Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu

Transkript

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
VE
JAPONYA ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ AJANSI
“Okul Tabanlı Afet Eğitimi Projesi”
AFET EĞİTİMİ EL KİTABI
III
OKUL AFET ve ACİL DURUM YÖNETİMİ
PLANLAMA KILAVUZU
Hazırlayanlar
Oktay ERGÜNAY
Dr. Bülent ÖZMEN
HAZİRAN 2013
ANKARA
I
Millî Eğitim Bakanlığı ile Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) arasında imzalanan
18/10/2010 tarihli mutabakat metni uyarınca uygulamaya konulan “Okul Tabanlı Afet
Eğitimi Projesi” kapsamında hazırlanan bu el kitabı öğretmenlere yönelik yapılacak afet
eğitimlerinde eğitim materyali olarak kullanılmak üzere Bakanlık Makamının 11/06/2013
tarihli ve 38772063/20/1325335 sayılı onayı ile uygun bulunmuştur.
Yayının basım ve yayım hakları Millî Eğitim Bakanlığı Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme
Genel Müdürlüğü ile Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansına, yayında yer alan içeriğin tüm
sorumlukları ise yazarlara aittir. Anılan kurumların ortak izni alınmadan yayının tümü,
bölümleri ya da tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka
yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, satılamaz ve kaynak gösterilmeden alıntı
yapılamaz.
II
SUNUŞ
Bu bilgilendirici ve yönlendirici belge Milli Eğitim Bakanlığı ile Japonya
Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) ile birlikte yürütülmekte olan “Okul
Tabanlı Afet Eğitimi Projesi” gereğince hazırlanmıştır. Amaç ülkemizde
pek bilinmeyen ve yaygın olmayan “Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi
Planlaması” konusuna yeni ve bütüncül bir bakış açısı getirmek ve afet
planlaması kavramının genel esaslarını ortaya koyarak okullarımızı afet
yönetim sisteminin önleme ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve
iyileştirme olarak adlandırılan dört temel evresinde yapılması gereken
faaliyetler hakkında bilgilendirmek ve bilinçlendirmektir. Okullarımızda
bugüne kadar uygulanmakta olan ve afet ve acil durumlara müdahaleyi
amaçlayan klasik şablon örgütlenme modelleri verme yerine, ana esasları
vererek okullarımızın kendi tehlike ve tehditlerini, sorunlarını, imkân ve
kaynaklarını dikkate alarak planları hazırlamaları ve bu planlar içersinde
afet
öncesi,
sırası
ve
sonrasında
yapmaları
gereken
faaliyetleri
gerçekleştirmelerinin çok daha yararlı olacağı düşünülmüştür.
Kılavuzda, giriş kısmında verilen genel kavram ve esaslardan sonra, afet
ve acil duruma neden olan olayların öncesi, sırası ve sonrasında yapılması
gereken; önleme ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme
evrelerindeki faaliyetler ayrı ayrı açıklanmıştır. Bu kılavuzun, Milli Eğitim
Bakanlığı, JICA ve Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı
(AFAD) yetkilileri, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının, okul
müdürü ve öğretmenlerimizin katkı, görüş ve önerileri doğrultusunda daha
da geliştirileceği düşünülmektedir.
III
IV
İÇİNDEKİLER
Bölüm Konu
1
2
Sayfa
GİRİŞ …………………………………………………………………………………………………….………………..
1
1.1. Amaç ve Tanımlar…………………………………………………………………………….………………
3
1.2. Planlama Esasları …………………………………………………………………………………….……..
8
1.3. Kurumsal Yapılanma ………………………………………………………………………….……………
14
1.4. Görev, Yetki ve Sorumluluklar ………………………………………………………….…………
22
1.5. Bütçe ve Diğer Kaynakların Kullanımı ………………………………………………..……….
26
1.6. İşbirliği ve Koordinasyon ……………………………………………..……………………………..
27
1.6.1. Kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği ……………………………………………
28
1.6.2. Özel sektör ve gönüllü kuruluşlarla işbirliği . ………………………………
28
AFET ÖNCESİNDE ……………………………………………..………………………………………………
29
2.1. Önleme ve Zarar Azaltma ……………………………………………..…………………………….
29
2.1.1. Amaç ve kapsam . ……………………………………………..…………………………………
30
2.1.2. Okul ve çevresindeki tüm tehlike ve risklerin belirlenmesi ………
30
2.1.3. İmkân ve kaynaklarla eksikliklerin ve önceliklerin belirlenmesi .
32
2.1.4. Okulun afete hazırlığının kontrolü ………………………………………………
32
2.1.4.1. Günlük hazırlıklar ve kontroller …………………………………………
33
2.1.4.2. Periyodik güvenlik kontrolleri ……………………………………………..
33
2.1.4.3. Yangın söndürücü cihazlar, yangın dolabı, yangın
muslukları, yangın dedektörleri, alarm zili butonu ve elektrik aksamı gibi
donanımın kontrolü ……………………………………………..…………………………………………………
33
V
2.1.5. Önleme ve zarar azaltma strateji ve eylem planının
hazırlanması ve uygulanması ……………………………………………..…………………………………
34
2.1.6. Uygulama, tatbikatlar ve yaşanan olaylardan elde edilen
derslerin ışığı altında faaliyetlerin güncellenmesi …………………………………………
35
2.2. Hazırlık ……………………………………………..…………………………………………………..………..
36
2.2.1. Amaç ve kapsam . ……………………………………………..………………………………
3
36
2.2.2. Afete hazırlık ve müdahale planının hazırlanması, tanıtımı,
yaygınlaştırılması ve görevlilerin eğitimi, bilgilendirilmesi ve
bilinçlendirilmesi . ……………………………………………..………………………………………………….
36
2.2.3. Erken uyarı, tahliye, sığınak düzeni, koruma, kurtarma ve ilk
yardım gibi alt planların hazırlanması ……………………………………………..………………..
37
2.2.4. Öğrenciler, veliler ve görev verilmemiş diğer tüm çalışanlar
için eğitim programları ve materyallerinin hazırlanması ve geliştirilmesi …
37
2.2.5. Muhtarlık, belediye, ilçe veya il afet ve acil durum planları ile
işbirliği ve koordinasyonun sağlanması ……………………………………………..………………
38
AFET SIRASINDA ……………………………………………..………………………………………………
39
3.1. Müdahale ……………………………………………..…………………………………………………..……..
39
3.1.1. Amaç ve kapsam ……………………………………………..……………………………………
39
3.1.2. Olayın büyüklüğü ve etkileri hakkında bilgi toplanması ………………
39
3.1.3. Müdahale ekiplerinin göreve başlaması ve/veya sevk edilmesi …
40
3.1.4. Afetin türüne göre tahliye ya da yerinde korunma kararı
verilmesi .……………………………………………..…………………………………………………..……………..
40
3.1.5. Sorumlu kurum ve kuruluşlardan yardım talebi ……………………………
42
3.1.6. Yetkililerin ve velilerin bilgilendirilmesi …………………………………….
42
3.1.7. Öğrenci, öğretmen ve çalışanların korunması ve acil
ihtiyaçlarının sağlanması ……………………………………………..………………………………………
43
3.2. Çeşitli Afetler Sırasında Davranış Esasları …………………………………………….
44
VI
4
5
3.2.1. Genel ……………………………………………..……………………………………………………
44
3.2.2. Deprem sırasında ……………………………………………..………………………………
44
3.2.3. Yangın sırasında . ……………………………………………..………………………………
46
3.2.4. Sel, heyelan, fırtına, hortum, çığ, tsunami sırasında ………………
48
AFET SONRASINDA . ……………………………………………..…………………………………………
55
4.1. İyileştirme . ……………………………………………..……………………………………………………
55
4.1.1. Amaç ve kapsam . ……………………………………………..…………………………………
55
4.1.2. Yönetsel iyileştirme ……………………………………………..……………………………
55
4.1.3. Eğitsel iyileştirme ……………………………………………..……………………………….
55
4.1.4. Psikolojik iyileştirme ……………………………………………..…………………………
56
4.1.4.1. Velilere yönelik .. ……………………………………………..……………………
56
4.1.4.2. Öğrenciye yönelik . ……………………………………………..…………………
57
4.1.4.3. Öğretmene yönelik .. ……………………………………………..………………
57
4.1.5. Bina ve tesislerin fiziksel/yapısal iyileştirilmesi .……………………….
57
4.1.6. Okulun yeniden açılması ……………………………………………..……………………
58
4.1.7. Afet müzeleri veya köşelerinin kurulması ……………………………………
59
AFET YÖNETİMİ FAALİYETLERİ İÇİN YILLIK PLAN ……………………………..
62
5.1. Afet yönetimi eğitim ve tatbikatlarının değerlendirilmesi ve
geliştirilmesi ……………………………………………..…………………………………………………………
65
5.2. Eğitim ve tatbikatların planlanması ve uygulanması …………………………….
66
6
PLANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ . ……………………………………………..……………
68
7
EKLER . ……………………………………………..…………………………………………………………………..
73
VII
8
TERİMLER SÖZLÜĞÜ . ……………………………………………..………………………………………
89
9
YARARLANILAN KAYNAKLAR .
126
VIII
ŞEKİLLER
Şekil
Konu
Sayfa
1
Risk Yönetim Modeli ........................................................................
11
2
Okul için Afet Yönetimi Döngüsü ………......…..........……………………
14
3
Kurumsal Yapılanma Örneği ............................................................
20
4
Tehlike ve Zarar Görebilirliğe göre Risk Değerlendirmesi .…
31
5
Zarar Azaltma Planı Döngüsü ……….……………………………..................
35
6
Afete Hazırlık Planı Döngüsü …………………..………………..................
38
7
Müdahale Planı Döngüsü …….………………………………………………………..
43
8
İyileştirme Planı Döngüsü ……………………………………………………………
60
9
Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Döngüsü …………..
61
10
Yıllık Faaliyetler İçin Plan Döngüsü ………………………………………….
62
IX
X
EKLER
Ek
Konu
Sayfa
1
Yapısal ve Yapısal Olmayan Faaliyetler .......................................
74
2
Okul Kapasitesini Aşan Afet ve Acil Durumda Yardım
80
İstenecek Kamu Kurum ve Kuruluşların Listesi ……………......…...
3
Okul ve Çevresindeki Tüm Tehlike ve Riskler ............................
81
4
Risk Değerlendirmesi ve Öncelik Belirleme Tablosu .……………
84
5
Afet ve Acil Duruma Göre İzlenecek Yol .………………………..........
85
6
Planda Olması Gereken Haritalar …………………………………..............
87
7
Yıllık Plan İçin Örnek Form …………………………………………………………
88
XI
XII
1. GİRİŞ
Türkiye’de ilk, orta ve yüksek öğretimde afet yönetim sisteminin
geliştirilmesi
ve
afet
planlarının
hazırlanması
henüz
başlangıç
aşamasındadır. 1 Mayıs 2003 günü Bingöl’de yerel saatle 03.27 de
meydana gelen 6.3 büyüklüğündeki bir depremde yeni yapılmış olan
Çeltiksuyu Yatılı Bölge Okulu yatakhane binası ile okul binasının tamamen
çökmesi sonucunda 1 öğretmenle 84 öğrencinin hayatını kaybetmiş olması
bile konu üzerine yoğunlaşmamızı sağlayamamıştır.
Açıkça ifade etmek gerekirse ülkemizin sahip olduğu afet tehlikesi ve
okullarımızın
depremler
karşısındaki
hasar
görebilirlikleri
dikkate
alındığında bu güne kadar İran, Pakistan, Çin Halk Cumhuriyetinde yaşanan
büyük öğrenci ve öğretmen kayıplarıyla karşılaşılmamış olmasını büyük bir
şans olarak değerlendirebiliriz.
Birleşmiş Milletler tarafından her yıl Ekim ayının on üçüncü günü “Dünya
Afet Risklerinin Azaltılması Günü” olarak belirlenmiştir. Birleşmiş
Milletler Doğal Afet Zararlarının Azaltılması Sekretaryası (UN-ISDR)
tarafından 2006 ve 2007 yıllarında tüm etkinliklerde ana tema “Afet
Risklerinin Azaltılması Okulda Başlar” şeklinde belirlenmiş olmasına
rağmen ülkemizde bu konuda etkin bir faaliyete rastlanmamıştır. Yine
aynı örgüt tarafından 13 Ekim 2011 – 12 Ekim 2012 tarihleri arası için ana
tema “Gençlerin ve Çocukların Afet Risklerinin Azaltılması Çalışmalarına
Dahil Edilmesi” olarak belirlenmiş olması çalışmanın önemini bir kat daha
artırmıştır.
1
Türkiye’de ilk ve orta öğretimde her gün yaklaşık olarak 16 milyon
öğrenci, günün önemli bir bölümünü okullarda geçirmekte ve okul
yönetimlerine emanet edilmektedir.
Diğer yandan Türkiye; başta depremler olmak üzere sel, heyelan, kaya ve
çığ düşmeleri, çamur akması ve fırtına gibi doğal kökenli olayların yanı
sıra, yangın, kaza, gıda zehirlenmesi, salgın hastalık, şiddet ve terör gibi
insan kökenli olaylarla da çok sık karşılaşmaktadır.
Ülke topraklarının % 96’sının farklı büyüklüklerde deprem tehlikesine
sahip olduğu ve bu toprakların % 66’sının aktif fay kuşakları içersinde yer
aldığı dikkate alındığında okullarımızın acil müdahaleyi gerektiren günlük
olaylar dışında, afete dönüşebilecek olaylarla karşılaşma olasılığının ne
kadar yüksek olduğu açıklıkla görülmektedir. Halen aktif fay kuşaklarının
yer aldığı birinci ve ikinci derece deprem bölgeleri içersindeki 34 bin
okulda 8 milyonun üzerinde öğrencinin eğitim gördüğü bilinmektedir.
Doğal, teknolojik veya insan kökenli tehlike ve tehditler hangi büyüklükte
olursa olsun, bunlara karşı önceden koruyucu ve önleyici önlemler almayan
ve hazırlıklı olmayan kurum veya kuruluşların olaylarla karşılaştığında,
olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale etme ve olayı en az zarar
ve kayıplarla atlatma şansı bulunmamaktadır. Bu gerçeğe karşın bu güne
kadar okullarımızda bir afet yönetim sistemi kurulamamış önleme ve risk
azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme faaliyetlerini kapsayan strateji
ve eylem planları hazırlanamamıştır.
2
Ülkemizde
mevcut
güçlendirilmeye
okullarımızın
ihtiyaç
duyması
%
64’ünün
dikkate
depremlere
alındığında
okul
karşı
afet
yönetimlerinin süratle oluşturulması, afet ve acil durum yönetimi
planlarının ivedilikle hazırlanmasının gereği daha iyi anlaşılacaktır.
Bu açıdan Milli Eğitim Bakanlığı ile Japonya Uluslararası İşbirliği
Ajansının 2010 yılında başlatmış olduğu “Okul Tabanlı Afet Eğitimi
Projesi” ile okullarımızda afet yönetimi birimleri kurulması ve afet ve acil
durum yönetimi planlarının hazırlanması faaliyetlerine başlanmış olacaktır.
Bu kılavuz kitap okullarımızda afet ve acil durum yönetim komitelerinin
oluşturulması, afet ve acil durum planlarının hazırlanması ve etkili olarak
uygulanabilmesi/kullanılabilmesi amacına katkıda bulunmak ve yol gösterici
olmak üzere hazırlanmıştır. Kılavuzda bir takım şablon örnekler verme
yerine tanımlar, kavramlar ve genel esaslara ağırlık verilerek her okulun
bulunduğu yerde tehlike ve risklerle, var olan imkân ve kaynaklarını
dikkate alarak kendi gerçekçi planlarını hazırlamaları yaklaşımı tercih
edilmiştir.
1.1. Amaç ve tanımlar
Okullarda afet ve acil durum yönetimi planlamasının temel amacı;
afet öncesinde; afete neden olabilecek tehlike ve risklerin belirlenmesi,
mümkünse önlenmesi veya olası etkilerinin azaltılması ve olaylara karşı
3
eğitim ve tatbikatlarla tüm paydaşların hazırlıklı olmasının sağlanması ve
afetlere karşı bilinçli ve dirençli nesiller yetiştirilmesi,
afet sırasında; eğitim ve tatbikatlarla kazanılmış doğru davranış biçimleri
uygulanarak arama-kurtarma ve ilk yardım ve güvenli tahliye işlemlerinin
aksatılmadan uygulanması,
afet sonrasında ise;
olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale
ederek kayıpların en düşük düzeyde tutulması, olabilecek zincirleme
etkiler veya ikincil afetlerin önlenmesi ve okulun normal programına bir an
önce dönebilmesi için gereken iyileştirme faaliyetlerinin belirlenmesi ve
uygulanmasını sağlayacak örgütlenme modelleri ile imkân ve kaynakları
sağlamaktır.
Afet ve acil durum yönetimi planları ile ilgili tanım ve kavramlar Terimler
Sözlüğü bölümünde geniş olarak verilmiştir. Aşağıda kılavuzun daha iyi
anlaşılabilmesi için,
çok kısa olarak bazı temel kavram ve tanımlar
yeniden verilmektedir.
Acil durum: Dilimize İngilizce "emergency" sözcüğünün karşılığı olarak
girmiştir. İvedilikle müdahale etmeyi ve acil yardım faaliyetlerini
yürütmeyi gerektiren tüm olay, durum ve haller karşılığı olarak
kullanılmaktadır. Afetin meydana gelmesi hâli olarak da ifade edilebilir.
Olay
sırası
ve
sonrasında
olağanüstü
tedbirlerin
alınmasına
ve
faaliyetlerin yürütülmesine gerek duyulan geçici bir durumdur. Bazı
4
kuruluşlar acil durumu, kuruluşun kendi imkân ve kaynaklarını kullanarak
baş edebildiği olaylar olarak da tanımlamaktadır.
Acil yardım: Afetten etkilenen insanların aranması, kurtarılması, ilk
yardım ve tedavileri, tahliye, barınma, beslenme, korunma, güvenlik,
temizlik,
haberleşme,
psikolojik
destek
gibi
hayati
ihtiyaçlarının
karşılanması ve afetin salgın hastalıklar, yangınlar, seller gibi zincirleme
etkilerini önlemek için yapılan yardım ve faaliyetlerdir.
Afet: İnsanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal
yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak
toplulukları etkileyen ve etkilenen topluluğun kendi imkân ve kaynaklarını
kullanarak üstesinden gelemeyeceği, doğal, teknolojik veya insan kökenli
olayların sonuçlarına afet denilmektedir.
Afet ve acil durum yönetimi: Afetlerin önlenmesi ve zararlarının
azaltılması amacıyla bir afet olayının öncesi, sırası ve sonrasında yapılması
gereken çalışmaların, planlanması, yönlendirilmesi, koordine edilmesi,
desteklenmesi
ve
uygulanabilmesi
için
toplumun
tüm
kurum
ve
kuruluşlarıyla, kaynakların bu ortak hedefler doğrultusunda yönetilmesini
gerektiren çok geniş bir kavramdır. Başka bir ifadeyle: afetlerin
önlenmesi ve zararlarının azaltılabilmesi için, afete yol açabilecek tehlike
ve risklerin iyi bilinmesini ve bu tehlike ve riskleri, olaylar olmadan önce
önleyecek önlemlerin, en akılcı yol ve yöntemlerle ortadan kaldırılmasını
veya yol açabilecekleri olumsuz etkilerin azaltılmasını ve olaylara
zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edilmesini gerektiren topyekûn
5
bir mücadele sürecidir. Bu süreç içerisinde, en sade bireyden en yetkili
makamlara kadar, herkese görev ve sorumluluk düşmektedir.
Afet planlaması: Afetlerin önlenmesi, risklerinin azaltılması ve afet
meydana geldiğinde olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale
edilebilmesi amacıyla hazırlanan kısa, orta ve uzun vadeli politika, strateji
ve eylemleri belirleyerek uygulama planlarının temelini oluşturan bir
stratejik planlama sürecidir. Ana hatlarıyla; önleme ve risk azaltma,
afete müdahale ve iyileştirme planları adları altında afet öncesinde
hazırlanması gereken planlara verilen genel isimdir. Bu tür planlara risk
azaltma strateji ve eylem planları adı da verilebilmektedir.
Afet riski: Belirli bir tehlikenin gerçekleşmesi veya olayın meydana
gelmesi hâlinde insanlara, insan yerleşmelerine ve doğal çevreye, bunların
zarar
veya
hasar
görebilirlikleri
ile
orantılı
olarak
verebileceği
kayıplardır. Sigortacılık ve mühendislikte risk, “kayıp olasılığı” olarak
tanımlanabilir.
Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, riskten veya kayıp olasılığından
bahsedebilmek için;
► Belirli büyüklükte bir tehlike veya olayın varlığı,
► Bu tehlikeden etkilenecek varlıkların mevcudiyeti,
► Bu varlıkların tehlike veya olaydan etkilenme oranları veya zarar
görebilirliklerinin
6
bilinmesi veya tahmin edilmesi gerekmektedir.
Afet Risk Yönetimi:
değerlendirilmesi,
Afet öncesi, sırası ve sonrasında; risklerin
önlenmesi,
olası
zararlarının
azaltılması
ve
yol
açabileceği olumsuz etkilerin bir an önce ortadan kaldırılabilmesi için
gerekli hazırlıkların yapılmasını sağlayan sürekli, sürdürülebilir ve
sistematik yöntem ve uygulamalar süreci olarak tanımlanabilir.
İkincil afet: Bir afet sonrasında onun etkisi veya tetiklemesi sonucunda
meydana gelen ve yeni afetlere yol açabilen olay veya olaylar zinciri.
Depremler, seller, fırtına ve tayfunlar genel olarak, yangınlar, salgın
hastalıklar, heyelanlar, ekonomik ve sosyal yıkımlar gibi ikincil veya
zincirleme afetlere yol açabilirler.
Tehlike: Can ve mal kayıpları, yaralanmalar, fiziksel, sosyal, ekonomik ve
çevresel zarar ve kayıplara yol açma potansiyeli bulunan olaylara verilen
genel addır.
Toplumlar için tehlike oluşturan dört ana olay türünü aşağıdaki gibi
tanımlamak mümkündür.
1) Doğa kaynaklı olaylar: Deprem, kuraklık, sel, çığ, fırtına,
tayfun vb.
2) Şiddete dayalı olaylar: Savaş, terör, iç çatışmalar vb.
3) Bozulmaya dayalı olaylar:
Erozyon,
çevre kirlenmeleri,
ekonomik ve sosyal bozulmalar vb.
7
4) Eğitim eksikliği ve yetersizliklere dayalı olaylar: Teknolojik
kazalar, trafik kazaları, yangınlar vb.
Zarar görebilirlik: Genel anlamda zarar görebilirliği; fiziksel, sosyal,
ekonomik, kültürel, kurumsal ve çevresel faktör veya süreçlere bağlı
olarak var olan tehlikelerin olumsuz sonuçlarını artıran faktör veya
süreçler olarak tanımlayabiliriz.
Önleme:
Zarar ve kayıplara yol açabilecek bir tehlike veya tehditin
meydana gelmesini önleyecek faaliyetler olarak ifade edilmektedir.
Zarar azaltma: Meydana gelmesi önlenemeyen bir tehlike veya tehditin
yol açabileceği zarar ve kayıpları önleyecek veya etkilerini azaltacak
yapısal veya yapısal olmayan önlemlerin alınması sürecidir.
1.2. Planlama esasları
Planlama, ne yapmak istediğinizin ve bunu nasıl, hangi imkân ve kaynakları
kullanarak yapacağınızın belirlenmesi demektir. Hangi amaçla olursa olsun
bir planlama faaliyeti;
 Öncelikle sorunlar ve ihtiyaçların belirlenmesi,
 Uygulanması
mümkün
olan
çeşitli
eylem
düzenlenmesi,
 İmkân, fırsat ve kaynakların belirlenmesi,
8
yollarının
tartışılıp
 Mevcut imkân ve kaynaklarla gerçekleştirilmesi mümkün olan eylem
yollarının belirlenmesi,
 Amaca ulaşmak için gereken insan gücü, malzeme kaynakları ve
örgütlenme şeklinin belirlenmesi,
 Ölçülebilir
göstergeler
belirleyerek
eylemlerin
izlenmesi
ve
gerektiğinde yeni düzenlemeler yapılması,
gibi bir çok faaliyeti kapsamaktadır.
Afet planlaması kavramı da genel olarak yukarıdaki ana faaliyetleri
kapsayacaktır. Kapsamlı bir planlama olan afet ve acil durum yönetimi
planlaması kavramının daha iyi anlaşılabilmesi için planın uygulama
zamanlarına göre aşağıdaki şekilde bölümlere ayrılması da mümkündür.
a- Önleme ve risk azaltma planlaması
Adından da anlaşılacağı üzere afet öncesinde ve afet planlaması genel
çerçevesi içersinde öncelikle hazırlanması gereken bu plan aşağıdaki
hususları içermelidir:
 Okul
ve
çevresindeki
tehlikelerin
belirlenmesi,
analizi
ve
değerlendirilmesi,
 Okul nüfusu, yapı, alt yapı ve insan faaliyetleri envanterinin
çıkarılması,
 Fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel zarar görebilirliklerin
(etkilenme oranları) belirlenmesi,
9
 Risklerin belirlenmesi,
 Ölüm ve yaralanma riskleri,
 Tehlikenin yol açabileceği zincirleme veya ek tehlike ve riskler,
 Fiziksel riskler (yapı, altyapı, elektrik, mekânik tesisat ve okul
donanımının riskleri)
 Sosyal, psikolojik ve ekonomik riskler,
 Çevresel riskler,
o Afet senaryolarının hazırlanması,
o İmkân ve kaynaklarla güçlü ve zayıf yönlerin, fırsat ve
tehditlerin belirlenmesi (SWOT analizi),
o Risk azaltma stratejilerinin belirlenmesi ve maliyet fayda
analizleri,
o Yasal, kurumsal ve finansal olanakların belirlenmesi,
o En akılcı stratejik amaç hedef ve eylemlerin belirlenmesi ve
uygulanması,
o Performans
kriterleri
ile
izleme
ve
değerlendirme
yöntemlerinin belirlenmesi,
o Uygulamanın izlenmesi, aksayan yönlerin belirlenmesi ve
gerekiyorsa planın güncelleştirilmesi.
Önleme ve risk azaltma süreci şematik olarak aşağıdaki şekilde
gösterilmiştir.
10
RİSK YÖNETİM MODELİ
TEHLİKENİN
RİSKİN
BELİRLENMESİ
BELİRLENMESİ
ZARAR GÖREBİLİRLİĞİN
BELİRLENMESİ
KAYIPLARIN
BELİRLENMESİ
ZAYIF YÖNLERİN
STRATEJİ ve POLİTİKALARIN
BELİRLENMESİ
BELİRLENMESİ
Şekil 1: Risk Yönetim Modeli
Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere önleme ve risk azaltma
planlaması afet ve acil durum yönetim sisteminin temelini oluşturmakta ve
gerek müdahale ve gerekse iyileştirme planlarının gerçekçi olarak
hazırlanabilmesi
için gerekli olan ana girdileri (afet senaryoları)
sağlamaktadır. Bu tür bir senaryo olmadan müdahale ve iyileştirme
planları hazırlamak, başımıza gelecekleri tahmin etmeden uygulama şansı
olmayan
planlar
hazırlamaktır.
Ayrıca
bu
plan
içersine
hazırlık
aşamasındaki faaliyetler de dahil edilmelidir.
b- Müdahale planlaması
Ülkemizde yaygın olarak acil durum planlaması adı ile tanınan müdahale
planının ana amacı; acil durum veya afet sonucu oluşan olaylara zamanında
hızlı ve etkili olarak müdahale ederek can kaybı ve yaralanmaların
11
artmaması, afetin neden olabileceği yangınlar, patlamalar, salgınlar gibi
ek tehlike ve risklerle can ve mal kaybının büyümemesi ve okulun normal
faaliyetlerine bir an önce dönebilmesi için gerekli tüm faaliyetlerin;
-
hangi örgütlenme şekliyle,
-
kimler tarafından,
-
ne zaman,
-
hangi görev ve yetkiyle,
-
hangi kaynaklar kullanılarak
yürütüleceğini açıkça tanımlayan bir belgedir.
c- İyileştirme planlaması
Afet veya acil durumların neden olduğu fiziksel, eğitsel, yönetsel,
psikolojik, sosyal ve çevresel kayıp ve zararların hangi imkân ve kaynaklar
kullanılarak nasıl giderilebileceğini, afetin fırsata dönüştürülerek okul ve
çevresinin nasıl daha güvenli ve emniyetli bir hâle getirilebileceğini,
okulun normal faaliyetlerine bir an önce dönebilmesini ve eğitim
kalitesinin yükselmesini sağlayan planlama türüdür.
Afet planları uygulamada çok sık görüldüğü gibi bir kez hazırlanıp daha
sonra unutulan belgeler olmamalıdır. Başka bir ifadeyle afet planlaması
bir plan elde etmek için bir kez yapılan bir çalışma olmayıp gerçek
olaylardan elde edilen dersler, eğitim ve tatbikatlar sırasında görülen
eksiklikler dikkate alınarak sürekli geliştirilmesi ve güncelleştirilmesi
12
gereken belgelerdir. Afet planlaması bir eylem değil bir süreçtir ve
zaman içersinde afet türlerinin, büyüklüklerinin ve sıklıklarının değişimi,
bilim ve teknolojideki yeni gelişmeler, imkân ve kaynaklardaki artışlara
bağlı olarak sürekli güncellenmelidir.
Afet planlarında dikkate alınması gereken ana özellikleri aşağıdaki gibi
özetlemek mümkündür.
-
Gerçekçi ve kabul edilebilir olmalıdır.
-
Gerçekçi afet senaryoları esas alınarak hazırlanmalıdır.
-
Farklı gruplar ve kuruluşlar arasında en uygun yardımlaşma,
işbirliği ve koordinasyon esaslarını belirlemelidir.
-
Görev,
yetki
ve
belirsizlik, görev
sorumluluklar
açıklıkla
belirtilmeli,
girişimleri ve tekrarlanmalara fırsat
verilmemelidir.
-
Yönetim, komuta ve kontrol mekanizmalarının ve bilgi akışının
nasıl olacağı açıklıkla belirlenmeli ve yönetim karmaşasına
neden olunmamalıdır.
-
Yeni kaynak ve yeni kuruluşlara ihtiyaç gösteren belgeler
yerine, mevcut imkân ve kaynaklarla neler yapılabileceğini,
ilave imkân ve kaynakların gerçekçi olarak nereden ve nasıl
karşılanacağını gösteren belgeler olmalıdır.
Okul afet ve acil durum yönetiminin ana paydaşları; okul yöneticileri,
öğretmenler, veliler, okul çalışanları, öğrenciler, okul servis sürücüleri
olarak tanımlanabilir.
13
1.3. Kurumsal yapılanma
Okullarda afet ve acil durum yönetim sistemi oluşturabilmek afet
planlaması ve afetlerle ilgili çalışmaları yürütebilmek için öncelikle afet
veya acil durumu gerektiren sürecin hangi safha veya aşamalardan
oluştuğunu dikkate almak gerekmektedir. Bu safhalar afet döngüsü veya
zinciri adı verilen aşağıdaki şekilde şematik olarak gösterilmiştir.
Şekil 2: Okul İçin Afet Yönetimi Döngüsü
Yapılan faaliyetlerin birbirleriyle iç içe girmiş, birbirlerini takip etmek
zorunluluğu olan ve bir önceki safhada yapılan çalışmaların büyük ölçüde
bir sonraki safhada yapılacak olan çalışmaların başarısını etkilemesi ve bu
nedenle de süreklilik göstermesi nedenleriyle bu şekle afet döngüsü veya
14
zinciri adı verilmiştir. Oklar afet ve acil durum yönetim sisteminin bir
süreç olduğunu ve sistemin eğitim, tatbikatlar ve meydana gelen
olaylardan elde edilen derslerle sürekli geliştirilmesi gerektiğini ifade
etmektedir. Şekilden de görüleceği üzere, safhalardan üstteki ikisi
afetler olmadan önce, alttaki ikisi ise afet anında ve sonrasında yapılan
faaliyetlerdir.
Afet planlaması ve yönetiminde temel esas; tehlikelerin, risklerin,
imkân ve kaynakların doğru ve kapsamlı olarak belirlenmesi, gerekli
önlemlerin
alınması,
bütün
safhalarda
yapılması
gereken
işlerin
belirlenmesi ve tüm paydaşların afet öncesi, sırası ve sonrasındaki
faaliyetlere etkin katılımlarının sağlanmasıdır. Bu husus, okul afet
yönetiminin öncelikle sağlaması gereken temel görevidir ve kurumsal
yapılanma oluşturulurken mutlaka dikkate alınmalıdır. Bu nedenle sistemin
farklı
safhalarında
ele
alınması
gereken
ana
faaliyetler
aşağıda
özetlenmiş detaylı bir şekilde ise ilgili bölümlerde anlatılmıştır.
Önleme ve Risk Azaltma Safhası: Mümkünse afet tehlikesi ve riskinin
önlenmesi veya büyük kayıplar doğurmaması için alınması gereken yapısal
ve yapısal olmayan tüm önlemler ve faaliyetler bu safhada yapılmalıdır.
Yapısal ve yapısal olmayan faaliyetler Ek.1 de verilmektedir.
