2013 Yılı Plan Bütçe Komisyonu Konuşması

2013 YILI
BÜTÇE SUNUMU
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Sayın Taner Yıldız’ın,
Bakanlığın 2013 Yılı Bütçesini TBMM Plân ve Bütçe Komisyonuna Sunuş Metni
14 Kasım 2012
STRATEJİ GELİŞTİRME BAŞKANLIĞI
Sayın Başkan,
Değerli Milletvekilleri,
Konuşmama başlarken hepinizi saygıyla selamlıyorum.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın 2013 yılı Bütçesini sunmak üzere huzurlarınızda
bulunuyorum.
Bakanlığımız bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşları ile birlikte; yaklaşık 5 milyar liralık yıllık yatırım
bütçesine ulaşmıştır. Bakanlığımız, ülkemiz adına çok önemli uluslararası projeleri
yürütmekle birlikte ülkemizin enerji altyapı yatırımlarının gerçekleştirilmesi ve enerji
piyasalarının rekabete dayalı olarak yeniden yapılandırılması sürecini yönetmektedir.
Bakanlığımızca; Enerji sektöründeki gelişmeler dikkatle izlenmekte ve bunun neticesinde
gerekli tedbirler alınmaktadır. Ülkemiz enerji arz güvenliğinin sağlanmasına Bakanlığımızca
büyük önem verilmekte, artan enerji talebi dikkate alınarak enerji arz güvenliğimize yönelik
politikalar oluşturulmaktadır.
Bu bağlamda; enerji arz güvenliğinden kaynaklanan riskleri azaltmak için,

Serbest piyasa unsurlarının işlevselliğinin artırılması,

Yatırım ve ticaret ortamının iyileştirilmesi,

Yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarına öncelik verilerek kaynak çeşitlendirmesinin
sağlanması,

Enerji sektörünün sürdürülebilirliğini temin etmek amacıyla enerji kaynaklarının, taşıma
güzergâhlarının ve enerji teknolojilerinin çeşitlendirilmesi,

Nükleer enerjinin sisteme entegrasyonu,

Ülkemiz yeraltı ve yerüstü kaynaklarının ülke ekonomisine yüksek katma değer
sağlayacak şekilde değerlendirilmesi,

Enerji arz ve talep zincirinin her halkasında enerji verimliliğinin artırılması,

Enerji diplomasisi kapsamında uluslararası işbirliğinin geliştirilmesi
yönündeki çalışmalarımız devam etmektedir.
1
Ülkemizdeki enerji talebi artışı ile birlikte dünya enerji talebi de her ülkede farklı oranlarda
olmakla birlikte küresel ölçekte sürekli artmaktadır. Bu talebi karşılamak için küresel enerji
yatırımları her yıl artış göstermektedir. Uluslararası Enerji Ajansı verilerine göre enerji
sektörüne 2011-2035 yılları arasında küresel ölçekte toplam 37,9 trilyon dolar yatırım
yapılacağı tahmin edilmektedir. Yatırımların;

16,9 trilyon dolarının elektrik sektörü (% 58 üretim, % 11 iletim ve % 31 dağıtım),

10 trilyon dolarının petrol sektörü (% 87 arama ve üretim, % 3 taşıma ve % 10 rafinaj),

9,5 trilyon dolarının gaz sektörü ( % 71 arama ve üretim, % 23 iletim ve dağıtım ve % 6
sıvılaştırılmış doğal gaz),

1,2 trilyon dolarının kömür sektörüne (% 94 madencilik ve % 6 taşıma)
yapılması planlanmaktadır.
2011-2035 Yılları Arasında Yeni Politikalar Senaryosu Dikkate Alındığında Kaynaklara
Göre Enerji Arzı Altyapı için Yatırımlar
2
Uluslararası Enerji Ajansının tahminlerine göre 12,13 milyar TEP olan dünya birincil enerji
talebinin 2035 yılında;

Mevcut enerji politikaları ile devam senaryosuna göre yüzde 51 oranında artışla 18,3
milyar TEP,

Verimliliğin teşvik edildiği yeni politikalar senaryosuna göre yüzde 40 oranında artış ile
16,96 milyar TEP,

450 ppm senaryosuna göre yüzde 23 oranında bir artışla 14,85 milyar TEP’e
ulaşması beklenmektedir.
Söz konusu senaryoların tamamına göre fosil yakıtların (petrol, doğal gaz, kömür) payları
nispeten azalmakla birlikte, miktarsal olarak artmakta ve bu yakıtlar hâkim kaynaklar olmaya
devam etmektedir.
2035 Yılı Enerji Ve İklim Senaryolarına Göre Dünya Birincil Enerji Talebi Projeksiyonları
Milyon
Mevcut politikalar
TEP
18.3
TEP
12.1
Milyar
16.9
TEP
14.9
Milyar
TEP
TEP
Uluslararası Enerji Ajansı (UEA), 2011
*Atmosferde bir milyon partikül içerisinde
450 partikül sera gazı hedefi)
3
senaryosu
Yeni
politikalar
senaryosu
450
ppm senaryosu*
Milyar
Milyar
Dünya birincil enerji kaynaklarının yüzde 81’ini oluşturan fosil yakıtların 2035 yılındaki payı,
mevcut enerji politikaları ile devam senaryosuna göre yüzde 80’e, yeni politikalar
senaryosuna göre yüzde 75’e düşecektir.
Uluslararası Enerji Ajansı projeksiyonlarına göre 2035 yılı birincil enerji talebinde kömürün
payı, mevcut politikalar ile devam edilmesi durumunda yüzde 30, yeni politikalar senaryosuna
göre yüzde 24 ve 450 ppm senaryosuna göre yüzde 16’dır. Petrolün ve doğalgazın payı her
üç senaryoda da önemli derecede farklılıklar göstermemekte ve petrolün payının yüzde 27 ve
doğal gazın payının yüzde 23 olacağı tahmin edilmektedir.
Nükleer enerjinin birincil enerji kaynakları içinde payı yüzde 5,79 iken 2035 yılında mevcut
enerji politikaları ile devam senaryosuna göre yüzde 6, yeni politikalar senaryosuna göre
yüzde 7,15’e çıkması beklenmektedir. Dolayısı ile nükleer enerjinin önemini kaybetmeyeceği
görülmektedir.
Yenilenebilir enerji kaynaklarının 2035 yılındaki payının, mevcut politikalar senaryosuna göre
yüzde 14 oranında, yeni politikalar senaryosu’na göre yüzde 18 ve 450 ppm senaryosuna
göre ise yüzde 27 olacağı beklenmektedir.
Türkiye, dünya ülkeleri arasında;

birincil enerji tüketiminde 21.

petrol tüketiminde 26.

doğal gaz tüketiminde 20.

kömür tüketiminde 14.

elektrik tüketiminde 20.

En fazla kömür rezervine sahip 17.

En fazla kömür üreten 13.

elektrik üretiminde 20.,

Jeotermal enerji kapasitesinde 12.,

güneş enerjisi kapasitesinde 27.

rüzgar enerjisi kapasitesinde 16.
ülke konumundadır.
4
2035 Yılı Birincil Enerji Talebi Projeksiyonu (Uluslararası Enerji Ajansı)
450 ppm
senaryosu
Kömür
16
25
21
11 3
16
8
Yeni politikalar
senaryosu
Petrol
Doğalgaz
24
28
23
7 3 11 4
Nükleer
Mevcut
politikalar
senaryosu
Hidroelektrik
30
27
23
6 2 9 3
Biyokütle ve çöp
gazı
Diğer yenilenebilir
kaynaklar
0
25
50
75
100
OECD ülkelerinde 2010 yılında 5,6 milyar TEP olan dünya birincil enerji talebinin yüzde 3,5
oranında artarak 2030 yılında 5,8 milyar TEP’e ulaşması beklenmektedir. OECD üyesi
olmayan ülkelerde ise 2010 yılında 6,4 milyar TEP olan dünya birincil enerji talebinin yüzde
69 oranında artarak 2030 yılında 10,9 milyar TEP’e ulaşması öngörülmektedir.
Türkiye, OECD ülkeleri içerisinde geçtiğimiz 10 yıllık dönemde enerji talep artışının en hızlı
gerçekleştiği ülke durumundadır. Aynı şekilde ülkemiz, dünyada 2002 yılından bu yana
elektrik ve doğal gazda Çin’den sonra en fazla talep artış hızına sahip ikinci büyük ekonomi
olmuştur. Bakanlığımızca yapılan projeksiyonlar bu eğilimin orta ve uzun vadede de devam
edeceğini göstermektedir.
5
Dünya Birincil Enerji Talebi
Ülkemiz birincil enerji talebi 2011 yılında yaklaşık 115 milyon TEP olarak gerçekleşmiştir.
Birincil enerji talebi içerisinde kömürün payı yüzde 31, doğal gazın payı yüzde 32, petrolün
payı yüzde 27, hidrolik enerjin payı yüzde 4 ve yenilenebilir ve diğer enerji kaynaklarının payı
yüzde 6’dır.
2023 yılında birincil enerji talebimizin yüzde 90 oranında artarak 218 milyon TEP’e ulaşması
beklenmektedir. Kömürün payının yüzde 37, doğal gazın yüzde 23, petrolün yüzde 26,
hidrolik enerjinin payı yüzde 4, nükleer enerjinin yüzde 4 ve yenilenebilir ve diğer enerji
kaynaklarının yüzde 6 olması öngörülmektedir.
6
2023 Yılında Birincil Enerji Talebi
218 MTEP
%4
%2
%4
%4
% 26
115 MTEP
% 23
%4
%4
% 27
% 32
% 31
7
% 37
Enerji Politika ve Stratejilerimiz
Sayın Başkan,
Değerli Milletvekilleri,
Konuşmamın bu bölümünde enerji sektöründe politika ve stratejilerin hayata geçirilmesine
ilişkin çalışma ve uygulamalarımız hakkında bilgi vereceğim.
Strateji ve politikalarımız; enerji arz güvenliği, alternatif enerji kaynakları, kaynak çeşitliliği,
yerli kaynakların ekonomiye kazandırılması, sürdürülebilirlik, enerji piysalarında serbestleşme
ve enerji verimliliği temellerine dayanmaktadır.
Bu politikalarımız, jeopolitik konumumuzun avantajları kullanılarak ve ülke gerçekleri ile
küresel ölçekli dinamikler çerçevesinde yönetilmektedir.
Enerji arz güvenliğini esas alan temel politika ve amaçlarımız;
 Yerli kaynaklara öncelik vermek suretiyle kaynak çeşitliliğini sağlamak,
 Yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji arzı içindeki payını arttırmak,
 Enerji verimliliğini artırmak,
 Serbest piyasa koşullarına tam işlerlik kazandırmak ve yatırım ortamının iyileşmesini
sağlamak,
 Petrol ve doğal gaz alanlarında kaynak çeşitliliğini sağlamak ve ithalattan kaynaklanan
riskleri azaltacak tedbirleri almak,
 Jeostratejik konumumuzu etkin kullanarak, enerji alanında bölgesel işbirliği süreçleri
çerçevesinde ülkemizi enerji koridoru ve terminali haline getirmek,
 Enerji ve tabii kaynaklar alanlarındaki faaliyetlerin çevreye duyarlı halde yürütülmesini
sağlamak,
 Doğal kaynaklarımızın ülke ekonomisine katkısını artırmak,
 Endüstriyel hammadde, metal ve metal dışı madenlerimizin üretimlerini arttırarak yurt
içinde değerlendirilmesini sağlamak,
 Maliyet, zaman ve miktar yönlerinden enerjiyi tüketiciler için erişilebilir kılmak
şeklinde özetlenebilir.
8
Ülkemiz Enerji Sektörüne Genel Bakış
Sayın Başkan,
Değerli Milletvekilleri,
Bu bölümde, ülkemiz enerji sektörüne ilişkin bazı temel göstergelere değinmek istiyorum.
Ülkemizde, yüksek büyüme oranlarının sonucu olarak uzun yıllardan beri yıllık elektrik
enerjisi tüketim artışı ortalama yüzde 7-8 seviyelerinde gerçekleşmiştir. 2002 yılında 129
milyar kWh olan elektrik üretimimiz, 2011 yılı sonunda 230 milyar kWh’e çıkmıştır.
Üretim kapasite projeksiyonlarına göre bu artış önümüzdeki on yıllık süreç içinde de devam
edecek olup, yıllık ortalama talep artışının yüksek talep senaryosunda yüzde 7,5 ve düşük
talep senaryosunda ise yüzde 6,5 seviyelerinde oluşması öngörülmektedir.
Son yıllarda, belirli bir anda talep edilen en yüksek elektrik enerjisi talebi (puant talep);

2009 yılında 29.870 MW,

2010 yılında 33.392 MW,

2011 yılında 36.122 MW,

2012 yılı içinde rekor seviyede bir artışla Temmuz ayında 39.045 MW
olarak gerçekleşmiştir.
2002 yılında 31.846 MW olan elektrik enerjisi kurulu gücümüz 2012 yılında Eylül ayı sonu
itibarıyla yüzde 75 artışla 55.633 MW’a yükselmiştir. Bu rakam Ekim ayı sonunda 55.785
MW’a ulaşmıştır.
2011 yılında işletmeye alınan santrallar ile elektrik enerjisi kurulu gücümüze 3.387 MW’lık
kapasite eklenmiştir. Ayrıca ülkemizde 2002 yılında 300 olan elektrik üretim santrali sayısı,
2011 yılı sonu itibarıyla 643’e, 2012 yılı Ekim ayı sonu itibarıyla ise 743’e yükselmiş olup
2012 yılı içerisinde 2.874 MW’lık kapasite artışı olmuştur.
9
Ülkemiz Elektrik Üretim Değerleri (Milyar kWh)
250
200
MILYAR KWH
150
100
50
0
Üretim Değeri
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
129
141
151
162
176
192
198
195
211
229
2012
Eylül
Sonu
182
2012 Yılı Eylül Ayı Sonu İtibarı ile Elektrik Enerjisi Üretiminin Birincil Enerji
Kaynaklarına Göre Dağılımı (%)
Rüzgar
2,4%
Jeotermal
0,3%
Diğer
0,9%
Kömür
27,2%
Hidrolik
25,9%
Fuel-Oil
1,6%
Yenilenebilir
0,3%
Doğal Gaz
41,4%
10
Ülkemiz Toplam Elektrik Üretim Kurulu Gücü (MW)
60.000
50.000
40.000
MW
30.000
20.000
10.000
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Eylül
Sonu
Kurulu Güç 31.846 35.587 36.824 38.820 40.502 40.836 41.817 44.761 49.524 52.911 55.785
2012 Yılı Eylül Ayı Sonu İtibarı İle Kurulu Gücün Birincil Enerji Kaynaklarına Göre
Dağılımı (MW-%)
Jeotermal
114
Rüzgar
0,2%
2.106
3,8%
Diğer
3.859
6,9%
Kömür
12.526
22,5%
Fuel-Oil
1.196
2,1%
Hidrolik
18.596
33,4%
Doğal Gaz
17.089
30,7%
Yenilenebilir
147
0,3%
11
2002’de 41.933 km olan elektrik iletim hattımız yapılan yatırımlarla 2012 yılı Ekim ayı sonu
itibarıyla 49.993 km’ye çıkarılmıştır.
Ülkemiz İletim Hattı Uzunluğu (km)
52.000
50.000
48.000
46.000
44.000
42.000
40.000
38.000
36.000
2002
2012(Ekim Sonu)
Toplam trafo gücümüz 2002’de 65.133 MVA iken elektrik iletim hattı alt yapımızı
güçlendirmek için yapılan yatırımlarla trafo gücümüz 2012 yılı Ekim ayı sonu itibarıyla
108.378 MVA’ya çıkarılmıştır. Ayrıca TEİAŞ’ın 2012 Yılı Yatırım Programında yer alan
projelerinden 26 adet 2000 MVA gücünde trafo merkezi tesislerinin 2012 yılı sonu itibarıyla
tamamlanması planlanmıştır.
Elektrik dağıtım hattımız ise 2002 yılında 812.399 km iken 2012 yılı Ekim ayı itibarıyla
1.000.000 km’ye ulaşmıştır.
12
Ülkemiz Elektrik Dağıtım Hattı Uzunluğu (km)
1.000.000
900.000
800.000
700.000
600.000
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
2002
2012(Ekim sonu)
Elektrik piyasasının serbestleştirilmesi için yürütülen çalışmalar çerçevesinde, üç uzlaştırma
dönemini temel alan geçiş dönemi dengeleme ve uzlaştırma mekanizması yerine, 1 Aralık
2009 tarihi itibarıyla nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinin (DUY) yürürlüğe girmesi
ile birlikte, temel amacı Sistem İşletmecisine (TEİAŞ) gün öncesinden dengelenmiş bir sistem
sağlamak olan ve gün öncesi ticareti için kullanılan “Gün Öncesi Planlama” ve arz ve talebin
gerçek zamanlı dengelenmesi amacına hizmet eden “Dengeleme Güç Piyasası” olmak üzere
iki ayrı piyasa oluşturulmuş bulunmaktadır. Ayrıca dengesizliklerin uzlaştırılması da saatlik
olarak yapılmaya başlanmıştır. 01 Aralık 2011 itibarıyla da Gün Öncesi Planlamanın yerini
katılımın zorunlu olmadığı, talep tarafı yönetimine ve piyasa ayrışımına imkan tanıyacak olan
“Gün Öncesi Piyasası” almıştır.
Önümüzdeki yılda gün içi piyasa temelli olmak üzere Enerji Piyasası İşletme Anonim Şirketi
(EPİAŞ) bünyesinde enerji borsasının kurulması için gerekli çalışmalar yürütülmektedir.
Doğal gazın kullanılmaya başlandığı 1987 yılında 500 milyon sm3 olan yıllık yurtiçi doğal gaz
tüketimimizin 2012 yılı bitimine kadar 48,5 milyar sm3 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.
Öte yandan 2002 yılında 4.510 km olan doğal gaz iletim boru hattı uzunluğu, devam eden
hatların tamamlanarak işletmeye alınması ile bugün itibarıyla 12.215 km’ye ulaşmıştır.
13
Doğal Gaz İletim Boru Hattı Uzunluğu (km)
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
20122012
Ekim Sonu
2002
Devam eden doğal gaz iletim boru hatlarının tamamlanarak işletmeye alınması ile 2012 yılı
sonunda ise boru hatlarımızın yaklaşık 12.290 km’ye ulaştırılması hedeflenmektedir.
2002’de sanayi ile konutta 5 şehrimize, sadece sanayide ise 9 şehrimize giden doğal gaz
iletim hattı, bugün itibarıyla 71 şehrimize ulaşmıştır.
Diğer illerimize de doğal gaz arzı sağlamaya yönelik olarak Boru Hatları ile Petrol Taşıma
Anonim Şirketi (BOTAŞ) Genel Müdürlüğü ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK)
tarafından çalışmalar devam etmektedir.
“Yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji arzı içindeki payını arttırmak”
Yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji arzı içindeki payının arttırılmasına yönelik olarak hem
yasal altyapı çalışmalarını hem de sektörü harekete geçirecek kapsamlı çalışmaları
yürütmekteyiz. Yenilenebilir enerji kaynağına dayalı üretim tesisleri için sağlanan fiyat
teşviğinin kaynak bazında yeniden düzenlenmesi ve bahse konu tesislerle ilgili yerli
imalatlara verilecek ilave teşviklerin belirlenmesi amacıyla 5346 sayılı Kanunda değişiklik
yapan 6094 sayılı Kanun 8 Ocak 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
6094 sayılı kanun kapsamında, yenilenebilir enerji kaynağına dayalı üretimde tesis tipine
göre; hidroelektrik üretim tesisi ile rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi için 7,3, jeotermal
enerjisine dayalı üretim tesisi için 10,5, biyokütleye dayalı üretim tesisi (çöp gazı dahil) ile
14
güneş enerjisine dayalı üretim tesisi için 13,3 (ABD Doları cent/kWh) fiyat desteği
sağlanmıştır. Ayrıca kanun kapsamında, yurt içinde gerçekleşen imalat için de teşvik
mekanizması getirilmiştir.
Bahse konu kanun kapsamında “Güneş Enerjisine Dayalı Elektrik Üretim Tesisleri Hakkında
Yönetmelik” ile “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Elektrik Enerjisi Üreten Tesislerde
Kullanılan Aksamın Yurt İçinde İmalatı Hakkında Yönetmelik” 19 Haziran 2011 tarihli ve
27969 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. “Güneş Enerjisine Dayalı
Elektrik Üretim Tesisleri Hakkında Yönetmelik” kapsamında; güneş enerjisine dayalı elektrik
üretim tesislerinde kullanılan aksamın sahip olması gereken standartlar, test yöntemleri ve
denetimi düzenlenmiş ayrıca güneş enerjisine dayalı veya güneş enerjisi ile birlikte diğer
enerji kaynağı kullanan hibrit tesislerde üretilen elektrik enerjisi içerisindeki güneş enerjisine
dayalı üretim miktarlarının denetimi ile ilgili usul ve esasları düzenlenmiştir.
Bununla birlikte, "Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Elektrik Enerjisi Üreten Tesislerde
Kullanılan Aksamın Yurt İçinde İmalatı Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik" 26 Temmuz 2012 tarihli ve 28365 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik ile 5346 sayılı YEK Kanunun ekinde yer alan II sayılı
Cetvele göre ülkemizde imal edilecek parçalar için ilave fiyatın belirlenmesi, belgelendirilmesi
ve denetlenmesi ile ilgili usul ve esaslar yeniden düzenlenmiştir. Bu çerçevede, yerli
ekipman tanımına bütünleyici parçalar için en az yüzde 55’lik bir oran aranması
öngörülmektedir. Yatırımcıların bu yöndeki taleplerini karşılamış durumdayız. Yenilenebilir
enerji kaynaklarından elektrik üretimi yapan tesislerde yurt içinde üretilmiş ekipman
kullanıldığı takdirde 0,4 ile 3,5 Dolar Cent arasında ilave fiyat desteği verilmektedir. Bu
düzenleme ile birçok yerli ve yabancı yatırımcıların, ülkemizde ekipman üretim tesisleri
açması yönünde çalışmalara başlaması sağlanacaktır. Eğer süreç bu şekilde devam ederse,
ülkemiz bölgede en büyük yenilenebilir ekipman ve parça tedarikçisi olacaktır.
Bunun yanında Güneş enerjisine dayalı elektrik üretim tesisi kurmak için yapılacak lisans
başvuruları kapsamında yatay yüzeye gelen yıllık toplam güneş radyasyonu değerinin 1.620
kWh/m2.yıl’a eşit veya yüksek olması zorunluluğuna ilişkin duyuru Bakanlığımızca 04 Şubat
2012 tarih ve 27836 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
2002 yılında 12.241 MW olan hidrolik kurulu gücümüz yüzde 49 artışla 2012 yılı Ekim sonu
itibarıyla 18.747 MW’a ulaşmıştır. Bugün itibarıyla ekonomik kategoride olduğu belirlenen 140
milyar kWh/yıllık Türkiye hidrolik enerji potansiyelinin yüzde 37’lik kısmı işletmede, yüzde
21’lik kısmı (özel teşebbüs tarafından yapımı sürdürülen projeler dahil) ise inşa halindedir.
15
2012 yılı Eylül ayı sonu itibarı ile 8.953 MW kurulu gücünde 302 adet yeni rüzgar projesine
lisans verilmiştir. 2002 yılında neredeyse yok sayılacak düzeyde (18,9 MW) olan rüzgar
enerjisi kurulu gücü 2012 yılı Ekim ayı itibarıyla 2.106 MW’a ulaşmıştır.
Bir diğer yenilenebilir enerji kaynağı olan jeotermal enerjinin yenilenebilir enerji
kaynaklarımıza dahil edilmesine yönelik sürdürülen çalışmalarla 2002 yılı sonu itibarıyla
sadece 17,5 MW olan jeotermal kurulu gücümüz ise bugün itibarıyla yaklaşık 114,2 MW’a
ulaşmıştır.
Ülkemiz Jeotermal kaynaklar yönünden zengin konumda ve teorik potansiyelimiz 31.500
MWt’dir. Özellikle 1990 yılından bu yana durma noktasına gelen jeotermal enerji arama
çalışmaları; son yıllarda hızlandırılarak, ülkemizde 40 yılda görünür hale getirilen jeotermal
kaynak ısı kapasitesi 3.100 MWt iken, son 8 yılda (2004 yılından itibaren) yaklaşık yüzde 54
arttırılmış, doğal çıkışlarla birlikte 4.809 MWt’e yükseltilmiştir. 1962 yılından beri açılan
toplam 544 kuyunun 196 adedi bu dönemde açılmıştır. Ülkemizde jeotermal enerjiden
doğrudan kullanım olarak, merkezi ısıtma, sera ısıtması ve termal turizmde
yararlanılmaktadır. Ülkemizde 19 yerleşim alanında merkezi konut ısıtması (889.443 konut
eşdeğeri, 805 MWt), 19 sahada seracılık (2,83 milyon m2, 506 MWt) ve 350 adet termal
tesiste tedavi ve termal turizm amaçlı yararlanılmaktadır.
MTA tarafından keşfedilen sahaların ihale yolu ile yatırımcıya devri 5686 Sayılı Kanun ile
mümkün hale getirilmiştir. Bu kapsamda 2008-2012 yılları arasında gerçekleştirilen ihaleler
sonucunda 16 adet enerji üretimine, 69 adet ısıtma ve termal turizme uygun, toplam 85 saha
ihale edilerek yatırımcıya devredilmiş ve ülkemiz ekonomisine yatırım olarak kazandırılmıştır.
Özelleştirme kapsamında devredilen Denizli-Kızıldere jeotermal sahası ile birlikte devredilen
jeotermal sahaların ihale bedeli toplam 546,9 milyon $’dır.
2002 yılında 12.277 MW olan yenileneblir enerji kaynakları kurulu gücümüz yüzde 65
oranında artarak 2012 yılı Ekim ayı sonu itibarı ile 21.114 MW’a ulaşmıştır.
2002 yılında yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimimiz 34 milyar kWh iken, 2011 yılında
yüzde 71 artışla 58,2 milyar kWh’a çıkmıştır.
2012 yılı içinde işletmeye alınan yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi yapan
santralların toplam kurulu gücü 2.014 MW olup bunların;

