minik tema programı eğitim paketi

Transkript

TEMA, Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve
Doğal Varlıkları Koruma Vakfı | tema.org.tr
MİNİK TEMA PROGRAMI
EĞİTİM PAKETİ
Toprak Dersem Çık!
Bursa Özel Abaküs Doğa Anaokulu
G. Mine Çelik
Burcu Meltem Arık
Deniz Kahriman Öztürk
Ezgi Fındık Tanrıbuyurdu
Tülin Güler, Doç. Dr.
Gelengül Haktanır, Prof. Dr.
Koray Haktanır, Prof. Dr.
Minik TEMA: Toprak Dersem Çık!
Minik TEMA Programı, Milli Eğitim Bakanlığı işbirliğinde ve Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme
Derneği’nin katkısıyla 2010-2011 Eğitim Öğretim yılında pilot program olarak başlatılan, TEMA Vakfı’nın
okul öncesi çocukları için hazırladığı ve yürüttüğü bir doğa eğitimi programıdır.
Yapılan araştırmalar, çocukların doğayla bağlarının giderek koptuğunu, daha az hareket ettiklerini,
duyularını daha az kullandıklarını, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) teşhisi konan
çocuklarımızın sayısının ciddi şekilde arttığını göstermektedir. Doğada vakit geçiren çocuklar ise daha
yaratıcı, daha dikkatli, duyularını ve bedenlerini daha iyi kullanan, sezgileri ve hayal güçleri kuvvetli,
özgüvenleri yüksek ve okulda başarılı çocuklar olmaktadır.
Minik TEMA: İçeride Çocuk Kalmasın!
Minik TEMA Programı, okulda çocukları sınıflardan çıkararak, evde ise bilgisayar ve TV başından
kaldırarak doğal alanları keşfetmeye, doğayla anlamlı bir bağ kurmalarına ve duyularını kullanarak doğayı
keşfetmelerine fırsat yaratmayı amaçlamaktadır. Program sayesinde çocuklarımızın, doğada hissederek,
dokunarak, koklayarak ve duyarak, farklı deneyimler yaşama fırsatı bulması; böylece hem bedensel, hem
de zihni gelişimlerinin olumlu yönde desteklenmesi hedeflenmektedir.
Minik TEMA: Önüm, Arkam, Sağım, Solum Toprak!
TEMA Vakfı olarak çocuklarımızın doğa ve oyun haklarını onlara geri vermek gerektiğine inanıyoruz;
çünkü doğayı ve doğada oyunu çocuktan esirgemek onlardan oksijeni esirgemek gibidir. Oynarken
öğrenen, öğrenirken oynayan mutlu çocuklar en büyük kazancımız olacaktır. Minik TEMA ile çocukları
dışarıya çıkarmış, oyunla ve keşfederek öğrenmelerini sağlamış, öğretmenleri açık hava etkinliklerine
teşvik etmiş, doğaya duyarlı ve sağlıklı bir nesil yetiştirmiş olacağız.
Minik TEMA: Ben Toprağı Seviyorum!
Çocukların toprak, erozyon, doğa konularında farkındalık kazanması Minik TEMA Programının en önemli
çıktılarından biri olacaktır. Geleceğimiz çocuklarımızdır. Toprağını ve doğayı seven çocuklar
“sürdürülebilir yaşamın” teminatı olacaklardır.
Geleceğimiz olan çocuklarımızın toprağı tanıyarak, severek, ona kıymet vererek büyümeleri hedefiyle,
okul öncesinde doğa eğitimi için öğretmenlerimiz tarafından atılacak bu ilk adımın, gelecek diğer
adımlara öncü olacağına inanıyoruz.
M. Serdar Sarıgül
Genel Müdür ve İcra Kurulu Üyesi
TEMA Vakfı
1
TEMA, Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı Hakkında
TEMA Vakfı, 11 Eylül 1992 tarihinde Türkiye’nin geleceğini tehdit eden erozyon ve çölleşme tehlikesine
karşı toplumsal duyarlılığı arttırmak ve bu mücadelenin devlet politikası haline gelmesini sağlamak için
kurulmuştur. Ülke genelinde 435.000'i aşkın gönüllüsü vardır. Bugüne kadar, Mera ve Toprak
Kanunlarının yasalaşmasını sağlamıştır, halen Su yasası üzerinde çalışmaktadır. TEMA Vakfı, doğa
koruma adına açtığı, müdahil olduğu 74 davayı kazanmış, yaklaşık 10 milyon fidanı ve 650 milyon meşe
palamudunu toprakla buluşturmuştur. Ayrıca, 152 kırsal kalkınma, koruma ve ağaçlandırma projesini
hayata geçirmiştir. TEMA Vakfı 2012 yılında 20’nci yaşına girmiştir. 20. Yıl faaliyet ve etkinliklerinin ana
teması “sürdürülebilir yaşam ve toprak” olarak belirlenmiştir.
tema.org.tr | [email protected] | 212 283 7816
Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme Derneği (TOÖEGD) Hakkında
Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme Derneği (TOÖEGD), okul öncesi eğitimin nitelikli bir şekilde
gelişmesi ve yaygınlaşmasına destek olarak ülkemize ve insanlığa yararlı kuşaklar yetişmesine yardımcı
olmak, okul öncesi dönemdeki çocukların özelliklerini ve çeşitli sorunlarını ulusal ve uluslararası
toplantılar düzenleyerek ortaya koymak ve araştırmalar yapmak amacı ile 10 Şubat 1967 yılında
kurulmuş bir sivil toplum kuruluşudur. Kamu yararına çalışan bir dernek olan TOÖEGD, Erken Çocukluk
Eğitimi Dünya Organizasyonunun (Organisation Mondiale Pour L’Education Préscolaire - OMEP) Türkiye
Milli Komitesi olarak da çalışmalarını sürdürmektedir. TEMA Vakfı ile birlikte Minik TEMA Eğitim
Paketinin hazırlanması sorumluluğunu üstlenmiştir.
www.tooegd.org
Eğitim Paketi Yazarları
G. Mine Çelik, TEMA Vakfı Minik TEMA Koordinatörü
Burcu Meltem Arık, TEMA Vakfı Eğitim Bölümü Başkanı
Uzm. Araş. Gör. Deniz Kahriman Öztürk, ODTÜ Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi
A.D. Ankara / TOÖEGD Üyesi
Araş. Gör. Ezgi Fındık Tanrıbuyurdu, Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi
Eğitimi A.D. Bartın / TOÖEGD Üyesi
Doç. Dr. Tülin Güler, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi A.D.
Ankara / TOÖEGD Başkan Yardımcısı
Prof. Dr. Gelengül Haktanır, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi
Eğitimi A.D. Ankara / TOÖEGD Başkanı
Prof. Dr. Koray Haktanır, TEMA Vakfı Bilim Kurulu Üyesi
2
İÇİNDEKİLER
Minik TEMA Programı
Minik TEMA Programının Nihai Hedefi
Çevre Eğitimi ile İlgili Temel Bilgiler
Çocuğun Gelişimi ve Çevre Eğitimi
Çevre Eğitiminin Amaçları
Okul Öncesi Dönem İçin Etkin Bir Çevre Eğitimi Programının Özellikleri
4
5
5
5
6
8
Eğitim Paketinin İçeriği
Eğitim Paketi ile Hedeflenen Kazanımlar
Eğitim Paketi Uygulama İlkeleri
11
11
12
Eğitim Paketi Temaları
13
Toprak
Su
Hava
Eğitim Paketi Etkinlikleri
Etkinlik 1 – Doğa Kâşifi
Etkinlik 2 – Gizemli Dürbün
Etkinlik 3 – Yeraltında Saklananlar
Etkinlik 4 – Toprağın İçinde Neler Var?
Etkinlik 5 – Solucan Çiftliği
Etkinlik 6 – Suyla Kayan Topraklar
Etkinlik 7 – Rüzgârla Uçan Topraklar
Etkinlik 8 – Toprağı Tut Uçmasın
Etkinlik 9 – Döndüğümde Görüşürüz
Etkinlik 10 – Haydi Ağaçlar Toprağı Tutalım
Etkinlik 11 – Ağaç Ansiklopedimiz
Etkinlik 12 – Ağacınla Tanış
Etkinlik 13 – Kaplumbağa Ne Yesin?
Etkinlik 14 – Bitkiler Nerede ve Nasıl Büyür?
Etkinlik 15 – Toprakla Resim Yapalım
Etkinlik 16 – Toprak Neleri Saklıyor?
Etkinlik 17 – Suyun Serüveni
Etkinlik 18 – Sular Temiz Kalsın
Etkinlik 19 – Deniz Temiz
Etkinlik 20 – Az Tüketelim
Etkinlik 21 – Yağmur Sesi Oluşturalım
Etkinlik 22 – Bulutları Gözleyelim
Etkinlik 23 – Kuşları Gözleyelim
Etkinlik 24 – Toz Avcıları
Etkinlik 25 – Temiz Hava Temiz Nefes
Etkinlik 26 – Ormanlar Yanmasın
Ekler
13
15
17
19
19
21
23
25
27
29
31
33
35
37
39
41
43
45
47
49
51
53
55
57
59
61
63
65
67
69
71
Kaynakça
Önerilen Yayınlar
Değerlendirme Formu
Sonuç Raporu
Öğretmen Yönergesi
71
72
74
76
80
3
MİNİK TEMA PROGRAMI
İnsan beyni ve biyolojik süreçleri hızla gelişir ve çocukların ilköğretim yaşamlarına başlamadan önceki
deneyimleri, ömür boyu sahip olacakları yaklaşımları, değer yargılarını, davranışları, alışkanlıkları,
becerileri ve kimliği belirler. Dolayısıyla hayatın ilk yılları, çocuklara doğa sevgisi kazandırmak ve
sürdürülebilirliğe yönelik doğru tutum ve davranışlarını beslemek için iyi bir fırsattır.
Çocukların doğa dostu bir yaşam tarzını benimsemesinde en önemli etkenlerden biri de açık havanın bir
öğretim aracı olarak kullanılmasıdır. Araştırmalara göre doğal ortamlarda düzenli ve sürekli olarak
tekrarlanan olumlu deneyimler, sürdürülebilir davranışlar ve yaşam tarzı edinmede etkili olmaktadır.
Yani çocuklara yaşatılacak açık hava deneyimleri, örgün öğretimin yapıldığı sınıf içi eğitim
etkinliklerinden çok daha etkili olabilir. Bu nedenle öğretmenler okul bahçelerinde ve yeşil alanlarda ders
yapmaya teşvik edilmelidir.
TEMA Vakfı, Minik TEMA Programını, okul öncesi çağındaki çocuklarımızın doğada/açık havada
geçirdikleri zamanın artmasını sağlamak ve ekolojik okuryazar; yani doğanın ilkelerini ve sınırlarını bilen,
doğayla uyumlu yaşamaya çalışan bireyler olmalarını desteklemek amacıyla 2010 yılında geliştirmiştir.
Minik TEMA, öncelikle 60-72 aylık çocukların çevre, doğa, toprak, erozyon, sürdürülebilir yaşam gibi
konularda farkındalık ve onların bu konularda olumlu tutum geliştirmelerini hedeflemektedir. Program,
Ankara Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi öğretim üyeleri ile Türkiye Okul Öncesi Eğitimi Geliştirme
Derneği işbirliğinde hazırlanmıştır. 2010-2011 Eğitim-Öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi
Eğitimi Genel Müdürlüğü ile imzalanan protokol dâhilinde 16 ilde 77 okulda 4.509 okul öncesi
öğrencisiyle uygulanmıştır.
Minik TEMA Programının 2012 yılında etkin ve yaygın bir şekilde uygulanmacı amacıyla bu Eğitim Paketi
hazırlanmıştır. Eğitim Paketinde Toprak, Hava ve Su konularıyla ilgili öğretmenlere yönelik bazı temel
bilgiler ile bu konulara yönelik çocuklarla uygulanacak 26 etkinlik bulunmaktadır. Etkinlikler okul öncesi
öğretmenleri tarafından uygulanacaktır. TEMA Vakfı Temsilcileri, projeyi uygulamak için gönüllü okulların
başvurularını kabul ederek okullara gerekli materyalleri ulaştıracak; bu okullardaki gönüllü öğretmenler
eğitim etkinliklerini sınıflarında uygulayacak, fidan dikimi, uzman konuk davet etme, alan gezisi gibi
faaliyetlerde Temsilcilerden yardım talep edebileceklerdir.
Gelecekte çevrenin şekillenmesinde iki grup önemli rol oynayacaktır. Bunlar; doğal varlıkların yönetimi
ile ilgili karar vericiler ve sivil toplum kuruluşları ile eğitimcilerdir. Eğitimciler öğrenenleri çevreden gelen
uyaranlar üzerinde sağlıklı değerlendirmeler yapabilmeleri için gerekli bilgi ve becerilerle donatmakla
sorumludurlar. Doğal varlıklar ile ilgili karar vericiler ve sivil toplum kuruluşları ise amaçlarımıza ulaşmak
için gereken bilgi ve teknolojiyi sağlarlar (CEE, 2004).
Yukarıda değinildiği üzere sivil toplum kuruluşlarının kamuoyuna, amaçlarına ulaşma konusunda gereken
bilgi ve teknolojiyi sağlama görevi vardır. TEMA Vakfı’nın, çevrenin korunması konusunda kamuoyu
oluşturma ve karar vericilerin eylemlerini bu yönde gerçekleştirmelerine katkı sağlamanın yanı sıra,
kamuoyunu bilgilendirmek ve bilinçlendirmek gibi bir görevi de bulunmaktadır. Bu eğitimler değişik
kurumlarda, çeşitli meslek gruplarına yönelik olarak uygulanmakla birlikte, son dönemde okullarda
öğrencilere yönelik yapılan eğitimlere etkin katılımın sağlandığı ve bu çalışmaların verimli olduğu yapılan
değerlendirmeler sonucunda bilinmektedir. Yavru TEMA ile ilköğretim okullarında elde edilen başarı,
Minik TEMA ile okul öncesi eğitim kurumlarında uygulanacak eğitimin önünü açmıştır. Minik TEMA
sayesinde öğrenciler çevre eğitimlerini açık alanlarda uygulamalı olarak, yani yaşayarak öğrenecek,
sosyal sorumluluk bilincini olabildiğince erken yaşta kazanacaklardır.
4
Bir sivil toplum kuruluşu hangi konuda faaliyet gösterirse göstersin eğitim ve bilinçlendirme etkinlikleri
her zaman ön plandadır. Gönüllü varlığının büyük bölümü gençlerden oluşan TEMA Vakfı, 20 yıldır çevre
bilincinin yaygınlaşması için çalışmaktadır. Yavru TEMA çalışmaları ile bu konudaki başarısını kanıtlayan
Vakıf, büyük bir adım daha atarak faaliyet kapsamını okul öncesi dönem çocuklarına kadar genişletmeyi
hedeflemiştir.
MİNİK TEMA PROGRAMININ NİHAİ HEDEFİ
Okul öncesi dönemde duyuların uyarılması, ayırt etme ve problem çözme becerilerinin geliştirilmesi
yoluyla yapılacak çevre eğitimi ile çocukların farkındalık düzeyleri yükselecek, olumlu tutumlar
benimsemeyi öğrenebileceklerdir. Böylece ilköğretim dönemlerinin sonuna doğru çevreye ilişkin
etkinliklere katılım çalışmalarında da bulunabileceklerdir (Hart, 1992).
Okul öncesi eğitim programı içinde bu konulara yer verilip ilgili kazanımlara ulaşıldığında çocuk
ilköğretim döneminin gerektirdiği, çevre eğitimi ile ilgili olan; etik davranma, bilinçli tüketici olma, çevre
bilinci ve çevredeki kaynakları etkili kullanma, sorumluluk, işbirliği ve takım çalışması konularında gerekli
bilgi, beceri ve tutumlara sahip olacaktır.
Ancak okul öncesi dönem için arzu edilen çevre eğitiminin etkin bir şekilde verilebilmesi için her şeyden
önce çocuğun ilk özdeşim modelleri olan aile bireylerinin doğru tutum ve davranışlara sahip olması
gerekir. Bunun yanı sıra evde ve okulda kullanılan eğitim araçlarının ve diğer kaynakların uygunluğunun
sağlanması ve okul öncesi eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin çevre konusunda yeterli bilgi,
beceri, tutum, davranış ve katılım düzeyine sahip olması gerekir.
Araştırmalar, olumlu tutumların davranışa dönüşmesinin kısa sürede gerçekleşmediğini göstermektedir.
Bunun yanı sıra çevreye karşı olumlu tutumları olduğunu söyleyen fakat çevreyi korumak için hiç bir şey
yapmayan pek çok insan bulunmaktadır. Bu nedenlerle ve sürdürülebilirliği sağlamanın temel
koşullarından biri olan yaşam boyu öğrenme yaklaşımının gereği olarak, bütün bireylerin eğitim ve
öğretim süreçlerinde mutlaka uygulamalı çevre eğitimi almaları gerekmektedir (Erten, 2003; Erten, vd.
2003; Anonim, 2004; Güler, 2010).
Minik TEMA Programı, etkinliklerin uygulanmasında aile katılımına önem vermektedir. Bunun
sağlanabilmesi amacıyla etkinliklerin sonunda aile katılımını teşvik edecek öneriler bulunmaktadır.
Program, yaşam boyu öğrenme yaklaşımı gereği çocukların ailelerinin de çevre eğitimi almaları hedefini
desteklemektedir.
ÇEVRE EĞİTİMİ İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER
ÇOCUĞUN GELİŞİMİ VE ÇEVRE EĞİTİMİ
Çocuğun gelişimini, kalıtım, çevre (fiziksel ve sosyal) ve hormonlar etkilemektedir. Çocuğun genetik
özelliklerinin ve hormonlarının sağlıklı olmasının yanı sıra yeterli ve dengeli beslenmesi, uyarıcı açısından
zengin bir çevrede ve zararlı ortamlardan uzak büyümesi, hastalık ve kazalardan korunması ve eğitim
aldığı okulların koşullarının iyi olması onun gelişimini olumlu yönde etkileyecektir.
Çocuğun fiziksel çevresinin yanı sıra sosyal çevresinin de olumlu niteliğe sahip olması onun ileride bilgili,
bilinçli ve yaşına uygun davranışlara sahip bir birey olmasını kolaylaştıracaktır. Örneğin ebeveynlerin
devamlılığı, anne-babanın çocukla iletişim şekilleri, anne-babanın birbirleriyle ilişkileri, çocuk yetiştirme
5
tutum ve davranışları, ailedeki çocuk sayısı, ailenin bulunduğu sosyo-ekonomik düzey, ailenin ve
toplumun kültürel değerleri ile okuldaki arkadaşları ve öğretmenleri, çocuğun kişiliği ve eğitimi
dolayısıyla geleceği üzerinde söz sahibi olan sosyal çevre değişkenleridir (Mangır ve Haktanır,1992).
Evrensel olarak her çocuğun sağlıklı bir ortamda büyüme, eğitim alma ve gelişme hakkı vardır. Ona bu
haklarını sağlayacak olanlar ise çevresindeki yetişkinlerdir. Yetişkinler çocuğa gerekli bu temel hakları
sağlamanın yanı sıra ona bir vatandaş olarak haklarını ve sorumluluklarını da öğretmek durumundadırlar.
Bir toplumda her vatandaşın sahip olması gereken haklar ve sorumluluklar vardır. Herkesin sağlıklı bir
çevrede yaşama hakkı ve bireyin yaşadığı çevrenin, toplumun, ülkesinin ve yerkürenin sahip olduğu
doğal ve yapay zenginliklerin korunması ve geliştirilmesi sorumluluğu vardır. Haklar ve sorumluluklar,
insanlara okul öncesi dönemden itibaren örgün ve yaygın eğitim aracılığıyla verilecek çevre eğitimi
sayesinde öğretilebilir.
Alan yazında okul öncesi dönemden itibaren bu alanda eğitim almanın ve farkındalık geliştirmenin
insanların ileride sebep olacağı çevresel problemleri azaltacağı vurgulanmakta ve bu yönde öneriler
getirilmektedir (Lubomira, 2004).
Çevre eğitimi konusundaki çabaların amacı bütün dünyada benzerdir: çevresel kaliteyi artırmak ve
sürdürmek ile gelecekteki çevresel problemleri önlemek. Çevre eğitimi kısmen bilgi vermeyi içerir, bu
yolla çocukların çevreye ilişkin bilgileri artırılır. Öğrenciler küresel ısınma, katı atıklar ve diğer çevresel
problemleri öğrenirler; ekolojiyi ve dünyanın nasıl çalıştığını öğrenirler; çevresel bozulmanın sonuçlarını
öğrenirler ve çevresel problemlerin ortaya çıkmasında ve önlenmesinde kendi rollerini öğrenirler. Bunun
yanı sıra çevre eğitimi, tutum ve davranışlarda doğru kişisel değerlerin oluşmasını sağlayarak ve
öğrencilerin çevre ve çevre problemlerine katkıları hakkındaki düşüncelerini açığa çıkarıp
değerlendirmelerine yardımcı olarak bu konularda farkındalığı arttırır. Bireylerin, insanların farklı ve
hatta birbiriyle çatışan değer yargılarına sahip olduklarını, ancak bu çatışmaların çevre problemlerini
çözme ve önlemeye yönlendirilmesi gerektiğini anlamalarına yardımcı olur.
Çevre eğitimi aynı zamanda uygulamalı bir eğitimdir: ağaç nasıl dikilir, çevresel zararı azaltmak için
bitkiler nasıl yetiştirilir gibi konuların yanı sıra bu eğitim vatandaşların nasıl hareket etmesi gerektiğinin
üstünde de durur. Etkili bir mektup yazmaktan yerel, bölgesel, ulusal veya uluslararası lobi etkinliklerine
kadar örnekler üzerinde çalışılır (Haktanır, 2007).
ÇEVRE EĞİTİMİNİN AMAÇLARI
Erken yaşlarda verilecek bir çevre eğitimi programının amaçları aşağıda sunulmuştur:
a. Farkındalık: Öğrencilerin çevrelerine ve çevre problemlerine karşı duyarlılık ve farkındalık
kazanmalarına yardımcı olmak; uyarıcıları algılama ve ayırt etme becerisini geliştirmek ve bu algıları
süreçten geçirerek, özelleştirip geliştirerek bu yeni beceriyi farklı alanlarda kullanmak.
b. Bilgi: Öğrencilerin çevrenin fonksiyonu, insanların çevreyle nasıl etkileşime girdikleri ve çevreyle ilgili
konuların ve problemlerin nasıl ortaya çıkıp nasıl çözümlendiği hakkında temel bir anlayış
kazanmalarına yardımcı olmak.
c. Tutumlar: Öğrencilerin çevreye ilgi duymasına ve geliştirilebilir ve sürdürülebilir bir çevre için
sorumluluk almak ve güdülenmek için gerekli değerleri kazanmasına yardımcı olmak.
6
d. Beceri: Öğrencilerin çevresel problemleri belirlemek, araştırmak ve bu problemlerin çözümüne
katkıda bulunmak için gerekli becerileri kazanmasına yardımcı olmak.
e. Katılım: Öğrencilerin çevresel konu ve problemlerin çözümüne karşı düşünceli ve olumlu eylemler
başlatmak için gerekli bilgi ve becerileri kullanmada deneyim kazanmalarına yardımcı olmak.
Çevre eğitimi konusunda bir program hazırlanırken program amaçlarının farklı yaşlarda farklı ağırlıklarla
ele alınması gerektiği belirtilmektedir;
Öğrenim Basamağı
Öncelikle
Amaçlar
Ele
Alınması
Gereken Daha Az Ele Alınması Gereken
Amaçlar
Anasınıfı - 3. sınıf
Farkındalık, Tutumlar
Bilgi, Beceri, Katılım
3.- 6. Sınıf
Tutumlar, Bilgi
Beceri, Katılım, Farkındalık
6.- 9. Sınıf
Tutumlar, Bilgi, Beceri
Katılım, Farkındalık
9.- 12. Sınıf
Tutumlar, Bilgi, Beceri, Katılım
Farkındalık
Kaynak: A Guide to Curriculum Planning in Environmental Education by David Engleson Wisconsin
Department of Public Instruction, 1985. Alınmıştır: Braus ve Wood, 1993.
Bu tabloda, okul öncesi dönemin (0-6yaş) son yıllarında çevre eğitiminin başlayabileceği ve erken
çocukluk döneminin (0-8yaş) sonuna kadar farkındalık geliştirme ve doğru tutumlar kazandırma
amaçlarının, bilgi ve beceri edindirme ile katılım amaçlarına göre daha çok ele alınması gerektiği
belirtilmektedir. Okul öncesi dönemdeki çocukların bilişsel ve ahlaki gelişim özellikleri dikkate alındığında
doğru bir gruplandırma ve aşamalandırma yapıldığı görülmektedir.
Çocukların sorumluluk alma, çevre duyarlılığı kazanma ve farklılıklara saygı duyma becerisini erken
yaşlarda kazanmaya başlayabilecekleri araştırmalarda belirtilmektedir. Sorumluluk, bireyin çevresine
uyum sağlaması, üzerine düşen görevleri yerine getirmesi ve kendi ile ilgili bir olayın başkaları üzerindeki
etkilerinin sonuçlarını üstlenmesi olarak tanımlanmaktadır. Dikkatli bir şekilde incelendiğinde çevre
eğitim programının amaçlarının erken yaşlar için hazırlanacak diğer eğitim programları için de geçerli
olabileceği görülecektir (Haktanır, 2007).
Çocuklar sorumluluk alma becerilerini yetişkinlere gösterme konusunda istekli oldukları için onların bu
istekleri göz önünde bulundurulmalıdır. Küçük çocuklar için gruplar içinde sorumluluk almak eğlenceli
olduğundan, grup içinde çocuklar hem sorumlulukları yerine getirmeyi hem de eğlenerek işbirliği
yapmayı öğrenebilirler. Çocuklara verilecek olan sorumluluk eğitiminde sosyal olarak kabul edilebilir
davranışları öğretmek, onlara olumlu model olmak ve yönlendirmeler yaparak kültürel ve sosyal
değerlere göre davranmayı içselleştirmek önemli bir yer tutmaktadır. Sorumluluk eğitiminin temelinde
çocuğun iç kontrol becerisini geliştirmesine ve çevresine uyum sağlamasına yönelik disiplin tekniklerinin
kullanılması yatmaktadır. Böylece çocuklar öz kontrol kazanır, kurallara uymanın gerekli olduğunu
öğrenir ve öz yeterlik kazanırlar. Sınıfta ve evde verilebilecek basit sorumluluklarla çocuklar başkalarının
gereksinimlerinin farkına varmaya başlarlar. Örneğin, 3 yaşındaki çocuklar çiçeklere basmama, özen
gösterme gibi çevreye zarar vermeyen davranışları öğrenebilirler. 4 yaşında hayvanlara ve bitkilere karşı
koruyucu bir tutum kazanabilirler. Bitki ve hayvanların insanlar için önemini anlayabilir, bu sayede olası
düşmanca davranışların üstesinden gelebilirler. Yapılacak eğitimle 5-6 yaşlarında farkındalık gelişmeye
devam eder. Çocuklar sınırlılıkları fark ederek sebep sonuç ilişkisini kurmaya çalışırlar. Verdikleri
kararlarla diğerlerinin beklentilerini karşılayabildiklerini fark ettiklerinde de toplumda sorumlu bir birey
olarak yer almaya başlarlar (MEB, 2006; Güler, 2010).
7
Çevreye duyarlı olma ve doğayı aracısız keşfetme ihtiyacı tüm çocukların yapısında var olan bir özelliktir.
Doğa, çeşitli materyalleri değişik ortamlarda çocuklara sunmaktadır. Bu yönüyle doğa, çocukların
gelişimini destekleyen bir sınıftır. Çocuklara düşen ise sadece çevreyi keşfetmektir. Haktanır ve Çabuk’un
2000 yılında gerçekleştirdikleri bir araştırmada okul öncesi dönemdeki çocukların cinsiyetlerinin ve
ailelerine ilişkin özelliklerin onların doğal çevre konusundaki düşüncelerini anlamlı yönde etkilemediği,
ancak, çocukların yaşları ilerledikçe çevre algılarının güçlendiği ve çevre ile ilgili farkındalık düzeylerinin
yükseldiği belirlenmiştir.
