adım adım çocuk gelişimi, eğitimi ve erken teşhisin

ADIM ADIM ÇOCUK
GELİŞİMİ, EĞİTİMİ VE
ERKEN TEŞHİSİN
ÖNEMİ
1
BU KİTABI HAZIRLAYANLAR
Toplumsal Konuları Araştırma ve Geliştirme Derneği,
Zeliha Bülbül,
Çocuk Gelişimi ve Okul Öncesi Öğretmeni
Fatma Ayçiçek Bölücü,
Çocuk Gelişimi ve Okul Öncesi Öğretmeni
Metin Bölücü,
Çocuk Gelişimi ve Okul Öncesi Öğretmeni
VE
KOCAELİ İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
Basım Tarihi: Kasım 2013
2
Bu kitapçık; çocuğunu sağlıklı büyütmek için uğraşan tüm annelere
ithafen, erken müdahale ile sağlıklı bireyler yetiştirilmesine destek olmak
amacıyla Dow Water and Process Solutions (Su ve Prosess
Çözümleri), Dow Coating Materials (Kaplama Maddeleri), Dow Consumer and
Industrial Solutions (Tüketici ve Endüstri Çözümleri) ve Dow Performance
Materials Division (Performans Materyalleri Bölümü) katkılarıyla basılmıştır.
Faydalı olması dileği ile ve saygılarımızla…
Toplumsal Konuları Araştırma ve Geliştirme Derneği Dernek Başkanı
Kamile Canbay
3
YENİ DOĞAN TARAMA PROGRAMI
ANNE VE BABALAR İÇİN BİLGİLENDİRME
Sevgili anne ve babalar,
Öncelikle yenidoğan bebeğinizden dolayı sizi kutlarız.
Çoğu çocuk sağlıklı bir şekilde dünyaya gelir ve büyür. Ancak çok çok az
bebekte belirtileri dış görünüşte belli olmayan, doğuştan gelen hastalıklar
görülebilmektedir. Bu hastalıklar (Fenilketonüri, Hipotiroidi, Biyotinidaz
eksikliği) organ bozukluklarına, bedensel ve zihinsel bozukluklara neden
olmaktadır. Belirtiler ortaya çıkmadan önce hastalıkları teşhis etmek amacıyla
bütün yenidoğan bebeklere tarama testi uygulanmaktadır. Tarama, doğum sonrası
yapılmadıysa işitme taraması yapılan hastanelerde bebeğinize taramayı yaptırınız.
TARAMA TESTİNİN AMACI
Bu testte, bebeğinizin doğduğu hastanede bebeğiniz hastaneden çıkmadan önce ilk kan alınır. Daha sonra bebeğinizin doğumundan itibaren 48 saati
doldurduktan sonraki ilk hafta içinde (ideal olarak 3.ve 5. günlerde)
topuğundan birkaç damla kan daha alınır. Bu kan örneği, ender görülen ama ciddi
nitelikte 3 ayrı hastalık açısından laboratuarda incelenir. Söz konusu
bozuklukların erken teşhis edilmesi ve tedavisi; çocuğunuzun fiziksel ve zihinsel
gelişiminde meydana gelebilecek çok ağır hasarların önlenmesini veya en aza
indirilmesini sağlayabileceği için bu test büyük önem taşımaktadır. Bu hastalıklar,
ilaç tedavisi veya özel diyetle etkili biçimde kontrol altına alınabilirler.
Dolayısıyla, testi yaptırmanız çocuğunuzun yararınadır fakat zorunlu değildir. Bu
durumda kan alma kağıdındaki ilgili bölümü okuyup imzalamanız gerekmektedir.
Testin yapılması için bebeğinizi bir sağlık kuruluşuna
getirmeniz gerekmektedir. Burada bir sağlık görevlisi küçük bir aletle
bebeğinizin topuğundan birkaç damla kan alacaktır. İşlem sırasında bebeğiniz
biraz ağlayabilir. Çocuğunuz hastanedeyse, kan alma işlemi orada yapılabilir.
4
YENİ DOĞAN TARAMA PROGRAMI
TESTİN SONUCU
Test sonucu NORMAL çıkarsa size herhangi bir haber GELMEYECEKTİR. Yani haber almazsanız endişelenmeyin; çünkü laboratuarda kan örneğinde
hiçbir bozukluk saptanmamış demektir. Bazen alınan kan miktarı yetmeyebilir.
O zaman topuktan bir kez daha kan almak gerekecektir. Bazen de ilk alınan
sonuçlar yeterince anlaşılır değildir; bu durumda yine topuktan ikinci kez kan
alınır. İkinci test, genellikle ilkini izleyen iki haftalık süre içinde yapılır. İkinci
kez kan alınması gerekirse size haber verilecek ve tekrar kan vermek üzere
sağlık kuruluşuna başvurmanız istenecektir. Bu durumda vakit kaybetmeden
en yakın sağlık kuruluşuna başvurmanız gerekmektedir. İkinci kan tahlilinde
de sonucun NORMAL olması durumunda yine haber VERİLMEYECEKTİR.
Acil bir durumda ise mutlaka size haber verilecektir; bu durum, kanın
alınmasından sonraki 3 hafta içinde mümkündür.
TESTTEN SONRA TOPUKTAN ALINAN KANA NE YAPILIYOR ?
Topuktan alınan kan örneği belirli bir süre tarama merkezinde tutulur. Bunun nedeni, bazen ilk test sonuçlarını tekrar kontrol etmenin gerekli
olabilmesidir. Bu süre dolduktan sonra kan imha edilecektir.
MALİYET
Test ücretsiz yapılmaktadır.
GİZLİLİK
Size ve çocuğunuza ait kişisel bilgiler büyük bir özenle korunur. Kan
testiyle ilgili tıbbi ve kişisel bilgiler tarama laboratuarında bilgisayara
kaydedilir. Bu bilgiler, sadece Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı, Ana
Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü ile ilgili birimler tarafından
tarama testi ile ilgili olarak kullanılabilir.
SAĞLIK
Yeni doğan bebeklerin topuğundan alınan kan şimdilik sadece üç hastalık için
incelenmektedir. Diğer olabilecek hastalıklar için kuşkulandığınız anda lütfen
doktorunuza başvurun.
5
YENİ DOĞAN TARAMA PROGRAMI
İŞİTME TARAMASI
Sağlıklı yenidoğanlarda doğuştan işitme kaybı görülme sıklığı
binde 2 civarındadır. Bu çocuklar çoğunlukla mental gerilik gibi
yorumlanmakta, ancak erken dönemde tanınıp tedavisi sağlandığında
normal yaşıtları gibi gelişimlerini sürdürmektedir. İşitme kaybı tanısının
geçikmesi tedaviden yararlanma oranını oldukça düşürmektedir.
Yenidoğan işitme taraması programında hedef, tüm yenidoğanların doğumdan sonraki ilk 1 ayda işitme taramasının tamamlanması, hazırlanan protokoller çerçevesinde sevk edilmesi gereken bebeklere 3 aylık olana kadar referans merkezlerinde tanı konulması ve
ihtiyaç varsa bebek 6 aylık olmadan işitme destek cihazlarının sağlanmasıdır.
ÖNEMLİ NOT
Çocuğunuzun doğumu üzerinden 8 gün
geçtiği halde topuktan kan alma testi
yapılmamışsa,
lütfen bölgenizdeki en yakın sağlık
kuruluşuna başvurarak
bebeğinizden kan alınmasını sağlayın.