378 MW’ı rüzgar,

1.610 MW’ı hidrolik,

26 MW’ı çöp gazı
16
elektrik üretim santrallarıdır.
Ar-Ge projeleri sonucunda geliştirilecek teknoloji ve çözümlerin, özellikle yenilenebilir
kaynaklardan enerji üretimi alanında kullanımı ile bu konulardaki dışa bağımlılığın azaltılması
amacıyla Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile
TÜBİTAK arasında 13 Ağustos 2012 tarihinde imzalanan protokol kapsamında, önümüzdeki
10 yıllık dönem içerisinde Ar-Ge projeleri gerçekleştirilecektir.
“Yerli kaynaklara öncelik verilmek sureti ile kaynak çeşitliliğini sağlamak”
Yerli Fosil Kaynaklarımız
Bakanlığımız tarafından yapılan arz planlamalarında, 2023’e kadar yerli linyit, taşkömürü,
petrol ve doğal gaz potansiyelimizin tamamının ortaya çıkarılması hedeflenmiştir.
Bu kapsamda, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğü (TKİ) ve Elektrik Üretim
Anonim Şirketi Genel Müdürlüğü (EÜAŞ) uhdesinde bulunan kömür sahalarının santral
yapma koşuluyla özel sektöre devredilmesi ve ekonomiye kazandırılmasına yönelik
çalışmalar yapılmaktadır.
Ayrıca, ülkemizin kömür potansiyelini daha doğru bir şekilde belirleyebilmek için ise 2005
yılından itibaren başta Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) ve TKİ olmak üzere,
ilgili kuruluşlarımızın imkanları seferber edilerek bir kömür arama hamlesi başlatılmıştır.
Elektrik üretiminde kullanılan yerli kaynaklarımızdan linyitten elde edilebilecek elektrik enerjisi
üretim potansiyeli olarak, MTA tarafından yeni keşfedilen sahalarla birlikte ülkemizde 17.000
MW santral kurulabilecek güce sahip linyit rezervi bulunmaktadır. Diğer yandan Eskişehir,
Alpu-Dinar’da MTA tarafından çalışmalara devam edilmekte olup, Denizli Çivril, IspartaŞarkıkaraağaç ve Konya Ilgında yeni sahalar belirlenmiştir. Linyit rezervlerimizden
üretilebilecek elektrik üretim potansiyelinin tespitine yönelik fizibilite çalışmaları Bakanlığımız
ilgili birimleri tarafından yürütülmektedir.
Türkiye Kömür işletmeleri (TKİ) Genel Müdürlüğü uhdesinde 2,76 milyar ton linyit rezervi
bulunmakta olup bu rezervlerin elektrik ürem amaçlı kullanımı için özel sektöre rödevans
usulü ile ihale edilmesi çalışmaları sürdürülmektedir.
TKİ tarafından 2011 yılında yapılan toplam linyit üretim miktarı 33,4 milyon ton olarak
gerçekleştirilmiştir. 2012 yılında 32,8 milyon ton üretim yapılması programlanmış, 2012 Ekim
ayı sonu itibarıyla gerçekleşme 28,2 milyon ton olmuştur. TKİ tarafından 2011 yılında yapılan
17
dekapaj miktarı 210 milyon m3’tür. 2012 yılında ise Ekim ayı sonu itibarıyla gerçekleşme 129
milyon m3 olmuştur.
2011 yılında yapılan satış miktarı 35,4 milyon tondur. Bunun 27,7 milyon tonu termik
santrallara, 7,7 milyon tonu ise teshin ve sanayiye verilmiştir. 2012 yılı için 26,6 milyon tonu
termik santrallara olmak üzere toplam 34,0 milyon ton kömür satışı programlanmış, 2012
Ekim ayı sonu itibarıyla gerçekleşme 22,7 milyon tonu termik santrallara olmak üzere toplam
28,5 milyon ton düzeyinde olmuştur. Yıl sonunda program hedefi tutturulacaktır.
Önceki dönemlerde termik santral kurma şartı ile ihaleleri yapılarak çalışmalara başlanılan;
Bolu-Göynük (270 MW), Eskişehir-Koyunağılı (294 MW), Şırnak-Silopi ve Şırnak-Merkez
(toplam 810 MW) sahalarındaki projelerin tamamlanıp devreye alınması planlanmış olup bu
yöndeki çalışmalar devam etmektedir. Buna ilaveten; 2012 yılında Adana/Tufanbeyli’deki
(600 MW) sahamızın da aynı kapsamda ihalesi yapılarak ihaleyi kazanan firma ile 2012
Haziran ayında sözleşme imzalanmıştır. Aynı şekilde Soma-Deniş (450 MW) sahasının 2012
Ağustos ayında ihalesi yapılarak kazanan firma ile 2012 Ekim ayında sözleşme
imzalanmıştır. Yine, Bursa Davutlar ve Harmanalanı (toplam 270 MW) sahaları için de 1
Kasım 2012 tarihinde ihaleye çıkılmış ve kazanan firma ile önümüzdeki günlerde sözleşme
imzalanacaktır.
TKİ ayrıca, yer altı kömür üretim miktarının artırılması için projeler yürütmektedir. Bu
projelerin yanında, temiz kömür teknolojileri konusunda çalışmalar sürdürülmekte olup
özellikle kömürün gazlaştırılması konusuna hız verilmiştir. Kömürün daha çevre dostu olarak
tüketilmesi ve değişik kullanım alanlarının oluşturulması için AR-GE projeleri yürütülmektedir.
Yürütülen projeler sayesinde düşük kalorili kömür rezervlerimizde ekonomiye kazandırılmış
olacaktır. Düşük kalorili linyitleri yakabilecek bir kazan tasarımı geliştirmek üzere
Bakanlığımız tarafından TÜBİTAK ile işbirliği içerisinde “Milli Kazan Projesi” çalışmalarına
başlanmıştır.
Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) Genel Müdürlüğü bünyesinde 4,8 milyar ton linyit
rezervi bulunmaktadır. Bu rezervin yaklaşık 4,3 milyar ton’u Afşin-Elbistan havzasında
bulunmaktadır.
Afşin-Elbistan kömür havzasındaki C ve E kömür sahaları için danışmanlık hizmet alımı
ihalesine çıkılmış ve sözleşme imzalanmıştır. Bu sözleşme kapsamında, danışman firmanın
projelerin gerçekleşmesini teminen hazırladığı Strateji Raporu idare tarafından
değerlendirilmiş ve onaylanmıştır. Projelerin uygulanabilirliğine dair hazırlanan ön fizibilite
raporları değerlendirilmiş ve kabul edilmiştir. İhale dokümanları danışman firma tarafından
teslim edilmiş olup, değerlendirilmektedir. İhale dokümanlarına son şekli verilerek ihale
takvimi oluşturulacaktır.
18
Çayırhan II. Saha Sondajlı Etüt Projesi ile ilgili olarak MTA ile 14 Temmuz 2010 tarihinde
sözleşme imzalanmıştır.
Proje kapsamında yapılacak sondaj, kömür analizleri ve
hidrojeolojik etütler sonucunda sahadaki kömürün özelliklerinin yanı sıra sahanın kömür
rezervi belirlenmiş olacaktır. Proje tutarı 147,3 milyon TL’dir. Toplam 261.900 metre sondaj
yapılacak olup Eylül 2012 sonu itibarıyla 211.913 metre sondaj yapılmıştır.
Afşin Elbistan Kömür Havzası Üst Akifer Drenajı ve Susuzlaştırma Projesi için MTA ile
sözleşme imzalanmıştır. Proje, Afşin –Elbistan A ve B Termik Santralları ile Kışlaköy Kömür
İşletmesinde, işletme ve iş güvenliğini sağlamak amacıyla yapılmaktadır. Proje tutarı 38,5
milyon TL’dir.
11 milyar kWh/yıl potansiyele sahip olan taşkömürünün ise yüzde 21’lik kısmı
değerlendirilmiş durumdadır. Bu potansiyelin değerlendirilmesinde, yüksek verimin
sağlanmasına ve çevrim teknolojilerinin kullanılmasına ayrı bir önem verilmektedir.
5177 sayılı Kanun ile getirilen düzenlemelerle özel sektörün Zonguldak Havzasında rödovans
yoluyla üretim yapabilmesinin önü açılmış, böylece havzadaki taşkömürü ve diğer yer altı
kaynaklarımızın en iyi şekilde değerlendirilmesi, üretim ve istihdamın arttırılması ile bölge
ekonomisine canlılık kazandırılmıştır. Bu kapsamda 29 taşkömürü, 3 kuvars kumu ve 1 boksit
olmak üzere toplam 33 saha rödovans yoluyla özel sektör işletmeciliğine açılmıştır.
Günümüzde deniz araştırmaları teknolojisinin büyük hızla ilerlemesiyle bir çok ülke,
kutuplarda da dahil olmak üzere tüm denizlerde doğal kaynakların tespit edilmesi ve
işletilmesi yönünde yoğun bir yarışın içerisine girmiştir.
Bu değerlendirmeler ışığında, denizlerdeki doğal kaynakların aranması ve araştırılması
amacıyla MTA tarafından modern, ulusal yeni bir araştırma gemisinin temin edilmesi
yönündeki girişimlerin gerçekleştirilmesi sonucunda, açık denizlerde, iki ve üç boyutlu derin
sismik araştırma kapasitesinde bir gemiye sahip olacak olan ülkemiz bu yönden dışa
bağımlılığından kurtularak söz konusu yarışın içerisine etkin bir şekilde girmiş olacaktır.
Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM) tarafından yürütülen ihale işlemleri sonucunda 24 Nisan
2012 tarihinde SSM ve yüklenici firma arasında “Sismik Araştırma Gemisi Tedarik
Sözleşmesi” imzalanmış, geminin yapımına 2012 yılında başlanmış olup, 2015 yılında
tamamlanacaktır.
Yeni sismik araştırma gemisi ile depremsellik, maden, petrol, doğal gaz arama, deniz kirliliği
ve deniz altından geçen boru hatları ve diğer mühendislik hizmetlerine yönelik çalışmalar
yapılabilecektir.
19
Bunun yanı sıra, gemiyle derin sularda yapılacak olan arama ve araştırmaların sığ deniz
alanlarında da yapılabilmesine olanak sağlayacak olan 21 metre boyundaki MTA Selen
Araştırma Gemisi 2011 yılı başında hizmete girmiştir. Bu araştırma gemisi ile sığ sularda
jeoloji, jeofizik, hidrografi ve oşinografi çalışmaları yürütülmekte ve bu çalışmalar için ihtiyaç
duyulan görüntüleme, ölçüm ve örnekleme işlemleri gerçekleştirilmektedir.
Petrol ve doğal gaz yurtiçi arama yatırımlarımız ise 2002 yılına oranla yaklaşık 15 kat
arttırılmıştır. 2002 yılı sonu itibarıyla 42 milyon Dolar olan yurtiçi toplam arama yatırımımız,
2012 yılında 610 Milyon Dolar olarak planlanmıştır. 2002 yılında 47.000 metre olan sondaj
metrajı 2012 yılında 247.550 metre olarak öngörülmüş olup, 2012 Ekim ayı sonu itibarıyla
148.428 metre olarak gerçekleşme sağlanmıştır.
TPAO Yurtiçi ve Yurtdışı Yatırımları (Milyon $)
1.600
1.400
1.200
Milyon $
1.000
800
600
400
200
0
2002
2011
Yurtiçi
Yurtdışı
2012 (Program)
Toplam
Türkiye Petrolleri, her geçen gün artan petrol ve doğal gaz ihtiyacımızı yurtiçi ve yurtdışı
kaynaklardan karşılama yönündeki vizyonu ve misyonu doğrultusunda son yıllarda geliştirdiği
yeni arama stratejisi ile faaliyetlerini ülkemizin yeterince aranmamış basenlerine, özellikle
Karadeniz ve Akdeniz deniz alanlarına yönlendirerek, yatırımlarına büyük bir ivme
kazandırmıştır. Ülkemizin hampetrol ve doğal gaz arzına katkıda bulunmak amacıyla
yurtdışında da Azerbaycan, Irak, Libya, Kazakistan, Afganistan Kolombiya ve Kuzey Kıbrıs
20
Türk Cumhuriyeti’nde çalışmalarını sürdürmektedir. Yüksek donanımlı ve modern petrol
arama sismik geminin satın alınmasına ilişkin süreç devam etmektedir.
Ülkemizde 31 Ekim 2012 tarihi itibarıyla toplam 52 adet petrol arama ve üretim şirketi
bulunmaktadır. Bu şirketler 385 adet arama ve 83 adet işletme ruhsatında faaliyet
göstermektedir.
“Tabii kaynaklarımızın ülke ekonomisine katkısını arttırmak”
Ülkemizin karmaşık jeolojik ve tektonik yapısı nedeniyle çok çeşitli maden yataklarının
bulunmasına olanak sağlamıştır. Türkiye, yeraltı kaynakları yönünden dünya madenciliğinde
adı geçen 132 ülke arasında maden çeşitliliği itibarıyla 10’uncu sırada yer almaktadır. Başta
endüstriyel hammaddeler olmak üzere, metalik madenler, enerji hammaddeleri ve jeotermal
kaynaklar açısından ülkemiz zengindir. Günümüzde dünyada ticareti yapılan 90 çeşit
madenden 77’sinin varlığı ülkemizde saptanmış, 60 civarında maden türünde üretim
yapılmaktadır.
3213 sayılı Maden Kanununda yapılan değişikliklerle sektörde hareketlilik sağlanmış,
sektörün ihracat ve milli gelir içindeki payında önemli artışlar olmuştur. Bu düzenlemeler
kapsamında madencilik faaliyetlerinde kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasını sağlamak
için yeni kriterler belirlenmiştir. Bu bağlamda ülkemizin maden kaynakları çantacı olarak tabir
edilen oyunculardan kurtarılarak gerçek yatırımcının önü açılmıştır.
2012 yılında Ekim ayı sonu itibarıyla toplam 4.309 adet maden ruhsatı müracaatı yapılmıştır.
Bu dönemde 2.059 adet arama, 1.256 adet işletme ruhsatı olmak üzere toplam 3.315 ruhsat
düzenlenmiştir. 5995 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden önce toplam ruhsat sayısı 43.166
iken Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra bu sayı 14.380 adedi arama 13.137 adedi işletme
olmak üzere toplam 27.517’e gerilemiştir.
2003 yılından itibaren sondajlı aramalara verilen önemle birlikte, 2002 yılında 100 bin metre
olan kamu-özel sektör maden arama sondaj miktarı bugün itibarıyla 1 milyon 500 bin metre
düzeyine ulaşmıştır.
21
Maden Arama Sondajı (Milyon metre)
1,60
1,40
Milyon metre
1,20
1,00
0,80
0,60
0,40
0,20
0,00
2002
2012 (Ekim Sonu)
Metalik maden ve endüstriyel hammadde aramalarına yönelik olarak sondajlı çalışmalara da
ağırlık verilmiş ve bu çalışmalar sonucunda önemli gelişmeler sağlanarak, yeni maden
sahalarının varlığına yönelik bulgular elde edilmiştir. Bu kapsamda, 300 bin ton bakır, 60 ton
altın, 4,5 milyar ton dolomit, 2,4 milyar ton kalsit ve 40 milyon ton seramik hammaddesi, 919
milyon ton feldispat, 573 milyon ton kuvarsit-kuvars kumu, 406 milyon ton mermer-doğaltaş,
1,8 milyar ton kaya tuzu rezervi ile 646 milyon ton sodyum sülfat potansiyeli rezervi tespit
edilmiştir.
2002 yılında yaklaşık 700 milyon Dolar olarak gerçekleşen maden ihracatımız 2011 yılında 3
milyar 876 milyon Dolar ve 2012 yılı Ekim ayı sonu itibarıyla de 3 milyar 355 milyon Dolar
olarak gerçekleşmiştir.
22
Maden İhracatı (Milyar $)
4,0
3,5
3,0
MILYAR $
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
İhracat Değeri 0,608
0,841
1,208
1,525
2,081
2,715
3,261
2,509
3,655
3,876
2012
Ekim
Sonu
3,015
Madencilik sektörünün gayri safi yurtiçi hasıla içindeki değeri 2002 yılında 1 milyar 900
milyon Dolar olarak gerçekleşirken 2011 yılında 11 milyar 480 milyon Dolara, 2012 yılının ilk
6 aylık diliminde ise 5 milyar 04 milyon Dolara yükselmiştir.
23
Madenciliğin GSMH İçindeki Payı (Milyar $)
20,0
18,0
16,0
14,0
MİLYAR $
12,0
10,0
8,0
6,0
4,0
2,0
0,0
Madenciliğin Payı
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
3,226
4,538
5,899
7,629
8,952
10,531
13,030
14,235
15,785
2011
2012
Ağustos
Sonu
19,249 9,080
Bor Madeni
ETİ Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğünün çalışmaları neticesinde dünya rezervinin
yüzde 72’sine sahip olduğumuz bor madeninde, üretim, satış ve ihracat rakamlarında önemli
ilerlemeler sağlanmıştır.
2002 yılında 436.000 ton olan bor kimyasalları ve eşdeğeri ürün üretimi 2011 yılında 1,8
milyon tona çıkarılmıştır. 2012 yılında ise 2,1 milyon ton bor kimyasalları ve eşdeğeri ürün
üretimi programlanmış olup, Ekim sonu itibarıyla 1,5 milyon ton üretim gerçekleştirilmiştir.
Bor ihracatında, konsantre ürünlerin payı azaltılırken, bor kimyasalları ve eşdeğeri ürünlerin
payı katma değerinin yüksek olması nedeniyle arttırılmaktadır. 2002 yılında yüzde 65 bor
kimyasalları ve eşdeğeri ürün, yüzde 35 konsantre bor şeklinde olan satış kompozisyonu, şu
anda yüzde 92 bor kimyasalları ve eşdeğeri ürün, yüzde 8 konsantre bor şekline
dönüşmüştür.
2011 yılı bor ihracat tutarı 2002 yılına göre yüzde 446 artarak 829 milyon Dolara ve toplam
bor satış hasılatı ise 850 milyon Dolara yükselmiştir. 2012 yılında 790 milyon Doları ihracat
olmak üzere toplam 815 milyon Dolar bor satışı gerçekleştirilmesi programlanmıştır. 2012 yılı
Ekim sonu itibarıyla 462 milyon Dolar bor ihracatı gerçekleştirilmiştir.
24
Bor İhracatı (Milyon Ton)
1,80
1,60
1,40
Milyon Ton
1,20
1,00
0,80
0,60
0,40
0,20
0,00
2002
Konsantre Bor
2011
Bor Kimyasalları ve Eşdeğeri Ürün
“Nükleer güç santrallarını arz kaynaklarımıza dahil etmek”
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı verilerine göre dünyada bugün elektrik üretiminin yüzde
13,5’i nükleer enerjiden sağlanmaktadır. Ayrıca yarısı Fransa, ABD ve Japonya’da olmak
üzere dünyada 437 nükleer santral işletmede, 64’ü ise inşa halindedir.
25
Dünya Elektrik Üretiminin Kaynaklara Göre Dağılımı
Petrol
5,5%
Diğerleri
2,8%
Hidro
15,9%
Nükleer
13,5%
Gaz
21,3%
Kömür
41,0%
Dünya Nükleer Santral Dağılımı
Hindistan
4%
Güney Kore
5%
Diğerleri
13%
Japonya
12%
ABD
24%
Çin
3%
Ukrayna
3%
Kanada
4%
Rusya
7%
Brezilya
1%
İngiltere
4%
Almanya
4%
Fransa
13%
26
İsveç
2%
Arjantin
1%
Fransa elektrik üretiminin yüzde 74’ünü, Japonya yüzde 29’unu, Almanya yüzde 28’ini, ABD
yüzde 20’sini nükleer enerjiden karşılamaktadır.
Ülkemizde ise nükleer enerjinin enerji arz kaynaklarımız arasına dahil edilmesi, artan elektrik
enerjisi talebinin karşılanması ve ithal yakıtlara bağımlılıktan kaynaklı risklerin azaltılması için
elzemdir.
Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. yılında elektrik enerjisi ihtiyacımızın bugünkü düzeyin iki
katından daha fazla yaklaşık 500 milyar kWh olacağı tahmin edilmektedir. Bu doğrultuda,
yenilenebilir enerjiden ve enerji verimliliğinden maksimum düzeyde yararlanmaya
çalışmamıza karşın kaynaklarımızın, hızla artan elektrik enerjisi ihtiyacımızı karşılamaya
yetmemesi nükleer santralları bir zorunluluk olarak karşımıza çıkarmaktadır.
Bunun yanısıra nükleer enerjiye alternatif olan fosil yakıtların kullanımı karbon salınımını
arttırdığı için çevreye olumsuz etkileri olabilmektedir. Bu gerçekler karşısında ülkemizde,
2023 yılına kadar 2 nükleer güç santralinin devreye alınması ve 3. santral inşasına
başlanması ile nükleer enerjinin elektrik enerjisi üretimimiz içerisindeki payının arttırılması
hedeflenmektedir.
Bu amaçla; Mersin İli Akkuyu Bölgesinde nükleer güç santralı kurulmasına yönelik 12 Mayıs
2010 tarihinde, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında
yapılan anlaşma çerçevesinde projenin yürütülmesi için 13 Aralık 2010 tarihinde Akkuyu
Nükleer Güç Santrali Elektrik Üretim A.Ş. adı ile proje şirketi kurulmuştur. Projeye ilişkin arazi
tahsis işlemleri tamamlanmıştır. Proje Şirketi, EPDK’ya Elektrik Üretim Lisansı başvurusu ve
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na ÇED Başvurusunu geçen yıl içerisinde yapmıştır.
Ayrıca Proje Şirketi sermaye artırımı ile sermayesini 700 milyon dolara çıkarmıştır. Diğer
taraftan, Akkuyu sahasına ilişkin olarak zemin etüt çalışmaları sürdürülmektedir. İlgili
kurumlardan izin, lisans ve ruhsatlar alındıktan sonra inşaat süreci başlayacak ve en geç yedi
yıl içerisinde santralın birinci ünitesi ticari işletmeye alınacaktır.
Santralın gerek inşaatı gerek işletimi sırasında mümkün olduğunca Türk personelin
eğitilmesi, çalıştırılması ve insan kaynakları potansiyelimizin geliştirilmesi, ayrıca en üst
düzeyde yerli katkının kullanılması hedeflenmektedir. 2011 yılı Eylül ayında Türkiye’den 50
öğrenci Rusya’da MEPhI Üniversitesinde eğitim görmek üzere seçilmiş ve 22 Eylül 2011
tarihinde anılan program kapsamında Moskova’ya gönderilmişlerdir. Bu yıl da 67 öğrenci
seçilmiş olup, Eylül ayı içerisinde Rusya’ya eğitim için gönderilecektir.
Ülkemize kazandırmayı düşündüğümüz ikinci nükleer güç santralı için Japonya, Çin, Güney
Kore ve Kanada ile teknik görüşmeler devam etmektedir. Vatandaşlarımızın haklı olarak
27
hassasiyet gösterdiği nükleer güvenlikle ilgili olarak Türkiye'de yapılacak santrallarda en son
teknolojinin kullanılacağını ve lisanslama çalışmalarında bu konuya özen gösterileceğini
özellikle belirtmek isterim.
“Serbest piyasa koşullarına tam işlerlik kazandırmak ve yatırım ortamının iyileşmesini
sağlamak”
Ülkemizde, enerji sektöründe rekabete dayalı piyasaların oluşturulması stratejisi
çerçevesinde, elektrik, doğal gaz ve petrol sektörlerinde sürdürülebilir bir büyümeyi temin
edecek yatırım ortamının oluşturulmasına yönelik önemli aşamalar kaydedilmiş, enerji
sektöründe rekabete dayalı ve işleyen piyasaların oluşturulmasına yönelik önemli adımlar
atılmış, sektörde faaliyet gösteren kamu kuruluşları yeniden yapılandırılmış ve
serbestleşmeye yönelik kurallar uygulanmaya başlanmıştır.
Özel Sektör Yatırımları
Ülkemiz enerji sektörünün 2023 yılına kadar ki toplam yatırım ihtiyacının 120-130 milyar
Doları aşacağı tahmin edilmektedir.
Bu çerçevede ihtiyaç duyulan yatırımların mümkün olduğu kadar özel sektör tarafından
yapılmasını sağlayacak düzenlemelerin hayata geçirilmesi yönünde gerekli çalışmalar
yürütülmektedir. Yapılan çalışmalarla elektrik kurulu gücünde özel sektörün payı 2002’de
yüzde 32 iken, bugün yüzde 56 düzeyine ulaşmıştır.
Bugün itibarıyle elektrik enerjisi üretiminde özel sektörün payı yüzde 61 seviyesine ulaşmıştır.
Başvuru, inceleme değerlendirme ve uygun bulma aşamaları dışında bugün itibariyle lisans
verilen özel sektör üretim tesisi yatırımlarının adedi 1549, kurulu gücü ise 70 bin 472 MW’ tır.
Bunun yanında, lisanslandırma süreci devam eden özel sektör üretim tesisi adedi 750, kurulu
gücü ise 73 bin 229 MW’ tır. İçinde bulunduğumuz yılda 9 bin 302 MW’a ulaşan 208 adet
başvuruya lisans verilmiştir.
Elektrik sektöründe arz güvenliği ve sistemin geleceği açısından en çok önem verilen konu
üretim yatırımlarının gerçekleşmesidir: Son 8 yılda lisans alan projelerden yaklaşık 18 bin
347 MW kurulu gücündeki yeni kapasite sisteme dâhil edilmiştir.
28
2003 yılında devreye giren elektrik üretim kapasitesinin yaklaşık olarak yarısı doğal gaz
kaynaklı iken son yıllarda bu kapasitenin üçte biri doğal gaz kaynaklı, geri kalanı ise rüzgar,
hidrolik ve kömür kaynaklı olarak gerçekleşmektedir.
2012 yılı Ekim sonu itibarıyla özel sektöre ait toplam 2.450 MW kurulu gücünde, 159 yeni
veya ünite ilavesi yapılan santralın geçici kabulleri yapılmış ve işletmeye alma izni verilmiştir.
Bu santralların; 1.590 MW’lık kısmı yenilenebilir enerji kaynaklarından, 35 MW’ı
Kömür+Linyit+İthal Kömür ve kalan 825 MW’ı doğal gaz yakıtlı santrallardan oluşmaktadır.
Enerji sektöründeki yüksek oranlı talep artışını karşılamada en önemli stratejlerimizden biri
rekabete dayalı yatırım ortamının geliştirilmesidir.
Elektrik Dağıtım ve Üretim Özelleştirmeleri
Gelinen aşamada elektrik dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesi sürecinde Başkent, Sakarya,
Meram, Osmangazi, Uludağ, Çamlıbel, Çoruh, Yeşilırmak, Fırat ve Trakya Elektrik Dağıtım
Şirketlerinin hisse devri yapılarak özelleştirme işlemleri tamamlanmıştır. Vangölü, Boğaziçi,
Dicle, Akdeniz, AYEDAŞ ve Toroslar Elektrik Dağıtım Şirketlerinin özelleştirme süreci ise
devam etmektedir. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından Akdeniz, Boğaziçi ve Gediz
Elektrik Dağıtım Şirketlerinin özelleştirilmesi için ihale ilanı yayınlanmış ve son teklif verme
tarihleri Kasım ayı içerisinde birer hafta arayla olacak şekilde belirlenmiş olup Akdeniz EDAŞ
için 06 Kasım 2012 tarihi itibarıyla son teklifler Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından
alınmıştır. Şu an itibarıyla 13 Elektrik Dağıtım Şirketi özel sektör tarafından işletilmektedir.
Ayrıca ÖİB ve Bakanlığımız tarafından koordineli olarak EÜAŞ bünyesindeki santrallerin
özelleştirme sürecine ilişkin çalışmalarımız devam etmektedir. Son olarak Özelleştirme
İdaresi Başkanlığı tarafından Hamitabat Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.’nin özelleştirilmesi için
ilana çıkılmış olup son teklif verme tarihi 22 Kasım 2012 olarak belirlenmiştir. Ayrıca yine
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarfından Seyitömer ve Kangal Termik santrallerinin
özelleştirilmesi için işlemler başlatılmış olup Seyitömer Termik santrali için son teklif verme
tarihi 20 Aralık 2012 ve Kangal Termik santrali için ise 17 Ocak 2012 olarak belirlenmiş ve
ilana çıkılmıştır.
Doğal Gaz Kontrat Devirleri
4646 sayılı Doğal gaz Piyasası Kanunu hukuki olarak Boru Hatları İle Petrol Taşıma A.Ş.
Genel Müdürlüğü (BOTAŞ)’nün tekel konumunu ortadan kaldırmıştır. Kanunda öngörüldüğü
29
üzere şehir içi dağıtım lisansları için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından
ihaleler düzenlenmektedir. Doğal gaz alım anlaşmalarının özel sektöre devri ile ilgili olarak
uygulamada karşılaşılan sorunların giderilmesi amacıyla 4646 sayılı Kanunda değişiklik
yapılarak 64 lot (16 milyar m3) yani pazarın yüzde 64’ü için ihaleye çıkılmıştır. 4 milyar m 3
karşılığı toplam 16 lot için geçerli teklif veren 4 istekliye sözleşme devri yapılmıştır.
Bilahare BOTAŞ’ın Gazprom export LLC ile olan 15.12.1997 tarihli 16 milyar kontrat m 3/yıllık
Doğal Gaz Alım Satım Sözleşmesi (İthalat Sözleşmesi) kapsamında her biri 250 milyon m 3/yıl
büyüklüğündeki 24 lot halinde toplam 6 milyar kontrat m 3/yıllık miktar için 13.05.2011 tarih ve
27933 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan İhale İlanı ile yeniden Kontrat Devri ihalesine
çıkılmıştır. İhale 8 Eylül 2011 tarihinde gerçekleştirilmiş olup, söz konusu ihale geçerli teklif
verilmediğinden iptal edilmiştir. Bu kapsamda yeni bir kontrat devri ihalesine çıkılmasına
ilişkin çalışmalar sürdürülmektedir.
Doğal gaz sektöründe rekabete dayalı serbest piyasanın oluşumu, belirli bir geçiş dönemini
gerektirmektedir. Geçiş dönemi sürecinin arz güvenliği açısından risk oluşturmasını
engellemek için, dünyadaki yönelimleri, diğer ülkelerin geçiş döneminde karşılaştıkları
güçlükleri ve deneyimleri de dikkate alarak, ülkemizde piyasa oluşumuna ilişkin gelişmeler
yakından takip edilmekte ve Doğal gaz Piyasası Kanununda değişiklik yapılması konusunda
çalışmalar sürdürülmektedir.
“Enerji verimliliğini arttırmak”
2007 yılında Enerji Verimliliği Kanununun yürürlüğe konulması ile enerjinin ve enerji
kaynaklarının verimli kullanımını teşvik eden ve zorunlu kılan düzenlemeler getirilmiş ve
uygulamalara başlanmıştır.
2008 yılında çıkarılan Başbakanlık Genelgesi ile kamuda verimsiz lamba kullanımı
yasaklanmıştır. Kamuda verimli aydınlatmaya geçiş ile her yıl yaklaşık 50 milyon lira tasarruf
edilmektedir.
Sanayi ve bina sektörlerine yönelik Enerji Yönetim Programı kapsamında düzenlenen
eğitimler neticesinde Ağustos 2012 tarihi itibarıyla 4504 kişi enerji yöneticisi olmak üzere
sertifikalandırılmıştır. Ayrıca, Enerji Verimliliği Kanunu uygulamaları kapsamında, mevcut
sistemlerde verimliliği arttırmak üzere hazırlanan Verimlilik Arttırıcı Projelerin (VAP) ve
gönüllülük esasına dayalı olarak enerji yoğunluğunu üç yılda ortalama olarak en az yüzde 10
azaltabilen endüstriyel işletmelerin desteklenmesi uygulamalarına 2009 yılında başlanmıştır.
30
Enerji üretiminde verimliliği arttırmak amacıyla yıllardır işletilen kamuya ait termik ve hidrolik
santrallarımıza ait verim değerleri hesaplanmış ve yeni teknolojiler kullanılarak verimi
yükseltmek ve üretim kapasitesini arttırmak için 2005 yılından itibaren rehabilitasyon
çalışmaları başlatılmıştır. Rehabilitasyon projeleri ile birlikte 13,9 milyar kWh üretim artışı
sağlanacaktır. Yapılan rehabilitasyonlar sonucunda Ekim 2012 sonu itibarıyla yaklaşık 7,8
milyar kWh üretim artışı sağlanmıştır.
2023 yılına kadar enerji yoğunluğunun en az yüzde 20 azaltılması hedefine yönelik olarak
enerji verimliliği çalışmalarını desteklemek amacıyla “Enerji Verimliliği Strateji Belgesi” 25
Şubat 2012 tarih ve 28215 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
“Kayıp Kaçak Oranlarını En Aza İndirmek”
TEDAŞ Genel Müdürlüğü’nün 2003 yılından 01 Kasım 2012 tarihine kadar yaptığı etkin
kayıp-kaçak tarama çalışmaları sayesinde yaklaşık 46,9 milyon abonenin kontrolü
gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda toplam 10,04 milyar kilovat/saat, yani 2,5 milyar TL kaçak
tahakkuku gerçekleştirilmiş olup 629 bin abone hakkında ise savcılığa suç duyurusunda
bulunulmuştur.
Bu çalışmalar neticesinde elektrikteki kayıp kaçak oranı bugün itibarıyla (özel şirketler dahil)
yüzde 16,8 seviyesindedir. Özelleştirilen elektrik dağıtım şirketlerine ise kayıp kaçakları
azaltma zorunluluğu getirilmiş olup ülkemiz genelinde kayıp kaçakta 2015 yılı hedefi yüzde
10 düzeyi olarak belirlenmiştir.
“Enerji ve Tabii Kaynaklar Alanındaki Faaliyetleri Çevreye Duyarlı Hale Getirmek”
Ülkemiz, 2004 yılında Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne (UNFCCC)
ve Ağustos 2009’da Kyoto Protokolü’ne EK-I ülkesi olarak resmen taraf olmuştur.
Ülkemizin 2012 yılına kadar olan dönemde Kyoto Protokolü çerçevesinde emisyon azaltma
yükümlülüğü bulunmamasına rağmen enerji sektöründe enerji verimliliğinin geliştirilmesi ve
potansiyelinin değerlendirilmesi yenilenebilir kaynakların daha fazla kullanımı, temiz kömür
teknolojilerinin yaygınlaştırılması ve nükleer enerjinin kullanılması hususları enerji ve çevre
bağlantısı içinde sorunları ele almada başlıca politikalarımız arasında yer almaktadır.
Bu kapsamda;
31