Ancak burada, son yıllarda özellikle gelişmiş ülkelerdeki büyük kentlerde yaşayan çocukları tehdit eden
bir hastalıktan söz etmek gerekir: “Doğa Yoksunluğu” hastalığı (Louv, 2006). Günümüzde çocuklar sosyal
yaşamlarında bazı değişim alanları ile karşı karşıyadırlar. Bunlardan ilki tüketim eğilimi’dir. Piyasa
ekonomisindeki eğilimler bireyin diğer (sosyal - duygusal) arzularını önemsemeyip sadece tüketime
yönelik arzularını sömürmekte ve rekabet duygusunu artırmaktadır. Çocukların küreselleşen ekonomi
içinde yaşamlarını sürdürebilmeleri için okul da onları daha fazla çalışmaya zorlamaktadır. Geniş aile
bağları bu yöndeki olumsuzlukları azaltabilmektedir ancak ülkelerin gelişmişlik düzeylerindeki artışa bağlı
olarak bu bağlar zayıflamaktadır. Bir diğer sorun kamusal olan’ın özel olan için feda edilmesi sorunudur
ve bu durum dünya bankası politikası gibi bütün ülkelere yayılmaktadır. İkinci değişim alanı çocukların
sokak ilişkilerinin azalması’dır. Geçmişte çocuklar sokakta günlerini geçirip oyun oynayabilirlerdi ancak
özellikle büyük kentlerde bu durum artık gerçekleşememektedir. Özel sitelerde oturulmasına ve
insanların küreselleşen bir iletişim ağı içinde olmasına karşın komşuluk ilişkileri azalmaktadır. Artan
hareketlilik nedeniyle yetişkinler de çocuklar da daha fazla kişiyle bir araya gelmektedirler ancak gerçek
iletişim kurmada zorlanılmakta, yüz yüze olmaktan, göz kontağı kurmaktan kaçınılmaktadır. Bu durum
sosyal duygusal yaşamımız açısından olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Üçüncü değişim alanı ise genel
çevresel problemler’dir. Çocuklar bir yandan genel problemlerden haberdar olurken bir yandan da kendi
doğal alanlarından uzaklaşmaktadırlar. Yaşamdaki bütün bu değişimlerin sonucunda da doğadan ve
doğallıktan yoksun, kapalı mekânlarda kendini daha iyi hisseden, içine kapanan ve hasta olduğunu bile
anlayamayan bir gençlik ile karşı karşıya kalınmaktadır (Haktanır,1999). Bütün dünyadaki bu olumsuz
gidişin etkisini azaltabilmek için öncelikle yapılması gereken şey, insanların eğitim alma hakkını
sağlamaktır.
OKUL ÖNCESİ DÖNEM İÇİN ETKİN BİR ÇEVRE EĞİTİMİ PROGRAMININ ÖZELLİKLERİ
1. Eğitim verilen grup iyi tanınmalıdır. Hiçbir ülkedeki veya bölgedeki insan bir diğerininkine benzemez.
Sorun aynı gözükse bile, kültürel, sosyal özelliklerdeki farklılıklar iyice öğrenilmeden çözüme gidilemez.
Bu nedenle de kültürel olarak uygun bir çevre eğitimi programı hazırlamada okul sistemi, öğrenciler,
çevre ve toplum iyice değerlendirilmelidir. Örneğin okul öncesi dönemde konunun nasıl sunulduğu,
eğitimcinin kim olduğu çok önemli değildir, çünkü 6 yaşındaki bir çocuk nükleer enerji konusundaki
sebep sonuç ilişkilerini kavrayamaz veya sürdürülebilirlik konusunda bir ödev yazamaz. Bir çalışmada 5
yaş çocuklarına “Denizi kim kirletir?” diye sorulduğunda “Balıklar çiş ve kakalarıyla kirletirler” şeklinde
cevaplamışlardır. Diğer kirleticileri veya kirlenme yollarını bilmeleri veya yaşlarına uygun, özel bir eğitim
verilmeden anlamaları mümkün değildir. Çocuk için neyin uygun ve gerekli olduğunu belirlemek, etkin
bir eğitim planı hazırlamanın en önemli bölümüdür. O nedenle de gelişim kuramlarının çok iyi bilinmesi
gerekmektedir.
Okul öncesi dönemdeki çocuklar çoklu değişkenleri anlamada, çok aşamalı bir süreci takip etmede, bir
sürü bilgiyi özümsemede ve karar vermede zorlanırlar. Bu nedenle duyularını temel alan çevresel
farkındalık etkinliklerine odaklanmak, onların çevreye ilişkin duygularının farkında olmalarını sağlamak,
her seferinde çok az yeni bilgi sunmak ve olumlu açık hava deneyimleri kazanmalarını desteklemek daha
8
doğrudur. Bunların yanı sıra çevreye karşı doğru davranışlarla karşılaşmalarına olanak sağlamak da
gereklidir (Braus ve Wood 1993; Atasoy, 2006).
2. Küresel düşünüp yerel hareket etmek gereklidir. İnsanlar kendilerinden çok uzakta gördükleri konular
veya sorunlarla ilgilenmezler veya özelikle küçük çocuklar için çözüm çok uzakta görünür. Kendilerinin
yapacakları davranışlarla sorun arasındaki bağlantıyı göremezler. Dolayısıyla eğitimi insanların yaşadıkları
bölgenin çevresel sorunları ile ilgili olarak başlatmak gereklidir. Okul öncesi dönem çocukları için ise
bölge yerine ev, evin yakın çevresi ve okul öncelikle ele alınmalıdır (UNICEF ve UNEP,1990).
3. Çevre eğitimi sadece fen konularıyla ilgili olmamalıdır. Fen bilimleri, ınsanın yaşadığı ortam ve bu
ortamdaki doğa gerçeklerini bulmaya, olay ve olguları açıklamaya çalışır. Fen bilimleri öğrenmekle insan
yaşadığı doğayı ve çevreyi kontrol eder, olay ve olguları önceden kestirebilir. Bazı olaylar yaşanarak
öğrenilir, bazı olaylar ise gözlem ve deneyler sonucu kalıcı bilgilere dönüşür. Bilginin kalıcı duruma
geçmesi, zihinde yapılanması için bu bilgiye ulaşma yöntemleri ve öğrenme süreçleri oldukça önemlidir.
Fen bilimlerinin öğrenilmesi sonucunda teknoloji alanındaki gelişmeler insanoğluna doğal
gereksinimlerini daha kolay yoldan elde etmek, çevreye uyumu kolaylaştırmak ve doğayla baş etmenin
yollarını öğretmek gibi becerileri kazandırır. Fen bilimlerini iyi özümseyen bireyler, yaşadığı doğayı ve
evreni doğru algılayan, toplumu ve toplumsal olay ve olguları sorgulayan, eleştiren ve analitik düşünme
yöntemlerini kullanan bireylerdir. Böyle bireyler ve toplum olduğu sürece bilgi ve bilişim çağı yakalanır,
sosyal ve ekonomik olarak özgürleşmiş uluslar yaratılır (Temizyürek, 2003). Ancak çevre eğitiminin büyük
bir kısmı fen kavramlarının anlaşılmasıyla ilgili olarak yapılsa bile, bu eğitim aynı zamanda ekonomi,
matematik, coğrafya, etik, politika gibi konularla da bağlantılı olmak durumundadır (Braus ve Wood
1993).
4. Uzman olmaya gerek yoktur. Çevre eğitimi konusunda öğretim yapmak için bir bilim insanı ya da
profesyonel çevre eğitimcisi olmak gerekmemektedir. Çünkü disiplinler arası bir konudur; değerler
eğitimini, karar vermeyi, iletişim becerilerini yaratıcılık ve diğer birçok konu ve beceriyi içerir. Eğitimcinin
görevi, öğrenmeyi kolaylaştırmak ve ihtiyaç olduğunda uzmanları nasıl ve ne zaman bulacağını bilmektir.
Eğitimci çevre ile ilgili konuları eğitim programına eklerken yeni yaklaşımlar ve etkinlikler denemelidir ve
öğrencileriyle beraber bu konularda daha çok şey öğrenmelidir (Braus ve Wood 1993).
5. Çevre eğitimi, örgün eğitimde farklı şekillerde yer alabilir. Bazı okullar yaşa ve sınıflara bağlı olarak
program amaçlarıyla ilgili konuları almakta ve ölçme değerlendirme yöntemlerini de uygulayarak bir ders
gibi yer vermektedirler. Bazıları bu eğitimi hafta sonları kulüp ya da topluluk etkinliği şeklinde ele
almaktadır. Bazı okullar ise belirli bir program dâhilinde olmadan öğrencileri bu konularla ilgilenmeye
motive etmeyi yeterli görmektedirler (Braus ve Wood 1993). Genellikle çevre eğitiminin bir ders olarak
değil de sınav ve başarı kaygısından uzak bir programla verilmesi önerilmektedir (Görmez ve Göka 1993).
Okul öncesi dönem çocukları için de bu yaklaşımın benimsenmesi gereklidir.
6. Öğretmen merkezli ve geleneksel eğitim metodu kullanılmamalıdır. Keşfetmeye dayalı, çocuk merkezli
bir eğitim, grup işbirliğini cesaretlendirir, öğrencileri öğrenmeye motive eder. Özellikle çevre
problemlerini çözme etkinliklerinde başarılı bir eğitimdir. Bu eğitimle çocuklar, öğrenme yollarını
birbirlerinden öğrenebilmelidirler. Düzenlenecek uygun çevre etkileşimleriyle çocuğun gelişimi
hızlandırılabilir. Aksi takdirde, sınırlı bir çevrede çocuğun gelişimi sınırlandırılabilir. Gelişim, “figüratif
bilme” den yani nesnelerin ve olayların sadece gözle görünen fiziksel özelliklerini bilmeden, nesne ya da
olayın anlamını ifade eden “işlemsel bilme”ye doğru bir ilerlemedir. O nedenle, düzenlenecek öğrenme
ortamıyla, çocuğun fiziksel bilme olayından, işlemsel bilmeye doğru ilerlemesi sağlanmalıdır. Bu da,
çocuğun öğrenme ortamında etkin olması, eşyalar ve olaylar üstünde çeşitli denemeler yapması ile
mümkündür. Okul, yaşama hazırlarken yaşamın kendisi olmalıdır. Kişiler arası etkileşim ve tartışmalar,
9
çocuğun ben merkezlilikten kurtularak dünyayı başkaları açısından görmesini sağlayacaktır (Braus ve
Wood 1993).
7. Açık havada, yerinde eğitim yapılmalıdır. Bütün dünyada özelikle de büyük kentlerde öğrenciler
giderek doğal dünya ile etkileşime girmekten uzaklaşmaktadırlar. Bu durum onların hem çevrelerine
karşı giderek daha ilgisiz olmalarına ve izole yaşamlar yaşamalarına yol açmakta hem de yeni sağlık
sorunları ortaya çıkmaktadır. Doğru bir çevre eğitimi programında çocukların düzenli olarak okul dışında
bulunmaları gerekmektedir. Hiçbir şey çocukların yaşadıkları toplumu, doğal sistemleri ve çevre
konularını ilk elden deneyimlemelerinin yerini tutamaz. Çevrenin sınıf ya da laboratuvar gibi bir öğrenme
ortamı olarak kullanılması son derece doğrudur. Açık hava etkinlikleri fen, dil, sanat, tarih ve diğer birçok
alanda çocukların gelişimini destekler. Buna ek olarak çevreyle ilgili konulara karşı farkındalık yaratır ve
doğal yaşama karşı tutumları etkiler (Braus ve Wood 1993; Rivkin, 1999). Okul öncesi eğitimde bir
etkinlik türü olarak kullanılan alan gezileri ile fen ve matematik etkinliklerinin açık alanlarda yapılan
gözlem ve deneylerle desteklenmesi, eğitimin bu özelliğini yansıtmaktadır.
8. Doğal çevre ve yapay çevrenin insanların sürdürülebilir bir çevre için gerekli tutumlarını hangi
yönlerde etkilediği, teknolojinin doğal ve insan çevresini nasıl kontrol ettiği ve yeni teknolojilerin
kullanılmasının etik soruları çevre eğitimi içinde tartışılmalıdır (Braus ve Wood, 1993).
9. Çocukları doğal ve yapay çevredeki gerçek problemlerin olduğu yerlere götürmek ve gerçek
deneyimler edinmelerini sağlamak sadece programı zenginleştirmez. Aynı zamanda eğitim programıyla
toplum arasındaki bağı da güçlendirir. Bunun yanı sıra o toplumdaki problemler eğitim verilen gurubun
bir üyesi veya yakın akrabası yüzünden oluşmuş olabilir. Bu durumda dürüst olmak, doğruları söylemek
ve öğrenciye karşı hassas ve dikkatli davranıp, onu suçlamadan çözüme gitmek gerekir (Braus ve Wood,
1993).
10. İyi bir çevre eğitimi programı öğrencilerin hem yaratıcı hem de eleştirel bir şekilde düşünme
yeteneklerinin geliştirilmesine yardım etmelidir.
11. Çevre eğitimi değerlerle çok uygun bir şekilde ilişkilidir. Çocuklar olgunlaştıkça geliştirdikleri değerler
sistemi çevreyle ilgili tercihlerini ve kararlarını etkiler. Küçük yaştan itibaren doğanın bir değer olduğunu
öğrenen birey, bütün duyu organlarıyla onun güzelliklerinin farkına varır ve onu korumak için çaba
gösterir. Değerler aynı zamanda bir insanın yaşamında kararlılık sağlar bu da o kişinin daha iyi bir öz
kavram geliştirmesine yardımcı olur.
12. Bir çevre eğitimi programı, öğrencilerin ve yakın çevresindekilerin yaşam kalitesinin artması için
onları güçlendirir ve yardımcı olur. Bu güçlendirme kişinin gurur duymasına ve öz saygısının artmasına
yol açar. Öğrenciler çevre kalitesini artırmak veya bir toplum problemini çözmek üzere bir projede yer
aldıklarında kendilerine ve başkalarına aynı anda yardım etmektedirler. Böylece kendi değerlerinin kabul
gördüğünü ve eylemlerinin bir farklılık yarattığını da görmüş olmaktadırlar.
13. Okul öncesi dönemdeki çocuklara verilecek eğitim ailenin çocuk yetiştirme tutumlarından, okuldaki
eğitim programından, öğretmen tutumlarından ve çevre düzenlenmesinden etkilenir. Ayrıca içinde
bulunulan toplum da özellikle kitle iletişim araçlarıyla çocuğun yaşamına çok erken dönemde girerek onu
az veya çok, olumlu ya da olumsuz etki altında bırakır. Bu nedenle okul öncesi dönemden itibaren
verilecek çevre eğitiminde aile, okul ve toplumdan gelen tüm etkilerin birbirleriyle uyumlu ve tutarlı
olması önemlidir (Güler, 2010).
10
EĞİTİM PAKETİ’NİN İÇERİĞİ
Minik TEMA Programının hedeflerine ulaşması için hazırlanan bu Eğitim Paketinde üç bölüm
bulunmaktadır. Birinci bölümde Minik TEMA Programı, çevre eğitimi ve Eğitim Paketi hakkında bilgiler,
ikinci bölümde Eğitim Paketinin ana temaları olan Hava-Su-Toprak konularıyla ilgili temel bilgiler ve
Hava-Su-Toprak konulu 26 etkinlik, üçüncü bölümde kaynakça, okuma önerileri, değerlendirme formları
ve öğretmen yönergesinin bulunduğu ekler yer almaktadır.
Eğitim Paketinin ikinci bölümünde yer alan 26 adet etkinliğin hem sınıf hem de sınıf dışı ortamlarda
kullanılması amaçlanmıştır. Etkinlikler, MEB Okul Öncesi Eğitim Genel Müdürlüğü’nün 36-72 aylar
arasındaki çocuklar için 2006 yılında hazırladığı ve halen yürürlükte olan okul öncesi eğitim
programındaki ilgili amaç ve kazanımları temel alacak şekilde tasarlanmıştır. MEB okul öncesi eğitim
programının etkinlik formatına göre hazırlanmış etkinliklerde; ulaşılması beklenen amaç ve kazanımlar,
öğrenme süreci, kullanılacak materyaller, yöntemler, yeni kavram ve sözcükler, etkinliğin
değerlendirilmesi, etkinlikler uygulanırken dikkat edilmesi gereken noktalar ile ailelerin evde
yapabilecekleri destekleyici etkinlikler yer almaktadır. Ayrıca etkinliklerin etkisini arttırmak ve başka
kazanımlar elde etmek üzere farklı pek çok etkinlik de önerilmiştir.
Eğitim Paketinde eğitim sürecini desteklemek üzere iki materyal de bulunmaktadır. Bunlar hafıza kartları
ve gözlem kutusudur. Gözlem kutusu çocukların sınıf ortamında ve doğada canlı-cansız varlıkları daha
yakından gözlemleyerek tanımalarına fırsat sunacak, doğayla ilgili kavramları içeren hafıza kartları ise
çocuklara oyunla öğrenme olanağı yaratacaktır. Öğretmenler bu materyallerle farklı etkinlikler planlayıp
uygulayabilirler. Eğitim Paketindeki tüm etkinliklerin uygulanması ve değerlendirme formu ile sonuç
raporlarının gönderilmesiyle uygulama sonlanacaktır. Sonuç raporun eksiksiz teslim alınmasının ardından
her bir çocukla Meşe Ağacı Arkadaşım Olur Musun? adlı çocuk kitabı, her bir Minik TEMA sınıfıyla toprak
ve meşe posterleri paylaşılacaktır.
EĞİTİM PAKETİ İLE HEDEFLENEN KAZANIMLAR
Eğitim Paketinin uygulanması sonucunda aşağıdaki kazanımlara ulaşılması hedeflenmektedir. Bu
kazanımlara ne kadar ulaşıldığını değerlendirmek amacıyla, Eğitim Paketinin ‘Ekler’ bölümünde bir
değerlendirme formu paylaşılmıştır. Okul öncesi öğretmenlerinin bu değerlendirme formunu
uygulamanın başında ve sonunda her çocuk için doldurması beklenmektedir. Doldurulan formların sonuç
raporu ile birlikte TEMA Vakfı Temsilcileri ve Minik TEMA Koordinatörüne gönderilmesi gerekmektedir.
Amaç 1) Toprağın yaşam için önemini fark edebilme
Kazanım 1. Toprağın üstünde ve altında yaşayan canlılar için barınak görevi gördüğünü söyler
Kazanım 2. Toprağın canlılara besin sağladığını söyler
Amaç 2) Toprağın çeşitleri olduğunu fark edebilme
Kazanım 1. Toprağın farklı renklerde olduğunu söyler
Kazanım 2. Toprağın farklı yapılarda olduğunu söyler
Kazanım 3. Toprağın çeşitleri olduğunu açıklar
Amaç 3) Toprağın içinde neler olduğunu fark edebilme
Kazanım 1. Toprağın içinde cansız varlıklar olduğunu açıklar
Kazanım 2. Toprağın içinde canlı varlıklar olduğunu açıklar
11
Amaç 4) Toprağa nelerin zarar verdiğini fark edebilme
Kazanım 1. Rüzgâr erozyonunun toprağa zarar verdiğini söyler
Kazanım 2. Su erozyonunun toprağa zarar verdiğini söyler
Kazanım 3. Orman yangınının toprağa zarar verdiğini söyler
Amaç 5) Toprağı korumak gerektiğini fark edebilme
Kazanım 1. Toprağı bitki örtüsüz bırakmamak gerektiğini söyler
Kazanım 2. Toprağı kirletmemek gerektiğini söyler
Amaç 6) Doğal varlıkları fark edebilme
Kazanım 1. Doğal varlıkların sonsuz olmadığını, tükenebildiğini söyler
Kazanım 2. Doğal varlıkları dikkatli kullanmak gerektiğini açıklar
Amaç 7) Temiz havanın önemini fark edebilme
Kazanım 1. Temiz havanın tüm canlıların sağlığı için gerekli olduğunu söyler
Kazanım 2. Hava kirliliğine yol açan faktörleri açıklar
Amaç 8) Temiz suyun önemini fark edebilme
Kazanım 1. Temiz suyun tüm canlıların sağlığı için gerekli olduğunu söyler
Kazanım 2. Su kirliliğine yol açan faktörleri açıklar
Amaç 9) Açık havada/kırda/ormanda olmanın önemini fark edebilme
Kazanım 1. Açık havada hissettiği olumlu duyguları söyler
Kazanım 2. Açık havada hissettiği olumlu duyguların nedenlerini açıklar
EĞİTİM PAKETİ UYGULAMA İLKELERİ
1. Okul öncesi öğretmeni eğitime başlamadan önce “Eğitim Paketi”nin tüm bölümlerini okumalıdır.
2. Eğitim paketi uygulanırken aktif öğrenme ilkelerine uygun bir öğrenme ortamı hazırlanarak çocuk
merkezli bir öğrenme süreci işletilmeli ve öğretmen rehber rolü üstlenmelidir.
3. Öğretmen, Minik TEMA Programı kapsamında çocukların ulaşması beklenilen kazanımların kalıcılığını
arttırmak amacıyla kendi eğitim programı içerisinde farklı zamanlarda aynı kazanımları ele alan
destekleyici etkinliklere yer vermelidir. Bunun yanı sıra her bir etkinlik bünyesinde yer alan “Önerilen
Diğer Etkinlikler” ve “Aile Katılımı Etkinlikleri” nin yapılması eğitimin etkisinin güçlü ve kalıcı olmasını
sağlayacaktır.
12
EĞİTİM PAKETİ TEMALARI
TOPRAK
Genelde, ayaklarımızın bastığı, evlerimizin, kentlerimizin, çiftliklerimizin üstüne oturduğu zemini pek
aklımıza getirmeyiz. Toprak, değeri az bilinen ama yaşamsal öneme sahip doğal varlığımızdır. Topraklar
çok karmaşık süreçlerle çok uzun zaman süresinde oluşan, gelişen, büyük bir canlı kitlesi barındıran ve
devamlı değişen dinamik sistemlerdir. Sadece üretim ile ilgili ortamlar değildir bunun yanı sıra
yeryüzündeki atık ve kalıntıların giderildiği ortamlardır.
Topraklar olağanüstü sistemlerdir. İnsanın yaşamı ve refahını sağlayan temel unsurlardır. Bitkiler
tarafından alınacak suyun tutulmasını sağlar ve yaşamı sürdürmek için gerekli besinleri temin ederler.
Topraklar olmasaydı Yeryüzünün görüntüsü Mars gibi çıplak olurdu. Topraklar, canlı yaşamı için mutlak
gerekli olan proteinlerin sentezlenmesinde anahtar role sahip olan aminoasitlerin oluşturulması için
gerekli olan havadaki azotun biyolojik olarak bağlanmasından, yeryüzünde bitkiler tarafından
sentezlenmiş olan organik maddeler ile hayvan kalıntılarının ayrışmasına kadar yeryüzündeki
biyokimyasal dönüşümü sağlayan mikroorganizmaların, solucanların, karıncaların, termitlerin veya bir
çok mikroskobik hayvan ordularının barınağıdır.
Karalardaki biyolojik çeşitliliğin çoğu toprakta yaşar. Toprak, taş küre (litosfer), hava küre (atmosfer) ve
su küre (hidrosfer) ile canlı küre olarak tanımlayabileceğimiz biyosferin bir bileşkesi olan pedosfer’den
oluşur. Topraklar, iklim ve canlı organizmaların kayalar üzerindeki etkilerinin zamansal bir ürünü olup,
doğasını ve bileşimini ana kayalar, iklim tipi ve toprağın yaşı tayin eder. Toprak; katı mineraller, sıvı ve
gazların tutulduğu gözenekler, organik madde ve canlılardan oluşur. Gerçek toprak canlılarının çoğu
toprak boşluklarında yaşarlar. Toprağın katmanları üst toprak, alt toprak ve anakaya şeklindedir.
Yaşam, toprak, atmosfer, su ve karasal oluşumlar tümüyle beraber gelişirler ve sıkı bir ilişkileri vardır yani
toprak, ekosistemleri birbirine bağlar. Çok ince bir şekilde yayılan bir katman olmakla birlikte toprak,
Yerkürenin çok yaşamsal bir örtüsüdür. Bütün karasal yaşam hatta su yaşamının zenginliği bile toprağa
bağlıdır. Biz toprağı sınırsız bir kaynak olarak düşünürüz fakat bilinçsizce kullanıldığında toprak da
tükenebilir, bu nedenle toprağı idareli kullanmalı ve üretim için sömürmemeliyiz. Toprak bir kaynak değil
varlık olarak görülmelidir.
Topraklar yalnızca bitkisel ve hayvansal üretim ortamı değildir. Ekonomi ve toplum yaşamı da topraklar
üzerine kuruludur. Toprak yönetiminde bilgisizlik hem toprağın hem de onun bağlı olduğu ekonomilerin
zarar görmesine neden olur. İnsanların yaşaması ve refahı toprağa bağlı olduğuna göre, toprağın geçici
sahipleri olan insanlar, onları gelecek nesillere bozulmaksızın teslim etmekle görevlidirler. Toprağın
verimliliğinin devamını sağlamak ve bulunduğu ortamdan aşınarak taşınmasına engel olmak için gerekli
önlemleri almak zorundadırlar.
Toprak kirliliği, insan etkinlikleri sonucunda toprağın fiziksel, kimyasal, biyolojik ve jeolojik yapısının
bozulmasıdır. Bu kirliliğin yanlış tarım tekniklerinin kullanılması, endüstri atıklarının toprağa sızması ve
nitelikli tarım topraklarının yerleşim ve endüstri amacıyla kullanılması sonucunda ortaya çıktığı
bilinmektedir. Toprak genellikle evsel ve sanayi atıkları için çöplük olarak kullanılmaktadır. Yoğun tarımın
yapıldığı pek çok alanda organik veya inorganik gübreler, hayvancılık işletmelerinin sızıntıları ve fabrika
atıkları yeraltı sularında yüksek düzeyde nitrat ve diğer kimyasalların birikmesine neden olurlar. Bazı
toprak türleri büyük miktarda atığı süzebilir, bünyesine alabilir ve geri dönüştürebilirken; diğerlerinde,
13
zehirli maddeler derelere ve yer altı sularına geçebilir. Çünkü kumlu topraklar geçirime yatkınken, kalın
killi katmanlı topraklar geçirgen değildir.
Erozyon Nedir?
Erozyon, karasal sistemde yoğun yağışlar veya rüzgârlar yoluyla oluşan bir aşındırma sürecidir. Doğal
erozyon yeryüzünün şekillenmesinde etken bir süreçtir. Ancak hızlandırılmış erozyon insan etkisi ile
ortaya çıkar ve tarımsal üretim alanlarındaki üretken ve verimli toprak katmanlarının zaman içinde
kaybedilmesine neden olur. Topraklar çok yavaş oluşan doğal varlığımızdır. Bu nedenle, erozyonla aşınan
toprağın yeniden oluşması için toprağı hiç işlemeden binlerce yıl beklemek gerekir. Bu süreç
durdurulmaz ve önlem alınmazsa önce verimsiz topraklar nedeniyle yeterli tarımsal üretim alınmamaya
başlar, sonra çölleşme gelir. Kısaca erozyon; toprakların doğal ya da dış kuvvetlerin etkisiyle oluştukları
yerlerden aşındırılıp taşınması ve başka yerlerde biriktirilmesi olarak tanımlanabilen bir olaydır.
