için bkz. http://aei.pitt.edu/1113/01/internal_market_wp_COM_85_310.pdf., Erişim:
21.06.2007
39
Antlaşma metninin İngilizcesi için bkz., EU, Single European Act, http://europa.eu.int/
eurlex/en/treaties/selected/livre509.html., Erişim: 21.06.2007
40
Bundan böyle Tek Senet veya sadece Senet olarak anılacaktır.
41
Bilici, a.g.e., s.34.
42
Single European Act, olarak bilinen belgenin Türkçe’ye çevrilişi ile ilgili birliktelik bulunmamaktadır.
Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu “Tek Avrupa Senedi” olarak çevirirken, DPT, Dış Ticaret
Müsteşarlığı, İKV gibi Kurumlar “Avrupa Tek Senedi” olarak çevirmişler ve kullanmaktadırlar.
43
44
Tekinalp/Tekinalp a.g.e., s.15.
45
Bu terimle,Avrupa Birliği Antlaşması'nın (Maastricht Antlaşması) aşağıdaki üç sütunu kastedilmektedir. Birinci Sütun: Topluluk boyutu: Avrupa Topluluğu'nu kuran Antlaşma'da yer alan hükümlere tekabül
eder: Birlik vatandaşlığı, Topluluk politikaları, Ekonomik ve Parasal Birlik v.b., ‹kinci Sütun: Ortak Dışişleri
ve Güvenlik Politikası: Maastricht Antlaşması'nın V. Bölümü kapsamındadır, Üçüncü Sütun:Adalet ve İçişleri
Alanlarında İşbirliği: Maastricht Antlaşması'nın VI. Bölümü kapsamındadır. Bkz. İKV, (b), a.g.e., s.33.
46
-25-
rulan Avrupa Birli¤i tamamlanmam›fl bir yap› görünümündeydi.47 Yap›, 2 Ekim 1997’de imzalanan ve 1 May›s 1999’da yürürlü¤e giren
Amsterdam Antlaflmas›48 (AA) ile tamamlanmaya çal›fl›lm›flt›r.
Amsterdam Antlaflmas›49 (AA) ile istihdam alan›nda da yeni ad›mlar
at›lm›flt›r.50 1999 y›l›nda Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB) için son
ad›m at›larak EURO iflleme sokulmufltur.51 7-9 Aral›k 2000 tarihleri
aras›nda yap›lan Nice Zirvesinde AB üyesi ülkeler, geniflleme süreci
kapsam›nda AB’nin gerçeklefltirmesi gereken kurumsal reformlarla ilgili olarak, fiubat 2000’de oluflturulan Hükümetler Aras› Konferans
(HAK) çerçevesinde var›lan sonuçlar temelinde, Kurucu Antlaflmalara
de¤ifliklik getiren yeni bir Antlaflma üzerinde uzlaflmaya varm›fllard›r.
26 fiubat 2001 tarihinde imzalanan Nice Antlaflmas›52, tüm üye ülkelerde onaylanmas›n›n ard›ndan 1 fiubat 2003 tarihinde yürürlü¤e girmifltir. Ekonomik birlik yan›nda daha güçlü siyasi birliktelik sa¤lamaya
yönelik çal›flmalar›n bir sonucu olarak, 28 fiubat 2002 tarihinde AB
Anayasas› Tasla¤›’n› oluflturmak üzere, “Avrupa’n›n Gelece¤i Kurultay›” toplanm›flt›r.53 Kurultay, 16 ayl›k sürenin sonunda çal›flmalar›n›
tamamlam›fl ve taslak metnini HAK’ta görüflülmek üzere AB Dönem
Baflkanl›¤›na sunmufltur. Avrupa ‹çin Bir Anayasa Oluflturan Antlaflma
Tasla¤›, 17-18 Haziran 2004 tarihleri aras›nda Brüksel’de gerçeklefltirilen Avrupa Zirvesi sonunda kabul edilmifltir.54 AB Anayasas›, üye ve
aday ülke liderleri taraf›ndan, 29 Ekim 2004 tarihinde Roma’da imzalanm›flt›r.55 AB Anayasas›, Avrupa Birli¤i üye ülkelerinin siyasi bir bir47
Antlaşmanın İngilizce metni için Bkz., EU, EUR-LEX, Treaty of Amsterdam, http://europa.eu.int/eurlex/en/treaties/selected/livre546.html Erişim: 21.06.2007.;Ayrıca,Türkçe tercüme için Bkz. İKV, Amsterdam
Antlaflmas›, Bütünlefltirilmifl Haliyle Avrupa Birli¤i Kurucu Antlaflmalar›,Yayın No:162, İstanbul, 2000
49
Bundan böyle AA olarak bahsedilecektir.
50
Ülger, a.g.e., s.,7.
51
Desmond Dinan, (Ediör), Avrupa Birli¤i Ansiklopedisi, (Çev. H.Akay) İkinci Cilt, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2005, s.482.
52
Antlaşmanın İngilizce metni için Bkz., EU, EUR-LEX, Treaty Of Nice, http://europa.eu.int/eurlex/lex/en/treaties/dat/12001C/htm/12001C.html., Erişim:20.06.2007; Antlaşmanın Türkçe metni için Bkz.
İKV, Nice Antlaflmas›,Yayın No: 174, İstanbul, 2003
53
Özlem Taşdemir,“Avrupa Konseyi Kararları Uyarınca Gelişen AB ve Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri
İlişkileri”, turkishweekly, http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=49. Erişim:20.06.2007
54
DELTUR, Anayasa, Erişim: 25.06.2007, http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp?pId=3&lang=
0&prnId=1&fId=5&ord=0&docId=290&fop=1
55
Adalet Bakanlığı, “Avrupa için Bir Anayasa Oluşturan Antlaşma”, http://www.abgm.adalet.gov.tr/ekutuph.htm., Erişim: 25.06.2007; Ayrıca, Bkz. BBC, Turkish.com., AB Anayasasına Tarihi İmza,
http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2004/10/041029_eu_constitution.shtml., Erişim:25.06.2007
48
-26-
lik kurma yolunda att›klar› en önemli ad›m› teflkil etmekte ve AB’nin
temelini oluflturan Kurucu Antlaflmalar ile Kurucu Antlaflmalar› de¤ifltiren tüm antlaflmalar› tek ve yeni bir metinde bütünlefltirmektedir.56 12
Ocak 2005 tarihinde Avrupa Parlamentosu taraf›ndan kabul edilen
Anayasa’n›n, yürürlü¤e girece¤i tarih olarak, Anayasal Antlaflma’da 1
Kas›m 2006 belirtilmifltir. Ancak, Anayasa’n›n yürürlü¤e girebilmesi
için tüm üye ülkeler taraf›ndan usulüne uygun onaylanmas› gerekmektedir. Fransa (29 May›s 2005 tarihinde) ve Hollanda'da yap›lan referandumlarda, (1 Haziran 2005 tarihinde) Anayasa’ya hay›r oyu ç›kmas›ndan sonra referandumlardan ç›kan “hay›r” sonuçlar›n›n, üye ülkeler
aras›nda “domino etkisi” yaratmas›n› önlemek için, 16-17 Haziran
2005 tarihli Avrupa Konseyi Zirvesinde, Anayasa Antlaflmas›’n›n yürürlü¤ü için öngörülen 1 Kas›m 2006 tarihinin imkan dahilinde olmaktan ç›kt›¤› sonucuna ulafl›lm›fl ve onay sürecine ara verilmesi kararlaflt›r›lm›flt›r.57 Ancak, ‹ngiltere, ‹rlanda, Portekiz, Danimarka, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya karara uygun olarak onay sürecini dondururken,
Güney K›br›s Rum Kesimi ve Lüksemburg gibi baz› üyeler süreci durdurmayarak AB Anayasas›’na onay vermifltir.58
1.2. Avrupa Birli¤i’nin Kurumsal Yap›s›
Avrupa Birli¤i istihdam politikas› ile ilgili de¤erlendirme yapabilmek için AB’nin kurumsal yap›s›, kurumlar›n görev ve yetkileri ve istihdam politikas› oluflumunda rol alan di¤er aktörlerin bilinmesi gerekmektedir. Di¤er taraftan, bu kurumsal yap›n›n çal›flma usul ve esaslar›n›n belirlendi¤i AB hukukunun ise en az›ndan genel hatlar›n›n ve özelliklerinin aç›klanmas› yerinde olacakt›r. Böylece politika oluflturma ve
uygulama süreci daha anlafl›l›r hale gelecektir.
Toplulu¤un iflleyifli temelde dört organ taraf›ndan sa¤lanmaktad›r.
Bunlar; Avrupa Toplulu¤u Bakanlar Konseyi (Konsey), Avrupa Toplulu¤u Komisyonu (Komisyon), Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Toplulu¤u Adalet Divan›’d›r. Bu kurumlara Avrupa Zirveleri (Devlet ve Hü56
İKV, Tarihçe, http://www.ikv.org.tr/abtarihce.php., Erişim: 20.05.2007
Adalet Bakanlığı, a.g.e.
58
İKV, Tarihçe, http://www.ikv.org.tr/abtarihce.php., Erişim: 20.05.2007
57
-27-
kümet Baflkanlar› Konsey Toplant›s›) ile ikincil nitelikteki Ekonomik
ve Sosyal Komite (ESK), Bölgeler Komitesi (BK) ve ‹stihdam Komitesini
(‹K) de eklemek mümkündür. Ayr›ca, Avrupa Merkez Bankas› (AMB),
Avrupa Yat›r›m Bankas› (AYB), Avrupa Kalk›nma Bankas› (AKB),
Avrupa Say›fltay›, Avrupa Denetçisi gibi kurumlar› da saymak mümkündür.
Avrupa Birli¤i kurumsal yap›s› içinde yer alan yukar›da say›lan kurumlar yan›nda, gerek Kurucu Antlaflmalar ve gerekse ikincil mevzuat
uyar›nca oluflturulan kurumsal yap›lar ile sivil toplum kurulufllar› da Birli¤e ait çeflitli politikalar›n oluflturulmas› sürecinde rol alabilmektedirler.
AB’nin tüm kurumsal yap›s›n›n incelenmesi ayr› bir çal›flma konusu olabilecek kadar kapsaml›d›r. Ayr›ca, temel yap›da yer alan kurumlar›n oluflumu ve çal›flma koflullar› konusunda yeterli bilgi düzeyi oldu¤u dikkate al›nd›¤›nda, az bilinen konular ile en güncel bilgilerin verilmesi, çal›flman›n hacmine uygun düflecektir.
1.2.1. Birlik Düzeyinde ‹stihdam Politikas›n›n Oluflumunda
Rol Alan Kurumlar
1.2.1.1. Avrupa Zirvesi
AB Devlet ve Hükümet Baflkanlar› ile Komisyon Baflkan›n›n59 kat›ld›¤› toplant›lar; Zirve, Devlet ve Hükümet Baflkanlar› Konseyi60, Avrupa
Konseyi61, Avrupa Birli¤i Konseyi62, Avrupa Doru¤u63, veya Avrupa
Zirvesi64 olarak isimlendirilmektedir. Bir y›l içinde dört seferden fazla
59
Tek Senedin 2. maddesi ile Komisyon Başkanına Zirveye katılma hakkı verilmiştir.“Avrupa Topluluğu
Konseyi, Üye Devletlerin Devlet ve Hükümet Başkanları ile Avrupa Toplulukları Komisyonu Başkanını bir
araya getirir.” (ATS. m.2.)
60
Tekinalp/Tekinalp., a.g.e., s.208.
61
Avrupa Konseyi (The Council of Europe) “II: Dünya Savaşından sonra Avrupa’da meydana gelen siyasal, ekonomik ve sosyal koşulların Avrupa’da yeni diktatörlükler oluşumuna yol açmaması için Avrupa’nın
ilk siyasal kuruluşu olan ve Avrupa çapında eğitim, insan haklarının korunması ve kültür alanlarında anlaşmalar kabul eden, hükümetlerarası bir kuruluştur. Avrupa Konseyine ilişkin statü on devlet tarafından
05.05.1949 tarihinde Londra’da imzalanmış ve 03.08.1949 tarihinde yürürlüğe girmiştir.Türkiye’nin de kurucu üye olduğu kuruluşta 47 üye ülke bulunmaktadır. Kurum Avrupa Birliği ile herhangi bir organik bağı
bulunmayan, ayrı bir uluslararası teşkilattır. Ancak, günümüzde Avrupa Birliği'nin Avrupa Konseyi'ne ait bayrağı kullanıyor olmasının yanı sıra, Avrupa Konseyi ile AB'nin yakın işbirliği söz konusudur. Ancak, AB Bakanlar Konseyi ile karıştırılmamalıdır.” Bkz.Tezcan, a.g.e., s.31.
62
63
DELTUR, Topluluk Hukuku’nun ABC’si, www.deltur.cec.eu.int/kitap/kabc.rtf., Erişim: 24.06.2007
64
DELTUR, Avrupa Konseyi, http://www.deltur.cec.eu.int/., Erşim: 21.05.2007
-28-
olmamak üzere, üye devletlerin cumhurbaflkanlar› ve/veya baflbakanlar› Avrupa Komisyonu Baflkan› ile birlikte, Avrupa Zirvesi ad› alt›nda
bir araya gelirler.65 AB Bakanlar Konseyinden (Konsey) ay›rmak amac›yla AB Baflkanlar Konseyi olarak da adland›r›l›r.66 1961 y›l›nda Fransa’
n›n giriflimleri ile toplanan Paris67 ve Bonn’da68 bir araya gelen, Topluluk
Üyesi Ülkelerin Devlet veya Hükümet Baflkanlar›n›n yapt›klar› HAK
(The Conference of Representatives of Member Goverments) ve Bonn
Konferans› sonras› yap›lan Bonn Aç›klamas›nda hükümet baflkanlar›n›n düzenli aral›klarla toplanmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. 1974 tarihinde Paris’te gerçekleflen HAK’›n sonuç bildirisinde69, Devlet veya Hükümet
Baflkanlar› düzeyindeki toplant›lar›n, “Topluluk ile siyasal iflbirli¤ine
iliflkin giriflimler aras›nda oluflturulmas› gereken tutarl› birlikteli¤i sa¤lama araçlar›ndan biri olarak görüldü¤ü ifade edilmifltir.70” Bu toplant›da ayr›ca, Fransa Cumhurbaflkan› V.Giscard d’Estaing Konferans›n
kurumsallaflt›r›lmas›n› ve ad›n›n da “Avrupa Konseyi” (The European
Council) olmas›n› önermifltir. HAK, fiili (de facto) olarak ortaya ç›km›fl olmas›na karfl›n71, 1975 y›l›ndan itibaren düzenli olarak toplanmaktad›r.72 Avrupa Konseyi yasal olarak Tek Senet ile tan›nm›flt›r.73 Tek Senet, Zirveleri kurumsallaflt›rm›flt›r.74 Ancak, yetkisini tam olarak belirtmemifltir.75 1983 y›l›nda toplanan Stuttgart Zirvesinde yay›mlanan bildiride76, (Solemn Declaration on the European Union) Avrupa Konseyinin
65
DELTUR, Avrupa Birli¤i Nas›l Çal›fl›r?, http://www.deltur.cec.eu.int/_webpub/documents/ brochures/
HowEUWorks.pdf., Erişim: 21.05.2007
66
DELTUR, http://www.deltur.cec.eu.int/., Erişim: 21.05.2007
67
10-11 Şubat 1961 tarihinde Paris’te gerçekleşen Avrupa Zirvesi sonrası yayımlanan bildirinin İngilizce metni için bkz. University of Pittsburhg (Uni.P.), Archive of European Integration (AEI), Conference of
the Heads of State or of Government of the Member States of the EEC, http://aei.pitt.edu/1463/01/paris_1961.pdf., Erişim: 01.06.2007
68
18 Haziran 1961 tarihinde Almanya’nın Bonn kentinde gerçekleşen Avrupa Zirvesi sonrası yapılan
bildirinin İngilizce metni için bkz. Uni.P., AEI, Statement issued by the Heads of State or Government,
http://aei.pitt.edu/1456/01/bonn_1961.pdf., Erişim: 01.06.2007
69
9-10 Aralık 1974 tarihleri arasında yapılan Avrupa Zirvesine ait bildirinin İngilizce metni için bkz.
Uni.P., AEI, Meetings Of The Heads Of State Or Government Paris, 9-10 December 1974, http://
aei.pitt.edu/1459/01/Paris_1974.pdf., Erişim: 01.06.2007
70
Bertil Emrah Order, Avrupa Birli¤i’nde Anayasa ve Anayasac›l›k,Anahtar Kitaplar, İstanbul, 2004, s.391.
71
72
DPT, AB İle İlgili Temel Bilgiler, Zirve (Avrupa Konseyi), http://www.dpt.gov.tr/abigm/ Erişim:
21.05.2007
73
Order, a.g.e., s.393.
74
ATS madde 2. “Avrupa Topluluğu Konseyi, Üye Devletlerin Devlet ve Hükümet Başkanları ile Avrupa Toplulukları Komisyonu Başkanını bir araya getirir. Söz konusu kişilere Dışişleri Bakanları ve bir Komisyon üyesi yardım eder.” Bkz. İKV, (a).a.g.e.
75
76
Bildirinin İngilizce metni için bkz. Uni.P., AEI, The European Council, Stuttgart, 17-19 June 1983,
http://aei.pitt.edu/1396/01/Stuttgart_jun_1983.pdf., Erişim: 01.06.2007
-29-
görev tan›m› yap›lm›flt›r. Avrupa Topluluklar› ile ilgili politik ve ekonomik konularda yap›c› uyar›larda bulunmak, yeni faaliyet alanlar›nda
iflbirli¤ini teflvik etmek, d›fl iliflkilerde Toplulu¤un tavr›n› belirlemek,
Avrupa Konseyinin görevleri aras›nda say›lm›flt›r.77 Resmi statüsü ise
Maastrich Antlaflmas› ile oluflturulmufltur. 21 ve 22 Haziran 2002’de
Sevilla’da gerçekleflen Avrupa Zirvesinde78, Avrupa Zirvelerinin y›lda
dört kez toplanmas› kararlaflt›r›lm›flt›r.79 Maastrich Antlaflmas›’n›n
(ABA) 4. maddesinin ilk f›kras›nda ise Avrupa Zirvesi, Birli¤e geliflmesi için gerekli itici gücü vermekle ve genel siyasal hedefleri saptamakla görevli k›lm›flt›r.80 Avrupa Zirve toplant›lar›; gerek siyasi alanda
gerek politikalar›n oluflturulmas›nda yönlendirici ilkelerin benimsendi¤i, AB’nin orta ve uzun vadeli politikalar›n›n belirlendi¤i toplant›lar
olarak büyük önem tafl›maktad›rlar. Ayr›ca, Bakanlar Konseyinde çözümlenemeyen ihtilaflar burada karara ba¤lan›r.81 AB’nin en üst düzeyde yetkili siyasi organ› oldu¤u söylenebilir.82 Ancak, bu yüksek statüsüne karfl›n, yasama ve karar alma yetkisine sahip de¤ildir.83 Zirve, AB
Bakanlar Konseyinin dönem baflkanl›¤›n› yürüten üye ülkenin Devlet
Veya Hükümet Baflkan›n›n liderli¤inde toplan›r. Her toplant›n›n sonunda baflkanl›k sonuç bildirisi yay›mlan›r.84
1.2.1.2. Konsey
Bakanlar Konseyi85, Avrupa Bakanlar Konseyi veya Avrupa Topluluklar› Konseyi86 olarak da adland›r›lmaktad›r. Konsey, Toplulu¤un yasama ve karar alma organ›d›r. AB’nin yasama koludur (baz› alanlarda
77
İngilizce metni için Bkz. EU, Seville European Council, 21 And 22 June 2002,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressdata/en/ec/72638.pdf Annex I., Erişim: 21.05.2007
79
İKV, (b), a.g.e., s.42.
80
81
DELTUR, (e)., a.g.e., s.7
82
83
84
İKV, Kurumlar ve Karar Alma Mekanizması, http://www.ikv.org.tr/kurumlar.php., Erişim:19.05.2007
85
Avrupa Konseyi, 1949’da kurulmuştur ve önemli başarılarından biri Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini hazırlamak olmuştur. Bu, bir AB Kurumu değildir.Avrupa Konseyi, başka konuların yanı sıra insan haklarını
korumak, Avrupa’nın kültürel çeşitliliğini arttırmak ve ırklar konusunda önyargılar ve hoşgörüsüzlük gibi
sosyal problemlerle savaşmayı hedefleyen hükümetlerarası bir organizasyondur. Bkz. DELTUR, (e), a.g.e.,
s.7.; Ayrıca, Bkz.Yukarıda Dipnot 41.
86
Bundan böyle sadece Konsey olarak bahsedilecektir.
78
-30-
da yürütme koludur).87 Üye ülke hükümetleri, bakan düzeyinde birer
temsilci ile Konseye kat›l›rlar88 (Konseyde üye devletlerin oy a¤›rl›klar› çal›flman›n Ek’inde yer alan Tablo 1’de gösterilmifltir). ‹lke olarak,
D›fliflleri Bakanlar›n›n kat›l›m› ile oluflan Konsey, gündemindeki konuya göre, de¤iflik bakanlar›n kat›l›m› ile de toplanabilir.89 Örne¤in; gündemde, ulaflt›rma ile ilgili bir sorun varsa Ulaflt›rma Bakanlar›, çal›flma
yaflam› ile ilgili bir sorun görüflülecekse Çal›flma ve Sosyal ‹fller Bakanlar›n›n kat›lmas›yla oluflur.90
Konsey Baflkanl›¤› her alt› ayda bir de¤iflir. Baflka bir deyiflle, her
AB ülkesi s›rayla, alt› ay boyunca Konsey gündemini belirleyerek ve
bütün toplant›lara baflkanl›k ederek, yasal ve politik kararlar› ön plana
ç›kar›r ve üye devletler aras›ndaki uzlaflmalara arac› olur. Toplant›lar,
Nisan, Haziran ve Ekim aylar› Lüksemburg’da, di¤er tüm zamanlarda
Brüksel’de yap›l›r. Toplam dokuz farkl› Konsey oluflum flekli vard›r.91
Oluflum flekilleri flunlard›r.
• Genel ‹fller ve D›fl ‹liflkiler
• Ekonomik ve Finansal ‹liflkiler (ECOF‹N)
• Adalet ve ‹çiflleri (JHA)
• ‹stihdam, Sosyal Politika, Sa¤l›k ve Tüketici Haklar›
• Rekabetçilik
• Telekomünikasyon, Ulafl›m ve Enerji
• Tar›m ve Bal›kç›l›k
• Çevre
• E¤itim, Gençlik ve Kültür
Konseyin alt› ana sorumlulu¤u vard›r. Bunlar flöyle s›ralanabilir.92
1. Avrupa yasalar›n› onaylamak.
2. Üye devletlerin genel ekonomik ve sosyal politikalar›n› ko87
88
89
DELTUR, (e), a.g.e., s.13-19.
DELTUR, (e), a.g.e., s.13-19.
90
Zeki Erdut, Avrupa Toplulu¤u’na Tam Üyelik Bak›m›ndan Türk Endüstri ‹liflkileri Sisteminin
De¤erlendirilmesi, Kamu-İş, Ankara, 1992, s.6-7.
91
EU, Council Configurations, http://www.consilium.europa.eu/cms3_fo/showPage.asp?id= 427&lang=
en&mode=g., Erişim: 20.06.2007
92
DELTUR, (e), a.g.e., s.10-13.
-31-
ordine etmek (AB ülkeleri, ulusal ekonomik politikalar›n›n s›k› koordinasyonuna dayanan genel bir ekonomik politika istediklerine karar vermifllerdir. Bu koordinasyon, Ekonomik ve Finansal ‹liflkiler Konseyini
(Ecofin) oluflturan, ekonomi ve maliye bakanlar› taraf›ndan yürütülür.
AB ülkeleri, daha fazla ifl olana¤› yaratmak, e¤itim, sa¤l›k ve sosyal
koruma sistemlerini de gelifltirmek istemektedirler. AB’ye üye her ülke, bu alanlarda kendi politikas›ndan sorumlu olsa da, ortak hedefler
belirleyip en iyi neyin iflleyece¤i konusunda birbirlerinden bilgi alabilirler. Bu süreç “Aç›k Koordinasyon Metodu" olarak adland›r›l›r ve
Konseyde de uygulan›r.).
3. AB ve di¤er ülkeler veya uluslararas› organizasyonlar aras›nda
uluslararas› anlaflmalar yapmak.
4. Avrupa Parlamentosuyla beraber AB bütçesini onaylamak.
5. Avrupa Konseyi taraf›ndan genel esaslar› belirlenmifl olan AB’nin
ortak d›fl ve güvenlik politikas›n› gelifltirmek.
6. Cezai konularda ulusal mahkemeler ve polis güçleri aras›nda
(adalet ve iç iflleri politikalar›) ifl birli¤ini koordine etmek.
Yukar›daki sorumluluklar›n ço¤u Topluluk alan›yla ilgilidir. Topluluk alan›, üye devletlerin egemenliklerini birlefltirme karar› ald›¤› ve
AB kurumlar›na karar alma yetkisini devretti¤i alanlardan oluflur. Bu
alan, Avrupa Birli¤i'nin ilk sütunudur. Yukar›daki son iki sorumluluk,
üye devletlerin güçlerini delege etmedi¤i (yani, yetki devrinin söz konusu olmad›¤›) bununla birlikte, beraber çal›fl›lan alanlarla ilgilidir. Bu,
‘hükümetler-aras› ifl birli¤i’ olarak adland›r›l›r ve AB’nin ikinci ve
üçüncü sütunlar›n› kapsar.
Her AB üyesi devlet, kendisini AB seviyesinde temsil edecek ve
ulusal ç›karlar›n› koruyacak daimi bir grubu (temsilcilik) Brüksel’de
bulundurur. Her temsilcili¤in bafl›, üye ülkenin AB büyükelçisidir. Bu
büyükelçiler (Daimi Temsilciler), Daimi Temsilciler Meclisi (Coreper)
olarak her hafta toplan›rlar. Bu meclisin rolü, Özel Tar›m Komitesinin
ilgilendi¤i tar›msal konular hariç, Konseyin çal›flmalar›n› haz›rlamakt›r. Coreper’ler, ulusal yönetimlerden gelen memurlar›n oluflturdu¤u
çal›flma gruplar› taraf›ndan desteklenir.93
93
Erdut, a.g.e., s.7.
-32-
1.2.1.3. Avrupa Parlamentosu
Tarihi 1950’lere ve kurucu antlaflmalara dayanan AP’nin üyeleri,
1979’dan beri temsil ettikleri kifliler taraf›ndan do¤rudan seçilmektedir.
Daha önce Avrupa Topluluklar› Meclisi olan ismi, 1987’de Avrupa
Tek Senedi ile Avrupa Parlamentosu ad›n› alm›flt›r.94 Seçimler her befl
senede bir yap›lmaktad›r ve seçmen olarak kay›tl› her AB vatandafl›
seçme hakk›na sahiptir. Bu flekilde oluflturulan Parlamento, Birli¤in
455 milyondan fazla vatandafl›n›n demokratik isteklerini ifade etmekte
ve di¤er kurumlarla olan görüflmelerde, onlar›n ç›karlar›n› temsil etmektedir. Halen görevde olan Parlamento’nun 27 üye ülkeden seçilmifl
785 üyesi bulunmaktad›r.95 Bu say›, üye ülkelerin nüfus büyüklü¤üne
göre belirlenmifl96 olup, Avrupa Parlamentosu’ndaki sandalyelerin
gruplara ve ülkelere göre da¤›l›m› çal›flman›n ekinde yer alan tabloda
(Tablo 2) gösterilmifltir.
Avrupa Parlamentosu’nun üç çal›flma yeri vard›r: Brüksel (Belçika),
Lüksemburg ve Strazburg (Fransa). Lüksemburg, idari ofislere (Genel
Sekreterlik) ev sahipli¤i yapar. “Genel Oturum” olarak bilinen bütün
parlamenterlerin kat›ld›¤› toplant›lar Strazburg’da ve bazen Brüksel’de
yap›lmaktad›r. Komite toplant›lar› da Brüksel’de yap›l›r. Parlamentonun üç ana rolü vard›r:97
1. Avrupa yasalar›n› onaylamak (yasama yetkisi); AB yasalar›n›n
kabul edilmesinde (onaylanmas›) en çok kullan›lan prosedür “ortak karar” almad›r. Bu prosedür, Avrupa Parlamentosunu ve Konseyi eflit bir düzeye getirir ve birçok alanda ç›kart›lacak yasalara
uygulan›r. Baz› alanlarda (örnek olarak tar›m, ekonomi politikas›,
vizeler ve göç) Konsey tek bafl›na yasa yapar fakat Parlamentoya
dan›flmak zorundad›r. Ayr›ca, AB’ye yeni ülkelerin kat›lmas› gi94
M.Atlan Heper,“Avrupa İş Hukuku ve Türkiye”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üni, Sos. Bil.
Enstitüsü, İstanbul, 1996, s.38.
95
EU, European Parliament, Members, http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/static Display.
do?id=45&pageRank=3&language=EN. Erişim: 20.06.2007
96
Erdut, a.g.e., s.7.
97
DELTUR, (e), a.g.e., s.10-13.
-33-
bi baz› önemli konularda Parlamentonun onay› gerekmektedir.
Parlamento ayr›ca, Komisyonun y›ll›k program›n› inceleyerek,
hangi yeni yasalar›n uygun olaca¤›n› de¤erlendirerek ve Komisyondan teklifler önermesini isteyerek yasama sürecine h›z kazand›r›r.
2. Demokratik Gözetimin- Yürütme Üzerinde Denetim Yetkisi;
Parlamento di¤er Avrupa kurumlar› üzerinde demokratik gözetim
uygular.
3. Bütçenin Onaylanmas› Yetkisi; AB’nin y›ll›k bütçesi, Parlamento ve Konsey taraf›ndan ortaklafla kararlaflt›r›l›r. Parlamento bütçeyi ard› ard›na iki oturumda tart›fl›r ve bütçe, Parlamento Baflkan› taraf›ndan imzalanmad›kça yürürlü¤e girmez. Parlamento, her
y›l Aral›k ay›nda Avrupa Birli¤i bütçesini görüflür ve onaylar.98
1.2.1.4. Komisyon
Avrupa Komisyonu, AB politikalar›n›n tasarlay›c›s› ve koordinatörüdür. Mevzuat önerileri haz›rlar, Parlamento ve Konsey'e sunar.99 Birli¤in yürütme organ› olarak; Avrupa Birli¤i müktesebat›n›, Avrupa Parlamentosu ve Konsey taraf›ndan haz›rlanan bütçe ve programlar› uygulamakla yükümlüdür. Komisyon, genifl yetki ve görevlere sahiptir.100
Komisyon üyeleri101 görevlerini yerine getirirken kendi ulusal hükümetlerinden tamamen ba¤›ms›z olarak davranmak ve sadece Avrupa
Birli¤i’nin ç›karlar›n› gözetmekle yükümlüdürler. Komisyonu görevden alabilecek tek organ Avrupa Parlamentosu’dur. Komisyonda kararlar ortak sorumluluk ilkesi temelinde al›n›r. Komisyon öncelikle ve her
fleyin üstünde Antlaflmalar›n korunmas› ve gözetilmesiyle yükümlüdür.
Üye devletlerden herhangi birine karfl› Antlaflma ihlali soruflturmas›
bafllatabilir ve gerekli gördü¤ünde konuyu Avrupa Adalet Divan›na götürebilir.102 Avrupa Komisyonu’nun dört ana görevi vard›r:103
98
ABGS,Avrupa Birliğinin Kurumları, http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=106&l=1., Erişim: 20.06.2007
DELTUR, (e), a.g.e., s.20-24.
100
Erdut., a.g.e., s.7.
101
Gayri resmi olarak, Komisyon Üyeleri ‘Komisyonerler’ olarak bilinirler.
102
ABGS., a.g.e.
103
DELTUR., (b), a.g.e., s.20-24.
99
-34-
1. Parlamentoya ve Konseye yasa teklifinde bulunmak;
2. AB politikalar›n›n ve bütçesinin idaresi ve uygulanmas›;
3. Avrupa yasalar›n› yürürlü¤e koymak ve uygulanmas›n› gözetmek
(Adalet Divan› ile beraber);
4. Uluslararas› sahada AB’yi temsil etmek (Örne¤in; AB ve di¤er
ülkeler aras›ndaki anlaflmalar› müzakere etmek).
Komisyonun oluflumu ise flöyledir: Her befl y›lda bir, Avrupa Parlamentosu seçimlerinden sonraki alt› ay içinde olmak üzere, yeni bir Komisyon atan›r. Prosedür afla¤›daki gibidir:
• Üye devlet hükümetleri yeni Komisyon Baflkan› olarak kimin aday
gösterilece¤i üzerinde uzlaflmaya var›rlar.
• Komisyon Baflkan aday›, daha sonra Parlamento taraf›ndan onaylan›r.
• Komisyon Baflkan aday›, üye devletlerin hükümetleri ile görüflerek
Komisyonun di¤er üyelerini seçer.
• Yeni Parlamento daha sonra her üye ile görüflür ve bütün tak›m
hakk›nda fikrini verir.
Onaylama ifllemi tamamland›ktan sonra yeni Komisyon resmi olarak çal›flmaya bafllayabilir.
1.2.1.5. Avrupa Toplulu¤u Adalet Divan›
Adalet Divan›’n›n görevi, AB mevzuat›n›n her üye devlette ayn› flekilde yorumlanmas›n› ve uygulanmas›n› sa¤lamakt›r.104 Divan, Avrupa
Toplulu¤unun yarg› organ›d›r.105 Avrupa Topluluklar› Adalet Divan›
(k›saca ‘Divan’ denir) 1952’de AKÇT Antlaflmas› ile kurulmufltur. Divan, Lüksemburg’da bulunmaktad›r. Her ülkeden bir temsilci görev
yapmaktad›r. Bunun yan› s›ra, 1989'da on befl yarg›çtan oluflan bir Bidayet Mahkemesi kurulmufltur.106 Divanda görev alan yarg›çlar›n görev
süreleri alt› y›ld›r. Üyelikleri yenilenebilir. Divan, Antlaflmalar›n kap104
DELTUR, (e), a.g.e., s.25-29.
Erdut, a.g.e., s.8.
106
ABGS, a.g.e.
105
-35-
sam›na giren tüm konularda yarg› yetkisine sahiptir. Topluluk hukukunun bütünlük içinde uygulanmas›n› sa¤lamak amac›yla antlaflmalar›n
yorumlanmas› ve türev hukuk normlar›n›n geçerlili¤i konusunda görüfl
bildirmekle görevlidir. Divan, Topluluk hukuk düzeni içinde ulusal
mahkemelerden önce gelir.107
1.2.1.6. Di¤er Kurumlar
Bu dört ana organ d›fl›nda, Avrupa Birli¤i Say›fltay›, sivil toplum
temsilcilerinden oluflan Ekonomik ve Sosyal Komite, yerel yönetimlerin temsiline imkan veren Bölgeler Komitesi, AB projelerinin finansman› ile ilgili olarak Avrupa Yat›r›m Bankas›, Euro’nun yönetimi ile
ilgili olarak Avrupa Merkez Bankas›, Avrupa’ya özgü bir denetin mekanizmas› olan Avrupa Ombudsman›, gibi do¤rudan Kurucu Antlaflmalarda yer alan kurumlar da bulunmaktad›r. Bunlar›n yan›nda ismi
Kurucu Antlaflmalarda do¤rudan yer almamakla birlikte, Birlik organlar›nca veya Kurucu Antlaflmalarda Birli¤e verilen görevlerin yerine
getirilebilmesi amac› ile kurulan Komite ve Ajanslar da108 bulunmaktad›r. Afla¤›da AB kurumsal yap›s› içinde yer alan ve istihdam politikas›
ile do¤rudan veya dolayl› olarak ilgili olan kurumlara k›saca de¤inilmifltir.
1.2.1.6.1. Bölgeler Komitesi (BK)
(The Committee of the Regions - CoR)
Komisyon, Ekim 1991'de siyasi birlik hakk›ndaki Hükümetler Ara-
107
Erdut a.g.e., s.7.
Ajanslar, AB kurumları olmayıp belli bir AB mevzuatı ile özel görevleri yerine getirmek için kurulmuş organlardır. Bütün ajansların isimlerinde “ajans” kelimesi geçmez. Bunun yerine Merkez,Vakıf, Enstitü,
Gözlemevi, Ofis, vb adlandırılmış olabilirler. Bakınız, DELTUR, (e), a.g.e., s.41.;AB’de yer alan bu tür yapılanmalar şunlardır;Avrupa Çevre Ajansı ,Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi,Avrupa
Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı İzleme Merkezi,Avrupa Topluluğu Bitki Çeşitliliği Ofisi,Avrupa Tıbbi Ürünleri
Değerlendirme Ajansı, Avrupa Mesleki Eğitimi Geliştirme Merkezi, Avrupa İş ve Yaşam Koşullarını
İyileştirme Vakfı, Tek Pazarın Uyumlaştırılması Ofisi, Avrupa İşyerinde Güvenlik ve Sağlık Ajansı, Avrupa
Mesleki Eğitim Vakfı, Avrupa Birliği Organları Çeviri Merkezi, Avrupa Yeniden Yapılandırma Ajansı, Avrupa
Gıda Güvenliği Ajansı, Avrupa Deniz Güvenliği Ajansı, Avrupa Hava Güvenliği Ajansı, Avrupa Ağ ve Bilgi
Güvenliği Ajansı, Avrupa Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Merkezi, Avrupa Demiryolu Ajansı, Avrupa
Kimyasallar Ajansı, Dış Sınırlarda Operasyonel İşbirliğinin Yürütülmesi İçin Avrupa Ajansı,Topluluk Balıkçılık
Kontrol Ajansı, Topluluk Bitki Çeşitliliği Ajansı, Avrupa Temel Haklar Ajansı. Bkz. İKV, Türkiye'nin Katıldığı
Topluluk Program ve Ajansları, http://www.ikv.org.tr/programlar.php., Erişim: 21.06.2007
108
-36-
s› Konferansa (HAK) bir teklif sunmufltur. Teklif, bölgelerle ilgili politikalar ve taslak mevzuat hakk›nda Konsey ve Komisyona tavsiyelerde bulunmak üzere, bir bölgeler komitesinin kurulmas›n› içermekteydi.
Üye ülkeler sunulan teklif hakk›nda görüfl birli¤ine vard›lar ve Avrupa
Birli¤i Antlaflmas›'na (ABA), "bölgesel ve yerel mercilerin temsilcilerinden" oluflan bir istiflare komitesinin kurulmas›na iliflkin hükmü dahil
ettiler.109 Maastricht Antlaflmas›’yla kurulan Bölgeler110 Komitesi (BK),
1999’da Amsterdam Antlaflmas›’yla (AA) ba¤›ms›z bir yap›ya kavuflmufltur.111 Üye ülkelerin görüflü al›narak Konsey taraf›ndan atanan üyelerden oluflan Komite, 1 May›s 2004 tarihinden itibaren, yerel ve bölgesel mercilerin AB'nin karar alma süreçlerine kat›l›m›n› sa¤lamaktad›r.112 BK, yerel ve bölgesel mercileri temsil eden 344 asil ve 344 yedek üyeden oluflmaktad›r.113 (Bölgeler Komitesinin üye devletlere göre
üye da¤›l›m›, çal›flman›n Ek’inde yer alan Tablo 3’te verilmifltir.) Bölgeler Komitesinin merkezi Lüksemburg'da bulunmaktad›r. BK’n›n,
ABA'ya dahil edilmesinde Almanya ve ‹spanya'n›n çabalar› etkili olmufltur. Komite, Topluluk müktesebat›yla ilgili yerel konular› gündeme getirir ve yetki ikamesi ilkesine uygun olarak çal›fl›r. Komite, Birlik müktesebat›n›n do¤ru uygulanmas›n› sa¤larken bir yandan da yerel
kurallar›n korunmas›n› sa¤lar.114 Komitenin yasama yetkisi yoktur115,
dan›flma organ› olarak ifllev görür. Dan›flma ifllevini görüfl bildirerek
yerine getirir. Bölgeler Komitesi, üç farkl› tarzda görüfl bildirmektedir.116
• Avrupa Birli¤i Antlaflmas›'ndan do¤an zorunlu baflvurular,
• Komisyon veya Konseyin iste¤i üzerine yap›lan baflvurular,
• Komitenin kendi iste¤iyle yapaca¤› baflvurular. (Bunlar, Ekonomik ve Sosyal Komite ile iflbirli¤i fleklinde olabilece¤i gibi, Komi109
Dinan, (a), a.g.e., s.264.
Buradaki "bölge" kelimesi sadece coğrafi değil, aynı zamanda siyasi ve mülki bir anlam taşımakta ve
merkezi yönetim dışındaki yerel yönetimleri de kapsamakta; bir açıdan da "eyalet" kelimesi ile bağlantılı
bulunmaktadır. Bkz.Tekinalp/Tekinalp., a.g.e., s.280.
111
112
113
EU, CoR, The Selection Process of CoR Members Procedures in the Member States, s.99,
http://www.cor.europa.eu/document/presentation/selection_en.pdf, Erişim: 01.06.2007
114
115
Dinan, (a), a.g.e., s.265.
116
İbrahim S. Canbolat., Avrupa Birli¤i Uluslarüstü Bir Sistemin Tarihsel, Teorik, Kurumsal,
Jeopolitik Analizi ve Geniflleme Sürecinde Türkiye ‹le ‹liflkiler, Alfa, İstanbul, 2002, s.:61-162.
110
-37-
te’nin belirli bir Topluluk politikas›na iliflkin görüfl bildirimi tarz›nda da olabilir.)
Maastricht Antlaflmas›’na göre, bölgesel ç›karlar›n söz konusu oldu¤u; e¤itim, gençlik, kültür, toplum sa¤l›¤›, ekonomik ve toplumsal bütünleflme ve Avrupa ölçe¤inde ulafl›m, telekomünikasyon ve enerji a¤lar› gibi konularda Bakanlar Konseyi ve Komisyonun, Bölgeler Komitesinin görüflüne baflvurmas› mecburidir. Bölgeler Komitesi bunlar›n
d›fl›nda re'sen de görüfl bildirebilir. 1997 y›l›nda imzalanan ve 1999
May›s ay›nda yürürlü¤e giren Amsterdam Antlaflmas› ile Bölgeler Komitesine dan›fl›lmas› gereken konular geniflletilmifltir. Antlaflma ile ayr›ca, Avrupa Parlamentosunun Komiteye dan›flmas› kural› getirilmifltir.117 Bölgeler Komitesinin Birlik düzeyinde karar alma süreçlerinde
rol ald›¤› politika konular› flunlard›r:118
• Ekonomik ve sosyal dayan›flma (bölgesel politikalar ve yap›sal fonlar),
• Tüm Avrupa’y› kapsayan ulaflt›rma, telekomünikasyon ve enerji
a¤lar›,
• Kamu sa¤l›¤›,
• E¤itim, gençlik ve kültür sorunlar›,
• ‹stihdam politikalar›, mesleki e¤itim ve sosyal politikalar,
• Çevre sorunlar›.
Avrupa bütünleflmesinde anahtar role sahip olan Bölgeler Komitesinin en önemli hedeflerinden biri, üye ülkelerin ekonomik ve toplumsal
kaynaflmas›n› sa¤lamakt›r.119 Bölgeler Komitesi, çal›flmalar›n› afla¤›da
belirtilen alt› konu bafll›¤› alt›nda Komisyonlar fleklinde sürdürmektedir.120
• Bölgesel Birlik Politikalar› Komisyonu (COTER),
• Ekonomik ve Sosyal Politikalar Komisyonu (ECOS),
• Sürdürülebilir Kalk›nma Komisyonu (DEVE),
• E¤itim ve Kültür Komisyonu (EDUC),
117
118
119
120
DELTUR. http://www.deltur.cec.eu.int/., Erişim: 01.06.2007
Karluk, a.g.e., s.:73.
DELTUR, (e), a.g.e., s.33.
-38-
• Anayasal ‹liflkiler ve Avrupa’n›n Yönetimi Komisyonu (CONST),
• D›fl ‹liflkiler Komisyonu (RELEX).
1.2.1.6.2. Ekonomik ve Sosyal Komite (ESK) (European
Economic and Social Committee - EESC)
Ekonomik ve Sosyal Komite (ESK); AB’nin temel organlar›na ek
olarak, dan›flma nitelikli bir komitedir. Ekonomik ve sosyal yaflam›n
çeflitli kesimlerinin ve özellikle üreticiler, çiftçiler, tafl›ma ifli yapanlar,
iflçiler, esnaf ve sanatkarlar, serbest meslek sahipleri ve sivil toplum örgütlerinin temsilcilerinden oluflmaktad›r.121 Ekonomik ve Sosyal Komite, Roma Antlaflmas›’n›n 4. maddesinde öngörülen flekilde122, Topluluk
vatandafllar›n›n çeflitli kesimden temsilcilerinden oluflan bir kurum olarak123, Avrupa Toplulu¤unda yasama ve yürütme görevi yapan Konsey,
Komisyon ve Parlamentonun çal›flmalar›na katk›da bulunmak amac›yla kurulmufltur. ESK'n›n Roma Antlaflmas›'na dahil edilmesi, AT kurucular›n›n sosyal ve ekonomik gruplar›n temsilcilerini Toplulu¤un politika oluflturma sürecine dahil etme arzular›n› yans›tmaktad›r.124 ESK,
iflçi, iflveren ve serbest meslek mensuplar›ndan meydana gelen 344
üyeye sahiptir. ESK, Topluluk kararlar›n›n al›nmas›ndan önce, ilgili
kurumlara iletti¤i görüfl (avis) ve öneriler sayesinde, Topluluk politikalar›na kamuoyu deste¤i al›narak uygulanmas›nda önemli bir rol oynamaktad›r. Üyeleri seçim ile de¤il de atama ile belirlenen korporatif
(mesleki temsil) yap›da bir komitedir.125 Söz konusu Komitenin üyeleri, özellikle yasa tasar›lar›n›n haz›rlanmas› aflamas›nda görüfllerini bildirirler. Ayr›ca, istek üzerine Topluluk kurumlar›na dan›flmanl›k yaparlar. Bunun yan› s›ra, yasama sürecinde baz› durumlarda Ekonomik ve
Sosyal Komitenin dinlenmesi ve Komisyonun önerilerine iliflkin Komitenin görüflünün al›nmas› zorunludur.126 Ancak, Konsey ve Komisyon bu hususa nadiren dikkat etmektedir.127
121
Erol Manisalı, Avrupa Ç›kmaz›, Otopsi, 6. Basım, İstanbul, 2004, s.65.
123
EU, The European Economıc And Socıal Commıttee in Ten Points, http://eesc.europa.eu/documents/ publications/pdf/leaflets/EESC-2006-018-EN.pdf., Erişim: 02.06.2007
124
Dinan, (a), a.g.e., s.141.
125
126
Canbolat., a.g.e., s.159-160.
127
Dinan, (a), a.g.e., s.141.
122
-39-
Ekonomik ve Sosyal Komite, 1972 y›l›ndan bu yana, Toplulu¤a iliflkin her konuda görüfl (avis) haz›rlamakta ve bu görüfller, AB Resmi
Gazetesi'nde yay›nlanmaktad›r. Dan›flma organ› olmas› dolay›s›yla
Birli¤in karar alma süreci içindeki etkisi azd›r.128 Büyüklü¤ü ve uluslar› temsil etme yetene¤i aç›s›ndan daha yeni bir organ olan Bölgeler Komitesi'yle (BK) ayn› olufluma sahip olan ESK; BK'yla, Brüksel'de ayn›
idari/teknik olanaklar› paylaflmaktad›r. ESK'n›n yetkileri, yak›n tarihli
Antlaflma de¤ifliklikleri ile güçlendirilmifltir. ‹lk olarak, 1999 y›l›n›n
May›s ay›nda yürürlü¤e giren Amsterdam Antlaflmas› ile istihdam politikas›, sosyal politikalara iliflkin mevzuat, kamu sa¤l›¤› ve eflit muamele gibi konular ESK'ya dan›fl›lan politikalar aras›na dahil edilmifltir.129 Yani, Amsterdam Anlaflmas›’n›n (AA) yürürlü¤e girmesi ile
ESK’ye daha da genifl bir alana yay›lan konularda dan›fl›lmas› gerekmektedir.130 Nis (Nice) Zirvesinde al›nan kararla, yeni kat›lacak 12 yeni ülke dikkate al›narak, Ekonomik ve Sosyal Komite üyelerinin say›s›
344'e yükseltilmifltir.131 Komite üç ana gruptan oluflur:
Birinci Grup: ‹flverenler 112 üye132
‹kinci Grup: ‹flçiler 120 üye133
Üçüncü Grup: Di¤er Meslek Sahipleri 109 üye134
Ekonomik ve Sosyal Komite’nin 3 ana görevi vard›r:135
• Konsey, Komisyon ve Parlamentoya tavsiyelerde bulunmak (Amsterdam Antlaflmas›’ndan itibaren);
• Sivil toplum örgütlerinin Avrupa birleflmesine daha kat›l›mc› ve
daha demokratik bir yaklafl›mla katk›s›n› sa¤lamak;
• Üye olmayan ülkelerdeki sivil toplum kurumlar›yla da iliflkiye gi128
Dinan, (a), a.g.e., s.141.
130
ÇSGB., http://ab.calisma.gov.tr/dnn/Docs/anktra/metin_Isik.pdf., Erişim: 21.05.2007
131
Bilici., a.g.e, s.53.
132
EU, EESC, Employers' Group (Group I) – Presentation, http://eesc.europa.eu/groups/1/
index_en.asp., Erişim: 02.06.2007
133
EU, EESC, Employees Group (Group II) – Presentation, http://eesc.europa.eu/groups/
2/index_en.asp., Erişim: 02.06.2007
134
EU, EESC, Various Interests Group (Group III) – Presentation, http://eesc.europa.eu/
groups/3/index_en.asp., Erişim: 02.06.2007
135
129
-40-
rerek bir dan›flma mekanizmas›n› oluflturmak; Orta ve Do¤u Avrupa ülkelerinde, Türkiye'de, Avrupa-Akdeniz ülkelerinde benzer organlar kurulmas›n› teflvik etmek.136
ESK, AA'n›n düzenledi¤i sosyal ve ekonomik konularla ilgili uzmanl›k gruplar›na yer vermek zorundad›r.137 Uzmanl›k gruplar› ESK'nin
genel yetki alan› içinde faaliyette bulunurlar.138 Komitenin alt› ayr› çal›flma/uzmanl›k grubu flöyledir:139
• Tar›m, K›rsal Kalk›nma ve Çevre Grubu
• Ekonomik ve Parasal Birlik, Ekonomik ve Sosyal Birleflme Grubu
• ‹stihdam, Sosyal ‹liflkiler ve Vatandafll›k Grubu
• D›fl ‹liflkiler Grubu
• Tek Pazar, Üretim ve Tüketim Grubu
• Ulaflt›rma, Enerji, Altyap› ve Enformasyon Toplulu¤u Grubu
ESK’n›n, ikincil hukukun oluflturulmas›nda, özellikle Konseyin görüflünün belirlenmesinde ve ATA'n›n 189/b (AA m.251) ve 189/c (AA
m.252) maddelerinin öngördü¤ü "ortak görüfl"ün tespitinde etkin rolü
vard›r. Uygulamada da Konsey, hemen hemen bütün yönerge ve Topluluk tüzüklerinde "Sosyal ve Ekonomik Komitenin görüflünü de alarak" cümlesine yer vermektedir. Hukuki düzenleme ile ilgili bir öneri
Konseye gelince; Konsey öneriyi hemen ESK'ya gönderir ve ESK da,
düzenleme konusu hangi grubun uzmanl›k alan›na giriyorsa, o grup
içinde bir çal›flma grubu oluflturur ve çal›flma grubu, görüflünü bir raporla belli eder. Çal›flma gruplar›, oy ve karar de¤il, mutabakat sistemine uygun olarak çal›fl›rlar.140
136
“Komite, bu Antlaşma'nın kapsadığı başlıca alanlara göre uzmanlık gruplarını içerir.” (AA 261/1)
138
139
DELTUR, http://www.deltur.cec.eu.int/., Erişim: 02.06.2007.Ancak, Komitenin resmi web sayfasında
9 grup sıralanmıştır. Bunlar, 1-ECO (ekonomik ve parasal birlik, genel ekonomi kılavuz ilkeleri, büyüme ve
istikrar paktı, genişleme, euro bölgesi, genel ekonomi sorunları v.s) , 2-INT (Tek Pazar, üretim ve tüketim),
3-SMO (Tek Pazarın izlenmesi) , 4-TEN (ulaşım, enerji, altyapı ve bilgi toplumu), 5-SOC (istihdam, çalışma
koşulları, meslek hastalıkları, sosyal koruma, sosyal güvenlik, sosyal kapsama, cinsler arası eşitlik, ayrımcılıkla
mücadele, serbest dolaşım, yenilik, eğitim, vatandaşlık hakları ve demokratik katılım), 6-NAT (tarım, kırsal
kalkınma, çevre, sürdürülebilir kalkınma, balıkçılık, ormancılık, gıda güvenliği, hayvan sağlığı, arazı kullanımı),
7-SDO (sürdürülebilir ekonomik gelişmenin izlenmesi), 8-REX (Dış ilişkiler), 9-CCMI (AB düzeyinde
endüstri ilişkilerindeki değişimin izlenmesi, yapısal değişimlerin teşviki) Bakınız. EU, EESC, Sections,
http://eesc.europa.eu/index_en.asp, Erişim:01.06.2007
140
137
-41-
1.2.1.6.3. ‹stihdam Komitesi (‹K) (Employment Committee)
Amsterdam Antlaflmas›’n›n (AA) 130. maddesi141 (eski 109/s) uyar›nca142 Konseyin 24 Ocak 2000 tarihli karar›yla143 kurulan ‹stihdam
Komitesi; 1970-1999 y›llar› aras›nda görev yapan ‹stihdam Daimi Komitesi144 ve Amsterdam Antlaflmas› yürürlü¤e girmeden önce görev yapan ‹stihdam ve Emek Piyasas› Komitesinin145 yerini alm›flt›r. AA’da
‹K’ya iliflkin düzenleme, “Konsey, Avrupa Parlamentosuna dan›flt›ktan
sonra, üye devletler aras›ndaki istihdam ve iflgücü pazar› politikalar›n›n
eflgüdümünü gelifltirmek için istiflari nitelikte bir ‹stihdam Komitesi
kurar.” (AA m.130) fleklindedir.146
‹stihdam Komitesi (‹K), Lüksemburg sürecinde belirlenen ulusal istihdam raporlar›n›n toplu bir flekilde incelenmesi, Komisyon ve Konsey taraf›ndan haz›rlan›lan ortak raporlar ve istihdama iliflkin k›lavuz
ilkeler hakk›ndaki görüfllerin haz›rlanmas› gibi konularda faaliyet gös141
EU, http://ec.europa.eu/employment_social/employment_strategy/emco/document_treaty_en.pdf., Erişim: 20.05.2007
142
EU, Employment Committee, http://ec.europa.eu/employment_social/employment_strategy/
emco_en.htm., Erişim: 20.04.2007
143
EU, Council Decision Of 24 January 2000 Establishing The Employment Committee, http://ec.
europa.eu/employment_social/employment_strategy/emco/themes_emco_2000_founding_council_decision_
en.pdf., Erişim:20.05.2007
144
İstihdam Daimi Komitesi (Standing Committee on Employment); Komitenin görevi, mevcut anlaşmalar uyarınca ve Topluluk kurumlarının ve organlarının yetkilerine gerekli saygıyı göstererek, Konsey ile
Komisyon ve sosyal ortaklar arasında, Üye Devletlerin istihdam politikalarının Topluluk hedefleri doğrultusunda eşgüdüme kavuşturulmasını hedefleyen sürekli diyaloğu, ortak girişimleri ve danışmayı sağlamakla görevli bir komiteydi. Komite, Konseyin 24 Aralık 1970 tarihli (70/532/EEC) kararıyla kurulmuş, 20 Ocak
1975 tarihli (75/62/EEC) Konsey kararı ile yeniden düzenlenmiş, 9 Mart 1999 tarihli Konsey kararı
(1999/207/EC) ile yürürlükten kaldırılmıştır. Bkz., EU, Social Dialogue And Employee Participation,Archives,
Standing Committee On Employment, http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c10233.htm., Erişim:
20.05.2007
145
20 Aralık 1996 tarih ve 97/16/EC sayılı Konsey kararı ile kurulmuştur. 24 Ocak 2000 tarihli
(2000/98/EC) konsey kararının 6. maddesi uyarınca, İstihdam Komitesi’nin ilk toplantısını yapması ile İstihdam ve Emek Piyasası Komitesinin varlığı sona ermiştir. Bkz. EU, EUR-LEX, Council Decision of 20 December
1996 Setting up an Employment and Labour Market Committee, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/
LexUriServ.do?uri=CELEX:31997D0016:EN:HTML., Erişim: 20.05.2007
146
AA’nın 130. madde hükmü şöyledir:“Konsey, Avrupa Parlamentosu'na danıştıktan sonra, Üye Devletler arasındaki istihdam ve işgücü pazarı politikalarının eşgüdümünü geliştirmek için istişari nitelikte bir
İstihdam Komitesi kurar. Komite'nin görevleri şunlardır:
• Üye Devletler'deki ve Topluluk'taki istihdamın durumunu ve istihdam politikalarını izlemek;
• 207. madde saklı kalmak kaydıyla, Konsey'in veya Komisyon'un talebi üzerine ya da kendi inisiyatifiyle görüş oluşturmak ve madde 128'de belirtilen Konsey prosedürlerinin hazırlanmasına katkıda bulunmaktır. Görevini yerine getirirken Komite, yönetime ve işgücüne danışır. Her Üye Devlet ve Komisyon, Komite'ye iki üye atar”
-42-
terir. Komitede, her üye devletten ve Komisyondan ikifler temsilci görev almaktad›r.147 ‹K, istihdam ve iflgücü piyasas› alanlar›nda Konseyin
çal›flmalar›na destek olmaktad›r. ‹K, özellikle Topluluk üyesi ülkelerde
istihdam e¤ilimleri ve üye ülkelerin istihdam ve iflgücü piyasalar›na
iliflkin politikalar›n›n izlenmesi görevlerini yürütmektedir. Komite, üye
ülkeler ile Komisyon aras›ndaki görüfl al›flveriflini kolaylaflt›rmaktad›r.
Yukar›da say›lanlara ek olarak Komite, say›lan sorunlara iliflkin raporlar haz›rlayarak öneriler de sunmaktad›r.148 AA’da Komitenin görevleri de belirtilmifltir. Bunlar;
1. Üye devletlerdeki ve Topluluktaki istihdam›n durumunu ve istihdam politikalar›n› izlemek;
2. 207. Madde hükmü sakl› kalmak kayd›yla, Konseyin veya Komisyonun talebi üzerine ya da kendi inisiyatifiyle görüfl oluflturmak,
3. Madde 128'de belirtilen Konsey prosedürlerinin haz›rlanmas›na
katk›da bulunmak, olarak say›lm›flt›r.
1.2.1.6.4. Avrupa Mesleki E¤itimi Gelifltirme Merkezi
(CEDEFOP)
Avrupa Mesleki E¤itimi Gelifltirme Merkezi149, mesleki e¤itim, beceri kazan›lmas› ve nitelikli iflçi olarak yetifltirilme gibi konularda yap›lacak çal›flmalarda, bilgi toplan›lmas›nda, program haz›rlanmas›nda
Komisyona yard›m etmek150 ve dan›flmanl›k hizmeti vermek üzere,
1975 y›l›nda Berlin'de kurulmufltur. Merkez, daha sonra Yunanistan'›n
Selanik flehrine tafl›nm›flt›r.151 Merkez, akademik ve teknik faaliyetler
yoluyla Avrupa'da mesleki e¤itimin geliflmesine katk›da bulunmaktad›r. Say›lanlara ek olarak CEDEFOP, Mesleki e¤itimin gelifltirilmesi
için faydal› bilgiler, irtibat adresleri ve ilgili hizmet sunucular›na ba¤lant›lar da temin etmektedir.152
147
Dinan, (b), a.g.e., s.45.
İKV, (b), a.g.e., s.116.
149
Daha geniş bilgi için Bkz. www.trainingvillage.gr ve www.cedefop.europa.eu
150
DELTUR, (e), a.g.e., s.43.
151
152
DELTUR, CEDEFOP - Mesleki Eğitimin Geliştirilmesi İçin Avrupa Merkezi,
http://www.deltur.cec.eu.int/_webpub/documents/CEDEFOP.doc. , Erişim: 02.06.2007
148
-43-
1.2.1.6.5 Avrupa ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Ajans› (EU-OSHA)
1994’de kurulmufl olan Avrupa ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Ajans›’n›n153
merkezi, ‹spanya, Bilbao’dad›r. Avrupa’n›n bugün karfl› karfl›ya kald›¤› genifl kapsaml› mesleki güvenlik ve sa¤l›k konular›yla hiçbir ülke
tek bafl›na bafla ç›kamaz. Bu yüzden EU-OSHA, Avrupa’n›n bu konulardaki bilgi ve enformasyon birikimini bir araya getirmek için kurulmufltur. Güvenlik ve sa¤l›k eriflim sitelerinden oluflan kapsaml› bir a¤
gelifltiren Ajans, uzmanlarca haz›rlanm›fl bilgi raporlar›ndan, kampanya materyaline kadar her fleyi üreten aktif bir yay›n program› da yürütmektedir. EU-OSHA, sendikalar›n, iflveren organizasyonlar›n›n, ulusal
hükümetlerin ve Komisyonun temsil edildi¤i bir Yönetim Kurulu taraf›ndan yönetilmektedir.
1.2.1.6.6. Avrupa ‹stihdam Servisleri (EURES)
Bir baflka üye ülkede ifl arayan iflçilerin bilgiye kolay ulaflmas›n›
sa¤lamak ve s›n›rlar-aras› arz ve talebi karfl›layabilmek için 1993 y›l›nda EURES olarak adland›r›lan Avrupa ‹stihdam Hizmetleri A¤› kurulmufltur.154 EURES’in kuruluflunda, Avrupa Komisyonu, bütün üye devletler, Norveç ve ‹zlanda'n›n istihdam makamlar›n›n katk›s› olmufltur.155
EURES, AB'nin istihdam› teflvik için sürdürdü¤ü çabalar›n bir parças›
olarak, üç de¤iflik alanda hizmet vermektedir.156 EURES, daha önceki
SEDOC'un (Ülkeler Aras›nda ‹fl Baflvurular› ve Olanaklar›n›n Efllefltirilmesi ‹çin Avrupa Sistemi) yerini alm›flt›r.157 EURES, Avrupa’da ifl
arayan veya çal›flanlar›n durumunun gelifltirilmesini sa¤layan, Ulusal
‹stihdam Servisleri, Ticari Birlikler ve ‹flveren Örgütleri aras›ndaki iflbirli¤i olup; Avrupa Ekonomik Alan›ndaki insanlar›n, vatandafl› olduklar› üye devletin d›fl›ndaki, üye devletlerde de ifl bulmalar› için ücretsiz
hizmet sa¤lamaktad›r.158
153
Daha fazla bilgi için Bkz. www.agency.osha.eu.int/OSHA
İKV, Stefaan Hermans, Avrupa Birli¤i’nin Sosyal Politikas› ve Türkiye’nin Uyumu, Çev.-Editör:
Hürrem Cansevdi, s.12.
155
ÇSGB, a.g.e.
156
Bahsi geçen üç alan; 1. AB içindeki mevcut istihdam olanaklarına ilişkin bir veri tabanı, 2. Katılımcı
ülkelerdeki (Avrupa Ekonomik Alanı [AEA] üyeleri) yaşama ve çalışma koşulları hakkında genel bilgi
sağlayan bir veri tabanı, 3. Hızlı ve kolay iletişim için bir elektronik posta sistemi olarak sıralanabilir.
157
Dinan, (a), a.g.e., s.134-135.
158
Elif Burcu Durak,“Avrupa İstihdam Stratejisi Ve Aday Ülkelerin İşgücü Piyasalarının Bu Strateji Açısından
Değerlendirilmesi”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),Anadolu Üni. Sos. Bil. Enstitüsü, Eskişehir, 2005, s.37
154
-44-
1.2.2. Ulusal Devletler
AT, kurucu Antlaflmalarla belirlenmifl hedeflerin gerçeklefltirilebilmesi amac›yla, tüzel kiflili¤e (AA m.281159) hak, fiil ve dava ehliyetlerine sahip (AA m. 282160) bir Topluluk olarak161, mevcut uluslararas› örgütlerden farkl› ve çok daha kapsaml› yetkilerle donat›larak kurulmufltur.162 Di¤er taraftan, 27 Avrupa ülkesinin Toplulu¤a üye olmas›, onlar›n birer devletler hukuku tüzel kiflili¤i olarak ba¤›ms›z varl›klar›n› sürdürmesini engellemedi¤i gibi, ba¤›ms›z karar alma güçlerini de ortadan
kald›rmam›flt›r. As›l olan üye ülkelerin tasarruf yetkisidir.163 Kurucu
Antlaflmalarda Toplulu¤a birçok politika alan›nda yetkiler tan›nm›flt›r.
Kurucu Antlaflmalarla düzenlenen politika alanlar› yan›nda, her ulusal
devletin de kendi politik tercihleri do¤rultusunda ulusal politikalar› bulunmaktad›r. Bu durumda nas›l hareket edilecektir? Bir politika alan›
Topluluk boyutunda amir hükümler ile düzenlenmifl ise ulusal devletlerin bu alana özgü hareket kabiliyeti ne olacakt›r? Burada bir yetki çat›flmas› söz konusu mudur? Benzer sorular ve sorunlar Toplulu¤un kuruldu¤u y›llardan itibaren olmufl ve bu sorunlar›n çözümünde, Avrupa
Toplulu¤u Mahkemesi (ATM) önemli bir rol üstlenmifltir. ATM kararlar› ve bilimsel görüfller sonucu; “topluluk yetkisi”, "ikincillik ‹lkesi”
ve “orant›l›l›k ‹lkesi” ile sorun çözülmeye çal›fl›lm›flt›r. Kurucu Antlaflmalarda öngörülen amaçlar›n yerine getirilmesi s›ras›nda, hangi yetkilerin, kimler taraf›ndan ve ne ölçüde kullan›lmas› gerekti¤i sorular›n›n
cevaplanmas› için, öncelikle; Toplulu¤a tan›nan yetkileri, hukuki dayanaklar›na göre s›n›fland›rmak, daha sonra yetki bak›m›ndan Toplulu¤un üye ülkeler karfl›s›ndaki durumunu incelemek, son olarak da hem
Toplulu¤un hem de üye ülkelerin yetkisine girebilecek alanlarda yetki159
Madde 281, “Topluluk tüzel kişiliğe sahiptir.”
Madde 282, “Topluluk, Üye Devletler'in her birinde, o ülkelerin mevzuatı tarafından tüzel kişilere
tanınan en geniş hukuki ehliyete sahiptir……”
161
Buna karşılık AB için bu söz konusu değildir. Bkz. Ülger., a.g.e., s.41.
162
Can Tuncay, “AB Sosyal Politikasına İlişkin Düzenlemelerin Temel Yapıları”, ÇMİS, Avrupa Birliği’nin
Sosyal Politikaları ve Türkiye Semineri, Ankara, 1997, s.90.
163
160
-45-
nin hangi ilkelere göre paylafl›laca¤›n› incelemek gerekir.164 Yukar›da
s›ralanan sorunlar, Amsterdam Antlaflmas›’n›n 5.’inci maddesi ile çözüme kavuflturulmak istenmifltir. Madde incelendi¤inde, üç temel ilkeye yer verdi¤i görülmektedir.165 Bu ilkeler söyle s›ralanabilir.
1. Toplulu¤un s›n›rl› yetki ilkesi (AA 5/1. madde)
2. ‹kincillik (Talilik – Yetki ‹kamesi ) ilkesi (AA 5/2. madde)
3. Ölçülülük ve Orant›l›l›k ilkesi (AA 5/3. madde)
1.2.2.1. Toplulu¤un S›n›rl› Yetki ‹lkesi
Kurucu Antlaflmalar; Toplulu¤a, üye devletlerden ayr› bir egemenlik alan› b›rakm›flt›r.166 Toplulu¤un bu egemenlik alan›ndaki faaliyetleri, kendisine aç›k veya z›mni olarak, Kurucu Antlaflmalarla veya baflka
hukuki tasarruflar ile tan›nan yetkilere dayan›r. Toplulu¤un kulland›¤›
yetkiler hukuki dayanaklar›na göre üç grupta toplanabilir. Aç›k Yetki,
Z›mni Yetki, Boflluk Doldurma Yoluyla Edinilen Yetki.167
Topluluk öncelikle, Kurucu Antlaflmalar taraf›ndan belirlenen hedefleri gerçeklefltirmek amac›yla ve yine ayn› Antlaflmalarla kendisine
aç›kça tan›nm›fl olan yetkilere dayanarak tasarruflarda bulunabilir.168
(AA. m.5.1) Toplulu¤a, genel bir düzenleme yapma yetkisi verilmemifltir ve Topluluk arzu etti¤i her konuda düzenleme yapma serbestîsine sahip de¤ildir.169 S›n›rl› yetki, Toplulu¤un tüm faaliyetleri bak›m›ndan geçerlidir. Di¤er bir deyiflle Topluluk, herhangi bir kanun koyucu gibi hareket edemez. Ancak, üye ülkelerce kendisine devredilen belirli yetkileri kullanabilir.170 Toplulu¤un s›n›rl› yetkilerinin en genifl çerçevesini
164
A.Işıl Karakaş, Avrupa Birliği Hukukunda Anayasal İlkeler,Yenilik Basımevi, İstanbul, 2003, s.133.
166
Ayşe Füsun Arsava, Avrupa Toplulukları Hukuku ve Bu Hukukun Ulusal Alanda Uygulanmasından
Doğan Sorunlar, Ankara Üni. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları,Yayın No:545, Ankara, 1985, s.205.
167
AB'nin dinamik bir yapıya sahip ve gelişmelere açık bir birlik olduğu düşünülerek, Antlaşmaların
Topluluk organlarına açıkça yetki vermemiş olabileceği, fakat zaman içerisinde Topluluğun faaliyetini gerektirebilecek durumlarda başvurulmak üzere ATA m. 308 hükmü getirilmiştir. Bu hükme göre, ortak pazarın
işleyişi sırasında, Topluluğun amaçlarından birini gerçekleştirmek için Topluluk organlarının bir tasarrufta
bulunması gerekip de,Antlaşma bu konuda gerekli yetkiyi tanımamışsa, Konsey, Komisyonun teklifi üzerine
ve AP'ye danışarak, oybirliği ile gerekli tasarrufta bulunabilir. Bkz.Tekinalp/Tekinalp., a.g.e., s.81.
168
Sosyal Politikaları ve Türkiye Semineri, Ankara, 1997, s.90.
169
Arvasa, a.g.e., s.189.
170
Heper, a.g.e., s.49.
165
-46-
Toplulu¤un amaçlar› çizer.171 Topluluk ad›na düzenleme yapma yetkisini kullanan Topluluk organlar› da do¤al olarak s›n›rl› yetki ilkesi ile
ba¤l›d›rlar.172 "Her kurum, bu Antlaflma taraf›ndan kendisine tan›nan
yetkilerin s›n›rlar› içinde tasarrufta bulunacakt›r”. Ayn› husus, AA m.
5'te de yinelenmifltir. Böylece, Toplulu¤un yetkilerinin "aç›k", "belirli"
veya "Antlaflmalarla aç›kça tan›nm›fl" olmas› gereklili¤i bulunmaktad›r.
Toplulu¤un yukar›da tarif edilen yetkileri baz› alanlarda münhas›r nitelik173 tafl›r. Münhas›r yetki kapsam›ndaki konular genellikle ‹ç Pazar›n
uyum içinde ifllemesini ve geliflmesini sa¤layacak olan politikalar ve ortak politikalar› ilgilendiren konulard›r.174
Toplulu¤u ilgilendiren konularda, Topluluk münhas›r yetki sahibi ise
o konuda Topluluk karar al›r ve üye ülkeler bu karar›n uygulanmas›n›
sa¤larlar. Bir konuda Toplulu¤a münhas›r yetki tan›nmas›, üye ülkelerce Toplulu¤a, o konu ile s›n›rl› olmak kayd›yla yetki ve egemenlik hakk›n›n devredilmesi anlam›na geldi¤inden175, hangi konular›n Toplulu¤un
münhas›r yetki alan›na girdi¤i önemlidir.176 Toplulu¤un münhas›r yetkisi iç yetki177 ve d›fl yetki178 olarak ayr› ayr› de¤erlendirilmektedir.
171
Tuncay, a.g.e., s.90.
173
Topluluğun bir konuda münhasır yetki sahibi olması, o konuda Topluluk organlarının Antlaşmalarda
öngörülen usullere göre bağımsız karar alabilme yetkisine sahip olması ve üye ülkelerin aynı konuda yalnızca Topluluk tasarruflarına uygun düzenlemeler yaparak,Topluluk tasarruflarına aykırı düşecek tasarruflarda
bulunamamaları anlamına gelir. Bkz.Tekinalp/Tekinalp., a.g.e., s.84. Üye ülkelerin,Topluluğun münhasır yetkisine giren konularda, tek başlarına veya diğer üye ülkelerle birlikte, Topluluk organlarının iradesine aykırı
şekilde tasarruf etme hakları yoktur. Bkz.Tuncay, a.g.e., s.90.
174
Topluluk amaçları kapsamında olduğu halde, Antlaşmalarda tek tek sayılmış bulunan Topluluğun
mevcut münhasır yetkilerine dahil olmayan alanlarda, üye ülkeler Topluluk organlarının yanısıra tasarruf yetkisini haizdir. Bu yetkiye üye ülkelerin "yarışan", "paralel" veya "eşzamanlı" yetkisi denilir. Bkz.Tekinalp/Tekinalp, a.g.e., s.90.
175
176
Tekinalp/Tekinalp, a.g.e., s.84-87.
177
İç yetki denilince, Topluluğun 3. ülkeler veya uluslararası kuruluşlarla karşılıklı ilişkiye girmesini gerektirmeyen, çoğunlukla Topluluk organlarını, üye ülkeleri ve bunların vatandaşlarını ilgilendiren konularda
tasarrufta bulunma yetkisi anlaşılır. Öyle ise, kurucu Antlaşmaların Topluluğa bir görev yükleyerek bir görevin yerine getirilmesi için açıkça yetki tanımış olduğu tüm konularda Topluluk münhasır yetki sahibi olduğu
gibi, Antlaşma hükümlerine dayanan bir Topluluk tasarrufunun kabulü (ikincil hukuk) yoluyla da Topluluk
münhasır yetki edinebilir. ATA'nm açık hükümle Topluluğa münhasır yetki bahşettiği alanlara en iyi örnek
131-134. maddelerde ele alman "Ortak Ticaret Politikası" alanıdır. İç ilişkiler alanında münhasır yetki, yalnızca açık yetki bakımından değil,Topluluğun zımni yetkileri bakımından da söz konusudur.Yukarıda açıklanan şekilde Topluluğun zımni yetkisinin var olduğu alanlarda üye ülkeler bağımsız tasarruf yetkisine sahip
değildirler. Bkz. a.g.e., s.85-86.
178
Topluluğun dış yetkisi denilince,Topluluğun üçüncü ülkelerle veya uluslararası örgütlerle anlaşma görüşmelerinde bulunmak, anlaşmalar akdetmek ve Topluluğun ve üye ülkelerin üçüncü ülkeler veya uluslararası örgütlerle ilişkilerini düzenleyen her türlü tasarruflarda bulunmak konularında sahip olduğu yetki anlaşılır. İç yetki gibi dış yetki de, öncelikle Antlaşmalarda bu yetkinin açıkça tanındığı durumlarda mevcuttur.
Bkz. a.g.e., s.87.
172
-47-
Toplulu¤un aç›k veya z›mni yetkileri yoluyla sahip oldu¤u münhas›r hareket alan›n›n d›fl›nda kalan, (ancak Topluluk amaçlar› aras›nda
bulundu¤undan) hem Toplulu¤a hem de üye ülkelere görev yükleyen
baz› alanlarda, gerek Topluluk organlar›n›n gerekse üye ülkelerin yar›flan yetkileri söz konusudur.179 Yar›flan yetki alan›nda Topluluk ba¤lay›c› bir düzenleme yapmad›¤› sürece, üye ülkeler ba¤›ms›z tasarruf yetkisine sahiptirler. Ancak, ikincillik prensibi süzgecinden geçerek hakl›l›k kazanan ba¤lay›c› bir Topluluk tasarrufunun yap›lmas›, tasarrufa
konu olan alanda üye ülkelerin ba¤›ms›z karar alma yetkisini bertaraf
eder. Toplulu¤un yetkisi, üye ülkelerin yetkisinin yerini al›r, ondan önce gelir. Üye ülkeler o alanda, Toplulu¤un tasarruflar›na uygun düzenlemelerde bulunabilirler. Topluluk, üye ülkelerce uyulmas› zorunlu
olan en temel düzenlemeyi yapar ve üye ülkeler bunu aflan ancak ayn›
amaca hizmet eden daha s›k› tedbirleri kabul edebilirler.180 Topluluk
amaçlar›n›n d›fl›nda kalan konularda ise üye ülkelerin münhas›r tasarruf yetkisi ve tam hareket serbestîsi devam etmektedir.
1.2.2.2. Yetki ‹kamesi ‹lkesi
Yetki paylafl›m› konusunda di¤er bir ilke ise "ikincillik ilkesi181"dir.
Bu ilke; ‹kincillik, Talilik, Yapabilen Yerele Öncelik ‹lkesi olarak da
adland›r›lmaktad›r.182 Maastrich Antlaflmas› ile kabul edilen “subsidiarity (Yetki ‹kamesi/‹kincillik)” ilkesi; üye devletlere ait yetkilerin Topluluk taraf›ndan afl›nd›r›lmas›n› önlemek amac› gütmektedir.183 ‹lke, kararlar›n vatandafla en yak›n olan düzeyde al›nmas›n› öngörmektedir.184
179
181
Tarihsel gelişimine bakıldığında, ikincillik ilkesinin, bir hukuk normu olarak değil, 20. yy Katolik sosyal felsefesinin ürettiği bir toplumsal anlayış olarak ortaya çıktığı görülür.Toplum ve bireyi bir ast-üst ilişkisi içinde gören bu fikre göre, bireyler, kendi kapasiteleri içinde olan işleri yapmalı, toplum ise bireylerin gücünü aşan görevleri üstlenmelidir. Bu görüşün amacı, topluma bireyi destekleme görevini vermektir. İkincillik ilkesinin diğer bir anlamı ise, bireyin özgürlüğünün devlete ve merkezi otoriteye karşı korunmasıdır. İkincillik ilkesince öngörülen birey - devlet ilişkisi, federal devlet yapısına uyarlanarak, federasyonu oluşturan
devletlerin yetkilerinin federasyon karşısında korunması amacı için kullanılmıştır. Bu anlamda federal devlet yapılarının temelinde yatan ikincillik ilkesi, Avrupa Birliği hukukuna, Alman Federal Anayasa hukuku etkisiyle girmiştir.Tekinalp/Tekinalp., a.g.e., s.94.
182
Dinan, (b), a.g.e., s.428-435.
183
Işıl, a.g.e., s.125.
180
184
Ülger., a.g.e., s.47.
-48-
Bu ilke, AA’n›n 5. maddenin 2. f›kras›nda ifadesini bulmufltur. An›lan
f›kraya göre; "Kendi münhas›r yetkisine girmeyen alanlarda Topluluk,
yetki ikamesi ilkesine uygun olarak ve söz konusu faaliyetin hedefleri,
üye devletler taraf›ndan tatminkâr bir ölçüde gerçeklefltirilemeyece¤i
ve dolay›s›yla öngörülen faaliyetin boyutlar› ile etkileri Topluluk seviyesinde daha iyi gerçeklefltirilebilece¤i ölçüde müdahalede bulunur.”185
AA’n›n 5/2. maddesinde ikincillik prensibinin tam tan›m› yap›lmamakta, ifllevsel olarak Topluluk ile üye ülkeler aras›nda yetki paylafl›m› bak›m›ndan bir s›n›r çizilmektedir. Bu s›n›r›n çizilmeye çal›fl›lmas›n›n nedeni, Topluluk karfl›s›nda üye ülkelerin yetkilerini koruma alt›na
alma ve Toplulu¤un yersiz müdahalelerine meydan vermeme kayg›s›d›r.186
AA'n›n 5. maddesinin ikinci f›kras›nda yer alan ve bir tak›m yetkilerin Topluluk taraf›ndan m› yoksa üye ülkeler taraf›ndan m› kullan›laca¤›n› belirleme amac› güden ikincillik ilkesi; Toplulu¤un münhas›r
yetkileri d›fl›nda kalan yani, Topluluk ile üye ülkelerin yar›flan yetkileri alan›na giren konular bak›m›ndan uygulanabilir. Di¤er bir deyiflle,
Toplulu¤un mevcut münhas›r yetkileri ikincillik ilkesine dayan›larak
k›s›tlanamaz veya geri al›namaz. Bu noktada do¤abilecek en büyük
problem, münhas›r yetki alan›n›n hangi konular› kapsad›¤›d›r. Ne yaz›k ki, ATA bu konular›n aç›k bir listesini vermemifltir.187 ATA'n›n 5.
maddesi, yar›flan yetki alan›nda Toplulu¤un mu yoksa üye ülkelerin mi
tasarrufta bulunmas› gerekti¤i sorusunun cevab›n›, birbirini tamamlayan iki kriter öngörerek vermifltir.188
1. Toplulu¤un amaçlar›na ulaflmas› için al›nacak önlemlerin, ulusal
düzeye oranla Topluluk düzeyinde daha etkin biçimde uygulanabilmesi,
2. Bu önlemlerin, bir üye devletin s›n›rl› hareket alan›n› aflacak boyutta olmas›.
185
İKV, (c), a.g.e., s.4.; Ayrıca,Tuncay, a.g.e., s.90.; Ayrıca, Heper, a.g.e., s.49.
186
Arsava, a.g.e., s.204.
188
Bozkurt/Özcan/Köktaş, a.g.e., s.125.
187
-49-
‹kincillik prensibinin uygulanmas›nda göz önünde tutulacak unsurlar; tasarrufun amac›, amac›n gerçeklefltirilmesinde kullan›lacak imkanlar ile yöntem ve tasarrufun boyut ve etkileridir. ‹kincillik prensibinin uygulanabilmesi için öncelikle; ortak yetki alan›na giren bir konuda ulafl›lmak istenen bir hedef, bir amaç mevcut olmal›d›r. ‹kinci olarak; bu amaca ulaflmak için üye ülkelerin ve Toplulu¤un ayr› ayr› veya
beraberce seferber etmeleri gereken imkanlar ve kullanmalar› gereken
yöntemler k›yaslanmal›d›r. Daha sonra k›yaslanan yöntemlerden hangisinin kullan›m›n›n daha faydal› olaca¤›, daha olumlu sonuçlara daha
kolay bir flekilde ulafl›labilece¤i belirlenmelidir.189
Sosyal politika alan›nda talilik ilkesine göre; Topluluk organlar›n›n
müdahalesi veya iflbirli¤i, olumlu sonuç verece¤i en alt düzeyde tutulmal›d›r. Bir baflka deyiflle bu ilke; Topluluk düzeyindeki müdahale ve
iflbirli¤i çabalar›yla, ulusal düzeyde gereksiz ek yükler getirilmemesi
kayg›s›na cevap oluflturmaktad›r. O halde, sosyal alanda üye devletlerin tüm ulusal uygulama ve geleneklerinin, özellikle sözleflmesel uygulamalar›n her ne pahas›na olursa olsun uyumlulaflt›r›lmas›, bir Topluluk müdahalesinin d›fl›nda kalmaktad›r.190
1.2.2.3. Orant›l›l›k ‹lkesi
AA’n›n 5. maddesinin 3. f›kras›na göre, "Topluluk faaliyeti, bu Antlaflma hedeflerine eriflmek için gerekli olan s›n›r› aflamayacakt›r"191. ‹lke, önerilen bir AB hukuku tasarrufunun ölçe¤ini ve etkisini ifade eder.
‹lke bu tan›m› ile genellikle, AB düzeyinde Toplulu¤a yeni yetkilerin
aktar›lmas›n›n engellenmesi için kullan›lan bir ilkedir.192 Orant›l›l›k ilkesinin, Toplulu¤un tasarruflar› üzerinde s›n›rlay›c› bir ilke oldu¤u,
Kurucu Antlaflmalarda aç›kça ifade edilmifltir.193 Orant›l›l›k ilkesi, Topluluk tasarruflar›n›n kabulünde ikincillik ilkesi ile birlikte göz önünde
tutulur. Orant›l›l›k ilkesi ile hukuki düzenleme yetkisine sahip Toplu189
Erdut., a.g.e., s.60-61.
191
İKV, (c), a.g.e., s.4.
192
Dinan, (b), a.g.e., s.201.
193
Köktaş, a.g.e., s.52.
190
-50-
lu¤un yetkisinin s›n›rlar› belirlenmekte, kullan›lan araç ile ulafl›lmak istenen hedef aras›nda orant› aranmaktad›r.194
Orant›l›l›k ilkesi, ikincillik ilkesinden iki aç›dan ayr›l›r. Birincisi;
ikincillik ilkesinin Toplulu¤un münhas›r yetki alan› bak›m›ndan hüküm ifade etmemesine ra¤men, orant›l›l›k ilkesinin Toplulu¤un her türlü yetkisi bak›m›ndan uygulanmas›d›r. ‹kincisi; ikincillik ilkesi, Toplulu¤un bir alanda yetki kullanmas›na yer olup olmad›¤› sorusuna cevap
ararken, orant›l›l›k ilkesi, bu yetkinin nas›l kullan›lmas› gerekti¤i sorusunu cevaplar.195 ‹lkeye göre; Topluluk tasarruflar›, Antlaflman›n amaçlar›n› gerçeklefltirmek için gerekli olan ölçünün ötesinde düzenlemeler
öngöremezler. Di¤er bir deyiflle, Topluluk tasarruflar› yersiz müdahalelerde bulunamazlar. Burada müdahale ile kastedilen, üye ülkelerin
takdir alan›n›n ve hareket kabiliyetinin daralt›lmas›d›r. Örne¤in; en alt
seviyede uyumlaflt›rma yoluyla düzenleme yerine, tam uyumlaflt›rma
yolunu seçmek; üye ülkelerin takdir imkan›n› ve tasarruf alan›n› daralt›r. Ayn› flekilde, tasarruf türü olarak, uygulama yöntemini üye ülkelere b›rakan yönergelerin kullan›lmas› yerine, do¤rudan uygulan›r tüzüklerin seçilmesi de üye ülkelerin hareket kabiliyetini daraltacakt›r. Öyleyse, orant›l›l›k ilkesi yaln›zca Topluluk tasarrufunun içeri¤i ile de¤il,
türü ile de ilgilidir. Amsterdam Antlaflmas› ile kabul edilen ‹kincillik
ve Orant›l›l›k ‹lkelerinin Uygulan›fl› Hakk›ndaki Protokol’ün 6. maddesi196, Topluluk hukuki tasarrufunun türünün, olabildi¤ince basit olmas›n›, yönergelerin tüzüklere, çerçeve yönergelerin ise detayl› düzenlemelere tercih edilmesini öngörmektedir. Söz konusu Protokol’ün 7. maddesinde197 ise Topluluk hukuki tasarruflar›n›n, üye ülkelere mümkün ol194
196
“Topluluk faaliyetinin şekli, önlemin amacını tatminkar seviyede başarmakla ve etkin uygulamayla
uyumlu olarak, mümkün olduğu kadar basit olur. Topluluk sadece gerektiği düzeyde yasama faaliyetinde
bulunur. Diğer unsurların aynı olması halinde, yönergeler tüzüklere ve çerçeve kararları da detaylı önlemlere tercih edilmelidir.Yönergeler, Antlaşma’nın 189. Maddesi'nde öngörüldüğü şekliyle, ulaşılması gereken
sonuçlar itibarıyla muhatabı olan ülkeyi bağlayarak, şekil ve metot tercihini ulusal yetkililere bırakır.” Bkz.
İKV, (c), a.g.e., s.136.
197
“Topluluk eyleminin nitelik ve derecesine ilişkin olarak,Topluluk önlemleri, önlemin amacının temin
edilmesi ve Antlaşma’nın gereklerine riayet edilmesiyle uyumlu olarak, ulusal düzeyde karar alınması için
mümkün olan en geniş alanı bırakır.Topluluk hukukuna uyulurken, iyi oluşturulmuş ulusal düzenlemelere ve
Üye Devletler'in hukuk sistemlerinin yapılanmasına ve çalışmalarına saygı göstermeye dikkat edilir. Uygun
olduğu ve iyi işlemesi için gerektiği ölçüde. Topluluk önlemleri. Üye Ülkeler'e önlemlerin amaçlarına
ulaşmaları için alternatif yollar sunmalıdır.” Bkz. İKV, a.g.e., s.136.
195
-51-
du¤unca genifl bir takdir sahas› b›rakmas› gerekti¤i belirtilmifl ve yerleflik ulusal düzenlemelere ve üye ülke hukuk sistemlerinin iflleyifline
sayg› gösterilmesi gere¤ine de iflaret edilmifltir. Protokol’ün bu hükmü,
ABA'n›n 6/3. maddesi ile getirilen "Birlik, üye ülkelerin milli kimliklerine sayg› gösterecektir" hükmünün bir yans›mas› niteli¤indedir.