Enerji kaynaklarının yol açtığı kirlenmenin azaltılması konusunda ulusal ve
uluslararası boyutlarda çalışmalar yapmak, bunu teşvik etmek,

İklim ve Enerji Politikalarını oluşturmak, Dünyada ve Avrupa Birliğinde yürütülen
emisyon ticareti faaliyetlerini takip etmek, ilk etapta yerel ve sektörel emisyon ticareti
konusunu değerlendirmek ve buna göre gerekli faaliyetleri başlatmak,Ulusal ve
uluslararası iklim değişikliği ve düşük karbonlu kalkınma politikaları ile Bakanlık
Politikalarının uyumlu hale getirilmesini sağlamak,

AB Çevre Mevzuatının yerli mevzuata uyarlanması çalışmalarına katılmak,

Çevrenin enerjiye olan ekonomik maliyeti ve çevre politikalarının enerji yatırımları
üzerindeki etkilerini araştırmak,

Enerji ve Tabii Kaynaklar alanındaki faaliyetleri çevreye duyarlı hale getirilmesi
ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır.
Madencilik faaliyetlerinin çevreye olan olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi amacına yönelik
olarak, maden işletme sahalarında gerçekleştirilen faaliyetlerin işletme projesi ve çevreye
uyum planında belirtilen çalışmalara uygun olarak yürütülüp yürütülmediği Maden Kanununun
ilgili maddeleri uyarınca gerçekleştirilen mahallinde tetkikler esnasında kontrol edilmektedir.
Madencilik faaliyetlerinin başlangıcından sonuna kadar yapılan bu kontrollerle çevre ile
uyumlu, sürdürülebilir madencilik faaliyetinin gerçekleştirilmesi sağlanmaktadır. Bu kontroller
kapsamında 2011 yılında toplam 6.315 sahanın, 2012 yılında ise 09 Kasım itibarıyla toplam
6.011 sahanın denetimi yapılmıştır.
“Kömür Yardımları”
Sosyal devlet olma ilkesinin gereği olarak 2003-2012 yılları arasında 10 yıllık dönemde her yıl
ortalama 1 milyon 800 bin aileye kömür yardımı yapılmıştır. Dağıtılan kömür miktarı ise 2012
yılı Ekim ayı sonu itibarıyla teslimatı gerçekleştirilen 1,5 milyon ton kömür ile birlikte yaklaşık
14,8 milyon tona ulaşmıştır.
32
Kömür Yardımları
2500
2000
1500
1000
500
0
2003
2011
Dağıtılan Kömür (Bin Ton)
2012 (Ekim Sonu)
Tutar (Milyon TL)
Van ilinde meydana gelen deprem sonucunda, deprem mağduru olup olmadığına
bakılmaksızın 2011-2012 kış sezonu için 236.805 ton kömürün dağıtımı yapılmıştır.
“Ülkemizin enerji alanında bölgesel ve küresel etkinliğini arttırmak”
Enerji koridoru ve terminali konseptimizi sağlamlaştıran yurtdışı temaslarımızda önceki
yıllardaki Türkiye algılamaları ile şimdiki Türkiye algılamaları arasında büyük ölçüde
farklılıklar bulunduğunu da müşahede ettik.
Ülkemiz Ortadoğu, Hazar Bölgesi ve Orta Asya gibi dünyanın ispatlanmış petrol ve doğal gaz
rezervlerince zengin kaynak ülkelere coğrafi olarak yakın bir konumda bulunmaktadır.
Kaynak ülkeler ile tüketici ülkeler arasında doğal bir köprü oluşturmakta olan Türkiye, enerji
kaynaklarının ve taşıma güzergahlarının çeşitlendirilmesini sağlamaya yönelik projelerde
önemli bir aktör olarak yer almaktadır.
Gelecek 20 yıl içerisinde yaklaşık yüzde 40 oranında artması beklenen dünya enerji
tüketiminin büyük bir bölümünün içinde bulunduğumuz bölgeden karşılanması
öngörülmektedir. Dünya petrol rezervlerinin yüzde 65’i ve doğal gaz rezervlerinin yüzde 71’i
Türkiye’yi çevreleyen Hazar Havzası ve Ortadoğu ile Rusya Federasyonu’nda bulunmaktadır.
33
Orta Asya’daki rezervler dünya enerji talebini karşılamada önemli bir alternatif kaynak olarak
ortaya çıkmaktadır. Türkiye, gerek coğrafi, gerekse jeopolitik konumu ile Ortadoğu ve Orta
Asya’nın üretiminin dünya pazarlarına ulaşmasında hem bir köprü hem de bir terminal olma
özelliği taşımaktadır.
34
Sayın Başkan,
Değerli Milletvekilleri,
Şimdi de kısa kısa ülkemizin bu konumunu güçlendirme hedefi doğrultusunda yürüttüğümüz
uluslararası projelerden bahsetmek istiyorum.

Doğu-Batı Enerji Koridorunun en önemli bileşenini oluşturan Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC)
Ham Petrol Ana İhraç Boru Hattı ile 4 Haziran 2006 tarihinde Ceyhan İhraç
Terminali’nden yüklenen ilk petrol tankeri ile işler hale gelmiş ve başta Azeri petrolü
olmak üzere, Hazar Bölgesi’nde üretilecek petrolün uluslararası pazarlara taşınmasına
başlanmıştır.

Azerbaycan-Türkiye, Bakü-Tiflis-Erzurum (BTE) Doğal gaz Boru Hattı ile 2007 yılı
Temmuz ayından itibaren doğal gaz tedarik edilmektedir. BTE Doğal gaz Boru Hattı
yıllık 20 milyar m3 azami tasarım kapasitesi ile sadece Türkiye’nin yurtiçi doğal gaz
talebinin karşılanması açısından değil, aynı zamanda AB’nin hızla artan doğal gaz
ihtiyacının bir kısmının karşılanması açısından da önemlidir.

Azerbaycan gazına ilişkin olarak, Şah Deniz Konsorsiyumunun üreteceği Faz II
gazından yıllık yaklaşık 10 milyar m³’ün BOTAŞ doğal gaz iletim sistemi ve/veya
bağımsız bir boru hattı üzerinden Avrupa tüketim noktalarına transit iletimine ve ayrıca
6 milyar m³ gazın iç tüketimimizde kullanılmak üzere ülkemize nakline yönelik
anlaşmalar 25 Ekim 2011 tarihinde imzalanmıştır. 24 Aralık 2011 tarihinde ise
Bakanlığımız ile Azerbaycan Cumhuriyeti Sanayi ve Enerji Bakanlığı arasında Azeri
gazının ülkemiz üzerinden taşınması için Münhasır Boru Hattı “Trans Anadolu Doğal
Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP)” geliştirilmesine ilişkin Mutabakat Zaptı imzalanmış,
daha sonra 26 Haziran 2012 tarihinde TANAP Projesi’ne ilişkin Hükümetlerarası
Anlaşma ve Ev Sahibi Hükümet Anlaşma imzalanmış bulunmaktadır.

2007 yılı Kasım ayında işletmeye alınan Türkiye-Yunanistan Doğal gaz Boru Hattı ile
Güney Avrupa Gaz Ringi Projesi’nin ilk ayağı tamamlanmış, ülkemiz doğal gaz iletim
şebekesinin komşu ülkelerin altyapısıyla enterkonneksiyonu gerçekleştirilmiş ve
ülkemiz doğal gazda köprü tedarikçi konumuna gelmiştir.

Güney Avrupa Gaz Ringi Projesi’nin bir sonraki aşamasını ise Türkiye-Yunanistan
Doğal gaz Boru Hattı’nın, Adriyatik Denizi’nden geçecek bir hat ile İtalya’ya uzatılması
oluşturmaktadır.

Türkiye’nin Avrupa’ya açılım stratejisi kapsamında diğer bir proje ise Türkiye-
35
Bulgaristan-Romanya-Macaristan ve Avusturya güzergahlı Nabucco Doğal gaz Boru
Hattı Projesi’dir. Ortadoğu ve Hazar Bölgesi doğal gaz rezervlerini Avrupa pazarlarına
bağlamayı öngören Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya Doğal gaz
Boru Hattı (Nabucco) ile Avusturya’nın Avrupa’da önemli bir doğal gaz dağıtım noktası
olma özelliğinden de faydalanılarak bölge ülkelerin gaz taleplerindeki gelişmelere göre
Batı Avrupa’ya ulaşılması amaçlanmaktadır. Son dönemde yaşanan gelişmeler
neticesinde Nabucco Şirketi, Azeri gazını Gürcistan sınırımızdan teslim alacak asıl
Nabucco Projesi’ne ilave bir öneri olarak, gazı Bulgaristan sınırımızdan teslim almayı
ve sonrasında Avusturya’ya kadar taşımayı öngören Nabucco Batı konseptini
Şahdeniz Konsorsiyumuna teklif etmiş bulunmaktadır. Şahdeniz Konsorsiyumu, 2013
yılı Haziran ayına kadar Trans-Adriyatik Doğal Gaz Boru Hattı ya da Nabucco Batı
projelerinden birisini seçerek Azeri gazının Ülkemizden sonraki güzergahını
belirleyecektir. 8 Ekim 2012 tarihinde Viyana’da gerçekleştirilen Nabucco Komitesi
Toplantısında geçiş ülkeleri Nabucco Batı konseptine desteklerini ifade etmişlerdir.

Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı Projesinde ilgili anlaşma, protokol ve mutabakat
zabıtlarında değişiklik öngören ve bu anlaşmaların süresini 15+5 yıl uzatan değişiklik
anlaşması 19 Eylül 2010 tarihinde Bağdat’ta imzalanmıştır. Anlaşma, ülkemiz için
tarife değişikliğinin uygulanması bakımından önem arz etmektedir.

