Hamburg kenti liman bölgesinin olumlu* dönüşümü

Hamburg kenti liman bölgesinin olumlu* dönüşümü
Rüksan Tuna
Y.Mimar, Breeam Assessor
Bundan 25 yıl önce kuzey ülkelerine gitmek üzere yola çıktığımızda, Hamburg’a da
uğrayalım, liman kentleri ilginç olur, görelim demiştik. Kuzey Ren Vestfalya’daki Alman
dostlarımız da dahil, bizzat Hamburg’da yaşayan Türk arkadaşlarımız ‘’orada hiçbir şey
olmadığını, illa görmek istiyorsak liman kısmına gitmememizi, gidersek de arabanın kapısını
camını sıkı sıkı kapamamızı’’ tembihlemişlerdi. Hakikaten de öyle oldu, arabadan çıkmadan
bir Hamburg gördük ne gördüysek.
Bundan yıllar sonra, Nisan 2007’de, Almanya’nın dönem başkanlığını yaptığı Avrupa
Mimarlık Politikaları Forumu (EFAP) Hamburg’da gerçekleşti(1). Toplantının teması
‘’Sürdürülebilir Kentsel Gelişim için Yapı Kültürü(2)’’ idi. Ardından, Federal Mimarlar Odası
(BAK)(3) foruma katılan konuklara gururla gezdiriyordu liman bölgesini.Planlaması
tamamlanmış liman bölgesinde her bir adayı, parseli ünlü mimarların yaratıcı ellerine
bırakmış, yüksek kaliteli ofisler, konutlar, yaşlılar evi, opera binası ve kamusal alanlar: parklar,
bahçeler, teraslar tasarlatmışlardı. Rakamlar Türkiye ile karşılaştırılamayacak kadar yüksekti.
(hala daha öyledir- m2sini 6500 avro’ya mal ediyorlardı.) Proje kamu-özel sektör işbirliği ile
hayata geçirildi. Planlamayı Hamburg eyaleti yönetimi üstlendi.İşveren de bizzat eyaletti
(Hafencity Hamburg GmbH). Mimarlık forumu toplantısında dağıtılan kitapçığın önsözünde,
Federal Ulaştırma, Yapı ve Şehircilik Bakanı Wolfgang Tiefensee yapı kültürü kavramının
yıllardır odalar, birlikler, inşaat ve yapı sektörü ve hükümetin kültür ve medya
komisyonlarında görüşülerek halka maledildiğini, Alman Parlamentosunda 2002 yılında
tartışıldığını, Alman yapı kodlarına dahil edildiğini, yapı kültürünün artık mimarlık politikaları
haline geldiğini, 2005 yılında bu konuda hazırlanan raporun parlamentoya sunulduğunu ve
akabinde 2006 yılında Federal Yapı Kültürü Vakfının kuruluşunun onaylandığını
belirtiyordu.(4)
Bilindiği gibi Hamburg limanı Elbe nehri havzasında, denizden epey içeride kurulmuştur.
Gemi tonajlarının artması ve hacimlerinin büyümesiyle beraber bu büyük gemiler nehre
giremiyordu. Dolayısı ile depolar, antrepolar ve yük boşaltma alanları işlevsiz kalmışlardı.
1997’de Hamburg eyaleti limana dönüşüm planları başlattı. 2000 yılında açılan Hamburg
master planı yarışmasını Hollandalı KCAP ve Alman ASTOC firmaları ortaklığı kazanmıştı.
Hamburg senatosunun onayladığı plan şeması komşuluk ilişkilerini temel alıyordu. 2010’da
132 hektar alan daha planlama alanına dahil edildi. Master planda belirlenen işlevlere ait tekil
binalar da tasarım yarışmaları açılarak elde edildi. Yarışmalara hem yerli hem yabancı
firmalar katıldı.Juriler hükümet yetkilileri dahil, serbest mimarlar, mal sahipleri ve
yatırımcılardan oluşturuldu. Yarışma kriterlerinde sürdürülebilirlik, çevre dostu yaklaşımlar ve
yüksek kalitede tasarımla yaşam kalitesini yükseltmek öne çıkıyordu.