Böylece orant›l›l›k ilkesi Toplulu¤a, gerçeklefltirece¤i tüm tasarruflarda üye ülkelerin takdir alan›na ve hareket kabiliyetine en az müdahale
edici yöntemi seçerek, ulaflmak istedi¤i amaca ulaflmas›n› sa¤layan en
alt yo¤unlukta düzenlemeler yapma zorunlulu¤u yükler.198 AA ile, ‹kincillik ve Orant›l›l›k ‹lkelerinin Uygulan›fl› Hakk›nda Protokoller199 kabul edilmifltir.200
1.2.3. Topluluk D›fl› Kurulufllar, Sivil Toplum Örgütleri
Maastrich Anlaflmas›'n›n eki niteli¤inde olan Sosyal Politika ile ‹lgili
Protokol; sosyal taraflar›n (BUSINESSEUROPE, CEEP, ETUC), Komisyonun talepleri do¤rultusunda haz›rlad›klar›, 31 Ekim 1991 tarihli ortak Bildirideki düzenlemelere tümü ile yer vermifl ayr›ca, ek düzenlemeler yapm›flt›r.201 Haziran 1999'daki Köln Avrupa Zirvesinin ard›ndan, büyüme ve istihdam› teflvik etmek amac›yla ekonomik, parasal, bütçesel ve
mali politika konular›nda tart›flmalara sosyal taraflar›n kat›l›m› sa¤lanarak makro-ekonomik bir diyalog oluflturulmufltur. Makro-ekonomik diyalog süreci; ‹stihdam Komitesi (‹K) ve Ekonomik Politika Komitesi
(Economic Policy Committee - EPC202) ile teknik düzeydeki toplant›lar
yan› s›ra ‹stihdam, Ekonomik ve Mali ‹fller Bakanl›klar› ve Avrupa Merkez Bankas› ile politik düzeydeki toplant›lar› kapsamaktad›r.203
198
İKV, (c) a.g.e., s.135-138.
200
“Bu antlaşma, içinde kararların vatandaşlara mümkün olan en yakın şekilde alındığı, Avrupa halkları
arasında kesintisiz ve daha sıkı bir birlik yaratan süreçte yeni bir merhaleyi oluşturmaktadır.”
201
Aysen Tokol., Uluslararas› Sosyal Politika, Ezgi Kitabevi, Bursa, 1995, s.156.
202
http://ec.europa.eu/economy_finance/epc/epc_en.htm Erişim: 20.06.2007
199
203
İŞKUR, “Sosyal Diyalog Nedir?”, http://www.iskur.gov.tr/mydocu/yurtdisi/giris/TURKCE-sosyal
%20diyalog%20-%20nedir.doc. Erişim: 20.06.2007
-52-
1.2.3.1. ETUC (Avrupa Sendikalar Konfederasyonu European Trade Union Confederation)
ETUC, Topluluk düzeyinde çal›flanlar›n ortak hak ve ç›karlar›n›
temsil etmek amac›yla204 8-9 fiubat 1973 tarihinde kurulmufltur.205 36 ülkeden 81 iflçi sendikas› ve konfederasyonunu bünyesinde toplayan
ETUC, yaklafl›k 60 milyon iflçinin Birlik düzeyinde temsilini gerçeklefltirmektedir.206 Yap› itibari ile Birli¤e özgü bir örgüt olmay›p, bir Avrupa örgütü kimli¤indendir.207 Avrupa Kurulufllar› bünyesinde resmen
temsil edilir ve bu kurulufllar ile düzenli olarak görüflmelere kat›l›r.208
‹flçileri, Avrupa’da ifl kollar› düzeyinde temsil etmekte olan ETUC209,
Avrupa Birli¤i içinde Komisyon, Bakanlar Konseyi, Avrupa Parlamentosu, Ekonomik ve Sosyal Komite, ‹stihdam Komitesi gibi organlarda
etkili olmaya çal›flmaktad›r.210 ETUC, AA uyar›nca (Amsterdam Antlaflmas›'n›n de¤ifltirdi¤i flekliyle) Komisyonun sosyal ve ekonomik
mevzuat taslaklar›n› müzakere etti¤i üç sosyal ortaktan biridir.211
1.2.3.2. BUSINESSEUROPE212 (Avrupa ‹fl Dünyas›
Konfederasyonlar›)
1958 y›l›nda alt› devletin ulusal iflveren örgütleri taraf›ndan, Ortak
Pazara katk›da bulunmak ve etkili olmak amac›yla,213 Avrupa Toplulu¤u Sanayiler Birli¤i ad› alt›nda kurulmufltur.214 Bafllang›çta, Avrupa
Toplulu¤una üye devletlerin iflveren örgütlerini bünyesine alan örgüt,215
204
ETUC, Our Aims, http://www.etuc.org/r/2., Erişim:20.05.2007
ETUC, Our Aims, http://www.etuc.org/r/2., Erişim: 20.05.2007
207
208
Erdut, a.g.e., s.32.
209
İŞKUR, a.g.e.
210
Tokol, a.g.e., s.157.
211
Dinan, (a), a.g.e., s.137.
212
Avrupa iş dünyasının temsil kuruluşu olan, Avrupa Sanayi ve İşverenler Konfederasyonları Birliği
(UNICE), Avrupa Ekonomik Topluluğunun kurulmasına karar verilen Roma Antlaşması’nın 50. yılında, ismini ve stratejik önceliklerini tekrar belirlemiştir. Bu kapsamda UNICE, kurum kimliğinin ve misyonunun
herkes tarafından daha kolay anlaşılabilmesi amacıyla ismini BUSINESSEUROPE olarak değiştirmiştir. Bkz.
BUSINESSEUROPE, History, http://www.businesseurope.eu/content/default.asp?pageid=414., Erişim: 10.01.2008.,
Ayrıca, TÜSİAD Basın Bülteni, 30 Ocak 2007, TS/BAS-BÜL/07-14, http://www.tusiad.org/tusiad_cms.nsf/
LHome/ED8F618519DBF4F1C22573540023AD76/$FILE/2007.01.30-AvrupaIsDunyasininYeniIsmi
BUSINESSEUROPE.pdf., Erişim:10.01.2008
213
214
İKV, (b), a.g.e., s.213.
205
206
215
Tokol, a.g.e, s.171-172.
-53-
zaman içinde Toplulu¤a üye olmayan devletlerin iflveren örgütlerini de
(ETFA ve OECD ülkelerinin)
üye olarak kabul etmifltir.216
BUSINESSEUROPE, hem sosyal hem ekonomik konularla ilgilenmektedir. Örgüt, temsil etti¤i iflletmelerin; genel ç›karlar›n› korumay›,
üyelerini bir bütün olarak özellikle Avrupa Birli¤i bünyesinde temsil
etmeyi, üye devletlerin Avrupa politikalar›n› koordine etmeyi ve sosyal
taraflar aras›ndaki diyalogda üyelerini temsil etmeyi amaçlamaktad›r.217
BUSINESSEUROPE, 33 ülkeden toplam 39 federasyonun üye oldu¤u
bir organizasyondur.218 BUSINESSEUROPE, sosyal ve ekonomik konular›n ayr› örgütler taraf›ndan ele al›nd›¤› ülkelerde, her iki ulusal örgütü de üyeli¤e kabul etmektedir.219 BUSINESSEUROPE’n›n öncelikleri, piyasan›n serbestlefltirilmesi ve deregülasyon (mevzuat›n kat› kurallardan ar›nd›r›lmas›) üzerinde odaklanmaktad›r.220 Topluluk düzeyinde önemli mesleki yap›lanmalardan biri olan örgüt, Birli¤in organlar› ile de düzenli iliflkilere sahiptir.221 Örgütün Birlik politikas› içindeki rolü, Maastrich Anlaflmas›'na Ek Protokol ile güçlendirilmifltir.222
2007 y›l› içinde UNICE olan ismini BUSINESSEUROPE olarak de¤ifltiren örgüt, AB’nin uzun vadeli hedeflere odaklanan bir Birlik haline
gelmesi alt› stratejik önceli¤i de flöyle belirlemifltir.223
• Büyüme ve istihdam için reformlar›n yürütülmesi
• AB iç pazar›n›n bütünleflmesi
• AB’nin etkin yönetimi için yönetiflim
• Ulusal korumac›l›k politikalar› ile mücadele
• AB’nin yeni ülkelere genifllemesinin getirece¤i f›rsatlardan yararlan›lmas›
• Avrupa sosyal sistemlerinin sürdürülebilir k›l›nmas› için gerekli
reformlar›n yap›lmas›
216
İKV, (b), a.g.e., s.213.
218
http://www.businesseurope.eu/content/default.asp?pageid=416., Erişim:15.05.2007
219
220
http://ab.calisma.gov.tr/dnn/Docs/anktra/metin_Isik.pdf, Erişim:20/05/2007
221
222
223
TÜSİAD Basın Bülteni, 30 Ocak 2007, TS/BAS-BÜL/07-14, http://www.tusiad.org/tusiad_cms.nsf /
LHome/ED8F618519DBF4F1C22573540023AD76/$FILE/2007.01.30-AvrupaIsDunyasininYeniIsmi BUSINESSEUROPE.pdf., Erişim:10.01.2008
217
-54-
BUSINESSEUROPE bünyesinde Türkiye’yi, T‹SK ve TÜS‹AD
1998’den beri Avrupa özel sektörünün tam üyesi olarak temsil etmektedirler.
1.2.3.3. CEEP (Kamu ‹fltirakli ve Kamusal ‹flletmeler
Merkezi)
CEEP (Avrupa Kamu ‹flletmeleri ve Genel Ekonomik Yarar ‹flletmeleri Merkezi) 1961'de kurulmufl olup, kamu ifltirakli iflletmeler ile
genel ekonomik yarar sa¤layan iflletmelerinin faaliyetleriyle ilgilenmektedir.224 Bir Avrupa Derne¤i niteli¤i tafl›yan225 CEEP, Birli¤e üye
ülkelerdeki sanayi, ticaret, maliye ve hizmetler sektöründe faaliyet göstermekte olan kamu iflletmelerini bünyesinde toplam›flt›r.226 1965 y›l›ndan itibaren Birli¤in sosyal taraflar›ndan biri olarak görev yapmaktad›r.227 CEEP, di¤er sosyal taraflardan farkl› olarak ulusal örgütlerden ziyade bireysel olarak iflletmeleri üye olarak kabul etmektedir. CEEP
yaln›zca AB ve EFTA üyesi ülkelerdeki iflletmeleri üye olarak kabul
ederken, AB üyesi olmayan ülkelerdeki iflletmeleri ortak üye olarak kabul etmektedir.
CEEP, bafll› bafl›na bir amaç olarak rekabet aray›fl›n› reddederken,
dengeli ve sürekli bir ekonomik ve sosyal ilerlemeyi savunmaktad›r.
CEEP, Birli¤in rekabet ilkeleri ile kamu hizmetinin ilkeleri aras›nda
denge sa¤lamay› hedeflemektedir. CEEP, ekonomik ve parasal birli¤in
sosyal korumayla beraber sa¤lanmas› gerekti¤ine inanmaktad›r. Ayr›ca, CEEP yasal düzenlemelerden ziyade toplu pazarl›k ve sosyal diyalog gibi demokratik yollara baflvurulmas›n› desteklemektedir.228
224
İŞKUR, a.g.e.
http://ab.calisma.gov.tr/dnn/sdTree_TRtranslated/files/CEEP_tr.doc. , 15/01/2008.
226
227
CEEP, History, http://www.ceep.org/about/history., Erişim: 30.05.2007
228
Ebru Kanyılmaz, Avrupa Birliği’nin Sosyal Boyutu Açısından Lizbon Süreci ve İstihdam Politikaları,
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üni. Sos. Bil. Enstitüsü, Çanakkale, 2006, s.78
225
-55-
1.2.3.4. Avrupa Esnaf ve Küçük ve Orta Ölçekli ‹flletmeler
Birli¤i (The European Association of Craft, Small and
Medium-Sized Enterprises: UEAPME)
Avrupa Esnaf ve Küçük ve Orta Ölçekli ‹flletmeler Birli¤i, 1979 y›l›nda kurulmufltur.229 1998'deki iflbirli¤i anlaflmas›n›n bir sonucu olarak
UEAPME, BUSINESSEUROPE delegasyonunun bir üyesi s›fat›yla
Avrupa sosyal diyaloguna kat›lmakta ve küçük ve orta ölçekli iflletmeleri temsil etmektedir.230 Avrupa sosyal modeli çerçevesinde küçük ve
orta ölçekli iflletmelerin sesi olmay› amaç edinen Kurulufl; temsilcisi oldu¤u kiflileri ilgilendiren konularda mevzuat› takip etmekte, de¤ifliklikler konusunda bilgilendirme faaliyetleri gerçeklefltirmekte, Avrupa Birli¤i düzeyinde üyelerini kurumsal olarak temsil etmekte, kendilerini ilgilendiren konulurda görüfl bildirmektedir. Ayr›ca, akademik, teknik ve
yasal çal›flmalara destek sa¤lamakta ve sosyal bir ortak olarak Avrupa’n›n bütünleflmesinde rol almaktad›r.231 UEAPME, bünyesinde de¤iflik sektörlerden çok say›da üyeyi bar›nd›rmakta olup, Avrupa düzeyinde on bir milyon iflvereni temsil etmektedir.232
1.3. Genel Hatlar› ‹le Avrupa Birli¤i Müktesebat›, Tan›m›
ve Genel Özellikleri
Avrupa Toplulu¤u’nun yukar›da anlat›lan kurumsal örgütlenmesi,
özellikle de Toplulu¤un temel de¤erleri, Topluluk hukuku arac›l›¤›yla
somutlafl›p hayatiyet kazanabilir. Bu nedenle Topluluk, iki anlamda
hukuki bir varl›kt›r: Birincisi; Toplulu¤un varl›¤› hukuka dayan›r. ‹kincisi; Toplulu¤un kendisi bir hukuk düzenidir.233
229
EU, European Parliament, European Association of Craft, Small and Medium-sized Enterprises
(UEAPME), http://www.europarl.europa.eu/comparl/libe/elsj/charter/art16/default_en.htm. Erişim:
21.05.2007
230
İŞKUR., a.g.e.
231
UEAPME, Objectives of UEAPME, http://www.ueapme.com/EN/ueapme_objectives.shtml, Erişim:
20.05.2007
232
UEAPME, UEAPME in Short - The Voice of SMEs in Europe, http://www.ueapme.com/EN/
ueapme_inshort.shtml. , Erişim:.21.05.2007
233
DELTUR, (a), a.g.e.
-56-
Avrupa Toplulu¤u’nun hukuki temelleri, Toplulu¤un Kurucu Antlaflmalar›na, bu Antlaflmalar›n verdi¤i yetkiyle yarat›lan ve yarat›lmakta
olan türev hukuk normlar›na ve Adalet Divan›n›n verdi¤i kararlara dayanmaktad›r.234 Uluslarüstü bir kurumsal yap›lanman›n örne¤i olan AB;
Birli¤e üye devletlerin, belirli alanlardaki yetkilerini ortaklafla kullanmay› kararlaflt›rm›fl olmalar›ndan do¤mufltur.235 AB hukuk düzeni, esas olarak belirli bir sistem dahilinde gerçekleflen bu yetki paylafl›m› ile ilgili
kurallar› içermektedir.236 Bu kurallar bütünü kendine has özellikleri olan
bir hukuk sistemi oluflturmufltur.237 AB hukukunun genel özelliklerine
geçmeden önce, bu konu bafll›¤› alt›nda kullan›lacak olan bir k›s›m tan›m
ve kavramlar›n aç›kl›¤a kavuflturulmas› yerinde olacakt›r.
1.3.1. Tan›mlar ve Kavramlar
AB Hukuku, Topluluk Hukuku (Community Law): AB ad› verilen bütünleflmenin hukukunu ifade etmek üzere çeflitli deyimler kullan›lmaktaysa da, “Avrupa Toplulu¤u Hukuku”, “Topluluk Hukuku”
veya “Avrupa Birli¤i Hukuku” terimlerinin ayn› anlamda olmak üzere
ve birbirleri yerine kullan›lan do¤ru ifadeler oldu¤u söylenebilir.238
Topluluk hukuku, Kurucu Antlaflmalar (birincil mevzuat239) ile Topluluk kurumlar›n›n bu Antlaflmalar› temel alarak gelifltirdikleri yasal
araçlardan (ikincil mevzuat) oluflmaktad›r. Daha genifl bir tan›m çerçevesinde Topluluk hukuku; Adalet Divan›n›n içtihat hukuku, Toplulu¤un d›fl iliflkilerinden kaynaklanan hukuki düzenlemeler, sözleflmeler
kapsam›nda yer alan tamamlay›c› hukuk ve Antlaflma hükümlerini hayata geçirebilmek amac›yla üye ülkeler aras›nda imzalanan buna benzer anlaflmalar da dahil olmak üzere, Toplulu¤un yasal düzeni çerçevesinde kabul edilen tüm kurallar› kapsar.240
234
236
Mehmet Merdan Hekimoğlu, “Avrupa Birliği Hukuku ve 1982 Anayasası’na Göre Egemenlik”,
Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,Yıl:. 2003, Cilt.2, S. 6, s.35. http://www.e-sosder.com/index.php., Erişim:
20.06.2007
237
Kadir Arıcı, Avrupa Birli¤i Sosyal Güvenlik Hukuku, Kamu-İş, Ankara, 1997, s.57.
238
Tekinalp/Tekinalp., a.g.e., s.65-66.
239
“Birincil Hukuk – İkincil Hukuk” ayrımı, kavram olarak kurucu antlaşmalarda yer almamış ancak,
öğreti tarafından kullanılmaktadır. Ancak, bu ayrım ATM içtihatlarında da kullanılmaktadır. Bkz., Order,
a.g.e., s.128.
240
İKV, (b), a.g.e., s.201.
235
-57-
Müktesebat (Acquis Communautaire): Frans›zca acquis communautaire terimi; AB Antlaflmalar›, yasalar› ve yönetmeliklerinden do¤an
hak ve yükümlülükleri ifade eder.241 Topluluk Müktesebat›, üye devletlerin tümünü Avrupa Birli¤ine ba¤layan hak ve yükümlülükler ortak temelinin bütününü tan›mlar. Esas olarak Roma Antlaflmas› ve onu tamamlayan di¤er hukuki metinler (birincil hukuk) ile bu Antlaflmalardan
do¤an genifl ikincil hukuku içerir. Avrupa Birli¤i, Topluluk Müktesebat›n› oldu¤u gibi korumay› ve gelifltirmeyi kendisine hedef olarak alm›flt›r. Topluluk Müktesebat›n›n oluflturdu¤u hukuki çerçevenin d›fl›na ç›kan kal›c› veya geçici istisnalar›n say›s› ve kapsam› s›n›rl›d›r.242 Üyelik
baflvurusu yapan ülkelerin, kendi kat›l›m dönemlerinde geçerli olan acquis communautaire kabule haz›r olmalar› ve Topluluk Müktesebat›na
uyum sa¤lamalar› beklemektedir. AB ile aday ülke aras›ndaki kat›l›m
müzakerelerinin daha kolay ve etkin yürütülebilmesi için Topluluk
Müktesebat› 31243 konu bafll›¤›na ayr›lm›flt›r.244
Topluluk Hukuki Araçlar›: (Community Legal Instruments), Topluluk kurumlar›n›n Avrupa Birli¤inin birinci temeli çerçevesinde ve
yetki ikamesi (subsidiarité) ilkesi do¤rultusunda görevlerini yerine getirebilmelerini sa¤layan yasal unsurlard›r.245 AA’da Topluluk hukuki
araçlar›; Tüzük, Yönerge, Karar, Tavsiye ve Görüfl olarak say›lm›flt›r.
Topluluk Belgelerinin Hiyerarflisi: (Hierarchy of Community
Acts); Topluluk belgelerinin hiyerarflisi konusu, Maastricht Antlaflmas›’na ekli bir Bildiri kapsam›nda ele al›nm›flt›r. Söz konusu Bildiri, Hükümetler Aras› Konferansta farkl› hukuki düzenleme kategorileri aras›nda bir hiyerarfli oluflturulabilmesi için Topluluk belgelerinin nas›l ve
ne flekilde yeniden s›n›fland›r›labilece¤i ile ilgilidir. Böyle bir hiyerarfli oluflturulmas›n›n temel amac›; yasama kuvvetine, sorunlar›n ayr›nt›241
242
Dinan,(a), a.g.e., s.363.
İKV, (b), a.g.e., s.202.
243
AB Müktesebatı, 5. genişlemede, 31 başlık altında incelenmiştir.Türkiye ve Hırvatistan için ise katılım
müzakerelerinin sürdürüleceği başlık sayısı 35 olarak belirlenmiştir. Bkz., İKV, AB Müktesebatı,
http://www.ikv.org.tr/abmuktesebati.php., Erişim: 20.06.2007
244
Konu Başlıkları için Bkz., İKV, Sözlük, Topluluk Müktesebatı (Acquis Communautaire)
http://www.ikv.org.tr/sozluk2.php?ID=1159., Erişim: 20.06.2007
245
İKV, (b), a.g.e., s.200-201.
-58-
s›ndan çok siyasi yönlerine önem vermesi imkân›n› tan›makt›r. Bu çerçevede, Toplulu¤un karar alma mekanizmas› içinde anayasal düzenlemelerin yasal düzenlemelere, yasal düzenlemelerin de uygulamaya dönük düzenlemelere oranla daha kapsaml› bir karar sürecine tabi olmas›
öngörülmüfltür. Yani, anayasal düzenlemelerde oybirli¤i, kuvvetlendirilmifl nitelikli ço¤unluk, ortak görüfl vb. mekanizmalar; yasal düzenlemelerde ortak karar mekanizmas›; uygulamaya dönük düzenlemelerde
ise Komisyona kurumsal yetki verilmesi gibi yöntemlerin kullan›m›
hedeflenmifltir.246
1.3.2. Avrupa Birli¤i Hukukunun Genel Özellikleri
Topluluk hukukunun genel özellikleri terimi, bu hukukun ana nitelik ve ilkelerini ifade etmek için kullan›lmaktad›r.247 Temel doktrinler
olarak da ifade edilmektedir. Topluluk Antlaflmalar›n›n "yorumlanmas› ve uygulanmas›nda hukuka sayg› gösterilmesini sa¤lamakla" görevli ATM'nin içtihad› ile oluflturulmufllard›r.248
Avrupa Birli¤inin (AB) hukuk sistemi, kendine özgü (sui generis)
karakter tafl›maktad›r.249 Dünyada baflka bir uygulamas› olmayan AB
hukuk sistemi, üye devletlerin iç hukuklar›nda sahip olduklar› egemenlik yetkilerinin bir bölümünü, Toplulu¤a devretmeleri sonucu oluflmufltur.250 Bu nedenle, AB hukuk sisteminin ulus-üstü (supranational) özellik tafl›d›¤› söylenebilir.251 AB hukuku, üye devlet hukuklar›n›n üstündedir. Yine, AB hukuk sitemi birçok aç›dan uluslararas› hukuk sisteminden de farkl›d›r. fiöyle ki; uluslararas› hukuk, uluslar›n eflitli¤i üzerine kurulmufltur. Oysa, AB hukuk sisteminde üye devletlerin egemenlik yetkilerini devretmeleri söz konusudur. Uluslararas› hukukta kararlar oy birli¤i ile al›nmaktayken, AB hukuk sisteminde nitelikli ço¤unlukla da karar al›nabilmektedir. Uluslararas› hukukun konusu devletler
246
İKV, (b), a.g.e., s.200.
247
Enver Bozkurt-Mehmet Özcan, Arif Köktaş, Avrupa Birli¤i Hukuku, Asil Yayın Dağıtım, Ankara,
2006, s.171.
248
249
İrfan Kaya Ülger, “Avrupa Birliği Hukukunu Ne Derece Tanıyoruz?”, http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/7sayı5.doc., Erişim:20.06.2007
250
Haluk Günuğur, Avrupa Toplulu¤u Hukuku, (3. Baskı) Avrupa Ekonomik Danışma Merkezi Yayını,
Bilim Serisi, -1, Gazi Kitabevi, Ankara, 1996, s.21.
251
Şeref Ünal, Avrupa Birli¤i Hukukuna Girifl,Yetkin Yayınları, Ankara, 2007, s.78.
-59-
ve uluslararas› örgütler olmas›na karfl›l›k, AB hukuk sisteminde konu;
üye devletler, Toplulu¤un organlar›, üye devletler uyru¤unda bulunan
gerçek ve tüzel kifliler olabilmektedir.252
Topluluk hukuku, kurumsal sistemin temelini oluflturur. Topluluk
kurumlar›n›n karar alma usullerini tan›mlar ve birbirleriyle iliflkilerini
düzenler.253 Avrupa Birli¤i hukukunun en belirgin özelli¤i do¤rudan
ba¤lay›c› karakter tafl›mas›d›r. AB hukuku dogmatiktir ve bir içtihat
hukuku niteli¤indedir. AB hukuku uluslar-üstüdür. Uluslar-üstü hukuk,
uluslararas› hukuktan farkl›l›k gösterir. Uluslararas› hukuk, hakimiyet
haklar› temeline dayal› olarak devletler aras› iliflkileri düzenler. Oysa
uluslar-üstü hukukta, bir toplulu¤a dahil üye devletler, hakimiyet haklar›n›n bir k›sm›n› kendilerince oluflturulmufl uluslar-üstü kuruma/kurumlara devretmifller ve karfl›l›¤›nda bu kurumlar›n yönetimine kat›lmay› kabul etmifllerdir. Böyle bir düzende, Toplulu¤un organlar› da
uluslar-üstü bir nitelik tafl›r. Uluslararas› hukuktan do¤an antlaflmalar›n, ilgili devletlerin gerçek veya tüzel kiflilerine do¤rudan hak veya
mükellefiyetler tan›nmas› (kural olarak) söz konusu de¤ildir. Uluslarüstü karakter tafl›yan bir hukuk sisteminde ise gerçek veya tüzel kifliler
için do¤rudan hak ve yükümlülükler getirilebilir. Bu haklar›n ihlal edilmesi halinde de uluslar-üstü nitelik tafl›yan bir mahkemede dava aç›labilir.254
Afla¤›da, ATM içtihad› do¤rultusunda dört temel doktrin ele al›nacakt›r. Bunlar; Topluluk hukukunun birli¤i, özerkli¤i, üstünlü¤ü ve do¤rudan etkilili¤ine iliflkin doktrinlerdir.
1.3.2.1. Topluluk Hukukunun Birli¤i
Topluluk hukukunun birli¤i, Topluluk Antlaflmalar›n›n ve bunlardan kaynaklanan kurallar›n birbirinden ba¤›ms›z düflünülemeyece¤i,
ayn› flekilde kabul edilmesi ve yorumlanmas› anlam›na gelir.255 Bu durum, öncelikle Kurucu Antlaflmalar (AET, AKÇT, AAET) için söz ko252
Ülger, a.g.e., s.40-41.
DELTUR., (a), a.g.e.
254
255
253
-60-
nusudur. Bütünleflme hedefinin gerçekleflmesi için bu Antlaflmalar›n
"birörnek" yorumlanmas› ve uygulanmas› gerekmektedir.256
1.3.2.2. Topluluk Hukukunun Özerkli¤i
Özerklik doktrini, Topluluk hukukunun ulusal hukuklardan ayr› ve
ba¤›ms›z bir hukuk düzeni oluflunu ifade eder.257 Özerklik prensibi uygulamada, Topluluk hukukunun bütünlü¤ünün ve etkilili¤inin korunmas›na gerek duyuldu¤unda, ulusal normlar ile Topluluk normlar›n›n
birbiri ile çat›flmas› durumunda önem tafl›r.258 Özerklik doktrini, Toplulu¤un yetkisinde olan bir konunun Topluluk hukuku uygulanarak çözülmesi gerekti¤ini ifade eder.259
Topluluk ile üye devletler aras›ndaki yetki ayr›flmas› ve Toplulu¤a
yetkilerin devredildi¤i alanlarda, Toplulu¤un yetkisinin mutlak oluflu
da özerklik doktrininin bir yans›mas›d›r.
1.3.2.3. Topluluk Hukukunun Do¤rudan Etkilili¤i
Topluluk Hukukunun Do¤rudan Etkilili¤i, Topluluk hukukunun
do¤rudan uygulanabilirli¤i olarak da ifade edilmektedir.260 Genifl anlam›yla do¤rudan etkililik, bir hukuk kural›n›n niteli¤i gere¤i bireyler
için haklar ve yükümlülükler do¤urabilmesidir.261 Do¤rudan etkili bir
kurala dayanan bireyler, Topluluk hukukundan do¤an haklar› ve yükümlülükleri ulusal makamlar (ulusal idari makamlar ve ulusal mahkemeler) önünde ileri sürebilirler.262 Amsterdam Antlaflmas›’nda sadece
Topluluk Tüzükleri’nin do¤rudan uygulanabilir oldu¤u düzenlenmifltir.263 Ancak, do¤rudan uygulanabilirlik için Topluluk normunun, aç›k
ve tart›flmas›z hükümler içermesi, flarts›z olmas› ve Topluluk veya ulusal makamlar›n ilave bir ifllem yapmas›n› gerektirmeyecek nitelikte olmas› gerekmektedir.264 Buna ek olarak, Antlaflma hükmünün uygulan256
258
Köktaş, a.g.e., s.39.
259
260
261
262
Köktaş, a.g.e., s.41-42.
263
“Tüzük genel kapsamlıdır. Bütün unsurlarıyla bağlayıcıdır ve bütün üye devletlerde doğrudan uygulanır.” AA. 249. m.
264
Ünal, a.g.e., s.88.
257
-61-
mas›nda Topluluk organlar›n›n ya da üye devletlerin takdir yetkisinin
bulunmamas› da gerekmektedir.265 Topluluk hukukunun do¤rudan etkilili¤i, ulusal kurallar karfl›s›nda mutlakt›r.266 Do¤rudan etki prensibini
Kurucu Antlaflmalar, Topluluk organlar›nca oluflturulan hukuk ve Toplulu¤un imzalad›¤› Antlaflmalar aç›s›ndan ayr› ayr› de¤erlendirmek
mümkündür.
1.3.2.3.1. Kurucu Antlaflma Hükümlerinin Do¤rudan Etkisi
Toplulu¤un Kurucu Antlaflmalar› yaln›zca üye devletler için hak ve
yükümlülükler yaratmakla kalmazlar, do¤rudan uygulanabilirlik ölçütlerine sahip olmalar› durumunda, bireylerin ulusal makamlar önünde
ileri sürebilece¤i haklar ve yükümlülükler de içerirler.267
1.3.2.3.2. Topluluk ‹fllemlerinin Do¤rudan Etkisi
Toplulu¤un hangi ifllemlerinin, hangi koflullara ba¤l› olarak do¤rudan etkili olabilece¤i, her bir ifllem türü için ayr› ayr› de¤erlendirilmektedir.
1.3.2.3.2.1. Topluluk Tüzüklerinin Do¤rudan Etkisi
Tüzük hükümlerinin uygulanmas›nda: Topluluk ikincil hukukunun
en önemli kayna¤›n› oluflturan Topluluk tüzüklerinin özellikleri,
AA’n›n 249. maddesinin 2. f›kras›nda düzenlenmifltir. Buna göre, Topluluk tüzükleri "genel kurallar" içeren, içerikleri bak›m›ndan "tümüyle
ba¤lay›c›" ve "do¤rudan uygulanabilir" ifllemlerdir. Tüzükler, herhangi
bir uygulama ifllemine gerek olmaks›z›n iç hukukun bir parças› olurlar.268 Topluluk tüzü¤ünün genel kurallar içermesi; soyut ve nesnel olarak belirlenmifl kifli gruplar› ve konular için uygulanaca¤› anlam›na gelir. Yani, Topluluk tüzü¤ü genel, soyut, nesnel, sürekli biçimde uygulanabilen kurallar içeren bir ifllemdir. Bu özellikleriyle tüzük hükümleri, birey-birey uyuflmazl›klar›nda da ileri sürülebilir niteliktedir. Topluluk tüzüklerinin içeri¤inin tümüyle ba¤lay›c› nitelikte oluflu, üye dev265
266
267
268
Ünal, a.g.e., s.91.
-62-
letlerin tüzük hükümlerini eksik ya da seçerek uygulamalar›na engeldir. Üye devletler, ulusal ç›kar ya da gerekleri veya uygulamadaki güçlükleri ileri sürerek, tüzük hükümlerini tek yanl› olarak uygulamama
yoluna gidemezler.269 AA'n›n 249. maddesi, Topluluk tüzüklerinin di¤er Topluluk ifllemlerinden farkl› olarak, "do¤rudan uygulanabilir" oldu¤unu belirtmifltir.
1.3.2.3.2.2. Topluluk Yönergelerinin Do¤rudan Etkisi
AA'n›n 249. maddesinin 3. f›kras› uyar›nca yönergeler; üye devletleri hedeflenen sonuçlar bak›m›ndan ba¤layan270 Topluluk hukuki tasarruflar›d›r. Ancak, yönergelerin ulusal mevzuata aktar›lmalar› veya uygulanmalar›na iliflkin usul ve esaslar›n tespiti, ulusal makamlar›n inisiyatifine b›rak›lm›flt›r. Bu nedenle, yönergeler tüzükler gibi "do¤rudan
uygulanabilir" nitelik tafl›mazlar. Üye devletler, yönergelerde yer alan
kurallar›, kendi ulusal hukuklar›na, kendi ulusal ifllemleriyle yans›tmak
zorundad›rlar. Her bir yönerge için ayr› ayr› belirlenen "uygulama süresi"; üye devletin ilgili yönergeyi, en uygun yöntem ve araçlarla ulusal hukuka eksiksiz biçimde kazand›rmas› için tan›nm›flt›r. Yönergeyi
ulusal hukuka aktaran "uygulama ifllemi"; bireylerin hak ve yükümlülüklerini kuflkuya yer vermeyecek biçimde aç›kça düzenlemeli ve yönergenin ulusal hukukta tam ve eksiksiz olarak uygulanmas›n› sa¤lamal›d›r. ATM, yönergelerin do¤rudan etkisini kabul etmektedir. Bu
aç›dan, yönerge ile tüzük aras›nda fark vard›r. Yönerge hükmü, Antlaflma hükümleri bak›m›ndan da aranan "do¤rudan etkililik koflullar›n›"
tafl›yorsa, do¤rudan etkilidir. Bir baflka ifadeyle, yönerge hükmü aç›k,
koflulsuz ve takdir yetkisine yer vermeyen bir yükümlülük içeriyorsa
do¤rudan etkiye de sahiptir.271 Yukar›da aç›kland›¤› gibi yönerge, uygulanabilmek için ulusal ifllemi gerekli k›lan ve bu yüzden de üye devletlere "uygulama süresi" tan›yan bir Topluluk ifllemidir. Dolay›s›yla,
yönergenin do¤rudan etkisi; "uygulama süresinin" dolmas›na ve buna
269
271
270
-63-
ra¤men, üye devlet taraf›ndan uygulanmamas›na ya da eksik veya hatal› uygulanmas›na ba¤l›d›r.”272
1.3.2.3.2.3. Topluluk Kararlar›n›n Do¤rudan Etkisi
AA'n›n 249. maddesinin 4. f›kras›na göre Topluluk karar›; yöneldi¤i kiflileri "tüm k›s›mlar›yla" ba¤layan bir ifllemdir. Karar, üye devletlere ya da bireylere yönelik olarak al›nabilmek¬tedir. Kararlar›n tüzüklerden fark›; kararlar›n, "kural olarak" birel nitelikli, tüzüklerin genel
nitelikli olmalar›d›r. Kararlar, Topluluk hukukunun en zor tan›mlanan,
çok yönlü ifllemleridir. Kuflkusuz, AA'n›n 249. maddesinin kapsam›ndaki kararlar, Toplulu¤un siyasal nitelikli olmayan, AA'n›n ifllem yapma sürecine uygun olarak al›nan ve ATM'nin yarg›sal denetimine ba¤l› olan ifllemlerdir.273
Üye devletlere yönelik kararlar, ulusal makamlar› oldu¤u kadar, bireyleri de ba¤layarak, onlar için hak ve yükümlülük yaratabilirler.274
ATM, üye devletlere yönelik kararlar›n do¤rudan etkisini benimsemektedir. Bu noktada ATM, Antlaflma hükümlerinin "do¤rudan etkililik
koflullar›n›", kararlar için de benimsemektedir. Bu koflullar, an›msanaca¤› gibi hükmün aç›k, koflulsuz ve takdir yetkisine yer vermeyen bir
yükümlülük içermesidir. Üye devletlere yönelik kararlar›n, bireyler
için de hak ve yükümlülükler yaratmas›; bu tür kararlar›, üye devletler
bak›m›ndan birel, bireyler bak›m›ndan genel nitelikli k›lmaktad›r. Üye
devletlere yönelik kararlar›n, kimi zaman bireyler için de genel nitelikli olabilmesi, bu tür kararlar› Topluluk tüzüklerine yak›nlaflt›rmaktad›r.275
1.3.2.3.2.4. Toplulu¤un Taraf Oldu¤u Uluslararas›
Antlaflmalar›n Do¤rudan Etkisi
Toplulu¤un taraf oldu¤u uluslararas› antlaflma hükümlerinin do¤rudan etkisi; antlaflma hükmünün genel yap›s›, ifadesi ve içeri¤iyle ya272
Bozkurt/Köktaş, a.g.e., s.158.
274
Aksi görüş için bkz. Bozkurt,/Özcan/Köktaş, a.g.e., s.159.
275
273
-64-
k›ndan ilgilidir. Do¤rudan etkilili¤in belirlenmesinde, uluslararas› antlaflman›n hedefi de dikkate al›nmaktad›r.276 ATM, Toplulu¤un üçüncü
devletler ile yapt›¤› antlaflmalar› Topluluk hukukunun bir parças› olarak kabul etmektedir. Ancak, bunun için söz konusu uluslararas› antlaflman›n, uygulanmas› bak›m›ndan ileride ayr› bir karar al›nmas›n› gerekli k›lmayacak kadar aç›k ve belirgin hükümler tafl›mas› gerekmektedir.277
1.3.2.4. Topluluk Hukukunun Üstünlü¤ü
AB hukukunun do¤rudan üye devletlerde uygulanmas›; bir yanda
AB hukuku di¤er yanda üye devlet hukuku olmak üzere iki farkl› hukuk düzeninin ayn› anda uygulanmas›, çeflitli hukuki sorunlara yol açm›flt›r. Özellikle bu iki hukukun birbiriyle çeliflti¤i durumlarda üye
devlet hangisine öncelik verecektir? Uyuflmazl›k halinde sorun nas›l çözümlenecektir?278 Bu ve benzeri sorular›n çözümü, Topluluk hukukunun
üstünlü¤ü prensibi ile sa¤lanm›flt›r. Topluluk hukukunun üstünlü¤ü ilkesi; Topluluk Antlaflmalar› ya da ifllemleri ile ulusal hukuk kurallar› aras›ndaki çat›flmada, Topluluk Antlaflmalar› ya da ifllemlerinin uygulanmas› anlam›na gelir.279 ATM içtihad›, "üstünlük doktrinini" uluslar-üstü bir
örgütlenme olan Toplulu¤un iflleyifli bak›m›ndan zorunlu bir nitelik olarak tan›mlamaktad›r.280 Üstünlük doktrini hem Antlaflma hükümleri, hem
de "do¤rudan etkili" Topluluk ifllemleri için söz konusudur.281 Ancak,
Topluluk müktesebat›nda bu konuda aç›kça bir hüküm yer almamaktad›r.282 Topluluk hukukuyla çat›flan ulusal hukuk kurallar› "hükümsüz" de¤il, "uygulanamaz" hale gelirler. Topluluk hukukuyla çat›flan ulusal kural›n "hükümsüz" de¤il, "uygulanamaz" hale gelmesi; üye devletlerle
276
Bozkurt,/Özcan/Köktaş, a.g.e., s.164.
278
İrfan Kaya Ülger,“Avrupa Birliği Hukukunu Ne Derece Tanıyoruz?”, http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/
upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/7sayi5.doc., Erişim:20.06.2007
279
280
Köktaş, a.g.e., s.39
281
282
Umut Doğu, “Avrupa Birliği Hukukunun Doğrudan Uygulanma Özelliği Ve Ulusal Hukuklara
Etkisi” Akademik Araflt›rma ve Dayan›flma Derne¤i, Kamu Hukuku Arşivi,
http://www.akader.info/KHUKA/2004 _ eylul/10.htm#_ftn1., Erişim:20.06.2007
277
-65-
Topluluk aras›nda yetki ayr›flmas›n›n zorunlu bir sonucudur. Bu yolla,
ATM Topluluk hukukuna ayk›r› ulusal kural› iptal edemeyece¤ini belirtmekte ve üye devletler için bu tür ulusal kurallar› "uygulamama" yükümlülü¤ünü öngörmektedir.283
1.3.3. Topluluk Hukukunun Kaynaklar›
Topluluk hukuk kaynaklar› geleneksel olarak, asli ve tali hukuk kurallar› olarak ikiye ayr›larak incelenmektedir.284 Bir baflka s›n›fland›rma
ise AB hukukunu, birincil (primer) ve ikincil (secondary) hukuk olarak
ikiye ay›rmaktad›r. Birincil hukuk normlar›, üye devlet hukuk normlar›n›n üstündedir. Buna karfl›l›k, AB organlar› taraf›ndan yap›lan ikincil
(secondary) normlar›n, ulusal hukuk karfl›s›ndaki durumlar› de¤ifliklik
göstermektedir. ‹kincil normlar flu flekilde s›ralanabilir; Tüzükler
(Regulations), Yönergeler (Directives), Kararlar (Decisions), Komisyon Görüflleri (Opinions)285
1.3.3.1. Birincil Mevzuat - Birincil Hukuk
Birincil hukuk denilince, Avrupa Topluluklar›n› ve Birli¤i kuran
Antlaflmalar, planlar, ekler, protokoller, mektuplar ve bunlar› de¤ifltiren veya ekleme yapan di¤er belgeler anlafl›l›r. Bunlara “Kurucu Antlaflmalar” da denilmektedir. Kurucu Antlaflmalar›, “AB Anayasas›”
olarak niteleyen görüfller286 bulundu¤u gibi Topluluk Kurucu Antlaflmalar›n›, “anayasallaflm›fl belgeler” ya da bir “anayasal flart” olarak niteleyen görüfller de bulunmaktad›r.287
Topluluk ve Birli¤in temel yaz›l› metinlerini kapsamak üzere kullan›lan birincil mevzuat terimi, ilk olarak Toplulu¤un hukuki temellerini
teflkil eden Kurucu Antlaflmalar›288 kapsamaktad›r. Birincil hukuk kap283
285
286
287
Order., a.g.e., s.125.
288
Kurucu Antlaşmalar: Avrupa Kömür Çelik Topluluğu, Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu ve Avrupa
Ekonomik Topluluğu Antlaşmalarıyla 1 Temmuz 1987 tarihinde AET Antlaşmasının eki ve tamamlayıcısı
olarak yürürlüğe giren Tek Avrupa Senedi (TAS), Maastricht Antlaşması, Amsterdam Antlaşması ve Nice
Antlaşması’dır.
284
-66-
sam›nda de¤erlendirilen di¤er yaz›l› kaynaklar289; Kurucu Antlaflmalarda De¤ifliklik Yapan Antlaflmalar, Kat›l›m Antlaflmalar› ve Bunlar›n
Eki Belgeler, Birlik Organlar›na ve Öz Kaynaklara ‹liflkin Ek ve Tamamlay›c› ‹fllemler, Antlaflmalara Ekli Protokoller ile Antlaflmalara
Ekli Bildiriler olarak say›labilir.290
Birincil ve ‹kincil hukuk normlar›n›n ortak noktas›, yaz›l› Topluluk
hukuku olmalar›d›r. Ancak, her hukuk düzeni gibi, Topluluk hukuk düzeni de salt yaz›l› hukuktan ibaret de¤ildir. Bu hukuk düzeninin de yaz›l› olmayan hukuk taraf›ndan doldurulacak boflluklar›n›n olabilece¤i
düflünülmelidir.291
Uluslararas› Antlaflmalar (International Agreements): Bu grupta, Avrupa bütünleflmesinin kurucu devletleri (Alt›lar) aras›nda yer almay›p, bunlara sonradan kat›lan devletler ile yap›lan tüm kat›l›m antlaflmalar› yer almaktad›r.292 AET ile Türkiye aras›nda akdedilen Ankara Antlaflmas›293 bu türden bir antlaflmad›r ve birincil hukuka dahildir.
Kat›l›m antlaflmalar› d›fl›nda AB’nin üçüncü ülke veya ülke gruplar› veya uluslararas› kurulufllarla yapt›¤› antlaflmalar da bulunmaktad›r.
(Türkiye – AET Gümrük Birli¤i Karar› gibi294) Toplulu¤un taraf oldu¤u bu tür uluslararas› antlaflmalar, Topluluk hukuk düzeninde “organ
tasarruflar›” olarak geçerlidir. Bu nedenle, Topluluk ikincil hukuku
kapsam›ndad›rlar.295
289
Birincil Hukuku öğretide yazılı olan ve yazılı olmayan birincil hukuk normları olarak inceleyenler,
ATM’nin Topluluk hukukun genel ilkeleri kavramından ürettiği “temel haklar” ve “güvenliğin korunması”,
“ölçülülük” ya da “saydamlık” gibi ilkelerinde birincil hukuka dahil olduğu Ancak,bunların Yargıç yapımı
olarak birincil hukukun yazısız boyutunu oluşturacağı yolundaki görüş için Bkz. Order, a.g.e., s.129.
290
291
292
Order, a.g.e., s.132
293
Dışişleri Bakanlığı resmi internet sayfasında “Ankara Anlaflmas›” olarak ifade edilmektedir.
www.mfa.gov.tr
294
Türkiye’nin 14 Nisan 1987 tarihinde yaptığı tam üyelik başvurusu ertesinde, taraflar arasında (ABTürkiye) teknik ve siyasi platformda yürütülen görüşmelerin sonuçları, Gümrük Birliğinin tamamlanması
için gerekli koşulları belirleyen bir “Gümrük Birliği Kararı” adı altında toplanarak,Türkiye – AET Ortaklık
Konseyinin 6 Mart 1995 tarihli toplantısında (1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı) kabul edilmiştir.
www.mfa.gov.tr
295
Hacı Can - Çınar Özen, Türkiye-Avrupa Toplulu¤u Ortakl›k Hukuku, Gazi Kitabevi,Ankara, 2005,
s.317
-67-
1.3.3.2. ‹kincil Mevzuat - Türev Hukuk Normlar›
‹kincil hukuk; AT organlar› taraf›ndan konulan hukuku ifade eder.
Bu “organ hukuku” veya “organlarca oluflturulan hukuk” diye de an›l›r. ‹kincil hukuk, Topluluk organlar›n›n görevlerini yerine getirebilmeleri ve konulan hedeflere ulaflabilmeleri için, Kurucu Antlaflmalar›n
kendilerine verdi¤i yetkiler çerçevesinde koyduklar› çeflitli etkilere haiz kurallard›r.296 Yani, türev hukuk normlar› Topluluk hukukunun ikincil kayna¤›d›r. Söz konusu normlar, ba¤lay›c›l›k derecelerine genel ya
da bireysel nitelikte olufllar›na göre farkl› özellikler tafl›yabilmektedirler.297
AA’n›n 249. maddesine göre ikincil hukuk; Topluluk Tüzükleri,
Yönergeler, Kararlar, Tavsiye ve Görüfllerdir. AAETA’da (Avrupa
Atom Enerjisi Toplulu¤u Antlaflmas›) 161. madde de ayn› tasarruflara
yer verilmifltir. Buna karfl›l›k AKÇTA (Avrupa Kömür Çelik Toplulu¤u Antlaflmas›) 14. maddesinde ise “topluluk karar›” veya “genel karar” yer alm›flt›r. Bu ise Topluluk Tüzü¤üne efl nitelikte bir hukuki tasarruftur. AKÇTA’da di¤er bir hukuki tasarruf “Tavsiye”dir. Tavsiye,
ATA’n›n “yönergesi” ile eflde¤erdir.298 Di¤er taraftan topluluk organlar›n›n birbiri ile iliflkilerini düzenleyen di¤er hukuki tasarruflarda, ikincil hukuka dahil kabul edilmektedir.299
Hangi konular›n tüzük, hangi konular›n yönerge ile düzenlenece¤ine dair genel bir kural olmamakla birlikte; ATA’n›n baz› maddelerinde belli konular için tüzük veya yönerge ile düzenleme yap›laca¤› öngörülmüfltür. Bir konunun, Topluluk tüzü¤ü ile mi yoksa yönerge ile mi
düzenlenece¤i, konunun özelliklerine, yetkili organlarca kolayca kabul
edilip edilmeyece¤ine, do¤rudan uygulaman›n gerekli olup olmad›¤›na, bir ülkeye süre verilmesinin gerekli olup olmamas›na ve elveriflli-
296
298
299
297
-68-
lik flartlar›na ba¤l›d›r. Ancak, ortak hukuk koyma söz konusu oldu¤unda Topluluk tüzü¤ü, hukukun uyumlaflt›r›lmas› istendi¤inde ise yönerge ile düzenleme yap›lmaktad›r. Ayr›ca, Topluluk politikalar›n›n konulmas› ve gelifltirilmeleri de genel olarak yönergeler arac›l›¤› ile sa¤lanmaktad›r. Bu konu ile ilgili di¤er bir husus ise do¤rudan etkidir.
Do¤rudan etkili olmas› istenen konular, Topluluk Tüzü¤ü ile düzenlenmektedir.300
Tüzük, yönerge, karar, tavsiye ve görüfller AA 249. maddede say›lan
türev hukuk normlar›n› oluflturdu¤una yukar›da de¤inilmiflti. Say›lanlar›n d›fl›nda, bir tak›m hukuksal tasarruflar daha bulunmaktad›r. Bu hukuki tasarruflar; ‹lke Karar› (Resolution), Bildiriler (Declarations), Eylem Program› (Action Programme)’d›r301. Ayr›ca, Beyaz Kitap (White
Paper) ve Yeflil Kitaplar da302 (Green Paper) burada an›labilir.
Topluluk organlar›nca haz›rlanan ve deklarasyon (bildirge), çözüm
yollar›, eylem programlar›, niyet bildirimleri adlar› ile an›lan metinler
de bulunmaktad›r. Bu metinler sayesinde ilgili organlar, ileride daha
somut hale getirilebilecek düzenlemeler hakk›nda bafllang›çtaki amaçlar›n› ortaya koymaktad›rlar.303 Bu belgeler; ATM kararlar› do¤rultusunda, hukuksal sonuçlar do¤urmayan ancak ilgili Topluluk organ›n›n
300
301
a) İlke Kararı (Resolution): İlke kararları;Avrupa Konseyi (Zirve), Konsey ve Parlamento tarafından
alınabilir. İlke kararları, Avrupa bütünleşme sürecinin tamamına veya Topluluk içi ve dışı özel görevlere
ilişkin olarak ortak görüş ve niyetleri ortaya koyarlar.Topluluğun iç işleyişine ilişkin ilke kararları; siyasi birlik, bölgesel politika, enerji politikası, ekonomik ve parasal birlik gibi temel konularla ilgilidir.
b) Bildiriler (Declarations): İki tür bildiri vardır: Eğer bildiri Avrupa Birliği’nin ilerlemesine yönelikse,
ilke kararı değerindedir. Örneğin, Avrupa Birliği hakkında Bildiri, Demokrasi hakkında Bildiri,Temel Haklar
ve Hürriyetler hakkında Bildiri. Bu tür bildiriler, daha çok geniş bir kitleye ya da özel bir muhatap gruba
ulaşmak için kullanılır. İkinci tür bildiri, Konseyin karar alma sürecinde kullanılır ve Konsey kararlarının
yorumuna ilişkin Konsey üyelerinin tümü veya bazılarının görüşlerini ortaya koyar. Bu tür yoruma ilişkin
bildiriler, Konseydeki standart uygulamalardan olup, uzlaşma sağlamanın temel yollarından biridir.
c) Eylem Programı (Action Programme): Bu programlar, Konsey veya Komisyonun girişimiyle hazırlanır
ve Antlaşmalarda öngörülen genel hedefleri veya programları uygulamaya koymak amacını güderler. Eğer
bir program özel olarak Antlaşmada öngörülmüşse Topluluk kurumları söz konusu programı hazırlarken
Antlaşmadaki ilgili hükümlerle bağlıdır. Bkz. DPT, (a), a.g.e., s.3-4.
302
Yeşil Kitap, Komisyon’un önerilen politika ve programlar hakkında görüş alışverişinde bulunmak ve
bunları AB kurumları arasında ve kamuoyunda tartışmaya açmak üzere kullandığı bir araçtır. (Bkz. Dinan,
(b), a.g.e., s.440) Yeşil Kitaplarda ortaya konan görüşler daha sonra Beyaz Kitapların konu aldığı somut Birlik
faaliyetlerine dönüşebilir. Bkz. İKV, (b), a.g.e., s.224.)
303
Günuğur, a.g.e., s.252.
-69-
belirli konuya yönelik ekonomik, sosyal, mali vb. konulardaki siyasi
niyet bildirimleridir.304
1.3.3.2.1. Tüzük (Règlement- Regulations)
Tüzükler,305 genellikle Konsey ve nadiren de Komisyon taraf›ndan
kabul edilerek yürürlü¤e konulmaktad›r. Üye devletleri her yönüyle
ba¤lay›c›d›r.306 Üye devletlerin iç hukuk düzenlerinde do¤rudan uygulanmas› zorunlu hukuk normlar›d›r.307 Tüzükler, tüm üye ülkelerde do¤rudan uygulamaya koyulur ve üye ülke vatandafllar›na ulusal yasalarda
oldu¤u gibi hak ve yükümlülükler getirir.308 Tüzükler; AB kurumlar›n›n
üye devletlerin hukuk sistemlerine müdahale etmesine olanak sa¤layan
yasama araçlar›d›r. Tüzükler, üye devletlerin mevzuat›na do¤rudan eklenirler ve do¤rudan uygulanabilme kabiliyetine sahiptirler.309 Hiyerarflik olarak üye devlet hukukun üstündedirler.310 Tüzükler; üye devletleri, onlar›n idari kurumlar›n›, mahkemelerini, gerçek ve tüzel kiflilerini
ba¤lay›c› normlard›r.311 Üye devlet vatandafllar› üzerinde do¤rudan hak
ve yükümlülükler do¤uran Tüzükler,312 metninde yer alan tarihte veya
Topluluk Resmi Gazetesi’nde yay›mlanmas›n› takip eden 20. günün
sonunda yürürlü¤e girerler.313
1.3.3.2.2. Yönerge (Directive)
Yönergeler, Topluluk amaçlar›ndan herhangi birine ulaflmak için,
üye devletlerin yerine getirmeleri gereken hukuki yükümlülükleri
(mevzuat yaklaflt›rmas› veya uyumlu hale getirilmesi) belirleyen Topluluk hukuki tasarruflar›ndand›r.314 Yönergeler, yöneldikleri sonuçlar
304
Topluluk Tüzüğü; ATA ve AAEKA için “Topluluk Tüzüğü” buna karşılık AKÇTA’nda ise “Topluluk
Kararı” olarak anılır.
306
DPT, a.g.e., s.1.; “Yönetmelik” olarak niteleme için Bkz. Dinan, (b), a.g.e., s.448.
307
308
İKV, (b), a.g.e., s.201.
309
DPT, (a), a.g.e., s.2.
310
311
Tüzüğün bütünüyle bağlayıcı olması, üye devletlerin, tüzüğün amacının gerçekleşmesine yönelik tüm
hükümlerini uygulamak zorunda olmaları, tüzük hükümlerini ulusal çıkarlarına uygun geldiği biçimde, eksik
veya seçerek uygulama hakkına sahip bulunmamaları anlamına gelmektedir. DPT, (a), a.g.e., s.2
312
313
Melis Bişkin, AB’de Hukuki Araçlar, Derleyen, Cengiz Aktar, İletişim, İstanbul, 2002, s.46.
314
DPT, (a), a.g.e., s.2.
305
-70-
aç›s›ndan ba¤lay›c› bir niteli¤e sahiptirler315 ve bir üye ülkeyle ilgili
olabilece¤i gibi tüm üye ülkeleri de ba¤lay›c› olabilir.316 Ba¤lay›c›l›k
sadece siyasi hedef aç›s›ndand›r. Bu hedeflere ulaflma yönteminin seçimi üye devlet yetkili mercilerince belirlenir.317 Yönergeler, Konsey taraf›ndan veya ortak karar alma suretiyle, Konsey ile Parlamento veya
Komisyon taraf›ndan ç›kart›l›rlar.318 Yönergeler, Tüzüklerin aksine, ilke olarak belirli bir muhataba yöneliktirler. Muhatap, yönergenin içeri¤ini ve amac›n› de¤ifltirmeksizin, yönergeyi uygulamaya sokmak için
gerekli yöntem ve araçlar›n seçiminde serbestçe hareket edebilir.319 Yani, yönergenin uygulanabilmesi için ulusal hukuka uyarlanmas›/aktar›lmas› gerekir.320 Yönerge, ulusal hukuka kanun, tüzük, yönetmelik gibi
herhangi bir düzenleyici ifllem ile aktar›labilir. Aktarman›n flekli önemli olmamakla birlikte, ba¤lay›c› olmas› zorunludur. Bu husus AA’n›n
249.3 maddesi hükmünde “Yönergeler yöneltildi¤i her üye devlet için
yönelinen gaye bak›m›ndan ba¤lay›c›d›r. Ancak, flekil ve arac›n seçimi
ulusal makamlara b›rak›lm›flt›r” fleklinde ifade edilmifltir.321 Yönergeler, mevzuat›n teklefltirilmesine de¤il322 (uniform/birörnek), uyumlaflt›r›lmas›na (harmonization) yöneliktir.323 Yönergelerin muhatab›, vatandafllar de¤il, üye devletlerdir. Hukukunu yönergeye göre de¤ifltirmek/düzenlemek üye devletin yükümlülü¤üdür.324
Yönergelerde, üye devletler için az çok bir hareket alan› b›rak›lm›flt›r. Yine, uygulanmas› için belirli süre öngörülmüfl olabilir. Yönergeler, üye devletlerin iç hukukuna göre yürürlü¤e girerler. Yani yönergeler, (AB Resmi Gazetesi’nde) yay›mlanmalar› ile do¤rudan yürürlü¤e
girmezler, üye devletlerin kendi iç hukuk sistemlerine göre yürürlü¤e
315
Dinan, (b), a.g.e., s.245.
İKV, (b), a.g.e., s.201.
317
DPT, (a), a.g.e., s.2.
318
319
320
İKV, (b), a.g.e., s.201.; Ayrıca, DPT, (a), a.g.e., s.2.
321
322
316
323
324
-71-
koymalar› gerekmektedir. Yönergelerin uygulanmas›n› Komisyon gözetir ve yönergelerin uygulanmamas› Adalet Divan›nda dava aç›lmas›na neden olabilir.325
1.3.3.2.3. Karar (Decision)
Kararlar326, genel olarak iflletmelerle ve bazen de üye devletlerle ilgili olabilirler. Muhatab›n› her yönüyle ba¤lay›c› normlard›r.327 Kararlar, üye ülkeleri, gerçek ve tüzel kiflileri muhatap alabilir.328 Kararlar
(Decisions); belirli bir duruma yönelik hüküm tafl›rlar ve bir üye devlete veya üye devlet vatandafllar›na do¤rudan haklar veya yükümlülükler getirebilirler. Karalar, münferittir ve muhatap ald›¤› hukuk konular› aç›s›ndan do¤rudan geçerli ve ba¤lay›c›d›r. Kararlar›n uygulanmas›
üye devletlerin sorumlulu¤undad›r.329 Kararlar› kendi içinde bireysel ve
genel kararlar olarak ikiye ay›rmak mümkündür.330 Karar, Konseyce
veya ortak karar alma suretiyle, Konsey ile Parlamento veya Komisyon
ya da Avrupa Merkez Bankas› (AMB) taraf›ndan al›nabilir.331 Üye devletlerdeki mevzuat›n uyumlulaflt›r›lmas› amac›yla kullan›lan özel bir
hukuki araçt›r.332 Kararlarda belli durumlarda do¤rudan etkili olabilirler.333
1.3.3.2.4. Tavsiye (Recommendation) ve Görüfl (Avis)
Tavsiye ve görüfller, AA’n›n 249. maddesinde say›lan ba¤lay›c› olmayan Topluluk hukuki tasarruflar›d›r. Dolay›s›yla, bunlar› ikincil
mevzuat olarak de¤erlendirmek mümkün de¤ildir.334 Tavsiye karar› ve
325
Kararlar kendi içinde AET / EUROATOM Kararları (Konsey ya da Komisyon tarafından alınırlar; icradir ve muhatabına yazılı olarak bildirilir.) Avrupa Parlamentosu Kararları (bazı kararları öneri şeklinde bazıları ise Konsey veya Komisyona tavsiye şeklinde olur).
327
238
İKV, (b), a.g.e., s.201
329
Ülger., s.44
330
Bireysel kararlar, etkilerini bireysel düzeyde gösteren, bir Topluluk hukuku kuralının somut bir olaya uygulanmasına ilişkindir. Genel karar, yukarıda anılan Topluluk organlarının, belirli bir konuda uygulamanın tabi olacağı genel şartları veya izleyeceği genel usulü belirlemek ya da bir hukuki durum belirlemesi yapmak amacıyla aldığı kararlardır. DPT, (a), a.g.e., s.3.
331
332
333
334
DPT, (a), a.g.e., s.3.
326
-72-
görüfl (recommendation, opinion) ba¤lay›c› de¤ildir335. Ba¤lay›c›l›¤›
aç›s›ndan istisna veya ayr›mc›l›k yaratamazlar,336 ilgili oldu¤u konuda
benimsenebilecek bir tutum önerir ya da görüfl bildirirler.337
Komisyon Görüflleri (Opinions), hukuki anlamda ba¤lay›c› de¤ildir.338 Bununla birlikte, hukuki bir etkilerinin olmad›¤›n› söylemek de
yanl›fl olur.339 Komisyonun, AB politikalar› konusundaki yorumunu ifade eder.340 Görüfller, üye ülkelere, baz› durumlarda da Topluluk vatandafllar›na, herhangi bir konuda özel bir tutum benimsemelerini önerir
ya da Topluluk görüflünü içerir. Uygulamaya konulup konulmamas›,
konulacaksa usul ve esaslar› üye devletlerin seçimine b›rak›lm›flt›r.
Tavsiye; herhangi bir hususta, hareket ve davran›fl tarz›n› ö¤ütleyen,
ikna etkisine dayal› bir beyand›r. Görüfl ise üçüncü kiflilerin iste¤i üzerine yetkili topluluk organ› taraf›ndan aç›klan›r. Tavsiye ve görüflün
hukuka uygunlu¤u Avrupa Toplulu¤u Mahkemesi (ATM) taraf›ndan
inceleme konusu yap›lamayaca¤› gibi dava olarak mahkemeye de getirilemez.341 Daha çok siyasi ve etik de¤er tafl›yan tavsiye ve görüfller, kimi zaman ileride ç›kar›lacak bir mevzuat›n habercisi olabilmektedirler.342
Çal›flman›n Ek’inde yer alan Tablo 4’te Topluluk hukuki tasarruflar›ndan Tüzük, Yönerge, Karar, Tavsiye ve Görüfllerin karar makamlar›, uygulamaya girmeleri, muhataplar› ve ba¤lay›c›l›klar› aç›s›ndan
özet bilgilere yer verilmifltir.
335
İKV, (b), a.g.e., s.201.
337
İKV, (b), a.g.e., s.201.
336
338
Tekinalp/Tekinalp, a.g.e. s.73.
340
341
342
DPT, (a), a.g.e., s.3.
339
-73-
‹K‹NC‹ BÖLÜM
AVRUPA B‹RL‹⁄‹ ‹ST‹HDAM POL‹T‹KASI VE
SOSYAL POL‹T‹KASININ
TANIMI VE GEL‹fi‹M SÜREC‹
2.1. Tan›m ve Kavramlar
Özellikle ekonomik durgunluk veya kriz dönemlerinde alevlenen bir
tart›flma konusu olan istihdam politikas›n›n, üzerinde anlaflma sa¤lanm›fl tam bir tan›m›n› bulmak zordur.343 Bat› Avrupa’da özellikle petrol
krizi sonras› yaflanan ekonomik durgunluk ve bunun sonucunda yaflanan yüksek oranl› iflsizlik (stagflasyon/durgun fliflkinlik) nedeni ile kavram, yo¤un olarak tart›fl›lmaya bafllanm›flt›r. Bu nedenle, ilk önce istihdam kavram› üzerinde durulacak daha sonra istihdam politikas› ve ilgili kavramlar aç›klanmaya çal›fl›lacakt›r.
‹stihdam politikas› kavram›n›n aç›klanabilmesi için önce istihdam
kavram›n›n aç›klanmas› gerekir. Sözlük anlam›; kullan›m, çal›flma veya çal›flt›rma, çal›flanlar›n ifle kabul edilmeleri344 olan istihdam sözcü¤ünün345 ekonomi yaz›n›nda genifl olarak yer almaya bafllamas›, yeni
say›labilecek bir olgudur.346
Genifl anlam›yla istihdam; bir ekonomide belli bir dönemde tüm
üretim faktörlerinin (emek, sermaye, do¤al kaynaklar ve giriflimci) var
olan teknolojik düzeye göre ne ölçüde kullan›ld›¤›d›r.347 Bu anlamda,
tam istihdam; bir ekonomide var olan tüm eme¤in, sermayenin, do¤al
kaynaklar›n ve giriflimcilerin üretime kat›lmas›, tümünden yararlan›lmas› anlam›na gelir.348 Bir baflka aç›dan istihdam; “çal›flma ve gelir elde etme karar›nda olan bireylerin hizmetlerinden faydalan›lmak üzere,
idari ve ihtiyari olarak çal›flt›r›lmalar›” olarak tan›mlanmaktad›r.349
Kuflkusuz bir hizmete (ifle) al›nmada yani istihdam edilmede zorunlu343
Alpay Hekimler, AB-Türkiye & Endüstri ‹liflkileri, Beta Basım, İstanbul, 2004, s.83.
Özlem Işığıçok, XXI. Yüzy›lda ‹stihdam ve ‹nsana Yak›fl›r ‹fl, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2005, s.24.
345
Naci ÖNSAL, “Ücretler ve İstihdam”, Mercek Dergisi, Nisan 1997, sayfa. 74-87.
346
Cafer Unay, Makro Ekonomi, Ekin Kitapevi, 6.Baskı, Bursa, 1996, s.203.
347
Aziz Köklü, Makro İktisat,’S’ Yayınları, 2.Baskı, Ankara, 1976, s.67.
348
Unay, a.g.e., s.203.
349
Işığıçok, a.g.e., s.25.
344
-75-
luk söz konusu de¤ildir, fertlerin arzu ve seçimlerine ba¤l›d›r.350 Bir baflka tan›mla istihdam; giriflimcilerin insan gereksinimlerinin karfl›lamak
üzere mal ve hizmet üretme çabas› içinde, di¤er üretim faktörlerini oldu¤u gibi eme¤i de üretken bir faktör olarak, üretim sürecinde kullanmas›,
buna karfl›l›k eme¤e, yarat›lan de¤erden pay verilmesi olarak ifade edilebilir. ‹stihdam, bu tan›m›yla giriflimci ve emek aç›s›ndan farkl› anlamlar
tafl›maktad›r. Giriflimci aç›s›ndan istihdam; t›pk› sermaye ve do¤al kaynaklar gibi bir üretim faktörü olan eme¤in, üretim sürecinde belli bir
amaç için kullan›m›n› ifade ederken, emek aç›s›ndan daha farkl› ve yaflamsal bir öneme sahip bulunmaktad›r. Bir baflka deyiflle emek için istihdam; kendisi ve bakmakla yükümlü oldu¤u aile bireylerinin ihtiyaçlar›n›
karfl›lamak için yegâne araç olmas› yan› s›ra, ayn› zamanda refah›n› da
sa¤layan tek kaynak olma özelli¤i tafl›maktad›r.351 Dar anlamda istihdam
kavram› ise üretim faktörlerinden yaln›zca emek faktörünün kullan›m›n›
ifade etmektedir. Bir baflka deyiflle, hizmete haz›r emek faktörünün üretimde kullan›lmas› olarak da tan›mlanabilir.352
Teknik olarak; iflbafl›nda olanlar353 ve iflbafl›nda olmayanlar354 grubuna dahil olan, kurumsal olmayan çal›flma ça¤›ndaki nüfus (15 yafl üstü)
istihdam edilen nüfusu oluflturmaktad›r. Üretici kooperatifi üyeleri ve
mesleki bilgi ve görgülerini art›rmak amac›yla para ya da mal karfl›l›¤›
bir gelir elde etmeksizin çal›flan ç›raklar da istihdam halinde olanlar
kapsam›na dahil edilmektedirler. Bu tan›m, engelli kiflileri de içermektedir.355 ‹stihdam›n teknik olarak tan›m›, yukar›da verilen tan›mlar içinde en geçerli olan tan›md›r. Çünkü, ulusal ve uluslararas› veriler bu tan›mlar ›fl›¤›nda tutulmakta ve oluflturulmaktad›r. Tüm bilimsel çal›flmalarda kullan›lan veriler de bu teknik tan›m çerçevesinde oluflturulmufl
olan verilerdir.
350
Önsal, a.g.e., s.78.
352
353
İş başında olanlar; ücretli, maaşlı, yevmiyeli, kendi hesabına, işveren ya da ücretsiz aile işçisi olarak
referans dönemi içinde en az bir saat bir iktisadi faaliyette bulunan kişilerdir.
354
İş başında olmayanlar; işi olanlardan; çeşitli nedenlerle referans döneminde işlerinin başında bulunmayan, Ancak, 3 ay içinde işlerinin başına geri dönecek olan veya işten uzak kaldıkları süre zarfında maaş
veya ücretlerinin en az % 50 ve daha fazlasını almaya devam eden [ücretli veya maaşlı] kişilerdir.
355
Bu tanım Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tanımıdır ve 08/10/2003 tarih ve 4982 sayılı Bilgi Edinme
Hakkı Kanunu kapsamında temin edilmiştir. Ayrıca, diğer önemli bir husus tanımlamalarda üretime katılan
emek miktarı olarak hangi ölçünün esas alınacağıdır. Çünkü üretim sürecinde yer alan emek türlerinin hepsinin aynı nitelikte olmayacağı açıktır. Bu nedenle ortak bir ölçüye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ölçüde genel
olarak istihdam seviyesi hesaplamalarında bir ülkede, bir yıllık dönemde üretim faaliyetlerine katılan çeşitli
nitelikteki işgücünün aynı ölçüye göre (örneğin niteliksiz emek cinsinden) değerlendirilmiş iş saatleri veya
insan sayısı olarak toplamınıdır. Bkz. Köklü, a.g.e., s.69.
351
-76-
‹stihdam kavram›na ba¤l› olarak, tam istihdam, eksik / noksan istihdam ve afl›r› istihdam kavramlar› ekonomi yaz›n›nda kullan›lan di¤er
önemli kavramlard›r. Tam istihdam kavram› genifl anlamda, bir ekonomide mevcut tüm üretim faktörlerinin tam olarak kullan›lmas›n› ifade
etmektedir. Ancak, ekonomik kuramda ve uygulamada tam istihdam,
üretim faktörlerinden biri olan emek üzerinden tan›mlanmaktad›r.356 Bir
ülkede üretim faktörü olarak eme¤in tamam› üretime dahil olmufl ise
tam istihdam halinden söz edilebilir. Bu aç›dan de¤erlendirildi¤inde
tam istihdama ulaflmak, bir ekonomide bulunan iflgücünün tümüne ifl
bulmak demektir.357 Yani, tam istihdam; çal›flma arzu ve yetene¤inde
olan kimselerin tümünün üretim sürecine kat›labildi¤i ekonomik bir
durumdur.358 Bununla beraber, tam istihdam›, toplam iflgücünün tamam›n›n istihdam edilmesi gibi bir durum olarak düflünmek hatal›d›r.359
%100 oran›nda istihdam kural olarak teorik bir durumdur.360 Birçok
ekonomist, geçici veya yap›sal unsurlar› da göz önünde bulundurarak,
makul iflsizli¤in oldu¤u bir istihdam düzeyini, tam istihdam durumu
olarak kabul eder.361 Önemli olan çal›flma arzu ve iste¤indeki kiflilerin
çok uzun süreler beklemeksizin ifl bulabilmeleridir.362 Gerçek hayatta
tam istihdam durumu, ifl arayanlardan daha çok (ya da tam o kadar) bofl
yer (ifl) bulunmas› biçiminde karfl›m›za ç›kar. Yani, bir miktar insan›n
iflsiz bulunmas› tam istihdam hali ile uzlaflmaz de¤ildir. Yeter ki, bu iflsizleri istihdam edecek kadar bofl yer (ifl) bulunsun.363
Eksik istihdam (noksan istihdam / iflsizlik) ise mevcut faktörlerin
yeterince kullan›lamamas›n› ifade eder. Belli sektörlerde veya bütün
sektörlerdeki üretimde bir azalma olmaks›z›n üretimi artt›rmak mümkün ise bu halde düflük istihdam veya eksik istihdam hali vard›r.364 Eksik istihdam durumunda, çal›flma arzu ve iste¤inde olan bir k›s›m kifliler üretime kat›lamamaktad›r.365
356
Sadun Aren, ‹stihdam Para ve Politika, Savaş Yayınları, 10.Baskı, Ankara, 1992, s.6
Köklü, a.g.e., s.70-71.
358
359
Köklü, a.g.e., s.71.; Ayrıca, Aren, a.g.e., s.6.
360
Totaliter olmayan toplumlar dikkate alındığında tam istihdam hedefine Avustralya’da 1941 – 1975
döneminde ulaşıldığı yolundaki bilgi için bakınız. http://en.wikipedia.org/wiki/Full_employment., Erişim:
21.05.2007
361
Aren, a.g.e., s.6.
362
363
Aren, a.g.e., s.5.
364
Köklü, a.g.e., s.70.
365
357
-77-
Afl›r› çal›flma hali / afl›r› istihdam ise; bir ülkedeki emek arz›n›n tamam›n›n istihdam edilmesi durumunda bile karfl›lanamayan emek talebinin söz konusu olmas› halidir.366 ‹stihdam kavram› genel olarak, dar
anlamda, yani emek için kullan›l›r.367 ‹leriki aç›klamalarda da bu dar
çerçeveli tan›ma ba¤l› kal›nacakt›r.
Yap›lan tan›mlar dikkate al›nd›¤›nda istihdam›n ana unsurlar›n›; demografik faktörler, ekonomik faktörler ve hukuki ve sosyal faktörler olarak sayabiliriz.368 Bu çal›flma aç›s›ndan yukar›da de¤inilen kavramlar›n
çözümlenmesi yap›lmayacak, gerekli konularda aç›klama yap›lmas› yöntemi benimsenecektir.
‹stihdam›n ana unsurlar›ndan olan çal›flmaya haz›r emek, bizi istihdam›n insan unsuruna götürmektedir. Bir ülkede, herhangi bir zaman
kesitinde yaflayan bireyler toplam› ülke nüfusunu oluflturur. Nüfus yap›s› ile istihdam aras›ndaki iliflki çal›flman›n ekinde yer alan fiekil 1’de
gösterilmifltir. fiekil 1’in incelenmesinden de anlafl›laca¤› üzere, bir ülkede iflgücü esas olarak aktif nüfusa ba¤l›d›r. Bu nedenle, nüfusun yafl
itibari ile oluflumu, istihdam› büyük ölçüde etkiler. Ülke nüfusunun (ülkede geçerli hukuki ve geleneksel yap› dikkate al›nd›¤›nda); çal›flmaya
bafllama yafl›, e¤itimin uzunlu¤u (özellikle ilk ve orta ö¤retimin) çal›flma süreleri, ücretli tatil, çal›flma koflullar›, emeklilik yafl› ve nüfusun
cinsiyet da¤›l›m› da istihdam oran› üzerinde etkili olan faktörler olarak
s›ralanabilir.369 Nüfus yap›s›, Kurucu Antlaflmalarda sosyal politika
bahsinde düzenlendi¤inden370 bu çal›flma kapsam›nda ele al›nmayacakt›r. Ancak, nüfus yap›s›n›n gelece¤in Avrupa’s› aç›s›ndan önemli bir
sorun olarak ortaya ç›kt›¤›n› belirtmekle yetinelim.
‹stihdam›n di¤er bir boyutunu ise yap›lan ifl karfl›l›¤› elde edilecek
ücret oluflturmaktad›r.371 Hangi anlamda ele al›n›rsa al›ns›n, kullanma366
368
Unay, a.g.e., s.204-206.
369
370
“Komisyon,Topluluğun nüfus durumu dahil olmak üzere, 137. madde'nin amaçlarının gerçekleştirilmesinde kaydedilen gelişmelerle ilgili olarak her yıl bir rapor hazırlar. Komisyon, bu raporu Avrupa Parlamentosu'na, Konsey'e ve Ekonomik ve Sosyal Komite'ye iletir.” AA m.143.
371
Amsterdam Antlaşmasının 141. maddesinde ücret tanımlanmıştır. “ücret", işçinin işverenden istihdam edilmesine karşılık aldığı, doğrudan veya dolaylı olarak, nakdi veya ayni, olağan temel veya asgari haftalık veya aylık ücret ve diğer herhangi bir bedel anlamına gelir. Fakat AA 94/2. maddeye göre mevzuatın
yakınlaştırılması, ücret karşılığı çalışanların hak ve yükümlülüklerine ilişkin hükümlere uygulanmaz.
372
367
-78-
çal›flt›rma iliflkisi bir bedel (ücret) karfl›l›¤›nda yap›lmaktad›r.372 Ancak,
çal›flanlar›n eme¤inin karfl›l›¤› olan ücret unsuruna; (AA ile aç›k bir flekilde istihdam politikas›n›n kapsam› d›fl›nda tutuldu¤undan373) burada
yer verilmeyecektir.
Son olarak, istihdam›n tan›m›nda yer alan “ifl” kavram›ndan ne anlafl›lmas› gerekti¤inin aç›kl›¤a kavuflturulmas› gerekmektedir. Kiflilerin
e¤itim, bilgi ve becerisi yan›nda insana yak›fl›r bir iflte374 istihdam edilmeleri gerekmektedir. Kavram, kad›n ve erkek tüm bireylere; özgürlük,
eflitlik, güvenlik ve sayg›nl›k koflullar›nda, insan onuruna yak›fl›r ve
üretken ifl bulma olanaklar› sunulmas› olarak tan›mlanmaktad›r.375 ‹stihdam edilen kiflilerin say›s› kadar istihdam edilenlerin niteli¤i de
önemlidir. ‹stihdam için yarat›lan ifller ayn› zamanda kabul edilebilir
ifller olmal›d›r.376 Ancak, genel anlamda çal›flma koflullar› olarak ifade
edilebilecek bu olgu, ayr› bir çal›flma konusu olabilecek kapsam ve
öneme sahip bulunmaktad›r. Di¤er taraftan, bahsi geçen konular
AA’da sosyal hükümler bafll›¤› alt›nda düzenledi¤inden377 bu çal›flmada ele al›nmayacakt›r.
Kurucu Antlaflmalardan yola ç›kacak olursak; Amsterdam Antlaflmas›’nda, “istihdam” kelimesinin 43 kez, “sosyal” kelimesinin ise 103
kez yer alm›fl olmas›na karfl›l›k “ekonomi” sözcü¤ünün 157 kez yer alm›fl olmas› bize bir fikir verecektir. AB, her fleyden önce bir ekonomik
bütünleflme hareketidir. AB’nin kuruluflundan günümüze kadar ve halen daha ekonomik düflünceler her zaman a¤›rl›kl› olmufltur. AB’yi daha iyi anlamak aç›s›ndan, Toplulu¤un kurulufl felsefesinin temelinde
373
AA 141. madde ücret kavramını tanımlamıştır. Buna göre; “ "ücret", işçinin işverenden istihdam
edilmesine karşılık aldığı, doğrudan veya dolaylı olarak, nakdi veya ayni, olağan temel veya asgari haftalık veya
aylık ücret ve diğer herhangi bir bedel anlamına gelir.
374
İnsana yakışır iş, (decent work) kavramı günümüzde, bireylerin çalışma ve istihdam haklarına, iş sağlığı ve güvenliği koşullarına, sosyal güvenlik olanaklarına ve sendikalar ya da temsil ve katılım mekanizmaları aracılığıyla kendilerini ifade haklarına atıfta bulunan genel bir kavramsal çerçeveyi nitelemek için kullanılır. Bkz. Işığıçok, a.g.e., s.3.;Ayrıca, UÇÖ’ne göre insana yakışır iş, çalışma yaşamında bireylerin temel haklarının korunduğu, yeterli bir gelir ve sosyal koruma sağlayan üretken bir iş olarak tanımlanmaktadır. Bkz.
UÇÖ, Decent Work, http://www.ilo.org/public/english/dialogue/actrav/genact/employmt/decent/index.htm.
Erişim: 21.06.2007; Ayrıca, Bkz. Serap PALAZ, “Düzgün İş (Decent Work) Kavramı Ve Ölçümü: Türkiye Ve
OECD Ülkelerinin Bir Karşılaştırması”, http://iibf.kou.edu.tr/ceko/ssk/kitap50/23.pdf. Erişim:25.05.2007
375
376
377
Amsterdam Antlaşmasının giriş kısmında “Çabalarının temel amacının halklarının yaşam ve çalışma
koşullarının sürekli iyileştirilmesi olduğunu teyid edilmiştir.” Antlaşmanın 136. maddesinde “….çalışma koşullarının geliştirilmesinden…., 137. maddesinde “Topluluğun, işçilerin sağlık ve güvenliğini korumak için
özellikle çalışma ortamının iyileştirilmesini destekleyeceğinden”, ve 140. maddesinde “Komisyonunun bu
konuda eşgüdüm sağlamakla görevli” olduğunu hüküm altına almıştır.
-79-
yatan ekonomik düflünce alt yap›s›n›n bilinmesi önemlidir. Ekonomi
biliminin baflat doktrinlerinin kayna¤›n›n Avrupa olmas› dikkate al›nd›¤›nda, AB’nin kuruluflunda birden fazla doktrinin etkisinden söz etmek mümkün olsa bile baflat doktrinin “serbest piyasa ekonomisi” oldu¤u söylenebilir.378 Nitekim Amsterdam Antlaflmas›’nda bu gerçek flu
flekilde ifade edilmektedir. “2. Maddede yer verilen hedefler do¤rultusunda, Üye Devletlerin ve Toplulu¤un faaliyetleri; bu Antlaflma'da öngörülen koflullar ve süreler uyar›nca, ‹ç Pazara, üye devletlerin ekonomi politikalar›n›n s›k› eflgüdümüne ve ortak hedeflerin tan›m›na dayal›
bir ekonomi politikas›n›n kabulünü ve serbest rekabete dayal› aç›k
pazar ekonomisi ilkesine sayg› uyar›nca sürdürülmesini içerir.” (AA
4/1. md.) Bu ekonomik düflünce temelinde AB’nin istihdam politikas›ndan ne anlad›¤›n›n veya AB istihdam politikas›n›n nas›l anlamland›r›lmas› gerekti¤i üzerinde durulmas› gerekmektedir.
Tarihsel süreç dikkate al›nd›¤›nda, istihdam olgusunun liberal ekonomik düzen ile birlikte ortaya ç›kt›¤›, daha aç›k bir ifade ile istihdam
ve iflsizlik kavramlar›n›n liberal ekonomik sistemlerin bir parças› oldu¤u söylenebilir.379 Bu nedenle, liberal ekonomik anlay›fl›n istihdama
iliflkin görüfllerine k›saca de¤inmek yerinde olacakt›r.
Klasik iktisatç›lar, ekonomik düzenin yap›s›nda daima tam istihdam› sa¤layan bir mekanizman›n varl›¤›na inand›klar› için, istihdam sorunu ile yani bir ekonomide ifl hacmini belirleyen faktörler ile u¤raflmam›fllard›r. Daha çok tam istihdam düzeyindeki milli gelirin oluflumu ve
bölüflümü ile ilgilenmifllerdir.380 Klasik iktisada göre, sanayileflmifl ülkelerde tam istihdam durumu, do¤al durumdur. Ekonominin kendi dinamikleri onu tam istihdam durumuna tafl›yacakt›r. Adam Smith’in
Görünmeyen El kuram›, bu dinamikleri ve süreci aç›klamaktad›r. Klasik iktisatç›lar, gayri iradi iflsizli¤in381 var olabilece¤ini kabul etmemifllerdir. Onlara göre, bütün iflsizler ihtiyari iflsizdir. Bu görüflün do¤al sonucu; iflçilerin, e¤er gere¤i kadar düflük bir ücretle çal›flmaya raz› olur378
İrfan Dülger, Avrupa Toplulu¤unda Sosyal Politika Geçifl Dönemi ve 21. Yüzy›lda Hedef Al›nan
Toplum, 2.Baskı, Ankara, 1991, s.22.
379
Ömer Faruk Çolak, “Küresel İşsizlik, Avrupa İstihdam Stratejisi ve Türkiye” Mercek Dergisi, Nisan,
2006, s.50-57.
380
Aren, a.g.e., s.14.
381
Cari ücret düzeyinde çalışmaya razı olduğu halde iş bulamayan kişiye gayri iradi işsiz denir. Gizli
işsizlik, devrevi işsizlik, teknolojik değişmeye bağlı işsizlik, mevsimlik işsizlik gayri iradi işsizliğin türleri olarak
karşımıza çıkmaktadır. Aren, a.g.e., s.6.
382
Aren, a.g.e., s.7.
-80-
larsa, hiçbir zaman iflsiz kalmayacaklar›d›r.382 Klasik iktisatç›lar›n, tüm
kaynaklar›n kullan›ld›¤› bir ekonomide, tam istihdam›n kendili¤inden
ve zorunlu olarak sa¤lanaca¤›n› iddia eden görüflleri, J.B.Say’in “Mahrecler Kanununa”383 dayanmaktad›r. Klasik teoriye göre tam istihdam
düzeyinin sa¤lanmas›nda, ücretler düzenleyici rol oynamaktad›r. Ücret,
üretim faaliyetinde kullan›lan eme¤in fiyat› oldu¤undan, istihdam› düzenleyen ve dengeyi gerçeklefltiren faktör olmaktad›r.
Klasik okulun yukar›da de¤inilen bu anlay›fl›, yaflanan krizlere karfl›n varl›¤›n› devam ettirmifltir. Zira ö¤retide krizlerin olabilece¤i reddedilmemekte fakat krizlerin d›flar›dan bir müdahale olmadan otomatik
denge mekanizmalar› ile k›sa zamanda giderilece¤i öngörülmektedir.
Bir denge anlay›fl›na dayanan klasik ekonominin, tam istihdam alt›ndaki durumlar›n (eksik istihdam) geçici oldu¤u ve sistemin d›flar›dan müdahaleye ihtiyaç duymaks›z›n kendili¤inden dengeye gelece¤ine olan
inanc›, XX. yüzy›l›n ilk çeyre¤ine kadar geçerlili¤ini korumufltur. Ancak, Maynard Keynes, “‹stihdam, Faiz ve Paran›n Genel Teorisi” adl›
yap›t› ile ekonomik faaliyet hacminin, tam istihdam düzeyinin alt›nda
da dengeye gelebilece¤i gerçe¤ini ortaya koymufltur.384 Böylece, Klasik
ve Neo-klasik iktisat okullar›n›n kendili¤inden tam istihdam dengesine
dayanan teorik temelleri altüst olmufltur.385
1960’l› y›llara gelindi¤inde, Keynes’in ‹stihdam Teorisi’ne kars› yeni bir görüfl ortaya ç›km›flt›r. Bu görüfl, Milton Freidman taraf›ndan gelifltirilen Monetarist teori olmufltur. Monetarist teori’ye göre, yaln›zca
para önemlidir. Monetaristler, istikrarl› fiyatlar›n önemi üzerinde durmufllar, eksik istihdam›n ve Büyük Bunal›m’›n (1929) özel sektörün
yap›s›ndan kaynaklanan herhangi bir istikrars›zl›ktan çok, hükümetin
kötü yönetiminden kaynakland›¤›n› belirtmifllerdir. Böylece, “piyasa
baflar›s›zl›¤›” yerine giderek “devletin baflar›s›zl›¤›”386 kavram› kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Freidman, “do¤al eksik istihdam” kavram›n› gelifltirmifl ve eksik istihdam›, piyasa güçlerinin normal sonucu olarak de383
Mahreçler Kanunu, "Her arz kendi talebini yaratır" cümlesiyle ifade edilen kanun. "Say Yasası" olarak
da bilinir. Buna göre serbest bir ekonomide talep yetersizliğinden veya aşırı üretimden dolayı yaygın bir
istek dışı işsizliğin ortaya çıkması mümkün değildir. Bkz. Ekonomist, Ekonomi Sözlüğü, http://www.ekonomist.com.tr/apps/dictionary.app/dictionary.php?searchstring=S&dict=es.dict., Erişim:20.06.2007
384
Aren, a.g.e., s.15-16.
385
Gülten Kazgan, ‹ktisadi Düflünce veya Politik ‹ktisad›n Evrimi, Remzi Kitabevi, 7. Basım, İstanbul,
1997, s.203.
386
Doğal eksik istihdam, tam istihdamda ölçülen işsizlik oranıdır. Bkz. İlker Parasız, Makro Ekonomi
Teori ve Politika, Ezgi Kitabevi, 6. Baskı, Bursa, 1996, s.4.