Bakanlığımız başta komşu ülkeler olmak üzere enerji üreticisi ülkeler (Birleşik Arap
Emirlikleri, Lübnan, Yemen, Nijerya, Güney Afrika Cumhuriyeti, Sudan, Somali, Cibuti
gibi) ile önümüzdeki dönemde Mutabakat Zabıtları ve/veya Anlaşmalar imzalamayı
planlamaktadır. Bu tarz Anlaşmalar ile sadece kamunun değil aynı zamanda özel
sektöründe bu ülkelere yatırım yapabilmesi mümkün olabilecektir.
Ayrıca elektrik ithalat ve ihracat potansiyelini arttırmak, elektrik arz güvenliğini desteklemek
ve enterkonnekte şebekelerin diğer teknik avantajlarından yararlanmak açısından, elektrik
şebekelerinin enterkoneksiyonu hususu önem arz etmektedir. Ülkemiz açısından öncelik ve
temel amaç, Avrupa Elektrik Şebekesi İletim Sistem İşletmecileri Kıta Avrupası Senkron
Bölgesi (ENTSO-E CESA) ile senkron-paralel çalışmasını temin etmektir. Söz konusu proje
AB Trans-Avrupa Enerji Şebekeleri kapsamında Öncelikli Proje Eksenleri arasında yer
almaktadır. Bu çerçevede Türkiye Elektrik Sistemi, 18 Eylül 2010 günü ENTSO-E Kıta
Avrupası Senkron Bölgesi Şebekesine bağlanmış bulunmaktadır.
Türkiye Elektrik Sistemi, ENTSO-E üyeleri olan Bulgaristan Elektrik Sistemine iki 400 kV
iletim hattı ile Yunanistan Elektrik Sistemine ise bir 400 kV iletim hattı ile bağlanmıştır.
Türkiye Elektrik Sisteminin, Avrupa Ülkeleri Elektrik Şebekesine Senkron Paralel Bağlantısı
36
ile kalite ve güvenilirliği artarken, Avrupa Elektrik Piyasasına erişim imkânı da sağlanmış
bulunmaktadır.
Deneme işletme süreci üç fazdan oluşmuş ve ilk ikisi başarıyla tamamlanmıştır:
1. Birinci Faz: Kararlılık periyodu: programlanmış elektrik enerji alışverişinin yapılmadığı
fazdır.
2. İkinci Faz: Türkiye sistem işleticisi ile sırasıyla Bulgar ve Yunan sistem işleticileri arasında
her iki yönde ve sınırda fiziksel, ticari olmayan elektrik enerji alışverişinin gerçekleştiği faz.
Böylece fiziksel elektrik enerjisi alışverişi herhangi bir ticareti içermemiştir. Bu faz, 21 Şubat
2011 tarihinde başlatılmış ve 1 Haziran 2011 tarihinde sonlandırılmıştır.
3. Üçüncü Faz: Birinci ve ikinci fazların başarıyla tamamlanmasından sonra, Bulgaristan,
Yunanistan ve Türkiye arasında, Avrupa Birliği kuralları ve ENTSO-E uygulamaları
doğrultusunda, Türkiye elektrik sistemi ve ENTSO-E Avrupa Kıtası Senkron Bölgesi arasında
ticari elektrik enerji alışverişi için sınırlı miktarda kapasite tahsisine izin verilmiştir.
ENTSO-E Avrupa Kıtası Bölgesel Grubu, Türkiye elektrik sisteminin performansını izlemekte,
bölgedeki elektrik sistemlerine olumsuz etkilerini incelemektedir. TEİAŞ’ın alması gereken bir
dizi özel önlemler tanımlanmaktadır. ENTSO-E Avrupa Kıtası Bölgesel Grubu, Güneydoğu
Anadolu Bölgesi sulama yüklerinin sistemde ani gerilim dalgalanmalarına neden olması ve
sistemdeki önemli arızalar nedeniyle, Türkiye elektrik sistemi performansında istenen
kriterleri sağlanamadığı için, izleme süresinin bu sorunların ortadan kaldırılmasına kadar
uzatılmasına karar vermiştir.
Teknik gerekçeler dikkate alınarak, Türkiye elektrik sisteminin Avrupa Kıtası’yla sürmekte
olan senkron paralel işletme sürecinin 18 Eylül 2013’e kadar uzatılmasına karar verilmiştir.
TEİAŞ’ın ENTSO-E ile senkron paralel deneme işletme sürecinin başarıyla tamamlanmasının
ardından ENTSO-E ile bağlantımız üyelik işlemlerinin de tamamlanmasını takiben kalıcı
olarak sürdürülecektir.
Kapasite Tahsisi İhale Yöntemi ile yapılmakta olup, 01 Haziran 2011 tarih ve 27951 Sayılı
Resmi Gazetede yayımlanan "Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği"ne ve “Elektrik
Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği Uyarınca Kapasite Tahsisine ve İkincil Ticari İletim
Hakkı Piyasasına İlişkin Usul ve Esaslar” dokümanına uygundur. Fiyatlar ihale sonucunda
ortaya çıkmaktadır.
Ticari elektrik enerjisi alışverişleri, halihazırda, Bulgaristan, Yunanistan ve Avrupa’dan
Türkiye yönüne 400 MW’a, ters yönde de 300 MW’a kadar olmak üzere sürdürülmektedir.
37
Komşumuz Gürcistan ile ülkemiz arasında tesis etmeyi planladığımız 400 kV’lık BorçkaAhıska İletim Hattı’nın yapımına ilişkin çalışmalar devam etmektedir. Gürcistan ile devam
eden elektrik ticaretinin geliştirilmesine önemli katkıları olacak olan söz konusu hattın 2012
yılında Gürcistan ile eş zamanlı olarak bitirilmesi planlanmaktadır. Ayrıca, bu hatta ilave
olarak Muratlı ile Batum arasında da 154 kV’luk yeni bir iletim hattının yapım çalışmaları
devam etmektedir.
“Tahkim Davaları”
Enerji sektörünün serbestleşmesini amaçlayan 4628 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden
önce 3096 sayılı Kanun kapsamında imzalanmış olan üretim ve dağıtım tesislerinin İşletme
Hakkı Devri (İHD) sözleşmelerinin büyük bir bölümü Danıştay tarafından iptal edilmiş,
sözleşmesi imzalanmış ancak henüz inşaatına başlanmamış olan Yap-İşlet-Devret (YİD)
projelerinin de bir bölümü serbest piyasa şartlarına uymadığı ve Hazine garantisi verilmediği
için uygulanamamıştır.
Bu projelerden Atam Alaplı B.V. tarafından Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıkları Çözüm
Merkezi (ICSID) nezdinde açılan tahkim davasında Şirket 100 milyon Dolar tazminat
talebinde bulunmuştur. Esasa ve Yetkiye ilişkin duruşmalar 10 Ocak-11 Şubat 2011 tarihleri
arasında Paris’te yapılmıştır. Hakem Heyeti nihai kararını 16 Temmuz 2012 tarihinde vermiş
olup, Şirketin tüm talepleri reddedilmiştir.
İHD ve YİD projeleri dışında, sözleşmeye aykırı davranışlar nedeniyle iptal edilen imtiyaz
sözleşmeleri konusunda da ICSID (Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi)
nezdinde açılan tahkim davaları mevcuttur. Bu davalar şunlardır;

Çukurova Elektrik A.Ş. ve Kepez Elektrik T.A.Ş. şirketlerinden her birinin toplam
sermayesinin yaklaşık yüzde 66’sına sahip olduğunu iddia eden Güney Kıbrıs menşeli
Libananco Holdings Co. Ltd. tarafından Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine 10 milyar
100 milyon Dolar tazminat talepli olarak ICSID nezdinde enerji şartı anlaşması
çerçevesinde tahkim davası açılmış olup yetkiye ilişkin duruşma yapılmıştır. Hakem
Heyetinin söz konusu kararıyla, davacı Libananco’nun 10 milyar 100 milyon ABD
Doları tutarındaki tazminat talebi reddedilmiş olup, davacı tarafından Devletimize
toplam 15.602.500 ABD Doları ödenmesine hükmedilmiştir.19.12.2011 tarihinde
Hakem Heyetinin 02.09.2011 tarihli Kararının İptali yönünde şirket tarafından ICSID
nezdinde dava açılmıştır. Davaya ilişkin süreç devam etmektedir. Büyük bir ekiple,
uzun bir sürenin ardından kazandığımız bu dava ülkemizi büyük bir kamburdan
kurtarmıştır.
38

Çukurova Elektrik A.Ş.’nin toplam sermayesinin yüzde 12,24’ünü, Kepez Elektrik
T.A.Ş.’nin toplam sermayesinin ise yüzde 10,73’ünü elde ettiğini iddia eden Polonya
menşeli Cementownia Nowa Huta tarafından Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine
ICSID nezdinde açılan tahkim davası devletimiz lehine sonuçlanmıştır.

Çukurova Elektrik A.Ş.’nin toplam sermayesinin yüzde 10,24’üne ve Kepez Elektrik
T.A.Ş.’nin toplam sermayesinin ise yüzde 11,61’ine sahip olduğunu iddia eden
Polonya menşeli Europe Cement Investment and Trade S.A. tarafından Türkiye
Cumhuriyeti Devleti aleyhine tazminat talepli olarak ICSID nezdinde açılan tahkim
davası da devletimiz lehine sonuçlanmıştır.

Kemal Uzan, Rumeli Elektrik, Çukurova Elektrik A.Ş. (ÇEAŞ) ve Kepez Elektrik T.A.Ş.
(KEPEZ) 22 Mayıs 2003 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti aleyhine Avrupa
İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvurmuştur. Söz konusu başvurunun kabul
edilebilirliğine ve esasına ilişkin olarak mahkemenin talebi üzerine 30 Kasım 2010
tarihinde Strazburg’da duruşma yapılmıştır. Duruşmada Türkiye Cumhuriyeti adına
gerekli açıklamalar ve savunmalar yapılmıştır. Mahkeme 29 Mart 2011 tarihinde,
davacıların başvurularının kabul edilemez olduğuna karar vermiştir.

ÇEAŞ ve KEPEZ’ in İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında (İMKB) işlem gören
hisselerinin bir bölümünün sahibi olan başvuranların (Erol Soyuer ve 46 kişi, 49445/07
vd.); bahsekonu şirketlerin İMKB'deki işlemlerinin durdurulması sebebiyle maddi kayba
uğradıklarını ileri sürerek AİHM’ e yaptıkları başvurular ile ilgili olarak, AİHM 21
Haziran 2011 tarihinde, Erol Soyuer ve 46 kişi (49445/07 vd.) tarafından yapılan
başvurunun da kabul edilmez olduğuna karar vermiştir.

Tunçbilek Termik Santralı ve Sivas-Kangal Termik Santralı ile ilgili olarak ICC
nezdinde açılan davalar ise Devletimiz lehine sonuçlanmış olup,Tunçbilek Termik
Santralı’na ilişkin olarak
Hakem Heyeti’nin nihai kararı ile davacı tarafından
Devletimize, dava sürecinde yapmış olduğumuz avukatlık ücretleri ve harcama
tutarlarının ödenmesine hükmedilmiştir. Sivas-Kangal Termik Santralı’na ilişkin olarak
ise Hakem Heyeti’nin nihai kararı ile davacının yapmış olduğu masraflara ilişkin olarak
davacı Şirkete 13 Milyon ABD Dolar ödenmesine hükmedilmiştir.
39
“Hedeflerimiz”
Arz güvenliğimizi sağlamaya yönelik olarak;

Bilinen linyit ve taşkömürü kaynaklarının 2023 yılına kadar elektrik enerjisi üretimi
amacıyla değerlendirilmiş olması hedeflenmiştir.

2023 yılına kadar 2 nükleer santralin devreye alınması ve 3. nükleer santralin inşasına
başlanması hedeflenmektedir.
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarımıza ilişkin;

2023 yılı kadar yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji arzı içindeki payının yüzde 30’a
çıkarılması,

2023 yılı kadar teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilecek hidroelektrik
potansiyelimizin tamamının elektrik enerjisi üretiminde kullanılması,

Rüzgar enerjisi kurulu gücünün 2023 yılına kadar 20.000 MW'a çıkarılması,

600 MW'lık jeotermal potansiyelimizin tümünün 2023 yılına kadar işletmeye alınması
hedeflenmiştir.
Ayrıca 2023 yılında elektrik enerjisi kurulu güç kapasitemizi 100 bin MW’a ve toplam elektrik
enerjisi üretimimizi 500 milyar kWh’e yükseltilmesi hedeflenmektedir.
Enerji Verimliliğine ilişkin olarak:

2023 yılında Türkiye’nin GSYİH başına tüketilen enerji miktarının
yoğunluğunun) 2011 yılı değerine göre en az yüzde 20 azaltılması,

Elektrik üretimi, iletimi ve dağıtımında teknik kayıpların asgariye indirilmesi ve
dağıtımda kaçak kullanımın engellenmesi,

Mevcut kamu elektrik üretim santrallerinde yeni teknolojiler kullanılarak verimi
yükseltmek ve üretim kapasitesini artırmak için yapılan bakım, rehabilitasyon ve
modernizasyon çalışmalarının 2014 yılı sonuna kadar tamamlanması
hedeflenmiştir.
40
(enerji
Ülke, Kaynak ve Güzergah Çeşitlendirmesine yönelik olarak;

2015 yılına kadar yurt dışı ham petrol ve doğalgaz üretimimizin 2008 yılı üretim
miktarına göre iki katına çıkarılması,

2009 yılı itibari ile 2.1 milyar m3 olan mevcut doğalgaz depolama kapasitesinin, 2015
yılına kadar 2 katına çıkarılması,

Doğalgaz ithalatında 2015 yılına kadar, en fazla ithalat gerçekleştirdiğimiz ülke payını
yüzde 50’nin altına indirecek kaynak ülke çeşitliliğinin sağlanması,

Ulusal petrol stoklarının güvenli düzeyde muhafazasının sürdürülmesi
hedeflenmiştir.
Jeostratejik konumumuzu etkin kullanarak, enerji alanında bölgesel işbirliği süreçleri
çerçevesinde ülkemizi enerji koridoru ve terminali haline getirmeye yönelik olarak;

2023 yılı sonuna kadar ülkemizin ve Avrupa’nın petrol ve doğalgaz arz güvenliğinin
artırılması yönünde gündemde olan projelerin gerçekleştirilmesi,

2015 yılına kadar, Ceyhan’a gelen petrol miktarının 2008 yılına göre iki katına
çıkarılması,

Ceyhan Bölgesi’nin farklı kalite ve özelliklerdeki ham petrolün uluslararası piyasalara
sunulabildiği, rafineri, petrokimya tesisleri ve sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ihraç
terminalinin bulunduğu entegre bir enerji merkezi haline getirilmesi,

Transit petrol ve doğal gaz boru hattı projelerinde Türkiye’nin jeopolitik ve stratejik
liderliğinin sürdürülmesi,

Türkiye’nin enerji hub’ı (terminali) olabilmesi yolunda enerji borsası ve uluslararası
piyasa entegrasyonu projelerinin hayata geçirilmesi
hedeflenmektedir.
Enerji ve tabii kaynaklar alanlarındaki faaliyetlerin çevreye olan olumsuz etkilerini en aza
indirmeye yönelik olarak;
41

Enerji sektöründen kaynaklı sera gazı emisyon artış hızında azalma sağlanması,

2014 yılı sonuna kadar madencilik piyasasında faaliyet gösteren 10 bin maden
işletmesinin çevreye uyum planlarının denetimi yapılması
hedeflenmektedir.
Tabii kaynakların ekonomiye katkısını artırmak amacıyla;
 2013 yılına kadar, madencilik işlerinin e-devlet kapsamında yürütülmesi,
 2014 yılı sonuna kadar toplam maden üretimimizin, 2008 yılına göre 2 katına
çıkarılması,
hedeflenmektedir.
Bu kapsamda; endüstriyel hammadde, metal ve metal dışı madenlere ilişkin olarak;

2009 yılında 1,3 milyon ton olan bor kimyasalları ve eşdeğeri ürün üretim kapasitesinin
2014 yılı sonuna kadar 2,8 milyon tona çıkarılması