Bebeğinizden kan alınırken size ve
bebeğinize ait bilgilerin
(adres, telefon bilgileri, doğum tarihi,
TC kimlik numarası vs.)
doğru ve tam olarak
yazıldığından emin olun.
Unutmayın ki;
bu bilgiler
testin sonuçlarının doğru
değerlendirilebilmesi ve
olası bir hastalık şüphesi durumunda
size daha
çabuk ulaşılabilmesi için gereklidir.
6
YENİ DOĞAN BEBEK
Yeni doğan bebekte kalıtsal metabolik hastalık ve konjenîtal hipodroidi
taramaları için alınacak örnek en erken doğumdan 24 saat sonra alınmalı ve
bebek en az bir gün anne sütü veya mama gibi proteinli besin almış olmalıdır.
Bebeğin 24 saatten önce taburcu edilmesi söz konusu ise hastaneden çıkmadan önce tarama için örnek alınmalı, ancak aileye
testlerin iki hafta içinde tekrarlanması gerektiği bildirilmelidir.
Fenilketonüri, özellikle beyni etkileyen kalıtsal bir hastalıktır. Toplumumuz da oldukça sık görülmektedir. (1/4500). Anne ve babadan
genlerle geçer.
Bu bebekler doğdukları zaman normal görünür, ancak anne sütü
veya diğer mamalarla beslenmeye başladıklarında proteinli gıdalarda
bulunan fenilalanin isimli aminoasit, bebekteki bir enzim (fenilalanin
hidrosilaz) eksikliği nedeni ile parçalanıp sindirilemez. Fazla fenilalanin ve
yan ürünleri (metabolitleri) kan ve dokularda birikir. Biriken fenilalanin
beyinde kalıcı hasara neden olur ve sonuçta bebeğin zeka özürlü olmasına
yol açar. Erken tanı ve bebeğin fenilalaninden fakir diyet ile beslenmesi
sayesinde zeka geriliği önlenebilir.
7
YENİ DOĞAN BEBEKTE ANNE SÜTÜNÜN ÖNEMİ
• Anne sütü ile beslenen bebeklerin IQ düzeyi, diğer besinlerle beslenen
bebeklere göre 8 puan daha fazladır.
• Emme işlemi çocuğun başta psiko-sosyal gelişimi olmak üzere tüm gelişim
alanlarına katkıda bulunur.
• Anne ile bebek arasındaki bağın da güçlenmesini sağlar.
• Yapılan araştırmalarda bebekliklerinde anne sütü ile beslenen gençlerin
mama ile beslenenlere göre zeka düzeylerinin daha yüksek olduğu ve okulda
daha çok başarı gösterdikleri saptanmıştır.
• Anne sütü içerdiği koruyucu maddelerle, bebeğin mikroplara karşı ilk aşısı
olur. Onları birçok hastalıktan korur, bağışıklık sistemlerinin kuvvetlenmesine
de yardım eder.
• Her bebek için en iyi, en doğal ve en taze besin anne sütüdür. Her zaman,
temiz ve mikropsuzdur. Ayrıca hazır ve bedava olduğundan özel harcama
gerektirmez.
• Tamamı kolaylıkla sindirilir. İshal, karın ağrısı ve kabızlık daha az görülür.
• Bağışıklık sistemini güçlendirir, enfeksiyonlardan korur. Bebeklerin daha
zeki olmasını sağlar.
• Bebeğin su ihtiyacını tam olarak karşılar, ayrıca su verilmesine gerek yoktur.
Doğumdan sonra gelen ağız sütü, bebeği hastalıklardan korur. Bebekle anne
arasında özel sevgi bağı kurulmasını sağlar
• Emzirme, annenin sağlığını korur, meme ve rahim kanseri olma riskini azaltır.
8
0-7 YAŞ KONTROL LİSTESİ
Çocukta özellikle zihinsel gerilik olup olmadığı, günlük hayatta kolaylıkla gözlemlenebilen bir konu değildir. Otizm, hiper aktivite, dikkat eksikliği, zihinsel gerilik gibi gelişim sorunlarına, ancak erken müdahale
edilirse, çocuk yaşıtları ile aynı düzeye gelebilir.
Bu bölümden itibaren, 0-7 yaş arasında çocuğunuzun sağlıklı gelişip
gelişmediğini düzenli olarak takip etmeniz amacıyla gelişim düzeyleri belirli
yaş sınırlarına göre kontrol listesi halinde sıralanmıştır.
İlk kontrolünüzde, çocuğunuzun yazılan amaçları gerçekleştiremediğini
tespit ederseniz lütfen paniklemeyin. Çocuk çeşitli nedenlerle o beceriyi yapmak
istemeyebilir. Farklı zamanlarda, farklı araçlarla, gelişimini tekrar kontrol edin.
Çocuğunuzun, kontrol listesinde yer alan becerilerden birden fazla alanda yetersizlik göstermesi durumunda, erken müdahale için sağlık alanında
çalışan uzmanlara başvurmayı ihmal etmeyiniz.
İlk kontrolünüzde,
çocuğunuz yazılan amaçları
gerçekleştiremiyorsa paniklemeyin.
Çocuğunuz, çeşitli nedenlerle
o beceriyi yapmak istemeyebilir.
Farklı zamanlarda, farklı araçlarla,
gelişimini tekrar kontrol edin.
9
Bilişsel Gelişim
0-3 AY
• Başını sesin geldiği yöne doğru çevirir.
• Yatarken bir nesneyi gözleriyle 90 derecelik bir açı ile takip eder.
• Görüş alanı içinde duran ve hareket eden nesneye birkaç saniye bakar.
• Görüş alanından çıkan nesneyi arar.
• Daha önceden gördüğü nesnelere benzer özellikte, kısmen farklı olan bir
nesne gösterildiğinde 2-3 sn bakar.
• Gözlerinin önündeki bir nesne hafifçe soldan sağa ya da sağdan sola doğru
hareket edince gözleriyle o nesneyi izler.
• Konuşanın gözlerini ve ağzını izleyerek göz kontağı kurar.
• Dudağına parmakla dokunulduğunda başını o tarafa doğru çevirip nesneyi
arar.
• Her zaman besleyen kişi kucağına alıp, beslenme pozisyonuna getirdiğinde,
emer gibi ağzını açar, kapatır.
• Baş parmağı dışındaki parmakları ağzına dokunulduğunda parmakları
ağzından çıkartıp baş parmağını emer.Annesinin memesinin başını arar.
• Bebeğe anlamsız sesler çıkarıldığında bebekte kısa bir süre sonra anlamsız
sesler çıkarır.(Ses bulaşması)
• Bebeğe aaa diye ses çıkarıldığında bebekte kısa bir süre sonra aaa sesini
çıkarır.
• İki elini bir araya getirir.
• Elinin içine dokunulduğunda onu sıkıca tutar.
• Eline verildiğinde çıngırağı tutar.
• Bebeğe agu ugu diye ses çıkarıldığında bebekte kısa bir süre sonra bu
sesleri çıkarır.
10
Dil Gelişimi
0-3 AY
• Görüş alanı içinde sesin geldiği yere birkaç saniye bakar.
• Görüş alanında olmayan sesin çıktığı yöne bakar.
• Anne sesini ayırt eder.
• Sese irkilerek tepkide bulunur.
• Sese karşı ses çıkararak tepkide bulunur.