Bu safhada, yukarıda belirtildiği gibi zarar ve kayıplara yol açabilecek
tehlikelerin, tehditlerin,
risklerin belirlenmesi, bu risklerin önlenmesi
veya olabilecek olumsuz etkilerinin azaltılması amacıyla risk azaltma
15
strateji ve eylem planlarının hazırlanması ve uygulanması yapılması
gereken çalışmaların başında gelmektedir.
Hazırlık Safhası: Önleme ve risk azaltma safhasında yapılan çalışmalar
ve alınan önlemlerle olayların durdurulması veya önlenmesi her zaman
mümkün olmayacağı için, hazırlık safhasında öğrenci, öğretmen ve
çalışanların canı ve malı ile milli servetleri, afetlerin yıkıcı etkilerinden
koruyacak
bazı
faaliyetlerin
yürütülmesi
zorunlu
olmaktadır.
Bu
faaliyetler arasında;
-
afete müdahale ve iyileştirme planlarının hazırlanması,
-
bu
planlarda
görev
alacak
kişiler
(öğretmenler,
öğrenciler,
çalışanlar ve veliler) için eğitim ve tatbikat programlarının
hazırlanması ve uygulanması,
-
ihtiyaç duyulan araç-gerecin temini,
-
okul içi haberleşme, bilgi ve iletişim sistemlerinin geliştirilmesi,
-
yangın alarm ve erken uyarı düzeneklerinin kurulması,
gibi faaliyetler yer almaktadır.
Hazırlık safhasındaki faaliyetler yalnızca afetin alarm süresi içerisinde
yapılan kısa süreli faaliyetler olarak görülmemelidir. Bu faaliyetler, olayın
yıkıcı etkilerini azaltacak, can, mal ve milli serveti koruyacak uzun ve kısa
süreli birçok faaliyeti de içerebilir. Bu yönüyle önleme ve risk azaltma
aşamasında belirtilen faaliyetlerle iç içe girmişlerdir.
16
Müdahale Safhası: Bir afetin oluşunu takip eden ve afetin oluşundan
hemen sonra başlayarak afetin neden olduğu hasar ve kayıplara bağlı
olarak birkaç günlük bir süre içerisinde yapılan faaliyetlerdir.
Bu faaliyetlerin ana hedefi, mümkün olan en kısa süre içerisinde en fazla
insanın hayatını kurtarmak ve ilk yardımı yapmak; yangın, patlama,
elektrik ve gaz sızıntıları gibi ek riskleri önlemek, binayı güvenli bir
şekilde tahliye etmek, ailelerle irtibat kurarak imkân varsa öğrencileri
ailelerine teslim etmek veya açıkta kalanların barınma, korunma, ısınma,
yiyecek, giyecek gibi hayati ihtiyaçlarını en kısa süre içerisinde ve en
uygun yöntemlerle karşılamaktır. Etkin bir müdahale için okul müdür
yardımcısının başkanlığında, her tür haberleşme imkânına sahip bir
yönetim merkezinin kurulması gerekebilir.
Müdahale faaliyetleri; afet
veya olayın türü, süresi, büyüklüğü, etki alanı, yol açtığı zarar ve kayıplar
dikkate alınarak yürütülmelidir.
İyileştirme
Safhası:
İyileştirme faaliyetleri genel olarak arama-
kurtarma ve ilk yardım faaliyetlerinin hemen sonrasında başlar. Bu
faaliyetlerin hazırlık faaliyetleri sırasında planlanması, etkin olarak
uygulanabilmesi için gerekli olmaktadır. İyileştirme faaliyetleri uzun
sürelidir ve okullar eğitime başladıktan sonra da devam eder.
İyileştirme faaliyetleri ana hatlarıyla aşağıdaki dört farklı alanda
yürütülmektedir.
a. Fiziksel (yapısal) iyileştirme faaliyetleri
17
b. Yönetsel iyileştirme faaliyetleri
c. Eğitim ortamının iyileştirilmesi faaliyetleri
d. Psiko-sosyal destek faaliyetleri
Afet ve acil durum yönetim sisteminin yukarıda açıklanan temel özellikleri
dikkate alındığında etkin, sürekli ve sürdürülebilir kurumsal yapılanmalar
oluşturulmadan afetler ve acil durumlarla baş edebilmek mümkün
olmayacaktır.
Okullarda afet yönetimi komite veya birimlerinin oluşturulmasının temel
gerekçeleri aşağıdaki gibidir.
► Okullar her an her türlü olayın meydana gelebildiği mekânlardır.
► Çocuklar afetlere karşı hassas ve kolay zarar görebilir grupların
başında gelmektedir.
► Çocuklar
ülkelerin
gelecekteki
hazineleridir
ve
mutlaka
korunmalıdırlar.
► Çocuklardan büyüklerin eğitiminde ve ailelerin bilgilendirilmesi ve
bilinçlendirilmesinde yararlanılabilir.
► Öğretmenler toplumda değişim ve gelişimin öncüleridirler. Bu
yönleriyle
toplumda
afetlere
karşı
bir
güvenlik
kültürü
oluşturulmasında öncü unsurlardır.
► Okullar
toplumların her konuda eğitim
ve
gelişiminin odak
noktalarıdır.
► Gerektiğinde acil barınma yeri olarak da kullanılabilirler.
18
Okul afet yönetiminin ana amacını ise;
 Katılımcı
bir
yaklaşımla
okulu
etkileyebilecek
tehlike
ve
tehditlerle riskleri belirlemek ve değerlendirmek,
 İmkân varsa bu tehlike ve riskleri önlemek veya etkilerini
azaltacak yapısal ve yapısal olmayan önlemleri olaylar olmadan
önce almak,
 Okul yöneticileri, öğretmenler, öğrenciler, çalışanlar ve velilerin
afet öncesi, sırası ve sonrasındaki davranış esasları konularında
eğitilmelerini ve olaylara karşı hazırlıklı olmalarını sağlamak,
 Bir olayla karşılaşıldığında olaya zamanında, hızlı ve etkili
olarak müdahale edebilmek, kaos ortamının oluşmasını, can ve
mal kaybının artmasını önlemek,
 İyileştirme faaliyetlerini ivedilik ve etkinlikle yürüterek okulun
bir
an
önce
normal
faaliyetlerine
dönebilmesini
sağlamak,
şeklinde özetlemek mümkündür.
Bu amaçları gerçekleştirmek için atılması gereken temel adımlar;
 Önleme,
 Korunma ve risk azaltma,
 Hazırlık ve erken uyarı,
 Olaylara zamanında, hızlı ve etkili müdahale,
 İyileştirme
olarak özetlenebilir.
19
Okul afet yönetiminin kurumsal yapıları ve örgütlenme modelleri, karşı
karşıya bulundukları tehlike ve risklerinin çeşidi, büyüklükleri, sıklıkları,
yol açabilecekleri zincirleme etkiler dikkate alınarak modüler bir şekilde
belirlenmelidir. Bu yapılanmada önceden belirlenmiş katı ve değişmez
şablonlar yerine esnek ve ihtiyaca göre değişebilen örgütlenmeler esas
alınmalıdır.
Bu konuda bir kurumsal yapılanma modeli örneği aşağıdaki
şekilde verilmektedir.
Şekil 3: Kurumsal Yapılanma Örneği
Bu şekilden de görüleceği üzere okullarda afet yönetim komitelerinin ana
çerçevesini; planlama ve hazırlık, risk yönetimi, müdahale, kaynak temini
ve lojistik destek gibi dört temel grup oluşturmaktadır. Müdahale grubu
bir olay meydana geldiğinde olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak
müdahale etmesi gereken arama-kurtarma ve ilk yardım, yangın, tahliye-
20
güvenlik ve aile ilişkileri, tespit, onarım ve iyileştirme gibi alt hizmet
gruplarından oluşabilir. Okul afet ve acil durum komitelerinin kurulması;
 okulu etkileyebilecek tehlike ve risklerin tür, büyüklük ve
sıklıkları,
 okulun öğrenci sayısı, türü, imkân ve kaynakları,
 okul binaları ve müştemilatının
fiziksel özellikleri ve çevre
koşulları,
 okul, aile ve yerel yönetim ilişkileri,
gibi bir çok değişkene bağlı olduğu için bu kılavuzda standart komite
örnekleri önermek yerine, sorun ve çözüm yaklaşımları verilerek, her
okulun kendi tehlike ve riskleri ile imkân, kaynak ve önceliklerini esas
alarak kendi okulları için en doğru komiteyi oluşturmalarının daha doğru
olacağı düşünülmüştür.
Okul afet yönetimi komiteleri veya kurulları aşağıdaki kişilerden
oluşturulabilir.
Başkan: Okul Müdürü,
Başkan Yrd : İlgili Müdür Yrd.
Üyeler: Öğretmenler arasından seçilen en az 3 kişi,
Okul Aile Birliği ve Okul Koruma Dernekleri,
Başkanları veya görevlendirecekleri 2 kişi,
Sivil savunma kolu veya izcilik kolu yetkilisi,
Okul idari görevlisi,
21
Varsa öğrenci temsilcileri.
Bu komitede okul müdürünün bizzat bulunması afet ve acil durum
planlaması ve afete etkili müdahale çalışmalarının başarılı olması için
gerekli görülmektedir.
1.4. Görev, yetki ve sorumluluklar
Okul afet yönetimi komitesinin ana görevleri:
 Afet öncesinde okulun tehlike ve risk azaltma planı ile müdahale ve
iyileştirme planlarını yapmak ve okulun güvenliğini sağlamak,
 Planda yer alacak görev gruplarını ve bu grupların görev yetki ve
sorumluluklarını belirlemek,
 Gruplarda görev alacak kişileri ve grupların çalışma esaslarını
belirlemek (öğretmen komite üyeleri bilgi ve deneyimleri dikkate
alınarak
grup
veya
alt
grup
sorumlusu
olarak
ta
görevlendirilebilirler.),
 Afet yönetimi konusunda öğretmenler, çalışanlar, veliler ve
öğrenciler için uygulanacak eğitim programlarını belirlemek ve
uygulanmasını sağlamak,
 Masa başı ve saha tatbikatları düzenlemek,
 Tatbikat, günlük olaylar ve karşılaşılan afetlerden elde edilen
derslerin ışığı altında planları güncelleştirmek,
 Görev gruplarının ihtiyaç duyacağı ekipman, malzeme, yayın ve insan
gücü desteğini sağlamak,
22
 Afet ve acil durum planlaması ve yönetimi konularında ilgili
üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler, gönüllü
kuruluşlar ile yakın işbirliği yapmak, eğitim ve lojistik destek
sağlamak,
 Afet anı ve sonrasında en kısa süre içersinde doğru bilgilere
ulaşarak grupların olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale
etmelerini sağlamak, gerekiyorsa tahliye veya yerinde sığınak
kararı vermek ve olayı yönetmek,
 Gerektiğinde itfaiye, polis, ambulans, arama- kurtarma ekipleri gibi
kurum ve kuruluşlardan yardım istemek ve olay hakkında yetkili
makamları bilgilendirmek,
 Planı gözden geçirmektir.
Afet ve acil durum yönetim sistemi içersinde sınıf öğretmenlerinin afet
öncesi, sırası ve sonrasındaki başlıca görevleri:
Afet öncesinde:
-
Okul afet ve acil durum planları hakkında bilgi sahibi olmak ve
öğrencileri bu planlarla farklı afet türleri karşısındaki davranış
kuralları konusunda bilgilendirmek ve bilinçlendirmek,
-
Sınıflarında tehlike avı yaklaşımını kullanarak yapısal olmayan
tehlike ve riskleri belirlemek, bunların önlenmesi veya etkilerinin
azaltılabilmesi için önlemler almak veya okul afet yönetimi
komitesine bildirmek,
23
-
Öğrencilerde afetlere direnç ve güvenlik kültürü oluşturmak
amacıyla
uygulamalı
afet
eğitimi
faaliyetlerini
aksatmadan
yürütmek,
-
Afetlerle ilgili özel gün ve haftalarda veliler ve öğrencilerle
toplantılar yaparak afete hazırlık, afet risklerinin azaltılması gibi
konularda okul, aile ve toplum için önemli olabilecek konularda
bilgilendirme ve bilinçlendirme faaliyetleri yürütmek.
Afet sırasında:
-
Eğitim ve tatbikatlarla belletilmiş farklı afet türleri karşısında
doğru davranış kurallarının uygulanmasını sağlamak (depremler
sırasında; çök, kapan, tutun veya tahliye sırasında; koşma, konuşma,
itişme, geri dönme gibi.),
-
Varsa yaralı öğrencilere ilk yardım yapmak ve yönetimi ivedilikle
bilgilendirmek,
-
Korku ve paniğe kapılan öğrencileri sakinleştirmek ve olan olay
hakkında bilgi vermek,
-
Okul
afet
yönetiminin
tahliye
veya
yerinde
sığınak
kararı
sonrasında tahliye planına uygun olarak öğrencileri sevk etmek ve
güvenli toplanma alanına götürmek,
-
Öğrenci
mevcudu
ve
veli
haberleşme
listelerini
yanında
bulundurmak,
-
Öğrencilerin velilerine veya yetkililere teslim edilene kadar
başlarından ayrılmamak.
24
Afet sonrası okul yeniden açıldığında:
-
Öğrencilere yumuşak yaklaşarak onları dinlemek, gözlemek, afet
sonrasında yaşamış oldukları psikolojik sorunları anlamaya çalışmak,
-
Sorunlu olarak değerlendirdikleri öğrenciler için profesyonel
destek sağlamak,
-
Öğrencilere güven duygusu aşılamak, örneğin okullarının yetkili
teknik heyetler tarafından kontrol edilmiş olduğunu, olabilecek
artçı depremler karşısında korku ve paniğe kapılmalarına gerek
olmadığını, aslında korku ve paniğin can güvenlikleri açısından çok
daha tehlikeli olduğunu, yapılacak en doğru hareketin eğitim ve
tatbikatlarda
yapıldığı
gibi
“çök-kapan-tutun”
hareketini
tekrarlama olduğunu vurgulamak,
-
Öğrencilere depremlerin oluşumu, nedenleri, ülkemizin deprem
tehlikesi, depremler sırasında sınıfta, teneffüste, yolda, evde,
çarşıda nasıl davranmaları gerektiği konusunda her fırsatta bilgiler
vermek,
-
Öğrencilere
sınıfta,
koridorlarda,
teneffüste,
bahçede,
laboratuvar, spor salonu, kantin ve tuvaletlerde tehlikeli olabilecek
yerler ve davranışlar hakkında bilgi vermek, bu konuda tehlike avı
uygulamaları yapmak,
-
Deprem sonrasında çıkan söylenti, dedikodu ve yetkililer tarafından
onaylanmayan
medya
açıklamaları
hakkında
öğrencileri
bilgilendirmek,
-
Öğrencilere öğretmenlerine, okul yöneticilerine, yerel yöneticilere
ve devlet yöneticilerine karşı güven duygusu aşılamak,
25
-
Öğrencilere afete uğramış kişilere yardım etmenin, afetler
sonrasında toplum olarak bütünleşmenin bir erdem ve özveri işi
olduğunu öğretmek ve bu konularda resim ve kompozisyon
yarışmaları düzenlemek,
-
Öğrencilere başta depremler olmak üzere tüm afetleri önleme,
olabilecek etkilerini azaltma ve sonuçlarını süratle gidermenin
mümkün olduğunu örneklerle anlatmak ve öğrencilerde güven ve baş
edebilme duygusu yaratmak.
1.5. Bütçe ve diğer kaynakların kullanımı
Okulların hemen hemen hiçbirinde afet ve acil durum planlaması, yapısal
ve yapısal olmayan tehlikelerin azaltılması faaliyetleri için ayrılmış bir
ödenek bulunmamaktadır. Bu durumda okul afet ve acil durum yönetimi
komitelerinin yapması gereken en önemli faaliyet, iyi hazırlanmış ve
öncelikleri iyi belirlenmiş önleme ve risk azaltma planları, müdahale ve
iyileştirme planlarının uygulanabilmesi için ihtiyaç duydukları ödenekleri
ilgili makamlardan talep etmek olacaktır. Genellikle pek çalışmayan bu
yöntemin dışında, il özel idareleri ve belediyeler gibi yerel yönetimlerden
destek aramak, okul aile birlikleri ve koruma dernekleri kanalıyla imkânı
olan velilerin katkısını sağlamak yolları da denenmelidir. Bu konuda
unutulmaması gereken ana husus, onarım ve güçlendirme gibi yapısal
önlemler dışında kalan önleme ve risk azaltma faaliyetlerinin genellikle
büyük bütçelere ihtiyaç duymadığı hususudur. Özellikle imkân ve
kaynakların elverdiği ölçüde doğru belirlenmiş öncelikler esas alınarak
26
kademeli olarak uygulanacak planların başarı şansının daha çok olduğu
unutulmamalıdır.
1.6. İşbirliği ve koordinasyon
Afet ve acil durum yönetimi, günlük yaşamda her gün karşılaştığımız
emniyet, trafik, sağlık, itfaiye gibi toplumun önceden organize olmuş
kuruluşları tarafından rutin olarak yürütülen, münferit olayların yönetim
şeklinden çok farklıdır.
Afet ve acil durum yönetimi; gerek önleme ve risk azaltma ve gerekse
olaya müdahale ve iyileştirme aşamalarında toplumun tüm imkân ve
kaynaklarının ortak amaçlar doğrultusunda kullanılmasını gerektirdiği için,
yapılacak her faaliyetin etkin bir şekilde yönlendirilmesi, koordine
edilmesi
ve
oluşturmaktadır.
işbirliği
Sağlıklı
içersinde
bir
yürütülmesi
işbirliği
ve
etkili
sistemin
bir
temelini
koordinasyon
sağlanmadan yapılan faaliyetler afet öncesinde, kaynak ve zaman israfına,
afet sonrasında ise ilk günlerde tam bir kaos'a, daha sonra ise büyük
ölçüde kaynak ve zaman israfına neden olmaktadır. Bu gerçek okul afet ve
acil durum yönetimleri için de geçerlidir. Okulların afet ve acil durum
planlarını etkili olarak uygulayabilmeleri için yörelerindeki kamu kurum ve
kuruluşları, yerel kuruluşlar, özel sektör ve gönüllü kuruluşlarla yakın
işbirliği içersinde olmaları kaçınılmazdır.
27
1.6.1. Kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği
Okul afet ve acil durum yönetimleri, afet yönetim sisteminin her
safhasında kapasitelerini aşan her durumda ilgili kamu kurum ve
kuruluşlarından yardım istemek zorundadır. Yardım istenecek kurum ve
kuruluşların listesi Ek.2 de verilmiştir. Okullar hangi tür olayda, hangi
düzeyde ve hangi kamu kurum ve kuruluşundan yardım isteyeceklerini
kendi müdahale planlarında açıklıkla belirlemek zorundadır.
1.6.2. Özel sektör ve gönüllü kuruluşlarla işbirliği
Yukarıda da belirtildiği üzere okullar afet öncesinde önleme ve risk
azaltma planlarında belirledikleri eylemlerin gerçekleştirilebilmesi için
ihtiyaç duydukları mali ve insan gücü desteğini sağlamak için öncelikle
yörelerindeki özel sektör kuruluşları ve gönüllü kuruluşlarla yakın temas
ve işbirliği içersine girmeli ve bu kuruluşların desteğini sağlayabilmelidir.
Unutulmamalıdır ki yapılmak istenen faaliyet onların çocuklarının da can
ve mal güvenliğini sağlamak amacına yönelik olacaktır.
Afet sonrasında ise yöredeki arama-kurtarma, ilk yardım, tıbbi ve
psikolojik
yardım
gibi
konularda
destek
verebilecek
sivil
toplum
kuruluşlarıyla protokoller imzalanarak işbirliği içersine girilmesi de ihmal
edilmemelidir.
28
2. AFET ÖNCESİNDE
2.1. Önleme ve Zarar Azaltma
Afet ve acil durum yönetim sisteminin temel amacı; afetler olmadan önce
yapılacak çalışmalar ve alınacak önlemlerle meydana gelebilecek olayları
ve olayların neden olabileceği olumsuz sonuçları önlemek veya azaltmak ve
olaylara karşı hazırlıklı olunmasını sağlamaktır. Risk azaltma faaliyetleri
olarak da adlandırılan bu faaliyetler afet ve acil durum yönetim sisteminin
hemen her safhasında uygulanabilen faaliyetlerdir ve mutlaka afet
öncesinde planlanması ve etkin olarak uygulanması gereklidir. Okul afet ve
acil durum yönetim kurullarının birinci görevi bu faaliyetleri belirlemek ve
etkin olarak uygulayabilmek için “Okul Önleme ve Zarar Azaltma
Strateji ve Eylem Planlarını” hazırlamak olmalıdır. Bu tür planlar
yukarıda belirtilen temel hedefleri gerçekleştirmek amacıyla belirlenecek
olan ana stratejiler ve bu stratejileri gerçekleştirecek eylemleri
belirleyen planlardır. Başka bir ifadeyle bu planlar; afetlere dirençli ve
baş edebilir bir okul oluşturmak için kısa, orta ve uzun vadeli temel ilke ve
stratejileri, eylem ve öncelikleri, performans ölçütlerini, hedeflere
ulaşabilmek için izlenecek yöntemler ve kaynak dağılımlarını içeren
plandır. Stratejik planlar stratejik plan hazırlama usullerine uygun olarak
hazırlanmalıdır. Stratejik bir planlama çalışması yapmak isteyen okulların
ana misyonu, “sürdürülebilir, etkin ve dinamik bir önleme ve zarar
(risk)
azaltma,
hazırlık,
müdahale
ve
iyileştirme
politika
ve
stratejileri uygulayarak, öğrencilerin, öğretmenlerin ve çalışanların
can ve mal güvenliğini sağlamak,
okulu afetlerin yıkıcı etkilerinden
29
korumak ve eğitimin bir an önce yeniden başlatılabilmesi için gerekli
çalışmaları
yapmak
öğrencilerin
ve
ve
öğrenciler
etkin
eğitim
kanalıyla
programları
velilerin
afetler
uygulayarak
konusunda
bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi faaliyetlerine katkıda bulunmak”
olarak düzenlenebilir.
2.1.1. Amaç ve kapsam
Yukarıda da belirtildiği üzere okul afet ve acil durum planlamasının afet
öncesindeki ana amacı; afet sonucu doğurabilecek tehlike ve risklerin
belirlenmesi, mümkünse önlenmesi veya olası etkilerinin azaltılması ve
olaylara karşı eğitim ve tatbikatlarla tüm paydaşların hazırlıklı olmasının
sağlanması ve afetlere karşı bilinçli ve dirençli nesiller yetiştirilmesi,
şeklinde özetlenebilir.
2.1.2. Okul ve çevresindeki tüm tehlike ve risklerin belirlenmesi
Okul afet ve acil durum yönetim komitesi oluşturulduktan sonra yapılması
gereken temel çalışma, okul ve çevresindeki tüm tehlike ve tehditleri
belirlemek ve bu tehlike ve tehditlerin, büyüklük ve sıklıkları, meydana
gelme ihtimalleri, neden olabilecekleri kayıp ve zararlar yani risklerin
neler
olabileceğinin
belirlenmesi
çalışmaları
olacaktır.
Bu
konuda
hazırlanmış olan bir tablo Ek.3 de verilmiştir. Okulun bulunduğu bölgenin
deprem tehlikesi, resmi makamlarca hazırlanmış daha büyük ölçekli bir
tehlike ve risk haritası yoksa, Mülga Bayındırlık ve İskân Bakanlığınca
hazırlanmış ve bakanlar kurulu kararıyla yürürlüğe girmiş olan 1996 tarihli
30
“Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası”ndan alınabilir. Sel, taşkın, heyelan ve
diğer afetlerle ilgili bilgiler ise İlin Afet ve Acil Durum Yönetimi
Müdürlüklerinden elde edilebilir. Okulun içersinde bulunduğu bölge
hakkında yukarıdaki genel bilgiler elde edildikten sonra, okulun yakın
civarındaki tehlike ve tehditlerle okul binaları ve okul bahçesindeki
tehlike ve tehditler için Ek.3 de verilen tehlike avı yöntemi uygulanarak
tehlikeler ve neden olabilecekleri zarar ve kayıplar, yani riskler belirlenir.
Risklerin önem ve öncelikleri ise genel olarak aşağıdaki şekilde verilen
matris değerlendirmeleri dikkate alınarak elde edilebilir. Her afet türü
için ayrı ayrı hazırlanması gereken bu tür matris değerlendirmeleri okul
ve
çevresi
için
yapılması
gereken
risk
azaltılması
çalışmalarının
önceliklerini göstermesi açısından önemli olmaktadır. Genel olarak çok
büyük ve büyük olarak değerlendirilen riskler doğal olarak daha büyük
öncelikler alacaktır.
Risk = Tehlike x Değer x Zarar Görebilirlik
Zarar Görebilirlik
Tehlike
Çok Küçük
Küçük
Orta
Büyük
Çok Büyük
Çok Yüksek
Orta
Büyük
Büyük
Çok Büyük
Çok Büyük
Yüksek
Orta
Orta
Büyük
Büyük
Çok Büyük
Orta
Küçük
Orta
Orta
Büyük
Çok Büyük
Küçük
Küçük
Orta
Orta
Orta
Büyük
Çok Küçük
Küçük
Küçük
Orta
Orta
Büyük
Şekil 4: Tehlike ve Zarar Görebilirliğe göre Risk Değerlendirmesi
31
Genel olarak çok küçük veya küçük olarak değerlendirilmiş olan riskler
kabul edilebilir riskler olarak değerlendirilir. Büyük ve çok büyük olarak
değerlendirilen riskler ise, yapısal veya yapısal olmayan önlemlerle
mutlaka azaltılması ve okul risk azaltma strateji ve eylem planı içersinde
yer alması gereken risklerdir. Afet tehlike ve risklerinin belirlenmesi
amacıyla hazırlanmış olan bir tablo da Ek.4 de verilmiştir.
2.1.3. İmkân ve kaynaklarla eksikliklerin ve önceliklerin belirlenmesi
Yukarıda planlama esasları bölümünde de belirtildiği üzere, her tür
planlama çalışmasının temelinde ihtiyaçların, önceliklerin, imkân ve
kaynakların, tehdit ve fırsatların sağlıklı olarak belirlenmesi yatmaktadır.
Afet ve acil durum planlaması çalışmalarında ise bu konu çok daha önemli
olmaktadır. Acil bir durumda kullanılabilecek kaynakların envanterinin
doğru bir şekilde çıkarılması (insan, ekipman, malzeme, parasal kaynak
vb.), belirlenen eksikliklerin öncelik sırasına göre süratle giderilmesi
çalışmalarını kapsar.
2.1.4. Okulun afete hazırlığının kontrolü
Önleme, zarar azaltma ve hazırlık faaliyetleri durağan, bir kez hazırlanıp
uygulandıktan sonra gündemden düşen faaliyetler değildir. Okullar
değişim ve gelişime açık mekânlar oldukları için karşılaşabilecekleri
tehlike, tehdit ve riskler sürekli değişebilmekte ve yeni sorunlar ortaya
çıkabilmektedir.
Bu
nedenle
önleme,
zarar
azaltma
ve
hazırlık
faaliyetlerinin ilgili görevlilerce sürekli izlenmesi ve yeni ortaya çıkan
32
tehlike ve tehditler için yeni önlemler alınması gerekmektedir. Tüm bu
faaliyetlerin periyodik olarak kontrol edilmesi, ihmal edilmemesi gereken
bir faaliyet olarak dikkate alınmalıdır.
2.1.4.1. Günlük hazırlıklar ve kontroller
Okulun emniyet ve güvenliğiyle uygun bir çalışma ortamının her gün
sağlanmış olması okul yönetiminin temel görevleri arasındadır. Ayrıca
giriş-çıkış güvenliği, tahliye yolları, sınıflar, koridorlar, kazan dairesi, spor
alanları, kantin alanı ve laboratuvarlar gibi yerlerde yeni tehlike ve tehdit
yaratabilecek değişikliklere izin verilmemesi günlük hazırlıkların ve
kontrollerin başında gelen faaliyetler arasında sayılabilir.
2.1.4.2. Periyodik güvenlik kontrolleri
Altı aydan fazla olmamak kaydıyla belirli aralıklarla afet ve acil durum
yönetimiyle ilgili yapılması gereken faaliyetelerin kontrollerinin yapılması.
2.1.4.3. Yangın söndürücü cihazlar, yangın dolabı, yangın muslukları,
yangın dedektörleri, alarm zili ve elektrik aksamı gibi donanımın
kontrolü
Bu tür teknik donanımlar teknik şartnamelerinde belirtilen süreler
içersinde mutlaka kontrol edilmeli ancak her durumda kontrollerin altı
aydan fazla olmamasına dikkat edilmelidir.
33
2.1.5.
Önleme
ve
zarar
azaltma
strateji
ve
eylem
planının
hazırlanması ve uygulanması
Bu kılavuzun birçok bölümünde belirtildiği üzere “Önleme ve zarar
azaltma strateji ve eylem planları” okulların afet ve acil durum yönetim
sisteminin ana çerçevesini oluşturan kapsamlı planlardır. Bu planlarda;
-
Okulun karşılaşabileceği doğal, teknolojik ve insan kökenli tüm
tehlike ve tehditler dikkate alınmalı, tehlike ve tehditlerle ilgili
tüm veri, bilgi ve sonuçlar dikkate alınarak kayıp ve zarar
senaryoları oluşturulmalı,
-
Afet ve acil durum yönetim sisteminin önleme ve zarar azaltma,
hazırlık, müdahale, iyileştirme olarak adlandırılan tüm evrelerinde
alınması
gereken
önlemler
ve
yapılması
gereken
çalışmalar
belirlenmeli,
-
Plan
belirli
aralıklarla
yapılacak
eğitim
ve
tatbikatlarla
öğretmenler, çalışanlar, veliler, öğrenciler, varsa gönüllü kuruluşlar
ve diğer ilgililerle paylaşılmalı ve denenmeli,
-
Gelişen veya değişen koşullar veya yaşanan olaylardan alınan
derslerle sürekli güncelleştirilmelidir.
Okul afet ve acil durum yönetimi komitesinin planlama ve risk azaltmadan
sorumlu kişileri bu planda belirlenmiş olan eylemlerin izlenmesi ve
değerlendirilmesinden sorumlu olmalı, gerektiğinde eylemi uygulamakla
görevli birim veya kişilerle yakın işbirliği içersinde çalışmalıdır.
34
2.1.6. Uygulama, tatbikatlar ve yaşanan olaylardan elde edilen
sonuçların ışığı altında faaliyetlerin güncellenmesi
Bilindiği üzere stratejik planlar, kurumların orta ve uzun vadeli amaçlarını,
temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini,
bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren
kapsamlı ve dinamik planlardır. Bu nedenle de düzenli olarak gözden
geçirilmeleri ve değişen koşullara göre uyarlanmaları gerekmektedir.
Ayrıca stratejik planlama süreci kuruluşun en üst düzey yetkilisi
tarafından tam olarak desteklenmeli ve tüm paydaşların bu sürece
katılmaları sağlanmalıdır.
ZARAR AZALTMA PLANI
Tehlike ve riskleri
önle veya azalt
Tehlikeleri
belirle
Varsa eksiklikleri
gider
Zarargörebilirlikleri
belirle
Mevcut imkan ve
kaynakları belirle
Riskleri belirle
Öncelikleri
belirle
Şekil 5: Zarar Azaltma Planı Döngüsü
35
2.2. Hazırlık
Afet öncesinde önleme ve zarar azaltma aşamasında alınan tüm önlemlere
karşın deprem, ani seller, fırtına ve tayfunlar gibi bazı tehlikeleri
önlemek ve risklerini tamamen ortadan kaldırmak mümkün olamayacağı
için
hazırlık
aşamasında
bazı
önemli
faaliyetlerin
yürütülmesi
kaçınılmazdır. Bu faaliyetlerin önemlileri aşağıda maddeler halinde
açıklanmaktadır. Bu faaliyetlerin yanı sıra okullar kazalar, kavgalar,
zehirlenmeler, küçük çaplı yangınlar gibi acil durumlarla çok sık
karşılaştıkları için gerekli hazırlık faaliyetlerini sürekli güncel ve
uygulanabilir düzeyde tutmak zorundadırlar.
Temel amaç bir afet veya acil durum meydana geldiğinde tüm paydaşların
(okul yöneticileri, öğretmenler, öğrenciler, çalışanlar ve veliler) nasıl
davranmaları, neler yapmaları gerektiğinin önceden belirlenmesi ve tüm
paydaşların bu konuda sürekli yapılan eğitim ve tatbikatlarla hazır
bulunmalarının sağlanmasıdır.
2.2.2. Afete hazırlık ve müdahale planının hazırlanması, tanıtımı,
yaygınlaştırılması
ve
görevlilerin
eğitimi,
bilgilendirilmesi
ve
bilinçlendirilmesi
Hazırlık aşamasında yapılması gereken en öncelikli faaliyet; farklı tehlike
ve riskler için müdahale planlarının hazırlanması, bu planların başta
36
öğretmenler, çalışanlar, öğrenciler, yetkili kamu kurum ve kuruluşları,
veliler olmak üzere varsa işbirliği yapılacak sivil toplum kuruluşlarına
tanıtılması ve onların görüş ve önerileri doğrultusunda yenilenmesi, planda
görev verilen kişilerin eğitim ve tatbikatlarla gelişmelerinin sağlanması,
öğrenciler
ve
veliler
için
eğitim,
bilgilendirme
ve
bilinçlendirme
programları düzenlenmesi faaliyetleridir.