-81-
¤erlendirmifltir. Monetaristler’e göre enflasyon, eksik istihdamdan daha tehlikeli durumdur. Bu nedenle Monetaristler; issizli¤i önlemeyi
amaçlayan makroekonomik politikalardan ziyade, yüksek oranl› enflasyonu önlemenin yarataca¤›, yüksek issizlik riskini üstlenmeye daha
fazla e¤ilim göstermifllerdir.387
Görülüyor ki, klasiklerin düflünce biçimlerine göre; çal›flmak isteyen
herkes, cari ücrete raz› olmak koflulu ile ifl bulabilmektedir.388 Baz› kimseler iflsiz bulunuyorlarsa bunun nedeni, bunlar›n verimlerinden daha
yüksek bir ücret talep etmeleridir. Di¤er bir deyiflle, ekonomik düzen
herkese ifl sa¤lamakta, fakat baz› kimseler bu hacimde bir istihdam düzeyinin gerekli k›ld›¤› derecede düflük bir ücretle çal›flmak istememektedirler. Sonuç olarak klasikler; gayri iradi iflsizli¤in var olabilece¤ini kabul
etmemekte ve iflsizlerin, ifl olmad›¤› için de¤il fakat yeter derecede düflük bir ücretle çal›flmak istemedikleri için iflsiz bulunduklar›n› iddia etmektedirler. Klasik ücret teorisine göre; e¤er ülkede gayri iradi iflsizler
varsa, bundan sorumlu olan ekonomi düzeni de¤il fakat onun serbestçe
ifllemesine engel olan iflçi örgütleri, sosyal sigorta mevzuat› ve genel olarak devlet müdahaleleridir. Çünkü bunlar, yapay olarak ücret düzeyini
yüksek tutarak, ifl hacminin genifllemesine ve böylece iflsizli¤in ortadan
kalkmas›na engel olmaktad›rlar.389
Ancak, bir ekonomi düzeninin yeterli bir biçimde iflleyip ifllemedi¤i, her fleyden önce, cari ücret karfl›l›¤› çal›flmak isteyen herkese ifl temin edip edememesiyle ölçülür. Bir ülkede baz› kimselerin çal›flmak
istedikleri halde, ifl bulamamalar› çok defa san›ld›¤› gibi bu kimselere
de¤il fakat var olan ekonomi düzenine atfedilmesi gereken bir kusurdur. Çünkü var olan ekonomi düzeni, bu kimselerin emeklerini de gerekli k›lacak bir talep hacmi yaratamamaktad›r. Yani, bu kimseler bedava bile çal›flmaya raz› olsalar gene de ifl bulamayacaklard›r.390
Çal›flman›n amac›na ulaflmas› aç›s›ndan “istihdam politikas›” kavra387
E.Yasemin UYAR, “Türkiye’de Uygulanan İssizlik ve İstihdam Politikalarının Avrupa Birliği Uyum
Surecine Etkileri (1980 Sonrası)”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üni. Sos. Bil.
Enstitüsü, Aydın, 2005, s.20-21.
388
Klasik Ücret Teorisi’ne göre, nüfus artısı emek arzını yükselterek issizliğe neden olmakta ve bunun
sonucunda ücret düzeyi düşmektedir. Ücretlerin düşmesi ise, nüfusu yeniden sınırlamaktadır. Diğer yandan,
ücretler maliyetlere dahil edildiğinden; ücretlerin düşmesi, fiyatları da düşürmekte ve mallara karsı olan
talebi artırmaktadır. Artan talebin karşılanabilmesi için, yeniden issizler ise alınmakta ve istihdam hacmi
genişlemektedir.
389
Aren, a.g.e., s.22.
390
Aren, a.g.e, s.1.
-82-
m›n›n tan›m›n›n aç›kça ortaya konmas› gerekmektedir. Genel olarak
ifade etmek gerekirse istihdam politikas›ndan; devletin ve di¤er kamu
kurulufllar›n›n afla¤›da belirtilen hususlar›n gerçeklefltirilmesinde katk›
sa¤layan tedbirlerinin tümü anlafl›lmaktad›r. Bunlar;391
• ‹stihdam seviyesi ve yap›s›n›n, ifl gücü potansiyeli ile uyumlu hale getirilmesi ve bu flekilde kalmas›n›n sa¤lanmas›,
• Tüm iflgörenlerin tam istihdam›n›n sa¤lanmas›,
• Bölgesel ve sektörel istihdam yap›lar›n›n iyilefltirilmesi.
ILO/UÇÖ’ne göre istihdam politikas› ise; “‹ktisadi geliflme ve kalk›nmay› teflvik etmek, hayat seviyesini yükseltmek, iflgücü ihtiyaçlar›n› karfl›lamak, iflsizlik ve eksik istihdam sorununu çözümlemek amac›yla, tam ve verimli istihdama ve iflin serbestçe seçilmesine matuf aktif bir politika uygulamakt›r”.392 ‹stihdam politikas›ndan, istihdam seviyesi üzerinde olumlu etkiler sa¤lamas› amac›yla iflgücü piyasalar›na
yap›lan her türlü bilinçli müdahalenin anlafl›lmas› gerekir.393 Baflka bir
flekilde ifade etmek gerekirse, istihdam politikas›; istihdam›n art›fl› veya istihdam güvencesi hedefleyen iflgücü piyasas› politikalar›d›r.394
Özet olarak ifade edilecek olursa istihdam politikas›, istihdam art›fl›n›
sa¤layan her türlü politikad›r.
‹stihdam politikas› ile ilgili tan›mlama çabalar› incelendi¤inde; devletin rolü, f›rsat eflitli¤i veya çal›flanlar›n sosyal bütünleflmesine yönelik ba¤lant›lar, çal›flma yaflam›n›n daha insanc›llaflt›r›lmas›, ücret politikalar›, yönetime kat›lma, sosyal diyalog, ayr›mc›l›kla mücadele, ifl
sa¤l›¤› ve güvenli¤i konular›n›n da bu kapsamda de¤erlendirildi¤i görülmektedir. Ancak, günümüzde yaflanan ve kronik hale gelen yüksek
iflsizlik seviyeleri nedeni ile istihdam politikas› kavram›n›, iflsizlikle
mücadele etmek veya iflsizli¤e engel olmaya dönük politikalar ve tedbirler bütünü olarak alg›layanlar ço¤unluktad›r.395
‹stihdam politikas› kavram›n›n, iflsizlik ile mücadele politikalar› ile
kar›flt›r›ld›¤› ve/veya birbirleri yerine ikame edildikleri görülmektedir.
Oysa istihdam politikalar›n›n içeri¤i, iflsizlikle mücadele politikalar›n391
Hekimler, a.g.e., s.82-83.
392
UÇÖ/ILO,“122 Nolu İstihdam Politikası Sözleşmesi”, http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/sozlesme/soz122.htm., Erişim: 21.05.2007
393
Hekimler, a.g.e., s.84.
394
395
-83-
dan daha kapsaml›d›r. Bu nedenle, iflsizlikle ilgili politikalar bir baflka
deyiflle iflsizlikle mücadele amac› güden politikalardan ne anlafl›lmas›
gerekti¤ine k›saca de¤inilmesinde fayda bulunmaktad›r.
‹flsizlik ile mücadelede izlenen politikalar genel olarak, aktif politikalar ve pasif politikalar olarak ikiye ayr›l›p irdelenmektedir. Pasif istihdam politikalar›ndan; iflsizlik sorununun olumsuz sonuçlar›n› ekonomik olarak en aza indirmeyi hedefleyen ve bu hedefe ulaflmak için iflsizlere belirli bir ekonomik güvence sa¤layan (genelde iflsizlik sigortas› kapsam›nda verilen ödentiler) önlemler anlafl›lmaktad›r.396 Aktif istihdam politikalar› ise birçok önlem ve uygulamay› içermektedir. Bu
tür politikalar›n bir k›sm›n›, iflgücü talebini artt›rmaya dönük “önleyici” (preventive) önlemler olufltururken bir k›sm›n› da yeniden e¤itim,
erken emeklilik, iflgücü hareketlili¤inin sa¤lanmas› gibi iflsizli¤i “s›n›rlay›c›” (restrictive) önlemler oluflturmaktad›r.397
‹stihdam politikas›n›n tan›m› üzerinde uzlaflma sa¤lanamamas›n›n bir
nedeni de verilen öncelikler ile ilgilidir. Bafll› bafl›na bir politika alan› olmaktan ziyade genel ekonomi politikalar› içinde tam istihdam›n gerçeklefltirilmesi hedefinin benimsenmifl olmas› bunda bir etken olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.398 Bir baflka neden ise istihdam politikas› ile sosyal politika kavramlar›n›n tam olarak ayr›m›n›n ortaya konmamas›d›r.
‹stihdam politikas› kavram› ile ifade edilmek isteneni tam olarak anlama aç›s›ndan, bu bafll›k alt›nda ortaya konmas› gereken di¤er önemli
kavramlara da k›saca de¤inmek gerekecektir. Bunlar›n belli bafll›lar›,
sosyal politika, uluslararas› sosyal politika, Avrupa istihdam stratejisi,
Avrupa sosyal modeli, Lizbon stratejisi ve son olarak Lüksemburg süreci kavramlar›d›r.
Her devlet kendi varl›¤›n› korumak ve devam ettirmek için gereken
tedbirleri almak durumundad›r. Eskiden Devletin varl›¤›na yönelik tehditler genel olarak d›fl kaynakl›yken, sanayi devriminden sonra iç kaynakl› tehditler de olabilmektedir. Özellikle, Avrupa’da yaflanan fliddetli s›n›f çat›flmalar› Devlet’i bu konuda çözüm aray›fl›na yöneltmifltir.
Çözüm aray›fllar› ile amaçlanan, devlet müdahalesi ile sosyo-ekonomik
eflitlik taleplerine cevap verebilmek ve demokratik rejimi muhafaza
396
397
398
Meryem Koray, Sosyal Politika, Ezgi Kitapevi, Bursa, 2000, s.154.
Koray, a.g.e., s.156.
-84-
edebilmektir. Nitekim yap›lan müdahaleler ile s›n›f çat›flmalar›n›n hafiflemesi, isçi s›n›f›n›n toplumla bütünleflmesi, radikal, özellikle afl›r›
sol partilere olan e¤ilimlerinin azalmas› v.b. hedeflenmifltir. Hedeflere
ulafl›lmas›nda sa¤lanan baflar›, demokrasinin muhafazas›n› da beraberinde getirmifltir.399 Yaflanan geliflmeler sonucunda Devlet, sosyal sorunlara çözüm getiren bir taraf olmak durumunda kalm›flt›r.400 Devletlerin, sosyal s›n›flar›n çat›flmalar› karfl›s›nda hukuk düzenini korumak,
ayakta tutamak ve devam ettirmek çabalar›, sosyal politikan›n do¤umuna sebep olmufltur.401 Bu kapsamda sosyal politika, toplumun bütün s›n›f ve zümreleri aras›ndaki tezat ve mücadeleleri ortadan kald›rmay›
hedeflemifltir. Kavram; K›ta Avrupa’s›nda sosyal politika, Kuzey
Amerika yaz›n›nda ise sosyal refah politikas› olarak kullan›lmaktad›r.402 Tokol ise sosyal politikay›, “ekonomik bak›mdan güçsüz olanlar› korumaya dönük ve devlet taraf›ndan al›nan bir önlemler bütünü”
olarak tan›mlamaktad›r.403 Sosyal politikay› “vatandafll›k” statüsü ile
iliflkilendirmeyi uygun bulan Koray, sosyal politika kavram›na de¤iflik
bir tan›mlama ile aç›klama getirmektedir.404 Sosyal politika:
• Büyük oranda devlete ait bir politikad›r. Ancak, geliflmesi insan
haklar› ve demokrasinin geliflmesi ile eflgüdüm halinde olmufltur.
• Devletin, bir yandan toplumsal s›n›flar ve ç›karlar aras›nda uzlaflma sa¤lama ihtiyac› ve aray›fl›yla ilgilidir; öte yandan devletin tüm
toplumun ç›karlar›n› korumak üzere serbest piyasaya b›rak›lamayacak hizmetleri yerine getirme yükümlülü¤ünden do¤maktad›r.
• Demokratik-siyasal haklar›n genel nitelik kazanmas› ve ekonomiksosyal haklar›n insan haklar› kapsam›na dahil olmas›n›n arka plan›nda, büyük ölçüde iflçi s›n›f›n›n mücadelesi bulunmaktad›r.
• ‹flçi s›n›f›na yönelik iyilefltirme tedbirleri olarak bafllam›flsa da zaman içinde, toplumun çeflitli kesimlerine ve sorunlar›na yönelmifl,
tüm toplumsal sorunlara çözüm arayan, yaflam koflullar›n› iyilefltirmeyi amaçlayan bir “vatandafll›k hakk›na” dönüflmüfltür.
Sosyal politikan›n ortaya ç›k›fl› ile ulusal devletlerin ortaya ç›kmas›
aras›ndaki paralellik dikkate al›nd›¤›nda, sosyal politikan›n boyutlar›399
Ali Nazım Sözer, Sosyal Devlet Uygulamalar›,Türkiye İşçi Emeklileri Cemiyeti, İzmir, 1997, s.170.,
http://www.sbe.deu.edu.tr/PERSONEL/AKADEMIK/ANSOZER/Binder1.pdf., Erişim:20.06.2007
400
Abdülkadir Şenkal, Küreselleflme Sürecinde Sosyal Politika, Alfa Yayınları, İstanbul, 2005, s.24-27.
401
Cahit Talas, Türkiye’nin Aç›klamal› Sosyal Politika Tarihi, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1992. s.14.
402
Şenkal, a.g.e., s.24-27.
403
404
Aysen Tokol, Sosyal Politika,VİPAŞ, Bursa, 2000, s.1.
Koray, a.g.e., s.8-9.
-85-
n›n ulus devletin egemenlik alan› ile s›n›rl› oldu¤u gerçe¤i ile yüzlefliriz. Ancak, zamanla uluslararas›ndaki ekonomik ve sosyal iliflkilerin
artmas› (özellikle ulafl›m imkânlar›n›n iyileflmesi), insan haklar›n›n geliflmesi, bölgesel ve küresel örgütlerin yayg›nlaflmas› ile özellikle iflçi
s›n›f› aras›ndaki dayan›flma ve uluslararas› haks›z rekabetin önlenmesi
çabalar›, sosyal politikay› ulusal s›n›rlar›n d›fl›na tafl›m›fl ve ona uluslararas› bir boyut kazanm›flt›r.405 Bu aç›dan uluslararas› sosyal politika:
“Ekonomik ve toplumsal bak›mdan gereksinmesi olan kifli ve kümeleri korumak, piyasa ekonomisi kurallar›n›n do¤urdu¤u ve küreselleflmenin derinlefltirdi¤i uluslararas› bar›fl› tehdit eden eflitsizlik ve güvencesizlikleri azaltmak ve ortadan kald›rmak amac›yla sosyal politikan›n
uluslararas› yanlar› ve bunlar›n oluflturduklar› kurulufllar›; bu kurulufllar arac›l›¤›yla ulusal, bölgesel ve uluslararas› düzeylerde izlenmesi gereken politikalar›; içerece¤i önlemleri ve uygulamaya konulmas› ile denetimini inceleyen” bir disiplin olarak tan›mlanabilir.406
Lüksemburg süreci ise Avrupa istihdam politikas›n›n, (k›sa ve orta
vadede Avrupa istihdam stratejisinin) hayata geçirilmesinde izlenecek
yöntem ve usulleri ifade etmek üzere kullan›lmaktad›r. Amsterdam Anlaflmas›’n›n ard›ndan yap›lan Lüksemburg Zirvesinde ilk ‹stihdam Politikas› Yönlendirici ‹lkeleri Konseyce kabul edilmifltir. ‹stihdam alan›nda
politikalar›n eflgüdümüne dayanan bir süreç bafllat›lm›fl ve bu süreçte üye
devletler için uygulama ölçütleri oluflturulmufltur. Tüm bu giriflimler
“Lüksemburg süreci” olarak bilinir. Lüksemburg süreci ile tüm üye ülkelerde, Birli¤in istihdam rehberleri (employment guidelines) esas al›narak, istihdam ulusal eylem planlar›n›n (UEP- national action plan-NAP)
haz›rlanmas› ve izlenmesi yükümlülü¤ü hayata geçirilmifltir.407
Lizbon Stratejisi: 23-24 Mart 2000 tarihlerinde gerçeklefltirilen Lizbon Zirvesi’nde, istihdam› güçlendirmeye ve bilgiye dayal› ekonomik
bir çerçevede ekonomik ve sosyal alanda yeniden yap›lanma gerçeklefltirmeye yönelik bir dizi hedefler kümesi belirlenmifltir.408 Bu kapsamda, 2010 y›l›na kadar AB’nin Dünyada dinamizmi ve rekabet gücü en
405
Aysen Tokol, (a), a.g.e., s. 2.
406
Zeki Erdut, Küreselleflme Ba¤lam›nda Uluslararas› Sosyal Politika ve Türkiye, Dokuz Eylül
Yayınları, İzmir, 2003, s. 38-39.
407
Nejdet Kenar, “AB Genelinde Ekonomi Politikalarının Koordinasyonunda, İstihdam Politikasının
Başrolü Oynaması Düşünülmüştür”, http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=805&id=48
Erişim:21.05.2007
408
İKV, (b), a.g.e., s.139.
-86-
yüksek bilgi toplumu olmas›na yönelik hedefler ve ekonomik sosyal
reformlar öngörülmüfltür.409 Bu hedefler ve hedeflere ulaflmada izlenecek yöntemler ilk bafllarda Lizbon Stratejisi olarak adland›r›lm›flt›r.
Lizbon stratejisi daha sonra yerini Avrupa istihdam stratejisi tan›m›na
b›rakm›flt›r.410
Avrupa istihdam politikas› (A‹P) ile en iç içe kavram Avrupa ‹stihdam Stratejisi’dir (A‹S). Ancak, Latince kökenli bir kelime olan strateji (stratïgos), “belli hedeflere ulafl›lmak için uzun süreli bir hareket plan›”411 veya “önceden belirlenen bir amaca ulaflmak için tutulan yol”412
olarak tan›mlanmaktad›r. Politika ise kararlar›m›zda ve eylemlerimizde bize yol gösteren bir hareket plan›,413 Devlet ifllerini düzenleme ve
yürütme sanat›, siyaset, siyasa, ya da yöntem414 olarak tan›mlanmaktad›r. Belli bir hedefe yönelmifl eylemler birli¤i olarak stratejinin, politikadan daha dar bir anlam ifade etti¤i, kavramlar›n sözlük anlamlar›ndan da anlafl›lmaktad›r. Bu nedenle, Avrupa istihdam politikas› ile Avrupa istihdam stratejisinin ayn› fley olmad›¤›n›n alt›n›n çizilmesi gerekmektedir. Ne var ki, hem yaz›nda hem de uygulamada bu iki kavram›n
ayn› anlamda kullan›ld›¤› görülmektedir. Benzer durum, Avrupa sosyal
politikas› kavram› için de söz konusudur.
Sosyal Avrupa veya son derece tart›flmal› olan Avrupa Sosyal Modeli (ASM); toplumsal bir düflünce olarak, sürdürülebilir ekonomik geliflme ile çal›flma koflullar› ve yaflam standartlar›n›n iyilefltirilmesi aras›nda birliktelik sa¤lamak, tam istihdam, yüksek vas›fl› ifl yaratmak,
herkes için eflit f›rsatlar ve sosyal koruma, çal›flanlar›n ve vatandafllar›n
kendilerini etkileyen kararlara kat›lmalar›n› kapsamaktad›r. Bu tan›ma
sosyal diyalog, toplu pazarl›k, yenilikçilik, verimlilik ve rekabetçilik
unsurlar›n›n da eklenmesi mümkündür.415 Bugün Avrupa Sosyal Modeli, K›ta Avrupa’s›n›n yerleflik felsefelerinden biri durumundad›r.416 Modelin belirgin özellikleri flöyle s›ralanabilir.417
409
410
Dinan, (b), a.g.e., s.145
Mehmet Rauf Kesici/ Ahmet Selamoğlu, “Genel Hatlarıyla Avrupa İstihdam Stratejisi Ve Geçirdiği
Dönüşüm” ‹fl Güç Endüstri ‹liflkileri ve ‹nsan Kaynaklar› Dergisi, Cilt:7 Sayı:2 , Haziran 2005, s.33.
411
wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Strategy#Origins_of_the_word., Erişim:20.06.2007
412
TDK, http://www.tdk.gov.tr/, Erişim:20.06.2007
413
wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Policy#References., Erişim:20.06.2007
TDK, http://www.tdk.gov.tr/ Erişim:20.06.2007
415
ETUC, What is the "European Social Model" or "Social Europe"? http://www.etuc.org/a/111.,
Erişim: 21/05/2007
416
414
417
Meryem Koray, Avrupa Toplum Modeli, İmge Kitapevi, 2.Baskı, Ankara, 2005, s.267-268.
-87-
• Yüksek seviyeli sosyal koruma ve kamu hizmetlerinin yayg›nl›¤›,
• Sosyal diyalog,
• Sosyal uyum,
• Ortak çekirdek de¤er yarg›lar› (Ço¤ulculuk, ayr›mc›l›kla mücadele,
hoflgörü, adalet, dayan›flma ve cinsler aras› eflitlik, yüksek seviyede tam istihdam, güçlü ve enflasyonist olmayan ekonomik büyüme,
rekabetçilik, yaflam ve çal›flma standartlar›n›n yükseltilmesi v.s.).
Burada söz konusu olan tek bir model de¤ildir. Avrupa Sosyal Modeli ile kastedilen, Avrupa’n›n ekonomik, siyasal ve sosyal yap›s›nda
öne ç›kan temel de¤erlerdir. (Demokrasi ve insan haklar›, piyasa ekonomisi, sendikal haklar, f›rsat eflitli¤i, sosyal refah ve dayan›flma anlay›fl› gibi de¤erler kastedilmektedir.) “Sosyal Avrupa” ya da “Avrupa
Sosyal Modeli”; AB’nin sosyal politikas›n›n ya da bu alanda kazan›lan tarihsel, hukuksal, demokratik ve insan haklar›na dayal› kazan›mlar›n bir toplam› olarak ifade edilebilir.418 Yukar›da aç›klanan tarihsel süreç çal›flma ekinde yer alan ekler k›sm›nda fiekil 2’de özetlenmifltir.
Avrupa Sosyal Modeline, AB’nin de eklenmesiyle, Avrupa Birli¤i
Sosyal Modeline ulaflmak mümkündür. Bu modelin ana unsurlar›n›
özetlemek gerekirse;
• Sosyal güvenli¤in kapsam›n›n daha genifl ve cömert olmas›,
• Ücret ve gelir da¤›l›m›n›n daha eflitlikçi olmas›,
• ‹flgücünün ve çal›flan kesimlerin daha örgütlü, daha güçlü ve siyasal alanda daha etkin olmas›,
• Kamu kurumlar›n›n etkin ve güçlü konumda olmalar›,
• Sosyal koruma kurumlar›n›n bulunmas›,
• Sosyal politikan›n istihdam ve ekonomi politik aras›ndaki güçlendirici etkisinin kabul edilmesi,
• Sosyal koruma ve sosyal d›fllanman›n önlenmesine önem verilmesi,
• Her türlü ayr›mc›l›¤›n önlenmesi için u¤rafl verilmesi,
• ‹flgücünün niteliklerinin artt›r›lmas› için u¤rafl verilmesi,
• ‹flgücünün serbest dolafl›m›n›n desteklenmesi, fleklinde s›ralanabilir.419
Son tahlilde, bu kavramlar›n birbiri ile iliflkisini kurmak gerekirse,
kapsam› dardan genifle olmak üzere flu flekilde s›ralamak mümkündür.
‹flsizlikle Mücadele Politikalar› (Aktif ve Pasif), Avrupa ‹stihdam Stratejisi, Lizbon Stratejisi, Avrupa ‹stihdam Politikas›, Avrupa Sosyal Politikas›, Avrupa Sosyal Modeli, Avrupa Toplum Modeli. Say›lan kav418
419
Tomris Çavdar, Avrupa Sosyal Modeli ve Türkiye-Avrupa Birli¤i ‹liflkileri, Ankara, 2003, s.74.
Çavdar, a.g.e., s.74-75.
-88-
ramlar›n birbiri ile olan iliflkileri, Ek’te yer alan fiekil 3’te özet olarak
gösterilmifltir.
2.2. Avrupa Birli¤i’nde ‹stihdam Politikas›n›n Oluflum Süreci Sosyal Politikadan ‹stihdam Politikas›na Yönelifl
Tarihsel süreç incelendi¤inde AB’de sosyal politikadan, istihdam
politikas›na do¤ru bir yönelifl oldu¤u görülecektir. Bu nedenle, AB’nin
sosyal politika tarihinden ba¤›ms›z bir istihdam politikas› geliflim sürecinin düflünülmesi zordur. Esas›nda, sosyal politikan›n, istihdam politikas›n› da içeren daha kapsay›c› bir kavram oldu¤u gözden uzak tutulmamal›d›r.
Aktif, koruyucu ve sa¤l›kl› bir toplumda herkes için insanc›l bir yaflam kalitesi ve standard› sa¤lamak ve korumak amac› güden420 AB sosyal politikas›n›n tarihsel geçmiflinin incelenmesi, bugün gelinen noktay› anlamam›za katk› sa¤layacakt›r. Tarihsel süreç incelenirken bu konu
bafll›¤›nda meydana gelen tüm olaylar de¤il, birer kilometre tafl› niteli¤inde olanlar dikkate al›nacakt›r. Afla¤›da tarihsel ak›fl içerisinde verilecek olan geliflmeler, Topluluk düzeyinde sosyal politikadan, istihdam
politikas›na evirilmenin tarihini de gözler önüne serecektir. Gerçekten
de kurulufl y›llar›nda sosyal politika konu bafll›¤›yla bafllayan serüven,
bugün a¤›rl›kl› olarak istihdam politikas› olarak devam etmektedir. Bu
nedenle, AB’de istihdam politikas›n›n tarihinin analiz edilebilmesi aç›s›ndan, sosyal politika tarihinin de bilinmesi gerekmektedir.
Doktrinin, AB sosyal politikas›n›, Avrupa Birli¤inin geliflim sürecini de dikkate alarak befl evrede inceledi¤i görülmektedir.421 Ancak, konumuz aç›s›ndan iki ana bafll›kta incelenmesi geliflmelere ve çal›flman›n amac›na daha uygun düflmektedir. Bu nedenle, istihdam politikas›
aç›s›ndan dönüm noktas› olarak kabul edilen Amsterdam Antlaflmas›’na kadar olan k›s›m, birinci ana bafll›¤› olufltururken, Amsterdam
Antlaflmas›’ndan sonraki süreç ikinci ana bafll›¤› oluflturmaktad›r. Çal›flman›n bütünlü¤ü içinde ilk önce sosyal politika daha sonra ise istihdam politikas›n›n gelifliminde önem tafl›yan tarihsel süreç ve olaylar irdelenecektir. Konunun daha iyi kavranmas›na afla¤›da verilen grafikler
yard›mc› olacakt›r. AB’nin en büyük rakibi olan ABD ve Japonya’n›n
iflsizlik ve istihdam seviyesine ait grafikler, çal›flman›n bundan sonraki
k›sm›nda da dikkate al›nmal›d›r. Aç›kça görülecektir ki, gerek sosyal
politika ve gerekse istihdam politikas› alan›nda AB taraf›ndan at›lan
420
Serap Özen, Avrupa Birli¤i Sürecinde Türkiye, Siyasal, Ekonomik ve Toplumsal Dönüflüm,
Sorunlar ve Tart›flmalar, Editör:Turgay Uzun-Serap Özen, Seçkin, Ankara, 2004, s.183.
421
Yeşim M. Atamer, (Tekinalp/Tekinalp), Avrupa Birli¤i Hukuku, 2. Baskı, Beta, İstanbul, 2000, s.620.
-89-
ad›mlar›n yo¤unlu¤u ile grafiklerde iflsizlik oranlar›n›n yükselifli ve istihdam seviyesi düflüflleri aras›nda yüksek bir uyuflum söz konusudur.
Grafiklerde özetlenen durum dikkate al›narak, AB’de sosyal politika ve
istihdam politikas›n›n tarihsel sürecinin takip edilmesi, konunun daha
iyi kavranmas›na yard›mc› olacakt›r. Grafikler de¤erlendirilirken,
AB’nin, uygulad›¤› sosyal ve ekonomik politikalar nedeni ile kendisini, ABD’ye oranla daha insanc›l görmekte oldu¤u ve bu nedenle, daha
baflar›l› olmak arzu ve aray›fl› içinde bulundu¤u gerçe¤i de dikkate al›nmal›d›r.
Grafik:1’de yatay eksende 1960-2005 y›llar›, dikey eksende ise iflsizlik oranlar› yer almaktad›r.
-90-
Grafik 2’de yatay eksende 1960–2000 y›llar› aras› dönem, dikey eksende ise istihdam oranlar› yer almaktad›r.
2.2.1. Kurulufl Y›llar›ndan Amsterdam Antlaflmas›’na
Kadar Olan Dönem (1952-1997)
Avrupa’n›n bütünleflmesi fikri, piyasalar›n ulusal s›n›rlar ötesine genifllemesinin daha fazla ekonomik etkinlik, üretim ve baflar›y› da beraberinde getirece¤ini savunan iktisat teorisine dayal›d›r.422 Yani, Toplulu¤un temelinde yatan asli düflüncenin, sosyal topluluk oluflturmak de¤il, ekonomik topluluk oluflturma fikri oldu¤u söylenebilir.423 Toplulu¤un an›lan yaklafl›m›nda, sosyal bütünleflmenin baflar›l› bir ekonomi
politikas›n›n zorunlu sonucu olaca¤› bu nedenle, sosyal alanda ayr›ca
düzenleme getirmeye ihtiyaç bulunmad›¤› görüflü etkili olmufltur.424
Toplulu¤un kurulufl aflamas›nda ekonomik bütünleflmenin hedef al›nm›fl olmas›, uygulanan politikalar›n da bu yönde a¤›rl›k göstermesinin
ana nedenidir.425 Bunun sonucu olarak, Toplulu¤un sosyal politika alan›ndaki faaliyetleri büyük oranda gümrük birli¤i ve ekonomi politikalar›n›n gölgesinde kalm›flt›r.426 Bu nedenle, Avrupa’n›n bütünleflmesinin “özünde sosyal de¤il ekonomik bir temele dayal› olarak bafllad›¤›”
yolundaki görüflünü, bütünleflme sürecinin ilk otuz y›l› dikkate al›nd›¤›nda, do¤ru bir yarg› olarak kabul etmek gerekecektir.427 Avrupa Birli¤inin sosyal bir bütünleflme hareketi olmad›¤› do¤rudur. Bununla birlikte, Topluluklara ait bir sosyal politika -genifl kapsaml› olmasa daTopluluklar›n kuruluflundan itibaren mevcut olmufltur.428 Di¤er bir bak›fl aç›s›yla, AB'nin bafllang›c›ndan itibaren ekonomik bütünleflme kadar olmasa da, sosyal bir uyum öngördü¤ünü söylemek mümkündür.429
422
Aziz Çelik, “Avrupa Birliği Sosyal Politikası: Gelişimi, Kapsamı Ve Türkiye’nin Uyum Süreci-1”.,
http://www.kristalis.org.tr/aa_dokuman/absosyalpolitikasi1.pdf., Erişim: 21.06.2007
423
Atamer, a.g.e., s.360.
424
Özen, a.g.e., s.184.; Ayrıca, Zeki Erdut, Avrupa Birli¤i'ne Tam Üyelik Bak›m›ndan Türk Endüstri
‹liflkileri Sisteminin De¤erlendirilmesi, Kamu-İş Yayını, Ankara, 1992, s. 8.; Ayrıca, Çelik, a.g.e. (a)
425
Özen, a.g.e., s.183.
426
Ekonomi, a.g.e., s.40.
427
Çelik, a.g.e. (a)
428
Seyhan Erdoğdu., “Avrupa Birliği Ve Sosyal Politika”, Genel-‹fl Emek Araflt›rma Dergisi, 2005/1,
s.21., http://www.genel-is.org.tr/formatlananlar/2seyhan.doc., Erişim:26.06.2007
429
Koray, (a), a.g.e., s.86.
-91-
Gerçekten de kuruluflundan beri Avrupa Ekonomik Toplulu¤unu
(AET) kuran Roma Anlaflma's› ve sonraki geliflmeler Toplulu¤un, yaln›z ekonomik de¤il, sosyal bir dayan›flma ve bütünleflmeyi de öngördü¤ünü ortaya koymaktad›r.430 Bahsedilen politika, bafllang›çta yaln›zca
ekonomik bütünleflmeyi hayata geçirmek için gerekli olan alanlarla s›n›rl› iken, zamanla AB’nin liberal ekonomik bütünleflme sürecinin yaratt›¤› iflsizlik, yoksulluk ve sosyal d›fllanmaya karfl› ba¤lay›c› olmayan
önlemlerin al›nmas›na yönelik bir politikaya do¤ru evirilmifltir.431 Ekonomik ilerlemenin, kendili¤inden sosyal alanda da olumlu sonuçlar yaratamayaca¤›n›n anlafl›lmas›, bahsi geçen dönüflüm veya düflünce de¤iflikli¤inde etkili olmufltur. Sosyal geliflmeyi, ekonomik geliflmeye ba¤l› k›lan düflünce yerini ekonomik ve sosyal politikalar›n birbirini destekleyen ve tamamlayan alanlar oldu¤u ve birbirlerinden ba¤›ms›z olarak ele al›namayaca¤› görüflüne b›rakm›flt›r.432 Birli¤in sosyal boyutunun, ekonomik boyutu ile paralel de¤il de, daha sonradan geliflme gösterdi¤i çeflitli aç›lardan teyit edilmifltir.433 Say›lan nedenlerden ötürü,
Avrupa Birli¤ine, sosyal politika oluflturan bir taraf olarak da bakmak
gerekmektedir.434
2.2.1.2. Kurulufl Y›llar›nda Sosyal Politika (1952 – 1972)
Avrupa sosyal politikas›n›n birinci evresi olarak kabul edilen, kuruluflundan 1970’lerin bafllar›na kadar olan dönemde; sosyal politika tek
bafl›na ayr› bir politika alan› olarak de¤il, özellikle ekonomik politikan›n bir eki olarak ele al›nm›flt›r.435 Bu dönem, “sosyal politikan›n, ekonomi politikas›n›n fakir k›z kardefli” muamelesine tabi tutuldu¤u,436
sosyal alanda önemli geliflmelerin sa¤lanamad›¤› bir dönemdir. Ulusal
devletlerin isteksizli¤i yan›nda AKÇT, AET ve AAET Anlaflmalar›nda
yer alan s›n›rl› say›daki hükümler, böyle bir sonuca ulafl›lmas›n› kaç›430
431
432
433
Koray, (a), a.g.e., s.85
Erdoğdu., a.g.e.
Alpay Hekimler., “Avrupa Birliği – Avrupa İstihdam Stratejisi ve Türkiye’nin Güncel Durumu”,
Mercek Dergisi, Nisan, 2006, s.106-115.
434
435
Çelik, a.g.e. (a)
436
Sözer, a.g.e., s.66.
-92-
n›lmaz k›lm›flt›r.437 Sonuç olarak, 1957-1972 y›llar› aras›nda sosyal politikalar, büyük ölçüde ekonomi politikalar›n›n gölgesinde kalm›flt›r.438
AT, sadece ekonomik bütünleflmeyi sa¤lama hedefine odaklanm›fl ve
ekonomik bütünleflme hedefi ile s›n›rlanan sosyal politikay›, üye devletlere ait bir alan olarak görmüfltür.439 Bu dönemde sosyal politika alan›ndaki en önemli geliflmeler, AET’de hukuki tasarruflar için özel yetkinin tan›nd›¤› iflçilerin serbest dolafl›m› ile ilgili düzenlemelerden ibaret olmufltur.440 K›saca özetlemek gerekirse, kurulufl aflamas› olan ilk
y›llarda sosyal politika bir kenarda b›rak›lm›fl ve üye devletlerin yetkisinde olan politikalar aras›nda görülmüfltür.441
Kurulufl y›llar›nda ve Kurucu Antlaflmalarda istihdam politikalar›ndan hiç bahsedilmemesi dikkatten kaçmayacak di¤er bir durumdur.
Toplulukta yüksek düzeyde bir istihdam›n sa¤lanmas› hedefinin, hem
ekonomik politikan›n hem de sosyal politikan›n amaçlar› aras›nda oldu¤una kuflku yoktur. Bununla birlikte, Kurucu Atlaflmalarda yer alan
düzenlemelerde "tam istihdamdan" hiç söz edilmemifltir. Böyle bir düzenlemenin Antlaflmalara konulmamas›n›n nedeni, Toplulu¤un kuruldu¤u y›llarda üye ülkelerde iflsizli¤in, yok denebilecek ölçüde azl›¤›d›r.
Ancak, Kurucu Antlaflmalardaki bu düzenleme eksikli¤i, iflsizlik veya
yetersiz istihdam biçimleriyle mücadelenin göz ard› edildi¤i anlam›na
da gelmemektedir. Gerçekten, Toplulukta yüksek düzeyde bir istihdam›n sa¤lanmas› zaman içinde sosyal amaçlar›n bafl›nda yer alm›flt›r.442
2.2.1.3. Sosyal Avrupa’n›n Geliflti¤i Dönem (1972-1985)
Bu dönem, sosyal politika alan›nda yo¤un tart›flmalar›n yafland›¤›
y›llar olmufltur. Tart›flmalar›n kayna¤›nda, ekonomik durgunluk ve bunun sonucunda artan iflsizlik oranlar› ile de¤iflen dünya koflullar› yer almaktad›r. Tart›flma ise buna ne flekilde çözüm bulunaca¤› ile ilgilidir.
437
Tokol, (a), a.g.e., s.96.
439
S.Rıdvan Karluk, Avrupa Birli¤i ve Türkiye, Genişletilmiş Altıncı Baskı, Beta, İstanbul, 2002, s.382.
440
441
Münir Ekonomi, “Maastricht Antlaşmasından Önce Birliğin Sosyal Politikaları”, Çimento
Müstahsilleri İşverenleri Sendikası, Avrupa Birliğinin Sosyal Politikaları ve Türkiye Semineri, Ankara, 1997,
s.34.
442
Erdut, (b), a.g.e., s.12-13.
438
-93-
Ayr›ca bu dönemde Topluluk, iflsizli¤in artmas› nedeni ile sosyal alandaki dikkatini büyük ölçüde iflsizli¤e yöneltmifltir.443 70'li y›llarda bafllayan iflsizli¤in, 80'li y›llarda giderek art›fl göstermeye bafllamas› sonucunda, bir dönüflüm yaflanmaya bafllam›flt›r.444 Bahsi geçen dönüflüm
sonucunda, ekonomik durgunluk, yo¤un iflsizlik ile iç ve d›fl rekabet
bask›lar› ile karfl› karfl›ya kal›nm›flt›r. Bask›lar, Toplulu¤un kurulufl y›llar›ndaki sosyal politikalara iliflkin tart›flmalar› yeniden alevlendirmifltir. Bir taraftan "yeniden düzenleme" ve "esneklik" konusunu gündeme
getirilirken445 di¤er taraftan Toplulu¤un sosyal politikaya iliflkin yaklafl›m›n›n yetersizli¤i ve ortak pazar›n ekonomik mekanizmalar›n›n, kendili¤inden sosyal ilerlemeye ve tam istihdama yol açmad›¤›446 görüflü
dile getirilmifltir. ‹lk görüflün sahipleri; Avrupa Sosyal Modelinin
(ASM), Avrupa firmalar›n›n ve Avrupa mal ve hizmet üretiminin, rekabet edebilirli¤ini zay›flatt›¤›n›, dolay›s›yla Avrupa’da istihdam yaratma olanaklar›n› engelledi¤ini öne sürerek, tek tek Avrupa ülkelerinde, sosyal modelin unsurlar›n›n daralt›lmas›n› istemifllerdir. ‹flgücü piyasalar›n›n esneklefltirilmesi, sosyal koruman›n ve yeniden da¤›t›m
mekanizmalar›n›n daralt›lmas› gibi giriflimler, yaflanan sürecin parçalar› olmufltur.447 Anlat›lan sürecin yaflanmas›nda; AETA'n›n sosyal politika ile ilgili konularda öngördü¤ü oybirli¤i yöntemi nedeni ile di¤er
devletlerdeki muhafazakar hükümetlerin ve iflverenlerin de deste¤ini
sa¤layan ‹ngiltere’nin (Toplulu¤a üye olduktan sonra), sosyal alanda
yap›lan düzenlemelerin, iflsizli¤i ve verimlili¤i olumsuz yönde etkiledi¤i düflüncesi bu dönemde haz›rlanan birçok yönerge tasar›s›n› engellemifltir.448 Yaflanan tart›flmalar nedeni ile 1980’li y›llara kadar Topluluk
sosyal politikas›nda kaydedilen geliflme, durgunluk dönemine girmifltir. Özellikle ifl hukukuna iliflkin düzenlemelere ara verilmesinin nedeni olarak, yüksek iflsizlik oranlar› ve ‹ngiltere'nin Avrupa sosyal politikas›na karfl› ›srarl› muhalefeti gösterilmektedir.449 Ayr›ca, 70’lerin orta443
Çavdar, a.g.e., s.92-.94.; Ayrıca,Tokol, (a), a.g.e., s.107.
Hekimler, (b), s.106-115.; Ayrıca,Tokol, (a), a.g.e., s.108.
445
Tokol, (a), a.g.e., s.108.
446
Çelik, (a), a.g.e.
447
Erdoğdu, a.g.e., s.23.
448
Tokol, (a), s.108.
449
Özen, a.g.e., s.186
444
-94-
s›ndan itibaren dünya ekonomisinde bafllayan yavafllama ve sosyal hareketlerdeki düflüfl, Topluluk ülkelerinin sosyal politikaya iliflkin tutumunun de¤iflmesinde önemli bir etken olmufltur.450
‹ngiltere’nin bafl›n› çekti¤i görüfle karfl› olanlar; sosyal politikan›n
önemi ve ekonomik bütünleflme ile eflde¤erli¤ini vurgulam›fllard›r.451
Özellikle 1972 Paris Zirvesi, ortak para birli¤i d›fl›nda ortak bir sosyal
politikan›n da oluflturulmas› ça¤r›s›na sahne olmufltur. Bu ça¤r› sonuç
vermifl ve 1974 y›l›nda sosyal politikaya iliflkin bir faaliyet program›
kabul edilmifltir. Böylelikle 1986 y›l›nda Tek Sened’in kabulüne kadar
sürecek olan yeni bir dönem bafllam›fl olmaktad›r.452
Sosyal politikaya iliflkin yukarda de¤inilen tart›flmalar›n sonucunda,
Avrupa Toplulu¤unda ortak ekonomik politikalar›n yan›nda, ortak bir
sosyal politikan›n olmas› gerekti¤i anlay›fl›n›n, bir baflka deyiflle, ekonomik alan ile sosyal alan›n bütünlefltirilmesi gerekti¤i anlay›fl›n›n, öne
ç›kt›¤›n› söyleyebiliriz. Bu geliflmenin yaflanmas›nda, Fransa’daki hükümet de¤iflikli¤i ve ard›ndan Komisyon Baflkanl›¤›na getirilen Jacgues
Delors’un katk›s› büyük olmufltur. 1985'den sonra Avrupa Komisyonu
Baflkan› olan Jacgues Delors, ‹ç Pazar›n gerçekleflmesinin elzem unsurlar›ndan birisinin, ortak sosyal politika oldu¤unu savunmufltur.453
1984 y›l›ndaki Zirve toplant›s›nda sosyal uyumunu pekifltirmeyen
bir Avrupa'n›n, ekonomik uyumu ve kalk›nmay› sa¤layamayaca¤› görüflüne yer verilmifltir. Bu görüflten hareketle, 1985'ten sonra Toplulu¤un sosyal politikaya iliflkin bir baflka ilkesi olan; "çal›flanlar›n ve sosyal taraflar›n kat›l›m›" gündeme gelmifltir. Toplulu¤un ekonomik bütünleflme sürecinde istenen hedefe ulafl›labilmesi için çal›flanlar›n ve
sosyal taraflar›n kat›l›m› kaç›n›lmazd›r. Di¤er bir deyiflle, ekonomik
bütünleflme Sosyal Avrupa’n›n varl›¤›na ba¤lanmaktad›r.454
450
Çelik, (a), a.g.e.
451
1974 ve 1984 tarihli eylem programlarında “kapsamlı ve etkin bir sosyal politika, ekonomik politikanın vazgeçilmez dayanağı durumundadır” görüşü dile getirilmiştir. Bkz. Çelik, (a), a.g.e.
452
Atamer, a.g.e., s.620-640.
453
Yücel Acer., “Avrupa Birliği'nde Sosyal Boyutun Kurumsal Gelişimi ve Lizbon Süreci”, Mercek
Dergisi, Nisan, 2006, s.119-124.
454
-95-
Bu dönemde, sosyal politikaya iliflkin yaflanan en önemli geliflmeler; 1972 Paris Zirvesi, 1974 ve 1984 y›l› Sosyal Eylem Programlar›455
ile Komisyon taraf›ndan haz›rlanan Yeflil Kitap ve Beyaz Kitap’›n yay›nlanmas› olmufltur. Say›lan geliflmelere tafl›d›klar› önem nedeni ile
afla¤›da alt bafll›klar halinde de¤inilmifltir.
Paris Zirvesi (1972): 1970’lerin ortas›ndan itibaren dünya ekonomisinde bafllayan yavafllama ve sosyal hareketlerdeki düflüfl, topluluk
ülkelerinin sosyal politikaya iliflkin tutumunun de¤iflmesine yol açm›flt›r. Yaflanan ekonomik ve sosyal de¤iflimler sonucunda, ekonomik ilerlemenin kendili¤inden sosyal ilerleme ve tam istihdam› sa¤layamayaca¤›n›n anlafl›lmas› üzerine, 1972'de yap›lan Paris Zirvesi, Topluluk
sosyal politikas›n›n gelifliminde bir dönüm noktas› olmufltur.456 Üye ülke Devlet Veya Hükümet Baflkanlar› 1972 y›l›nda Paris Zirvesinde bir
araya gelerek, sosyal politika alan›nda bir bildiri457 yay›nlam›fllard›r.
Üye Devlet Veya Hükümet Baflkanlar›n›n bir araya geldi¤i Zirvenin sonunda yay›nlanan bildiride, "ekonomik ve parasal birlik kadar sosyal
alanda güçlü bir eylem birli¤i kurman›n önemi” vurgulanm›fl,458 "iflçi
ve iflveren taraflar›n›n Toplulu¤un sosyal boyutu içinde yer almalar›n›n teflvik edilmesi" karar› al›nm›flt›r.459 Bildiri ile ilk kez ekonomik bak›fl aç›s› yan›nda, sosyal bak›fl aç›s›na da yer verilmifltir. Bildiri ayr›ca,
ekonomik birli¤i sosyal birli¤e dönüfltürme yolunda niyet aç›klamas›
niteli¤i de tafl›maktad›r. Bildiri, topluluk için ekonomik ve parasal birlik kadar, sosyal alanda da güçlü bir eylem birli¤i kurman›n önemini
vurgulamaktad›r.460 Avrupa Toplulu¤u Devlet veya Hükümet Baflkanlar›; ekonomik bütünleflmenin ancak sosyal uyumlaflt›rma ile desteklenebilece¤ini ve bu nedenle, her iki politikan›n uyum içinde yürütülmesi
455
Topluluk bu dönemde ilki 1974 yılında ikincisi ise 1984 yılında olmak üzere iki eylem programı kabul
etmiş ve uygulamaya sokmuştur. Ancak, çalışmanın sistematiği içinde bu programlar çalışmanın ilgili
kısmında (Bkz. 3.9.1. ve 3.9.2.) yer verilmiştir.
456
Ekonomi, a.g.e., s.42.; Ayrıca, Özen, a.g.e., s.186.
457
University of Pittsburgh, Archive of Europe Integration, Meetings Of The Heads Of State Or
Government, Paris, 9-10 December 1974, http://aei.pitt.edu/1459/01/Paris_1974.pdf., Erişim:20.06.2007
458
459
460
-96-
gerekti¤ine olan inançlar›n› ifade etmifllerdir.461 Sosyal politikan›n dört
temel özgürlü¤ün ötesinde geliflmesi (iflçilerin, mallar›n, sermayenin,
hizmetlerin serbest dolafl›m›) yönünde bir dönüm noktas› olarak kabul
edilen Zirvenin sonuç bildirgesinde; Topluluk için ortak sosyal politikan›n, ekonomik birlik ve para birli¤i ile ayn› anlam ve de¤eri tafl›d›¤›
belirtilmifltir. Böylece ba¤›ms›z bir Avrupa sosyal politikas› oluflturma
süreci bafllam›flt›r.462
2.2.1.4. Avrupa Sosyal Alan›n›n Oluflturulmas› ve ‹lerleme
Dönemi (1986-1993)
Bu dönemde yaflanan en önemli üç geliflme; Avrupa Tek Senedi’nin,
Maastrich Antlaflmas›’n›n ve Topluluk Sosyal fiart›’n›n kabul edilmesi
olmufltur. Ayr›ca, Beyaz Kitaplar ve Yeflil Kitaplar›n yay›nlanmas› da
önemli geliflmeler aras›nda say›labilir. Say›lanlar Topluluk düzeyinde
ve Toplulu¤un hukuki tasarruflar› olmas› sebebiyle afla¤›da ayr› bafll›klar alt›nda incelenecektir. Bu k›s›mda di¤er önemli geliflmeler üzerinde
durulacakt›r. Önce Avrupa Tek Senedi (ATS) ve daha sonra da Maastricht
Antlaflmas› ile Toplulu¤un sosyal politika alanlar›nda karar alma süreçlerinin ulusaldan, ulusal-üstü düzeye do¤ru kaymaya bafllamas› bu dönemin en önemli özelli¤idir.463
1972-1985 y›llar› aras›ndaki dönem, sosyal politika alan›nda
"uyumlaflt›rman›n alt›n y›llar›" olarak nitelenmektedir. Ancak, uyumlaflt›rman›n alt›n y›llar›n›n ard›ndan, Topluluk sosyal politikas›nda de¤iflimler yaflanmaya bafllam›flt›r.464 Bunun sonucunda, AB ülkeleri sosyal sorunlar›n çözümü ve sosyal bütünleflmenin sa¤lanmas› aç›s›ndan
daha belirleyici bir politika uygulamaya yönelmifllerdir.465 Yo¤un elefltiriler üzerine Komisyon, 1987 ve 1988 y›llar›nda iç pazar›n nispeten
ihmal edilmifl sosyal yönüne önem vermeye bafllam›fl, bu amaçla bir
çal›flma grubu oluflturmufltur. Grup, iç pazar›n sosyal yönü ile ilgili bir
461
Çavdar, a.g.e., s.90.
Çelik, (b), a.g.e., s.91.
463
Çelik, (a), a.g.e.
464
Tokol, (a), a.g.e., s.108.
465
462
-97-
rapor tasla¤› haz›rlamakla görevlendirilmifltir. 1988 y›l›nda yay›nlanan
Rapor; "Toplulu¤un tümünde sadece bir uyumlaflt›r›c› çerçevenin uygulanmas›n› amaçlayan" yaklafl›m dikkate al›narak haz›rlanm›flt›r. Çal›flma grubu ve Komisyon, gelece¤in Sosyal Avrupa's›n›n tek biçimli
de¤il, uyuma dayal› olmas› gerekti¤ini benimsemifllerdir.466
1988 y›l›nda da ‹ç Pazar program›n›n tamamlay›c›s› olarak Avrupa
Sosyal Fonu, Avrupa Bölgesel Kalk›nma Fonu, Avrupa Tar›msal Yönlendirme ve Garanti Fonu gibi sosyal politikan›n mali araçlar› olan yap›sal fonlarda reform yap›lm›flt›r. Yap›lan bu reformlar ile fonlar daha
etkili hale getirilmeye çal›fl›lm›flt›r. ‹ç Pazar program›, daha az geliflmifl
bölgeleri olumsuz yönde etkileyece¤i için reformlar ile fon kaynaklar›n›n bu bölgelere daha fazla yönlendirilmesi amaçlanm›flt›r.467
2.2.1.5. Sosyal Politikadan ‹stihdam Politikas›na Geçifl Dönemi
(1994-1996)
1990’l› y›llar›n bafllar›nda; güçlü bir serbest piyasa ekonomisi anlay›fl›, birbirinden çok farkl› üye ülke sosyal politikalar›n› AB düzeyinde
birlefltirmenin do¤as›ndan kaynaklanan zorluklar, AB'nin s›n›rl› bütçe
olanaklar›, ‹ngiltere'nin muhalefeti ve sosyal politika yanl›lar›n›n nispeten daha zay›f olufllar› gibi engeller varl›¤›n› devam ettirmekteydi.468
1990'l› y›llar ayn› zamanda, ASM konusunda Topluluklar›n kuruluflundan beri var olan iki karfl›t ak›m›n, birbirleri üzerindeki bask›lar›n› art›rd›¤› y›llard›r. Bu dönemde yaflanan tart›flmalar iki eksen etraf›nda
yo¤unlaflm›flt›r. ‹lk olarak, iflverenler ve ifl çevrelerinden gelen iddiaya
göre; mevcut sosyal refah sistemleri, ücret ve gelir eflitlikleri ve örgütlü iflçi gruplar›n›n yüksek düzeydeki müzakere gücü gibi unsurlar Avrupa'n›n rekabet edebilirli¤ini engellemektedir. Bu nedenle, ASM’nin
daralt›lmas›, rekabet edebilirli¤i artt›rmak için gereklidir. ‹fl çevrelerinin bu iddias›na karfl›l›k, emek çevrelerinin görüflü flu eksen etraf›nda
özetlenebilir. AB’de iflsizlik, yoksulluk ve sosyal d›fllanma artmaktad›r.
466
Tokol, (a),a.g.e., s.112.
Tokol, (a), a.g.e., s.113.
468
Acer, a.g.e., s.119-124.
467
-98-
Hâlbuki AB’nin varl›¤› ve devaml›l›¤› için sosyal bütünlü¤ün sa¤lanmas› ve korunmas› flartt›r. Bu nedenle, ASM’nin daralt›lmas› de¤il aksine korunmas› ve gelifltirilmesi gereklidir. ‹ki farkl› eksende gerçekleflen tart›flmalar AB organlar›nda, sosyal koruma ile ekonomik etkinlik
ve d›fl rekabet edebilirlik aras›nda hassas bir denge güdülmesine yol açm›flt›r.469
2.2.1.5.1. Essen Zirvesi (1994)
Avrupa’da giderek kronikleflemeye bafllayan yüksek oranl› iflsizlikle mücadele, ulusal politikalar düzeyinde devam ederken; Avrupa Konseyi, Aral›k 1994 tarihinde Essen’de, Beyaz Kitap470’tan ilham alarak,
istihdam sorununa yönelik pratik çözümler getirmifl ve üye devletlerce
uygulanmas› gereken befl önceli¤i kabul etmifltir.471 Essen’de kabul edilen öncelikler afla¤›daki gibi s›ralanabilir.472
• Mesleki e¤itime yönelik yat›r›mlar› teflvik etmek,
• Ekonomik büyümeyi daha çok istihdam odakl› hale getirmek,
• Dolayl› iflçilik maliyetlerini azaltmak,
• ‹flgücü piyasas› politikalar›n›n etkinli¤ini yükseltmek,
• ‹flgücü piyasas›ndan d›fllanma riski olan gruplara -gençler, uzun dönemli iflsizler, yafll› iflçiler, iflsiz kad›nlara- yönelik tedbirleri almak.473
“Essen Stratejisi474” olarak adland›r›lan bu ilkeler, birbirini izleyen
469
Erdoğdu, a.g.e.
Beyaz kitap, teklif edilen yasama girişimlerini açıklamaya yönelik bir Komisyon yayınıdır. Bununla birlikte bu terim çoğu zaman Komisyonun 1985 Haziranında yapılan ve Tek Pazarın 1992 yılının sonuna kadar
tamamlanması için atılması gerekli hukuki adımların ana hatlarını çizen ünlü yayınını ifade etmekte kullanılmaktadır. Resmi adı İç Pazarın Tamamlanması’dır.1986'daki Avrupa Tek Senedi'nde (ATS), beyaz kitabın,
AT'nin 1980'lerin sonundaki canlanışı ve dönüşümünde temel bir rol oynandığı teslim edilmiştir. Bkz. Dinan, (a), a.g.e., s.251.
471
Kenar, a.g.e., s. 21.
472
TİSK, Avrupa İstihdam Stratejisi ve İşgücü Piyasası Gelişmeleri, TİSK, Yayın No:272, Ankara, 2006,
s.20.; Ayrıca, ÇSGB, “Türkiye’de İşsizliğin Önlenmesi ve İstihdamın Arttırılması”, Ankara, 2004, s.37
473
Hekimler ise şöyle sıralamıştır. “Mesleki eğitim yoluyla insan kaynaklarının geliştirilmesi, ücret politikaları aracılığı ile yatırımların teşvik edilmesi, işgücü piyasasına yönelik faaliyet gösteren kurumların etkinliğinin artırılması, yerel düzeyde yeni istihdam kaynaklarının yaratılması, genç, yaşlı ve uzun süreli işsizler gibi spesifik grupların iş hayatında yer almalarına yönelik teşvikler sağlanması.” Bkz. Hekimler, (b), s.106-115.
474
Öğretide iki ayrı Essen Stratejisi kavramı yer almaktadır. Bir diğer Essen Stratejisi kavramı ile ifade
edilmek istenen ise şudur: 1994 sonunda, Essen Avrupa Konseyi’nde, Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkelerini
(MDAÜ) AB üyeliğine hazırlamak için bir ön katılım stratejisi tanımlanmıştır. Essen Stratejisi olarak
adlandırılan bu strateji dört temel unsura dayanmaktadır: Bunlar;“1.Avrupa Anlaşmalarının Uygulanması, 2.
Mali Yardım Phare Programı, 3. Aday ülke mevzuatlarının AB mevzuatı ile uyumlaştırılması, 4. Ortak çıkarları ilgilendiren konuları görüşmek üzere tüm üye Devletleri ve aday ülkeleri bir araya getiren ‘planlanmış
diyalog”; Bkz. DELTUR, Ön Katılım Stratejisi, http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp?lang=
0&pId=3&fId=4&prnId=6&hnd=1&docId=281&ord=5&fop=0., Erişim:20.06.2007
470
-99-
Zirve tasar› ve kararlar›yla güçlendirilmifltir. Essen ilkeleri, üye devletleri ba¤lamamakta ve politik dilek niteli¤i tafl›maktad›r. Bununla birlikte, Avrupa Konseyinin Madrid (1995), Floransa (1996) ve Dublin
(1996) toplant›lar›nda da kabul edilmifltir. Bu geliflmelerin ard›ndan,
1996’n›n sonunda, Avrupa düzeyindeki kurumlar›n gücünü ve Avrupa
istihdam göstergelerini gelifltirmenin ilk ad›m› at›larak, ‹stihdam ve ‹flgücü Piyasas› Komitesi475 oluflturulmufltur.476
Essen Stratejisi bir taraftan istihdam konusunda yüksek seviyede bir
politik ba¤l›l›¤› aç›kça ortaya koyarken, bu yönde yürütülen çal›flmalar
Avrupa Konseyinin ba¤lay›c› olmayan kararlar›na dayanmaktayd›. Yani Essen Stratejisi yasal zemin, güçlü ve kal›c› yap› ve uzun dönemli
bir uzak görüfllülükten yoksun bulunmaktayd›.477 Siyasal anlamda
önemli bir ad›m at›lm›fl olmakla birlikte, al›nan kararlar›n hukuksal anlamda bir ba¤lay›c›l›¤›n›n bulunmamas›, stratejinin zay›f kalmas›na sebep olmufltur.478
2.2.1.5.2. Cannes Zirvesi (26-27 Haziran 1995)
26–27 Haziran 1995 tarihinde gerçeklefltirilen Cannes Zirvesinde,
emek piyasas›nda yap›sal reformlar›n gerçeklefltirilmesi ve iflsizlikle
mücadelenin önceli¤i vurgulanm›flt›r. Sosyal ortaklar aras›nda güçlü bir
sosyal diyalogun oluflturulmas› ve yeni istihdam alanlar›n›n oluflturulmas› için kamu altyap› projelerinin h›zland›r›lmas› kararlaflt›r›lm›flt›r.479
2.2.1.5.3. Madrid Zirvesi (15-16 Aral›k 1995)
Madrid Zirvesinde Avrupa Konseyi, üye devletlere y›ll›k programlar›nda istihdam için afla¤›daki eylem alanlar›na yer vermelerini tavsiye etmifltir.480
475
Bakınız İstihdam Komitesi
EU, European Eployment Strategy, Origins, http://ec.europa.eu/employment_social/ employment_
strategy/origins_en.htm., Erişim: 20.06.2007
477
Amsterdam Antlaşması’nın, istihdam politikası konusunda Avrupa seviyesinde koordine edilmiş bir
stratejinin geliştirilmesi hususunda dönüm noktası oluşturmasının nedeni, eksik olan bu vizyonun tamamlanmasıdır. Bkz.TİSK, a.g.e., s.20-21.
478
Hekimler, (b), s.106-115.
479
Mustafa AYKAÇ, “Avrupa Birliği Sosyal Politikası: Muğlak Geçmiş ve Tartışmalı Gelecek”, Editörler:
Mustafa AYKAÇ-Zeki PARLAK, Tüm Yönleriyle Türkiye-AB ‹liflkileri, Elifkitabevi Yayınları, İstanbul, 2002, s.494.
480
Ercan UŞUN,“Avrupa Birliği'nde İşsizlikle Mücadele,Yönetim Ve Ekonomi”, Celal Bayar Üni. ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi Dergisi,Yıl:2004, Cilt:11, Sayı:1, Manisa, s.74.
476
-100-
• ‹flsizler için mesleki e¤itim programlar›na yer verilmesi,
• Çal›flma biçimleri ve süreleri aç›s›ndan iflletme düzeyinde esnek
stratejilerin gelifltirilmesi,
• ‹flsizli¤in önlenmesi için dolayl› ifl gücü maliyetleri konusunda geliflme sa¤lanmas›,
• ‹flgücü yo¤un istihdam› teflvik etmek aç›s›ndan gerekli bir unsur
olarak, verimlili¤e dayal› ücret ›l›ml›l›¤›n›n sürdürülmesi,
• ‹fl arama gayretini ortadan kald›rma boyutuna varmayacak ölçüde,
sosyal koruma sistemlerinin etkinli¤inin maksimum düzeye ulaflt›r›lmas›,
• Pasif iflsizlik koruma politikalar›ndan, istihdam yaratan aktif önlemlere geçilmesi konusunda ›srarl› davran›lmas›,
• ‹fl gücü arz ve talep edenler aras›ndaki enformasyon mekanizmalar›n›n önemli ölçüde iyilefltirilmesi,
• Bölgesel istihdam giriflimlerinin teflvik edilmesi.
2.2.1.5.4. Dublin Zirvesi (13-14 Aral›k 1996)
Dublin Zirvesi'nde481 al›nan kararlara göre;482
• Ekonomi politikas›nda, ekonomik büyüme ve istihdama dayal›
makro ekonomik stratejinin sürdürülmesi,
• Mal ve hizmet piyasalar›n›n modernize etmeye yönelik gayretlerin
artt›r›lmas› ve yeni istihdam kaynaklar›ndan yararlan›lmas›,
• ‹flgücü piyasas›n›n etkinli¤i ve insan kaynaklar›na yat›r›m konusuna a¤›rl›k verilmesi,
• Üye ülkelerce haz›rlanan istihdam programlar›nda, makro ekonomik politika ile yap›sal politikalar aras›ndaki ba¤›n güçlendirilmesi gerekmektedir.
Zirvede ayr›ca istihdamla ilgili bir bildiri de (Dublin Declaration on
Employment483) kabul edilmifltir. Yine bu Zirvede, “Büyüme ve ‹stikrar
481
University of Pittsburgh, Archive of Europe Integration, 13 And 14 December 1996, Presıdency
Conclusıons, http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/032a0003.htm., Erişim:20.06.2007
482
Uşun, a.g.e., s.75.
483
EU, Dublın European Councıl, 13 And 14 December 1996, Presıdency Conclusıons, Annexes,
http://europa.eu.int/en/record/dublin/dub-en2.htm., Erişim:20.06.2007
-101-
Pakt’n›n” (Stability and Growth Pact484) kurulmas› kararlaflt›r›lm›flt›r.485
2.2.2. Avrupa Birli¤i’nde ‹stihdam Politikas›n›n Uygulanmas›
Dönemi - Avrupa ‹stihdam Stratejisi (1997’den Günümüze)
90'larda para piyasalar›nda yafllanan krizler, küreselleflme ve giderek ivme kazanan teknolojik de¤iflimin etkileri, AB’ye üye ülke ekonomilerinde gerekli olan istihdam›n yarat›lmas›n› engellemifltir. Göreli
olarak rekabet gücü zay›flayan, iflsizlik oranlar› artan, nüfusu yafllanan
ve bunun sonucunda da sosyal güvenlik sistemleri zay›flayan AB'de,
istihdam politikalar› öncelikli bir konu haline gelmifltir.486 ‹stihdam sorununun önemli gündem maddesi oluflturdu¤u dönemde, konu afla¤›daki zirvelerde ele al›nm›flt›r.
2.2.2.1. Lüksemburg ‹stihdam Zirvesi (20-21 Kas›m 1997)
20–21 Kas›m 1997 tarihinde Lüksemburg’da istihdam konusunu ele
almak için ola¤anüstü toplanan üye Devlet Hükümet veya Devlet Baflkanlar›, ilk AB Ola¤anüstü ‹stihdam Zirvesinde487 bir araya gelmifllerdir.488 Zirvede, AA’n›n istihdamla ilgili yeni bafll›¤› alt›ndaki ilgili hükümlerin derhal uygulamaya koyulmas›na karar verilmifltir. Bu karar,
üye devletlerin istihdam politikalar›n›n koordinasyonuyla ilgili hükümlerin 1998'den bafllamak üzere uygulanmas›n› mümkün k›lm›flt›r.489
Lüksemburg ‹stihdam Zirvesi ile AA’daki yeni istihdam bölümü esas
al›narak bir "Avrupa ‹stihdam Stratejisi" (A‹S) oluflturulmufltur.490 Böylece, A‹S’in bugünkü uygulama biçimine giden yolda ilk ad›m at›lm›fl484
Maastricht Antlaşması’nın 99 ve 104. maddeleri dayanak alınarak kurulmuştur. Maastricht Kriterlerine (ekonomik ve mali) uyulmasını sağlamak ve fiyat istikrarını temin etmek amacıyla 1996 Dublin Zirvesinde kurulması kararlaştırılmış, 1997 yılında imzalanmış ve 1999 yılında yürürlüğe girmiştir.
485
Hayrettin Bedük,“Avrupa Birliği’nde İstikrar Paktı’nın Büyüme Ve İssizlik Üzerindeki Etkisi”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üni. Sos. Bil. Enstitüsü. Bursa, 2006, s.59.
486
Naci Gündoğan, “Avrupa Birliği’nde Yeni Bir Yönetişim Biçimi Olarak Açık Koordinasyon Yöntemi
ve Avrupa İstihdam Stratejisi”, Çimento ‹flveren Dergisi, Sayı:1, Cilt:20, Ocak 2006. s.16.
http://www.cmis.org.tr/dergiDocs/makale14.pdf., Erişim:20.06.2007
487
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/032a0008.htm
488
DPT; 1999 Yılı Programı, Sosyal Gelişmeler, http://www.dpt.gov.tr/dptweb/ekutup98/prog99/prog
99-5.html., Erişim:20.06.2007
489
Elif Burcu Durak, “Avrupa İstihdam Stratejisi Ve Aday Ülkelerin İşgücü Piyasalarının Bu Strateji
Açısından Değerlendirilmesi”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üni. Sos. Bil. Estitüsü, Eskişehir,
2005, s.11.
490
-102-
t›r. Bu geliflme do¤rultusunda, sosyo-ekonomik durumdaki de¤iflmelere yan›t olarak, arka arkaya yap›lan Avrupa Konseyleri toplant›lar›
(Kardif - Haziran 1998491; Köln - Haziran 1999492; Lizbon - Mart 2000493;
Stockholm - Ekim 2001494; Barselona - Mart 2002495) A‹S’in temellerinin belirlenmesini ve di¤er Birlik politikalar›yla ba¤lant›lar›n›n güçlendirilmesini sa¤lam›flt›r.496
Lüksemburg Zirvesinde, Avrupa Devlet veya Hükümet Baflkanlar›,
geçmifle k›yasla daha aktif bir iflgücü piyasas› politikas› gelifltirmek
amac›yla, ilk defa olarak “‹stihdam Yönlendirici ‹lkeleri” setini kabul
etmifllerdir.497 1998 y›l› için istihdama iliflkin ilkelerin belirlendi¤i bir
‹lke Karar› 15 Aral›k 1997 tarihinde Avrupa Birli¤i Konseyi taraf›ndan
kabul edilmifltir. An›lan ilkelere dayanarak, üye devletler istihdam konusunda 1998 y›l› için Ulusal Eylem Programlar›’n› sunmufllard›r.498
‹stihdam K›lavuzlar› setinin ilki, ‹stihdam K›lavuzlar›’n›n “dire¤i” olarak adland›r›lan bütünleflmifl dört hareketi göstermektedir. Bu dört hareket ile talebe göre yönlendirilen politikalar›n, bütünleflmifl arz›n, istihdam için mücadele politikalar›n›n oluflturulmas› tasarlanm›flt›r. Tamamlay›c› ve tutarl› iflgücü piyasas› reformlar›, Genel Ekonomik Yönlendirici ‹lkeleri ve A‹S ile AB’nin büyüyen potansiyeli artt›r›lmaya
çal›fl›lm›flt›r.499 Zirvede, 19 tedbiri içeren ve daha sonra A‹S olarak an›-
491
EU, Cardiff European Council, 15 and 16 June 1998, Presidency Conclusions, http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/54315.pdf., Erişim:20.06.2007
492
EU, Colonge European Council, 3 and 4 June 1999, Presidency Conclusions, http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/kolnen.htm., Erişim:20.06.2007
493
EU, Lisbon European Council, 23 and 24 March 2000, (Draft), Presidency Conclusions,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00100-r1.en0.htm., Erişim:20.06.2007
494
EU, Stockholm European Council, 23 and 24 March 2001, (Draft), Presidency Conclusions,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00100-r1.%20ann-r1.en1.html., Erişim: 20.06.2007
495
EU, Barcelona European Council, 15 and 16 March 2002, Presidency Conclusions,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/71025.pdf ., Erişim:20.06.2007
496
EU, http://ec.europa.eu/employment_social/employment_strategy/origins_en.htm., Erişim:
20.06.2007
497
DELTUR, www.deltur.cec.eu.int/sosyal-istihtam.rtf., Erşim:20.06.2007
498
Durak, a.g.e., s.11.
EU, European Employment Strategy, EES, http://www.eu-employment-observatory.net/en/ees/ ., Erişim:20.06.2007
499
-103-
lacak strateji, 4 bafll›k alt›nda toplanm›flt›r.500 A‹S’in dört temel dayana¤› olarak adland›r›lan ‹stihdam K›lavuz ‹lkeleri flunlard›r.501
• ‹stihdam Edilebilirlik (Improving Employability )
• Giriflimcilik (Developing Entrepreneurship)
• Uyarlanabilirlik (Encouraging Adaptability in Businesses And Their
Employees)
• Eflit F›rsatlar (Strengthening The Policies For Equal Opportunities)
Lüksemburg Zirvesinde AB'nin bu konudaki temel hedefinin, istihdam›n sürekli olarak art›r›lmas› ve iflsizlikle mücadele oldu¤u karara
ba¤lanm›flt›r.502 Zirvede, A‹S bir anlamda somutlaflt›r›lm›fl ve siyasi eylem süreci tayin edilmifltir. Bafllang›çta Lüksemburg Süreci ve daha
sonralar› baz› de¤ifliklikler ile Aç›k Koordinasyon Metodu olarak tan›mlanmaya bafllanacak olan yap›; A‹S çerçevesinde ulusal istihdam
politikalar›n›n y›ll›k olarak izlenmesini ve de¤erlendirilmesini öngörmektedir.503
2.2.2.2. Lizbon Avrupa Konseyi Zirvesi (23-24 Mart 2000)
Avrupa Konseyi, bilgiye dayal› ekonominin parças› olarak istihdam›, ekonomik reformlar› ve toplumsal uzlaflmay› güçlendirmenin yan›
s›ra, Birlik için yeni bir stratejik hedef üzerinde anlaflmaya varmak
amac›yla, 23-24 Mart 2000 tarihlerinde Lizbon'da özel bir toplant› düzenlemifltir.504 Zirvenin sonucunda, Devlet veya Hükümet Baflkanlar›,
gelecek on y›l için yeni bir stratejik hedef belirlemifltir.505 Hedef: “Ekonomik büyümeyi daha fazla ve daha iyi ifllerle ve daha büyük sosyal
kaynaflma ile sürdürebilme yetene¤inde, dünyan›n en rekabetçi ve en
dinamik bilgiye dayal› ekonomisi olmakt›r.”506 Bu hedefler, Birli¤in
500
EU, Extraordinary European Council Meeting On Employment, Luxembourg, 20 And 21 November,
1997, Presidency Conclusions, http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00300.htm.,
Erişim:20.06.2007
502
Ömer Faruk Çolak,“Küresel İşsizlik,Avrupa İstihdam Stratejisi ve Türkiye”, Mercek Dergisi, Nisan,
2006, s.50-57.
503
Hekimler, (b), a.g.e., s.106-115.
504
505
506
Durak, a.g.e., s.12.; Ayrıca, Özen, a.g.e., s.194.
501
-104-
tam istihdam koflullar›n› yeniden sa¤layabilmesi için haz›rlanm›flt›r. 507
‹yi ifl olanaklar› ve ifl kalitesini artt›rma amac› dikkate al›narak, istihdam ve iflsizlik oranlar›ndaki bölgesel farklar› azaltmak ve toplam istihdam oran›n› on y›l içinde %70’e, kad›n istihdam›n› %60’a ç›karmak
strateji hedefleri aras›ndad›r. Bunun için y›ll›k ortalama %3 büyüme
oran›n›n gerçekçi oldu¤u ifade edilmifltir.508 Bu genel hedeflerin yan›nda daha özel hedefler de belirlenmifltir.509
Mart 2000 Lizbon Avrupa Konseyi, 2000–2005 döneminde "yeni
bir Avrupa biçimlendirmek" amac›n› güden, uzun vadeli bir eylem
program› ve ekonomik aç›dan Avrupa'y› "bilgi ekonomisine tafl›yacak
bir dizi eylem önceli¤ini yani, AB'nin 2000 y›l›nda uygulayaca¤› yeni
Sosyal Politika Gündemini510 kabul etmifltir. Amaç; "bilgiye dayal›, rekabetçi ekonomi ve büyümeyi h›zland›rmakt›r.”511 Hedefe ulaflmak için
izlenecek genel stratejinin temel ilkeleri ise afla¤›daki hususlar› içermektedir.512
• Bilgi toplumu ve AR-GE için daha iyi politikalar›n yan› s›ra, rekabet gücü ve yenilik için yap›sal reform sürecini h›zland›rmak ve ‹ç
Pazar› bütünlefltirerek bilgiye dayal› bir ekonomiye ve bilgi toplumuna geçifli haz›rlamak,
• Avrupa sosyal modelini modernlefltirmek, insan unsuruna yat›r›m
yapmak ve sosyal d›fllanmaya karfl› mücadele etmek,
• Uygun bir makroekonomik politika bileflimi uygulayarak, sa¤l›kl› bir
ekonomik görünüm ve olumlu büyüme perspektiflerini sürdürmek.
Lizbon’da, belirlenen hedeflere ulaflma sürecinde kaydedilen geliflmeleri izlemek amac›yla, her y›l baharda ekonomik ve sosyal sorunla507
EU, Presidency Conclusions, Lisbon European Council, 23 And 24 March 2000,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00100-r1.en0.htm., Erişim:20.07.2007.; Ayrıca,
Çolak, a.g.e., s.50-57.; Ayrıca, Hekimler, (b), a.g.e., s.106-115.
509
Hekimler, (b), a.g.e, s.106-115.
510
EU, COM(2000), 379 final, Brussels, 28.6.2000, Social Policy Agenda, http://ec.europa.eu/employment_social/general/com00-379/com379_en.pdf. Erişim:20.06.2007
511
Erdoğdu, a.g.e.
512
Oğul ZENGİNGÖNÜL, "Sosyal Modelin Modernleştirilmesi Ekseninde Avrupa Birliği’nin İstihdam
508
Politikalarında Esneklik Arayışı", Çimento ‹flveren, ÇMİS Yayını, Sayı: 4, Cilt: 17,Temmuz, 2003, s. 7.
-105-
r›n görüflüldü¤ü Avrupa Konseyi toplant›lar› düzenlenmesi kararlaflt›r›lm›flt›r.513 Lizbon'da, üye devletler, e¤itim alan›ndaki yat›r›mlar›n› büyük ölçüde artt›rmaya ve modern iletiflim hizmetlerince sunulan imkânlardan herkesin yararlanmas›n› sa¤lamak için aralar›nda iflbirli¤ini güçlendirmeye söz vermifllerdir. Ayr›ca, ASM’nin gözden geçirilerek yeniden yap›land›r›lmas› ve aktif bir refah devletinin gelifltirilmesi iste¤ini
güçlü bir biçimde vurgulam›fllard›r. Zirve sonuç bildirgesinde,514 ilk kez,
sosyal koruma konusuna ve ihtiyac›na önemli bir yer verilmifltir.515
Zirve, "istihdam›n Avrupa için ortak bir mesele" oldu¤unu hayata
geçiren ciddi bir giriflim olarak de¤erlendirilmektedir. Lizbon Zirvesi,
Avrupa'n›n ekonomik gücü ile ASM aras›ndaki ba¤› güçlendirme fikrini ön plana ç›karm›flt›r. Zirve, Avrupa'n›n hem zay›f yönlerini, hem de
sosyal ve ekonomik de¤iflkenlerini belirlemifltir.516 Her fleye ra¤men,
Lizbon Zirvesi ve Zirvede al›nan kararlar, her üye ülkenin kendi sosyal
politikalar›n› belirleyece¤i gerçe¤inden bir sapma yaratmamaktad›r.517
Lizbon Zirvesinde, Avrupa Birli¤inde yoksulluk ve sosyal d›fllanman›n kabul edilemez düzeylere ulaflt›¤› tespiti yap›lm›flt›r. Konsey,
2010 y›l› itibariyle Avrupa Birli¤inde yoksulluk ve sosyal d›fllanmaya
son vermek için aç›k iflbirli¤i yönteminin benimsenmesini kararlaflt›rm›flt›r.518 Haziran 2000’de Sosyal Koruma Komitesinin519 kurulmas› karar› Lizbon hedeflerinin bir sonucu olmufltur.520
Lizbon sürecinin, sosyal politika konular›n›n AB düzeyinde ele al›nmas›nda, kurumsal bir de¤iflim sa¤lad›¤› ya da sa¤lanmas›n› amaçlad›¤› tam olarak söylenemez. Bu süreç, sosyal Avrupa'n›n gelece¤ini fle513
Türkçe metin için bkz. TÜSİAD, Lizbon Avrupa Konseyi AB Başkanlar Konseyi Belgesi 23-24 Mart
2000, TÜSİAD, Yayın No:TÜSİAD-T/2003/1-346, Ankara, 2003, http://www.tusiad.org/turkish/
rapor/lizbon/lizbon.pdf., Erişim:20.06.2007
515
DELTUR, (a), a.g.e.
516
517
Acer, a.g.e., s.119-124.
518
Erdoğdu., a.g.e.
519
Resmen 12 Aralık 2000 tarihinde kurulan Sosyal Koruma Komitesi, "Antlaşmaya uygun olarak ve
Topluluk kurum ve organlarının yetkilerini göz önünde tutarak, Üye Devletler arasında, sosyal koruma politikasına ilişkin işbirliğini güçlendirmek amacını güden bir danışma organıdır”., Bkz, Erdoğdu., a.g.e.
520
Erdoğdu, a.g.e.
514
-106-
killendirmeye yöneliktir ve yap›sal olmaktan ziyade nitelikseldir. Çünkü Birli¤in ekonomik bütünleflme alan›nda kat etmifl oldu¤u mesafeye
oranla sosyal politika alan›nda ortak yaklafl›mlar üretilmesindeki zafiyet, konunun önemini devam ettirmesinin temel nedenidir.521
Zirvede al›nan kararlar özetlenecek olursa; afla¤›daki de¤erlendirmenin yap›lmas› mümkündür.522
• Rekabet ve yenilik gücünü art›rmak için yap›sal reformlar›n gerçeklefltirilmesi ve iç pazar›n bütünleflmesi, bilgi toplumunun ve
AR-GE ihtiyaçlar›na cevap veren politikalar arac›l›¤›yla, bilgiye
dayal› bir toplum ve ekonomiye dönüflümün gerçeklefltirilmesi,
• ‹nsan kaynaklar›na yat›r›m yapan ve sosyal d›fllanmaya karfl› savaflan Avrupa Sosyal Modelinin modernize edilmesi,
• Ekonomi alan›nda geliflimin koflullar›n›n ve makro ekonomik politikalarla uyumlu büyüme perspektiflerinin sürdürülmesi, amaç
edinilmifltir.
2.2.2.3. Stockholm Avrupa Konseyi Zirvesi
(21-23 Mart 2001)
Stockholm Avrupa Konseyi Zirvesinde; 2010 y›l› için Lizbon Zirvesinde öngörülen hedeflere, bir hedef daha eklenmifl bunun yan›nda iki
ara hedef daha belirlenmifltir.523 Ara hedefler olarak da tan›mlanan bu
hedefler; 2005 y›l›na kadar genel istihdam oran›n›n %67, kad›n istihdam oran›n %57 düzeyine ulaflmas› ve yafll›larda bu oran›n 2010 y›l›na
kadar %50 seviyesine ulafl›lmas› olarak belirlenmifltir.524
Lizbon ve Stockholm Avrupa Konseyleri, istihdam oranlar›n›n art›r›lmas› yönünde iddial› hedefler ortaya koymufltur. Bu hedeflere ulafl›lmas› için, politika araçlar›n›n yeniden tan›mlanmas›, pazar›n iflleyiflinin
521
Acer, a.g.e., s.119-124.
Uşun, a.g.e., s.78.; Ayrıca, Acer, a.g.e., s.119-124.
523
ÇSGB, (b), a.g.e., s.40.
524
Hekimler, (b), a.g.e., s.106-115.; Ayrıca, Bkz. EU, Presidency Conclusions, Stockholm European
Council, 23 and 24 March 2001, http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00100r1.%20ann-r1.en1.html., Erişim:20.06.2007
522
-107-
iyilefltirilmesi ve özellikle kad›nlar, yafll›lar ve göçmenlerin istihdam
piyasalar›na kat›l›m oranlar›n›n de¤ifltirilmesi gerekmektedir.525 AB'nin
demografik yap›s› ve buna ba¤lant›l› olarak ortaya ç›kan sorunlar göz
önünde bulunduruldu¤unda yafll› iflgörenlerin istihdam oranlar›n›n artt›r›lmas›n›n ayr› bir önem tafl›d›¤› aç›kt›r.526
2.2.2.4. Göteborg Zirvesi (15-16 Haziran 2001)
Ekonomik ve sosyal politikalarla, sürdürülebilir kalk›nman›n gündemi oluflturdu¤u Göteborg Zirvesinde527 liderler, AB’de al›nan kararlar›n ekonomik, sosyal ve çevreye olan etkilerinin dikkate al›nmas› konusunda anlaflm›fllard›r. Bu ba¤lamda, Lizbon Stratejisi hedeflerinin
sürdürülebilirli¤inin sa¤lanmas› için çevre politikas› temelinde, baz›
maddelerin Lizbon Stratejisine eklenmesi konusunda görüfl birli¤ine
var›lm›flt›r.528
2.2.2.5. Barselona Avrupa Konseyi (15-16 Mart 2002)
Avrupa Konseyi, 15-16 Mart 2002 tarihlerinde Birli¤in ekonomik,
sosyal ve çevreye iliflkin durumunu görüflmek için Barselona’da bir zirve toplant›s› gerçeklefltirmifltir. Zirve toplant›s›nda, AB üye ülkelerinin
Hükümet veya Devlet Baflkanlar›; D›fliflleri ve Maliye Bakanlar›, 13
aday ülke temsilcileri ile bir araya gelerek Lizbon Stratejisini ve uygulan›fl›n› görüflmüfllerdir.529 Zirvede, AB'nin 2010 y›l›nda rekabet gücü
en yüksek bilgi ekonomisi olmas› amac› ve 23–24 Mart 2000 tarihli
Lizbon Zirvesinde belirlenen hedefler çerçevesindeki geliflmeler de¤erlendirilmifltir. Avrupa Konseyi, Birli¤in uzun vadeli hedeflerinin gerçeklefltirilmesi ve ortak bir ekonomik alan oluflturulmas›nda anahtar role sahip olan sosyal politika gündeminde; tam istihdama yönelik daha
iyi ve daha fazla ifl yarat›lmas›, A‹S’in güçlendirilmesi, AB içinde çal›flanlar›n nitelikleri ve hareketlili¤inin gelifltirilmesi gibi konular› ön525
Hekimler, (b), a.g.e., s.106-115.
527
EU, Presidency Conclusions, Göteborg European Council, 15 And 16 June 2001,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00200-r1.en1.pdf. Erişim:20.06.2007
528
TÜSİAD,Avrupa Birliği’nde Küresel Rekabet Gücü ve Lizbon Stratejisi, http://www.anadolu.eu/tusiad/mart2.pdf., Erişim:20.06.2007
529
DPT; http://www.dpt.gov.tr/abigm/ Erişim:20.07.2007
526
-108-
celikli alanlar olarak tespit etmifltir.530 Çal›flanlar›n hareketlili¤inin artt›r›lmas› amac›yla, Avrupa Sa¤l›k Sigortas› Kart› kullan›m› ve Avrupa
‹stihdam Hareketlili¤i Bilgileri internet sitesinin (European Job Mobility Information website) oluflturulmas›, Zirvede kararlaflt›r›lan di¤er
konlar olmufltur.531 Zirve; esneklik ve güvence aras›nda uygun bir denge oluflturulabilmesi için, üye devletlerin kendi ulusal uygulamalar›
çerçevesinde, istihdama iliflkin düzenlemelerini ve gerekiyorsa istihdam ile ilgili maliyetlerini tekrar gözden geçirmesi gerekti¤i görüflünü
de belirtmifltir. Bu görüfl, AB'nin sosyal politikas›n›n ABD modeline
yöneliflinin iflareti olarak de¤erlendirilmektedir.532 Ayr›ca, Lizbon Stratejisinin sadelefltirilmesi konusunda da görüfl birli¤ine var›lm›flt›r.533
Tam istihdam›n AB’nin hedefi oldu¤u kabul edilerek, geniflleyen
AB’de Lizbon ‹stihdam Stratejisinin daha da güçlendirilmesi benimsenmifltir.534 Zirvede, istihdam ile ilgili ele al›nan konular› özetleyecek
olursak;535
• Tam istihdam için somut politikalar: Nitelikli ve daha fazla ifl,
• Güçlendirilmifl istihdam stratejisi,
• AB’de hareketlili¤in ve yeteneklerin gelifltirilmesi.
Barselona Zirvesinde, tam istihdam AB'nin öncelikli hedefi olarak
vurgulanm›fl ve etkin bir eflgüdüm ile daha fazla iflin yarat›lmas› için
aktif istihdam politikalar› ve özellikle mesleki e¤itimin önemine vurgu
yap›lm›flt›r. 2003 y›l›n›n sonunda ise belirlenen hedeflere ulafl›lmas›
olana¤›n›n azalmas› nedeniyle, Lizbon Stratejisinin gözden geçirilmesine karar verilmifl ve yeni baz› düzenlemeler getirilmifltir.536 AB'nin
yeni istihdam politikas›n›n sonuçlar›n›n inceleme alt›na al›nd›¤› Barse530
TİSK, Brüksel’den Haberler, http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=489&id=29.,
Erişim:20.06.2007
531
EU, SN 100/1/02 REV 1, s.13. http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/06/st10/st10477.en06.pdf.,
Erişim:20.06.2007
532
TİSK, Brükselden Haberler, http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=489&id=29.,
Erişim:20.06.2007
533
DELTUR, Güncel Haber, Mayıs 2002, sayı 26, http://www.deltur.cec.eu.int/ghaber26_01.pdf.,
Erişim:20.06.2007
534
ÇSGB, (b), a.g.e., s.40.
535
536
Hekimler, (b) a.g.e., s.106-115.