Su Erozyonu
Organik maddelerce zengin toprak katmanlarında çeşitli toprak canlılarının da katkısı ile kil-kireç ve
organik maddelerle birbirine bağlanan toprak tanecikleri kümeleşir ve içerisinde önemli miktarlarda
gözenek bulunduran mimari bir yapı kazanırlar. Bu özel toprak yapısı havalanma, su tutma ve toprak
canlılarının barınma ve faaliyetleri için çok özel bir ortamdır. Uygun olmayan tarım teknikleri sonucunda
topraklar özelliklerini kaybetmeye başlarlar. Özellikle toprakların organik madde kapsamlarının azalması
bu yapının bozulmasına neden olur. Zaman içinde toprak derinliği de azaldığı için toprağın su depolama
hacmi azalır. Yerküre toprakları içinde biyolojik yaşamı sürekli olarak destekleyen çok büyük miktarda su
tutulmaktadır. Erozyon yüzünden daha az su tutma özelliği göstermeye başlayan toprak sistemleri bütün
ekosistemin zayıflamasına ve çökmesine neden olabilir. Topraktan doğal su sistemlerine hızla ulaşan bu
katı maddeler ile besin maddeleri ve kimyasal ilaç kalıntıları ise doğal su niteliklerinin bozulmasına yol
açar. Bu etkileşimler sırasında toprağın mimari yapısını oluşturan gözenekli toprak katmanları kaybolursa
alt katmanlar suyu yavaş geçirdiğinden, su toprağın içine gireceğine yüzey akışa geçer ve seller oluşur. Bu
sırada toprağın verim gücünü sağlayan mikroorganizmalar, bitki besin maddeleri ve bizzat toprağın
kendisi bu yüzey akışlarla taşınır gider. Geride tarım yapılamaz verimsiz topraklar kalır hatta ilerleyen
erozyon koşullarında toprak da kalmaz, arazi parçalara ayrılır.
Rüzgâr Erozyonu
Kurak bölgelerde toprağın bakımı ihmal edildiğinden, yani tarım yapılan topraklara kompost ve hayvan
gübresi düzenli olarak ilave edilmediğinden ve doğal meralarda aşırı otlatma yapılması sonucunda toprak
taneciklerini birbirine bağlayan organik maddeler azalır ve nitelik kaybeder. Topraklar sürekli olarak
organik maddece fakirleşir ve küme özelliklerini kaybeden ince toprak taneleri rüzgârla savrulur, geriye
kum yapısında kaba, besince ve mikroskobik canlılarca fakirleşmiş toprak taneleri kalır. Çok büyük
alanlarda çölleşmenin ortaya çıkmasında oldukça etkili olan bir süreç böylece başlamış olur. Bu şekilde
bozulmuş toprakların onarılması ve iyileştirilmesi çok büyük uğraş ve mühendislik çalışmaları gerektirir
ve çoğu zaman da orijinal haline ulaşılmaz. Bu nedenle toprağın hayat kaynağı olan humus maddesinin
korunması amacıyla bitki artıkları ve hayvan gübresi gibi organik kalıntıların düzenli olarak toprağa
bırakılması, ekin kalıntılarının yani anızın yakılmaması, toprağı çok fazla işlemekten kaçınılması, hatta
yeni yeni yayılma gösteren “sürümsüz ekim tekniklerinin” uygulanarak toprakların rüzgâr ve su
erozyonuna karşı dirençli hala getirilmesi kaçınılmaz bir görevdir.
14
Anız Yangını nedir? Nelere Yol Açar?
Anız, buğday, arpa ve yulaf gibi tahılların hasattan sonra tarlada kalan toprak üstü kısımlarına yani
saplarına verilen isimdir. Anız yangınları, hava kirliliğine sebep olması ve karayolunda görüşün
azalmasıyla trafik kazalarına sebep olmasının yanı sıra; komşu tarlalardaki ürünlere ve meyve
bahçelerine, telefon direklerine, yerleşim yerlerine, ormanlara ve pek çok yaban hayvanına zarar
vermektedir.
Anız yangınıyla yüzey toprağının organik maddesi yok edilmiş olur. Toprak için çok önemli olan organik
maddenin; yağış sularının emilmesini ve tutulmasını sağlamak, kümeleşmeyi temin ederek erozyonla
taşınmayı önlemek, toprağın havalanmasını sağlamak gibi önemli fonksiyonları vardır. Bu fonksiyonlar
yerine getirilemeyince toprağın su tutma kapasitesi ve havalanma özellikleri olumsuz etkilenir,
dolayısıyla da su ve rüzgâr erozyonu olma olasılığı artar.
Orman içerisinde veya yakınında bulunan tarlalarda anızların yakılması ise çok daha büyük felaketlere
neden olmaktadır. Anız yakma sonucu oluşan büyük orman yangınları, insanlık için temiz hava ve doğal
zenginlik açısından son derece değerli olan ağaçları, kuşları, arıları yakmakta ve biyolojik mücadelede
büyük önem taşıyan faydalı canlı ve böcek türlerini yok ederek ve ekolojik dengeyi hızla bozarak su
kaynaklarını kurutmaktadır.
Anızın yakılması sırasında toprağın 1-3 cm`lik üst katmanında oluşan yüksek ısı, kil gibi toprak
parçacıklarını pişirmekte, topraktaki birçok faydalı mikroorganizmayı ve solucan gibi küçük canlıları
yakarak öldürmektedir. Oysaki topraktaki mikroorganizmaların faaliyeti sonucu organik madde
parçalanır, ayrışır ve humus haline dönüşür. Yapılan araştırmalar sonucunda anız yakmanın toprağın
fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini bozduğu, verimliliği düşürdüğü ve biyolojik dengeyi olumsuz
yönde etkilediği anlaşılmıştır. Bazı mikro elementler bitkilerin faydalanamayacağı biçime dönüşür ve bu
gibi tarlalarda yetişen ürünlerde makro ve mikro besin maddesi noksanlıkları görülür. Örneğin, anızı
yakılan tarlalara ekilen ayçiçeği, buğday, patates, mısır, pamuk, şeker pancarı, kavun karpuz gibi
bitkilerin yetişme döneminde azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, kükürt, molibden, bor, demir gibi bitki
besin maddesi noksanlığı çok sık olarak görülmektedir. Bitkiler normallerine göre daha kısa, sarı ve cılız
kalmakta, kolayca hastalıklara yakalanmakta ve verimleri çok düşmektedir. Bu nedenle modern tarımda
anız yakmaya yer yoktur. Ülkemizde 1993 yılından beri anız yakılması yasaklanmıştır.
SU
Hidrosfer’i (su küre) oluşturan sular yerkabuğu derinliklerinde volkanik faaliyetlerin yan ürünü olarak
meydana gelmiştir. Yeryüzündeki toplam su miktarı 1.600.000x103 km3`tür. Toplam suyun % 2,4’ünü
karalardaki sular oluşturur. Bunun teorik olarak % 10'u kullanılabilir tatlı su potansiyelidir. İnsanlığın su
gereksinimi yaklaşık 5500 km3/yıl olup bu miktar tüm akarsulardaki suyun üç katını oluşturmaktadır.
Doğadaki su miktar olarak değişmemekle birlikte, bulunduğu ortam ve fiziksel yapısı (katı, sıvı, buhar)
değişebilmektedir. Okyanus, deniz ve akarsulardan atmosfer şartlarına bağlı olarak buharlaşma,
bitkilerden de terleme ile atmosfere yükselen su buharı atmosferde yoğunlaşarak yağış şeklinde
(yağmur, kar) tekrar yeryüzüne düşmektedir. Tüm içme sularının temel kaynağı yağmur sularıdır. Yüksek
seviyelerde kar ve buz şeklinde depolanma olurken, daha düşük seviyelerdeki yağmurlar doğrudan akışa
geçebilmektedir. Kar ve buzların erimesi ile oluşan sular ile yağmur sularının bir kısmı yüzeysel akışa, bir
kısmı buharlaşmaya, bir kısmı da süzülmeye maruz kalmaktadır. Geçirimli katmanlardan süzülen suların
bir kısmı ise yeraltı suyuna ulaşabilmektedir. Yeraltında depolanan ve akım halindeki bu sular bir tatlı su
15
kaynağı olarak kendini gösterebileceği gibi doğrudan bir acı/tatlı su gölüne ya da denize de
ulaşabilecektir. Bu şekilde su döngüsü/hidrolojik döngü tamamlanmış olacaktır.
Ne Kadar Suyumuz Var?
Dünya’nın %70’i suyla kaplıdır, ancak bunun %97,5’i okyanus ve denizlerdeki tuzlu sudan oluşmaktadır.
Geriye kalan %2,5’lik tatlı suyun %1,5’i kutup bölgelerinde ve buzullarda bulunmaktadır. İnsanlığın
doğrudan yararlanabileceği yer üstü ve yeraltı tatlı su rezervi toplam Dünya su rezervinin sadece %1’i
kadardır.
Ülkeler su varlıklarına göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır:
Su fakiri: Yılda kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı 1000 m3’ten az,
Su azlığı: Yılda kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı 2000 m3’ten az,
Su zengini: Yılda kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı 8000-10.000 m3’ten daha fazla.
Ülkemiz 2000 yılında 67,8 milyon nüfusu ile “su azlığı” yaşayan ülkeler arasında iken, nüfusumuzun 100
milyon olması durumunda “su fakiri” sınıfındaki ülkeler arasına girmeye adaydır. Bu nedenle mevcut su
kaynaklarının akılcı yaklaşım ve bilimsel yöntemlerle, koruma alanlarının belirlenerek, kirletilmeden bu
kaynaklardan uygun verimde-aşırı işletmeye gitmeden yararlanılmalıdır.
Suyun zarar veren bir unsur ya da kaynak olma özelliği toprak yüzeyine düştükten sonra toprak
yüzeyinde veya toprak içinde göstereceği dağılımlara bağlıdır. Yani bu durum toprağın cinsine ve
toprağın nasıl kullanıldığı ve yönetildiğine bağlıdır. Su kaynaklarının varsıllığı ve niteliği toprağın nasıl
yönetildiği ile yakından ilgilidir. Kaynakta suyun yönetimi büyük ölçüde kırsal kesimdeki çiftçiler ve
hayvancılık yapanlar tarafından kullanılır. Onların çalışmalarından etkilenenler ise mansapta (su
kaynağının aşağı kesimlerinde) yer alan şehirde yaşayanlardır. Kaynakların iyi yönetilememesi kırsal
kesimi olumsuz etkiler. Su kaynaklarımızın %72'si tarımsal sulamada, %16'sı içme ve kullanmada, %12'si
de sanayide tüketilmektedir.
Yerüstü Suları ve Kirliliği
Akarsu, göl ve denizler yerüstü sularını oluştururlar. Dünya nüfusunun hızla artmasına rağmen su
kaynaklarının sabit olması, bu kaynakların kirletilmemesini ve çok iyi kullanılmasını gerektirmektedir.
Ülkemizde sular, evsel ve endüstriyel atıklarla kirlenmektedir. Bu atıkların arıtılmadan su yataklarına
verilmesi, katı atıkların düzensiz olarak ortama bırakılması, ayrıca bilinçsizce yapılan zirai ilaçlama ve
gübrelemeden dolayı yerüstü suları kirlenmektedir.
Sanayinin çevre üzerindeki olumsuz etkisi diğer faktörlerden çok daha fazladır. Sanayi kuruluşlarının sıvı
atıkları ile su kirliliğine, buna bağlı olarak toprak ve bitki örtüsü üzerinde aşırı kirlenmelere sebep olduğu
ve doğa tahribine yol açtığı bilinmektedir. Ayrıca son yıllarda sanayi ve teknolojinin hızla gelişmesi
sonucu köyden kente göç olayı artmış, bu durum hızlı ve düzensiz yapılaşmaya yol açmıştır.
Zirai mücadele için yapılan ilaçlamalarda, havadaki ilaç zerrelerinin rüzgârla sulara taşınması veya tarım
ilaçları üretimi yapan fabrikaların atıklarının su kaynaklarına arıtılmadan verilmesi sebebiyle sular
kirlenmektedir. Diğer yandan kimyasal gübrelerin bilinçsizce ve aşırı kullanımı da zamanla toprağı
çoraklaştırmakta, bunun sonucunda hem toprağın verimi düşmekte, hem de yeraltı sularına sızması ve
yüzey su akışlarıyla birlikte yerüstü sularına karışması neticesinde su kirliliğine sebep olmaktadır.
16
HAVA
Hava çeşitli gaz karışımlarından oluşan çok dinamik bir sistem bileşenidir. Yükseklik, insan faaliyetleri ve
doğal süreçler devamlı olarak niteliğini etkiler. Atmosfer, yer küreyi 800-1000 km kalınlıkta saran
dinamik bir gaz karışımıdır. Bu karışımın kütlesi 5.14x1021 gram olup bunun % 99,9 'u 50 km'nin altında,
% 0,0997’si 50 ile 100 km yükseklikler arasında bulunur. Yeryüzü ile en fazla temasta bulunan atmosfer
katmanı yaklaşık 12 km kalınlıktaki troposfer tabakasıdır. Troposferin kalınlığı kutuplarda 8 km,
ekvatorda 16 km`dir. Bu katmanı stratosfer, mezosfer ve termosfer katmanları takip eder.
Hava Kirliliği
Temiz hava olarak tanımlanan havanın insan faaliyetleri ve bazı doğal süreçlerle niteliğinin değişmesi
olayına hava kirliliği denmektedir. Kirletici maddeler belli bir sınır değerin üzerinde bulunuyorlarsa kirli
hava söz konusudur. Pek çok bilim insanı temiz havayı bileşimi aşağıda verilmiş gazların bir karışımı
olarak tanımlamaktadır: Dinitrojen (%78.09), dioksijen (%20.94), argon (%0.93), korbon dioksit (%0.031),
neon, helyum, metan, kripton, dihidrojen, nitrozoksit, karbon monoksit, ozon, amonyak, azot dioksit ve
kükürt dioksit. Dolayısıyla bu karışıma eklenen her hangi bir birleşen "kirletici" olarak tanımlanabilir.
Atmosfere katılan kirleticiler orman yangınlarından kaynaklanan dumanlar gibi doğal nitelikli olabildiği
gibi insan aktivitesi sonucu meydana gelen otomobil eksozları gibi yapay nitelikli de olabilir.
Küresel Isınma
Günümüzde hemen bütün iklimbilimciler atmosferde bulunan sera gazları miktarındaki artışın küresel
ısınmaya yol açtığı, bundan kaynaklı olarak da iklim değişikliğinin görülebileceği düşüncesinde
birleşmektedirler. Bu nedenle iklim değişikliği çerçeve sözleşmesinin odak noktasını, küresel ısınmaya
neden olduğuna inanılan, sera gazlarının ve de özellikle karbon dioksit (CO2) salımının durdurulması ya
da azaltılması oluşturmaktadır. Aralarında su buharının da bulunduğu, atmosferde az miktarda bulunan
bu gazların, tıpkı bir sera gibi, güneşten gelen ve yeri ısıtan kısa dalgalı radyasyonu geçirme, buna karşılık
yerden atmosfere verilen ve atmosferi ısıtan uzun dalgalı kızıl ötesi radyasyonu tutabilme özellikleri
vardır. Bu gazlara, bunun için sera gazları denilmektedir. Küresel ısınmadan dolayısıyla iklim
değişikliğinden birinci derecede sorumlu tutulan en önemli sera gazları, karbondioksit (CO2), metan
(CH4), kloroflorokarbonlar (CFCs) ve azotoksit (N2O)'tir. Özellikle son 50 yılda bu gazların miktarlarında
büyük bir artış gözlenmektedir.
Stratosferik Ozon Bozulması
İnsanların yerküremiz üzerindeki çeşitli aktiviteleri sonucu dünyamızı çevreleyen atmosferin kimyasal
bileşiminde bazı değişiklikler gözlenmeye başlanmıştır. En önemli değişiklikler atmosferde karbondioksit,
azot oksitler ve kloroflorokarbon ve halon gazlarının zenginleşmesi ve yarattıkları olumsuz etkilerdir. Bu
değişimlere bağlı olarak araştırmacılar yerküremizde tüm insanlığı etkileyecek iki önemli soruna dikkati
çekmektedirler. Bunlardan ilki dünya sıcaklığının sürekli ve olağan dışı artışına neden olan "SERA"
etkisinin ortaya çıkması, ikincisi ise dünyamızı güneşin yüksek enerjili ve biyolojik varlıklar için zararlı
olduğunu bildiğimiz ışınlardan koruyan stratosferik ozon katmanının zarar görmesidir.
Her iki küresel olayda dört temel etkenin katkıları tanımlanabilir. Bunlardan ilki özellikle son on-onbeş
yıldır artan şekilde tropik ormanların yok edilmesidir. Özellikle bu ormanların yakılması sonucunda
atmosfere önemli miktarda zararlı gaz karışmaktadır. Biraz önce tanımlanmış olan sera etkisinde tropik
orman yangınlarının % 15 düzeyinde katkısı bulunmaktadır. İkinci temel etken özellikle enerji üretim
santrallerinin yüksek düzeydeki salımı içinde yer alan karbondioksit, azot oksitler, karbon monoksit,
17
metan ve diğer hidrokarbonlardır. Bu salımların sera etkisinin oluşturulmasındaki payı % 50
düzeyindedir. Kimya endüstrisinin ürettiği CFC (kloroflarokarbon) ve halon gazları ise atmosferik
sorunlarda % 20`lik katkıya sahip bulunmaktadır. Tarımsal faaliyetler sonucu ortaya çıkan mikrobiyal
kökenli metan ve azotoksit gazları da %15`lik bir olumsuz katkı oluşturmaktadırlar.
Atmosfere çeşitli kaynaklardan ulaşan bu gazlar kimyasal aktivitelerine bağlı olarak belirli bir süre
atmosferde bulunurlar. CFC gazları normal atmosferik koşullarda ayrışmaya dayanıklı olduklarından alt
atmosferde giderilmeyip daha üst atmosfer kademelerine-stratosfere geçerler. İşte bu olay sonuçta ozon
bozulmasına neden olan kimyasal değişimlerin meydana gelmesine neden olur. Dünyamızı zararlı
ışınlardan koruyan ozon gazı değişen yoğunlukta olmak üzere stratosferin 20 ile 40. km`leri arasında yer
almaktadır. Atmosferin bu katmanı kendisini oluşturan gaz bileşenlerin daha az yoğun olduğu bir
bölgedir. Bu nedenle güneşten gelen yüksek enerjili ışınlar CFC gazları ile reaksiyona girerek aktif klor
atomlarının ortaya çıkmasına ve bu atomların ozon molekülünü parçalamasına neden olur.
Ozon gazının canlılar üzerine etkisi toksik (zehirli) olmakla birlikte stratosferik ozonun yeryüzündeki
yaşamın çeşitliliği ve devamı bakımından yaşamsal bir önemi bulunmaktadır. Güneşten gelen çok kısa
dalga boylu ve yüksek enerjili zararlı mor ötesi ışınlar (UV-C ışınları) stratosferde ozon molekülleri
tarafından büyük ölçüde tutulur ve yeryüzüne ulaşmazlar. Ozon parçalanması sonucu
tutulamadıklarından yeryüzüne olağan üstü bir şekilde fazla düşmeye başlarlar. Fazla dozda bulunan bu
ışınların mikroorganizmalar dâhil tüm canlılar için olumsuz etkileri bilinmektedir.
Genel olarak ışınların etkisi ile ortaya çıkan biyolojik değişimlerin büyüklüğünün ozon azalması ile
doğrudan oransal olmayıp ozon katmanındaki %1`lik bir azalmanın %2,7 düzeyinde UV-B artışına neden
olacağı ve biyolojik sistemlerdeki etkilenmenin daha fazla olacağı söylenebilir (Haktanır, 1997, 2003;
Haktanır ve Arcak 1997, 1998).
18
EĞİTİM PAKETİ ETKİNLİKLERİ
ETKİNLİK 1 – DOĞA KÂŞİFİ
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Amaç 1. Bedensel koordinasyon gerektiren belirli hareketleri yapabilme
Kazanımlar
1. Sözel yönergelere uygun olarak ısınma hareketleri yapar.
Amaç 2. El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme
Kazanımlar
4. Nesneleri takar.
5. Nesneleri çıkarır.
7. El becerilerini gerektiren bazı araçları kullanır.
Bilişsel Alan
Amaç 3. Dikkatini toplayabilme
Kazanımlar
1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/durumu/olayı fark eder.
2. Dikkatini nesne/durum/olay üzerinde yoğunlaştırır.
Amaç 4. Algıladıklarını hatırlayabilme
Kazanımlar
9. Nesne, durum ya da olayı bir süre sonra yeniden ifade eder.
Sosyal - Duygusal Alan
Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme
Kazanımlar
3. Canlıların yaşama hakkına özen gösterir.
YÖNTEM VE TEKNİKLER
Alan gezisi, gözlem
MATERYALLER
Uzun ince çubuklar, grup sayısı kadar uzunca ip, her çocuk için büyüteç
SÖZCÜK VE KAVRAMLAR
Doğa, kâşif
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklarla doğal bir alana gezi düzenleyin. Gezi öncesinde çocuklara gezinin amacının doğayı gözlemlemek ve
keşfetmek olduğunu söyleyin. Bu doğa gezisi sırasında birer “doğa kâşifi” olmayı öğreneceklerini belirtin.
• Doğal alana gelindiğinde önce çocuklarla bir süre ısınma hareketleri yapın, daha sonra çocukları 3 veya 4’erli
gruplara ayırın ve her gruptan kendilerine bir isim vermelerini isteyin. Gruplara ip, büyüteç ve bir miktar çubuk
verin. Öncelikle çocuklardan gözlem yapmak istedikleri alanı belirleyerek iple çevirmelerini isteyin. Her grup gözlem
yapacağı alanı iple çevirdikten sonra ipin yerini değiştirmemeye özen göstermelerini söyleyin. Çocuklardan
büyüteçleriyle toprağı, bitkileri ve bunların üzerindeki canlıları gözlemlemeye başlamalarını isteyin. Gözlemledikleri
canlıların yerini çubukları toprağa batırarak işaretlemelerini isteyin. Bu sırada canlılara zarar vermemeye özen
göstermeleri gerektiğini belirtin.
• Gözlem sırasında çocukları, gözlemledikleri canlıların özelliklerini ve kaç çeşit canlı gözlemlediklerini akıllarında
tutmaları için yönlendirin. Gözlem sonrasında sırayla her gruptan diğerlerine kendi alanını gezdirerek gözlemlemiş
19
olduğu canlıları anlatmasını isteyin. Bütün gruplar gözlemlerini birbiriyle paylaştıktan sonra hep birlikte ip ve
çubukları toplayın. Bu aşamada çocuklara, “Görmüş olduğumuz canlıların yaşadığı yerleri çubuklarla işaretledik.
Bizim evimiz olduğu gibi onların evi de doğa ve onların evine zarar vermemeliyiz. Bu nedenle çubuklarımızı ve
iplerimizi toplayalım. Bu sırada çok nazik davranalım ki evleri zarar görmesin. Bundan böyle biz doğa kâşifleri olarak
canlıların yaşadıkları yerleri keşfederek korumaya özen göstermeliyiz.” şeklinde bir hatırlatmada bulunduktan sonra
değerlendirme aşamasına geçin.
• Etkinlik sonrasında alanda çocukları çember şeklinde oturtarak çocuklardan birine bir yaprak verin. Yaprağı
eline alan çocuk etkinlik sırasında düşündüklerini ve öğrendiklerini diğerleriyle paylaşarak yaprağı bir yanındakine
uzatsın. Tüm çocuklar konuştuktan sonra etkinliği sonlandırın.
ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Aşağıdaki sorulara verilen yanıtları kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları
destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim
planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın.
•
•
•
•
Etkinlik ilgi çekti mi?
Çocuklar değişik canlıları gözlemleyebildiler mi?
Çocuklar gözlemlediklerini ifade edebildiler mi?
Ortam gözlem için uygun muydu?
ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI
•
•
•
Gezi yapacağınız alanı önceden gidip görün. Gözlem için mümkün olduğunca canlı çeşitliliğinin olduğu
alanları seçin.
Etkinlik öncesinde çocukları canlılara zarar vermemek konusunda ve doğa yürüyüşlerinde dikkat etmeleri
gereken diğer konularda bilgilendirin.
Yaprak örnekleri alacaksanız yere düşmüş yapraklardan yararlanın.
ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER
•
•
•
•
Gözlem sırasında veya sonrasında çocuklarla ‘Fotoğraf Makinesi’ oyununu oynayabilirsiniz.
Çocuklar ikili gruplar oluştururlar. Bir kişi fotoğrafçı, bir kişi fotoğraf makinesi olur. Fotoğrafçı, arkadaşını
(fotoğraf makinesini) fotoğrafını çekmek istediği şeyin yanına götürür ve gözlerini kapattırır. Kulaklarına
hafifçe dokunup çektiğinde makine hemen gözlerini açıp kapatır. Daha sonra fotoğrafçı ve fotoğraf
makinesi, çektikleri fotoğraf hakkında konuşurlar ve karşılaştırma yaparlar.
Roller değiştirilerek oyun tekrar oynanır.
Sonraki günlerde, aile katılımında önerdiğiniz etkinliği yapan çocuklardan kendi bahçelerinde
gözlemledikleri canlılarla okulda yaptıkları etkinlik sonucunda gözlemledikleri canlıları karşılaştırarak
sınıfta anlatmalarını isteyebilirsiniz. Benzerlik ve farklılıkları vurgulayabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
•
Etkinliğin sürecini yazarak evlere gönderebilir ve benzerini kendi evlerinin bahçesinde de yapmaları için
ailelere öneride bulunabilirsiniz.
20
ETKİNLİK 2 – GİZEMLİ DÜRBÜN
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Kazanımlar
14. Malzemeleri istenilen nitelikte yapıştırır.
Amaç 6. Başkalarıyla ilişkilerini yönetebilme
Kazanımlar
2. Grup etkinliklerine kendiliğinden katılır.
5. Kendisinin ve başkalarının haklarına saygı gösterir.
9. Etkinliklerin süresine ilişkin yönergeye uyar.
10. Grup etkinliklerinin kurallarına uyar.
Amaç 11. Estetik özellikler taşıyan ürünler oluşturabilme
Kazanımlar 3. Görsel sanat etkinliklerinde ürün yapar.
Dil Alanı
Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme
Kazanımlar
2. Sohbete katılır.
6. Duygu, düşünce ve hayallerini söyler.
Bilişsel Alan
Kazanımlar
1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi / durumu / olayı fark eder.
2. Dikkatini nesne / durum / olay üzerinde yoğunlaştırır.
3. Dikkat edilmesi gereken nesneyi / durumu / olayı söyler.
4. Nesneyi / durumu / olayı ayrıntılarıyla açıklar.
Gözlem, soru - yanıt, uygulamalı çalışma
MATERYALLER
İki adet bitmiş kâğıt havlu rulosu, bant, süslemek için çeşitli malzemeler
Dürbün, bitki, ağaç, böcek, mantar, solucan, büyük - küçük, yuvarlak, kırmızı, parlak
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklara, az sonra gizemli bir yolculuğa çıkacaklarını, bu yolculukta doğaya daha dikkatli ve farklı bir gözle
bakacaklarını, bunun için de gizemli bir dürbüne ihtiyaç duyduklarını söyleyin.
• Çocuklara dürbünün yapımını anlattıktan sonra hep beraber kâğıt havlu rulolarından dürbün yapın. Çocuklara
ruloları yan yana gelecek şekilde bantladıktan sonra üzerlerini istedikleri gibi süsleyebileceklerini söyleyin. Ruloların
üzerini istedikleri gibi boyayıp süsledikten sonra dürbünlerin hazır olduğunu ve hep birlikte yolculuğa çıkmaya hazır
olduğunuzu söyleyin.