2.2.3. Erken uyarı, tahliye, sığınak düzeni, koruma, kurtarma ve ilk
yardım gibi alt planların hazırlanması
Okul afete müdahale planlarında, şiddetli yağış, rüzgâr, fırtına, sel gibi
önceden tahmin edilebilen ve erken uyarı verilebilmesi mümkün olan bazı
tehlike türleri için “çök, kapan, tutun”, tahliye, geri tahliye, kilitlenme,
yerinde barınak gibi standart davranış eylem planları da olmalıdır.
2.2.4. Öğrenciler, veliler ve görev verilmemiş diğer tüm çalışanlar
için eğitim programları ve materyallerinin hazırlanması ve geliştirilmesi
Afetlerin
önlenmesi
düzenleyecekleri
ve
sürekli
risklerinin
ve
azaltılması
sürdürülebilir
konusunda
eğitim
okulların
programları
ve
materyalleri dolaylı olarak toplumda bir zarar azaltma ve güvenlik kültürü
oluşturulmasının ilk adımı olmaktadır. Bu nedenle bu tür programların
oluşturulması ve materyallerin hazırlanmasında yerel tehlike ve risklere
öncelik vermek, standart ulusal veya uluslar arası hazır materyaller
yerine yerel sorunlara öncelik veren materyaller geliştirmek tercih
edilmelidir.
37
2.2.5. Muhtarlık, belediye, ilçe veya il afet ve acil durum planları ile
işbirliği ve koordinasyonun sağlanması
Okul afet ve acil durum yönetimi planları hazırlanırken il, ilçe ve belediye
ölçeğindeki diğer acil durum planlarıyla koordinasyon sağlanmalı ve ilgili
bakanlık, kamu kuruluşları, meslek teşekkülleriyle üniversitelerin ve diğer
mahalli idarelerin görüşü alınmalıdır.
HAZIRLIK PLANI
Eksikliklerin
tespit edilmesi
ve giderilmesi
Planın tanıtılması,
Tatbikat
Görevlilerin eğitimi,
bilgilendirilmesi, ve
bilinçlendirilmesi
Diğer planlarla
işbirliği ve
koordinasyon
Erken uyarı, tahliye, sığınak
düzeni, kurtarma ve ilk yardım
gibi alt planların hazırlanması
Eğitim
materyallerinin
hazırlanması
Şekil 6: Afete Hazırlık Planı Döngüsü
38
3. AFET SIRASINDA
3.1. Müdahale
Mümkün olan en kısa süre içerisinde, öğrencilerin, öğretmenlerin ve
personelin hayatını kurtarmak ve yaralılara ilk yardım yapmak, su,
yiyecek, giyecek, ısınma, barınma, korunma, psikolojik destek gibi hayati
ihtiyaçlarını en kısa sürede ve en uygun yöntemlerle karşılamak, afetlerin
doğurabileceği ek tehlike ve risklerin yeni afetler doğurmasını engellemek
ve okul faaliyetlerini bir an önce normal düzeye getirmektir. Afetin
oluşundan hemen sonra başlar ve yol açtığı zararın büyüklüğüne bağlı
olarak bir iki ay sürebilir.
3.1.2. Olayın büyüklüğü ve etkileri hakkında bilgi toplanması
Okul müdürü veya yetkilendirdiği müdür yardımcısı bir afet veya acil
durum meydana geldiğinde sorumlu olay yöneticisidir. Olay hakkında
ivedilikle toplayabildiği bilgiler ve önceden almış olduğu eğitim ve
deneyimlerine dayanarak uygulanması gereken tahliye, geri tahliye,
kilitlenme, yerinde sığınak gibi ilk eyleme karar vermesi, bu kararı
herkese
duyurması
ve
müdahale
ekiplerini
göreve
sevk
etmesi
gerekmektedir.
39
3.1.3. Müdahale ekiplerinin göreve başlaması ve/veya sevk edilmesi
Olayın hemen sonrasında olayın yeri, büyüklüğü ve olabilecek olumsuz
sonuçlarını tahmin ederek en uygun eylem kararını verebilmek için, okul
afet müdahale planının çok iyi bilinmesi ve afet öncesinde periyodik
eğitim ve tatbikatlarla sürekli denenmiş olması gerekmektedir. Kendi
müdahale ekiplerini hemen göreve yönlendiren sorumlu olay yöneticisi,
olayın türüne göre hiç vakit kaybetmeden itfaiye, ambulans, polis gibi asli
görevli unsurları da göreve çağırmalıdır.
Sorumlu olay yöneticisinin veya yardımcısının herhangi bir nedenle görev
yerinde bulunamadığı durumda okul müdahale ekipleri kendiliklerinden
değerlendirme yaparak olaya müdahale etmek zorundadırlar.
3.1.4. Afetin türüne göre tahliye ya da yerinde korunma kararı
verilmesi
Yukarıda da belirtildiği gibi okullarda sorumlu olay yöneticisinin öncelikle
vermesi gereken ilk karar okulun tahliye edilip edilmeyeceği kararıdır.
Burada afetin türüne göre aşağıdaki standart eylemlerden birine karar
verilmesi gerekir (Ek.5).
- Tahliye
Deprem, yangın, heyelan, çığ gibi olaylar sonrasında ve temel olarak bina
içinin dışından daha güvensiz olduğu durumlarda uygulanır. Doğru ve
40
güvenli bir tahliye işleminin uygulanabilmesi için okulun mutlaka doğru
hazırlanmış bir tahliye planının olması ve bu planın yaygın bilgilendirme
faaliyetleri, eğitim ve tatbikatlarla öğretmenler, çalışanlar ve öğrenciler
tarafından iyice bilinmesi sağlanmalıdır. Tahliyede öğrencilerin mutlaka
“sakin ol, korkma, koşma, konuşma, itişme, geri dönme” gibi temel
davranışları biliyor olmaları sağlanmalıdır.
- Tersine tahliye
Sel, fırtına, tayfun, şiddetli yağış gibi bina içersinin bina dışarısından
daha güvenli olduğu durumlarda uygulanır. Öğrenciler afet müdahale
planlarında önceden belirlenmiş olan güvenli yerde toplu hâlde veya
sınıflarında,
koridorlarda
camlardan
uzak
konumlarda
bekletilirler.
Tersine tahliye öğrencilerin teneffüste veya açık alanda bulundukları
durumlar için gereklidir.
- Kilitlenme
Genellikle okula karşı değişik amaçlı saldırılar, okul bahçesi veya dışında
patlamalar meydana geldiğinde uygulanır. Okulun tüm giriş ve çıkışları
kilitlenir ve öğrenciler sınıflarında, imkân varsa perdeler kapatılarak ve
sınıf kapıları kilitlenerek pencerelerden uzak tutulurlar.
41
- Yerinde sığınak
Öğrencilerin tahliyesi için yeterli zamanın olmadığı veya binanın terk
edilmesinin daha riskli olduğu durumlarda uygulanır. Tehlikeli madde
sızıntıları ve yayılmaları veya ani gelişen fırtına, tayfun, hortumlar gibi
durumlarda uygulanır.
3.1.5. Sorumlu kurum ve kuruluşlardan yardım talebi
Daha öncede belirtildiği gibi kendi müdahale ekiplerini hemen göreve
yönlendiren sorumlu olay yöneticisi, olayın türüne göre hiç vakit
kaybetmeden
itfaiye,
ambulans,
polis
gibi
asli
görevli
unsurları
bilgilendirmek ve göreve çağırmak zorundadır.
3.1.6. Yetkililerin ve velilerin bilgilendirilmesi
Okul afet yöneticisinin bir afet sonrasında yapması gereken önemli
görevlerden birisi de;
uygulanan tahliye yöntemi konusunda aileleri
bilgilendirmek, yardımlarını istemek ve gerektiğinde öğrencileri, önceden
hazırlanmış öğrenci teslim formlarına uygun olarak velilerine teslim etmek
olacaktır. Bu işlem mutlaka sınıf öğretmenlerinin gözetiminde veya onlar
tarafından yapılmalıdır.
42
3.1.7.
Öğrenci,
öğretmen
ve
çalışanların
korunması
ve
acil
ihtiyaçlarının sağlanması
Öğrenci, öğretmen ve çalışanların barınma, beslenme, korunma, ısınma,
güvenlik, psikolojik destek vb. gibi hayati gereksinimlerinin en kısa süre
içerisinde karşılanması, yaralıların önceliklerine göre uygun yerlere
naklinin ve tedavilerinin yapılması çalışmalarını kapsar.
MÜDAHALE PLANI
Psikososyal destek
Olayın büyüklüğü ve Okul
çevresindeki etkileri hakkında
bilgi topla
Öğrenci, öğretmen ve
çalışanların korunması ve acil
Müdahale ekiplerinin
göreve sevk edilmesi
Yetkililerin ve velilerin
bilgilendirilmesi
Sorumlu kurum
ve
kuruluşlardan
yardım talebi
Afet türü ve etkisine göre
davranış şekli (tahliye
veya yerinde korunma
gibi)
Şekil 7: Müdahale Planı Döngüsü
43
3.2. Çeşitli Afetler Sırasında Davranış Esasları
Afet ve acil durumlar karşısında doğru davranış esaslarının bilinmesi ve
uygulanmasının can kaybı ve yaralanmaları önemli oranda azalttığı iyi
bilinmektedir. Bilgisizlik ve eğitimsizliğin en somut örneklerine, depremler
sırasında, pencere ve balkonlardan atlayarak yaralanan insanların çokluğu,
panik içersinde sınıflarını terk etmeye çalışan öğrencilerin sayıca çokluğu,
sel suları içersinde oynayan çocuklarımızın varlığı delil teşkil etmektedir.
Çocukluktan başlayan eğitim ve tatbikatlarla içselleştirilmesi gereken
doğru davranış esaslarının temeli şüphesiz ki okullarda atılmalıdır.
3.2.1. Genel
Afet sırasında her şey çok hızlı geliştiğinden, korunmak için yapılması
gerekenleri düşünme süresi çok azdır. Bu nedenle afet sırasında yapılması
gerekenleri
önceden bilmek,
tatbikatlarla
bunları
uygulamak
afet
sırasında doğru davranış gösterilebilmesi için çok önemlidir
3.2.2. Deprem sırasında
Deprem sırasında binaları yıkan, zarar veren sarsıntı ilk hissedilen
sarsıntıdan beş on saniye sonra meydana gelir. İşte bu sarsıntıdan önce
güvenli bir yere ulaşıp en doğru pozisyonun alınması gerekir.
44
 Olabildiğince
sakin
olunuz,
paniğe
kapılmayınız,
kaçmaya
çalışmayınız ve okul afet planında belirlemiş olduğunuz güvenli bir
yerde “çök – kapan - tutun” kuralını uygulayınız.
 Eğer yakınınızda masa, sıra, koltuk gibi sığınılacak bir eşya yoksa
pencerelerden uzak bir iç duvar köşesinde çöküp kapanarak başınızı
ve ensenizi koruyunuz ve sarsıntının geçmesini bekleyiniz.
 Sarsıntı durduktan sonra, öğrencilerin durumunu kontrol ediniz,
gerekiyorsa onlara basit ilk yardımları yapınız. Varsa elektrik, gaz
ve su vanalarını kapatarak süratle binayı terk ediniz. Asansörleri
asla kullanmayınız.
 Eğer
açık
alandaysanız
düşerek
veya
yıkılarak
size
zarar
verebilecek her şeyden (binalar, duvarlar, elektrik hatları, direkler
ve tabelalar vb.) süratle uzaklaşınız.
 Deprem başladığı anda zemin ve 1. katta iseniz daha önce yaptığınız
deprem durum planına uygun olarak en kısa sürede dışarı çıkınız. Bu
süre 5 - 10 saniye kadardır. Bu süre depremin oluştuğu yerin
bulunduğunuz yere uzaklığına göre değişir.
 Çok katlı yapıda ve 1. kattan daha yukarıda iseniz deprem bitinceye
kadar binayı terk etmeniz mümkün olmaz. Bu durumda çök-kapantutun kuralını uygulayarak sıra veya masanın altına giriniz.
45
Yapılmaması gerekenler
 Balkona çıkmayınız.
 Cam veya balkondan atlamayınız.
 Asansörü ve merdivenleri kesinlikle kullanmayınız.
 Paniklemeyiniz, kaçmaya çalışmayınız.
 Ayakta durmaya çalışmayınız.
3.2.3. Yangın sırasında
Yangın güvenliğini sağlamak için öncelikle okullarda duman dedektörünün
kullanılması, yangın söndürme cihazlarının bulundurulması, çok sayıda
elektrikli aletin tek bir prize bağlanmaması ve yangına sebep olabilecek
cihazların açık bırakılmaması gerekmektedir.
Çıkan Yangın sırasında;
 Alev ya da duman görürseniz hemen “Yangın var!” diye bağırarak
etrafımızdakileri uyarmalı varsa yangın alarmını çalıştırmalıyız.
 Eğer yangın küçükse hemen söndürün; kontrolden çıkmışsa dumana
dikkat ederek orayı hemen boşaltınız. Yangının çok hızlı ilerlediğini
unutmayınız.
 Mümkünse hemen 110 Alo İtfaiyeyi arayınız.
 Önce kendi güvenliğinizi düşünerek ve tehlikede olan insanları
kurtarmaya çalışarak yangın yerinden hemen uzaklaşınız.
46
 Ateşin
oksijensiz
bırakılarak
söndürüldüğünü
unutmayınız.
Mümkünse kapı ve pencereleri kapatınız ya da ateşin üstünü
örtünüz.
 Duman ya da yanık kokusu başka bir oda, sınıf vb den geliyorsa,
kapıyı elinizin tersiyle kontrol ediniz; sıcaksa açmayınız.
 Telaşa
kapılmadan
tahliye
kurallarına
uyarak
yangın
yerini
boşaltınız.
 Okul binasını terk ederken sakin olunuz, kargaşa ve paniğe neden
olmayınız.
 Uzaklaşırken yangın alanıyla aranızdaki kapıları kapayınız, varsa
kapı altlarını ıslak bir bezle tıkayınız.
 Varsa yangın merdivenlerini kullanınız.
 Önceden belirlenmiş olan acil durum toplanma-buluşma alanlarına
gidiniz ve orada bekleyiniz.
 Eğer okul binasından çıkmak olanaksızsa kendinizi pencereden
dışarıdakilere göstermeye çalışınız.
 Dumandan boğulmamak için, yardım gelene kadar eğilerek veya
çömelerek ilerleyiniz, mümkünse ağzınızı ve burnunuzu ıslak mendil
veya bez parçasıyla örterek nefes alınız.
 Giysiniz tutuşursa durup yere yatıp yuvarlanınız. Yanıklara hiçbir
şey sürmeyiniz, yanığı soğutmak için 10-15 dakika su altında
tutunuz.
47
3.2.4. Sel, heyelan, fırtına, hortum, çığ, tsunami sırasında
SEL
Öncesinde;
▲ Okulunuzun sele maruz kalma riskini öğreniniz.
▲ Sel
riskine
karşı
nasıl
hazırlanacağınızı
ve
korunabileceğinizi
öğrenebileceğiniz eğitim programlarına katılınız.
▲ Sel konusundaki uyarıları radyo ve TV’den mutlaka takip ediniz.
Gerektiğinde Meteoroloji’den telefonla bilgi alınız.
▲ Kısa süreli yoğun yağışların ani sele, uzun süreli yağışların ise nehirlerin
taşmasına neden olacağını unutmayınız.
▲ Okul afet ve acil durum planını hazırlarken sel riskini göz önünde
bulundurunuz. Tahliye güzergâhını buna göre belirlemek gibi gerekli
önlemleri alınız.
▲ Gerektiğinde kullanmak üzere kum, kum torbaları, naylon, çivi,
kontrplak, tahta vb. inşaat malzemelerini depolayınız ve bir alet
sandığını hazır bulundurunuz.
▲ Okul binasında yer seviyesi altında kullanılan bölümlerin rampa aşağıya
olan giriş kısımlarında kum torbası vb. setler oluşturunuz.
▲ Özellikle mazgallar ve su tahliye sistemleri ile çatı giderlerinin
temizliğini yapınız; tıkanıklıkları gideriniz.
▲ Suyun sürükleyerek zarar verebileceğini düşündüğünüz eşya ve
makineleri mümkün olduğunca üst seviyelere çıkarınız.
48
Sel uyarısı yapıldığında;
▲ Sel öncesi hazırlıklarınızı gözden geçiriniz, planınızı uygulamaya
koyarak gerekli ek önlemleri alınız.
▲ Sel sularının çok şiddetli akacağını ve önüne katacağı araç, ağaç ve ağır
maddeleri sürükleyeceğini dikkate alarak dere yatağı, nehir, hendek,
vadi ve kanyon gibi yerlerden uzak durunuz.
▲ Her an tahliye olabilecek şekilde hazırlıklı olunuz; afet ve acil durum
çantanızı yanınıza alınız.
▲ Elektrikli aletleri fişten çekiniz; sigortaları ve vanaları kapatınız.
▲ Sel uyarısı yapıldığında veya daha öncesinde, okul binası dışında bulunan
akıntıyla sürüklenip zarara yol açabilecek mangal, çöp kovası vb.
eşyaları bağlayınız ya da daha güvenli bir yere kaldırınız.
Sırasında;
▲ Sakin olunuz.
▲ Zaman kaybetmeden mümkün olduğunca yüksek yerlere çıkınız. Su
birikintileri sığ görünse de içine girmeyiniz ve bu alanlardaki suların
kısa sürede yükselebileceğini unutmayınız.
▲ Okulunuzun çevresindeki emniyet ve istinat duvarlarının yıkılabileceğini
düşünerek bu bölümlerden uzak durunuz.
▲ Sel suyu, akıntı ya da nehirlerde yürümeye çalışmayınız. Hızla akan 1520 cm derinlikteki suyun bir insanı devirip sürükleyebileceğini
aklınızdan çıkarmayınız.
49
▲ Okulu boşaltmanız gerekiyorsa elektrik, doğalgaz gibi tesisatları
kapatınız.
▲ Kopmuş elektrik telleriyle temas halinde olabilecek su birikintilerinden
uzak durunuz.
Sonrasında;
▲ Sel, suların geri çekilmesiyle sona ermeyebilir. Bu nedenle yetkililer
tarafından “Dönün!” uyarısını almadan kesinlikle evlerinize dönmeyiniz.
▲ Okulunuzda herhangi bir hasar olup olmadığını kontrol ediniz.
▲ Okula girmeniz gereken durumlarda, çevresel kontrollerinizi yapınız ve
kişisel güvenlik önlemlerinizi alınız.
▲ Okulda gaz sızıntısı olmadığından, suyun altında kalmış elektrik aksamı
veya elektrikle çalışan eşyalar bulunmadığından emin olunuz. Sele
maruz kalmış binadaki kopmuş hiçbir kabloya ve elektrikli aletlere
dokunmayınız.
▲ Suyun iletken olduğunu unutmayınız. Elektriğe kapılma riski nedeniyle
eşyalarınızı kurtarmak adına da olsa suyla kaplı alanlara girmeyiniz.
▲ Sel sonrası insan sağlığına zarar vermemesi için lağım çukuru ve atık su
sistemlerini mutlaka yetkililere kontrol ettiriniz.
▲ Sel suyu ile temas etmiş hiçbir gıda malzemesini ambalajlı olanlar dahil
kullanmayınız.
▲ Koşullara uygun kişisel hijyen önlemlerinizi (örneğin plastik çizme,
plastik ve/veya lateks eldiven, vb.) almadan sel suyu ile temas etmiş
hiçbir malzemeye dokunmayınız.
50
▲ Sele
maruz
kalmış
bölgelerde
kaynağını
bilmediğiniz
suları
kullanmayınız. Kuyu sularını ancak kuyudan belli bir süre su çekildikten
ve kaynatıldıktan sonra kullanınız. Güvenliğinden emin olmadığınız kuyu
sularının ölçümlerini yaptırmayı ihmal etmeyiniz.
▲ Mümkünse şişe suyu kullanınız.
▲ Sel sırasında yaralandıysanız tetanos aşısı yaptırmanız gerektiğini
unutmayınız.
▲ Sel suyuna temas etmiş giysi ve eşyalarınızı çok iyi şekilde yıkayıp
temizleyiniz; kişisel hijyeninize dikkat ediniz.
▲ Mümkün olduğunca özel ihtiyaç sahibi kişilere ve hayvanlara yardım
ediniz.
▲ Okula sel sırasında yılan ve benzeri zararlı hayvanların girmiş
olabileceğini düşünerek bu konuda inceleme yapınız.
HEYELAN
Öncesinde;
 Okul ve okulun yakın çevresindeki heyelan riskleri hakkında bilgi
edininiz.
 Heyelan
riskine
karşı
nasıl
hazırlanacağınızı
ve
korunacağınızı
öğrenebileceğiniz eğitim programlarına katılınız.
 Okul yeri olarak heyelan riski taşıyan bölgeleri seçmeyiniz.
 Okul binasının zemin etütlerini yaptırarak güvenlik seviyesini artırıcı
önlemler alınız.
51
 Okul afet ve acil durum yönetimi planını hazırlarken heyelan riskini göz
önünde bulundurunuz. Tahliye güzergâhını buna göre belirlemek gibi
gerekli ek önlemleri alınız.
Heyelan belirtileri konusunda gerekli bilgilere sahip olun:
 Kapılarda ve pencerelerde sıkışmaların gözlenmesi.
 Yer altı su borularında sızıntıların ve kanalizasyon kanallarında kırılma
ve çatlakların oluşması.
 Daha önce o bölgede heyelan meydana gelmiş olması.
 Arazi veya yollarda çatlakların, yarıkların veya açılmaların oluşması.
 Olağan dışı seslerin duyulması (ağaç çatlaması sesleri, birbirine
sürtünen kaya vb. cisimler).
 Yoğun veya kesintisiz yağan yağmurlar.
 Tel veya ahşap çitlerde yer değiştirmelerin görülmesi.
 Telefon direklerinde, çitlerde ve ağaçlarda yamaç aşağı eğilme ve
yatmaların gözlemlenmesi.
 Arazide daha önce olmayan kaynak sularının, suya doygun alanların ve
su sızıntılarının oluşması.
 Okul binasının temelleri altında çatlama, yarılma veya ayrılmaların
gözlemlenmesi.
 Okul
binasının
döşemelerinde
ve
duvarlarda
sürekli
genişleyen
çatlakların oluşması.
 Yukarıdaki belirtilerden herhangi biri veya birkaçı gözlemlendiğinde,
öncelikle 179 Alo valilik, il afet ve acil durum müdürlükleri, belediye,
polis, itfaiye gibi kurumların bilgilendirilmesi.
52
 Yoğun ve kesintisiz yağan yağmurlar gibi çamur akıntısı riskinin yüksek
olduğu durumlarda yetkili kurumların yapacağı duyuru ve anonsların
takip edilmesi.
Sırasında;
Okul binasından çıkmak ve heyelan bölgesinden uzaklaşmak için yeterli
vaktiniz varsa tahliye olunuz.
Kapalı Alandaysanız;
 Okul binasından çıkmak veya heyelan bölgesinden uzaklaşmak için
yeterli vaktiniz yoksa içeride kalınız.
 Sağlam eşyaların altında ve/veya yanında ÇÖK – KAPAN – TUTUN
hareketini uygulayınız.
 Hissettiğiniz hareket sona erinceye kadar yerinizden ayrılmayınız.
Dışarıdaysanız;
 Heyelan veya çamur akıntısının hareket yolunun üzerinde durmayınız.
 Çevrenizdeki insanları uyararak heyelanın hareket yolundan uzaklaşınız
ve mümkün olduğu kadar yükseklere doğru çıkınız.
 Heyelan
veya
çamur
akıntısından
kaçabilecek
zamanınız
veya
etrafınızda arkasına saklanabileceğiniz sağlam bir şey yoksa, olduğunuz
yerde ÇÖK – KAPAN – TUTUN hareketini yaparak başınızı ve
boynunuzu koruyunuz.
53
Sonrasında;
 Her şeyden önce öğrencilerin, öğretmenlerin ve okul personelinin
güvende olduğundan emin olunuz.
 Olayın tekrarlanması ihtimaline karşı mümkünse herkesin bölgeden
uzaklaşmasını sağlayınız.
 Kendi güvenliğinize dikkat ederek çevrenizde yardıma ihtiyacı bulunan
kişi olup olmadığını kontrol ediniz.
 Yangın veya yeni bir çamur akıntısı gibi tehlikeler yoksa yaralı ve
yardıma muhtaç kişileri yerinden oynatmayınız. Yardım için gelen
yetkilileri, bu kişilere yönlendiriniz.
 Mümkünse okulda bulunan elektrik, gaz ve su tesisatlarını kapatınız.
Çevrenizde gaz kaçağı olmadığından emin oluncaya dek, yanıcı madde
kullanmayınız. Bulunduğunuz yeri kibrit veya diğer yanıcı maddelerle
aydınlatmaya çalışmayınız.
 Telefonları meşgul etmeyiniz.
 Risk yaratabilecek duvar, çatı ve bacaların etrafında dolaşmamaya özen
gösteriniz.
 Radyo vb. kitle iletişim araçları yoluyla, yapılan uyarıları dinleyiniz ve
söylenenleri uygulayınız.
 Cadde ve sokakları acil yardım araçları için boş bırakınız.
 Eşya almak amacıyla, zarar görmüş okul binası içine girmeyiniz.
 Heyelan veya çamur akıntısı sonrası meydana gelebilecek sellenmelere
karşı dikkatli olunuz.
54
4. AFET SONRASINDA
4.1. İyileştirme
Okulun bir an önce açılması ve normal programına dönebilmesi için
iyileştirme planında öngörülen eylemlerin uygulanmasını sağlamaktır. Ana
hedef eğitimin mümkün olan en kısa süre içersinde başlayabilmesinin
temini ve meydana gelen olaydan elde edilen derslerin ışığı altında daha
güvenli ve emniyetli bir okul ve eğitim ortamı oluşturmaktır.
4.1.2. Yönetsel iyileştirme
Bu faaliyetler başta okulun her hangi bir nedenle eksilmiş olan öğretmen
ve personel eksikliğini gidermeyi, kullanılamayacak hâle gelen ek bina ve
tesisler yerine geçici tesisler temin etmeyi, gerektiğinde hibe ve
yardımlar alarak çalışmaları yürütmeyi öngören faaliyetlerdir.
4.1.3. Eğitsel iyileştirme
Yaşanan afetin büyüklüğüne bağlı olarak uygulanmakta olan eğitim
programının ve süresinin yeniden gözden geçirilmesi, gerektiğinde
azaltılması, ihtiyaç varsa ek programlar oluşturulması, eğitim ortamının
yeniden düzenlenmesi, imkân varsa uzaktan eğitim programlarının geçici
55
olarak devreye sokulması, barınma ve beslenme olanakları sağlanması gibi
faaliyetlerdir.
4.1.4. Psikolojik iyileştirme
Afet gibi önemli bir travma geçirmiş olan öğrencilerle öğretmenler ve
personelin normal eğitim sürecine başlamadan önce mutlaka bir psikososyal destek programından geçirilmesi ve bu destek programının çıktıları
esas
alınarak
normal
eğitim
faaliyetleridir.
Yeterli
ve
programının
etkili
uygulanmaya
psiko-sosyal
destek
başlaması
faaliyetleri
uygulanmadan normal eğitim faaliyetlerine başlanması halinde öğrenciler
ve hatta bazı öğretmenlerde verimlilik düşmesi ve travma sonrası stres
bozukluklarında ciddi artışlar olabileceği gözden uzak tutulmamalıdır.
Aslında psikolojik destek faaliyetlerinin okullar açılmadan ve olayın hemen
akabinde başlatılması şarttır. Okul açıldığında ise rehberlik öğretmenleri
ve sosyal hizmet uzmanları tarafından öğrencilerin dikkatle izlenmesi ve
desteğe ihtiyaç duyan öğrenciler için gerektiğinde profesyonel destek
sağlanması gerekmektedir. Psikolojik iyileştirme faaliyetleri hakkında çok
geniş bilgiler vermenin kılavuz mantığına uygun olmadığı düşüncesiyle
burada kısa bilgiler vermekle yetinilmiştir.
4.1.4.1. Velilere yönelik
Yukarıda da belirtildiği üzere afet veya kriz sonucu doğuran her büyük
olayın başta çocuklar olmak üzere veliler, öğretmenler ve çalışanlar
üzerinde önemli duygusal ve psikolojik tepkiler doğurması kaçınılmazdır.
56
Çocukların ve eğitim ortamının iyileştirilmesi ve normale döndürülebilmesi
için velilerin de eğitime tabi tutulması ve gerektiğinde psiko-sosyal
destek alması gerekmektedir. Bu tür eğitim ve desteğin temelinde travma
yaşayan çocukların davranışları ve onlara yaklaşım yollarının öğretilmesi
esas alınmalıdır.
4.1.4.2. Öğrenciye yönelik
Bilindiği üzere çocuklar afet ve acil durumlardan en çok etkilenen
kitlelerin başında gelmektir. Bu nedenle de ivedilikle psiko-sosyal destek
almaları gerekmektedir.
4.1.4.3. Öğretmene yönelik
Bir afet sonrasında okul yöneticilerinin, öğretmenlerin ve çalışanların
kendileri de afetzede olmalarına rağmen, görevleri gereği öğrencilere ve
velilere bilgi ve destek vermek durumundadır. Bu yoğun stresle baş
edebilmeleri için afet öncesi ve sonrasında gerekli eğitim ve desteği almış
olmaları zorunlu olmaktadır. Afet ve acil durumların neden olduğu
travmalar ve afet sonrası psikososyal destekler konusunda geniş bilgiler
değişik kaynaklarda mevcuttur.
4.1.5. Bina ve tesislerin fiziksel/yapısal iyileştirilmesi
Başta depremler, yangınlar, heyelanlar, seller, patlamalar olmak üzere
hemen her tür olay sonrasında okul binalarının yetkili mühendislerce
57
incelenmesi ve güvenle kullanılabileceğinin belgelenmesi gerekmektedir.
Bu konu okul afet yönetimlerinin yerine getirmesi gereken en öncelikli
önlemdir. Okulun güvenle kullanılabileceği kararından sonra okul afet ve
acil durum yöneticileri bina ve tesislerin fiziksel iyileştirme faaliyetlerini
planlayarak uygulamaya başlayabilir.
Bu faaliyetler; okul binaları ve müştemilatlarının dış ve iç cephelerinde
meydana gelen mimari (yapısal olmayan) elemanlardaki hasarlar, elektrik
ve mekânik sistemlerde meydana gelen hasarlar, bilgisayar ve haberleşme
sistemleri, kütüphane ve laboratuvarlar, sınıf içi donanım ve malzeme
kayıpları gibi fiziksel unsurların ivedilikle temini, onarımı ve okulun
fiziksel olarak kullanıma açılmasını sağlayan faaliyetlerdir. Bu onarımlar
yapılırken okulun ilerde olabilecek afetlerden etkilenmeyecek veya çok az
etkilenebilecek
yöntemler
kullanılarak
onarılması
yaklaşımı
tercih
edilmelidir. Örneğin içe açılan kapıların değiştirilmesi, kırılmış camlar
yerine dağılmayan camlar kullanılması, yoksa yangın alarm sistemlerinin
kurulması gibi.
4.1.6. Okulun yeniden açılması
Bir afet veya acil durum sonrasında okulların mümkün olan en kısa süre
içersinde yeniden açılabilmesi, topluma hayatın yeniden normale dönmekte
olduğu güvencesinin verilmesi açısından son derece önemlidir. Okulların
yukarıda belirtilen yapısal, yönetsel, eğitsel ve psikolojik iyileştirme
faaliyetlerinin tamamlanması sonrasında okul yeniden eğitime açılabilir.
58
Psikolojik iyileştirme faaliyetlerinin okullar açıldıktan sonra da devam
ettirilmesi ihmal edilmemelidir.
4.1.7. Afet müzeleri veya köşelerinin kurulması
Afet ve acil durumların önlenmesi ve risklerinin azaltılması çalışmalarında
başta okullarda olmak üzere her düzeyde eğitim, bilgilendirme ve
bilinçlendirme faaliyetlerinin önemi çok büyüktür. Ancak bu faaliyetlerle
halkta kalıcı bir farkındalık ve risk azaltma kültürü oluşturulabilmektedir.
Meydana gelen afetler sonrasında yaşanan problemler ve bu olaydan elde
edilen derslerin kalıcı olmasında okullarda ve diğer kurum ve kuruluşlarda
kurulacak afet köşeleri ve müzelerin önemi büyüktür. Bu konu 2012
yılından itibaren etkin olarak uygulanmak üzere yürürlüğe girmiş olan
“Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı“ içersinde de önemli bir görev
olarak yer almıştır.