-109-
lona Zirvesi konuya, Baflkanl›k Bildirisi içinde537 genifl flekilde yer vermifltir.538
2.2.2.6. Brüksel Avrupa Konseyi (25-26 Mart 2004)
Avrupa Konseyi Bahar Zirvesi, 25-26 Mart 2004 tarihlerinde Brüksel’de toplanarak, Lizbon Stratejisi ve AB içindeki ekonomik, sosyal
ve çevresel flartlara iliflkin y›ll›k toplant›s›n› gerçeklefltirmifltir. Avrupa
Konseyi, en önemli politika konular›n›n, yüksek seviyede büyüme ve
istihdam oldu¤unu belirtmifltir.539 Buna ek olarak, “sürdürülebilir büyüme” ve “daha çok ve daha nitelikli istihdam” olmak üzere iki konu üzerinde yo¤unlaflm›fl ve Lizbon sürecinin geçerlili¤i ile öneminin hala devam etmekte oldu¤u vurgulanm›flt›r.540 Zirvede ele al›nan konular; AB
için kabul edilemez bir düzeye ulaflm›fl olan iflsizlik oran›n›n düflürülmesi, üye devletlerin; iflgücü piyasalar›nda uyum kapasitesinin art›r›lmas›, ifl gücü piyasas›na daha fazla nüfusun çekilmesi, ifl kalitesinin art›r›lmas› ve insan kaynaklar›na yat›r›m konular›na öncelik vermeleri
olarak say›labilir. Bunlara ek olarak; insan sermayesine daha fazla ve
etkili yat›r›m yap›lmas›n›n, sadece büyüme ve verimlilik için de¤il sosyal bütünleflme için de büyük öneme sahip oldu¤u ifade edilmifltir. AB,
dünyadaki bilgiye dayal› bafll›ca ekonomi olacak ise bunda e¤itim
önemli bir rol oynayacakt›r. Zirve, yaflam boyu e¤itimin, üretkenlik ve
emek arz› üzerinde olumlu etkileri oldu¤u gerçe¤inden hareketle;
2005’de bütünlefltirilmifl bir AB program› kabul edilmesini ve 2006 y›l›na kadar tüm üye devletlerde ulusal stratejilerin oluflturulmas›n› desteklemektedir.541 Zirvede; 2005 y›l›nda Lizbon hedeflerinde gelinen
nokta ile ilgili bir ara dönem de¤erlendirmesi yap›lmas›na karar verilmifl, de¤erlendirme raporunun haz›rlamas› için Komisyon, Vim Kok
baflkanl›¤›nda üst düzey bir grup542 oluflturmaya davet edilmifltir.543
537
Bildirinin istihdam ve sosyal politikaya ilişkin paragraflarının Türkçe metni için bkz. Can Baydarol,
“AB’de İstihdam Sorunu” Mercek Dergisi,Temmuz 2002, s.31-33.
538
Bildirinin Sosyal Politika ile ilgili paragraflarının Türkçe metni için Bkz. Baydarol, a.g.e., s.22-33.
539
540
Jülide Sarıeroğlu, “Avrupa Çalışma Hayatında Değişim Sancıları”,TİSK, İşveren, Kasım, 2004
541
542
Söz konusu Grubun “Büyüme ve İstihdam İçin Lizbon Stratejisi” başlıklı Raporu 3 Kasım 2004 tarihinde AB Komisyonu’na sunulmuştur. Rapor metni için Bakınız, EU, Facing The Challenge The Lisbon
Strategy For Growth And Employment, (Report from the High Level Group chaired by Vim Kok),
November 2004, http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/kok_report_en.pdf., Erişim:20.06.2007
543
Sarıeroğlu, a.g.e., s:15
-110-
2.2.2.7. Brüksel Avrupa Konseyi Zirvesi (22-23 Mart 2005)
AB Komisyonu’nun Lizbon Stratejisi Ara Dönem Raporu544 2 fiubat
2005 tarihinde aç›klanm›flt›r. Raporda, Lizbon Stratejisinde belirlenen
hedeflerin ileri düzeyde oldu¤u ve 2010 y›l›na kadar bu hedeflerin tümünün gerçeklefltirilmesinin imkâns›z oldu¤u tespiti yap›lm›flt›r. Bunun sonucunda, AB Komisyonu, Lizbon Stratejisine yeniden ifllerlik
kazand›rabilmek amac›yla güçlü ekonomik büyüme ve daha fazla, daha kaliteli istihdam olanaklar› yaratma hedeflerine odaklan›lmas›n›
önermifltir. Söz konusu iki hedefe ulaflmak için belirlenen reformlar
afla¤›daki gibi belirtilmifltir.545
• Etkin bir Tek Pazar oluflturulmas›,
• Serbest ve adil ticaret ortam› sa¤lanmas›,
• Mevzuatlar›n daha iyi haz›rlanmas›,
• AB alt yap›s›n›n iyilefltirilmesi,
• Ar-Ge yat›r›m› yap›lmas›,
• Yenilikçili¤in desteklenmesi,
• Güçlü bir sanayi taban› oluflturulmas›,
• Daha iyi ve kaliteli istihdam yarat›lmas›,
• Daha esnek ve uyumlu bir iflgücü oluflturulmas›,
• E¤itim ve yeteneklerin güçlendirilmesi.
22–23 Mart 2005 tarihlerinde Brüksel’de gerçeklefltirilen AB Zirvesi’nde aç›klanan Komisyon Raporu do¤rultusunda, Lizbon Stratejisi’ne
yeniden ivme kazand›r›lmas› gündeme gelmifltir. AB Komisyonu’nun
önerisi benimsenerek, güçlü ekonomik büyüme ve istihdam AB’nin en
önemli siyasi öncelikleri olarak kabul edilmifltir. Lizbon Stratejisi’nin
bafllang›c›ndan itibaren elde edilen sonuçlar göstermifltir ki; Stratejiye
yeni bir ivme kazand›rmak gereklidir. Bu kapsamda AB, rekabet gücünü, ekonomik büyüme oranlar›n› ve verimlili¤ini art›rmal› bunlara ek
olarak sosyal uyumu güçlendirmelidir. Bu hedeflere ulaflmada, üye ül544
EU,Working Together for Growth and Jobs,A New Start for the Lisbon Strategy, COM (2005)/24,
Brussels, 02.02.2005., http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/COM2005_024_en.pdf., Erişim: 20.06.2007
545
TÜSİAD, (b), a.g.e.
-111-
kelerin sürece kat›l›m›n›n önemi vurgulanarak, AB kurumlar› ile üye
ülkelerin ortak çal›flmas› yaklafl›m› benimsenmifltir.546 Lizbon Stratejisi kapsam›nda, hükümetlerin yan› s›ra parlamentolar, bölgesel organlar, sosyal ortaklar ve sivil toplum örgütlerinin de aktif olarak görev almalar› kararlaflt›r›lm›flt›r.547 Ayr›ca, üye ülkelerin Lizbon hedeflerine
yönelik eylemlerini belirleyecekleri birer ulusal reform program›548 haz›rlamas› yönünde karar al›nm›flt›r.549
546
TÜSİAD, (b), a.g.e.
DTM, www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/AB/ABKurumsalDb/22-23Mart2005zirvesi.doc., Erişim: 20.06.2007
548
Haziran 2005’te yapılan AB Konseyi’nde ise ulusal reform programlarının temelini oluşturacak yol
gösterici ilkeler belirlendi. Buna ek olarak, AB düzeyinde yapılacak 100 eylemi içeren Topluluk Eylem Planı
da AB Komisyonu tarafından Temmuz 2005’de benimsendi.
549
MEB, Lizbon Süreci Bilgilendirme Toplantısı Raporu, http://digm.meb.gov.tr/belge/ AB_LizbonSureci
Yeni.html., Erişim: 20.06.2007
547
-112-
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA B‹RL‹⁄‹ ‹ST‹HDAM ve SOSYAL
POL‹T‹KASININ GENEL ESASLARI
Avrupa Topluluklar› hukukunda sosyal politikan›n sahip oldu¤u
önemi belirlemek amac› güden her türlü incelemenin bafllang›c›nda;
Topluluk Anlaflmalar›ndaki550 sosyal politikaya ait düzenlemelerinin,
baflka politik alanlarla eflde¤erli olmayan bir düzenlemeye tabi oldu¤u
hususunun aç›¤a vurulmas› yer alacakt›r.551 Bu nedenle, Kurucu Antlaflmalarda yer alan hükümlerin bilinmesi gereklili¤i bulunmaktad›r. Di¤er taraftan, sosyal politika tarihinden ba¤›ms›z bir istihdam politikas›
tarihsel sürecinin düflünülemeyece¤i yukar›da ifade edilmiflti. O halde,
sosyal politika ve istihdam politikas›n›n birlikte ele al›nmas› sistematik
aç›dan daha do¤ru bir yaklafl›m olacakt›r.
3.1. Kurucu Antlaflmalarda ve Kurucu Antlaflmalarda
De¤ifliklik Yapan Antlaflmalarda ‹stihdam ve Sosyal Politika
Çal›flman›n bu bölümünde, Kurucu Antlaflmalar ve Kurucu Antlaflmalarda de¤ifliklik yapan antlaflmalarda yer alan istihdam ve sosyal politikaya iliflkin hükümlere tarih s›ras› ile de¤inilecektir. Ancak, AKÇT
ve AAET Antlaflmalar› belli sektöre yönelik olmalar› nedeni ile esas ilgi alan›, AET Antlaflmas› olacakt›r. Konunun Kurucu Antlaflmalarda
düzenlenifl flekline geçmeden önce genel olarak Topluluklar›n kurulufl
y›llar›nda sosyal politikaya iliflkin görüfllerin bilinmesinde fayda bulunmaktad›r.
Topluluklar›n kurulufl y›llar›nda sosyal politikan›n antlaflmada yer
al›p almayaca¤› konusu gündeme gelmifltir. Tart›flmalar iki görüfl etra550
Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun kurulmasına, Avrupa Kömür ve Çelik Birliği ve Avrupa Atom
Birliğinin kurulmasına ilişkin antlaşmalardaki.
551
Ali Nazım Sözer, 1990’l› Y›llarda Türk Çal›flma Mevzuat›n›n Avrupa Toplulu¤u Çal›flma Mevzuat›
Aç›s›ndan De¤erlendirilmesi, ATMER,Yayın No:1, İzmir, 1992, s.43
-113-
f›nda toplanm›flt›r: Alman tezi ve Frans›z tezi. Alman Tezi; “ekonomik
düzenlerin uyumlaflt›r›lmas› sonucunda sosyal politikalar›n da kendili¤inden ayn› yönde geliflece¤i ve ("do¤al") sosyal masraflar›n rekabete
herhangi bir flekilde etki edemeyece¤i” do¤rultusundayd›. Bu nedenle,
antlaflma metinlerinde sosyal politika konular›na yer verilmesine gerek
olmad›¤›n› savunuyordu.552 Buna karfl›l›k Frans›z Tezi; “geliflmifl bir
sosyal politikan›n beraberinde getirece¤i masraflar›n, rekabeti bozucu
("suni") masraflar olarak nitelendirmesinin gerekti¤i” fleklindeydi ve
antlaflmaya sosyal politika ile ilgili bir bafll›k konulmas›n› gerekli görmekteydi. Bu iki farkl› görüfl nedeniyle bir uzlaflma ihtiyac› do¤mufltur.
Afla¤›da incelenecek antlaflma maddelerinden de görülece¤i üzere, kurucu antlaflmalarda orta bir yol benimsenmifltir. Böylece, bir yandan
"ortak pazar›n sosyal düzenlerin uyumlaflt›r›lmas›na olumlu etki eden
iflleyifli" (Alman tezi), di¤er yandan da "yasal ve idari düzenlemelerin
uyumlaflt›r›lmas›" (Frans›z tezi) ihtiyac› antlaflmalarda yer alm›flt›r.553
3.1.1. Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u Antlaflmas›’nda
–Paris Antlaflmas›’nda- ‹stihdam ve Sosyal Politikaya ‹liflkin
Hükümler
1951 y›l›nda Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u (AKÇT)’NU kuran
Paris Antlaflmas›, ayn› zamanda Toplulu¤un ilk sosyal düzenlemelerini de içermektedir. Sadece kömür ve çelik sektöründe çal›flanlar› kapsayan bir Antlaflma oldu¤undan, sosyal politika hükümleri de yaln›zca
bu sektöre yönelik olmufltur. Bu hükümler de sosyal alanda geliflme
sa¤lamaktan çok, ekonomik geliflmeyi teflvik etme amac›na yöneliktir.554 AKÇT Antlaflmas›’n›n amaçlar› gere¤i sosyal politika konusunda
s›n›rl› say›da hükümlere yer vermifltir.555 Antlaflma’da; iflçilerin çal›flma
koflullar› ve yaflama seviyelerinin yükseltilmesi, teknolojik iflsizli¤e
karfl› mesleki e¤itim sa¤lanmas› gibi konulara de¤inilmifltir. Bunun ya552
DPT, “Türkiye ve Avrupa Entegrasyonu Alt Komisyonu Raporu”,Yayın No: DPT: 2377 - ÖİK: 441.
s.169.
553
554
Tokol, (a), a.g.e., s.96-97.
555
-114-
n›nda, Antlaflma’da kömür ve çelik sektöründe çal›flan iflçilere ücret garantisi getirilirken, iflçilerin serbest dolafl›m ve sosyal güvenlikleriyle
ilgili konular da düzenlenmifltir.556 Antlaflma’da, sosyal politika ve istihdam politikas› ile ilgili olarak yer alan di¤er hükümler afla¤›daki gibi s›ralanabilir;
• Toplulu¤un; istihdam›n süreklili¤ini koruyarak ve üye devletlerin
ekonomilerinde önemli ve sürekli bozulmalara meydan vermekten
kaç›narak, üretimin mümkün olan en yüksek verimlilik seviyesinde en rasyonel da¤›l›m›n› bizzat temin edecek flartlar›, aflamal› olarak gerçeklefltirmesi,557 (AKÇTA m.2)
• ‹flçilerin çal›flma koflullar› ve yaflam seviyelerinin yükseltilmesi ve
bu koflullar›n gelifltirilerek uyumlaflt›r›lmas›, ( m.3/e)
• ‹flçilerin kurulan ve yeni kurulacak olan sanayilerde yeniden istihdam edilebilme olanaklar›n›n yeniden incelenmesi, (m.46/4))
• Çal›flma yaflam› ve koflullar› ile ilgili bilgilerin toplanmas› ve bu
koflullarla ilgili standartlar›n oluflturulmas›, (m.46/5)
• ‹fl güvenli¤i ve iflçi sa¤l›¤› konusunda araflt›rmalar yap›lmas› ve
araflt›rma örgütleri ile iliflki kurulmas›, (m.55)
• Yeni teknolojilerin kullan›lmas› sonucunda, iflsiz kalan iflçilerin istihdamlar›n›n sa¤lanabilmesi için mesleki e¤itimden geçirilmeleri,
(m.56)
• Yeni ifller yaratacak programlar›n mali aç›dan desteklenmesi,
• Ücretlerin düzenlenmesi ve garanti alt›na al›nmas›,(m.68)
• Kömür ve çelik sanayinde çal›flan iflçilerin sosyal güvenlik haklar›n›n sakl› tutularak, serbest dolafl›m hakk›na sahip olmalar›. (m.68)
AKÇT Anlaflmas›, Yüksek Otorite558'ye, sosyal konularda üye devletleri ba¤layacak kararlar alabilme yetkisi tan›mam›flt›r.559
556
557
558
559
Çavdar, (a), a.g.e., s.85.
DPT, http://www.dpt.gov.tr/abigm/. Erişim:20.06.2007
Topluluğun yasama organıdır.
Acer, a.g.e., s.119-124.
-115-
3.1.2. Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤unu Kuran Antlaflma’
da ‹stihdam ve Sosyal Politikaya ‹liflkin Hükümler
AAET Anlaflmas›'nda da sosyal politika ile ilgili olarak az say›da
düzenleme yer alm›flt›r.560 Düzenlemelere 2/b-g ile 30–39. maddelerde
yer verilmifltir.561 Maddelerde sosyal politikaya iliflkin düzenlemeler
afla¤›daki gibi s›ralanabilir;
• ‹flçilerin sa¤l›¤›n› korumak için tek tip güvenlik standartlar› oluflturup, uygulanmalar›n› sa¤lamak, (m.2/b)
• Özel donan›m ve malzeme ortak pazar› kurulmas›, nükleer yat›r›mlar için sermayenin serbest dolafl›m› ve Topluluk içinde uzmanlar›n, istihdam serbestîsi suretiyle genifl piyasalara aç›lma ve en iyi
teknik vas›talardan yararlanma imkân› sa¤lamak, (2/g)
• Radyasyon sonucu ortaya ç›kacak tehlikelere karfl› iflçi ve halk
sa¤l›¤›n› korumaya iliflkin temel standartlar›n belirlenmesi, (m.30)
Topluluk içinde iflçilerin sa¤l›k kontrolünü düzenleyen temel prensiplerin tespit edilmesi (m.30/c).
3.1.3. Avrupa Ekonomik Toplulu¤unu Kuran Antlaflma’da
– Roma Antlaflmas›’nda- ‹stihdam ve Sosyal Politikaya ‹liflkin
Hükümler
AET, Avrupa düzeyinde mallar›n, hizmetlerin ve sermayenin yan›
s›ra iflgücünün de serbestçe dolafl›m›n› öngören bir ortak piyasa yarat›lmas› fikrinin hayata geçirilmesidir.562 1957’li y›llarda, Avrupa Ekonomik Toplulu¤unun kurulufluna iliflkin müzakereler s›ras›nda, "Toplulu¤un sosyal politikas› nas›l olmal›d›r, ne ölçüde standartlaflt›r›lmal›d›r”
sorular› gündeme gelmifl ve bu konuda farkl› görüfller ortaya at›lm›flt›r.563
Antlaflma’da yer alacak sosyal hükümlerin kapsam›n›n, AET’nin kuruluflu aflamas›nda üzerinde uzlafl› sa¤lanamam›fl önemli konu bafll›klar›ndan biri oldu¤una yukar›da k›saca de¤inilmiflti. AET özelinde bu tar560
Çavdar, (a), a.g.e., s.86.; Ayrıca,Tokol, (a), a.g.e., s.98
561
562
563
Serap Palaz, “Avrupa Birliği Sosyal Politikası”, Editör: Muhsin Kar-Harun Arıkan, Avrupa Birli¤i
Ortak Politikalar ve Türkiye, Ekonomik, Sosyal ve Siyasal Politikalar›n Uyumlaflt›r›lmas›, Beta, İstanbul, 2004, s:301.
-116-
t›flmalara de¤inecek olursak; Antlaflma’n›n maddelerinin görüflme sürecinde; Fransa, sosyal bütünleflmeden yana bir tutum al›rken Almanya, daha liberal bir bütünleflmeyi savunmaktayd›. Böylece, Toplulu¤un
sosyal politika anlay›fl› konusunda, daha ilk bafllarda iki farkl› e¤ilim
ortaya ç›km›flt›r. Birincisi; sosyal yükümlülüklerin en az düzeyde tutulmas›n›, böylece ekonomiye daha az yüklenilmesinin genel refaha yol
açaca¤›n› savunan Alman tezi (neo-liberal yaklafl›m). ‹kincisi ise; farkl› sosyal koruma düzeylerinin devam etmesinin, rekabet çarp›kl›klar›na
yol açaca¤›n› ve sosyal politikan›n, sosyal bar›fl için vazgeçilmez oldu¤unu düflünen sosyal refah devleti yanl›s›, Frans›z yaklafl›m›. Bir orta
yol olarak, Roma Antlaflmas›’na sosyal politikaya iliflkin bir bölüm eklenerek, iki yaklafl›m aras›nda bir uzlafl› sa¤lanmak istenmifltir. Roma
Antlaflmas›’n›n sosyal politika alan›nda egemen olan uzlaflma yaklafl›m›n›n anlam›; Avrupa pazarlar›n›n serbestlefltirilmesi sonucu gerçekleflecek büyüme ile sosyal refahta ilerlemenin kendili¤inden sa¤lanaca¤›
fleklindeydi.564
Topluluk kurulurken temelinde yatan “bir ekonomik topluluk oluflturmak” düflüncesi, sosyal politikaya iliflkin birçok konu bafll›¤›n›n kural olarak, Antlaflma kapsam› d›fl›nda tutulmas›n› beraberinde getirmifltir.565 Bu düflüncenin bir yans›mas› olarak, ekonomik bütünleflme amac›na yönelik sosyal politika düzenlemeleri s›n›rl› kalm›flt›r.566 Alman ve
Frans›z tezleri ile Toplulu¤un temel amac› dikkate al›narak, AETA
117-128. maddeleri aras›nda sosyal politika bafll›¤›na yer verilmifltir.
AETA 117. maddede, bir yandan "ortak pazar›n, sosyal düzenlerin
uyumlaflt›r›lmas›na olumlu etki eden iflleyiflinden" (Alman tezi), di¤er
yandan da "yasal ve idari düzenlemelerin uyumlaflt›r›lmas›" ihtiyac›ndan (Frans›z tezi) bahsedilmifltir. Bu düzenlemeler, yukar›da de¤inilen
Alman ve Frans›z tezlerinin uzlaflt›r›lmas›n›n aç›k bir ifadesiydi. Ancak, kad›n-erkek eflitli¤i konusu d›fl›nda Toplulu¤a, ulusal sosyal poli564
Sosyal Politikaları ve Türkiye Semineri, Ankara, 1997, s.87.; Ayrıca, Çelik, (a), a.g.e., s.3.
565
Atamer, a.g.e., s.620-640.
566
-117-
tikalar›n eflgüdümünü sa¤lama görevini aflan bir görev verilmemifltir.567
AETA dikkate al›nd›¤›nda (Roma Anlaflmas›), 6 üye ülkenin ortak yürütmeye karar verdikleri alanlar daha ziyade ekonomik geliflmeye ya da
üretimin art›r›lmas›na iliflkin alanlard›r. Dolay›s› ile Avrupa Topluluklar›n›n ilk ortaya ç›k›fl›nda, toplumsal hayat›n sosyal boyutu, ekonomik
boyutla eflit ya da ondan daha öncelikli de¤erlendirilmifl de¤ildir. fiüphesiz, bunun kendine has ve anlafl›labilir nedenleri vard›r. Bu nedenleri genel olarak ifade etmek gerekirse; hem üye devletlerinin çözümü
acil olan sorunlar›n›n niteli¤i, hem de sosyal politika konular›n›n bütünlefltirilmesindeki kendine has zorluklard›r.568 Bunlara ek olarak, üye
devletlerin sosyal politikaya bak›fl aç›lar›ndaki sosyal, kültürel ve ideolojik farkl›l›klar, Topluluk¤un sosyal politika alan›nda aktif bir rol almas›n› zorlaflt›rm›flt›r.569
Roma Anlaflmas› di¤er Kurucu Antlaflmalara göre daha detayl› sosyal hükümlere sahiptir. Sosyal hükümler, Antlaflma’n›n 117–128. maddeleri aras›nda s›ralanmaktad›r. Bu maddeler gözden geçirildi¤inde,
sosyal konulara ve özellikle çal›flma hayat›n›n sosyal boyutuna iliflkin
önemli hedeflerin belirlendi¤i görülmektedir.570 AET Antlaflmas›n›n di¤er sosyal hükümleri ise da¤›n›k bir biçimde düzenlenmifltir.571
AETA’da sosyal politika ve istihdama iliflkin hükümler afla¤›daki gibi
s›ralanabilir.572
• Ortak bir pazar›n oluflturulmas› do¤rultusunda, iflgücünün serbest
dolafl›m›n›n “en geç geçifl döneminin sonuna kadar” sa¤lanmas›,
• Serbest dolafl›m›n gerçeklefltirilmesi için üye devletlerin istihdam,
ücret ve çal›flma koflullar› bak›m›ndan kendi uyru¤undaki iflçilere
di¤er üye devletlerin uyru¤undaki iflçiler aras›nda farkl› ifllem yapmamalar›,
• Serbest dolafl›ma iliflkin gerekli önlemleri almak üzere Konseye
567
Acer, a.g.e., s.119-124.
569
Palaz, (b), a.g.e., s.301.
570
Acer, a.g.e., s.119-124.
571
Ekonomi, a.g.e., s.35.; Ayrıca, Erdut., (b), a.g.e., s.12.
572
Çavdar, a.g.e., s.87-89.; Ayrıca, Karluk, a.g.e., s.381.
568
-118-
yetki verilmesi,
• Üye devletlerin ortak bir program çerçevesinde genç iflçilerin dolafl›m›n›n kolaylaflt›r›lmas›,
• Sosyal yard›mlardan yararlanma hakk›n›n kazan›lmas› ve sürdürülmesinin hesaplanmas› için çeflitli ulusal hukuk düzenlemelerinde göz önüne al›nan sürelerin birlefltirilmesi,
• Sosyal yard›mlar ile ilgili ödemelerin üye devletlerde oturanlara
yap›lmas›n› sa¤layan bir sistemin kurulmas› için gerekli önlemlerin oybirli¤i ile al›nmas›,
• E¤itim politikalar›na yönelik olarak, diplomalar›n karfl›l›kl› tan›n
mas›,
• Çiftçilerin e¤itimi,
• Sosyal sistemlerin karfl›l›kl› uyumlaflt›r›lmas› ve bu do¤rultuda istihdam, ifl hukuku ve çal›flma koflullar›, meslek e¤itiminin gelifltirilmesi, sosyal güvenlik, iflkazas› ve meslek hastal›klar›na karfl› korunma, sendikalaflma hakk› ve iflçi ve iflveren aras›ndaki toplu görüflme
konular›nda üye devletleraras›nda iflbirli¤inin h›zland›r›lmas›,
• Ayn› iflte çal›flan kad›n ile erkek aras›nda ücret farklar›n›n giderilmesi,
• Ücretin tan›mlanmas›,
• Çal›flanlara ücretli izin hakk›n›n tan›nmas›,
• Göçmen iflçilerin sosyal güvenliklerinin sa¤lanmas›,
• Avrupa Sosyal Fonunun kuruluflu, amaçlar›, görevleri ve iflleyiflinin belirlenmesi,
• Ortak mesleki e¤itim programlar› ile ilgili düzenlemelerin getirilmesi.
AETA’n›n sosyal hükümleri ile ilgili olarak flu de¤erlendirmeyi
yapmak mümkündür:
Antlaflma, ekonomik hedeflere ulafl›lmas›yla, sosyal alandaki geliflmelerin kendili¤inden ortaya ç›kaca¤› inanc›n› tafl›m›flt›r.573 Ancak,
573
Özen, a.g.e., s.184.;Ayrıca,AET’yi kuran liberal yaklaşımlı Roma Antlaşması “sosyal boyutu” piyasaya,
bir diğer deyişle ekonomide sağlanan bütünleşmeye bağlamıştır. Bkz. Çelik, (a), a.g.e.
-119-
AET Antlaflmas›’n› haz›rlayanlar›n inanc›n›n aksine, ekonomik geliflme ile sosyal geliflme aras›nda kendili¤inden ortaya ç›kan bir iliflkinin
bulunmad›¤› anlafl›lm›flt›r. Öyle ki, ekonomik geliflmenin tek bafl›na
çok say›daki sosyal sorunu çözmesi bir yana, pek çok noktadaki sorunlar› da çözemeyece¤i ortaya ç›km›flt›r.574
Antlaflma, sosyal ve ekonomik politika konusunda s›n›rl› say›da hüküm içermektedir.575 Bu hükümlerin temel katk›s›, ekonomik birleflme
sürecini ve özellikle Ortak Pazar› kolaylaflt›rmak yönünde olmufltur.
Bu nedenle, temel sorunlar; iflçilerin serbest dolafl›m›, yerleflme serbestîsi ve göçmen iflçilerin sosyal güvenli¤i gibi konularda yo¤unlaflm›flt›r.576 Bununla beraber AET Anlaflmas›’nda, sektörsel nitelikteki ilk anlaflmalara göre (AKÇTA, AAETA) biraz daha genifl kapsaml› sosyal
düzenlemeler yer alm›flt›r.577
Antlaflma’n›n sosyal hükümlerine bak›ld›¤›nda, iki temel düflünceden hareketle düzenlendikleri ortaya ç›kmaktad›r. Birincisi; yüksek düzeyde bir istihdam›n sa¤lanmas›, ikincisi ise; yaflam ve ifl koflullar›n›n
iyilefltirilmesini sa¤lamak için mevzuatlar›n yaklaflt›r›lmas› yoluyla
sosyal uyumlulaflt›rmay› gerçeklefltirmektir.578
AETA’da Sosyal Politika bafll›kl› bölüm alt›nda sosyal hükümler
içeren maddeler (117-122. maddeler) Toplulu¤a, sosyal politika konusunda norm koyma yetkisi tan›mam›flt›r.579 Anlaflma’da, üye ülkelerin
sosyal politika alan›nda büyük ölçüde özerkli¤e sahip olmalar› gerekti¤i benimsendi¤inden, sosyal politika konular›nda Topluluk organlar›na
verilen yetkiler s›n›rl› kalm›flt›r.580 Sosyal politika alan›nda düzenleme
yapma yetkisi, üye devletlere b›rak›lm›flt›r.581 Antlaflma'n›n 117.maddesinde, üye devletlerin çal›flanlar›n yaflam ve çal›flma flartlar›n›n iyileflti574
Erdut, (b), a.g.e., s.10-11.
576
Karluk, a.g.e., s.380-388.
577
578
Erdut, (b), a.g.e., s.12.
579
580
Tokol, (a), a.g.e., s.103-104.
581
575
-120-
rilmesi için sosyal sistemlerin uyumlu k›l›nmas› gere¤inin üzerinde durulmufltur. 118. maddede ise; bu konuda (117. madde belirtilen) Komisyona verilen görev ve tan›nan yetkilerin s›n›rlar› ortaya konulmufltur. Bu yetkiler, sosyal alanda üye devletler aras›nda s›k› iflbirli¤ini h›zland›rmakla s›n›rl›d›r.582 Toplulu¤a sosyal politika alan›nda aç›kça düzenleme yapma yetkisi, sadece iflgücünün serbest dolafl›m› konusunu
içeren, sosyal güvenli¤e iliflkin maddede yer alm›flt›r583 (AETA, m. 51).
Buna göre Konsey, sosyal güvenlik alan›nda iflgücünün dolafl›m›n› sa¤layacak önlemleri oybirli¤i ile alabilecektir.584 AETA’n›n sosyal hükümlerinden büyük bir k›sm›, Topluluk organlar›na somut eylem imkân› tan›mamaktad›rlar.585 Ancak, 118. madde uyar›nca Komisyon, üye
devletleri belirli hedeflere yöneltmek üzere -ba¤lay›c› karar veremese
de- onlar› ortak baz› çal›flma usullerine uymakla yükümlü k›labilir.586
Bu durum, uzun y›llar topluluk sosyal politikas›n›n yaln›zca eme¤in
serbest dolafl›m› sorunuyla s›n›rl› olarak ele al›nmas›n› beraberinde getirmifltir.587 Anlaflma’da, sosyal politika alan›nda, ekonomik bütünleflmenin baflar›s›na göre kademeli ve gönüllü bir uyumlaflt›rma öngörülmüfltür. Sadece 119. maddede yer alan kad›n ve erkek çal›flanlar aras›nda ücret eflitli¤i konusunda gönüllülük esas›ndan uzaklafl›lm›flt›r.588
Toplulu¤un sosyal politika düzenlemeleri daha çok AETA'n›n 100.
maddesinde sözü edilen üye ülkelerin hukuk düzenlerini birbirleriyle
uyumlaflt›rma konusunda, Topluluk Bakanlar Konseyine verilen yönerge ç›karma yetkisi ile s›n›rl› kalm›flt›r. Ancak, Topluluk Bakanlar Konseyine verilen yönerge ç›kartma yetkisi, Tek Pazar›n kurulmas› ve ifllemesi üzerinde do¤rudan etkili olacak konularla s›n›rland›r›ld›¤›ndan,
sosyal politikadan çok rekabet politikas› a¤›rl›¤› tafl›m›flt›r. Topluluk
organlar›n›n 100. maddede yer alan do¤rudan ve ifllevsel yetkileri ya582
Özen, a.g.e., s.185.; Ayrıca, Karluk, a.g.e., s.383., Ayrıca, Ekonomi, a.g.e., s.36.
Atamer, a.g.e., s.620-640.
584
Atamer,a.g.e., s.621.
585
583
586
Atamer, a.g.e., s.620-640.
588
Tokol, (a), a.g.e., s.103.
587
-121-
n›nda, AET Anlaflmas›'nda öngörülmemifl durumlar› düzenleyen 235.
maddesi, sosyal politika ile ilgili düzenlemelerin di¤er bir yasal dayana¤›n› oluflturmufltur.589
AET Anlaflmas› sosyal politika ile ilgili konularda, kural olarak oybirli¤i yöntemini benimsemifltir.590 Bu nedenle, (‹ngiltere’nin üye olmas›ndan sonra) di¤er devletlerdeki muhafazakâr hükümetlerin ve iflverenlerin deste¤ini sa¤layan ‹ngiltere, iflsizli¤i ve verimlili¤i olumsuz
yönde etkiledi¤i düflüncesi ile AETA’n›n yürürlükte oldu¤u dönemde,
birçok düzenlemeye karfl› ç›km›fl, haz›rlanan birçok yönerge tasar›s›n›
engellemifltir.591
Ekonomik bütünleflme hedefiyle kurulan AET, ekonomik bütünleflmenin sosyal uyum ve ilerleme olmaks›z›n gerçekleflemeyece¤i fikrini,
de¤iflen koflullar alt›nda ve tarihsel süreç içinde benimsemek zorunda
kalm›flt›r.592
3.1.4. Avrupa Tek Senedi’nde ‹stihdam ve Sosyal Politikaya
‹liflkin Hükümler
17 fiubat 1986 y›l›nda imzalanan ve 1 Temmuz 1987 tarihinde yürürlü¤e giren Avrupa Tek Senedi,593 (Single European Act594) Toplulu¤un sosyal politika alan›ndaki düzenleme yetkisini geniflleten önemli
bir hukuki düzenlemedir.595 1970'li y›llardan sonra durgunlu¤un yafland›¤› sosyal politika, Senet’in kabulünden sonra yeni bir dinamizm kazanm›flt›r.596 Avrupa sosyal politikas›ndan bahsetmenin mümkün olup
olmad›¤› sorusu tart›fl›l›rken, Avrupa Tek Senedi bu konudaki tereddütleri ortadan kald›rm›flt›r.597
589
Tokol, (a), a.g.e., s.103-104.
Atamer, a.g.e., s.620-640.
591
Tokol, (a), a.g.e., s.108.; Ayrıca, Özen, a.g.e., s.185.
592
593
DELTUR, http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp?lang=0&pId=3&fId=12&prnId=3&hnd=1&ord=2&
docId=335&fop=0., Erşim:01.06.2007
594
DELTUR, ATS İngilizce metni için Bkz. http://www.avrupa.info.tr/Files/File/key%20documentsTurkish/Single%20European%20Act%20-%20Tek%20Senet.pdf., Erişim:20.06.2007
595
Ekonomi, a.g.e., s.37
596
Özen, a.g.e., s.187. Ekonomi, a.g.e., s44.
597
590
-122-
Avrupa Tek Senedi'nin as›l hedefi, ekonomik bütünleflmeyi ilerleterek Ortak Pazar›n aflamal› olarak 31 Aral›k 1992 tarihine kadar gerçeklefltirilmesidir.598 Yani, "Tek Pazar" oluflturmakt›. Bu ana hedefin gerçekleflmesi ile AT, içine düfltü¤ü t›kan›kl›ktan kurtulacak ve ilerlemeye devam edebilecektir. Tek Pazar›n oluflturulmas› için zorunlu unsurlardan birinin de ortak sosyal politika oluflturmak oldu¤u, Avrupa Tek
Senedi'nde aç›kça kabul görmüfltür.599 Beyaz Kitap’a dayan›larak haz›rlanan AETA’n›n baz› hükümlerini de¤ifltiren ve baz› maddelere ek hükümler getiren ATS; her fleye ra¤men sosyal politika için hukuki çerçeve koflullar›n› ve eylem tasar›lar›n› önemli ölçüde de¤ifltirmemifltir.600
ATS, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, sosyal taraflarla diyalog, ekonomik ve
sosyal bütünleflme alanlar›nda s›n›rl› bir politika önermekle yetinmifltir.601 Ancak, Tek Senet’i, Avrupa düzeyinde sosyal diyalogun oluflturulmas› ve Toplulu¤a özgü bir sosyal politika oluflturulmas› gerekti¤ini öngören bir belge olarak de¤erlendirmek de mümkündür.602 ‹ç Pazar›n oluflturulmas›yla ilgili en önemli belgelerden biri olarak kabul edilen ATS, alt› alanda yeni hedeflere ulafl›lmas›n› öngörmüfltür. Bu hedefler afla¤›daki gibi s›ralanabilir.603
• S›n›rlar›n kald›r›larak mal, hizmet ve sermayenin serbest dolafl›m›n›n sa¤lanmas›,
• Ekonomik ve sosyal bütünleflmenin gerçeklefltirilmesi,
• ‹flçilerin sa¤l›k ve güvenlik flartlar›n›n iyilefltirilmesi,
• Çevrenin korunmas›,
• Araflt›rma ve teknolojik geliflmenin h›zland›r›lmas›,
• Ekonomik ve parasal birli¤in sa¤lanmas›d›r.
Senet’in sa¤lad›¤› iki önemli fayda; iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda oybirli¤i ile karar alma prosedürünün getirilmesi ve Topluluk
598
DELTUR, Tek Senet, http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp?lang=0&pId=3&fId=12&prnId=
3&hnd=1&ord=2&docId=335&fop=0. Erişim:20.06.2007
599
Acer, a.g.e., s.119-124.
600
Tokol, (a), a.g.e., , s.110.
601
Erdoğdu, a.g.e.
602
Çavdar, a.g.e., s,106.
603
Durak, a.g.e., s.4.
-123-
boyutunda uygulanacak bir sosyal politika için “sosyal ortaklar›n” kaç›n›lmaz bir ö¤e olarak tan›mlamas›d›r.604
1987 y›l›nda yürürlü¤e giren Senet’in, AET Anlaflmas›’n›n sosyal
politika hükümlerinde gerçeklefltirdi¤i de¤ifllikler sonucu;605
• ‹flçi sa¤l›¤› ve güvenli¤i aç›s›ndan çal›flma ortam›n›n düzeltilmesi
için Toplulu¤a hukuki düzenleme yapma yetkisi (m. 118a606) verilmifl,
• Sosyal diyalogun, Avrupa düzeyinde gelifltirilmesi için Komisyonun çaba göstermesi (m. 118b607) hükme ba¤lanm›fl,
• Toplulu¤un belirli bir sosyal politikas› olaca¤› da belirgin hale getirilmifltir (m. 130a).
Tek Senet ile ilgili flunlar söylenebilir:
Topluluk bir bütün olarak uyumlu geliflmeyi teflvik etmek için ekonomik ve sosyal politikan›n güçlendirilmesi politikas›n› sürdürecektir.
Bu amaçla, görevinin eflgüdümü sa¤lamak oldu¤u ve Topluluk hukuki
düzenlemelerinin ikincilik prensibine göre etki gösterece¤i ilkelerine
ba¤l› kal›nm›flt›r.608
AETA'n›n 100. maddesine eklenen “a” bendi; Konseyin, Komisyonun önerisi üzerine; Avrupa Parlamentosu ile iflbirli¤i içinde, Ekonomik ve Sosyal Komitenin görüflünü de ald›ktan sonra üye devletlerde
yasa, yönetmelik veya idari bir iflleme konu olan ve ‹ç Pazar›n kuruluflu ve iflleyiflini amaçlayan hükümlerin yak›nlaflt›r›lmas› ile ilgili tedbirler alma konusunda, nitelikli ço¤unlukla karar al›nabilece¤ini öngörmüfltür. Ancak bent, mali hükümler, iflçilerin serbest dolafl›m› ve ücretli iflçilerin hak ve yükümlülükleri ile ilgili hükümleri, nitelikli ço¤unluk kural›n›n d›fl›nda b›rakm›flt›r.609
604
Durak, a.g.e., s.4.
606
Madde 118A Konsey'e, nitelikli çoğunlukla, özellikle işçilerin sağlık ve güvenliklerinin korunması için
çalışma ortamının geliştirilmesi ve bu alandaki önlemlerin uyumlaştırılmasını amaçlayan direktifler kabul
etmek yetkisi vermiştir. Bkz. S.Rıdvan Karluk, Avrupa Birli¤i ve Türkiye, Genişletilmiş Altıncı Baskı, Beta,
İstanbul, 2002, s.383. Ancak, AET Anlaşması'nın 118-a.bendi sonuçta sadece genel bir hüküm olup ve
doğrudan doğruya hukuki sonuçlar doğurmayan bir düzenlemedir. Bkz. Karluk, a.g.e., s.381.
607
118B maddesinde ise, Komisyon'un sosyal taraflar arasında Avrupa'da diyaloğu geliştirmek ve istekleri halinde sözleşmeye dayalı ilişkilerin kurulabilmesi için çaba göstereceği belirtilmiştir. Bkz. Karluk, a.g.e.,
s.383.; Ayrıca,Tokol, (b), a.g.e., s.111.
608
609
Tokol, (a), a.g.e., s.110.
605
-124-
ATS ile AET Antlaflmas›’na eklenen 118A ve 118B maddeleri, Toplulu¤un sosyal politika alan›nda düzenleme yetkisini geniflletmifltir.610
Bu sayede Topluluk organlar›, iflçi sa¤l›¤› ve güvenli¤i aç›s›ndan çal›flma ortam›n›n düzeltilmesi amac›na hizmet etmek üzere ba¤lay›c› hukuki düzenleme yapma yetkisine kavuflmufltur.611
Tek Senet ile AET Antlaflmas›’na ekonomik ve sosyal uyumla ilgili 130a, 130b, 130c, 130d ve 130e maddeleri eklenmifltir. Özellikle AETA’ya eklenen 130a maddesi ile Toplulu¤un belirli bir sosyal politikas› olaca¤› belirgin hale getirilmifltir.612 Madde 130a uyar›nca Topluluk,
ekonomik ve sosyal dayan›flmay› güçlendirmek için uygulad›¤› politikas›n› sürdürecektir. Yine ayn› yönde 2. maddeye eklenen bir ibare ile
Toplulu¤un genel görevleri aras›na "... yüksek bir istihdam düzeyi,
yüksek düzeyde bir sosyal koruma... ekonomik ve sosyal dayan›flma…" sa¤lama görevi de al›nm›flt›r. Madde 3/i. ile de ortak sosyal politikan›n oluflturulmas›, Toplulu¤a somut bir görev olarak verilmifltir.
Bütün bu düzenlemelere karfl›n, belirtilen hedeflere ulaflmak için Toplulu¤a düflen asli görevin, üye ülkeler aras›nda eflgüdümü sa¤lamaktan
ibaret oldu¤u düflüncesine sad›k kal›nm›flt›r.613
ATS, sosyal içerikli konularda karar alma sürecinde, Avrupa ölçe¤ine (ulusal-üstü düzeye) do¤ru bir dönüflü kurumsallaflt›rm›flt›r. Bir yandan Avrupa Parlamentosunun rolü artt›r›lm›fl, öte yandan sosyal politika kapsam›nda belli konularda (iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ile genel çal›flma flartlar› konusunda) oybirli¤i koflulu yumuflat›larak nitelikli oy
çoklu¤u uygulamas›na bafllanm›flt›r. ATS ile o güne de¤in ‹ngiliz Hükümetinin, Toplulu¤un sosyal politika uygulamalar›n›n genifllemesini
engelleyici tutumu k›r›lm›fl ve sosyal politikan›n önü aç›lmaya bafllam›flt›r.614 Buna karfl›n Senet, Roma Atlaflmas›’nda benimsenen sosyal
politikan›n “sonradan gelmesi” görüflünü tam olarak y›kmakta yetersiz
610
Karluk, a.g.e., s.383.; Ayrıca; Çelik, (a), a.g.e.; Ayrıca, Atamer, a.g.e., s:620-640.
612
Karluk, a.g.e., s.381-383.
613
Atamer, a.g.e,, s.620-640.
614
Çelik, (a), a.g.e.
611
-125-
kalm›fl ve genel bir ortak sosyal politika sa¤layamam›flt›r. Sosyal politikan›n en önemli konu bafll›klar›nda oybirli¤i ile karar alma prosedürü
devam etmifl, dolay›s›yla Toplulu¤un ortak sosyal politikas› alan›nda
arzu edilen geliflme sa¤lanamam›flt›r.615
3.1.5. Maastricht Antlaflmas›’nda ‹stihdam ve Sosyal
Politikaya ‹liflkin Hükümler
fiubat 1992’de imzalanarak 01.11.1993 tarihinde yürürlü¤e giren
resmi ad›, “Avrupa Birli¤i Antlaflmas›” (ABA) olan Maastrich Antlaflmas›; Roma Antlaflmas›’na çok önemli ve kapsaml› de¤ifliklikler getirmifltir.616 Antlaflma ile Avrupa Topluluklar›, Avrupa Birli¤ine dönüfltürülmüfltür.617 Antlaflma, AET Antlaflmas›’n›n birçok hükmünde de¤ifliklik yapmas›na karfl›n, Antlaflman›n 3. maddesinde say›lan ortak politikalar aras›nda, istihdam politikas›na yer verilmemifltir. ‹stihdam; Ö¤retim, Mesleki E¤itim ve Gençlik bafll›¤› alt›nda kendisine yer bulabilmifltir.
Anlaflma’n›n sosyal politikaya iliflkin hükümleri, esasl› yeni düzenlemeler getirmemektedir.618 Ancak, Avrupa Birli¤i Antlaflmas› (Maastrich Antlaflmas›-ABA) ekonomik bütünleflmenin sosyal politikalar ile
desteklenmesi gereklili¤ini bir kez daha ortaya koymufltur.619 Anlaflma’n›n en önemli düzenlemesi 2. maddede yer almaktad›r. 2. madde ile
Birli¤e, sosyal politika alan›nda en az koflullar› düzenlemek üzere direktif ç›karma yetkisi verilmifltir.620
Maastricht Antlaflmas›’n›n belki de en belirgin özelli¤i; tüm toplumsal alanlarda, üye ülkelere, belirli bir modeli uygulama zorunlulu¤u getirmemifl olmas›d›r. Her üye ülke, kendi ulusal politikalar›na ve sosyoekonomik yap›s›na uygun bir sistemi uygulamakta özgürdür. Ancak,
615
Durak, a.g.e., s:4.; Ayrıca, Ekonomi, a.g.e., s.39.
DELTUR,“Avrupa Birliği Sosyal ve Bölgesel İhtiyaçları Nasıl Karşılıyor?”,Türkçe Yayınlar / Broşürler,
http://www.deltur.cec.eu.int/kitap/sosbol.html., 01.06.2007
617
Devrim Ulucan, “Maastricht Antlaşmasından Sonra Birliğin Sosyal Politikası ve Geleceği”, Avrupa
Birliği’nin Sosyal Politikaları ve Türkiye Semineri, ÇMİS, Ankara, 1997, s.49.
618
Heper, a.g.e., s.40.; Ayrıca, Özen, a.g.e., s.189.; Ayrıca, Çelik, (a), a.g.e.
619
Çavdar, a.g.e., s.113.
620
616
-126-
ulusal sistemler içinde yer almas› ve izlenmesi gereken kimi ölçüler de
(kriterler de) vard›r. Toplumsal alanlarda AB’nin temel yaklafl›m›, üye
ülkelerin sosyo-ekonomik sistemlerinin, belirlenen genel ilkeler ve ölçütlerle çeliflmeyecek biçimde düzenlenmesidir. Bu ba¤lamda yöntem;
içerik ve yap› aç›s›ndan “tek tip” bir model yerine, üye ülkelerin kendi ulusal özelliklerine göre biçimlenen politikalar›n›n, AB politikas› ile
ba¤daflt›r›lmas› ve karfl›l›kl› görüfllerin paylafl›lmas› yolu ile birbirlerine uyumlu duruma getirilmesi amaçlanmaktad›r.621
Antlaflma ile üye devletler, istihdam ve sosyal politika konular› ile
ilgili afla¤›daki ilkeler üzerinde uzlaflmaya varm›fllard›r:622
• ‹flten ç›kar›lmaya karfl› mücadele
• Kad›nlar ve erkekler aras›nda eflit f›rsatlar
• Sosyal güvenlik
• Çal›flma flartlar›
Maastricht Antlaflmas› ile ilgili flu de¤erlendirmelerin yap›lmas›
mümkündür:
Maastricht Antlaflmas› ile AB, bafllang›çtaki hedefi olan ekonomik
bütünleflmenin yan› s›ra, Toplulu¤un sosyal boyutta derinleflmesine ve
siyasi birli¤e de yönelmifltir.623 Toplulu¤un ilk amac› olan ekonomik
bütünleflmenin, kendili¤inden sosyal alanda geliflmeyi sa¤layamayaca¤›n›n anlafl›lmas›yla, AB içinde ekonomik birli¤in yan›nda sosyal alanda da, hukuki birlikteli¤in gerçekleflmesi amaçlanm›fl ve bu yönde geliflme sa¤lanmas› istenmifltir.624 Maastricht Anlaflmas›’ndan sonra,
"AB'nin temel hedefleri olan siyasi, ekonomik parasal birlik ve güçlü
bir ‹ç Pazar; 'sosyal' olmad›kça tam anlam›yla gerçekleflemez" görüflünün iyice benimsenmesi ile birlikte daha somut politikalar izlenmeye
bafllanm›flt›r.625
621
Tomris Çavdar, “AB Üyeliği Sürecinde
ab_sureci_ve_ctya.htm., Erişim:20.06.2007
622
Durak, a.g.e., s.5.
623
624
625
Ulucan, a.g.e., s.49.
-127-
ÇTYA
(MAI)”, http://sistem.ie.metu.edu.tr/
‹stihdam sorununun, daha do¤rusu iflsizlik sorununun Birli¤in büyük ve de güçlü üyeleri olarak da adland›rabilece¤imiz Almanya, Fransa gibi ülkelerde de önemli bir sorun haline gelmesi, Birli¤in tümünü
gerek ekonomik, gerekse sosyal aç›dan etkilemesi, bu alanda ortak politikalar›n oluflturulmas› gereklili¤ini daha belirgin bir biçimde ortaya
ç›karm›flt›r.626
Maastricht Antlaflmas›'n› AB'nin sosyal politikas›n›n oluflumu aç›s›ndan önemli bir tarih olarak kabul etmek de mümkündür.627 Bir anlamda bu Anlaflma’dan sonra sosyal politika konular›n›n salt üye ülkelere ait bir olan olarak görme görüflü terk edilerek, Birlik düzeyinde politikalar›n oluflturulmas› yoluna gidilmifltir.628 Antlaflama ile sosyal politikalar›n öteden beri destekçisi olan AB Parlamentosuna dan›fl›lacak
alanlar›n geniflletilmesi önemli bir geliflmedir. Parlamentoya ba¤lay›c›
karar alma yetkisi tan›nmasa da Parlamentonun sürece daha fazla dahil
edilmesi, sosyal konularda daha dinamik bir Avrupa Birli¤i oluflumuna
ciddi katk› sa¤lam›flt›r.629
1990'lar›n bafl›nda ortaya ç›kan aksakl›klar› gidermek amac› ile Roma Anlaflmas›'nda köklü biçimde reformlar yapmak için bafllat›lan çal›flmalar s›ras›nda, Antlaflma’n›n sosyal politika ile ilgili hükümlerinin
yeniden düzenlenmesi gündeme gelmifltir. Ancak, üye devletler sosyal
politika ile ilgili maddelerin düzenlenmesinde anlaflamam›fllard›r. ‹ngiltere'nin karfl› ç›kmas› üzerine, Maastricht Anlaflmas›'nda sosyal politikalar alan›nda önemli düzenlemeler yap›lamam›flt›r.630 ‹ngiltere’nin
olumsuz yaklafl›m› nedeni ile Maastrich Antlaflmas› umulan›n aksine
Avrupa sosyal birli¤ini gerçeklefltirememifl ve Roma Antlaflmas›’n›n
sosyal politikaya iliflkin hükümlerinde hat›r› say›l›r de¤ifliklikler yapamam›flt›r.631 Dahas›, Maastricht Antlaflmas›’n›n ekonomik bütünleflme626
Hekimler, (b), a.g.e., s.106-115.
627
Karluk, a.g.e., , s.382.
Hekimler, (b), a.g.e., s.106-115.
629
Acer, a.g.e., s.119-124.
630
Tokol, (a), a.g.e., s.121
631
628
-128-
ye ve maliye politikas›na iliflkin ölçütleri dikkate al›nd›¤›nda, Kurucu
Antlaflmalar’da yap›lan de¤iflikliklerin, üye ülkelerin uygulamakta olduklar› veya uygulayacaklar› sosyal politikalar› zorlaflt›r›c› bir niteli¤e
büründü¤ü dahi ileri sürülmüfltür.632
Ekonomik alanda hukuksal bir birlik sa¤lam›fl olan AB, bu birli¤i
sosyal alana da tafl›mak istemifltir. Ancak, ‹ngiltere muhalefeti nedeniyle sosyal politika konusunda hedeflenen de¤iflimlerin gerçeklefltirilememesi, ‹ngiltere ve Kuzey ‹rlanda d›fl›ndaki üyeler aras›nda geçerli
olacak “Sosyal Politikaya ‹liflkin Ek Protokol” (Protokol) haz›rlanmas›na sebep olmufltur.633
ATS ile bafllayan ve Maastricht ile devam eden süreç; ulusal-üstü,
ulusal ve ulusal-alt› yetkili kurumlar›n kat›l›m›yla oluflan yeni bir politika oluflturma ve karar alma sürecinin; çok düzeyli yönetiflimin (multilevel governance) bafllang›c› olmufltur.634
3.1.6. Amsterdam Antlaflmas›’nda ‹stihdam ve Sosyal
Politikaya ‹liflkin Hükümler
2 Ekim 1997 tarihinde imzalanan ve 1 May›s 1999 tarihinde yürürlü¤e giren Amsterdam Atlaflmas› (AA), sosyal politika alan›nda özel
bir yere sahiptir.635 ‹stihdam politikas› anlam›nda ise dönüm noktas› teflkil etmektedir.636 Antlaflma’da dört ana hedef yer almaktad›r. Bu hedefler afla¤›da belirtilmifltir.637
• ‹stihdam› ve yurttafllar›n haklar›n› Birli¤in merkezine yerlefltirmek,
• Hareket özgürlü¤ü önündeki son engelleri de kald›rmak ve güvenli¤i güçlendirmek,
• Avrupa'y› dünya ölçe¤inde daha güçlü bir konuma getirmek,
632
Çelik, (a), a.g.e.
Heper, a.g.e., s.40.; Ayrıca, Çavdar, (a), a.g.e., s.114.; Ayrıca, Bkz. Özen, a.g.e., s.189.
634
Çelik, (a), a.g.e.
635
Çavdar, (a), a.g.e. s.128.
636
637
DELTUR., “AB için Yeni Bir Anlaşma", Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, Türkçe
Yayınlar/Broşürler, http://www.deltur.cec.eu.int/kitap/amsterdam.html Erişim: 26.06.2007
633
-129-
• Yeni üye devletlerin Birli¤e kat›l›m› dikkate al›narak, Birli¤in kurumsal yap›s›n› daha etkin k›lmak.
AA, Avrupa’n›n istihdam yaratmaya yönelik çabalar›n› güçlendirmifltir. Antlaflma’n›n sosyal politika ile istihdam politikas› aras›da iliflki kuran 136. maddesinde, Avrupa sosyal politikas›n›n bafll›ca görevleri flöyle tan›mlam›flt›r.638 “Topluluk ve üye devletler (...) istihdam›n teflvik edilmesini, yaflama ve çal›flma flartlar›n›n iyilefltirilmesini, bu iyileflme sürdürülürken yaflama ve çal›flma flartlar›n›n uyumlu hale getirilmesini, düzgün sosyal korumay›, yönetim ve iflçiler aras›nda diyalog
sa¤lanmas›n›, kal›c› yüksek istihdama yönelik olarak insan kaynaklar›n›n gelifltirilmesini ve d›fllanmaya karfl› savafl›lmas›n› amaç edineceklerdir”.639
‹stihdam politikas› ilk kez ayr› bir bafll›k alt›nda Kurucu Antlaflmalarda ayr› bir bölüm olarak ele al›nm›fl ve Birlik düzeyinde politika seviyesine yükselmifltir.640 AA ile istihdam›n gelifltirilmesi, Birli¤inn
amaçlar›ndan biri olarak say›lm›flt›r.641 Böylece, istihdam politikas›
AB'nin "ortak görevi" olarak kabul edilmifl, istihdam ve sosyal politika Topluluk düzeyinde benimsenen ortak ilgi alan›na dönüflmüfltür.642
AA ile Kurucu Antlaflmalara “istihdam” bafll›¤›n›n ilave edilmesi,
A‹S’in de oluflmas›n› sa¤lam›flt›r. Her üye devlet, kendi istihdam politikas›n› kendisi belirlemeye devam edecek ancak; bu politikay›, sosyal
ve ekonomik alanlar› birlefltiren eflgüdümlü bir Avrupa stratejisiyle
uyumlu k›lacakt›r.643 Bu çerçevede üye devletler, Topluluk ile eflgüdümlü istihdam stratejileri izleyecek, özellikle mesleki e¤itimin teflviki
ve iflgücü piyasalar›n›n yeni ekonomik koflullara göre modernlefltirilmesi konular›nda iflbirli¤i yapacaklard›r. Bu yaklafl›m›n hedefi, istihda638
DELTUR, İstihdam ve Sosyal Politika Açısından Amsterdam Anlaşması Ne Anlama Gelir?, 01/06/2007
www.deltur.cec.eu.int/sosyal-istihtam.rtf. Erişim:20.06.2007
639
Davut Ökütçü, “Avrupa İstihdam Stratejisi ve Sosyal Politikalar”, T‹SK, http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=804&id=48., Erişim:20.06.2007
640
Çavdar, (a), a.g.e., s.128.; Ayrıca, Özen, a.g.e., s.191.
641
Erdoğdu., a.g.e., s.22.; Ayrıca, Çavdar, (a), a.g.e., s.128.
642
643
DELTUR, “Avrupa İçin Yeni Bir Antlaşma Yurttaş Kılavuzu”, Yayınlar/Broşürler,
http://www.deltur.cec.eu.int/kitap/amsterdam.html., Erişim: 05.06.2007
-130-
m› sürekli olarak artt›rmak, iflsizlikle ve özellikle uzun dönemli iflsizlikle mücadele ederek, önemli ilerlemeler kaydetmektir.644
AA ile tüm üye devletlerce ortak olarak karara ba¤lanan hükümlerden birisi de, 2000’li y›llar için istihdam-iflsizlik konular›nda bir rahatlama sa¤layacak flekilde planlar›n yap›lmas›d›r. Bu ba¤lamda afla¤›da
belirtilen dört konu bafll›¤› alt›nda çal›flmalar bafllat›lm›flt›r:645
• Sürekli ve sürdürülebilir büyüme stratejilerinin belirlenmesi,
• Bilgi ve teknolojik metotlar›n bileflkesinden ortaya ç›kacak çözümler,
• ‹stihdam sistemlerinin modernizasyonu,
• Yaflam koflullar›n›n iyilefltirilmesi.
AA’da üye devletler istihdam politikas› alan›nda, afla¤›da maddeler
halinde belirtilen eylemler üzerinde anlaflm›fllard›r.646
• Toplulu¤un ekonomik politikas›yla tutarl› bir biçimde üye devletlerin, kendi istihdam politikalar›n› uyumlulaflt›rmas›,
• Vas›fl› ve adaptasyon yetene¤ine sahip bir iflgücü yan›nda, ekonomik
de¤iflime h›zla yan›t verebilecek emek piyasalar›n›n oluflturulmas›,
• Ulusal politikalar›n çok tarafl› izlenmesinin sa¤lanmas›,
• ‹stihdam için pilot projelerin finanse edilmesi amac›yla özendirici
tedbirlerin al›nmas›.
AA da istihdam politikalar›n›n üye ülkelerin sorumlulu¤unda olmas› kural›n› de¤ifltirememifltir. Ancak, Konsey ve Komisyonun bu alanda hareket kabiliyetini geniflletmifltir.647 Bu kapsamda Konseyin, Ekonomik ve Sosyal Komite ve Bölgeler Komitesine dan›fl›ld›ktan sonra,
Parlamento ile birlikte ortak karar alma usulüyle ve nitelikli ço¤unlukla direktifler benimseyece¤i alanlar flu flekilde belirlenmifltir: ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, çal›flma koflullar›, iflgücü piyasas›ndan d›fllanm›fl
kiflilerin iflgücü piyasas› kapsam›na al›nmas›, iflçilere bilgi verilmesi ve
dan›fl›lmas›, iflgücü piyasalar›ndaki imkânlar ve çal›flma yaflam› aç›s›ndan kad›nlarla erkeklerin eflitli¤i.
644
Ökütçü, a.g.e.
Durak., a.g.e., s.10.
646
DELTUR,“Avrupa İçin Yeni Bir Antlaşma Yurttaş Kılavuzu”,Yayınlar/Broşürler, http://www.deltur.cec.eu.int/
kitap/amsterdam.html., Erişim: 05.06.2007
647
Hekimler, (b), a.g.e., s.106-115.
645
-131-
Sosyal güvenlik ve sosyal koruma, istihdam sözleflmesinin sona erdirilmesi durumunda iflçilerin korunmas›, iflçi ve iflverenlerin ç›karlar›n›n temsili ve toplu savunmas›, Topluluk topraklar›nda yasal olarak
ikamet eden üçüncü ülke vatandafllar›n›n istihdam koflullar›, istihdam›n
gelifltirilmesi ve yeni ifller yarat›lmas› için mali katk›lar gibi konularda
ise; Konsey, ayn› usulle ancak, oybirli¤i ile düzenleme yapabilecektir.
Ücretler, örgütlenme hakk›, grev ve lokavt hakk› ise Toplulu¤un
yetki alan› d›fl›nda kalmaya devam etmifltir.648
1990'larda, AB sosyal politika önlemlerinin ço¤u, Sosyal Politika
Antlaflmas› (SPA) ve Topluluk Sosyal fiart›’na (TSfi) dayan›yordu. AA
ile sosyal politika alan›nda sa¤lanan en önemli yenilik, Sosyal Politikaya ‹liflkin Protokol ve SPA’n›n, ABA’ya aktar›lmas›d›r.649 SPA ayr› bir
anlaflma olarak yürürlükten kalkm›flt›r.650 Böylece, sosyal politikan›n
AB ve üye devletlerin ortak sorumlulu¤u oldu¤u do¤rulanm›flt›r.651
1992'de imzalanan SPA’n›n ‹ngiltere taraf›ndan onaylanmamas› nedeni ile Birli¤in sosyal politika uygulamalar›nda ortaya ç›kan ikili uygulama AA ile son bulmufl652 ve AA ile AB sosyal politikas›n›n parçal› geliflimini ortadan kald›rm›flt›r.653
Antlaflma ile sosyal politikan›n amaçlar›; istihdam›n gelifltirilmesi,
yaflam ve çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesi, yeterli sosyal koruma, iflçi ve yönetim aras›nda diyalog, insan kaynaklar›n›n gelifltirilmesi ve
sosyal d›fllanman›n önlenmesi olarak saptanm›flt›r. Sosyal diyalog, kad›n ve erkeklere eflit ifllem de güçlendirilen hükümler olmufltur.654
1992'de SPA ile karar alma sürecinde uzman dan›flma makamlar›
648
Erdoğdu., a.g.e.
Çavdar, (a), a.g.e., s.128.
650
Çelik, (a), a.g.e.
651
Erdoğdu., a.g.e.
652
653
DELTUR, "Avrupa Birliği İstihdam ve Sosyal Politika",Türkçe Yayınlar/Broşürler, Avrupa Komisyonu
Türkiye Temsilciliği, http://www.deltur.cec.eu.int/sosyal-istihdam.rtf., Erişim:20.06.2007
654
Erdoğdu., a.g.e.
649
-132-
haline getirilen sendika ve iflveren örgütleri, Amsterdam Anlaflmas› ile
karar al›c›lar konumuna getirilmifltir.655
136. madde ile Avrupa Sosyal fiart› (1961) ilk kez toplulu¤un birincil hukuk normlar›ndan biri haline gelmifltir. 137. madde, 136. maddede say›lan amaçlara ulaflmak için Toplulu¤un, üye devletlerin faaliyetlerini destekleyece¤i ve tamamlayaca¤› alanlar ile Toplulu¤un bu alanlarda nas›l karar alaca¤›n› düzenlemektedir.656
Özetlemek gerekirse, istihdam konusunda Amsterdam Antlaflmas›’nda belirtilen anahtar unsurlar flu flekilde ifade edilebilir.657
• AB’nin kilit hedeflerinden biri olarak, yüksek bir istihdam seviyesinin baflar›lmas› taahhüt edilmekte ve bu konunun makro ekonomik
büyüme ve istikrar hedefi kadar önemli oldu¤una vurgu yap›lmaktad›r.
• ‹stihdam politikas›, üye devletlerin birlik düzeyindeki istihdam politikas›na kendilerini uydurmalar›n› öngören ortak bir alan olarak
vurgulanmaktad›r.
• Birlik ve üye devletler, koordineli bir istihdam stratejisini gelifltirme ve özellikle ekonomik de¤iflmeye cevap veren nitelikli, e¤itimli ve uyarlanabilir çal›flma piyasalar› konusunda ve iflgücünün geliflmesine yard›mc› olma yönünde teflvik edilmektedir.
• Antlaflma, madde 127’de belirtildi¤i gibi istihdam politikas›n›n,
Birli¤in tüm politika ve faaliyetlerinde göz önünde bulundurulaca¤› öngörülmüfltür.
• Üye devletlerin istihdam politikalar›, madde 128’de aç›kland›¤› gibi Komisyon ve Konsey taraf›ndan birer y›ll›k olarak haz›rlanan
Ortak ‹stihdam Raporu arac›l›¤›yla s›nand›¤›, bir prosedüre ba¤l›
olarak izlenmesi öngörülmüfl ve Antlaflma’n›n 129. maddesine gö-
655
Anlaşmada sosyal ortaklara kendi aralarında bir anlaşma yaptıklarında, bu anlaşmayı Avrupa hukukuna dönüştürmek üzere Avrupa kurumlarına sunma hakkı tanınmıştır. Sosyal ortakların kendi aralarında
yaptıkları bu tür anlaşmalara örnek olarak ebeveyn izni ve part-time çalışma gibi Konsey direktifleri gösterilebilir. Bkz. Özen, a.g.e., s.191.
656
Çelik, (a), a.g.e.
657
Mehmet Rauf Kesici/ Ahmet Selamoğlu, “Genel Hatlarıyla Avrupa İstihdam Stratejisi Ve Geçirdiği
Dönüşüm” ‹fl,Güç Endüstri ‹liflkileri ve ‹nsan Kaynaklar› Dergisi, Cilt:7 Sayı:2 , Haziran 2005, s.33.
-133-
re, istihdama yönelik analiz, araflt›rma ve uygulamalar aç›s›ndan
yasal bir temel meydana getirilmifltir.
• Antlaflma’n›n 130. maddesi hükmü uyar›nca, Birlik düzeyinde istihdam ile ilgili konular›n sürekli tart›fl›lmas› amac›yla ‹stihdam
Komitesi ad› alt›nda, sürekli faaliyette bulunmak üzere temel kurumsal bir birim oluflturulmufltur.
• Birlik, bütün vatandafllar› için gerekli olabilecek karar veya tavsiyelerin tek bir ülke taraf›ndan engellenmemesi için politikalar›n
tespit edilmesine yönelik kararlar al›n›rken, nitelikli ço¤unlu¤un
aranmas›na karar verilmifltir.
3.1.7. Nice Antlaflmas›’nda ‹stihdam ve Sosyal Politikaya
‹liflkin Hükümler
AA sonras›nda çözümlenmemifl konular›n varl›¤›n›n devam etmesi,
Birli¤i, Kurucu Antlaflmalarda yeni bir de¤ifliklik yapmay› öngören Nice Zirvesine tafl›m›flt›r. fiubat 2003’te yürürlü¤e giren Nice Antlaflmas›
ile sosyal politika alan›nda var olan durum korunmakla birlikte, nitelikli ço¤unlukla karar al›nacak sosyal politika konular›, s›n›rl›da olsa geniflletilmifltir. Nice Antlaflmas› ile nitelikli ço¤unluklu karar al›nan konulara alt› yeni konu daha eklenmifltir. Böylece sosyal politika alan›nda nitelikli ço¤unluk ile karar al›nabilecek konu say›s› artm›flt›r. Nice
ile nitelikli ço¤unluklu karar al›naca¤› öngörülen alt› yeni konu afla¤›daki flekilde s›ralanabilir:658
• Sosyal güvenlik ve sosyal koruma,
• Sosyal d›fllanma ile savafl›m,
• Sosyal koruma sistemlerinin modernleflmesi,
• ‹flçilerin, ifl sözleflmesinin sona ermesi durumunda korunmas›,
• ‹flçi ve iflverenlerin toplu ç›karmalar›n temsili ve korunmas›,
• Toplulukta yasalara uygun olarak oturan farkl› ülke uyruklular›n
istihdam koflullar›.
658
Ebru Kanyılmaz.,“Avrupa Birliği’nin Sosyal Boyutu Açısından Lizbon Süreci ve İstihdam Politikaları”,
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üni. Sos. Bil. Enstitüsü, Çanakkale, 2006, s.57.
-134-
Kurucu Antlaflmalarda yap›lan de¤ifliklikler ve ard› ard›na yap›lan
zirveler Avrupa sosyal politikas›n›n yavafl ama sürekli bir geliflim içerisinde oldu¤unun göstergesidir. Avrupa, yavafl ama emin ad›mlarla
kendine özgü sosyal yap›s›n› güçlendirmektedir.659
3.1.8. Topluluk Sosyal fiart›
Sosyal politika alan›nda bir dönüm noktas› say›labilecek olan, ‹flçilerin Sosyal Haklar›na iliflkin Topluluk fiart› (TSfi) 1989 y›l›nda kabul
edilmifltir660 (The European Community Charter on the Fundamental
Social Rights for Workers661). 1989 y›l›nda Komisyon taraf›ndan "Tek
Pazar›n tamamlanmas› aflamas›nda toplulu¤un sosyal boyutu üzerinde
durulmas› gerekti¤ini vurgulayan" Topluluk Sosyal fiart› (TSfi) üye
devletlerin onay›na sunulmufltur.662 fiart, UÇÖ/‹LO sözleflmeleri ve
1961'de imzalanan Avrupa Sosyal fiart›'ndan esinlenerek haz›rlanm›flt›r.663 TSfi, 9 Aral›k 1989 tarihinde Strasbourg'da Avrupa Birli¤ine üye
on bir devletin Devlet ve Hükümet Baflkanlar› taraf›ndan kabul edilmifltir664: Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, ‹rlanda,
‹talya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz ve ‹spanya.665 AT sosyal alanda, üye devletlere belirli bir modeli uygulama zorunlulu¤u getirmemektedir. Her üye devlet kendi sosyo-ekonomik yap›s›na uygun sistemi uygulamakta serbesttir. Fakat milli sistemler içinde yer almas› gereken baz› sosyal standartlar vard›r. Toplulu¤un kuruluflundan bu yana
sosyal politika alan›nda gelifltirilen mevzuatla; bu standartlar›n uyumlaflt›r›lmas›na, yaflama ve çal›flma flartlar›n›n gelifltirilerek ana kurallar›
659
Kanyılmaz, a.g.e., s:57.
Genellikle "Sosyal Şart" olarak bilinen Topluluk Şartı sıkça aslında kendisine temel olarak aldığı
Avrupa Konseyinin Sosyal Şartı ile karıştırılmaktadır. Avrupa Topluluğunun sosyal yönlerini geliştirme
konusunda Avrupa Birliği üyesi devletlerin politik iradelerinin bir göstergesi olan bu metnin, bütün Avrupa
vatandaşlarına garanti edilmesi gereken bir dizi hakları göz önüne sermekte olduğu dikkate alındığında,
karışıklık daha da büyük olmaktadır. Bu haklar kısmi olarak Avrupa Konseyi Sosyal Şartının fiilen garanti
ettikleri haklar ile aynıdır.Ancak, bunlar daha az bir şekilde doğrudan üzerinde durulan sosyal bağlılığa ilişkin
haklardan ziyade, temel olarak istihdama ilişkin haklarla ilgilidir. Bkz. Bülent Çiçekli, Avrupa Sosyal fiart›
Temel Rehber, Seçkin, Ankara, 2001, s.22.
661
662
Tokol, (b), a.g.e., s.114.
660
663
664
665
Özen, a.g.e., s.188.; Ayrıca, Aziz Çelik, (a), a.g.e.
Çiçekli, a.g.e., s.22.
-135-
TSfi ile belirlenen Avrupa Sosyal Alan›n›n gerçeklefltirilmesine çal›fl›lmaktad›r.666 Ancak, ‹ngiltere’nin Toplulu¤a üye olmas›ndan sonra,
TSfi’na kat›lmay› reddetmesi, gelecekte "iki vitesli" bir Avrupa sosyal
politikas›n›n oluflaca¤›n›n ilk ciddi iflareti olarak say›lm›flt›r.667
TSfi, genel olarak, ifl hukuku ve sosyal güvenlik hukukunda asgari
standartlar› düzenleyen hükümleri içermektedir. 12 madde halinde çal›flanlara yönelik temel haklar düzenlenmifltir.668 fiart'›n düzenledi¤i 12
temel hak flunlard›r:669
• Herhangi bir Üye Devlet'te çal›flma hakk›,
• Adil bir ücret alma hakk›,
• Daha iyi yasama ve çal›flma flartlar›na sahip olma hakk›,
• ‹lgili Üye Devlet'te yürürlükte olan düzenlemelere göre sosyal güvenlik hakk›,
• Örgütlenme ve toplu pazarl›k hakk›,
• Mesleki e¤itim hakk›,
• Kad›nlar ile erkeklerin eflit iflleme tabi tutulmas›,
• Bilgilendirme, dan›fl›lma ve kat›l›m hakk›,
• ‹flyerinde sa¤l›k korunmas› ve güvenlik hakk›,
• Çocuklar›n ve gençlerin korunmas›,
• Yafll›lar›n uygun bir yaflama standard›na sahip olma hakk›,
• Engellilerin toplum ve çal›flma hayat›yla daha iyi bütünlefltirilmesi.
Konsey, yukar›da belirtilen temel sosyal haklar›n uygulamaya geçirilmesinin öncelikle üye devletlere ait bir alan oldu¤unu ve bunun yasa koyucular›n alaca¤› önlemlerle veya toplu ifl sözleflmeleri ile olabilece¤ini belirtmektedir.670 Ayr›ca fiart'ta, daha önceki Anlaflmalarla güvence alt›na al›nan baz› sosyal haklar›n da tekrarland›¤› görülmektedir.671 fiart, ayn› zamanda Komisyona, TSfi’›n üye devletler ve AT taraf›ndan uygulanmas›na iliflkin olarak y›ll›k bir rapor haz›rlamak göre666
667
668
669
670
671
Atamer, a.g.e., s.620-640.
Karluk, a.g.e., s.383-384.
Tokol, (b), a.g.e., s.115.
-136-
vini de vermekteydi. Ancak uygulamada, bu sistem sadece 1990 ila
1993 y›llar› aras›nda iflletilmifl ve o tarihten beri terk edilmifl bulunmaktad›r.672
fiart’›n hukuksal niteli¤i tart›flmal› olmakla birlikte, ba¤lay›c› olmayan bir niyet aç›klamas› olarak kabul edilmifltir.673 Ancak, 1997 Amsterdam Anlaflmas›’n›n 136. maddesi do¤rudan TSfi’ye at›fta bulunarak
fiart’›n hukuksal statüsü güçlendirilmifltir.674 Topluluk ‹flçileri Temel
Sosyal Haklar fiart’› herhangi bir yasal yükümlülük içermeyen politik
bir deklarasyondur/bildirgedir. fiart’›n uygulanmas›n›n ise AB hukuki
tasarruflar› arac›l›¤›yla sa¤lanaca¤› öngörülmüfltür.675
Burada dikkat edilmesi gereken di¤er bir husus: TSfi ile Avrupa
Sosyal fiart’›n›n birbirinden kapsam, uygulama ve izleme süreçleri aç›s›ndan farkl› oldu¤udur. TSfi’de yer verilen haklar›n uygulanmas› sorumlulu¤u, üye devletlere ve bu haklar›n uygulanmas›n› sa¤lamak üzere gerekli tüzük ve yönetmeliklerin kabul edilmesi amac›yla teklifler
haz›rlayan Avrupa Komisyonuna aittir.676 Avrupa Konseyinin Avrupa
Sosyal fiart› ise Avrupa Birli¤i fiart›ndan (TSfi), daha genifl bir uygulama alan›na sahiptir. Avrupa Konseyi Sosyal fiart› sosyal haklar› (sadece iflçilere de¤il) nüfusun tamam›na topluca sa¤lamaktad›r.677
TSfi, uyum ve uygulama ile ilgili kararlar›n› üye devletlere b›rakan
yumuflak bir hukuk metni (soft law) ve taraf devletlerin bu konulardaki
ciddi bir bildirisi olarak de¤erlendirilebilir.678
672
Atamer, a.g.e., s.623.;Ayrıca, Karluk, a.g.e., s.380.;Ayrıca, Erdoğdu, a.g.e.;Ayrıca,Tokol, (b), a.g.e., s.115.
674
675
676
Bu şekilde çok sayıda direktif (tüzük) hazırlanmış bulunmaktadır: Sabit süreli bir istihdam ilişkisi
veya geçici bir istihdam ilişkisi ile bağlı işçilerin işyerindeki güvenlik ve sağlıklarında iyileştirmeyi teşvik
amaçlı tedbirleri takviye eden 91/383 sayılı Direktif; işverenin iş sözleşmesi veya ilişkisine uygulanabilir
koşullar hakkında işçileri bilgilendirme yükümlülüğüne ilişkin 91/933 sayılı Direktif; Hamile işçilerin ve yeni
doğum yapmış veya emzikli işçilerin işyeri güvenlik ve sağlığına ilişkin 92/85 sayılı Direktif; Çalışma
zamanının organizasyonuna ilişkin belirli hususlar hakkında 93/104 sayılı Direktif; Genç insanların işyerinde
korunmaları hakkında 94/33 sayılı Direktif; Çalışanları bilgilendirme veya onlara danışmanlık sunma amaçları
doğrultusunda Topluluk çapındaki taahhütlerde veya Topluluk çapındaki taahhüt gruplarında bir Avrupa
Çalışma Konseyi veya bir prosedür tesis etmeye ilişkin 94/45 sayılı Direktif. Bkz. Çiçekli, a.g.e., s.23.
677
678
Çelik, (a), a.g.e.
673
-137-
3.1.9. Sosyal Politika Antlaflmas› (SPA)
Maastricht Anlaflmas›'n›n eki niteli¤inde olan Sosyal Politika ile ‹lgili Protokol ve SPA ile sosyal alanda toplulu¤un hareket alan›n› geniflletmeye çal›flm›flt›r.679 SPA’dan önce, ‹ngiltere’nin tutumu nedeniyle
topluluk sosyal hukuku iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i alan›na kilitlenmiflti.
Sosyal Politika Protokolü (SPP) ve Sosyal Politika Antlaflmas› (SPA)
bu kilidi çözen mucizevi anahtarlar olmufltur.680 Söz konusu Protokol
uyar›nca yap›lan SPA681 ile ‹ngiltere d›fl›nda kalan682 di¤er üyelerin sosyal bütünleflmesi için hukuki zemin haz›rlam›flt›r.683 Böylece, sosyal politika alan›nda ikili bir yap› ortaya ç›km›flt›r.684 Bunlardan biri 15 üyeden oluflan AB, di¤eri ise 14 üye ülkeden oluflan sosyal politika alan›ndaki yetkileri SPA ile geniflletilen AB'dir.685 SPA’n›n uygulanmas› sonucu AB aç›s›ndan, sosyal alanda iki farkl› sosyal politika düzenlemeleri gündeme gelmifltir.686 Zira, SPA ile getirilen hukuki ve mali yükümlülüklere, ‹ngiltere’nin tabi olmayaca¤› kabul edilmifltir.687
SPA ile ABA’n›n sosyal politika bahsi de¤ifltirilmemifltir. Ancak,
‹ngiltere d›fl›nda kalan di¤er üye ülkelerin, Antlaflma’n›n eki olan Sosyal Politikaya ‹liflkin Protokol ile kendi aralar›nda hüküm do¤urmak
üzere düzenleme yapmalar› olanakl› hale gelmifltir.688
SPA, sosyal politika alan›nda; istihdam›n gelifltirilmesi, yaflama ve
çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesi, sosyal koruman›n sa¤lanmas›, yönetim ve iflgücü aras›nda diyalog oluflturulmas› ve insangücü kayna¤›n›n gelifltirilmesi gibi amaçlar› konu edinmektedir.689
679
Tokol, (b), a.g.e., s.122.
Çelik, (a), a.g.e.
681
SPA ve Sosyal Politika ile ilgili bildirim, Maastricht Antlaşmasının eki niteliğinde olup, Maastricht
Antlaşmasının yürürlüğe girmesi ile SPA ve Sosyal Politika ile ilgili bildirim’de yürürlüğe girmiştir.
682
Mayıs 1997'de İngiltere'deki hükümet değişikliği sonrasında, Sosyal Protokolün doğrudan ATA içine
aktarılmasına ve bütün üye ülkeler için bağlayıcı olmasına karşı direnç ortadan kalktığı için 1999 yılında
yürürlüğe giren Amsterdam Antlaşması ile bu ikilik giderilebilmiştir. Bkz. Atamer, a.g.e., s.624.
683
684
Bu ikili yapı, 1997’de İşçi Partisinin iktidara gelmesi ve İngiltere’nin SPA hükümlerini içeren
Amsterdam Antlaşmasını onaylaması ile sona ermiştir. Bkz. Çelik, (a), a.g.e.
685
686
Özen, a.g.e., s.189.; Ayrıca, Karluk, a.g.e., s.384.
687
688
Ulucan, a.g.e., s.50 ve 62.; Ayrıca, Atamer, a.g.e., s.623.
689
680
-138-
Anlaflma ile Konseye, sosyal politika alan›nda en az flartlar› (en alt
düzey standartlar›) belirlemek üzere direktifler ç›karma yetkisi vermifltir.690 Ancak, kademeli olarak uygulama alan›na girecek olan bu direktiflerin küçük ve orta ölçekli firmalar›n oluflumunu ve geliflimini engelleyecek; idari, mali ve hukuki k›s›tlamalar getirmekten kaç›naca¤› belirtilmifltir. Konsey, Komisyondan gelen öneri üzerine, Avrupa Parlamentosu ve Ekonomik ve Sosyal Komiteye dan›flt›ktan sonra oybirli¤i
ile karar alabilecektir. Oybirli¤i gerektiren konular flunlard›r:691
• Sosyal güvenlik ve iflçilerin sosyal aç›dan korunmas›,
• Hizmet akdi sona eren iflçilerin sosyal aç›dan korunmas›,
• Birlikte karar alma dâhil, iflçi ve iflverenin temsili ve ç›karlar›n›n
savunulmas›, yönetime kat›lma,
• Birlik topraklar›nda ikamet eden üçüncü ülke vatandafllar›n›n çal›flma flartlar›,
• Sosyal Fona iliflkin hükümlere ayk›r› olmamak kayd›yla istihdam›n teflvik edilmesi ve çal›flma imkânlar›n›n art›r›lmas› konular›nda maddi katk›lar.
K›sacas›, bireysel aç›dan ifl hukukunu, sosyal güvenlik sistemini ve
istihdam politikalar›n› içeren birçok konuda art›k AB'nin karar alma
yetkisi bulunmaktad›r.692
Ancak; ücretler, örgütlenme özgürlü¤ü, grev ve lokavt uygulamalar›na iliflkin konular ise Birli¤in yetki alan› d›fl›nda kalmaya devam etmektedir. Bu alanlar, eskiden oldu¤u gibi üye ülkelerin yetkili oldu¤u
anlalar olarak varl›¤›n› korumufltur.693
Ayr›ca SPA, iflverenlerin ve sendikalar›n Avrupa düzeyinde önemlerini de artt›rm›flt›r. Sosyal ortaklara, taslaklar›n haz›rlanmas› sürecine
kat›lma ve/veya taraflara kendili¤inden sosyal diyalog bafllatmalar› imkân› tan›yarak, AB yasama faaliyetlerine kat›l›mlar›n› sa¤lanm›flt›r.694
690
Ancak,bu Anlaşmaya dayanılarak sadece iki adet yönerge çıkarılmıştır. Bkz. Atamer, a.g.e., s.624.
Karluk, a.g.e., , s.385.
692
Koray, (a), a.g.e, s.89.
693
Karluk, a.g.e., s.386.; Ayrıca, Koray, (a), a.g.e., s.89.
694
691
-139-
Buna göre, Komisyon, sosyal alandaki tasar›lar›n olabilirli¤i ve içeri¤i
konusunda sosyal taraflara - BUSINESSEUROPE, ETUC, CEEP- dan›flacakt›r.695 Avrupa Birli¤inde sosyal diyalog sürecinin ilk somut ürünü; Avrupa'da sosyal taraflar› temsil eden, Avrupa ‹fl Dünyas› Konfederasyonu (BUSINESSEUROPE), Avrupa ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu (ETUC) ve Avrupa Kamu Teflebbüsleri Merkezi (CEEP) aras›nda 1995 y›l›nda imzalanan “Ailevi Sebeplerle ‹zin Çerçeve Anlaflmas›'d›r”. Bu Anlaflma’y›, 1997 tarihli “K›smi Çal›flma Hakk›ndaki
Çerçeve Anlaflma” ile 1999 tarihli “Belirli Süreli Çal›flmaya ‹liflkin
Çerçeve Anlaflmas›” izlemifltir.696
SPA ile sosyal politika alan›ndaki konularda karar alma yönteminde
de¤iflikli¤e gidilmifl ve daha önce ATS ile bafllayan nitelikli ço¤unluk
ile karar al›nmas› uygulamas›n›n alan› geniflletilmifltir.697
3.2. Gündemler ve Eylem Programlar›
3.2.1. Birinci Sosyal Eylem Program› (1974)
Ekonomik ilerlemenin otomatik flekilde/kendili¤inden sosyal ilerleme ve tam istihdam› sa¤layamayaca¤›n›n anlafl›lmas› üzerine, Üye Hükümet Ve Devlet Baflkanlar›, 1972 y›l›nda Paris Zirvesinde bir araya gelerek bir bildirge yay›nlam›fllard›r. Bu bildirge, sosyal politika alan›nda
bir dönüm noktas› oluflturmufltur. Bildirge’de; “ekonomik ve parasal
birlik kadar sosyal alanda da güçlü bir eylem birli¤i kurman›n önemi
vurgulanm›flt›r."698 Avrupa sosyal politikas›na yeni bir ivme kazand›ran
bu bildirge699 sonucunda, 21 Temmuz 1974 tarihinde konseyin bir tavsiye karar› ile ilk Sosyal Eylem Program› kabul edilmifltir.700 ‹fl hukuku
odakl› program, üç temel amac› gerçeklefltirmeyi öngörmekteydi.701
695
Tokol, (b), a.g.e., s.123.
697
Çelik, (a), a.g.e.
698
Tokol, (b), a.g.e., s.105.
699
Bildirinin İngilizce metni için bkz. EU,Council Resolution of 21 January 1974 concerning a social
action programme, EU, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31974Y0212(01):
EN:HTML., Erişim:20.06.2007
700
Heper, a.g.e., s.38,; Ayrıca,Tokol, (b), a.g.e., s.106.
701
Özen, a.g.e., s.186.; Ayrıca, Çavdar, (a), a.g.e., s. 90-91.; Ayrıca; Tokol, (b), a.g.e., s.105-106.; Ayrıca;
Çelik, (a), a.g.e.; Ayrıca, Karluk, a.g.e., s.383.
696
-140-
• Tam ve daha iyi istihdam›n yarat›lmas›,
• Eflitlik içinde çal›flma ve yaflama koflullar›n›n gelifltirilmesi,
• ‹flletme düzeyinde, iflçilerin; Topluluk düzeyinde, iflçi ve iflveren
örgütlerinin sosyal ve ekonomik kat›l›mlar›n› artt›rmak.
1974 Faaliyet Program›’n›n a¤›rl›k noktalar›n› flu flekilde özetleyebiliriz:702
• Topluluk içinde tam istihdam›n sa¤lanmas›,
• Serbest dolafl›m›n gelifltirilmesi,
• Yaflam ve çal›flma standartlar›n›n gelifltirilmesi ve eflitlik içinde çal›flma,
• ‹flçilerin iflletme içinde kazan›lm›fl haklar›n›n korunmas›,
• Sosyal taraflar›n, Toplulu¤un iktisadi ve sosyal politika kararlar›na
ve iflçilerin iflyeri ve iflletme kararlar›na kat›l›mlar›n›n artt›r›lmas›,
• Toplu ç›karmalara karfl› ve ifl iliflkilerinde süreklili¤in mümkün oldu¤u ölçüde korunmas›,
• Avrupa toplu ifl sözleflmelerinin yap›lmas› yönünde faaliyetler,
• Kad›n ve erkeklere ifl hayat›nda eflit f›rsatlar yarat›lmas›.
Program, sosyal politika alan›nda ortaya ç›kan sorumluluklar› Topluluk düzeyinde tan›mlamam›flt›r. Bunun yerine üye ülkelere, Topluluk
hedef ve normlar›na göre, kendi yapacaklar› düzenlemeler ile Topluluk
düzeyinde sosyal uyumun sa¤lanmas› yönünde görevler vermifltir.703
3.2.2. ‹kinci Eylem Program› (1984)
1984 y›l›ndaki Zirve Toplant›s›nda, sosyal uyumunu pekifltirmeyen
bir Avrupa'n›n ekonomik uyumu ve kalk›nmay› sa¤layamayaca¤› görüflüne yer verilmifltir. Bu görüfl, ekonomik bütünleflmeyi "Sosyal Avrupa’n›n" varl›¤›na ba¤lamaktad›r.704 Nitekim 22.06.1984 tarihinde705
702
Özen, a.g.e., s.186.; Ayrıca, Çavdar, (a), a.g.e., s. 90-91.; Ayrıca; Tokol, (b), a.g.e., s.105-106.; Ayrıca;
Çelik, (a), a.g.e.; Ayrıca, Karluk, a.g.e., s.383.
703
Ekonomi, a.g.e., s.42-43.