2014 yılı sonuna kadar mermer ve doğal taş işlenmiş ürün ihracatının 5 milyar dolara
çıkarılması
hedeflenmektedir.
42
Sayın Başkan,
Değerli Milletvekilleri,
BAKANLIĞIMIZ BAZI BİRİMLERİ İLE BAĞLI, İLGİLİ VE İLİŞKİLİ KURULUŞLARININ
FAALİYETLERİ
1. PETROL İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (PİGM)
2 Kasım 2011 tarih ve 28103 Sayılı Mükerrer Resmi Gazete de yayımlanan 662 Karar Sayılı
(Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun Hükmünde Kararname” ile Petrol İşleri Genel Müdürlüğü yayım tarihinden itibaren
kapatılarak aynı adla Bakanlığımız bünyesine dahil edilmiştir.
Eylül 2012 tarihi itibarıyla ülkemizde 25 yerli 26 yabancı olmak üzere toplam 51 petrol şirketi
388 adet arama, 83 adet işletme ruhsatında ham petrol ve doğal gaz arama faaliyeti
yapmıştır.
2012 yılının 8 aylık döneminde ruhsat sahalarında 3043 km 2 boyutlu, 539 Km2 3 boyutlu
sismik çalışma gerçekleştirilmiştir. 2012 yılı 9 aylık dönem içerisinde 90 adet arama ve tespit
kuyusu, 35 adet üretim kuyusu olmak üzere toplam 125 adet petrol ve doğal gaz bulmak
amacıyla kuyu açılmıştır. Açılan bu kuyularda yapılan metraj 236 bin m. dir.
Böylece, 1934 yılından 30 Eylül 2012 yılı sonuna kadar ülkemizde 2542 adet arama ve tespit
kuyusu 1687 adet ise üretim kuyusu olmak üzere toplam 4229 adet kuyu açılmış ve toplam
7882 km. sondaj yapılmıştır. Açılan kuyuların yüzde 70’i Güneydoğu Anadolu Bölgesinde,
yüzde 22’si Trakya Bölgesinde, yüzde 8’i de diğer bölgelerimizde yer almaktadır.
Bu çalışmalar sonucu 118 adet ham petrol sahası, 54 adet doğal gaz sahası keşfedilmiştir.
Bu sahalarda halen; 1222 kuyudan ham petrol 281 kuyudan ise doğal gaz üretimi
yapılmaktadır.
2012 yılı 9 aylık dönemde 1,7 milyon ton ham petrol, 503 milyon m 3 doğal gaz üretimi
yapılmış olup ortalama günlük ham petrol üretimi 43.778 varil, doğal gaz üretimi ise günlük
1,84 milyon m3 olarak gerçekleşmiştir.
43
Başlangıçtan 30 Eylül 2012 yılı sonuna kadar 139,7 milyon ton ham petrol, 13,32 milyar m 3
doğal gaz üretimi yapılmıştır.
Eylül 2012 itibarıyla 44,74 milyon ton ham petrol, 7 milyar m3 doğal gaz rezervimiz kalmıştır.
2. YENİLENEBİLİR ENERJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (YEGM)
2 Kasım 2011 tarih ve 28103 sayılı Mükerrer Resmi Gazetede yayımlanan “Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile
Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Hükmünde Kararname” ile 14 Haziran 1935 tarihli ve 2819 sayılı Elektrik İşleri Etüd İdaresi
Genel Müdürlüğü’nün Teşkiline Dair Kanun yürürlükten kaldırılmış ve Kuruluşun hidrometrik
araştırma ve etüt çalışmaları, jeoloji ve sondaj çalışmaları, baraj ve nehir tipi hidroelektrik
santral ile pompaj depolamalı hidroelektrik santral çalışmaları, bunlara ilişkin harita
çalışmaları ve bu çalışmaların yürütülmesinde kullanılan makina ve teçhizatın bakım, onarım
ve idamesinde destek hizmeti çalışmaları yürütmekte olan 657 sayılı Devlet Memurları
Kanununa tâbi memurlar ile sözleşmeli personel ve 4857 sayılı İş Kanununa tâbi personel,
ve bunlarla ilgili taşınırlar, taşıtlar, araçlar, gereçler ve malzemeler, yazılı ve elektronik
ortamdaki her türlü kayıtlar ve diğer dokümanlar, mevcut sözleşmeler, protokoller, sözleşme
ve protokollerle ilgili dava ve icra takipleri, yukarıda sayılan görevlerin yürütülmesinde destek
hizmeti sağlayan imalat ve motor atölyelerindeki makina ve teçhizat (yayımı takip eden altıncı
ayın sonu itibarıyla) Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’ne devredilmiştir.
Söz konusu KHK ile DSİ’ye devredilenler hariç olmak üzere kapatılan Kuruluşumuza ait her
türlü taşınır, taşıt, araç, gereç ve malzeme, borç ve alacaklar, hak ve yükümlülükler, yazılı ve
elektronik ortamdaki her türlü kayıtlar ve dokümanlar ile kadro ve pozisyonlarda istihdam
edilen personel, yayım tarihinde Bakanlığımıza devredilmiş olup Bakanlığımızda
“Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü” kurulmuştur.
Rüzgar Enerjisi Santralı (RES) işletmecilerine ve TEİAŞ’a gerçek zamanlı rüzgar tahminlerini
üretmek için, EİE’de Rüzgar İzleme ve Tahmin Merkezi kurulmasına yönelik çalışmalar
TÜBİTAK–UZAY ile ortak olarak yürütülmekte olup çalışmalar Temmuz 2010 tarihinde fiilen
başlamıştır. Genel Müdürlük binası içerisinde bir merkez kurulmuş, proje kapsamındaki pilot
santralların üretimlerinin izlenmesine başlanmıştır. Projenin birinci aşamasının 2012 yılında
tamamlanması planlanmaktadır.
Elektrik enerjisi üretiminde rüzgar enerjisinin etkin ve verimli kullanımını sağlamak amacıyla 9
Kasım 2008 tarihinde Rüzgâr Enerjisine Dayalı Lisans Başvurularının Teknik
44
Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik yayımlanmıştır. Yönetmelik esaslarına göre 1 Kasım
2007 tarihi ve öncesinde yapılan ve inceleme ve değerlendirme kapsamına alınan RES lisans
başvurularının teknik değerlendirilmeleri tamamlanarak oluşan görüşler EPDK’ya bildirilmiştir.
Ayrıca, TEİAŞ tarafından yapılan yarışma neticesinde güçlerini düşüren başvuruların teknik
değerlendirmeleri ile lisanslarında türbin koordinatı değişikliği veya kapasite artışı isteyen
tüzel kişilerin talepleri de incelenerek görüşler EPDK’ya gönderilmektedir.
Güneş ve biyokütle kaynaklarımızı etkin ve verimli kullanabilmeye ve bu kaynakları enerji
üretiminde değerlendirebilmeye yönelik potansiyel belirleme çalışmalarımız tamamlanmış ve
bu kapsamda üretilen bilgilerin “GEPA (Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası) Albümü”
adı ile baskısı tamamlanmıştır. 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi
Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunun 6/C maddesinde yer alan; “31 Aralık 2015
tarihine kadar her yıl güneş enerjisine dayalı üretim tesislerinin bağlanabileceği trafo
merkezleri ve bağlantı kapasiteleri, EİE İdaresi’nin ve TEİAŞ’ın teknik görüşleri alınarak
Bakanlık tarafından belirlenir ve yayımlanır.” hükmü gereğince yatay yüzeye gelen toplam
güneş radyasyonu değeri 1.620 kWh/m2-yıl’dan büyük olan bölgeler Türkiye Güneş Enerjisi
Potansiyeli Atlası GEPA verileri kullanılarak hazırlanmış ve TEİAŞ’ın görüşleri doğrultusunda
belirlenen trafo merkezleri 04.02.2012 tarih ve 27836 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
Sanayi ve bina sektöründe enerji yönetimi uygulamaları kapsamında 2.300’ü EİE tarafından
olmak üzere toplam 4.911 kişi eğitilmiş ve bunlardan 4.392 kursiyer sertifikalandırılmıştır.
Ayrıca, bölgesel işbirliklerinin geliştirilmesi amacıyla başta Türk Cumhuriyetleri olmak üzere
Asya, Orta Doğu ve Balkan ülkelerine yönelik Uluslararası Enerji Yöneticisi Eğitim
Programları 2002 yılından bu güne kadar her yıl düzenli olarak sürdürülmektedir.
Enerji Verimliliği Kanunu uygulamaları kapsamında, mevcut sistemlerde verimliliği arttırmak
üzere hazırlanan Verimlilik Arttırıcı Projelerin (VAP) ve gönüllü olarak enerji yoğunluğunu üç
yılda ortalama olarak en az yüzde 10 azaltabilen endüstriyel işletmelerin desteklenmesi
uygulamalarına 2009 yılında başlanmıştır.
Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu kararı ile belirlenen 25 endüstriyel işletmede toplam
yatırım bedeli 10,5 milyon TL olan 32 adet VAP desteklenmektedir. Desteklenen bu projelerin
uygulanması ile, toplam 13.141 TEP civarında enerji tasarrufu sağlanması beklenmektedir. 2
milyon TL civarında verilecek toplam destek miktarına karşın işletmelerin de katkıları ile
toplam 10,5 milyon TL civarında yatırım yapılması ve buna karşılık her yıl 11,5 milyon TL
civarında tasarruf sağlanması beklenmektedir.
Enerji yoğunluklarını üç yıl içinde en az yüzde 10 oranında azaltmak isteyen 22 endüstriyel
işletme ile gönüllü anlaşma yapılmış olup izleme çalışmaları devam etmektedir. Söz konusu
endüstriyel işletmelerin taahhütlerini yerine getirmeleri durumunda bir kez verilecek azami 2,2
45
milyon TL’lik destek miktarına karşın
sağlanması beklenmektedir.
her yıl 44.500 TEP/yıl civarında enerji tasarrufu
EİE tarafından yürütülen yetkilendirme faaliyetleri kapsamında bugüne kadar Makine
Mühendisleri Odası enerji yöneticisi ve eğitim-etüt-proje eğitimleri yapmak ve EVD şirketlerini
yetkilendirmek, Elektrik Mühendisleri Odası ve Gazi Üniversitesi sadece enerji yöneticisi
eğitimleri yapmak ve 38 Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketi ise enerji yöneticisi eğitimi,
enerji etüdü, VAP hazırlama, uygulama ve danışmanlık faaliyetlerini yürütmek üzere
yetkilendirilmiştir.
Endüstriyel işletmelere yönelik destek kapsamında, 2009 yılından bu yana Enerji Verimliliği
Koordinasyon Kurulu tarafından desteklenmesi uygun görülen 25 endüstriyel işletmeye ait,
toplam yatırım tutarı 10.840.858 TL olan 32 Verimlilik Artırıcı Projenin (VAP)
desteklenmesine karar verilmiş ve projelerin toplam yatırım tutarının 2.096.732 TL’sinin
işletmelere hibe şeklinde devlet desteği olarak verilmesi öngörülmüştür. Söz konusu VAP
uygulamalarının tamamlanması ile yaklaşık olarak yıllık 13.100 TEP ve 11.300.000 TL
tasarruf sağlanması hedeflenmektedir.
Bu çerçevede, 32 adet verimlilik artırıcı projeden uygulaması tamamlanan 20 proje için
işletmelere 1.146.182 TL destek ödemesi yapılmış ve yatırım bedeli 6.7 milyon TL olan bu
projeler ile yalaşık 11.500 TEP ve 9,4 milyon TL tasarruf sağlanmıştır.
Yapılan yönetmelik değişikliği ile öngörülen proje bedeli 500.000 TL’den 1.000.000 TL’ye,
ödenecek destek miktarı ise en fazla 100.000 TL’den 300.000 TL’ye çıkartılmıştır. Ayrıca
endüstriyel işletmelerin enerji ihtiyacının bir bölümünü karşılamak maksadıyla tesislerine en
fazla on kilometre mesafe içerisinde kurulan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik
üretim sistemlerini veya toplam çevrim verimi en az yüzde seksen ve üzeri olan kojenerasyon
veya mikrokojenerasyon sistemlerinin bedeli proje bedelinin en fazla yüzde ellisini
oluşturacak şekilde proje bedeli kapsamına dahil edilerek destek kapsamına alınmıştır.
Ayrıca, Enerji yoğunluklarını üç yıl içinde en az yüzde 10 oranında azaltmak isteyen 22
endüstriyel işletme ile gönüllü anlaşma yapılmıştır. Bu işletmelerin taahhütlerini yerine
getirmeleri halinde en çok 2,2 milyon TL destek ödemesine karşılık her yıl 44 bin TEP
karşılığı yaklaşık 32 bin TL eşdeğeri tasarruf sağlanması beklenmektedir. İşletmelerin
sözleşme dönemi devam etmekte olup, sözleşme yapılan işletmelerin enerji yoğunlukları
izlenmektedir.
Gönüllü Anlaşmalar yoluyla işletmelerin geçmiş beş yıllık enerji yoğunluklarının ortalaması
olan referans enerji yoğunluğuna göre, üç yıllık izleme dönemi sonunda ortalama en az
yüzde 10 olmak kaydıyla taahhüt edilen oranda enerji yoğunluğunu azaltan işletmelere hibe
46
şeklinde devlet desteği verilmektedir. Gönüllü Anlaşma başvuruları 2009 yılında başlanmış
olup 2009 ve 2010 yılı için toplam 22 adet endüstriyel işletme ile Gönüllü Anlaşma
yapılmıştır. Üç yıllık izleme dönemi içerisinde işletmelerin taahhüt ettiği oranlarda enerji
yoğunluklarını azaltması durumunda 2.200.000 TL destek ödemesi yapılacaktır. Yapılan bu
Gönüllü Anlaşmalar ile yaklaşık olarak yıllık 44.500 TEP ve 32.000.000 TL tasarruf
sağlanacaktır. Yapılan Yönetmelik değişikliği ile ödenecek destek miktarı 100.000 TL’den
200.000 TL’ye çıkarılmıştır.
Enerji Verimliliği Kanunu uygulamaları kapsamında, YEGM tarafından yürütülen
yetkilendirme faaliyetleri kapsamında; enerji yöneticisi ve etüt-proje konusunda eğitimler
vermek ve Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketlerini (EVD) yetkilendirmek üzere Makine
Mühendisleri Odası yetkilendirilmiş, sadece enerji yöneticisi eğitimleri yapmak üzere Elektrik
Mühendisleri Odası ve Gazi Üniversitesi yetkilendirilmiş ve 34 Enerji Verimliliği Danışmanlık
Şirketi ise enerji yöneticisi eğitimi, enerji etüdü, VAP hazırlama, uygulama ve danışmanlık
faaliyetlerini yürütmek üzere yetkilendirilmiştir.
3. MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (MTA)
MTA, Ülkemiz hammadde ihtiyacının yerli kaynaklarımızdan karşılanması amacıyla 2012 yılı
yatırım programında yer alan arama faaliyetlerini kısa ve uzun vadeli olarak havza bazında
gerçekleştirerek, geçmişte birinci etap madencilik olarak adlandırılan mostra madenciliği ve
aramacılığı yerine, bu gün ikinci etap madencilik diyebileceğimiz, aramada karşılaşılan
riskleri azaltarak örtülü ve gömülü maden yataklarının aranmasında bilimsel ve teknik
yöntemleri kullanan ve alt yapı bilgileri üreten kurum haline gelmiştir.
MTA, yaptığı jeolojik araştırmalar sonucunda değişik ölçekte jeoloji haritaları hazırlayarak
kullanıcıların hizmetine sunmaktadır. Ülkemiz 5.547 adet 1/25.000 ölçekli paftadan oluşmakta
olup, bu paftalara ait jeoloji haritalarının tamamı MTA tarafından yapılmış ve
sayısallaştırılmıştır. 2012 yılında da Trakya ile Orta Anadolu, Akdeniz ve Doğu Karadeniz
bölgelerinde 100 adet paftanın güncelleştirilmesi çalışmalarına devam edilmektedir. Türkiye
genelinde hazırlanan bu haritaların sayısal ortama aktarılmasıyla da Türkiye Jeoloji Veri
Bankası oluşturulmuştur. Ayrıca ülkemizde sanayi-madencilik ve pek çok alt yapı hizmetinde
önemli bir yeri olan 1/100.000 ölçekli jeoloji haritalarından 262 adedi açıklama kitapları ile
birlikte basılmıştır.
Bir ülkenin deprem tehlikesi ve riskinin anlaşılabilmesi için öncelikle deprem kaynağı olan
yani depreme yol açan diri (aktif) fayların bilinmesi gerekmektedir. Ülkedeki deprem
tehlikesinin en doğru şekilde ortaya konulabilmesi eldeki diri fay bilgisiyle doğru orantılıdır.
47
Deprem, jeolojik kökenli süreçlerden kaynaklanan bir doğal afettir. Ülkemizin jeolojik yapısı
gereği deprem, heyelan gibi doğal afetlerden sıkça etkilendiği bilinmektedir.
2004 yılında başlanan Türkiye Diri Fay Haritası’nın Güncellenmesi projesi arazi çalışmaları
2011 yılı sonunda tamamlanmıştır. Çalışma sonucunda ülkemizi kapsayan 1/250.000 ölçekli
diri fay haritalarının tamamı (59 adet) basılmış ve düzenlenen basın toplantısı ile
Bakanlığımız tarafından kamuoyu ile paylaşılmıştır. Bu haritalara altlık oluşturan 1/25.000
ölçekli toplam 1930 adet Diri Fay Haritası da sayısal ortamda kullanıcıların hizmetine
sunulmuştur.
Ülkemizde depremden sonra en çok can ve mal kaybına yol açan doğal afet kaynağı
heyelandır. Planlama ve uygulamalarda kullanılmak üzere ülke genelinde heyelanları
belirleyip, risk potansiyelini ortaya koymak amacıyla başlatılan Türkiye Heyelan Envanteri
Projesi kapsamında ülkemiz heyelan haritaları tamamlanmış ve 1/500 bin ölçekli Heyelan
Envanteri Haritalarının tamamı (18 adet) ile 1/1.500.000 ölçekli Heyelan Haritasının basımı
gerçekleştirilmiştir.
2003 yılından itibaren sondajlı aramalara verilen önemle birlikte, o yıllarda 32 bin metrelerde
olan sondajlı arama metrajı, 2011 yılı sonunda 322 bin metreye ulaşmıştır. 2012 yılında 400
bin m sondajlı arama hedeflenmiş olup, Ekim 2012 itibari ile 275.000 metre sondajlı arama
gerçekleşmiştir. 2005 yılından itibaren MTA yatırım bütçesindeki artışlara paralel olarak,
2009 yılında jeotermal amaçlı 3 adet (1 adet 2.500 m, 2 adet 1500 m), maden arama amaçlı
750-1500 m derinlikte arama kapasiteli 15 adet yeni ve 2012 yılında 1 adet 750 m kapasiteli
havalı sondaj makinesi alınmış, ayrıca neredeyse durma noktasına gelmiş olan jeofizik etütler
için gerekli makine ve teçhizatlar alınarak tüm jeofizik yöntemler uygulanabilir hale
getirilmiştir.
MTA’nın arama ruhsat sayısı 2004 yılında 25 iken, Ekim 2012 itibariyla; 188 adet kömür, 7
adet 6. grup uranyum-toryum, 1 adet V. Grup, 187 adet maden (137 metalik+ 50 endüstriyel
hammadde), 196 adet jeotermal olmak üzere toplam 579 adettir. Ayrıca Maden Kanununda
yapılan değişiklikle havza madenciliğini geliştirmek amacıyla,
MİGEM’in ihalelik
sahalarından MTA’nın talebi ile verilen sahalarda yoğun arama ve sondaj faaliyetleri artarak
devam etmektedir.
2012 yılında metalik maden ve endüstriyel hammadde arama ruhsat sahalarında detaylı
maden jeolojisi araştırmaları sürdürülmüş olup, 2011 de 20.00 metre olan sondajlı arama
2012 yılında 93.000 metre olarak hedeflenmiştir. Ekim 2012 itibarıyla yaklaşık 62.532 metre
sondajlı arama gerçekleştirilmiştir.
48
Sürdürülen arama çalışmaları ile, Malatya Kuluncak’ta en yüksek 450 metreye ulaşan
kalınlıklar sunan ortalama yüzde 15-25 Fe tenörlü önemli demir cevheri sahası keşfedilmiştir.
Buna eşlik eden binde 4-5 tenörlü bakır zonları ile NTE, Bizmut varlığı tespit edilmiştir. 2012
yılında 15.000 m olarak yapılması planlanan sondajın 9.712 metresi tamamlanmış olup
çalışmalar devam etmektedir. Adıyaman bölgesinde Sincik, Koçali ve Tut’da bakır ve
Trabzon-Taştepe’de çinko yatağı bulunmuştur. Batı Anadolu’da, Çanakkale-Gökçeada’da
arama sondajları tamamlanmış, düşük tenörlü büyük bir porfiri bakır-altın sahası (düşük
kurşun-çinko içerikli) keşfedilmiş, 126 milyon ton yüzde 0,3 tenörlü bakır sahası bulunmuş,
ve MİGEM’e devri yapılmıştır. Sivas-Divriği’de önemli altın-bakır-nikel, Çorum-Oğuzlar’ da
altın bulguları elde edilmiş, bu sahalarda 10.656 m sondaj çalışması tamamlanmış olup, yıl
sonuna kadar 30.000 m sondaj yapılması hedeflenmektedir. K.Maraş’ta yapılan sondajlı
arama
çalışmalarında
400-500
m
kalınlık
sunan
bakır-molibden-kurşun-çinko
mineralizasyonları içeren cevherli zonlar kesilmiş çalışmalar devam etmektedir.
Endüstriyel mineral ve hammadde kaynaklarının araştırılmasına yönelik olarak yürütülen
arama ve araştırmalarla Niğde, Konya ve Çankırı-Çorum evaporit havzalarında önemli
miktarlarda sodyum sülfat ve kaya tuzu kaynakları, Niğde-Konya ve Sivas evaporit
havzasında ise bitümlü şeyl potansiyeli keşfedilmiştir. Trakya’da ise yeni bentonit oluşumları
belirlenmiştir. Sondajlı arama çalışmaları tamamlanmış, laboratuvar çalışmalarına ise devam
edilmektedir. K. Maraş, Sivas ve Malatya’da tuz aramalarına yönelik olarak yapılan maden
jeolojisi etütleri sonucunda potansiyel alanlar belirlenmiştir. Ruhsatları alınarak detay etütleri
yapılacaktır.
MTA tarafından, Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğüne ait işletme ve ruhsat sahalarında
rezerv geliştirme ve bor arama projesi kapsamında, halen devam eden çalışmalar
sonucunda, görünür+muhtemel+mümkün olarak 2 milyar ton olan bor rezervimiz 1 milyar
tondan fazla artış sağlanmış, rezerv 3 milyar tonun üzerine çıkarılmış ve rezervlerimiz büyük
oranda görünür hale gelmiştir. Proje kapsmında 2012 yılında Eskişehir-Sivrihisar’da MTA
tarafından daha önce bulunan yatakta NTE ve Kütahya-Emet ile Balıkesir-Bigadiç
havzalarında bor rezervlerini geliştirmeye yönelik sondajlı arama çalışmalarına devam
edilmektedir.
Bakanlığımızın enerjide yerli kaynaklarının kullanımını artırma politikası çerçevesinde 2005
yılından itibaren başlatılan yoğun kömür arama çalışmalarına 2012 yılında Konya, Denizli,
Afyonkarahisar, Aydın, Eskişehir, Kırklareli, Isparta, Burdur, Kayseri, Sivas Amasya, illerinde
devam edilmiş, 2012 yılında 250.000 metre sondaj yapılması hedeflenmiştir. Ekim ayı itibarı
ile yaklaşık 160.000 metre sondajlı arama tamamlanmıştır.
49
2005-2012 yılları arasında yapılan bu çalışmalar sonucunda; Konya-Karapınar Sahasında
1,832 milyar ton, Trakya-Çerkezköy Havzasında 498 milyon ton, Elbistan MTA Sahasında
515 milyon ton, Kırklareli-Pınarhisar-Vize Sahasında 140 milyon ton, Malatya-Yazıhan
Sahasında 17,5 milyon ton görünür linyit rezerv belirleme çalışmaları tamamlanmış olup,
Konya-Karapınar, Çerkezköy ve Elbistan Sahaları (Toplam 2,845 milyar ton) EÜAŞ’a devir
edilmiştir.
Ayrıca, çalışmaları devam eden Eskişehir-Alpu Sahasında 777 milyon ton, Afyon-Dinar
Sahasında 545 milyon ton linyit varlığı belirlenmiştir. Bunun yanında, kurumlar arası işbirliği
kapsamında, Afşin-Elbistan EÜAŞ Sahasında 1,3 milyar ton, Manisa-Soma TKİ Sahasında
205 milyon ton linyit rezerv artışı sağlanmış, böylelikle toplam 5.829,5 milyar ton ilave linyit
rezervi tespit edilmiştir.
Ülkemiz Jeotermal kaynaklar yönünden zengin konumdadır. Teorik potansiyeli 31.500
MWt’dir. Özellikle 1990 yılından bu yana durma noktasına gelen jeotermal enerji arama
çalışmaları; son yıllarda hızlandırılarak, Ülkemizde 40 yılda görünür hale getirilen jeotermal
kaynak ısı kapasitesi 3100 Mwt iken, son 8 yılda (2004 yılından itibaren) yaklaşık yüzde 54
arttırılmış, doğal çıkışlarla birlikte 4809 Mwt ‘e yükseltilmiştir. 1962 yılından beri açılan toplam
544 kuyunun 196 adedi bu dönemde açılmıştır. Ülkemizde jeotermal enerjiden doğrudan
kullanım olarak, merkezi ısıtma, sera ısıtması ve termal turizmde yararlanılmaktadır.
Ülkemizde 19 yerleşim alanında merkezi konut ısıtması (889443 konut eşdeğeri, 805 MWt),
19 sahada seracılık (2.8 milyon m2, 506 MWt) ve 350 adet termal tesiste tedavi ve termal
turizm amaçlı yararlanılmaktadır.
MTA tarafından keşfedilen sahaların ihale yolu ile yatırımcıya devri 5686 Sayılı Kanun ile
mümkün hale getirilmiştir. Bu kapsamda 2008-2012 yılları arasında gerçekleştirilen ihaleler
sonucunda 16 adet enerji üretimine, 69 adet ısıtma ve termale uygun toplam 85 saha ihale
edilerek yatırımcıya devredilmiş ve ülkemiz ekonomisine yatırım olarak kazandırılmıştır.
Özelleştirme kapsamında devredilen Denizli-Kızıldere sahası ile devir edilen sahaların toplam
bedeli 546.9 milyon $’dır.
Genel Müdürlüğümüz tarafından Jeotermal Enerji Aramalarında 2012 yılı içerisinde Afyon,