59
İYİLEŞTİRME PLANI
Okulun yeniden
açılması
Bina ve tesislerin
fiziksel/yapısal
iyileştirilmesi
Psikolojik
iyileştirme
Yönetsel
iyileştirme
Eğitsel
iyileştirme
Şekil 8: İyileştirme Planı Döngüsü
60
ZARAR AZALTMA PLANI
HAZIRLIK PLANI
Tehlike ve riskleri
önle veya azalt
Tehlikeleri
belirle
Varsa eksiklikleri
gider
Zarargörebilirlikleri
belirle
Mevcut imkan ve
kaynakları belirle
Riskleri belirle
Eksikliklerin
tespit edilmesi
ve giderilmesi
Planın tanıtılması,
Tatbikat
Görevlilerin eğitimi,
bilgilendirilmesi, ve
bilinçlendirilmesi
Diğer planlarla
işbirliği ve
koordinasyon
Erken uyarı, tahliye, sığınak
düzeni, kurtarma ve ilk yardım
gibi alt planların hazırlanması
Eğitim
materyallerinin
hazırlanması
Öncelikleri
belirle
İYİLEŞTİRME PLANI
MÜDAHALE PLANI
Psikososyal destek
Okulun yeniden
açılması
Olayın büyüklüğü ve Okul
çevresindeki etkileri hakkında
bilgi topla
Bina ve tesislerin
fiziksel/yapısal
iyileştirilmesi
Öğrenci, öğretmen ve
çalışanların korunması ve acil
Psikolojik
iyileştirme
Müdahale ekiplerinin
göreve sevk edilmesi
Yönetsel
iyileştirme
Yetkililerin ve velilerin
bilgilendirilmesi
Eğitsel
iyileştirme
Sorumlu kurum
ve
kuruluşlardan
yardım talebi
Afet türü ve etkisine göre
davranış şekli (tahliye
veya yerinde korunma
gibi)
Şekil 9: Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Döngüsü
61
5. AFET YÖNETİMİ FAALİYETLERİ İÇİN YILLIK PLAN
Okul afet ve acil durum yönetimi planları bir kere hazırlanarak bırakılan
belgeler olmamalıdır. Okulun kapasitesi ve durumundaki değişimlere,
tatbikatlardan ve yıllık eylem planındaki faaliyetlerden elde edilen
deneyim ve derslere göre yılda en az bir kere revize edilmelidir. Okul
afet ve acil durum planıyla uyumlu olacak şekilde yıllık faaliyet planının
hazırlanması ve uygulanması son derece önemlidir. Yıllık faaliyetlerin
planlama döngüsü Şekil 10’da gösterildiği gibi planla, uygula, kontrol et ve
harekete
geç
şeklinde
olmalıdır.
Her
faaliyetin
mutlaka
bir
değerlendirmesi yapılarak problemler saptanmalı ve düzeltilmesi için
gerekli çalışmalar yapılmalıdır.
Şekil 10: Yıllık Faaliyetler İçin Plan Döngüsü
62
Yıllık planlar;
1. Zarar azaltma ve hazırlık konusunda alınabilecek önlemleri ve
yapılacak faaliyetleri
2. Müdahale, iyileştirme ve yeniden inşa ile ilgili faaliyetleri (eğitim,
tatbikat vb.,)
3. Öğrenciler, öğretmenler, aileler ve halk için afet eğitimini
4. Hem kendi okulu hem de diğer okullarla bilgi ve tecrübe paylaşımını
5. Problemleri
saptama,
alınabilecek
önlemleri
belirleme
ve
problemleri çözmeye ilişkin yapılabilecek diğer faaliyetleri
içermelidir.
Yıllık planlarda aşağıdaki başlıklar mutlaka olmalıdır.
1. Yıllık planın amaç ve hedefleri
2. Faaliyet tiplerine göre çeşitli alt faaliyetleri
3. Uygulama takvimi
4. Sorumlu kişi ve/veya kişiler varsa işbirliği yapılan kurum, kuruluş ve
sivil toplum örgütleri
5. Bütçe
6. Her aktivite için gerekli olabilecek diğer bilgi ve açıklamalar
63
Afet ve acil durumlarla ilgili faaliyet tipi ve faaliyet çeşitleri aşağıdaki
tabloda verildiği gibi olabilir. Bunlar istenildiği kadar çeşitlendirilebilinir.
Faaliyet Tipi
Faaliyet çeşitleri
Zarar azaltma ve Tehlike ve riskin belirlenmesi, yapısal ve yapısal olmayan
hazırlık
önlemler, gerekli malzeme ve materyallerin hazırlanması,
konularında
afet ve acil durumlarda ilgili kurum/kuruluşlarla iletişim ve
alınabilecek
işbirliği konusunda gerekli teyitlerin alınması vb.,
önlemler
ve
faaliyetler
Müdahale,
Afet müdahale simülasyonu, afet yönetimi tatbikatları,
iyileştirme
ve tahliye tatbikatları, ilk yardım eğitimi, psikolojik yardım
yeniden
inşa eğitimi, afet yönetimi komitesi masa başı tatbikatı,
faaliyetleri
öğrencileri teslim tatbikatı vb.,
Afet eğitimi
Görsel ve hayali afet oyunları, güvenlik haritaları, okul ve
yakın çevresi için tehlike avı vb.,
Öğretmenler
arasında
Okullarda eğitmen eğitimi, diğer okullar ile iletişim ve bilgi
eğitim paylaşımı vb.,
ve bilgi paylaşımı
Diğer faaliyetler
Tahliye yolu, ekipman kontrolü vb.,
Yıllık plan ve bu planda önerilen her faaliyetin gerçekleştirilmesinden
sonra değerlendirilmesi gerekir. Yıllık planın ve her faaliyetin başarılı olup
olmadığına nasıl karar verileceği veya değerlendirmenin nasıl yapılacağına
her okul kendi karar vermelidir. Değerlendirme hazırlanacak olan bir
64
kontrol listesi veya değerlendirme formu ile, öğretmen, öğrenci ve diğer
çalışanlarla yapılacak görüşme veya anketlerle yapılabilir. Elde edilen
sonuçlar mutlaka gelecek yıl yapılacak plan ve faaliyetlerde dikkate
alınmalıdır.
5.1. Afet yönetimi eğitim ve tatbikatlarının değerlendirilmesi ve
geliştirilmesi
Afet yönetimi eğitimi ve tatbikatı afet ve acil durum faaliyetlerinin bir
parçası olmalı ve bir bütünlük içinde yapılmalıdır. Genellikle eğitim ve
tatbikatlar planları test etmek, yetenek ve beceriyi geliştirmek,
motivasyon ve ilgiyi artırmak amacıyla yapılır.
Eğitim ve tatbikatlar aşağıdaki konularda olabilir.
 Yangın söndürme
 Kova iletme
 Battaniye ile sedye yapma
 3 ceket ile sedye yapma
 Kriko ile kaldırma
 Kurtarma
 Yaralıları tedavi etme
 Çadır kurma
 Deprem sırası tahliye
 Deprem sonrası tahliye
 Teslim etme
 Tsunami için tahliye
65
 Diğer afet ve acil durumlar için davranış şekilleri
 Yangın için tahliye
 …………………
5.2. Eğitim ve tatbikatların planlanması ve uygulanması
Eğitim
ve
tatbikat
planlarının
değerlendirilmesi,
uygulanması
ve
geliştirilmesi için aşağıdaki adımlar izlenebilir.
 Adım 1: Okulun kapasitesi ve durumu analiz edilir (SWOT analizi
kullanılabilir)
 Adım 2: Amaç ve hedeflere karar verilir
 Adım 3: Plan ve senaryo yapılır
 Adım 4: Hazırlıklar tamamlanır
 Adım 5: Uygulanır
 Adım 6: Değerlendirme yapılır
Hazırlanan
planın,
yıllık
planın
ve
gerçekleştirilen
her
faaliyetin
değerlendirilmesi SWOT analizi ile yapılabilir. SWOT analizi ile amaçlara
ulaşılıp ulaşılamadığı, her amaç için belirlenen performans göstergeleri ile
değerlendirilmelidir. Değerlendirmeden elde edilen sonuçlar daha sona
yapılacak olan faaliyetlerin, yıllık planların ve ana planın yeniden
düzenlenmesi içinde kullanılmalıdır.
66
Aşağıda SWOT analizi için sadece fikir vermesi açısından bazı örnekler
sunulmuştur.
Güçlü yanlar
Zayıf Yanlar
 İnsan kaynağı: Öğretmenler
 Öğretmen sayısı azlığı
 İnsan kaynağı: Öğrenciler
 Öğrenci sayısının fazlalığı
 Ekipman
 Binanın depreme dayanımı
 Afet
yönetim
planı
ve
 Toplanma alanlarının küçük
sistemi
olması
Fırsatlar
Tehditler
 AFAD
 Hasar meydana gelmesi
 Hastaneler
 Öğretmenlerin atanması
 İl Milli Eğitim Müdürlükleri
 Hava koşulları
 Veli ve Yerel Halk
 Beklenmedik
durumlar
(Okula sığınan insanlar gibi)
Tahliye, kurtarma ve teslim tatbikatı ile ilgili bir SWOT analizi örneği
(Normal durum için)
Güçlü yanlar
 Kurtarma
Zayıf Yanlar
grubunun
iyi
çalışması
 Etkili olarak çalışan öğretmenlerin
azlığı
 Teslimde öğrenci listelerinin
kullanılması
 Binada
çatlakların
meydana
gelmesi
Fırsatlar
Tehditler
 Veli ve yerel halkın okula
 Açık hava koşulları
planladığı gibi gelmesi
67
Tahliye, kurtarma ve teslim tatbikatı ile ilgili bir SWOT analizi örneği (En
kötü durum için)
Güçlü yanlar
Zayıf Yanlar
 Kurtarma grubunun işini iyi
 Kurtarmada görevli öğretmenlerin
bilmesi
bir kısmının yaralanması
 Tahliye
ve
tatbikatlarının
 Teslim için kullanılacak öğrenci
teslim
yapılmış
listelerinin kayıp olması
 Bir dizi olumsuzluk sonucu velilerin
olması
okula gelememesi
Fırsatlar
Tehditler
 Veli ve yerel halkın çok
bilinçli olması
 Okul binasında ağır hasarlı yerlerin
olması
Bu analizler ile gerçekleştirilen her faaliyet test edilmiş, güçlü ve zayıf
yönler görülmüş olur. SWOT analizlerinin her faaliyet için normal durum
ve en kötü durum için ayrı ayrı yapılmasında ve en kötü durumu düşünerek
kapsamlı
tatbikatların
yapılmasında
yarar
vardır.
SWOT
analizi
sonuçlarından yararlanarak plan ve faaliyetler yeniden gözden geçirilmeli
varsa eksiklikler giderilmelidir.
6. PLANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Planın
ve
yapılan
faaliyetlerin
geliştirilebilmesi
için
mutlaka
her
faaliyetten sonra ve yıl sonunda değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirme
ile ilgili yardımcı olmak amacıyla Bölüm 5 te bazı örnekler verilmiştir. Bu
değerlendirmelerin hem Okullar hem de İl Milli Eğitim Müdürlükleri
68
tarafından yapılması faydalı sonuçlar alınmasını sağlar. Aşağıdaki tabloda
örnek bir değerlendirme formu sunulmuştur. Her okul ve Milli Eğitim
Müdürlüğü kendi tehlike ve riskine, okulunun durum ve şartlarına, yıllık
plan ve faaliyetlerine göre bu formu geliştirmeli ve kendi okuluna ve iline
göre değerlendirme formları hazırlamalıdır.
Değerlendirilen
Değerlendiren
Değerlendirme
Önerilen
faaliyet veya plan
kişi
zamanı
maddeleri
veya
değerlendirme
kurum
Okul
afet
ve
acil
Okul
durum yönetimi planı
İl
Milli
Eğitim
- Afet ve acil durum yönetimi ile
teslim
ilgili faaliyetler için yıllık planın
Müdürlüğüne
etmeden
önce
(Bu
değerlendirmenin
nasıl yapılacağına her
okul
kendi
karar
vermeli)
Okul
afet
ve
acil
durum yönetimi planı
İl Milli Eğitim
İl
Milli
Müdürlüğü
Müdürlüğüne
edildikten sonra
varlığı
- Kılavuzda önerilen
içeriğe
uygunluğu
- Okulun durumu, öğrenci sayısı,
Eğitim
teslim
insan kaynağı gibi yerel şartların
ve tehlikelerin yeterince dikkate
alınıp alınmadığı
- İlgili diğer kurum ve kuruluşlar
ve sivil toplum örgütleri ile
işbirliğine gidilip gidilmediği
-
Planda
yapılması
önerilen
şeyler için gerçekçi çözümlerin
olup olmadığı
Yıllık faaliyet planı
Okul
- Okulun afet ve acil durum
yönetimi
ile
sorunlarından
ilgili
mevcut
bahsedilip
bahsedilmediği
- Her faaliyetin amacının detaylı
bir
şekilde
açıklanıp
69
Değerlendirilen
Değerlendiren
Değerlendirme
Önerilen
faaliyet veya plan
kişi
zamanı
maddeleri
veya
değerlendirme
kurum
açıklanmadığı
- Bölüm 5’de bahsedilen 5 tip
faaliyet için alt faaliyetleri içerip
içermediği
-
Özellikle
öğrencilerin
katılabileceği ve ilgisini çekeceği
faaliyetlerin varlığı
Plandaki
bütün
- Amaçlara ulaşılıp ulaşılamadığı
faaliyetler
tamamlandıktan sonra
Yıllık faaliyet planı
-
Problemlerin
tanımlanıp
tanımlanmadığı
İl Milli Eğitim
Plan il Milli Eğitim
- Okulun afet ve acil durum
Müdürlüğü
Müdürlüğüne
yönetimi
teslim
edildikten sonra
ile
sorunlarından
ilgili
mevcut
bahsedip
bahsetmediği
- Her faaliyetin amacının detaylı
bir
şekilde
açıklanıp
açıklanmadığı
- Bölüm 5’de bahsedilen
5
faaliyet tipi için alt faaliyetler
içerip içermediği
-
Özellikle
öğrencilerin
katılabileceği faaliyetlerin olup
olmadığı
Afet ve Acil Durum
Yönetimi
Faaliyeti
Okul
Her
bir
gerçekleştikten sonra
(her faaliyet için ayrı
70
faaliyet
- Amaçlara ulaşılıp ulaşılamadığı
-
Problemlerin
tanımlanmadığı
tanımlanıp
Değerlendirilen
Değerlendiren
Değerlendirme
Önerilen
faaliyet veya plan
kişi
zamanı
maddeleri
Her altı ayda bir
- Yapısal olmayan önlemlerin
veya
değerlendirme
kurum
ayrı)
Okul afet yönetiminin
Okul
durumu
alınıp alınmadığı
Okul afet yönetiminin
İl Milli Eğitim
durumu
Müdürlüğü
Her yıl
- Tahliye yolları ve toplanma
bölgelerinin güvenliğinin sağlanıp
sağlanmadığı
- Başı koruyacak şeylerin hazır
olup olmadığı
-
Elektirik
kesintisine
karşı
önlemlerin alınıp alınmadığı
- İlk yardım hazırlığı, Tahliye
hazırlığı
-
Okul
binasının
deprem
dayanımı konusunda çalışmalar
Değerlendirme yöntemi
Değerlendirme birçok yol ve yöntem kullanılarak yapılabilir. Örneğin
değerlendirme
 Teftiş
 Görüşme
 Anket
 Toplantı
71
şeklinde yapılabilir. Değerlendirici en uygun değerlendirme yöntemini
geliştirmelidir.
Bir önceki bölümde örnek değerlendirme maddeleri verilmiştir. Bu
maddelerle ilişkili olarak değerlendirici plana ve yıllık faaliyetlere göre
uygun değerlendirme yol ve yöntemlerini ve değerlendirme maddelerini
belirlemelidir.
72
7. EKLER
73
EK-1: YAPISAL VE YAPISAL OLMAYAN FAALİYETLER
A - YAPISAL FAALİYETLER
Genel olarak 1975 ten sonra yayınlanmış olan “Deprem Bölgelerinde
Yapılacak Binalar Hakkındaki Yönetmelik” lere göre inşa edilen okulların
can güvenliğini sağlayacak yeterlilikte olduğu ve deprem sırasında
yıkılmamaları gerektiği beklenir. Her ne kadar okulunuzun yapısal olarak
depreme dayanıklı olup olmadığını belirlemek bir uzmanlık gerektiriyorsa
da, aşağıdaki çalışmaları yaparak yetkili bir mühendise ihtiyaç olup
olmadığını tespit edebilirsiniz.
-
Okulunuzun resmi deprem bölgeleri haritasına göre hangi dereceli
deprem bölgesinde olduğunu öğreniniz.
-
Okulunuzun bulunduğu yer için “İmar Planına Esas JeolojikJeoteknik
Etüt
Raporu”
hazırlanarak
yerleşime
uygunluk
değerlendirmesi yapılıp yapılmadığını öğreniniz (İl Afet ve Acil
Durum Müdürlüğü ve/veya İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğünden
öğrenebilirsiniz).
-
Okul binası ve/veya binalarının zemin etüt raporları var mı?
Okulunuzun bulunduğu yerin zemin yapısı hakkında bilgi edininiz.
-
Okul binasının yapım tarihi ve yapıldığı yılda yürürlükte olan resmi
deprem bölgeleri haritasına göre durumu ve hangi deprem
yönetmeliğine göre yapılmış olduğunu öğreniniz.
74
-
Bina okul amaçlı mı yapılmış? Yoksa sonradan okul olarak mı
kullanılmaya başlanmış. Öğreniniz.
-
Yapım izni ve yapı kullanma izni var mı?
-
Okul binasının depremler nedeniyle onarılıp onarılmadığını, binada
farklı kullanımlar amacıyla değişiklik yapılıp yapılmadığını özellikle
taşıyıcı sistemine (Kolon, kiriş vb.) müdahale yapılıp yapılmadığını
mutlaka soruşturup öğreniniz.
-
Yapıda hazır beton kullanılıp kullanılmadığını ve hazır betonun hangi
firmadan alındığını öğreniniz. Standarda uygun hazır beton üreten
firmaları “Hazır Beton Birliği” n den öğreniniz.
-
Yapının bodrum katında nemden kaynaklanan siyah lekeler ve
pamukçuklar olup olmadığını kontrol ediniz. Bu gibi durumlar yapıda
iyi bir su izolasyonu olmadığını ve beton içersindeki demirlerde
(donatı) paslanma (korozyon) olabileceğini göstermektedir ki bu da
yapının depreme dayanımını doğrudan etkileyen bir faktördür.
-
Okul binası ve arsasının bulunduğu yerde heyelan, su baskını, çığ,
kaya düşmesi gibi başka afetler olup olmadığını ve zeminin
depremler sırasında sıvılaşma, farklı oturma, yanal yayılma gibi
yerel zemin etkilerine maruz kalarak hasar görüp görmeyeceğini
deneyimli bir jeoloji mühendisine danışarak öğreniniz. Bu konuda
ilgili meslek odalarından, üniversitelerden yardım ve destek
alınabilir.
-
Okul binanızın teknik uygulama sorumlusu (fenni mesul) veya binayı
denetleyen yapı denetim kuruluşu ile temasa geçerek yapının
75
mimari
projesi
ile
statik
hesaplarının
yürürlükteki
deprem
yönetmeliklerine uygun olup olmadığını sorunuz ve bu konuda
kendilerinden yazılı bir belge isteyiniz. Bu kişiler bulunamıyorsa
yapıyı deneyimli bir mühendise inceletiniz (Bu konuda İnşaat
Mühendisleri Odasından yardım istenebilir).
Okul binasının depreme karşı güvenli olup olmadığı yalnızca gözlem
yapılarak anlaşılmaz. Bunun için daha detay araştırma yapılması, malzeme
örnekleri alınarak bunların laboratuvarlarda testten geçirilmesi gerekir.
Bu araştırmalar ancak İnşaat Mühendisleri Odası, Üniversitelerin İnşaat
Mühendisleri Bölümü ve Deprem Mühendisliği Uygulama ve Araştırma
Merkezleri, İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüklerinin yetkili ve bu konuda
uzman mühendisleri tarafından yapılabilir.
Okul
binalarının
depreme
karşı
güvenli
olup
olmadıkları,
Deprem
Yönetmeliği’ndeki mevcut koşullara uyulup uyulmadığının belirlenmesi ile
anlaşılır. Betonarme yapıların deprem güvenliğinin araştırılması, aşağıdaki
adımları kapsar:
1- Mühendisler tarafından okul binasının mevcut projesi incelenir.
Projenin deprem
yönetmeliğine
uygunluğuna bakılır.
Proje
bulunamazsa, ölçümler yapılarak binanın taşıyıcı sisteminin
mevcut durumunu gösteren rölöveleri çıkarılır.
2- Mühendisler, binaya gelerek inşaatın projeye uygun olarak
yapılıp
yapılmadığını
kontrol
ederler.
Bunun
için;
yapı
elemanlarının boyutlarına bakılır ve taşıyıcı sistemde kullanılan
76
donatıların cins, paslanma durumu, boyut ve yerleşimlerine
bakılır. Taşıyıcı elemanlardaki betonun sıva ve pas payı
kaldırılarak kontrol edilir. Yapılan araştırmalardan sonra pas
payı kaldırılan bölgeler, doğru bir şekilde kimyasal tamir harcı
ile kapatılmalıdır.
3- Yapının mevcut beton kalitesini ölçmek için uygun görülen birkaç
farklı noktadan, taşıyıcı elemanların donatılarına rastlamayacak
şekilde karot ile beton örnekleri alınarak laboratuvara test
edilmeye gönderilir. Daha sonra taşıyıcı elemanlarda örnek
almak üzere oluşturulan boşluklar, doğru bir şekilde, yüksek
mukavemetli, rötresi az kimyasal harç ile doldurulur. Beton
örneğinin, bina içinde dağılımını görebilmek amacıyla farklı
noktalardan alınması gerekir. Bir binada, gerekli görülen her
yerden karotla örnek alınamıyorsa uygun yerlerden beton örneği
alınıp, diğer noktalarda taşıyıcı elemanların sıvası kaldırıldıktan
sonra çekiç okumaları da yapılabilir; fakat yalnızca çekiç
okumaları yapmak, beton dayanımını belirlemek için yeterli
değildir.
4- Tüm bu bilgilere dayanarak, binanın yapısal özellikleri ve
üzerinde inşa edildiği zeminin özellikleri de göz önüne alınarak
bilgisayar ortamında binanın analizi yapılır ve yapısal elemanların
taşıma kapasiteleri yönetmelik çerçevesinde kontrol edilir.
77
B : Binalarda Yapısal Olmayan Elemanlar Tablosu
Türü
Elemanlar
Mekânik Sistem
Kalorifer kazanları, su tankları, ısı pompası,
havalandırma/soğutma elemanları
Elektrik Sistemi
Elektrik tesisatı, kesintisiz güç kaynakları,
yedek jeneratörler
Dış Cephe Mimari Elemanlar
Yığma bacalar, kalkan duvarlar, cephe
kaplamaları, parapetler, kornişler, pencereler
İç Cephe Mimari Elemanlar
Kapılar, tavan kaplamaları, havalandırma
sistemi, aydınlatma sistemi, tuvaletler,
kantin, büfe, mutfak pişirme sistemleri
Mobilyalar, Araç – Gereç
Laboratuvar malzemeleri, kitaplık dolapları,
çelik dolaplar, asılı panolar, bilgisayar
sistemleri, elektronik ve diğer elektrikli
cihazlar, beyaz eşyalar, asılı duran eşyalar,
dolaplar, dekoratif eşyalar, raflarda duran
eşyalar,
camlar,
tüpler,
aydınlatma
elemanları, tabelalar, klimalar
Yapısal olmayan elemanlar, bir binanın taşıyıcı sistemi (kolon, kiriş,
döşeme, taşıyıcı duvar, çatı ve temel) haricindeki bütün kısımlar ve
binanın içindekilerdir.
Okul Deprem Tehlike Avı
Okul Deprem Tehlike Avı her sınıf, ofis, kantin, spor salonu, laboratuvar,
konferans salonu, kazan dairesi vb., gibi okulun her bölümü için tek tek
dolaşılarak yapılır. Tehlike avının okul afet ve acil durumu yönetimi
78
ve/veya komitesinde yer alan kişiler tarafından yapılması tavsiye edilir.
Tehlike avı yaparken tek ihtiyacınız hayal gücü ve sağduyudur. Konu ile
ilgili eğitim almış ve/veya ilgili yayınları okumuş olmanız tercih edilir. Afet
olduğunda neler olabileceğini, hangi eşyaların düşmesi veya kayması ile
bize zarar verebileceğini hayal etmeliyiz. Bu tip çalışmalarda ilk önce,
yaşamsal zarar verebilecek olan, can kaybı veya yaralanmaya neden
olabilecek ya da çıkış yollarını tıkayabilecek olan nesneler sabitlenerek
emniyetli hâle getirilir. İkinci olarak, ekonomik kayıp yaratacak olan ve
çevresindekilere zarar verebilecek eşyalar sabitlenerek emniyete alınır.
En sonunda da sosyal ve kültürel değeri olan nesneler emniyete alınır.
-
Ağır eşyalar baş hizasının altına yerleştirilir,
-
Yüksek ve ağır mobilyalar duvar, zemin ve tavana sıkıca sabitlenir,
-
Dolap kapakları sürgülü veya mandallı kilitlerle tutturulur,
-
Isıtıcılar ve ısı kaynakları emniyete alınır,
-
Yangın söndürücüleri ve diğer gaz silindirleri sabitlenir,
-
Kırılabilecek camlardan korunacak şekilde düzenleme yapılır,
-
Ağır ve önemli elektronik cihazlar plastik klipsli şeritler, dar ve
geniş dokuma kayışları, cırt cırtlı bantlar kullanarak masa üstüne
veya zemine sabitlenir,
-
Aydınlatma armatürleri tavana sıkıca sabitlenerek emniyete alınır,
-
Duvar tabloları, duvar haritaları vb., için ucu kapalı kanca vidalar
kullanılır,
-
Tehlikeli maddeler (zehir, yanıcı-parlayıcı) sınırlanır, izole edilir,
ortadan kaldırılır veya ayrı ayrı tutulur,
-
Önemli eşyalar olası sel baskını seviyesinden yukarıda bulundurulur.
79
EK 2: OKUL KAPASİTESİNİ AŞAN AFET VE ACİL DURUMDA
YARDIM İSTENECEK KAMU KURUM VE KURULUŞLARIN LİSTESİ
Valilik ve/veya Kaymakamlık
İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü
İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve/veya İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü
İl Sağlık Müdürlüğü ve/veya İlçe Sağlık Grup Başkanlığı (112 Acil)
İl Emniyet Müdürlüğü ve/veya İlçe Emniyet Müdürlüğü (155)
Belediye
İtfaiye (110)
Kızılay
Muhtarlık
Hastane ve Klinikler, Aile hekimleri
Sahil Güvenlik
Arama Kurtarma Birlik Müdürlüğü
Jandarma (156)
Zehir Danışma Merkezi (0800 3147900)
Akredite olmuş afetlerle ilgili çalışmaları bulunan Sivil Toplum Kuruluşları
80
EK 3: OKUL ve ÇEVRESİNDEKİ TÜM TEHLİKE ve RİSKLER
A: TEHLİKE VE RİSKİN BELİRLENMESİ
Tehlike ismi
Deprem
Tehlike saptama
Hasar görebilirlik
Sonuç
1.
Bu
tehlike
okulunuzu etkileyebilir
mi? Eğer yanıtınız
hayır ise bir sonraki
tehlikeye geçiniz. Evet
ise 2-5 sorularını
yanıtlayınız
2. Olayın
okulda veya
yakınında
meydana
gelme
olasılığı
nedir?
3. Olay meydana
gelirse okulda hasar
veya
bazı
malzemeleri/yerleri
kullanamama
durumu
meydana
gelir mi?
4.
Olay
meydana
geldiğinde
ölüm veya
yaralanma
ya neden
olur mu?
5. Eğer 3 ve 4
üncü
soruların
yanıtı evet ise, bu
tehlike önemlidir
ve
müdahale
planında
yer
almalıdır.
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Şiddetli yağmur/
Su baskınları, Sel ,
Nehir taşması
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Toprak kayması
(Heyelan), Kaya
düşmesi
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Çığ
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Yangın
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Hortum / Fırtına
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Uzun
süreli
yüksek sıcaklar
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
81
Tehlike ismi
Uzun
süreli
yüksek soğuklar
Tehlike saptama
Hasar görebilirlik
Sonuç
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Yıldırım düşmesi
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Tehlikeli
sızıntısı
madde
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Salgın hastalık
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Spor
salonu,
atölye
ve
laboratuvar
kazası
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
Gıda zehirlenmesi
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
[ ] Yüksek
Öğrenciler
arasında kavga
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Düşme
yaralanmalar
ve
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Silahlı öğrenci
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Öğrenci intiharı
veya teşebbüsü
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
82
Tehlike ismi
Şiddet tehditleri
Tehlike saptama
Hasar görebilirlik
Sonuç
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
Diğer
[ ] Evet
[ ] Düşük
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Orta
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Hayır
[ ] Yüksek
83
EK 4: RİSK DEĞERLENDİRMESİ ve ÖNCELİK BELİRLEME TABLOSU
A- Tehlikeler
BTehlikenin C- Hasar/Zarar D- Risk Değeri
gerçekleşme düzeyi
Beklentisi
EÖncelik
Belirleme
Açıklama:
B- Tehlikenin gerçekleşme düzeyi
Çok Düşükse 1, Düşükse 2, Orta ise 3, Yüksekse 4 ve Çok yüksekse 5
değeri verilir.
C- Hasar/Zarar Beklentisi
Önemsizse 1, kontrol edilebilirse 2, kritikse 3, yıkıcı ise 4 ve ölümcülse 5
değeri verilir
D- Risk değeri (B x C) şeklinde bulunur
E- Öncelik belirleme
Risk değeri 1 – 8 arasında ise DÜŞÜK, 9 – 14 arasında ise ORTA ve 15 –
25 arasında ise YÜKSEK
84
EK 5: AFET ve ACİL DURUMA GÖRE İZLENECEK YOL
Afet veya Acil Durum
Davranış Şekli
Deprem
Çök – Kapan – Tutun, Deprem bitince binayı
tahliye edin
Yangın
Yangın alarmı vererek binayı tahliye edin.
Üzerinizdeki giysiler alev aldıysa: Dur – Yat Yuvarlan
Duman
Mahsur kaldıysan yerinde sığın. Değilse
binayı boşalt. Duman tabakasının altında
kalabilmek için sürünerek ilerleyeceğini
unutma.
Tehlikeli madde sızıntısı
Yerinde sığınak veya emniyetli bir yere
tahliye
Bomba veya Bomba tehdidi
Çök – Kapan – Tutun veya Tahliye
Şiddet olayları
Kilitlen /Tecrit
Patlama
Çök – Kapan – Tutun
Sel
Emniyetli bir tahliye veya yerinde sığınak
(binaların üst katında)
Şüpheli veya bilinmeyen şahıslar
Tehdit unsuru değerlendirilerek hemen polis
aranır
Fırtına
Yerinde sığın, eğer öğrenciler
bahçesinde ise içeri tahliye yapılır
okul
85
TEMEL DAVRANIŞ BİÇİMLERİ
1- Çök – Kapan - Tutun
2- Yerinde Sığınma
3- Tahliye
4- Kilitlen/Tecrit
1- Çök – Kapan – Tutun: Dizlerimizin üstüne çökerek, bedenimizin kapladığı alan
olabildiğince küçültülmeye, kapanarak başımızı, ensemizi ve yüzümüzü korumaya
ve eşya ile birlikte hareket etmek içinde tutunma yapmamıza denir.
2- Yerinde Sığınma: Tahliye gerektirmeyen veya buna yeterli zaman olmayan
durumlarda uygulanır. Genellikle tehlikeli madde sızıntısı, terör saldırısı ve
şiddetli fırtına gibi durumlarda uygulanır. Dışarı çıkılmanız söylenene kadar
içerde kalınır ve dışarıdan hava girişi önlenir.
3- Tahliye: Bulunduğunuz yeri boşaltmanız demek.
4-
Kilitlen/Tecrit:
Bulunduğunuz
mekândan
durumlarda korunaklı bir şekilde saklanılmasıdır.
86
ayrılmanın
güvenli
olmadığı
EK 6: PLANDA OLMASI GEREKEN HARİTALAR
Okul çevresinin haritası
Okul yerleşkesinin haritası
Katların haritası
Tahliye yolu
Toplanma bölgesi
Afete yönelik ekipmanın bulunduğu yerler
87
EK 7: YILLIK PLAN İÇİN ÖRNEK FORM
Problemler
Tarih
Tip*1 Faaliyetin ismi
Beklenen kazanımlar (hedef ve amaçlar)
Amaç ve hedefler
Program*2
Ana hedefler
Sorumlu
personel
Görevli diğer Bütçe
personel ve
kuruluşlar
*1: 1) Zarar azaltma ve hazırlık konularında alınabilecek önlemler, 2) Müdahale, iyileştirme ve yeniden inşa aktiviteleri (eğitim veya tatbikat), 3) Öğrenciler,
öğretmenler, aileler ve halk için afet eğitimi, 4) Hem kendi okulu hem de diğer okullarla bilgi ve tecrübe paylaşımının yapılması, 5) Problemleri ve alınabilecek
önlemleri belirlemek ve çözmeye ilişkin yapılabilecek diğer faaliyetler. İlgili faaliyet tipi ve/veya tipleri bu sütuna yazılmalı.
*2: İlgili faaliyetin hazırlanma, uygulama ve değerlendirme tarih ve sürelerinin belirtilmesi.
88
8. TERİMLER SÖZLÜĞÜ
A
ACİL BARINMA (Emergency sheltering): Bakınız; Geçici iskan.
ACİL ÇIKIŞ (Emergency exit): Tehlike anında kapalı mekândaki insanların süratle
boşaltılmasına imkân verecek nitelikte konumlanmış çıkış kapılarını ifade eder. Çıkış
kapıları mutlaka dışarıya doğru açılmalıdır.