• Ağlayarak ses çıkarır.
• Bir tane ünlü ses çıkarır. (a, e, vb.)
Psikomotor Gelişim
• Kaldırıldığında başını birkaç saniye dik tutar.
• Gösterilen nesneye öne doğru eğilerek uzanır.
• Görüş alanı içinde hareket eden nesneye doğru başını çevirir.
• İki elini bir araya getirir.
• Verildiğinde çıngırağı tutar.
• Yüz üstü yatarken başını sağa sola çevirir.
11
Dil Gelişimi
3-6 AY
• Duyduğu sese yönelir.
• Anne sesine ve konuşmalara tepkide bulunur.
• İsmi söylediğinde güler.
• Konuşulduğunda ağlamayı keser.
• Aa, ee, gaga, gibi sesler çıkarır.
• Ağlama ihtiyaçlarını belirtmede farklılaşır
Bilişsel Gelişim
• Ses çıkarmak için oyuncağı sallar.
• İkinci nesneyi alabilmek için bir elindeki nesneyi diğerine aktarır.
• Kabın içine saklanan oyuncağı bulur.
• Nesneleri sürükleyerek iter.
Psikomotor Gelişim
• Kolları üzerinde dururken başını sağa, sola, aşağı ve yukarıya doğru çevirir.
• Sırt üstü yatarken yan döner.
• Yüz üstü dururken sırt üstü döner.
• Destekli dururken baş ve gövde kontrolünü sağlar.
• Destekli olarak ayakta birkaç saniye durur.
• Desteksiz olarak ayakta birkaç saniye durur.
• Düşmemek için kollarını yanlara doğru açar.
• Nesneleri iki elinin avuç içinde tutmaya çalışır.
• Bakışlarını bir nesneden diğerine geçirir.
• Elinde tuttuğu bir nesneyi gözleri ile inceler.
• Görüş alanı içindeki nesneyi 180 derecede izler.
12
Bilişsel Gelişim
•
•
•
•
6-9 AY
İstediği nesneye ulaşmasını engelleyen nesneyi etkisiz hale getirerek nesneye ulaşır.
Oyuncağı yere düştüğünde arkasından bakar. Yarısı saklanmış bir oyuncağı bulur.
Dikkatini karşısındaki kişiye ya da nesneye yöneltir.
Yabancıları ayırt eder ve yabancı bir kişinin kucağına verildiğinde ağlar.
Psikomotor Gelişim
• Ellerinden ve ayaklarından destek alarak döner.
• Emekleme pozisyonu alır.
• Emekleme pozisyonundan oturma pozisyonuna geçer.
• Sürünerek yürümeye ilerlemeye çalışır.
• Bağımsız olarak emekler.
• Bir yerden tutunarak ayağa kalkar.
• Duvara tutunarak yan yan yürür.
• Destek alarak yürür.
• Oturma dengesini kontrol eder.
• Diz çökme pozisyonunda durur.
• İki küpü birbirine vurarak ses çıkarır.
• Çıngırağı ile uyarıldığında çıngırağı tutar.
• Çıngırağı elinde sallayarak ses çıkarır.
• Verildiğinde iki nesneyi aynı anda tutar.
• Nesnelere iki eli ile uzanır.
• Yatarken nesnelere uzanır ve tutar.
• Otururken nesnelere uzanır ve tutar.
• Oyuncağı bir elinden diğerine geçirir.
• Aynı nesneyi değişik şekillerde kullanır.
• Küçük nesneleri parmakları ile tutar. Küçük çivileri avuç içi tuşu ile tutar.
• Çivi tahtasına takılı olan nesneyi çıkarır.
• Kerpeten tutuşu ile nesneleri tutar.
Dil Gelişimi
• Neşeli ve kızgın ses tonuna göre tepkileri farklılaşır.
• Model tarafından çıkarılan sesi taklit etmeye çalışır.
• En az üç farklı sesi tutarlı olarak çıkarır.
• Çıkardığı sesleri art arda sıralar.
• Adı söylendiğinde dönerek tepki verir.
13
Bilişsel Gelişim
9-14 AY
• Ellerine bakar.
• Gözleriyle 180 derece takip eder.
• Oyuncakları taklit edebilir.
• Kaybolan oyuncaklarını bulabilir.
• Neden sonuç ilişkilerini anlamaya başlar. (Montu giydirildiğinde dışarı
çıkacağını anlaması vb.)
• İkinci nesneyi alabilmek için bir elindeki nesneyi diğerine aktarır.
• Nesneleri sürükleyerek iter.
Psikomotor Gelişim
• Bir kabın içinden nesneyi çıkarır.
• Nesneleri kabın içine atar.
• Büyük halkaları çubuğa takar.
• Çubuktan halkaları çıkarır.
• Kerpeten tutuşu ile nesneleri tutar.
• Tümüyle saklanmış oyuncağı bulur.
• Oyuncağı almak için oyuncağın ipini çeker.
• Oyuncak araba veya treni iter / çeker.
• Pastel boyayı tutar.
• Karalama yapar.
• Nesneleri iki eliyle beraber kavrayabilir.
• Eşyalara uzanır.
• Nesneleri elleriyle keşfeder.
• Nesneyi bir elinden diğerine geçirebilir.
• Kafasını kontrol edebilir.
• Dönebilir.
• Oturabilir.
14
Dil gelişimi
9-14 AY
• Neşeli ve kızgın ses tonuna farklı tepki verir.
• Model olunarak verilen yönergelere tepki verir. (Topu alacağım diyerek topa
doğru yürüyen kişiyi taklit etmesi vb.)
• Dört farklı sesi tutarlı olarak çıkarır.
• Çıkardığı seslerle kendisine seslenildiğinde sesi taklit eder.
• Adı söylendiğinde dönüp tepki verir.
• İstenilmeyen davranış uygun ses tonuyla söylendiğinde davranışını durdurur.
• Sorularına cevap olarak verilen kelimeleri söylemeye çalışır. (Örn; baba
nerde, işe gitti denildiğinde gitti demesi vb.)
• En az altı sözcüğü tutarlı olarak kullanır.
• Tanıdığı şarkılara katılmaya çalışır.
Sosyal Gelişim
• İlişki kurma amaçlı gülümser.
• Tanıdık insanlara uzanır.
• Aynadaki görüntülerine gülümser.
• Diğer insanların iletişim kurma çabalarına gülümseyerek karşılık verir.
• Cee oyununa gülerek tepki verir.
Özbakım Beceriler
• Bardağa uzanır.
• Parmaklarını emer.
• Bardağını kaldırabilir.
• Yardımla bardaktan içebilir.
• Bazı katı yiyecekleri kendi kendine yer.
15
Bilişsel Gelişim
14 AY-2 YAŞ
• Kendi başına altı nesneyi kabın içinden çıkarır.
• İki seçenek sunulduğunda bağımsız olarak eş nesneleri seçer.
(Örn; iki kırmızı, iki mavi toptan kırmızı olanları eşler.)
• Söylenen nesne ismini nesne resmi ile eşleştirir.
• İsmi söylenen resmi bulmak için kitabı karıştırır.
• İstenildiğinde en az 3 küpü üst üste koyar.
• İstenildiğinde delikli tahtaya beş çubuğu takar.
• Şekil tahtasına şekli yerleştirir.
• İstenen nesneyi (eşyayı) başka odadan getirir.
Dil Gelişimi
• Kelime sayısı çoktur.