Aksaray, Ankara, Çanakkale-Balıkesir, Aydın, Denizli, Eskişehir, Konya, Çankırı, Kırıkkkale,
Sivas, Yozgat, Kırşehir, Hatay, Gaziantep ve Diyarbakır illerinde etüt ve sondaj çalışmaları
tamamlanmış olup, 2012 yılı içerisinde yapılan sondaj 18.700 metreye ulaşılmıştır. Nevşehir
ili Merkez ilçesi Göre’de 2905 m derinlikte sondaj çalışması tamamlanmış olup, kuyu dibinde
183 ºC, kuyu ağzında ise 65 ºC sıcaklıkta ve 3 l/s debide akışkan elde edilmiştir.
Laboratuvarlarda yapılan, analiz/test sonuçlarının uluslararası geçerliliğinin sağlanabilmesi
amacıyla başlatılan akreditasyon çalışmaları sonucunda 2010 yılında laboratuvarlar
50
Akreditasyon Belgesini almış, 2011 yılında da kapsam genişletme çalışmalarına devam
edilmiştir. Akreditasyon kapsamı, kömür analizleri, doğal taş testleri ve toprakta bakır tayini
analizinin yanı sıra su ve altın analizlerinde de çalışmaların tamamlanması neticesinde
toplam 24 metot-37 analiz/teste ulaşılmıştır.
MTA analiz faaliyetlerinde, analiz ve teknoloji laboratuvarlarına son yıllarda yapılan
yatırımlarla yeni cihaz ve ekipmanlar alınmış, son beş yılda laboratuvarların kapasitesi
numune sayısı bazında 32.000’lerden 70.000’e, yapılan analiz/test sayısı bazında ise ise son
beş yılda 210 binden 600 binlere çıkarılmıştır. Ekim 2012 sonu itibari ile toplam 42.218
numunede 395.600 adet analiz/test yapılmıştır.
MTA, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Maden İşleri Genel Müdürlüğü’nün birlikte yürüttüğü ve
Avrupa Birliği Katılım Öncesi Mali Yardım Programı (IPA) kapsamında desteklenen “Maden
Atık Yönetimi” Projesi çalışmaları devam etmekte, bu projeyle ülkemizin maden atık
mevzuatının AB ile uyumlaştırılmasının yanında kapatılmış ve terkedilmiş maden
işletmelerinin atık envanterlerinin çıkarılması planlanmaktadır.
Yakın gelecekte, yaşamsal öneme sahip doğal kaynakların (fosil yakıtları, jeotermal enerji,
endüstriyel hammadde kaynakları, metalik maden yatakları vb) karalardaki potansiyeli
tüketilmiş olacağından, günümüzde deniz araştırmaları teknolojisinin büyük hızla
ilerlemesiyle bir çok ülke, kutuplarda da dahil olmak üzere tüm denizlerde doğal kaynakların
tespit edilmesi ve işletilmesi yönünde yoğun bir yarışın içerisine girmiştir.
Bu değerlendirmeler ışığında, denizlerdeki doğal kaynakların aranması ve araştırılması
amacıyla MTA’nın modern, ulusal yeni bir araştırma gemisinin temin edilmesi yönündeki
girişimlerinin gerçekleştirilmesi sonucunda, açık denizlerde, iki ve üç boyutlu derin sismik
araştırma kapasitesinde bir gemiye sahip olacak olan ülkemiz bu yönden dışa
bağımlılığından kurtularak söz konusu yarışın içerisine etkin bir şekilde girmiş olacaktır.
Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM) tarafından yürütülen ihale işlemleri sonucunda 24 Nisan
2012 tarihinde SSM ve yüklenici firma arasında “Sismik Araştırma Gemisi Tedarik
Sözleşmesi” imzalanmış olup geminin yapımına 2012 yılında başlanmış olup, 2015 yılında
tamamlanacaktır.
Yeni sismik araştırma gemisi ile depremsellik, maden, petrol, doğal gaz arama, deniz kirliliği
ve deniz altından geçen boru hatları ve diğer mühendislik hizmetlerine yönelik çalışmalar
yapılabilecektir.
Bunun yanı sıra, gemiyle derin sularda yapılacak olan arama ve araştırmaların sığ deniz
alanlarında da yapılabilmesine olanak sağlayacak olan 21 metre boyundaki MTA Selen
51
Araştırma Gemisi 2011 yılı başında hizmete girmiştir. Bu araştırma gemisi ile sığ sularda
jeoloji, jeofizik, hidrografi ve oşinografi çalışmaları yürütülmekte ve bu çalışmalar için ihtiyaç
duyulan görüntüleme, ölçüm ve örnekleme işlemleri gerçekleştirilmektedir.
4. TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU BAŞKANLIĞI (TAEK)
Nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanımının sağlanması kapsamında TAEK iki ana
görevi üstlenmiş durumdadır. Bunlardan birincisi nükleer enerji kullanımına ilişkin temel ilke
ve politikaların belirlenmesine katkıda bulunmak ve bu konuda gerekli araştırma-geliştirme
çalışmalarına öncülük etmek; diğeri de nükleer enerjiyle ilgili faaliyetler ve radyasyon
uygulamaları sırasında nükleer güvenliğin ve radyasyondan korunmanın sağlanması için
gerekli düzenleme ve denetleme faaliyetlerini yürütmektir.
Nükleer teknolojinin ülke çıkarlarına uygun olarak kullanılabilmesine yönelik çalışmalar
TAEK’in öncülüğünde sürdürülmektedir. TAEK’in 2012 Yılı Yatırım Programında 8 adet
yatırım projesi ile ülkemizin ihtiyaçlarını karşılayan cihaz ve hizmet üretimlerinin
gerçekleştirildiği çok sayıda faaliyet yer almaktadır. Ayrıca TAEK tarafından Uluslararası
Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ve İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatına bağlı Nükleer Enerji
Ajansı (OECD/NEA) ile işbirliği içinde nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanımına ilişkin
faaliyetler yürütülmektedir.
Nükleer teknoloji alanında yapılan çalışmalar kapsamında ülkemizde öncü bir kuruluş olan
Bakanlığımıza bağlı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, bu çalışmaların ülkemizde
yaygınlaştırılmasına katkı sağlamak amacıyla önemli faaliyetler sürdürmektedir. Bunun en
son örneği nükleer tıpta kullanılan radyoizotop ve radyofarmasotiklerin üretileceği, nükleer
alanda Ar-Ge çalışmalarının yapılacağı ve vasıflı insan gücünün yetiştirilmesi amacıyla eğitim
faaliyetlerinin yürütüleceği TAEK Proton Hızlandırıcısı Tesisi’dir. TAEK Proton Hızlandırıcısı
Tesisi’nin açılışı, 30 Mayıs 2012 tarihinde Başbakanımız Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN
tarafından yapılmıştır. Proton Hızlandırıcısı Tesisi’nde gerçekleştirilen deneme faaliyetleri
kapsamında radyoizotop ve radyofarmasotik üretimi de başarıyla gerçekleştirilmiştir. Halen
radyasyon güvenliği bakımından lisaslama faaliyetleri devam etmekte olup 2013 yılında
Sağlık Bakanlığı’ndan alınacak izin ve ruhsatlar ile tesiste üretilecek ürünler hastalarımızın
hizmetine sunulacaktır. Böylece TAEK tarafından yapılan yatırım ile hayata geçirilen bu tesis
vasıtasıyla ülkemiz ilk defa proton hızlandırıcısı teknolojisiyle tanışırken, sağlık alanında
teşhise yönelik ürün çeşitliliğini sağlama yönünde de önemli bir adım atılmıştır.
TAEK’in düzenleme ve denetleme faaliyetleri; nükleer madde, nükleer tesisler ve radyasyon
tesislerine ilişkin tüm faaliyetler ile radyasyon uygulamalarının güvenli bir şekilde
52
yürütülmesinin sağlanması amacıyla lisanslama ve denetim faaliyetlerini kapsamaktadır. Bu
çerçevede Akkuyu Nükleer Santralinin günümüz uluslararası nükleer güvenlik anlayışına
uygun olarak kurulması, işletilmesi ve işletmeden çıkartılmasını garanti altına almak üzere
Kurucu firma faaliyetleri TAEK tarafından yetkilendirilmekte ve denetlenmektedir.
Bu kapsamda nükleer güç santralini kurmak üzere 13 Aralık 2010 tarihinde kurulan “Akkuyu
NGS Elektrik Üretim A.Ş.” (Proje Şirketi) “Nükleer Tesislere Lisans Verilmesine İlişkin
Tüzük’ün 6 ıncı Maddesi uyarınca “Kurucu” sıfatıyla tanınmak için Türkiye Atom Enerjisi
Kurumuna başvuruda bulunmuş ve 28 Şubat 2011 tarihinde Türkiye Atom Enerjisi Kurumu,
Akkuyu NGS Elektrik Üretim A.Ş.’yi kurucu olarak tanıdığını şirkete bildirmiştir. Proje şirketi
saha özelliklerini ve parametrelerini güncellemek üzere Akkuyu sahasında yer etütlerine
başlamış ve yer etütlerinin birinci aşamasını tamamlayarak hazırlamış olduğu “Güncellenmiş
Yer Raporu”nu 22 Mayıs 2012 tarihinde TAEK'in değerlendirmesine sunmuştur. TAEK’in
değerlendirmeleri halen devam etmektedir.
Proje Şirketinin hazırladığı ve düzenli olarak Bakanlığımıza ve TAEK’e sunduğu proje
takvimine göre, Temmuz 2013’te ilk santral ünitesi için inşaat lisansı başvurusunun yapılması
ve bu ünitenin 2020 yılında işletmeye alınması beklenilmektedir.
Bu görevler yürütülürken var olan mevzuatın ulusal ve uluslararası tecrübelere dayanarak
güncelleştirilmesi ve gerekli görülen alanlarda yeni mevzuatın tesis edilmesi çalışmaları
sürdürülmektedir.
Bakanlık olarak, ülkemizin nükleer teknoloji geliştirme ve enerji üretmeye yönelik hedeflerine
ancak kararlı bir nükleer program dâhilinde, ulusal endüstrimiz ve insangücümüz ile
ulaşılacağını düşünmekteyiz. Bu bağlamda TAEK, nükleer teknolojinin ülke menfaatine
uygun olarak güvenli ve emniyetli bir şekilde kullanılmasına yönelik çalışmalara öncülük
etmeye devam edecektir.
5. TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TEİAŞ)
TEİAŞ, elektrik enerjisinin iletimi görevinin yanında ulusal elektrik sisteminin işletilmesini,
elektrik piyasasının rekabete dayalı işlemesini sağlayacak olan Piyasa Mali Uzlaştırma
Sisteminin çalıştırılmasını ve sistem işletmesine yönelik olarak yatırımların (idame-yenilemeyeni) gerçekleştirilmesini sağlamakla da sorumludur. Bu kapsamda TEİAŞ tarafından
tamamlanması planlanan tüm yatırımlar gerçekleştirilmiş olup, 2011 yılı Ocak ayı itibarıyla
sanal, Mart ayı itibarıyla ise Avrupa Elektrik Piyasası ile tam uyumlu bir elektrik piyasası
uygulaması başlatılmıştır.
53
TEİAŞ’ın 2012 Yılı Yatırım Programında yer alan projelerinden toplam uzunluğu 560 km olan
21 adet enerji iletim hattı (380–154 kV) ile 26 adet toplam 2000 MVA gücünde trafo
merkezinin (380–154 kV) tesisleri 2012 yılı Ekim sonu itibarıyla tamamlanmıştır.
TEİAŞ’ın 2012 Yılı Yatırım Programında yer alan projelerinden toplam uzunluğu 933,56 km
olan 19 adet (Yer altı kablolar dahil) enerji iletim hattı (380–154 kV) ile 42 adet toplam 3200
MVA gücünde trafo merkezinin (380-154 kV) tesislerinin ise 2012 yılı sonu itibarıyla
tamamlanması planlanmıştır.
TEİAŞ’ın 2012 Yılı Yatırım Programında İletim Tesisleri Grubunda 116 adet 380 kV (Proje
Tutarı 2,7 milyar TL), 356 adet 154 kV (Proje Tutarı 1,9 milyar TL) olmak üzere toplam 472
adet ve diğer projelerle birlikte toplam 506 adet proje yer almaktadır. Toplam proje tutarı 4,95
milyar TL olup 2012 yılı yatırımı 650 milyon TL’dir.
Planlanan iletim tesisleri ile; iletim sistemi işletme performansının yükseltilmesi,
enterkonnekte sistemde üretim ve tüketim bölgeleri arasında iletim kapasitelerinin ve
uluslararası enterkonneksiyonlarımızdaki transfer kapasite limitlerinin arttırılması
amaçlanmıştır.
Bu kapsamda TEİAŞ tarafından mevsimsel olarak 350-700 MW aralığında güçte bir enerjinin
aktarılabileceği 120km uzunluğunda olan 380 kV’luk Borçka–Sınır (Gürcistan) Enerji İletim
Hattının (EİH) sözleşmesi 32.600.000.-TL bedel üzerinden 05 Eylül 2011 tarihinde
imzalanmış olup, 2012 yılı Aralık ayı ortalarında bitirilmesi öngörülmektedir.
380 kV’luk Gercüş-Ilısu-Cizre-Sınır(Irak) EİH 130 km. olup,tesis ihalesi Aralık 2011 yılı
içerisinde 38.834.000 TL bedel üzerinden yapılmış olup,Cizre-Sınır(Irak) bölümünün Ocak
2013 başında tamamlanması ve Irak tarafındaki Musul-Sınır hattının da tamamlanmasıyla
hat,öncelikle 154 kV ile enerjilendirilecek ve 50 MW güçle kısıtlı miktarlar üzerinden Irak’a
elektrik ihracatı başlatılacaktır.Diğer taraftan,380 kV’luk Gercüş-Ilısu-Cizre EİH’nın Kasım
2013 başında tamamlanması ile Cizre-Musul arasındaki EİH’nın nominal değeri olan 400 kV
ile enerjilendirilmesi suretiyle 350 MW’lık bir güç üzerinden Irak’a elektrik ihracatı artarak
sürdürülecektir.
Borçka–Sınır (Gürcistan) EİH’nın yapımına paralel olarak Gürcistan tarafında da 700 MW
kapasiteli Back to Back İstasyonu Gürcistan Hükümeti tarafından tesis edilecektir. Ayrıca,
İran ve Suriye ile yapılan/yapılacak enerji alışverişinin miktarını arttırmak (600 MW) amacıyla
Van’da ve Şanlıurfa’da (Birecik) Back to Back İstasyonu tesis edilmesi üzerine fizibilite
çalışmaları tamamlanmış olup 2012 yatırım programına alınmıştır.
54
TEİAŞ, büyük şehirlerimizin meskun mahalleleri içerisinde kalmış, işletme problemleri
yaşanan, enerji iletim hatlarının teknik olarak mümkün olanlarının yeraltına alınması
projelerine devam etmektedir.
6. ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (EÜAŞ)
Ekim ayı sonu itibarıyla 24.654,3 MW olan kurulu gücü ile Türkiye kurulu gücünün yüzde
44’ünü ve Türkiye elektrik enerjisi üretiminin yüzde 38,6’sını karşılamaktadır. 2012 yılı sonu
itibarıyla kuruluşun elektrik enerjisi üretiminin bağlı ortaklıkları ile birlikte 94 milyar kWh'ye
ulaşması beklenmektedir.
Uzun yıllardır işletilen termik ve hidrolik santrallarımızda yeni teknolojiler kullanılarak verimi
yükseltmek ve üretim kapasitesini arttırmak için 2005 yılında başlatılan rehabilitasyon
çalışmaları devam etmektedir. Rehabilitasyon projeleri kapsamında santralların performansı,
güvenilirliği ve ömrünün arttırılmasının yanı sıra çevre mevzuatına uygunluğun sağlanması
da amaçlanmaktadır.
Kangal Termik Santralı 1. ve 2. Ünite Kazanları Rehabilitasyonu ve Optimizasyonu Projesi
için yüklenici firma ile 7 Eylül 2006 tarihinde sözleşme imzalanmıştır. 1. ünite 22 Aralık 2009
tarihinde geçici kabul yapılarak tamamlanmıştır. 2. ünite ise, deneme işletmesi, demontaj ve
montaj işlerini müteakip 8 Haziran 2010 tarihi itibarıyla başarılı bir şekilde tamamlanmıştır.
Ağustos 2010’da başlayan geçici kabul çalışmaları, yüklenici firmanın iflası nedeniyle yarıda
kalmıştır. 28 Şubat 2011 tarihli Yönetim Kurulu Kararı ile sözleşme feshedilmiş olup tasfiye
işlemleri devam etmektedir. Her iki ünite de işletmededir.
Kangal Termik Santralı 1. ve 2. Ünite Baca Gazı Kükürt Arıtma Tesisi Projesi ile ilgili ihale
dökümanı hazırlama çalışmaları son aşamada olup 2012 yılı sonuna kadar ihaleye çıkılması
planlanmıştır.
Karakaya, Seyhan-1, Kadıncık-1 ve Kadıncık-2 HES’lerde Türbin Verimliliğinin Arttırılması,
Danışmanlık, Etüt ve Rehabilitasyon İşleri için ihale dökümanları hazırlama ve kontrolorlük
hizmetleri konusunda Havelsan A.Ş. ile 31 Aralık 2010 tarihinde Danışmanlık Hizmet Alımı
Sözleşmesi imzalanmıştır. Bu kapsamda söz konusu santrallarla ilgili ihale dokümanları
hazırlama çalışmaları tamamlanmış olup 2012 yılı sonuna kadar ihale ilanına çıkılacaktır.
Keban HES Rehabilitasyonu projesi ile ilgili ihale dökümanı hazırlık çalışmaları tamamlanmış
olup 2012 yılı sonuna kadar ihale ilanına çıkılacaktır. Üretim kapasitemizin arttırılması için en
önemli yatırımlarımızdan birisi olan; Ambarlı Fuel-Oil Santralı 4. ve 5. Ünitelerinin Gaz Türbini
İlave Edilerek Kombine Çevrim Santralına Dönüştürülmesi Projesi için 10 Kasım 2008
55
tarihinde 384 milyon Avro bedelle sözleşme imzalanmıştır. Bu proje ile santralın kurulu gücü
540 MW arttırılarak 840 MW’a yükseltilecektir. Yüzde 96,4 oranında fiziki gerçekleşme
sağlanmıştır. Atık ısı kazanlarının montajları tamamlanmış ve hidrostatik testleri yapılmıştır.
380 kV şalt ve 154 kV şalt sahası ile ilgili çalışmalar tamamlanmıştır. Santralın ulusal
şebekeye senkronizasyonu 4. ünitede 27.04.2012 tarihinde, 5. ünitede ise 18.05.2012
tarihinde yapılmıştır. 4. Ünitenin 60 günlük deneme işletmesine 19.09.2012 tarihinde
başlanmıştır. ancak buhar türbini jeneratöründe yaşanan sorun nedeniyle deneme işletmesi
Ocak 2013’e ertelenmiştir. 5. Ünitenin 72 saatlik ön deneme işletmesine 9 Kasım 2012
tarihinde, akabinde ise 60 günlük deneme işletmesine başlanacaktır. Projenin 2013 Mart ayı
sonuna kadar tamamlanması planlanmıştır.
Yeniköy Termik Santralı 1. ve 2. Ünite Kazanlarının Rehabilitasyonu ve Yanma
Optimizasyonu Projesi için yüklenici firma ile 29 Kasım 2007 tarihinde sözleşme
imzalanmıştır. Sözleşme bedeli 57,5 milyon Avrodur. Her iki ünitenin de rehabilitasyonu
tamamlanmış ve geçici kabulleri yapılmıştır.
Soma Termik Santralı 1. ve 2. Ünite Kazan Rehabilitasyonu ve Yanma Optimizasyonu ile 1-6
Üniteler Otomasyon, Regülasyon ve EHS Sistemlerinin Yenilenmesi Projesinde ihale hazırlık
çalışmaları devam etmektedir. Proje tutarı 208 milyon TL’dir. Ayrıca, SOMA EÜT A.Ş. Genel
Müdürlüğünce TÜBİTAK MAM'a akışkan yataklı kazan kurulumunun fizibilitesi yaptırılmış
olup, fizibilite raporunun değerlendirilmesini müteakip Soma Elektrik Üretim A.Ş. tarafından
ihaleye çıkılması planlanmıştır.
Soma Termik Santralı 3. ve 4. Ünite Elektrofiltre Rehabilitasyonları Projesi için 02.01.2012
tarihinde 13.300.000 EURO bedelle sözleşme imzalanmış olup iş devam etmektedir.
Afşin-Elbistan kömür havzasındaki C ve E kömür sahaları için danışmanlık hizmet alımı
ihalesine çıkılmış ve sözleşme imzalanmıştır. Bu sözleşme kapsamında, danışman firmanın
projelerin gerçekleşmesini teminen hazırladığı Strateji Raporu idare tarafından
değerlendirilmiş ve onaylanmıştır. Projelerin uygulanabilirliğine dair hazırlanan ön fizibilite
raporları değerlendirilmiş ve kabul edilmiştir. İhale dokümanları danışman firma tarafından
teslim edilmiş olup, değerlendirilmektedir. İhale dokümanlarına son şekli verilerek ihale
takvimi oluşturulacaktır.
Çayırhan II. Saha Sondajlı Etüt Projesi ile ilgili olarak MTA ile 14 Temmuz 2010 tarihinde
sözleşme imzalanmıştır.
Proje kapsamında yapılacak sondaj, kömür analizleri ve
hidrojeolojik etütler sonucunda sahadaki kömürün özelliklerinin yanı sıra sahanın kömür
rezervi belirlenmiş olacaktır. Proje tutarı 147,3 milyon TL’dir. Toplam 261.900 metre sondaj
yapılacak olup Eylül 2012 sonu itibarıyla 211.913 metre sondaj yapılmıştır.
56
Afşin Elbistan Kömür Havzası Üst Akifer Drenajı ve Susuzlaştırma Projesi için MTA ile
sözleşme imzalanmıştır. Proje, Afşin –Elbistan A ve B Termik Santralları ile Kışlaköy Kömür
İşletmesinde, işletme ve iş güvenliğini sağlamak amacıyla yapılmaktadır. Proje tutarı 38,5
milyon TL’dir. Proje ile ilgili çalışmalar devam etmekte olup işin ilerlemesi yüzde 73
seviyesindedir.
7. TÜRKİYE ELEKTRİK TİCARET VE TAAHHÜT A.Ş. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TETAŞ)
Devletin genel enerji ve politikalarına uygun olarak Kamu adına elektrik ticaret ve taahhüt
faaliyetlerinde bulunmak üzere kurulmuş olan TETAŞ, toplam kurulu gücü 8.818 MW olan,
Yap-İşlet, Yap-İşlet Devret ve İşletme Hakkı Devri ve İşletme Hakkı Devri Modelleri ile
işletilen santrallerden, toplam kurulu gücü 7000 MW olan Elektrik Üretim A.Ş’ye Hidrolelektrik
Santrallerden, İthalat/ Mübadele Anlaşmaları kapsamında diğer ülkelerden ve PMUM’dan
elektrik enerjisi satın almakta ve bu enerjiyi, dağıtım şirketlerine, İletim Sistemine bağlı
müşterilerine, İhracat/Mübadele Anlaşmaları kapsamında diğer ülkelere ve PMUM’a
satmaktadır.
Ülkemizde tüketilen elektrik enerjisinin yüzde 33’ünü alıp satan TETAŞ, 2011 yılında 82,3
milyar kWh elektrik enerjisini toplam 11,6 milyar TL bedelle satın almış, 80,7 milyar kWh
elektrik enerjisini toplam 11,187 milyar TL bedelle satmıştır. 2012 yılında ise, 83,4 milyar kWh
elektrik enerjisini toplam 14,5 milyar TL bedelle satın almayı, 81,3 milyar kWh elektrik
enerjisini toplam 15,3 milyar TL bedelle satmayı planlamıştır.
Bakanlığımızca, komşu ülkelerle ülkemiz arasındaki enerji iletim hattı bağlantılarındaki
kapasiteler, bu ülkelerin enerji alt yapıları ve arz-talep durumları izlenmek suretiyle, enerji
ithalatı/ihracatı ile ilgili ilişkiler canlı tutulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda:
Bakanlığım ile Gürcistan Enerji Bakanlığı arasında, 13 Aralık 2010 tarihinde imzalanmış olan
Elektrik Enerjisi Alış-Verişi hakkında 26 Eylül 2006 tarihli protokolde değişiklik yapılmasına
ilişkin 1 No’lu Protokol çerçevesinde, “TETAŞ ile JSC Energo-Pro Georgia arasında
mübadele kapsamında Elektrik Enerjisi Alış-Veriş Antlaşması” 28 Ocak 2011 tarihinde
imzalanmıştır. Mübadele kapsamında elektrik enerjisi alış-verişinin başladığı 2005 yılından
2012 yılı ekim ayı sonuna kadar Acara’ya 319 milyon kWh elektrik enerjisi verilmiş olup 1.01
milyar kWh elektrik enerjisi alınmıştır.
Azerbaycan Nahcivan Özerk Bölgesi’ne 1991 yılında imzalanan Protokol çerçevesinde
yapılan enerji transferi, Nahcivan Elektrik İdaresinin talebi üzerine 2007 yılı Nisan ayı
57
itibarıyla durdurulmuş ve tek yönlü olarak enerji alınmaya başlanılmıştır. 2012 yılı Ekim ayı
sonu itibarıyla Nahcıvan’dan toplam 1,3 milyar kWh elektrik enerjisi alınmış, 5,16 milyar kWh
elektrik enerjisi verilmiştir.
Diğer taraftan TETAŞ’a, Rusya ile Ülkemiz arasında imzalanan Uluslararası Anlaşma
çerçevesinde Akkuyu’da tesis edilecek toplam 4800 MW gücündeki Nükleer Güç Santralinin
birinci ve ikinci ünitelerinde üretilecek enerjinin yüzde 70’ini, üçüncü ve dördüncü ünitelerinde
üretilecek enerjinin ise yüzde 30’unu, 15 yıl süre ile satın alma görevi verilmiştir. Rusya’nın
belirlediği proje şirketinin gerekli lisansları almasını müteakip TETAŞ ile proje şirketi arasında
Enerji Satınalma Sözleşmesi görüşmelerine başlanacaktır.
8. TÜRKİYE ELEKTROMEKANİK SANAYİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TEMSAN)
TEMSAN, Ankara ve Diyarbakır’da bulunan tesisleri ile özet olarak; hidroelektrik
santralların elektromekanik teçhizatının tasarımı, projelendirilmesi, imalatı, montajı ve
devreye alınması işlerinin anahtar teslimi esasına göre yürütülmesi, kamu ve özel sektör
kuruluşlarına çeşitli tip şalt malzemelerinin imalâtı, trafo merkezlerinin yapımı, santralların
rehabilitasyonu, çeşitli sanayi kolları için büyük güçte makine ve çelik konstrüksiyon
imalâtının gerçekleştirilmesi ile termik ve hidroelektrik santrallarda kullanılan muhtelif
güçlerdeki elektrik motorlarının yenilenmesi faaliyetlerini yürütmektedir. TEMSAN ayrıca
yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanmak amacıyla enerji sistemlerinin geliştirilmesi
