DENİZ YOSUNLARI “Deniz yosunu” terimi, dünya okyanuslarının

DENİZ YOSUNLARI “Deniz yosunu” terimi, dünya okyanuslarının

DENİZ YOSUNLARI
“Deniz yosunu” terimi, dünya okyanuslarının kıyısında hemen hemen sadece sığ sularda büyüyen
makroskopik, çok hücreli, büyük deniz yosunlarını ifade eder. Deniz yosunları kırmızı, kahverengi
ve yeşil alglerin bazı üyelerini kapsar ve kullanım amacına göre (gıda, ilaç, gübre, endüstriyel
kullanım gibi) sınıflandırılabilir.
Dünyada yaygın olarak kullanılan deniz yosunu türleri:
1- Kahverengi deniz yosunları (Ochrophyta, Phaeophyceae)
Fucus (Wrecks)
Laminaria ve Saccharina (Kelps)
2- Yeşil deniz yosunları (Chlorophyta, Chlorophyceae)
Ulva (Sea Lettuce)
3- Kırmızı deniz yosunlarını (Rhodophyta)
Ayrıca, bazı demet biçimindeki mavi-yeşil algler de (Cyanobacteria) bazen deniz yosunu olarak
nitelendirilir. Deniz yosunlarının bu üç grubu, belirli dalga boylarının ışığını absorbe eden ve onlara
kendi karakteristik renkleri yeşil, kahverengi veya kırmızı rengi veren pigmentlerine göre tanınır.
Deniz yosunları yaşamak için ışığa ihtiyaç duyarlar. Kırmızı ve kahverengi algler neredeyse sadece
denizlerde yaşarken, yeşil algler tatlı sularda (nehirler ve göllerde) ve hatta karada da (kayalar,
duvarlar, evler ve nemli ağaç kabuklarında) yaşarlar.
Deniz yosunları, karbondioksitten ve sudan karbonhidrat üretebilmek için güneş enerjisi
kullandığından, yani fotosentez yaptığından, bitki olarak sınıflandırılırlar. Ekolojisinde en önemli
iki özel çevresel gereksinim; denizsuyunun (veya en azından hafif tuzlu su) ve fotosentezi
sürdürmek için yeterli ışığın varlığıdır. Deniz yosunlarının çoğu hayatta kalmak için bir şeye
tutunmak zorundadır; ancak sadece birkaçı denizde serbestçe sürüklenirken gelişebilir. Sonuç olarak
deniz yosunları kumlu veya çakıllı kıyı bölgelerindense, sık kayalıklı kıyılarda daha yaygın olarak
bulunur.
Birkaç tür gelgite bağlı olarak, kaya havuzlarının çevresine özelleşerek adapte olmuşlardır. Bu tip
deniz yosunları, aşırı sıcaklık ve tuzluluk değişimlerine ve hatta ara sıra meydana gelen kuraklıklara
dayanabilirler.
Deniz yosunları, bulundukları alanlara bağımlı yaşadıklarından, deniz akıntılarının getidiği ağır
metal iyonlarını -metabolik faaliyetlerine katmamalarına karşın- bünyelerinde barındırırlar. Deniz
yosunlarının, sudaki mineralleri kolayca tutmaları ve onları işlenmeden bünyelerinde
barındırmaları (pasif bir kaldırma mekanizması olarak düşünülür) ağır metal kirliliğinin en iyi
göstergeleri olarak bilinir. Bitkinin yaşı ve koşullar metallerin absorbsiyon miktarını azda olsa
etkileyebilmektedir ve bunu farklı türlerle (farklı fizyolojilerle) doğrudan kıyaslamak mümkün
değildir.
Deniz yosunları, özellikle Doğu Asya’daki Japonya, Çin, Kore, Tayvan, Tayland ve Vietnam gibi
kıyı ülkelerinin yanı sıra; Endonezya, Belize, Peru, Kanadalı Maritimes, İskandinavya, İrlanda,
Galler, Filipinler ve İskoçya gibi çok farklı kıyı ülkelerindeki insanlar tarafından da gıda olarak
yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Ayrıca hidrokolloit ya da pikocolloit olarak bilinen “alginate”,
“agar”, “karajenan” ve “jel” gibi maddelerin ekstraktı için büyük miktarlada toplanır ve işlenir.
Toplanan bu malzemenin büyük kısmı, tarımda uluslararası iyi bir pazarı olan deniz yosunu
ekstraktı üretimi için ihraç edilir.
Tarımda deniz yosunu kullanımının yararları:
• Bitkide canlılığı arttırarak daha kuvvetli gelişmelerini sağlar.