• Resimleri isimlendirebilir.
• En az tek eylem bildiren yönergeleri yapabilir. (Gel, otur, topu al, getir vb.)
• Adı söylenen vücut bölümünü gösterir.
• Soru sorma ses kalıplarını kullanır.
• Adı söylenen üç giysiyi seçer.
• Taklit ederek iki kelimelik cümleler kurar.
Psikomotor Gelişim
16
• Baş ve işaret parmakları ile kıskaç tutuş yapar.
• Şişenin içindeki nesneyi almak için şişeyi ters çevirir.
• Küplerden kule yapar.
• Kitabın sayfalarını çevirir.
• Pastel boya ile kağıdı çizer.
• Emekleyerek merdiven çıkar.
• Merdivenden emekleyerek geri geri iner.
• Otururken yardımsız ayağa kalkar.
• Bağımsız ( kendi başına) yürür.
• Sandalyeye tırmanır.
• Tek ayak üstünde durur.
• Topu elleriyle veya tekmeyle atar.
• Ayakta dururken yere eğilip doğrulur.
• Üç tekerlekli bisiklet itilirken ayaklarını pedalların üzerine koyar.
• Kapı kulplarını çevirir.
• Farklı ortamda gördüğü nesneleri gösterir.
Sosyal Gelişim
14 AY-2 YAŞ
• Selamlama yapar.
• Ev işlerini taklit eder.
• Daha uzun süreli oyunlar oynar.
• Yaşıtları ile ortak oyuncakları ile oynar.
• Yasak nesnelerin yanında cıss der.
• Bir nesneyi yetişkine verir.
• Akranlarını oynarken izler.
Özbakım Becerileri
• Bardaktan kendi başına içer.
• Saçını tarar.
• Fermuar çeker.
• Önü açık kıyafetleri çıkartır.
• Kaşıkla yemek yemeye çalışır.
• Kendi başına kaşık kullanabilir.
• Çoraplarını çıkartır.
17
2-3 YAŞ
Bilişsel Gelişim
Büyük-küçük, az-çok, açık-kapalı, uzun-kısayı resimde ayırt eder.
• 4-8 parçalı yap-boz yapar.
• Sayı ile nesne arasında ilişki kurar . (1’den 10’a kadar )
• 1’den 10’a kadar sayar.
• Yetişkinin istediği sayıdaki nesneyi verir. (1’den 10’a kadar)
• İki yarım daireyi birleştirip daire yapar.
• Nesnelerin neden yapıldığını söyler.
• ‘Neden evimiz, kitabımız, saatimiz, gözlerimiz vardır’ gibi soruları
cevaplandırır.
• Resmi gösterilen mesleklerin adını söyler.
• Meslekler ile kullandıkları araç-gereçler arasında ilişki kurar.
• Kısa bir süre gösterilip gizlenen tek nesne resimlerinin neye ait olduğun
hatırlayarak söyler.
• Artık materyalleri kullanarak özgün bir ürün yaratır.
• Ana ve ara renkleri eşleştirir, gruplar, sıralar.
• Ana ve ara renklerle ilişki kurar.
• Verilen nesneleri açıktan koyuya, koyudan açığa doğru sıralar.
• Bir olayı oluş sırasına göre anlatır.
• Gösterilen resimlerle ilgili öykü oluşturur.
• Objeleri temel özelliklerine göre gruplar. (hayvanlar, sebzeler,çiçekler vb.)
• Resme bakarak nesneyi tanımlar.
• Dil, boyun, kol, diz, parmak gibi beden parçalarını gösterir.
• Neden-sonuç ilişkisi kurar.
• Soyutlama yapar.
• İnsan yüzü çizer.
• Şeklin bir parçasını oluşturan yap bozu takar.
• Kurmalı oyuncağın nasıl kurulacağını araştırır.
• Üç seçenek sunulduğunda şekli eşler.
• Altı legoyu üst üste dizer. İstenildiğinde büyük ve küçük olanı verir.
• Bir nesneyi kabın içine, altına, yanına koyabilir.
• Durmadan soru sorar.
• Koku ve dokunma farklılıklarını ayırt edebilir.
18
Psikomotor Gelişim
2-3 YAŞ
• Daire şeklindeki karalamayı taklit eder.
• Yatay çizgiyi taklit ederek çizer.
• Makasla rastgele keser.
• Kendi başına resimli kitaba bakar.
• Kitaptaki nesnelerin ayrıntılarını parmakları ile gösterir.
• Kitapların sayfalarını tek tek çevirebilir.
• Sulu boya ile boyama yapar.
• Eksik olan insan figürünün eksik parçalarını tamamlar.
• En az üç bölümlü insan resmi çizer.
• Çengelleri ve kapı mandallarını açar.
• Boncukları ipe dizer.
• Üçlü kavrama ile kalem tutar.
• Küçük nesnelerin ambalajını açar.
• Bağımsız olarak(kendi başına) koşar ve tırmanır.
• Destekle zıplar.
• Oyuncağını çekerek yürür.
• Yürürken aniden döner ve durur.
• Yürürken engellerin üzerinden atlar.
• Geri geri yürür.
• Bir elinden tutulduğunda diğer eliyle parmaklığa tutunarak merdiven çıkar.
• Parmak uçlarında üç saniye durur.
Dil Gelişimi
• Vücudun parçalarını isimlendirir.
• Bazı sıfatları kullanır.(Örn; kırmızı araba, mavi top vb.)
• 200 kelimeye yakın sözcük dağarcığı vardır.
• Altı nesne resmi arasından işlevi söylenen nesneyi gösterir.
• İsmi söylenip nerede sorusuna kendini gösterir.
• Sahiplik belirten ekleri kullanır. (Benim topum vb.)
• Konuşmalarında çoğul eklerini kullanır.
• Oyun sırasında kendi kendine konuşur.
• Hata yaparak tekerlemeleri ezberler.
19
Sosyal Gelişim
2-3 YAŞ
• Hayali oyun oynayabilir.
• Kendi eşyalarını bilir ve korur.
• Kendi sırasını bekleyebilir.
• Yardım talep edebilir.
• Problemleri daha az hareket daha çok akıl yürütmeyle çözebilir.
• Oyuncakları, sözle ya da işaretle savunur.
• Evcilik oynar.
• Annesinden ağlamadan ayrılır.
Özbakım Becerileri
• Ayakkabı çorap kazak giyer.
• Tuvalet eğitimini tamamlamıştır
• Kendi kollarını ve bacaklarını yıkar.
• Yardımla ellerini yıkar ve kurular.
• Yetişkin gözetiminde dişlerini fırçalar.
• Günlük aktiviteleri önceden bilir.
• Kıyafetlerinin büyük çoğunu kendi başına giyebilir.
• Yiyecekleri çatalına batırarak yer.
• Kamışla meyve suyu vb. içer.
20
Dil Gelişimi
3-6 YAŞ
• Konuşmalarında bağlaç kullanır.
• Kendi kendine şarkı, şiir, tekerleme söyler.
• Yaptığı günlük işlerle ilgili olarak sorulan soruları cevaplar.
• Konuşmalarında sıfat kullanır.
• Konuşmalarında ifadelerin olumsuz biçimlerini de kullanır.
• ‘Neden, nasıl, kim ?’ gibi soru sözcüklerini kullanarak cümleler kurar.
• Konuşmalarında kişi zamirlerini kullanır.