Burada planlamanın ve halkın katılımının önemine geleceğim. Mahalleler dönüştürülürken
kent sakinlerinin katılımı esas alındı.(5) Elbe nehri kıyıları boyunca halka açık oturma yerleri,
parklar oluşturuldu. Özellikle yayalara ait yollar planlandı. Toplu ulaşımda metro ağı yeni
yapılan istasyon ile mahalleye uzatıldı.
Bilindiği gibi Hamburg 2011 Avrupa Çevre başkenti seçildi. Avrupa Çevre komisyonu 2010
yılında bu ünvanı İsveç’in başkenti Stockholm şehrine vermişti. Bu ünvanı için komisyonun
üç önemli kriteri var. Şöyle: 1)bu kentler daha önce çevreyi koruma adına başarılanlar (Hava
kirliliği, gürültü kirliliği ve iklimi koruma adına yapılanlar) 2) şehrin gelecek planları 3) bu
kentte Avrupa'nın çevre başkenti fikrini geliştirip, diğer şehirleri de çevreci bir tutuma teşvik
etmek için planlanan ve yapılanlar. Hamburg bölge belediyeleri ve eyalet yönetimi, bu unvanı
hak edebilmek için, bir yandan master planı uygularken çevre dostu yaklaşımlardan, diğer
yandan da dönüşümle yeni değerler yaratırken kent halkı için kamusal alanlardan ödün
vermemek istediler. Çevre Başkenti kapsamında pek çok etkinlik düzenlendi. Belediyelerde
info standları açıldı.Enerji tasarrufu konusunda halk bilinçlendirildi. Yapılara ısı izolasyonu
teşvikleri verildi. Bisiklet kullanımı teşvik edildi. Yılın belli Pazar günleri yollar trafiğe
kapatılarak, o günlerde vapur , metro ve tramvay ücretsiz kullandırıldı.Mahallelerde planlar
ve maketlerle çalışılarak nasıl bir çevrede yaşamak istedikleri soruldu oralarda yaşayan
halka. Özellikle kadınlar ve çocuklar katılımcı olarak somut taleplerini bildirdiler. Yaratıcı
fikirlere açık, interaktif sergi treni Avrupa’nın 18 kentini dolaştı.Yaşanan krize rağmen
planlananlardan ödün verilmedi. Ve eski liman bölgesi bugün hem yatırımcılar açısından
cazip, hem içinde yaşayan, çalışan ve barınan kentliler açısından yaşam kalitesi yüksek bir
kentsel dönüşüme uğradı. Proje toplam tutarının 10 milyar dolar olduğu söyleniyor. Bunun
karşılığında 388 hektar alan dönüştürüldü. Planlamada 10 mahalleyi kapsayan,12 bin kişilik
konutla 45 bin kişilik işyeri yaratıldı. Tamamlanma tarihi 2025 olarak öngörülen projenin
%40’ı tamamlanarak, yaşanmaya başladı.(6)
Ödüllü ve çevre dostu uygulamalardan örnekler şöyle:
Bölgenin ilk ilkokulu Katharinenschule (tasarım alman mimarlık firması Spengler&Wiescholek)
2009’da açıldı.
Coffee Plaza ve hemen ona bitişik Hamburg-Amerika-Center (tasarım Richard Meier)
2010’da açıldı.
Güneydeki Magellan Terasları kent halkının suyla buluştuğu önemli bir kamu alanı.Burası
yakında tamamlanacak olan Elbefilarmoni Konser Salonu’na da yürüme mesafesinde.
Yine Almanya’nın ünlü Spiegel yayınevi binası ve yaklaşık 21 bin m2lik ofis binası Ericus
Contor (her ikisinin de tasarımcısı Kopenhag’dan Henning Larsen) 2011 içinde açıldı.
Konut bloklarıyla ofis binalarının ortak noktası: kamusal park alanı, Sandtorpark şu anda
kullanıma açılmış durumda.