• Fidelerin canlılığını arttırır.
• Kök gelişmesini arttırır.
• Bitkileri dondan korur.
• Ürün daha iyi işlenir ve raf ömrü daha uzun olur.
• Bitkilerin Mildiyö ve diğer hastalıklara ve zararlılara karşı dirençli olmalarını sağlar.
Ascophyllum nodosum:
Ascophyllum nodosum, Phaeophyceae sınıfının, Fucales takımının, Fucaceae familyasından gelen
büyük, yaygın, kahverengi bir algdir. Kuzey Atlantik Okyanusu’ndaki deniz yosunları, “Norveç
yosunu”, “düğümlü yosun”, “düğümlü deniz yosunu” ve “yumurta yosunu” olarak da bilinirler.
Doğu Grönland’ı da kapsayan Avrupa’nın Kuzeybatı kıyısı (Svalbard’dan Portekiz’e) ile Kuzey
Amerika’nın kuzeydoğu kıyısında yaygındır. Ascophyllum, akademik çevreler tarafından en çok
araştırılan türdür.
Tür, düzenli aralıklı büyük yumurta şekilli hava keseleriyle, yaprak gibi uzun şeritlere sahiptir.
Yaprakları tipik olarak 0,5 ve 2 m uzunluğundadır. Bir kancayla (holdfast) kayalıklara ve iri kaya
parçalarına tutunur. Bileşik yaprakları yeşilimsi kahverengi renkte ve biraz basıktır fakat yaprak
orta damarı yoktur. Yaşam çemberi, diploid bir bitki ve gametlerdir. Gametler kısa dallar üzerindeki
sarımsı çiçek tablasına gömülü yumurtalık kesesinde üretilir.
Bu tür, korunaklı haliç kıyılarındaki doğal ortamlarda ve çoğunlukla gelgitlerin hakim olduğu
bölgede bulunur. Ancak nadiren korunmasız kıyılarda bulunur ve bulunsa da bileşik yaprakları
genellikle küçük ve kötü bir şekilde yaralıdır. Bu deniz yosunu oldukça yavaş büyür ve birkaç on
yıllık süre yaşar; fertil hale gelmesi yaklaşık beş yılını alır.
Ascophyllum nodosum’un, tarımda kullanılan diğer pek çok yosundan farkı; soğuk sularda ve aynı
zamanda gelgit bölgelerinde yetişmesidir. Son derece zorlu koşullarda yaşamakta, fakat
bünyesindeki bitki gelişim düzenleyiciler sayesinde gelişmesine devam etmektedir.
Ascophyllum nodosum, Avrupa’da Faroe Adaları, Norveç, İrlanda, Britanya ve Man adaları ve
Hollanda’da; Kuzey Amerika’da ise Fundy körfezi, Nova, Scotia, Baffin Adası, Hudson Boğazı,
Labrador ve Newfoundland’da bulunmaktadır.
Ascophyllum nodosum, alginatler, gübreler ile hayvan ve insan tüketimi için, deniz yosunu tozu
üretiminde kullanılmak üzere hasat edilir. Dünyanın başlıca alginat ihtiyacını İrlanda, İskoçya ve
Norveç sağlar. Yosunlar sahil şeridi fırtınalı yağmurlarla yıkandıktan sonra elle ya da mekanik
ekipmanlarla hasat edilmektedir.
İşleme sürecinin ilk basamağında yosunlar yıkanır ve temizlenir. Daha sonra alginik asitin alınması
için sıcak alkali ortamda bekletilir. Alkali ortamda ekstraksiyon aşamasını filtrasyon ve kalsiyum
klorür (CaCl2) ile çöktürme işlemleri takip eder. Çöktürme işleminden sonra alginik asidin
saflaştırılması için asitle muamele edilen sisteme istenilen tuz formlarını elde etmek için, uygun
bazlar eklenir.
Ascophyllum nodosum, hem makrobesin (N, P,K, Ca, Mg, S vb.) hem de mikrobesin (Mn, Cu, Fe,
Zn vb.) bileşiminden dolayı birçok ürün çeşidinde organik ve ana gübre olarak uzun süredir
kullanılmaktadır. Ayrıca bu, bütünüyle çok faydalı olan ve tarımda yaygın olarak kullanılan
sitokininler, oksin benzeri giberellinler, betainler, mannitol, organik asitler, polisakkaritler, amino
asitler ve proteinler için konukçuluk yapar.
İnternetten derleyerek çeviren:
Yük. Ziraat Mühendisi Gamze Gezek.
-