ACİL DURUM (Emergency): İvedilikle müdahale etmeyi ve acil yardım faaliyetlerini
yürütmeyi gerektiren durum, hal ve olayları ifade eder. Afetin meydana gelmesi hali
olarak da ifade edilebilir. Afet sırasında olağanüstü tedbirlerin alınmasına ve
faaliyetlerin yürütülmesine gerek duyulan geçici bir durumdur.
ACİL DURUM YÖNETİCİSİ (Emergency manager): Afet yada acil durumlarda, bir
kurum veya kuruluşun ilgili hizmet biriminde yetkili idareci olarak görev yapabilecek bilgi
ve deneyime sahip profesyonel yöneticidir.
ACİL DURUM YÖNETİMİ (Emergency management): Afet olayının meydana
gelmesinden hemen sonra başlayarak, etkilenen toplulukların tüm ihtiyaçlarını zamanında,
hızlı ve etkili olarak karşılamayı amaçlayan yönetim sürecini ifade eder. Sürekli olmayıp,
acil durum olarak değerlendirilen bir olayın meydana gelmesi ile başlayıp, acil durumu
gerektiren nedenler ortadan kalktığında sona eren bir yönetim şeklidir. Afet yönetiminin
olaya müdahale ve kısa süreli iyileştirme faaliyetlerini kapsar. Etkin bir acil durum
yönetimi; planlı, hazırlıklı ve koordineli olmayı ve olağan yönetimlerden farklı olarak,
olağan dışı imkân, kaynak ve yetkileri gerektirir.
ACİL SAĞLIK HİZMETLERİ (Emergency medical services): Acil hastalık ve yaralanma
hallerinde konusunda özel eğitim almış ekipler tarafından, tıbbi araç ve gereç desteği ile
olay yerinde, nakil sırasında ve sağlık kurum ve kuruluşlarında sunulan tüm sağlık
hizmetlerini ifade eder.
ACİL SERVİS (Emergency service): Hastanelere getirilen ve acilen bakılması gereken
hastaların ilk bakım ve tedavilerinin yapıldığı bölüme verilen addır.
ACİL TIBBİ YARDIM (Emergency medical care): Acil sağlık hizmetleri konusunda özel
eğitim görmüş ekipler tarafından, tıbbi araç-gereç desteğiyle olay yerinde ve hastaneye
nakil sırasında verilen tıbbi hizmetlerin tümünü ifade eder.
ACİL YARDIM (Emergency relief): Afetten veya bir olaydan etkilenen insanların
aranması, kurtarılması, tıbbi ilk yardım ve tedavileri, tahliye, barınma, beslenme,
korunma, güvenlik, temizlik, haberleşme, psikolojik destek, vb. gibi hayati ihtiyaçlarının
karşılanması için yapılan yardımlardır. Ana hedefi, mümkün olan en kısa sürede, çok
sayıda insanın hayatını kurtarmak, yaralıların tedavisini sağlamak, açıkta kalanların
hayati ihtiyaçlarını karşılamaktır. Afet mevzuatımıza göre acil yardım, afetzedeleri
kurtarma, yaralılara ilk yardım ve tıbbi tedavi yapma, aç ve açıkta kalan ailelerin geçici
89
barındırılması ve bunların yiyecek, giyecek, ısıtma, aydınlatma vb. ihtiyaçlarının
karşılanması ile muhtemel salgınların önlemesi için yapılacak yardımlardır.
ACİL YARDIM PLANLAMASI (Emergency relief planning): Acil yardım planlarının
hazırlanması, sürekli güncel tutulması ve geliştirilmesi, planda görev üstlenen kişi ve
kuruluşların eğitim ve tatbikatlarla geliştirilmesini ve koordineli çalışmasını kapsayan bir
planlama sürecini ifade eder.
ACİL YARDIM PLANLARI (Emergency relief plans): 7269 sayılı yasa bu planları ‘İl-İlçe
Acil Yardım Planları’ olarak adlandırır. Afete zamanında, hızlı, etkili ve koordineli olarak
müdahale edebilmek ve etkilenen toplulukların acil yardım ihtiyaçlarını zamanında, hızlı
ve etkili olarak karşılayabilmek için, mahalle, İlçe veya İl düzeyinde yerleşmelerin karşı
karşıya bulundukları tüm tehlikeleri ve muhtemel afetlerde uğranacak kayıp ve zararları
afet senaryolarıyla gerçekçi biçimde ortaya koyan, kimlerin, ne zaman, nerede, hangi
görev ve yetki ile, hangi imkân ve kaynakları kullanarak olaya müdahale edeceklerini
belirleyen, eğitim ve tatbikatlarla sürekli yenilenen ve geliştirilen belgelerdir. Afetlere
İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair 88/12777 sayılı yönetmelik,
Ülke, İl ve İlçe düzeyinde yapılacak acil yardım planlarının genel esaslarını vermekte ve
yerel ihtiyaçlar dikkate alınarak, hizmet gruplarının çeşitlendirilmesi, eylem planlarının
geliştirilmesi, sivil toplum ve özel sektör kuruluşlarının görevlendirilmesi v.b. gibi
konuları, mülki idare amirlerinin yetkisine bırakmaktadır.
ACİL YARDIM SÜRESİ (Emergency relief period): Afetin meydana gelmesi ile
başlayıp, afetin sona ermesinden sonra da 15 gün devam eden süreyi ifade eder. Acil
yardımlar ve bununla ilgili harcamaların yapıldığı bu süre gerektiğinde Başbakanlık Afet
ve Acil Durum Başkanlığınca uzatılabilmektedir.
AFET (Disaster): İnsanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplar doğuran,
normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları
etkileyen, etkilenen topluluğun kendi imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği
doğal, teknolojik veya insan kökenli olayların sonuçlarına afet denilmektedir. Bir olayın
afet sonucunu doğurabilmesi bu koşullar mevcudiyetine bağlıdır. Afetler mevzuatımızda;
‘Genel hayata etkinlik’ kavramı ile ifadesini bulmuş ve bu konuda bir yönetmelik
çıkarılmıştır.
AFET ÇADIRI (Disaster relief tent): Genellikle Türk Kızılay’ı tarafından, olay yerine ilk
anda gönderilen, farklı nitelik ve tipe sahip kısa süreli acil barınma malzemesidir. Kızılay
çadırı olarak da bilinmektedir.
AFET ÇANTASI (Disaster bag -Emergency bag): Afet sonrasında kullanılmak üzere
bazı acil ihtiyaç maddeleri ve belgelerin hazır bulundurulduğu çantayı ifade eder.
İçerisinde; Önemli evrak kopyaları, telefon listesi, para, kıyafet, radyo, kuru gıda, su,
ilaç, ilk yardım çantası, hijyen malzemesi v.b. gibi şeyler bulunmalıdır.
AFET DÖNGÜSÜ (Disaster continuum): Bir
kadar birbirini takip eden aşamaların tümünü
İyileştirme, Yeniden inşa, Zarar azaltma ve
Afet yönetiminin evreleri olarak da anılırlar.
90
afet olayını izleyen ve bir sonraki afete
ifade eder. Bu evreler; Afete Müdahale,
Afete Hazırlık olarak tanımlanmaktadır.
Her evrede yapılan çalışmaların başarısı
büyük ölçüde, bir sonraki evrede ki çalışmaların başarısını etkilediği için bu döngü iç içe
geçmiş zincir halkaları veya daire ile gösterilmektedir.
AFET ENVANTERİ (Disaster inventory): Afet durumunda hizmet verecek kuruluşların,
elinde bulunan malzeme, kaynak ve imkânların stok durumunu yönetmesine imkân veren
kayıtları ifade eder.
AFET GÖNÜLLÜSÜ (Disaster volunteer): Afet öncesi veya sonrasında, ihtiyaç duyulan
alanda karşılık beklemeden kamu kurum ve kuruluşları, Kızılay veya başka bir insani
yardım kuruluşu için hizmet vermek üzere önceden eğitilmiş bireylerdir.
AFET HABERLEŞMESİ (Disaster Communication -Emergency communication): Normal
haberleşme imkânlarından ayrı olarak, afet sonrası acil durumlarda gerekli iletişimi
sağlamak için önceden veya geçici olarak tesis edilen yollardan yapılan haberleşmeyi
ifade eder.
AFET HEKİMLİĞİ (Disaster medicine): Afet yönetimindeki diğer disiplinlerle işbirliği
halinde, afetlerin yol açtığı tüm sağlık problemlerine, tıp bilimlerinin birçok uzmanlık
alanını bünyesinde barındırarak, hastane dışında da müdahale edebilen hekimliktir.
AFET İSTATİSTİKLERİ (Disaster statistics): Afetlere yol açabilecek olaylarla,
afetlerin neden olduğu fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel zarar ve kayıplara ait
bilgilerin, sistematik ve sürekli olarak toplanarak işlenmesi sonucunda elde edilen sayısal
verilerin tümü.
AFET KANUNU (Disaster Law): Afetle ilgili olarak farklı düzeylerdeki politika ve
stratejiler, kurumsal yapılanmalar, görev, yetki ve sorumluluklar, yapılması gereken
çalışmalar, alınması gereken önlemler, işbirliği ve koordinasyon esasları, kaynaklar,
yükümlülükler gibi konuları düzenleyen kanun.
AFET MEVZUATI (Disaster regulations): Afetlerin her yönü ile ilgili olarak yürürlüğe
konulmuş ve uygulanmakta olan; kanun., kanun hükmünde kararname, bakanlar kurulu
kararı, tüzük, yönetmelik, genelge gibi düzenleyici belgelerin tümüne verilen genel addır.
AFET MÜDAHALE EKİBİ (Disaster response team): Afete müdahale ve acil yardım
çalışmalarında görev almış veya alması planlanmış resmi veya özel tüm kurum ve
kuruluşlara ait, özel eğitimli kişilerden oluşan grupları ifade eder. Afet müdahale
ekipleri arama-kurtarma, lojistik destek, psiko-sosyal destek, ilk yardım, eğitim,
bilgilendirme ve bilinçlendirme gibi afet yönetiminin çeşitli alanlarda faaliyet
gösterebilmektedir.
AFET RİSKİ (Disaster risk): Belirli bir tehlikenin, gelecekte belirli bir zaman süresi
içerisinde meydana gelmesi halinde, insanlara, insan yerleşmelerine ve doğal çevreye,
bunların zarar veya hasar görebilirlikleri ile orantılı olarak oluşturabileceği kayıpların
olasılığını ifade eder. Riskten veya kayıp olasılığından bahsedebilmek için, belirli
büyüklükteki tehlike veya olayın varlığı ve bundan etkilenebilecek değerlerin mevcudiyeti
ile bu değerlerin tehlike veya olaydan etkilenme oranları veya zarar görebilirliklerinin
tahmin edilebilmesi gerekmektedir. Afet kayıpları ifadesinden farklı olarak olay olmadan
önce, yol açabileceği kayıp ve zararların tahminini ifade eder.
91
AFET RİSKİNİN BELİRLENMESİ (Disaster risk assessment): Afet riskinin
matematiksel olarak ifade edilebilir biçimde hesaplanmasıdır. Tehlike, çarpı değerler
yani etkilenebilecek unsurlar, çarpı zarar görebilirlik yani etkilenme oranı, eşittir risk
Afet Riski ; (R=T*D*ZG) ifadesi ile formüle edilir. Afet riskinin belirlenebilmesi için
öncelikle afete yol açabilecek tehlikelerin neler olduklarının; yerleri, büyüklükleri, oluş
sıklıkları, tekrarlanma süreleri ve etkileyebilecekleri alanların belirlenmesi, bu
tehlikeden etkilenebilecek, nüfus, yapı ve alt yapılar, ekonomik ve sosyal değerler, çevre
v.b. gibi tüm değerlerin envanterlerinin çıkarılması gerekir. Tehlikenin gerçekleşmesi
halinde ise, bu değerlerin uğrayabilecekleri fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel
kayıpların tahmin edilmesi mümkün olur.
AFET SENARYOLARI (Disaster scenarios): Afet riskinin belirlenmesi çalışmaları
sonucunda elde edilen ve farklı büyüklük ve konumlardaki tehlikelerin gerçekleşmesi
halinde meydana gelebilecek tüm zarar ve kayıpları tahmin etmeye yarayan belgelere
verilen addır. Senaryolarda olabildiğince gerçeğe yakın koşulların canlandırılması gerekir.
Ancak afete müdahale planlarının yeterliliği için, bazen en olumsuz sonuçlar
doğurabilecek senaryolar da tercih edilebilir. ‘İl-ilçe acil yardım ve kurtarma planı’
olarak bilinen” afet müdahale planları” ile” zarar azaltma planlarına” temel teşkil ederler.
AFET TEHLİKESİ (Disaster hazard): Can ve mal kayıpları ile fiziksel, sosyal, ekonomik,
politik ve çevresel kayıp ve zararlara yol açma olasılığı olan doğal, teknolojik ve insan
kökenli olayları ifade eder. Afet tehlikelerini kökenlerine göre; deprem, sel, kuraklık,
heyelan, volkan patlaması gibi doğal; nükleer, kimyasal veya büyük taşımacılık kazaları
gibi teknolojik, veya savaşlar, terör olayları, iç çatışmalar gibi insan kökenli tehlikeler
olarak ayırmak mümkündür. Bununla beraber depremler, seller, volkan patlamaları,
fırtına ve tayfunlar gibi ani gelişen tehlikeler, veya kuraklık, erozyon, küresel iklim
değişiklikleri gibi yavaş gelişen tehlikeler olarak ta tasnif edilebilmektedir. Afet
tehlikesi konuma bağlı olup içinde bulunulan yere, bölgeye veya ülkeye göre
değişmektedir. Ayrıca tehlikenin, (örneğin depremler) büyüklüğü, oluş sıklığı,
tekrarlanma süresi ve olası etkileri de konuma bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle
afet tehlikesinin ülke, bölge, il veya yerleşme ölçeğinde belirlenmesi, önleme ve zarar
azaltma çalışmalarının temelini oluşturur. Matematiksel olarak tehlike "belirli
büyüklükteki bir olayın, belirli bir yörede ve belirli bir zaman aralığında olma olasılığı"
olarak tanımlanmaktadır. Afet tehlikesini, büyüklüğü, oluş sıklığı, tekrarlanma süresi,
etki alanı, belirli bir süre içersindeki olma olasılığı gibi ölçülebilir parametrelerle
tanımlamak gerekir.
AFET YÖNETİCİSİ (Disaster manager ): Kurumların afetle ilgili çalışmalarında,
özellikle zarar azaltma ve hazırlık konularında görev yapan idarecilerini ifade eder.
İhtiyaç duyulduğunda Acil durum yöneticisi olarak da görev yapabilen kişilerdir. Etkin
bir afet yöneticisinin iyi eğitilmiş, bilgili ve deneyimli olması gereklidir.
AFET YÖNETİMİ (Disaster management): Afetlerin önlenmesi ve zararlarının
azaltılması, afet sonucunu doğuran olaylara zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale
edilmesi ve afetten etkilenen topluluklar için daha güvenli ve gelişmiş yeni bir yaşam
çevresi oluşturulabilmesi için, toplumca yapılması gereken top yekûn bir mücadele
sürecini ifade eder. Başka bir deyişle; afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması
amacıyla, afet öncesi, sırası ve sonrasında alınması gereken önlemler ve yapılması
92
gereken çalışmaların planlanması, yönlendirilmesi, koordine edilmesi, desteklenmesi ve
etkin olarak uygulanabilmesi için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla, İmkan ve
kaynaklarının belirlenen stratejik hedefler ve öncelikler doğrultusunda kullanılmasını
gerektiren çok yönlü, çok disiplinli ve çok aktörlü bir yönetim süreci olarak ta
tanımlanabilir. Bu süreç içerisinde, zarar azaltma, hazırlık, müdahale, iyileştirme ve
yeniden inşa gibi ana aşamalara ayrılabilen faaliyetler süreklidir. Bir önceki aşamada
yapılanların başarısı bir sonraki aşamada yapılacak faaliyetlerin başarısını etkiler. Bu
süreç bir çember veya iç içe geçmiş halkalarla gösterilir, Afet yönetim döngüsü veya
zinciri olarak adlandırılır. Bu nedenle ”Bütünleşik veya Entegre Afet Yönetimi” terimleri
de kullanılmaktadır.
AFET YÖNETİMİ SÜRECİ (Disaster management continuum): Bakınız; Afet Döngüsü.
AFETE DİRENÇLİ PLANLAMA (Disaster resilience planning): Yerleşime açılması
düşünülen veya yerleşik alanlardaki tüm afet tehlike ve risklerini dikkate alan, bu tehlike
ve risklerin önlenmesi, dışlanması veya olası zararlarının azaltılması amacıyla hazırlanan,
kısa, orta ve uzun vadeli hedef, politika, strateji ve faaliyetleri belirleyerek eylem
planlarının temelini oluşturan planlama sürecidir. Her tür ve ölçekteki planlama
çalışmaları afete duyarlı olarak hazırlanmalıdır.
AFETE HAZIRLIK (Disaster preparedness): Afetlere zamanında, hızlı ve etkili olarak
müdahale edebilmek için afet öncesinde yapılması gereken planlama, eğitim, tatbikat,
erken uyarı sistemlerinin
kurulması, acil yardım malzeme stokları, halkın
bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi gibi faaliyetlerin sürekli ve sürdürülebilir olarak
yürütüldüğü süreci ifade eder .
AFETE MARUZ BÖLGE (Disaster-prone area): Mevzuatımızdaki tanımı; Yer
sarsıntısı(deprem), yangın, su baskını(sel), yer kayması(heyelan), kaya düşmesi, çığ ve
benzeri afetlere uğramış olduğu veya uğrayabileceği, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, (su
baskınları için Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü) teknik heyetleri tarafından tespit
edilen ve afete maruz olduğu Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca
kararlaştırılan bölgedir. Bu bölgelerde yapılacak olan yapılarda uyulması gereken teknik
şartlar, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Başkanlığıca hazırlanan yönetmeliklerle
belirlenir. Deprem Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelik, buna bir
örnektir.
AFETE MÜDAHALE (Disaster response, disaster intervention): Afetin oluşundan
hemen sonra başlayıp, afetin yol açtığı kayıp ve zararların büyüklüğüne bağlı olarak, 1-2
aylık süre içerisinde gerçekleştirilen tüm faaliyetlere verilen genel addır. Afet yönetimi
döngüsündeki ilk aşamadır. Bu safhada yapılan faaliyetlerin ana hedefi; mümkün olan en
kısa süre içersinde çok sayıda insanın hayatını kurtarmak, yaralıların tedavilerini
sağlamak, açıkta kalanların barınma, beslenme, korunma, ısınma, haberleşme, ulaşım,
tahliye, güvenlik, psikolojik ve sosyal destek, gibi hayati gereksinimlerini en kısa süre
içersinde ve en uygun yöntemlerle karşılamaktır.
AFETE MÜDAHALE KAPASİTESİ (Disaster response capacity): Afete müdahalesi için,
toplumda var olan imkân ve kaynakların tümünü ifade eder. Kişi, kurum ve kuruluşların
zarar azaltma ve hazırlık evrelerindeki çalışmalarının etkinliğine bağlı olarak, afete
93
zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edebilmeleri ve acil yardım hizmetlerini
yürütebilmeleri bu kapsamdadır.
AFETİN BÜYÜKLÜĞÜ (Disaster magnitude): Afetin yol açtığı can kayıpları, yaralanma
ve sakat kalmalar, yapı ve altyapı hasarları gibi fiziksel hasarlarla ekonomik, sosyal ve
psikolojik kayıpların toplamını ifade etmektedir. Afetin büyüklüğünü, yol açtığı can
kayıpları ve yaralanmaların çokluğu ile değerlendirmek eğilimi vardır. Ancak afetin
büyüklüğü belirlenirken, depremin büyüklüğü veya şiddeti, rüzgar, fırtına veya tayfun
gibi olayların saatteki hızları esas alınarak, geliştirilmiş ve uluslararası kabul görmüş
şiddet cetvellerindeki değerler dikkate alınır. Afetin büyüklüğüne etki eden diğer
faktörler; olayın yoğun yerleşme bölgelerine olan uzaklığı, fakirlik ve az gelişmişlik,
eğitim eksikliği, bilgisizlik ve bilinçsizlik, nüfus artış hızı, denetimsiz ve kaçak
şehirleşme, sanayileşme ve yapılaşma, ormanların ve çevrenin tahribi veya yanlış
kullanımı, toplumun afet olaylarına karşı, önceden aldığı önleyici ve koruyucu önlemlerin
ulaşabildiği düzeydir. Risk yönetimi ve zarar azaltma faaliyetlerinin ihmal edilmiş olması,
afetin büyüklüğünü artırmaktadır.
AFETLERE DİRENÇLİ TOPLUM (Disaster resilience community): Afet sonrası yaşanan
acil durum sürecinin ardından, toplumun olası yeni bir afete karşı daha dirençli kılınması
amacıyla yapılan zarar azaltma, hazırlık ve iyileştirme faaliyetleri sonucunda ulaşılan
yeterlilik düzeyini ifade eder. Afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması konusunda
eğitimli ve bilinçli olduğu ve etkin önlemler alabildiği için, her tür ve büyüklükteki
afetlerden olabildiğince az zarar gören ve hazırlıklı olduğu için de kısa süre içersinde ve
dışarıdan büyük yardımlar almadan normal yaşam düzenine dönebilen toplulukları ifade
eder.
AFETLERİN ETKİLERİ (Disaster impacts): Afetlerin insanlar, insan yerleşmeleri ve
çevre üzerindeki doğrudan etkileri, yol açtıkları zarar ve kayıplar ile dolaylı ve ikincil
etkiler dahil meydana gelen tüm değişikliklerin değerlendirilmesini ifade etmektedir.
Doğrudan etkiler kapsamında; can kayıpları, yaralanma ve sakat kalmalar, yapı ve alt yapı
hasarları,eşya ve stok kayıpları, tarım alanları ve tarım ürünleri kayıpları, kültür mirası
ve müzelerdeki kayıplar, acil yardım ve kurtarma, iyileştirme ve yeniden inşa
faaliyetlerinin tüm giderleri, v.b. gibi giderler yer alır. Dolaylı etkiler ise; üretim, turizm,
ticaret ve hizmet sektörlerinin kısa veya uzun süreli devre dışı kalması nedeniyle
uğranılan gelir kayıpları, eğitim, sağlık, ulaştırma, enerji v.b. gibi sektörlerdeki hasarlar
nedeniyle uğranılan hizmet kayıpları, üretim ve hizmet azalmasının yol açacağı fiyat
artışları, kalkınma planlarındaki yatırımların askıya alınmasının doğuracağı alternatif
maliyetler, işsizlik, göç, sakat ve kimsesiz kalanlarla, psikolojik travma yaşayanların yol
açtığı sosyal maliyetler v.b. gibi olumsuzluklardır. İkincil etkiler olarak da; üretim ve
hizmet kaybının yol açabileceği pazar kaybı, aşırı talebin neden olduğu karaborsacılık,
sosyal dengelerin bozulmasının yol açabileceği asayişsizlik, hırsızlık, yağmacılık, tecavüz
v.b. gibi olayların aşırı derecede artışı sayılabilir. Ekonomik kayıplar ise Gayri Safi Yutiçi
Hasıla , tüketim, enflasyon, istihdam ve diğer makro ekonomik göstergelerdeki olumsuz
değişiklikler, kamu kaynaklarının yardım ve yeniden yapılanmaya aktarılmasından
oluşmaktadır..
AFETZEDE PSİKOLOJİSİ (Disaster psychology): Afeti yaşamış, can ve mal kaybına
uğramış olan bireylerin içersinde bulunduğu psiko-sosyal duygu düzeyini ifade eder.
94
Bireylerin, normal yaşam düzenlerinin bozulması ile birlikte sinirlilik, kaygı, güvensizlik,
v.b. gibi duyguları yoğun olarak yaşamaya başlamasını kapsamaktadır. Psikolojik ilk
yardım ve psikolojik destek faaliyeti, afet sonrasında yapılması gereken sosyal
çalışmalardandır.
AĞIR HASAR (Heavy damage): Yığma yapıların duvarlarında 10mm’den daha geniş ve
yaygın kesme çatlakları (çapraz çatlaklar), bina köşelerinde ayrılma, ezilme ve
dökülmeler olması, binanın düşeyden ayrılması durumudur. Betonarme yapıların taşıyıcı
sistemlerinde 2mm’den daha geniş ve yaygın kesme çatlakları, dış yüzeyde dökülmeler
olması ve donatıların ortaya çıkması, kolon-kiriş birleşim yerlerinde ezilmeler, yer
değiştirmeler, bazı kolan ve kirişlerde kısmi göçmeler meydana gelir. Bu tür hasar gören
yapının kullanılmasına ve kısa süreli de olsa içerisine girilmesine izin verilmez. Halkın can
ve mal güvenliğini sağlamak için, yerel yönetimlerce bu tip yapılar için ivedilikle hayati
tehlike (maili inhidam) kararı alınıp yıkılması gerekir.
AHŞAP KARKAS (Timber frame): Taşıyıcı sistem elemanları, münferit betonarme veya
taş yığma temeller, bunlar üzerine oturan ahşap dikme ve çaprazlar, ahşap bağ kirişleri
ve ahşap çatı döşemelerinden oluşan bir yapı türüdür.
AHŞAP YAPI (Wooden house): Ahşap malzeme kullanılarak yapılmış yapıları ifade eder.
Eski konaklar ve yalılar ile dağ evleri bu şekilde inşa edilmişlerdir.
AİLE AFET PLANI (Family disaster plan): Bir afet durumunda, aynı evde yaşayan
bireylerin afetin olası olumsuz etkilerinden korunabilmek veya afeti en az zararla
atlatabilmek için neleri, ne zaman yapacaklarını gösteren, aile bireylerince konuşularak
hazırlanmış ve unutulmaması gereken bir davranış planıdır.
AKTİF FAY (Active fault): Son on bin yıllık yakın geçmişte kırıldığı belirlenen fayları
ifade eder. Üzerinde küçük depremler kaydedilen veya yıllık yer değiştirme hızı 1mm’den
büyük ve gelecekte kırılarak depreme yol açma ihtimali bulunan faylar da aktif fay
olarak değerlendirilmektedir
AKUT DÖNEM (Acute phase): Hastalıkların başlayıp kısa süre içerisinde hızla geliştiği
evreyi ifade eder.
ALTIN SAATLER (Golden hours): Afet sonrası o bölgedeki insanların aranması ve
kurtarılması ile yapılacak acil yardımlar için geçecek 72 saatlik kritik süreyi ifade eder.
Sağlık konusundaki ilk yardım süresi bazı durumlarda çok daha az olmaktadır.
ANİ SEL (Flash flood): Yoğun yağışın başlamasını takip eden ilk 6 saatlik süre içerisinde
hızla gelişen seldir. Kısa zamanda aşırı derecede yağan yağmur sonucunda nehir, dere ve
kuru derelerdeki suların
süratle yükselerek
çevresindekileri yıkarak hasara
uğratmasıdır.
ARAMA ve KURTARMA (Search and rescue): Afet nedeniyle güç durumda kalmış
insanların, özel olarak eğitilmiş ve donatılmış resmi veya özel ekipler tarafından
aranması, bulunması, kurtarılması çalışmalarıdır. Aynı zamanda bu afetzedelere tıbbi ilk
yardım yapılarak, en yakın sağlık merkezine nakledilmesi de bu kapsamdadır.
95
ARAMA KURTARMA BİRLİK MÜDÜRLÜĞÜ ( Sivil defence batolions, SAR units): Her
tür afete müdahale konusunda eğitimli ve tam donanımlı birliklerdir.
ARAZİ KULLANIM PLANLAMASI (Land-use planning): Yerleşmelerin genel arazi
kullanım biçimleri, gelişme yön ve büyüklükleri, başlıca bölgeleme kararları, bölgelerin
gelecekteki nüfus yoğunlukları ile yapılaşmanın genel özellikleri, ulaşım sistemi gibi
konularda ilke ve kararları belirleyen planlama faaliyetini ifade eder. Afetlerin
önlenmesi ve zararlarının azaltılabilmesi için farklı tür ve ölçeklerde planlama kararları
alınmadan önce, planlama yapılacak alanlardaki afet tehlikesi ve riskinin iyi bilinmesi ve
arazi kullanım kararlarının, bu riskleri ortadan kaldıracak veya etkilerini azaltacak
şekilde düzenlenmesi ana hedeftir.
ARTÇI DEPREM (Aftershock ): Büyük bir depremin ardından aynı bölgede meydana
gelen daha küçük depremlere verilen genel addır. Önceleri yoğun olan artçı sarsıntıların
sayısı zaman içerisinde gittikçe azalarak haftalar, aylar ve bazen yıllarca devam edebilir.
AZ HASAR (Slight damage): Afet nedeniyle yapılarda oluşan ince sıva çatlakları, sıva
dökülmeleri, duvarlarda 1-4 mm genişliğe kadar, fakat yaygın olmayan, ince çatlaklar,
bacalarda çatlama kırılma ve kısmi devrilmelerdir. Az hasarlı bir yapının yük taşıma
özelliği çok az değişmiş veya hiç değişmemiştir. Bu yapı, olay devam etsin veya etmesin
teknik olarak emniyetle kullanılabilir.
AZALIM İLİŞKİSİ (Attenuation relationship): Genel olarak kuvvetli yer hareketinin
ivmesi, hızı veya şiddetini, depremin büyüklüğüne, uzaklığına ve geçtiği ortamın
özelliklerine bağlı olarak değiştiğini gösteren matematiksel ilişkiye verilen ad. Yeterli
sayıda kuvvetli yer hareketi kaydının mevcut olduğu durumlarda, yerel zemin yapısı,
topografya, faylanmanın özellikleri gibi etkileri de dikkate alarak yeni azalım ilişkileri
geliştirmek mümkündür.
B
BAĞDADİ YAPI (“Bagdadi”, timber frame building): Bir ahşap karkas yapı türüne
verilen addır. Taşıyıcı ahşap kolon ve kirişlerin oluşturduğu çerçeve sistem arasına kırık
tuğla, kiremit veya çamur harç doldurulup içten ve dıştan ahşap çıtarla kaplanarak
yapılan duvarlardan oluşur.
BAŞA ÇIKMA YETENEĞİ (Coping capability): Kurum ve kuruluşlar ile insanlarda var
olan kaynakların, afet olayı veya sürecinin alışılmamış, normal olmayan ve zorlu koşulları
süresince yapılacak çalışmalarda durumu iyileştirici yönde ve olumlu sonuçlara ulaşmak
amacıyla kullanılabilme düzeyidir. Bu yeteneğin geliştirilmesiyle, doğal ve diğer
tehlikelerin olumsuz etkilerine karşı koyma ve direnebilme gücü oluşturulur. Başa çıkma
kapasitesi veya baş edebilme kapasitesi olarak da ifade edilmektedir.
BEKLENEBİLECEK EN BÜYÜK DEPREM (Maximum credible earthquake): Jeolojik ve
sismolojik verilere dayanarak, belirli bir deprem kaynak zonu içerisinde ve belirli bir
sürede meydana gelmesi beklenen en büyük depremdir.
96
BEKLENEN EN ŞİDDETLİ DEPREM (Maximum expected earthquake): Yapıların
depreme dayanıklı olarak yapılabilmesi için yapı hesapları yapılırken esas alınan
beklenebilecek en şiddetli depremdir. Deprem yönetmeliğimiz bu depremi Tasarım
Depremi olarak adlandırılmaktadır. Tekrarlanma periyodu 475 yıl olan depreme de bu ad
verilir.
BETON (Concrete): Çimento, çakıl, kırma taş gibi iri agrega, kum gibi ince agrega ve
suyun belirli oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen yapı malzemesidir. Betonlara değişik
amaçlar için katkı maddeleri de ilave edilebilmektedir. Farklı dayanım gücünü ifade eden
beton standartları vardır.
BETON BASINÇ DAYANIMI (Concrete compressive strength): Yirmi sekiz günlük
betondan alınan, çapı 15 cm ve yüksekliği 18 cm olan beton numunesinin, laboratuvarda
basınç altında taşıyabildiği en büyük gerilme değeridir.
BETONARME (Reinforced concrete, commonly abbreviated as RC): Beton ve çubuk veya
profil halindeki inşaat çeliğinden oluşan karma yapı malzemesiyle elde edilen taşıyıcı
sisteme verilen genel addır. Betonun çekme dayanımını arttırmak ve daha güçlü bir yapı
malzemesi oluşturmak amacıyla içerisine hacimsel olarak en az binde iki oranında inşaat
çeliği yani donatı konulmaktadır.
BETONARME YAPI (RC construction): Taşıyıcı sistem elemanları betonarme, mütemadi
veya münferit sömeller, radye veya kazık temeller, kolonlar, kirişler, perdeler ve
döşemelerden oluşan yapı türüne verilen genel addır.
BİLİNÇLENDİRME (Awareness communication): İnsanların alışkanlık ve davranış
biçimlerini, belirli bir anlayış doğrultusunda değiştirmek amacıyla yapılan eğitim ve
bilgilendirme çalışmalarının yer aldığı süreçtir.
BİNA (Building): Kendi başına kullanılabilen, üstü örtülü, insanların içine girebilecekleri,
oturma, çalışma, eğlenme, dinlenme ve ibadet etme gibi her tür kullanıma uygun yapılara
verilen genel addır.