21
• Gizemli dürbünleri de alarak hep beraber bahçeye / parka / ormanlık alana çıkın. Çocuklardan, bu gizemli
yolculuklarında doğal alanda gördükleri bitkileri, ağaçları, böcekleri, mantarları, solucanları ve kurumuş yaprak gibi
varlıkları gizemli dürbünü kullanarak dikkatlice incelemelerini isteyin. Seçilen varlıklar dikkatle incelenirken
çocuklara dürbünü gözlerinden uzaklaştırıp yakınlaştırmalarını söyleyin. “Gördüğün en büyük şey ne? En küçük şey
ne? Kırmızı bir şey gördün mü? Yuvarlak bir şey gördün mü? Seni şaşırtan bir şey gördün mü? Hareket eden bir şey
gördün mü? Parlak bir şey gördün mü? Atlı bacaklı bir şey gördün mü? Zıp zıp zıplayan bir şey gördün mü? Uçan bir
şey gördün mü? Toprağın üzerinde bir şey gördün mü? Ağaca tırmanan bir şey gördün mü?” gibi sorularla çocukları
yönlendirin.
• Gözlem esnasında çocuklardan sesleri dinlemelerini de isteyin. “Rüzgârı duyan var mı? Yaprak hışırtısını duyuyor
musunuz? Hiç böcek sesi duyan oldu mu? Kuş sesi duyuyor musunuz?” gibi sorularla çocukları yönlendirin.
Çocukların doğanın renklerini görmelerine ve seslerini duymalarına fırsat yaratın. Çocuklardan sırt üstü yatmalarını
ve gözlerini kapayarak sesleri duymalarını da isteyebilirsiniz.
• Gözlem bittikten sonra çocuklarla çember şeklinde oturun ve gördükleri/duydukları hakkında onlarla konuşun.
Değerlendirmelerinizde doğadaki çeşitliliğe vurgu yapın.
Aşağıdaki sorulara verilen yanıtlarda yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları
•
•
•
•
•
•
Çocuklar gözlem yaparken sorduğunuz sorulara yanıt verdi mi?
Çocuklar yeterince çeşitlilikte canlı/cansız varlık gözlemleyebildi mi?
Çocuklarda doğadaki çeşitlilik hakkında farkındalık oluşabildi mi?
Ortam gözlem için uygun muydu?
Çocuklar gözlem yaparken canlılara zarar vermemek konusunda hassas davrandı mı?
Etkinlik çocukların kazanımlara ulaşmasına yardımcı oldu mu?
•
•
Etkinlik öncesinde gözlem yapacağınız ortamı gidip görün. Mümkün olduğunca farklı renkler ve farklı
canlılar görebileceğiniz, doğanın seslerini duyabileceğiniz bir ortam seçmeye çalışın.
Etkinlik süresince çocukları, çevrelerinde gördükleri canlılara zarar vermemeleri konusunda uyarın.
•
•
•
Bu etkinliği başka bir zaman dürbünün ucuna şeffaf renkli jelâtinler yapıştırılarak tekrarlayabilirsiniz. Bu
sefer çocuklara nesneleri dürbünsüz ne renk, dürbünlü ne renk gördüklerini sorabilir ve nedenlerini
tartışabilirsiniz.
Etkinlik öncesinde veya sonrasında çocuklara doğayla ilgili bir hikâye okuyabilirsiniz.
Doğadaki varlıklarla ilgili bir şarkı öğretebilirsiniz.
AİLE KATILIMI
•
Bu etkinlik ailelerin de katılımıyla gerçekleştirilebilir. Doğa gezisi ve gözlemi sırasında ebeveynlerden
doğayla ilgili çalışan varsa çocukları bu konuda bilgilendirebilir.
22
ETKİNLİK 3 – YERALTINDA SAKLANANLAR
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Kazanımlar
5. Yaşamda diğer canlılarla paylaştıklarını açıklar.
Bilişsel Alan
Amaç 2. Olay ya da varlıkların çeşitli özelliklerini gözlemleyebilme
Kazanımlar
1. Olay ya da varlıkların özelliklerini söyler.
2. Olay ya da varlıkların özelliklerini karşılaştırır.
Amaç 9. Nesneleri sayabilme
Kazanımlar
1. 20 içinde ileriye doğru birer birer ritmik sayar.
4. Gösterilen belli sayıdaki nesneyi doğru olarak sayar.
5. Nesneleri sayarak miktarlarını az ya da çok olarak söyler.
6. Sayıca 10'dan az olan bir gruptaki nesnelerin sayısını söyler.
Dil Alanı
Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme
Kazanımlar
1. Görsel materyalleri inceler.
3. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir.
Soru - yanıt
MATERYALLER
1001 Minik Hayvanı Bulun (TÜBİTAK Yay.) kitabı, bir adet fon kartonu, renkli kalemler
Kitapta tanımlanan, karınca, yer solucanı, kök kurdu, larva, kulağakaçan gibi toprakta yaşayan küçük canlıların
isimleri
ÖĞRENME SÜRECİ
• Her bir çocuktan kendi vücudundan daha küçük bir hayvanı düşünüp ismini söylemesini isteyin. Çocukların
cevaplarını duvara yapıştırılmış bir fon kartonu üzerinde oluşturulan iki sütunlu bir tablonun birinci sütununa yazın.
• Sütunun başına hatırlatmak için bir çocuk vücudu resmi çizin.
• Sonra her bir çocuktan kendi ellerinden küçük bir hayvanı düşünüp ismini söylemesini isteyin. Çocukların
cevaplarını tablonun ikinci sütununa alt alta yazın. Sütunun başına hatırlatmak için bir el resmi çizin.
• Daha sonra çocuklara bu tabloda kaç tane hayvanın ismi olduğunu saymayı önerin. Hep beraber sütunlardaki
hayvanlar sayıldıktan sonra insanın dışında ne kadar çok canlının dünyada yaşadığından bahsedin. Bunların dışında
akıllarına gelmeyen, sayamadıkları ve tanımadıkları pek çok canlının dünyada yaşadığını çocuklara hatırlatın. Daha
sonra çocuklarla birlikte her iki sütundaki bu canlıları büyüklükleri ve yaşadıkları yerler açısından karşılaştırın.
• Çocuklara toprağın üzerinde birçok canlı görebildiğinizi söyleyin ve “Acaba canlılar toprağın altında da
yaşayabilirler mi?” diye sorun ve çocukların cevaplarını dinleyin. Canlıların yaşamak için nelere ihtiyaç duyduğunu
23
soru - yanıt yöntemiyle konuşun. Toprağın ise ancak karıncalar, kurtçuklar, böcekler ve solucanlar gibi bazı minik
canlıların yaşaması için uygun olduğundan bahsedin.
• Daha sonra 1001 Minik Hayvanı Bulun kitabındaki “Yeraltında” bölümünü çocuklara gösterin. Canlıların büyük
çoğunlukla toprağın en üst katmanında yaşadığını vurgulayın.
• Çocuklara ilgili sayfaları incelemeleri için bir süre verin ve bu sırada sayfalarda bulunan, toprak altında yaşayan
minik hayvanların isimlerini söyleyin.
• Daha sonra çocuklardan istedikleri bir minik hayvanı sırayla seçip sayfada kaç tane olduğunu sayarak
söylemesini isteyin. Her bir çocuk bir hayvanı sayıp sayısını söyledikten sonra etkinliği tamamlayın.
• Çocukları sınıf panosuna asılan görselleri incelerken ve birbirleriyle konuşurken gözlemleyip bilgilerin hatırlanıp
hatırlanmadığını kaydedin ve olumlu / olumsuz sonucun nereden kaynaklandığını ve gerekiyorsa aynı konuyu daha
sonraki günlerde farklı etkinliklerle ele alacağınızı günlük planınızın değerlendirme bölümüne yazın.
• Çocukların rahatlıkla sayabilmesi için kitaptaki sayfalar büyütülerek poster haline getirilebilir ve sınıf panosuna
asılabilir. Çocukların istedikleri zaman minik hayvanları sayabilmeleri için poster bir süre panoda kalabilir.
• Çocuklarla beraber oluşturulan tablonun yer aldığı fon karton da sınıf panosunda yer alabilir. Panoya asmadan
önce söylenen hayvanların resimlerini çizer ya da yapıştırırsanız çocuklar iki görseli inceleyerek kendi kendilerine
hatırlama çalışmaları yapabilirler.
• Bu matematik etkinliği, çocukların saydıkları hayvanların sayılarına dair bir grafik oluşturup grafiği
yorumlamaları ile tamamlanabilir. Grafik, çocuklar tarafından çizilmiş hayvan resimleri ile de oluşturulabilir.
• Bu etkinliğin ardından minik hayvanların toprak altında nasıl yaşadığını çocukların anlamalarını sağlamak üzere
toprağın içinde hava olduğunu keşfedecekleri bir fen etkinliği planlanıp uygulanabilir.
• Bir labirent sayfası hazırlanıp labirentin başına bir karınca resmi, sonuna da toprak altı görüntüsü çizilip “karınca
toprak okuluna gitmek istiyor, ona yardım edelim” yönergesi verilip bir okuma yazmaya hazırlık etkinliği
yaptırılabilir.
• Mevsim koşulları küçük toprak canlılarının gözlemlenmesine uygunsa çocuklarla bahçeye çıkılıp kitabın
“Yeraltında” bölümünde gördükleri canlıları bahçede bulmaya çalışmaları istenebilir. Sınıfa döndükten sonra da
çocuklardan gözlemlerine dair resimler yapmaları ve arkadaşlarına anlatmaları istenebilir.
AİLE KATILIMI
• Ailelere benzer bir sistemle hazırlanmış olan ve yine TÜBİTAK yayını olan “1001 Hayvanı Bulun” ve “Denizdeki
1001 Şeyi Bulun” kitaplarını alarak çocuklarıyla beraber incelemelerini önerebilirsiniz.
24
ETKİNLİK 4 – TOPRAĞIN İÇİNDE NELER VAR?
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Dil Alanı
Kazanımlar
1. Dinlerken / konuşurken göz teması kurar.
3. Belli bir konuda konuşmayı başlatır.
4. Belli bir konuda konuşmayı sürdürür.
5. Söz almak için sırasını bekler.
Psikomotor Alan
Kazanımlar
Bilişsel Alan
Kazanımlar
Amaç 16. Belli durum ve olaylarla ilgili neden-sonuç ilişkisi kurabilme
Kazanımlar
1. Bir olayın olası nedenlerini söyler.
2. Bir olayın olası sonuçlarını söyler.
Deney, gözlem, soru - yanıt
MATERYALLER
Kavanoz, toprak, su
Toprak, hava
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklarla beraber bir kavanozun yarısına kadar toprak doldurun.
• Toprağın üstüne kavanoz dolana kadar su doldurun.
• Çocuklara kavanozun içinde olan değişiklikleri dikkatle izlemelerini söyleyin.
• Tıpkı su dolu bir bardağa pipetle üflendiğinde çıkan hava kabarcıkları gibi kavanoz içinde de hava kabarcıkları
çıktığı görülecektir.
• Kabarcıkların çıkması toprağın içinde hava olduğunun bir göstergesidir.
• Toprak taneleri arasındaki boşluklarda hava olduğundan dolayı bu kabarcıkların çıktığını açıklayın.
• Çocuklarla birlikte bu deneyi farklı toprak türleri ile de yapıp farklı sonuçlar elde edilip edilmediğini gözlemleyin
ve çocuklardan bu farklılıkların nedenleri hakkındaki görüşlerini açıklamalarını isteyin.
Not: Etkinlik, TÜBİTAK Meraklı Minik Dergisi 34.sayısından yararlanılarak hazırlanmıştır. Ekim 2009
25
Aşağıdaki soruların yanıtlarını kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları
• Çocuklar hava kabarcıklarının çıkışını ayırt edebildiler mi?
• Çocuklar aynı deneyi farklı toprak türleri ile yaptıklarında, aynı/farklı sonuçlar elde edilmesi durumunda
gözlemlerini ifade edebildiler mi?
• Etkinlik süresince çocukların aktif olmasına dikkat edin.
• Çocukların etkinlik esnasında materyalleri kullanırken dikkatli olmalarına özen gösterin.
• Bu etkinlikten önce aynı etkinliği su dolu bir bardağa pipetle hava üfleyerek yapabilir ve hava kabarcıklarının
suyun içinde oluşumu ve havanın gücü hakkında konuşabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Ailelerden çocuklarıyla evlerinin bahçesindeki toprağı ellerine alarak özellikleri (rengi, yumuşaklığı, kumluluk
durumu, taşlılık durumu, bitki köklerine sahip olma durumu) hakkında konuşmalarını isteyebilirsiniz.
• Çocuklar bu bilgilerle okula geldiklerinde onlarla birlikte tuz seramiği hazırlayıp bahçelerindeki toprağın
renginde boya katıp kum veya taş katıp bahçelerindeki toprağın dokusuna benzer bir yapı oluşturmalarını (artık yün
parçaları katarak da bitki köklerini temsil edebilirsiniz) ve ardından arkadaşlarına bu yapıyı anlatmalarını
sağlayabilirsiniz.
26
ETKİNLİK 5 – SOLUCAN ÇİFTLİĞİ
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Dil Alanı
Kazanımlar
Bilişsel Alan
Kazanımlar
Kazanımlar
2. Dikkatini nesne/durum/olay üzerine yoğunlaştırır.
3. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/durumu/olayı söyler.
4. Nesneyi/durumu/olayı ayrıntıları ile açıklar.
Kazanımlar
Kazanımlar
4. Canlıların bakımını üstlenir ve korur.
Kazanımlar
3. Görsel sanat etkinliklerinde ürün yapar.
7. Ürünlerini çeşitli yollarla sunar.
Deney, gözlem
MATERYALLER
Geniş bir şeffaf kutu, çürümüş yapraklar, gazete kâğıdı, kavanoz, boyalar ve resim kâğıtları
Toprak, solucan
ÖĞRENME SÜRECİ
• Yağmurlu bir günde çocuklarla solucanlara dair sohbet edin. Sohbet sırasında çocuklara çeşitli solucan görselleri
gösterin. Ardından solucanların toprak için önemine dikkat çeken bir belgesel izleyin.
• Solucanların toprakta açtığı kanallar ve toprakta yarattığı karışımın toprak, bitkiler ve bütün canlılar için
önemine vurgu yapın.
• Daha sonra çocuklara bir solucan çiftliği kurmayı önerin. Çocuklarla birlikte bahçeye çıkın.
27
• Çocukların dikkatini toprak solucanlarına çekmeye çalışın. Toprak üzerinde görünen bir yerde solucan yoksa
çocuklarla birlikte çıkmadan önce bahçede bulduğunuz birkaç solucanı çocukların daha rahat fark edebilecekleri bir
yere yerleştirin.
• Solucanları çocuklarla beraber bir süre incelendikten sonra küçük bir kaba toplayın.
• Bahçenin uygun bir bölümünde şeffaf bir kutuya toprak ve kum koyun. Üst tabakanın toprak, alt tabakanın ise
kum olmasına dikkat edin. Toprak kuru ise nemlendirin. Üzerine çok fazla olmamak koşuluyla çürümüş
yapraklardan oluşan besin koyun. Daha sonra kutunun içine toplanan solucanları da koyun. Solucanlar güneşten
saklanmak için tüneller açmaya başlarlar. Kutunun üzerini uygun bir malzeme ile solucanları güneşten korumak
üzere kapatın. Kutunun üzerinde solucanların ihtiyaçları olan oksijeni almaları için yer yer delikler de açın.
• Birkaç saat sonra çocuklarla solucanların açtığı kanalları gözlemlemek amacıyla tekrar bahçeye çıkın. Şeffaf
kutunun içinde solucanların açtıkları kanallar gözlenebilir.
• Birkaç gün sonra tekrar kutuya bakıldığında solucanların bütün besinleri/çürümüş yaprakları yedikleri ve
kutunun dibindeki kum tabaka ile toprak tabakayı birbirine karıştıracak kadar toprağı karıştırdıkları gözlemlenebilir.
• Gözlemler tamamlandıktan sonra solucanları tekrar bahçeye bırakın.
• Daha sonra çocuklardan bu süreçte gözlemlediklerini resim yaparak anlatmalarını isteyin. Çocuklar resimlerini
tamamladıktan sonra bütün çocuklardan resimlerinde neler yaptıklarını grupla paylaşmalarını isteyin. Her çocuk
resmini anlattıktan sonra etkinliği sonlandırın.
Not: Etkinlik, http://science.preschoolrock.com/index.php/Preschool_Entomology/ adresinden yararlanılarak
hazırlanmıştır.
Aşağıdaki soruya verilen yanıtlarda yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları
• Çocukların “Solucanların toprağa yararları neler olabilir?” sorusuna verdikleri yanıtları tek tek kaydedin ve
çocuklara geri bildirim verin.
• Solucanları kolay bulabilmek adına sabah erken saatlerde ya da akşamüzeri bahçeye çıkılmasına dikkat
edilmelidir.
• Çocukların solucanlara karşı nazik davranmalarına dikkat edilmelidir.
• Solucanların yaşam döngülerini anlatan öykü kartları hazırlayıp Türkçe etkinliği yapabilirsiniz
• Ardından bu kartlarla olay sıralaması oyunu oynayabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Çocukların solucan çiftliği veya öğrenme sürecine dair yaptıkları resimler bir sergi ile ailelerle paylaşılabilir.
Ardından çocukların bu süreçte aldıkları bilgileri aileleri ile paylaşmaları sağlanabilir.
28
ETKİNLİK 6 – SUYLA KAYAN TOPRAKLAR
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Kazanımlar
13. Malzemeleri istenilen nitelikte keser.
Kazanımlar
1. Yaşamın sürdürülebilmesi için gerekli olan kaynakları verimli kullanır.
Amaç 12. Çevredeki güzellikleri koruyabilme
Kazanımlar
1. Çevredeki güzelliklerin korunma nedenlerini söyler.
2. Çevredeki güzellikleri korumak için yapılması gerekenleri açıklar.
Bilişsel Alan
Amaç 16. Belli durum ve olaylarla ilgili neden - sonuç ilişkisi kurabilme
Kazanımlar
Amaç 18. Problem çözebilme
Kazanımlar
1. Problemi söyler.
2. Probleme çeşitli çözüm yolları önerir.
Deney, soru - yanıt
MATERYALLER
Süt kutusu, toprak, taş, su, makas, erozyona uğramış ve uğramamış bölgelerin görselleri
Erozyon
ÖĞRENME SÜRECİ
• Etkinliğe erozyonun oluşumu ile ilgili kısa bir film izleyerek ve/veya ilgili kısa bir öykü okuyarak başlayın. Bu
konuda TEMA Vakfı aracılığıyla uzmanlardan yardım da alabilirsiniz.
• Çocukların 3 - 4 kişilik gruplara ayrılmalarına yardımcı olun.
• Her bir gruba boş bir süt kutusu, biraz toprak, taş ve su verin. Çocuklara süt kutularının içine ağaçları yandığı için
artık ağacı kalmayan ormanlar yapacağınızı söyleyin.
• Süt kutusunun üst yüzeyinin kesilmesini ve kutunun ¾‘ünün taş ve toprak ile doldurulmasını sağlayın.
Çocukların akıntıyla birlikte yaşanabilecek toprak kaybını somut olarak görmeleri için, makasla kutunun yan tarafına
taş ve toprak seviyesinde bir kesit açın.
• Çocukların fazla miktarda suyu yavaşça kartona dökmelerini ve süreci gözlemlemelerini sağlayın. Suyun etkisiyle
kutunun yanındaki kesitten çok fazla toprağın döküldüğü görülecektir.
29
• Çocuklara bu olaya erozyon adı verildiğini söyleyin ve erozyon hakkında etkinliğin başında edindiğiniz bilgileri
hatırlatın.
• Ekteki erozyona uğramış ve uğramamış bölgelerin görsellerini kullanarak doğal ortamda nasıl bozulmalar
meydana geldiğini gösterin.
• Daha sonra çocuklara bu yüzeyde ağaçlar olsaydı ne olurdu diye sorun ve ağaçlandırmanın erozyonu önleyici
rolü hakkında konuşun.
• Çocukların “Toprağın üzerinde ağaç olsaydı ne olurdu?” sorusuna verdikleri yanıtları tek tek kaydedin ve
çocuklara geri bildirim verin.
• Bu etkinliğin sınıfınızı kirleteceği ihtimalini göz önünde bulundurarak gerekli önlemleri alabilirsiniz.
• Çocuklarla yağmurlu bir günde toprak bir alanda gözlem yapabilir, toprak hareketlerini gözlemleyebilirsiniz.
Oluşan küçük yarıkların (parmak erozyonu) büyük bir erozyona yol açabileceğini söyleyebilirsiniz. Böylece
çocuklarda yakın çevreleri hakkında farkındalık yaratabilirsiniz.
• Çocukların ağaçlandırılmış toprakta erozyon riskinin azaldığını anlamaları için farklı bir fen etkinliği de
yapabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Aileleri yapacağınız etkinlik hakkında önceden bilgilendirin ve süt kutusu temin etme konusunda yardımlarını
isteyin.
30
ETKİNLİK 7 – RÜZGÂRLA UÇAN TOPRAKLAR
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Amaç 13. Çevreyi estetik bakımdan düzenleyebilme
Kazanımlar
2. Çevre sorunları ile ilgili kendi yapabileceklerine örnek verir.
Dil Alanı
Kazanımlar
2. Görsel materyallerle ilgili soru sorar.
4. Görsel materyalleri açıklar.
Bilişsel Alan
Amaç 16. Belli durum ve olaylarla ilgili neden sonuç ilişkisi kurabilme
Kazanımlar
Kazanımlar
3. Çözüm yolları içinden en uygun olanlarını seçer.
Deney, analoji, gözlem, soru - yanıt
MATERYALLER
2 adet yayvan kap, çimli toprak, kum, saç kurutma makinesi
Erozyon, toprak
ÖĞRENME SÜRECİ
• Yayvan iki kaptan birinin içine kum, diğerinin içine ise çim ekilmiş toprak (toprakta çim kökleri bulunsun) koyun.
• Saç kurutma makinesini önce içi kum dolu olan kaba yatay bir şekilde tutarak çocuklarla birlikte gözlemleyin.
• Saç kurutma makinesini içinde çim ekilmiş toprak olan ikinci kaba da yatay bir şekilde aynı sürede tutarak
çocuklarla birlikte gözlemleyin.
• Çocuklarla iki kabın içinde kalan toprak miktarını karşılaştırın.
• Neden kaplardan birinde daha az, diğerinde ise daha çok toprak olduğunu çocuklarla tartışın (kaplardan birinde
diğerine göre daha az toprak kalmıştır çünkü çim ve kökleri toprağı tutarak toprağın uçmasını engellemiştir).
• Saç kurutma makinesinin toprakta yaptığı etkiyi (analoji yöntemini kullanarak) rüzgârın toprakta yaptığı etkiye
-erozyona- benzetin. Erozyonun toprak üzerindeki olumsuz etkisini çocukların yaşına uygun düzeyde anlatın.
• Rüzgâr erozyonunu önlemek için neler yapılabileceğini çocuklara sorarak tartışın.
31
•
Çocuklar rüzgâr erozyonunun toprağa verdiği zararları anlayabildiler mi?
•
Çocuklar erozyonu azaltmak için çözüm önerilerinde bulunabildiler mi?
•
Çocuklar erozyonu azaltmak için kendi yapabilecekleri eylemlere örnek verebildiler mi?
• Çocukların yüzlerine toprak gelmemesi için toprağın uçuşmayacağı yönde durmaları sağlanmalıdır.
• Bu etkinliğin sınıfı kirleteceği düşünülerek ortam ona göre seçilmeli ve düzenlenmelidir.
• Bu etkinlik öncesinde çocukların içinde bitki kökü, parçaları barındıran ve barındırmayan toprakları görüp ayırt
edebilmeleri için bahçeye çıkabilirsiniz. Ellerine alıp incelemelerini sağlayabilirsiniz.
• Deney öncesinde veya sonrasında sınıfa erozyona uğramış ve uğramamış bölgelerin fotoğraflarını getirerek
çocuklarla fotoğraflar hakkında sohbet edebilirsiniz.
• Çocuklarla hareketli bir oyun oynayıp rüzgâr - toprak - erozyon ilişkisini canlandırabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Yapılan etkinlik fotoğraflanıp bilgisayarda powerpoint gösterisi halinde düzenlenebilir. Ebeveynler sınıfa davet
edilip isteyen birkaç çocuğun bilgisayardan bu sunuyu göstererek o gün öğrendiklerini anne babalara anlatması
sağlanabilir. Böylece çocuklar çevre sorunlarından bir tanesi hakkında ebeveynlerini bilgilendirmiş olurlar.
32
ETKİNLİK 8 – TOPRAĞI TUT UÇMASIN
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Kazanımlar
5. Sözel yönergelere uygun olarak koşar.
Kazanımlar
Kazanımlar
Dil Alanı
Kazanımlar
2. Görsel materyallerle ilgili sorular sorar.
Oyun
MATERYALLER
Rüzgâr erozyonu ile ilgili görseller
Erozyon, rüzgâr erozyonu
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocukları oyunu oynayabilecekleri park, bahçe, kır, ormanlık alan gibi açık bir alana çıkarın ve onlara erozyonla
ilgili bir oyun oynayacağınızı söyleyin.
• Rüzgârın kuvvetli estiği yerlerde toprağı uçurarak sürüklediğini, toprağın faydalı kısımlarının bu şekilde
sürüklendiği için bunun toprağa zarar verdiğini ve buna rüzgâr erozyonu dendiğini hatırlatın. Bunu önlemek için
ağaç dikilebileceğini ve sizin de bununla ilgili bir oyun bildiğinizi söyleyerek oyunun kurallarını anlatın.
• “Toprağı Tut, Uçmasın!” oyunu şu şekilde oynanır: Çocuklar alana istedikleri gibi dağılarak oldukları yerde
kımıldamadan dururlar. Artık onlar ‘toprak’tır. Toprakların kımıldamadan durmaları, ebe gelirken kaçmamaları
gerekmektedir. İçlerinden bir gönüllü ebe (rüzgâr) olarak öne alınır. Bir diğer gönüllü çocuk da koruyucu (ağaç)
olarak seçilir. Ebe ve koruyucu yüzleri gruba dönük yan yana dururlar. Öğretmenin işaretiyle oyun başlar ve ebe
(rüzgâr), toprak olan arkadaşlarını ebelemeye çalışır. Ebe topraklardan herhangi birine koşup değmeden önce
koruyucu, ebe ile toprak arasına girerse, toprağı korur. Eğer ebe toprağa değmeyi başarırsa toprak “erozyona
uğradım!” diye bağırır ve çömelir, oyunun sonuna kadar bekler. Ebenin amacı tüm toprakları çömeltip erozyona
uğratmak, koruyucunun (ağacın) görevi ise toprakları korumaktır. Oyun grubun farklı kararlarına göre
33
sonlandırılabilir. Bazen tüm topraklar erozyona uğrayana, bazen de koruyucu (ağaç) bazı toprakları erozyona
uğramaktan koruyana kadar devam eder. Ardından başka bir ebe ve koruyucu ile oyun yeniden başlatılabilir.
• Oyunun ardından sınıfa dönüldüğünde, oyun ile benzeşim kurularak rüzgâr erozyonu ve ağaçlandırmanın
toprağı korumadaki öneminden bahsedilir. Anlatımı güçlendirmek için rüzgâr erozyonu ile ilgili fotoğraflar
gösterilir, videolar izletilebilir. Açık uçlu sorular sorularak verilen bilgileri anlayıp anlamadıkları değerlendirilir.
•
Oyun, çocukların rüzgâr erozyonu ile ilgili bilgilerini pekiştirici oldu mu?
•
Çocuklar oyundan keyif aldılar mı?
•
Ortam oyun için uygun muydu?
•
Çocuklar erozyonla ilgili sorduğunuz sorulara anlamlı yanıtlar verebildiler mi?
• Bir önceki “Rüzgârla Uçan Topraklar” etkinliğini çocuklara hatırlatarak bu etkinlikle ilişkilendirin.
• Etkinliği uygulayacağınız alanı önceden gidip görmeyi unutmayın.
•
Aynı etkinliği su erozyonuna uyarlayarak gerçekleştirebilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Aileleri yapacağınız etkinlik hakkında önceden bilgilendirebilir ve etkinliğin ardından erozyonla ilgili görselleri
çoğaltarak, açıklayıcı kısa bilgiler de ekleyerek eve gönderebilirsiniz.