ve üretilmesi faaliyetlerini yürütmektedir.
TEMSAN, kuruluşundan günümüze kadar yaklaşık 870 MW gücünde 18 adet (47 ünite)
hidroelektrik santral ve 52 adet trafo merkezi, 5 adet pompa istasyonu, şalt sahaları gibi
projeleri gerçekleştirmiştir.
2012 yılı içinde, toplam 9 üniteden oluşan yaklaşık 180 MW olmak üzere, DSİ için Alpaslan
1 HES (4x41,75 MW), özel sektör için de Cüniş HES (3x2,984 MW) ve Dumlu HES
(2x2,095 MW) tamamlanmıştır.
DSİ için 4 adet (Kılavuzlu, Manyas, Topçam, Çine HES) hidroelektrik santralın
çalışmalarına devam edilmektedir. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’ne ait Kirazdere HES ile
özel sektör için Gelinkaya, İncebel ve Yahyabey HES’in çalışmalarına devam edilmektedir.
Öte yandan, küçük su kaynaklarından enerji elde etmek üzere bugüne kadar çeşitli güç ve
tiplerde yaklaşık 50 adet türbin projelendirilerek, 63 adet türbin imalâtı gerçekleştirilmiştir.
Ayrıca TİKA projesi kapsamında yurtdışında (Fiji Adaları’nda) 25 kW gücündeki bir mikro
santral enerji nakil hattı ile birlikte kurulmuştur.
58
9. TÜRKİYE PETROLLERİ ANONİM ORTAKLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TPAO)
1954 yılında kurulmuş olan TPAO son 10 yıldır yurt içinde deniz alanlarına ve yurt dışında da
öncelikli olarak yakın coğrafyasındaki ülkelere yoğunlaşarak büyük yatırım hamlesi
başlatmıştır. TPAO yurtiçi-yurtdışı toplam yatırım bütçesini 2012 yılında yaklaşık 1,6 milyar
dolar seviyesine kadar yükseltmiş olup, önümüzdeki üç yıl için ise yaklaşık 6,2 milyar dolar
yurtiçi-yurtdışı yatırım yapılması planlamıştır.
Karadeniz’de, 2004-2011 yılları arasında yaklaşık 61.000 km 2B ve 14.000km2 3B sismik
çalışma gerçekleştirilmiştir. Yapılan sismik ve jeolojik çalışmalarda bölgenin hidrokarbon
potansiyeli hakkında önemli bulgular elde edilmiştir. Karadenizde 2004-2011 yıllarında BP,
Petrobras, ExxonMobil ve Chevron ile yapılan ortak arama çalışmalarında Hopa-1, Sinop-1,
Yassıhöyük-1, Kastamonu-1 ve TPAO tarafından Sürmene-1/1RE “ultra derin deniz”
sondajları gerçekleştirilmiştir. 2012 yılında da sondajı tamamlanan Istranca-1 kuyusundaki
testlerden alınan doğal gaz ve elde edilen jeolojik veriler büyük önem taşımakta olup, bu
kuyu sayesinde Batı Karadenizdeki prostpektler hususunda çok önemli bilgilere sahip
olunmuştur. Türkiye Petrolleri, Yassıhöyük-1 ve Sürmene-1/1RE kuyularının sondaj
operatörlüğünü yaparak, dünyada ultra derin denizlerde bu işi yapabilen 12 büyük şirketten
birisi olmuştur. Açılan bu kuyuların bilgisi ışığında Karadeniz’in derin suları altında tespit
edilen yapıların hidrokarbon potansiyelinin keşfedilmesini ve ekonomiye kazandırılmasını
hedeflenmektedir. Ayrıca, 2014 yılında Chevron ortaklığında Kuşkayası-A ve kendi başına
Derin Limanköy-1 kuyuları, 2015 yılında ise Kuşkayası-B derin deniz sondaj çalışmalarının
yapılması planlanmaktadır.
Diğer taraftan, Akdeniz’de (İskenderun, Kıbrıs, Mersin, Antalya açıkları) 2005-2012 yılları
arasında 23.000 km 2B ve 2.600 km2 3B sismik çalışma gerçekleştirilmiştir. Yapılmakta olan
sismik ve jeolojik çalışmalarda bölgenin hidrokarbon potansiyeli hakkında önemli bulgular
elde edilmiştir. Doğu Akdeniz’deki ruhsatlarımızda gerek kendi öz sermayemiz ile gerekse de
ihtiyaç duyulması halinde yabancı şirketler ile ortaklığa giderek İskenderun Baseninde 2013
yılında Gülcihan-2 ve Yılankale-1 kuyuları, 2015 yılında ise Erdemli-1 kuyusu ile bölgedeki
arama faaliyetlerine devam edilmesi planlanmaktadır. Ortaklığımızın Akdeniz deniz
alanlarında sahip olduğu ve/veya olacağı ruhsatlar, ülke çıkarları ve uluslararası stratejilerde
büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda, KKTC kara alanında 2012 yılında Türkyurdu-1
arama kuyusunun sondajı tamamlanmış olup, bölgenin jeolojik bulgularına yönelik önemli
bilgiler elde edilmiştir.
Ayrıca, Edremit Körfezlerinde de sondajlı arama faaliyetlerini başlatmak için teknik çalışmalar
devam etmektedir. 2012 yılında Gökçeada-1 arama kuyusunun sondajı tamamlanmış olup,
59
elde edilecek jeolojik veriler ışığında Kuzey Ege offshore alanlarına yönelik önümüzdeki
dönemde de sismik çalışma programı planlanmaktadır.
Denizlerimizdeki sondajlardan elde edilebilecek başarılı sonuçların; hem Türkiye Petrolleri’ni
hem de Türkiye’yi, 2023 yılı hedeflerine taşıyacak önemde olduğu yadsınamaz bir gerçektir.
Trakya, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerimiz başta olmak üzere diğer kara
alanlarımızdaki geleneksel metotlarla arama çalışmaları yoğun olarak sürdürülmekte olup,
ayrıca ülkemizde bir ilk olan geleneksel olmayan yöntemler ile petrol ve doğal gaz üretimi
yapmaya yönelik çalışmalarımız devam etmektedir. Bu yöntem ile ABD’de büyük miktarlarda
gaz üretimi gerçekleştirilmiş olup, gaz fiyatları rekabet nedeni ile önemli oranda düşmüştür.
2011 yılında geleneksel olmayan gaz üretimi küresel üretimin yüzde 16’sını oluşturmuştur.
Bu sayede 2008 yılında 460 dolar seviyelerinde seyreden doğal gaz fiyatları bugünlerde 100
dolar seviyelerine kadar düşüş göstermiştir. Bu bağlamda, geleneksel olmayan enerji
kaynakları sağladığı avantajlar sayesinde tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de yeni bir
alternatif olarak yerini almıştır. Bu kapsamda Shell ile 23 Kasım 2011 tarihinde Güneydoğu
Anadolu’da bazı ruhsatlar için Anlaşma imzalanmış olup, buradan olumlu sonuçlar elde
edilmesi durumunda önemli bir üretim kaynağı devreye sokulmuş olacaktır.
Ayrıca, SHELL ile 23 Kasım 2011 tarihinde Akdeniz Deniz Alanları için imzalanan anlaşma
çerçevesinde Antalya Körfezi kapsamında jeoloji ve jeofizik değerlendirme çalışmaları
sürdürülmektedir.
Önemli bir diğer adımımız ise ülkemizin acil ihtiyacı olan ve deniz aramacılığında dışarıya
olan bağımlılığımızı ortadan kaldıracak, günümüz teknolojilerine sahip bir sismik araştırma
gemisi almak için başlattığımız çalışmalar son aşamaya gelmiştir.
Ülkemizin ithal doğal gaza bağımlılığı, mevcut tesislerimizden başka depolama tesisi
bulunmayışı ve Ortaklığımız dışında, tüketilmiş petrol ve/veya doğal gaz sahalarını doğal gaz
deposuna dönüştürebilecek kuruluşların bulunmaması nedeniyle, mevcut tesislerin depolama
ve geri üretim kapasitelerinin üç aşamada (Silivri Proses Tesisleri Revizyon Projesi,
Değirmenköy Tevsi ve Çevre Doğal Gaz Sahaları Depolama Projesi ile Kuzey Marmara
Sahası Depolama Tevsi Projesi) artırılmasını öngörerek, 2,66 milyar sm3 olan depolama
kapasitemizin 2,84 milyar sm3’e, azami 17 milyon sm3/gün olan geri üretim kapasitemizin ise
azami 50 milyon sm3/gün’e yükseltilmesi için çalışmalar sürdürülmektedir.
Ortaklığımızca, ülkemiz kaynaklarından sağlanan hidrokarbon üretimi yanında ülkemiz
ihtiyacının kesintisiz, yeterli ve ekonomik bir biçimde karşılanması amacıyla yurtdışında da
petrol ve doğal gaz arama, sondaj ve üretim faaliyetlerini finansman yükümlülüğü olan
projelerimizden Kazakistan, Azerbaycan'da; ACG, Şah Deniz, Alov, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ana
60
İhraç Hampetrol Boru Hattı ve Güney Kafkasya Doğal Gaz Boru Hattı, Libya’da; Blok 147/34, Irak’ta; Badra, Missan, Siba, Mansurya, Blok-9 ve bunların dışında Afganistan, Kolombiya
ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde sürdürmektedir.
10. BORU HATLARI İLE PETROL TAŞIMA ANONİM ŞİRKETİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (BOTAŞ)
2012 yılında Ekim ayı sonu itibarıyla 6 milyar sm3’ü doğal gaz eş değeri sıvılaştırılmış doğal
gaz (LNG) olmak üzere yaklaşık 34,4 milyar sm3 doğal gaz ithalatı, yine 2012 yılı Ekim ayı
sonu itibarıyla toplam 32,5 milyar sm3 yurtiçi doğal gaz satışı gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, 2012
yılı Ekim ayı sonu itibarıyla 507 milyon sm3 doğal gaz da Yunanistan’a ihraç edilmiştir.
Halihazırda doğal gaz alımına yönelik olarak Türkmenistan dahil toplam 6 ülke ile 8 ayrı
doğal gaz ve/veya LNG alım ve satım anlaşması imzalanmış durumdadır. Diğer taraftan
Rusya Federasyonu’ndan ülkemize Batı Hattı yoluyla yılda 6 Milyar Kontrat metreküp doğal
gaz alımına ilişkin 14 Şubat 1986 tarihli Doğal Gaz Alım Satım Anlaşması'nın süresi 31 Aralık
2011 tarihinde sona ermiştir.
İthal edilen doğal gazın tüketim noktalarına ulaştırılması ve doğal gazın ülke sathında
yaygınlaştırılması için 2002 yılından 2011 yılı sonuna kadar BOTAŞ tarafından yaklaşık 1,9
milyar dolar yatırım yapılmıştır. Bu kapsamda inşa edilen doğal gaz boru hatlarının uzunluğu
2002 yılında 4.510 km iken 2011 yılı sonu itibarıyla 12.215 km’ye ulaşmıştır. Devam eden
doğal gaz boru hatlarının tamamlanarak işletmeye alınması ile 2012 yılı sonunda doğal gaz
boru hatlarının yaklaşık 12.290 km’ye ulaşması hedeflenmektedir.
Kuzey Marmara ve Değirmenköy’deki 1,6 milyar sm3 depolama kapasiteli doğal gaz
depolama tesisleri 2007 yılı içinde devreye alınmış olup Eylül 2009 tarihi itibarıyla bu kapasite
2,6 milyar sm3’e çıkarılmıştır. Söz konusu deponun 2,1 milyar sm3’ kapasitesi BOTAŞ’a
tahsis edilmiştir. Kış aylarında arz-talep dengesinin sağlanması amacıyla 2012 yılı Ekim ayı
itibarıyla 2,1 milyar sm3 doğal gaz söz konusu depolarda geri üretim yapılmak üzere hazır
bulundurulmaktadır. Ayrıca, Tuz Gölü Doğal Gaz Yeraltı Depolama Projesinin 2011 yılı
içerisinde yapım sözleşmesi imzalanmış olup, 8 yıl sürmesi planlanan proje kapsamında 12
adet depo oluşturularak yaklaşık 1 milyar sm3 işletme gazı depolanması sağlanacaktır. İlk 6
deponun 2015-2016 döneminde, ikinci 6 deponun 2018-2019 döneminde devreye alınması
planlanmakta olup, proje için Dünya Bankası kredisi kullanılmaktadır. Projenin en önemli
noktalarından biri olan tuzlu su deşarjı ile her geçen yıl kurumakta olan Tuz Gölü’ne de hayat
verilecektir.
61
11. ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (ETİ MADEN)
Eti Maden ve MTA arasında yapılan bir protokolle yürütülen Bor Master Arama Projesi
kapsamında, 20022009 yılları arasında bor ve altın araması amaçlı toplam 66.450 metre
sondaj gerçekleştirilmiştir. Bor Master Arama Projesi 2010-2014 yıllarını kapsayan 5
yıllık dönemde ise 35.000 metre sondaj yapılması planlanmakta olup, böylece toplam
102 bin metre sondaj gerçekleştirilmiş olacaktır. 2012 yılında 9.445 metre sondaj yapılması
planlanmış olup Ekim ayı sonu itibarıyla toplam 5.863,55 m sondaj gerçekleştirilmiştir.
Diğer yandan, MTA tarafından yapılan araştırmalar sonucunda Eskişehir-Sivrihisar’da
bulunan ve 1990 yılında Eti Maden’e devredilen nadir toprak elementleri de içeren toryum
sahasında, 2011 yılında rezerv geliştirme çalışmaları yapılmıştır. Sahanın ekonomiye
kazandırılması amacıyla fizibilite çalışmaları yapılmış ve bugünkü fiyatlarla ülkemiz
ekonomisine yılda yaklaşık 1 milyar dolar katkı sağlayacağı tahmin edilen üretim tesisi
kurulmasına karar verilmiştir. 10 yıl süreyle yılda 10.000 t/yıl NTE ve buna bağlı olarak 250
ton/yıl Toryum, 72.000 ton/yıl barit ve 70.000 ton/yıl florit üretimi Hizmet Alımı
Yöntemiyle gerçekleştirilmesi amacıyla gerekli YPK kararı alınmış olup, projenin 06.12.2012
tarihinde ihalesi gerçekleştirilecektir.
Bu çerçevede, Eskişehir-Sivrihisar Toryum-NTE sahasında rezerv geliştirme ve üretime
hazırlık amacıyla 2012 yılında 6.000 m sondaj programlanmış olup, 2012 yılı Ekim ayı
itibarıyla; 12 lokasyonda toplam 2.166,25 m sondaj gerçekleştirilmiştir.
Eti Maden uhdesinde; 8’i bor, 6’sı uranyum, 1’i toryum, 1’i trona, 1’i mermer, 1’i şap, 1’i bakır
ve terk talepli 1’i kaolen ve 1’i zeolit olmak üzere toplam 21 adet maden sahası
bulunmaktadır.
Madencilik ve imalat/kimya sanayi sektörlerinde yatırım faaliyetlerini sürdüren Eti Maden’in
2011 yılı yatırım ödeneği 158 milyon TL olup, 2011 yılı sonunda 88,7 milyon TL yatırım
harcaması gerçekleştirilmiştir. 2012 yılı Yatırım Programı 172 milyon TL programlanmış
olmakla birlikte, yıl içerisinde temin edilen ek ödeneklerle birlikte Ekim ayı sonu itibarıyla
2012 yılı Revize Yatırım Programı 202,8 milyon TL olmuştur.
Eti Maden ürün portföyünde yer alan borik asit ve boraks pentahidrat ürünlerinde, dünyada
sektörel ve bölgesel gelişmelere bağlı olarak tüketim miktarının artacağı ve bunun
sonucunda arz açığı oluşacağı tahmin edilmektedir.
Eti Maden pazarda oluşacak fırsatları değerlendirebilmek için, yeni ve modern teknoloji ile
büyük ölçekli yatırımlar yapılmasını strateji olarak benimsemiştir. Bu çerçevede, yatırım
programında yer alan 500.000 ton/yıl kapasiteli V. Pentahidrat Tesisi/Kırka projesinin
62
yapımına devam edilmektedir. Bunun yanı sıra özellikle LCD sektöründe kullanılan ultra
düşük sülfatlı borik asiti üretmek üzere 50.000 ton/yıl kapasiteli Emet Çok Amaçlı Borik Asit
Üretim Tesisinin 2013 yılı sonunda tamamlanması hedeflenmektedir. Eti Maden’in güvenilir
tedarikçi konumunu koruyabilmesi için Emet Bor İşletme Müdürlüğü bünyesinde 500.000
ton/yıl kapasiteli Emet III. Borik Asit Tesisi ve söz konusu tesis ile entegre olarak çalışmak
üzere 550.000 ton/yıl kapasiteli Emet Sülfürik Asit Tesisi kurulmasına karar verilmiştir.
Her iki projenin 2012 yılı Yatırım Programına yeni proje olarak ilave edilmesi Yüksek
Planlama Kurulunun 19.10.2012 tarihli ve 2012/24 sayılı kararı ile uygun bulunmuştur.
Son dönemde Bağımsız Devletler Topluluğu ve Uzakdoğu'daki bor ürünleri pazarının
büyüme göstermesi, Eti Maden’in bu bölgelerde de pazarlama organizasyonu yapılanma
çalışmalarına hız vermesini sağlamıştır. Bu çerçevede, Bağımsız Devletler Topluluğu pazarı
ve Uzak Doğu pazarına yapılacak bor ürünleri satışlarının hedeflere uygun olarak
gerçekleştirilmesini teminen Rusya'da ve Çin’de pazarlama şirketi kurulmuştur. 2002 yılına
göre 2011 yılında değer bazında Uzakdoğu’ya yapılan ihracat 15 kat, Çin’e yapılan ihracat
ise 36 kat artmıştır.
Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğümüz son yıllarda, izlediği yatırım politikaları ve
etkin pazarlama anlayışı ile pazar payını kademeli olarak arttırarak miktar bazında 2010
yılında yüzde 42 seviyelerine çıkarmış olup, 2011 yılında ise bu oran yüzde 46 olarak
gerçekleşmiştir. Eti Maden 2005 yılından bu yana bor pazarında dünya lideridir. 2012 yılında
ise bu oranının yüzde 50 olarak gerçekleşmesi öngörülmektedir.
2012 yılı brüt karının 797 milyon TL olması hedeflenmekte olup 2012 yılı Eylül ayı sonu
itibarıyla brüt karı 559 milyon TL seviyelerine ulaşmıştır. Eti Maden’in 2011 yılı toplam satış
gelirlerinin yaklaşık yüzde 97’si yurtdışı satış gelirlerinden oluşmaktadır.
12. TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TKİ)
Kurum tarafından 2011 yılında yapılan dekapaj miktarı 210 milyon m 3’tür. 2012 yılında ise
Ekim ayı sonu itibarıyla gerçekleşme 129 milyon m3 olmuştur.
2011 yılında yapılan toplam üretim miktarı ise 33,4 milyon ton olarak gerçekleştirilmiştir. 2012
yılında 32,8 milyon ton üretim yapılması programlanmış 2012 Ekim ayı sonu itibarıyla
gerçekleşme 28,2 milyon ton olmuştur.
2011 yılında yapılan satış miktarı 35,4 milyon tondur. Bunun 27,7 milyon tonu termik
santrallara, 7,7 milyon tonu ise teshin ve sanayiye verilmiştir. 2012 yılı için 26,6 milyon tonu
termik santrallara olmak üzere toplam 34,0 milyon ton kömür satışı programlanmış, 2012
63
Ekim ayı sonu itibarıyla gerçekleşme 22.7 milyon tonu termik santrallara olmak üzere toplam
28,5 milyon ton düzeyinde olmuştur. Yıl sonunda program hedefi tutturulacaktır.
Önceki dönemlerde termik santral kurma şartı ile ihaleleri yapılarak çalışmalara başlanılan;
Bolu-Göynük, Eskişehir-Koyunağılı, Şırnak-Silopi ve Şırnak-Merkez sahalarındaki projelerin
tamamlanıp devreye alınması planlanmış olup bu yöndeki çalışmalar devam etmektedir.
Buna ilaveten; 2012 yılında Adana/Tufanbeyli’deki sahamızın da aynı kapsamda ihalesi
yapılarak ihaleyi kazanan firma ile 2012 Haziran ayında sözleşme imzalanmıştır. Aynı şekilde
Soma-Deniş sahasının 2012 Ağustos ayında ihalesi yapılarak kazanan firma ile 2012 Ekim
ayında sözleşme imzalanmıştır. Yine, Bursa Davutlar ve Harmanalanı sahaları için de 1
Kasım 2012 tarihinde ihaleye çıkılmış ve kazanan firma ile önümüzdeki günlerde sözleşme
imzalanacaktır.
Kurum ayrıca, yer altı kömür üretim miktarının artırılması için projeler yürütmektedir. Bu
projelerin yanında, temiz kömür teknolojileri konusunda çalışmalar sürdürülmekte olup
özellikle kömürün gazlaştırılması konusuna hız verilmiştir. Kömürün daha çevre dostu olarak
tüketilmesi ve değişik kullanım alanlarının oluşturulması için AR-GE projeleri yürütülmektedir.
Yürütülen projeler sayesinde düşük kalorili kömür rezervlerimizde ekonomiye kazandırılmış
olacaktır.
Kurumuzun Faaliyetlerine İlişkin İlave Bilgiler
1) Kurumun 2009-2011 Dönemi Faaliyet Sonuçları, 2012 Program ve Ekim Sonu İtibariyle
Gerçekleşme Durumları ile 2013-2014 Hedeflerine Ait Sayısal Veriler;
YILI
DEKAPAJ
Emanet
(Bin m3)
İhale
.
Toplam
ÜRETİM
SATIŞ (Bin ton) .
(Satılabilir) Isınma+Sanayi
(Bin ton)
32.451
6.452
Termik
KAR
/ZARAR
Toplam
YATIRIM
(Nakdi)
(Bin TL)
46.282
64.176
2009
81.201
137.449
218.650
26.596
33.048
(Bin TL)
424.021
2010
70.162
139.456
209.618
29.713
6.389
23.390
29.779
340.110
2011
69.191
141.298
210.489
33.401
7.622
27.694
35.316
513.807
61.674
2012P
62.050
147.650
209.700
32.888
7.337
26.620
33.957
731.398
107.500
2012F
49.770
79.590
129.360
28.180
5.866
22.672
28.538
750.000
25.780
2013
61.900
174.100
236.000
36.608
7.477
30.598
38.075
819.114
126.800
2014
61.800
179.100
240.900
37.460
7.570
30.598
38.168
870.817
94.800
2) Yeniden Yapılanma Çalışmaları ve Kar/Zarar Durumu
Devletin genel enerji politikalarına uygun, kömür rezervlerimizin daha uygun maliyetlerle
üretimin artırılması yönünde yeniden yapılanma çalışmalarıyla ilgili olarak;
64
Verimli çalışmayan, rezerv ve üretim yönünden TKİ’nin içinde çok küçük bir paya sahip olan
işletmelerimiz özel sektör çalışmasına açılmıştır.
Diğer taraftan; Kurumumuz; 2004 yılından itibaren “Satıştan - Üretime” dönük yeni bir
yapılanma içine girmiş bulunmaktadır.
Bu kapsamda;
A) Termik Santral: Termik santrallara verilecek kömür miktarı her yıl genel enerji dengesi
gözetilerek EÜAŞ ile yapılan toplantılarda KİT Finansman Kararnameleri çerçevesinde
belirlenmekte; kömür satış fiyatları ise 1 Temmuz 2008 ‘de yürürlüğe giren YPK Kararı
doğrultusunda maliyet bazlı otomatik fiyatlandırma modeli ile belirlenmekte ve protokoller
EÜAŞ ile 2 yıllık imzalanmaktadır.
B) Isınma Sektörü: Isınma amaçlı halk ihtiyacı olan kömürler 2004 yılı Ağustos ayına kadar,
üretim yerlerinde, Kurumumuz Yetkili Birimleri ve Yönetim Kurulunca belirlenmiş FOB satış
fiyatlarıyla satışa sunulmakta idi. Söz konusu ihtiyacın en ucuz şekliyle karşılanması için
2004 yılından itibaren sözleşme imzaladığımız bayilerimiz aracılığı ile ısınma nitelikli
kömürler nihai tüketiciye ulaştırılmaktadır.
C) Fakir Ailelere Kömür Yardımı:
2003 yılından itibaren çıkarılan Bakanlar Kurulu kararları gereği, Sosyal Yardımlaşma ve
Dayanışma Genel Müdürlüğü ile yürütülen Fakir Ailelere Kömür Yardımı uygulaması
Kurumumuzca gerçekleştirilmektedir.
Bu kapsamda, Kurumumuzca fakir ailelere;
2003-2004 kış sezonu için 1.085.511 aileye
662.720 ton,
2004-2005 kış sezonu için 1.490.301 aileye 1.046.931 ton,
2005-2006 kış sezonu için 1.861.057 aileye 1.318.590 ton,
2006-2007 kış sezonu için 1.754.590 aileye 1.262.390 ton,
2007-2008 kış sezonu için 1.859.687 aileye 1.472.415 ton,
2008-2009 kış sezonu için 2.057.146 aileye 1.627.619 ton,
2009-2010 kış sezonu için 2.227.066 aileye 1.935.689 ton,
2010-2011 kış sezonu için 2.076.112 aileye 1.521.219 ton,
65
2011-2012 kış sezonu için ise, ihtiyaç sahibi 2.017.985 aileye 1.475.851 ton,
(31.10.2012 itibarıyla) kömürün teslimatı gerçekleştirilmiştir.
D) Bayilik Sistemi: 2004-2005 Sezonunda İlk defa uygulamaya konulan Bayilik Sistemi ile;
vatandaşa daha ucuz kömür kullanma imkanı sağlanmış ve orta ve uzun vadeli stratejimizde
yer alan “satıştan-üretime” dönük yapılanmanın ilk adımı atılmıştır.
Alınan bu önlemler sonucunda, Kurumumuz 2009 yılında 424 milyon TL, 2010 yılında 340
milyon TL ve 2011 yılında da 513 milyon TL kar ile faaliyetlerini sonuçlandırmış olup, 2012
yılında da 731 milyon TL kar etmeyi planlamış bulunmaktadır.
E) Sanayi Sektörü: Ülke genelinde faaliyet gösteren sanayi işletmelerinin kömür ihtiyacını
karşılamak için yıllık bazda sözleşmeler yapılmaktadır. Çimento sektörü ile ilgili de 5 yıllık
çerçeve ve yıllık sözleşmeler kapsamında satış sözleşmeleri yapılmaktadır.
3) Kömür Kalitesini İyileştirmeye Yönelik Faaliyetler
A) Lavvar Tesisleri
Kuruma bağlı müessese ve işletmelerde mevcut lavvar tesislerinin toplam kapasitesi 25
milyon ton seviyesindedir. Düşük kalorili kömür bu tesislerden geçirilip kalitesi yükseltilerek
çevreyle uyumlu hale getirilmek suretiyle termik santraller ile ısınma ve sanayi sektörüne
verilmektedir.
B) Termik Santrallere Verilen Kömürlerin İyileştirilmesi Çalışmaları
Termik santrallere uygun nitelikte ve daha kaliteli kömür verebilmek amacıyla;
Orhaneli’de 300 ton/saat, Keles’de 150 ton/saat, Çan’da 750 ton/saat, Seyitömer’de 5 Adet
toplam 3600 ton/saat’lik eleme–ayıklama tesisi mevcuttur.
Ayrıca, Kemerköy Termik Santrali’ne verilen kömür için 2008 yılından itibaren hizmet alımı
yöntemi ile 1.000 ton/saat kapasiteli bir eleme–ayıklama tesisinden yararlanılmaktadır.