BODRUM KAT (Basement): Bina türü yapıların zemin katının altında yer alan kat veya
katlara verilen genel addır.
BÖLGELEME (Zoning): Şehir planlaması disiplininde yerleşimlerin işlevsel açıdan konut,
ticaret, sanayi, yönetim v.b. gibi bölgelere ayrılarak planlanması sistemine verilen genel
addır.
BÖLGESEL AFET (Regional disaster): Birden çok il, ilçe veya köyde hasar ve kayıplara
yol açan yada bir il, ilçe veya bölgenin fiziksel, ekonomik ve sosyal yapısını etkileyen
büyük afetler. Bu durumda Başbakanlık Afet ve Acil Durum Başkanlığınca tek tek genel
hayata etkinlik kararı alınması yerine, afetten etkilenen tüm bölge için bölgesel afet
kararı alınmakta ve bölgede evleri yıkılan veya hasar gören herkese ilgili yönetmelikte
belirlenmiş olan genel hayata etkililik koşulları dikkate alınmadan yardım edilmektedir.
AFET YÖNETİMİ (Integrated
or
Comprehensive disaster
management): Afetlerle baş edebilen bir toplum oluşturmak için tüm tehlikeleri dikkate
BÜTÜNLEŞİK
alan, afet yönetiminin zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme aşamalarında
97
yapılması gereken çalışmalar ve alınması gereken önlemleri, toplumun tüm güç ve
kaynaklarını kullanarak gerçekleştirebilen bir yönetim sürecidir. Entegre Afet Yönetimi
olarak da adlandırılır.
BÜYÜTME (Amplification): Bakınız; Yer Hareketinin Zemin Etkileriyle Büyütülmesi.
C
COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (Geographic information systems): İlişkisel veritabanlarını
kullanarak alansal yorumlamalar yapmaya ve harita bazlı çıktılar almaya imkân veren
bilgisayar yazılımları kullanan sistemdir. Coğrafi bilgi sistemleri, özellikle afet tehlikesi
ve riskinin belirlenmesi ve karşı önlemler alınması gibi konularda yaygın bir şekilde
kullanılmaktadır. Bu sistemlerde, yeryüzüne ait üç boyutlu alansal ve diğer bilgilerin
toplanması, depolanması, güncellenmesi, kontrolü, karşılaştırılması ve yorumlanmasını
gerçekleştiren özgün uygulama yazılımları bulunur.
Ç
ÇAMUR AKMASI (Mud flow): Kuru dere yataklarındaki ince taneli ve gevşek
birikintilerin aşırı yağışlar sırasında sel sularıyla karışarak meyil aşağıya hızla akmasıdır.
Çamur seli, olarak da adlandırılan bu olaya, Büyük Menderes çöküntü havzasında
rastlanmaktadır. 1995 yılında Isparta’nın Senirkent ilçesinde meydana gelen çamur
akması afetinde 74 kişi hayatını kaybetmiştir.
ÇELİK ÇERÇEVELİ YAPI (Steel frame construction): Temeli betonarme olan, ancak
düşey ve yatay yükleri taşıyan ve aktaran bölümleri haddede imal edilmiş çelik
elemanlardan oluşan yapı sistemine verilen genel addır.
ÇIĞ (Avalanche): Genellikle dağların yamaçlarında biriken kar kütlelerinin kendiliğinden
veya tetikleyici bir etki sonucunda aniden ve büyük bir hızla harekete geçip akmasıdır.
ÇIĞ UYARISI (Avalanche warning): Çığ düşmesi olasılığının yüksek olduğu yerlerde ve
günlerde çığ tehlikesi ve riski konusunda halka, dağcılara, kayakçılara ve görevlilere,
çeşitli iletişim araçları ile duyuru yapılması işlemidir.
ÇÖK-KAPAN-TUTUN (Drop-Cover-Hold): Kapalı mekânlarda deprem
davranış biçiminin esasını ifade eden afetin etkilerinden korunma sloganı.
sırasındaki
ÇÖKÜNTÜ HAVZASI (Graben subsidence basin): Her iki kenarında yer alan fayların
oluşturduğu uzun ve geniş havzalara verin genel addır. Ege bölgesinde bulunan Büyük
Menderes, Küçük menderes ve Gediz çöküntü havzaları buna örnektir. Almanca’daki
ismiyle “Graben” olarak da adlandırılmaktadır.
98
D
DEPREM (Earthquake): Tektonik kuvvetlerin etkisiyle yer kabuğunun
kırılması
sonucunda ortaya çıkan enerjinin sismik dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları
ve yeryüzünü kuvvetle sarsması olayıdır. Deprem için kullanılan Yer Sarsıntısı, Zelzele,
Hareket, Hareket-i Arz gibi farklı kelimeler de bulunmaktadır.
DEPREM BÖLGELERİ HARİTASI (Earthquake hazard zoning map): Ülke genelinde
deprem tehlikesini gösteren küçük ölçekli bir bölgeleme haritasıdır. Sismotektonik
haritalar, deprem kaynak zonlarında meydana gelebilecek en büyük depremler, bunların
neden olabileceği kuvvetli yer hareketi ivme değerleri ve azalım ilişkileri esas alınarak
hazırlanırlar. Yapı tasarımındaki hesaplamalarda kullanılırlar.Halen yürürlükte olan
deprem bölgeleri haritamız beş farklı tehlike bölgesini tanımlamaktadır. 1. derece
deprem bölgelerinde bulunan bina türü yapılara, yapının zemin şartları ve önem
derecesinden bağımsız olarak ağırlıklarının en az %40’ı kadar bir yanal kuvvetin etki
edeceği kabul edilmektedir. Yerel ölçekteki sıvılaşma, farklı oturma, heyelan v.b. gibi
tehlikeler ile yerel zemin koşulları ve topografyanın kuvvetli yer hareketi üzerindeki
etkilerini içermezler.
DEPREM DALGALARI (Seismic waves): Bakınız; Sismik Dalgalar.
DEPREM FIRTINASI (Earthquake swarm): Sınırlı bir alan ve belli bir sürede çok sayıda
deprem meydana gelmesini ifade eder. Büyüklükleri yani Magnitüd değerleri birbirine
çok yakın olduğundan ana şok veya artçı olarak adlandırılmayan depremleri kapsar.
Bunların Magnitüdü genellikle küçüktür ama o çevrede rahatsızlık uyandırır.
DEPREM HABERCİLERİ (Earthquake precursors): Deprem öncesinde, kaynak zonlarında
ölçülen veya gözlenen arz manyetik ve elektrik alanlarındaki değişimler, yer kabuğundaki
farklılaşmalar, yeraltı su seviyesindeki ve suların asal gaz yoğunlaşmasındaki,
depremsellikteki değişimler gibi fiziksel parametrelere verilen genel addır. Deprem
oluşumuyla ilişkileri, matematiksel temel dayanan bilimsel çalışmalara konu olmaktadır.
DEPREM KAYNAK ZONU (Seismic source zone) : Değişik yön ve doğrultuda birden çok
diri fay veya fay parçalarından oluşan ve her noktasında hasar yapacak bir deprem
meydana getirme olasılığının eşit olduğu kabul edilerek sınırlandırılmış bölgelerin her
birine verilen addır.
DEPREM KUŞAĞI (Seismic belt, earthquake belt ): Tektonik plaka sınırlarında oluşan ve
bu sınırlar boyunca büyük depremlerin meydana geldiği küresel ölçekteki zonlara verilen
genel addır. Ülkemizin de içinde bulunduğu Alp-Himalaya deprem kuşağı Akdeniz’den
başlayıp Hindistan’a kadar uzanmaktadır.
DEPREM MÜHENDİSLİĞİ (Earthquake engineering): Deprem riskinin belirlenmesi ve
depreme dayanıklı yapı yapılmasını amaçlayan çok disiplinli mühendislik dalıdır.
DEPREM MÜZESİ (Earthquake museum): Yıkıcı deprem afeti geçirmiş bir yerleşim
biriminde, yaşananlardan çıkarılması gereken dersleri ve bunların unutulmamasını
sağlamak amacıyla, hasarlı yapı, çeşitli eşyalar ve afete ait resimlerin muhafaza
edilerek sergilendiği alan ve mekânlara verilen genel addır.
99
DEPREM TEHLİKESİ (Earthquake hazard): Bakınız; Afet Tehlikesi.
DEPREM YÖNETMELİĞİ (Earthquake resistant design code): Türkiye Deprem Bölgeleri
haritasıyla belirlenmiş tehlike bölgelerde yapılacak bina türü yapıların, depreme
dayanıklı olarak inşa edilebilmesi için gereken hesap esasları ile yapım kurallarını,
binaların önem derecesi ve yerel zemin koşullarını da dikkate alarak belirleyen bir
yönetmeliktir.
Mevzuatımızda ‘Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında
Yönetmelik’ olarak yer alır. Deprem Yönetmeliği, 1940 yılından bu yan teknolojik
gelişmeler ve güvenlik yaklaşımlarına bağlı olarak sekiz kez değiştirilmiştir. Yönetmeliğin
son hali ise, 6 Mart 2007 tarih ve 26454 sayılı resmi gazete yayınlanmıştır.
DEPREMİN BÜYÜKLÜĞÜ (Earthquake magnitude): Depremin ortaya çıkardığı toplam
enerjiyi karakterize eden, aletsel ölçüm ve hesaplama sonucunda bulunan değerdir. İlk
olarak 1936 yılında Prof. Dr.‘Richter‘ tarafından tanımlandığı için bu adla anılır. Farklı
sismik dalga verilerini ve belirli kriterleri kullanarak çeşitli deprem Magnitüdü
hesaplama yöntem ve formülleri geliştirilmiştir. Md, Ms, Ml, Mb, Mw şeklindeki
kısaltmalarla ifade edilirler.
DEPREMİN MEKANİZMASI
Mekanizması.
(Earthquake
source
mechanism):
Bakınız;
Odak
DEPREM ŞİDDETİ (Seismic intensity): Depremlerin insanlar, çevre, yapılar ve doğa
üzerinde meydana getirdiği etkiler, hasarlar veya değişimlerin gözleme dayalı
derecelendirilmesidir. Depremin şiddeti tek bir yapı veya yapı gurubu üzerindeki etkiyi
değil, bir yerleşmedeki farklı yapı türlerinde meydan gelen toplam hasarları
göstermektedir. Uzun süreli gözlemler sonucunda hazırlanmış ve uluslararası alanda
kabul görmüş şiddet cetvelleri bulunmaktadır. Deprem şiddetini 12 derece üzerinden
tanımlayan ve ülkemizde de kullanılan bu cetveller arasında Medvedev-Sponheur-Karnik
(MSK), Değiştirilmiş Mercalli (MM) ve Avrupa Makrosismik şiddet cetveli ( EMS)
sayılabilir.
DEPREMLERİN ÖNCEDEN BİLİNMESİ (Earthquake prediction): Gelecekte olabilecek
bir depremin yeri, zamanı ve büyüklüğünü, bilimsel olarak kabul gören yöntem ve
modeller kullanarak, yüksek bir doğrulukla belirlenmesi olarak tanımlanmaktadır. Bu
konuda dünyada ve ülkemizde sistematik ve bilimsel çalışmalar devam etmektedir. Henüz
depremlerin yeri, zamanı ve büyüklüğünü yüksek doğrulukta belirleyebilen bilimsel
geçerliğe sahip bir yöntem ortaya konamamıştır.
DEPREMSELLİK (Seismicity): Depremlerin zaman ve mekân içerisindeki miktarına
verilen genel addır.
DETERMİNİSTİK (Deterministic): Tahmini veya olasılığa dayalı olmayan, belirsizlik
içermeyen bir matematik ifade kullanılarak kesin sonuca ulaşan hesaplama yöntemine
verilen addır.
DIŞ MERKEZ (Epicenter): Deprem odak noktasının yeryüzü üzerindeki iz düşümüne
verilen addır. Genel olarak depremin en çok hasar yaptığı bölge içerisinde veya hemen
yakınındadır.
100 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu
DOĞAL AFET (Natural disaster): Deprem, sel, heyelan, çığ, kuraklık, fırtına, dolu,
hortum v.b. gibi oluşumu engellenemeyen jeolojik, meteorolojik ve hidrolojik kökenli
doğal olayların sonuçlarına verilen genel addır.
DOĞAL AFET SİGORTALARI (Natural disaster insurance): Doğal afetler nedeniyle
yapı ve alt yapılarda, sınai, ticaret ve tarım ürünlerinde meydana gelen hasar, zarar ve
kayıpları maliklerine karşı teminat altına alan, ve zararları tazmin eden sigorta
sistemleridir. Türkiye’de yalnızca belediye hudutları ve mücavir alan sınırları içerisindeki
konut türü yapılar deprem hasarlarına karşı zorunlu olarak Doğal Afet Sigortaları
Kurumu tarafından sigorta edilmektedir. Ayrıca yasaya göre doğal afetlere karşı Tarım
Sigortaları sistemi de uygulanmaya başlanmıştır. Tarım sigortaları kapsamında bitkisel
ürün, kümes hayvanları, sera ürünleri, büyük ve küçükbaş hayvanlar için de sigortalama
yapılmaktadır.
DOĞAL AFET SİGORTALARI KURUMU (Turkish Catastrophe Insurance Authority):
Zorunlu deprem sigortası teminatı sunmak amacıyla 587 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname ile kurulmuş olan, kar amacı gütmeyen bir kamu kurumudur. Yedi kişilik bir
yönetim kurulu dışında herhangi bir teşkilatı yoktur, faaliyetlerini dışarıdan hizmet satın
almak yoluyla diğer sigorta şirketleri üzerinden yürütmektedir. Kısaca ‘DASK’ olarak
adlandırılmaktadır.
DOLGU ZEMİN (Filled ground): Üzerinde yapı veya tesis inşa etmek amacıyla deniz ve
göl kıyıları ile diğer gerek duyulan yerlerin kaya, taş ve toprak gibi malzeme ile
doldurularak elde edilen zeminleri ifade eder. Alüvyon tabakasına sahip yerlerde doğal
dolgu zeminlerdir. Bu tür zeminlerde sıvılaşma , yanal yayılma , farklı oturma gibi riskler
çok yüksektir.
DOLU FIRTINASI (Hailstorm): Çapları 5 ila 50 mm. bazı durumlarda çok daha büyük
küresel veya düzensiz buz parçacıklarının şiddetli rüzgarla birlikte yağışını ifade eder.
DON DUMANI (Frost smoke): Aşırı soğuk havalarda atmosfer içersindeki su buharının
yoğunlaşarak duman gibi görünmesi halini ifade eder.
DON HATTI (Permafrost depth): Toprağın belli bir derinliğe kadar donmuş halde
bulunduğu bölgeleri sınırlayan hatta verilen addır.
DON ISIRMASI (Frostbite): Burun, kulak, parmaklar gibi uzuvların yüzeyinde aşırı
soğuk nedeniyle oluşan yaralara verilen addır.
DONATI (Reinforcement): Betonun çekme dayanımını arttırmak için içerisine
yerleştirilen çubuk halindeki inşaat demirlerine verilen addır. Çelik çubuklara, teçhizat
da denilir.
DUMAN DETEKTÖRÜ (Smoke detector): Ortamdaki duman yoğunluğundaki yükselmeyi
algılayan ve yangın tehlikesi olduğunu sesli uyarı olarak duyurabilen cihazdır. Kapalı
mekânlar için yangın tehlikesine karşı en etkili ve en ucuz araçtır. Duman detektörleri
dumanı algılayan bir sensör ile insanları uyaracak şiddette ses çıkaran elektronik zil
olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır.
Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 101
E
EĞİTİCİ EĞİTİMİ (Training of trainers): Belirli sayıdaki eğitmen adayına verilen özel
bir geliştirme eğitimidir. Aldıkları afet eğitimini ve sahip oldukları bilgileri, başkalarına
hangi metotlar ve araçları kullanarak en etkin şekilde aktaracakları konusunda yapılan
eğitimlere verilen genel addır.
EKLENTİ (Building appurtenance): Bir yapıda bağımsız bölümün dışında olup doğrudan
doğruya o bölüme tahsis edilmiş olan garaj, kömürlük depo gibi yerlere verilen genel
addır. Buna müştemilat da denilir.
EKONOMİK KAYIPLAR (Economic losses): Afetlerin ekonomi üzerinde meydana
getirdiği, doğrudan, dolaylı veya ikincil kayıplarının tümünü ifade eder.
EKONOMİK ZARAR GÖREBİLİRLİK (Economic vulnerability): Tehlikelerin yol
açabilecekleri zarar ve kayıpların yerel ve ülke ekonomisi üzerindeki olası etkilerini
belirlemek için kullanılan sözcüktür. Ölçülebilen zarar ve kayıpları kapsamaktadır. Ülke
genelinde, gayri safi milli hasıla veya yurt içi hasılanın yüzdesi olarak ifade edilir.
ELASTİK DAVRANIŞ (Elastic response): Cisim, yapı ve zeminlerin dış yüklerin etkisi
altında kalıcı bir yer değiştirme, çatlama ve kırılma olmadan göstermiş olduğu davranış
biçimine verilen addır. Söz konusu kuvvetin kalkması haline cisimler hiç bir dayanım
kaybına uğramadan tekrar başlangıçtaki durumlarına dönerler.
EMS-98 DEPREM ŞİDDET CETVELİ (European Macroseismic Intensity Scale): ‘EMS98’ kısa adıyla anılan bu cetvelde, önceki şiddet cetvellerinden farklı olarak ilk kez,
yapıların hasar görebililirlikleri, hasar dereceleri ve oranları grafik gösterimler, sayısal
oranlar ve resimlerle de veren deprem şiddet cetvelidir. Avrupa Sismoloji Komisyonu’nun
Mühendislik Sismolojisi Alt Komisyonu içersinde oluşturulmuş bulunan “Şiddet Cetveli
Çalışma Gurubu” içindeki sismologlar ve deprem mühendisleri tarafından birlikte
hazırlanmıştır. Ülkemizde de 1970’li yıllardan beri yaygın olarak kullanılan, MSK deprem
şiddet cetvelinin çok daha geliştirilmiş halidir.
ENKAZ (Debris, building wreckage): Bir kaza veya afet sonrasında çöken, ağır hasara
uğrayan veya tamamen kullanılamaz hale gelen yapı kalıntılarına verilen genel addır.
ENKAZ DÖKME BÖLGESİ (Debris disposal area): Belediye veya il özel idareleri
tarafından kazı veya inşaat artıklarının dökülmesi için belirlenmiş bölgelere verilen genel
addır.
ENKAZ KALDIRMA (Debris removal): İnsan can ve malı için tehlike arz eden, ulaşımı
aksatan, çeşitli çevre sorunlarına neden olabilen kısmen veya tamamen yıkılmış yapı,
tesis, ekipman ve malzemelerin toplanarak belirlenmiş bölgelere taşınması işlemidir.
ENKAZ YÖNETİMİ (Debris management): Afet sonrasında onarılması mümkün olmayan
ve kısmen yıkık binaların yıktırılması, yıkılmış binaların moloz atıklarının toplanması,
belirlenmiş bölgelere taşınması ve inşaat sektöründe yeniden kullanılması ile ilgili
çalışmaların tümünü ifade etmektedir.
EPİSANTIR (Epicenter): Bakınız; Dışmerkez.
ERKEN UYARI (Early warning): Afet riskini engellemek veya bu riskleri azaltma için ya
da afete daha etkili müdahaleye imkân verecek gerekli bilgilerin, ilgili makamlarca
topluma duyurulmasıdır. Gelmekte olan tehlikenin, kaynağı, yeri, zamanı, şiddeti veya
büyüklüğü, olasılığı, muhtemel etkileri belirlenerek, resmi kurum ve kuruluşlar tarafından
yapılmalıdır. Afete hazırlık çalışmaları içinde çok önemli bir yeri vardır. Amaç, mümkün
olduğu kadar çok sayıda insana hızla ulaşarak, gerekli önlemleri almalarını sağlamak, can
kayıpları ve yaralanmalar ila ekonomik kayıpları azaltabilmektir. Bunun için tehlikenin
türüne uygun ölçüm ve gözlem sistemlerinin kurulması, erken uyarı yapıldığında ne
yapılacağı konusunda insanların bilgilendirilmesi gerekmektedir..
EROZYON (Erosion): Toprağın, yağışlar, sel suları, rüzgar, heyelan vb gibi kütle
hareketleri yoluyla bulunduğu yerden taşınması olayına verilen addır. Ülkemiz
topraklarının % 63'ü şiddetli veya çok şiddetli, % 20'si orta şiddetli ve % 14'ü ise hafif
derecede erozyon tehlikesine sahip bulunmaktadır.
EŞ ŞİDDET EĞRİLERİ (Isoseist contours): Gözlenen veya hesaplanan hasarları ifade
etmek üzere, deprem şiddetinin aynı değerde olduğu yerleri gruplamak amacıyla çizilen
eğrilere verilen addır.
ETKİ ANALİZİ (Impact analysis): Afetin oluşundan hemen sonra, olaya zamanında, hızlı
ve etkili olarak müdahale edebilmek için afetin yol açtığı zarar ve kayıpların belirlenip
değerlendirilmesi işlemidir. Farklı tür ve büyüklükteki afet olayları için önceden
hazırlanmış senaryolar, ilk saatlerde etki analizi olarak kullanılabilir.
ETRİYE (Stirrup, transverse reinforcement): Kolon kiriş, perde duvar gibi betonarme
yapı elemanlarının kesme dayanımlarını veya şekil değiştirme kapasitelerini arttırmak
amacıyla uygun mesafelerde yerleştirilen yatay donatıya verilen addır.
F
FAY (Fault): Tektonik hareketlerin etkisiyle yer kabuğunun kırılarak yer değiştirmiş
kısımlarına verilen addır.. Fay düzlemi üzerindeki hareketin şekline göre fayları; Eğim
atımlı ve Doğrultu atımlı diye ikiye ayırmak mümkündür. Eğim atımlı faylar ise; hareket
eden blokların yönü esas alınarak, Normal fay, Ters fay, Bindirme fayı gibi adlar
almaktadır. Doğrultu atımlı faylar ise, karşı bloğun hareket yönüne göre sağ yanal atımlı
veya sol yanal atımlı faylar olarak adlandırılır. Ege çöküntü havzasındakiler Normal
faylara, Güneydoğu Anadolu’daki Bitlis bindirme zonu ise ters faylanma örnekleridir.
Kuzey Anadolu Fay zonu, sağ yanal atımlı faylanma, Doğu Anadolu fay zonu ise sol yanal
atımlı faylanmanın tipik örnekleridir. Fay, yer kırığı veya kırık olarak da adlandırılır..
FAY GERİLMESİ (Fault stress): Tektonik hareketler nedeniyle bir fay üzerinde biriken
gerilmeye verilen addır.
FAYLANMA (Rupturing, , faulting): Tektonik kuvvetlerin etkisiyle yer kabuğunu
oluşturan kayaçların kırılması ve yer değiştirmesi sürecine verilen addır. Faylar, bir
faylanma sonucunda meydana gelir.
FIRTINA (Storm): Doğaya ve insanlara zarar veren rüzgârlara verilen genel bir addır.
Rüzgar hızı ve şiddeti arttıkça doğaya ve insanlara vermiş olduğu zararlar da
artmaktadır. Tek başına kullanıldığında, rüzgâr fırtınası anlamını taşır. Şiddetli
rüzgârlar beraberlerinde yağmur, kar, dolu, kum vb. gibi unsurları da getirdiklerinden;
Kar fırtınası, Kum fırtınası, Toz fırtınası gibi isimler alırlar.
FİZİKSEL PLANLAMA (Physical planning): Kentsel yerleşim alanlarının, çeşitli faktörler
ve eşik değerler dikkate alınarak şehir plancıları tarafından düzenlenmesi işine verilen
addır. Ana hedefi; mevcut ve gelecek kuşaklar için her türlü afetten olabildiğince
korunmuş sağlıklı ve güvenli yaşam çevreleri oluşturmaktır. Ülke, bölge, il veya
yerleşmeler ölçeklerinde fiziksel planlama yapılabilir.
FİZİKSEL ZARAR GÖREBİLİRLİK (Physical vulnerability): Bir tehlikenin insanlar,
çevre ve ekonomi, üzerinde meydana getirebileceği hasar ve kayıpları ifade etmek için
kullanılan bir ifadedir. Ölçülebilen ve sayısal hale getirilebilen zarar ve kayıplar için
kullanılmaktadır. Hasar görebilirlik sözcüğü ise daha çok, yapılar ve altyapılar için
kullanılır.
G
GAZ DETEKTÖRÜ (Gas detector): Canlılar için zehirleyici ve öldürücü nitelikteki
gazların, ortamdaki varlığını algılayan ve uyarı sinyali veren cihazlara verilen addır.
GEÇİCİ İSKAN (Temporary housing): Kullandıkları konutlar afet nedeniyle yıkıldığı ya
da ağır ve orta hasar gördüğü için, açıkta kalan afetzedelerin bulundukları yerde veya
başka yerlerde münferit yada toplu halde ve kısa süreli barınmalarının sağlanmasıdır.
GEOTEKNİK (Geotechnique): Zeminlerin mekanik ve kimyevi özelliklerini inceleyen bilim
dalıdır. Türk dil kurumunca “Geoteknik” sözcüğü, “İnşaat mühendisliğinin, temel
yapımında kullanılmak üzere zeminin davranış özelliklerini inceleyen alt uzmanlık alanı”
olarak tanımlanmaktadır.
GEOTEKNİK ETÜT (Geotechnical investigation): Zeminlerin fiziksel ve mekanik
özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yerinde ve laboratuvarlarda örselenmemiş numuneler
üzerinde yapılan etüt ve araştırmalara verilen genel addır.
GÖNÜLLÜ (Volunteer): Herhangi bir şekilde parasal karşılık beklemeden, sosyoekonomik
veya politik baskı altında kalmadan, topluma hizmet götürecek yararlı çalışmalarda
bulunan bireylere verilen genel addır.
GÖNÜLLÜ KATILIM (Voluntary participation): Afet yönetimi ile ilgili yardım ve diğer
çalışmalarda, kişilerin hiçbir karşılık beklemeden ve baskı altında kalmadan kendi hür
iradeleriyle yer almasını ifade eder.
GÖNÜLLÜLERİN EĞİTİMİ (Training of volunteers): Afet yönetimi ile ilgili faaliyete
gönüllü olarak katılmak isteyen kişilere verilen temel eğitimlerdir. Ana hatlarıyla; hafif
arama-kurtarma, ilk yardım, yangın söndürme, psiko-sosyal destek, lojistik gibi konular
bu kapsamdadır.
GRABEN (Graben): Bakınız; Çöküntü Havzası.
GÜÇLENDİRME
(Strengthening): Afet nedeniyle hasar görüp görmediğine
bakılmaksızın, bir yapının mevcut dayanım kapasitesi ve güvenlik düzeyini yükselterek
muhtemel afet riskini azaltmayı amaçlayan faaliyeti ifade eder. Bu çalışmaların
kapsamında yapı yüklerinin azaltılması, kullanım şeklinin değiştirilmesi, enerji emici
elemanlar eklenmesi ve temel izolasyon sistemleri uygulanması gibi teknik çözümlerle
yapıda radikal değişimler bulunmaktadır.
GÜVENLİ YERLEŞME (Safe settlement): Afet risklerinden korunmuş veya afet riskleri
azaltılmış, sağlıklı bir çevreye sahip, yasa ihlali olaylarının en az düzeyde olduğu bir
yerleşmeye verilen genel addır.
GÜVENLİK ÇEMBERİ (Security line): Bir kaza yeri veya afet bölgesinde, afetzedelerin
ve diğer kişilerin can ve mal güvenliğini sağlamak için, olay yeri veya bölgesinin çevrilerek
giriş ve çıkışların kontrol altına alınmasını ifade eder.
H
HAFİF ARAMA KURTARMA (Light search and rescue): Özel eğitimli toplum afet
müdahale ekipleri tarafından hafif ve orta hasar görmüş yapılarda, profesyonel ekipler
gelinceye kadar gerçekleştirilen arama ve kurtarma faaliyetidir.
HAFİF HASAR (Slight damage): Bakınız; Az Hasar.
HASAR (Damage): Yapılar üzerinde doğal teknolojik ve insan kökenli bir olayın neden
olduğu çatlama, kırılma, yıkılma devrilme gibi fiziksel sonuçlara verilen genel addır. Bina
türü yapıların taşıyıcı ve taşıyıcı olmayan sistemlerinde meydana gelen hasar ve
kayıpların tümünü ifade eder.
HASAR TESPİTİ (Damage assessment): Bir afetin neden olduğu fiziksel, ekonomik,
sosyal ve çevresel hasar, zarar ve kayıpların, teknik ekiplerce belirlenmesi işlemine
verilen addır. Mevzuatımıza göre tarım, sınai ve ticari ürünler ile mal ve eşya kayıpları,
yasalarda belirtilmiş ve yetkilendirilmiş kamu kurum ve kuruluşlarının personeli
tarafından yapılmaktadır.
Yapılardaki hasarların belirlenmesi ise,
özel olarak
hazırlanmış hasar tespit formları kullanılarak teknik elemanlar tarafından yapılmaktadır.
HAZIR BETON (Ready mixed concrete): Özel üretim tesislerinde kullanıcı olmayan
kuruluş tarafından, standartlara uygun olarak hazırlanıp, inşaat mahallinde taze beton
şeklinde yapımcıya teslim edilen yapı malzemesidir.
HAZIRLIK (Preparedness): Bakınız; Afete Hazırlık
HAZIRLIKLI OLMA (Preparedness): Afete müdahale çalışmaları için yapılan
hazırlıklarla varılan yeterlik düzeyini ifade eder. Afet tehlikesinin olumsuz etkiler
doğurabilecek sonuçlarına karşı gerekli önlemleri zamanında alarak, en uygun şartlarda
en etkili organizasyon ve yöntemlerle bu sonuçları hafifletme amaçlı çalışmalardır.
HEYELAN (Landslide): Kaya, toprak veya arazi parçalarının, yer çekimi veya depremler,
aşırı yağışlar gibi dış etkenlerin etkisi ile meyil aşağı kayması olayına verilen addır.
HIMIŞ (Himis timber frame building): Ülkemizde ahşap taşıyıcı sistem arasında dolgu
malzemesi olarak kerpiç veya tuğla kullanılarak inşa edilen yapı türüne verilen addır.
HIZLI GELİŞEN AFETLER (Rapid onset disasters): Deprem, fırtına, çığ, kaya düşmesi
gibi yıkıcı etkileri aniden ortaya çıkan doğal afetlere verilen genel addır.
HİJYEN (Hygiene): Afetten etkilenen nüfusun özellikle uyması gereken genel sağlık
önlemleri ve kişisel temizlik kurallarına verilen addır.
HİPOSANTIR (Hypocenter): Bakınız; Odak Noktası.
HORTUM (Tornado): Doğadaki en şiddetli rüzgâr fırtınalarından birisine verilen özel
addır. Küçük ve güçlü alçak basınç alanlarında, büyük bir hızla kendi etrafında dönen
hava hareketiyle oluşur. Hareket, huni şeklini almış bir bulutun, şiddetli gök gürültüleri
ile birlikte, kendi etrafında, genellikle saat ibresinin ters yönünde büyük bir hızla
dönmesi ile başlar ve fil hortumuna benzeyen bu hava hareketi yere ulaştığında hortum
adını alır. Deniz ve göller üzerinde oluşan hortumlar, su hortumu olarak
adlandırılmaktadır. Pek sık olmasa da ülkemizde de rastlanmaktadır. Son olarak, 2004
yılı içerisinde, Ankara ili Çubuk İlçesine bağlı Sünlü beldesinde meydana gelen hortumda
4 kişi hayatını kaybetmiştir.
İ
İHTİYAÇ ANALİZİ (Needs assessment): Afet bölgesine yapılacak olan yardımların
nereye, ne miktarda, hangi öncelik ve ne kadar süreyle gönderileceğini belirlemek için
yapılan değerlendirme çalışmasına verilen addır.
İKİNCİL AFET (Secondary disaster): Bir afet sonrasında onun etkisiyle meydana gelen
yeni bir afet olayına ve ya olaylarına verilen addır. Depremler, bazı durumlarda Tsunami,
heyelan,
yangın, salgın hastalık, baraj yıkılmaları gibi ikincil afetlere de neden
olabilmektedir.
İL AMBULANS SERVİSİ (City ambulance service): İldeki tüm ambulans hizmetlerini
kontrol eden Sağlık Bakanlığı ve bağlı diğer kuruluşla ait ambulanslarla hizmet sunan
başhekimlik, merkez ve buna bağlı istasyonlardan oluşan kuruluşa verilen genel addır.
Ülkemizde, 112 ACİL olarak bilinmektedir.
İL AFET ve ACİL DURUM YÖNETİM MERKEZİ (Provincial crisis center): Afet ve acil
durumlarda görev yapılan ve il düzeyindeki çalışmaların yönetildiği, genelde vilayet
binasında bulunan merkezi ifade eder.
İLÇE AFET ve ACİL DURUM YÖNETİM MERKEZİ (Sub-provincial crises center):
Afet ve acil durumlarda görev yapılan ve ilçe düzeyindeki çalışmaların yönetildiği,
genelde kaymakamlık binasında bulunan ve ihtiyaç duyulunca faaliyete geçen merkezi
ifade eder.