34
ETKİNLİK 9 – DÖNDÜĞÜMDE GÖRÜŞÜRÜZ
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Amaç 4. Küçük kaslarını kullanarak belirli bir güç gerektiren hareketleri yapabilme
Kazanımlar
1. Nesneleri kopartır/yırtar.
2. Nesneleri sıkar.
4. Malzemelere elleriyle şekil verir.
Kazanımlar
Dil Alanı
Kazanımlar
Soru - yanıt, uygulamalı çalışma
MATERYALLER
Artık kâğıtlar, ılık su, tutkal, un
Geri kullanım, kâğıt tasarrufu
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklara kâğıdın neden yapıldığını sorun. Ağaçtan yapıldığı konusunda bilgilendirin. Çocukların dikkatini
ağaçların toprak için önemine ve erozyonla mücadeledeki önemine çekin (Bu konuda görseller de kullanılabilir).
Erozyon ile ilgili olarak önceki günlerde yaptıkları etkinliklerde neler yaptıklarını, neler gözlemlediklerini
hatırlamalarını sağlayın. Çocukların kâğıt tüketimine ve kâğıt tüketiminin yol açtığı ağaç kesimlerine karşı farkındalık
kazanmaları için bir hafta boyunca etkinlik sonrası artan atık kâğıtları biriktirmelerini isteyin.
• Bir hafta sonunda bütün çocukların biriktirdikleri kâğıtları bir araya getirmelerini sağlayın.
• Gereksiz kâğıt tüketiminin yol açabileceği sorunlar ve çözüm önerileri üzerine konuşun. Çocukların kullanılmış
kâğıtların tekrar nasıl kullanılabileceğine dair görüşlerini tek tek alın ve not edin.
• Çocuklara kullanılan kâğıtları tekrar kullanmanın bir yolu olarak onlardan “kâğıt hamuru” yapabileceğinizi
söyleyin.
• Çocukların biriktirdiği artık kâğıtları bir kabın içerisine küçük küçük bölerek parçalamalarını sağlayın. Kâğıtları ılık
su ile ıslatın.
35
• Çocuklar gün boyunca kâğıtlardaki değişimi gözlemleyebilirler. Gün sonunda ya da ertesi sabah suda eriyen
kâğıtların içine tutkal ve biraz da un dökerek kâğıtlardan kahverengi renkli bir hamur elde edin.
• Bu hamuru çocuklar oyun hamuru olarak kullanabilirler. Renk renk boyayarak sanat etkinlikleri yapabilirler.
destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik / yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim
•
Çocuklar kâğıt tüketimini azaltmak için çözüm önerilerinde bulunabildiler mi?
•
Çocuklar artık kâğıtların tekrar kullanımıyla ilgili yaratıcı yanıtlar verebildiler mi?
• Çocukları, ailelerini ve çevrelerindeki insanları da kâğıt toplama sürecine katmaları için cesaretlendirebilirsiniz.
• Kaç ağaç kesip işlenerek ne kadar kâğıt elde edildiğini anlatan bir kitap okuyabilir veya küçük bir belgesel izleyip
konuşabilirsiniz.
• Çocuklarla birlikte okulda atık kâğıt kutusu oluşturarak hem “geri kullanım” ve “kâğıt tasarrufu” sağlama
tutumlarının benimsenmesini kolaylaştırır; hem de etkinliğin diğer gruplar tarafından da yapılmasını
sağlayabilirsiniz.
• Bahçede veya sınıfta toprak ve suyu karıştırarak “çamur hamuru” oluşturup değişik materyaller yapmalarını,
ardından, güneşte kuruyan bu materyallerle oynamalarını sağlayabilirsiniz.
• Çocuklara kullanılmış kâğıtlarla neler yapabileceklerini sorabilir, çocukların yanıtlarını panoda sergileyebilirsiniz.
• Çocuklarla yaptığınız kâğıt hamurundan yeniden kâğıt oluşturabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Aileleri evde artık materyal (yumurta kolisi, plastik şişe, vb.) biriktirebilecekleri ve bu artık materyallerle sanat
etkinlikleri yapabilecekleri konusunda yönlendirebilirsiniz.
36
ETKİNLİK 10 – HAYDİ AĞAÇLAR TOPRAĞI TUTALIM
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Kazanımlar
Kazanımlar
Dil Alanı
Kazanımlar
Psikomotor Alan
Kazanımlar
1. Değişik yönlere yuvarlanır.
2. Değişik yönlere doğru uzanır.
Bilişsel Alan
Kazanımlar
3. Çözüm yollan içinden en uygun olanlarını seçer.
Canlandırma
MATERYALLER
Çocuk sayısı kadar sandalye
Erozyon
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklara, şimdi hepsinin yeryüzünün değerli örtüsü “toprak” oldukları yönergesini verin ve çocukların yere
yatmalarını sağlayın.
• Çocuklara toprağın üzerinde ve altında neler olduğunu sorun. Daha sonra çocukların söyledikleri canlı veya
nesnelermiş gibi sınıftaki sandalyeleri çocukların üzerine koyun (çocuklar sandalyelerin ayakları arasında yatıyor
durumda olmalılar). Daha sonra çocuklara “Siz olmasanız, bu çiçekler büyüyemez, bu ağaçlar uzayamazdı. Siz
37
olmasanız, bu böcekler, hayvanlar beslenemez, uyuyacak yer bulamazdı. Ama aynı şekilde onlar olmasaydı siz de
yaşayamaz ve sağlıklı olamazdınız!” deyin.
• Daha sonra çocuklara toprağın üzerinde hiç ağaç olmadığında neler olabileceği konusunda konuşacaklarını ve
durumu canlandıracaklarını söyleyin ve sandalyeleri kaldırın.
• Ses tonunuzu ayarlayarak, beden dilinizi de kullanarak çok fazla yağmur yağdığı ve çok şiddetli rüzgâr estiği
yönergesini verin. Çocukların böyle bir ortamda kalmış gibi hareketlerini (yuvarlanma ve yer değiştirme gibi)
yönlendirmelerine yardımcı olun. Çocuklara çok fazla yağmur yağarsa ve çok şiddetli rüzgâr eserse toprağa ne olur
diye sorun. Yağan yağmur ve rüzgârın etkisiyle toprak taşınacak ve erozyon meydana gelecektir. Çocukların
yuvarlanmaları ve yer değiştirmeleri ile rüzgâr erozyonunu ilişkilendirmeye çalışın.
• Daha sonra çocukların üzerine birer sandalyeyi tekrar koyun. Bu kez üzerlerinde kocaman bir orman olduğunu
söyleyin. Yine çok yağmur yağdığı ve çok şiddetli rüzgâr estiği yönergesini verin ve çocuklardan yine hareket
etmelerini isteyin. Bir yandan da“…ağaçların kökleri toprağın rüzgâr erozyonu ile uçmasını engelliyormuş. Topraklar
bundan çok memnun oluyor ve köklere sıkı sıkı tutunup, iyi ki varsınız! diyorlarmış…” şeklinde ilerleyen küçük bir
öykü anlatın. Bu öyküyü de dinleyen çocuklar bu kez bir önceki aşamadaki gibi hareket edemeyeceklerdir.
Çocukların dikkatini ağaçlandırılmış toprağın erozyona direnç gösterdiğine çekin.
• Erozyonu engellemek için neler yapılabilir konusunda konuşun ve ağaçlandırmanın iyi bir çözüm olabileceği
noktasına çocukları götürün. Genel olarak süreci çocuklarla değerlendirdikten sonra etkinliği tamamlayın.
Aşağıdaki sohbetin sonuçlarını kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları
•
Etkinlik sonrasında çocuklarla sohbet ederek erozyonu ve nedenlerini anlayıp anlamadıklarını
değerlendirebilirsiniz.
• Çocukların erozyon kavramını anlamada güçlük çekeceklerini göz önünde bulundurarak etkinlik öncesinde ve
sürecinde oluşabilecek kavram yanılgıları konusunda dikkatli olun.
• Bu süreci kolaylaştırmak üzere sınıfın bir köşesinde çocuklara incelemeleri için erozyon ile ilgili kitaplar veya
görsel materyaller sunabilir, çocuklarla kitaplar hakkında konuşabilirsiniz.
• Grubunuzun özelliğine göre güvenli olmayacağını düşünürseniz toprağın üstündeki bitki örtüsü ya da hayvan
yerine sandalye kullanmaz, bu rolleri çocuklara verebilirsiniz. Bu rolleri alan çocuklar şiddetli yağmur ve rüzgârda
toprak olan çocukların hareketlerini kısıtlayacak şekilde onları tutabilirler.
• Etkinlikten önce çocuklara erozyon ile ilgili bilgilendirici bir kitap okumak veya birlikte bir belgesel izlemek
canlandırma etkinliğinin daha iyi anlaşılarak yapılmasını sağlayacaktır.
• Yine etkinlikten önce çocuklara erozyon oluşumunu anlatan bir deney de yaptırabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Aileleri çocuklarıyla birlikte bir ağaç dikme kampanyasına katılarak, birlikte ağaç dikmeleri için
yönlendirebilirsiniz.
38
ETKİNLİK 11 – AĞAÇ ANSİKLOPEDİMİZ
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Amaç 2.El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme
Kazanımlar
Amaç 4. Kendi kendini güdüleyebilme
Kazanımlar
1. Kendiliğinden bir işe başlar.
2. Başladığı işi bitirme çabası gösterir.
Amaç 11.Estetik özellikler taşıyan ürünler oluşturabilme
Kazanımlar
Bilişsel Alan
Kazanımlar
Amaç 5. Varlıkları çeşitli özelliklerine göre eşleştirebilme
Kazanımlar
1. Varlıkları birebir eşleştirir.
Araştırma - inceleme, uygulamalı çalışma
MATERYALLER
Resim kâğıdı (A4 boyutunda), A4 boyutunda sert karton, ip / kurdele, boya kalemleri, gazete veya dergi sayfaları,
yapıştırıcı
Ağaç, ansiklopedi
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklarla birlikte ağaçlarla ve başka nesnelerle ilgili birkaç ansiklopedi inceleyin. Ansiklopedinin ne demek
olduğunu, içinde ne tür bilgilerin olduğunu, nasıl kullanıldığını açıklayın ve çocuklara kendi ağaç ansiklopedilerini
yapmak isterlerse nelere ihtiyaçları olabileceğini sorun.
• Çocukların yanıtlarını kaydedin ve ağaç resimlerini evdeki eski dergilerde veya gazetelerde de bulabileceklerini
söyleyin. Evden buldukları resimleri ve bahçelerinden topladıkları ağaç yapraklarını sınıfa getirmelerini isteyin.
Sınıfa getirilen ağaç resimlerine bakarak hangi yaprak hangi resimdeki ağacın yapraklarına benziyorsa o ağaç
resmiyle aynı sayfaya yapıştırmalarını isteyin.
• Yapıştırılan yaprak ve ağaç resimlerinin altlarına çocukların isimlerini yazın.
• Hazırlanan sayfaları ve karton kapakları delgeçle delin. Kapak ve sayfaları birleştirin, deliklerinden ip/kurdele
geçirip bağlayın. “Sınıfın Ağaç Ansiklopedisi”ne çocuklarla birlikte kararlaştırdığınız bir isim bularak karton kapağın
üzerine yazın ve çocuklardan kapağı süslemelerini isteyin.
39
• Ansiklopedideki ağaçların ismini çocuklarla birlikte araştırın, bunun için farklı ansiklopedileri ve kaynakları
kullanın. İsmini ve bazı özelliklerini bulduklarınızı ilgili sayfaya kaydedin.
• Ansiklopediyi sınıf kitaplığına koyarak zaman zaman çocuklarla birlikte inceleyin.
Çocuklara aşağıdaki soruları yönelterek çocuklarla süreç hakkında sohbet edin. Çocukların yanıtlarını kaydederek
yeni sözcük ve kavramları kazanmada yeterlilik/yetersizlik durumlarını belirleyin ve planınızın değerlendirme
bölümüne yazın.
•
Ansiklopedi nedir?
•
Sizce neden ansiklopediye ihtiyacımız vardır?
•
Bu ansiklopediyi yaparken farklı ağaç türlerini tanıdık. Başka nelerin ansiklopedisini yapabiliriz?
• Sınıfınızda önceden konu ile ilgili, resimli, renkli kaynak kitaplar bulundurun.
• Etkinlik öncesinde doğa gezisine çıkarak çocuklarla birlikte ağaçları gözlemleyebilir veya ansiklopedi yapımı
sonrasında gözlem için bir gezi düzenleyebilirsiniz. Gözlem sırasında çocuklara büyüteç vererek çocukları çeşitli
sorularla yönlendirebilirsiniz (Örneğin “Bu ağaç gövdesinin yüzeyi nasıl? Kokusu nasıl? Yaprakları ne büyüklükte?
Ne renk? Çiçekleri var mı? Meyvesi var mı? vb.).
• Ağaçlarla ilgili ansiklopedi yapıldıktan sonra çocukların ilgilerine göre hayvan, bitki veya böcek resimleri
kullanarak da ansiklopediler yapabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Etkinliği ailelerin de sürece katılımıyla gerçekleştirebilirsiniz. Ebeveyni doğayla ilgili çalışan varsa sınıfa davet
ederek ağaçlarla ilgili sohbet edebilirsiniz. Etkinlik öncesinde veya sonrasında ailelerin de katıldığı bir doğa gezisi
düzenleyebilirsiniz.
• Aynı etkinliği ebeveynler evde çocuklarıyla uygulayabilir, ağaçlarla ilgili çeşitli resimleri topladıktan sonra birlikte
ağaç ansiklopedisi yaparak kütüphanelerine koyabilirler.
• TÜBİTAK Yayınlarından “Doğa - Ağaçlar”, “İlk Okuma -Yağmur Ormanları”, “İlk Okuma - Ağaçlar” ve “Ağaçlar
Çıkartma Kitabı” ebeveynlere tanıtılarak çocukları ile birlikte yararlanabilecekleri kitaplar olarak önerilebilir.
40
ETKİNLİK 12 – AĞACINLA TANIŞ
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Kazanımlar
1. Kendiliğinden iletişimi başlatır.
3. Grupta sorumluluk almaya istekli olur.
4. Aldığı sorumluluğu yerine getirir.
7. Gerektiğinde lideri izler.
8. Gerektiğinde liderliği üstlenir.
9. Etkinliklerin süresine ilişkin yönergeye uyar.
11. Gerekli durumlarda kararlılık gösterir.
Kazanımlar
Kazanımlar
4. Görsel sanat etkinliklerinde özgün ürün yapar.
Dil Alanı
Kazanımlar
7. Duygu, düşünce ve hayallerini yaratıcı yollarla açıklar.
Psikomotor Alan
Kazanımlar
9. Değişik malzemeler kullanarak resim yapar.
Bilişsel Alan
Kazanımlar
Kazanımlar
2. Dikkatini nesne /durum / olay üzerinde yoğunlaştırır.
Soru - yanıt, alan gezisi, uygulamalı çalışma
MATERYALLER
Büyük kraft kâğıtları, çeşitli boya kalemleri
Orman, ağaç, bitki, hayvan
41
ÖĞRENME SÜRECİ
• Etkinliğe başlarken etkinlik süresince öğrenilmesi beklenen konulara ilişkin olarak çocuklara aşağıdaki soruları
yöneltin:
•
Daha önce hiç ormana gittiniz mi?
•
Ormanda bulunan bitkiler nasıldır?
•
Ormanda bulunan ağaçlar nasıldır?
•
Bir ağacın dalında veya gövdesinde hangi hayvanlar yaşıyordur?
•
Sizce bir ağaç en fazla ne kadar büyük olabilir?
• Sorular üzerinde konuştuktan sonra çocuklara, “Şimdi sizinle bir geziye gideceğiz ve orada farklı bitki türleri ve
ağaçlar göreceğiz” deyin ve onları yakınlardaki ormanlık bir alana götürün.
• Çocuklara seçtikleri birer ağacın etrafında el ele tutuşup çemberler oluşturmalarını söyleyin. Çemberler
tamamlandıktan sonra,“Şimdi bu ağacın sizi duyduğunu düşünün. Sizi duysaydı ona ne söylerdiniz?” diyin.
Çocuklara düşünmeleri için süre verdikten sonra her birinden ağaca söylemek istediklerini yüksek sesle
söylemelerini isteyin. “Sizce bu ağaç konuşabilseydi şimdi bize neler söylerdi?”diye sorun ve cevapları dinleyin.
• Sohbet bitince çocukların ağaçlara dokunmaları, dış yüzeylerini koklamaları ve başlangıç sorularınızda yer alan
ağaçların dallarında ve gövdesinde yaşayan canlıları, ormandaki bitkileri gözlemlemeleri için süre verin.
• Sınıfa dönünce çocukları 3’er 4’erli gruplara ayırarak her gruba bir kraft kâğıdı ve çeşitli boyalar verin. Gezide
gözlemlemiş olduklarının resmini yapmasını isteyin. Bu sırada çocukların ağaca söylediklerini ve ağacın onlara
söylediklerini de düşünmelerini isteyin.
• Çocuklar resimlerini tamamladıktan sonra resimlerinde yer alan ağaçlar, bitkiler ve hayvanları grup grup
birbirlerine anlatmalarını isteyerek etkinliği değerlendirme aşamasına geçin.
Süreci izleyin ve çocukların amaç ve kazanımlara ulaşma durumlarını kaydedin. Gezi sonrasında yaptıkları sanat
etkinliğini de çocukların yeni kavram ve sözcükleri kullanma durumlarını değerlendirmede kullanın. Değerlendirme
sonuçlarınızı günlük planınızın değerlendirme bölümüne yazın.
• Orman gezisi için önceden yönetimden izin almayı ve velileri bilgilendirmeyi unutmayın.
• Alan gezisine çıkmadan önce gezi süresince uyulması gereken kuralları sınıfta çocuklarla konuşun.
• Yanınıza fotoğraf makinesi almayı unutmayın ve süreci fotoğraflayın.
• Çocuklarla “Ağaca Sarıl” oyununu oynayabilirsiniz. Çocuklar ikişerli grup olurlar. Birinin gözleri kapalıdır. Diğeri,
gözleri kapalı olan eşini tutarak bir ağaca götürür ve ağaca sarılmasını ister. Gözlerini ağaçtan uzakta açtığında
hangi ağaca sarılmış olduğunu bulmaya çalışır. Tüm eşler bu oyunu farklı ağaçlarla oynarlar.
• Parmak boyalarıyla büyük bir çarşafa resim, atık malzemelerle üç boyutlu çalışma yapabilirsiniz.
• Ertesi gün, çektiğiniz fotoğrafların çıktısını alarak çocuklarla etkinlik sürecini sırasıyla hatırlayıp öğrendikleri
kavramları tekrar konuşabilmek amacıyla “olay sıralama çalışması” yapabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Ebeveynlerden çocukları ile birlikte yaptıkları bir doğa gezisi sonrasında çocuklarının gözlemlediklerini
resmetmelerini isteyebilirsiniz. Resim yaparken evdeki malzemeleri kullanarak kolaj, baskı vb. teknikleri
uygulayabilirler.
• Aynı etkinliği, ailelerin de katıldığı bir doğa gezisinde ailelerle birlikte uygulayabilirsiniz.
42
ETKİNLİK 13 – KAPLUMBAĞA NE YESİN?
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Kazanımlar
Kazanımlar
3. Çevredeki güzellikleri korumada sorumluluk alır.
Kazanımlar
1. Çevresinde gördüğü güzel/ rahatsız edici durumları söyler.
Bilişsel Alan
Amaç 6. Varlıkları çeşitli özelliklerine göre gruplayabilme
Kazanımlar
6. Varlıkları kullanım amaçlarına göre gruplar.
Alan gezisi, soru - yanıt, deney, gözlem
MATERYALLER
Cam, plastik ve kâğıt çöpler, meyve- sebze kabukları, poşet parçaları
Geri dönüşüm, çevre kirliliği, geri dönüşebilen atıklar
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklara doğada sahipsiz yaşayan hayvanların nasıl beslendiğini sorun ve örnekler vermelerini isteyin.
• Onlara okula gelirken yolda gördüğünüz poşet yemeye çalışan kaplumbağadan bahsedin.
• Kaplumbağanın poşeti topraktan çıkardığını ve bitki sanıp yemeye çalıştığını anlatın.
• Çevremizde bu poşet gibi bir sürü atık olduğu ve bu atıkların doğada yaşayan bütün canlılara ve toprağa zarar
verdiği hakkında konuşun.
• Çocuklara onları kaplumbağayı gördüğünüz yere götüreceğinizi söyleyin ve hep beraber okulunuzun
yakınındaki, önceden belirlediğiniz ve çeşitli atıkları (meyve- sebze kabukları; cam şişe; çeşitli plastikler; çeşitli artık
kâğıt kutular; poşet parçaları) bıraktığınız yere gidin.
• Burada öncelikle çocuklara bulundukları ortamda kendilerini rahatsız eden şeyleri sorun ve çocuklar atıkları fark
edene kadar soru-yanıt yöntemi ile yanıtlarını alın.
• Bu çöplerin doğaya ve insanlara ne gibi zararlar verebileceği hakkında konuşun ve çocuklardan çözüm önerileri
üretmelerini isteyin.
• Çocuklar atıkları toplamayı önerdiklerinde ise onları gruplara ayırın ve bütün çöpleri toplayarak bir araya
getirmelerini sağlayın.
• Çocukları bir araya topladıkları bu atıkları kendi içinde gruplamaları için yönlendirin.
43
• Plastikler, cam şişeler, kâğıtlar, organik atıklar olarak gruplandırdığınız atıkların özellikleri hakkında çocuklarla
konuşun. Bu atıkların bir kısmının (plastikler, camlar ve kâğıt) geri dönüşebileceğinden bahsedin. Bunun için geri
dönüşüm kutuları olduğunu, bu kutularda biriken cam, plastik ve kâğıtların fabrikalarda işlemden geçerek tekrar
kullanılabildiğini anlatın, çocuklara ayırdığınız plastik, cam ve kâğıtları geri dönüşüm kutusuna götürmeyi teklif edin.
• Naylon poşet parçaları ve meyve- sebze kabuklarından hangisinin doğaya ve doğada yaşayan canlılara daha
fazla zarar verebileceğini sorun.
• Bu süreci somutlaştırmak için bir parça naylon poşeti ve bir miktar meyve kabuğunu toprağa gömün. Birkaç gün
sonra aynı yere tekrar gidin; çocukların dikkatini poşetin olduğu gibi durduğuna, meyve kabuklarının ise çürüyerek
toprağa karışmaya başladığına çekin.
• Çocukları geri dönüşebilen çöpleri üstünde kâğıt/ cam/ plastik yazan geri dönüşüm kutuları ile eşleştirmeleri
beklenen bir okuma - yazmaya hazırlık etkinliği ile değerlendirin.
• Etkinliğin sonuçlarına bakarak çocukların bu konudaki yetersizlik / yeterlilik durumlarını günlük planınızın
değerlendirme bölümüne yazın.
• Çocuklar geri dönüşüm kavramını anlamakta zorluk yaşayabilirler. Bu yüzden onlara sadece bilmeleri gerektiği
kadarını basitçe anlatın, sorularına yanıt verin ve çok fazla detaya girmeyin.
• Çocukların geri dönüşümü anlayabilmeleri için video ve resimlerden yararlanın.
• Geri dönüşüm kutularının olmadığı bir yerleşim yerindeyseniz öğrenme sürecinde değişiklik yapmayı
unutmayın. Böyle bir durumda okul yönetiminizle beraber yerel yönetim yetkililerini ziyaret edip geri dönüşüm
sisteminin başlatılması konusunu gündeme getirin.
• Çocuklarla birlikte gezi alanına gitmeden önce sokakta yaşayan hayvanları ve onların nasıl beslendiğini
gözlemleyebilirsiniz.
• Gezi alanına giderken sokakta gördüğünüz atıklara, çöp kutularına ve varsa geri dönüşüm kutularına çocukların
dikkatini çekebilirsiniz.
• Etkinlikten önce çocuklara atıkların geri dönüşüm sürecini anlatan bir öykü anlatabilir, konuyu drama yöntemi
ile ele alabilirsiniz.
• Çocukların geri dönüşüm sürecini daha iyi anlayabilmeleri için “Çöp ve Geri Dönüşüm” ve “Atık mı Hiç Dert
Değil” (TÜBİTAK Yayınları) gibi kitaplardan yararlanarak Türkçe etkinlikleri planlayabilirsiniz.
• Bu süreçte sınıfta cam, plastik, kâğıt için geri dönüşüm kutuları oluşturabilir, çocukların geri dönüşüm sürecine
yönelik çevre dostu davranışlar edinmesine destek olabilirsiniz.
• Geri dönüşüm konusunda pillerin atıklarla birlikte atılmaması gerektiğini de vurgulayabilir, atık pillerin
toplanması konusunda http://www.tap.org.tr/ internet sitesinden bilgi alabilirsiniz. Bu sitedeki yönlendirmelerle,
çeşitli boyutlarda ücretsiz pil toplama kutusu talep edebilirsiniz. Kutular geldiğinde çocukların kutuları evlerine
götürmelerini ve ebeveynlerini yaptıkları hakkında bilgilendirmelerini sağlayın.
AİLE KATILIMI
• Çocuklarla birlikte ailelere verilmek üzere evde bulunabilen ve geri dönüşebilen materyaller hakkında bilgi verici
bir bülten hazırlanabilir. Bültende çocukların çizdiği ya da hazır dergilerden kesip yapıştırdığı geri dönüşebilen
materyal resimleri de yer alabilir. Bültenin evlere gönderilmesinin ardından aileleri bu materyalleri biriktirmeleri ve
geri dönüşüm kutusuna atmaları için yönlendirebilirsiniz.
44
ETKİNLİK 14 – BİTKİLER NEREDE VE NASIL BÜYÜR?
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Dil Alanı
Kazanımlar
Bilişsel Alan
Kazanımlar
Amaç 8. Nesneleri ölçebilme
Kazanımlar
1. Ölçme sonucunu tahmin eder.
2. Standart olmayan birimlerle ölçer.
Kazanımlar
Kazanımlar
Deney, gözlem
MATERYALLER
Çabuk çimlenen ve bölgede yetişen bir bitkinin tohumları, küçük saksı ya da plastik bardaklar, hazır satılan saksı
toprağı, küçük taşlı sokak toprağı ve inşaat ya da deniz kumu
Toprak, toprak türleri
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklardan yarım daire şeklinde oturmalarını isteyin. Çocuklara bitkilerin nasıl büyüdüklerini ve büyümek için
nelere ihtiyaç duyduklarını sorun. Çocukların yanıtlarını kaydedin. İhtiyaç duyulursa “Yeryüzünde Yaşam (TÜBİTAK
Yay.)”isimli kitabın “Çiçekler Nasıl Büyür?” bölümündeki bilgiler ve resimlerden yararlanın.
• Daha sonra “Peki, acaba bitkiler toprak olan her yerde büyür mü?” diye sorun ve çocukların yanıtlarını aldıktan
sonra bunu deneyip görebileceklerini onlara söyleyin.
• Çocuklardan 2-3 kişilik gruplara ayrılmalarını isteyin. Her gruba üçer tane saksı ya da plastik bardak verin.
• Daha sonra üç ayrı poşette hazırlanmış küçük taşlı sokak toprağını, inşaat ya da deniz kumunu ve saksıda bitki
yetiştirmek üzere satılan saksı toprağını çocuklara gösterin. Çocuklardan bu üç farklı türdeki toprağı inceleyerek
benzer ve farklı yönlerini belirtmelerini isteyin. Çocuklar karşılaştırmayı yaptıktan sonra 3 kabın içine bu toprakların
her birinden doldurmalarını isteyin.
45
• Bütün gruplar toprakları doldurduktan sonra bölgede sıklıkla yetişen ve çabuk çimlenebilen bir bitkinin
tohumlarının yetişkin hallerinin resimlerini gösterip haklarında biraz bilgi vererek gruplara dağıtın.