C) Torbalama Tesisleri
Isınma amaçlı piyasaya verilen kömürlerin torbalanmış olarak pazarlanması için 6 işletmede
toplam 14 adet torbalama tesisi kurularak yılda 8 milyon ton torbalama kapasitesine
ulaşılmıştır.
66
4) Yeraltı İşletmeciliği İle Üretilebilecek Rezervlerin Değerlendirilmesine Yönelik Çalışmalar
İleride üretim darboğazına düşülmemesi ve yeraltı/yerüstü orantısızlığının dengelenmesi
amacıyla, yeraltı işletmeciliği yöntemi ile üretilebilecek rezervlerin değerlendirilmesine yönelik
önceki yıllardan başlatılan çalışmalar hızlandırılmıştır.
Bu kapsamda;
– Soma (Eynez, Geventepe, Darkale ve Eynez-Karanlıkdere) ve Tunçbilek (Büyükdüz)
havzalarındaki sahaların özel sektörce işletilmesi sağlanmış ve bu sayede ilave iş
imkanı ile 2004 yılından itibaren üretim çalışmalarına başlanılmıştır.
– Soma’da 2011 yılında ihalesi yapılıp projesi onaylanan ve 2014 yılından itibaren 15
yılda 36,5 milyon ton kömürün üretilmesine yönelik projenin hazırlık çalışmaları
yüklenici firma tarafından sürdürülmektedir.
– GLİ Müessesesi Ömerler Yeraltı Mekanizasyon Tevsii Projesi ile ilgili çalışmalar
devam etmektedir. Projenin tamamlanması ile 350 bin ton/yıl olan üretim kapasitesi
1,05 milyon ton/ yıl artışla 1,4 milyon ton/yıl’a çıkarılmış olacaktır. Ayrıca, Ömerler B
ve Derin Sahalar ile Tunçbilek 42 pano ve İğdekuzu sahalarıyla ilgili çalışmalar devam
etmekte olup, İğdekuzu sahasının 22.05.2012 tarihinde ihalesi yapılarak ihaleyi
kazanan firma ile 02.07.2012 tarihinde sözleşme imzalanmıştır.
– GELİ Müessesesi Turgut ve Eskihisar Sahalarında yeraltı işletmeciliğine yönelik
sondaj ve proje çalışmaları devam etmektedir.
– Diğer yandan, TKİ’nin yatırım yaparak işletmeyi planlamadığı Soma-Eynez Derin
Sahalardaki yaklaşık 400 milyon ton rezerv ile Kütahya-Tunçbilek Derin Sahalardaki
yaklaşık 180 milyon ton rezervin özel teşebbüsçe işletilmesi için çalışmalar da
sürdürülmektedir.
Bu çalışmalar kapsamında; 2011 yılında yeraltından 11 milyon ton tüvenan kömür üretimi
gerçekleştirilmiş olup, önümüzdeki yıllarda bu miktarların daha da artırılması için çalışmalar
sürdürülmektedir.
5) TKİ’nin Elektrik Arz Güvenliğine Katkısı
Ülkemizin artan enerji ihtiyacının karşılanmasında, TKİ üretim kapasitesini artırma gayretinin
yanı sıra, özel sektörün bu alanda yatırım yapmasına da imkan tanımaktadır.
67
Bu kapsamda, Şırnak/Silopi (1x135 MW), Şırnak Merkez (2x135 MW), Bolu/Göynük
(2x135MW) sahalarının termik santral kurma şartlı ihaleleri yapılarak çalışmalara
başlanılmıştır. Şırnak/Silopi’deki (1x135 MW) sahanın projesi tamamlanarak devreye alınmış
olup, diğer iki sahada ise ihaleyi alan firmalarca proje çalışmalarına devam edilmektedir. Bu
sahalarda kurulacak santraller ile ülkemizin elektrik ihtiyacının karşılanması ve istihdama
yönelik sağlayacağı katkı ile ulusal ekonomiye çok yönlü kazanım sağlanmış olacaktır.
Buna ilaveten; 2012 yılında Adana/Tufanbeyli’deki sahamızın da aynı kapsamda ihalesi
yapılarak ihaleyi kazanan firma ile 2012 Haziran ayında sözleşme imzalanmıştır. Aynı şekilde
Soma-Deniş sahasının 2012 Ağustos ayında ihalesi yapılarak kazanan firma ile 2012 Ekim
ayında sözleşme imzalanmıştır. Yine, Bursa Davutlar ve Harmanalanı sahaları için de 1
Kasım 2012 tarihinde ihaleye çıkılmış ve kazanan firma ile önümüzdeki günlerde sözleşme
imzalanacaktır.
Diğer yandan, Eskişehir–Mihalıçcık ‘da bulunan EÜAŞ ve Kurumumuz iştiraki KİAŞ ’a ait
sahalar birlikte değerlendirilerek santral kurulumlu ihale edilmiş, firma 2x145=290 MW
gücünde termik santral kurmak üzere lisans ve ÇED raporu almış, yeraltı üretim faaliyetleri ve
santralı kurma çalışmaları devam etmektedir.
Bingöl Karlıova’da termik santral kurulması şartı ile çıkılan ihalelerde teklif alınamamıştır.
Ancak, talipli yatırımcı bulunması halinde saha elektrik üretim amaçlı değerlendirilebilecektir.
Kurumumuza ait sahalarda ilave santral kurma kapasitesi olan rezervlerimiz değerlendirmeye
alınmış olup, konuyla ilgili çalışmalar devam etmektedir.
Ayrıca, elektrik arz güvenliğine katkı sağlamak kapsamında değerlendirilmek üzere
23.10.2012 tarihi itibarıyla Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğümüz EÜAŞ
Genel Müdürlüğüne devredilerek özelleştirme kapsamına alınmıştır.
6) Kömür Arama Faaliyetleri
2004 yılına kadar ülkemizde 8,3 milyar ton rezerv olduğu ifade edilmekteydi. Ancak
ülkemizde yeteri kadar arama faaliyetleri gerçekleştirilmediğinden ve mevcut rezervlerin sık
sondajlarla korelasyona tabi tutulmaması nedeniyle ve ülkemizde farklı alanlarda faaliyet
gösteren kurumların faaliyet alanlarına yönelik arama çalışmalarının birlikte
değerlendirilmemesi gibi nedenlerle uzun yıllar rezerv artışı söz konusu olamamıştır.
2004 yılında Kurumumuz koordinatörlüğünde TPAO, DSİ, MTA, EİEİ, TUBİTAK ortaklaşa
çalışmalar yürüterek, ilave sondajlar yapmanın yanısıra, varolan bilgileri birlikte paylaşmak
68
suretiyle ülke kömür rezervleri 1,3 milyar tonu Taşkömürü olmak üzere toplam 13,2 milyar
tona ulaşmıştır.
2009 yılında YPK kararı ile uygulamaya konulan “Elektrik Enerjisi Piyasası Arz Güvenliği
Strateji Belgesi” ile 2023 yılına kadar tüm yerli kömür potansiyelimizin ekonomiye
kazandırılması hedefleri ve KYOTO Protokolü’ne göre 2014 yılından itibaren CO2 Emisyon
Pazarı uygulamalarının da başlayacağı göz önünde bulundurularak rezervlerimizin
tamamının arama çalışmalarının tamamlanması ve projelendirilmesi gerekliliği nedeniyle;
TUBİTAK, Üniversiteler ve ilgili kurumlarımızla söz konusu çalışmalar ortaklaşa olarak
yürütülmektedir.
Kömür arama faaliyetlerinin daha aktif hale getirilebilmesi ve rezervlerimizin her yönü ile
ortaya çıkarılabilmesi için 2012 Ekim ayında Kurumumuzca Jeolojik Etüt ve Arama Dairesi
kurulmuştur.
7) TKİ’nin AR-GE Faaliyetleri
Kömür ülkemiz açısından en önemli enerji kaynakları arasında yer almaktadır. Ülkemiz
kömürlerinin düşük kaliteli, yüksek kül, kükürt ve nem içeriğine sahip olmasından dolayı,
ülkemiz çevre mevzuatları, Kyoto Protokolü ve AB yaptırımları çerçevesinde oluşan zararlı
emisyonları azaltmak ve birim kalori başına üretilen enerji miktarını arttırmak için temiz kömür
teknolojilerinin kullanılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
Kömürün ülkemiz açısından stratejik öneme sahip olması nedeniyle, kömürden kaynaklanan
problemleri azaltarak, kömür kullanımının sürdürülebilmesi için ileri teknolojiler kullanılarak
verimliliği artıran ve çevresel etkileri azaltan çeşitli Ar-Ge çalışmaları yapılmaktadır.
Kurumumuz son 5 yıldır Ar-Ge faaliyetleri yürütmekte olup çalışmalar aşağıdaki alanlarda
yoğunlaştırılmıştır:
 Kömür hazırlama, iyileştirme ve zenginleştirme,
 Kömürün gazlaştırılması, gazın temizlenmesi; sentetik gazdan elektrik, kimyasal ve sıvı
yakıt üretimi,
 Kömür yakma teknolojileri,
 Kömürün farklı alanlarda kullanımı (alternatif ürünler elde edilmesi),
 Yeraltında kömürün gazlaştırılması,
69
 Kömür arama ve üretimi.
Kurumumuz tarafından “Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi” amacıyla yürütülen çalışmalar
aşağıda sıralanmıştır:
 Biyokütle ve Kömür Karışımlarından Sıvı Yakıt Üretimi (TRIJEN),
 50 kg/saat ve 250 kg/saat Kapasiteli Kömür Gazlaştırma Tesislerinin İşletilmesi, Gazın
Temizlenmesi ve Metanol Üretimi,
 AB 7. Çerçeve Programı kapsamında kazanılan "Yüksek Küllü Kömürlerin Elektrik
Üretimi Amaçlı Gazlaştırılmasının Optimizasyonu-Optimash" Projesi,
 Kömür Karakterizasyonunun ve Yanma Davranışlarının İncelenmesi,
 10 KW Gücünde Mikro-Dalga Plazma ile Kömür Gazlaştırma Sisteminin Tesis Edilmesi,
 USTDA (ABD Ticaret Geliştirme Ajansı) Kömür Gazlaştırma Fizbilite Etüdü,
 Yeraltı Kömür Gazlaştırması Fizibilite Etüdü Projesi (UCG) (Lawrence Livermore Ulusal
Laboratuarları ile),
 Türk Kömürlerinin Kuru Yöntemler ile Zenginleştirilmesi,
 Lavvar Şlam atıklarının zenginleştirilmesi (MTA),
 Soma Tersiyer Havzasında Entegre Sismik Yöntemlerle Kömür Yayılımının Tespiti ve
Kömür Gazı Potansiyelinin Araştırılması ve Modellenmesi Projesi (KAMAG),
 TKİ Uhdesindeki Bolu-Göynük-Hasanlar Sahası Bitümlü Şeylerin Değerlendirilmesiyle
İlgili AR-GE Çalışmaları”,
 Hümik pilot tesisinin revizyonu ve ürün çeşitliğinin artırılması,
 Düşük Kalorili Linyitlerden MicGAS Biyoteknolojisi Kullanılarak Gaz, Hümik asit,
Adsorban Madde ve Askeri Atıkların Bertaraf Edilerek Faydalı Gübre Şeklinde
Kullanılmasını Sağlayacak Ürünlerin Üretilmesi (ArcTech),
 Biyolojik Yöntemle Kömürün Gazlaştırılması ve Hümik Asit Elde Edilmesi(TÜBİTAK),
 Pilot Ölçekte Kömürden Organomineral Gübre Üretim Çalışmaları,
70
 Çeşitli Alanlarda (Boya, Seramik, Kauçuk ve Atıksu ve/veya İçme suyu Arıtımı)
Kullanılmak Üzere Pilot Ölçekte Hümik Asit Esaslı Maddelerin Üretimi,
 Organik Toprak Düzenleyiciler İçin Sera ve Tarla Denemeleri,
 Uzaktan Kontrollü Maden Robotu,
 TKİ GLİ Müessesesinde Su Arıtımı/Geri Kazanımı ve Ömerler Beke Deresi Islahı,
 TKİ’ye bağlı işletmelerde Çevresel Durum Değerlendirme Çalışmaları Projesi.
13. TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TTK)
TTK, ülkemizde tek taşkömürü havzasının bulunduğu Zonguldak’ta faaliyetlerini
sürdürmektedir. Havzanın hesaplanmış jeolojik rezervi yaklaşık 1,3 milyar ton olup (-1.200 m
derinliğe kadar) bunun yüzde 40’ı görünür rezervdir. 2011 yılı satılabilir üretimi 1,6 milyon ton
olmuştur. 2012 yılı satılabilir üretim programı hedefi doğrultusunda 2011 yılı Kasım ayı sonu
itibarıyla 1.212.572 ton üretim yapılmıştır.
Üretimin artırılması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla uygulanmakta olan Yeniden
Yapılanma Programı kapsamında yatırım miktarlarında son yıllarda önemli artışlar
sağlanmıştır. 2011 yılı yatırım tutarı 37,8 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı yatırım
programı 58 milyon TL olup 2012 yılı Ekim ayı sonu itibarıyla 17,5 milyon TL gerçekleşme
sağlanmıştır.
Yeniden Yapılanma Programı kapsamında yatırım miktarlarında son yıllarda önemli artış
sağlanmıştır. Böylece Kurumun ana alt yapısını oluşturan derin kuyuların büyük bir kısmı
tamamlanarak hizmete alınmış olup ana kat hazırlıklarının tamamlanmasına yönelik
çalışmalara süratle devam edilmektedir.
TTK Genel Müdürlüğü tarafından yapılan kömür yardımı 2012 Ekim ayı sonu itibarı ile 20.095
ton’dur.
14. ULUSAL BOR ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ (BOREN)
4865 sayılı Kanun ile ülkemizde ve dünyada bor, ürün ve teknolojilerinin geliştirilmesi ve
kullanım alanlarının yaygınlaştırılması amacıyla değişik alanlarda kullanıcıların araştırmaları
için gerekli bilimsel ortamı sağlamak, bor ve ürünlerini kullanan ve/veya bu alanda araştırma
71
yapan kamu ve özel hukuk tüzel kişileri ile işbirliği yaparak bilimsel araştırmaları yapmak,
yaptırmak, koordine etmek ve bu araştırmalara katkı sağlamakla görevlendirilen Ulusal Bor
Araştırma Enstitüsü (BOREN), kurulduğu 2003 yılından bu yana araştırma ve teknoloji
geliştirme, bilgi yönetimi ve işbirlikleri geliştirme alanlarında faaliyetlerini sürdürmektedir.
Bu kapsamda, rezerv büyüklüğü ve üretim açısından dünyada birinci sırada yer aldığımız bor
madeni konusunda BOREN’e 2004 yılından bu güne kadar desteklenmek üzere toplam 342
adet proje başvurusunda bulunulmuş, 172 adet proje desteklenmiştir. Bu kapsamda; 120
adet proje tamamlanmış 52 adet proje desteklenmeye devam etmektedir. Desteklenen
projeler kapsamında geliştirilen 17 bor içerikli ürünün 7 adedinin ticari üretimi yapılmış, 5 adet
bor ürünün pilot üretim ve endüstriyel uygulama girişimi gerçekleştirilmiştir. Ayrıca elde edilen
20 adet buluş için 16 adet patent başvurusu yapılmış, 9 adet patent belgesi alınmış olup
kalan buluşlar için süreç devam etmektedir. Ayrıca 1 adet ürün için TS Standart belgesi
alınmıştır.
Ülkemizde mevcut ve gelişmekte olan teknoloji alt yapısının, uzmanlığın ve know-how’un
BOREN ihtiyaçlarının örtüştürülmesini, süreklilik içinde en iyi şekilde kullanımını ve
devamlılığını sağlamak, bor ürünlerinin ticarileşmesini, sektöre sunumunu sağlamak için
potansiyeli yüksek, rekabetçi ürünler geliştirerek, ilgi alanında belirgin yetkinliği olan önemli,
yeterli altyapı ve insan kaynağına sahip kurumlar, potansiyel kullanıcılar, üretici sektörler ile
iş birliği sağlayabilmek için Boren’in idari ve stratejik kontrolü altında yetkinlik merkezleri
oluşturulması benimsenmiştir.
Bu kapsamda; Enstitü, öncelikli alanlarda yetkinlik merkezi oluşturmak ve güdümlü projeleri
bu merkezlerde yürütmek amacıyla farklı üniversiteler bünyesinde borlu kaplama
teknolojilerinin geliştirilmesi ve uygulanması, bor katkılı yanmaya dirençli ahşap ve ahşap
kompozit malzeme üretimi ve karakterizasyonu teknolojilerinin geliştirilmesi ve sektörel
uygulanması ile borun insan ve çevre sağlığı üzerine etkileri ile bor ve ürünlerinin biyolojik ve
biyoteknolojik uygulamalarda kullanımına yönelik teknoloji geliştirme alanlarında olmak üzere
3 adet yetkinlik merkezi oluşturmuştur. Ayrıca, Enstitü bünyesinde oluşturulmuş olan Ar-Ge
merkezinde İzotop Zenginleştirme alanında çalışmalar sürdürülmekte ve uluslararası iş birliği
ile Borlu İleri Metal Alaşımları alanında altyapı oluşturularak çalışmalar başlamıştır. Yine,
Bor’a dayalı Enerji Sektörü ile ilgili ürün ve üretim teknolojisini geliştirme ve geliştirilen
teknolojinin sahada uygulanması alanında TÜBİTAK MAM bünyesinde “Bor-Enerji
Uygulamaları Yetkinlik Merkezi” kurulması çalışmaları tamamlanmak üzeredir. Bu kapsamda,
öncelikli olarak borlu hidrojen depolama ve yakıt pili araç uygulamaları için sektörel
işbirliklerine yönelik projelerin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Ayrıca, biri “Bor-Malzeme
Uygulama” çalışmaları için olmak üzere imkanlar içerisinde birkaç yeni yetkinlik merkezi
oluşturulması planlanmaktadır. 2012 yılında mevcut yetkinlik merkezleri bünyesinde
72
yürütülmek üzere sektörel iş birlikleri ile proje çalışmalarına başlanmıştır. İlgili sektörlerin
katılımının da sağlanarak bu merkezler BOREN’in kabiliyetlerini ve geniş uzmanlık alanı
üzerinde etkinliğini arttıracak, bor ürün ve teknolojilerinin geliştirilmesi ve üretilmesi
konusunda önemli bir katkı sağlayacaktır.
Diğer taraftan, genelde bor bazlı kimyasal hidrojen depolama teknolojileri ve özelde
amonyum boran esaslı yakıt sistemi amacıyla Ar-Ge, pilot tesis ve üretime yönelik işbirliği
sistematiği oluşturmak üzere yurt içinde kollektif Ar-Ge ve üretim yapılmasına yönelik olarak
yurt dışı teknoloji transferi ve uluslararası işbirliklerini de içeren Eti Maden ile iş birliği
içerisinde bir Ar-Ge projesi geliştirilmektedir.
Ayrıca, 2012 yılı içinde TÜBİTAK ile yapılan işbirliği protokolü çerçevesinde, Bilim ve
Teknoloji Yüksek Kurulu ve kalkınma planları önceliklerine uygun olarak BOREN tarafından
önerilecek alanlarda hazırlanacak çağrı programları kapsamında öngörülebilir ve belirgin
ticarileşme potansiyeli göstermesi beklenen “Bor Alanında Bilgi Üretimi ve Teknoloji
Geliştirmeye Yönelik Araştırma Projeleri”nin işbirliği halinde eşit katkı ile oluşturulan ortak fon
şeklinde desteklenmesi amaçlanmıştır. Böylece, araştırma alanında TÜBİTAK ile eşgüdüm
içerisinde ve Enstitü stratejik önceliklerine uygun olarak faaliyet yürütülmesi hedeflenmiştir.
Protokol kapsamında ilk çağrı programı ilan edilmiş olup, çağrıya gelen 104 adet proje
başvurusu değerlendirilme aşamasındadır.
Dünyada Borun kullanıldığı önemli alanlardan biri de tarım sektörüdür. Dünya bor tüketiminin
yaklaşık yüzde 5’i bu sektörde gerçekleşmektedir. 2011 yılında Ülkemiz tarım sektöründe
borun sistematik ve yaygın olarak kullanımını sağlamak amacıyla BOREN ve Tarımsal
Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) işbirliği ile “Tarım-Bor Araştırma ve
Uygulama Programı” başlatılmıştır. Anılan program kapsamında “Türkiye Bor Haritası”
hazırlanarak tarım havzaları ortaya çıkarılmış ve ürün, alan spesifik çalışmalara yönelik proje
uygulamalarına geçilmiştir. 2012 yılında tarım stratejik önceliklerine ve ekonomik potansiyele
göre belirlenen tarım alan ve ürünlerine yönelik olarak çıkılan ilk çağrıya gelen 7 adet proje
ve ikinci çağrı kapsamında gelen 1 adet projeye destek sağlanarak yürütülmeye başlanmıştır.
Enstitü 2012 yılında KOSGEB ile işbirliği protokolü kapsamında küçük ve orta ölçekli
firmaların ve girişimciliğin desteklenmesini ve TSE ile işbirliği protokolü kapsamında Bor ile
ilgili sektörün gelişmesine katkı sağlayacak bor ürün ve teknolojileri ile ilgili standardizasyon,
belgelendirme, ölçme, muayene, deney ve eğitim alanlarında faaliyet ve projeler yapılmasını
hedeflemektedir. Ayrıca, Milli Eğitim Bakanlığı ile iş birliği içerisinde burslu statüde yurt dışına
yüksek lisans öğrenimi görmek üzere üç öğrencinin gönderilmesi için çalışmalar
tamamlanmıştır.
73
BOREN; yeni bor ürünleri, mevcut bor ürünleri için yeni kullanım alanları, fizibilitesi uygun
olan mevcut bor türevlerinin yerli üretimlerinin gerçekleştirilmesinin yanı sıra, bor mineral ve
bileşiklerinin çevre ile ilişkilendirilerek, insan sağlığına olan olumlu-olumsuz etkilerinin
araştırıldığı birçok projeye destek vermektedir.
Avrupa Birliği kimyasal maddelere ilişkin mevcut birçok mevzuatı tek bir çatı altında toplayan
bir tüzük olan kimyasalların kaydı, değerlendirilmesi, izin ve kısıtlanması anlamına gelen
REACH (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals) Regülasyonu
kapsamında; Sodyum boratlar, borik asit ve bor oksit’i üremeye toksik etkili maddeler olarak
sınıflandırmış bulunmaktadır. AB’nin yeterli bilimsel çalışma yapılmaksızın bu maddeleri bu
kapsamda sınıflandırması kabul edilemez bir durumdur. Bu sınıflandırılmada yapılan hatanın
giderilmesi için bilimsel dayanak sağlamak adına, BOREN tarafından ETİ Maden İşleri Genel
Müdürlüğü eş güdümünde Bandırma Bor ve Asit Fabrikalarında yürütülmek üzere bir proje
desteklenmiş, Bor ve ülkemiz için önemli bilimsel sonuçların alındığı bu proje tamamlanmış
bulunmaktadır. Proje sonuçlarına göre, bu maddelerin insan üremesinde olumsuz etkisi
olduğunu gösterecek herhangi bir bulguya rastlanmamış olup, çalışma saygın uluslararası
dergilerde yayımlanmıştır. Mevcut Bor sınıflamasının lehimize düzeltilmesine yönelik önemli
bir proje olan bu çalışmanın yanı sıra BOREN ilgili yetkinlik merkezlerinde Bor’un toksikolojik
mekanizmaları aydınlatmaya ve insanlarda essansiyel bir besin elementi olduğunu
göstermeye yönelik yeni projeleri geliştirmektedir.
2012 yılında Eti Maden İşletmelerinin ihtiyacı doğrultusunda başlatılan, çıkarılan bor
cevherinin hızlı bir şekilde ve daha yüksek verimle robotik-otomatik makinalarda konsantre
yüzdelerine göre ayrımlarının yapılması ve bu konudaki dışa bağımlılığı ortadan kaldıracak
yerli teknoloji geliştirilmesi amacı ile bir özel sektör kuruluşu ile birlikte ETİ Maden
eşgüdümünde yürütülen cevher zenginleştirme makinesi geliştirilmesi projesi devam
etmektedir.
2012 yılında başlatılan Enstitü burs programı kapsamında Enstitü tarafından desteklenen
veya yürütülen projelerde görev yapan ve proje alanında lisansüstü öğrenim görmekte olan
veya doktora sonrası araştırmacı olan araştırmacılara yönelik ihtiyaç duyulan insan kaynağını
geliştirmek üzere burs verilmeye başlanmıştır. Bu kapsamda bu güne kadar, desteklenmekte
olan 10 proje kapsamında 9 yüksek lisans ve 1 doktora öğrencisine burs tahsis edilmiştir.
Kaynaklar dahilinde burs programı genişleterek sürdürülecektir.
Önümüzdeki yıl içinde de Enstitü yetkinlik merkezlerinde yürütülen projeler ve Kamu
Kurumları, üniversiteler ve özel sektör kuruluşları tarafından yürütülen ve Enstitümüz
tarafından desteklenen projeler ile TÜBİTAK-BOREN ortak çağrı programı kapsamındaki
projelerin desteklenmesine devam edilecektir.
74
BOREN, üniversiteler başta olmak üzere kamu araştırma kurumları ve özel sektör ile işbirliği
içinde katalizör görevi üstlenerek proje ve programlar geliştirmeye ve yürütmeye devam
etmektedir. Kısa ve uzun vadeli hedeflere odaklı olarak yürütülen bu çalışmalar, Enstitünün
kazandığı deneyimlere paralel olarak daha üst düzeyde yürütülmeye devam edecektir.
“Bütçe”
Bakanlığım, bağlı ve ilgili kuruluşlarının (TEDAŞ dahil) yürütmekte oldukları projelere 2013
yılı için tahsisi öngörülen toplam ödenek miktarı 5 milyar liradır.
Bakanlığım merkez teşkilatına 2013 yılı bütçesi olarak;

cari harcamalar için 100,28 milyon lira,

yatırım harcamaları için 22,05 milyon lira,

transfer harcamaları için 21 milyon lira,

kamulaştırma harcamaları için 25 milyon lira ve

borç verme harcamaları için 33,6 milyon lira olmak üzere

toplam 201,93 milyon lira ödenek tahsis edilmiştir.
Ödeneklerini Bakanlık bütçesi transfer kaleminden alan;

MTA Genel Müdürlüğü’ne 160 milyon lirası yatırım olmak üzere toplam 285,1 milyon
lira,

TAEK Başkanlığı’na 46,8 milyon lirası yatırım olmak üzere toplam 105,5 milyon lira

Bor Enstitüsü’ne ise 7 milyon lirası yatırım olmak üzere toplam 7,8 milyon lira
(öz gelirler hariç) ödenek tahsis edilmesi öngörülmüştür.
Bakanlığım faaliyetleri ve bütçemizle ilgili özet bilgiler sunmuş bulunuyorum. Çalışmalarımıza
ışık tutacak görüş, eleştiri ve katkılarınız için teşekkür eder, hepinize saygılar sunarım.
Taner YILDIZ
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı
75