• Konuşmalarında yer bildiren ifadeleri doğru olarak kullanır. (önünde,ar-
kasında gibi)
• Konuşmalarında işaret zamirini kullanır (o kitabı, şu kalemi vb.).
• Duygularını adlandırır.
• Düne, bugüne, yarına ilişkin zaman bildiren sözcükleri doğru olarak kullanır.
Psikomotor Gelişim
• Çizgi üzerinde yürür.
• Daire etrafında döner.
• Çift ayakla uzağa atlar.
• Çift ayakla sıçrar.
• Geri geri çift ayak sıçrar.
• Tek ayak üzerinde sıçrar.
• Tek ayak üzerinde 5-7 saniye durur.
• Ayak değiştirerek iner-çıkar.
• Yuvarlanmakta olan topa tekme atar.
• Atılan topu yakalar.
• Yerden zıplayan topu yakalar.
• Topu kendisi sıçratıp yakalar.
• Hareket halindeki büyük bir topu ayağııyla durdurur.
• 20 cm. yükseklikten atlar.
• Parmak ucunda yürür.
• Topuk ve ayak ucuyla yürür.
• Topuk ve ayak ucuyla geri geri yürür.
• Plastik çivi tahtasına çivi takar-söker.
• Daire şeklini çizer.
• Kare şeklini çizer.
21
Psikomotor Gelişim
3-6 YAŞ
• Üçgen şeklini çizer.
• Makasla basit şekilleri keser.
• Yumuşak materyallerle değişik şekiller oluşturur.
• Çeşitli şekiller çizer ve boyar.
• İpe boncuk, makarna vb. dizer.
• Çeşitli malzemelerle baskı yapar.
• Bir kaptan başka bir kaba sıvıları boşaltır.
• Ritme uygun dans eder.
Sosyal-Duygusal Gelişim
• Toplum içinde beklenen uygun davranışları gösterir.
• Yetişkinlerin konuşmalarına katılır.
• Aldığı sorumlulukları yerine getirir.
• Nezaket kurallarını uygular.
• Kendisinden küçüklere sevgi ve ilgi gösterir.
• Oyuncaklarını paylaşır.
• Yetişkinlerin yönettiği grup oyunlarına katılır.
• Diğer çocuklarla çeşitli oyunlar oynar.
• Basit kurallı oyunlar oynar.
• Sırasını bekler ve haklarını korur
• Övgüden hoşlanır, yaptığı işin beğenilmesini ister.
• Kendisi ile ilgili sorulara uygun cevaplar verir.
• Duygularını ifade eder.
• Bir sorunu olduğu zaman yardım ister.
• Adını, soyadını ve yaşını bilir.
Özbakım Becerileri
• Düğmesiz ve bağsız giysileri yardım almadan giyinir.
• Yardım alarak saçını tarar.
• Giysisindeki büyük düğmeleri ilikler-çözer.
• Giysilerinin önünü-arkasını ayırt eder.
• Ellerini yıkar, dişlerini fırçalar
• Sözel ipuçları ile tabakları, peçeteleri, çatal ve kaşıkları doğru yerleştirerek
sofra kurmaya yardım eder.
• Boyuna uygun bir askıya ceketini veya hırkasını asar.
• Masada kirlettiği kendine ait yeri temizler.
• Gece gereksinim duyduğunda uyanır ve tuvalete gider
• Burnunu mendille siler. Ev işlerine yardım eder.
• Kendisine ait eşyaları toplar
• Yardım ile bıçak kullanır.
22
Bilişsel Gelişim
6-7 YAŞ
• Bedeninin parçalarını kendi adlandırır ve resimle eşleştirir.
• Artık materyalleri kullanarak özgün bir ürün oluşturur.
• 10-25 parçalı yap-boz yapar.
• Aynı dokuya sahip 6-10 nesneyi eşleştirir- gruplar.
• İki üçgeni birleştirerek kare yapar.
• 20’ye kadar atlamadan sayar.
• 1-10 arasında verilen nesne grupları ile rakamları eşleştirir.
• Nesneleri kullanarak toplama ve çıkarma yapar (1’den 10’a kadar ).
• Yaşadığı şehrin ve sokağın adını söyler.
• Dün, bugün ve yarın ile ilgili konuşur.
• Daha önce dinlediği öyküleri içeriğine uygun olarak anlatır.
• Tek ayak üzerinde 8-10 saniye durur.
• Düşmeden 10 kez öne doğru çift ayak sıçrar.
• Kağıt üzerine çizilmiş basit şekilleri keser.
• Hamur gibi yumuşak materyalleri kullanarak 2-3 parçadan oluşan şekiller
yapar ve bunlardan bir kompozisyon oluşturur.
• Sorulan sorulara kendine özgü cevaplar verir.
• Nesnelerin bir sıra içindeki konumunu (birinci, ikinci,üçüncü gibi)
isimlendirir.
• Haftanın günlerini sırasıyla söyler.
• Kısa bir süre gösterilip gizlenen resimdeki nesneleri hatırlar.
• Sağını-solunu gösterir.
• Gösterilen iki resimden birinde var olan farklılıkları gösterir.
• Günlük yaşamda kullanılan sembolleri tanır.
• Yarım ve bütün olan nesneleri gösterir.
• Belli bir olaydan sonra ne olacağını tahmin eder.
• Nesneler arasındaki benzerlik ve farklılıkları gösterir.
• Eşleştirme, ilişki kurma, gruplandırma ve sıralamayı neye göre yaptığını
açıklar.
• Basit neden –sonuç ilişkilerini açıklar.
• “En az, en çok, birkaç” kelimelerinin anlamını bilir ve uygun davranışı
gösterir.
23
Psikomotor Gelişim
6-7 YAŞ
• Denge tahtasında ileriye-geriye doğru yürür.
• Başlama ve durma komutlarına uyarak tempolu yürür.
• Kendi başına ip atlar.
• Kendi bedeni etrafında döner.
• Ayak değiştirerek merdiven iner ve çıkar.
• Atlama ve tutma davranışlarını gerektiren etkinliklere katılır.
• Yardımla sekerek yürür.
• Ritmik hareketleri yapar.
• Topu yakalayabilmek için ellerinden çok kollarını kullanır.
• Orta boy topu yerde birden fazla sıçratır.
• Parmak ucunda koşar ve topukları üzerinde koşar.
• Yaklaşık 30 cm. yükseklikten atlar.
• Ritmik olarak seker.
• Yatay, dikey, eğri ve eğik çizgileri ve bunların oluşturduğu şekiller çizer.
• Modele bakarak daire, kare, dikdörtgen ve üçgen çizer.
• İşaret parmağı ile diğer elinin parmaklarını sayar.
• Üç metre uzaktaki hedefe top atar.
• Baskı ve yapıştırma işlemlerini düzgün olarak yapar.
• Yetişkin gibi kalem tutar.
• 1-5 arası rakamları kopya eder
• İsmini kopya eder.
• Eksiklerle çizilmiş insan resmini tamamlar.
Sosyal-Duygusal Gelişim
• Toplum içinde kendisinden beklenen uygun davranışları gösterir.
• Kızgınlık, mutluluk, sevgi gibi duygularını belli eder.
• Başkalarına oyunun veya yapılan işin kurallarını açıklar.
• Kurallı oyunların kurallarına uyar.
• Sorumluluk alma ve kurallara uyma davranışlarını gösterir.
• Kendine güven duyar.
• Yeni ve alışılmamış durumlara uyum sağlar.