• Çocuklar tohumlarını toprağa gömdükten sonra toprağı bir miktar sulamalarını isteyin. Daha sonra üzerinde
gruptaki çocukların isimlerinin yazıldığı saksıları, sınıfta ya da okulda uygun bir yere yerleştirin.
• Tohumlar çimlendikten sonra belli aralıklarla büyüyen filizin uzunluğunu hazırladığınız ve standart olmayan bir
ölçme aracıyla (belli uzunluktaki bir ip gibi) ölçün. Ölçümleri her grup için ayrı bir kartona kaydedin.
• En az 3-4 ölçüm yaptıktan sonra çocuklarlarla birlikte kartonlardaki kayıtlara bakarak hangi toprakta bitkilerin
daha fazla uzadığı ve büyüdüğü ile ilgili konuşun.
• Kumlu toprakların ve taşlı sokak topraklarının besin maddesince zengin olmadığını, bunun yanı sıra kumlu
toprakların suyu hemen süzüp bitkinin faydalanmasına imkân vermediğini söyleyin. Özel olarak hazırlanmış saksı
toprağının (humuslu toprak) ise organik maddece zengin olduğunu (içinde çürümüş yaprak, bitki kökleri vs. var
demek) ve içinde bir miktar kum ve kil de bulunduğunu çocuklara saksıları göstererek anlatın. Bu karışımın bitki
yetiştirmek için en uygun, yani en verimli toprak olduğunu vurgulayarak etkinliği tamamlayın.
Etkinliğin sonunda aşağıdaki soruları sorarak yanıtlarını kaydedin. Bitkilerin uzama kayıtları ile birlikte sınıfınızın
panosunda sergileyin.
• Hangi toprak türünde bitkiler daha fazla büyüdü, hangisinde büyümedi?
• Sizce neden böyle oldu?
• Bitkilerin sulanmaları ve bakımları ilk zamanlarda çocuklarla beraber yapılırken; bu sorumluluklar zamanla
çocuklara bırakılmalıdır.
• Farklı doğal ortamlara gezi düzenlenerek çocukların ormanda veya diğer yerlerde bulunan toprak çeşitlerini ve o
topraklarda yetişen bitki türlerini yerinde görüp incelemeleri sağlanabilir.
• İnsanların yaşamak için su ve besin gereksinimlerinin olduğu gerçeğinden yola çıkılarak bitkilerin yaşaması için
toprakların su ve besin öğeleri açısından zengin olmasının çok önemli olduğu bilgisi, farklı bir etkinlikte tekrar ele
alınabilir.
AİLE KATILIMI
• Bitkilerin bakım ve büyüme süreçleri evde aileler ile birlikte devam edebilir. Belli bir süre sonunda aileler ve
çocukların birlikte bu ölçümleri ve süreci paylaştıkları bir paylaşım günü düzenlenebilir. Her gruptan bir çocuk kendi
bitkileri hakkındaki gözlemlerini gruba sunabilir.
• Bu sürecin sonunda ailelerin de katılacağı, bir uzmanın toprak, çeşitleri ve yaşamımızdaki önemine dair bilgiler
vereceği bir etkinlik planlanabilir.
46
ETKİNLİK 15 – TOPRAKLA RESİM YAPALIM
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Kazanımlar
Kazanımlar
Dil Alanı
Kazanımlar
Kazanımlar
Bilişsel Alan
Kazanımlar
2. Dikkatini nesne/durum/olay üzerine yoğunlaştırır.
4. Nesneyi/durumu/olayı ayrıntıları ile açıklar.
Kazanımlar
Uygulamalı çalışma, gözlem
MATERYALLER
Kum, saksı toprağı-torf, çakıllı kum, bahçe toprağı gibi toprak çeşitleri, elek ve büyüteçler, kraft kâğıtları (toprak
çeşidi kadar)
Kum, saksı toprağı - torf, çakıllı kum, bahçe toprağı
ÖĞRENME SÜRECİ
• Etkinliği uygulamak için çocuklarla birlikte açık bir alana (park, bahçe, ormanlık alan vb.) çıkın ve farklı topraklar
bulup küçük torbalara doldurun.
• Etkinliğe başlamadan önce bulduğunuz farklı toprak çeşitlerini (kum, saksı toprağı-torf, çakıllı kum, bahçe
toprağı gibi) yere yaydığınız kraft kâğıtlarının üzerlerine yerleştirin. Her bir kâğıtta farklı bir toprak çeşidi yer alsın.
47
• Çocukları kraft kâğıdı sayısı kadar gruba ayırın ve grupları toprakların başına alarak gözleri kapalı bir şekilde
toprağa dokunmalarını sağlayın.
• Daha sonra çocukların gözlerini açarak nelere dokunduklarını görmelerini sağlayın. Ardından büyüteçle
toprakları incelemelerini ve toprakların nasıl bir yapıda olduğunu, içinde neler olduğunu gözlemlemelerini isteyin.
Her kâğıdın üzerinde farklı bir toprak çeşidi olduğu için çocuklar bütün toprak çeşitlerini inceleyene kadar grupların
değişmesini sağlayın.
• Toprak çeşitlerinin özellikleri ve nerelerde bulunabildikleri hakkında bilgi verin.
• Daha sonra çocuklara farklı genişlikte delikleri olan elekler vererek toprağı elemelerini isteyin. Hangi toprak
çeşidinin elekten daha kolay geçtiğine ve elekte neler kaldığına dikkat çekin. Gruplar bütün toprak çeşitlerini
eleyene kadar değişmelerini sağlayın.
• Çocuklar gözlemlerini ve incelemelerini tamamladıktan sonra onlara farklı çeşitte topraklar incelediklerini, şimdi
de bu topraklarla resim yapacaklarını söyleyin.
• Her grubun bir kraft kâğıdına parmaklarını kullanarak resim yapmasına ve bütün gruplar tamamladıktan sonra
tüm çocukların yapılan resimleri incelemesine, birbirlerine anlatmasına fırsat verin.
• Yapılan resimlerin fotoğrafını çekerek sınıf panosuna asın.
Etkinlik sonrasında çocuklara şu soruları yönetin:
•
Toprakların içinde neler buldunuz?
•
Toprak çeşitlerinden hangisi daha yumuşaktı? Neden?
•
Hangi toprak türü elekten daha kolay geçti? Neden böyle oldu? Elekte topraklardan sonra neler kaldı?
•
Toprak çeşitlerinin renkleri nasıldı?
•
Toprağa resim yapmak eğlenceli miydi?
• Etkinlik süresince çocukların toprakları kendilerine ve arkadaşlarına zarar verecek şekilde kullanmamaları için
gerekli kuralları çocuklara hatırlatın.
• Farklı topraklar bulabileceğiniz bir yerleşim yerinde değilseniz bahçe toprağı satan bir yer gibi ilgili yerlerden
toprak örnekleri alarak etkinliğe önceden hazırlanmayı unutmayın.
• Etkinlik öncesinde çocuklara internetten bulabileceğiniz ‘Kum Sanatı’ isimli videoyu izletebilirsiniz.
• Kuma şekil verilerek yapılan kum heykeller sergisine ilişkin fotoğraflar gösterip sanatçıların kuma ne katarak bu
heykelleri oluşturabildikleri sorusunu yöneltebilir, yaratıcılıkları hakkında konuşabilirsiniz.
• Ardından da onlar gibi kumdan heykeller yapma çalışması gerçekleştirilebilirsiniz.
• Çocuklarla hangi toprak türünde bitkilerin daha iyi yetişeceğini gözlemeyi hedefleyen bir fen etkinliği
yapabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Bu etkinlik ailelerin de katılımıyla gerçekleşebileceği gibi aileler evlerinin bahçelerinde çocuklarıyla bu etkinliği
gerçekleştirebilirler.
• Çocuklardan sınıfta yaptıkları resimlerin fotoğraflarını evlerine götürüp öğrendiklerini aileleri ile paylaşmalarını
isteyebilirsiniz.
• Aileler evde çocuklarıyla saksı toprağına çiçek dikebilirler.
48
ETKİNLİK 16 – TOPRAK NELERİ SAKLIYOR?
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Kazanımlar
7. El becerileri gerektiren bazı araçları kullanır.
Kazanımlar
7. Duygu, düşünce ve hayallerini yaratıcı yollarla açıklar.
Dil Alanı
Amaç 6. Sözcük dağarcığını geliştirebilme
Kazanımlar
3. Verilen sözcüğün anlamını açıklar.
Kazanımlar
5. Görsel materyalleri kullanarak olay, öykü gibi kompozisyonlar oluşturur.
MATERYALLER
Kürek, tırmık, fırça, büyüteç
Arkeoloji, arkeolog, kazı bilimi, kazı bilimci
ÖĞRENME SÜRECİ
• Etkinlik öncesinde etkinliğin uygulanacağı park, bahçe gibi topraklık bir alana giderek sınırlı bir alandaki toprağın
altına bazı plastik nesneler gizleyin.
• Sonrasında ufak kürek, tırmık, boya fırçası, büyüteç gibi malzemeleri alarak çocuklarla birlikte alana gidin ve şu
açıklamayı yapın: “Arkeolog kelimesinin anlamını bilen var mı? Arkeolog, kazı bilimci demektir. Kazı bilimciler
toprağı kazıp altından çıkanları inceleyerek eskiden yaşamış insanlar hakkında bilgi toplarlar. Toprak, geçmişten bu
yana yaşamış tüm insanların sırlarını gizler. Şimdi biz de birer kazı bilimci olalım ve toprağı kazarak geçmişe ait
sırları keşfedelim ne dersiniz?”
• Çocuklar alanda kürek ve tırmıkla kazı yaparak sakladığınız nesneleri bulmaya çalışsınlar ve buldukları nesneleri
fırça ve büyüteç yardımıyla incelesinler. Tüm nesneler bulunduktan sonra bir çember yaparak oturun ve çocuklara,
kazı yaparken ve nesneleri bulduklarında neler düşündüklerini teker teker sorun. Çocuklardan, buldukları nesnenin
hikâyesini, geçmişte ne işe yaradığını ve kime ait olabileceğini anlatmalarını isteyin.
• Her çocuk nesnesinin hikâyesini anlattıktan sonra çocuklara yeniden kazı bilimcinin anlamını sorun ve cevapları
dinledikten sonra etkinliği sonlandırın.
Not: Bu etkinlik Ankara Pursaklar Hakan Akbıyık İlköğretim Okulu Anasınıfı Öğretmeni Ela Kalender tarafından
hazırlanmıştır.
49
•
•
Çocuklar kazı biliminin anlamını anlayabildiler mi?
•
Çocuklar kazı sırasında sakladığınız nesneleri bulabildiler mi?
•
Çocuklar nesnelerin hikâyelerini oluşturabildiler mi?
• Etkinlik öncesinde alanı ziyaret edin ve etkinlik için uygun olup olmadığını kontrol edin.
• Etkinlik sırasında çocukların saklanan objeleri bulmaları için gerektiğinde onları yönlendirin.
• Etkinliği desteklemek için etkinlik sonrasında çocukları arkeoloji müzesine götürerek müze ziyareti
yapabilirsiniz. Ziyaret sonrasında okulda gezide gördükleri sergi nesneleri hakkında bir okuma yazmaya hazırlık
etkinliği planlayabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Etkinliği ailelerin de katılımıyla gerçekleştirebilirsiniz.
• Etkinliğin sürecini yazarak evlere gönderebilir ve ailelere yaşanılan şehirde herhangi bir müze varsa çocuklarıyla
birlikte gitmelerini ve eve döndükten sonra müzedeki sergiler hakkında konuşmalarını, resim yapmalarını
önerebilirsiniz.
50
ETKİNLİK 17 – SUYUN SERÜVENİ
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Dil Alanı
Amaç 5. Dinlediklerini çeşitli yollarla ifade edebilme
Kazanımlar
2. Dinlediklerine ilişkin sorular sorar.
3. Dinlediklerine ilişkin sorulara cevap verir.
4. Dinlediklerini özetler.
5. Dinlediklerini resim, müzik, drama, şiir, öykü vb. yollarla sergiler.
Kazanımlar
Uygulamalı çalışma, dil etkinliği
MATERYALLER
Resim kâğıdı, boya kalemleri
Su, suyun oluşumu, su kaynakları
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklar sınıfa geldiklerinde dikkatlerini kitap köşesindeki su ile ilgili kitaplara çekin. Onlara kitapları
incelemeleri için biraz zaman verin ve çocuklara yaşamda suyun nerelerde var olduğunu (sürahide, çeşmenin
içinde, gölde, denizde, şelalede…) sorarak yanıtları üzerinden sohbet edin.
• Onlara doğada var olan suyun evimize gelene kadar hangi işlemlerden geçtiğini birlikte inceleyerek
öğreneceğinizi söyleyin.
• Önce, çocuklara küçük yağmur damlasının hikâyesini resimleyerek anlatın. Büyük bir kraft kâğıda önce kocaman
bir su birikintisi ve güneş çizin ve bu su birikintisinin yaşadığınız yere en yakın deniz, göl veya dere olduğunu
söyleyin. Suyun güneşin etkisiyle buharlaşarak gökyüne doğru süzülmesini çizerek gösterin. Sonra gökyüzündeki
bulutları çizerek, buharlaşan yağmur damlalarının gökyüzünde daha soğuk bir hava tabakasıyla karşılaşınca tekrar
su damlasına dönüştüğünü söyleyin. Bu su damlalarının bulutlarda birikip yağmur olarak tekrar yeryüzüne
düştüğünü, denizleri, gölleri, nehirleri, yeraltındaki kaynak sularını beslediğini söyleyin ve bunu da resminize
ekleyin. Resminizi panoya asın.
• Sonra, yeryüzünde biriken bu suların evimizde kullanılmak üzere nasıl geldiğini anlatacağınızı söyleyin.
Çocuklara su eve nasıl geliyor diye sorun. Çocukların yanıtları musluk, depo, damacana vb. şekilde çeşitlenecektir.
TÜBİTAK erken çocukluk kitaplığından “Yeraltında” isimli kitabı çocuklara okuyun ve suyun eve gelişi hakkında fikir
sahibi olmalarını sağlayın. Yeraltına döşenen borular aracılığıyla suyun evimizdeki musluklara kadar geldiğini
anlatın.
• Çocukları suyun yeraltından evlerine gelişini resmetmelerini için yönlendirin. Resimleri, birlikte yaptığınız, suyun
oluşumunu anlatan resmin yanına asın. Bir bütün olarak suyun oluşumunu ve evlerimize gelişini çocuklara
sorduğunuz sorularla tekrar gözden geçirin. Çocukları da soru sormaları için cesaretlendirin.
51
Suyun oluşum sırası ile ilgili resimli kartlar hazırlayarak çocukların sıralamasını isteyebilirsiniz.
• Etkinliğin çocuklarda belli bir hazır bulunuşluk düzeyi oluştuktan sonra yapılabileceğini unutmayın. Sıvı- katı- gaz
ve buharlaşma gibi kavramları çocuklarınızın bildiğinden emin olun.
• Su döngüsünü somutlaştırmak adına deney içeren bir fen etkinliği yapabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Ailelere not yazarak çocuklarıyla birlikte “Su evlerimize yerin altından değil de üstünden gelse ne olurdu?”
sorusunu tartışmalarını ve resmetmelerini isteyin.
• Ailelerin veli paylaşım gününde yaptıkları bu çalışmayı çocukları ile birlikte sunmalarını isteyin.
52
ETKİNLİK 18 – SULAR TEMİZ KALSIN
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Kazanımlar
Kazanımlar
Kazanımlar
1. Çevresinde gördüğü güzel /rahatsız edici durumları söyler.
Bilişsel Alan
Kazanımlar
Uygulamalı çalışma
MATERYALLER
Çarşaf, denizde yaşayan hayvan ve bitki resimleri, deniz kabuğu, taş, yosun, deniz gözlüğü, plastik su şişeleri, artık
kâğıtlar, meyve sebze kabukları
Deniz kirliliği, denizde yaşayan canlılar
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklar sınıfa gelmeden önce, deniz görüntüsü vermek için yere büyük mavi bir çarşaf serin. Denizde yaşayan
canlıların (hayvan-bitki) resimlerini ve deniz kabuğu, taş ve yosun v.b üç boyutlu nesneleri çarşafa yerleştirin.
Üzerine daha önceden topladığınız atıkları (plastik su şişeleri, artık kâğıtlar, meyve sebze kabukları, vb.) atın. Sınıfa
gelen çocuklara yerdeki çöp ve canlı resimleriyle dolu çarşafın ne olduğunu tahmin etmelerini söyleyin.
• Herbir çocuğun yanıtını dinledikten sonra hala “deniz” yanıtına ulaşamamışsanız, çocuklara ipuçları verin ya da
deniz sesi dinletin.
• Çocuklara olanağınız varsa deniz gözlüğü dağıtarak (yoksa kâğıttan da hazırlayabilirsiniz), denize dalıp
incelemeler yapacağınızı söyleyin.
• Denize dalar gibi hareket ederek yerdeki çarşafın etrafına daire şeklinde uzanın ve küçük dalgıçlarınıza denizin
içinde neler olduğunu ve kendilerini rahatsız eden bir şeyler olup olmadığını sorun. “Denizin içinde neler olabilir
neler olamaz? Denizdeki atıkların ne gibi zararları olabilir?” gibi sorular sorarak, çocuklara düşünmeleri için fırsat
verin. Çocukların konu hakkındaki görüşlerini dinleyin.
53
• Minik dalgıçlarınıza, denizde yaşayan canlıları atıklardan kurtarmak için ne yapabiliriz diye sorun, çocukların
problem çözme sürecini destekleyin. Çocukların yanıtlarını toparladıktan sonra, minik dalgıçlarınızı denizi atıklardan
temizlemek üzere yönlendirin.
• Denizi temizledikten sonra yaptığınız işin denizde yaşayan canlılar için ne kadar önemli olduğunu vurgulayarak
etkinliği bitirin.
• Çocuklardan deniz resmi çizmelerini isteyebilir, çizdikleri resimler hakkında birlikte konuşarak su yaşamı
hakkında öğrendiklerini değerlendirebilirsiniz.
• Denizdeki 1001 Şeyi Bulun (TÜBİTAK Yayınları) kitabındaki bulmacalardan faydalanabilirsiniz.
• Çocukların su altında yaşam ve su canlılarına ilişkin hazır bulunuşluklarını sağlamak için, etkinlikten birkaç gün
önce konu ile ilgili kitaplar okuyabilir, görseller izleyebilirsiniz.
• Yaşadığınız yerde deniz, göl, nehir, dere veya sulak alan varsa, çocuklarla gezi düzenleyebilir, gözlemler
yapabilirsiniz.
• Olanağınız varsa, incelediğiniz su birikintisinden örnek alıp bir labaratuvarda çocuklarla birlikte inceleyebilirsiniz.
• Çocukların su yaşamını anlayabilmelerine destek olmak adına Denizin Altında veya Gölde (TÜBİTAK Yayınları)
isimli kitaplardan yararlanarak Türkçe etkinlikleri planlayabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Ailelere çocukları ile birlikte araştırma yaparak dünyanın herhangi bir yerindeki okyanus, deniz, göl, dere ve
sulak alan resimlerini bulup birlikte incelemelerini ve buraların temiz olması & temiz kalması için neler
yapılabileceğini tartışmalarını önerebilirsiniz.
54
ETKİNLİK 19 – DENİZ TEMİZ
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Kazanımlar
12. Çeşitli malzemeleri değişik şekillerde katlar.
Amaç 4. Küçük kaslarını kullanarak belirli bir güç gerektiren hareketleri yapabilme
Kazanımlar
4. Malzemelere elleriyle şekil verir.
Bilişsel Alan
Kazanımlar
2. Dikkatini nesne / durum / olay üzerine yoğunlaştırır.
Kazanımlar
4. Seçilen çözüm yollarını dener.
5. En uygun çözüm yollarına karar verir.
Dil Alanı
Kazanımlar
6.Duygu, düşünce ve hayallerini söyler.
Kazanımlar
3. Görsel materyallerle ilgili sorulan sorulara cevap verir.
Deney, gözlem
MATERYALLER
Renkli kâğıtlar, genişçe bir kap (leğen gibi), sıvı yağ, herhangi bir renkte gıda boyası, gemi ve sandal fotoğrafları
Su kirliliği
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklara bazı fotoğraflar göstereceğinizi söyleyin ve çocuklardan yer minderlerine yarım daire şeklinde
oturmalarını isteyin. Gemi, tekne, sandal fotoğraflarını çocuklara kitaplardan, varsa bilgisayar ve projeksiyon ile ya
da imkanlar kısıtlı ise renkli çıktılar alarak gösterin.
• Daha sonra çocuklara fotoğraflarla ilgili sorular sorun. Gemi, sandal ve tekne gibi farklı büyüklük ve özellikteki
deniz araçlarının kullanım amaçları ve özellikleri hakkında sohbet edin. Sandalın insanları ve hafif yükleri bir yerden
bir yere taşımak için, daha büyük gemilerin ise ağır yükleri taşımak için kullanıldığını anlatın. Daha sonra çocuklara
bu gemilerle taşınan yüklerin neler olabileceğini sorun. Çocukların tahminlerini aldıktan sonra petrol gibi sıvı
yüklerden de bahsedin.
55
• Çocuklara, “Gemiler, yükleri bir yerden bir yere taşırken limandan yüklerini alırlar ve götürmeleri gereken
yerdeki limana bırakırlar. Ama bazen gemilerin sahibi olan insanlar dikkatsiz davranırlar ve gemilerindeki sıvılar
denizlere dökülür. Ayrıca bu sıvılar bazen zehirli, zararlı sıvılar olabilir. İşte bu durumda denizlerde bazı değişiklikler
olur. Şimdi birer tane gemi yapacağız ve gemilerimize yükler yükleyip nasıl gittiklerini ve eğer gemiler arızalanırsa
denizde neler olduğunu göreceğiz” deyin. Çocuklara istedikleri renklerde kare şeklinde kâğıtlar dağıtın.
• Çocuklara yönergeler vererek ve rehberlik ederek katlama tekniği ile kâğıttan gemiler yapmalarını sağlayın.
• Gemiler tamamlandıktan sonra su ile doldurulan geniş kapta çocukların gemilerini istedikleri gibi
yüzdürmelerine fırsat verin. Daha sonra “Şimdi gemilerinize yük yükleyeceğiz. Siz de onları sırayla bir limandan
diğer limana götüreceksiniz” deyin ve çocukları ikişer ya da üçer kişilik gruplar halinde yanınıza çağırın. Çocukların
gemilerine petrol varsayarak 10-15 damla gıda boyası ile renklendirilmiş sıvı yağ doldurmalarına yardımcı olun.
• Çocuklar gemilerini 1 dakika kadar bu şekilde suda gezdirdikten sonra gemilerin bir fırtına olduğunda da zarar
görebildiğini ve taşıdıkları malların denize dökülebildiğini söyleyin. “Şimdi bizim gemilerimizin de başına böyle bir
kaza gelmiş olsun” diyerek deneyi öyküleştirin ve gemilerin altına yağın suya sızabileceği kadar bir delik açın.
Çocuklardan gemilerini bir süre daha suda gezdirmelerini isteyin. Bir süre sonra yağ suya yayılmaya başladığı zaman
çocukların dikkatini bu duruma çekecek birkaç soru sorun ve çocuklardan suya ne olduğunu anlatmalarını ve bu
durumun denizi nasıl etkileyeceğini tahmin etmelerini isteyin. Çocukların cevaplarını dinledikten sonra böyle bir
kirliliğin sudaki canlılara da zarar vereceğini onlara hatırlatın.
• Daha sonra bu kirliliğin sudan nasıl temizlenebileceğine dair fikirlerini almak için çocuklara soru sorun. Çocuklar
önerilerini ifade ettikten sonra küçük gruplar halinde sunulan çözüm önerilerini uygulayın. Uygulamalardan sonra
sonuçları birlikte değerlendirin.
• Bütün öneriler uygulandıktan ve değerlendirildikten sonra uygun çözüm önerilerini vurgulayarak etkinliği
sonlandırın.
• Çocuklarla birlikte su kirliliği, suyun kirlenme süreci, gemilerin sahiplerinin dikkatsizliği, su kirliliğinin su canlıları
üzerine etkisi gibi konularda sohbet edebilirsiniz. “Nasıl” ve “Neden” gibi sorular sorarak sohbeti
• Çocuklardan alınan yanıtlara göre ve etkinlik sürecini düşünerek kazanımlara ulaşılma ve yeni kavramların
kazanılma durumunu günlük planınızın değerlendirme bölümüne yazabilirsiniz.
• Gemileri sıvıyağ koymadan önce yüzdüren çocukların gemileri çok ıslanırsa deneye devam edebilmeleri için
hızlıca yenisi yaptırılabilir ya da daha önceden hazırlanmış kâğıttan gemiler çocuklara verilebilir.
• Su kirliliği ve canlılar için yol açtığı olumsuz sonuçlarla ilgili öyküler ve belgesellerden yararlanılarak çocukların
bu konudaki bilgileri pekiştirilebilir.
• Suyun kirlenmesine yol açan diğer faktörlerle (evsel atıkların suya atılması gibi) ilgili farklı etkinlikler
düzenlenebilir.
AİLE KATILIMI
• Yakınlarda su kaynağı, göl, nehir ya da deniz varsa ailelere buralara gidip su canlıları, su kirliliği ve ‘suda yaşam’a
dair gözlem yapmalarını önerebilirsiniz.
• Eğer imkânları varsa fotoğraf da çekebileceklerini hatırlatın. Daha sonra düzenleyeceğiz bir aile katılımı
etkinliğinde ailelerin bu gezilerindeki deneyimlerini paylaşmalarını isteyebilirsiniz.
56
ETKİNLİK 20 – AZ TÜKETELİM
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Kazanımlar
2. Günlük yaşamdaki kurallara uyar.
Kazanımlar
Dil Alanı
Kazanımlar
Bilişsel Alan
Kazanımlar
4. Nesneyi/durumu/olayı ayrıntılarıyla açıklar.
Gözlem, soru - yanıt, uygulamalı çalışma, kavram ağı
MATERYALLER
Çeşitli boyalar, resim kâğıtları
Su tasarrufu, su tüketimi
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklarla su ve su kaynakları hakkında soru-yanıt tekniği ile konuşarak bildiklerini bir kavram ağı üzerinde
kaydedin.
• Çocukların gruplara ayrılmasına yardımcı olun ve okulda suyun kullanıldığı yerlere (tuvaletler, mutfak, okul
bahçesi vb.) gözlem yapmak üzere yönlendirin.
• Çocukları gözlemleri boyunca takip edin ve gözlem yaparken dikkat etmeleri gereken konuları (suyun nereden
geldiği, suyun kullanım alanları, ortamda gereksiz su tüketiminin var olup olmadığı) anımsatın.
• Her çocuğa birer küçük not defteri verin (not defterini bir A4 boyutundaki kâğıdı dörde bölüp birbirine
zımbalayarak yapabilirsiniz). Sınıfa döndükten sonra çocuklardan bu not defterine gözlemleriyle ilgili resimler
çizmelerini isteyin.
57
• Çocukların gözlem kayıtları bittikten sonra çocuklarla suyun nereden geldiği (kaynağı), ne amaçla ve nerelerde
kullanıldığı, nasıl kullanılması gerektiği, çok fazla su tüketirsek ne olabileceği ve suyu dikkatli kullanmak/boşa
harcamamak için neler yapılabileceği hakkında soru yanıt yöntemi ile konuşun. Sonrasında çocukların neler
öğrendiklerini değerlendirmelerini sağlamak amacıyla kavram ağı oluşturun. Okulda yapılan su tüketimine mutlaka
vurgu yapın ve su tüketimini azaltmak için yapılabilecekleri de tartışın.
•
Çocuklar suyun nerden geldiği konusunda akılcı tahminler yapabildiler mi?
•
Suyun kullanım alanlarını sayabildiler mi?