704
Şerife Türcan Özşuca, “Avrupa Birliği Sosyal Politikası, Tarihsel Gelişim”,
http://ab.calisma.gov.tr/dnn/Docs/anktra/Ozsuca_sunum.pdf. Erişim: 24.06.2007
705
-141-
Topluluk ‹kinci Sosyal Eylem Program› kabul edilmifltir.706 ‹kinci program, birinciye oranla daha az iddial› olmufl ve temelde befl konuya a¤›rl›k vermifltir.707 Bunlar;708
• Genç iflsizler aras›nda iflsizli¤in önlenmesi,
• Yeni teknoloji giriflinin sa¤lanmas›,
• ‹fl güvenli¤i,
• Sosyal güvenli¤in mali yükü ve bu yükün giriflimciler ve iflçilerin
yaflam standartlar› üzerindeki etkileri,
• Avrupa düzeyinde iflçi ve iflveren temsilcileri aras›nda sosyal diyalo¤un yo¤un bir biçimde sa¤lanmas›, olarak belirtilebilir.
‹lk program döneminde ç›kar›lan yönergelerin aksine bu dönemde
çeflitli konularda çok say›da yönerge ç›kar›lm›flt›r.709 Ancak, 1974 tarihli program ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda 1984 tarihli program›n daha zay›f kald›¤› söylenebilir.710
Hem 1974 hem de 1984 tarihli eylem programlar›nda “kapsaml› ve
etkin bir sosyal politika, ekonomik politikan›n vazgeçilmez dayana¤›
durumundad›r” görüflü dile getirilmifltir.711
3.2.3. 1989 Tarihli Sosyal Eylem Program›
Sosyal fiart’›n yaflama geçirilmesi için Komisyon 29.11.1989 tarihinde bir Eylem Program›712 kabul etmifltir.713 Ancak, Program’›n ve
706
Heper, a.g.e., s.39.; Ayrıca, Erdut, (b), a.g.e., s.12.
Tokol, (b), a.g.e., s.109.
708
Özşuca, a.g.e.; Ayrıca,Tokol, (b), a.g.e., s.109.
709
Bu yönergeler arasında, “toplu işten çıkarma konusunda üye devletlerin mevzuatlarının uyumlaştırılması ile ilgili yönerge, işletmenin tamamen veya kısmen devri halinde işçilerin haklarının korunması konusunda üye devletlerin mevzuatlarının uyumlaştırılması ile ilgili yönerge, işverenlerin ödeme güçlüğü çekmesi halinde işçilerin korunması için üye devletlerin mevzuatlarının uyumlaştırılması ile ilgili yönerge, toplu sözleşme ve idari kurallarla ayırımı engelleyen ücret yönergesi, işe alınma, mesleki ilerleme, eğitim, çalışma koşulları ile ilgili kadın ve erkek işçiler arasında işlem eşitliğinin uygulamaya konulması ile ilgili yönerge,
yasal sosyal güvenlik sisteminde doğrudan ve dolaylı ayrım yapılmasını engelleyen işlem eşitliği yönerge,
göçmen işçilerin hakları ile iş sağlığı ve işyeri güvenliği ile ilgili yönergeler belirtilebilir.” Bkz.Tokol, (b), a.g.e.,
s.106-107.
710
711
Çelik, (a), a.g.e.
712
İngilizce metin için bkz. Communication from the Commission Concerning Its Action Programme
Relating to the Implementation of the Community Charter of Basic Social Rights for Workers http://aei.pitt.edu/1345/01/Social_charter_COM_89_568.pdf Erişim:24.06.2007
713
Çelik, (b), a.g.e., s.101.
707
-142-
Sosyal fiart’›n Birleflik Krall›k taraf›ndan imzalanmamas› nedeniyle bu
düzenlemeler ba¤lay›c›l›¤› olmayan bir tavsiye niteli¤inde kalm›flt›r.714
‹ngiltere'nin ileri bir tarihte taraf olma hakk›n›n sakl› tutuldu¤u
program; Topluluk organlar›na, sosyal alanda gerekli kararlar›n al›nmas›nda ve uygulanmas›nda yetki verilmesini ve üye devletlerde kararlar›n uygulanmas› için karar alma süreçlerinin uyumlaflt›rmas›n› öngörmüfltür. ‹kincillik ilkesi esas al›narak haz›rlanan715 Program, 13 temel
bafll›ktan oluflmufl, her bafll›k fiart’ta yer alan ve ‹ç Pazar›n ve Topluluk sosyal boyutunun gelifltirilmesini hedefleyen alanlar› kapsam›flt›r.
Temel bafll›klara ek olarak Program’da, 47 yeni faaliyet öngörülmüfltür. Ancak, Program’da öngörülen hedeflerin gerçeklefltirilmesinde
önemli sorunlar ortaya ç›km›flt›r; ‹ngiltere'nin karfl› ç›kmas› nedeni ile
az say›da yönerge kabul edilebilmifltir.716 TSfi’nin yaflama geçirilmesine yönelik önlem ve faaliyetleri içeren bu program esas al›narak, çeflitli yönergeler (‹fl ‹liflkisinin Kan›tlanmas› Yönergesi, ‹fl Süresi Yönergesi, Bir Avrupa ‹fl Kurulu Kurulmas› Yönergesi gibi) ç›kar›lm›flt›r.717
Yönergeler d›fl›nda ise bofl ifller (aç›k olan ifller) için bilgi vermek
üzere EURES flebekesi gelifltirilmifl, insan kaynaklar› ile ilgili üç yeni
program bafllat›lm›flt›r. Bunlardan baz›lar› flunlard›r:718 EUROFORM719,
NOV720, HORIZON721, PELIOS722 program›.
3.2.4. Avrupa Sosyal Politika Eylem Plan› (1995 – 1997)
Avrupa sosyal politikas›n›n gelece¤i konusunda 1993'te Komisyonun bafllatt›¤› genifl tabanl›, yenilikçi ve ileriye dönük bir sosyal politi714
Can Tuncay, “Avrupa Birliğine Üyelik Sürecinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Mevzuatının Uyumu Ve Yeni
Yönetmelikler”,TİSK, http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ic&id=1076. Erişim: 24.06.2007
715
716
Tokol, (a), a.g.e., s.120.
717
718
Tokol, (a), a.g.e., s.121.
İşsizler için yeni iş yaratmayı ve onlara yeni beceriler kazandırmayı amaçlamıştır.
720
Emek piyasasında ve mesleki eğitimde kadınların iş şansını eşit kılmaya çalışmıştır.
721
Özürlülerle benzer durumdaki kişilere istihdam olanakları sağlamayı amaçlamıştır.
722
Özürlülerin bağımsız yaşayabilmelerini ve yaşamın tüm safhalarına katılabilmelerini sağlamak için
deneyim ve bilgi değişimi sağlamayı hedeflemiştir.
719
-143-
ka yaklafl›m›n›n sonucu; 1995–97 dönemini kapsayan Avrupa Sosyal
Politika Eylem Plan› kabul edilmifltir723 (Medium-term social action
programme 1995-1997724). Program›n bafll›ca özellikleri 11 madde halinde s›ralanabilir:725
• Sosyal Fonun, istihdam› teflvik etmek amac›yla daha etkili biçimde kullan›lmas›,
• Genel ve mesleki e¤itimin teflviki,
• Birlik içinde serbest dolafl›m› teflvik eden önlemler (örne¤in, niteliklerin tan›nmas›na ve emeklilik haklar›n›n aktar›lmas›na iliflkin
esaslar›n gözden geçirilmesi),
• Sosyal politikayla ilgili bütün alanlarda asgari koflullar›n çerçevesinin oluflturulmas›,
• Aile ve çal›flma hayat›n›n ba¤daflt›r›lmas›na ve yar›-zamanl› ifllere
iliflkin yönetmelikler haz›rlanmas›,
• Sosyal politikan›n bütün alanlar›nda f›rsat eflitli¤i ilkesinin uygulanmas›,
• Yoksullara, engellilere ve yafll›lara yard›m,
• Toplumda ›rkç›l›k ve yabanc› düflmanl›¤›yla mücadele için ortak
eylem,
• Sosyal diyalo¤un gelifltirilmesi,
• Gönüllü kurulufllarla iflbirli¤inin yo¤unlaflt›r›lmas›,
• Oluflum halindeki bilgi toplumunun sosyal etkilerinin analizi.
3.2.5. Sosyal Eylem Program› (1998-2000)
1995–1997 y›llar›n› kapsayan Sosyal Eylem Program›’n›n yerini,
Komisyon taraf›ndan 29 Nisan 1998 tarihinde sunulan ve 1998–2000
y›llar›n› kapsayacak olan yeni Sosyal Eylem Program›726 alm›flt›r.727 Bi723
Medium Term Social Action Programme 1995 – 1997,http://aei.pitt.edu/5018/01/001218_1.pdf.,
Erişim:20.06.2007
725
DELTUR, “Sosyal Avrupa’nın Geliştirilmesi”, Yayınlar/Broşürler, http://www.deltur.cec.eu.int/kitap/
sosyal.html., Erişim:20.06.2007.; Ayrıca, Özşuca, a.g.e.
726
EU; “Social Action Programme 1998-2000”, Com (98) 259, 29/4/98, http://ec.europa.eu/employment_social/docs/sap_en.htm., Erişim:20.06.2007
727
DPT, 1999 Yılı Programı, Sosyal Gelişmeler, http://www.dpt.gov.tr/dptweb/ekutup98/prog99/prog
99-5.html., Erişim:24.06.2007
724
-144-
rinci Program’›n baflar›lar› yan›nda Amsterdam Antlaflmas› ile kazan›lan yeni ivmeye dayanan, 1998-2000 dönemine ait Sosyal Eylem Program›, Avrupa sosyal politikas›n›n gelifltirilmesi için yeni bir çerçeve ortaya koymufltur.728
Söz konusu Program’›n, kilit eylem alanlar› üç bafll›k alt›nda toplanm›flt›r.
“‹fller, nitelikler ve hareketlilik” bafll›¤› alt›nda; yeni ifl alanlar› yaratma ve iflsizli¤i önleme ile iflçilerin serbest dolafl›m›n› teflvik etme konular›na yer verilmifltir.
“De¤iflen çal›flma dünyas›” bafll›¤› alt›nda; ifl organizasyonunun
modernlefltirilmesi ve de¤iflen koflullara uyum sa¤lama kapasitesinin
art›r›lmas›, endüstriyel de¤iflimi öngörebilme, bilgi toplumunun sundu¤u f›rsatlar› de¤erlendirme, sa¤l›kl› ve güvenli bir çal›flma ortam› sa¤lama gibi konular yer almaktad›r.
Nihayet, “Kapsay›c› bir topluma ulaflma” ad›n› tafl›yan üçüncü bafll›k alt›nda; sosyal koruman›n modernlefltirilmesi ve iyilefltirilmesi, sosyal kapsay›c›l›¤›n (sosyal d›fllaman›n karfl›t› olarak kullan›lmaktad›r)
art›r›lmas›, eflitli¤i sa¤lama ve ay›r›mc›l›kla mücadele etme ve sa¤l›kl›
bir toplumu teflvik etme konular› yer alm›flt›r.729
Program›n temel amaçlar›, içerici (sosyal d›fllanma karfl›t›) bir toplumu teflvik etmek ve bireyleri, küreselleflme ve h›zl› teknolojik geliflme ça¤›nda de¤iflmekte olan çal›flma dünyas› için donatmakt›.730 Sosyal
politika alan›nda, eylem için haz›rlanan bu çerçeve, 1997 y›l›nda Amsterdam'da kabul edilen A‹S ile birlikte uygulanm›flt›r.731
3.2.6. Sosyal Politika Gündemi (2000–2005)
Lizbon Zirvesi’nin iddial› yeni stratejik amac›, ayn› y›l AB Komis-
728
DELTUR, “Avrupa Birliği, İstihdam ve Sosyal Politika”, www.deltur.cec.eu.int/sosyal-istihtam.rtf.
Erişim:24.06.2007
729
DPT, 1999 Yılı Programı, Sosyal Gelişmeler, http://www.dpt.gov.tr/dptweb/ekutup98/prog99/prog
99-5.html., Erişim:24.06.2007
730
Özşuca, a.g.e.
731
DELTUR, (a), a.g.e.
-145-
yonunun önerdi¤i, 2000–2005 Sosyal Politika Gündemi’nin732 Nice Zirvesi’nde kabul edilmesini ve uygulamaya konulmas›n› sa¤lam›flt›r.733
2000 Nice Zirvesi’nde kabul edilen 2000–2005 dönem aral›¤›n› kapsayan Gündem; ekonomi, istihdam ve sosyal politikalar› birlikte de¤erlendirmekte ve bu üç politika alan›nda olumlu etkileflimi esas alan ilk
sosyal politika program› olma özelli¤ini tafl›maktad›r.734 Sosyal Politika
Gündemi, AB'nin istihdam ve sosyal alanda 2005 y›l›na kadar gerçeklefltirece¤i politika ve faaliyetleri içeren bir "yol haritas›" olarak tan›mlan›r.735 Gündem; ekonomi, istihdam ve sosyal politikan›n olumlu ve dinamik etkileflimini sa¤lamay› ve tüm önemli aktörleri yeni stratejik
amaca do¤ru, ortak bir flekilde seferber eden politik bir anlaflmay› flekillendirmeyi amaçlam›flt›r.736 Gündemin amac›, Lizbon Zirvesi’nde kararlaflt›r›ld›¤› üzere, yeni sosyal amaçlara ulafl›lmas› ve ortak Avrupa
hedeflerinin gerçeklefltirilmesi do¤rultusunda tüm taraflar›, etkin ve yap›c› bir flekilde görevlerini yerine getirmeleri için yönlendirmektir.
Gündem, ekonomik ve sosyal yenilenmeyi hedefleyen tümleflik bir AB
yaklafl›m›n›n bir parças›n› oluflturmaktad›r.737 Gündem; tam istihdam,
ekonomik dinamizm, daha genifl çapl› bir sosyal adalet ve bütünleflme
temeline dayanmakta; Tek Pazar ve tek para kapsam›nda, sosyal politikalar›n eflgüdümünü hedefliyor olmas›na karfl›n sosyal politikalar›
uyumlaflt›rma gibi bir amaç içinde de de¤ildi.738
Gündem, sosyal politikay› üretken bir unsur olarak tan›mlamakta ve
bu niteli¤iyle sosyal politikay›, Lizbon’un ekonomik amaçlar›n›n devam› olarak görmektedir. Gündem’de, bireylerin korunmas›, eflitsizliklerin giderilmesi ve sosyal bütünleflmenin sa¤lanmas› sosyal politikan›n
732
EU, Social Policy Agenda, Brussels, 28.6.2000
COM(2000), 379 final, http://ec.europa.eu/employment_social/social_policy_agenda/com379_en.pdf.,
Erişim:20.06.2007
733
Avrupa-Türkiye Sosyal Diyalog Sendikal Çözümler, Birleşik Metal-İş Yayınları,Yayın No:3, İstanbul,
2003. s.39., http://www.birlesikmetal.org/kitap/kitap_03/2003-3.pdf., Erişim:21.06.2007
734
EU, “The Social Agenda 2005-2010” s.12. http://www.ilo.org/public/english/fairglobalization/download/publicat/4_3_405_ec_social_agenda1.pdf,, Erişim:21.07.2007
735
736
DELTUR, AB Türkiye Görünüm, Mart Nisan 2006, Sayı:2., s.12.
737
738
Özşuca, a.g.e.; Ayrıca, Özen, a.g.e., s.196.
-146-
amaçlar› olarak önceliklerini korumakla birlikte; “üretken bir unsur”
olarak nitelenen sosyal politikan›n rolü, bu amaçlar›n önüne geçmifl görünmektedir.739
Gündem’de hedeflenen sosyal politikan›n temel prensibi ise sosyal
politikan›n bir üretim faktörü olarak, gelece¤e yönelik daha etkin bir
rol almas› yönündedir.740 Belirlenen amaçlar›n gerçeklefltirilmesi için
Komisyon taraf›ndan afla¤›daki eylemlerin gerçeklefltirilmesi önerilmifltir.
• Daha fazla ve daha nitelikli istihdam olanaklar›n›n gelifltirilmesi,
• Bilgi ekonomisinin f›rsatlar›ndan yararlanma,
• Hareketlili¤in artt›r›lmas›,
• Sosyal koruman›n güncellefltirilmesi ve gelifltirilmesi,
• Sosyal kat›l›m›n gerçeklefltirilmesi,
• Cinsiyet eflitli¤inin gelifltirilmesi,
• Temel haklar›n güçlendirilmesi ve ayr›mc›l›kla mücadele,
• Endüstriyel iliflkilerin nitel yönden gelifltirilmesi,
• Geniflleme haz›rl›klar›,
• Uluslararas› iflbirli¤inin gelifltirilmesi.
Avrupa Komisyonu kararlar› uyar›nca haz›rlanan bu politika ve faaliyet program›; "Avrupa Sosyal Modeli’nin, yaflanan ekonomik de¤iflimlere uyum sa¤layabilecek flekilde yeniden yap›land›r›lmas›, bireylerin ve flirketlerin geliflme potansiyellerinin öne ç›kar›lmas›n› desteklemektedir.741 Gündem’in di¤er bir özelli¤i, sosyal politika alan›nda, istihdam›n art›r›lmas› hedefine odaklanmas›d›r. ‹stihdam›n önceli¤i,
"‹flsizlik tek bafl›na, yoksullu¤un en önemli sebebidir” görüflü ile ifade edilmifltir. ‹stihdam›n ancak, rekabet gücü ve ekonomik performansla do¤ru orant›l› bir flekilde artaca¤› vurgulanm›flt›r.742
739
Özşuca, a.g.e.
740
Avrupa-Türkiye Sosyal Diyalog Sendikal Çözümler, Birleşik Metal-İş Yayınları,Yayın No:3, İstanbul,
2003. s.39., http://www.birlesikmetal.org/kitap/kitap_03/2003-3.pdf., Erişim:21.06.2007
741
742
-147-
3.2.7. Sosyal Politika Gündemi (2005–2010)
Komisyon, AB’nin gözden geçirilmifl Lizbon Stratejisi’ni haz›rlayarak, büyüme ve istihdam› birincil öncelik olarak belirlemifltir. Söz konusu stratejinin sosyal boyutunun güçlendirilmesine yönelik olarak,
fiubat 2005’de yeni bir Sosyal Gündem kabul edilmifltir. Gündem,
2010 y›l›na kadar Avrupa sosyal politikas› için bir yol haritas› içermektedir.743
2006–2010 dönemi için fiubat 2006’da bafllat›lan mevcut Sosyal
Gündem, daha önce benzeri olmayan ve sürekli bir geniflleme çerçevesi içersinde uygulanmaktad›r. Gündem, Avrupa’n›n sosyal modelini,
yenilenen Lizbon Stratejisi kapsam›nda modernize etmeyi amaçlar.
Gündem’in iki ana önceli¤i bulunmaktad›r: istihdam ile eflit f›rsatlar›n
ve sosyal kat›l›m›n desteklenmesi. Önceki Gündem bir eylemler katalogu olarak görülebilirken, yeni Gündem somut önlemler içeren ve gelecekteki eylemler için yollar›n ana hatlar›n› çizen bir pakettir. Bu anlamda de¤iflime neden olan üç temel unsur tan›mlanm›flt›r:
• Küresel ba¤lamda art›r›lm›fl bir rekabet;
• Teknolojik geliflmeler;
• Yafllanan bir nüfus.
Sosyal politikan›n modernize edilmesindeki nihai amaç, vatandafllar›n bu de¤iflimleri etkin bir flekilde yönetebilme becerisi kazanmalar›n›
sa¤lamakt›r.744
3.3. Beyaz Kitaplar ve Yeflil Kitaplar
AB’nin istihdam politikas› ve sosyal politikas› aç›s›ndan tafl›d›klar›
önem nedeni ile Komisyon taraf›ndan haz›rlanan Yeflil Kitap ve Yeflil
Kitaplar temel al›narak haz›rlanan Beyaz Kitaplara da de¤inmek gereklidir. Özellikle Beyaz Kitaplar, istihdam konusunu ilk kez resmi olarak
Topluluk gündemine tafl›malar› aç›s›ndan önemlidir.
743
Özşuca, a.g.e.
DELTUR, AB Türkiye Görünüm, Mart Nisan 2006, Sayı:2., s.12., http://www.deltur.cec.eu.int/_
webpub/documents/ABTurkiyeGorunum-mart.pdf., Erişim: 21.06.2007
744
-148-
3.3.1. Yeflil Kitaplar
Yeflil Kitaplar; önerilen politika ve programlar hakk›nda görüfl al›flveriflinde bulunmak ve bunlar› AB kurumlar› aras›nda ve kamuoyunda
tart›flmaya açmak üzere Komisyon’un kulland›¤› bir araçt›r.745 Yeflil Kitaplarda ortaya konan görüfller daha sonra Beyaz Kitaplar›n konu ald›¤› somut Birlik faaliyetlerine dönüflebilir.746 Bugüne kadar birçok konuda Yeflil Kitap haz›rlanm›flt›r.747 Konumuz aç›s›ndan önem tafl›yan iki
Yeflil Kitaba afla¤›da de¤inilmifltir.
3.3.1.1. 1987 tarihli Yeflil Kitap
Sosyal politikalar ile ilgili ilk Yeflil Kitap, 30 Haziran 1987 tarihinde yay›nlanm›flt›r.748 Kitap’ta, ‹stihdam ve sosyal etkiler bafll›¤› alt›nda
de¤erlendirmeler yap›lm›flt›r. Daha fazla istihdam için Topluluk seviyesinde iflbirli¤ine dikkat çekilmifltir. Mesleki e¤itimin gelifltirilmesi,
iflletmelerin yeni teknolojiler ile tan›flt›r›lmas›, istihdamla sonuçlanacak büyüme için yap›sal düzenlemelere gidilmesi, dikkat çeken di¤er
hususlard›r. Ancak, say›lan hususlar›n uygulamaya konulmas›nda,
yöntem olarak yumuflak uyumlaflt›rman›n benimsenmesi önerilmifl,
sosyal ortaklar ile birlikte hareket edilmesi gerekti¤i ifade edilmifltir. ‹ç
Pazar›n tamamlanmas› için sosyal politikalar›n dikkate al›nmas› ve yap›sal politikalar ile ekonomik ve sosyal politikalar aras›nda uyumun
sa¤lanmas›, üzerinde durulan bir baflka husustur.
3.3.1.2. 1993 tarihli Yeflil Kitap
AB sosyal politikas›n›n gelece¤ini ilgilendiren belli bafll› sorunlar›n
tespit edilmesi ve 1994 y›l›nda yay›nlanacak olan Beyaz Kitap’a haz›rl›k yapmak amac›yla; Komisyon taraf›ndan bir Yeflil Kitap haz›rlanm›flt›r.749 17 Kas›m 1993 y›l›nda Komisyon taraf›ndan sosyal politikalar
745
Dinan, (b), a.g.e., s.440.
İKV, (b), a.g.e., s.224.
747
Bugüne kadar hazırlanmış olan Yeşil Kitaplar için Bkz. EU, Gren Papers, http://europa.eu/documents/comm/green_papers/index_en.htm., Erişim:20.06.2007
748
“Towards A Dynamic European Economy, Green Paper On The Development Of The Common
Market For Telecommunications Services And Equipment” İngilizce metin için Bkz.
http://aei.pitt.edu/1159/01/telecom_services_gp_COM_87_290.pdf. Erişim:20.06.2007
749
746
-149-
alan›nda geniflletilmifl bir ajanda oluflturulmufl ve sosyal politika ile ilgili bir baflka “Yeflil Kitap” yay›nlanm›flt›r.750 30 Haziran 1987 tarihli
Yeflil Kitap, do¤rudan sosyal politikalar ile ilgili olmamas›na karfl›l›k,
1993 y›l›nda yay›nlanan Yeflil Kitap’›n ana konusu sosyal politikad›r.
Geçmiflte yap›lan uygulamalar›n gelece¤i yönlendirilmesi ve amaçlar›n
belirlenerek Sosyal Avrupa’n›n oluflumu için hangi yöntemlerin izlenebilece¤i konusunda, üye ülkelerin flartlar›na ba¤l› olarak, tüm üye ülke
temsilcilerinin görüflleri al›narak bir plan oluflturulmufltur.751 Yeflil Kitap, AB’nin önünde duran en büyük sorun olarak iflsizli¤i göstermifltir.
‹flsizlik ile mücadele edilirken, ülkelerin rekabet edebilirli¤i ve rekabet
güçlerinin de artt›r›lmas›n› hedeflemifltir.752
3.3.2. Beyaz Kitaplar
Beyaz Kitap, teklif edilen yasama giriflimlerini aç›klamaya yönelik
bir Komisyon yay›n›d›r. Bununla birlikte bu terim ço¤u zaman, Komisyonun 1985 Haziran'›nda yap›lan ve Tek Pazar›n 1992 y›l›n›n sonuna
kadar tamamlanmas› için at›lmas› gerekli hukuki ad›mlar›n ana hatlar›n› çizen, ünlü yay›n›n› ifade etmek için kullan›lmaktad›r.753 Beyaz Kitaplar, Konsey taraf›ndan onaylanmalar› durumunda “Birlik Eylem
Program›na” dönüflebilmektedir.754
1993 ve 1994 y›llar›nda yay›nlanan Beyaz Kitaplar, Avrupa Komisyonu taraf›ndan Avrupa Sosyal Politikalar›’n›n rolünün ortaya konabilmesi, sosyal politikalar alan›nda sa¤lanan baflar›lar›n üzerine de¤iflimlerin infla edilmesi, yeni önerilerin hayata geçirilebilmesi ve gelece¤e
iletilmesi amac›n› tafl›m›flt›r. Aradan geçen zamana ra¤men Beyaz Kitap, sosyal politikalar alan›nda AB’nin rolünü sistematik olarak ortaya
koyan önemli bir kaynak olarak kabul edilmektedir.755
750
“Green Paper European Social Policy, Options for the Union”, İngilizce metin için Bkz.
http://aei.pitt.edu/1229/01/social_policy_options_gp_COM_93_551.pdf., Erişim:20.06.2007
751
İrem Aşçılı,“Avrupa Birliği’nde Sosyal Politikalar Avrupa Halkı Oluştu mu?”, (Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi), Başkent Üni. Avrupa Birliği ve Uluslararası İlişkiler Enstitüsü, Ankara, 2005, s.53.
752
753
1986'daki Avrupa Tek Senedi'nde (ATS), Beyaz Kitabın, AT'nin 1980'lerin sonundaki canlanışı ve
dönüşümünde temel bir rol oynandığı teslim edilmiştir. Bkz. Dinan, (a), a.g.e., s.. 25.
754
İKV, (b), a.g.e., s.59.
755
Aşçılı, a.g.e., s.54.
-150-
1993 y›l›nda Yeflil Kitap’›n yay›nlanmas›n›n ard›ndan bafllayan tart›flmalar sonunda, 1993 ve 1994 y›llar›nda "Beyaz Belge-White Paper"
ad›yla an›lan belgeler haz›rlanm›flt›r.756 1993 ve 1994 y›llar›nda yay›nlanan Beyaz Kitaplardan ilki 5 Aral›k 1993 tarihinde “Büyüme, Rekabet Edebilirlik, ‹stihdam” bafll›kl› Beyaz Kitap757 ve ikincisi ise 27 Temmuz
1994 tarihinde yay›nlanan “Avrupa Sosyal Politikas›” bafll›kl› Beyaz
Kitap’t›r.
3.3.2.1. 1993 tarihli Beyaz Kitap
1993 y›l›nda yay›nlanan Beyaz Kitap’›n 117-136. sayfalar› aras› istihdama ayr›lm›flt›r. E¤itim ve mesleki e¤itim sistemlerinde uyum, büyümeyi yeni ifller yaratacak flekilde devam ettirmek ve ifl gücü piyasalar›ndaki yasal yükler istihdam bölümünün alt bafll›klar›n› oluflturmaktad›r.
3.3.2.2. 1994 tarihli Beyaz Kitap
1994 y›l›nda yay›nlanan Beyaz Kitap758 ise flu konular› ele alm›flt›r:
Kitap, birinci önceli¤i yeni ifller yaratmaya vermifltir. AB'nin uzun süredir %10’lar düzeyinde dolaflan bir iflsizlik sorunu yaflad›¤› ve iflsizlerin yaklafl›k yar›s›n›n 12 aydan daha uzun süredir iflsiz olduklar› düflünülecek olursa, AB ve üye ülkeler aç›s›ndan, sosyal politika alan›nda
öncelikli konu, istihdam›n artt›r›lmas› olmaktad›r.759
Düzenlenen di¤er konular ise: Üstün nitelikli ifl gücü piyasalar›
oluflturmaya dönük yat›r›mlar gerçeklefltirmek, yüksek düzeyde çal›flma standartlar› oluflturmay› teflvik etmek -ancak Avrupa’n›n rekabet
edebilirli¤ini de dikkate alarak, Avrupa ifl gücü piyasas› oluflturmak,
kad›n erkek eflitli¤inin sa¤lanmas›na yönelik çal›flmalar, toplumun tüm
kesimleri için daha aktif bir sosyal koruma ve sosyal politika uygula756
İngilizce metni için Bkz.White Paper,“Growth, Competitiveness, Employment The Challenges And
Ways Forward Into The 21st Century”, http://aei.pitt.edu/1139/01/growth_wp_COM_93_700_
Parts_A_B.pdf., Erişim:21.06.2007
758
“A White Paper, European Social Policy - A Way Forward For The
Union”,http://aei.pitt.edu/1118/01/social_policy_white_paper_COM_94_333_A.pdf., Erişim:20.06.2007
759
Meryem Koray, Sosyal Politika, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2000, s.90
757
-151-
malar›, kamu sa¤l›¤›, iflçi sendikalar›, iflveren örgütleri ve di¤er gönüllü kurulufllar ile diyalog ve bunlar›n süreçlere kat›l›m›n›n sa¤lanmas›,
sosyal politika alan›nda iflbirli¤i ve eflgüdümün sa¤lanmas›, daha etkili
bir Avrupa ifl hukukunun uygulanmas› olmufltur.
Avrupa sosyal politikas›na genifl tabanl›, yenilikçi ve ileriye dönük
bir yaklafl›m getiren Beyaz Kitap’a göre, AB için öncelikli say›lan konular flu flekilde belirtilmifltir:760
• ‹stihdam›n artt›r›lmas›,
• Niteli¤e dayal› üretim yap›s›n›n gelifltirilmesi,
• Dayan›flma ve bütünleflmenin teflvik edilmesi.
3.4. Avrupa Birli¤i ‹stihdam Politikas›’n›n Genel Esaslar›
Konuya bak›fl aç›m›z› ortaya koymak aç›s›ndan flu hususlar›n belirtilmesi gereklidir. ‹stihdam politikas›n›n ana hatlar›n› ortaya koyma
aç›s›ndan, istihdam politikas› ile sosyal politikay› ay›ran çizgisinin iyi
bir flekilde çizilmesi gereklidir. Bu ay›r›m›n yap›lmas›, özellikle afla¤›da incelenecek olan “uyumlaflt›rma” ve baz› politika alanlarda oybirli¤i veya nitelikli oy ile al›nabilecek kararlar aç›s›ndan zorunludur. Sorunun temelinde istihdam politikas› - sosyal politika ayr›m› yan›nda,
AA’da yer alan düzenlemelerin sistemati¤i de önemli bir rol oynamaktad›r. fiöyle ki; AA 125–130. maddeler aras›nda istihdam politikas› düzenlenmifltir. AA’n›n 136–141. maddeleri ise sosyal politikaya iliflkindir. Ancak, sosyal hükümler aras›nda, istihdama iliflkin özel durumlara/düzenlemelere yer verilmifl olmas› hatal› de¤erlendirmelerin kayna¤›n› oluflturmaktad›r.
3.5. AB ‹stihdam Politikas›’n›n Dayanaklar›
Avrupa Birli¤inde istihdam politikas›, 1997 y›l›nda Amsterdam
Antlaflmas› (AA) ile birincil hukuk düzeyinde yasal dayana¤a kavuflmufltur. Bunun yan› s›ra, Konseyin belirledi¤i Yönlendirici ‹lkeler / K›lavuz ‹lkeler di¤er yasal dayana¤› oluflturmaktad›r. Ancak, Konsey veya Komisyonun istihdam politikas›na iliflkin yapaca¤› hukuksal tasar760
Palaz, (b), a.g.e., s.304.
-152-
ruflar, kayna¤›n› Kurucu Antlaflmalardan almaktad›r. ‹stihdam politikas›n›n birincil hukuk düzeyinde yani Kurucu Antlaflmalardaki yasal
dayanaklar›, AA’n›n 125–130. maddeleridir. Bu maddelere “AB ‹stihdam Politikas›n›n Genel Özellikleri” bafll›¤› alt›nda ayr›nt›l› olarak de¤inilecektir. ‹kincil hukuk kapsam›nda yer alan istihdam›n yönlendirici ilkeleri ve di¤er düzenlemelere ise Avrupa ‹stihdam Stratejisi (A‹S)
konu bafll›¤› alt›nda de¤inilecektir.
3.6. AB ‹stihdam Politikas›’n›n Genel Özellikleri
Avrupa Birli¤i’nin istihdam politikas› alan›nda yap›lan çal›flmalarda
istihdam politikas›n›n özellikleri farkl› bafll›klar alt›nda incelenmifltir.
Bu çal›flmada AA’n›n istihdama iliflkin hükümleri esas al›narak bir s›n›fland›rma yap›lmas› tercih edilmifltir. AA’ya göre istihdam politikas›n›n genel özelliklerini flöyle s›ralayabiliriz:
+ Yüksek Seviyeli Bir ‹stihdam› Gerçeklefltirmek,
+ Kad›n Erkek Eflitli¤i,
+ Ekonomik ve Mali Politikalar›na Tabi Olma,
+ Yetki ‹kamesi,
+ Koordinasyon – Eflgüdüm,
+ Çoklu Karar Alma Sürecine Tabi Olma,
+ ‹zleme ve De¤erlendirme, Raporlama Süreçlerini ‹çerme.
Bu konu bafll›klar›na afla¤›da s›ras› ile de¤inilecektir.
3.6.1. Yüksek Seviyeli Bir ‹stihdam› Gerçeklefltirmek
‹lk olarak “yüksek seviyeli bir istihdam›” gerçeklefltirmek Toplulu¤a bir görev olarak verilmifltir. Gerçekten, AA’n›n 2. maddesi afla¤›daki flekilde düzenlenmifltir. “Toplulu¤un görev;, ortak bir pazar› ve ekonomik ve parasal bir birli¤i kurmak ve 3 ve 4. maddelerinde belirtilen
ortak politikalar› veya faaliyetleri yürürlü¤e koymak yolu ile Toplulu¤un bütünü içindeki ekonomik faaliyetlerin uyumlu, dengeli ve sürdürülebilir flekilde gelifltirilmesini; yüksek seviyeli bir istihdam ve sosyal
korumay›, erkek ve kad›nlar aras›nda eflitli¤i, sürdürülebilir ve enflasyonist olmayan bir büyümeyi, yüksek dereceli rekabet ve ekonomik performanslar›n bütünlefltirilmesini, çevrenin yüksek seviyede korunmas›-153-
n› ve kalitesinin yükseltilmesini, yaflam seviyesinin ve kalitesinin art›r›lmas›n›, Üye Devletler aras›nda ekonomik ve sosyal bütünleflmenin
ve dayan›flman›n iyilefltirilmesini sa¤lamakt›r.” Topluluk politikalar›
ve faaliyetleri tasarlan›rken ve uygulan›rken, yüksek seviyeli bir istihdam amac›n›n dikkate al›naca¤› 127/2. maddede de yer alm›flt›r. Yüksek seviyeli ve kal›c› istihdam› gelifltirmek sadece Toplulu¤un bir hedefi veya görevi olmay›p, her üye devletin de ortak amac› olmak durumundad›r. Bu husus, AA’n›n 126/2. maddesi ile aç›kça hükme ba¤lanm›flt›r.761 Di¤er maddelerin aksine 126. madde kendisine muhatap olarak, do¤rudan üye devletleri alm›flt›r.
Toplulu¤a verilen “yüksek seviyeli bir istihdam›” gerçeklefltirmek
görevini Topluluk, AA’n›n 3. ve 4. maddelerinde say›lan ortak politikalar arac›l›¤› ile gerçeklefltirmeye çal›flacakt›r. AA’n›n 3. maddesinde
bu ortak politikalar, “istihdam için eflgüdümlü bir strateji gelifltirmek
yoluyla etkinliklerini art›rmak amac›yla, Üye Devletler aras›ndaki istihdam politikalar›n›n eflgüdümünün desteklenmesi” (3/1.i), “Avrupa
Sosyal Fonunu içeren, sosyal alanda bir politika” (3/1.j), “ekonomik ve
sosyal bütünleflmenin güçlendirilmesi” (3/1.k) olarak say›lm›flt›r.
3.6.2. Kad›n-Erkek Eflitli¤i
Toplulu¤un kuruldu¤u y›llardan bugüne kadar, her zaman gündemde olan kad›n erkek eflitli¤i ilkesi, Toplulu¤un tüm ortak politikalar› ve
bu politikalar›n hayata geçirilmesine iliflkin tüm hukuki tasarruflarda
dikkate al›nmal›d›r. AA’da bu ilke; “Bu Madde'de (3. maddede) belirtilen tüm faaliyetlerde Topluluk, erkekler ve kad›nlar aras›nda eflitsizli¤i gidermeyi ve eflitli¤i gelifltirmeyi amaçlar” fleklinde ifade edilmifltir. Ayr›ca, “erkek ve kad›nlar aras›nda eflitli¤i sa¤lama” AA’n›n 2.
maddesine göre Toplulu¤un görevidir.
AA’n›n 2 ve 3. maddelerinde belirtilen kad›n erkek eflitli¤ini, Toplulu¤un tüm ortak politikalar›n›n oluflturulmas›nda gözetme görevi ve
761
“Üye Devletler, idari ve işgücü sorumluluklarına ilişkin ulusal uygulamaları dikkate alarak, istihdamı
geliştirmeyi ortak bir amaç olarak değerlendirir ve 128. Madde hükümleri uyarınca Konsey'de bu alandaki
davranışlarının eşgüdümünü sağlarlar.”
-154-
eflitli¤i sa¤lama amac›n› gerçeklefltirmek görev ve yetkisi, 13. madde
ile Konseye verilmifltir. 13.maddede Konseye verilen yetkinin s›n›r›n›,
“topluluk yetkisi” olarak ifade edebilece¤imiz ve yine AA’da Toplulu¤a verilen yetkiler çizmektedir. Ancak, Konsey bu yetkisini, Avrupa
Parlamentosu ile dan›flma içinde kullanabilecektir. 13. madde ayr›ca,
Konseyce yap›lacak bu düzenlemelerin oy birli¤i ile kabul edilece¤ini
de hükme ba¤lam›flt›r. Ancak, AA’n›n 13.maddesi ile 136. maddesi
aras›nda bu konuda bir uyumsuzluk göze çarpmaktad›r. AA’n›n 136/3.
maddesinde, Topluluk sosyal politikas›n›n hedefleri belirlenmifltir. Buna göre; “Topluluk ve Üye Devletler; 18 Ekim 1961 tarihinde Torino'da imzalanan Avrupa Sosyal fiart› ve 1989 ‹flçilerin Temel Sosyal
Haklar›'na dair Topluluk fiart›'nda belirtilen temel sosyal haklar gibi
haklar› göz önünde bulundurarak, istihdam› ve ilerlemeyi korurken
bunlar aras›nda uyumu mümkün k›lacak flekilde ileri düzeyde yaflam ve
çal›flma koflullar›n›n gelifltirilmesi, uygun sosyal koruma, yönetim ve
iflgücü aras›nda diyalog, uzun süreli yüksek istihdam›n temini ve d›fllanmayla mücadele etmek amac›yla insan kaynaklar›n› gelifltirme hedeflerine sahiptirler.” Bu hedeflere ulaflmak için Antlaflma'da yer verilen usullerden; tüzük, yönerge ve idari eylemlerin kullan›labilece¤inin
de alt› çizilmifltir. 136. maddede yer alan amaçlar› gerçeklefltirmek için,
Topluluk, “… iflgücü pazar› f›rsatlar› ve iflyerinde muamele aç›s›ndan
kad›nlar ve erkekler aras›nda eflitlik gerçeklefltirmeye yönelik faaliyetlerini destekler ve tamamlar”. Toplulu¤un bu faaliyetleri, Konsey taraf›ndan ç›kart›lacak yönergeler arac›l›¤›yla (her üye devletin koflullar›
ve teknik kurallar› göz önüne alarak), kad›n erkek eflitli¤i ile ilgili düzenlemelerin kademeli olarak yürürlü¤e koyulmas› için asgari koflullar› belirlemektir. Asgari koflullar›n belirlenmesinde, 251. madde uyar›nca nitelikli ço¤unlukla karar verilecektir. Bu durumda, 2, 3 ve 136.
madde ile 13. maddenin birlikte de¤erlendirilmesi gerekmektedir. fiu
halde, ayr›mc›l›¤› önleme konusunda 13. maddedeki oybirli¤i ilkesi mi
yoksa 251. maddedeki nitelikli oy çoklu¤u ilkesi mi uygulanacakt›r?
Burada, özel olan hüküm, genel hükümden önce uygulan›r kural›n›n ifllerlik kazand›¤› bir durum söz konusudur. Buna göre, 136. maddede
-155-
belirtilen hususlarda yani, sosyal politika alan›nda ve 141.maddede belirtilen çal›flma hayat›nda kad›n erkek aras›nda ücret ayr›m›n›n ve kad›nlar›n çal›flma yaflam›nda istihdam edilmeleri konular›nda, cinsler
aras› eflitli¤i temine yönelik Topluluk seviyesindeki hukuki tasarruflarda nitelikli ço¤unluk esas al›nmal›d›r. Bunun d›fl›nda kalan durumlarda
yap›lacak Topluluk düzenlemelerinde, Antlaflma’n›n 13. maddesi hükmü gere¤i (Antlaflmada aksi belirtilen durumlar hariç) oybirli¤i aranacakt›r.
Bilindi¤i üzere, Anayasa düzeyindeki hukuki normlar belli politika
alanlar›nda genel ilkeleri belirler, çerçeveyi çizerler. Ancak, AB’nin
kad›n erkek eflitli¤i konusundaki yaklafl›m›n› ortaya koymak aç›s›ndan
141. maddenin burada tekrar an›lmas› yararl› olacakt›r. 141/1’e göre,
“Her Üye Devlet, kad›n ve erkek iflçilere ayn› ifl veya ayn› de¤ere sahip ifl için ücret eflitli¤i ilkesinin uygulanmas›n› sa¤lar.” Maddenin
amir hüküm olarak kaleme al›nm›fl olmas› dikkat çekmektedir. Antlaflma kad›n erkek eflitli¤inin sa¤lanaca¤› genel ilkesi ile yetinmemifl, bu
ilkenin özellikle çal›flma hayat›nda uygulanmas›n› aç›k ve emredici bir
flekilde ifade etmifltir. Antlaflma bununla da yetinmemifl ve konuyu daha somuta indirgemifltir. Antlaflma, kad›n erkek eflitli¤inin, çal›flma hayat›ndaki özel hali ve uygulamas›nda, ücret konusunu düzenlemifltir.762
Konunun bu kadar somut biçimde düzenlenmesinden, AB’nin kad›n erkek eflitli¤i konusuna özel önem verdi¤ini fakat çal›flma yaflam›nda bu
eflitli¤in sa¤lanmas›na daha fazla önem verdi¤i sonucuna ulaflabiliriz.
Toplulu¤un çal›flma hay›t›nda kad›n erkek eflitli¤ini gerçeklefltirme konusuna verdi¤i özel önem, 141. maddenin 3.763 ve 4.764 f›kralar›ndan da
762
Buna göre;“Cinsiyete dayalı ayırımcı olmayan eşit ücret: a) aynı iş için parça başına ödenen ücretin
aynı ölçü birimi üzerinden hesaplanması b) zaman esasına göre ödenen ücretin, aynı işler için eşit olması
anlamına gelir.”
763
Konsey, 251. Madde'de belirtilen usul uyarınca hareket ederek ve Ekonomik ve Sosyal Komite'ye
danıştıktan sonra, aynı iş veya aynı değere sahip iş için aynı ücret ilkesi dahil olmak üzere, istihdam ve meslek konularında erkekler ve kadınlara eşit fırsatlar ve eşit muamele ilkelerinin uygulandığını temin eden önlemleri alır.
764
Çalışma hayatında erkekler ve kadınlar arasında uygulamada tam eşitliği sağlamak için, eşit muamele ilkesi. Üye Devletlerin az sayıda temsil edilen cinsiyetin mesleki faaliyette bulunmasını veya mesleki kariyerlerindeki dezavantajların engellenmesi veya telafi edilmesini kolaylaştırmaya yönelik belirli avantajlar
sağlayan önlemleri muhafaza veya kabul etmelerini engellemez.
-156-
aç›kça anlafl›labilir. Özellikle 141/4. maddede “çal›flma hayat›nda” ibaresi aç›kça yer alm›flt›r.
Çal›flma hayat›nda kad›n erkek eflitli¤i konusunda belirtilmesi gereken di¤er bir husus, pozitif ayr›mc›l›¤›n belli ölçülerde benimsenmifl
olmas›d›r. 141/4. maddeye göre; “Çal›flma hayat›nda erkekler ve kad›nlar aras›nda uygulamada tam eflitli¤i sa¤lamak için, eflit muamele
ilkesi; Üye Devletlerin az say›da temsil edilen cinsiyetin mesleki faaliyette bulunmas›n› veya mesleki kariyerlerindeki dezavantajlar›n engellenmesi veya telafi edilmesini kolaylaflt›rmaya yönelik belirli avantajlar sa¤layan önlemleri muhafaza veya kabul etmelerini engellemez.”
Madde, çal›flma hayat›nda kad›nlar›n az temsil edildi¤i ifl alanlar›nda,
kad›n istihdam oranlar›n› artt›rmak amac›yla üye ülkelerin pozitif ayr›mc›l›k yapabilmelerine izin vermifltir.
Belirtmek gerekir ki, istihdam politikas› aç›s›ndan önemli olan,
eme¤ini iflgücü piyasas›na arz eden herkesin ifl bulabilmesinin sa¤lanmas›d›r. Bireylerin erkek ya da kad›n olmas› tan›m gere¤i zorunlu de¤ildir. Bu nedenle, kad›nlar›n çal›flma hayat›nda daha fazla yer almas›,
istihdam politikas›ndan çok sosyal politika aç›s›ndan bir hedef olmak
durumundad›r. Ancak, Antlaflma’n›n 3. maddesinin aç›k hükmü gere¤i
Toplulu¤a ait di¤er tüm politikalarda oldu¤u gibi kad›n erkek eflitli¤i,
istihdam politikas›n›n da zorunlu bir parças› olmak durumundad›r. Bu,
istihdam politikas›n›n de¤il ancak Antlaflma’n›n 3. maddesinin öngördü¤ü bir durumdur.
3.6.3. Ekonomik ve Mali Politikalar›na Tabi Olma
Bugün, AB olarak tüzel kiflili¤i olmayan; ancak, Avrupa Toplulu¤u
olarak tüzel kiflili¤i bulunan yap›lanman›n veya örgütsel yap›n›n temeli, AET’ye dayanmaktad›r. Yani, ç›k›fl noktas› ekonomik bütünleflmedir. Yap›ya, zaman içinde di¤er boyutlar (sosyal, çevre, güvenlik v.b.)
eklemlenmifltir. Ancak, öncelik her zaman ekonomik hedefler olmufltur. Bu gerçekten hareketle, di¤er politika alanlar›n›n ekonomik politika ve hedefleri ile uyumlu olmas› hatta ekonomi politikas›na ba¤›ml›
k›l›nmas› yad›rganacak bir durum de¤ildir. Belirtilen olgu, istihdam
-157-
politikas› için de geçerlidir. Konuyu genel hatlar› ile belirtmek gerekirse flunlar söylenebilir.
AA 4. maddesine göre, hem üye devletler hem de Topluluk, 2. maddede belirlenen hedeflere ulaflmak için yürütece¤i tüm faaliyetlerini,
“… ‹ç Pazara, Üye Devletlerin ekonomi politikalar›n›n s›k› eflgüdümüne ve ortak hedeflerin tan›m›na dayal› bir ekonomi politikas›n›n kabulünü ve serbest rekabete dayal› aç›k pazar ekonomisi ilkesine sayg›
uyar›nca…” sürdürmek durumundad›rlar. Bu hüküm, 4. maddenin son
bendi ile iyice pekifltirilmifltir. 4. madde; “Üye Devletlerin ve Toplulu¤un faaliyetleri flu yönlendirici ilkelere sayg›y› içerir: istikrarl› fiyatlar, güçlü kamu maliyesi ve istikrarl› ödemeler dengesi ” fleklinde düzenlenmifltir. 4. maddeye göre; Antlaflma’da (aksine bir düzenlemenin
bulundu¤u durumlar d›fl›nda), uygulanacak politikalarda fiyat istikrar›,
kamu mali dengesi ve istikrarl› ödemeler dengesi öncelikle gözetilecektir. Gerek Topluluk gerekse üye devletlerce uygulanacak politikalarda, serbest rekabete dayal› aç›k pazar ekonomisi modeli esas al›nacak ve Topluluk taraf›ndan oluflturulan, s›k› eflgüdüme dayal› ortak
ekonomi politikalar›na uyumlu olacakt›r. Bu hususa ortak ekonomi politikas›n› düzenleyen 98. ve para politikas›n› düzenleyen 105. maddelerde tekrar vurgu yap›lm›flt›r.
‹stihdam politikas› özelinde durum incelenecek olursa; yukar›da yap›lan de¤erlendirme, AA’n›n 126. maddesi ile de do¤rulanmaktad›r.
Antlaflma’da “‹stihdam” bafll›¤› alt›nda düzenlenen 126. maddede, üye
devletlerin istihdam politikalar›n›, 99/2. madde uyar›nca kabul edilen
üye devletlerin ve Toplulu¤un ekonomi politikas›n›n genel yönlendirici ilkeleriyle uyumlu olarak yürütece¤i hükme ba¤lanm›flt›r.
Son olarak, Topluluk politikalar›n›n düzenlendi¤i 3. madde dikkatlice incelendi¤inde flu gerçek ortaya ç›kacakt›r. Antlaflma, ‹ç Pazara
iliflkin politikalar, tar›m, bal›kç›l›k ve ulaflt›rma politikalar›n› ortak politika olarak niteleme gere¤i duyarken, di¤er Topluluk politikalar› için
(istihdam politikas› için de) bu niteleme yap›lmam›flt›r.
-158-
3.6.4. Yetki ‹kamesi
‹stihdam politikas› alan›nda esas yetkili olan ulusal devletlerdir. Bu
yaklafl›m, AB’nin sosyal alanda tek tip bir uygulama içinde olmamas›n›n sonucu olarak görülebilir. Yukar›da belirtildi¤i üzere kurulufl y›llar›ndan itibaren gerek sosyal politika ve gerekse istihdam politikas›n›n
ortak politika olarak al›n›p al›nmamas›, her zaman bir tart›flma alan›
oluflturmufltur. AB, bu tart›flmalarda ortalama bir yol izlemifltir. Bu orta yol aray›fl›nda, yetki ikamesi ilkesi önemli bir rol oynamaktad›r.
AA’n›n 5. maddesinde Toplulu¤un, Antlaflma ile kendisine tan›nan
yetki ve hedeflerle s›n›rl› olarak faaliyet gösterece¤i hüküm alt›na al›nm›flt›r. Yani, Antlaflma’da Toplulu¤un münhas›r olarak yetkili k›l›nd›¤› konular d›fl›nda, Toplulu¤un hukuki tasarruflarda bulunma yetkisi
k›s›tlanm›flt›r (Topluluk yetkisinin s›n›rl›l›¤› ilkesi). Toplulu¤un kurulufl amaçlar›na uygun olarak, üye ülkelerin egemenliklerini s›n›rl› bir
flekilde Toplulu¤a devrettikleri göz önüne al›nd›¤›nda, Topluluk organlar›n›n her konuda hukuk kural› koyamamas› ola¤an karfl›lanmal›d›r.765
Bir konu Topluluk münhas›r yetkisine girse dahi Toplulu¤un yetkisi yine de s›n›rs›z olmayacakt›r. Bu durumda da Antlaflma’n›n 5/3. maddesi devreye girmektedir. Münhas›r yetkili oldu¤u konularda/alanlarda
bile Topluluk faaliyeti, Antlaflma’da belirlenen hedeflerine eriflmek
için gerekli olan s›n›r› aflamayacakt›r. Öyleyse istihdam politikas›n›n,
Toplulu¤un münhas›r yetkisi içinde olup olmad›¤› önem tafl›maktad›r.
Toplulu¤un münhas›r yetkili oldu¤u alanlar ne yaz›k ki Antlaflma’da
aç›k bir flekilde düzenlenmemifltir. Bu husus uygulama ve özellikle
ATM kararlar› ile süreç içinde belirlenmifltir. ‹lk olarak, 3. maddede istihdam politikas›n›n ortak politika olarak nitelendirilmemifl olmas› bir
fikir vermesi aç›s›ndan önemlidir. AA’n›n 3/1. maddesi “istihdam için
eflgüdümlü bir strateji gelifltirerek etkinliklerini art›rmak amac›yla, üye
devletler aras›ndaki istihdam politikalar›n›n eflgüdümünün desteklenmesinden” bahsetmektedir. AA’n›n 3/1. maddesinden anlafl›laca¤› üzere, Toplulu¤a yüklenmifl bir yükümlülük söz konusu de¤ildir. Ancak,
Antlaflma’n›n istihdam bafll›¤› alt›nda yer alan 126. maddesi konuyu
765
-159-
ayd›nlatma bak›m›ndan önemlidir. Söz konusu 126. maddenin hem birinci hem de ikinci bentleri do¤rudan üye devletleri muhatap alm›flt›r.
126. madde kapsam›nda da Toplulu¤a bir yükümlülük verilmemifltir.
fiu halde, istihdam politikas›n›n somut olarak belirlenmesi ve uygulanmas› aç›s›ndan, Toplulu¤a verilmifl bir münhas›r bir yetki söz konusu
de¤ildir. Bu durum, Antlaflma’n›n 5. maddesinde yer alan “Kendi münhas›r yetkisine girmeyen alanlarda Topluluk, yetki ikamesi ilkesine uygun olarak ve söz konusu faaliyetin hedefleri, üye devletler taraf›ndan
tatminkar bir ölçüde gerçeklefltirilemeyece¤i ve dolay›s›yla öngörülen
faaliyetin boyutlar› ile etkileri Topluluk seviyesinde daha iyi gerçeklefltirilebilece¤i ölçüde müdahalede bulunur” ifadesi ile de örtüflmektedir.
‹stihdam politikas› söz konusu oldu¤unda esas olan; tek tek üye ülkelerin yetkileridir. Bu yarg›, Antlaflma’n›n istihdam bafll›¤› alt›nda yer
alan 127. maddesinde “Topluluk, ….üye devletlerin yetkilerine sayg›
gösterir” fleklinde aç›k flekilde ifade edilmifltir.
Çal›flman›n konusunun AB’nin istihdam politikas› genel esaslar› oldu¤u dikkate al›nd›¤›nda ve Toplulu¤un bu alanda somut politika üretme yetkisinin olmad›¤›, yukar›daki de¤erlendirmeden anlafl›ld›¤›na göre, istihdam politikas› ile Topluluk aras›nda nas›l bir iliflki söz konusu
olacakt›r? Yüksek seviyeli istihdam› sa¤lamak, Toplulu¤un amac›d›r.
Ancak, bunu kendisi sa¤lamayacak, üye devletler eliyle gerçeklefltirecektir. Dikkat edilecek olursa, gerek Toplulu¤un görevini düzenleyen
2. madde ve gerekse Topluluk politikalar›n› düzenleyen 3. maddeler,
kendisine muhatap olarak Toplulu¤u alm›fllard›r. Ancak, Topluluk bu
alanda münhas›r olarak yetkilendirilmemifltir. Bunun yerine, yetki ikamesi ilkesine uygun olarak ulusal devletler yetkili k›l›nm›flt›r. Fakat
aç›klamalar yukar›daki soruya tam bir yan›t oluflturacak nitelikten
uzakt›r. Burada flu de¤erlendirmenin yap›lmas› mümkündür; Toplulu¤un istihdam politikas› alan›ndaki tek somut yetkisi, eflgüdümü sa¤lamaktan ibarettir. Antlaflma’n›n istihdam politikas› alan›nda Toplulu¤a
yönelik di¤er hükümleri politik dilek niteli¤ini tafl›yan genel hükümlerden oluflmaktad›r.
-160-
3.6.5. Çoklu Karar Alma Sürecine Tabi Olma
Antlaflma’n›n 128. maddesine göre: Konsey, Komisyonun önerisi
üzerine, nitelikli ço¤unlukla ve Avrupa Parlamentosu, Ekonomik ve
Sosyal Komite, Bölgeler Komitesi ile madde 130'da belirtilen ‹stihdam
Komitesinin görüflünü ald›ktan sonra; üye devletlerin istihdam politikalar›nda dikkate alacaklar›, y›ll›k yönlendirici ilkeleri düzenler.
3.6.6. ‹zleme ve De¤erlendirme, Raporlama Süreçlerini
‹çerme
Raporlama, izleme ve de¤erlendirme süreci, AA’n›n 128. maddesinde düzenlenmifltir. Buna göre; Konsey taraf›ndan her y›l Toplulu¤un istihdam durumu de¤erlendirilir ve Komisyon taraf›ndan haz›rlanan y›ll›k ortak rapora dayanarak, durum hakk›nda sonuçlara var›l›r. Daha
sonra, Komisyonun önerisi üzerine nitelikli ço¤unlukla ve Avrupa Parlamentosu, Ekonomik ve Sosyal Komite, Bölgeler Komitesi ile ‹stihdam Komitesinin görüflünü ald›ktan sonra, üye devletlerin istihdam politikalar›n› olufltururken dikkate alacaklar›, y›ll›k yönlendirici ilkeler
belirlenir. Bu yönlendirici ilkeler dikkate al›narak, üye devletler, Konsey ve Komisyona, istihdam politikas›n› uygulamak için al›nan temel
önlemler hakk›nda y›ll›k raporlar›n› sunarlar. Dönem sonunda Konsey,
üye devletlerin istihdam politikalar› ile ilgili uygulamalar›n› inceler. Bu
incelemenin sonuçlar›na dayanarak Konsey ve Komisyon; Avrupa
Konseyi için Topluluktaki istihdam durumu ve istihdam için yönlendirici ilkelerinin uygulanmas› hakk›nda görüfllerin yer ald›¤› ortak bir rapor haz›rlarlar.
3.7. Koordinasyon – Eflgüdüm Sa¤lama
Toplulu¤un istihdam politikas› alan›ndaki yetkisinin eflgüdümü sa¤lamaktan öteye geçmedi¤i yukar›da ifade edilmiflti. fiu halde, eflgüdüm
kavram›n› aç›klamak gerekecektir. Eflgüdüm; "Uluslararas› karfl›l›kl›
ba¤›ml›l›k göz önüne al›nd›¤›nda, ulusal politikalardaki de¤iflikliklerdir." Baflka bir tan›ma göre eflgüdüm; ülkenin farkl› politikalar takip etmesini sa¤layan, karfl›l›kl› müzakerelerle oluflturulmufl politika ayarlamalar›d›r. Hangi tan›m benimsenirse benimsensin, tan›mlar eflgüdü-161-
mün belli bir yönüne dikkat çekmektedir. Eflgüdüm asl›nda, bir süreç
ve derece iflidir. Ulusal ya da bölgesel rekabetten bafllay›p, bu otoritelerin uluslar-üstü bir otoritede birleflmesine kadar de¤iflik tür ve biçimleri olabilmektedir.766 Tokol ise kavram›, eflgüdümün öngörüldü¤ü politika alanlar›nda üye devletlerin hukuk düzenlerinin birbiri ile çeliflmeyecek hale getirilmesi olarak tan›mlamaktad›r.767 Yap›lan aç›klamalar
›fl›¤›nda eflgüdümün befl farkl› derecesi oldu¤u söylenebilir:768
a) Bilgi de¤iflimi: Koordinasyonun en basit ve zay›f halidir. Sadece
bilgi de¤iflimini içerir. Politika hedefleri ve öncelikleri hakk›nda bilgi
de¤iflimi olabilir ancak taraflar, kendi kararlar›n› kendileri verirler.
b) Kriz idaresi: Bir defaya mahsus ve/veya geçici karaktere sahip
bir koordinasyon fleklidir. Ekonomide belli zorluklarla karfl›lafl›ld›¤›nda, buna verilecek belli tepkilerle s›n›rl›d›r.
c) Hedef belirlenmesi: Politika yap›c›lar, döviz kuru, faiz haddi vb.
gibi parasal hedefler üzerinde anlaflabilirler. Ancak, koordinasyon bu
hedeflerin belirlenmesi ile s›n›rl›d›r.
d) K›smi koordinasyon: Politika belirlenmesini içerir.
e) Tam koordinasyon: Politika yap›c›lar, bütün hedefler ve politika
araçlar› üzerinde müzakere ve pazarl›k yaparak politika tayin ederler.
AB'de koordinasyon süreçleri flunlard›r: Genifl Ekonomik Politika
K›lavuzu (BEPG), Çoklu Denetim (MS), Afl›r› Aç›k Prosedürü (EDP),
‹stikrar ve Büyüme Anlaflmas› (SGP), ve Köln (Cologne), Kardif (Cardiff), Lüksemburg (Luxembourg), süreçleri.769
766
Ahmet Beşkaya, “Avrupa Birliği’nde Politika Koordinasyonu”, Editör: Muhsin Kar-Harun Arıkan,
Avrupa Birliği Ortak Politikalar ve Türkiye, Beta, İstanbul, 2003, s.125
767
Tokol, (b), a.g.e., s.96.
768
Ahmet Beşkaya, a.g.e., s.126
769
BEPG'ler ekonomik politika koordinasyonunun merkezinde yer alır. Luxembourg, Cologne, Cardiff
süreçlerini bir araya getirerek, aralarında sinerji yaratmaya çalışır. Ayrıca, MS sürecini de biçimlendirir. MS
sürecinde, EMU'nun genel işleyişi ve ulusal ekonomik politikaların BEPG'lerle uyumlu olup olmadığı
denetlenir. EDP, bütçe açıklarının GSYİH'nın %3'ünü aşmasını yasaklar. SGP, orta vadede bütçenin dengede
olmasını ya da fazla vermesini amaçlar. Bu iki süreç, bütçe disiplininin sağlanabilmesi için, üye ülkelerin ulusal
düzeyde gerekli önlemleri almasını sağlamayı hedeflemektedir. Cologne süreci, kamu otoriteleri ile ücret
artışı talep edenler arasındaki gayrı resmi görüşme ve diyalogları kurumsallaştıran süreçtir. Büyüme, fiyat
istikrarı ve istihdam artışını sağlamak için ücretler ile para, maliye, ve bütçe politikaları arasındaki uyumu
sağlamayı amaçlar. Cardiff ve Luxembourg süreçleri, istihdamı ve Tek Pazar'ın işlerliğini iyileştirmeyi hedeflemektedir. Cardiff süreci, mal, emek ve sermaye piyasalarındaki yenilik ve yapısal reformları izler ve
değerlendirirken, Luxembourg süreci AB ülkelerindeki emek piyasasının yapısal sorunlarıyla aktif bir şekilde
ilgilenecek bir yaklaşım oluşturmayı amaçlamaktadır. Bkz. Ahmet Beşkaya, a.g.e., s.131-132.
-162-
AB’de uygulanan baz› eflgüdüm biçimleri ve eflgüdümde rol alan
aktörler ve hedefler bu çal›flman›n ekinde yer alan ekler dizini alt›nda
Tablo 5’te gösterilmifltir. (Tabloya sadece istihdam politikas› ile ilgili
olan eflgüdüm süreçleri al›nm›flt›r.)
Avrupa Birli¤i istihdam politikas› söz konusu oldu¤unda, eflgüdümün temel olarak befl aç›dan sa¤lanmas› öngörülmüfltür. AA’da istihdam bafll›¤› alt›nda öngörülen eflgüdüm alanlar› flunlard›r:
• Toplulu¤un görevi olarak yüksek seviyeli bir istihdam düzeyinin
sa¤lanmas› aç›s›ndan,
• Çal›flma yaflam›nda cinsiyete dayal› ayr›mc›l›¤› gidermek için,
• Topluluk politikalar›n›n oluflumunda ve uygulanmas›nda, (özellikle Toplulu¤un yürüttü¤ü ekonomi politikas›, para politikas›, sosyal politika ve istihdam politikalar› aras›nda).
• Üye devletler aras›nda.
• Üye devletler ile Topluluk ve Topluluk organlar› aras›nda.
Yukar›da say›lan eflgüdüm alanlar›na afla¤›da k›saca de¤inilmifltir.
Ancak, konunun de¤erlendirilmesine geçmeden önce, yukar›da say›lan
eflgüdüm alanlar›n›n son üçü ile çal›flmam›zda AB ‹stihdam Politikas›n›n Genel Özellikleri bafll›¤› alt›nda say›lan Çoklu Karar Alma Sürecine Tabi Olma ve ‹zleme, De¤erlendirme, Raporlama Süreçlerini ‹çerme alt bafll›klar›n›n flimdiye kadar yap›lm›fl tüm çal›flmalarda Aç›k Eflgüdüm Yöntemi çat›s› alt›nda incelenmifl oldu¤u belirtilmelidir.770
Aç›klanan nedenle, konuya afla¤›da ayr› bir bafll›k alt›nda tekrar yer verilmifltir.
3.7.1. Toplulu¤un Görevi Olarak Yüksek Seviyeli Bir
‹stihdam Düzeyinin Sa¤lanmas› Aç›s›ndan
Toplulu¤un hedefi olan yüksek seviyeli sürekli bir istihdam düzeyi770
Açık Eşgüdüm Yöntemi, dört bileşenden oluşur. 1. Konsey tarafından ortak Avrupa kılavuz ilkelerinin
oluşturulması. 2. Kıyaslama ve emsal gözden geçirme çalışmalarını, en iyi uygulamaları yaygınlaştırmayı ve
ortak göstergeleri içeren karşılıklı öğrenme süreci. 3. Bu kılavuz ilkeler ve öğrenme süreci ışığında her
hükümet tarafından oluşturulacak ulusal planlar. 4. Sonuçların düzenli aralıklarla Konsey tarafından
değerlendirilmesi ve bu değerlendirmelerden ortaya çıkabilecek tavsiyeler. Bkz. Mario Telo, “Avrupa
Birliği’nde Yönetişim ve Yönetim: Açık Koordinasyon Yöntemi”, Editör: Maria Joao Rodrigues, Avrupa’nın
Yeni Bilgi Ekonomisi, Dışbank Kitapları, İstanbul, 2004, s.271
-163-
nin 27 farkl› ülkede sa¤lanmas› aç›s›ndan, politika eflgüdümü zorunludur. Afla¤›da aç›klanaca¤› üzere AB’nin 2010 y›l› hedefleri, tek tek ülkeler için konulmufl hedefler olmay›p, AB ortalamas› olarak düflünülmüfl hedeflerdir. Amsterdam Antlaflmas› (AA) 125. madde; “Üye Devletler ve Topluluk, bu Bafll›k uyar›nca (istihdam), bu Antlaflma'n›n 2.
maddesinde tan›mlanan amaçlar› baflarmak için eflgüdümlü bir istihdam stratejisi gelifltirmek ve özellikle ekonomik de¤iflikliklere duyarl›
olan vas›fl›, e¤itilmifl ve uyarlanabilir iflgücü ve bir iflgücü piyasas› gelifltirmek için çal›flacaklar›n›” hüküm alt›na alm›flt›r. Antlaflma 2. maddede belirtilen yüksek seviyeli istihdam seviyesine ulaflma hedefine
“eflgüdümlü” bir strateji ile ulafl›laca¤›n› aç›kça öngörmüfltür.
3.7.2. Çal›flma Yaflam›nda Cinsiyet Ayr›m›n› Gidermek ‹çin
Çal›flma yaflam›nda cinsiyet ayr›mc›l›¤› ile ilgili düzenlemeler
AA’n›n istihdam bafll›¤› alt›nda yer almamaktad›r. Daha öncede ifade
edildi¤i gibi çal›flma yaflam›nda kad›n erkek eflitli¤ine yönelik giriflimler, istihdam politikas›ndan çok sosyal politika kapsam›nda de¤erlendirilmektedir. Gerçekten de çal›flma hayat›nda kad›nlar›n istihdam›na
iliflkin özel hükümlerin, Antlaflma’da sosyal hükümler aras›nda düzenlenmifl olmas›, bunun en güzel kan›t›d›r. Çal›flma Yaflam›nda Cinsiyet
Ayr›m›n› Gidermek bafll›¤›n›n bu k›s›mda ele al›nmas›n›n nedeni, Antlaflma’n›n 3/2. maddesinin aç›k hükmü gere¤idir. Söz konusu maddede
Toplulu¤un tüm politikalar› belirlenirken bu hususun dikkate al›naca¤›
aç›kça hükme ba¤lam›flt›r.
3.7.3. Topluluk
Uygulanmas›nda
Politikalar›n›n
Oluflumunda
ve
Topluluk politikalar›n›n oluflumunda ve uygulanmas›nda, özellikle
Toplulu¤un yürüttü¤ü ekonomi politikas›, para politikas› ve istihdam
politikalar› aras›nda eflgüdüm, Amsterdam Antlaflmas›’nda (AA) üzerinde en çok durulan konudur. Ekonomi ve para politikalar› ile istihdam politikas› aras›ndaki eflgüdüme vurgu yap›lmas›, ekonomik bütünleflmeyi esas alan bir Kurumsal yap› için do¤al say›labilecek bir durumdur.
-164-
AB’nin temeli AET Antlaflmas›na dayanmaktad›r. AET ise temelde
ekonomik bütünleflmeyi hedef almaktad›r. Ancak, zamanla yeni politika alanlar› Toplulu¤un ilgi alan›na girmifltir. Bunlardan bir k›sm› ortak
politika seviyesine yükselirken, bir k›sm› ise ortak ilgi alan› olarak
Antlaflmalarda yer alm›flt›r. Zaman içinde yeni politikalar Toplulu¤un
ortak politikalar› veya ortak ilgi alan›na eklemlense bile ekonomik boyut her zaman önceli¤ini korumufltur. Bugün, birçok alan/konu Topluluk politikalar› aras›na al›nm›flt›r. Do¤al olarak, çok say›daki politikalar aras›nda bir uyumun sa¤lanmas› gereklili¤i aç›kt›r. Konuya istihdam politikas› aç›s›ndan yaklafl›l›rsa, bu politika alan›n›n do¤rudan veya dolayl› olarak ilgili olmad›¤› Topluluk politikas› yok gibidir. Özellikle e¤itim, mesleki e¤itim, bölgesel politika, KOB‹, sanayi, bilgi toplumu, sosyal politika, serbest dolafl›m gibi politika alanlar› ile istihdam
politikas› aras›nda yak›n bir iliflki söz konusudur. Genifl kapsaml› olarak düflünüldü¤ünde, Toplulu¤un geniflleme süreci bile istihdam politikas› üzerinde etkili olmufltur. Ancak, istihdam politikas›n›n genel özelliklerini incelerken Kurucu Antlaflmalar› (Amsterdam Antlaflmas› ile
düzenlemifl halini) temel al›rsak, irdelenmesi gereken politika alan›,
ekonomi ve para politikas› ile istihdam politikas› aras›ndaki iliflkidir.
Gerçekten de istihdam bafll›¤› alt›nda at›f yap›lan tek politika alan›,
ekonomi ve para politikas›d›r. Di¤er politikalar ile istihdam politikas›
aras›ndaki ilgi AA’da, her politikan›n kendi bütünlü¤ü içinde kurulmufltur.
AA’n›n 126. maddesi, üye devletlerin kendi istihdam politikalar›n›
oluflturmalar›n› öngörmüfltür. Üye devletler taraf›ndan istihdama iliflkin olarak oluflturulacak politika, 99/2. madde uyar›nca kabul edilen,
üye devletlerin ve Toplulu¤un ekonomi politikalar›n›n genel yönlendirici ilkeleriyle uyumlu bir istihdam politikas› olacakt›r. Her ne kadar
99/2. madde uyar›nca tespit edilen genel yönlendirici ilkelerin tespitinde, 127/2. maddeye göre yüksek seviyeli bir istihdam gerçeklefltirme
amac›n›n dikkate al›naca¤› hükme ba¤lanm›fl olsa da bu hüküm genel
bir ilkeyi ifade etmektedir. Ayr›ca, 127/2. maddede yer alan bu hüküm,
128/2. madde ile zay›flat›lm›flt›r. 128/2. maddede, istihdama iliflkin
-165-
yönlendirici ilkelerin 99/2. madde uyar›nca kabul edilmifl olan genel
yönlendirici ilkeler ile uyumlu olmas› gerekti¤i amir hüküm olarak düzenlenmifltir.
3.7.4. Üye Devletler Aras›nda
‹stihdam politikas› alan›nda yetki üye devletlerde olmas›na karfl›n
yüksek seviyeli istihdam› gerçeklefltirmek Toplulu¤un görevi ve hedefidir. Ancak, Topluluk bu alanda münhas›r olarak yetkilendirilmemifltir. fiu halde, Topluluk bu hedefe nas›l ulaflacakt›r? Topluluk bu hedefine üye ülkeler eliyle ulaflacakt›r. 27 farkl› ülkenin bu hedefe ulaflmas›n› temin etmek için Toplulu¤a verilen yetki ise teflvik etme ve eflgüdümün sa¤lanmas›ndan ibarettir. Ancak, bu eflgüdüm faaliyetleri bile
bizzat Antlaflma’n›n kendisi taraf›ndan s›n›rlanm›flt›r.
Yüksek seviyeli bir istihdam gerçeklefltirmek Toplulu¤un oldu¤u
kadar üye devletlerin de sorumlulu¤udur. Bu husus AA’n›n 125. maddesinde “üye devletler eflgüdümlü bir strateji gelifltirmeye çal›fl›rlar”
fleklinde ifade edilmifltir. Üye devletlerin ortak amaç olarak de¤erlendirmesi gereken istihdam› gelifltirme faaliyetlerinin eflgüdümü, 126/2.
madde gere¤i Konseyce sa¤lanacakt›r. Ancak, üye devletler aras›nda
eflgüdüm sa¤lamada Toplulu¤un yetki ikamesi ilkesine sayg› gösterilmesi, 217/1. madde uyar›nca gereklidir. Asl›nda üye devletlerin haz›rlayacaklar› istihdam programlar›, Konseyce belirlenen genel yönlendirici (99/2. madde) ve istihdama iliflkin yönlendirici ilkeleri dikkate alarak haz›rlanaca¤›ndan (126. ve 128. maddeler), bu eflgüdüm zaten sa¤lanm›fl olacakt›r.
3.7.5. Üye Devletler ile Topluluk ve Topluluk Organlar›
Aras›nda
‹stihdam politikas› alan›nda as›l yetki üye devletlere ait olsa bile genel yönlendirici ilkelerin haz›rlanmas› ile istihdama iliflkin yönlendirici ilkelerin haz›rlanmas›nda, Toplulu¤a verilmifl görevler bulunmaktad›r. Topluluk, kendisine verilen bu sorumlulu¤unu kendi organlar› eliyle yerine getirecektir. Mevcut hali ile bu görev, oldukça karmafl›k bir
süreç içinde gerçeklefltirilmektedir. ‹stihdam politikas› yönlendirici il-166-
kelerinin haz›rlanmas› sürecinde, neredeyse tüm Topluluk organlar› az
ya da çok sorumluluk üstlenmektedir. Hatta 130. madde dikkate al›nd›¤›nda, Topluluk d›fl› sivil toplum kurulufllar› dahi sürece dahil olmaktad›r. Çok say›da üye ülke ve Topluluk organ›n›n süreçte yer almas›,
bunlar aras›nda bir eflgüdümü zorunlu k›lmaktad›r. Amsterdam Antlaflmas›’n›n 128. maddesinde, istihdama iliflkin y›ll›k yönlendirici ilkelerin oluflturmas›nda, sorumluluk verilen kurumsal yap›lar flunlard›r. Avrupa Konseyi (Zirve), Konsey, Komisyon, Avrupa Parlamentosu, Ekonomik ve Sosyal Komite, Bölgeler Komitesi ile madde 130'da belirtilen ‹stihdam Komitesi. Ayr›ca, 27 ulusal devlet ile sivil toplum kurulufllar› da eklendi¤inde sürecin yönetilmesinin iyi planlanm›fl bir eflgüdümü gerektirece¤i aç›kt›r. Üye devletler ile Topluluk ve Topluluk organlar› aras›ndaki uyum konusunda en önemli sorumluluklar Konseye
aittir.
Antlaflma’n›n genel nitelikli hedeflerine ulafl›lmas›nda, yasama görevini yerine getiren Konseyin sorumlulu¤u bulunmaktad›r. Bundan
baflka, genel ve istihdama iliflkin yönlendirici ilkelerin kabul edilmesinde Konsey söz sahibidir. ‹stihdam politikas› konusunda üye devletlerin
eylemlerinin eflgüdümünün, Konsey taraf›ndan sa¤lanaca¤› 126/2.
maddede ayr›ca hükme ba¤lanm›flt›r. Konseye, 129 ve 130. maddeler
ile de bu konuda sorumluluklar verilmifltir. 129. maddeye göre; “Konsey, madde 251’de belirtilen usul uyar›nca hareket ederek ve Ekonomik
ve Sosyal Komiteye ve Bölgeler Komitesi'ne dan›flt›ktan sonra, üye devletler aras›ndaki iflbirli¤ini teflvik etmekle” görevli k›l›nm›flt›r. 130.
madde ile de Konseye istiflari nitelikte bir ‹stihdam Komitesi kurma görevi verilmifltir.
3.8. Topluluk Normlar›n›n Uyumlaflt›rmas› ve ‹stihdam
Politikas›
27 Farkl› üye ülkeden meydana gelmifl Birli¤in, tespit edilmifl olan
hedeflerine ulaflmas› için Toplulu¤a eflgüdümü sa¤lama ifllevinden daha fazlas›n›n gerekece¤i aç›kt›r. Toplulu¤un hedeflerine ulaflmas›nda
kullanaca¤› araç, Topluluk hukuki tasarruflar›d›r. Topluluk hukuki ta-167-
sarruflar›n›n bir k›sm› ortak hukuk (hard law) oluflturmaya yöneliktir.
Yumuflak Hukuk (soft law)771 olarak ifade edilen di¤er hukuki düzenlemelerin amac› ise topluluk süreçlerinin yönetimi ile ilgilidir.772 Burada
can al›c› nokta, ilgili politika alan›nda Toplulu¤un düzenleme yapma
yetkisinin olup olmamas› ve yap›lan düzenlemenin ba¤lay›c› olup olmamas› ile ilgilidir. Topluluk hukuki düzenlemelerinde mevzuatlar›n
birlefltirilmesi veya ortak hukuk oluflturulmas› bir yana b›rak›ld›¤›nda,
Topluluk politikalar›n›n uygulanmas›nda kullan›lacak yöntemler,
AA’n›n de¤iflik maddelerinde da¤›n›k flekilde düzenlenmifltir. Burada
önemli olan, Topluluk politikalar›n›n uygulanmas›nda üye devletlerin
sistemlerinin birbirlerine hangi seviyede yak›nlaflt›r›laca¤›d›r. Üye ülkelerin mevzuatlar›n›n yak›nlaflt›r›lmas› yöntemleri; eflgüdüm (koordinasyon) sa¤lama, uyumlaflt›rma (ahenkli k›lma/harmonization) ve
mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas› fleklinde s›ralanabilir.773 Ancak, AA yukar›da belirtilen kavramlar›n aç›k bir tan›m›n› yapm›fl de¤ildir.774 Tekinalp, kavramlar›n hepsinin ayn› anlama geldi¤ini ileri sürmektedir.775
Ö¤retide ise kavramlar›n aç›klanmas› ve aralar›ndaki farklar›n ortaya
konmas› aç›s›ndan baflar› sa¤land›¤›n› söylemek zordur. Ancak, kavramlar›n efl anlaml› olarak kullan›ld›klar› yönündeki görüfllere (özellikle istihdam politikas› bafll›¤› alt›nda eflgüdümü sa¤lama söz konusu oldu¤unda) kat›lman›n mümkün olmad›¤› kanaatindeyiz.776 Çal›flman›n
ekinde yer alan Tablo 6, Tablo 7 ve Tablo 8’de, AA’da bu üç kavram›n
771
Kavram özellikle Topluluk hukukunda yasa benzeri çeşitli düzenlemeleri ifade etmek için
kullanılmaktadır. Bkz. http://en.wikipedia.org/wiki/Soft_law#Definition_of_Soft_Law. Erişim:20.06.2007
772
David M. Trubek, Patrick Cottrell, and Mark Nance, “Soft Law,” “Hard Law,” and European
Integration:Toward a Theory of Hybridity, http://law.wisc.edu/facstaff/trubek/HybridityPaperApril2005.pdf.,
Erişim:20.06.2007
773
Ali Nazım Sözer, Topluluk Sosyal Güvenlik Hukukunun genel özellikleri kapsamında Toplulukta
serbest dolaşım özgürlüğünü incelerken, “Sosyal dolaşım uzun vadede standartlaşma, orta vadede sistemler arası yakınlaşma ile sağlanabilir. Ancak, kısa vadeli etkili bir çözüm gerektiğinde başvurulabilecek yöntem koordinasyondur.” İfadesi ile mevzuatun yakınlaştırılması, uyumlaştırma ve koordinasyon/eşgüdüm
arasındaki farkı ortaya koymuştur. Bkz. Sözer, a.g.e., s.68.; Ayrıca,Tuncay, a.g.e., s.88.
774
Ergun Özsunay,“AET’de Hukukların Koordinasyonu Uyumlaştırılması, Denkleştirilmesi ve Topluluk
Hukuku’nun Belirgin Özellikleri”, AHEM, Birinci Avrupa Hukuku Haftası, İstanbul, 24-27 Ocak 1978, İstanbul, 1979, s.54.
775
Ünal Tekinalp, (Tekinalp/Tekinalp), AB Hukuku, Beta, İstanbul, 2000, s.732. Ayrıca, bkz. Özsunay, a.g.e.,
s.55.
776
Sosyal güvenlik normları açısından AB nin amacının uyumlaştırma olmadığı ve amacın eşgüdüm
olduğunu iddia etmektedir.” Bkz. Arıcı, a.g.e., s.66. Bu da eşgüdüm ile uyumlaştırma arasındaki farka işaret
etmektedir.
-168-
geçti¤i maddeler, maddelerin ilgili oldu¤u Topluluk politikalar› ve
madde metninde bu kavramlar›n yer al›fl biçimleri verilmifltir. Belirtilen hususlar dikkate al›narak bir de¤erlendirme yap›lmas› ve yap›lan bu
de¤erlendirmelerin ›fl›¤›nda, söz konusu kavramlar›n anlamland›r›lmas›n›n en makul çözüm olaca¤› kan›s›nday›z.
Mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas›; Topluluk Antlaflmalar› ile güdülen
amaçlara ulafl›lmas›nda öngörülen üç hukuki vas›tadan biridir.777 Ö¤retide, yak›nlaflt›rma kavram› yerine denklefltirme kavram› da kullan›lmaktad›r. Mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas›, üye ülkelerin iç hukuk kurallar› aras›ndaki ayr›l›klar›n azalt›lmas›d›r. Bir baflka ifade ile bir normun
örnek al›nan bir baflka norma afla¤› yukar› benzetilmesidir.778 Burada, iç
hukuk kurallar›n›n sadece Topluluk amaçlar› do¤rultusunda çekirdek
bölümlerinin denklefltirilmesi söz konusudur. Ulusal hukuklar›n, ortak
çekirdek düzenlemeye engel olmayan k›s›mlar›, mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas›na dahil de¤ildir.779
Tablo 6’da verilen Mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas› ile ilgili verilerden
ve politika bafll›klar›n›n incelenmesinden ç›kan sonuçlar flöyle özetlenebilir.
• Mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas›, Toplulu¤un ortak politikalar› aç›s›ndan öngörülmüfltür. AA’n›n 3. maddesinde ortak politika olarak
tan›mlanmayan Topluluk politikalar› aç›s›ndan mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas› öngörülmemifltir.
• Mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas›nda Konsey veya Komisyona yetki verilmifltir.
• Düzenlemeler amir hüküm niteli¤indedir.
• Mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas›nda, Topluluk hukuki tasarruflar›n›n
kullan›laca¤› aç›kça hükme ba¤lanm›flt›r.
• Mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas›na yönelik Topluluk hukuki tasarruflar›, ulusal devletlerin iç hukukuna müdahale edebilir.
777
778
779
Arıcı, a.g.e., s.76.
Özsunay, a.g.e., s.60.
Özsunay a.g.e., s.63
-169-
Uyumlaflt›rma kavram›n›n tan›m› konusunda ö¤retide birliktelik bulunmamas›na karfl›l›k, kavram ile ifade edilmek istenen; çeflitli devletlere ait hukuk düzenleri aras›nda, sürtüflme olmaks›z›n bir ba¤l›l›k kurulmas›d›r. Böylece uyumlaflt›rma, öngörülen politika alan›nda yer alan
normlar›n uygulanmas›nda benzer sonuçlar meydana getirmesine engel
olan ö¤eleri ortandan kald›r›lm›fl olacakt›r.780 Ancak, uyumlaflt›rma
(harmonizasyon), ayn›laflt›rmak, eflitlefltirmek anlam›na da gelmez.
Uyumlaflt›rmada hedef, üye ülkelerin iç hukuklar›na müdahale etmeksizin belli bir düzeyin (standizasyonun) sa¤lanmas›d›r.781 Uyumlaflt›rmada, genel ilkeler ve kurallar bellidir.782 Üye ülkeler, Topluluk taraf›ndan belirlenmifl bu genel ilke ve kurallara, yapacaklar› düzenlemeler ile
yaklaflmaya çal›fl›rlar.
Tablo 7’de verilen mevzuat›n uyumlaflt›r›lmas› ile ilgili veriler ›fl›¤›nda; politika bafll›klar›n›n ve maddelerin metni dikkate al›nd›¤›nda
genel olarak flunlar söylenebilir.
• Uyumlaflt›rmay› öngören Topluluk politikalar› aras›nda ortak politikalar yer almamaktad›r.
• Uyumlaflt›rmay› düzenleyen maddeler emredici hükümler içermemektedir.
• Uyumlaflt›rma; Toplulu¤a, üye devletlerin yasa ve tüzüklerini do¤rudan de¤ifltirme yetkisi vermez.
• Uyumlaflt›rman›n öngörüldü¤ü alanlar, mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas›n›n öngörüldü¤ü alanlardan daha fazlad›r.
Tablo 6, Tablo 7 ve Tablo 8’in birlikte incelenmesinden de anlafl›laca¤› gibi AA’da ulusal mevzuatlar›n yak›nlaflt›r›lmas›, ulusal mevzuatlar aras›nda uyum sa¤lanmas› ve belli politika alanlar›nda eflgüdüm
sa¤lanmas› kavramlar›ndan en çok tercih edileni, eflgüdüm kavram› olmufltur. Eflgüdüm, üye ülke hukuk sistemlerinin iflleyiflleri aras›nda bir
ba¤›n kurulmas› suretiyle Topluluk düzeyinde tan›nan haklar›n korun780
781
782
-170-
mas›n› amaçlamaktad›r.783 Eflgüdüm ile üye devletlerdeki hukuk kurallar›n›n bir karfl›laflt›rma yap›lmas›na olanak verecek flekilde, belli bir
düzeye getirilmesi ve eflgüdümün ön görüldü¤ü alanlarda uygulanacak
kurallar›n, üye devletlerin yurttafllar› bak›m›ndan zararl› ve sak›ncal›
olan yönlerinin giderilmesi hedeflenmektedir. Eflgüdüm yönteminde,
eflgüdüm öngörülen alandaki hukuk kurallar›n›n çekirde¤ine iliflilmemekte, sadece bunlar aras›ndaki sürtüflmeler giderilmeye çal›fl›lmakta784
ve çeliflik durumlar›n önüne geçilmesi amaçlanmaktad›r.785
Eflgüdüm kavram›n›n AA’da geçti¤i düzenlemeler dikkate al›nd›¤›nda; (Tablo 8) eflgüdüm kavram›yla AA’da ne ifade edilmek istendi¤ine dair flu de¤erlendirmenin yap›lmas› mümkündür.
• Kavram, Toplulu¤un yürütece¤i birçok politika alan› için kullan›lm›flt›r. Ancak kavram, ortak politikalar için kullan›ld›¤›nda madde
amir hüküm fleklinde kaleme al›nm›flt›r. Bu halde kavram›n maddelerde yer al›fl›; zorunlu eflgüdüm, s›k› eflgüdüm, etkin eflgüdüm fleklinde ifade edilmifltir. Belirtilen düzenlemelerin yer ald›¤› maddelerde,
eflgüdüm kavram›n›n ulusal mevzuatlar›n uyumlaflt›r›lmas› anlam›nda kullan›ld›¤› sonucuna da var›labilir. Böyle bir yarg›ya ortak politika kavram›n›n zorunlu bir sonucu olarak da ulaflmak mümkündür.
Kavram›n di¤er Topluluk politikalar› aç›s›ndan kullan›m› dikkate
al›nd›¤›nda ise benzer sonuca ulaflmak maddelerin amir hüküm olarak kaleme al›nmam›fl olmas› nedeni ile mümkün görülmemektedir.
Ayr›ca, eflgüdümün herhangi bir hukuki düzenlemeyi ifade etmeksizin sadece sözlük anlam› ile kullan›ld›¤› maddeler de bulunmaktad›r.
• Eflgüdüm kavram›n›n yer ald›¤› düzenlemeler ile Toplulu¤a, üye devletleri ba¤lay›c› hukuki tasarruflarda bulunma yetkisi verilmemifltir.