Herzog de Meuron Mimarlık’ın projesi Elbe Filarmoni konser salonu eski bir kakao
antreposunun dönüştürülmüş hali. Eski yapı yıkılmamış, üzerine cam konstrüksüyon ağırlıklı
eklenti yapılmış. Bina 2014’te tamamlandığında 5 yıldızlı bir otele ve 45 apartman dairesine
de ev sahipliği yapacak.
Çevre ödüllü Unilever binası ve Marco Polo konut bloğu (tasarım Behnish Mimarlık) bölgeye
değer katan yapı örnekleri olarak sayılıyor.
Kamusal alan planlamasına güzel bir örnek de Dalmankai basamakları. Suya yakın
olabilmek için illaki bir şey yiyip içmenin ve bir ödeme yapmamın gerekmediği, sadece nefes
alıp dinlendiğiniz bir alan burası, çevrede çalışanlar tarafından öğle tatillerinde kullanılıyor.
Başka bir örnek de Strandkai rıhtımı. Burada yaz aylarında açık hava sineması, tiyatro
oyunları, festival etkinlikleri yer alıyor.
Othmarschen Parkı da yine yeni oluşturulan kamusal alanlardan biri.
Böge Lindner tasarımı yaşlılar evi Sandtor liman bölgesinde yer alıyor. Martha Vakfının
işleteceği 2-3 odalı apartman daireleri Filarmoni salonu ve diğer aktivitelere çok yakın. Alt
katlarında ise sağlık merkezi ve medikal servisler, eczaneler bulunuyor.
Eski terk edilmiş depolar, antrepolar, korkularak gezilen ıssız sokaklar yerlerini, kent
merkezinin yükünü alarak (%40’ını) hafifletecek cazip bir çekim alanına bırakmış durumda
şimdi.
Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz: İnsan odaklı bir planlamayla kenti olumlu dönüştürmek
mümkün.■
Belediyede sergilenen kent maketi
Liman bölgesi planlaması 10 mahalleyi kapsıyor.
FOTO: Mic h ael K or ol/ H af en Cit y H am bu rg Gm b H
Planlanan alan
F ot o: B auk ult u r! P l an nin g and B uildi ng i n G erm an y, s f 1 7
Güneydeki Magellan Terasları kent halkının suyla buluştuğu önemli bir kamu alanı.Burası yakında
tamamlanacak olan Elbefilarmoni Konser Salonu’na da yürüme mesafesinde.
F O T O : E LB E & F LUT / H af en Ci t y H am bu rg Gm bH
Herzog de Meuron Mimarlık’ın projesi ElbeFilarmoni konser salonu eski bir kakao antreposunun dönüştürülmüş
hali. Eski yapı yıkılmamış, üzerine cam konstrüksüyon ağırlıklı eklenti yapılmış. Bina 2014’te tamamlandığında 5
yıldızlı bir otele ve 45 apartman dairesine de ev sahipliği yapacak.
FOTO:
H er z og & de M eur on
Şu anda 1500 kişinin çalışıp barındığı Am Sandtorkai/Dalmanka mahallesinin kuşbakışı görünümü.
F O T O : E LB E & F LUT / H af en Ci t y H am bu rg Gm bH
Konut bloklarıyla ofis binalarının ortak noktası: kamusal park alanı, Sandtorpark. Beyaz elips işyeri
binasının mimarı Richard Meier.
F O T O : E LB E & F LUT / H af en Ci t y H am bu rg Gm bH
Çatı kattaki rengarenk oyun alanı bir okulun: Katharinenschule. Yerel mimarlık ofisi
Spengler&Wiescholek tasarlamış.
F O T O : E LB E & F LUT / H af en Ci t y H am bu rg Gm bH
Sandtorpark’ı yöre sakinleri için bir buluşma noktası.
F O T O : E LB E & F L UT / H af en Ci t y H am bu rg G m bH
Kamusal alanlardan bir örnek daha. Dört kademeli Dalmankai Basamakları su ile buluşturuyor yöre
sakinlerini.