İLK YARDIM (First aid): Herhangi bir olay nedeniyle sağlığı tehlikeye girmiş olan
kişilere, tıbbı yardımı yapacak sağlık personeli gelinceye kadar, olayın olduğu yerde,
durumun kötüleşmesini önlemek amacıyla, eldeki imkânlarla ilaçsız olarak yapılan
müdahaledir. Yetkili makamlardan ilk yardım eğitimi almış kimseler tarafından
yapılmalıdır.
İMAR PLANI (Development plan): Büyükşehir belediyeleri, belediyeler, valilikler veya
özel kanunlarla planlama yetkisi verilmiş kurum ve kuruluşlarca hazırlanıp onaylanan
belgelere verilen addır. İmar mevzuatımızdaki nazım imar planı, uygulama imar planı,
mevzi imar planı, revizyon imar planı adları ile anılan teknik ve hukuki belgelerdir.
İMAR PLANLAMASI (Development planning): Arazi parçalarının hangi amaçlarla
kullanılacağını, bu parçalar üzerinde inşa edilecek yapı ve alt yapıların konum ve
koşullarını belirleyen, ana amacı insanlar için güvenli, sağlıklı ve düzenli bir yaşam
çevresi kurmak olan çok disiplinli bir faaliyet sürecidir. Belediye ve mücavir alan sınırları
içerisinde belediyeler, bu alanlar dışında ise valilikler imar planlaması yapmak veya
yaptırmak yetkisine sahiptir.
İNSAN KÖKENLİ AFET (Man-made disaster): Politik ve insan faktörlerinin etkin
olduğu savaşlar, iç çatışmalar, terör olayları, büyük göçler gibi olaylar ve bunların
doğurduğu sonuçların tümünü ifade eder..
İSKAN TÜRÜ (Settlement type): Bir yapının kullanım amacına göre belirlenmiş olan
sınıfını ifade eder. Afet yönetiminde, hasar görebilirlik tahmini çalışmalarında girdi
olarak kullanılır.
İTFAİYE (Fire department): Belediyeler ve bazı kurum ve kuruluşlar tarafından yangına
müdahale, söndürme ve hayat kurtarma ile yangınların önlenmesi ve zararlarının
azaltılması konularında eğitilmiş ve özel donanıma sahip birimlerine verilen addır.
İVME (Acceleration): Deprem yer hareketi hızının birim zamandaki değişim değerine
verilen addır. Birimi ‘gal’ olan ivme değeri, deprem mühendisliğinde, yerçekimi kuvveti
G’nin yüzdesi olarak ifade edilir. Bir cismin ağırlığı, kütlesi ile yerçekimi ivmesinin
çarpımına eşit olduğundan, deprem sarsıntısının yaratacağı ivme sonucunda binaya gelen
ani ve ilave yükler binanın dayanım gücünü aşarak hasar görmelerine veya yıkılmalarına
neden olmaktadır.
İVME KAYITLARI (Acceleration records): İvmeölçer cihazları tarafından elde edilen
veri dizinine verilen addır. Depremin hasar yapma gücünü belirlemede kullanılan ivme
spektrumları depreme dayanıklı yapıların tasarlanmasında kullanılır.
İYİLEŞTİRME (Recovery): Afetlerden etkilenmiş olan toplulukların ihtiyaçlarının en
akılcı yol ve yöntemlerle karşılanması, hayatın bir an önce normale döndürülmesi,
muhtemel afetlerle baş edebilme imkânlarının geliştirilmesi ve en az zarar görmelerini
sağlayacak daha güvenli bir yaşam çevresi oluşturulması için yapılması gereken yasal,
kurumsal, fiziksel, sosyal ve ekonomik faaliyetlerin tümüdür. Afet yönetiminde, afete
müdahaleden sonra gelen dönemi ifade eder.
İZOSEİST (Isoseist): Bakınız; Eş şiddet Eğrileri.
J
JEOLOJİK veya JEOFİZİK KÖKENLİ AFET (Geological or Geophysical disaster):
Kaynağını yeryüzü yada yer kabuğu derinliklerinden alan deprem, heyelan, tsunami gibi
doğal kökenli afetlere verilen genel addır.
JEOTEKNİK Bakınız; Geoteknik.
JEOTEKNİK ETÜT Bakınız; Geoteknik etüt
K
KABUL EDİLEBİLİR RİSK (Acceptable risk): İnsanların veya toplumun, mevcut sosyal,
ekonomik, politik, kültürel ve teknik koşullar dikkate alındığında, katlanabileceği
kayıpların derecesini ifade eder. Mühendislikte ise, yapıların belirli büyüklükteki
tehlikeler karşısında beklenen ve kabul edilen davranışları olarak tanımlanır. Riski tam
olarak yok etmek oldukça güçtür. Deprem yönetmeliğinde, bina türü yapılar için kabul
edilen risk düzeyi; hafif şiddetindeki depremlerde binaların yapısal ve yapısal olmayan
elemanlarının hiç hasar görmemesi, orta şiddetteki depremlerde bu elemanlarda
oluşabilecek hasarın onarılabilecek düzeyde kalması, şiddetli depremlerde ise, can
güvenliğinin sağlanması amacıyla kalıcı yapısal hasar oluşumunun sınırlandırılması şeklinde
belirlemektedir.
KAGİR YAPI (Masonry building): Taşıyıcı duvarları taş, tuğla ve beton briket gibi
malzemelerle yapılmış yapı türü. Bu tür yapılardan döşemeleri ahşap olanlar yarım kagir,
betonarme olanlar ise yığma kagir yapı denilmektedir. Bazen “Kargir” şeklinde de
söylenmektedir.
KALICI KONUTLAR (Permanent housing): Afet nedeniyle konutları yıkılan veya ağır
hasar gören afetzedelerden hak sahibi olanlar için devlet veya özel kuruluşlar
tarafından yaptırılan daimi iskan konutlarıdır.
KAPASİTE (Capacity): Afet yönetiminde, bireylerin, kurumların, insan topluluklarının ya
da ülkelerin tehlikeleri ve yol açabilecekleri zararları algılama, tahmin etme, önleme veya
zararlarını azaltma amacıyla önlemler alma konularında sahip oldukları güç ve kaynaklara
verilen genel addır. Riskin derecesini veya afetin etkisini azaltmak amacıyla bir toplum
veya kurumun içerisinde mevcut tüm güçlerin ve kaynakların bir arada
değerlendirilmesini ifade eder. Liderlik, yönetim anlayışı, deneyim gibi nitelikler kadar
fiziksel, kurumsal, sosyal ve ekonomik nitelikleri de kapsar.
KAPASİTE ANALİZİ (Capacity analysis): Sivil toplum kuruşları tarafından yapılan,
yerel ölçekte afet tehlikesi ve riskini belirleme ile, afet zararlarının azaltılması amacıyla
kullanılabilecek kapasitelerin ortaya konmasını amaçlayan, gerek zarar azaltma ve
gerekse afete müdahale planlarında kullanılan çalışmaları ifade eder.
KAPASİTE KULLANIMI (Capacity usage): Bir afet sonrasında mevcut kapasitenin
zamanında, hızlı ve etkili olarak kullanılmasını ifade eder.
KAPASİTE OLUŞTURMA (Capacity building): Bir toplumda, kurum veya kuruluşlarda
afet riskini azaltmak için gerekli olan insan becerisini geliştirme yönünde gösterilen
faaliyetlerin tümünü ifade eder. Farklı düzeydeki toplum kesimlerinde, teknolojinin,
kurumsal yapıların mali güç ile diğer kaynakların geliştirilmesini içeren çalışmalardır.
Birey, aile veya toplumun daha az zarar görebilecek koşullarda verimli ve keyifli bir
hayat sürmesi için yetenek ve imkânların geliştirilmesi olarak da tanımlanabilir.
KAR ERİMESİ SELİ (Snowmelt flooding): İlkbahar aylarında havaların aniden ısınması
ve karların hızla erimesinin yol açtığı ani su baskınlarını ifade eder
KAR TİPİSİ (Snow storm): Şiddetli rüzgar veya fırtına ile birlikte yağan karın neden
olduğu, başta ulaşım olmak üzere tüm yaşamı olumsuz etkileyen meteorolojik olaydır.
KAR YÜKÜ (Snow load): Biriken karların çatılar üzerinde meydana getirdiği ilave yükün
ağrılığını ifade eder.. Ülkemizde çatı projelendirilmesinde genel olarak metrekareye 2 kg
kar yükü gelebileceği esas alınmaktadır.
KARKAS (Frame, skeletal building frame): Bir yapının taşıyıcı iskeletine verilen genel
addır. Yapı iskeletinin türüne göre betonarme karkas, çelik karkas yada ahşap karkas
olarak adlandırılır.
KASIRGA (Hurricane): Bakınız; Tayfun.
KAT MÜLKİYETİ (Condominium ownership): Tamamlanmış bir yapının kat, daire, işyeri,
dükkân, mağaza, depo, mahzen gibi ayrı ve başlı başına kullanmaya elverişli bölümleri
üzerinde hukuken tesis edilmiş özel mülkiyet ilişkisini ifade eder.
KAYA DÜŞMESİ (Rock falls): Fiziksel veya kimyasal etkilerle bozulmuş veya
parçalanmış büyük kaya parçalarının kendiliğinden yada depremler, aşırı yağışlar gibi
harici etkilerle meyil aşağı hızla hareket etmesi olayıdır. Afet mevzuatımıza göre doğal
afetler kapsamındadır.
KBRN (CBRN): Kimyasal Biyolojik Radyasyon ve Nükleer kelimelerinin baş harflerinden
oluşur. İngilizce’de CBRN kavramının karşılığıdır. CBRN-E Türkçede KBRN-P yani
patlayıcılar (Explosive) olarak geçer. KBRN kavramı, eskiden kullanılan NBC, Kitle İmha
Silahları gibi kavramların hepsini içermekle birlikte ilave olarak endüstriyel kazaları da
içeren bir toplu kavram niteliğindedir. KBRN dendiğinde; Kimyasal Biyolojik Radyasyon ve
Nükleer gibi tehlikeli maddelerden kaynaklanan zararlı ve tehlikeli durumlar anlaşılır.
KENTSEL RİSKLER (Urban risks): Bir kentin afet risklerinin tümünü ifade eder. Doğal
risklere ilave olarak, kentin genel yerleşme düzeni, kentsel dokunun oluşturduğu riskler,
kullanımdan kaynaklanan riskler, var olan yapılaşmadan gelen riskler, ulaşım sistemi ve alt
yapılardan kaynaklanan riskler, planlama ve yönetim zafiyetlerinden kaynaklanan riskleri
kapsamaktadır.
KESİN HASAR TESPİTLERİ (Final damage assessment): Afet olayının devam etme
olasılığı bulunan durumlarda, genelde ilk olayın üzerinden 10-15 gün geçtikten sonra
yeniden yapılan hasar tespit çalışmasıdır. Bu tespitle, yapının onarılması veya
güçlendirilmesine karar verileceğinden, yapıdaki hasar durumu ve tüm teknik özelliklerin
dikkatle belirlenmesini gerektirir. Konutları hasar gören mülk sahiplerine afetler
yasasına göre yapılması gereken tüm yardımlar kesin hasar tespitleri sonucuna göre
gerçekleştirilir.
KISA SÜRELİ İYİLEŞTİRME (Temporary recovery): Afetten etkilenen toplulukların,
arama kurtarma, tıbbi ilk yardım, tedavi, barınma, beslenme, haberleşme, güvenlik,
psiko-sosyal destek gibi temel ihtiyaçlarının en az düzeyde karşılanabildiği sürece
verilen addır.
KITLIK (Famine): Meteorolojik, çevresel veya beşeri ve sosyo-ekonomik nedenlerle
oluşan ve çok sayıda insanı etkilen yiyecek maddesi sıkıntısına verilen addır.
KİMYASAL SİLAH (Chemical weapon): İnsan, hayvan veya bitkilerin biyolojik
bütünlüğüne zarar veren veya öldüren gaz, sıvı veya katı haldeki kimyasal maddelerin bir
silah olarak kullanılmasını ifade eder.
KİMYASAL TEHLİKE (Chemical hazard): Canlılar üzerinde tahriş edici yakıcı, felç edici
veya öldürücü etkileri olan, deri, solunum veya sindirim sistemi yoluyla bünyeye girebilen
gaz, sıvı yada katı şekildeki zararlı maddelerin oluşturduğu tehdide verilen genel addır.
KOORDİNASYON (Coordination): Afete uğramış veya uğraması muhtemel toplulukların
kısa, orta ve uzun vadeli ihtiyaçlarını birlikte belirleyerek yerel, ulusal ve uluslararası
kurumlarla mevcut kaynakları en etkin ve verimli şekilde kullanmak amacıyla uyum ve
birliktelik içinde çalışmayı ifade eder.
KOROZYON (Corrosion): İnşaat çeliği ve benzeri metal yapı malzemelerinin maruz
kaldıkları nem, su v.b. gibi dış etkiler nedeniyle kimyasal bozulmaya uğrayarak
özelliklerini kaybetmesine verilen genel addır.
KORUNMA (Protection)): Çeşitli tehlikelerin sebep olabileceği afetlerden korunmak için
genel anlamda alınan önlemleri ifade eder. Bu amaçla uygulanacak, uzun vadeli politika ve
programları da kapsamaktadır.
KRİTİK ALTYAPI (Lifelines): Kamu hizmetleri, ulaşım, haberleşme, sağlık tesisleri ile
elektrik, su, kanalizasyon gibi teknik altyapı tesislerine verilen genel addır. Kentsel
hayatın can damarları olarak da adlandırılır.
KRİZ (Crisis): Normal düzeni bozan, toplum için olumsuz sonuçlar doğurma olasılığı
bulunan fiziksel, sosyal, ekonomik ve politik olayların ortaya çıkması halini ifade eder.
Normal sistemi ve toplumun temel değerlerini önemli ölçüde tehdit eden, zaman baskısı
ve stres altında kritik kararlar almayı gerektiren durumları kapsamaktadır.
110
KRİZ YÖNETİMİ (Crisis management): Kriz hali şarları süresince uygulanan, durumu
normale döndürmeyi amaçlayan geçici bir yönetim biçimini ifade eder. Afet yönetiminden
farkı, sürekliliğinin olmaması, belirli bir zamanla sınırlı bulunması, krizi gerektiren olay
ve nedenler kalktığında sona ermesidir.
KURAKLIK (Drought): Hava sıcaklıklarının mevsim normallerinin çok üzerine çıkması ve
yıllık yağış ortalamalarının ise mevsim normallerinin altına düşmesinin sebep olduğu doğal
afete verilen addır. Meteorolojik açıdan, yağışların 10-20 yıl gibi uzun süreler içinde
yıllık ortalama değerlerin % 80‘in altına indiği geçici dönemler olarak tanımlanmaktadır.
Hidrolojik açıdan ise, barajlar, göller, göletler ve yeraltı su seviyesinin uzun süreli yıllık
ortalamalarının altına indiği geçici dönemdir. Tarımsal açıdan ise, insan ve diğer canlıların
ihtiyacı olan su ve nemin yeterli ölçüde bulunamadığı dönemlerdir.
KUVVETLİ YER HAREKETİNİN DEVAM SÜRESİ (Duration of strong ground motion):
Yapılar üzerinde hasara yol açan kuvvetli yer hareketin devam ettiği süre. Kuvvetli yer
hareketini kaydeden İvme kayıtçıları yani ‘Accelerometer’ cihazları kullanılarak elde
edilir. Depremin devam süresi, (M>7.0) olan depremler için genellikle 30- 40 saniye
civarındadır.
KUVVETLİ YER HAREKETİ GÖZLEM AĞI (Strong motion monitoring/measuring
network): Yer hareketinin ivme kayıtlarını elde edebilmek için aktif fay zonları ile
yapılara yerleştirilen ivmeölçer tipi sismik cihazlardan meydana gelen veri toplama ağına
verilen addır. Özellikle deprem mühendisliği açısından çok önem taşıyan bu veriler,
depreme dayanıklı yapıların tasarlanmasında kullanılır.
L
LEVHA veya PLAKA TEKTONİĞİ (Plate tectonics): Yerkürenin dış kısmını oluşturan ve
levha veya plaka adı verilen büyük kütlelerin daha içeride yer alan manto tabakası
üzerinde hareketini ve bu hareketlerin sonuçlarını inceleyen alt bilim dalıdır. Gözlemle
ispatlanmış bulunan bu teoriye göre, yer kabuğunun üst manto kısmında belirli sayıda ve
birbirine göre hareket halinde Rijit levhalar bulunmakta, bu plakaların sınırlarında da
genellikle çok şiddetli depremler meydana gelmektedir.
LOJİSTİK (Logistics): İhtiyaçları karşılamak üzere her tür ürün, hizmet ve bilginin
kaynağından itibaren tüketileceği son noktaya kadar, tedarik zinciri içerisindeki
hareketine verilen genel addır.
LOJİSTİK HİZMET (Logistic service): Lojistik ile ilgili tüm çalışmaların bir bütünlük
içinde ve aksamadan devam etmesi amacıyla oluşturulan faaliyeti ifade eder.
LOJİSTİK PLANLAMA (Logistic planning): Afet anında kullanılabilecek kaynak ve
stoklarla diğer ihtiyaç maddelerinin temini, afet bölgesine nakli ile oradaki yardım
faaliyetlerinin devamlılığını sağlamayı amaçlayan, afet öncesi hazırlıklar içerisinde
yapılan planlama çalışmasını ifade eder.
111
M
MAGNİTÜD (Magnitude): Bakınız; Depremin Büyüklüğü.
MAKSİMUM YER İVMESİ (Peak ground acceleration): Bir depremde ivme kayıt
cihazları tarafından ölçülen veya matematik modeller kullanılarak hesaplanan yer
hareketi ivmesinin en büyük genlikli değerdir.
MERKEZ ÜSSÜ veya ÜST MERKEZ (Epicenter): Bakınız; Dış Merkez.
METEOROLOJİ (Meteorology): Atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu,
gelişimini ve değişimini nedenleri ile birlikte inceleyen ve bu olayların canlılar ve yer küre
açısından doğuracağı sonuçları araştırıp ortaya koyan bilim dalıdır.
METEOROLOJİ KÖKENLİ AFET (Meteorological disaster): Kaynağını sıcaklık yağış,
basınç gibi atmosferik olaylardan alan sel, çığ, yıldırım, tayfun, tipi, hortum, kuraklık v.b.
gibi doğal olayların doğuracağı sonuçlara verilen genel addır. Meteorolojik Afet olarak
da adlandırılır.
MİKROBÖLGELEME (Micro-zonation): Yerleşime açılması düşünülen boş alanlardaki tüm
afet tehlikelerini, yapılaşmış alanlarda ise tüm afet risklerini büyük ölçekli halihazır
haritalar üzerinde belirleyen çalışmalara verilen genel addır. Güvenli arazi kullanımı
kararları alınmasını, kentsel dönüşüm ve zarar azaltma planlaması çalışmalarında ise
öncelikler ve stratejilerin belirlenmesine temel girdileri sağlayan çok disiplinli
çalışmalardır.
MİKROBÖLGELEME HARİTALARI (Micro-zonation maps): Mikrobölgeleme çalışmaları
sonucunda elde edilen verilerin yer aldığı haritadır. Yapılmak istenen fiziksel planlama
çalışmalarının ölçeğine bağlı olarak, 1/100 000, 1/50 000,1/25 000, 1/10 000, 1/5 000,
ve 1/2 000 ölçeklerde yerel afet tehlikesi ve riskini gösteren haritalardır.
MİKRODEPREM (Micro earthquake): Büyüklükleri 3 ve altında olduğundan kolayca
hissedilemeyen ancak sismik kayıt cihazları tarafından kaydedilen depremlere verilen
genel addır.
MOLOZ (Rubble): Afetler veya başka nedenlerle yıkılmış yapı parçaları, kırık eşyalar ve
benzeri döküntü malzemenin karışımına verilen genel addır.
MSK DEPREM ŞİDDET CETVELİ (MSK earthquake Intensity Scale): Avrupa
kıtasındaki deprem özellikleri, yapı türleri ve hasar sonuçları esas alınarak Medvedev,
Sponheur ve Karnik adlı bilim insanları tarafından 1964 yılında geliştirilmiş ve Avrupa
Sismoloji Komisyonu tarafından onaylanmış 12 (XII) derecelik deprem şiddet cetvelidir.
Şiddet dereceleri Roma rakkamıyla ifade edilir. Geliştiren bilim adamlarının isimlerinin
baş harfleri olan MSK şiddet cetveli olarak anılır. Bu şiddet cetveli, ülkemizde de 1970’li
yıllardan bu yana yaygın olarak kullanılmaktadır.
MÜCAVİR ALAN (Contiguous area): İmar mevzuatı bakımından belediyelerin
sorumluluğu ve denetimi altında olduğu kabul edilen sınır komşusu alanları ifade eder.
112
MÜDAHALE
(Response, intervention): Afet sırasında veya hemen sonrasında,
etkilenmiş insanların yaşamlarının korunmasını ve temel ihtiyaçları ile geçimlerinin
karşılanması için müdahale edilmesi ve yardımda bulunulmasıdır. Bu, ilk müdahaleyle
başlar, duruma göre kısa veya daha uzun süreyle devam edebilen bir süreçtir. Aramakurtarma, tıbbi sağlık, gıda, barınma, giyim, su ve arıtma temini hizmetleri gibi
faaliyetler ve diğer acil önlemler bu kapsamdadır. Bazen Acil müdahale veya Afete
müdahale olarak da tanımlanmaktadır.
N
NAZIM İMAR PLANLARI (Regulatory development plans, Master plan): Halihazır
haritalar üzerinde, arazi parçalarının genel kullanılma amaç ve biçimlerini belirleyen
planlara verilen addır. Varsa bölge veya çevre düzeni planlarının ilke kararları, politika ve
stratejilerine uygun olarak, gelecekteki nüfus ve yapı yoğunluklarını öngören, gelişme
alanlarını belirleyen, bu alanların büyüklükleri, yönleri ve ilkelerini açıklayan, ulaşım
sistemlerinin ihtiyaçları, gelişimi ve problemlerin çözümünü gösteren ve uygulama imar
planlarının hazırlanmasına esas teşkil eden bilgi ve kararları içeren ve raporu ile birlikte
bir bütün olan planlardır. Nazım imar planları, 1/25 000, 1/10 000, 1/5 000
veya
1/2 000 ölçeklerde yapılabilir.
O
ODAK DERİNLİĞİ (Focal depth): Yer küre içersinde depreme sebep olan kırığın
başladığı ve sismik enerjinin açığa çıktığı noktanın yeryüzüne olan düşey uzaklığına
verilen addır.
ODAK MEKANİZMASI ÇÖZÜMÜ (Focal mechanism solution): Deprem dalgalarının
analizini yaparak, depreme neden olan kırılma düzleminin eğimi, doğrultusu, kayma açısı,
yer değiştirme miktarı, yırtılmanın zaman içerisinde gelişimi gibi sismolojik
parametrelerin hesaplanması yöntemidir.
ODAK NOKTASI (Focal point): Yerküre içerisinde, depreme neden olan kırılmanın
başladığı ve enerjinin açığa çıktığı yerdir. İç merkez olarak da adlandırılmaktadır.
OLASILIK (Probability): Bir olayın olabilme şansını gösteren sayıyı ifade eder. Sıfırla
bir arasında bir gerçek sayı olarak gösterilebildiği gibi, sıfırla 100 arasında değişebilen
sayı olarak da verilebilir. Olasılığın sayısal olarak gösterilemediği durumlarda ise düşük,
orta ve yüksek gibi görecelik belirten sıfatlar kullanılabilir. Afet olaylarından depremin
belirli bir zaman süresinde, mesela 50 yılda, meydana gelme ihtimali % 25 ise, meydana
gelmeme olasılığı üç kat daha büyüktür. İhtimal.
OLAY KOMUTA SİSTEMİ (Incident command system): Bir acil durumu yönetiminde,
müdahale edilen olay için eldeki imkânları en doğru ve etkin şekilde kullanabilmek
amacıyla oluşturulan geçici ve dar kapsamlı idari düzenlemedir.
ONARIM (Retrofit): Her hangi bir afet nedeniyle hasar görmüş bir yapının, en az olay
öncesinde sahip bulunduğu güvenlik düzeyine getirilecek şekilde tamir edilerek
kullanılabilir hale getirilmesi faaliyetidir. Tamir.
ORTA HASAR (Moderate damage): Yapının yük taşıma özelliklerinde ve bazı yapı
elemanlarında değişmeler sonucu ortaya çıkan hasar derecesini ifade eder. Yığma
yapıların duvarlarında, 5-10 mm genişlikte yaygın kesme (X biçiminde) çatlakları, bölme
ve kalkan duvarlarda, baca ve parapetlerde, büyük yarık, yıkılmalar, betonarme ve çelik
yapıların kolon kiriş birleşimlerinde 15-20 mm’ye kadar kesme çatlakları, kolon ve
kirişlerin dış yüzeylerinde dökülmeler bulunur. Bu tür hasar gören bir yapının ciddi
şekilde onarılıp güçlendirmesi yapılmadan kullanımına izin verilmez, sadece eşya
taşınması amacıyla içine girilebilir. Afet mevzuatına göre, orta hasarlı yapı bir yıl
içerisinde onarılmadığı taktirde yerel yönetimlerce yıktırılmalıdır.
Ö
ÖN HASAR TESPİTİ (Preliminary damage assessment): Yapıların kullanılıp
kullanılmaması ile kalkan duvarlar, baca, parapetler, cephe kaplamaları gibi hasarlarla
zeminde meydana gelen yer değiştirmelerin çevredeki insanlara verebileceği zararın
belirlenmesi ve önlenmesi amacıyla yapılan ilk değerlendirmedir. Binaların dıştan ve
gerektiğinde yalnızca bodrum katları hızla incelenerek yapılan tespitlerdir. Bunun
sonucunda, hasarsız veya hafif hasarlı binaların kullanılmaya devamına karar verilir. Bir
afet sonrasında hemen kullanılması zorunlu olan hastane, itfaiye hükümet ve afet
yönetim merkezleri, spor salonu, okullar, trafo merkezleri gibi tesislerde öncelikle
yapılır.
ÖNCÜ DEPREM (Foreshock): Belirli büyüklükteki depremin bir süre öncesinde aynı
zonda meydana gelmiş daha küçük magnitüdlü depremlere verilen genel addır. Bir
depremin öncü olup olmadığı, aynı fay zonu içerisinde belirli bir süre sonra daha büyük
bir deprem meydana gelir ise sonra anlaşılır.
ÖNLEME (Prevention): Afetlerin meydan gelmesini önleyecek tüm çalışmalara verilen
genel addır. Barajların inşası ile olası seller, yada istinat yapıları inşasıyla çığ, heyelan ve
kaya düşmesi gibi afetlerin meydan gelmesi önlenebilir.
P
PERDE DUVAR (Shear wall): Betonarme yapılarda eni, kalınlığının 7 katından fazla olan,
yük taşıyan ve yük aktaran TS500’e göre düşey yapı elemanıdır.
PLAKA TEKTONİĞİ (Plate tectonics): Bakınız; Levha Tektoniği.
PSİKOLOJİK DESTEK (Psychological support): Özellikle deprem gibi büyük yıkım
getiren afetlerin sonrasında bir kısım afetzede görülen ruhsal sorunların giderilmesi
amacıyla, profesyonel kişilerce verilen psikolojik yardım hizmetidir.
114
R
RADYE TEMEL (Mat foundation): Zayıf zeminlerde, yapının zemine oturduğu yüzeyi
döşeme gibi boydan boya kaplayan betonarme temel tipine verilen addır. Temelin kalınlığı
üst yapıdan zemine aktarılan yük ve zeminin taşıma kapasitesine göre hesaplanır.
RADYOLOJİK TEHLİKE (Radiological hazard): Nükleer veya diğer radyolojik ışınım
kaynaklarının çevreye yaydığı ve canlılar üzerinde zararlı veya ölümcül etkileri olan
teknolojik bir tehdittir.
RİCHTER ÖLÇEĞİ (Richter scale): Bakınız; Depremin Büyüklüğü.
RİSK (Risk): Bir olayın doğurabileceği olumsuz sonuçların toplamı ifade eden kavramdır.
Sigortacılık ve mühendislikte kayıp olasılığı olarak adlandırılır. Afetler söz konusu
olduğunda Afet Riski olarak değerlendirilmektedir.
RİSK AZALTMA (Risk mitigation): Bakınız ; Zarar Azaltma.
RİSK BELİRLEME (Risk assessment): Bakınız ; Afet Riskini Belirleme.
RİSK YÖNETİMİ (Risk management): Tehlike ve riskin belirlenmesi ve analizi ile imkân,
kaynak ve önceliklerin dikkate alınarak idare edilen süreci ifade eder. Afet
senaryolarının hazırlanması, uygulama önceliklerinin belirlenmesi ve riskin azaltılabilmesi
için genel politika ve stratejik planlarla, uygulama planlarının hazırlanması ve hayata
geçirilmesi bu süreç kapsamındadır.
S
SALGIN (Epidemic): Bir bölge veya yerleşmede her zaman görülen enfeksiyon
hastalıklarının sayıca anormal miktarda artmasını ifade eden tıbbi terimdir. Afetlerde,
yetersiz hijyen koşulları, gıdaların hazırlanma ve saklanma koşulları ile kişisel
temizlikteki eksiklikler nedeniyle, deri ve bağırsak hastalıkları başta olmak üzere ortaya
çıkan hastalık türlerini kapsamaktadır.
SAVUNMASIZLIK (State of being unprotected): Bakınız; Zarar Görebilirlik.
SEDDE (Levee): Sellerden veya gelgit hareketlerinden korunmak için, deniz veya nehir
kıyılarında yapılan beton veya toprak duvarlar ile kum torbası bariyerleri gibi koruyucu
yapılara verilen genel addır.
SEL (Flood): Suların bulunduğu yerde yükselerek veya başka bir yerden gelerek,
genellikle kuru olan yüzeyleri kapsaması olayına verilen genel addır. Normalde kuru olan
yerlerin yağışlara bağlı olarak yükselen yüzey suları, gel-git olayları veya nehir
yükselmesi nedeniyle geçici bir süre sular altında kalmasıdır. Oluşum hızlarına göre
yavaş gelişen, hızlı gelişen ve ani seller olarak sınıflandırmak mümkündür. Genellikle bir
hafta veya daha uzun bir süre içerisinde gelişen sellere, yavaş sel, bir-iki gün içerisinde
oluşan sellere hızlı sel, saatlik süre içerisinde oluşan sellere ani sel denir.
SEL KONTROLÜ (Flood control): Selleri önlemek amacıyla su kaynaklarının barajlar,
göletler, bentler, mahmuzlar ve seddeler gibi mühendislik yapıları kurularak kontrol
edilmesi sürecini ifade eder.
SENARYO DEPREM (Scenario earthquake): Bakınız; Afet Senaryoları.
SIĞINAK (Shelter): İnsanların bombalama, nükleer, biyolojik ve kimyasal tehditler ile
fırtına, tayfun, hortum gibi bazı afetlerden münferit veya topluca korunmaları için
yapılmış güvenli yerlere verilen genel addır.
SIVILAŞMA (Liquefaction): Suyla doygun kumlu ve siltli zeminlerin, depremler
nedeniyle oluşan kuvvetli yer hareketi etkisiyle taşıma gücünü kaybederek sıvı gibi
davranması olayını ifade eder. Sıvılaşmış bölgelerdeki yapılar zemin içerisine
gömülmekte, yan yatmakta veya devrilmektedir. Taşıyıcı sistem ve üst yapı hasar
görmese dahi genelde bu yapılar kullanılmaz hale gelir.
SİSMİK BOŞLUK (Seismic gap): Bir fay zonu üzerinde daha önce deprem oluşturmuş
ancak uzun süredir hareketsiz duran kısmına verilen addır. Uzun süreli hareketsizlikler
ileride büyük bir deprem olacağı ihtimalini arttırır.
SİSMİK DALGALAR (Seismic waves): Bir deprem veya patlama sonucunda meydana
gelen enerjinin yerkabuğu içerisinde farklı nitelik ve hızlarda yayılması ifade eder. Çok
yüksek hıza sahip bulunan cisim dalgaları P ve S dalgaları olarak adlandırılır. Sığı
derinlikte oluşan ve daha düşük hıza sahip dalgalara ise Yüzey dalgaları denilir. Yapılarda
meydana gelen hasarlar ve yıkılmalara genellikle S dalgaları ile Yüzey dalgaları neden
olmaktadır.
SİSMİK İSTASYON (Seismic station): İçerisinde sismik enerjiyi algılayıp kaydedecek
sismograf türü cihazlar ve bu verileri bir merkeze gönderecek olan iletişim ünitesine
sahip özel olarak inşa edilmiş küçük kulübedir.
SİSMİSİTE (Seismicity): Bakınız; Depremsellik.
SİSMOGRAF (Seismograph): Doğal ve suni titreşimler ile depremleri kaydeden, oluş
zamanlarını işaretleyen ve gerektiğinde iletişim araçları kanalıyla merkezlere nakleden
cihazlara verilen genel addır.
SİSMOGRAM (Seismogram): Deprem yer hareketinin üzerine çizildiği özel kağıtlara
verilen addır.
SİSMOLOJİ (Seismology): Depremlerin oluş nedenleri, deprem dalgalarının yer küre
içerisinde nasıl yayıldıkları, zayıf ve kuvvetli yer hareketinin ölçülmesi ve
değerlendirilmesi teknikleri, deprem tehlikesinin belirlenmesi ve zararlarının azaltılması
konuları ile uğraşan jeofizik biliminin bir alt dalı veya uzmanlık alanıdır. Deprem bilimi
olarak da ifade edilmektedir.