• Eflgüdümü öngören maddeler, Topluluk organlar› aras›nda ortak
karar alma sürecini içerirler. Eflgüdümü düzenleyen birçok madde
ortak karar alma sürecini düzenleyen 251. maddeye gönderme yapmaktad›r.
783
784
785
Arıcı, a.g.e., s.76
-171-
Yukar›da yap›lan de¤erlendirmelerin ›fl›¤›nda, Topluluk faaliyetlerini; iflbirli¤i, eflgüdüm, s›k› eflgüdüm, uyumlaflt›rma, mevzuatlar›n yak›nlaflt›r›lmas› ve hukukta birli¤in sa¤lanmas› olarak s›ralamak mümkündür. Mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas› ile uyumlaflt›rma aras›nda fark
olup olmad›¤› tart›flmaya aç›k olsa bile uyumlaflt›rma ile eflgüdüm aras›ndaki fark oldukça belirgindir.786
Bu kavramlar›n ayn› olgunun (“üye ülkelerinin hukuklar›n›n ilgili
Topluluk politikas› alan›nda birlefltirilmesi”) farkl› derecelerini ifade
etmek üzere kullan›lmakta oldu¤u ileri sürülebilir. Sözü geçen kavramlar›n her biri ile “hukukun birlefltirilmesi” bak›m›ndan farkl› bir amac›n izlendi¤i ve birlefltirme olgusunun belirli bir düzeyinin amaçlanmakta oldu¤u ifade edilebilir.787
‹stihdam politikas› aç›s›ndan önem tafl›yan husus, bu politika alan›nda hangi usulün benimsenece¤ine dairdir. ‹stihdam politikas› ile sosyal
politika aras›ndaki s›n›r›n tespitindeki zorluk ve AA’n›n sosyal hükümleri aras›nda istihdama iliflkin özel düzenlemelerin yer almas› nedeniyle istihdam politikas› alan›nda uyumlaflt›rman›n öngörüldü¤ü kan›s›na
da ulafl›lmas› mümkündür. Uyumlaflt›rma, üye ülkelerin mevzuatlar›n›n bir tür eflde¤erlili¤e sahip olmalar›n›n sa¤lanmas›788 ise istihdam politikas› alan›nda uyumlaflt›rma söz konusu de¤ildir. Nitekim AA’n›n istihdam politikas› ile ilgili 129. maddesinde bu yarg›, “Bu önlemler üye
devletlerin yasa ve tüzüklerinin uyumlaflt›r›lmas›n› kapsamaz” amir
hükmü ile ifade edilmifltir. Uyumlaflt›rma, AA’n›n sosyal hükümleri
için söz konusudur.
3.9. AB ‹stihdam Politikas›’n›n Hedefleri
Amsterdam Antlaflmas›’n›n metninden yola ç›karak, Avrupa Birli¤i
istihdam politikas›n›n hedeflerini, AA’da öngörülen istihdama iliflkin
hedefler ve AA’n›n verdi¤i yetkiye dayan›larak ç›kar›lan Topluluk hukuki tasarruflar›nda öngörülen istihdam hedefleri olarak s›n›fland›rmak
786
787
788
-172-
mümkündür. AA’da yer alan istihdama iliflkin hedefler, istihdam politikas›n›n genel hedeflerini olufltururken, Topluluk hukuki tasarruflar›
ile belirlenen hedefler somut ve özel hedefleri oluflturmaktad›r. De¤inilmesi gereken di¤er bir nokta, AA’da baz› politika bafll›klar›nda yer
alan istihdam ile ilgili hükümlerin, istihdam politikas› ile ilgili oldu¤u
ölçüde özel hedef olarak dikkate al›nmas›n›n mümkün olmas›d›r.
3.9.1 Avrupa ‹stihdam Politikas›’n›n Genel Hedefleri
Avrupa istihdam politikas›n›n hedefi veya amac›, yüksek seviyeli
kal›c› bir istihdam düzeyine ulaflmakt›r. Bu hedef, Amsterdam Antlaflmas›’n›n birçok maddesinde tekrarlanm›flt›r. Avrupa istihdam politikas›n›n bir baflka genel amac›, “ekonomik de¤iflikliklere duyarl› olan vas›fl›, e¤itilmifl ve uyarlanabilir iflgücü ve bir iflgücü piyasas› gelifltirmek” olarak 125. maddede düzenlenmifltir. Belirtilen genel hedeflerin
uygulamaya geçirilmesi için Lizbon hedefleri ve A‹S uygulamaya konulmufltur. Konu afla¤›da ayr›nt›l› olarak incelenmifltir.
3.9.2 Avrupa ‹stihdam Politikas›’n›n Özel Hedefleri
AA’n›n istihdam bafll›¤› alt›nda yer alan maddelerinde yukar›da verilen genel hedeflerin yan›nda özel hedeflere yer verilmemifltir. Antlaflma’da, kad›n iflgücünün az temsil edildi¤i alanlarda özel önlemler al›narak eflit temsili gerçeklefltirmeye yönelik eylemler say›lmazsa (bu
hüküm sosyal politika bafll›¤› alt›nda düzenlenmifltir) do¤rudan istihdam politikas› ile ilgili özel hedefler bulunmamaktad›r.789
Ancak, AA’n›n de¤iflik maddeleri yan› s›ra afla¤›da aç›klanan Lizbon Süreci ve Avrupa istihdam stratejisi kapsam›nda öngörülen özel
hedefler bulunmaktad›r. Özel hedefler, afla¤›da Avrupa ‹stihdam Stratejisi bafll›¤› alt›nda genifl olarak ele al›nm›flt›r.
789
Bu yargıya varırken yapısal tedbirler kapsamında gerçekleştirilen topluluk faaliyetleri dikkate
alınmalıdır. Tarım politikaları kapsamında yaşanan dönüşüm sonucu bugün tarımda istihdam edilen işgücü
miktarının toplam istihdam oranının %4’ler seviyesine inmesi, AİS ve Lizbon hedefleri doğrultusunda bilgi
toplumuna geçiş çalışmaları kapsamında sanayide istihdam edilen işgücünün hizmetler sektörüne kayması
vs. yapısal dönüşümler gibi.
-173-
3.10. ‹stihdam Politikas›n›n Belirlenmesinde Usul ve Esaslar
AB'de istihdam konusu, Birlik çap›nda iflbirli¤i yap›lmas› gereken
stratejik konulardan biridir. Üye ülkeleraras›nda konuyla ilgili koordinasyonun sa¤lanmas› gerekmektedir.790 Ancak, eflgüdümün derecesi konusunda uzlaflma sa¤lanamad›¤› için Avrupa Birli¤i; istihdam politikas› alan›nda, Birlik üyesi ülkelerin yar› gönüllü iflbirli¤ini öngören alternatif yaklafl›mlar›n aray›fl›na yönelmifltir.791 Bu aray›fllar›n sonunda AB,
istihdam konusunda politika eflgüdümü ile ilgili olarak, yeni bir araç
tespit etmifltir.792 Bu araç, AB düzeyinde ulusal ekonomik politikalar›n
çok tarafl› takibi için kullan›lan politika eflgüdümüdür ve 1997 Amsterdam Antlaflmas›’ndan sonra yöntem, istihdam politikas› alan›na tafl›nm›flt›r.793 ‹stihdam politikas› alan›ndaki bu eflgüdüm, bafllang›çta Lüksemburg Süreci ve daha sonralar› baz› de¤ifliklikler ile Aç›k794 Koordinasyon Metodu olarak tan›mlanmaya bafllanm›flt›r.795 Direktifler ve hükümetler-aras› ba¤lay›c› olmayan ortak çal›flmalar ile oluflan uluslarüstü kararlar ile flekillenen bu metot; daha önce karfl›lafl›lmayan yeni
bir metodu ortaya koymaktad›r.796 Aç›k koordinasyon metodu kapsam›nda, üye ülkelerin öncelik ve politikalar›n›n koordinasyon içerisinde
tespiti ve böylece soruna AB çap›nda bir yaklafl›m gelifltirilmesi sa¤lanmaya çal›fl›lm›flt›r.797 Aç›k iflbirli¤i yöntemi, istihdam politikas› ve
sosyal koruma alan›nda genifl kat›l›m›n sa¤lanmas›, farkl› düzeylerdeki yönetimlerin koordinasyonu, bilgi toplanmas› ve k›yaslamalar yap›lmas›na önem verilmesi, çeflitlilik ihtiyac›n›n kabul edilmesi, Komisyon
ve Konseyin sistemli ancak müeyyidesiz rehberli¤inin sa¤lanmas› ola790
Tahir Baştaymaz,“Avrupa Birliği’nde Genç İşsizliği ve Rosetta Planı’nın Türkiye’de Uygulanabilirliği”,
Mercek Dergisi, Ocak, 2007, s.136.
791
Erdoğdu, a.g.e.
792
Baştaymaz, a.g.e., s.136.
793
Erdoğdu., a.g.e.
794
Metot iki bakımdan “açıktır”. İlki, istihdam politikasının tüm aktörlerinin katılımı açısından açıktır.
(AB organları, ulusal hükümetler, ulusal hükümetlerin ilgili kurumları, bölgesel düzeydeki diğer aktörler,AB
ve ulusal düzeydeki sosyal ortaklar) İkincisi, değişiklikler ve öğrenim süreçleri açısından açıktır. Sürecin yıllık
dönemler halinde tekrarlanması ve kazanılan tecrübeler doğrultusunda sürekli geliştirilmesi, diğer ülkelerin
performansları ile sürekli karşılaştırmalar yapılması ve tecrübe değişimi (good practices) karşılıklı öğrenmeyi teşvik etmektedir. Bkz. Hekimler, (b), a.g.e., s.106-115.
795
Hekimler, (b), a.g.e., s.106-115.
796
Hekimler, (a), a.g.e., s.92.
797
Baştaymaz, a.g.e., s.136.
-174-
rak tan›mlanmaktad›r. Yöntemde, yapt›r›m yerine “manevi” bir bask›
söz konusu olmaktad›r.798
Avrupa istihdam politikas›n›n (A‹P) uyguland›¤› politik süreci ifade
eden “aç›k koordinasyon modeli”; belli hedeflerin tespit edildi¤i, ulusal aksiyon planlar›n›n de¤erlendirildi¤i ve bu do¤rultuda üye ülkelere
tavsiyelerin yap›ld›¤› politik bir süreci ifade etmektedir. Model, Topluluk düzeyinde yasaman›n yerine geçen de¤il, onu tamamlayan bir yöntemdir. Ancak, esas olarak model; yukardan afla¤› bir oluflum süreci geçirmedi¤i ve müeyyidelerle desteklenmedi¤i için "sert yasalardan",
“yumuflak yasalara" geçifli ifade etmektedir.799 Topluluk politikalar›n›n
uygulanmas›nda Aç›k Eflgüdüm yönteminin kullan›ld›¤› alanlar çal›flman›n ekinde yer alan Tablo 9’da özetlenmifltir.
A‹S çerçevesinde, ulusal istihdam politikalar›n›n y›ll›k olarak izlenmesini ve de¤erlendirilmesini öngören metot 128. maddede düzenlenmifltir. Buna göre:800
1) Her y›lbafl›nda Komisyonun önerisi do¤rultusunda Avrupa Konseyi, uygulamalar için öncelikli faaliyet alanlar›n›, nitelikli oy çoklu¤u ile belirlemektedir. ‹stihdam K›lavuzu (Rehberi) olarak adland›r›lan öncelikli faaliyet alanlar›nda somut hedefler belirlenmektedir.
2) Her üye ülke, içinde bulundu¤u koflullar› de¤erlendirip, k›lavuzda belirtilen hedeflere ulafl›lmas›nda kendisine en uygun yöntemleri belirleyen Ulusal Eylem Plan›'n› (Natianal Action Plan) oluflturmaktad›r. Bu plan›n oluflturulmas›nda ve uygulanmas›nda sendikalar, iflveren örgütleri, yerel ve bölgesel örgütler k›saca tüm
sosyal taraflar›n sürece dahil edilmesi istenmektedir.
3) Komisyon ve Konsey, üye ülkelere yöneltilen tavsiyeler do¤rultusunda, her ülkenin Ulusal Eylem Plan›'n› de¤erlendirmekte ve
Aral›k ay› Avrupa Konseyi toplant›s›na sunulmak üzere Ortak ‹stihdam Raporu (Joint Employment Report) haz›rlamaktad›r.
798
799
Seyhan Erdoğdu, “Avrupa Birliği ve Sosyal Politika”, Genel-‹fl Emek Araflt›rma Dergisi, 2005/1,
s.29., http://www.genel-is.org.tr/formatlananlar/2seyhan.doc., Erişim:26.06.2007
800
Hekimler, (b),a.g.e., s.106-115.
-175-
4) Konsey, Devlet veya Hükümet Baflkanlar›n›n de¤erlendirmelerine ba¤l› olarak, Aral›k ay› toplant›s›nda, bir sonraki y›la yönelik
olarak istihdam k›lavuzlar›n› (Employment Guidelines) onaylamaktad›r. Ayr›ca Konsey, Komisyonun önerisine ba¤l› olarak üye
ülkelere özel tavsiyelerde de bulunabilmektedir.
A‹S'e ifllerlik kazand›ran bu yap›lanma sayesinde, 1998 y›l›ndan itibaren istihdam k›lavuzlar› belirlen¬mekte ve buna ba¤l› olarak üye ülkeler taraf›ndan Ulusal Eylem Planlar› haz›rlanmaktad›r. Ancak, bu süreç 2005 y›l›ndan itibaren yeniden gözden geçirilmifl ve istihdam k›lavuzlar›n›n üç y›ll›k dönemler halinde tespit edilmesi kararlaflt›r›lm›flt›r.
Böylece ekonomik genel yönlendirici ilkeler ile daha yak›n bir iliflki
kurulmufltur. Oluflturulan yeni sürecin iflleyifli, çal›flma ekinde yer alan
flekiller k›sm›nda fiekil 5’te özet olarak gösterilmifltir.
3.11. ‹stihdam Politikas›’n›n Mali Arac›, Avrupa Sosyal Fonu
Avrupa Sosyal Fonu (ASF), AB içinde Roma Anlaflmas›’na dayanan en eski tarihli fonlardan biridir.801 ASF (The European Social Fund:
ESF), 1961 y›l›nda Roma Anlaflmas›'n›n 123. maddesine göre kurulmufltur.802 Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Bölgesel Kalk›nma Fonu ve
Avrupa Tar›msal Yönlendirme ve Garanti Fonunun yan› s›ra Toplulu¤un üçüncü yap›sal fonunu oluflturmaktad›r.803 Avrupa Sosyal Fonu,
AKÇT'da kömür ve demir-çelik sektörlerinde iflsiz kalan iflçilere, bu
Toplulu¤un yapt›¤› yard›m mekanizmas› esas al›narak oluflturulmufltur.804 AET'nin kurulufluyla birlikte, üye ülkeler aras›nda sosyal aç›dan
da bütünleflme sa¤lanmak istendi¤inden, sosyal sorunlar›n çözümünde
üye ülkelere destek olmak üzere bir fon yarat›lmas› öngörülmüfltür.805
Fon, ekonomik ve sosyal yak›nlaflman›n desteklenmesine yard›m etmekte ve Topluluk genelinde tutarl› bir istihdam politikas›n›n oluflturulmas›nda önemli bir araç niteli¤i tafl›maktad›r.806
801
803
804
805
806
Ergüder Can, Avrupa Birli¤i Bölgesel Politikalar› ve Yap›sal Fonlar: Uyum Sürecinde Türkiye
‹çin Bir De¤erlendirme, Asil Yayın Dağıtım, Ankara, 2004, s.72.
802
-176-
‹lk kuruldu¤u y›llarda imkânlar›n›n oldukça az olmas›, sadece ilgili
devletlerce yap›lan harcamalar›n yüzde 50'sini karfl›lamas› ve yard›mlar›n iflçilerin en az alt› ay çal›flmalar›ndan sonra verilmesi gibi sebeplerle, Fonun çal›flmas›na yönelik elefltiriler olmufltur. Elefltiriler sonucu
Konseyin 26 Kas›m 1970 tarihinde ald›¤› bir karar gere¤ince; Fon, bir
yap› de¤iflimine u¤ram›flt›r. Yeni yap›s› ile ASF, 1 Nisan 1972'de yürürlü¤e girmifltir. Yeni Avrupa Sosyal Fonunun iki farkl› fonksiyonu
vard›r: Fon, bir taraftan Topluluk taraf›ndan izlenen politikalar sonucunda ortaya ç›kan iflsizli¤i önleyici önlemleri finanse ederken, di¤er
taraftan da mevcut yap›sal ve bölgesel dengesizli¤i giderici faaliyetlere yard›m edecektir. Bu son faaliyetlere Fonun katk› pay› % 50 ile s›n›rland›r›lm›flt›r. ‹flsizli¤i önleyici önlemleri ise % 100 oran›nda finanse edebilecektir.807
1970 y›l›ndan itibaren Fonun, sorumluluk ve fonksiyonlar› giderek
geniflletilmifltir. 1971’de iflçiler d›fl›nda kalanlara yard›m, 1974'de göçmen iflçilere yard›m, 1976'da tekstil ve giyim sektöründe çal›flanlara
özel önlem uygulamas›, 1977'de kad›nlara yard›m ve 1978'de 25 yafl›n
alt›nda bulunan iflsizlere yard›m sayesinde gençlerin istihdam ve e¤itim
imkanlar› artt›r›lmaktad›r. Ayr›ca, okullar›ndan ayr›lanlara temel mesleki e¤itim verilmekte, yeni teknolojilerin kullan›labilmesi amac›yla
gerekli becerilerin kazand›r›lmas› için e¤itim çal›flmalar› yap›lmaktad›r.808
Fon, Toplulukta ve dünyada meydana gelen flartlar da dikkate al›narak 1977 y›l›nda yeniden düzenlemeye tâbi tutulmufltur. Yeni düzenleme ile gençlere ve kad›nlara yönelik programlar ön plana ç›kar›lm›fl ve
ekonomik kaynaklar›n s›n›rl› oldu¤u ülke ve bölgelere, kaynaklar›n
yönlendirilmesi benimsenmifltir.809
1983'te Fonun finansman›, Toplulu¤un kendi kaynaklar›na dayal›
hale getirilmifl ve Fon kaynaklar›n›n kullan›m öncelikleri iki yeni alan807
808
809
-177-
da yo¤unlaflt›r›lm›flt›r. Bunlardan ilki; Topluluk politikalar›n›n uygulanmas›ndan dolay› ortaya ç›kan iflsizlikle mücadele etmek, ikincisi;
belirli bölgelerin ve belirli gruplar›n›n (göçmen iflçiler, genç ifl arayanlar, kad›nlar ve engelliler) sorunlar›na yard›mc› olmakt›r.810
Tek Avrupa Senedi ile Fon konusunda 3 yeni madde getirilmifltir.
Bunlar 130b, d ve e maddeleri olup, Fona Topluluk içinde ekonomik ve
sosyal birleflmeyi gerçeklefltirecek bir rol vermektedir.811 Avrupa Tek
Senedi ile yap›lan düzenlemelerden sonra Fonun hedefi; (di¤er yap›sal
fonlar ve Avrupa Yat›r›m Bankas› ile koordinasyon halinde) ekonomik
ve sosyal iflbirli¤ini kuvvetlendirmek ve bu sayede Toplulu¤un bir bütün olarak uyumlu geliflmesine katk›da bulunmakt›r.812
Maastricht Antlaflmas› ile ASF yeniden tan›mlanm›flt›r (m.123). Bu
maddeye göre Avrupa Sosyal Fonu, ‹ç Pazar dahilinde iflçilerin istihdam imkanlar›n›n iyilefltirilmesi ve bu flekilde yaflam düzeylerinin yükseltilmesini hedeflemektedir.813
Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Birli¤i’ne sosyal konulara do¤rudan
müdahale imkan› sa¤layan814 ve Birli¤in insanlara yat›r›m yapmak için
kulland›¤› mali arac› niteli¤indedir.815 ASF, kuruluflundan bu yana insanlar›n ifl beklentilerini iyilefltirmek ve becerilerini gelifltirmeye yard›m etmek için üye devletlerce yap›lan eylemelere katk›da bulunmaktad›r.816 Avrupa Sosyal Fonu, istihdam›n art›r›lmas›n› hedefleyerek,
hem üretimi art›rmay› hem de çal›flma hayat›n›n en büyük sorunlar›ndan birisi olan iflsizli¤e karfl›, do¤rudan iflsizlik yard›mlar› d›fl›nda daha etkin yöntemlerle mücadele etmeyi amaçlamaktad›r.817
Fon’un somut görevi; iflgücünün ortak pazar içinde yer ve meslek
itibariyle devinim içinde olmas›n› teflvik etmek ve endüstriyel de¤iflim
810
812
813
814
Acer, a.g.e., s.119-124.
815
EU Business, 50 years of the European Social Fund., http://www.eubusiness.com/Social/esf-50/.
Erişim:21.06.2007
816
817
Acer, a.g.e., s.119-124.
811
-178-
süreçlerine ve yeni üretim sistemlerine uyum sa¤lanmas›n›, mesleki
e¤itim yererek kolaylaflt›rmakt›r. Özellikle uzun süreli iflsizli¤in engellenmesi ve gençlerin meslek hayat›na dahil edilmesi gibi sorunlar›n giderilmesine yönelik faaliyetler de Fonun hedefleri aras›nda yer almaktad›r.818
Avrupa Sosyal Fonu, AB bütçe harcamalar›ndan %7–8 dolay›nda
bir pay almaktad›r. Kuruluflundan itibaren ASF, üye ülkelerin en az geliflmifl bölgelerinde iflsizlerin veya yak›nda iflsiz kalacaklar›n, gençlerin
ve uzun süreli iflsizlerin yeniden e¤itimlerinde önemli bir rol oynam›flt›r.819
Genel olarak Fon kaynaklar›n›n kullan›m›nda, üye ülkelerin öncelikle issizlik sorunlar› ve de¤iflen sanayi yap›lar› büyük rol oynad›¤›ndan, bu tip sorunlar› olan ülkelerin Fon kaynaklar›ndan yararlanma konusunda a¤›rl›klar› bulunmaktad›r.820
Avrupa Sosyal Fonu’nun tüzel kiflili¤i yoktur. Birli¤in bütçesinde
yer alan bir finansman arac›d›r ve yönetilmesi konusunda Komisyon
yetkilidir. Ancak, bu görevinde Komisyona, üye devletlerin hükümet,
iflveren ve iflçi temsilcilerinin bulundu¤u bir kurul dan›flmanl›k etmektedir (m. 147).821
Fon yak›n geçmiflte, 1994 -1999, 2000 – 2006, ve 2007 – 2013 dönemi için özel hedefler tespit etmifltir.822
2000–2006 programlama döneminde ASF, befl de¤iflik öncelikli
alanda üye devletlerin tedbirleri için finansman deste¤i vermifltir. Bu
alanlar afla¤›daki gibi s›ralanabilir.823
818
820
Fulya Bayraktar, “Avrupa Birliği’nin Bölgesel Kalkınma Politikası ve Bu Politikanın Aday Olarak
Türkiye Açısından Anlam ve Önemi”, Ankara, 2002, http://www.tkb.com.tr/esa/GA/2002-GA/GA-02-0514_ABnin_Kalkinma_Politikasi_ve_Turkiye.pdf., Erişim: 26.06.2007
821
822
EU, European Parliament, The European Social Fund, http://www.europarl.europa.eu/factsheets/4_8_2_en.htm., Erişim:20.06.2007
823
DELTUR, (a), a.g.e.,
819
-179-
• Aktif emek piyasas› politikas›n›n gelifltirilmesi,
• Sosyal d›fllanma riskiyle karfl› karfl›ya olan insanlara yard›m (özellikle ifl piyasas›ndaki flanslar› bak›m›ndan),
• Emek piyasas›nda istenilen becerilerin kaz›n›lmas› ve yaflam boyu
ö¤renim amac›yla, genel e¤itim ve mesleki e¤itimin iyilefltirilmesi,
• Araflt›rma, bilim ve teknoloji alanlar›nda, personel intibak yetene¤inin, giriflimcili¤in ve iflgücü becerilerinin artt›r›lmas›,
• Kad›nlar›n serbest istihdam›n›n ve istihdam edilebilirli¤inin güçlendirilmesi ve emek piyasas›nda cinsler aras› eflitsizliklere karfl›
savaflmak için tedbirler.
ASF, 2006 y›l›nda yeniden düzenlenmifl ve 2007–2013 dönem aral›¤›nda geçerli olacak yeni hedefler belirlenmifltir. Fon yeni dönemde,
ekonomik ve sosyal politika aras›nda koordineli çal›flmay› kendisine
stratejik bir yaklafl›m olarak belirlemifltir. Bu yaklafl›ma istihdam politikas›, Lizbon hedefleri do¤rultusunda dahil edilmifltir. Bu yeni strateji
ile ekonomik, sosyal ve istihdam alan›nda Avrupa’n›n tüm önemli hedeflerine ulafl›lmaya çal›fl›lacakt›r. Yap›lan düzenleme ile Fon, hem
ulusal devletler hem de proje sunucular için basitlefltirilmifltir. Ulusal
otoriteler ve Birlik organlar› aras›nda yetkiler daha sade hale getirilmifl
ve konu geçmiflte yaflanan s›k›nt›lar do¤rultusunda ayd›nlat›lmaya çal›fl›lm›flt›r.824 Yap›lan de¤iflikliklerin Lizbon hedeflerine ulaflmada tutarl›l›k ve devaml›l›k sa¤lamaya yönelik oldu¤u söylenebilir.825 ASF ile ilgili en önemli de¤ifliklik, iki yeni hedef alt›ndaki eylemlere sa¤layaca¤› destektir. Bunlar, “yak›nlaflma (convergence)” ile “bölgesel rekabetçilik ve istihdam”d›r.826 ASF’nin 2007–2013 faaliyet döneminde mali destek sa¤layaca¤› alanlar bu çal›flman›n sonunda ekler k›sm›nda yer
alan Tablo 10’da gösterilmifltir.
824
EU, Bussiness, http://www.eubusiness.com/Social/esf-50/. Erişim:20.06.2007
825
EU, Cohesion Policy 2007–2013, Belçika, 2007, s.119.
http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/regulation/pdf/2007/publications/guide20
07_en.pdf. Erişim:20.06.2007
826
İBŞB, Avrupa Birliği Fonları, http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/AvrupaBirligi/ABFonlari/BuyumeIstihdam
Uyum.htm., Erişim:20.06.2007
-180-
3.12. Avrupa Sosyal Modeli Tart›flmalar› - Farkl› Modeller
ve Avrupa Sosyal Modeli Karfl›laflt›rmas›
Avrupa Birli¤i, sosyal alanda üye devletlere belirli bir modeli uygulama zorunlulu¤u getirmemekte, her devleti kendi sosyal ve ekonomik
yap›s›na uygun politikalar uygulamakta serbest b›rakmaktad›r. Ancak,
üye devletler aras›nda birbirine yak›n sosyal korunma düzeylerinin
sa¤lanmas› ve bu korunman›n en çok ihtiyaç duyan kesimlere ek bir
yard›m biçiminde aktar›lmas› gerekti¤ine inan Birlik, çabalar›n› bu
amaca yöneltmektedir.827
Avrupa Birli¤i’nin kuruluflundan itibaren, Birli¤in sosyal boyutunu
düflündü¤ü, kendine özgü bir sosyal yap›y› kurdu¤u, sosyal diyalog ve
uzlaflmay› ülke ve Birlik düzeyinde sürdürecek kurumlaflmalara gitti¤i,
buraya kadar verilen bilgilerden anlafl›lmaktad›r. Böylece, Avrupa ülkelerine özgü model, üyeler aras›ndaki geliflmifllik farkl›l›klar›na karfl›n AB çerçevesinde de korunmaya ve sürdürülmeye çal›fl›lmaktad›r
diyebiliriz.828
“Avrupa Sosyal Modeli” diye sözü edilen ve emeklilik, sa¤l›k, iflsizlik ile di¤er alanlarda vatandafllara sa¤lad›¤› güçlü sosyal koruma önlemleri ile hayranl›k uyand›ran model; “Avrupa Birli¤i”nin sosyal modeli de¤ildir. “Avrupa Sosyal Modeli”; Bat› Avrupa ülkelerinde ulusal
düzeyde gerçekleflmifl, bu nedenle de her ülkenin kendi koflullar›na göre farkl› nitelikler alm›flt›r. Sosyal koruma alan›nda bir Avrupa modelinden söz edilmesini sa¤layan fley, sosyal aç›dan Avrupa Birli¤i yasalar›n›n, kurumlar›n›n vb. varl›¤› de¤il, Bat› Avrupa ülkelerinde birbirlerinden farkl› da olsa mevcut sosyal koruma sistemlerinin baz› ortak
de¤erlere dayanmas› ve karfl›laflt›r›labilir sosyal politikalar ve sosyal
kurumlar yarat›lm›fl olmas›d›r.829
Avrupa Sosyal Modeli’ni savunanlar›n yan›nda, karfl›s›nda olanlar
da vard›r. ‹lk görüflün temsilcileri, sosyal modelin Anayasal yap›ya ka827
Tokol, (b), a.g.e., s.95.; Ayrıca, Karluk, a.g.e., s.380.
829
Erdoğdu, a.g.e.
828
-181-
vuflturulmas›n›, ekonomik ve sosyal haklar›n temel vatandafll›k haklar›yla güvence alt›na al›nmas›n› desteklemektedirler. Karfl›t görüfltekiler
ise Avrupa modelindeki yüksek sosyal koruman›n, Anglosakson model
karfl›s›nda Avrupa'n›n rekabet gücünü azaltt›¤›n› ileri sürerek firma temelli yaklafl›m›n benimsenmesini savunmaktad›rlar. ‹kincilere göre,
AB'nin en önemli sorunu olan iflsizli¤in nedeni, kapsaml› sosyal koruma önlemlerdir. Çünkü sosyal koruman›n a¤›r maliyeti, iflverenler için
istihdam›n cazibesini azaltmaktad›r.830
Avrupa Sosyal Modelini oluflturan unsurlar; -özellikle ABD'ye k›yasla- sosyal güvenli¤in kapsam›n›n daha genifl ve daha cömert olmas›, ücret ve gelir da¤›l›m›n›n daha eflitlikçi olmas›, iflçilerin daha örgütlü, daha güçlü ve politik alanda daha etkin olmas›, kamu hizmetlerinin
ve sosyal koruma kurumlar›n›n varl›¤› gibi unsurlard›r.831
Ancak, AB – ABD aras›nda sosyal politika aç›s›ndan yap›lacak de¤erlendirmelerde flu husus dikkate al›nmal›d›r. ABD ile AB’yi birbirinden ay›ran önemli kurumsal ve politik farkl›l›klar vard›r ve bu da karfl›laflt›rmay› bir ölçüde engellemektedir. Özellikle AB’nin ulus-üstü boyutundan kaynaklanan ek yönetiflim tabakalar› ve Birlik içinde bizzat
kendileri federal (Almanya, Avusturya ve Belçika) ya da bölgesel biçimde (‹talya, ‹spanya ve ‹ngiltere) yap›lanm›fl üye devletler bulundu¤unu gözden kaç›rmamak gerekir.832
AB ve ABD’nin istihdam politikalar› da birbirine benzememektedir.
ABD’deki yüksek istihdam ve ekonomik performans aras›ndaki karfl›l›kl› etkileflime iliflkin anlay›fl, yüksek istihdam ve yüksek ekonomik performans hedeflerinin neden sonuç iliflkisine dayal› bir biçimde iç içe geçti¤ini varsaymaktad›r. ‹stihdamdaki art›fl, ekonomik performans›n önkoflulu ve ayr›lmaz bir parças› olarak kabul edilmektedir.833
830
Erdoğdu, a.g.e.
832
Veronique Marleau, “İş Yaratma Stratejisi, İsithdam Politikası ve İş Hukukun Rolü: ABD ve AB İstihdam Stratejilerinin Karşılaştırmalı Analizinden Çıkan Dersler”, İş Yaratma ve İş Hukuku, Editör:Marco Biagi,
(Çev.Z.Dicleli-A.Kadram), MESS, İstanbul, 2003, s.46-47.
833
Mehmet Rauf Kesici/ Ahmet Selamoğlu, “Genel Hatlarıyla Avrupa İstihdam Stratejisi ve Geçirdiği
Dönüşüm” ‹fl,Güç Endüstri ‹liflkileri ve ‹nsan Kaynaklar› Dergisi, Cilt:7 Sayı:2 , Haziran 2005, s.31
831
-182-
ABD ile Avrupa karfl›laflt›r›ld›¤›nda, ABD'nin daha fazla ifl yaratt›¤› do¤rudur. Ancak, ifl olanaklar›n›n fazla olmas›na ra¤men, ücretlerin
ve sosyal haklar›n düflük ve korumac›l›ktan uzak oldu¤u da bilinmektedir. Bu durumda ABD, yeni bir yoksul iflçi s›n›f› yaratma pahas›na istihdam› artt›rmaktad›r. Oysa bu yaklafl›m, AB sosyal politikas›n›n ruhuyla ve amac›yla tezat bir durum sergiler.834 Gerçekten de ABD’de,
1975’ten beri ulusal gelirdeki art›fl›n ço¤u, gelir merdiveninin tepesindeki yüzde 20’lik kesime gitmifltir. Merdivenin alt kesimlerindekiler;
ücret art›fllar›nda, sa¤l›k sigortas› kapsam›na girmede ve di¤er yan ödemeleri elde etmede giderek daha baflar›s›z olmaktad›rlar. Bunun bir sonucu olarak, yoksulluk s›n›r›n›n alt›nda yaflayanlar›n say›s›, iflsizlerin
say›s›ndan kayda de¤er miktarda daha fazlad›r. ABD’de, yoksulluk
oran› 1998’de yüzde 12,7’ydi, ayn› dönemde iflsizlik oran› ise yüzde
4,6 düzeyindeydi. O nedenle, ABD ekonomi ve istihdam cephelerinde
iyi sonuçlar alabiliyor olsa da bu baflar›l› sonucun, bütün yurttafllara nezih bir yaflam standard› sa¤lama amac›na yeterli ölçüde katk›da bulundu¤u iddia edilemez. Ancak, AB için de durum pek farkl› de¤ildir. Daha cömert iflsizlik ve sosyal yard›m programlar›n›n var olmas›, daha
yüksek ücret düzeyinin ve özellikle iflten ç›karmalar konusunda daha
güçlü bir istihdam korumas›n›n varl›¤› yüzünden tersi beklenebilecek
olsa da, Bat› Avrupa’da yoksulluk s›n›r›n›n alt›nda yaflayan insanlar›n
ortalama oran› hiç de düflük de¤ildir. En son Eurostat verilerine göre,
Avrupa nüfusunun yüzde 18’i yoksulluk s›n›r›n›n alt›nda yaflamaktad›r
ve emeklilik maafllar› d›fl›ndaki sosyal yard›m sistemleri olmasayd› bu
oran yüzde 26’y› bulacakt›.835
Yak›n tarihte gerçekleflen geniflleme ile Orta-Do¤u Avrupa’da halen
iflleyen çal›flma iliflkilerinin; sadece bütünleflme süreci sorunlar›n›n ortadan kald›r›lmas› ve baflar›l› bir AB üyeli¤inin gerçekleflmesi aç›s›ndan de¤il, ulusal veya uluslararas› çal›flma iliflkileri veya davran›fl koflullar› yan›nda, mevcut ve gelecekteki Avrupa Sosyal Modelini de de-
834
835
Marleau, a.g.e., s.46-47.
-183-
rinden etkilemesi beklenmektedir.836 Küreselleflme ve yo¤unlaflan rekabete ba¤l› olarak, ekonomilerin uluslararas› boyut kazanmas›, neo-liberal ekonomik politikalar›n yayg›n biçimde kabul görmesi ve teknolojik
de¤iflmelerin dinami¤i ile üretim modelinde yaflanan dönüflüm (ülkeler
üzerinde farkl› etkiler yaratsa da) Avrupa Sosyal Modelini de etkilemifltir ve etkilemeye devam etmektedir.837
Gerek ABD gerekse AB kendi iflgüçlerini Enformasyon Toplumunun meydan okumalar›n› gö¤üsleyebilmek için gerekli becerilerle donatma ihtiyac›n›n fark›ndad›r. Bu amaçla her ikisi de, ifle yetifltirme ve
yerlefltirme kurumlar›n›n, hizmet ve programlar›n›n modernlefltirilmesi
gerekti¤i görüflünü paylaflmaktad›r. Ne var ki, her ikisinin de istihdam
stratejileri; merkezi, eyalet, bölgesel ve yerel düzeylerde at›lan ad›mlar
aras›nda yüksek miktarda iflbirli¤i ve eflgüdüm olmas›na dayanmakla
birlikte, AB'nin bu alana etkin müdahale etme yetene¤i daha karmafl›k
kurumsal ve politik gerçeklikler yüzünden daha k›s›tl›d›r.838
836
837
838
Marleau, a.g.e., s.75
-184-
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA ‹ST‹HDAM STRATEJ‹S‹ VE
TÜRK‹YE’N‹N UYUMU
4.1. Genel Olarak
1990’l› y›llar istihdam sorununun AB’nin sosyal gündemine oturmaya bafllad›¤› y›llard›r. Bunun belli bafll› sebepleri bulunmaktad›r.
Bunlar afla¤›daki flekilde say›labilir:839
1) Bu y›llarda ortaya ç›kan bir problem: ABD ve Japonya’ya göre
oldukça düflük kalan istihdam kat›l›m oran› (istihdam kat›l›m oran›, 15–64 yafl aras›nda çal›flabilir nitelikteki nüfusun, aktif iflgücüne dâhil olanlar›n yüzde oran› fleklinde ifade edilmektedir) ve
ekonomik durgunluk. Ayr›ca, her iki husus da AB’nin rekabet
edebilirli¤ini ve sosyal güvenlik sistemlerinin finansman›n› tehlikeye düflürmektedir.
2) Komisyonun, Avrupa’n›n bütünleflmesinin kabul edilebilirli¤ini
artt›rmak ve siyasal etkinli¤ini daha üst düzeye ç›karma iste¤i.
3) Bunlara ilave olarak, “Birli¤in”, tar›m destekleri, norm ve direktifler ile u¤raflan ancak iflsizlik gibi Avrupa’n›n gerçek sorunlar›
ile ilgilenmeyen, vatandafllardan uzak bir bürokratik yap› olarak
görülmesinin önüne geçmek çabas›d›r.
AB’de iflsizlik rakamlar› 1994 y›l›nda 18,5 milyon iflsiz say›s›na ulafl›lm›fl olup, bu iflsizler ordusunun yar›s›na yak›n›, bir y›ldan daha uzun
süreli iflsiz durumundayd›. Bu koflullar alt›nda, Komisyonun 1993 y›l›nda yay›nlam›fl oldu¤u Büyüme, Rekabet Edebilirlik ve ‹stihdam adl› Beyaz Kitap’› esas al›narak bir dizi öncelikler belirlenmifltir. Birçok
üye ülke, bu önceliklere fliddetle karfl› ç›km›flt›r. Karfl› ç›kanlar›n sav›:
AB içerisinde gerek iflgücü piyasas› aç›s›ndan ve gerekse kurumsal koflullar aç›s›ndan büyük farkl›l›klar›n bulundu¤u ve bu nedenle Birlik
düzeyinde “merkezi” bir istihdam politikas›n›n baflar›l› olamayaca¤›
839
-185-
yönündeydi. Merkezi istihdam politikas›na karfl› ç›kanlar; en iyi istihdam politikas›n›n, ulusal sistemlerin birbiri ile rekabeti sonucu ortaya
ç›kaca¤›n› savunmaktayd›lar. Tart›flmalar uzlaflma ile sonlanm›fl ve
Haziran 1997 Amsterdam Zirvesinde “koordineli bir istihdam stratejisi gelifltirilmesi” hedefinin, Kurucu Antlaflmalarda yer almas› benimsenmifltir. Ard›ndan, Kas›m 1997 Lüksemburg Zirvesinde, daha sonra
Lüksemburg Süreci olarak adland›r›lacak olan ve A‹S’in çerçevesini
oluflturan siyasi eylem süreci tayin edilmifltir. 2000 y›l›ndan itibaren bu
süreç, “koordinasyonun aç›k metodu” olarak an›lmaya bafllanm›flt›r.840
4.2. Avrupa ‹stihdam Stratejisi
1997 y›l›na gelene kadar, iflgücü ve istihdam politikalar› alan›nda
Topluluk organlar› de¤il, üye ülkeler yetkiliydi841 (‹flçilerin serbest dolafl›m›n› öngören anlaflmalar hariç b›rak›ld›¤›nda). AB 1997 y›l›ndan
buyana, üye ülkelerin istihdam politikalar›n›, her üyenin ulusal özellikleri de dikkate al›narak, esnek bir biçimde koordine etmeye çal›flmaktad›r. A‹S ilkeleri yoluyla, ba¤lay›c› olmayan ve tecrübelerin paylafl›lmas›na dayanan görüfl al›flverifli ile zorunlu direktifler aras›nda bir ara
yol ile koordineyi/eflgüdümü sa¤lamaya çal›flmaktad›r.842
Avrupa ‹stihdam Stratejisinin temel ilkesi; Birlik taraf›ndan her y›l
yay›nlanan istihdam k›lavuzunun, üye ülkelerdeki uygulamalar›n›n,
çok tarafl› olarak izlenmesi, uzun dönemli yaklafl›mlar belirlenmesi ve
karfl›laflt›r›labilir göstergeler haz›rlayarak, ortak eylemler için nihai tarihler tespit edilmesidir.843
Avrupa ‹stihdam Stratejisi; aktif istihdam politikalar›na dayanarak,
AB vatandafllar›n›n nitelikli e¤itim ve ö¤retim yoluyla istihdam edilme
flanslar›n› artt›rmak, giriflimcili¤i özendirmek, de¤iflen ifl çevresine
uyumu artt›rmak ve f›rsat eflitli¤i sa¤lamak hedefleri do¤rultusunda politikalar üretilmesini desteklemektedir.844
840
842
843
Ahmet Tıktık, “İstihdamda Yeni Hedefler", ‹flveren Dergisi, C. 42, S. 1, Ekim 2003,
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=803&id=48., Erişim:20.06.2007
844
841
-186-
Strateji, 1997 y›l›ndan günümüze kadar çeflitli defalar gözden geçirmeler ile güncellenmifltir. Bu güncellefltirmeler dikkate al›narak A‹S,
afla¤›daki 1997–2000 dönemi, 2002 y›l› gözden geçirmesi, 2003–2005
y›l› ilkeleri ve güncellefltirilmifl son hali ile A‹S bafll›klar› alt›nda incelenmifltir.
4.2.1. Avrupa ‹stihdam Stratejisi 1997 -2002 Aras›ndaki
‹lkeleri
A‹S ilkeleri 2002 y›l›na kadar dört sütun üzerine oturmaktayd›.845 Bu
ilkeler afla¤›da aç›klanmaktad›r.
4.2.1.1. Birinci Sütun ‹lkeleri: ‹stihdam Edilebilirlik
(Employability)
‹flverenlerin istihdam edebilirlik846 koflullar›n›n iyilefltirilmesi; –
özellikle aktif ve pasif önlemler arac›l›¤› ile- genç ve uzun süreli iflsizli¤i azaltmak, e¤itim ve hayat boyu e¤itim konular› bu bafll›k alt›nda
ele al›nm›flt›r.847 Yeni ifl gücü politikalar› gelifltirilerek, uzun süreli iflsizli¤in ve ifl gücü piyasalar›nda ayr›mc›l›¤›n önlenmesi amaçlanmaktad›r.848 Ayr›ca, rekabet gücü daha az olan kifli ve gruplar›n beceri aç›¤›n›n kapat›lmas› bu bafll›k alt›nda ele al›nm›flt›r.849 Özetlenirse, uzun
süreli iflsizlik ve genç iflsizli¤inin üstesinden gelmek, okuldan ifl hayat›na geçifli kolaylaflt›rmak, pasif politikalardan aktif politikalara geçmek, sosyal ortaklar›n kat›l›m›n› sa¤layacak yeni bir yaklafl›m gelifltirmek850 bu sütun kapsam›nda ele al›nan bafll›ca konular olmufltur. Bu sütun kapsam›nda ulafl›lmak istenen hedefler flunlard›r:851
845
Allan Larsson, “The EU Employment Strategy, "Putting Europe to Work", Oslo, 2000, s.7.,
http://ec.europa.eu/employment_social/speeches/2000/000223al.pdf. Erişim:21.06.2007
846
İstihdam edilebilirlik, bireyin bir iş bulabilecek; işini koruyabilecek, geliştirebilecek ve değişim halinde uyum sağlayabilecek; değiştirmek isterse veya işten çıkarılmışsa, bir diğer iş bulabilecek; yaşam süresinin
çeşitli evrelerinde aktif nüfusu engelle karşılaşmaksızın terk edecek ve yeniden katılacak durumda olduğunda, çalışabilir olması biçiminde tanımlanabilir. Bkz. Tijen Erdut, “İstihdam ve İstihdam Edilebilirlik”, Mercek
Dergisi,Temmuz, 2002, s.80-91. İstihdam edilebilirlik (employability) kavramı AİS ile ortaya atılmış bir kavram değildir, Ancak,AİS sayesinde kavram daha çok tanınmış ve siyasi tartışmalar da önemli bir rol oynamıştır. Bkz. Hekimler, (a), a.g.e., s.88.
847
Hekimler, (a); a.g.e., s.88.; Ayrıca,Tıktık, a.g.e.
848
Larsson, a.g.e., s.7.
849
Tomris Çavdar, (a), a.g.e., s.129.
850
EU, What to do? A European Employment Strategy Based on Four Pillars .,
http://ec.europa.eu/employment_social/elm/summit/en/backgr/pilars.htm., 20.06.2007
851
DELTUR, (a), a.g.e.
-187-
• Genç iflsizlerin, iflsiz kald›klar› alt› ayl›k süre dolmadan önce, bütün genç iflsizlere; e¤itim, yeniden e¤itim, istihdam veya bir iflyerinde
uygulamal› staj imkân› sunulmal›d›r852,
• ‹flsiz yetiflkinlere; iflsiz kald›klar› süre 12 aya ulaflmadan önce,
özellikle ileri e¤itim ve kariyer rehberli¤i yoluyla, yeni bir bafllang›ç
sunulmal›d›r853,
• ‹flsizlerin en az %20’si, yeniden e¤itim veya ileri e¤itim alma f›rsat›na sahip olmal›d›r,
• Okuldan ayr›lma oran› azalt›lmal› ve bir ç›rakl›k sistemi oluflturulmal› veya mevcut sistem iyilefltirilmelidir854,
• Üye ülke hükümetlerinin bu hedeflere ulaflabilmesi için, iflveren ve
iflçi örgütlerinin beceri kazanmaya yönelik staj, ç›rakl›k, yeniden e¤itim f›rsatlar› ve di¤er imkânlar›n say›s›n› ço¤altacak anlaflmalara girmeleri gerekir.
4.2.1.2. ‹kinci Sütun ‹lkeleri: Giriflimcilik (Entrepreneurship)
Giriflimcilik bafll›¤› alt›nda uygulamaya konulmas› gereken politika
tedbirleri flu flekilde özetlenebilir. Hizmet sektöründe yeni ifl olanaklar›n›n yarat›lmas›, bölgesel istihdam giriflimlerinin artt›r›lmas›, yeni flirket kurulufllar› ile giriflimcilik ruhunun gelifltirilmesi.855 Yeni giriflimcilik politikalar› oluflturularak, özellikle hizmet sektöründe daha fazla yeni ifl yarat›lmas› yoluyla istihdam›n artt›r›lmas› ve kademeli olarak bilgi toplumu için iflgücü potansiyelinin oluflturulmas›.856 Vergi sistemlerinde istihdam› artt›r›c› düzenlemeler yapmak.857 Küçük ve orta boy iflletmelerin kurulmas› önündeki engelleri belirlemek ve gereken de¤ifliklikleri yapmak, özellikle düflük ücretli ifller bak›m›ndan; iflçilik üzerindeki vergi ve sigorta yükünü azaltmak. Sosyal alanda nas›l daha fazla istihdam yarat›labilece¤ini araflt›rmak.858
852
Kenar, Necdet., “Kenar›ndan Köflesinden Avrupa ‹stihdam Stratejisi: Yeni Rehberler ve Hedefler”,
İndeks, http://www.indeksiletisim.com/writing_archive.asp?author_id=13&text_id=353. Erişim:10.01.2008
853
EU, EES, The birth of the European Employment Strategy: the Luxembourg process (November
1997), http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c11318.htm, Erişim:10.01.2008
854
EU, What to do? A European employment strategy based on four pillars, http://ec.europa.eu/
employment_social/elm/summit/en/backgr/pilars.htm, Erşim: 10.01.2008
855
856
Larsson, a.g.e., s.7.; Ayrıca,Tıktık, a.g.e.
857
EU, What to do? A European Employment Strategy Based on Four Pillars., http://ec.europa.eu/
employment_social/elm/summit/en/backgr/pilars.htm., 20.06.2007
858
DELTUR, (a), a.g.e.
-188-
4.2.1.3. Üçüncü Sütun ‹lkeleri: Uyum Yetene¤i (Adaptability)
A‹S kapsam›nda önemli bir yere sahip olan uyum yetene¤i ile AB,
ifl organizasyonunun modernlefltirilmesi ve iflletme içindeki e¤itimin
artt›r›lmas›859 sayesinde iflletme ve iflgörenlerin daha uyumlu hale gelmelerinin teflvik edilmesini amaçlamaktad›r. Bu sütunda aç›kça, sosyal
ortaklar›n da ilkelerin uygulanmas›na katk› sa¤lamalar› gerekti¤i belirtilmifltir.860
4.2.1.4. Dördüncü Sütun ‹lkeleri: Eflit F›rsatlar
(Equal Opportunities)
Topluluk norm ve uygulamalar›nda önemli bir yere sahip olan f›rsat
eflitli¤i ile AB, aile hayat› ile çal›flma yaflam› aras›nda uyumun sa¤lanmas› ve tüm alanlarda kad›n erkek eflitli¤inin gerçeklefltirilmesini sa¤lamay› hedeflemektedir.861 Ayr›ca, farkl› gruplar aras›nda eflit f›rsatlar
sa¤lamay› amaçlayan politikalar uygulanmas› da bu bafll›k alt›nda ele
al›nmaktad›r.862 Bafll›klar halinde ifade etmek gerekirse; cinsiyet ayr›m›n›n üstesinden gelmek, çal›flma hayat› ile aile hayat› aras›nda uzlaflma temin etmek, istihdam piyasas›ndan ayr›lanlar›n geri dönüfllerinin
kolaylaflt›r›lmas› olarak özetlenebilir.863 Bu sütun kapsam›nda yap›lacak
faaliyetler ise afla¤›daki flekilde özetlenebilir.864
• Daha çok say›da kad›n›n çal›flma hayat›na girebilmesini temin etmek
için –geçmiflte- erkeklerin baflat oldu¤u ifl alanlar›na ve mesleklere
girifl olana¤›na kavuflmalar›n› sa¤lamaya yönelik tedbirler almak.
• Kad›nlar›n çal›flma hayat›na girmelerini veya orada kalmalar›n›
kolaylaflt›rmak için, çocuklara ve yafll›lara hizmet veren bak›m tesislerinin mevcudiyetini iyilefltirmek (örne¤in; çocuk yetifltirmek
için verilen aradan sonra -do¤um sonras› dönem- kad›nlar›n ve er859
TİSK, Avrupa ‹stihdam Stratejisi ve ‹flgücü Piyasas› Geliflmeleri, Türkiye İşveren Sendikaları
Konfederasyonu, Yayın No: 272, Ankara, 2006, http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ana&ana_id=80,
Erişim:10.01.2008
860
861
Larsson, a.g.e., s.7.
862
Tıktık, a.g.e.
863
EU, What to do? A European Employment Strategy Based on Four Pillars, http://ec.europa.eu/
employment_social/elm/summit/en/backgr/pilars.htm., 20.06.2007
864
DELTUR, (a), a.g.e.
-189-
keklerin çal›flma hayat›na geri dönmelerini zorlaflt›ran engelleri
tedricen ortadan kald›rmak).
• Engelli insanlar›n ifl bulmada yaflad›klar› güçlüklere dikkat çekerek gerekli tedbirleri almak.
A‹S kapsam›nda tespit edilen baz› ilkeler için daha en bafl›ndan yani Strateji oluflturulurken, hedeflere ulaflma baflar›s›n›n kontrol edilebilmesi ve karfl›laflt›rmalar›n yap›labilmesi için, oransal hedefler belirlenmifltir. Bafllang›çta bu hedefler, iflsizlerin aktif hale getirilmesine yönelik hedeflerdi (iflsizlerin %20’si aktif bir iflgücü politikas› içine dahil
edilmelidir). Bunun d›fl›nda iflsiz kalan her yeni kifliye, gençlerde en
geç alt› ayda ve eriflkinlerde en geç bir y›lda yeni bir bafllang›ç veya yo¤un bir dan›flmanl›k sa¤lanmal›d›r. Bu hedefler befl y›l içerisinde yerine getirilmelidir. 2001 y›l›ndan itibaren ise say›lan hedeflere, e¤itime
kat›l›m ve istihdama kat›l›m oran› ile ilgili hedefler de eklenmifltir.
A‹S’in ilkeleri üzerinde ilk befl y›lda yeniden çal›fl›lmam›fl aksine sadece basit de¤iflikliklere gidilmifltir.
2000 Lizbon Zirvesi, Avrupa’n›n ekonomik, siyasal ve de çevre politikas› aç›s›ndan yenilenmesi konusunda bir dizi stratejik giriflimin ç›k›fl noktas› olmufltur.865 Lizbon Zirvesi’nde; gelecek on y›l içerisinde,
“dünyan›n en dinamik, bilgi odakl› ve rekabet edebilen ekonomik alan›n›n oluflturulmas› ve etkili bir ekonomik büyüme, daha iyi ifl alanlar›
ve daha genifl bir sosyal birlikteli¤in sa¤lanmas›” hedef olarak belirlenmifltir. 2010 y›l› için tam istihdam bir baflka hedef olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bunun içinse, 2010 y›l›nda istihdama kat›l›m oran›n›n AB
ortalamas›nda en az›ndan %70’e, kad›nlarda %60’a ç›kart›lmas› gerekti¤i belirtilmifltir. Lizbon Zirvesi’nden sonra gerçeklefltirilen Stockholm ve Barselona Zirvelerinde, 2005 y›l› hedefi olarak, yafll› iflgörenler için belirlenen ara hedefler sayesinde, temel hedefler daha belirgin
hale getirilmifltir.866 Ayr›ca, 2010 y›l› için yafll› iflgörenler aç›s›ndan istihdam oran›n›n en az›ndan %50 hedefine ulaflmas› öngörülmüfltür.867
865
866
867
Aziz Çelik, “AB Sosyal Politikas› Uyum Sürecinin Uyumsuz Alan›”, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2006,
s.133.
-190-
Avrupa ‹stihdam Stratejisi’ni de¤erlendirmek üzere Avrupa Komisyonu taraf›ndan 2000 y›l›nda, dönem ortas› gözden geçirmesi yap›lm›flt›r.868 Dönem ortas› gözden geçirme, birbiriyle iliflkili üç de¤erlendirmeden oluflmaktad›r869: ‹lk olarak; ilk üç y›lki deneyimler esas al›narak
sürecin birlik ve üye devletler düzeyindeki etkinli¤i de¤erlendirilmifltir. ‹kinci olarak; ileriki tarihlerde düzenlenecek istihdam k›lavuzlar›
aç›s›ndan, Lizbon’daki Avrupa Konseyinden ç›kan yeni mesajlar›n uygulamalar› de¤erlendirilmifltir. Son olarak, Lüksemburg sürecini uygulamak üzere ortaya ç›kan prosedürler de¤erlendirilmifltir. De¤erlendirme sonucunda baz› baflar› ve zaaflar›n oldu¤u tespit edilmifltir.870
4.2.2. Avrupa ‹stihdam Stratejisi’nin 5 Y›ll›k De¤erlendirilmesi
Avrupa ‹stihdam Stratejisini de¤erlendirmek üzere, Avrupa Komisyonu taraf›ndan ilk befl y›l›n sonunda, tam ölçekli bir etki de¤erlendirmesi yap›lm›flt›r. Komisyon, de¤erlendirmesinin sonuçlar›n› 17 Temmuz
2002 tarihinde düzenlenen bir oturumla aç›klam›flt›r.871 1997 -2002 döneminde belirlenen ilkelerin, iflin uzman› olmayan kifliler taraf›ndan
anlafl›lmas› oldukça zordu. Bu anlafl›lmazl›kta, hedef ve ilkelerin say›sal çoklu¤u da (bafllang›çta 22, daha sonra 18) etkili olmufltur. Uygulamada, A‹S kapsam›nda tespit edilen ilke ve hedeflerin birbiri ile oldu¤u kadar 2002 y›l›nda tespit edilen çapraz ilkelerle872 de çak›flmas› söz
868
Çalışma Bakanlığı, http://ab.calisma.gov.tr/dnn/sdTree_TRtranslated/files/Development %20EES_
tr.doc, Erişim:10.01.2008
869
EU, Five Years of EES, http://ec.europa.eu/employment_social/employment_strategy/ evaluation_
en.htm#1, Erişim:10.01.2008
870
Olumlu gelişmelerden biri, Lüksemburg sürecinin yapısal reformlar için ortak ve birleşmiş çerçeve
çalışmalar yarattığının görülmesidir. Bu durum Avrupa İstihdam Stratejisine hem Birlik düzeyinde ve hem
de ulusal çapta çok sayıda aktörün dahil olmasına yol açmıştır. Lüksemburg süreci ayrıca, eylemlerin artan
politik etkinliği kadar, istihdam politikalarının artan şeffaflığına da ön ayak olmuştur. Stratejinin dört ayağının
uygulanması açısından en büyük ilerleme istihdam edilebilirlikte, ardından ise uyum sağlamada yaşanmıştır.
Tüm bu olumlu gelişmelere rağmen bazı başarısızlıklar da vardır. İşgücü piyasalarındaki bölgesel farklılıklar
önemli düzeyde kalmaya devam etmiş ve hatta bazı ülkelerde daha da artmıştır. Vasıf düşüklüğüne bağlı
olarak bazı üye devletlerde tıkanıklıklar ortaya çıkmıştır. Mehmet Rauf Kesici/ Ahmet Selamoğlu, “Genel
Hatlarıyla Avrupa İstihdam Stratejisi Ve Geçirdiği Dönüşüm” ‹fl,Güç Endüstri ‹liflkileri ve ‹nsan
Kaynaklar› Dergisi, Cilt:7 Sayı:2 , Haziran 2005, s.38-39.
871
EU, “Taking stock of five years of the EES: mid-term review (2002)”, http://europa.eu/scadplus/
leg/en/cha/c11315.htm., Erişim: 20.06.2007
872
AİS’e, 2001 ve 2002 yılında çapraz hedefler konmuştur. Çapraz hedefler büyük ölçüde Mart 2002’de
gerçekleşen Barselona Zirvesinde alınan kararlara dayanmaktadır. Uygulamaya konan çapraz hedefler altı
başlık altında sıralanmıştır. Bunlar; 1- İstihdama katılım oranının yükseltilmesi (2001 yılında eklenmiştir.), 2.
İşin kalitesinin yükseltilmesi, 3. Hayat boyu eğitim için kapsamlı stratejilerin geliştirilmesi, 4. Sosyal ortakların AİS’e etkin şekilde katılımının sağlanması, 5.Tüm ülkelerin çapraz hedefleri aynı oranda dikkate alması,
6. Kayıt edilen gelişmelerin değerlendirilmesi için ortak bileşenlerin tespit edilmesi. Hekimler, (a), a.g.e.,
s.89. dipnot 7
-191-
konusu olmufltur. Ayr›ca, belirlenen çapraz hedefler ile durum daha
karmafl›k ve anlafl›lmaz bir hal alm›flt›r. Bundan dolay›, Komisyon
2003 y›l› için daha basit bir yap›lanma öngörmüfltür. 2003 y›l›ndan itibaren tespit edilen yeni ilkeler sadece karmafl›k yap›y› basitlefltirmek
amac›na yönelik de¤ildir. Ayn› zamanda, Komisyonun 2002 y›l› dönem ortas› gözden geçirmesinde tespit etti¤i hususlar ve de¤erlendirmeler de Stratejinin güncellenmesinde etkili olmufltur. Say›lanlara karfl›n A‹S’in uygulanmas›na iliflkin Komisyonun 2002 y›l› de¤erlendirmesinin genel hatlar› ile olumlu oldu¤u söylenebilir.873 Öte yandan raporda; önleyici ve aktif yaklafl›mlar›n etkinli¤i, e¤itim ve ö¤renim aras›ndaki mesafenin giderek büyüme riski, esneklik ve güvenlik aras›ndaki dengenin korunmas› gibi iflgücü piyasas›n› etkileyecek konularda,
çok önemli ilerlemelerin sa¤lanamad›¤› da belirtilmektedir.874
fiüphesiz (Komisyonun da ifade etti¤i gibi), 2002 de¤erlendirmesine esas teflkil eden dönem aral›¤›nda (1997-2002), istihdam alan›nda
yaflanan olumlu geliflmeleri sadece A‹S’e ba¤lamak mümkün de¤ildir.
Esas itibari ile toplu durumun (konjonktür), A‹S’in uyguland›¤› zaman
aral›¤›nda olumlu geliflmesinin, sa¤lanan baflar› üzerindeki pay› büyük
olmufltur.875
Komisyon, 2002 gözden geçirme/de¤erlendirmesinde876, A‹S’de
sa¤lanan s›n›rl› say›daki olumlu geliflmeler yan›nda, A‹S’in aksayan
yönlerini de saptam›flt›r. Bunlar flu flekilde say›labilir.877
• Düflük vas›fl› iflgörenlerin, e¤itim tedbirlerine s›n›rl› olarak kat›l›mlar›,
873
Buna göre, Avrupa İstihdam Stratejisi ile birlikte AB işgücü piyasası işleyişi kayda değer şekilde
iyileşmiştir. 1997 yılından beri 10 milyon yeni iş yaratılmış, işsiz sayısı 4 milyon azalmıştır. 1997 yılında 157.5
milyon kişi istihdam edilirken, bu rakam 2001 yılında 167.8 milyona yükselmiştir. İşsiz sayısı ise 1997 yılında
17.5 milyon iken 2001 yılında 13.2 milyona düşmüştür. İşgücünün uzun dönemli işsizlik oranı ise 1997
yılında %5 iken, 2001 yılında %3.2’ye inmiştir. Bkz. EU, “Taking stock of five years of the EES: mid-term
review (2002)”, http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c11315.htm., Erişim: 20.06.2007.;
874
Kesici/Selamoğlu, a.g.e., s.39.
875
Ancak, bu değerlendirmede, geçici veya kısmi süreli işlerde çalışan kadınlar ile öğretim süreci içinde
yer alan kadınlar dahil edilmiş olup, gerçek bir değerlendirme için bunun tam süreli istihdama çevrilemesi
gerekmektedir. Bu halde rakamlar belirtildiği kadar iyimser çıkmamaktadır. Bkz. Hekimler, (a), a.g.e., s.90.
876
EU, “Impact Evaluatıon Of The European Employment Strategy Technıcal Analysıs, Supporting”,
COM (2002) 416, Final of 17.7.2002, ("Taking Stock Of Five Years Of The EES")
877
-192-
• Hayat boyu istihdam›n, özellikle yafll› iflgörenler aras›nda, küçük
ve orta boy iflletmelerde yeterince yayg›nlaflamamas›,
• Birçok ülkede iflgücü üzerindeki yüksek oranl› vergi ve sosyal maliyetlerin varl›¤›n› sürdürmesi,
• Sosyal ortaklar›n stratejiye yeterince dahil edilememifl olmas›,
• Ulusal eylem planlar›nda yer alan tedbirlerin “parçal› karakterli”
yap›da olmas› yani, tüm strateji ile uyumlu olmamas›.
4.2.3. Avrupa ‹stihdam Stratejisi’nin 2003 Y›l› ‹lkeleri
Komisyon yapm›fl oldu¤u 2002 y›l› de¤erlendirmesi sonucu, 2003
y›l›ndan itibaren A‹S ilkelerinin basitlefltirilmesini ve yeniden yap›land›r›lmas›n› teklif etmifltir. Bu öneriler üzerine yap›lan de¤ifliklikler sonucunda 22 Temmuz 2003’te yeni ilkeler Konsey taraf›ndan kabul edilerek,878 A‹S’e yeniden flekil verilmifltir.879 Yeniden yap›land›r›lan
A‹S’te, üç ana hedef öngörülmüfl ve bu hedeflere ulafl›lmas› için on hareket imtiyaz› (on spesifik ilke) belirlenmifltir.880 A‹S’in yenilenmesi
kapsam›nda, Komisyon taraf›ndan daha kapsaml› hedefler belirlenmifl
olmas›na karfl›n üye ülkelerin buna itiraz etmesi nedeni ile daha s›n›rl›
say›da hedeflerin kabul edilmesi gerekmifltir.881 Konseyin belirledi¤i üç
yeni hedef882;
• tam istihdam,
• çal›flma hayat›nda kalitenin ve verimlili¤in gelifltirilmesi,
• sosyal uyum ve sosyal kapsaman›n gelifltirilmesidir.
Belirlenen hedeflere afla¤›da k›saca de¤inilmektedir.883
4.2.3.1. Tam ‹stihdam
AB ortalamas›n›n;
• 2005 y›l›nda toplam istihdama kat›l›m oran›n›n %67’ye ve
878
EU, Council Decision of 22 July 2003 on Guidelines for the Employment Policies of the Member
States,2003/578/EC,http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!
DocNumber&type_doc=Decision&an_doc=2003&nu_doc=578&lg=en., Erişim:20.06.2007
879
Kesici/Selamoğlu, a.g.e., s.40.
880
881
882
EU, http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!DocNumber&
type_doc=Decision&an_doc=2003&nu_doc=578&lg=en., Erişim:20.06.2007
883
EU, The employment policy guidelines (2003-2005), http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/
c11319.htm., Erişim:20.06.2007
-193-
2010’da %70’e,
• 2005 y›l›nda kad›nlar›n istihdama kat›l›m oran›n›n %57’ye,
2010’da %60’a,
• Yafll› iflgörenlerin istihdama kat›l›m oran›n›n 2010’da %50’ye ç›kart›lmas›.
Üye ülkeler kendileri için ulusal hedef belirleyecekler ve ulusal hedeflerin belirlenmesinde, kendi ulusal özelliklerini de dikkate alacaklard›r.884
4.2.3.2. ‹fl Alanlar›n›n Kalitesinin ve Verimlili¤inin
Yükseltilmesi
‹fl alan›n›n kalitesi kavram›; ücret ve ifl memnuniyeti, ileri e¤itim uygulamalar›na kat›l›m imkân›, mesleki geliflim, cinsiyetler aras›nda eflit
ifllem, ifl sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i tedbirlerini kapsamaktad›r. Ayr›ca,
bunlara hayat boyu ö¤renim, kariyer imkânlar›n›n gelifltirilmesi, sosyal
diyalog ve ifl hayat›nda verimlili¤i etkileyecek hususlar da eklenebilir.885
4.2.3.3. Sosyal Dayan›flma ve Sosyal Kapsaman›n
Güçlendirilmesi
Sosyal dayan›flma ve sosyal kapsaman›n güçlendirilmesi hedefi kapsam›nda; ulusal istihdam politikalar›n›n, kad›n ve erkeklerin iflgücü piyasas›na girifllerini özendirmesi ve iflgücü piyasas›nda her türlü ayr›mc›l›kla mücadele edilmesine yönelik tedbirler say›labilir.886 Bu amaca
ulaflmak için üye ülkeler; sürekli ve nitelikli ifl alanlar›n› teflvik edecek,
iflyerinde ayr›mc›l›¤› ve çal›flma hayat›n›n d›fl›nda kal›nmas›n› önleyecek ve de bölgesel farkl›l›klar› azaltacaklard›r.887
884
885
EU,The employment policy guidelines (2003-2005).http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c11319.htm.,
Erişim:20.06.2007
886
EU,The employment policy guidelines (2003-2005). http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c11319.htm.,
Erişim:20.06.2007
887
-194-
4.2.3.4. Hareket ‹mtiyazlar›
Konseyin 2003 y›l›nda belirledi¤i yeni hedeflere (tam istihdam, çal›flma hayat›nda kalitenin ve verimlili¤in gelifltirilmesi, sosyal uyum ve
sosyal kapsaman›n gelifltirilmesi) ulafl›lmas› temin etmek için Temmuz
2003 tarihli Konsey karar›nda kabul edilmifl olan 10 Hareket ‹mtiyaz›
(özellikli 10 ‹lke) ise flu flekildedir888 (aksi belirtilmedikçe hedefler 2010
y›l› içindir).
1. ‹flsizler ve Çal›flmayanlar ‹çin Aktif ve Önleyici Tedbirler: ‹flsizlere yeni bir bafllang›ç için f›rsat verilmesi (e¤itim, mesleki tecrübe kazan›m›, yeni ifl alan› veya yeni bir istihdam› teflvik tedbirleri). Tüm iflsiz kalanlar için, en geç alt› ay içinde [gençler] ve yetiflkin iflsizler için
oniki ay içinde; uzun süreli iflsizlerin ise en az›ndan %25’ni kapsayacak uygun tedbirlerin al›nmas› öngörülmüfltür. Bu kapsamda olmak
üzere; özellikle iflgücü piyasas›nda zorluklarla karfl›laflan gruplar dikkate al›narak bu gruplar›n istihdam edilebilirliklerinin sa¤lanmas›, baflta istihdam kurumlar› olmak üzere, iflgücü piyasas› kurumlar›n›n güçlendirilmesi ve modernize edilmesi, iflgücü piyasas› programlar›n›n düzenli olarak etkinli¤inin de¤erlendirilmesi ve buna göre gözden geçirilmesi bu bafll›k alt›nda de¤erlendirilecek konular› oluflturmaktad›r.889
2. ‹fl Alanlar›n›n ve Giriflimcilik Ruhunun Yarat›lmas›: Hizmet sektöründe ve araflt›rma gelifltirme alanlar›nda yeni iflletmeler arac›l›¤› ile
yeni ifllerin yarat›lmas› öngörülmüfltür. Bu amaca yönelik olarak, dikkatin özel olarak yeni iflletmelerin, hizmetler sektörünün ve araflt›rma
ve gelifltirme bölümlerinin ifl yaratma potansiyellerine verilece¤i belirtilmektedir.
3. Çal›flma Yaflam›na Uyum Yetene¤inin ve Hareketlili¤in Teflvik
Edilmesi: Hizmet akdi ve ifl organizasyonuna iliflkin düzenlemelerde
çeflitlilik ve yenilik, çal›flma süreleri de dahil olmak üzere, esneklik ve
888
Hareket imtiyazlarının incelendiği bu kısımda şu kaynaklardan yararlanılmıştır: EU,The Employment
Policy Guidelines (2003-2005). http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c11319.htm. Erişim: 20.06.2007.;
Ayrıca, Hekimler, a.g.e., s.97.;Ayrıca, Kesici/Selamoğlu, a.g.e., s.42-48.,Ayrıca,TİSK, "Sosyal Politika ve ‹stihdam" Bafll›kl› AB Müktesebat› ve Türkiye,T‹SK AB Mevzuat›n› ‹nceleme Komisyonu Raporu, 17 Mart
2006, http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ana&ana_id=77
889
TİSK
-195-
güvenlik aras›nda dengeli bir iliflkinin sa¤lanmas› hedeflenmifltir. Mesleki ve bölgesel hareketlili¤in teflvik edilmesi, iflgücü piyasalar›nda
hem ulusal hem de AB düzeyinde daha fazla fleffafl›k sa¤lanmas› öngörülmüfltür. (2005’e kadar, ifl arayan herkes için AB kapsam›nda ifl
kurumlar› taraf›ndan ilan edilen tüm aç›k ifllere girifl olana¤›n›n sa¤lanmas›)
4. ‹nsan Kaynaklar› ve Yaflam Boyu E¤itimin Oluflturulmas›n›n Teflvik Edilmesi: Bu öncelikte iflverenlerin ve bireylerin insan sermayesine
yapacaklar› yat›r›mlar›n kolaylaflt›r›lmas› gerekti¤i vurgulanmakta; bireylerin gerekli yeteneklerle donat›lmas› amac›yla, e¤itim ve ö¤retim
kalitesinin ve etkinli¤inin art›r›lmas› da dahil olmak üzere, yaflam boyu e¤itim politikalar›n›n uygulanmas›n›n yararl› olaca¤› ifade edilmektedir. Amaca hizmet etmek amac›yla; AB ortalamas›nda, 22 yafl›nda
olanlar›n en az›ndan %85’i için e¤itimde II. Basama¤› (Upper Secondary
Education: 16–19 yafl aras› 3 senelik lise e¤itimi) tamamlamas›n›n
sa¤lanmas› ve eriflkinlerin (25–64 yafl aras› çal›flan nüfus)yaflam boyu
e¤itime kat›l›m oranlar›n›n en az %12,5’a ç›kart›lmas› hedeflenmifltir.
5. ‹flgücü Arz›n›n Yükseltilmesi ve Aktif Yafllanman›n Teflvik Edilmesi: AB ortalamas›nda, çal›flma hayat›ndan ç›k›fl yafl›n›n befl y›l yükseltilmesi amaçlanm›flt›r. AB üyesi devletlerde nüfusun giderek yafllanmas› ve sosyal güvenlik sistemlerinin mali yap›s›n›n bozulmas› ve yafll›lar›n sosyal d›fllanmas›n›n engellenmesi amac›yla, çal›flanlar›n daha
geç emekli olmalar›n›n sa¤lanmas› önerilmektedir. Buna yönelik olarak; 59.9 olan iflgücü piyasas›ndan ç›kma yafl›n›n, 2010 y›l›na kadar 5
y›l daha art›r›lmas› hedeflenmektedir.
6. Cinsiyetler Aras› Eflitlik: Tüm üye ülkelerde cinsiyete dayal› ücret fark›n›n azalt›lmas›na yönelik bir ilkedir. Bu hususta, kad›nlar›n istihdam oranlar›n›n yan›nda hizmetler, e¤itim ve ö¤retim gibi alanlarda
da kat›l›m oranlar›n art›r›lmas› gerekti¤i belirtilerek; üye devletlerin
buna yönelik olarak tedbirler almas› talep edilmektedir
-196-
7. ‹flgücü Piyasas›nda Ma¤dur Gruplara Yönelik Ayr›mc›l›k ‹le Mücadele Edilmesi ve ‹ntibaklar›n›n Teflvik Edilmesi: Okul e¤itimine erken yafllarda son verme oran›n›n 2010 y›l›na kadar, AB ortalamas›nda
%10’a çekilmesi, tüm iflsizler içerisinde ma¤dur durumdaki iflsizlerin
oran›n›n azalt›lmas›, AB vatandafllar› ile üçüncü ülke vatandafllar› aras›ndaki iflsizlik oran›n›n düflürülmesi bu hareket imtiyaz›n›n hedefleri
aras›ndad›r.
8. Çal›flmay› Çekici Hale Getirmek ve Uygun Teflviklerin Yarat›lmas›: Çal›flmay› daha çekici hale getirmek ve böylelikle iflsizlik, yoksulluk ve çal›flamazl›k durumunun ortadan kald›r›lmas›, engelli kiflilerin
sisteme kazand›r›lmas› için vergi ve sosyal güvenlik sistemlerinin gözden geçirilmesini tedbirlerini içermektedir. Bunun yan› s›ra, kad›nlar›n
iflgücü piyasas›na kat›l›m›n›n, piyasada kalmalar›n›n yahut ara verdikten sonra piyasaya yeniden entegre olmalar›n›n desteklenmesi ve yafll›lar›n iflgücü piyasas›nda daha uzun süre kalmalar›n›n sa¤lanmas› yönünden düzenlenmesini kapsamaktad›r.
9. Kay›t D›fl› ‹stihdam›n Kay›t Alt›na Al›nmas›: Kay›t d›fl› istihdam
ile mücadele edilmesi amac›yla kapsaml› politika ortakl›¤› yap›lmas›n›
öngörmektedir. Bu faaliyetlerin ve önlemlerin; ifl ortam›n›n basitlefltirilmesini, vergi ve yard›m sisteminde uygun teflviklerin sa¤lanmas›n›,
mevzuat uygulamalar›n›n gelifltirilmesini ve yapt›r›mlar›n uygulanmas›n› içeren flekilde oluflturulmas› önerilmektedir.
10. ‹stihdama ‹liflkin Bölgesel Farkl›l›klar›n Ortadan Kald›r›lmas›:
Geri kalm›fl bölgelerde, ekonomik faaliyetin ve yat›r›mlar›n gerçeklefltirilmesi için uygun önlemlerin al›nmas› ve sürece, bütün ilgili taraflar›n deste¤inin sa¤lanmas› ve yap›sal fonlardan yararlan›lmas› talep
edilmektedir.
Tespit edilen hareket imtiyazlar›ndan kaçak iflçilik yani kay›t d›fl› istihdam gerçekten yenidir. Bu olguya daha önce birkaç yerde belli belirsiz bir flekilde de¤inilmifltir. Ancak, di¤er hareket imtiyazlar› daha
önceki A‹S’in hedefleri aras›nda da karfl›m›za ç›kmaktad›r. Hareket
-197-
imtiyazlar› ile ilgili dikkat çekici bir baflka nokta ise iflsizlikle mücadele ve al›nmas› gereken önlemlerin oldukça aç›k bir flekilde formüle
edilmifl ve say›sal hedeflerin konulmufl olmas›d›r. 3, 5, 6, ve 7 numaral› imtiyazlarda ve bir ölçüde 4 numaral› imtiyazda (e¤itimin yükseltilmesinde kat›l›m) yer alan say›sal hedefler ve k›smen 1 numaral› imtiyazdaki say›sal hedef yenidir.890 Yine dar anlamda istihdam politikas›
d›fl›nda kalan konularla iliflkin olarak da (sosyal d›fllanma, ifl kalitesinin
yükseltilmesi) hedefler belirlenmifltir.891
2003 y›l›nda güncellenen A‹S’te di¤er bir yenilik ise istihdam politikas› ilkelerinin, AB’nin di¤er politik alanlar›ndan olan “ekonomi politikas› temelleri” ile içerik ve zamanlama aç›s›ndan daha uyumlu hale
getirilmifl olmas›d›r.892
2003 y›l› güncellemesi ile birlikte yeni A‹S, eskisine oranla daha hedef odakl› hale getirilmifltir. Yenilenen hali ile A‹S, var olan ilke ve temellerin yerine yenilerini getirmemekte ancak bunlar›n geliflmesini
sa¤lamaktad›r. Hedefler daha somut ve belirgin hale getirilmifltir. Daha fazla istihdam vurgusu, ana hedef olarak belirgindir. Yeni A‹S için
tespit edilen di¤er iki hedef de yine Lizbon Stratejisine dayanmaktad›r.
Burada da özellikle ifl alanlar›n›n kalitesinin yükseltilmesi önem tafl›maktad›r. Ancak, bunun bileflenlerinin tespit edilmesi, ölçülmesi ve ülkeler aras›nda karfl›laflt›rmalar yap›labilmesi kolay de¤ildir.
Hedeflere yönelik tart›flmalar bafl›ndan beri A‹S üzerinde etkili olmufltur. Komisyon, 1997 y›l›nda strateji oluflturulurken, ilkelere yönelik olarak daha belirgin say›sal hedeflerin belirlenmesini istemifltir. Bu
sayede Komisyon, üye ülkelerin A‹S’i gerçekten uygulay›p uygulamad›klar›n›n denetlenece¤ini ve performanslar›n›n daha kolay izlenebilece¤ini savunmufltur. Ancak baz› üyeler, daha o zaman bile, ulusal problemlerin ve kurumsal çerçeve koflullar›n›n farkl› oldu¤unu ve bu neden890
1 numaralı imtiyazda belirtilen %25 hedefi, daha önce %20 idi.Yani, uzun süreli işsizlerin daha önce
%20’si işsizlikle mücadele tedbirleri kapsamına alınması hedeflenmişken, yeni AİS’de oran %25 olarak güncellenmiştir.
891
892
-198-
le, tam hedefler belirlenmesinin mümkün olmayaca¤› sav›yla, Komisyonun önerisine muhalefet etmifllerdir. Bunun üzerine var›lan uzlaflma
sonucu flimdiki bir numaral› hareket imtiyaz›n› oluflturan say›sal hedefler üzerinde uzlaflma sa¤lam›fllard›r.893 Somut hedefler konusunda yap›lan muhalefete karfl›n Komisyon birçok say›sal hedefin A‹S’e dahil olmas›n› sa¤layabilmifltir. Ancak, hedeflerin ço¤u her bir üye ülkeye yönelik de¤ildir. Hedefler, AB ortalamas›na yöneliktir. Bu durum hareket
imtiyazlar› için de geçerlidir. Üye ülkeler kendi özel koflullar› çerçevesinde ulusal hedefler belirlenmesi esas›n› benimsemifllerdir. Ancak, belirlenen ulusal hedeflerin gerçeklefltirilememesi durumunda da bir yapt›r›m öngörülmüfl de¤ildir.
A‹S bu haliyle, oldukça “yumuflak –soft” ve ba¤lay›c› olmayan bir
biçimde varl›¤›n› devam ettirmektedir. A‹S’nin “yumuflak” ve “ba¤lay›c› olmayan” özelli¤i dikkate al›nd›¤›nda; A‹S, sadece “bir siyasi beyan veya hedefler toplulu¤u” mudur sorusu akla gelebilir. Bunun böyle olmad›¤›n› Komisyonun 2002 y›l› de¤erlendirmesi ortaya koymufltur.
4.2.4. Avrupa ‹stihdam Stratejisi’ne ‹liflkin Yeni ‹lkeler:
2006 Lizbon Stratejisi'nin Yeniden Sunulmas›
2005 y›l›nda yap›lan Lizbon Stratejisi Ara Dönem De¤erlendirmesi
ertesinde ortaya ç›kan tablo, Lizbon hedeflerinin yeterli oranda gerçeklefltirilemedi¤ini ortaya koymufltur. Bu nedenle Strateji'nin gözden geçirilmesi kararlaflt›r›lm›flt›r.894 Bu kapsamda, 2000-2004 y›llar› aras›nda
izlenen Lizbon Stratejisinin, eyleme geçmekten uzak bir flekilde yürütüldü¤ü, temenniler ve hedefler listesi içeren birçok belge yay›mlamaktan öteye gidemedi¤i tespiti yap›lm›flt›r. Bu durumun ortaya ç›kmas›nda, Strateji'nin önceliklerinin gerçekçi bir flekilde saptanmam›fl olmas›n›n yan› s›ra etkili bir metotla yürütülmemesinin de rolü büyük olmufltur. Özellikle Komisyon ve üye ülkeler aras›ndaki iflbirli¤i eksikli¤i ne893
894
Lizbon Stratejisi’nin yenilenmiş akış şeması için Bkz. Ekler Şekil 4.
-199-
deniyle üye ülkeler, Lizbon Stratejisi hedeflerini hayata geçirme yönünde kararl› bir irade sergileyememifllerdir.895 Bu tespitler ›fl›¤›nda AB
Komisyonu, birçok politika bafll›¤›ndan oluflan Lizbon Stratejisi hedeflerini sadelefltirerek daha ifllevsel bir metot oluflturmufl ve 2 fiubat
2005'te Strateji'yi yeniden sunmufltur.896 Buna göre, Lizbon Stratejisi
"büyüme" ve "istihdam" olmak üzere iki ana hedefe odaklanmaktad›r.
Strateji'nin yürütülmesine iliflkin at›l oldu¤una karar verilen eski sistem
ise tamamen de¤ifltirilmifl, üye ülkeler ile iflbirli¤inin sa¤lanmas›na yönelik yeni bir yaklafl›m benimsenmifltir. Bu kapsamda Lizbon Stratejisi’nin, AB ve üye devletler olmak üzere iki düzeyde yürütülmesine karar verilmifltir. Yeni yöntemde, AB'nin öncelikli politikalar›n›n belirlenmesine yönelik prosedürleri sadelefltirmesi ve yönlendirici ilkeler
vas›tas›yla hedeflerini daha net ortaya koymas› öngörülmüfltür. Ayr›ca,
AB düzeyinde al›nmas› gereken tedbirlere iliflkin bir eylem plan› oluflturulmas›na karar verilmifltir. Üye ülkelerin ise yönlendirici ilkeler
kapsam›nda ulusal reform programlar› oluflturmas› ve programlar›n uygulanmas›na yönelik eylemleri içeren raporlar›n› Komisyona sunmas›
öngörülmüfltür. Böylece üye ülkelerin sorumluluklar› aç›kça belirlenebilecek ve kaydettikleri aflama izlenebilecektir. Komisyon bu amaçla
"Bütünlefltirilmifl ‹lkeleri” belirlemifl ve "Topluluk Lizbon Program›
Bafll›kl› Tebli¤i yay›mlam›flt›r.897 Bütünlefltirilmifl ilkeler, 2005–2008
dönemini kapsamaktad›r. Bu çerçevede üye devletlere ilk Ulusal Reform Paketlerini (URP) sunmak için Ekim 2005'e kadar süre verilmifltir. AB Komisyonu, üye ülkelerden gelecek uygulama raporlar›n› inceleyerek URP'lerin uygulanmas›na iliflkin y›ll›k de¤erlendirme raporlar›
haz›rlayacak ve gerekli görülürse Bütünlefltirilmifl ‹lkeler bu de¤erlendirme raporlar› ›fl›¤›nda gözden geçirilecektir. Öte yandan yeni Strateji'de, üye devletler Uygulama Raporlar›n› haz›rlay›p Komisyon'a sun895
İKV., Zeynep Uysal-Mahir Ilgaz,Avrupa Birliği’nin Lizbon Stratejisi, İKV,Yayın No:197, İstanbul, 2006.
s.31.
896
EU, Working together for growth and jobs A new start for the Lisbon Strategy, http://eurlex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!DocNumber&lg=en&type_doc=COMfinal&a
n_doc=2005&nu_doc=24, Erişim: 20.06.2007
897
EU, Common Actions for Growth and Employment: The Community Lisbon Programme,
http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/COM2005_330_en.pdf, Erişim:20.06.2007
-200-
makla yükümlü k›l›nm›flt›r. Bu do¤rultuda, AB’nin ilk y›ll›k raporu 25
Ocak 2006 tarihinde kabul edilmifl ve üye ülkelerin ulusal reform paketleri de¤erlendirilmifltir.898
Çal›flman›n bu bölümünde yeniden sunulan Lizbon Stratejisi'nin öncelikli hedefleri çerçevesinde 12 Nisan 2005 tarihinde belirlenen Bütünlefltirilmifl ‹lkeler899 ve bu ilkelerin hayata geçirilmesi için 20 Temmuz
2005 tarihinde kabul edilen tamamlay›c› nitelikteki Topluluk Lizbon
Program› Eylem Plan›900 ele al›nmaktad›r.
Oluflturulan yeni sistemde,901 istihdam politikas› ile ekonomi politikalar› aras›nda eflgüdüm sa¤lanm›fl ve her iki politika içinde k›lavuz ilkeler tespit edilmeye bafllanm›flt›r. 2005–2008 dönemi için tespit edilmifl olan yönlendirici ilkeler flunlard›r.
4.2.4.1. Ekonomiye ‹liflkin Bütünlefltirilmifl Yönlendirici
‹lkeler
Avrupa Komisyonunun 2005 – 2008 döneminde üye devletlerin haz›rlayacaklar› ulusal reform programlar›na rehberlik etmesi amac›yla
yay›mlad›¤› bütünlefltirilmifl ilkeler, Lizbon ekonomik hedeflerini iki
ana bafll›k alt›nda ele almaktad›r. Bunlar makro ekonomik politikalar
ve mikro ekonomik reformlar olarak belirlenmifltir. Makroekonomik
politikalar ile Lizbon ekonomik hedeflerine ulaflabilmek için gerekli
olan ekonomik ortam›n sa¤lanmas› hedeflenmektedir. Mikro ekonomik
reformlar ise Lizbon Zirvesinden bu yana süregelen ekonomik hedefleri bir araya getirmektedir.902 Ekonomi politikalar› ile harmanlanarak
oluflturulan yeni strateji, çal›flma ekinde yer alan flekiller k›sm›nda fiekil 5’te özet olarak gösterilmifltir.
898
İKV, (f), a.g.e.,s.31.
EU, Integrated Guidelınes For Growth And Jobs (2005-2008), COM (2005) 141, Brussels,
12.4.2005, http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/COM2005_141_en.pdf., Erişim:20.06.2007
900
EU, Common Actions for Growth and Employment: The Community Lisbon Programme, COM
(2005) 330, Brussels, 20.7.2005, http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/COM2005_330_en.pdf.,
Erişim:20.06.2007
901
Bütünleştirilmiş Avrupa İstihdam Stratejisi için Bkz. Ekler kısmı Şekil 5 ve 6.
902
İKV, (f), a.g.e.,s.31.
899
-201-
4.2.4.1.1. Makroekonomik Politikalar
Komisyon, AB çap›nda dengeli ekonomik geliflimin sa¤lanmas› ve
mevcut büyüme potansiyelinin gerçeklefltirilebilmesi için sa¤lam makroekonomik politikalar›n izlenmesi gerekti¤ini vurgulamaktad›r. Düflük enflasyonlu sürdürülebilir geliflme için yat›r›mc›lar›n bilgi ve yenili¤e dayal› alanlara yönlendirilmesi ve yeterli tasarruf ve yat›r›m sermayesinin sa¤lanmas› da do¤ru makroekonomik politikalar›n izlenmesi ile ba¤lant›l›d›r.903 AB Komisyonu bu çerçevede afla¤›da s›ralanan alt› anahtar politika alan› belirlemifltir.904
• Ekonomik istikrar›n sa¤lanmas›,
• Uzun vadeli ekonomik sürdürülebilirlik,
• Kaynaklar›n etkili kullan›m›,
• Makroekonomik ve yap›sal reformlar aras›ndaki ba¤›n güçlendirilmesi,
• Ücret sisteminin makroekonomik istikrar ve büyümeyi destekleyecek hale getirilmesi,
• Dinamik bir Avro alan›na katk›da bulunulmas›.