• Yapı-inşa oyunları planlar, uyum sağlar.
• Grup kurallarına uyar.
• Kendi arkadaşlarını kendisi seçer.
• Zaman, yer ve ayrıntılarla ilgili bilgi verildiğinde gerçeğe yakın dramatik
oyunlar oynar.
• Sorulduğunda ailesi ile ilgili bilgi verir.
• Sorulduğunda adresini ve telefon numarasını söyler.
24
Sosyal-Duygusal Gelişim
6-7 YAŞ
• İş birliğine dayanan oyunlara katılır.
• Kendisini ifade etmeye özgü yollar kullanır.
• Duygusal durumunu ifade etmede dramatik oyunu ve
• Çeşitli araçları kullanır.
• İstediklerine ulaşmada sosyal olarak kabul edilebilir davranışlar gösterir.
• Kendi cinsiyetinden memnuniyet duyar.
Özbakım Becerileri
• Elini, yüzünü yıkar, kurular.
• Kendi kendine giyinir-soyunur.
• Giysilerindeki düğmeleri çözer-ilikler.
• Yemek yerken uygun araç-gereci kullanır.
• Dişlerini fırçalar.
• Saçlarını tarar.
• Bıçakla yumuşak nesneleri keser.
• Bıçakla ekmeğine yumuşak nesneleri sürer.
• Ayakkabılarını bağlar.
• Tabağına servis tabağından yiyecek alır.
• Duruma ve hava şartlarına uygun giyecekleri seçer.
• Tuvalet gereksinimi ile ilgili işleri yapar.
Dil Gelişimi
• Konuşurken kullandığı sözcükler ve cümle kurma tarzı yetişkin kişiler gibidir.
• Çocuksu konuşmaları azalmıştır.
• Sözcük dağarcığı 6 yaşına kadar 10.000 sözcüğe kadar ulaşır.
• Ortalama olarak günde 5 yeni sözcük öğrenir.
• Yazı yazmaya ve okumaya karşı isteklidir.
• Her yere bir şeyler yazmak ister
• Yaptığı resimlere, hatta duvarlara kendi adını yazar.
Eğer çocuğunuzun; tarif edilen gelişim alanlarının
(bilişsel, duygusal vb.) birkaçında ya da 4 bildiriminden
3’ünde gerçekleştiremediğini görürseniz, bir çocuk
nöroloğuna, çocuk psikoloğuna, çocuk psikiyatrisine veya
çocuk doktoruna gitmenizi öneririz.
25
MATEMATİK BOZUKLUĞU (DİSKALKULİ)
• Sayısal ilişkileri kavramada, hesaplamada, sayısal sembolleri tanıma,
kullanma ve yazmada açığa çıkan bozukluk, yetersizliktir.
• Sayıları bozuk yazar, sıklıkla yer değiştirirler.
• Sayıları eksik ya da fazla yazarlar.
• Geometrik ilişkileri kavramada zorlanırlar.
• Basit işlemleri yapamazlar.
• Aritmetik sembolleri tanımada zorlanırlar.
• Çok basamaklı sayıları okuma ve yazma da zorlanırlar.
• İşlemleri bozuk sıra ile yaparlar.
• Çarpma, bölme gibi işlemlerde sayıları alt alta yazmada zorlanırlar.
• Sayıları atlar, işlemleri yanlış yaparlar.
26
DOWN SENDROMU VE TİPİK ÖZELLİKLERİ
Kafa hem önden, hem arkadan yassıdır, gözler ayrık ve çekik,
kulaklar normalden düşük seviyededir, dil ağıza göre büyük olduğundan
dışarı doğru durur. Kolları biraz kısa gözükür, parmaklar kısa ve tombuldur.
Serçe parmağının orta boğumu az geliştiğinden, parmak hafif içe doğru
kıvrıktır. Fiziksel görüntüler haricinde, bu bebeklerde iç organlarda
anomaliler görülebilir. En çok etkilenen organlar; kalp, bağırsak ve midedir.
Hamileliğin 15.-17. haftalarında tarama testleri ile teşhis edilebilir. Tarama
testleri “ikili” ve “üçlü” diye bilinirler. Aslında ikisi de aynıdır. Testlere ek olarak
muhakkak, ultrasonla da, kontrol yapılmalıdır ki, kesin sonuç alınabilsin.
27
ZİHİNSEL ENGELLİLİK
Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrasında çeşitli nedenlere
bağlı, genel zihinsel toplumsal beceriler, sorumluluk, iletişim kurma, günlük
beceriler ve kendi kendine yeterlilik gibi alanlarda geriliğin olması durumudur.
Zihinsel engellilikte 3 temel özellik vardır;
1) Genel zeka işlevi belirgin derecede ortalamanın altındadır.
2) Yaşadığı toplumdaki kendi yaş grubu ile kıyaslandığında ve dikkatte
görülen bozukluk belirgindir. Zihin engelliğinde, zihinsel işlevlerdeki
bozukluğa eşlik eden bir durum ise uyumsal davranışlardaki yetersizliktir.
3) 16 yaşından önce başlar.
Konuşma, dikkat, bellek, düşünme gibi zihinsel işlevlerde belirgin
bozukluk görülmekte olup, özellikle belleğin işlevlerinde önemli derecede
gerilik ve bunun yanı sıra uyumsal davranışlarda da yetersizlik gösterme
durumu olarak tanımlanmaktadır.
Uyumsal davranışlardaki yetersizlik, bireyin kendi yaşından ve kültür
grubundan beklenen kişisel bağımsızlık ve sosyal sorumluluklarını yerine
getirememesi olarak ele alınmaktadır. Uyumsal davranışlara örnek olarak
insanlarla iletişim kurabilme (dili anlamak), günlük yaşam aktivitelerini
yapabilme (yemek yiyebilme, banyo yapabilme vb), akademik beceriler de
bulunma (okuma, yazma ve aritmetik işlemleri yapabilme) ve bir iş bulup
çalışabilme örnek olarak verilebilir.
Zihinsel Engelliliği olan çocuklarda gelişmenin aşamaları örneğin
konuşma, yürüme vb. yaşıtlarına göre belirgin derecede geç olmaktadır.
Zihinsel engelliliğinin belirtileri doğumda ortaya çıkabileceği gibi, bazen
de çocukluk döneminin sonunda kendisini gösterebilmektedir. Belirtilerin
başlama zamanı zihinsel engelliliğine neden olan hastalığa bağlı olarak değişir.
Hafif derecedeki zihinsel engelliliğinin tanımlanması ancak okul öncesi
eğitim devresinde sosyal, iletişim veya akadmik becerilerdeki yetersizlikle
açığa çıkabilecektir.
28
OTİZM VE TİPİK ÖZELLİKLERİ
Belirtileri; Sosyallikte, karşılıklı sözel ve sözel olmayan ilişkide, ilgi
ve aktivite alanlarında yetersizlikler vardır. Bebeklikten itibaren göz teması
olmayabilir. ‘Bay bay’, ‘baş baş’ gibi jestleri öğrenemez ya da geç öğrenir, farklı
şekilde kullanabilirler. Otistikler nesnelere ve gündelik yaşamın rutin düzenine
bağımlılık gösterirler; küçük değişiklikleri bile (masanın yerinin değişmesi
ya da giysi değişikliği gibi) dirençle karşılar ve öfke nöbetleri geçirebilirler.