F O T O : E LB E & F LUT / H af en Ci t y H am bu rg Gm bH
Behnish Mimarlık tarafından tasarlanmış iki ödüllü bina Elbe nehri kıyında yer alıyor. Marco Polo kulesi
(residans) (solda), Unilever binası (sağda), ileride tamamlanacak Grasbrooke parkıyla bütünleşecekler.
F O T O : E LB E & F LUT / H af en Ci t y H am bu rg Gm bH
Unilever binasının içi görünüşü: Yapı 2009 Dünya Mimarlık ödüllerinde en iyi ofis binası ödülü dahil
pek çok ödül kazanmıştı.
F O T O : © A l an n a M al on e
Yeşil çatısıyla Unilever binası -tasarım:Behnisch Mimarlık
Almanya’nın meşhur dergisi der Spiegel yönetim binası, yine Elbe nehri kıyısında yer alıyor.
Danimarkalı Henning Larson tasarımlı yapı, sürdürülebilir pek çok özellik taşıyor. Günışığını içeri alan
bina yüksekliğinde atriumu bunlardan biri.
F O T O : N osh e/ DE R S P I E G E L
Othmarschen-Parkı (Tasarım: LRW - Architekten und Stadtplaner, Hamburg)
Eski yapılara dokunulmadan yanında yer almış ofis bloğu: Ericus Contor (tasarım Henning Larsen)
Strandkai rıhtımı yazın açık hava sineması ve tiyatro oyunlarına evsahipliği yapıyor.
F ot o: H af enc i t y H am b urg p r oj ec t s, M arc h 20 07
Mevcut U4 metro hattına yeni liman durağı (überseequartier) eklendi.
F ot o: H af enc i t y H am b urg P r oj ec t s
Yayalara öncelik yaşam kalitesinin bir göstergesi. Sarı olan alanlar yaya alanları.
F ot o: H af enc i t y H am b urg P r oj ec t s
Yaşlılar evi.(tasarım Böge Lindner)
F ot o: H af enc i t y H am b urg P r oj ec t s
Avrupa çevre başkenti logosu
Çevre başkenti Hamburg interaktif bir sergi tasarladı ve trene yükledi . Tren 18 avrupa kentinde 70 bin
insana ulaştı.
.
Sergi teması:‘Kentin gelecekte sürdürülebilir yaşam öngörüleri‘‘
Spot:
*Hamburg, eski liman bölgesini, dünya klasmanında yerini almak üzere cıvıl
cıvıl bir ‘barın-çalış-eğlen’ mahallesine dönüştürdü.
*Eski liman kenti Hamburg’da yaklaşık 38 hektarlık bir alan ekonomik
sıkıntılara rağmen 10 milyar dolar bütçe ayrılarak ‘dönüştürüldü’, yenilendi.
*Projede Behnish Mimarlık, Richard Meier ve Ortakları, Herzog& de Meuron
gibi ünlü mimarlık büroları yer aldı.
Dipnotlar:
*Dönüşüm kelimesine ‘’olumlu’’ sıfatını eklemek zorunda kaldım. Her kavramın içinin
boşaltılarak kullanıldığı ülkemizde, ‘’kentsel dönüşüm’’ hep plansız yapılaşmayı, altyapısı
olmayan yüksek yapıları, evlerinden sürülerek bulundukları mekan ve barınakları terk
etmek zorunda kalan kent yoksullarını, mevcut yapı stokunun soylulaştırılarak
yenilenmesini, eski sakinlerin yeni yapıları karşılayacak mali güce sahip olmamalarını,
yani hep bir olumsuzluğu, yanlışlığı, adaletsizliği çağrıştırıyor.
1) Yapı Kültürü ve Sürdürülebilir Kentsel Gelişim: Avrupa Mimarlık Politikası Forumu Hamburg
toplantısından Notlar, Tuğçe Selin Tağmat, Mimarlık dergisi, sayı 336,
2) Yapı kültürü-baukultur kavramı
3) BAK-Bundesarkitektenkammer-Federal Mimarlar Odası
4) Wolfgang Tiefensee, Foreword, Baukultur-Planning and Building in Germany
5) www.hamburg.de/stadtplanung
6) www.architecturalrecord.com, Alanna Malone makalesi.