4.2.4.1.2. Mikro Ekonomik Reformlar905
Ulusal reform programlar›n›n haz›rlanmas› için yönlendirici rehber
olarak haz›rlanan Bütünlefltirilmifl ‹lkeler aras›nda, afla¤›daki mikro
ekonomik reform tedbirleri de bulunmaktad›r.906 Bu reformlar, 2000 y›l›ndan bu yana önemli bir de¤ifliklik göstermeyen afla¤›da belirtilen ana
bafll›klar alt›nda toplanmaktad›r.
• ‹ç Pazar’›n derinlefltirilmesi ve geniflletilmesi,
• AB içinde ve d›fl›nda, aç›k ve rekabetçi pazar koflullar›n›n oluflturulmas›,
903
İKV, (f), a.g.e.,s.31.
EU, Working Together For Growth And Jobs -Integrated Guidelınes For Growth And Jobs
(2005–08), page:5, http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/integrated_guidelines_en.pdf Erişim:20.06.2007
905
Bu bölümün hazırlanmasında, EU, Integrated Guidelines For Growth and Jobs (2005-2008), COM
(2005) 141, Brussels, 12.4.2005, s.27-30., http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/COM2005_141_en.pdf.
Erişim:21.06.2007.; 12 Temmuz 2005 tarihli Konsey kararı, Council Decision of 12 July 2005, On Guidelines
For The Employment Policies Of The Member States, (2005/600/EC), http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2005/l_205/l_20520050806en00210027.pdf., Erişim: 21.06.2007, ve
Zeynep Uysal-Mahir Ilgaz, Avrupa Birliği’nin Lizbon Stratejisi, İKV, Yayın No:197, İstanbul, 2006. s.39-42.
yararlanılmıştır.
906
İKV, (f), a.g.e.,s.31.
904
-202-
• Daha elveriflli bir ifl ortam›n›n yarat›lmas›,
• Giriflimcilik ve özellikle KOB‹'ler için daha iyi bir ortam yarat›lmas›,
• Avrupa altyap›s›n›n gelifltirilmesi ve kararlaflt›r›lan öncelikli s›n›r
ötesi projelerin tamamlanmas›,
• Ar-Ge yat›r›mlar›n›n artt›r›lmas›,
• Yenilikçili¤in kolaylaflt›r›lmas›, Bilgi ‹letiflim Teknolojilerinin (B‹T)
kullan›m›n›n art›r›lmas› ve kaynaklar›n sürdürülebilir kullan›m›,
• Güçlü bir Avrupa sanayi temeline katk›da bulunulmas›.
4.2.4.2.
‹lkeler
‹stihdama ‹liflkin Bütünlefltirilmifl Yönlendirici
Daha fazla ve daha kaliteli istihdam olanaklar› yaratmak amac›yla,
Amsterdam Antlaflmas›’n›n 128. maddesine uygun olarak, ‹stihdama
‹liflkin Bütünlefltirilmifl Yönlendirici ‹lkeler kabul edilmifltir. Tam istihdam ile sosyal uyumun temin edilmesini hedefleyen söz konusu ilkeler
sekiz bafll›ktan oluflmaktad›r. Söz konusu sekiz ilke, üç bafll›k alt›nda
sistematik flekilde incelenmifltir. Bu bafll›klar flunlard›r.907
1. Daha fazla say›da insan› istihdam alan› içinde tutmak, istihdam
d›fl› olanlar için çal›flmay› daha çekici hale getirmek ve sosyal koruma sistemlerinin yeniden yap›land›r›lmas›.
2. Çal›flanlar›n ve iflletmelerin uyum yeteneklerinin gelifltirilmesi ve
ifl gücü piyasalar›nda esneklik sa¤lanmas›.
3. Befleri sermayeye yat›r›mlar›n›n artt›r›lmas› yoluyla kiflilere daha
iyi e¤itim verilerek, vas›flar›n›n artt›r›lmas›.
Afla¤›da verilen ilk dört ilke birinci, 5 ve 6. ilkeler ikinci, ve di¤er
ilkeler ise üçüncü üst bafll›k alt›nda s›ralanm›flt›r.
1) Tam istihdam›n temin edilmesini amaçlayan istihdam politikalar›n›n uygulanmas›, iflteki kalite ve verimlili¤in art›r›lmas›,
sosyal ve bölgesel uyumun güçlendirilmesi (Yönlendirici ilke 17)
2010 y›l›na kadar; AB genelindeki istihdam düzeyinin%70'e, ka907
Bkz. 2005-2008 Yönlendirici İlkeler, EU, Integrated Guidelines For Growth and Jobs (2005-2008),
COM (2005) 141, Brussels, 12.4.2005, http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/COM2005_141_en.pdf.,
Erişim:20.06.2007
-203-
d›n istihdam düzeyinin %60'a, 55-64 yafl aral›¤›ndaki çal›flan nüfus düzeyinin ise %50'ye ç›kar›lmas› hedeflenmektedir. Hedeflere ulafl›labilmesi için afla¤›daki önceliklerin hayata geçirilmesine önem verilmelidir.
Daha çok insan› istihdam piyasas›nda tutmak için çal›flma yaflam›
kifliler için çekici hale getirilmeli, emek arz› artt›r›lmal› ve sosyal koruma sistemleri modernize edilmelidir.
Çal›flanlar›n ve iflletmelerin uyum yetene¤i gelifltirilmelidir.
Bireylerin daha iyi e¤itim alabilmeleri ve beceriler kazand›r›lmas›
için befleri sermayeye yat›r›m artt›r›lmal›d›r.
2) Yaflam boyu ifle yönelik yaklafl›m›n teflvik edilmesi
(Yönlendirici ilke 18)
Çal›flan nüfus oran›n›n azalmas›na ba¤l› olarak, yaflam boyu ifle
yönelik bir yaklafl›m›n benimsenmesi ve sosyal koruma sistemlerinin
modernlefltirilmesi gerekmektedir. ‹stihdamda cinsiyetler aras›ndaki
farkl›l›klar›n kapat›lmas›, genç nüfusun istihdam›n›n art›r›lmas›, çal›flma hayat› ile aile hayat›n›n uyumlaflt›r›lmas›, çocuklar›n ve di¤er ba¤›ml› kiflilerin bak›m›na iliflkin imkânlar›n art›r›lmas›, emeklilik ve
sa¤l›k sistemlerinin de¤iflen ihtiyaçlar›n gereklerini karfl›layabilecek
flekilde modernize edilmesi, çal›flma hayat›n›n uzat›lmas› ve aktif bir
yafll›l›k için uygun ifl koflullar›n›n sa¤lanmas› gerekmektedir.
3) ‹fl arayanlar ile dezavantajl› gruplar› içine alan kapsaml› iflgücü piyasas›n›n oluflturulmas› (Yönlendirici ilke 19 ve makroekonomik ilke 2)
‹fl arayanlar›n iflgücü piyasas›na kat›l›m›n›n art›r›labilmesi için; istihdam ihtiyaçlar›n›n erken belirlenmesi, ifl arayanlara yard›m edilmesi
ve rehberlik hizmetleri verilmesi, dezavantajl› kiflilerin iflgücü pazar›na
dahil olmas›na olanak sa¤layacak sosyal hizmetlerin gelifltirilmesi, sosyal ve bölgesel uyumun güçlendirilmesi ve yoksullukla mücadele politikalar› üretilmesi önem tafl›maktad›r. Böylece, istihdama kat›l›m›n art›r›lmas› ve sosyal d›fllanmayla mücadele edilmesi olanakl› hale gelecektir. Ayr›ca, vergi ve sosyal yard›m sistemlerinin devaml› gözden geçirilerek, yüksek oranl› vergilerin azalt›lmas› ve sosyal koruman›n garanti
alt›na al›nmas› yönünde harekete geçilmesi gerekmektedir.
-204-
4) ‹flgücü piyasas›n›n ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›
(Yönlendirici ilke 20)
Daha iyi ifl yarat›lmas› için iflgücü piyasas› yap›s›n›n hem ulusal
hem AB düzeyinde yeniden yap›land›r›lmas› gerekmektedir. Bu kapsamda, özellikle EURES (Avrupa ‹stihdam Servisi) üzerinde durulmal›d›r. Ulusal ve Birlik seviyesinde istihdam piyasas›nda fleffafl›k sa¤lanmas›, e¤itime ulaflmada f›rsat eflitli¤i temin edilmesi ve bu flekilde
iflgücünün hareketlili¤inin sa¤lanmas›, göçmen iflçiler ile ilgili düzenlemeler yap›lmas› sa¤lanmal›d›r.
5) Esnekli¤in istihdam güvenli¤inin temin edilerek art›r›lmas› ve
iflgücü piyasas›ndaki bölünmelerin azalt›lmas› (Yönlendirici ilke 21, makroekonomik ilke 4)
‹stihdam ile ilgili yasalar gözden geçirilerek gerek sürekli gerekse süreksiz ifllerde ifl akitlerinin esneklik düzeylerinin uyumlu hale getirilmesi, sosyal maliyetlerin azalt›lmas›, özellikle ticaret f›rsatlar›na
dönük ekonomik yap›lanma için daha iyi öngörü ve de¤iflim yönetiminin oluflturulmas›na dönük tedbirler al›nmal›d›r. Öte yandan, yeni aç›lan pazarlar ve yeni teknolojiler, iflletmeler/iflverenlerin ve çal›flanlar›n
yeni ifl ortam›na uyum sa¤lamas›n› gerektirmektedir. Bu nedenle, e¤itim, serbest meslek, ifl yaratma ve co¤rafi hareketlilik gibi mesleki durumlara geçifl için destek sa¤lanmas›; yap›lan iflin kalitesinin ve verimlili¤in artt›r›lmas›na dönük, özellikle ifl ortam›nda daha iyi sa¤l›k ve
güvenlik koflullar›n›n yarat›lmas› veya çal›flma zamanlar›n›n ayarlanmas› gibi yarat›c› ifl flekillerinin teflvik edilmesi ve yayg›nlaflt›r›lmas›n›n sa¤lanmas›; ifl ortam›nda yeni teknolojilerin kullan›m›n›n teflvik
edilmesine yönelik politikalar›n gelifltirilmesi gerekmektedir. Kay›t d›fl› istihdam›n engellenerek, yasal istihdam›n yayg›nlaflt›r›lmas›na yönelik önlemler al›nmal›d›r.
6) ‹flle uyumlu ücret ile di¤er ifl maliyetlerindeki geliflmelerin sa¤lanmas› (Yönlendirici ilke 22, makroekonomik ilke 5)
‹fl olanaklar›n›n art›r›lmas›, rekabetçili¤in korunmas› ve genel
ekonomik ç›karlara katk›da bulunulmas› için, ücret politikalar› üretim-
-205-
deki büyüme ve iflgücü pazar›n›n durumuyla uyumlu olmal›d›r. Bu sebeple, ücret d›fl› ifl maliyetlerinin azalt›lmas› gerekmektedir. Ücret pazarl›k sistemleri tüm sosyal ortaklar› içermeli, sektörel ve bölgesel düzeylerde üretim ve iflçi piyasas›ndaki farkl›l›klar› göz önüne alacak flekilde oluflturulmal›d›r. ‹flgücü piyasas›n›n yap›s›, iflgücü piyasas›na yeni girmifl veya az maafll› çal›flanlar lehine düzenlenmelidir.
7) ‹nsan sermayesine yönelik yat›r›mlar›n gelifltirilmesi ve geniflletilmesi (Yönlendirici ilke 23, mikro ekonomik ilke 12)
Geleneksel sanayiden bilgiye dayal› ekonomiye geçilen günümüzde, ihtiyaç duyulan nitelikli eleman aç›¤›n›n giderilmesine yönelik
olarak uygulanmas› öngörülen politika tedbirlerini içeren bu ilke kapsam›nda hedeflenen konular flöyle s›ralanabilir. Özellikle ö¤renimini
erken yaflta b›rakan ö¤renciler için gerekli tedbirler uygulamaya sokularak, erken yaflta okullu b›rakanlar›n say›s›n›n azalt›lmas›n›n gereklili¤ine vurgu yap›lm›flt›r. Ayr›ca, etkili bir yaflam boyu ö¤renme stratejilerinin oluflturulmas›; ç›rakl›k e¤itimi, stajlar ve giriflimci e¤itimleri
yolu ile mesleki, orta ve yüksek ö¤renim olanaklar›n›n artt›r›lmas›n›n
önemi üzerinde durulmufltur. Özellikle düflük vas›fl› çal›flanlar ve yafll› iflgörenlerin e¤itimlerinde kiflilerin, teflebbüslerin ve kamu otoritelerinin, maliyetlerin paylafl›lmas› esas›na göre katk›lar›n›n sa¤lanmas›
hedefi belirlenmifltir.
8) Yeni rekabetçilik flartlar›yla bafla ç›kabilecek e¤itim ve mesleki
e¤itim sistemlerinin oluflturulmas› (Yönlendirici ilke 24)
Üye devletlerin; mesleki gerekliliklerin tan›mlanmas›, e¤itim ve
ö¤retimde teknik araçlar›n gelifltirilmesi ve geniflletilmesi, mesleki niteliklerin geçerliliklerinin artt›r›lmas› ve resmi olmayan e¤itim sistemlerine geçerlilik tan›nmas›, e¤itim ve ö¤retim sisteminde aç›kl›k, çekicilik ve yüksek kalite standartlar›n›n temin edilmesi yönünde tedbirler
almalar› gerekmektedir.
4.2.5. Topluluk Eylem Plan›
Üye ülkeler taraf›ndan oluflturulmas› öngörülen ulusal reform programlar›na esas teflkil eden Bütünlefltirilmifl Yönlendirici ‹lkelerin, AB
-206-
Komisyonu taraf›ndan kabul edilmesi ertesinde, Topluluk düzeyinde
de ulusal reform programlar›na eflde¤er gerekli önlemleri içeren bir eylem plan›908 kabul edilmifltir. Topluluk Lizbon Program› bafll›kl› bu Eylem Plan›'n›n, Bütünlefltirilmifl Yönlendirici ‹lkelerde yer alan esaslar
çerçevesinde yürütülmesi öngörülmüfltür. Böylece Komisyon, ulusal
reform programlar›n› izleme sorumlulu¤unun yan› s›ra, Lizbon Stratejisi'nin etkili bir flekilde uygulanabilmesi için AB bünyesinde al›nmas›
gereken tedbirleri belirleme görevini de üstlenmifltir.909 Topluluk Lizbon Program›, öncelikli olarak 8 alanda harekete geçilmesini öngörmektedir. Buna göre;910
a. AB'de bilgi ve yenilikçili¤in desteklenmesi,
b. Devlet yard›mlar› politikas›nda reform gerçeklefltirilmesi,
c. Ticarete iliflkin düzenleyici çerçevenin gelifltirilmesi ve basitlefltirilmesi,
d. Hizmetlere yönelik ‹ç Pazar'›n tamamlanmas›,
e. DTÖ Doha Turunda etkili bir anlaflmaya var›lmas›,
f. Fiziki, mesleki ve akademik hareketlili¤in önündeki engellerin
kald›r›lmas›,
g. Ekonomik göçe iliflkin ortak bir yaklafl›m belirlenmesi,
h. Ekonomik yeniden yap›lanman›n sosyal sonuçlar› ile bafla ç›k›labilmesine yönelik çabalar›n desteklenmesi, gerekmektedir.
Hâlihaz›rda Komisyon taraf›ndan öngörülen tedbirlerin üçte ikisi
kabul edilmifltir. Ancak, AB düzeyindeki söz konusu yasal tedbirlerin
ulusal ve bölgesel düzeyde ne zaman ne flekilde uyguland›¤› konusu
henüz belirsizdir.
4.3. Türkiye’nin Avrupa ‹stihdam Politikas›’na Uyumu
Ankara Antlaflmas› ile bafllayan AB-Türkiye iliflkileri aç›s›ndan,
908
EU, Common Actions for Growth and Employment: The Community Lisbon Programme,
[SEC(2005) 981], COM (2005) 330, Brussels, 20.7.2005, http://www.avcr.cz/data/vav/vaveu/com2005_0330en01.pdf., Erişim:20.062007
909
İKV, (f), a.g.e.,s.31.
910
COM., (2005) 330 final. Common Actions for Growth and Employment: The Community Lisbon
Programme, Brussels, 20.7.2005, s.4., http://www.avcr.cz/data/vav/vav-eu/com2005_0330en01.pdf ., Erişim:
21.06.2007
-207-
10-11 Aral›k 1999 tarihi önemli bir yere sahiptir. Helsinki'de yap›lan
AB Devlet ve Hükümet Baflkanlar› Zirvesinde Türkiye, oybirli¤i ile
Avrupa Birli¤ine aday ülke olarak kabul edilmifltir.911 Bu geliflmelerin
ard›ndan AB – Türkiye iliflkileri aç›s›ndan 17 Aral›k 2004 tarihi di¤er
bir dönüm noktas›n› teflkil etmifltir. Avrupa Birli¤i Devlet Ve Hükümet
Baflkanlar›n›n 17 Aral›k 2004 Zirvesinde ald›¤› karar do¤rultusunda
Türkiye, 3 Ekim 2005 tarihinde AB ile Birli¤e kat›l›m müzakerelerine
bafllam›flt›r. Böylece, Türkiye’nin AB üyelik sürecinin son aflamas›na
girmifltir. 3 Ekim 2005 tarihine kadar yaflanan önemli geliflmeleri k›sa
bafll›klar halinde hat›rlayacak olursak. Avrupa Birli¤i, 8 Mart 2001’de
Türkiye için ilk Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesini (KOB) kabul etmifltir.912
Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesinde, (KOB913) istihdam ve sosyal ifller bafll›¤›
alt›nda k›sa vadeli ve orta vadeli öncelikler listelenmifltir. Türkiye, k›sa bir zaman sonra 19 Mart 2001’de "Topluluk Müktesebat›n›n Üstlenilmesine ‹liflkin Türkiye Ulusal Program›’n› (UP) Bakanlar Kurulu
Karar›914 ile kabul etmifltir. 19 May›s 2003’te AB Bakanlar Konseyi
Türkiye için Gözden Geçirilmifl Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi’ni kabul etmifltir.915 24 Temmuz 2003 tarihinde AB Müktesebat›n›n Üstlenilmesine ‹liflkin Türkiye Ulusal Program› Resmi Gazete’de yay›mlam›flt›r.
Türkiye aç›s›ndan büyük önem tafl›yan, 16–17 Aral›k 2004 tarihinde
gerçekleflen Brüksel Zirvesinde916, Türkiye’ye 3 Ekim 2005 tarihinde
911
Palaz, (b), a.g.e., s.309.
8 Mart 2001 tarihli Konsey kararının ingilizce metni için Bkz. EU, Council Decision of 8 March 2001
on the principles, priorities, intermediate objectives and conditions contained in the Accession Partnership with the Republic of Turkey, 2001/235/EC, http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!CELEXnumdoc&lg=en&numdoc=32001D0235&model=guichett., Erişim:21.06.2007
913
KOB Türkiye'nin AB'ne katılım sürecinde en önemli noktayı teşkil etmekte ve Türkiye'nin katılım
öncesi stratejisinin çekirdeğini oluşturmaktadır. Katılım Ortaklığı Belgesi, AB Komisyonu ve Bakanlar Konseyi tarafından tek taraflı olarak hazırlanan ve kabul edilen ve her bir ya da iki yılda bir düzenli olarak gözden geçirilen bir belgedir. KOB da tüm Kopenhag kriterlerini içeren kısa ve orta vadeli öncelikleri sıralamaktadır. Kısa vadeli öncelikler çok açık bir şekilde belirtilmekte ve aday ülkeden bunları en çok bir yıl içinde yerine getirmesi beklenmektedir. Orta vadeli öncelikler ise daha uzun süreli amaçları içermekte, daha
genel hatlar ile belirtilmekte ve üç yıl içinde gerçekleştirilmesi beklenmektedirBkz. Palaz, (b), a.g.e., s.310.
914
19 Mart 2001 tarihli karar 19.03.2001 tarih ve 24352 sayısı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
915
EU, Council decision of 19 May 2003 on the principles, priorities, intermediate objectives and conditions contained in the Accession Partnership with Turkey, 2003/398/EC, http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!CELEXnumdoc&lg=en&numdoc=32003D0398&model=guichett.,
Erişim:21.06.2007
916
Kararın ingilizce metni için Bkz. EU, Negotiating Framework, (Luxembourg, 3 October 2005),
Principles governing the negotiations, http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/st20002_05_TR_
framedoc_en.pdf., 20.06.2007
912
-208-
bafllamak üzere müzakere tarihi verilmifltir. Bunun ard›ndan Avrupa
Birli¤inin Türkiye ile yürütece¤i kat›l›m müzakerelerinde uygulanacak
yöntemleri belirleyen “Türkiye ‹çin Kat›l›m Müzakereleri Çerçevesi
Tasla¤›917” ve “Sivil Toplumlar Aras›ndaki Diyaloga ‹liflkin Belge918”,
Avrupa Komisyonu taraf›ndan 29 Haziran tarihinde aç›klanm›flt›r.919 20
Ekim 2005 tarihinde Tarama Süreci, “Bilim ve Araflt›rma” müktesebat
bafll›¤›n›n incelenmesi ile bafllam›flt›r.
‹lan edilen yeni “Müzakere Çerçeve Belgesi” ba¤lam›nda AB müktesebat fas›llar›ndan 19 numaral› müzakere bafll›¤› olan “Sosyal Politika ve ‹stihdam Fasl›” alan›ndaki “Bireysel ve Toplu ‹fl Hukuku, ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i, Sosyal Diyalog, Kad›n – Erkek Eflitli¤i, Ayr›mc›l›¤›n
Önlenmesi, Sosyal Koruma ve Sosyal Kat›l›m›n Gerçeklefltirilmesi,
Kay›t D›fl› ‹stihdamla Mücadele, Avrupa ‹stihdam Stratejisine Uyumlu
Bir ‹stihdam Plan›n›n Oluflturulmas›” konular›nda ve 2 numaral› “‹flçilerin Serbest Dolafl›m› Fasl›” Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›n›n
sorumlulu¤unda yürütülecektir.920 Müktesebat›n uyumlulu¤u aç›s›ndan
Sosyal Politika ve ‹stihdam Fasl› Ayr›nt›l› Tan›tma Toplant›s›, 20–22
Mart 2004 tarihlerinde üç gün olarak gerçeklefltirilmifltir. 611 slâyttan
oluflan sunumlar, 10 oturum halinde sunulmufltur. Sunumlar flu bafll›klar alt›nda yap›lm›flt›r: ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i, Özürlüler, Avrupa Sosyal Fonu, ‹fl Hukuku, Sosyal Diyalog, ‹stihdam Politikas›, Ayr›mc›l›k,
Sosyal Koruma, Sosyal ‹çerme, Eflit F›rsatlar.921
Sosyal Politika ve ‹stihdam Fasl› Tan›t›c› Tarama Toplant›s› 8–9–10
fiubat 2006 tarihleri aras›nda Belçika’n›n Brüksel flehrinde tekrarlanm›flt›r.922 Avrupa Komisyonu taraf›ndan, an›lan Fas›ldaki AB Müktese917
DPT, “Türkiye İçin Müzakere Çerçeve Belgesi Ve İlgili Diğer Belgeler”, http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/MuzakereCercevesi/Muzakere_Cercevesi_2005.pdf., Erişim:20.06.2007
918
Tebliğin Türkçe özeti için Bkz. İKV,AB Komisyonun Üye Ve Aday Ülkeler Sivil Toplumları Arasındaki
Diyaloğa İlişkin Tebliği, http://www.ikv.org.tr/abguncel2.php?ID=1332., Erişim:20.06.2007
919
ÇSGB, Bülten, Temmuz 2005, Sayı:2, http://ab.calisma.gov.tr/bultenler/csgb_ab_bulten2.pdf., Erişim:20.06.2007
920
ÇSGB, Kurumsal Mali Durum ve Beklentiler Raporu, Ankara, 2006, s.12., www.calisma.gov.tr/strateji/bakanlik_mali_durum_raporu_2006.doc., Erişim:20.06.2007
921
ÇSGB, Bülten, Mart 2006, Sayı:10, s.13-14. http://ab.calisma.gov.tr/bultenler/csgb_ab_bulten10.pdf.,
Erşim:20.06.2007
922
Davut Ökütçü, “Son Dönem AB-Türkiye İlişkileri ve Sosyal Politika”, Mercek Dergisi, Nisan, 2006,
s.46-49
-209-
bat› ve Uygulamalar› hakk›nda tan›t›c› bilgiler verilmifltir.923 Sosyal Politika ve ‹stihdam Fasl›n›n içeri¤inde bir önceki tarama sürecinde ele
al›nan konulara de¤inilmifltir. Söz konusu Fasl›n ayr›nt›l› tarama toplant›s› 20–21–22 Mart 2006 tarihleri aras›nda Brüksel’de gerçeklefltirilmifl olup bu toplant›da Türk taraf› ulusal mevzuat ve uygulamalar hakk›nda AB Komisyonuna bilgi vermifltir. Böylece Avrupa Birli¤i ile
Türkiye aras›nda yürütülen tarama süreci kapsam›ndaki 19 numaral›
Sosyal Politika ve ‹stihdam fasl›n›n tarama süreci sonuçlanm›flt›r.924
Sosyal Politika ve ‹stihdam bafll›¤›, Türkiye'nin AB müktesebat›yla
mevzuat uyumunu büyük ölçüde tamamlad›¤› bir alan olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.925 Bundan sonra bütün fas›llarda oldu¤u gibi bir sonraki ad›m, Avrupa Komisyonunun tarama raporunu üye devletlere sunmas› olacakt›r. Bu raporda söz konusu fas›lla ilgili müzakerelere, ek
flartlar konularak ya da ek flart olmaks›z›n bafllanmas› önerilebilir. Üye
devletler taraf›ndan bir fasl›n müzakereye aç›lmas› karar› al›nmas› halinde Türkiye'den müzakere pozisyonunu ortaya koymas› istenecek ve
bunun ard›ndan da AB kendi pozisyonunu ortaya koyacak ve bu temelde müzakerelere bafllanacakt›r. Bu süreç, 35 fasl›n tamam› için geçerli
olacakt›r.926
4.3.1. 8 Mart 2001 tarihli KOB
‹stihdam ve sosyal ifller bafll›¤› alt›nda k›sa vadeli ve orta vadeli öncelikler listelenmifltir.
K›sa vadeli öncelikler olarak flunlar say›lm›flt›r:927
• AB müktesebat› ile uyum için, bir strateji ve ayr›nt›l› bir program
benimsenmesi,
• Çocuk iflgücü sorunu ile mücadele için yap›lan çabalar›n daha güçlendirilmesi,
• Di¤erlerinin yan› s›ra, sendikal haklara sayg› duyulmas› ve sendi923
924
Kretschmer, a.g.e., s.10-13.
ÇSGB, http://ab.calisma.gov.tr/web/TaramaSüreci/tabid/164/Default.aspx., Erişim:20.06.2007
925
Ökütçü, (b), a.g.e.,s.46-49.
927
DPT, “Türkiye için Katılım Ortaklığı, Alıntılar” s.2., http://www.dpt.gov.tr/abigm/tabi/kob/KOB%20_
ABTercumesi_%202001.pdf., Erişim:20.06.2007
926
-210-
kal eylemler üzerindeki k›s›tlay›c› hükümlerin kald›r›larak etken
ve özerk sosyal diyalog için gerekli koflullar›n güvenceye al›nmas›,
• AB müktesebat›n›n gelifltirilmesi ve uygulanmas›na yönelik sosyal
ortaklar›n kapasite oluflturma çal›flmalar›n›n desteklenmesi.
Orta vadeli öncelikler flu flekilde say›lm›flt›r:928
• Kad›nlara karfl› ayr›mc›l›¤›n var olan tüm biçimleri ile cinsiyet, ›rk
veya etnik köken, din veya inanç, sakatl›k, yafl veya cinsi yönelim
temelindeki her türlü ayr›mc›l›¤›n kald›r›lmas›.
• ‹fl hukuku, kad›n ve erkeklere eflit muamele, mesleki sa¤l›k ve güvenlik ve halk sa¤l›¤› alanlar›ndaki AB mevzuat›n›n iç hukuka aktar›lmas›, ilgili idari yap›lar ve sosyal güvenli¤in eflgüdümü için
gerekli olan yap›lar›n güçlendirilmesi.
• Sosyal politika ve istihdam alan›ndaki AB müktesebat›n›n etkin biçimde yürürlü¤e konmas› ve uygulanmas›n›n sa¤lanmas›.
• Ortak istihdam incelemesinin bafllat›lmas› da dahil olmak üzere,
ileride Avrupa istihdam stratejisine kat›l›m perspektifini hedef alan
ulusal istihdam stratejisinin haz›rlanmas› ve bu ba¤lamda, özellikle
devam eden ve h›zlanan yap›sal de¤iflimin etkisi olmak üzere, iflgücü piyasas› ve sosyal geliflmeleri izleme kapasitesinin gelifltirilmesi.
• Özellikle sosyal güvenlik sisteminin mali aç›dan sürdürülebilir hale getirilmesi gözetilerek, yeniden yap›land›r›lmas› yoluyla sosyal
koruman›n daha da gelifltirilmesi ve sosyal güvenlik a¤›n›n güçlendirilmesi.
4.3.2. 19 Mart 2001 tarihli Ulusal Program
Ulusal Program’da, istihdam bafll›¤› alt›nda öne ç›kan hususlar flöyle özetlenebilir,929
• ‹stihdam hizmetlerinin yeniden yap›land›r›lmas›; bu kapsamda
özellikle Türkiye ‹fl Kurumunun yap›land›r›lmas› ve ‹flsizlik Sigortas›n›n uygulamaya sokuldu¤una de¤inilmifltir. Ayr›ca, Özel ‹stihdam
Bürolar›n›n da ‹fiKUR denetiminde faaliyete geçece¤i belirtilmifltir.
928
DPT, “Türkiye için Katılım Ortaklığı, Alıntılar” s.5. http://www.dpt.gov.tr/abigm/tabi/kob/KOB%20_
ABTercumesi_%202001.pdf., Erişim:20.06.2007
929
Bkz. UP., s.291-294. ABGS, http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=196&l=1., Erişim:20.06.2007
-211-
• UP k›sa vadede ‹fiKUR’un yap›land›r›lmas›n›n tamamlanmas›n›,
orta vadede ise meslek standartlar› ile s›nav ve belgelendirme sistemlerinin oluflturulmas›n› ve yasal düzenlemeye kavuflturulmas›n› öngörmüfltür.
• Ayr›ca UP, Topluluk müktesebat› ile iç hukukun uyumlaflt›r›laca¤›n› belirtmifltir.930
4.3.3. 19 May›s 2003 tarihli Türkiye için Gözden Geçirilmifl
KOB
Sosyal Politika ve ‹stihdam bafll›¤› alt›nda yer verilen k›sa ve orta
vadede yap›lmas› gerekenler flöyle belirtilmifltir:
K›sa vadede yap›lmas› gerekenler afla¤›daki gibi say›lm›flt›r.931;
• ‹fl hukuku, kad›n ve erkek aras›nda eflit muamele, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, ay›r›mc›l›kla mücadele ve halk sa¤l›¤› alanlar›ndaki AB müktesebat›n›n iç hukuka aktar›lmas› için bir program kabul edilmesi.
• Yat›r›m›n finanse edilmesi için, uyumlaflt›rman›n gerçekçi bir de¤erlendirmesine ve var olan kamu ve özel sektör kaynaklar›na dayanan y›ll›k bir plan gelifltirilmesi.
• Di¤er hususlar yan›nda, sendika faaliyetlerine iliflkin s›n›rlay›c›
hükümleri kald›rmak ve sendikal haklara sayg› gösterilmesini temin etmek suretiyle; aktif ve özerk, iki ve üç tarafl› sosyal diyalo¤un koflullar›n›n oluflturulmas›.
• Sosyal taraflar›n kapasite gelifltirme çabalar›n›n, özellikle istihdam
politikas› ve sosyal politikan›n gelifltirilmesinde ve uygulanmas›nda
gelecekte oynayacaklar› rol göz önünde tutularak, bilhassa özerk sosyal diyalog yoluyla gelifltirilmesi ve uygulanmas›n›n desteklenmesi.
930
1006/92/ECSC:Yeniden uyum yardımının, AKÇT Antlaşması kapsamına girmeyen serbest işlerle uğraşan, kısa süreli emekli aylığı ile emekli olan ve yerlerine,Antlaşma kapsamına girmeyen sektörlerde aynı işletme tarafından istihdam edilen işçilerin alındığı işçileri de kapsayacak şekilde genişletilmesi hakkında 9 Nisan 1992 tarihli Komisyon Kararı, 97/16/EC: Bir İstihdam ve Emek Piyasası Komitesi kuran 20 Aralık 1996
tarihli Konsey Kararı, 98/171/EC: İstihdam ve işgücü piyasası alanında analiz, araştırma ve işbirliğine ilişkin
Topluluk faaliyetleri hakkında 23 Şubat 1998 tarihli Konsey Kararı, 75/782/ECSC: Kömür sanayiinde çalışma
koşullarının uyumlaştırılması konusunda karma komite ile ilgili 24 Kasım 1975 tarihli Komisyon Kararı.
931
DPT, “Türkiye İçin Katılım Ortaklığı Belgesi”, s.13., http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kob/2003.pdf.,
0.06.2007,Ayrıca, Faruk ALTINTAŞ, Avrupa Birli¤i taraf›ndan Türkiye için yay›nlanan 2001 ve 2003 tarihli Kat›l›m Ortakl›¤› Belgelerinin Mukayesesi, Adalet Bakanlığı, Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü,
http://www.abgm.adalet.gov.tr/dokumanlar/kob-2001-2003.pdf
-212-
• Çocuk iflçili¤i sorununun çözümüne yönelik çabalar›n sürdürülmesi.
• Sosyal Politika ve ‹stihdam alan›ndaki AB müktesebat›n›n iç hukuka aktar›lmas›nda görev üstlenecek tüm kurumlar›n kapasitesinin gözden geçirilmesi.
Orta Vadede yap›lmas› gerekenler afla¤›da gösterildi¤i gibi s›ralanm›flt›r.932
• ‹fl hukuku, kad›n ve erkek aras›nda eflit muamele, iflçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤i, halk sa¤l›¤› (salg›n hastal›klar›n izlenmesi ve kontrolü
dahil) ve ay›r›mc›l›kla mücadele alanlar›ndaki AB müktesebat›n›n
iç hukuka aktar›lmas› ve uygulanmas›; ifl teftifl kurumlar› da dahil
olmak üzere, ilgili idari yap›lar›n ve uygulama yap›lar›n›n güçlendirilmesi.
• Sa¤l›k hizmetlerine eriflimin ve bu hizmetlerin kalitesinin art›r›lmas› ve toplumun sa¤l›k durumunun iyilefltirilmesi amac›yla tedbirler al›nmas›.
• Sosyal politika ve istihdam alan›ndaki AB müktesebat›n›n etkili
biçimde uygulanmas›n›n temin edilmesi.
• Gelecekte Avrupa ‹stihdam Stratejisine kat›lmak için, Ortak ‹stihdam Politikas› De¤erlendirme Belgesi’nin haz›rlanmas› ve uygulanmas› da dahil olmak üzere, ulusal bir istihdam stratejisinin haz›rlanmas› ve iflgücü piyasas›n›n ve sosyal geliflmelerin izlenmesi
için kapasite gelifltirilmesi.
• Topluma kazand›rma (sosyal kapsama) konusunda, veri toplama
da dahil, AB uygulamalar›na paralel bir ulusal strateji haz›rlanmas›.
• Sosyal güvenlik ve emeklilik sistemi reformunu mali bak›mdan
sürdürülebilirli¤i sa¤lamak amac›yla konsolide etmek ve sosyal
güvenlik a¤›n› güçlendirmek suretiyle, sosyal koruman›n daha fazla gelifltirilmesi.
4.3.4. 24 Temmuz 2003 tarihli Ulusal Program
‹stihdam konusu UP’da “Avrupa ‹stihdam Stratejisi ile Uyumlu Bir
932
DPT, “Türkiye İçin Katılım Ortaklığı Belgesi”, s.19., http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kob/2003.pdf.,
20.06.2007., Ayrıca, Altıntaş, a.g.e.
-213-
Ulusal ‹stihdam Plan›n›n Oluflturulmas›” bafll›¤› alt›nda düzenlenmifltir. UP’da de¤inilen hususlar afla¤›daki gibi özetlenebilir:933
• 2003 y›l› Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi’nde yer alan, Avrupa istihdam
stratejisi ile uyumlu bir ulusal istihdam plan› oluflturulmas›n›n,
Türkiye’nin karfl› karfl›ya bulundu¤u iflsizlik sorununun çözümünde ciddi aç›l›mlar sa¤layaca¤› görüflü UP’da yer al›flm›flt›r.
• ‹stihdam alan›nda teflvik önlemleri ve Avrupa istihdam stratejisinin gelifltirilmesi için 1145/2002/EC say›l› Avrupa Parlamentosu
ve Konsey karar› çerçevesinde bafllat›lan istihdam alan›nda teflvik
tedbirleri konulu, Topluluk Program›na Dair Mutabakat Zapt›’n›n
25 Kas›m 2002 tarihinde imzaland›¤›, Mutabakat Zapt›n›n, 3 fiubat
2003 tarih ve 2003/5224 say›l› Bakanlar Kurulu Karar›yla onaylanarak, 21 fiubat 2003 tarih ve 25027 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanarak yürürlü¤e girdi¤i ifade edilmifltir.
• 4904 say›l› Türkiye ‹fl Kurumu Kanunu’nun, 5 Temmuz 2003 tarih ve 25159 say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanarak yürürlü¤e girdi¤i. 58. Hükümetin Acil Eylem Plan› kapsam›nda; ‹nsan gücü
planlamas›n›n etkin bir flekilde yap›lmas› ve insan gücünün niteli¤inin art›r›lmas› için k›sa süreli e¤itim ve dan›flmanl›k hizmetlerinin etkin olarak sürdürüldü¤ü, kay›t d›fl› istihdam ve yabanc› kaçak iflçi çal›flt›r›lmas›n›n önlenmesine yönelik önlemler al›nd›¤›
belirtilmifltir.
Ayr›ca UP’da, uyum sa¤lanacak AB mevzuat› bulunmad›¤›n›n da
alt› çizilmifltir.
4.3.5. 23 Ocak 2006 tarihli KOB
Kas›m 2005’te Komisyon taraf›ndan gözden geçirilen KOB, 23
Ocak 2006 tarihinde Konsey taraf›ndan kabul etmifltir.934 KOB’da k›sa
ve uzun vadede istihdam ve sosyal politika alan›nda yap›lmas› gerekenler afla¤›daki flekilde ifade edilmifltir:
933
Bkz. UP., Sosyal Politika ve İstihdam başlığı., ABGS, http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=196&l=1.,
Erişim:20.06.2007
934
EU, Council Decision, of 23 January 2006, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri= OJ:L:2006:022:0034:0050:EN:PDF
-214-
K›sa Vadede Sosyal Politika ve ‹stihdam935
• Uyumlaflt›rma giderlerinin ve yat›r›mlar›n finansman› için mevcut
kamu ve özel kaynaklar›n gerçekçi tahakkukuna dayanan y›ll›k
planlar›n haz›rlanmas›.
• Etkili bir sosyal diyalog ortam› için gerekli unsurlar›n sa¤lanmas›,
bu çerçevede öncelikle sendikalar üzerindeki k›s›tlamalar›n kald›r›lmas› ve sendikal haklar›n güvence alt›na al›nmas›.
• Sosyal ortaklar›n kapasite yaratma çabalar›n›n desteklenmesi, bu
destek verilirken ba¤›ms›z sosyal diyalog ile istihdam ve sosyal
politikay› haz›rlama ve uygulamada gelecekte oynayacaklar› rolün
göz önünde bulundurulmas›.
• Çocuk isçi sorununun çözümü için çabalar›n sürdürülmesi.
• Bu alandaki müktesebat›n aktar›lmas› için çal›flan tüm kurumlar›n
kapasitelerinin güçlendirilmesi.
Orta Vadede Sosyal Politika ve ‹stihdam936
• AB mevzuat›n›n iç hukuka aktar›m›n›n tamamlanmas› ve ‹fl Müfettiflleri dahil olmak üzere ilgili idari ve denetleyici yap›lar›n güçlendirilmesi.
• Sosyal politika ve istihdam müktesebat›n›n etkili uygulanmas›n›n
ve denetiminin sa¤lanmas›.
• Avrupa istihdam stratejisine kat›lmaya yönelik olarak, Ortak istihdam Politikas› De¤erlendirme Belgesi’nin haz›rlanmas› ve uygulanmas›n› da içeren ulusal istihdam stratejisinin haz›rlanmas› ve
istihdam piyasas›n› ve sosyal geliflmeleri izlemeye yönelik kapasitenin gelifltirilmesi.
• Veri toplamay› da içerecek flekilde sosyal kat›l›m (sosyal kapsama)
için AB uygulamalar›na uyumlu ulusal strateji haz›rlanmas›.
• Mali sürdürülebilirli¤i temin ederek, sosyal güvenlik sistemine iliflkin reformlar›n pekifltirilmesi ve sosyal güvenlik a¤›n›n güçlendirilmesi suretiyle sosyal koruman›n daha ileri bir düzeye getirilmesi.
935
İKV, “23 Ocak 2006 Tarihli Türkiye Cumhuriyeti Katılım Ortaklığı’nın İçerdiği İlke, Öncelik Ve
Koşullara İlişkin Konsey Kararı”, s.14., http://www.ikv.org.tr/pdfs/KOB-2005-duzeltmee.pdf.,
Erişim:20.06.2007
936
İKV, a.g.e., s.20.
-215-
4.3.6. Müzakere Süreci
Müzakere süreci kapsam›nda Türkiye'nin ulusal bir istihdam stratejisi oluflturmas› kaç›n›lmaz hale gelecektir.937 Bu stratejinin Avrupa istihdam stratejisi ile uyumlu olmas› gerekece¤i gibi Türk istihdam piyasas›n›n özelliklerini de dikkate almas› zorunludur.938 Türkiye A‹S’e
uyumunu JAP ve JIM’ler ile gerçeklefltirecektir. Kat›l›m sürecinin bir
parças› olarak, ‹stihdamda Öncelikli Politikalar üzerine Ortak De¤erlendirme Belgesi (JAP) ve Ortak ‹çerme Memorandumunun (JIM939)
haz›rlanmas›na yönelik çal›flmalar›n da en k›sa sürede tamamlanmas›
gerekmektedir. Türk makamlar› ‹stihdam Politikas› Önceliklerine ‹liflkin Ortak De¤erlendirme Ka¤›d› (JAP) ve Ortak ‹çerme De¤erlendirmesi (JIM) üzerinde çal›flmaya bafllam›fl ve ilerleme kaydetmifltir.940
JAP, aday ülkeleri üyeli¤e haz›rlamak amac›yla istihdam politikalar›n› tan›mlayan bir belgedir. Bu belge, kurum ve politikalar› uyumlaflt›rarak, AB'nin istihdam politikalar›n›n eflgüdümüne kat›lmas›na yard›mc› olmaktad›r.941 Ortak De¤erlendirme Belgesi (Joint Assessment
Paper:JAP), Komisyon ile birlikte haz›rlanan, istihdam politikas› için
‹stihdam Durum Raporu ›fl›¤›nda kritik sorunlar›n analiz edildi¤i bir
politika belgesidir.942 JAP'da yer almas› gereken temel politika alanlar›
flunlard›r;943
937
Palaz, (b), a.g.e., s.311.
Alpay Hekimler, “Avrupa Birliği’ne Yeni Katılan Bulgaristan ve Romanya ile Karşılaştırmalı Olarak
Türk İstihdam Piyasasının Güncel Durumu”, Mercek Dergisi, Ocak, 2007, s.138-147.
939
JIM, en hassas gruplara yönelik olup yoksulluk ve sosyal dışlanma alanındaki temel zorlukları tanımlamaktadır. Bu iki belge, Avrupa Komisyonu'nun sağladığı mali yardımının çerçevesi içinde yer alacak faaliyet alanlarının tespiti açısından da önemli belgelerdir. Bkz. Hansjoerg Kretschmer,“Müzakere Sürecinin Sosyal Politika ve İstihdam Alanına Etkisi”, Mercek, Nisan, 2006, s.10-13,Ayrıca, Fulya Saner,“Ortak İçerme Belgesi (Joint Inclusion Memorandum-JIM)”, ÇSGB, Bülten, Şubat 2007, Sayı:21, s.14., ÇSGB, http://ab.calisma.gov.tr/bultenler/csgb_ab_bulten21.pdf., Erşim:20.06.2007
940
Bkz TİSK, Sosyal Politika Ve İstihdam" Başlıklı Ab Müktesebatı Ve Türkiye., http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ic&id=1757., Erişim:20.06.2007,Ayrıca, 2005 yılı ilerleme raporu ve 2006 yılı İlerleme Raporu ilgili kısmın Türkçe metni için MESS, http://www.mess.org.tr/ab/htm/ILERLEME2006TERCUME.pdf., Erişim:20.06.2007
941
942
Ortak Değerlendirme Belgesi (JAP), genel olarak üç bölüm ve sonuç olmak üzere toplam dört bölümden oluşur.Birinci Bölüm: Temel ekonomik gelişmelerin kısa bir değerlendirmesi, İkinci Bölüm: İşgücü
piyasasının mevcut durumu ve gelişmelerin bir analizi (nüfus ve işgücü, istihdamdaki genel eğilimler ve yapısal değişmeler, kayıt dışı istihdam, işsizlikteki gelişmeler, ücret gelişmeleri), Üçüncü Bölüm: Bu alanlarda
temel politika öncelikleri, Dördüncü Bölüm:Sonuç. Bkz. ÇSGB, Türkiye’de İşsizliğin Önlenmesi ve İstihdamın Arttırılması, Ankara, 2004, s.47-50., http://www.csgb.gov.tr/CGM/cgm_web/belgeler/issizliginonlenmesi.pdf., Erişim:20.06.2007
943
TİSK, "Sosyal Politika ve İstihdam" Başlıklı AB Müktesebatı ve Türkiye, TİSK,
http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ana&ana_id=77
938
-216-
• E¤itim, iflgücü e¤itimi, insan kaynaklar›na yat›r›m.
• Ücret oluflum sistemi, istihdam› koruma mevzuat›.
• Vergiler, sosyal güvenlik primleri ve istihdamdaki di¤er yükler.
• ‹flsizlik sigortas› ve sosyal yard›mlar.
• Kamu ‹stihdam Kurumu.
• Aktif iflgücü piyasas› politikas› ve programlar›.
• Erkek ve kad›n aras›nda f›rsat eflitli¤i.
• Sosyal diyalog.
• ‹yi yönetiflim ve sosyal ortakl›k için kurumlar ve kapasiteleri.
Türkiye için JAP süreci, belge tasla¤›n› haz›rlamak üzere ikisi Komisyon uzman› ve ikisi Türk uzman olmak üzere oluflturulan 4 kiflilik
bir ekibin, fiubat 2004’de yapm›fl olduklar› toplant› ile bafllat›lm›flt›r.
JAP haz›rl›k süreci içinde, ‹stihdam Ulusal Eylem Plan›n›n haz›rlanmas› çal›flmalar›n›n da efl zamanl› yürütülmesi esas al›nm›flt›r. Türkiye ‹fl
Kurumunun II. Genel Kurulunda al›nan Ulusal ‹stihdam Politikas›na
iliflkin kararlar944 ve A‹S çerçevesinde belirlenecek Ulusal Eylem Plan›
çal›flmas› ile JAP çal›flmas›n›n efl zamanl› yürütülmesine özen gösterilmifltir. Burada gözden kaçmamas› gereken nokta; JAP’›n haz›rlanmas›
s›ras›nda Türk iflgücü piyasas› özellikleri ve önceliklerinin iyi analiz
edilmesi ve politika ve stratejilerin ona göre gelifltirilmesidir. Çünkü
JAP hem AB’ye uyum için hem de üyelik sonras› Avrupa Sosyal Fonu
baflta olmak üzere pek çok imkan›n kullan›lmas›nda belirleyici bir doküman olacakt›r. JAP tamamland›ktan sonra, Avrupa Komisyonu ‹stihdam ve Sosyal ‹fllerden Sorumlu Komiseri ile aday ülke Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakan› taraf›ndan imzalanmaktad›r. JAP ayn› zamanda
aday ülkenin A‹S do¤rultusunda iflgücü piyasas› ve istihdam konusunda
yapmas› gerekenlerin taahhüt alt›na al›nd›¤› bir belge niteli¤indedir. Bu
taahhüt hem komisyona hem de aday ülkenin kamuoyuna yöneliktir.945
944
İŞKUR, Türkiye İş Kurumu II.Genel Kurulu “Ulusal İstihdam Politika Önerilerinin Belirlenmesine
İlişkin Eylem Planı”,
http://216.239.59.104/search?q=cache:tHSdJwVYxesJ:www.iskur.gov.tr/mydocu/genelkurul/YULUSAL
%2520(1)1.doc+T%C3%BCrkiye+%C4%B0%C5%9F+Kurumunun+II.+Genel+Kurulunda+al%C4%B1nan+
Ulusal+%C4%B0stihdam+Politikas%C4%B1na+i&hl=tr&ct=clnk&cd=4&gl=tr. Erişim:10.01.2008
945
ÇSGB, (b), a.g.e.,
-217-
JAP'lar›n imzalanmas›ndan sonra uygulama bafllamakta ve daha
sonra da uygulaman›n izlenmesi süreci bafllamaktad›r. Bu izleme, Komisyon ve aday ülke taraf›ndan ortak olarak yap›lmaktad›r. Aday ülke,
Y›ll›k ‹lerleme Raporlar› ile geliflmeleri Komisyona bildirir. ‹lerleme
raporlar›, ortak bir formatta düzenlenmekte ve aday ülke hükümetinin
temel politikalar› ve amaçlar› ile JAP' da belirlenmifl hedeflere ulaflmak
için tespit edilen tedbirlerin uygulamas›n› içermektedir. Bu süreç, ülkeler aras›nda iflgücü piyasas› istatistiklerinin karfl›laflt›r›labilir olmas›n›
gerektirmektedir. ‹lerleme raporlar›n› ayr›nt›l› Gözden Geçirme Süreci
izlemektedir.946
4.4. Türkiye’nin Avrupa ‹stihdam Politikas› ve Avrupa
‹stihdam Stratejisi Karfl›s›ndaki Durumu
Türkiye, A‹S'e dahil olma çal›flmalar› çerçevesinde “‹stihdam Durum Raporunu” (Employment Background Study) haz›rlanm›fl ve Avrupa Komisyonuna sunulmufltur. Rapor, Avrupa E¤itim Vakf›n›n (The
European Training Foundation947) finansman deste¤i ile akademisyenlerden oluflan bir ekibe haz›rlat›lm›flt›r.948 Türk iflgücü piyasas›n›n kapsaml› bir analizinin yap›ld›¤› rapor taslak halinde iken ilgili kamu kurumlar›, sosyal taraflar, akademisyenler ve Avrupa Komisyonu ile Avrupa E¤itim Vakf› temsilcilerinin de kat›ld›¤› uluslararas› bir seminerle tart›flmaya aç›lm›fl ve taraflar›n elefltiri ve önerileri çerçevesinde rapora son flekli verilmifltir.949
Türkiye istihdam politikalar›n› Avrupa istihdam stratejisi ile uyumlu hale getirme çabalar›n› sürdürmelidir. Ancak, çözmesi gereken konularda bulunmaktad›r. Çözüm bekleyen öncelikli konular aras›nda;
düflük seviyedeki iflgücü kat›l›m› ve istihdam düzeyi, gençlerin iflsizli¤i, büyük ölçekteki kay›t d›fl› ekonomi ve kent ve k›rsal kesimdeki ifl
piyasalar› aras›ndaki bölünmüfllük, engelli kiflileri ve dezavantajl›
946
947
ÇSGB, (b), a.g.e., s.47-50.
http://www.etf.europa.eu/web.nsf/pages/AboutETF_EN?OpenDocument
948
Rapor metnine ulaşmak için;
http://lnweb18.worldbank.org/mna/mena.nsf/0b0204cbcec37e6985256a9b00689867/06a27a6c4cd779
3485256d1f004b9cee/$FILE/Turkey%20Employment%20Study.pdf, Erişim:10.01.2008
949
ÇSGB, (b), a.g.e., s.47-50.
-218-
gruplar› da içine alan bir ifl piyasas› oluflturmak burada ilk olarak say›labilecekler aras›ndad›r. Bu alandaki AB politikalar›na uyum sadece
AB'ye kat›l›m için gerekli olan bir husus olarak de¤il, ayn› zamanda ülke için bir sosyal kalk›nma hedefi olarak da görülmelidir.950
Yap›sal Dönüflüm Gerçeklefltirilmelidir.
Türk ‹stihdam piyasas›n›n AB istihdam politikas›na uyumunun sa¤lanmas›nda en büyük problem yap›sal sorunlardan kaynaklanmaktad›r.
Türkiye ekonomisinin son y›llarda önemli bir ölçüde büyümesine karfl›n, yine de yüksek bir iflsizlik ile karfl› karfl›ya oldu¤unu görmekteyiz.
Bu durumun bafll›ca nedenlerini afla¤›daki gibi s›ralamam›z mümkündür.951
• Yüksek nüfus art›fl›na ba¤l› olarak, iflgücü arz›n›n sürekli artmas›,
• Kad›nlar›n iflgücü piyasas›na giriflinin art›fl›,
• Tar›m sektöründeki çözülmeye ba¤l› olarak büyük kentlerdeki iflgücü piyasalar›n› olumsuz yönde etkilemesi,
• ‹fl arayan birçok kiflinin düflük vas›fl› olmas›,
• ‹stihdam üzerindeki vergilerin yüksekli¤i,
• Gerçekleflen büyümenin büyük oranda verimlilik art›fl› ile sa¤lanmas›, istihdam piyasalar›na yans›mamas›.
Türkiye Kendisine Uygun Bir ‹stihdam Politikas› Oluflturmal›d›r.
‹flsizlik probleminin çözümü konusunda; Cumhuriyet hükümetlerinin ciddi anlamda bir plan/program gelifltirdiklerini ve bunu uygulamaya koyduklar›n› iddia edebilmek zordur. Genelde ekonomik kalk›nma
ile birlikte iflsizlik probleminin de kendili¤inden çözümlenece¤i düflüncesinin egemen oldu¤u bir süreç yaflanm›flt›r.952 Türkiye’nin, iflsizlikle
mücadele ve nitelikli istihdam›n art›r›lmas› konusunda bir yol haritas›
özelli¤i tafl›yacak olan Ulusal ‹stihdam Strateji ve Politikalar› henüz
mevcut de¤ildir.953 Bunun biran önce oluflturulmas› gerekmektedir. Avrupa istihdam stratejisi bugün Avrupa sosyal politikas›n›n önemli bir
950
951
952
953
Hekimler, (c), a.g.e., s.138-147.
Hekimler, (a), a.g.e., s.106-115.
Ökütçü, (b), a.g.e., s.46-49.
-219-
bilefleni haline gelmifl olmas›na karfl›n tam üyelik sürecinde, AB istihdam politikas›na uyum sa¤lamaya çaba harcan Türkiye'de, henüz bir
ulusal istihdam stratejisinin belirlenmemifl olmas› oldukça dikkat çekicidir.954
Türkiye'de iflsizlik sorununu aflabilmek için küresel iflsizlik olgusu
veri al›narak Avrupa istihdam stratejisi temelli bir ulusal istihdam stratejisi gelifltirilmesi gerekmektedir. Bu stratejinin, afla¤›daki hususlar›
içerecek flekilde düzenlenmesi yerinde olacakt›r.955
1. ‹flsizli¤i azaltmaya yönelik politikalar, Ulusal ‹stihdam Stratejisi
ve Politikalar› oluflturularak uygulanmal›d›r. Bu strateji, Avrupa istihdam stratejisi ile uyumlu ve "giriflimci odakl›" olmal›d›r.
2. Uygulanan iktisat politikalar›; üretim, yat›r›m, ihracat, istihdam
temelli ve ulusal rekabet gücünü art›r›c› unsurlar› içinde bar›nd›rmal›d›r. Özellikle imalat sanayinde girdi maliyetlerini düflürmeye yönelik
politikalar üretilmelidir. Bu sektöre yönelik teflvikler "istihdam temelli" olmal›d›r.
3. Kay›tl› sektörün maliyetlerini art›rarak, Türkiye'nin rekabet gücünü azaltan kay›t d›fl› ekonomi konusunda politik kayg›lardan uzak önlemler al›nmal›d›r.
4. ‹flgücü piyasas›nda kat›l›klar/sertlikler en aza indirgenmeli ve esnek çal›flma biçimlerinin etkinlik kazanmas›n› sa¤layan süreçlere öncelik verilmelidir.
5. E¤itim-istihdam iliflkisi, iflgücü talebi göz önüne al›narak yeniden
biçimlendirilmelidir. Bu ba¤lamda zorunlu e¤itim k›sa sürede 12 y›la
ç›kar›lmal›d›r. Mesleki e¤itime politik kayg›larla yap›lan müdahalelere
son verilerek, iflgücü talebine göre bir mesleki e¤itim modeli kurgulanmal›d›r.
6. Bireylerin istihdam edilebilirliklerini art›rmak amac›yla yaflam
boyu e¤itim özendirilmelidir.
7. Kad›nlar›n iyi e¤itim almalar› sa¤lanmal›d›r. Zorunlu e¤itim d›fl›nda kad›nlara yönelik mesleki e¤itim ve aktif istihdam tedbirlerinin
954
955
Hekimler, (c), a.g.e.,s.138-147.
Çolak, a.g.e., s.50-57.
-220-
uygulanmas› da kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m›n› art›racakt›r. ‹flgücü piyasalar›n›n yeniden yap›land›r›lmas› ile öncelikle yar› zamanl› çal›flma
olmak üzere, esnek çal›flma biçimlerinin uygulanmas›, kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m›n› ve istihdam olanaklar›n› art›rmada çözümleyici politikalar olacakt›r.
8. ‹flsizlik Sigortas› Fonu'nda biriken kaynak a¤›rl›kl› olarak, Fon
kapsam›ndaki iflsizlere iflgücü piyasas›nda talep etti¤i mesleklerin kazand›r›lmas› ve iflsizlik riski yüksek olan bireylerin mesleki becerilerinin gelifltirilmesi amac›na yönlendirilmelidir.
9. AB ülkelerinde oldu¤u gibi dezavantajl› gruplar›n istihdam› özel
politikalarla teflvik edilmelidir. Genç iflsizler, uzun süreli iflsizler, özürlüler bak›m›ndan "çal›flma karfl›l›¤› devlet yard›mlar›", "vergi ve sigorta iflveren pay/oranlar›nda indirim" uygulamalar›, bu gruplar›n e¤itim
çal›flmalar› yoluyla istihdam edilebilirliklerinin sa¤lanmas› fleklinde
tedbirler uygulanmal›d›r.
10. Ayr›ca, genç iflsizli¤in yayg›n oldu¤u Türkiye'de, özellikle gençlere ifl yaratma konusunda giriflimcili¤in desteklenmesi önemli bir
araçt›r. Gençlere yönelik e¤itim; yarat›c›l›k ve giriflimcilik temelinde
verilmeli, gençlerin yöneticilik yetenekleri gelifltirilmelidir. Kad›n iflgücünün ve özürlülerin istihdamlar›n›n gelifltirilmesi bak›m›ndan da giriflimci olmalar›n›n desteklenmesine vurgu yap›lmal›d›r.
11. Tar›m sektöründe verimlilik art›r›lmal›d›r. Tar›m sektöründeki
düflük verimlilik sorunu ele al›nmal›, tar›m sektörünün dünya pazarlar›ndaki rekabet gücü art›r›lmal›d›r.
12. Tar›m sektöründe üretimi ve verimlili¤i özendiren bir destekleme sistemi gelifltirilmelidir. Bunun yan›nda tar›ma dayal› sanayinin geliflimine önem verilmeli, sanayi sektörü ile tar›m sektöründeki istihdam›n birlikte geliflimi ve yerel düzeyde istihdam yarat›lmas› sa¤lanmal›d›r.
Sosyal politika ve istihdam, ülke ekonomisinin lokomotifi olan çal›flma hayat›na iliflkin oldu¤undan, ilgili AB müktesebat bafll›¤›na
uyum çal›flmalar›, Türk ekonomisinin rekabet gücü ve istihdam yaratma ihtiyac› aç›s›ndan dikkatle de¤erlendirilmesi gereken bir aland›r.
-221-
Bu nedenle, uyumlaflt›rma çal›flmalar›nda, Türk sanayine ve Türk ekonomisine mümkün oldu¤u kadar az yük getirilmesi, Türkiye’nin rekabet gücünü zay›flatacak, istihdam› engelleyecek ve iflsizlikte art›fla neden olacak yüklerin geciktirilmesi ve mümkünse bu yüklerden kaç›n›lmas›, KOB‹'ler baflta olmak üzere sanayinin ve yat›r›mlar›n korunmas›
ve teflvik edilmesi ilkeleri gözetilmelidir.956
Bu aflamada salt ulusal bir istihdam stratejisi oluflturmak yeterli de¤ildir. Hedefler tayin edildikten sonra bu hedeflere ulafl›labilmesi için
gerekli alt yap›n›n haz›rlanmas› da bir zorunluluktur. Aksi halde, hedef
belirlemenin ötesine geçebilmek mümkün olmayacakt›r.957
Türkiye ile AB’nin rakamlarla karfl›laflt›r›labilir sosyal durumu, bu
çal›flman›n Ek’inde yer alan Tablo 11’de özet olarak verilmifltir.
4.5. Türkiye’nin Lizbon ve Stockholm Hedefleri Karfl›ndaki
Durumu
Türkiye’nin daha somut hedefler tafl›mas› nedeni ile Lizbon ve
Stockholm hedefleri karfl›ndaki durumu önemlidir. Daha önce de ifade
edildi¤i gibi bu hedefler tek tek üye ülkelere yönelik olmasalar bile her
üyenin bu hedeflere ulaflma yönünde çaba sarf etmesi gerekti¤i aç›kt›r.
Çal›flman›n ekler k›sm›nda yer alan Tablo 13’den yararlanarak Türkiye’nin A‹S karfl›s›ndaki durumunu irdelemek mümkündür.
Türkiye halen Avrupa Konseyi'nin 2000 y›l›nda Lizbon Zirvesi'nde
belirlemifl oldu¤u istihdam hedeflerinin oldukça gerisindedir. Hat›rlanaca¤› üzere, Zirvede, 2010 y›l›nda istihdama kat›l›m oran›n›n toplamda %70, kad›nlarda %60 ve yafll›larda %50'ye ulaflmas› hedefi belirlenmifltir.
Türkiye'de iflgücüne kat›l›m oran› %46,1 düzeyinde gerçekleflirken,
kad›nlarda bu oran %24,3 seviyesinde kalm›flt›r.
Son otuz y›ll›k dönemde Türkiye'de her bir sektördeki istihdam ya956
957
Ökütçü, (b), a.g.e., s.46-49.
Hekimler, (b), a.g.e., s.106-115.
-222-
p›s›n›n çarp›c› bir flekilde de¤iflti¤ini görmekteyiz. 1975 y›l›nda istihdam edilen 15,2 milyon kiflinin yaklafl›k %60'› tar›m sektöründe istihdam edilirken, %22'si hizmet sektöründe, %14'ü sanayi sektöründe ve
yaklafl›k %5'i inflaat sektöründe emeklerini arz etmifllerdir. Bugün ise
yaklafl›k 22 milyon kiflinin %43’ü hizmet sektöründe (AB-15 ortalamas› olan %69,3’ten %26,3 daha az bir oran), halen yüksek bir oran ile
%34'ü tar›m sektöründe (AB-15 ortalamas›n›n %3,7 oldu¤u dikkate
al›nd›¤›nda oldukça büyük fark oldu¤u aç›kt›r), %23’ü (AB-15 ortalamas› %27) ise sanayide istihdam edilmektedir. ‹stihdam›n önemli bir
k›sm›n›n tar›m sektöründe gerçekleflmesi ve bu sektörün beraberinde
getirdi¤i özellikler, müzakere süreci kapsam›nda Türkiye'nin karfl›s›na
en zor konulardan biri olarak ç›kacakt›r. Ancak, tar›m kesimindeki çözülmenin beraberinde çok ciddi iktisadi, sosyal, sosyolojik ve psikolojik problemleri getirece¤i gerçe¤i göz ard› edilmeden, bu konuda acil
tedbirlerin al›nmas› gerekmektedir.958
Birçok ülkede oldu¤u gibi genç iflsizlik, -özellikle de e¤itimliler aras›nda genç iflsizlik- Türkiye'nin önemli problemleri aras›nda say›lmaktad›r.959 15–24 yafl grubuna dahil olanlarda iflsizlik oran› %19,7 düzeyine ulaflm›flt›r. Bugün AB'de genç iflsizli¤in oran› %16,6 civar›ndad›r.
Di¤er bir ifade ile yaklafl›k 4,7 milyon genç ifl aramaktad›r. Birlik bünyesinde genç iflsizlik oran›n›n düflürülmesi için esnek çal›flma biçimlerinin yayg›nlaflt›r›lmas› ve iflgücünün daha mobil hale getirilmesi önerilmektedir. Nitekim AB geçti¤imiz 2006 y›l›n› "iflgücünün hareketlili¤i y›l›" ilan etmifl960 ve bu kapsamda da çeflitli programlar gelifltirmifltir.961 Ancak, Türkiye uzun dönemli iflsizlik oranlar› aç›s›ndan AB–15
ortalamas›ndan daha iyi bir durumdad›r (Türkiye %2,2 ve AB–15
%3,4).
958
Hekimler, (c), a.g.e., s.138-147.
Ökütçü, (b), a.g.e., s.46-49.
960
EU, European Year of Workers' Mobility (2006), http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c11333.htm,
konu ile ilgili web adresi: http://ec.europa.eu/employment_social/workersmobility_2006/index.cfm
Erişim:10.01.2008
961
ÇSGB, Bülten, Mart 2006, Sayı:10. s.5., http://ab.calisma.gov.tr/bultenler/csgb_ab_bulten10.pdf.,
Erişim:20.06.2006
959
-223-
Yine kay›tl› iflsizlik sorununun yan› s›ra, kay›t d›fl› ekonominin büyüklü¤ü de endifle verici boyutlardad›r. Tüm bu hususlar, Avrupa istihdam stratejisine uyumlu bir ulusal istihdam politikas› gelifltirmeye yönelik çabalar›n h›zland›r›lmas› gere¤ine iflaret etmektedir.962
Toplam istihdam oran› AB’de 2010 için %70 olarak belirlenmifltir.
AB-15 ortalamas› bu hedefin 5,3 puan gerisinde olmas›na karfl›n
Türkiye’nin durumu pek de parlak de¤ildir. Türkiye %46,1’lik istihdam oran› ile hedefin 23,9 puan gerisinde bulunmaktad›r.
Kad›nlar›n istihdama kat›l›m oran›n›n düflüklü¤ü ve yüksek düzeylerde kad›n iflsizli¤i de önemli bir sorundur.963 Resmi veriler de¤erlendirildi¤inde, kad›nlar aras›ndaki iflgücüne kat›l›m oran› Türkiye genelinde %24,3 düzeyinde seyretmektedir. Avrupa Birli¤i ortalamas›na
bak›ld›¤›nda kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m oran› AB-15 için %56,8 düzeyindedir. Türkiye 2010 hedeflerinin 37,7 puan gerisindedir.
Yafll› çal›flanlar›n istihdam› aç›s›ndan da Türkiye’nin durumu pek
parlak de¤ildir. 2010 hedefi olan %50 hedefinden 16,8 puan geride bulunmaktad›r. Oysa AB–15 için bu fark 7,5 puan düzeyindedir.
962
963
Ökütçü, (b), a.g.e., s.46-49.
Ökütçü, (b), a.g.e., s.46-49.
-224-
SONUÇ VE DE⁄ERLEND‹RMELER
AB de istihdam politikas›n› konu edinen çal›flmalar temelde üç disiplin taraf›ndan incelenmektedir. Konuya ilgi duyan disiplinleri; ekonomi/para politikas›, sosyal politika ve hukuk olarak s›ralamak mümkündür. Her üç disiplinde konuyu kendi bak›fl aç›s› ile ele alm›flt›r.
Ekonomik bak›fl aç›s›ndan istihdam politikas›n› inceleyenler, istihdam›
ba¤›ms›z bir unsur olarak görmemifl aksine, ekonomi ve para politikalar›na ba¤l› bir de¤iflken olarak de¤erlendirmifllerdir. Sosyal politika
bak›fl aç›s›ndan konuyu inceleyenler de istihdam› ba¤›ms›z bir politika
alan› olarak de¤il, sosyal politikan›n alt bafll›¤› olarak ele alm›fllard›r.
Hukuk disiplinine ba¤l› incelemelerin a¤›rl›kl› noktas›n›, ifl ve sosyal
güvenlik hukuku ile temel haklar oluflturmufltur. ‹stihdam›n ba¤›ms›z
bir politika alan› olarak görülmeyerek, di¤er politika alanlar›na ba¤›ml› k›l›nmas› bugün AB’de yaflanan yüksek oranl› iflsizli¤inde nedenlerinden biridir.
Toplulu¤un Kurucu Antlaflmalar›nda yer alan hükümler ve yaflanan
tarihi süreç dikkate al›nd›¤›nda, istihdam konusunun, Toplulukta yaflanan iflsizlik olgusu ile do¤rudan ilgili oldu¤u görülmektedir. Toplulu¤un kurulufl y›llar›nda Antlaflmalarda sosyal politika ile ilgili hükümler
yer alabilmiflken, istihdam›n gündeme gelmemesinin iki temel nedeni
bulunmaktad›r. ‹lki, Toplulu¤un kuruldu¤u y›llarda üye ülkelerde iflsizlik gibi bir sorunun olmamas›d›r. ‹kincisi ise, ekonomik bütünleflme ile
sa¤lanacak ekonomik büyümenin iflsizli¤i kendili¤inden önleyece¤i
fikrinin egemen olmas›d›r. Belirtilen nedenlerin sonucu olarak, istihdam uzun y›llar ekonomik ve sosyal politikalara ba¤›ml› bir unsur olarak görülmüfltür. Ancak, zaman içinde yaflanan geliflmeler (özellikle artan iflsizlik olgusu) istihdam politikas›n›n, Topluluk düzeyinde özellikle sosyal politikadan ba¤›ms›z olarak ele al›nmaya bafllamas›na neden
olmufltur. ‹flsizlik sorunun Topluluk düzeyinde sa¤lanm›fl olan, asgari
sosyal uyuma karfl›n varl›¤›n› devam ettirmesi, ilgiyi sosyal politikadan
istihdam politikas›na yöneltmifl/kayd›rm›flt›r. Bu yönelmede ‹LO’nun
-225-
etkisinin büyük oldu¤u kuflkusuzdur. Gerçekten de, AB üyesi ülkelerin
ayn› zamanda ‹LO üyesi de olmalar› ve ‹LO sözleflmelerinin üye ülkelerde sosyal politika alan›nda belli bir seviyede sosyal uyum sa¤lad›¤›
dikkate al›nmal›d›r. Benzer durum Avrupa Sosyal fiart› ile Topluluk
Sosyal fiart› aç›s›ndan da söz konusudur. TSfi haz›rlan›rken ‹LO ve
Avrupa Sosyal fiart› hükümleri dikkate al›nm›flt›r. Gerek ‹LO ve gerekse Avrupa Sosyal fiart› hükümleri sosyal politika alan›nda birçok konuyu düzenledikleri için AB’ye sosyal politika aln›nda (ulusal mevzuatlar›n uyumlaflt›rma çerçevesinde) belli bir asgari seviyeyi sa¤lam›flt›r.
AB, sa¤lanan bu asgari seviye üzerine, sosyal politikay› daha rahat infla edebilmifltir. AB’nin ‹LO, Avrupa Sosyal fiart› ve AB sosyal politikas›na iliflkin normlar ile Birlik düzeyinde belirli seviyede sosyal
uyumlaflt›rma sa¤lanm›fl olmas›, artan iflsizlik olgusu ile beraber ilginin
baflka bir alana kaymas›na sebep olmufltur. Ancak, yukar›da de¤inilen
olgular, sosyal politikadan istihdam politikas›na yöneliflte, Birlik düzeyinde yaflanan iflsizlik olgusunun baflat rolünü unutturmamal›d›r. ‹stihdam politikas›n›n sosyal politikadan ba¤›ms›zl›¤›n› alarak Topluluk
gündemine gelmesinde ana etkenler flöyle s›ralanabilir.
• 1970’li y›llarda yaflanan petrol krizi ve Ortado¤u krizinin petrol fiyatlar›n› artt›rmas› ve Topluluk üyesi ülkelerinin bundan olumsuz
etkilenmesi.
• AB politikalar›na yön veren Konseyin, üye ülkelerin seçilmifl siyasilerinden olufltu¤u dikkate al›nd›¤›nda; üye ülkelerde iktidarda
olan partilerinin istihdam politikas›na yaklafl›mlar› etkili olmufltur.
• De¤iflen dünya koflullar› özellikle küreselleflme olgunsunun yaflanmaya bafllanmas› ve teknolojik dönüflüm di¤er bir etkendir.
• Ekonomik geliflmenin istihdam üzerinde beklenen geliflmeyi sa¤lamad›¤›n›n anlafl›lmas›d›r.
Say›lan nedenlerin olumsuz etkileri neticesinde AB ülkeleri, Japonya ve ABD karfl›n›ndaki rekabet edebilirli¤ini kaybetmeye bafllam›flt›r.
Bu noktada, sorunun çözümüne yönelik aray›fllar h›z kazanm›flt›r.
Özellikle istihdam oranlar›ndaki düflüfl ve artan iflsizlik, Toplulu¤u çözüm aray›fl›na itmifltir. Sorunun tespit edilmifl olmas›na karfl›n sorunun
-226-
nas›l çözülece¤i hakk›nda, üzerinde tam bir uzlaflma sa¤lanamam›flt›r.
Bulunan çözüm, istihdam›n Toplulu¤un politikalar› aras›na al›nmas›
ancak, Toplulu¤a eflgüdümü sa¤lamakla s›n›rl› bir görev verilmesi fleklinde olmufltur. ‹stihdam politikas› konusunda bulunan çözüm; görünürde tüm sosyal taraflar› sürece dahil etmekte ve kat›l›mc› bir yap›lanma getirmekle birlikte, süreç içinde al›nan kararlar›n veya önerilen çözüm yollar›n›n uygulamaya aktar›lmas›nda baflar›l› olamam›flt›r. Baflar›s›zl›¤›n sebepleri flöyle s›ralanabilir.
• Üye ülke iktidarlar›n›n tutumlar›: Üye ülkelerde iktidarda olan partiler küreselleflme ile birlikte rekabet güçlerini artt›rmak için ekonomik hedefli politikalar izlemifllerdir. Ancak, uygulanan politikalar baflar›s›zl›kla sonuçlan›nca olumsuz sonuçlardan Brüksel’i sorumlu tutmufllard›r.
• ‹stihdam daha do¤rusu iflsizlik, toplumda yaflayan kifliler üzerinde
etkisini do¤rudan ve derhal hissettiren bir olgudur. Bu etkiye maruz kalan ve bu etki alt›nda vatandafll›k görevini yerine getirmek
için sand›k bafl›na giden bireylerin, verecekleri oylar ile iktidar›
belirleyecekleri dikkate al›nd›¤›nda; üye ülkeler, istihdam politikas›n› Toplulu¤a devrederek risk almak istememifllerdir. Bunun
sonucu olarak istihdam politikas› gönülsüz iflbirli¤inin bir örne¤i
olarak Topluluk politikalar› aras›ndaki yerini alm›flt›r.
• Üye ülkeler istihdam›n artt›r›lmas› veya iflsizli¤in azalt›lmas›nda
ekonomik büyümeye bel ba¤lam›fllard›r. Ancak, ekonomik büyüme beraberinde istihdam art›fl› getirmemifltir.
• AB üyesi ülkeler, de¤iflen üretim sürecine uyum sa¤lamada ABD
ve Japonya’ya göre gereken tedbirleri zaman›nda ve etkili bir flekilde alamam›flt›r.
• ‹stihdam politikas› konusunda öngörülen eflgüdüm yönteminin karmafl›k bir süreçten oluflmas› ve süreç içinde al›nan kararlar›n uygulamaya geçirilmesi için Toplulu¤a ba¤lay›c› karar alma yetkisinin verilmemesi de elde edilen baflar›s›zl›¤›n önemli bir nedeni olmufltur.
Kurucu Antlaflmalar dikkate al›nd›¤›nda, “AB’nin bir istihdam poli-
-227-
tikas› oldu¤u söylenebilir mi?” Kurucu antlaflmalarda istihdam politikas›n›n Topluluk politikas› olarak nitelenmesi ve Amsterdam Antlaflmas›’n›n 125–130. maddelerindeki düzenlemeler dikkate al›nd›¤›nda
bu soruya olumlu cevap verilebilir. Ancak, bu politika Toplulu¤un ortak politikas› seviyesine ulaflamam›flt›r. Sadece Topluluk politikas›
düzeyinde kalan istihdam politikas›n›n, etkili bir politika oldu¤unu
söylemek zordur. Bunun en büyük nedeni, Kurucu Antlaflmalar›n Toplulu¤a, istihdam alan›nda somut politikalar üretme görevini vermemifl
olmas›d›r.
AB’nin istihdam konusunda ortak bir politikas› olmamas›na karfl›n
genel olarak bir istihdam politikas›ndan bahsetmek mümkündür. ‹lk
olarak, Kurucu Antlaflmalarda istihdama iliflkin hükümler yer almasa
bile (ATS’ye kadar yer almam›flt›r), Toplulu¤un temelinde yatan ekonomik ö¤reti nedeni ile bir istihdam politikas›ndan bahsetmek mümkündür. Bu politika, ekonomik büyümeye odakl› bir istihdam politikas›d›r. Politika k›saca; ekonomik büyüme, kendili¤inden istihdam art›fl›n› sa¤layacakt›r fleklinde özetlenebilir. ‹kinci olarak flunu söylemek
mümkündür. Serbest rekabete dayal› piyasa ekonomisi kurallar›n›n geçerli oldu¤u her hangi bir ekonomide iflsizlik söz konusu oldu¤unda,
sorunun çözümü için kullan›lacak araçlar bellidir. Bunlar para politikas› ve maliye politikas›d›r. AB’de parasal birli¤in gerçekleflmesi ve Avrupa Merkez Bankas›n›n kurulmas›ndan sonra üye devletlerin para politikas› araçlar›n› kullanarak iflsizlik veya istihdam seviyesine müdahale imkan› oldukça s›n›rl› olacakt›r. Di¤er bir müdahale arac› olan maliye politikas› konusunda da üye ülkelerin s›n›rs›z bir yetkiye sahip olduklar›n› söylemek zordur. Maliye politikas›n›n uygulama araçlar› olan
bütçe ve harcama politikalar› alan›nda Maastricht kriterleri söz konusudur. 9-10 Aral›k 1991 tarihinde imzalanarak 1 Ocak 1993'de yürürlü¤e giren Maastricht Anlaflmas›’nda Ekonomik ve Parasal Birli¤in
aflamalar›, bu süreçte izlenecek ekonomik ve parasal politikalar ile bunlar›n gerektirdi¤i kurumsal de¤ifliklikler ayr›nt›l› olarak düzenlenmifltir. Bu düzenleme çerçevesinde, üye ülke ekonomileri aras›ndaki fark-
-228-
l›l›klar›n giderilebilmesini temin etmek için baz› makro büyüklükler
aç›s›ndan yak›nlaflma kriterleri tespit edilmifltir.964 Üye devletlerin afl›r›
kamu aç›klar›ndan kaç›nacaklar› AA’n›n 104. maddesinde de hükme
ba¤lanm›flt›r. Di¤er taraftan ulusal vergi normlar› konusunda mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas› söz konusudur (AA 90–95. maddeler). fiu halde
maliye politikas›n›n uygulanmas›nda, bütçe ve harcama politikalar›
aç›s›ndan üye devletlerin yetkileri belli oranda k›s›tlanm›flt›r. Yukar›da
de¤inilen iki husus dikkate al›nd›¤›nda, AB’nin Kurucu Antlaflmalar ile
aç›kça öngörülmüfl somut bir istihdam politikas› olmad›¤›, öngörülen
politikan›n eflgüdümü sa¤lamaktan ibaret oldu¤u sonucuna var›labilir.
Buna karfl›l›k, Birli¤in para ve maliye politikalar›n› dikkate ald›¤›m›zda; Birli¤in, eflgüdümü aflan, somut bir istihdam politikas›na sahip oldu¤unu söyleyebiliriz.
AB’nin istihdam politikas› ile ilgili olarak burada dikkate al›nmas›
gereken di¤er bir husus ise Kurucu Antlaflmalarda da ifadesini bulan
“dayan›flma” kavram›d›r. Ekonomi politikas› genel olarak gelirin yarat›lmas› ile istihdam ve sosyal politika ise bu gelirin paylafl›lmas› ile ilgilidir. Toplulu¤un kuruldu¤u y›llar dikkate al›nd›¤›nda, Toplulu¤u kuran kifliler iki Dünya Savafl› ve 1929 Bunal›m›n› yaflam›fl kiflilerdi. Bu
kufla¤›n ard›ndan gelen kuflak ise II. Dünya savafl› ve So¤uk Savafl›n
gerilimli ortam›n› bilen kiflilerden oluflmaktayd›. Yaflanan bu s›k›nt›lar
dayan›flma (solidarity) kavram›nda ifadesini bulan, kaynaklar›n paylafl›m›n› beraberinde getirmifltir. Ancak, bugün AB ülkelerinde yönetime
aday olacak kifliler veya oy verenler, ilk iki kufla¤›n yaflad›¤› ekonomik
ve siyasi güçlükleri yaflamam›flt›r. K›saca özetlenen bu durum, dayan›flma kavram›na bak›fl aç›s›n› de¤ifltirmifltir. De¤iflen bak›fl aç›s›,
Avrupa Sosyal Modeli’nin tart›flmaya aç›lmas›n› ve istihdam konusun-
964
Maastricht Ölçütleri olarak bilinen bu ölçütler şunlardır:Toplulukta en düşük enflasyona sahip (en
iyi performans gösteren) üç ülkenin yıllık enflasyon oranları ortalaması ile, ilgili üye ülke enflasyon oranı
arasındaki fark 1,5 puanı geçmemelidir.
Üye ülke devlet borçlarının GSYİH’sına oranı %60’ı geçmemelidir.
Üye ülke bütçe açığının GSYİH’sına oranı %3’ü geçmemelidir.
Herhangi bir üye ülkede uygulanan uzun vadeli faiz oranları 12 aylık dönem itibariyle, fiyat istikrarı
alanında en iyi performans gösteren 3 ülkenin faiz oranını 2 puandan fazla aşmayacaktır.
-229-
da esneklik aray›fllar›n› gündeme getirmifltir. Bugün Avrupa’n›n yeni
kufla¤›, dedeleri veya babalar› kadar paylafl›mdan yana de¤ildir. Bize
göre, istihdam sorunun temelinde, de¤iflen bu bak›fl aç›s›n›n etkisi oldukça büyüktür.
‹stihdam politikas›, Birli¤in ortak ilgi alan›na al›nm›fl olmas›na karfl›n asli yetki ulusal devletler de kalmaya devam etmektedir. AB, Birlik
düzeyinde istihdam sorununu çözmek istiyorsa, istihdam politikas›na
bak›fl aç›s›n› de¤ifltirmelidir. ‹stihdam, özellikle ekonomi politikalar›na
ba¤›ml› k›l›nmadan ele al›nmal›d›r. Birlik üyesi ulusal devletlerin, istihdam politikas› alan›nda uzlaflma sa¤lamalar› ve istihdam politikas›n› ortak politika alan›na tafl›malar› gerekmektedir. ‹stihdam politikas›
alan›nda AB’nin kararl›l›¤› gösterilmelidir. Kararl›l›¤›n temini ve devaml›l›¤› için istihdam politikas› alan›nda Birlik organlar›n›n ba¤lay›c›
karar alma yetkilerinin olmamas› afl›lmas› gereken bir engeldir. ‹stihdam politikas› alan›nda uygulanmakta olan Aç›k eflgüdüm Yöntemi,
çok tarafl› yönetiflimin iyi bir örne¤i olarak varl›¤›n› sürdürmesi ve sürece tüm aktörleri katmas› aç›s›ndan yararl›d›r. Ancak, süreç sonucu elde edilen ç›kt›lar›n uygulamaya geçebilmesi için Birlik organlar›na
yapt›r›mlar ile desteklenen yetkiler tan›nmal›d›r.
AB’ye tam üyelik süreci yaflayan Türkiye’nin A‹P’ye uyumu konusunda, yap›sal sorunlar bir kenara konuldu¤unda, büyük sorunlar ile
karfl›laflmayaca¤› öngörülmektedir. Türkiye, KOB ve UP kapsam›nda
A‹P ile ilgili üstlendi¤i yükümlükleri büyük oranda yerine getirmifltir.
A‹P uyum kapsam›nda idari yap›lanmay› kuvvetlendirmifltir. Türkiye,
idari yap›lanma konusunda var olan sorunlar›n› ise AB projeleri ile çözülmeye çal›flmaktad›r. A‹P kapsam›nda kat›l›m öncesi haz›rlanmas›
geren Ortak De¤erlendirme Belgesinin (JAP) tamamlanm›fl olup imza
aflamas›ndad›r.
-230-
KAYNAKÇA
ABGS, Avrupa Birli¤inin Kurumlar›,
http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=106&l=1., Eriflim: 20.06.2007
ABGS, http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=196&l=1., 25.06.2007
ACER, Yücel., “Avrupa Birli¤i'nde Sosyal Boyutun Kurumsal Geliflimi ve Lizbon Süreci”, Mercek Dergisi, Nisan, 2006, s.119-124.
Adalet Bakanl›¤›, “Avrupa için Bir Anayasa Oluflturan Antlaflma”,
http://www.abgm.adalet.gov.tr/e-kutuph.htm., Eriflim: 25.06.2007
ADNETT, Nick-HARDY, Stephen., The European Social Model,
Edward Elgar Publishing, Massachusetts, 2005.
AHAEM, Avrupa Hukuku Araflt›rma ve E¤itim Merkezi, Birinci
Avrupa Hukuku Haftas›, ‹stanbul, 1979.
ALTINTAfi, Faruk “Avrupa Birli¤i taraf›ndan Türkiye ‹çin Yay›nlanan 2001 ve 2003 tarihli Kat›l›m Ortakl›¤› Belgelerinin Mukayesesi”, Adalet Bakanl›¤›, Avrupa Birli¤i Genel Müdürlü¤ü,
http://www.abgm.adalet.gov.tr/dokumanlar/kob-2001-2003.pdf
AREN, Sadun., ‹stihdam Para ve Politika, Savafl Yay›nlar›, 10.Bask›, Ankara, 1992.
ARICI, Kadir., Avrupa Birli¤i Sosyal Güvenlik Hukuku, Kamu-‹fl,
Ankara, 1997.
ARSAVA, Füsun., Avrupa Topluluklar› Hukuku ve Bu Hukukun
Ulusal Alanda Uygulamas›ndan Do¤an Sorumluluklar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay›nlar›, Ankara, 1985.
AfiÇILI, ‹rem., “Avrupa Birli¤i’nde Sosyal Politikalar Avrupa Halk› Olufltu Mu?”, (Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi), Baflkent Üni.
Avrupa Birli¤i ve Uluslararas› ‹liflkiler Enstitüsü, Ankara, 2005.
AYKAÇ, Mustafa- PARLAK, Zeki., Tüm Yönleriyle Türkiye-AB
‹liflkileri, Elif Kitabevi, ‹stanbul, 2002.
-231-
AYKAÇ, Mustafa., “Avrupa Birli¤i Sosyal Politikas›: Mu¤lak Geçmifl ve Tart›flmal› Gelecek”, Editörler: Mustafa AYKAÇ-Zeki PARLAK, Tüm Yönleriyle Türkiye-AB ‹liflkileri, Elif Kitabevi Yay›nlar›, ‹stanbul, 2002.
BAfiTAYMAZ, Tahir., “Avrupa Birli¤i’nde Genç ‹flsizli¤i ve Rosetta Plan›’n›n Türkiye’de Uygulanabilirli¤i”, Mercek Dergisi,
Ocak, 2007, s.136.
BAYDAROL, Can., “AB’de ‹stihdam Sorunu” Mercek Dergisi,
Temmuz 2002.
BAYRAKTAR, Fulya., “Avrupa Birli¤i’nin Bölgesel Kalk›nma
Politikas› ve Bu Politikan›n Aday Olarak Türkiye Aç›s›ndan Anlam
ve Önemi”, Ankara, 2002, http://www.tkb.com.tr/esa/GA/2002GA/GA-02-05-14_ABnin_Kalkinma_Politikasi_ve_Turkiye.pdf.,
Eriflim: 26.06.2007
BBC, Turkish.com., AB Anayasas›na Tarihi ‹mza, http://www.
bbc.co.uk/turkish/europe/story/2004/10/041029_eu_ constitution.
shtml., Eriflim:25.06.2007
BEDÜK, Hayrettin., “Avrupa Birli¤i’nde ‹stikrar Pakt›’n›n Büyüme
ve ‹flsizlik Üzerindeki Etkisi”, (Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi), Uluda¤ Üni. Sos. Bil. Enstitüsü. Bursa, 2006.