Anlama ve dilin iletişim için kullanımı, en azından küçük yaştaki otistik
çocuklarda her zaman bozuktur. Olguların yaklaşık yarısında konuşma anlamlı
bir iletişim aracı olacak şekilde gelişmez. Konuşmaya başlama sıklıkla gecikir.
• Otizmin ilk fark edilen belirtilerinden biri, bu çocukların “çağrıldıklarında
bakmamalarıdır ve sağırlık şüphesiyle ilk olarak genellikle kulak-burun-boğaz
uzmanlarına götürülürler.
• Otistik küçük çocuklar nasıl oyun oynanacağını bilmezler. Arabaları sürmek
yerine sadece yan yana dizmek ya da ters çevirip tekerleklerini oynatmak gibi.
Bazen bir ip parçasına, bir poşete, dönebilen küçük bir nesneye uzun süre ilgi
gösterebilirler. Taklite dayalı sembolik oyunları oynamayı beceremezler. Oyun
oynayabilenlerde ise karşılıklı oyun gelişmez ya da amaca yönelik oyun
kuramazlar.
• Otistik çocuklarda zeka düzeyi, ağır zeka özürlü olmaktan üstün zekaya
uzanan geniş bir aralık içindedir. Zihinsel durumları otizm belirtilerinin
şiddetiyle ilişkilidir
• Görsel algılamaları genellikle işitselden daha iyidir. Uyku gereksinimleri
azalmıştır ve geceleri sık uyanırlar
29
GÖRME ENGELLİLİK VE TİPİK ÖZELLİKLERİ
Görme yetersizliğinden etkilenmiş olmanın ipuçları;
• Gözlerinin önünde bulunan ilgi çekici eşyaları takip edemeyen ya da farkına
varamayanlar
• Uzun süre aynı yere bakanlar
• Farklı bir şekilde gözlerini döndürenler
• Sık sık gözlerini ovan ve kaşıyanlar
• Gözlerini ışıktan kaçıran ve gözleri titreyenler
• Sağa sola amaçsız uzanan ve sık sık düşenler
• Renkli bir resmin renklerini ayıramayanlar
• Gözlerinde kızarıklık ve yaşarma olanlar
• Göz bebeğinin ortasında bulanıklık ve ışık geldiğinde parlamayanlar
• Gözlerde, yukarıda ki belirtilerden biri ya da bir kaçı varsa, çocuğun görme
engelli olma olasılığı yüksektir. Anne baba haberdar edilerek çocuğun hemen
doktora götürülmesi sağlanmalıdır.
• Çocuğun görme keskinliğinin yeterli olup olmadığından emin olunmadığı
durumda, parmak testi ve sonra da Snellen Kartı kullanılabilir.
• Parmak testi, kör ve az gören olarak sınıflanan görme engellilerin
belirlenmesine hizmet eder. Snellen Kartı ise, ama, az gören ve değişik
düzeyde uzağı görme problemi olan çocukların belirlenmesine hizmet eder.
30
İŞİTME ENGELLİLER VE TİPİK ÖZELLİKLERİ
• 0-12 ay arasında refleksif davranışları veya o döneme ait işitsel davranım
özelliklerini göstermiyorsa,
• Sık üst solunum yolu enfeksiyonları oluşuyorsa,
• Sık orta kulak iltihapları oluşuyorsa,
• Kulak ağrısı ve tıkanmaları varsa,
• Konuşulanı anlayabilmek, sesi algılayabilmek için konuşmacı yada
ses kaynağına (tv..) yakın duruyorsa,
• Konuşmada bozukluk ton, ritim, vurgu özelliklerinin olmaması
(ses atlama, akıcı olmayan konuşma) varsa,
• Sözel ifadeleri anlamama yanlış anlama varsa,
• Seslenildiğinde fark etmeme (adı ile...) oluyorsa,
• Akademik becerilerde zayıflık görülüyorsa, çocukta işitme engelinden
şüphe edilebilir.
• Çok alçak ya da çok yüksek bir ses tonu ile konuşmak, sesin doğal
olmaması,
• Konuşmalarda etkin olmama, hatta hiç konuşmama,
• Konuşmalara karşı ilgi göstermeme, sorunları ya da konuşulanları ”ne”
sorusu ya da işareti ile sık sık tekrar ettirme,
• Sık sık yanlış ve yavaş yanıtlar verme,
• Sesin yönünü ve kime ait olduğunu belirlemede güçlük çekme,
• Konuşmalar sırasında kulaklarını konuşana çevirecek şekilde başını özel
bir konuma getirme,
• Seslere karşı belirgin bir şekilde duyarsız ya da ilgisiz kalma,
• Basit olsa bile sözcükleri yanlış söyleme,
• Bütün bunların etkisiyle sürekli dikkatsiz ve ilgisiz görüntüsü çizme,
• Dikkat gerektiren şeyleri yazmada güçlük çekme,
• Sözel emirlere uygun tepkileri verememe,
• Ne istendiğini anlamama,
• Konuşanın sözünü kesmeden dinlemede güçlük çekme,
• Çocuğun işitme kaybı derecesine bağlı olarak; aşırı saldırgan ya da hırçın
davranış problemlerinin ortaya çıkması,
• Sosyal yönden arkadaşları ya da çevresi ile ilişki kurmaktan kaçınma
davranışı gözlemlenebilir.
31
CEREBRAL PALSİ
• Cerebral Palsi vücut hareketlerini ve kasların uyumlu kullanımını etkileyen,
beynin bir bölümünün tahrip olması sonucu beyinden gelen mesajların kaslara
uygun şekilde gitmemesi nedeniyle ortaya çıkan bir rahatsızlıktır. Beyin gelişimi
gebeliğin erken dönemlerinden itibaren başlayıp çocukluk çağında devam eder.
• Bu dönem içinde hamilelikte karşılaşılan problemler, doğum sonrası
ortaya çıkan sağlık sorunları veya beyne zarar verecek türdeki kazalar Cerebral
Palsi’ye neden olabilir. Halk dilinde kolaylıkla anlaşılabilmesi nedeniyle
Cerebral Palsi’li kişilere spastik denmektedir.
Cerebral Palsi‘nin her türü, spastik demek değildir.
Beynin hasar gören bölümüne göre spastik çocuklarda:
• Kaslarda sertlik veya kasılmalar,
• İstemsiz hareketler,
• Yürüme ve koşma gibi kaba motor hareketlerde zorluk,
• Yazı yazma veya düğme ilikleme gibi ince motor hareketlerde zorluk,
• Algılama zorluğu görülebilir. Bu sorunlar konuşma, beslenme, solunum, idrar,
dışkı kontrolünde problemler, havale geçirme, öğrenme güçlükleri, gelişim
geriliği gibi ek sorunlara da neden olabilir. Spastik çocukların hareketlerindeki
bozukluğun derecesi zeka düzeyini göstermez.
Cerebral Palsi kalıtsal değildir, bulaşıcı değildir, hayatı tehdit eden bir
durum değildir.
32
DİKKAT DAĞINIKLIĞI VE HİPERAKTİVİTE
Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu bireyin yaş ve gelişim
düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, istekleri erteleyememe (impulsivite) ve
dikkat sorunlarıyla kendini gösteren bir psikiyatrik bozukluktur.