SİSMOMETRE (Seismometer): Doğal ve suni titreşimler ile depremleri kaydeden
cihazlara verilen genel addır.
116
SİSMOTEKTONİK (Seismotectonic): Tektoniğin depremsellikle birlikte yorumlandığı ve
depremin gelişim sürecini inceleyen özel uzmanlık alanıdır. Fayların aktif olup olmadığı,
çok eski ve güncel deprem oluşumlarının faylarla ilişkisi bu çalışmalar sonucunda ortaya
çıkarılmaktadır.
SİVİL SAVUNMA (Civil defense): Mevzuatımızda; “Düşman saldırılarına, karşı halkın
can ve mal kaybının en aza indirilmesi, hayati öneme haiz her türlü resmi ve özel tesis ve
kuruluşların korunması ve faaliyetlerinin sürdürülmesi için acil tamir ve ıslahı, savunma
gayretlerinin sivil halk tarafından azami suretle desteklenmesi, cephe gerisi
maneviyatının muhafazası maksadıyla alınacak her türlü silahsız, koruyucu ve kurtarıcı
tedbir ve faaliyetlerin planlanması ve icra edilmesi” olarak tanımlanmıştır.
SİVİL SAVUNMA ARAMA VE KURTARMA BİRLİK MÜDÜRLÜKLERİ: Bulundukları ilin
afet ve acil durum müdürlüğü bünyesinde ve il afet ve acil durum müdürlüğü emrinde
afet ve acil durumlara müdahale etmek üzere 11 ilde teşkilatlanmış kuruluşlardır.
SOBA ZEHİRLENMESİ (Stove smoke poisoning): Kuvvetli Lodos rüzgârlarının etkin
olduğu günlerde soba bacalarından geriye tepen karbon monoksit gazının neden olduğu
zehirlenme ve ölüm olaylarıdır. Evlerdeki kombi, şofben gibi cihazlardan kaynaklanan
Karbon monoksit zehirlenmeleri de meydana gelmektedir. Bu tür olaylar, Baca Gazı
zehirlenmesi olarak da ifade edilir.
SOSYAL ZARAR GÖREBİLİRLİK (Social vulnerability): Bir kişi veya gurubun afetlerin
olumsuz etkilerine karşı koyabilme ve baş edebilme yeteneği olarak ifade edilir. Sosyal
hassasiyet, Kırılganlık ve Savunmasızlık olarak da kullanılmaktadır. Sosyal zarar
görebilirliğin ölçülebilmesi ve sayısallaştırılması çok zor olduğundan; yüksek düzeyde,
orta düzeyde, düşük düzeyde gibi sayısal olmayan tanımlar yapılabilir.
STRATEJİ (Strategy): Önceden belirlenmiş politika çerçevesinde kalarak hedef, amaç
ve öncelikler doğrultusunda, elde mevcut tüm imkân ve kaynakları zamanında, hızlı ve
etkili kullanabilmeyi amaçlayan temel yaklaşımı ifade eder.
STRATEJİK PLAN (Strategic plan): Mevzuatımızda; "Kurum ve kuruluşların orta ve
uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans
ölçütlerini, hedeflerine ulaşabilmek için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımını içeren
plan" olarak tanımlamaktadır.
STRATEJİK PLANLAMA (Strategic planning): Kuruluşların mevcut durum, misyon ve
temel ilkelerinden hareketle, geleceğe yönelik bir vizyon oluşturmalarını, bu vizyona
uygun amaç ve hedefler belirlemelerini ve ölçülebilir göstergeler geliştirerek
faaliyetlerini izleme ve değerlendirmelerine olanak sağlayan, katılımcı ve esnek bir
planlama sürecidir.
SU BASKINI (Water flood): Bakınız; Sel.
SWOT ANALİZİ (SWOT analysis): Afetlerle mücadelede güçlü ve zayıf yönler ile
karşılaşılan tehditler ve fırsatları birlikte ele alıp değerlendirme metoduna verilen
addır.
Ş
ŞEHİR SELİ (Urban flash flood): Yağmur sularını taşıyacak altyapıya sahip bulunmayan
yerleşim yerlerinde meydana gelen ani sellere verilen addır.
ŞİDDET CETVELLERİ (Intensity scales): Afete yol açabilecek olayların büyüklüklerini
veya olası hasar, kayıp ve zararları sayısal olarak belirleyebilmek için hazırlanmış
referans cetvellere verilen genel addır. Geçmişte yaşanmış afetlerin doğa, insanlar ve
yapılar üzerinde gözlenmiş etkilerine ait verilerle matematik modeller kullanılarak
hazırlanmış ve uluslararası kabul görmüş standart şiddet cetvelleri bulunmaktadır.
Deprem şiddeti için “MKS”, “M. Mercalli”, “EMS”, “JMA” cetvelleri, rüzgâr hızını
belirleyen ‘Bofor’ cetveli ile Hortum şiddetini veren ‘ Fujita’ cetvelleri bulunmaktadır.
T
TAHLİYE (Evacuation): Yapıları veya bir bölgeyi, önceden belirlenmiş yollar kullanılarak
hızlı ve düzenli bir şekilde boşaltılarak insan ve canlıların güvenli yerlere taşınması
işlemine verilen addır.
TAHLİYE GÜZERGAHI (Evacuation route): Bir tehlike anında insanları, tehlikeli
bölgelerden güvenle uzaklaştırabilmek için önceden belirlenmiş ve işaretlenmiş nakil
yolunu ifade eder.
TAHLİYE PLANI (Evacuation plan): Bir afet anında, başvurulacak tahliye işleminin hangi
yollar ve araçlar kullanılarak yapılacağı ile bu kimselerin nakledileceği yerleri gösteren
ayrıntılı planlara verilen addır.
TAHMİN (Forecast, prediction): Meydana gelmesi muhtemel bir doğa olayını gözlemsel,
tecrübi yani ampirik, matematiksel veya olasılık yöntemleri kullanarak öngörüde
bulunmayı ifade eder.
TARİHSEL DEPREM (Historical earthquake): Sismik kayıt cihazlarının bulunmadığı
dönemlerde meydan gelmiş olan depremlere verilen addır. etkilediği alandaki hasarlara
ve kayıplara ait genel veya ayrıntılı bilgiler tarihsel kayıtlarda yer almaktadır.
TAŞIYICI OLMAYAN SİSTEM (Non-load bearing system): Yapılarda bulunan
merdivenler, dolgu duvarlar, tesisat, kaplamalar gibi yük taşımaya ve yük aktarmayan
bölümlerine verilen addır.
TAŞIYICI SİSTEM (Load bearing system): Yapıların temel, ahşap, çelik iskeletleri ile
duvarlar, döşemeler ve çatı gibi yük taşıyan ve yük aktaran yapı elemanlarına verilen
addır.
TAŞKIN (Overflooding): Bakınız; Sel.
TAŞKIN ALANI (Flooding area): Nehir yataklarının kenarında, tekrarlanan taşkınlar
nedeniyle oluşmuş buluna belirli alanlara verilen addır.
118
TATBİKAT (Drilling _ Rehearsal): Bir acil durum veya afet halinde yapılması planlanmış
olan müdahale sürecinde yer alan eylemlerin uygunluğunu, yeterliğini ve güncelliğini
mümkün olduğunca gerçeğe yakın koşullar altında ve bir senaryoya bağlı kalarak denemek
amacıyla yapılan uygulamaya verilen genel addır. Masa başı tatbikatı, uygulama tatbikat
ve genel tatbikat olarak farklı düzeylerde icra edilebilirler.
TAYFUN (Typhoon): Atmosferde bir alçak basınç alanı çevresinde hızla dönen
rüzgârların oluşturduğu büyük tropik fırtınalara verilen addır. Bunları, büyüklüğü ve yol
açabileceği zarar bakımından Kategori adıyla 1’den 5’e kadar değerlendiren Tropik
Fırtına Şiddet ölçeği bulunmaktadır.
TEHLİKE (Hazard): Can ve mal kaybı, yaralanma, sosyal ve ekonomik dengelerin
bozulması veya çevresel zararlara yol açma potansiyeli bulunan, değişik kökene sahip
fiziksel olaylara verilen genel addır.
TEHLİKE HARİTALARI (Hazard maps): Deprem, sel, taşkın, çığ, heyelan v.b. gibi farklı
türdeki doğal afetlerin muhtemel yaygınlık ve şiddet derecelerini ortaya koymak için,
belirli kriterlere göre hazırlanmış haritaları ifade eder.
TEHLİKELİ ATIK (Hazardous waste): Bir kullanım sonucu ortaya çıkan fiziksel,
kimyasal veya biyolojik yönlerden olumsuz etkileriyle ekolojik dengenin, insan ve diğer
canlıların doğal yapılarını bozabilecek her türlü maddeye verilen genel addır.
TEHLİKELİ YAPI (Hazardous construction): Kendiliğinden veya bir dış etken nedeniyle
çökme ve can ve mal kaybına yol açma ihtimali olan yapıya verilen sıfattır. İmar
mevzuatında ”maili inhidam” deyimi ile ifade edilmiştir.
TEKNOLOJİK AFET (Technological disaster): İnsanların teknolojik faaliyeti sonucunda
ortaya çıkan olumsuz nitelikli olaylara verilen genel addır. Bu kapsamda; Nükleer santral
kazaları, toksik, patlayıcı, yanıcı ve tehlikeli kimyasal maddeler üreten fabrika ve
depolarda meydana gelen yangın ve kazalar, tehlikeli madde taşıyan, gemi, tren ve
karayolu araçlarının kazaları ile uçak kazaları sayılabilir.
TEKRARLANMA PERİYODU (Recurrence period): Afete yol açabilecek deprem veya
seller gibi tehlikelerin ortalama olarak ifade edilen yeniden oluş süresi veya aynı
büyüklükteki iki olay arasında geçen ortalama süreye verilen addır.
TEKTONİK (Tectonics): Yer bilimlerinin, taşküre yani litosfer tabakasının yapısını ve
meydana gelişi ile evrimi araştıran, kıtaların oluşumu ve buna neden olan kuvvetler ve
harekelerle ilgili çalışmaları yürüten bir koludur.
TERÖRİST EYLEM (Terrorist act): Cana ve mala kasteden, toplumda korku ve tepki
yaratarak kısa veya orta vadeli çeşitli amaçlara hizmet etmeyi hedefleyen silahlı
saldırılara verilen genel addır.
TIBBİ İLK YARDIM (Medical first aid): Bakınız; Acil Tıbbi Yardım.
TIBBİ İLK YARDIM EKİBİ (Medical first aid team): Hasta veya yaralıya ilk
müdahalede bulunmak, olay yerinde gerekli sağlık önlemlerini almakla görevli, acil sağlık
hizmetleri konusunda eğitim almış sağlık personeli ve şoförden oluşan ekiptir.
TOPLUM AFET GÖNÜLLÜSÜ (Disaster community volunteer): Afet tehlikesi ve
risklerine karşı alınabilecek önlemlerle afetlerde ve acil durumlarda ilk yardım, hafif
arama kurtarma, psikolojik destek faaliyetlerini yürütebilecek düzeyde eğitilmiş ve
donatılmış gönüllü olarak çalışan kişiyi ifade eder.
TOPLUM AFET MÜDAHALE EKİPLERİ (Disaster community volunteer team): Toplum
afet gönüllülerinin oluşturduğu afete müdahale ekipleridir. Kısaca ‘TAME’ olarak anılır.
Mahalle, işyeri gibi yakın çevrelerinde afet zararlarının azaltılması çalışmalarına da
katkıda bulunmak ve afete müdahale etmek için özel eğitimli ve afet bilinci yüksek
gönüllü ekiplerdir. Profesyonel ekipler gelene kadar hafif arama-kurtarma, ilk yardım,
yangın söndürme, çevre sağlığı, lojistik destek gibi bir çok alanda etkin faaliyette
bulunurlar.
TOPLUMDA FARKINDALIK YARATMA (Community awareness creation): Maruz
bulunulan tehlike ve riskler hakkında halkın bilinç düzeyini arttırmak amacıyla yapılan
kamu oyunu bilgilendirme çalışmalarının hedefini ifade eder. Bu çeşit aktivitelerle
toplumda afetlerlerden korunma davranışının gelişmesi ve yerleşmesi amaçlanır. Radyo,
TV ve basılı yayınları içeren medya kanallarıyla toplumu bilgilendirme ile afet
bilgilendirme merkezlerinde yapılacak eğitim ve uygulamalar bu kapsamda
değerlendirilir.
TOPLUMU BİLGİLENDİRME (Community awareness): Afetle ilgili inceleme ve
araştırmalarla elde edilen veya öğrenilen haber, bilgi ve gerçeklerin bir bütünlük içinde
halka açıklanmasını ifade eder. Afet sonrasında ise meydana gelen olay, idarece yapılan
ve yapılması planlanan işler hakkında, ayrıca halkın nasıl davranması gerektiği, halktan
beklenen katkılar gibi konularda toplumun aydınlatılmasını kapsamaktadır.
TRİYAJ (Triage): Afet sonrasında çok sayıda yaralının tıbbi önceliklerini belirleme ve
ayırma amacıyla muayenesine verilen addır. Tıbbi müdahale önceliklerini gösteren, Kırmız
(acil), Sarı (geciktirilebilir), Yeşil (bekleyebilir), Siyah (kayıp) anlamına gelen
sınıflandırmayı kapsar. Mevzuatımızda; Çok sayıda hasta ve yaralının bulunduğu
durumlarda, bunların öncelikli tedavi ve nakil edilmesi gereklerinin tespiti amacıyla olay
yerinde veya bunların nakledildikleri yerde sadece doktorlar tarafından yapılan ayırma
işlemi olarak ifade edilir.
TSUNAMİ (Tsunami): Deniz veya okyanus tabanlarındaki depremler yada büyük
heyelanların yol açtığı, düşey yer değiştirmeler sebebiyle oluşan dalgalara verilen addır.
Sahile yaklaştıkça hızları ve yükseklikleri artan bu dalgalar, kıyılarda büyük yıkıma ve
can kaybına yol açmaktadır. Tsunami, Japonca kökenli olup liman dalgası anlamına
gelmektedir.
TSUNAMİ ERKEN UYARI SİSTEMİ (Tsunami early warning system): Tsunami
oluşumunu algılayıp, etkileyeceği yerlerde yaşayanları haberdar etmek üzere kurulmuş
gözlem, değerlendirme ve iletişim sistemidir. Tsunami dalgalarının hızı sismik dalgaların
hızına göre çok daha yavaş kaldığı için, belirli koşullar dahilinde erken uyarı verme imkânı
olabilmektedir. ABD, Japonya ve Pasifik Okyanusu çevresindeki ülkeler için tsunami
uyarı merkezi bulunmaktadır. 2004 yılındaki Sumatra depreminin yarattığı tsunami
felaketinin ardından Güney Asya için de tsunami uyarı merkezi kurulmuştur. Ülkemizde
de Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsünün
öncülüğünde Akdeniz Bölgesi için yeni bir tsunami uyarı merkezi kurulma aşamasındadır.
Y
YANGIN (Fire): Maddenin yeterli derecede ısı ve oksijen (hava) ile birleşmesi
sonucunda yanarak kimyasal şekil değişliğine uğraması olayıdır. Yangının oluşabilmesi için
yanıcı madde, yüksek ısı ve oksijene ihtiyaç vardır.
YANGIN DOLABI: İçinde yangın hortumu, fiskiyesi ve musluğu bulunan dolap.
YANGIN MERDİVENİ (Fire stairway): Bir yangın veya acil durumda yüksek katlı binayı
terketmeye yarayan ve bina dışında yer alan etrafı açık özel merdiveni ifade eder.
Yüksek katlı binalarda yangın merdiveni bulunması zorunlu kılınmıştır.
YANGIN MUSLUĞU: Yangın anında itfaiye tarafından hortum bağlanarak kullanılmak
amacıyla yerleşim yerlerinin veya binaların değişik yerlerine yerleştirilmiş bir çeşit su
vanasıdır.
YANGIN TATBİKATI (Fire drill): Yangın anında nasıl davranılacağı konusunda deneyim
kazanmak amacıyla yapılan tatbiki provayı ifade eder. Konut, iş yeri, okul, otel gibi
yerlerdeki genel yangın tatbikatları ile itfaiyecilerin ve gönüllülerin yeni söndürme
teknolojileri ve ekipmanlar konusunda eğitimi ve deneyim amacıyla yaptıkları tatbikatlar
bu kapsamdadır.
YANGIN TEHLİKESİ (Fire hazard): Konutlar, tesisler, nakil araçları ve ormanlarda
farklı nedenlerle başlayabilen, yakıcı etkisiyle madde ve eşyaları kullanılmaz hale
getiren, boğucu etkisiyle canlıların yaşamına son veren en büyük tehdittir.
YAPI (Building): İmar mevzuatında; "Karada ve suda, daimi veya geçici, resmi ve özel,
yeraltı ve yer üstü inşaatları ile bunların ilave, değişiklik ve onarımlarını içine alan sabit
ve hareketli tesisler” olarak tanımlamıştır.
YAPI DENETİMİ (Building constructin supervision / inspection): Güvenli, sağlıklı ve
ekonomik yapı inşa edebilmek amacıyla yapıların, ilgili idare ve yükleniciden (müteahhit)
bağımsız olarak, tasarım (proje) ve yapım (inşa) aşamalarında, yürürlükteki yönetmelik ve
standartlara uygun imalinin, denetimler yoluyla sağlanması sürecini ifade eder.
YAPI HASARI (Building damage): Kullanımdan doğan hasarlar hariç, yapının fen ve sanat
kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılması nedeniyle meydana gelen ve yapının
kullanımını engelleyen veya yapıda kapasite ve değer kaybı oluşturan her türlü hasardır.
YAPI HASARI TESPİTİ (Building damage assessment): Bir afet sonrasında yapıların
görmüş olduğu hasarların teknik ekipler tarafından önceden tanımlanmış form ve
standartlara uygun olarak belirlenmesi ve kullanımlarına karar verilmesi işlemidir.
Uygulamada ön hasar tespiti ve kesin hasar tespiti olarak iki aşamalı yapılmaktadır.
Afetlerde halkın can ve mal güvenliği açısından yapıların kullanıp kullanılamayacağına
özellikle artçı depremler dikkate alınarak hemen karar verilmesi gereken durumlarda
inşaat mühendisleri ve mimarlardan oluşan ekipler tarafından yapı hasarlarının tespiti
yapılmaktadır.
YAPISAL HASAR (Structural damage): Bir yapının taşıyıcı sisteminde, afet veya başka
bir nedenle meydana gelen çatlak, kırılma, yer değiştirme v.b. gibi hasara verilen addır.
YAPISAL OLMAYAN HASAR (Non-structural damage): Bir binanın kaplamalar dolgu
duvarlar, merdivenler ve tesisatlar gibi taşıyıcı olmayan elemanların da meydana gelen
hasara verilen addır. Afet nedeniyle bina içerisindeki eşya ve ekipmanlarda oluşan
hasarlara da yapısal olmayan hasar denilmektedir.
YAPISAL OLMAYAN RİSKLER (Non-structural risks): Yapısal olmayan tehlikelerin yol
açabilecekleri zarar ve kayıp olasılıklarını ifade eder.
YAPISAL OLMAYAN TEHLİKELER (Non-structural hazard): Yapıların, yük taşıyan ve
aktaran elemanlarının dışında kalan bölme ve kalkan duvarlar, iç ve dış cephe kaplamaları,
tesisatlar, avizeler, tavan kaplamaları v.b. gibi elemanları ile yapı içerisindeki eşyalar,
ekipman ve malzemelerden kaynaklanan tehditlere verilen genel addır.
YAPISAL ÖNLEMLER (Structural counter-measures): Yapıların yük taşıyan ve yük
aktaran elemanlarında onarım veya güçlendirme amacıyla alınan önlemleri ifade eder.
YAPISAL RİSKLER (Structural risks): Yapıların yük taşıyan ve yük aktaran
elemanlarında meydana gelebilecek hasar veya yıkılma olasılığıdır.
YAPISAL TEHLİKELER (Structural hazards): Yapıların kolon, kiriş, döşeme, temel gibi
yük taşıyan ve yük aktaran elemanları ile zemin özelliklerinden kaynaklanan tehditleri
ifade eder.
YARDIM (Aid): Bakınız; Acil Yardım.
YASAKLANMIŞ AFET BÖLGELERİ (Prohibited or excluded disaster areas ): Yetkili
makamca tehlikeli görülerek, sınırları harita veya krokilerle belirlenen yerleri ifade
eder. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkalığı'nın teknik heyetlerince, Afete
maruz bölgelerdeki yerleşmelerin, afet bölgesi olarak ilan edilerek yasaklanan
alanlarında bina ve konut yapımı izin verilmez, mevcut veya yapılmakta olanlar ise yerel
yönetimlerce yıktırılır. Afet bölgesinin hudutları, Bakanlıkça daraltılabilir veya tamamen
kaldırılabilir.
YAVAŞ GELİŞEN AFETLER (Slow onset disasters): Olumsuz sonuçları aniden değil de
zamanla ve giderek ağırlaşan boyutlarda ortaya çıkan afetlere verilen genel addır.
Küresel ısınma, kuraklık, erozyon, çölleşme gibi doğal afetler ile sosyal dengenin
bozulması gibi toplumsal afetler bu kapsamdadır.
YENİDEN İNŞA (Reconstruction): Afet yönetimindeki iyileştirme döneminin ardından
başlar, çevre planlaması ve şehircilik ilkelerine uygun çağdaş bir yapılaşma faaliyetini
ifade eder. Afet nedeniyle yıkılan, yanan veya kullanılamaz duruma gelen bina, tesis ve
alt yapıların işlevlerini görmek üzere, afetlere daha dayanıklı ve çevreye uyumlu bina ve
tesislerin inşa edilmesi çalışmalarıdır.
YENİDEN YAPILANMA (Restructuring): Bir kurum veya kuruluşun değişen koşullara
uyum ve verimlilik artışı için, yönetim, sorumluluk, şeffaflık v.b gibi prensipler
çerçevesinde gelişerek örgütlenmesini ifade eder. Afetlerden sonra bazı kurumlarda,
karşılaşılan aksaklıklar ve alınan dersler ışığında yeniden yapılanmaya gidilmektedir.
YER HAREKETİ (Ground motion): Bir deprem veya yeraltı patlamasıyla yeryüzünde
meydana gelen sarsıntı ve titreşimleri ifade eder. Sismoloji bilimince, kuvvetli ve zayıf
yer hareketi olarak iki ayrı çalışma alanında ele alınıp değerlendirilmektedir.
YER HAREKETİ BÜYÜTMESİ (Ground motion amplification): Ana kayadaki deprem yer
hareketinin, yerel zemin özelliklerine bağlı olarak frekans veya genliğindeki değişimleri
ifade eder. Depremlerin yol açtığı kuvvetli yer hareketine etki eden en önemli faktör
yerel zemin koşullarıdır. Tabakaların fiziksel özellikleri, derinlikleri, S dalga hızları, yer
altı su seviyesinin mevcudiyeti ve derinliği, yüzeydeki hareketin büyüklüğünü
etkilemektedir. Yerel ölçekte deprem yer hareketinin büyümesi, zeminlerin ana kaya
derinliği, hakim periyodu gibi parametreler, mikrotremor ölçümleri, iki veya üç boyutlu
modelleme yöntemleriyle belirlenerek sismik mikro bölgeleme çalışmalarında yaygın
olarak kullanılmaktadır.
YER KAYMASI (Landslide): Bakınız; Heyelan.
YERİNDE SIĞINAK (Shelter in place): Bulunulan veya yaşanılan mekânda, bazı basit
önlemleri alarak, dışarıdan gelen tehditlere karşı nispeten güvenli bir alan oluşturma
faaliyetini ifade eder.
YERLEŞİM YERİ ANALİZİ (Town watching): Deneyimli insanlar veya gönüllüler
tarafından gözleme dayalı olarak yapılan, yerleşim yerlerindeki tehlike ve risk belirleme
yöntemini ifade eder.
YIĞMA YAPI (Masonry building): Taşıyıcı sistem elemanları örme duvarlar olan yapı
türünü ifade eder. Betonarme temeller üzerine oturan taş, dayanıklı tuğla gibi
malzemeyle örülmüş taşıyıcı duvarlar ile bağlayıcı ve yük aktarıcı kiriş, hatıl, betonarme
veya ahşap döşemelerden oluşur. Ülkemizde döşemelerinin betonarme veya ahşap
olmasına bağlı olarak, yığma kagir ve yarım kagir adlarıyla adlandırılmaktadırlar.
YIKIK (Collapsed): Binalarda taşıyıcı sistemlerinin büyük oranda kalıcı yer değiştirerek
kısmen veya tamamen yıkılması ve çatının çökmesi durumunu ifade eder. İnsanların can
ve mal güvenliği bakımından bu tür yapılara girmesine kesinlikle izin verilmez. Ayakta
kalabilen yapılar ise yerel yönetimlerce ivedilikle göçertilip, tehlikesiz hale getirilmesi
yasa gereğidir.
YILDIRIM (Thunderbolt): Yeryüzü ile bulutlar arasında meydana gelen elektrik
boşalması olayına verilen addır.
YILDIRIM ÇARPMASI (Thunderstrike): Canlıların yıldırıma maruz kalarak yaralanması
veya ölmesidir. Fırtınalı havalarda çok yakındaki şimşek çakıyor olması, açık alanda, kara,
deniz ve hava taşıtlarında yıldırım çarpma riskini arttırır.
YUMUŞAK KAT (Soft storey): Genellikle binaların zemin katlarında olmak üzere, diğer
katlara oranla daha esnek inşa edilmiş katlara verilen addır.
YÜZ YILLIK SEL YATAĞI (100-year flood plane): Bir nehrin etrafında, 100 yıl
içersinde en az bir kez sel suları ile kaplanmış alanı ifade eder. Bu alan içerisinde her yıl
sel olma ihtimali en az % 1 veya daha fazladır.
Z
ZARAR (Loss): Doğal, teknolojik ve insan kökenli olayların neden olduğu fiziksel,
ekonomik ve sosyal kayıpların tümünü ifade etmektedir.
ZARAR AZALTMA (Mitigation): Afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesiyle bunlardan
kaçınılması, etkilerinin önlenmesi veya en aza indirilmesi, kaçınılmaz kayıpların tazmini
için tedbir alınması faaliyetini ifade eder. Toplumun afet tehlikesi ve riski konusunda
bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi ve baş edebilme kapasitesinin geliştirilmesi, afet
öncesi ve sonrasında uygulanan mevzuat ve yerel ve merkezi düzeylerdeki kurumsal
yapılanmaların geliştirilmesi, araştırma-geliştirme politika ve stratejilerinin, ihtiyaç ve
öncelikler doğrultusunda, belirlenmesi ve uygulanması gibi çalışmaları kapsamaktadır.
Bunlar, birçok kurum, kuruluş ve meslek gruplarınca belirlenen stratejik amaç ve
hedefler doğrultusunda, etkin bir işbirliği içerisinde yürütülecek uzun vadeli ve sürekli
çalışmalardır. Başta sivil toplum olmak üzere, tüm kesimlerin ilgi, destek ve katkısıyla
olumlu sonuçlar alınabilir.
ZARAR AZALTMA PLANLAMASI (Mitigation planning): Ülke, bölge, il ve yerleşme
düzeyindeki stratejik planlamayla ele alınarak, gelişme hedefleri ile zarar azaltma
amaçlarını birleştiren, afet zararları azaltılmış, baş edebilme kapasitesi ve yaşam
kalitesi arttırılmış bir toplum oluşturma yönünde dinamik ve katılımcı bir planlama
sürecini ifade eder.
ZARAR GÖREBİLİRLİK (Vulnerability): Bir tehlikenin gerçekleşmesi halinde, canlıların
ve insan eliyle oluşturulmuş yaşam çevresinin, fiziksel, sosyal, ekonomik veya çevresel
bakımdan uğrayabileceği zarar ve kayıplara karşısındaki hassasiyetini ifade eder. Birey
veya sosyal gurubun tehlikeyi algılama, olası etkilerini tahmin etme, zararlarını azaltma,
meydana gelmesi halinde sonuçları ile baş edebilme ve yaşamı bir an önce normal hale
döndürmedeki kapasite eksikliği olarak ta tanımlanmaktadır. Başka bir ifade ile zarar
görebilirliği "bir toplumun, bir sistemin veya bir yapının var olan bir tehlikeden
etkilenebilme oranı veya görebileceği hasar, zarar veya kaybın bir ölçüsü olarak da
tanımlamak mümkündür. Bazı yayınlarda, Savunmasızlık, Kırılganlık, Hassasiyet gibi
terimlerle ifade edilmektedir.
ZAYIF veya YUMUŞAK KAT (Weak or soft story): Bir yapıda yatay yük taşıma
kapasitesi (gücü), diğer katlara göre daha düşük olan kata verilen addır.
ZEMİN ETÜTLERİ (Soil investigations): Yapıların temel tasarımı için, zemin temel
etkileşiminin irdelenmesi çalışmalarına verilen addır. Zemin özellikleri ve zemin
parametrelerinin tayini için yapı alanı ve çevresindeki zemin ile yeraltı suyu ile ilgili
bütün verilerin özel yöntemlerle toplanması çalışmalarını kapsamaktadır. Bayındırlık ve
İskân Bakanlığınca hazırlanmış olan, zemin ve temel etüdü raporlarının hazırlanmasına
ilişkin esaslar hakkındaki yayında, bu yöntemler hakkında ayrıntılı bilgi mevcuttur.
ZEMİN HAKİM PERİYODU (Soil fundamental period): Ana kaya üzerindeki zemin
katmanlarının bir bütün olarak doğal titreşim özelliklerinin temsil edildiği tipik periyodu
ifade eder. Bu değer, yerinde S dalga hızı ölçümleri, gerçek deprem kayıtları,
mikrotremor ölçümleri, zeminlerin matematik modellenmesi gibi yöntemler kullanılarak
belirlenmektedir.
ZEMİN KAT (Ground floor): Bir binaya kot verilen nokta seviyesinde veya bu seviyenin
üzerinde taban döşemesine sahip olan ilk kata verilen addır.
ZEMİN OTURMASI (Soil settlement): Zeminlerin ve yapı temel zeminlerinin eşit veya
farklı oturması olaylarına verilen genel addır. Üst yapıdan gelen yüklerin etkisi, killi
zeminlerde yer altı suyunun etkisi ile gelişen şişme ve büzülme, yer altı suyunun
çekilmesi veya yer altı galerileri ve maden ocaklarındaki göçmeler nedeniyle meydana
gelebilirler.
9. YARARLANILAN KAYNAKLAR
“BOKOMI” Guide Book, 2010, Sharing Lessons Learned by the City of Kobe from the
Great Hanshin-Awaji earthquake, Community Emergency Drill Programs and School
Disaster Prevention Education Programs, JICA Hyogo, Disaster Reduction Learning
Center (DRLC), KOBE City Fire Bureau (KCFB)
Ergünay, O., Gülkan, P., Güler, H., 2008, Deprem Terimleri Açıklamalı Sözlük
(Yayımlanmamış)
International Finance Corporation (IFC), 2010, Disaster and Emergency Preparedness:
Guidance for Schools
International Finance Corporation (IFC), 2010, Disaster and Emergency Preparedness:
Activity Guide for K to 6th Grade Teachers
International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies, Protected School
Kadıoğlu, M., 2009, Eğitim Kurumları İçin Afet ve Acil Yardım Planlama Rehberi,
İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (ISMEP)
Kaneko, F., Shiwaku, K., 2013, Afet ve Acil Durum Yönetimi Planı Çalışma Grubu Toplantı
Notları, OYO International Corporation (Yayınlanmamış)
Kundak, S., Kadıoğlu, M., 2010, İlk 72 saat, AFAD (Başbakanlık Afet ve Acil Durum
Yönetimi Başkanlığı)
Okul Tabanlı Afet Eğitimi Projesi Formatör Öğretmen Yetiştirme Kursu Ders Notları,
24-30 Ekim 2011.
Petal, M., Sanduvaç, Z.M., 2010, Okullarda Afet ve Acil Durum Yönetimi El Kitabı, Milli
Eğitim Bakanlığı
UNISDR Asia and the Pacific, 2010, Guidance Notes School Emergency and Disaster
Preparedness
U.S. Department of Education, Office of Safe and Drug-Free Schools, 2007, Practical
Information on Crisis Planning
U.S. Department of Education, Office of Safe and Drug-Free Schools, 2008, A Guide
to School Vulnerability Assessments Key Principles for Safe Schools
Yamazaki, Y., 2011, School DR plan in Japan, Preparedness, Safety inspection, Disaster
education, Emergency response, Evacuation center, Reopening School, Psychological
care, Disaster Profiling, Disaster Support, Discussing, Lecture Notes (Unpublished)
YOTA, Yapısal Olmayan Tehlikelerin Azaltılması El Kitabı. Türk Kızılayı, USAID.

Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu

Transkript

Benzer belgeler

Afet Tıbbı ve Hastane Afet Organizasyonu Amaç Afet tipleri AFET

G-Bilim Akademileri Bildirisi 2016:

buraya - Afet Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi

6.2. Beklenen Etkiler, Etkilenebilirlik ve Uyum Tedbirleri 6.2

12_Subat_Calisma_Grubu_Toplantı_Raporu

Kapsamlı Doğal Afet Risk Yönetimi A