•
Gereksiz su tüketimini azaltmak için öneriler sıralayabildiler mi?
• Oluşturduğunuz kavram ağını sınıfınızın bir köşesine asın ve çocukların size soru sormasına fırsat verin.
• Çocukların, gereksiz su tüketimi ile ilgili yaptığınız tartışma sonuçlarını okul yönetimi ile paylaşmasına fırsat
verin ve alınacak önlemler konusunda okul yönetimi ile işbirliği yapın.
• Çocuklara bu etkinlikten sonra su ve su kullanımı ile ilgili bir öykü tamamlama çalışması yaptırabilirsiniz.
• Çocukların dişlerini fırçalarken suyu nasıl kullandıkları hakkında konuşmalarını sağlayabilirsiniz. Ardından
ağızlarını su dolu bir bardakla çalkalamalarını vurgulayan doğru yaklaşımları çocuklarla paylaşabilirsiniz.
• Okuldaki diğer grupların ve ailelerin de sürece dâhil olacağı, “su” konulu bir eğitim sürecini proje yaklaşımı ile
ele alıp başlatabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Aileleri evde yapılan su tüketimi hakkında konuşmak üzere çocuklarıyla birlikte evin su kullanılan bölümlerinde
gözlem yapmaları için yönlendirebilirsiniz.
• Ailelerden evde su tüketimini azaltmak için yapılabilecekler konusunda çocuklarıyla işbirliği yapmalarını
isteyebilirsiniz.
58
ETKİNLİK 21 – YAĞMUR SESİ OLUŞTURALIM
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Kazanımlar
4. Sözel yönergelere uygun olarak yürür.
Amaç 2. El ve göz koordinasyonunu gerektiren belirli hareketleri yapabilme
Kazanımlar
2. Nesneleri kaptan kaba boşaltır.
Amaç 2. Duygularını fark edebilme
Kazanımlar
1. Duygularını söyler.
Kazanımlar
1. Yaşamın sürdürülebilmesi için gerekli kaynakları verimli kullanır.
Kazanımlar
1. Estetik bedensel hareketlerle yürür/ dans eder.
5. Çeşitli materyaller kullanarak ritm oluşturur.
Dil Alanı
Amaç 1. Sesleri ayırt edebilme
Kazanımlar
3. Sesin özelliğini söyler.
Kazanımlar
MATERYALLER
Yağmur sesi için bilgisayar ve internet bağlantısı ya da CD çalar, havlu kâğıdı rulosu, pirinç, süslemek için malzemeler,
yapıştırıcı, makas
Yağmur, marakas
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocukların dikkatini yağmura çekmek için http://naturesoundsfor.me ve http://www.listeningearth.com
adreslerinden ya da internet arama motorundan ulaştığınız bir siteden yağmur sesi dinletin. Bir CD’den de
faydalanabilirsiniz. Yağmur sesini dinlerken gözlerini kapatmalarını ve yağmurlu bir ormanda yürüdüklerini hayal
etmelerini isteyin. Daha sonra çocuklara aşağıdaki soruları sorarak yağmur üzerinde konuşun:
•
•
•
•
Yağmur sesi dinlediniz mi? Nasıldı?
Sizce yağmur nasıl oluşur?
Yağmur yağdığında neler olur?
Yağmur nereye gider?
59
• Yağmur yağmasa ne olur?
• Çocuklarla yağmur hakkında sohbet ettikten ve yağmurun oluşumu ile ilgili kısaca konuştuktan sonra birlikte
yağmur sesi çıkaran bir marakas yapacağınızı söyleyin.
• Daha önce her bir çocuktan istemiş olduğunuz kâğıt havlu rulolarının tüm yüzeyinden içe doğru çocuklarla
beraber toplu iğneler batırın. İğnelerle dikkatli olmalarını isteyin. Her çocuğa iki rulo düşecek şekilde ruloları
dağıttıktan sonra çocuklarla birlikte iki ruloyu uç uca getirerek yapıştırın. Marakas ne kadar uzun olursa ses o kadar
iyi çıkacaktır. Daha sonra çocuklara birer avuç pirinç, karton, makas ve ruloları süslemek için malzemeler verin.
Ruloların içine bir avuç pirinç doldursunlar ve ağzını kapamak için yuvarlak kartonlar kessinler. Kestikleri kartonları
ruloların ağzına yapıştırsınlar, iyi kapanıp kapanmadığını kontrol edin. Rulolar kapandıktan sonra çocuklar istedikleri
gibi kaplayarak süslesinler. Marakaslar tamamlandığında bir şişe su alarak dışarıya çıkın.
• Bahçe, ağaçlık ya da ormanlık bir alanda çocuklara, “Şimdi hepimiz birer yağmur damlası olacağız.” deyin ve
marakasları kullanarak yağmur sesi çıkarırken dans edin. Önce yavaş, daha sonra hızlı ve çok hızlı adımlarla dans
ederken yağmur sesi çıkarın. Bu sırada çocuklardan yağmur damlaları gibi hareket etmelerini, marakasın ritmine
göre dans etmelerini ve ağızlarıyla rüzgâr sesi çıkarmalarını isteyin.
• Son olarak yanınızda getirdiğiniz suyu toprağa yavaşça dökerek çocuklarla gözlemleyin ve toprağa ne olduğu,
suyun nereye gittiği hakkında konuşun. Yağmur sularının bu şekilde toprağın altında birikerek yer altı sularını
oluşturduğuna dikkati çekin. Yer altı sularının içtiğimiz suları ve dereleri, ırmakları oluşturduğunu söyleyin.
• Etkinlik sonlandığında çocuklarla çember şeklinde oturarak onlara duygu ve düşüncelerini sorun.
•
Etkinlik ilgi çekti mi, çocuklar etkinlikten keyif aldılar mı?
•
Çocuklar yağmurla ilgili sorduğunuz sorulara yanıt verebildiler mi?
•
Marakas yapımında zorlandılar mı?
•
Yağmurun nasıl oluştuğunu, nereye gittiğini, yeraltı kaynaklarının yağmur sularından oluştuğunu
anlayabildiler mi?
• Çocuklar marakasları yaparken iğneler konusunda dikkatli olmalarını hatırlatın.
• Etkinliği uygulayacağınız açık alanı önceden gidip görün.
• Etkinliği pekiştirmek için yağmurlu bir günde çocukların yağmuru gözlemlemeleri ve dinlemeleri için fırsat
yaratın, gerekli tedbirleri aldıktan sonra dışarı çıkarak yağmurda çocuklarla gezintiye çıkın ve toprağı gözlemleyin.
• Etkinlik öncesinde ya da sonrasında çocuklara TÜBİTAK yayınlarının “Yağmurlu Bir Gün” isimli hikâye kitabını
okuyabilirsiniz. (Yazarlar: Anna Milbourne, Sarah Gill)
• Etkinliği başka bir zamanda, çocukların bedenlerini kullanarak yağmur sesi çıkarmalarına yönelik uygulayabilir
ya da http://naturesoundfor.me adresini kullanarak çocuklarla birlikte farklı orman sesleri oluşturabilir, bunu
kaydederek farklı zamanlarda dinleyebilirsiniz.
• Yağmur sırasında / sonrasında toprakta gözlemleyebileceğiniz solucanlarla ilgili bir etkinlik planlayabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Etkinliği ailelerin de katılımıyla gerçekleştirebilirsiniz. Ailelere yazdığınız bir notla onlardan, çocuklarıyla
yağmurlu günlerde daha fazla dışarı çıkmalarını ve birlikte doğayı gözlemlemelerini isteyebilirsiniz.
60
ETKİNLİK 22 – BULUTLARI GÖZLEYELİM
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan:
Kazanımlar
Bilişsel Alan:
Kazanımlar
Kazanımlar
Amaç 4. Algıladıklarını hatırlayabilme
Kazanımlar
1. Varlıkların rengini söyler.
4. Varlıkların şeklini söyler.
9. Nesne, durum ya da olayı bir süre sonra yeniden ifade eder.
Gözlem, uygulamalı çalışma
MATERYALLER
Her çocuk için not defteri ve kalem, Pano için büyük karton ve renkli kalemler
Bulut, mevsim, hava durumu, hava şartları, yağmur, kar
ÖĞRENME SÜRECİ
• Etkinlik öncesinde çocuklarla bulutlar hakkında sohbet edin. Onlarla bulutların şekli, rengi, yağmurlu havada,
karlı havada ve güneşli havada nasıl göründükleri ve nasıl hareket ettikleri üzerine konuşun.
• Daha sonra onlarla bulunduğunuz mevsim ve dört mevsimle ilgili bilgiler paylaşın. Hava şartlarının mevsimlere
göre nasıl değiştiğini ve bulutların da buna göre nasıl değiştiğini kısaca anlatın.
• Çocukların yanlarına birer not defteri ve kalem almalarını sağlayarak açık havaya çıkın. Çocuklarla birlikte bir
süre bulutları gözlemleyin. Renkleri, şekilleri ve yoğunlukları üzerine konuşun.
• Çocuklardan gözlem sırasında bulutları not defterlerine çizmelerini isteyin.
• Sınıfa döndükten sonra çizimler üzerinde konuşun ve çocuklarla bir hava durumu panosu hazırlayın. Her hafta
için bir gün belirleyin, karşısına bir kutucuk çizin ve o gün geldiğinde farklı bir çocuktan kutucuğun içine havanın
durumuna göre bulut/güneş çizmesini isteyin. Bir şey çizmeden önce çocukların dışarı çıkarak ya da camdan
bakarak havayı gözlemlemesini sağlamayı unutmayın.
• Her ay kaydedilen dörder gözlemi inceleyerek mevsimlere göre havanın nasıl değiştiğini çocuklarla inceleyin ve
sonuçları tartışın.
61
Aşağıdaki sorulara verilen yanıtları kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları
•
Çocuklar mevsim kavramını algılayabildiler mi?
•
Çocuklar bulutlarla hava sıcaklığı arasındaki ilişkiyi kavrayabildiler mi?
•
Çocuklar aydan aya hava ve mevsim değişimlerini gözlemleyebildiler mi? Etkinlik sonundaki
değerlendirmeye katılıp süreci anlayabildiler mi?
•
• Bulutlar ile ilgili olarak bilgilenmek üzere TÜBİTAK Yayınlarından “Bulut Gözlemcisinin Rehberi” isimli kitabı
okumanız yararlı olacaktır.
• Etkinliği farklı hava şartlarında yeniden uygulayarak çocukların farklı bulutları gözlemlemelerini sağlayın.
• Bulutları çeşitli şekillere benzetmeye çalışma oyunu oynayabilirsiniz.
• Benzettikleri şekilleri çizip farklı materyallerle tamamlayarak sanat etkinliği yapmalarını sağlayabilirsiniz.
Çocukların önbilgileri ve hazır bulunuşluk düzeylerine göre, etkinlikten önce başka bir etkinlik planlayıp çocuklara
bulutların oluşumuyla ilgili bilgiler verebilir, bunu bir deneyle de destekleyebilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Etkinliği ailelere yazarak hafta sonları çocuklarıyla uygulamalarını ve çocuklarının kayıtlarını sınıfa
göndermelerini isteyebilirsiniz.
62
ETKİNLİK 23 – KUŞLARI GÖZLEYELİM
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Amaç 2. El ve göz koordinasyonunu gerektiren belirli hareketleri yapabilme
Kazanımlar
7. El becerileri gerektiren bazı araçları kullanır.
Kazanımlar
Dil Alanı
Amaç 1. Sesleri ayırt edebilme
Kazanımlar
1. Sesin kaynağını söyler.
2. Sesin geldiği yönü belirler.
3. Sesin özelliğini söyler.
Bilişsel Alan
Kazanımlar
2. Dikkatini nesne / durum / olay üzerinde yoğunlaştırır.
Soru - yanıt, gözlem, alan gezisi, uygulamalı çalışma
MATERYALLER
Bilgisayar ve internet bağlantısı, dürbün (varsa), karton kutu, atık malzemeler, makas, yapıştırıcı
Kızıl gerdan, karatavuk, kara ağaçkakan, yalıçapkını, kırlangıç, leylek, ispinoz, kuş gözlemi, göç, kuş yuvası
ÖĞRENME SÜRECİ
• Öncelikle çocuklara www.trakus.org internet sitesinden Türkiye’de yaşayan kızılgerdan, karatavuk, kara
ağaçkakan, yalıçapkını, kırlangıç, leylek, ispinoz gibi birçok kuşun fotoğrafını göstererek seslerini dinletin.
• Daha sonra çocuklara, birlikte kuş gözlemine çıkacağınızı söyleyin ve bahçe, ağaçlık, ormanlık ya da sulak alana
gezi düzenleyin. En fazla kuş türünü, farklı yaşam alanlarının olduğu yerlerde görebileceğinizi unutmayın. Eğer
varsa yanınıza dürbün alın ve gözlem sırasında çocuklarla birlikte kullanın.
• Doğal alanda yaptığınız gözlem sırasında çocuklara, eğer yavaş ve sessiz yürürlerse daha fazla kuş
görebileceklerini ve seslerini daha iyi duyabileceklerini çünkü kuşların yüksek sesten ürküp kaçabileceğini hatırlatın.
Çocuklardan gözlem esnasında kuşların gagalarına, kanatlarına, renklerine, desenlerine ve kuyruklarına dikkat
etmelerini isteyin. Ayrıca gözlem esnasında çocuklarla kuş seslerini duymaya çalışın ve birlikte sesin kaynağını,
geldiği yönü, özelliğini belirlemeye çalışın.
63
• Gözlem sonrasında sınıfa gelerek gözlem hakkında konuşun ve resimlerini gördüğünüz kuşlarla gözlem sırasında
gördüğünüz kuşları karşılaştırın. Daha sonra çocuklara, “Kuşlar nasıl uçar?” Sorusunu sorun ve birlikte tartışın.
Kuşların havada kanatlarını çırparak uçabildiğini söyleyin.
• Havada başka nelerin uçabildiğini sorun.
• Daha sonra çocuklara bazı kuşların hava soğuduğunda, havanın daha sıcak olduğu yerlere uçtuklarını, buna göç
dendiğini söyleyin. Göç eden kuşlara örnek olarak leylek, kırlangıç gibi kuşları verebilirsiniz.
• Son olarak çocuklarla atık malzemeler ve karton bir kutu kullanarak kuş yuvası yapın ve okulunuzun bahçesinde
uygun, yüksek bir yere asın. Yuvanın içine kuşların yiyebileceği buğday, ıslak bulgur, fındık, ceviz vb. yiyecekler
koyarak yuvayı çocuklarla birlikte zaman zaman gözlemleyin.
•
•
Çocuklar kuş gözlemleyebildiler mi?
•
Çocuklar gözlemledikleri kuşlar arasındaki farkları görebildiler mi?
•
Çocuklar kuş göçünü anlayabildiler mi?
•
Yaptığınız kuş yuvasına hiç kuş geldi mi, çocuklarla bunu gözlemlediniz mi?
• Etkinlik için gerekli bilgileri edinmek üzere TÜBİTAK yayınlarından olan “Kuş Gözlemi” kitabından yararlanın.
Çocuklara bu kitabın içindeki CD’den kuş sesleri dinletin.
• Çocuklara kuş fotoğraflarını gösterirken ve seslerini dinletirken özellikle bölgenizde bulunan kuşları seçmeye
çalışın.
• Gözlem sırasında çocuklara, hiçbir canlıya zarar verilmemesi konusunda hatırlatmalarda bulunarak orada
sadece canlıları daha iyi anlamaya çalıştığınız için bulunduğunuz mesajını verin.
• Havada uçan canlıların yanında uçak, balon vb. cevapların da gelmesini sağlayın ve havanın kaldırma kuvvetine
dikkat çekin.
• Kuş yuvasını yaparken yağmura karşı dayanıklılığını da düşünerek naylon bir malzemeyle kaplayın ya da imkân
varsa ahşap malzemeden de faydalanabilirsiniz.
• Başka bir zamanda çocuklarla birlikte kâğıttan uçaklar yapıp uçurarak kuş kanatlarıyla uçak kanatları arasında
benzeşim kurabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Etkinliği ailelerin de katılımıyla gerçekleştirebilirsiniz.
• Etkinliğin sürecini yazarak evlere gönderebilir ve ailelerin de çocuklarıyla birlikte kuş yuvası yaparak
balkonlarına asmalarını isteyebilirsiniz.
64
ETKİNLİK 24 – TOZ AVCILARI
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Kazanımlar
3. Grupta sorumluluk almaya istekli olur.
4. Aldığı sorumluluğu yerine getirir.
7. Gerektiğinde lideri izler.
Dil Alanı
Kazanımlar
Bilişsel Alan
Kazanımlar
Kazanımlar
3. Çözüm yolları içinden en uygun olanlarını seçer.
5. En uygun çözüm yoluna karar verir.
Özbakım Becerileri
Amaç 5. Kendini kazalardan ve tehlikelerden koruyabilme
Kazanımlar
2. Tehlikeli olan durumlardan uzak durur.
Gezi, gözlem
MATERYALLER
Balon, mukavva, vazelin ya da koli bandı, makas, ip, un, delgeç, fotoğraf makinesi
Hava kirliliği
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklara birer tane balon verin ve şişirmelerini, daha sonra da balonun içindeki havayı yanlarındaki
arkadaşlarının eline gelecek şekilde boşaltmalarını isteyin.
• Çocuklara balonun içine dolan ve boşalanın ne olduğunu sorun. Havanın varlığı ve özellikleri ile ilgili sohbet
edin. Sorularınızla çocukları yönlendirmeye çalışın.
• Çocuklara sınıfları içinde, etraflarında var olan havayı görüp görmediklerini sorun. Çocukların cevabını aldıktan
sonra “Peki, haklısınız hava görünmez. Şimdi size bir şey göstermek istiyorum, fakat sizin de bana yardımcı olmanız
gerekiyor” deyin.
• Bahçeye çıkın ve bütün çocukların eline birer çay kaşığı kadar un dökün. Kendi elinize de aynı miktarda alın.
Çocuklarla unun tozsu yapısı hakkında konuşun.
65
• Daha sonra çocuklara “Şimdi hep beraber bir sihir yapacağız. Ben 1-2-3 deyince herkes elindeki unu yere doğru
üflesin” deyin ve saydıktan sonra hep beraber üfleyin. 5-10 saniye bekleyin ve çocuklara unun nereye gittiğini
görüp görmediklerini sorun. Unun kaybolup kaybolmadığı üzerine de konuşulduktan sonra çocuklara “Şimdi bir
oyun oynayalım. Dışarıda ve her yerde un gibi zor görülen bir sürü toz var. Rüzgâr esince kayboluyorlar. Havanın
içinde bir yerlerde saklanıyor olmalılar. Bakalım nerdeler? Onları bir süre takip edip bulmaya ne dersiniz? ‘Toz
Avcılığı’ oyunu oynayalım hep birlikte” deyin ve toz parçacıklarını nasıl yakalayabileceklerine dair çocuklardan
önerilerde bulunmalarını isteyin.
• Çocukların fikirlerini dinlerken ihtiyaç duyarsanız çocukları ipuçlarıyla, yapışkan maddelere doğru
• Daha sonra çocukları 2-3 kişilik gruplara bölün. Her gruba çocukların probleme dair çözüm öneri ile de
şekillenecek biçimde mukavva, ip, vazelin ya da koli bandı verin.
• Tozları yakalayacak olan materyalleri, çocukların diledikleri şekilde kestikleri mukavvaların üzerine, koli bandı
yapıştırılması ya da bir miktar vazelin sürülmesi ve son olarak da delgeçle mukavvanın delinerek bir yere
bağlanabilmesini sağlayacak ipin de takılması ile tamamlayın.
• Her grup kendi toz avcısını tamamladıktan sonra okulun, sınıfın ve okul bahçesinin belirlenen yerlerine “Toz
Avcısı” asmalarına yardımcı olun. Her gruptan bir temsilcinin “Toz Avcısı”nın ilk halinin fotoğrafını çekmesini
sağlayın. Sınıfa dönün ve 3-4 gün sonra çocuklarla birlikte kontrol edilmesine karar verin. İlk çekilen fotoğrafları
sınıfın panosuna asın.
• 3-4 gün sonra asılan “Toz Avcıları”nı kontrol edin. Bu aşamada da her gruptan bir üyenin fotoğraf çekmesini
isteyin. Sınıfa dönüldükten sonra fotoğrafları kullanarak asılan yerlere göre “Toz Avcıları”ndaki farklılıklar hakkında
sohbet edin.
• 1 haftanın sonunda havada asılı kalan partiküller, tozlar, hava kirliliği ve nelerin hava kirliliğine sebep olduğuna
dair konuşun.
Not:
Etkinlik,
hazırlanmıştır.
http://www.hhmi.org/coolscience/forkids/airjunk/nosep2.html
adresinden
yararlanılarak
• Etkinlik süresince grupça fotoğraflar çekin. Bu fotoğraflarla bir pano hazırlayıp süreçte neler olduğuna dair
çocuklarla konuşun. Bu değerlendirme etkinliğinin ardından ele alınan kazanımlara ulaşılma durumu ile öğrenilmesi
beklenen yeni kavram ve sözcüklerin öğrenilme durumunu günlük planınızın değerlendirme bölümüne yazın.
• Çocukların “Toz Avcıları” üzerindeki gözlemleri yaparken büyüteç kullanmaları sağlanabilirse, daha aktif
katılmaları söz konusu olabilir.
• Çocuklarla bu konunun devamı niteliğinde hava kirliliğinin bir nedeni olan ulaşım araçları konusunda eğitim
etkinlikleri planlanabilir. Örneğin, “alternatif ulaşım araçları”, “bireysel ulaşım araçları yerine toplu taşım araçlarının
kullanımı” gibi konularda sanat ve Türkçe etkinlikleri yapılabilir. Çocuklarla birlikte havayı daha az kirleten bir
ulaşım aracı tasarlanabilir.
AİLE KATILIMI
• Birer toz avcısının da çocukların kendi evlerine, evlerinin olduğu sokağa veya balkonlarına asılması konusu
ailelerle paylaşılabilir. Ailelerden okulla paylaşılmak üzere fotoğraf çekmeleri istenebilir.
• Ailelerden sabahları okula gelirken çocuklarına, büyük kentlerde var olan hava kirliliğinin açıkça görüldüğü
gökyüzü hakkında sohbet etmeleri ve gökyüzündeki gri tabakanın toz parçacıklarının bir araya gelmesi ile
oluştuğunu anlatmaları istenebilir.
66
ETKİNLİK 25 – TEMİZ HAVA TEMİZ NEFES
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Psikomotor Alan
Kazanımlar
4. Sözel yönergelere uygun olarak yürür.
Kazanımlar
Kazanımlar
Kazanımlar
1. Çevresinde gördüğü güzel / rahatsız edici durumları söyler.
Dil Alanı
Kazanımlar
2. Görsel materyallerle ilgili sorular sorar.
Bilişsel Alan
Kazanımlar
Uygulamalı çalışma, alan gezisi
MATERYALLER
Resim kâğıdı, boya kalemleri
Hava kirliliği
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklar gelmeden önce sınıfın çeşitli yerlerine hava kirliliğini anlatan resimler (fabrikadan çıkan duman,
taşıtların çıkardığı egzoz, orman yangını, evin bacasından çıkan duman vb. nedenlerle grileşen ortam resimleri)
yerleştirin.
• Çocuklara küçük ipuçları vererek resimleri bulmalarına yardımcı olun.
• Çocukları resim sayısı kadar gruplara ayırarak her bir grubun bir resmi incelemesini sağlayın.
67
• Çocuklar resimleri incelerken, onları yönlendirin ve onlardan resimleri anlatmalarını isteyin. Çocuklar resimleri
gruplar halinde anlatırken onlara açık uçlu sorular sorarak hava kirliliği hakkındaki düşüncelerini geliştirin.
• Çocukları okulunuzun çevresinde bir geziye çıkarın. Okulunuza en yakın kara yoluna götürüp gözlem yapmalarını
sağlayın. Mevsim koşulları uygunsa çevrenizdeki evlerin bacalarından çıkan dumanları da gösterebilirsiniz.
• Sınıfa geldikten sonra çocuklara daha temiz ve yaşanabilir çevre fotoğrafları (videolar da eklenebilir) gösterin.
Çocuklara doğadaki insanların, hayvanların ve bitkilerin bu görüntülerde olduğu gibi daha temiz bir çevrede
yaşadıklarında mı yoksa dışarıda gözlemledikleri gibi bir çevrede yaşadıklarında mı daha sağlıklı olabileceklerini
sorun. Bu konu ile ilgili çocuklarla konuştuktan sonra çocuklardan resim kâğıdının bir tarafına yaptıkları gözlemleri,
diğer tarafına da nasıl bir yerde yaşamak istediklerini çizmelerini isteyin.
• Her bir çocuğa çizdiği resmi grup önünde anlatması için fırsat verin.
• Çocukların hava kirliğine neden olan etmenlere örnekler verip veremediklerini değerlendirmek üzere
hazırladığınız bir çalışma sayfası (okuma yazmaya hazırlık etkinliği) kullanın.
• Hava kirliğini anlatan resimleri seçerken, somut, anlaşılır ve çocukların ilgisini çekebilecek nitelikte olmasına
dikkat edin.
• Yaşadığınız çevrede hava kirliliği yoksa öğrenme sürecinde değişiklikler yapmayı unutmayın.
• Sınıfınıza çevre sağlığı konusunda çalışan bir yetkili/çevre mühendisi çağırarak çocukları hava kirliliği hakkında
daha detaylı bilgilendirebilirsiniz.
• Yaşadığınız bölgenin hava kirliliği ölçümünü öğrenmek için çocuklarla birlikte ilgili birimlere başvurabilirsiniz.
Sonucu sınıf panonuza asıp konu hakkında konuşabilir, başka bölge ve ülkelerdeki durumları da öğrenip görseller
üstünden tartışabilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Ailelerden çocuklarıyla birlikte hava kirliliğini azaltma yolları hakkında konuşarak, yaşadıkları yerde hava
kirliliğini azaltmak için alınabilecek önlemler üzerine öneriler hazırlamalarını ve bir aile katılımı gününde sınıfta
çocuklarıyla birlikte sırayla sunmalarını isteyebilirsiniz.
• Sunulardan sonra çocuklarla beraber sunulan önerilerdeki benzerlik ve farklılıkları konuşabilir, yapması daha zor
veya daha kolay gelenleri nedenleriyle tartışabilirsiniz.
• Ertesi gün öğretmen bu etkinliğin bir değerlendirmesi olarak bir fon kartonuna alınabilecek önlemleri yazıyla
yazar, çocuklara isterlerse bunları resmedebileceklerini söyler ve hazır olunca panoyu sınıfa asar.
• Türkçe etkinliği olarak (bu aynı zamanda yine bir değerlendirme etkinliğidir) zaman zaman pano üzerinden
hatırlama çalışmaları yapılabilir. Çocuklara evlerde bu önerilerden hangisinin hayata geçirildiği sorulabilir. Karar
verildikten sonra uygulamaya neden başlanmamış olabileceği tartışılabilir ve konuşma “sürdürülebilir gelişme”
yaklaşımını benimseyen bir öğretmen olarak yönlendirilerek sürdürülebilir.
68
ETKİNLİK 26 – ORMANLAR YANMASIN
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Kazanımlar
2. Günlük yaşamdaki kurallara uyar.
5. Yaşamda diğer canlılarla paylaştıklarını açıklar.
Kazanımlar
3. Çevredeki güzellikleri korumada sorumluluk alır.
Kazanımlar
1. Çevresinde gördüğü güzel / rahatsız edici durumları söyler.
Soru - yanıt, kavram ağı, alan gezisi
MATERYALLER
Orman yangını ile ilgili haber videosu
Orman yangını, itfaye
ÖĞRENME SÜRECİ
• Çocuklarla birlikte orman yangınlarıyla ilgili kısa bir haber videosu izleyin.
• Videoyu izledikten sonra orman yangınlarının ağaçlara, hayvanlara, havaya, toprağa ve insanlara verdiği zararlar
hakkında tek tek tartışın.