BEfiKAYA, Ahmet., “Avrupa Birli¤i’nde Politika Koordinasyonu”, Editör: Muhsin Kar-Harun Ar›kan, Avrupa Birli¤i Ortak Politikalar ve Türkiye, Beta, ‹stanbul, 2003.
B‹AG‹, Marco., (çev. Z. Dicleli-A. Kardam), ‹fl Yaratma ve ‹fl Hukuku, Türkiye Metal Sanayicileri Sendikas›, ‹stanbul, 2003.
B‹ÇERL‹, Mustafa Kemal., ‹flsizlikle Mücadelede Aktif ‹stihdam
Politikalar›, T.C. Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›, Eskiflehir, 2004.
B‹L‹C‹, Nurettin., Türkiye-Avrupa Birli¤i ‹liflkileri, Seçkin Yay›nlar›, Ankara, 2004.
Birleflik Metal-‹fl, Avrupa-Türkiye Sosyal Diyalog Sendikal Çö-232-
zümler, Birleflik Metal-‹fl Yay›nlar›, Yay›n No:3, ‹stanbul, 2003.
s.39., http://www.birlesikmetal.org/kitap/kitap_03/2003-3.pdf., Eriflim:21.06.2007
B‹fiK‹N, Melis., AB’de Hukuki Araçlar, Derleyen, Cengiz Aktar,
‹letiflim, ‹stanbul, 2002.
BOZKURT, Enver- ÖZCAN- Mehmet-KÖKTAfi, Arif., Avrupa
Birli¤i Hukuku, Asil Yay›n Da¤›t›m, 3.Bask›, Ankara, 2006.
British Management Data Foundation, Speech by Winston
Churchill, Zürich, 19 September 1946, http://www.euroknow.org/speeches/paperchurchill.html., Eriflim: 01.04.2007
BULUTAY, Tuncer., Employment, Unemployment and Wages in
Turkey, Ankara,1995.
BUSINESSEUROPE, http://www.businesseurope.eu/content/default.asp?pageid=416., Eriflim:15.05.2007
BUSINESSEUROPE, History, http://www.businesseurope.eu/content/default.asp?pageid=414., Eriflim:10.01.2008
CAN, Ergüder,. Avrupa Birli¤i Bölgesel Politikalar› ve Yap›sal
Fonlar, Asil Yay›n Da¤›t›m, Ankara, 2004.
CAN, Hac›., - ÖZEN,Ç›nar., Türkiye-Avrupa Toplulu¤u Ortakl›k
Hukuku, Gazi Kitabevi, Ankara, 2005.
CANBOLAT, ‹brahim S., Avrupa Birli¤i, Alfa Yay›nlar›, 3.Bask›,
Bursa, 2002.
CEEP, History, http://www.ceep.org/about/history., Eriflim:
30.05.2007
ÇAVDAR, Tomris., (a), Avrupa Sosyal Modeli ve Türkiye-Avrupa
Birli¤i ‹liflkileri, Ankara, 2003.
ÇAVDAR, Tomris., (b), “AB Üyeli¤i Sürecinde ÇTYA (MAI)”,
http://sistem.ie.metu.edu.tr/ab_sureci_ve_ctya.htm., Eriflim:20.06.2007
ÇEL‹K, Aziz., (a), “Avrupa Birli¤i Sosyal Politikas›: Geliflimi,
-233-
Kapsam› ve Türkiye’nin Uyum Süreci-1”., http://www.kristalis.org.tr/aa_dokuman/absosyalpolitikasi1.pdf., Eriflim: 21.06.2007
ÇEL‹K Aziz., (b), AB Sosyal Politikas›, Kitap Yay›nevi, ‹stanbul,
2006.
Ç‹LEKL‹, Bülent., Avrupa Sosyal fiart› Temel Rehber, Seçkin Yay›nlar›, Ankara, 2001.
Ç‹M‹S, Çimento Müstahsilleri ‹flverenleri Sendikas›., Avrupa Birli¤inin Sosyal Politikalar› ve Türkiye Semineri, Ankara, 1997.
ÇOLAK, Ömer Faruk., “Küresel ‹flsizlik, Avrupa ‹stihdam Stratejisi ve Türkiye” Mercek Dergisi, Nisan, 2006, s.50-57.
ÇSGB, (a), http://ab.calisma.gov.tr/dnn/Docs/anktra/metin_Isik.
pdf., Eriflim: 21.05.2007
ÇSGB, (b), Türkiye’de ‹flsizli¤in Önlenmesi ve ‹stihdam›n Artt›r›lmas›, Ankara, 2004, s.47-50., http://www.csgb.gov.tr/CGM/cgm_
web/belgeler/issizliginonlenmesi.pdf., Eriflim:20.06.2007
ÇSGB, Bülten, Mart 2006, Say›:10, s.13-14. http://ab.calisma.gov.tr/bultenler/csgb_ab_bulten10.pdf., Erflim:20.06.2007
ÇSGB, Bülten, Temmuz 2005, Say›:2, http://ab.calisma.gov.tr/bultenler/csgb_ab_bulten2.pdf., Eriflim:20.06.2007
ÇSGB, http://ab.calisma.gov.tr/web/TaramaSüreci/tabid/164/Default.aspx., Eriflim:20.06.2007
ÇSGB, Kurumsal Mali Durum ve Beklentiler Raporu, Ankara,
2006, s.12., www.calisma.gov.tr/strateji/bakanlik_mali_durum_raporu_2006.doc., Eriflim:20.06.2007
ÇSGB., Genel Hatlar›yla Avrupa ‹stihdam Stratejisi, www.calisma.gov.tr., Eriflim: 20.06.2007
DELTUR,
25.06.2007
Antlaflmalar, http://www.deltur.cec.eu.int. ; Eriflim:
-234-
DELTUR, (a), "Avrupa Birli¤i ‹stihdam ve Sosyal Politika", Türkçe Yay›nlar/Broflürler, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i,
http://www.deltur.cec.eu.int/sosyal-istihdam.rtf., Eriflim:20.06.2007
DELTUR, (b), Anayasa, Eriflim: 25.06.2007, http://www.delt u r . c e c . e u . i n t / d e f a ult.asp?pId=3&lang=0&prnId=1&fId=5&ord=0&docId=290&fop=1, Eriflim:20.06.2007
DELTUR, (c), Topluluk Hukuku’nun ABC’si, www.deltur.cec.eu.int/kitap/kabc.rtf., Eriflim: 24.06.2007
DELTUR, (d), ‹stihdam ve Sosyal Politika Aç›s›ndan Amsterdam
Anlaflmas› Ne Anlama Gelir?, 01/06/2007 www.deltur.cec.eu.int/sosyal-istihtam.rtf. Eriflim:20.06.2007
DELTUR, (e), Avrupa Birli¤i Nas›l Çal›fl›r?, http://www.deltur.cec.eu.int/_webpub/documents/brochures/HowEUWorks.pdf.,
Eriflim: 21.05.2007
DELTUR, (f), “Sosyal Avrupa’n›n Gelifltirilmesi”, Yay›nlar/Broflürler, http://www.deltur.cec.eu.int/kitap/sosyal.html., Eriflim:20.06.2007
DELTUR, “Avrupa ‹çin Yeni Bir Antlaflma Yurttafl K›lavuzu”, Yay›nlar/Broflürler, http://www.deltur.cec.eu.int/kitap/amsterdam.html.,
Eriflim: 05.06.2007
DELTUR, AB Türkiye Görünüm, Mart-Nisan 2006, Say›:2., s.12.,
http://www.deltur.cec.eu.int/_webpub/documents/ABTurkiyeGorunum-mart.pdf., Eriflim: 21.06.2007
DELTUR, Avrupa Birli¤i Sosyal ve Bölgesel ‹htiyaçlar› Nas›l Karfl›l›yor?, Türkçe Yay›nlar / Broflürler, http://www.deltur.cec.eu.int/
kitap/sosbol.html., 01.06.2007
DELTUR, Avrupa Konseyi, http://www.deltur.cec.eu.int/., Erflim:
21.05.2007
DELTUR, CEDEFOP - Mesleki E¤itimin Gelifltirilmesi ‹çin Avrupa Merkezi, http://www.deltur.cec.eu.int/_webpub/documents/CE-235-
DEFOP.doc. , Eriflim: 02.06.2007
DELTUR, Güncel Haber, May›s 2002, say› 26, http://www.deltur.cec.eu.int/ghaber26_01.pdf., Eriflim:20.06.2007
DELTUR, http://www.avrupa.info.tr/Files/File/key%20documentsTurkish/Single%20European%20Act%20-%20Tek%20Senet.pdf.
Eriflim:20.06.2007
DELTUR, Ön Kat›l›m Stratejisi, http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp?lang=0&pId=3&fId=4&prnId=6&hnd=1&docId=281&ord=5&fop=0., Eriflim:20.06.2007
DELTUR., “AB ‹çin Yeni Bir Anlaflma", Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i, Türkçe Yay›nlar/Broflürler, http://www.deltur.cec.eu.int/kitap/amsterdam.html Eriflim: 26.06.2007
DINAN, Desmont., (a), (Çev. H.AKAY) , Avrupa Birli¤i Ansiklopedisi, Birinci Cilt A-G, Kitap Yay›nevi, ‹stanbul, 2005.
DINAN, Desmont., (b), (çev. H.AKAY) , Avrupa Birli¤i Ansiklopedisi, ‹kinci Cilt H-Z, Kitap Yay›nevi, ‹stanbul, 2005.
DO⁄U, Umut., “Avrupa Birli¤i Hukukunun Do¤rudan Uygulanma
Özelli¤i ve Ulusal Hukuklara Etkisi” Akademik Araflt›rma ve Dayan›flma Derne¤i, Kamu Hukuku Arflivi, http://www.akader.info/KHUKA/2004_eylul/10.htm#_ftn1., Eriflim:20.06.2007
DPT, (a) “Avrupa Toplulu¤unda ‹kincil Mevzuat ve Karar Alma
Usulleri”, Ankara, 2001
DPT, “Türkiye ‹çin Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi”, s.13., http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kob/2003.pdf., 0.06.2007
DPT, “Türkiye ‹çin Müzakere Çerçeve Belgesi ve ‹lgili Di¤er Belgeler”, http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/MuzakereCercevesi/Muzakere_Cercevesi_2005.pdf.,
Eriflim:20.06.2007
-236-
DPT, “Türkiye ve Avrupa Entegrasyonu Alt Komisyonu Raporu”,
Yay›n No: DPT: 2377 - Ö‹K: 441.
DPT,
1999
Y›l›
Program›,
Sosyal
Geliflmeler,
http://www.dpt.gov.tr/dptweb/ekutup98/prog99/prog99-5.html.,
Eriflim:24.06.2007
DPT, AB ile ‹lgili Temel Bilgiler, Zirve (Avrupa Konseyi),
http://www.dpt.gov.tr/abigm/ Eriflim: 21.05.2007
DPT, AB ile ‹liflkiler Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›,
http://www.dpt.gov.tr/abigm/Yayinlar/AKCTKA.pdf., Eriflim:
01.04.2007
DPT, http://www.dpt.gov.tr/abigm., Eriflim:20.06.2007
DPT, http://www.dpt.gov.tr/abigm/Yayinlar/AAETKA.pdf., Eriflim: 01.04.2007
DPT, http://www.dpt.gov.tr/abigm/Yayinlar/AETKA.pdf., Eriflim:
01.04.2007
DPT; 1999 Y›l› Program›, Sosyal Geliflmeler, http://www.dpt.gov.tr/
dptweb/ekutup98/prog99/prog99-5.html., Eriflim:20.06.2007
DURAK, Elif Burcu., “Avrupa ‹stihdam Stratejisi ve Aday Ülkelerin ‹flgücü Piyasalar›n›n Bu Strateji Aç›s›ndan De¤erlendirilmesi”,
(Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üni. Sos. Bil. Enstitüsü, Eskiflehir, 2005.
DÜLGER, ‹lhan., Avrupa Toplulu¤unda Sosyal Politika Geçifl Dönemi ve 21. Yüzy›lda Hedef Al›nan Toplum, 2.Bask›, Ankara, 1991.
ERDO⁄DU, Seyhan., “Avrupa Birli¤i ve Sosyal Politika”, Genel‹fl Emek Araflt›rma Dergisi, 2005/1, s.21., http://www.genelis.org.tr/formatlananlar/2seyhan.doc., Eriflim:26.06.2007
ERDUT, Zeki., (a) Avrupa Toplulu¤u’na Tam Üyelik Bak›m›ndan
Türk Endüstri ‹liflkileri Sisteminin De¤erlendirilmesi, Kamu-‹fl, Ankara, 1992.
-237-
ERDUT, Zeki., (b), Küreselleflme Ba¤lam›nda Uluslararas› Sosyal
Politika ve Türkiye, Dokuz Eylül Yay›nlar›, 2.Bask›, ‹zmir, 2003.
ETUC, Our Aims, http://www.etuc.org/r/2., Eriflim:20.05.2007
ETUC, What is the "European Social Model" or "Social Europe"?
http://www.etuc.org/a/111., Eriflim: 21/05/2007
EU Business,
50 years of the European Social Fund.,
http://www.eubusiness.com/Social/esf-50/. Eriflim:21.06.2007
EU, “The Social Agenda 2005-2010” s.12. http://www.ilo.org/public/english/fairglobalization/download/publicat/4_3_405_ec_social_agenda1.pdf,, Eriflim:21.07.2007
EU, Avrupa Parlamentosu eriflim sayfas› (http://www.europarl.europa.eu, Eriflim:20.06.2007
EU, Barcelona European Council, 15 and 16 March 2002, Presidency Conclusions, http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/71025.pdf ., Eriflim:20.06.2007
EU, Cardiff European Council, 15 and 16 June 1998, Presidency
Conclusions,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/54315.pdf., Eriflim:20.06.2007
EU, Cohesion policy 2007–2013, Belçika, 2007, s.119.
EU, Colonge European Council, 3 and 4 June 1999, Presidency
Conclusions,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/kolnen.htm., Eriflim:20.06.2007
EU, COM(2000), 379 final, Brussels, 28.6.2000, Social Policy
Agenda, http://ec.europa.eu/employment_social/general/com00379/com379_en.pdf. Eriflim:20.06.2007
EU, Commission Staff Working Paper, Working Together For
Growth And Jobs Next Steps in Implementing The Revised Lisbon
Strategy, SEC (2005) 662/2 p.8. http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/SEC2005_622_en.pdf., Eriflim: 21.06.2007
-238-
Strategy, SEC (2005) 662/2 p.8. http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/SEC2005_622_en.pdf., Eriflim:21.06.2007
EU, Common Actions for Growth and Employment: The Community Lisbon Programme, COM (2005) 330, Brussels, 20.7.2005,
http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/COM2005_330_en.pdf., Eriflim:20.06.2007
EU, CoR, The Selection Process of CoR Members Procedures in the
Member States, s.99, http://www.cor.europa.eu/document/presentation/selection_en.pdf, Eriflim: 01.06.2007
EU, Council Configurations, http://www.consilium.europa.eu/cms3_fo/showPage.asp?id=427&lang=en&mode=g., Eriflim:
20.06.2007
EU, Council Decision of 12 July 2005, On Guidelines For The
Employment Policies Of The Member States, (2005/600/EC),
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2005/l_205/
l_20520050806en00210027.pdf., Eriflim: 21.06.2007
EU, Council decision of 19 May 2003 on the principles, priorities, intermediate objectives and conditions contained in the Accession Partnership with Turkey, 2003/398/EC, http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!CELEXnumdoc&lg=en&numdoc=32003D0398&model=guichett., Eriflim:21.06.2007
-239-
EU, Council Decision of 22 July 2003 on Guidelines for the Employment Policies of the Member States, 2003/578/EC, http://eurlex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!DocN u m b e r & t y p e _ d o c = D e c i s i on&an_doc=2003&nu_doc=578&lg=en., Eriflim:20.06.2007
EU, Council Decision Of 24 January 2000 Establishing The Employment Committee, http://ec.europa.eu/employment_social/employment_strategy/emco/themes_emco_2000_founding_council_decision_en.pdf., Eriflim:20.05.2007
EU, Council Decision of 8 March 2001 on the principles, priorities,
intermediate objectives and conditions contained in the Accession
Partnership with the Republic of Turkey, 2001/235/EC, http://eurlex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!CELEXnumdoc&lg=en&numdoc=32001D0235&model=guichett.,
Eriflim:21.06.2007
EU, Council Resolution of 21 January 1974 concerning a social action
programme,
EU,
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31974Y0212(01):EN:HTML., Eriflim:21.06.2007
EU, Declaration of 9 May 1950, http://europa.eu/abc/symbols/9may/decl_en.htm., Eriflim: 01.04.2007
EU, Dubl›n European Counc›l, 13 And 14 December 1996, Pres›dency Conclus›ons, Annexes, http://europa.eu.int/en/record/dublin/dub-en2.htm., Eriflim:20.06.2007
EU, EESC, Employees Group (Group II) – Presentation,
http://eesc.europa.eu/groups/2/index_en.asp., Eriflim: 02.06.2007
EU, EESC, Employers' Group (Group I) – Presentation,
EU, EESC, Sections, http://eesc.europa.eu/index_en.asp, Eriflim:01.06.2007
EU, EESC, Various Interests Group (Group III) – Presentation,
-240-
EU, Employment Committee, http://ec.europa.eu/employment_social/employment_strategy/emco_en.htm., Eriflim: 20.04.2007
EU, Employment in Europe 2006, Brussels, 2006, s:27. http://ec.europa.eu/employment_social/employment_analysis/eie/eie2006_chap1_en.pdf . Eriflim: 29.06.2007
EU, Employment Strategy Origins, http://ec.europa.eu/employment_social/employment_strategy/origins_en.htm., Eriflim:20.06.2007
EU, EUR-LEX, Council Decision of 20 December 1996 Setting up
an Employment and Labour Market Committee, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31997D0016:EN:HTML., Eriflim: 20.05.2007
EU, EUR-LEX, Treaty of Amsterdam, http://europa.eu.int/eurlex/en/treaties/selected/livre546.html Eriflim: 21.06.2007
EU, EUR-LEX, Treaty Of Nice, http://europa.eu.int/eurlex/lex/en/treaties/dat/12001C/htm/12001C.html.,
Eriflim:20.06.2007
EU, European Eployment Strategy, Origins, http://ec.europa.eu/employment_social/employment_strategy/origins_en.htm.,
Eriflim: 20.06.2007
EU, European Parliament, European Association of Craft, Small
and Medium-sized Enterprises (UEAPME), http://www.europarl.europa.eu/comparl/libe/elsj/charter/art16/default_en.htm. , Eriflim:21.05.2007
EU, European Parliament, Members, http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=45&pageRank=3&language=EN. Eriflim: 20.06.2007
EU, European Parliament, The European Social Fund,
http://www.europarl.europa.eu/factsheets/4_8_2_en.htm., Eriflim:20.06.2007
-241-
EU, Facing The Challenge The Lisbon Strategy For Growth And
Employment, (Report from the High Level Group chaired by Wim
Kok),
November
2004,
http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/kok_report_en.pdf., Eriflim:20.06.2007
EU,
Final
Act,
http://europa.eu.int/eur-lex/lex/en/treaties/dat/12001C/htm/C_2001080EN.007001.html., Eriflim:20.06.2007
EU, Green Papers, http://europa.eu/documents/comm/green_papers/index_en.htm., Eriflim:20.06.2007
EU, http://ec.europa.eu/employment_social/employment_analysis/eie/eie2006_chap1_en.pdf . Eriflim: 29.06.2007
EU, http://ec.europa.eu/employment_social/employment_strategy/emco/document_treaty_en.pdf., Eriflim: 20.05.2007
EU, http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/regulation/pdf/2007/publications/guide2007_en.pdf. Eriflim:20.06.2007
EU, http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!CELEXnumdoc&numdoc=31984Y0704(01)&lg=en.,
Eriflim:20.06.2007
EU, Integrated Guidelines For Growth And Jobs (2005-2008),
COM (2005) 141, Brussels, 12.4.2005, http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/COM2005_141_en.pdf., Eriflim:20.06.2007
EU, Lisbon European Council, 23 and 24 March 2000, (Draft), Presidency Conclusions http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00100-r1.en0.htm., Eriflim:20.06.2007
EU, Negotiating Framework, (Luxembourg, 3 October 2005), Principles governing the negotiations, http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/st20002_05_TR_framedoc_en.pdf., 20.06.2007
EU, Presidency Conclusions, Göteborg European Council, 15 And
16 June 2001, http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00200-r1.en1.pdf. Eriflim:20.06.2007
-242-
EU, Presidency Conclusions, Lisbon European Council, 23 And 24
March 2000, http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00100-r1.en0.htm., Eriflim:20.07.2007
EU, Seville European Council, 21 And 22 June 2002,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressdata/en/ec/72638.pdf
Annex I., Eriflim: 21.05.2007
EU, Single European Act, http://europa.eu.int/eur-lex/en/treaties/selected/livre509.html., Eriflim: 21.06.2007
EU, SN 100/1/02 REV 1, s.13. http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/06/st10/st10477.en06.pdf., Eriflim:20.06.2007
EU, Social Dialogue And Employee Participation, Archives, Standing Committee On Employment, http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c10233.htm., Eriflim: 20.05.2007
EU, Social Policy Agenda, Brussels, 28.6.2000, COM(2000), 379
final, http://ec.europa.eu/employment_social/social_policy_agenda/com379_en.pdf., Eriflim:20.06.2007
EU, Stockholm European Council, 23 and 24 March 2001, (Draft),
Presidency Conclusions http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00100-r1.%20ann-r1.en1.html., Eriflim:20.06.2007
EU, Taking stock of five years of the EES: mid-term review (2002),
http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c11315.htm.,
Eriflim:
20.06.2007
EU, The employment policy guidelines (2003-2005), http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c11319.htm., Eriflim:20.06.2007
EU, The European Economic And Social Committee in Ten Points,
http://eesc.europa.eu/documents/publications/pdf/leaflets/EESC2006-018-EN.pdf., Eriflim: 02.06.2007
EU, The History of European Union, http://europa.eu/abc/history/1945-1959/1958/index_en.htm., Eriflim: 01.04.2007
-243-
EU, The History of European Union, http://europa.eu/abc/history/1945-1959/index_en.htm Eriflim: 01.04.2007
EU, The History of European Union, http://europa.eu/abc/history/index_en.htm., Eriflim:01.04.2007
EU, The Selection Process of CoR Members Procedures in the
Member States, http://www.cor.europa.eu/document/presentation/selection_en.pdf, Eriflim: 01.06.2007
EU, What to do? A European Employment Strategy Based on Four
Pillars., http://ec.europa.eu/employment_social/elm/summit/en/
backgr/ pilars.htm., 20.06.2007
EU, Working Together for Growth and Jobs, A New Start for the
Lisbon Strategy, COM (2005)/24, Brussels, 02.02.2005.,
http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/COM2005_024_en.pdf., Eriflim: 20.06.2007
EU; “Social Action Programme 1998-2000”, Com (98) 259,
29/4/98, http://ec.europa.eu/employment_social/docs/sap_en.htm.,
Eriflim:20.06.2007
European NAvigator, http://www.ena.lu/mce.cfm., Eriflim:
25.06.2007
G‹NONN‹, Peri., http://www.econ.ucdavis.edu/faculty/gperi/Teaching/Econ_101/lecture_1.pdf., Eriflim:20.06.2007
-244-
GÜLMEZ, Mesut., Sendikal Haklarda Uluslararas› Hukuka ve Avrupa Birli¤i’ne Uyum Sorunu, Belediye-‹fl Yay›nlar›, Ankara, 2005.
GÜNDO⁄AN, Naci., “Aç›k Koordinasyon Yöntemi ve Avrupa ‹stihdam Stratejisi”, Çimento ‹flveren Dergisi, Say›:1, Cilt:20, Ocak
2006. s.16. http://www.cmis.org.tr/dergiDocs/makale14.pdf., Eriflim:20.06.2007
GÜNU⁄UR, Haluk., Avrupa Toplulu¤u Hukuku, Avrupa Ekonomik Dan›flma Merkezi Yay›n›, 3.Bask›, Ankara, 1996.
GÜRAN, Nevzat., Uluslararas› Ekonomik Bütünleflme ve Avrupa
Birli¤i, ‹zmir, 2002.
HEK‹MLER, Alpay., (a), AB-Türkiye & Endüstri ‹liflkileri, Beta
Bas›m, ‹stanbul, 2004.
HEK‹MLER, Alpay., (b), “Avrupa Birli¤i’ne Yeni Kat›lan Bulgaristan ve Romanya ile Karfl›laflt›rmal› Olarak Türk ‹stihdam Piyasas›n›n Güncel Durumu”, Mercek Dergisi, Ocak, 2007
HEK‹MLER, Alpay., (c), “Avrupa Birli¤i – Avrupa ‹stihdam Stratejisi ve Türkiye’nin Güncel Durumu”, Mercek Dergisi, Nisan, 2006
HEK‹MO⁄LU, Mehmet Merdan., “Avrupa Birli¤i Hukuku ve
1982 Anayasas›’na Göre Egemenlik”, Elektronik Sosyal Bilimler
Dergisi, Y›l:. 2003, Cilt.2, S. 6.
HEPER, M. Atlan., “Avrupa ‹fl Hukuku ve Türkiye”, (Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi), ‹stanbul Üni. Sos. Bil. Enstitüsü, ‹stanbul, 1996.
Iliaz, Ntilek AB Bütçesi ve 2007-2013 Mali Perspektif, Turkish
Weekly, http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=97.,
Eriflim:20.06.2007
IfiI⁄IÇOK, Özlem., XXI.Yüzy›lda ‹stihdam ve ‹nsana Yak›fl›r ‹fl,
Ezgi Kitabevi, Bursa, 2005.
IfiIL, Karakafl., Avrupa Birli¤i Hukukunda Anayasal ‹lkeler, Yenilik Bas›mevi, ‹stanbul, 2003.
-245-
‹BfiB, Avrupa Birli¤i Fonlar›, http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/AvrupaBirligi/ABFonlari/BuyumeIstihdamUyum.htm., Eriflim:20.06.2007
‹KV, (a), ‹ktisadi Kalk›nma Vakf›., Avrupa Tek Senedi, ‹stanbul,
1987.
‹KV, (b), ‹ktisadi Kalk›nma Vakf›., AB ve Türkiye-AB ‹liflkileri
Temel Kavramlar Rehberi, ‹stanbul, 2003.
‹KV, (c), ‹ktisadi Kalk›nma Vakf›., Amsterdam Antlaflmas›, ‹stanbul, 2000.
‹KV, (d), ‹ktisadi Kalk›nma Vakf›., Nice Antlaflmas›, ‹stanbul, 2003.
‹KV, (e), Stefaan Hermans, Avrupa Birli¤i’nin Sosyal Politikas› ve
Türkiye’nin Uyumu, Çev.-Editör: Hürrem Cansevdi, ‹KV, Yay›n
No:6, ‹stanbul, 2001.
‹KV, (f), ‹ktisadi Kalk›nma Vakf›., Avrupa Birli¤i’nin Lizbon Stratejisi, ‹stanbul, 2006.
‹KV, “23 Ocak 2006 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Kat›l›m Ortakl›¤›’n›n ‹çerdi¤i ‹lke, Öncelik ve Koflullara ‹liflkin Konsey Karar›”,
s.20., http://www.ikv.org.tr/pdfs/KOB-2005-duzeltmee.pdf., Eriflim:20.06.2007
‹KV, AB Komisyonun Üye ve Aday Ülkeler Sivil Toplumlar› Aras›ndaki Diyalo¤a ‹liflkin Tebli¤i, http://www.ikv.org.tr/abguncel2.php?ID=1332., Eriflim:20.06.2007
‹KV, ‹ktisadi Kalk›nma Vakf›., (çev. H.Günu¤ur), Avrupa Ekonomik Toplulu¤unu Kuran Antlaflma, ‹KV Yay›nlar›, ‹stanbul,1985.
‹KV, ‹ktisadi Kalk›nma Vakf›., Avrupa Birli¤ini Kuran Antlaflma,
‹stanbul, 1992.
‹KV, ‹ktisadi Kalk›nma Vakf›., Avrupa Birli¤inin Sosyal Politikas›,
2.Bask›, ‹stanbul, 2004.
‹KV, ‹ktisadi Kalk›nma Vakf›., Avrupa Toplulu¤u Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde Sosyal Politika Uygulamalar›, ‹stanbul, 1992.
-246-
‹KV,
Kurumlar
ve
Karar
Alma
Mekanizmas›,
http://www.ikv.org.tr/kurumlar.php., Eriflim:19.05.2007
‹KV, Sözlük, Topluluk Müktesebat› (Acquis Communautaire)
http://www.ikv.org.tr/sozluk2.php?ID=1159., Eriflim: 20.06.2007
‹KV, Tarihçe,
20.05.2007
http://www.ikv.org.tr/abtarihce.php., Eriflim:
‹KV, Türkiye'nin Kat›ld›¤› Topluluk Program ve Ajanslar›,
http://www.ikv.org.tr/programlar.php., Eriflim: 21.06.2007
‹fiKUR, “Sosyal Diyalog Nedir?”, http://www.iskur.gov.tr/mydocu/yurtdisi/giris/TURKCE-sosyal%20diyalog%20-%20nedir.doc.
Eriflim: 20.06.2007
‹fiKUR, Türkiye ‹fl Kurumu II.Genel Kurulu “Ulusal ‹stihdam Politika Önerilerinin Belirlenmesine ‹liflkin Eylem Plan›”,
http://216.239.59.104/search?q=cache:tHSdJwVYxesJ:www.iskur.gov.tr/mydocu/genelkurul/YULUSAL%2520(1)1.doc+T%C3%BCrkiye+%C4%B0%C5%9F+Kurumunun+II.+Genel+Kurulunda+al%C4%B1nan+Ulus a l + % C 4 % B 0 s t i h d a m + P o l i t i kas%C4%B1na+i&hl=tr&ct=clnk&cd=4&gl=tr. Eriflim:10.01.2008
KANYILMAZ, Ebru., “Avrupa Birli¤i’nin Sosyal Boyutu Aç›s›ndan Lizbon Süreci ve ‹stihdam Politikalar›”, (Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üni. Sos. Bil. Enstitüsü,
Çanakkale, 2006.
KAR, Muhsin-ARIKAN, Harun., Avrupa Birli¤i Ortak Politikalar
ve Türkiye, Beta Yay›nlar›, ‹stanbul, 2003.
KARLUK, R›dvan., Avrupa Birli¤i ve Türkiye, Beta Bas›m Da¤›t›m, 6.Bask›, ‹stanbul, 2002.
KAZGAN, Gülten., ‹ktisadi Düflünce veya Politik ‹ktisad›n Evrimi,
Remzi Kitabevi, 7.Bask›, ‹stanbul, 1997.
KENAR, Nejdet., “AB Genelinde Ekonomi Politikalar›n›n Koordi-247-
nasyonunda, ‹stihdam Politikas›n›n Baflrolü Oynamas› Düflünülmüfltür”, http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=805&id=
48 Eriflim:21.05.2007
KENAR, Necdet., “Kenar›ndan Köflesinden Avrupa ‹stihdam Stratejisi: Yeni Rehberler ve Hedefler”, ‹ndeks, http://www.indeksiletisim.com/writing_archive.asp?author_id=13&text_id=353. Eriflim:
10.01.2008
KES‹C‹, Mehmet Rauf – SELAMO⁄LU, Ahmet., “Genel Hatlar›yla Avrupa ‹stihdam Stratejisi ve Geçirdi¤i Dönüflüm”, ‹fl Güç Endüstri ‹liflkileri ve ‹nsan Kaynaklar› Dergisi, Cilt:7 Say›:2 , Haziran
2005.
KORAY, Meryem., (a), Sosyal Politika, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2000.
KORAY, Meryem., (b), Avrupa Toplum Modeli, ‹mge Kitabevi,
2.Bask›, Ankara, 2005.
KÖKLÜ, Aziz., Makro ‹ktisat,’S’ Yay›nlar›, 2.Bask›, Ankara, 1976.
KÖKTAfi, Arif., Avrupa Birli¤i’nde ‹flçilerin Serbest Dolafl›m Hakk› ve Türk Vatandafllar›n›n Durumu, Nobel Yay›n, Ankara, 1999.
KRETSCMER, Hansjoerg., “Müzakere Sürecinin Sosyal Politika
ve ‹stihdam Alan›na Etkisi”, Mercek Dergisi, Nisan, 2006, s.10-13.
MAN‹SALI, Erol., Avrupa Ç›kmaz›, Otopsi, 6. Bas›m, ‹stanbul, 2004.
MARLEAU, Veronique; (2003), “‹fl Yaratma Stratejisi, ‹stihdam
Politikas› ve ‹fl Hukukunun Rolü: ABD ve AB ‹stihdam Stratejilerinin Karfl›laflt›rmal› Analizinden Ç›kan Dersler”, ‹fl Yaratma ve ‹fl
Hukuku, Editör: Marco B‹AG‹, (Çev. Zülfü D‹CLEL‹, Ahmet
KARDAM), MESS Yay›n›, ‹stanbul. 2005.
MEB, Lizbon Süreci
Bilgilendirme Toplant›s› Raporu,
http://digm.meb.gov.tr/belge/AB_LizbonSureciYeni.html., Eriflim:
20.06.2007
MESS, http://www.mess.org.tr/ab/htm/ILERLEME2006TERCUME.pdf., Eriflim:20.06.2007
-248-
MORLEY, John., Europe’s Employment, Challenges, US/EU Seminar June 13/14 2005 Brussels, ec.europa.eu/employment_social/events/2005/locempldev/seminar_en.pdf eriflim:01.04.2007
ODER, Betil Emrah., Avrupa Birli¤i’nde Anayasal ve Anayasac›l›k, Anahtar Kitaplar Yay›nevi, ‹stanbul, 2004.
ÖKÜTÇÜ, Davut., (a), “Avrupa ‹stihdam Stratejisi ve Sosyal Politikalar”, T‹SK, http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=804&id=48., Eriflim:20.06.2007
ÖKÜTÇÜ, Davut., (b), “Son Dönem AB-Türkiye ‹liflkileri ve Sosyal Politika”, Mercek Dergisi, Nisan, 2006, s.46-49.
ÖNSAL, Naci., “Ücretler ve ‹stihdam”, Mercek Dergisi, Nisan
1997, sayfa. 74-87.
ÖZDEM‹R, Didem., “Avrupa Toplulu¤u’nda Karar Alma Usulleri
Çerçevesinde Avrupa Parlamentosu’nun Yasama Sürecindeki Rolü”, Gümrük Dünyas› Dergisi, Say›:52., http://www.gumrukkontrolor.org.tr/Yayinlar/Dergiler/52/5.html., Eriflim: 26.06.2007
ÖZEN, Serap., Avrupa Birli¤i Sürecinde Türkiye, Siyasal, Ekonomik ve Toplumsal Dönüflüm, Sorunlar ve Tart›flmalar, Editör: Turgay Uzun-Serap Özen, Seçkin, Ankara, 2004.
ÖZfiUCA, fierife Türcan., “Avrupa Birli¤i Sosyal Politikas›, Tarihsel Geliflim”, http://ab.calisma.gov.tr/dnn/Docs/anktra/Ozsuca_sunum.pdf. Eriflim: 24.06.2007
PALAZ, Serap., "Avrupa Birli¤i Sosyal Politikas›" Editör: Muhsin
Kar, Harun Ar›kan, Avrupa Birli¤i Ortak Politikalar ve Türkiye,
Ekonomik, Sosyal ve Siyasal Politikalar›n Uyumlaflt›r›lmas›, Beta,
‹stanbul, 2004.
PALAZ, Serap., “Düzgün ‹fl (Decent Work) Kavram› ve Ölçümü:
Türkiye ve OECD Ülkelerinin Bir Karfl›laflt›rmas›”, http://iibf.kou.edu.tr/ceko/ssk/kitap50/23.pdf. Eriflim:25.05.2007
PARASIZ, M. ‹lker., Makro Ekonomi Teori ve Politika, Ezgi Kitabevi, 6.Bask›, Bursa, 1996.
-249-
SANER, Fulya., “Ortak ‹çerme Belgesi (Joint Inclusion Memorandum-JIM)”, ÇSGB, Bülten, fiubat 2007, Say›:21, s.14., ÇSGB,
http://ab.calisma.gov.tr/bultenler/csgb_ab_bulten21.pdf.,
Erflim:20.06.2007
SARIERO⁄LU, Jülide., “Avrupa Çal›flma Hayat›nda De¤iflim
Sanc›lar›”, T‹SK, ‹flveren, Kas›m, 2004.
SELAMO⁄LU, Ahmet - LORDO⁄LU, Kuvvet., Kat›l›m Sürecinde Avrupa Birli¤i ve Türkiye’de ‹flgücü ve ‹stihdam›n Görünümü,
Belediye-‹fl,Ankara, 2006.
SÖZER, Ali Naz›m., 1990’l› Y›llarda Türk Çal›flma Mevzuat›n›n
Avrupa Toplulu¤u Çal›flma Mevzuat› Aç›s›ndan De¤erlendirilmesi,
‹zmir, 1992.
SÖZER, Ali Naz›m., Sosyal Devlet Uygulamalar›, Türkiye ‹flçi
Emeklileri Cemiyeti, ‹zmir, 1997, s.170., http://www.sbe.deu.edu.tr/PERSONEL/AKADEMIK/ANSOZER/Binder1.pdf., Eriflim:20.06.2007
fiENKAL, Abdülkadir., Küreselleflme Sürecinde Sosyal Politika,
Alfa Yay›nlar›, ‹stanbul, 2005.
TALAS, Cahit., Türkiye’nin Aç›klamal› Sosyal Politika Tarihi, Bilgi Yay›nevi, ‹stanbul, 1992.
TAfiDEM‹R, Özlem., “Avrupa Konseyi Kararlar› Uyar›nca Geliflen AB ve Merkezi ve Do¤u Avrupa Ülkeleri ‹liflkileri”, turkishweekly, http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=49. Eriflim:20.06.2007
TBB, Türkiye Barolar Birli¤i., Avrupa Birli¤i Hukuku ve Avrupa
Kurumlar›, Türkiye Barolar Birli¤i Yay›nlar›, ‹stanbul, 2005.
TEK‹NALP, Gülören- TEK‹NALP, Ünal., Avrupa Birli¤i Hukuku,
2.Bas›m, ‹stanbul, 2000.
TELO, Mario., “Avrupa Birli¤i’nde Yönetiflim ve Yönetim: Aç›k
Koordinasyon Yöntemi”, Editör: Maria Joao Rodrigues, Avrupa’n›n
-250-
Yeni Bilgi Ekonomisi, D›flbank Kitaplar›, ‹stanbul, 2004.
TEZCAN, Durmufl.,- ERDEM, Mustafa Ruhan, - SANCAKTAR,
O¤uz, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi Ifl›¤›nda Türkiye’nin ‹nsan
Haklar› Sorunu, 2. Bask›, Seçkin, Ankara, 2004
TEZCAN, Ercüment., Avrupa Birli¤i Hukuku, Beta Bas›m, ‹stanbul, 2001.
TEZCAN, Ercüment., Avrupa Birli¤i Hukukun’da Birey, ‹letiflim
Yay›nlar›, ‹stanbul, 2002.
TIKTIK, Ahmet., “‹stihdamda Yeni Hedefler", ‹flveren Dergisi, C.
42, S. 1, Ekim 2003, http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=803&id=48., Eriflim:20.06.2007
T‹SK, Brüksel’den Haberler, http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=489&id=29., Eriflim:20.06.2007
T‹SK, “Sosyal Politika ve ‹stihdam" Bafll›kl› AB Müktesebat› ve
Türkiye., http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ic&id=1757., Eriflim:20.06.2007
T‹SK, Türkiye ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu., Avrupa Birli¤i
Müzakere Sürecinde Avrupa Sosyal Modeli ve Sendikal Haklar,
Ankara, 2006.
T‹SK, Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu., AB Sosyal
Gündemi 2005-2010, Ankara, 2005.
T‹SK, Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu., Avrupa Birli¤i’ne Üyelik Sürecinde AB Ülkeleri ve Di¤er Aday Ülkeler Karfl›s›nda Türkiye’nin Durumu(2) , Ankara, 2006.
T‹SK, Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu., Avrupa ‹stihdam Stratejisi ve ‹flgücü Piyasas› Geliflmeleri, Ankara, 2006.
T‹SK, Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu., Sosyal Yönleriyle Avrupa Toplulu¤u, Ankara, 1989.
TOBB, Avrupa Birli¤i ve Türkiye-Avrupa Birli¤i ‹liflkileri, TOBB,
-251-
Ankara, 2002, s.7., www.tobb.org.tr/abm/raporlaryayinlar/ab-tr-iliskileri.doc., Eriflim:20.06.2007
TOKOL, Aysen., (a), Uluslararas› Sosyal Politika, Ezgi Kitabevi,
Bursa, 1995.
TOKOL, Aysen., (b), Sosyal Politika, Vipafl A.fi. 2.Bask›, Bursa,
2000.
TRUBEK, David M.,- COTTRELL, Patrick, - NANCE, Mark.,
“Soft Law,” “Hard Law,” and European Integration: Toward a Theory of Hybridity, http://law.wisc.edu/facstaff/trubek/HybridityPaperApril2005.pdf., Eriflim:20.06.2007
TUNCAY, Can., “Avrupa Birli¤i’ne Üyelik Sürecinde ‹fl Sa¤l›¤› ve
Güvenli¤i Mevzuat›n›n Uyumu ve Yeni Yönetmelikler”, T‹SK,
http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ic&id=1076.
Eriflim:
24.06.2007
TÜS‹AD, (a), Avrupa Birli¤i’nde Küresel Rekabet Gücü ve Lizbon
Stratejisi,
http://www.anadolu.eu/tusiad/mart2.pdf.
Eriflim:20.06.2007
TÜS‹AD, (b), Lizbon Avrupa Konseyi AB Baflkanlar Konseyi Belgesi 23-24 Mart 2000, TÜS‹AD, Yay›n No:TÜS‹AD-T/2003/1-346,
Ankara, 2003, http://www.tusiad.org/turkish/rapor/lizbon/lizbon.pdf., Eriflim:20.06.2007
TÜS‹AD, Bas›n Bülteni, 30 Ocak 2007, TS/BAS-BÜL/07-14,
http://www.tusiad.org/tusiad_cms.nsf/LHome/ED8F618519DBF4F1C22573540023AD76/$FILE/2007.01.30AvrupaIsDunyasininYeniIsmiBUSINESSEUROPE.pdf.,
Eriflim:10.01.2008
UÇÖ,
“122
Nolu
‹stihdam
Politikas›
Sözleflmesi”,
http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/sozlesme/soz122.htm., Eriflim: 21.05.2007
UEAPME,
Objectives
of
-252-
UEAPME,
http://www.ueap-
me.com/EN/ueapme_objectives.shtml, Eriflim: 20.05.2007
UEAPME, UEAPME in Short - The Voice of SMEs in Europe,
http://www.ueapme.com/EN/ueapme_inshort.shtml.
, Eriflim:.21.05.2007
U⁄UR, Mehmet., Avrupa Birli¤i ve Türkiye, Agora Kitapl›¤›,
2.Bask›, ‹stanbul, 2004.
UNAY, Cafer., Makro Ekonomi, Ekin Kitabevi, 6.Bask›, Bursa,
1996.
University of Pittsburgh, Archive of Europe Integration (AEI), “A
White Paper, European Social Policy - A Way Forward For The
Union”,http://aei.pitt.edu/1118/01/social_policy_white_paper_COM_94_333_A.pdf., Eriflim:20.06.2007
University of Pittsburgh, Archive of Europe Integration (AEI),
“Green Paper European Social Policy, Options for the Union”,
http://aei.pitt.edu/1229/01/social_policy_options_gp_COM_93_551.pdf., Eriflim:20.06.2007
“Growth, Competitiveness, Employment The Challenges And Ways
Forward
Into
The
21st
Century”,
http://aei.pitt.edu/1139/01/growth_wp_COM_93_700_Parts_A_B.pdf., Eriflim:21.06.2007
“Towards A Dynamic European Economy, Green Paper On The Development Of The Common Market For Telecommunications Services And Equipment” http://aei.pitt.edu/1159/01/telecom_services_gp_COM_87_290.pdf. Eriflim:20.06.2007
University of Pittsburgh, Archive of Europe Integration (AEI), 13
And
14
December
1996,
Pres›dency
Conclus›ons,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/032a0003.htm., Eriflim:20.06.2007
-253-
University of Pittsburgh, Archive of Europe Integration (AEI), 13
And
14
December
1996,
Pres›dency
Conclus›ons,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/032a0003.htm., Eriflim:20.06.2007
Communication from the Commission Concerning Its Action Programme Relating to the Implementation of the Community Charter of
Basic Social Rights for Workers http://aei.pitt.edu/1345/01/Social_charter_COM_89_568.pdf Eriflim:24.06.2007
Medium Term Social Action Programme 1995 – 1997,http://aei.pitt.edu/5018/01/001218_1.pdf., Eriflim:20.06.2007
University of Pittsburgh, Archive of Europe Integration (AEI), Meetings Of The Heads Of State Or Government, Paris, 9-10 December
1974, http://aei.pitt.edu/1459/01/Paris_1974.pdf., Eriflim:20.06.2007
University of Pittsburhg, Archive of European Integration (AEI),
Conference of the Heads of State or of Government of the Member
States of the EEC, http://aei.pitt.edu/1463/01/paris_1961.pdf., Eriflim: 01.06.2007
http://aei.pitt.edu/1113/01/internal_market_wp_COM_85_310.pdf.,
Eriflim: 21.06.2007
Meetings Of The Heads Of State Or Government Paris, 9-10 December 1974, http://aei.pitt.edu/1459/01/Paris_1974.pdf., Eriflim:
01.06.2007
Statement issued by the Heads of State or Government, http://aei.pitt.edu/1456/01/bonn_1961.pdf., Eriflim: 01.06.2007
-254-
The European Council, Stuttgart, 17-19 June 1983, http://aei.pitt.edu/1396/01/Stuttgart_jun_1983.pdf., Eriflim: 01.06.2007
UfiUN Ercan, “Avrupa Birli¤i'nde ‹flsizlikle Mücadele, Yönetim ve
Ekonomi”, Celal Bayar Üni. ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi
Dergisi, Y›l:2004, Cilt:11, Say›:1, Manisa, s.74.
UYAR, E.Yasemin., “Türkiye’de Uygulanan ‹ssizlik ve ‹stihdam
Politikalar›n›n Avrupa Birli¤i Uyum Sürecine Etkileri (1980 Sonras›)”, (Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üni.
Sos. Bil. Enstitüsü, Ayd›n, 2005
UZUN, Turgay- ÖZEN, Serap., Avrupa Birli¤i Sürecinde Türkiye,
Seçkin Yay›nc›l›k, Ankara, 2004.
ÜLGER, ‹rfan Kaya., “Avrupa Birli¤i Hukukunu Ne Derece Tan›yoruz?”, http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/7sayi5.doc., Eriflim:20.06.2007
ÜLGER, ‹rfan Kaya., Avrupa Birli¤i’nin ABC’si, Sinemis Yay›nlar›, Ankara, 2003.
ÜNAL, fieref., Avrupa Birli¤i Hukukuna Girifl, Yetkin Yay›nlar›,
Ankara, 2007.
ÜSTÜNEL, Besim., Makro Ekonomi, M›s›rl› Matbaac›l›k, 5.Bask›,
‹stanbul, 1990.
VANDERSEYPEN, Guido., “The European Employment Strategy
within the New Lisbon Agenda”, http://www.cicerofoundation.org/pdf/presentation_vanderseypen.ppt., Eriflim: 20.07.2007
VARÇIN, Recep., ‹stihdam ve ‹flgücü Piyasas› Politikalar›, Siyasal
Kitabevi, Ankara, 2004.
Von HAGEN, Jürgen, - MUNDSCHENK, Susanne., “The Functioning Of Economic Policy Coordination”, s:15., http://www.zei.de/download/zei_wp/B01-08.pdf.,Eriflim:26.06.2007
-255-
www.agency.osha.eu.int/OSHA
www.cedefop.europa.eu
www.trainingvillage.gr
YILDIRIM, Engin., Endüstri ‹liflkileri Teorileri, De¤iflim Yay›nlar›, Sakarya, 1997.
ZENG‹NGÖNÜL, O¤ul., "Sosyal Modelin Modernlefltirilmesi Ekseninde Avrupa Birli¤i’nin ‹stihdam Politikalar›nda Esneklik Aray›fl›", Çimento ‹flveren, ÇM‹S Yay›n›, Say›: 4, Cilt: 17, Temmuz,
2003, s. 7.
ZENG‹NGÖNÜL, O¤ul., ‘Sosyal Politika – Esnek Çal›flma Biçimleri Paradoksunda Avrupa Birli¤i Örne¤i’, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Say›: 4, 2003.
-256-
EKLER
-257-
Tablo 1 : Konsey’de Üye Ülkelerin Oy A¤›rl›klar›
Ülke
Almanya, Fransa, ‹talya,
‹ngiltere
‹spanya
Polonya
Belçika, Yunanistan,
Hollanda, Portekiz
Macaristan, Çek Cum.
Avusturya, ‹sveç
Bulgaristan
Danimarka, ‹rlanda, Finlandiya
Slovakya, Litvanya
Lüksemburg
Letonya, Slovenya, Estonya,
K›br›s
Malta
TOPLAM (AB-15)
TOPLAM (AB-25) Kas›m
2004
TOPLAM (AB-27)
Nice
Nice
Antlaflmas›'ndan Antlaflmas›’ndan
önceki oylar
sonraki oylar
10
29
8
5
27
27
12
4
3
2
-
12
10
10
7
7
4
4
87
321
3
237
345
Kaynak; DELTUR; Avrupa Birliği nasıl çalışır?, s.19. http://www.deltur.cec.eu.int/_webpub/documents/brochures/HowEUWorks.pdf., Erişim:20.06.2007
Ayrıca, İKV, Avrupa Birliği Antlaşması Avrupa Topluluklarını Kuran Antlaşmalar ve İlgili Bazı Kararları
Değiştiren Nice Antlaşması, İKV,Yayın No:174, İstanbul, 2003, s.42,
Ayrıca, EU, Final Act, http://europa.eu.int/eur-lex/lex/en/treaties/dat/12001C/htm/ C_2001080EN.
007001.html., Erişim:20.06.2007
kaynaklarından yararlanılarak oluşturulmuştur.
-259-
Belçika
Bulgaristan
Çek Cumhuriyeti
Danimarka
Almanya
Estonya
‹rlanda
Yunanistan
‹spanya
Fransa
‹talya
G.K.Rum Kesimi
Letonya
Litvanya
Lüksemburg
Macaristan
Malta
Hollanda
Avusturya
Polonya
Portekiz
Romanya
Slovenya
Slovakya
Finlandiya
‹sveç
‹ngiltere
TOPLAM
6
5
14
1
49
1
5
11
24
17
24
3
3
2
3
13
2
7
6
15
9
9
4
8
4
6
27
278
7
5
2
5
23
3
1
8
24
31
15
6
5
4
7
2
1
2
11
12
1
1
7
1
2
2
1
9
3
7
5
7
1
9
5
12
12
8
1
2
3
3
5
5
3
19 12
217 103
2
1
1
13
4
13
4
2
3
6
2
3
3
6
1
7
1
1
1
4
1
3
7
2
1
1
2
2
3
1
7
2
3
1
1
4
2
1
20
3
1
2
3
6
3
44
1
1
5
42
1
2
1
41
2
10 1 3
24 23 13
TOPLAM
Birleflik Avrupa Solu/Kuzey Yeflil Solu Konfedere
Grubu
Avrupa Demokrasileri
Grubu
Avrupa Ba¤›ms›zlar
‹ttifak› Grubu
Di¤erleri
Avrupa Uluslar
Birli¤i Grubu
Yefliller
Avrupa Liberal, Demokratik ve Devrimci Parti Grubu
Ülkeler
Avrupa Sosyalistleri
Parti Grubu
Siyasi Gruplar
Avrupa Halklar› (Merkez
sa¤ ve H›ristiyan
Demokratlar)
Tablo 2: Avrupa Parlamentosu Üyelerinin Ülkeler ve Siyasi
Gruplara Göre Da¤›l›m›
24
18
24
14
99
6
13
24
54
78
78
6
9
13
6
24
5
27
18
54
24
35
7
14
14
19
78
785
Kaynak; Avrupa Parlamentosu erişim sayfası (http://www.europarl.europa.eu ve DELTUR, web sayfası
(http://www.deltur.cec.eu.int/ Kurumlar/ Avrupa Parlamentosu kısımlarından yararlanılarak oluşturulmuştur.
-260-
Tablo 3: Bölgeler Komitesi Üye Ülkeler ve Üye Say›lar›
Üye Ülkeler
Almanya
Birleflik Krall›k
Fransa
‹talya
‹spanya
Polonya
Romanya
Hollanda
Yunanistan
Çek Cumhuriyeti
Belçika
Macaristan
Portekiz
‹sveç
Bulgaristan
Avusturya
Slovakya
Danimarka
Finlandiya
‹rlanda
Litvanya
Letonya
Slovenya
Estonya
Güney K›br›s Rum Kesimi
Lüksemburg
Malta
TOPLAM
Üye Say›s›
24
24
24
24
21
21
15
12
12
12
12
12
12
12
12
12
9
9
9
9
9
7
7
7
6
6
5
344
Kaynak; The Selection Process of CoR Members Procedures in the Member States,
http://www.cor.europa.eu/document/presentation/selection_en.pdf, Erişim: 01.06.2007
-261-
Tablo 4 : Mevzuat S›n›fland›rmas›
TÜZÜK
YÖNERGE
Karar Makam› Komisyonun Komisyonun
giriflimi ile
giriflimi ile
Konseyce
Konsey
kabul edilir. taraf›ndan
Ortak Karar kabul edilir.
alma sürecinde
Avrupa
Parlamentosu
ile ilgili
Topluluk
organlar› karar
alma sürecine
dahil olur.
Uygulamaya Topluluk
Topluluk
Girme
Resmi
Resmi
Gazetesinde Gazetesinde
yay›mlanmas› yay›mlan›r
ile yürürlü¤e ve üye
girer.
devletlerce
uygulanmas›
için ayr› bir
düzenlemeye
ihtiyaç duyar.
Muhatab›
Üye devletler Üye
ve bireyler
devletlerdir.
üzerinde
do¤rudan hak
ve
yükümlülükler
öngörür.
KARAR
Konsey veya
Komisyon
taraf›ndan
kabul
edilebilir.
Ayr›ca Avrupa
Parlamentosu
ve Topluluk
organlar›
TAVS‹YE GÖRÜfi
Avrupa
Topluluk
Konseyi,
organlar›
(Zirve),
Konsey veya
Komisyon
Muhatab›na
tebli¤ ile
etkililik
kazan›r.
Muhatab›na ---bildirim
Üye devletler,
teflebbüsler
veya bireyler
olabilir.
Birlik
organlar›,
üye
devletler,
Do¤rudan
Do¤rudan etki
Uygulanabilirlik ve uygulanabilirlik
özelli¤ini
sahiptir.
Do¤rudan
etki ve
uygulanabilirlik
özelli¤ine
sahiptirler.
Do¤rudan
uygulanabilirlik
özelli¤ine
sahip
de¤ildir.
Kararlar
yöneldikleri
muhataplar›
aç›s›ndan
ba¤lay›c›l›k
özelli¤ine
sahiptir.
Ba¤lay›c›
Ba¤lay›c›l›k
olmayan
özelli¤i
Topluluk
yoktur.
hukuki
tasarruflar›d›r
Ba¤lay›c›l›k
Her yönüyle
ba¤lay›c›d›r.
Do¤rudan etki
ve
uygulanabilirlik
özelli¤i
yoktur. Kural
olarak üye
devletin
uygulama
ifllemine
ihtiyaç
duyarlar.
Yöneldikleri
sonuçlar
aç›s›ndan
ba¤lay›c›l›¤a
sahiptir.
Yazar tarafından oluşturulmuştur.
-262-
Görüflün
ilgili oldu¤u
veya
yöneldi¤i
konuya
göre
de¤ifliklik
göstermektedir.
Do¤rudan
uygulanmas›
sözkonusu
de¤ildir.
Tablo 5 : AB'de Eflgüdüm
Süreçler
Koordinasyon Bi- Aktörler
çimleri ve Araçlar›
Genifl Ekonomik Politika
-Konsey
Politika K›lavu- eflgüdümünün
-Komisyon
zu
özüdür.
-Üye Ülkeler
Üye ülkeler için
yönlendirici ilkeler
ve öneriler
Hedefler
AB'de ekonomik politika uyumunu hedefler.
Farkl› süreçleri bütünlefltirirler.
Köln Süreci
Topluluk düzeyinde
gayri resmi diyalog
-Gayri resmi
karfl›l›kl› görüfl al›fl
verifli
-Her y›l iki toplant›
-Avrupa Para Birli¤i
ve Avrupa Merkez
Bankas› d›fl›ndaki
Merkez Bankalar›
-Komisyon
-ECOFIN Konseyinin önceki, flimdiki
ve gelecekteki baflkanlar› üçlüsü
-Çal›flma Bakanlar›
-Avrupa Sosyal Ortaklar›
Köln Süreci, ücret
geliflmelerinin, para,
maliye ve bütçe politikalar›yla uyumu
sa¤lamay› hedefler.
Bu süreç, Kardif ve
Lüksemburg Süreçlerini tan›mlamak
için kurulmufltur.
Lüksemburg
Süreci
-‹stihdam yönlendirici ilkeleri ve üye
ülkeler tavsiyeler
-Kriterler, en iyi uygulaman›n esas al›nmas›
-Üye
ülkelerden
yüksek kaliteli bilgi
almak için parasal
teflvikler
-Üye ülkelerin Ulusal Eylem Planlar›
-Konsey
-Komisyon
-Ulusal Hükümetler
(Çal›flma ve Maliye
Bakanlar›)
-Di¤er Komiteler
Lüksemburg süreci
Avrupa
‹stihdam
Stratejisi'ni koordine
eder.
‹lgili gruplarla birlikte istihdam ve
emek piyasas› politikalar›n› ulusal düzeyde etkin hale getirmeyi hedefler. Bu
hedefleri
düzenli
olarak de¤erlendirir.
Kardif Süreci
Ortak Pazar› ‹zleme -Komisyon
Süreci
-Ekonomik Sosyal
Komite
-Ulusal Hükümetler
(Ekonomi ve Maliye
Bakanlar›)
Kardif Süreci, mal,
emek ve sermaye piyasas›ndaki ekonomik reformlar›n çok
tarafl› de¤erlendirilmesidir.
Yüksek istihdam ve
büyümeyi sa¤lamak
için üye ülke ekonomilerinin piyasa etkinli¤ini art›rmay›
amaçlar.
Kaynak; Jürgen von Hagen and Susanne Mundschenk,“The Functioning Of Economic Policy Coordination”, s:15., http://www.zei.de/download/zei_wp/B01-08.pdf., Erişim:26.06.2007. Ayrıca: Ahmet Beşkaya,
“Avrupa Birliğinde Politika Koordinasyonu ”, Editör: Muhsin Kar-Harun Arıkan,Avrupa Birliği Ortak Politikalar ve Türkiye, Beta, İstanbul, 2003, s:133-134
-263-
Tablo 6 : Avrupa Sosyal Fonu 2007 – 2013 Dönemi Taahhüt
Ödenekleri
Taahhüt
ödenekleri
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Toplam
(20072013
Sürdürülebilir 51,090 52,148 53,330 54,001 54,945 56,384 57,841 379,739
kalk›nma
1a. Büyüme ve 8,250
istihdam için rekabet edebilirlik
8,860
9,510
10,200 10,950 11,750 12,600 72,120
1b. Büyüme ve 42,840 43,288 43,820 43,801 43,995 44,634 45,241 307,619
istihdam
için
uyum
Toplam Harca- 116,650 119,535 111,830 118,080 115,595 119,070 118,620 819,380
ma Ödenekleri
GSMH’n›n yüz- 1,06%
desi olarak harcama ödenekleri
1,06% 0,97%
1,00% 0,96% 0,97% 0,94& 0,99%
Kaynak; Ntilek Iliaz, AB Bütçesi ve 2007-2013 Mali Perspektif, Turkish Weekly, http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=97
-264-
Tablo 7 : Mevzuat›n Yak›nlaflt›r›lmas› Kavram›n›n AA’da Yeri
Madde
Bafll›k /Politika
Düzenlemenin K›sa ‹çeri¤i*
3
Ortak Politikalar
Ortak Pazar
Ortak pazar›n iflleyiflinin gerektirdi¤i ölçüde ulusal mevzuat›n yak›nlaflt›r›lmas›;
42
Serbest Dolafl›m
Sosyal yard›ma hak kazan›lmas›, bu hakk›n korunmas› ve yard›m miktar›n›n hesaplanmas› için farkl› ülkelerin mevzuat›ndaki bütün sürelerin birlefltirilmesine;
93
Vergi Hükümleri
Ortak Pazar
Konsey, …. oybirli¤iyle muamele vergileri, özel tüketim vergileri ve di¤er
dolayl› vergiler ile ilgili mevzuat›n
uyumlaflt›r›lmas›na yönelik düzenlemeleri, bu uyumlaflt›rman›n 14. Madde'de
öngörülen süre içinde iç pazar›n kurulmas›n› ve iflleyiflini sa¤lamas› için gerekli oldu¤u ölçüde yapar.
94
Mevzuat›n
Yak›nlaflt›r›lmas›
Ortak Pazar
Konsey, ….. oybirli¤iyle ortak pazar›n
kuruluflu ve iflleyiflini do¤rudan etkileyebilecek Üye Devletler'in yasa, tüzük
ve idari düzenlemelerini yak›nlaflt›rmak
için yönergeler ç›kar›r.
95
Mevzuat›n
Ortak Pazar
Konsey, …. amac› iç pazar›n kurulufl ve
iflleyifli olan, Üye Devletler'in yasa, tüzük ve idari düzenlemelerinin yak›nlaflt›r›lmas› ile ilgili önlemleri al›r
95/4
95/5
Mevzuat›n
Bir yak›nlaflt›rma önleminin Komisyon
veya Konsey taraf›ndan kabul edilmesinden sonra,
109
Para Politikas›
Her Üye Devlet, kendi Ulusal Merkez
Bankas›'n›n statüleri de dahil olmak
üzere, ulusal mevzuat›n›n, en geç
AMBS'nin gerçeklefltirildi¤i tarihte
AMBS Statüsü ve bu Antlaflma ile
uyumlu olmas›n› sa¤lar.
29
Cezai Konularda Polis
Ve Adli ‹flbirli¤ine
Dair Hükümler
Gerekti¤inde Üye Devletler'deki cezai
konularla ilgili kurallar›n yak›nlaflt›r›lmas›; yoluyla baflar›l›r.
34
Cezai Konularda Polis
Ve Adli ‹flbirli¤ine
Dair Hükümler
Üye Devletlerin kanun ve düzenlemelerini yak›nlaflt›rmak amac›yla çerçeve
kararlar alabilir
* Tablolarda Antlaşma metninin ilgili olduğu kısım olduğu gibi verilmiştir. Bu nedenle yazım ve noktalama işaretleri konusunda asıl metine sadık kalınmıştır.
-265-
Tablo 8 : Uyumlaflt›rma Kavram›n›n AA’da Yeri
Madde
Düzenleme ‹çeri¤i
67
…..Adalet Divan›'n›n yetkilerine iliflkin
hükümlerin uyumlaflt›r›lmas›na yönelik
bir karar al›r.
117
Vize, S›¤›nma, Göç
Ve Kiflilerin Serbest
Dolafl›m›na ‹liflkin Di¤er Politikalar
Para Politikas›
Geçici Hükümler/
Avrupa Para Enstitüsü
129
‹stihdam
136
Sosyal Politika
106
E¤itim
149
150
Mesleki Teknik
E¤itim
151
Kültür
152
Kamu Sa¤l›¤›
155
Trans-Avrupa A¤lar›
174
Çevre
… uyumlaflt›rmak için önlemler alabilir.
istatistiklerin oluflturulmas›, derlenmesi
ve da¤›t›m› ile ilgili kural ve uygulamalar›n uyumlaflt›r›lmas›n› art›r›r,
Bu önlemler Üye Devletlerin yasa ve
tüzüklerinin uyumlaflt›r›lmas›n› kapsamaz.
sadece
sosyal
sistemlerin
uyumlaflt›r›lmas›n› destekleyen ortak
pazar›n iflleyiflinden de¤il, ayn› zamanda bu Antlaflma'da yer verilen usullerden ve yasa, tüzük ve idari eylemlerin
yaklaflt›r›lmas› ile meydana gelece¤i
kanaatindedirler.
Üye Devletler'in yasa ve düzenlemelerinin uyumlaflt›r›lmas› hariç
olmak üzere, teflvik edici faaliyetleri
belirler;
Üye Devletler'in yasa ve düzenlemelerinin uyumlaflt›r›lmas› hariç
olmak üzere, bu Madde'de belirtilen
amaçlar›n gerçeklefltirilmesine katk›da
bulunmak için önlemler al›r.
Üye Devletler'in her türlü yasa ve
düzenlemelerinin uyumlaflt›r›lmas›
hariç olmak üzere, teflvik edici önlemleri belirler. Konsey, 251. Madde'de
öngörülen
usul
çerçevesinde
oybirli¤iyle karar verir;
Üye Devletler'in her türlü yasa ve
düzenlemelerinin uyumlaflt›r›lmas›
hariç olmak üzere, insan sa¤l›¤›n›
korumak ve gelifltirmek için tasarlanm›fl
teflvik önlemlerini alarak, bu Madde'de
belirtilen amaçlara ulaflmaya katk›da
bulunur.
a¤lar›n birbirileri aras›nda iflleyebilir
hale gelmesini sa¤lamak için, özellikle
teknik standartlar›n uyumlaflt›r›lmas›
alan›nda gerekli görülebilecek bütün
faaliyetleri yürürlü¤e koyar.
uyumlaflt›rma
-266-
Tablo 9 : Eflgüdüm Kavram›n›n AA’da Yeri
Madde
3/1.i
Ortak Politikalar
‹stihdam
‹stihdam için eflgüdümlü bir strateji gelifltirmek yoluyla etkinliklerini art›rmak
amac›yla, Üye Devletler aras›ndaki istihdam politikalar›n›n eflgüdümünün
desteklenmesi;
Üye Devletlerin ekonomi politikalar›n›n
s›k› eflgüdümüne
Çeflitli ulusal pazar organizasyonlar›
aras›nda zorunlu eflgüdüm;
Etkin eflgüdümünün sa¤lanmas›
Yukar›da belirtilen hükümlerin eflgüdümünü sa¤lamak için yönergeler ç›kar›r.
Üye Devletler'de yürüdükte bulunan yasa, tüzük veya idari düzenlemelerle belirlenmifl hükümlerin eflgüdümünü sa¤lamak amac›yla yönergeler ç›kar›r.
Eflgüdüm
Daha s›k› eflgüdümünü
Fiyat istikrar›n› sa¤lamak üzere Üye
Devletler'in para politikalar›n›n eflgüdümünü güçlendirir;
Eflgüdümlü bir istihdam stratejisi gelifltirmek
Konsey'de bu alandaki davran›fllar›n›n
eflgüdümünü sa¤larlar
Üye Devletler aras›ndaki istihdam ve iflgücü pazar› politikalar›n›n eflgüdümünü
gelifltirmek için
Dernek kurma ve iflverenler ve iflçiler
aras›nda toplu pazarl›k; konular›nda eylemlerinin eflgüdümünü kolaylaflt›r›r.
Politika ve programlar›n›n eflgüdümünü
sa¤larlar. Komisyon, Üye Devletler'le
yak›n temas kurarak, bu eflgüdümü gelifltirmek için faydal› her giriflimde bulunabilir.
Komisyon, Üye Devletler ile s›k› bir iflbirli¤i içinde, bu eflgüdümü gelifltirmek
için yaral› her türlü giriflimde bulunur.
Üye Devletler Komisyon ile irtibat halinde istiflarede bulunurlar ve ihtiyaç oldu¤u ölçüde faaliyetlerinin eflgüdümünü
sa¤lar. Komisyon bu eflgüdümün gelifltirilmesi için her türlü yararl› giriflimde
bulunur.
4
34
35
46
47
Genel ‹lkeler
Tar›m Politikas›
Tar›m Politikas›
Yerleflme Hakk›
Yerleflme Hakk›
73
99
117
Tafl›mac›l›k
Ekonomi Politikas›
125
‹stihdam
126
‹stihdam
130
‹stihdam
140
Sosyal Politika
Para Politikas› APE
152
Kamu Sa¤l›¤›
155
157
Trans-Avrupa A¤lar›
Sanayi
-267-
Tablo 9 : Devam›
Madde
159
Ekonomik Sosyal
Bütünleflme
Üye Devletler ayr›ca, 158. Madde'de yer
verilen hedeflere ulaflacak flekilde
ekonomi politikalar›n› sürdürürler ve
eflgüdümünü sa¤larlar.
161
Ekonomik Sosyal
Bütünleflme
165
Araflt›rma Ve
Teknolojik Geliflme
180
Kalk›nma ‹flbirli¤i
Topluluk ve Üye Devletler uluslararas›
örgüt ve konferanslar da dahil olmak
üzere kalk›nma iflbirli¤i konusundaki
politikalar›n›n eflgüdümünü sa¤lar ve
yard›m
programlan
konusunda
istiflarede bulunurlar.
202
Kurumsal Yap›
Konsey
Üye Devletler'in genel ekonomi politikalar›n›n eflgüdümünü sa¤lar.
208
Mali Hükümler
Fonlara uygulanacak genel kurallar›n
yan› s›ra etkinlikleri ile fonlar›n kendi
aralar›ndaki ve mevcut di¤er mali
enstrümanlar ile olan eflgüdümünü
sa¤lamak için gerekli düzenlemeler de
yine Konsey taraf›ndan, ayn› usul
uyar›nca belirlenebilir.
Komisyon, Üye Devletler ile yak›n
iflbirli¤i içinde, 1. paragrafta yer verilen
eflgüdümü gelifltirmek için yararl› bütün
giriflimlerde bulunabilir.
Bu Antlaflma'n›n di¤er hükümleri sakl›
kalmak kayd›yla, Üye Devletler,
Toplulu¤un mali ç›karlar›n› yolsuzlu¤a
karfl› korumay› amaçlayan faaliyetlerinin eflgüdümünü sa¤larlar.
* AA esas alınarak yazar tarafından oluşturulmuştur.
-268-
Tablo 10 : Farkl› Politika Alanlar›nda Uygulanan Aç›k
Koordinasyon Yöntemlerinin Özellikleri
Bütçe Po- Makroekonomik
litikas›
Politika
Antlaflma 104.
99. Madde
Dayana¤›
Madde
‹stikrar ve Eflgüdüm
Eflgüdüm
Büyüme
Süreci
Pakt›
1992
Uygulamaya 1997
Bafllama
Politika
Alan›
Araçlar›
Politika
Hedefi
Yapt›r›m
Ö¤renme
Süreci
Politika
Gözden
Geçirme
Dönemleri
Oy Verme
Usulü
Genel
Ekonomik
K›lavuzlar,
Ulusal
raporlar,
göstergeler
‹stihdam Sosyal Bü- Emekli
Politikas› tünleflme Ayl›klar›
Politikas› Reformu
125-130. 136-144. 140.
Maddeler Maddeler Madde
Aç›k
Lüksem- Aç›k
burg Süreci Eflgüdüm Eflgüdüm
1997
2000
2001
Bilgi Top- Araflt›rma
lumu
-Yenilik
Dolayl›
Dolayl›
E-Avrupa
Faaliyet
Plan›
2000
Avrupa
Araflt›rma
Alan› Plan›
2000
‹stihdam Amaçlar Amaçlar
k›lavuzlar›, (niteliksel), (niteliksel),
Ulusal Ey- Ulusal Ey- Strateji ralem Plan- lem Plan- porlar› ve
lar›, gös- göstergeler
lar›,
göstergeler tergeler
Nitel ve
nicel
Göstergeler,
k›yaslamalar, örnek
uygulamalar
APB’de ‹stihdam Sosyal d›fl- Sürdürüle- Rekabet
‹sraf›n
gücünün
önlenmesi ekonomi oran›n›n lanman›n bilir ve
politikala- art›r›lmas›, önlenmesi, adil
ve
iflsizli¤in yoksullukla bir sosyal B‹T’ne
r›n›n
eflgüdümü azalt›lmas› mücadele koruma
eriflimin
(98 ve 99.
art›r›lmas›
sistemi
madde)
Emsal bas- Emsal
Emsal
Emsal
Emsal
Emsal
bask›s›
k›s›,
bask›s›
bask›s›
bask›s›, bask›s›,
kötü tan›- kötü
kötü
tan›t›m,
tan›t›m, t›m
k›yaslama
afl›r› bütçe
aç›klar›
durumunda
cezalar
Bilgi de- K›yasla- K›yasla- K›yaslama, Bilgi de¤i- K›yaslama, Emsal Bilgi
ma,
flimi, Em- ma, Bilgi
¤iflimi,
Bilgi de¤i- gözden ge- de¤iflimi, sal
de¤iflimi
Emsal
Emsal
çirme
flimi,
gözden
gözden
program›, gözden ge- geçirme,
geçirme, Emsal
çirme,
Bilgi
Müzakere
Müzakere gözden
Komitesi geçirme, de¤iflimi, Müzakere Komitesi
Müzakere Müzakere Komitesi
Komitesi Komitesi
‹ki y›ll›k Üç y›ll›k Y›ll›k
Y›ll›k
Y›ll›k
Y›ll›k
Say›sal
hedefler,
‹stikrar
programlar›
Nitelikli Nitelikli Nitelikli Oybirli¤i
Oybirli¤i
oy çoklu¤u oy çoklu¤u oy çoklu¤u
-269-
Oybirli¤i
K›lavuzlar,
nitel ve
nicel göstergeler,
k›yaslamalar, örnek
uygulamalar
Rekabet
gücünün
ve
yeniliklerin art›r›lmas›
Emsal bask›s›,
kötü
tan›t›m,
üstünlük
araflt›rma
haritas›
K›yaslama,
Bilgi
de¤iflimi
Y›ll›k
Oybirli¤i
Tablo 10 : Devam›
Politika
Alan›
Bilgi Top- Araflt›rma
Bütçe Po- Makro- ‹stihdam Sosyal Bü- Emekli
-Yenilik
ekonomik Politikas› tünleflme Ayl›klar› lumu
litikas›
Politikas› Reformu
Politika
Komisyon
ve
Parlamento
nun Rolü
Komisyon
taslak
raporlar›
haz›rlar
ve
izler
Hükümet
Dolayl›
D›fl›
Kurumlar›n
Rolü
Komisyon
taslak
raporlar›
haz›rlar ve
izler.
Komisyon
taslak
raporlar›
haz›rlar ve
izler.
Komisyon
raporlar
önerir ve
izler.
Parlament
oya
dan›fl›l›r.
Komisyon Komisyon
taslak
taslak
raporlar› raporlar›
haz›rlar ve haz›rlar ve
izler.
izler.
Parlament
oya
dan›fl›l›r.
Komisyon
taslak
raporlar›
haz›rlar ve
izler.
Dolayl›
Köln süreci sosyal
taraflar›
kapsar.
AB ve
ulusal
düzeyde
sosyal
taraflar›
kapsar.
Dolayl›
AB
düzeyinde
sosyal
taraflar,
uygulamada
ayn›
zamanda
Sosyal
Sivil
Toplum
Platformu.
E-Avrupa Dolayl›
giriflimi:
Sanayi ve
kamu
aktörleri
özel
alanlarda
yer al›r.
Kaynak: Naci Gündoğan, “Avrupa Birliği’nde Yeni Bir Yönetişim Biçimi Olarak Açık Koordinasyon
Yöntemi ve Avrupa İstihdam Stratejisi”, Çimento ‹flveren Dergisi, Sayı:1, Cilt:20, Ocak 2006. s:16.
http://www.cmis.org.tr/dergiDocs/makale14.pdf., Erişim:20.06.2007
-270-
Tablo 11 : AB Ülkelerinde 2005 Y›l› ‹stihdam Oranlar› ve Lizbon
ve Stockholm 2010 Hedeflerine Göre Durumlar›
Toplam ‹stihdam Oran› Kad›n ‹stihdam Oran› Yafll› ‹stihdam Oran›
2005 2000– 2010
2005 2000– 2010
2005 2000– 2010
2005
Hedefine
2005
Hedefine
2005
Hedefine
De¤iflim Uzakl›k
De¤iflimUzakl›k
De¤iflim Uzakl›k
Belçika
61,1
Çek Cum. 64,8
Danimarka 75,9
Almanya
65,4
Estonya
64,4
Yunanistan 60,1
‹spanya
63,3
Fransa
63,1
‹rlanda
67,6
‹talya
57,6
G.K›br›s R.K.68,5
Letonya
63,3
Litvanya
62,6
Lüksemburg 63,6
Macaristan 56,9
Malta
53,9
Hollanda
73,2
Avusturya 68,6
Polonya
52,8
Portekiz
67,5
Slovenya
66
Slovakya
57,7
Finlandiya 68,4
‹sveç
72,5
‹ngiltere
71,7
AB-15
65,2
AB-25
63,8
2010
Hedefi**
0,6
-0,2
-0,4
-0,2
4
3,6
7
1
2,4
3,9
2,8
5,8
3,5
0,9
0,6
-0,3
0,3
0,1
-2,2
-0,9
3,2
0,9
1,2
-0,5
0,5
1,8
1,4
70%
8,9
5,2
*
4,6
5,6
9,9
6,7
6,9
2,4
12,4
1,5
6,7
7,4
6,4
13,1
16,1
*
1,4
17,2
2,5
4
12,3
1,6
*
*
4,8
6,2
53,8
56,3
71,9
59,6
62,1
46,1
51,2
57,6
58,3
45,3
58,4
59,3
59,4
53,7
51
33,7
66,4
62
46,8
61,7
61,3
50,9
66,5
70,4
65,9
57,4
56,3
2,3
-0,6
0,3
1,5
5,2
4,4
9,9
2,4
4,4
5,7
4,9
5,5
1,7
3,6
1,3
0,6
2,9
2,4
-2,1
1,2
2,9
-0,6
2,3
-0,5
1,2
3,3
2,7
6,2
3,7
*
0,4
*
13,9
8,8
2,4
1,7
14,7
1,6
0,7
0,6
6,3
9
26,3
*
*
13,2
*
*
9,1
*
*
*
2,6
3,7
%60’dan fazla
31,8
44,5
59,5
45,4
56,1
41,6
43,1
37,9
51,6
31,4
50,6
49,5
49,2
31,7
33
30,8
46,1
31,8
27,2
50,5
30,7
30,3
52,7
69,4
56,9
44,1
42,5
5,5
8,2
3,8
7,8
9,8
2,6
6,1
8
6,3
3,7
1,2
13,5
8,8
5
10,8
2,3
7,9
3
-1,2
-0,2
8
9
11,1
4,5
6,2
6,3
5,9
18,2
5,5
*
4,6
*
8,4
6,9
12,1
*
18,6
*
0,5
0,8
18,3
17
19,2
3,9
18,2
22,8
*
19,3
19,7
*
*
*
5,9
7,5
50%
Kaynak: EU, Employment in Europe 2006, Brussels, 2006, s:29.
http://ec.europa.eu/employment_social/employment_analysis/eie/eie2006_chap1_en.pdf . Erişim:
29.06.2007
(*) İşareti üye ülkenin hedefe ulaştığını ifade etmek için kullanılmıştır.
** 2010 Hedefleri AB -25 için belirlenen ortalama hedeflerdir.
-271-
Tablo 12 : Türkiye-AB Rakamlarla Karfl›laflt›r›lmas›
Genel Karfl›laflt›rma ‹çin Göstergeler*
Toplam Nüfus
Toplam Erkek Nüfusu
Toplam Kad›n Nüfusu
15-64 Yafl Grubu Nüfusu
15-64 Yafl Grubunda Erkek Nüfus
15-64 Yafl Grubunda Kad›n Nüfus
65+ Yafl Grubunun Toplam Nüfustaki
Pay› (%)
‹stihdam ve Çal›flma Hay›t›na ‹liflkin
Göstergeler
Tar›m Sektörünün Toplam ‹stihdamdaki
Yeri %
Sanayi Sektörünün Toplam ‹stihdamdaki
Yeri %
Hizmetler Sektörünün Toplam
‹stihdamdaki Yeri %
Toplam ‹stihdam
Erkek ‹stihdam›
Kad›n ‹stihdam›
Toplam ‹stihdam Oran›
15-64 Yafl Grubunun Toplam
Nüfusa Oran›
Erkek ‹stihdam Oran›
Kad›n ‹stihdam Oran›
‹flsizlik Oran› (15+ Yafl Grubu)
Erkek ‹flsizlik Oran› (15+ Yafl Grubu)
Kad›n ‹flsizlik Oran› (15+ Yafl Grubu)
‹stihdam Art›fl› (1993 – 2003)
Erkek ‹stihdam Art›fl› (1993 – 2003)
Kad›n ‹stihdam Art›fl› (1993 – 2003)
55-64 Yafl Grubunda Yer Alanlar›n
‹stihdam Oran›
65+ Yafl Grubunun ‹flgücüne
(15-64 Yafl Grubu) Oran›
65+ Yafl Grubunun ‹flgücüne
(15-64 Yafl Grubu) Oran› 2020
Genç Nüfus ‹stihdam Oran›
(15-24 Yafl Grubu)
Türkiye
70.551.000
35.224.000
35.328.000
45.624.000
22.799.000
22.823.000
AB-15
378.066.000
184.682.000
193.384.000
251.947.000
125.837.000
126.110.000
5,9
17,3
34
3,7
23
27
43
21.523.000
15.856.000
5.707.000
69,3
172.127.000
96.755.000
75.372.000
AB-25
451.385.000
219.893.000
231.491.000
302.897.000
150.988.000
151.910.000
200.491.000
112.248.000
88.243.000
46,1
67,8
24,3
10,3
10,8
9,0
1,3
4,5
-4,4
64,7
72,7
56,8
8,1
7,1
9,3
1,1
0,1
1,4
63,3
70,9
55,7
9,0
8,1
10,2
33,2
42,5
41,0
16,1
35,6
24,2
44,8
31,6
40,0
-272-
0,1
1,1
36,8
Tablo 12 : Devam›
Genel Karfl›laflt›rma ‹çin Göstergeler*
Genç Nüfus ‹flsizlik Oran›
(15-24 Yafl Grubu)
Uzun Dönemli ‹flsizlik Oran›
Ücretli Çal›flanlar›n Toplam Çal›flanlara
Oran›
Kendi Hesab›na Çal›flanlar›n Toplam
‹stihdama Oran›
K›smi Süreli Çal›flanlar›n Toplam
‹stihdamdaki Yeri (%)
Kad›nlar›n K›smi ‹stihdamdaki Pay› (%)
‹stihdam Vergilerinin Yükü (ücretlerden
al›nan vergiler, iflçi iflveren sosyal
güvenlik primleri toplam›n›n ifl gücü
maliyetine oran› %) 2005
‹flverenin ‹stihdama ‹liflkin Yasal
Yükümlülüklerinin Toplam ‹flgücü
Maliyeti ‹çindeki Pay› (%) –‹flçi ad›na
ödenen vergi ve primler hariçSendikalaflma Oran› (sendika üyelerinin
toplam ücretli çal›flanlara oran› % - 2002)
Türkiye
AB-15
AB-25
19,7
2,2
16,6
3,4
18,7
4,1
50,8
49,2
15,7
59,4
6,6
78,6
17,4
42,7
31,6
25,1
23,6
14,2
30
29
Kaynak: TİSK, Avrupa Birliği’ne Üyelik Sürecinde AB Ülkeleri ve Diğer Aday Ülkeler Karşısında
Türkiye’nin Durumu (2),TİSK; Ankara, 2006 yararlanılarak oluşturulmuştur.
*Aksi belirtilmedikçe rakamlar 2004 yılına aittir.
-273-
Tablo 13 : 2004 Y›l› ‹tibari ile AB-15, AB-25 ve Türkiye’nin Lizbon
ve Stockholm 2010 Hedefleri Karfl›s›ndaki Durumlar›
TÜRK‹YE
TOPLAM ‹ST‹HDAM DE⁄‹fi‹M‹
(2000-2004)
TOPLAM ‹ST‹HDAM ORANI
TOPLAM ‹ST‹HDAM HEDEF‹NE
UZAKLIK
KADIN ‹ST‹HDAMI DE⁄‹fi‹M‹
(2000-2004)
KADIN ‹ST‹HDAM ORANI
KADIN ‹ST‹HDAM ORANINDA
HEDEFE UZAKLIK
YAfiLI ‹ST‹HDAM ORANI (65+)
DE⁄‹fi‹M‹ (2000-2004)
YAfiLI ‹ST‹HDAM ORANI (65+)
YAfiLI ‹ST‹HDAM ORANINDA
(65+) HEDEFE UZAKL›K
AB-15
AB-25
-2,7
46,1
-1,3
64,7
-0,9
63,3
-23,9
-5,3
-6,7
-1,4
24,3
0,8
56,8
0,7
55,7
-35,7
-3,2
-4,3
-0,3
33,2
0,8
42,5
0,8
41,0
-16,8
-7,5
-9,0
HEDEF
2010
%70
%60+
%50
Kaynak: TİSK, Avrupa Birliği’ne Üyelik Sürecinde AB Ülkeleri ve Diğer Aday Ülkeler Karşısında
Türkiye’nin Durumu (2),TİSK; Ankara, 2006 yararlanılarak oluşturulmuştur.
-274-
965
Bir işte çalışabilecek durumda olan nüfusa, aktif nüfus denir.Aktif nüfusun bir ücret karşılığında çalıştırılması istihdamı ifade etmektedir Toplam aktif nüfus’tan askerlik görevini yapmak üzere silahaltında bulunanların çıkartılması ile Kullanılabilir Aktif Nüfusa ulaşılır. Fiilen çalışanlar ile işsizlerin toplamı Aktif Nüfusu verir. Fiilen çalışan aktif nüfus’tan meslekten asker olmayanların (subay ve astsubay) çıkartılması ile fiilen
çalışan sivil aktif nüfus sayısına ulaşılır. Bkz. Köklü, a.g.e., s.67-69.
966
Bir ülkede çalışanlar ile iş arayanların doldurabileceği çalışma saatleri toplamıdır. Bir ekonomide
emek faktörünün doldurabileceği çalışma saatleri toplamının azamisine istihdam gücü denir. Bir ekonomideki nüfusun üretici durumunda bulunabilecek bölümünü ifade eder. İşverenler, ücretli çalışanlar, kendi nam
ve hesabına çalışanlar yardımcı aile bireyleri ve işsizlileri kapsar. Bkz. Unay a.g.e., s.204-205.
967
İstihdam hacmi, bir ekonomide belli bir anda fiilen doldurulmuş çalışma saatleri toplamıdır.Arzu edilen durum istihdam hacminin istihdam gücüne ulaşmasıdır. Unay, a.g.e., s.204. Ayrıca, İstihdam Düzeyi: ‹stihdam düzeyi ya da ayni şey demek olan ifl hacmi, bir ülkede belli bir dönemde, genel olarak bir yılda, çalışılan basit iş saati toplamıdır. Aren, a.g.e., s.4.
968
Gizli İşsizlik: Bir ekonomide, bir kısım insanlar çalışır göründükleri halde, çalışanlardan bir kısmı o
iş alanından çekildiği takdirde üretimde bir azalma meydana gelmiyorsa, o ekonomide gizli işsizlik var demektir. Köklü, a.g.e., s.76.
-275-
fiekil 2 : Avrupa Sosyal Modeli Ve Avrupa Sosyal Modeli’nin
Geliflimi
I. AfiAMA
Tehdit
Hakim Felsefe
Politik Yan›t
Fordizm
Muhafazakârl›k – Kooperatif ve Sosyal Demokrasi
Avrupa Sosyal Modeli
II. AfiAMA
Tehdit
Hakim Felsefe
Politik Yan›t
EURO - Sertleflme
Yeni Liberalizm
Devlet denetimlerinin kald›r›lmas› ve isgücü
piyasalar›nda esnekleflme
III. AfiAMA
Tehdit
Hakim Felsefe
Politik Yan›t
Yeni Ekonomi ve Küreselleflme
Üçüncü Yol
Rekabet yetene¤ini artt›rmak için düzenlemeler
Kaynak: Nick Adnett,The European Social Model Modernisation or Evoluation? (s. 25.) adlı eserden
faydalanılarak oluşturulmuştur.
-276-
fiekil 3 : Avrupa ‹stihdam Politikas› ve ‹lgili Di¤er Kavramlar›n
‹liflkisi
Yazar tarafından oluşturulmuştur.
-277-
fiekil 4 : Yeni Lizbon Stratejisi Rol Haritas›
Kaynak: EU, Commission Staff Working Paper,Working Together For Growth And Jobs Next Steps in Implementing The Revised Lisbon Strategy, SEC (2005) 662/2 p.8. http://ec.europa.eu/growthandjobs/pdf/SEC2005_622_en.pdf., Erişim:21.06.2007
-278-
fiekil 5 : Bütünlefltirilmifl Avrupa ‹stihdam Stratejisi
Kaynak: Guido Vanderseypen, The European Employment Strategy Within The New Lisbon Agenda,
http://www.Cicerofoundation.Org/Pdf/Presentation_Vanderseypen.Ppt., Erişim: 20.07.2007
-279-

Untitled

Transkript

Benzer belgeler

sayfa 11 - Spormeydani.org

4.Sayfa - Spormeydani.org

124-128 Nekrotizan Yumußak Do - Hastane Infeksiyonlari Dergisi