DİKKAT DAĞINIKLIĞI VE HİPERAKTİVİTENİN ÖZELLİKLERİ:
• DEHB’in (Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu) temel özelliği, kalıcı
ve sürekli dikkatsizlik belirtileri ve yerinde duramama diye nitelenen aşırı
hareketliliktir. Yürümeye yeni başlayan bir yada iki yaşındaki bir çocuğun çok
hareketli olması gelişimsel olarak beklenen bir durumdur. Ancak on bir
yaşındaki bir çocuğun sınıfta 10-15 dakika bile yerinde oturamaması
gelişimsel olarak olağan karşılanmamaktadır. Yine de bir yıl içinde
sadece birkaç gün aşırı hareketli olan çocuğa bu tanı konulamaz. Tanı
koyma aşamasında belirtilerin birden çok ve çeşitli olması beklenmekte,
sadece unutkan olmak yada arkadaşlarına dürtüsel davranmak tanı için yeterli
kabul edilmemektedir
• DEHB tanısı için çocuğun gelişim süreci, tıbbi özgeçmişi, DEHB’in
ailedeki geçmişi, eğitimsel özgeçmiş, sosyo-ekonomik ve psikolojik özellikler,
çocuğun ve velinin birlikte gözlenmesi, test ve ölçeklerin uygulanması başlıca
ele alınan konulardır.
• DEHB’li çocukların büyük çoğunluğu aynı özellikler göstermesine rağmen,
tedavi boyutunda bireysel özellikleri nedeniyle yapılacak etkinlikler farklılık
gösterir.
• DEHB’i olan çocuk çoğunlukla birinci çocuktur.
• Aşırı konuşkan ve gürültücü bu çocukların anneleri de normalden daha
konuşkandır ve annelerin yaşları ortalamaları küçüktür.
• Aile içinde bu problemin görülme sıklığı normal populasyona göre daha
fazladır.
• Anne babalarında alkolizm, psikopati ve depresyon daha sıklıkla görülür.
• Boyu ve kilosu yaşına göre ortalamanın altındadır.
• Acıya dayanıklılık görülebilir.
• Titizliği ve takıntıları vardır (obsesif-kompulsif tepkiler).
• El yazısı bozuktur. Sınıfta kalma oranı normal çocuklara göre iki-üç kat
daha fazladır.
• Santral sinir sistemi daha az gelişmiştir (EEG’de yavaş dalga faaliyetleri
görülmektedir).
• Bireysel olarak uygulanan IQ testlerinde bilişsel gelişim olduğundan daha
düşük görülmektedir, Bunun nedeni zihinsel gelişim için gerekli odaklanma
eksikliği ve zihin tembelliğidir.
• Erkeklerde aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtileri daha çok görülmekte
iken, kızlarda dikkatsizlik daha çok görülmektedir.
• Bir yandan çocukluk dönemleri boyunca yaramaz olarak nitelenip davranış
bozuklukları yanlış değerlendirilmekte ve önemsenmemektedir. Diğer yandan
her yaramazlık davranışı hiper aktif bozukluk demek değildir.
33
ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ GÖSTEREN ÇOCUKLAR
Öğrenme güçlüğü gösteren çocukların çoğunda ortak olarak görülen
özelliklerden biri çalışma becerilerini kullanma yeteneğindeki yetersizliktir.
• Öğrenme güçlüğü gösteren çocukların önemli bir özelliği de algısal
bozukluklarının olmasıdır. Görsel algılama ya da görsel duyulardan gelen
uyaranların yorumlanması ve örgütlenmesinde güçlük çekerler. Görsel algılama
güçlüğü olan çocuklar, harfleri ve geometrik şekilleri kopya etmede zorlanırlar.
• Dikkatle ilgili güçlüklere hem işitsel hem de görsel alanda rastlanılmaktadır.
Dikkatleri normal çocuklara göre daha kolay dağılmaktadır. Sınıfta dikkatsiz
ve aşırı hareketlidirler. Sınıfta uzun süre yerinde oturamazlar. Birinci ya da
ikinci sınıfa giden bir öğrenci üç dört yaşlarındaki çocuklar kadar hareketli ise
öğrenmesi olumsuz yönde etkilenecektir.
Herhangi bir yetersizliği olmamasına rağmen, bir dizi kelimeyi
ezberlerken zorlanır. Birbirine benzeyen kelimeleri ayırmada güçlük
çekerler. Öğrenme güçlüğü gösteren çocuklar, duygusal bozukluk gösteren
çocukların davranış özelliklerini gösterirler. Çoğu zaman mutsuzdurlar, kendini
değerlendirmeleri olumsuzdur, kendi kendilerini kontrol edemediklerine
inanırlar ve başlarına gelen olayların diğer kişi ve olaylardan kaynaklandığını
düşünürler. Çabalarının işe yaramadığını, ne kadar çabalarsa çabalasın
öğrenemediğini düşünürler.
34
DİSLEKSİ
Gelişimsel, nörolojik bozukluğa, yetersizliğe bağlı okuma ve yazma
bozukluğudur.
Disleksi Özellikleri :
• Okuma yavaştır ve akıcı değildir, bazen hiç yoktur, harf harf okur. Özellikle
bilmediği kelimeleri ve uzun kelimeleri okurken duraklar, okuyamaz.
• P, b, d, g, h, y, s, z, u gibi harfleri yazarken karıştırır ve ters yazar.
• Yazarken bazı harfleri unutur, bazılarını fazladan ekler.
• Kelimeleri kısaltarak okur. Tahmin ederek okur.
• Yüksek sesle okurken anlamı ifade eden ritim, tını ve tonlama bozuktur.
• Yanlış vurgulama yapar.
• Okuduğu öykünün anlamını çıkaramaz.
• Yazması bozuktur, karalama, harfleri yanlış dizme görülür.
• Kalem tutması bozuktur, çabuk yorulur. Birbirine yakın kelimeleri ayıramaz.
• Bir satırı takip edemez, karıştırır. Satır başına geçerken zorlanır.
• İçinden okurken bazı sesler çıkarır.
• Kelimenin yerine başka bir kelime yerleştirme, atlama görülür.
• Dislekside sağ-sol, yukarı-aşağı gibi kavramlar karıştırılabilir, perspektiften
yoksundurlar.
• Bisiklet ya da saat resmi çizerken sorun yaşarlar.
• Disleksinin belli bir tedavisi yoktur.
• Sorunların erken tanınması, okulun ve ailenin teşvik edici olması oldukça
önemlidir.
• Sık okul değiştirme, evde ikinci bir dilin kullanılması önemli bir
olumsuzluktur.
• Yaş ilerledikçe okuma sorunları düzelebilir.
• Ancak yazı hataları ve yavaş okuma kalıcı olur.
35
Her yaş dönemine ait ayırdığımız gelişim
dönemlerinden çocuğunuzun yaşına uygun olan
gelişim dönemini
farklı zamanlarda,
farklı araçlarla,
farklı ortamlarda
kontrol edin.
Eğer çocuğunuzun; tarif edilen gelişim
alanlarının (bilişsel, duygusal vb.) birkaçında
ya da
4 bildiriminden 3’ünde
gerçekleştiremediğini görürseniz,
bir çocuk nöroloğuna, çocuk psikoloğuna,
çocuk psikiyatrisine veya çocuk doktoruna
gitmenizi öneririz.
Tüm anne ve babalar için vazgeçilmez bir rehber olacak bu kitap
çocuğunuzun doğumundan itibaren adım adım gelişimi ve eğitimi
için doğru ve pratik bilgilerle sorularınıza yanıt vermek
amacıyla hazırlanmıştır.
36