• Soru-yanıt tekniği ile çocukların orman yangınları ve zararları hakkında bildiklerine yer vererek bir kavram ağı
oluşturun.
• Orman yangılarını önlemek için neler yapılabileceği konusunda çocukları bilgilendirmek için bir itfaiye
merkezine gezi düzenleyin.
• Gezi alanına gittiğiniz zaman bir itfaiye merkezinde neler olduğunu ve itfayecilerin görevlerini öğrenin.
• Orman yangınlarını önlemek için neler yapılabileceği konusunda bir itfaiyeciden sizi bilgilendirmesini isteyin.
• Alan gezisinden sonra ilk yapılan kavram ağı üzerinde konuşarak çocukların öğrendiği yeni bilgileri kaydedin,
kavram ağlarının genişlediğine dikkat çekin.
69
•
Çocuklar orman yangınlarının doğaya vereceği zararlar hakkında fikir üretebiliyorlar mı?
•
Çocuklar, orman yangınlarını engellemek için alınabilecek önlemlere örnekler verebiliyorlar mı?
• Bu etkinliği uyguladığınız gün sınıfınızdaki kitap köşesine ağaçlar ve ormanlarla ilgili kitaplar getirerek çocukları
serbest zamanda bu köşeye yönlendirebilirsiniz.
• Alan gezisini gerçekleştiremeyecekseniz, bir itfaiye görevlisini sınıfa davet edebilirsiniz.
• Çocukların itfaye gezisi dönüşünde resim çizmelerini ve çizdikleri resimleri anlatmalarını sağlayarak gün içinde
öğrendiklerini pekiştirebilirsiniz.
AİLE KATILIMI
• Etkinliği uygulamadan önce, aileleri bilgilendirip, çocuklarıyla birlikte, ormanlık bir alana gezi düzenlemelerini;
bu sırada orman yangınları hakkında çocuklarını bilgilendirmelerini önerebilirsiniz.
70
KAYNAKÇA
Anonymous, (2004). Learning For a New World. Report 2. Sustainable Development. Gothenburg: Palmeblads Tryckeri AB.
Atasoy, E. (2006). Çevre İçin Eğitim - Çocuk Doğa Etkileşimi. Bursa: Ezgi Kitapevi
Braus, J.A. ve Wood, D.(1993). Environmental Education in The Schools. Creating a Program That Works. Washington DC: North
American Association For Environmental Education Publications.
CEE - Council for Environmental Education (2004). Project Wild K-12 Curriculum & Activity Guide. TX, USA.
Erten, S. (2003). Okul Öncesi Öğretmen Adaylarında Çevreye Yararlı Davranışların Araştırılması. G. Haktanır ve T. Güler (Ed.),
Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme Derneği OMEP Dünya Konsey Toplantısı ve Kongresi Bildiri Kitabı. Cilt 3, İstanbul: Ya-Pa
Yayınları, 382-394.
Erten, S., Özdemir, P. ve Güler, T. (2003).Okul Öncesi Eğitim Kurumlarındaki Öğretmenlerin Çevre Bilinci Düzeylerinin ve Bu
Okullardaki Çevre Eğitiminin Durumunun Belirlenmesi. G. Haktanır ve T. Güler (Ed.), Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme
Derneği OMEP Dünya Konsey Toplantısı ve Kongresi Bildiri Kitabı. Cilt 2, İstanbul: Ya-Pa Yayınları, 334-350.
Görmez, K. ve Göka, E. (1993). 99 Soruda Çocuk ve Çevre. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
Güler, T. (2010). Çevre Eğitimi. B. Akman, G. Uyanık Balat ve T. Güler (Ed.) Okul Öncesi Dönemde Fen Eğitimi. PEGEM Akademi
Yayınları, 181-201.
Haktanır, K. (2003). Toprak. İçinde: Türkiye’nin Çevre Sorunları. Türkiye Çevre Vakfı Yayınları No: 163, Ankara: Önder Matbaa,
219-269.
Haktanır, K. (1997). Doğal Kaynak Olarak Toprak. İçinde: Prof.Dr.R.Keleş (Ed.) İnsan Çevre Toplum. Ankara:İmge yayınevi, s:193235.
Haktanır, K. ve Arcak, S. (1997). Toprak Biyolojisi (Toprak Ekosistemine Giriş).Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No:1486,
Ders Kitabı 447.Ankara.
Haktanır, K.ve Arcak, S. (1998). Çevre Kirliliği. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No:1503,Ders Kitabı 457.Ankara.
Haktanır, G. (1999). Çocukların Çevreye Katılımı Konulu Atölye Çalışması Notları. Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve
Uygulama Merkezi (ÇOKAUM) Roger Hart Çalıştayı. 12-14 Mayıs 1999, Ürgüp.
Haktanır, G. ve Çabuk, B. (2000). Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Çevre Algıları. IV.Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi, 6-8 Eylül
2000, Ankara: Bildiri Kitabı, 76-81.
Haktanır, G. (2007). Okul Öncesi Dönemde Çevre Eğitimi İçinde: Çevre Eğitimi, Türkiye Çevre Vakfı Yayını No:178, Ankara. s:1134.
Hart, R. A. (1992). Çocukların Katılımı, Maskotluktan Yurttaşlığa. Ankara: UNICEF Yayını.
Louv, R. (2006). Last Child in The Woods.USA:Algonguin Books.
Lubomira, D. (2004). Environmental Education at Preschool. International Research in Geographical and Environmental
Education. 13 (3), 258-263.
Mangır, M. ve Haktanır, G. (1992). Çocuk ve Çevre. Türk Kadınını Güçlendirme ve Tanıtma Vakfı Çevre 92 Uluslararası Çevre
Kongresi. Poster Bildiri. 13-17 Mayıs, İstanbul: Bildiri Kitabı, 122-126.
MEB, (2006). Okul Öncesi Eğitim Programı (36-72 Aylık Çocuklar İçin) Kitabı. (Ed.T.Gürkan ve G. Haktanır) Ankara: Milli Eğitim
Bakanlığı Yayınları.
Rivkin, M. S. (1999). The Great Outdoors. Restoring Children’s Right to Play Outside. Washington DC: National Association for
the Education of Young Children.
Temizyürek, K. (2003). Fen Eğitimi ve Uygulamaları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
UNICEF ve UNEP (1990). Children And The Environment. USA: UNICEF Yayını.
71
ÖNERİLEN YAYINLAR
ÖĞRETMEN VE ANNE BABALAR İÇİN ÖNERİLEN YAYINLAR
• Çölleşme ile Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı (2005). Düzgün, M. vd. (Eds). T.C. Çevre ve Orman
Bakanlığı, Ankara.
• Montgomery, D. R. (2010). Toprak Uygarlıklarının Erozyonu. (Çev. Emel Anıl). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,
İstanbul.
• Samuelsson,I.P ve Kaga,Y., (2010). Kültürleri Sürdürülebilir Hale Getirmek İçin Erken Yaşta Çocuk Eğitimi. İçinde:
Dünyanın Durumu Worldwatch Enstitüsü. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları A.Ş.- TEMA Vakfı.
• World Commission on Environment and Development (1987). Ortak Geleceğimiz. (Our Common Future) Çeviri:
B.Çorakçı. Türkiye Çevre Sorunları Vakfı.Ankara.
•
Tüfek, Mikrop, Çelik (Jared Diamond-TÜBİTAK Yay.)
•
Doğadaki Son Çocuk (Richard Louv-TÜBİTAK Yay.)
•
Alıç Ağacı İle Sohbetler (Hikmet Birand-TÜBİTAK Yay.)
•
Bir Yeşilin Peşinde (Asım Zihnioğlu-TÜBİTAK Yay.)
•
Bitkisel Hayat (Cenk Durmuşkaya-TÜBİTAK Yay.)
•
Yeryüzünde Yaşam (Mike Unwin, Kate Woodward, Susan Mayes, Anna Claybourne-TÜBİTAK Yay.)
•
Meraklı Zihinler (John Brockman-TÜBİTAK Yay.)
•
Doğa Yabani Çiçekler (Sarah Khan, Kirsteen Rogers- TÜBİTAK Yay.)
•
Doğa Böcekler (Rachel Firth, Louie Stowell- TÜBİTAK Yay.)
•
Doğa Deniz Kıyısı (Sarah Courtauld, Conrad Mason- TÜBİTAK Yay.)
•
Doğa Kuş Gözlem (Susanna Davidson, Sarah Courtauld, Kate Davies- TÜBİTAK Yay.)
•
Doğa Ağaçlar (Laura Howell- TÜBİTAK Yay.)
•
Doğanın Gizemleri ve Harikaları (Elizabeth Dalby- TÜBİTAK Yay.)
•
Sulak Bir Gezegenden Öyküler (Sargun A. Tont- TÜBİTAK Yay.)
•
Dünya Ekonomisinde Sessiz Kriz Toprak Erozyonu (Edward C. Wolf, Lester R. Brown-TÜBİTAK Yay.)
•
Dünyanın Durumu 2011 Raporu (Linda Starke- Türkiye İş Bankası Yay.)
•
Toprak Uygarlıkların Erozyonu (David G. Montgomery- Türkiye İş Bankası Yay.)
• Suları Nasıl Tükettik? (Sandra Posterl, Michelle Allsopp, Richard Page, Paul Johnston, David Santillo-İş Bankası
Yay.)
•
Ölüm Tohumları (F.William Engdahl- Bilim+Gönül Yay.)
•
Çocuk ve Doğa ( Kültür Bakanlığı Yay.)
•
Dünyadan Kuş Sesleri (Les Beletsky- NTV Yay.)
•
Dünya Önemlidir (David De Rotschild- TUDEM Yay.)
ÖĞRENCİLER İÇİN ÖNERİLEN YAYINLAR
•
Meraklı Minik Dergisi (TÜBİTAK Yay.)
•
Bilim Çocuk Dergisi (TÜBİTAK Yay.)
•
İlk Okuma-Minik Hayvanlar (Lucy Bowman- TÜBİTAK Yay.)
•
Ne Neden Yapılmıştır? (Nuria Roca- TÜBİTAK Yay.)
72
•
Atık mı? Hiç Dert Değil! (David Morichon-TÜBİTAK Yay.)
•
Çevremiz ve Biz-Yeryüzü (Nuria Roca- TÜBİTAK Yay)
•
Tombul Çekirdek ve Anadolu Yer Sincabı (Mutlu Kart Gür, İpek Arman- TÜBİTAK Yay.)
•
Yeryüzünde Yaşam (Mike Unwin, Kate Woodward, Susan Mayes, Anna Claybourne- TÜBİTAK Yay.)
•
Deneylerle Bilim 1 (H. Edom, M. Butterfield, R. Heddle, M. Unwin- TÜBİTAK Yay.)
•
Deneylerle Bilim 2 (Helen Edom, Kate Woodward- TÜBİTAK Yay.)
•
Deneylerle Bilim 3 (Rebecca Heddle, Paul Shipton- TÜBİTAK Yay.)
•
Havada Neler Olmuş? (Ayşin Bumin- Kök Yay.)
•
Suda Neler Olmuş? (Ayşin Bumin- Kök Yay.)
•
Fare Ailesi Orman Temizliğinde (Gülinaz Şafak, Ayşegül Coşkun- Kök Yay.)
•
Pembe Yanak Ormanı İnceliyor (Gülinaz Şafak, Ayşegül Coşkun- Kök Yay.)
•
Suyu Arayan Arı (Ercan Dinçer- Polat Kitapçılık)
•
Kavak Ağacı ile Salkım Söğüt (Koray Avcı Çakman- YA-PA Yay.)
•
Çam Ağacı ile Meşe Ağacı (Meral Pişirener- YA-PA Yay.)
•
Rüzgâr Masalları (Ferda İzbudak Akıncı- TUDEM Yay.)
•
Küçük Kurt Orman Dedektifi (Ian Whybrow, Tony Ross - TUDEM Yay.)
•
Her Şeyin Öyküsü (Neal Layton- TUDEM Yay.)
•
İlk Bilim Kütüphanem - Gündelik Bilim (Yazar: Kolektif- İş Bankası Yay.)
•
İlk Bilim Kütüphanem - Minik Canlılar (Yazar: Kolektif- İş Bankası Yay.)
•
Başak’ın Çevre Günlüğü (Gülsüm Cengiz - Say Yay.)
•
Limon Ağacının Şarkısı (Arslan Sayman, Deniz Üçbaşaran- Sev Yay.)
•
3 Boyutlu Yağmur Ormanı (Tom Connell- Pearson EducationYay.)
•
Çevremiz ve Biz Deniz (Nuria Roca- Tübitak Yay.)
•
Çevremiz ve Biz Hava (Nuria Roca- Tübitak Yay.)
•
Keşfedin Örümcekler (Alejandro Algarra- Tübitak Yay.)
•
Keşfedin Arılar (Alejandro Algarra- Tübitak Yay.)
•
Keşfedin Karıncalar (Alejandro Algarra- Tübitak Yay.)
•
Keşfedin Kelebekler (Alejandro Algarra- Tübitak Yay.)
73
DEĞERLENDİRME FORMU
DEĞERLENDİRME FORMU
Okulun Adı:
Okulun Bulunduğu İl/İlçe:
Çocuğun Adı-Soyadı:
Çocuğun Yaş Grubu:
“Değerlendirme Formu”nu eğitim etkinliklerini uygulamaya başlamadan önce ve eğitim etkinliklerini
uygulamayı bitirdikten sonra her bir çocuk için eksiksizce doldurun.
Çocuğun ulaştığı kazanımın karşısındaki kutucuğa (+), ulaşmadığı kazanımın karşısındaki kutucuğa ise (-)
işareti koyun.
Her bir çocuk için iki kere işaretlediğiniz bu formu “Sonuç Raporu”nuza ekleyin.
Eğitim
Eğitim
AMAÇ VE KAZANIMLAR
Öncesi
Sonrası
Amaç 1) Toprağın yaşam için önemini fark edebilme
Kazanım 1. Toprağın üstünde ve altında yaşayan canlılar için barınak görevi
gördüğünü söyler
Kazanım 2. Toprağın canlılara besin sağladığını söyler
Amaç 2) Toprağın çeşitleri olduğunu fark edebilme
Kazanım 1. Toprağın farklı renklerde olduğunu söyler
Kazanım 2. Toprağın farklı yapılarda olduğunu söyler
Kazanım 3. Toprağın çeşitleri olduğunu açıklar
Amaç 3) Toprağın içinde neler olduğunu fark edebilme
Kazanım 1. Toprağın içinde cansız varlıklar olduğunu açıklar
Kazanım 2. Toprağın içinde canlı varlıklar olduğunu açıklar
Amaç 4) Toprağa nelerin zarar verdiğini fark edebilme
Kazanım 1. Rüzgâr erozyonunun toprağa zarar verdiğini söyler
Kazanım 2. Su erozyonunun toprağa zarar verdiğini söyler
74
Kazanım 3. Orman yangınının toprağa zarar verdiğini söyler
Amaç 5) Toprağı korumak gerektiğini fark edebilme
Kazanım 1. Toprağı bitki örtüsüz bırakmamak gerektiğini söyler
Kazanım 2. Toprağı kirletmemek gerektiğini söyler
Amaç 6) Doğal varlıkları fark edebilme
Kazanım 1. Doğal varlıkların sonsuz olmadığını, tükenebildiğini söyler
Kazanım 2. Doğal varlıkları dikkatli kullanmak gerektiğini açıklar
Amaç 7) Temiz havanın önemini fark edebilme
Kazanım 1. Temiz havanın tüm canlıların sağlığı için gerekli olduğunu söyler
Kazanım 2. Hava kirliliğine yol açan faktörleri açıklar
Amaç 8) Temiz suyun önemini fark edebilme
Kazanım 1. Temiz suyun tüm canlıların sağlığı için gerekli olduğunu söyler
Kazanım 2. Su kirliliğine yol açan faktörleri açıklar
Amaç 9) Açık havada/kırda/ormanda olmanın önemini fark edebilme
Kazanım 1. Açık havada hissettiği olumlu duyguları söyler
Kazanım 2. Açık havada hissettiği olumlu duyguların nedenlerini açıklar
75
SONUÇ RAPORU
SONUÇ RAPORU
RAPOR TESLİM
SİSTEMİ
Lütfen aşağıdaki formu her sınıf için ayrı ve eksiksiz şekilde
doldurarak 27 Nisan 2012 tarihine kadar bir kopyasını TEMA
temsilcisine, bir kopyasını [email protected] adresine
gönderiniz.
Her etkinlik için en fazla 1 fotoğraf ekleyiniz, eklediğiniz fotoğrafların
her birinin maksimum büyüklüğünün 500 KB’ı geçmemesine dikkat
ediniz.
Her etkinlik için en az 500 en fazla 1000 karakterden oluşan bir
paragraflık açıklama yazınız.
Rapor Tarihi
İl/İlçe
TEMA Temsilcisinin
Adı-Soyadı
Okul Adı
Öğretmenin
Adı-Soyadı
Sınıfın
Yaş Grubu ve Şubesi
Sınıf Mevcudu
Telefon
Adres
E-posta
76
Gerçekleştirdiğiniz etkinlikleri çocuk, ortam ve öğretmen açısından
değerlendirip aşağıya birer paragrafla açıklayınız ve altına etkinlik
fotoğrafını ekleyerek gönderiniz.
ETKİNLİK KAYIT SİSTEMİ
Her etkinlik için en fazla 1 fotoğraf ekleyiniz, eklediğiniz fotoğrafların
her birinin maksimum büyüklüğünün 500 KB’ı geçmemesine dikkat
ediniz.
Her etkinlik için en az 500 en fazla 1000 karakterden oluşan bir
paragraflık açıklama yazınız.
Etkinlik 1 - Doğa Kâşifi
Uygulama:
Etkinlik 2 - Gizemli Dürbün
Fotoğraf:
Uygulama:
Etkinlik 3 - Yer Altında
Saklananlar
Etkinlik 4 - Toprağın İçinde
Neler Var
Etkinlik 5 - Solucan Çiftliği
Etkinlik 6 - Suyla Kayan
Topraklar
Etkinlik 7 - Rüzgârla Uçan
Topraklar
Etkinlik 8 - Toprağı Tut
Uçmasın
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf
Uygulama:
Fotoğraf:
Etkinlik 9 - Döndüğümde
Görüşürüz
Etkinlik 10 - Haydi Ağaçlar
Toprağı Tutalım
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
77
Etkinlik 11 - Ağaç
Ansiklopedimiz
Etkinlik 12 - Ağacınla Tanış
Etkinlik 13 - Kaplumbağa Ne
Yesin
Etkinlik 14 - Bitkiler Nerede
ve Nasıl Büyür
Etkinlik 15 - Toprakla Resim
Yapalım
Etkinlik 16 - Toprak Neleri
Saklıyor
Etkinlik 17 - Suyun Serüveni
Etkinlik 18 - Sular Temiz
Kalsın
Etkinlik 19 - Deniz Temiz
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Etkinlik 20 - Az Tüketelim
Uygulama:
Fotoğraf:
Etkinlik 21 - Yağmur Sesi
Oluşturalım
Etkinlik 22 - Bulutları
Gözleyelim
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
78
Etkinlik 23 - Kuşları
Gözleyelim
Etkinlik 24 - Toz Avcıları
Etkinlik 25 - Temiz Hava
Temiz Nefes
Etkinlik 26 - Ormanlar
Yanmasın
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
Uygulama:
Fotoğraf:
EĞİTİM PAKETİ ile ilgili önerileriniz:
79
ÖĞRETMEN YÖNERGESİ
ÖNSÖZ
Minik TEMA Programı, TEMA Vakfı’nın 2010 yılında kurmuş olduğu 60-72 aylık (5-6 yaş) çocuklara yönelik çevre
eğitimi programıdır. Program, 2010-2011 Eğitim-Öğretim yılında ‘Minik Eller Toprağa Projesi’ni uygulamış olup
2012 yılında Eğitim Paketini uygulayacaktır.
2010-2011 Eğitim-Öğretim yılında ‘Minik Eller Toprağa Projesi’, 16 İlde 77 okulda 4509 öğrenciyle uygulanmıştır.
Pilot il seçilen Ankara, Mersin, Tokat ve Samsun illerinde proje tanıtımı için öğretmen ve velilerle toplantılar
gerçekleştirilmiştir. Pilot uygulamasını tamamlayan Minik TEMA, bu yıl Eğitim Paketi uygulamasını başlatacaktır.
Çocukların doğada daha çok vakit geçirmelerine, birinci elden deneyimlerle doğaya karşı olumlu tutum
geliştirmelerine, öğretmenlerin öğrenme ortamlarına açık havayı daha fazla dâhil etmelerine ve öğretmenlerle
ailelerin çocuklarına olumlu model olmalarına destek olan Minik TEMA, bu süreçte çocuk, öğretmen ve ailenin aktif
olmasını amaçlamaktadır.
Farkındalığın artması çabalarımızda bizimle birlikte olduğunuz için şimdiden teşekkür eder, keyifli, verimli ve
doğayla barışık bir Eğitim-Öğretim yılı dileriz.
EĞİTİM PAKETİ
Eğitim Paketi, 2012 yılı için hazırlanan, içinde doğaya yönelik bilgi, etkinlik ve materyallerin bulunduğu bir pakettir.
Etkinlikler, öğretmenlerin çoğunlukla açık alanda uygulama yapmasına ve çocuklara doğada ilk elden deneyimler
sunmasına olanak sağlayacak etkinliklerdir. Milli Eğitim Bakanlığının 36-72 aylık çocuklara yönelik uyguladığı
Program Kitabının amaç ve kazanımlarına göre hazırlanmıştır. Bu özelliğiyle, öğretmenlerin günlük planlarına Eğitim
Paketinde yer alan etkinliklerikolayca dâhil edebilmelerine olanak sağlar.
Eğitim Paketi, çocukların her alandaki gelişimlerine (psikomotor, dil, sosyal - duygusal, özbakım, bilişsel) yönelik
fen, oyun-hareket, sanat, drama, aile katılımı ve alan gezisi gibi etkinliklerden oluşmaktadır. Bu etkinlikleri
öğretmenler iki aylık sürede sınıflarında ve açık alanlarda çocuklarla uygulayabileceklerdir.
Etkinlikler; ipuçları, alternatif etkinlikler, değerlendirme ve aile katılımı ile birlikte verilmiş, ayrıca uygulanan
bölgenin yerel özelliklerine uyarlanabilecek şekilde esnek bırakılmıştır. Paket etkinlikleri mümkün olduğunca
çocukların doğayla iç içe yaşantılar geçirmelerine olanak sağlayan ve onların yaratıcılık, gözlem, eleştirel düşünme
gibi becerilerini geliştirmeye yönelik etkinliklerdir. Öğretmenler paket etkinliklerini uyguladıktan sonra kendi
öğrencilerinin ilgi ve düzeylerine göre alternatif doğa etkinlikleri gerçekleştirebilirler. Eğitim Paketi ile amacımız,
doğa etkinliklerine örnekler vererek devamı için öğretmenleri desteklemektir. ‘İçeride çocuk kalmasın!’ sloganıyla
yola çıkarak, çocukların açık havada daha fazla vakit geçirmelerine olanak sağlamaktır.
80
Minik TEMA 2011-2012 Takvimi
2011-2012 Minik TEMA çalışma adımları aşağıdaki gibidir:
Tarih
Eylem
Kasım ‘11
Okulların Minik TEMA başvurularını yapması
Kasım ‘11
İl/İlçe Temsilcilikleri ve okullara Minik TEMA Yönergesinin gönderilmesi
Kasım-Aralık ‘11
Minik TEMA Okullarında ‘Toprak’ ve ‘Türkiye’nin Ormanları’ sunumları yapılması
Şubat‘12
Okullara Minik TEMA Eğitim Paketinin ulaştırılması
Şubat-Nisan ‘12
Minik TEMA Eğitim Paketinin uygulanması
27 Nisan ‘12
Mayıs ‘12
Minik TEMA Okullarının değerlendirme formlarını ve sonuç raporlarını bir kopyası Minik
TEMA Koordinatörüne, bir kopyası TEMA Temsilcilerine göndermesi
Sonuç raporlarının değerlendirilmesi
Mayıs ‘12
Ödüllerin teslim alınması
Minik TEMA Eğitim Paketini uygulamak için öncelikle öğretmenlerin bulundukları il ve ilçedeki TEMA Temsilcilikleri
ile iletişime geçmesi gerekmekte. Bunun için www.tema.org.tr adresinde yer alan Bize Ulaşın başlığının altındaki
temsilcilik listesinden faydalanabilirsiniz. Başvuru formunu doldurarak bir kopyasını TEMA Temsilcisine bir
kopyasını Minik TEMA Koordinatörüne ileten öğretmenler, başvurunun alındığına dair teyitle birlikte Eğitim
Paketini uygulamaya başlayabileceklerdir.
Eğitim Paketi Şubat ayı itibariyle, ikinci dönemde uygulanabilecektir. Öğretmenler uygulama sonunda, Paketin
içinde yer alan değerlendirme formunu her çocuk için doldurarak sonuç raporuyla birlikte bir kopyasını
bulundukları il/ilçe temsilcilerine, bir kopyasını Minik TEMA Koordinatörüne iletecektir. Sonuç raporu her sınıf için
bir adet doldurulacak, raporların değerlendirilmesi sonucunda her okula Minik TEMA ödülleri gönderilecektir.
Eğitim Paketi materyalleri, etkinlikleri destekleyici ve çocukların aktif katılımını sağlayıcı niteliktedir. Öğretmenler
bu materyallere ek materyaller üretebilir ve çocuklarla birlikte yaratıcı çalışmalar yapabilirler. Bu çalışmalar için
doğal malzemelerden yararlanabilir ve malzemeleri geri dönüştürebilirler. Çalışmaları için okullarındaki Müzik,
Resim, Beden Eğitimi Öğretmenleriyle işbirliği yapabilirler.
Burada önemli olan, öğretmenlerin ve ebeveynlerin bu süreçte çocuklara olumlu model olmaları ve doğayla
uyumlu bir yaşam tarzını benimsemeleridir. Çocukların en çok model alarak öğrendiği gerçeği unutulmamalıdır.
Öğretmenler Minik TEMA uygulaması süresince her türlü soru ve önerileri için iletişim adresleri bölümünde bilgileri
verilen Minik TEMA Koordinatörüyle iletişime geçebilirler.
81
Minik TEMA Uygulama Adımları
Minik TEMA’yı aşağıdaki adımları takip ederek uygulayabilirsiniz:
Uygulama Adımları
İl/İlçenizdeki TEMA Temsilcileri ile iletişime geçerek Minik TEMA’yı uygulamak istediğinizi
bildirmek
Başvuru formunu doldurarak bir kopyasını TEMA Temsilcisine, bir kopyasını Minik TEMA
Koordinatörüne iletmek
Okulunuza gelen TEMA Temsilcisinden Minik TEMA ile ilgili bilgi alarak sormak istediğiniz
soruları yöneltmek
TEMA Temsilcisinden Minik TEMA Eğitim Paketi ve materyallerini almak
Eğitim Paketini okuyup inceledikten sonra uygulamak
Eğitim Paketinde yer alan değerlendirme formu ve sonuç raporunu doldurmak, rapora
fotoğraflar eklemek
Değerlendirme formunun ve sonuç raporunun bir kopyasını TEMA Temsilcisine, bir kopyasını
Minik TEMA Koordinatörüne en geç 27 Nisan tarihinde göndermek
Gelen ödülleri çocuklarla paylaşmak ☺
İletişim Adresleri
www.tema.org.tr
Eğitim Bölümü Minik TEMA Koordinatörü: Mine Çelik
[email protected] ve [email protected]
0 212 283 78 16 D:171
82

minik tema programı eğitim paketi

Transkript

Benzer belgeler

Broşür indirmek veya yazdırmak için tıklayınız

Uçan Hollandalı

Kendine Güvenen Çocuklar Yetiştirmek İçin…

sosyal hizmetler

2.Gün-Uzun Mesafe