Akademik İngilizce - talim terbiye dairesi müdürlüğü

Akademik İngilizce - talim terbiye dairesi müdürlüğü

K.K.T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
Talim ve Terbiye Dairesi
Ministry of National Education and Culture
Department of Educational Planning and Programme
Development
TEMEL EĞİTİM ORTAOKUL DÖNEMİ
AKADEMİK İNGİLİZCE DERSİ
ÖĞRETİM PROGRAMI
Lefkoşa
2005
İçindekiler
1. Giriş – Kıbrıs Türk Eğitim Sisteminin Amaçları
2. Programın Temel Özellikleri ve Amaçları
2.1 Akademik İngilizce Nedir?
2.2 Yabancı Dilde Eğitim – Yabancı Dil Aracılığıyla Eğitim
2.3 Akademik İngilizce Dersinde Öğretmenin Rolü
3. Akademik İngilizce Programının Yapısı ve Konu Alanları
3.1 6. sınıflar konu alanları
3.2 Programın Yapısı
3.2.1 İşlevler
3.2.2 Dil alanları
3.2.3 Kelime Bilgisi
3.2.4 Dil aktiviteleri
3.2.5 Öğrenci proje çalışmaları
4. Öğrenme ve Öğretme Teknikleri
4.1 Dört Dil Becerisi ve Akademik İngilizce
5. Görsel ve İşitsel Araçlar
6. Ölçme ve Değerlendirme
1. Akademik İngilizce Programının Temel Özellikleri ve Amaçları
1.1 Akademik İngilizce Nedir?
Yabancı dil Eğitiminin sık sık tartışıldığı bu günlerde Avrupa’da olduğu gibi ülkemizde de
tartışılan ‘içerik tabanlı dil eğitimi’ yani Akademik Dil Eğitimini açmak bir gereksinim haline
gelmiştir.
Bir yabancı dilin eğtim dili olarak kullanılması çoğu zaman başarısızlığa yol açtığı dünyanın
ileri dilbilimcileri tarafından defalarca dile getirilmiştir. Eğer yabancı dil eğitiminde bir adım
öne gitmek istiyorsak, yapılması gereken yabancı dil eğitimini ve içeriği hassas bir şekilde
dengelemeli ve işbirliği içinde onları birbirlerinin içine dokumalıyız..
1.2 Yabancı Dilde Eğitim-Yabancı Dil Aracılığıyla Eğitim
Bu kavram ilkokul düzeyinde yüksek eğitime kadar özellikle Avrupa’da yeni bir eğitim
metodu olarak kendini göstermeye başlamıştır. Ayrıca Kanada ve Amerika’da yoğun olarak
uygulanmaktadır. Akademik İngilizce eğitimi ( CLIL) ( Content and Language Integrated
Learning) Matematik, Tarih, Coğrafya, Fen bilimleri, Sosyal bilimler, Vatandaşlık gibi farklı
disiplinlerin içeriğinin öğretilirken yabancı dilin de öğretilmesini de kapsar. Akademik dil
eğitiminin özünde yabancı dilde eğitim değil yabancı dili kullanarak dil eğitimi vardır.
Yabancı dilde eğitim amaca uygun dil odaklı program ve metodlar benimsenerek
gerçekleştirilmezse eğitimsel dışlanmaya yol açmakta Afrika’dan Asya’ya ve Avrupa’ya tüm
dünyada – aynı sorunları yaratmaktadır. Bu sorunların en büyüğü de eğitimde karmaşaya yol
açması, çaresizliğe sürüklemesi ve yüksek oranda okulu terk etmeye yol açmasıdır.
Daha basit bir dille anlatacak olursak içerik tabanlı eğitim yani Akademik Dil eğitiminin iki
odaklı amacı vardır. İçerik tabanlı bir derste dikkat hem içeriğe hem de dile verilmektedir.
İçerik tabanlı yabancı dil eğitimi 1970’lerden beri dil eğitiminde devrim yaratan
‘Communicative Method’un devamı veya bir sonraki aşaması olarak değerlendirilebilir. İçerik
tabanlı dil eğitiminin amacı hem dili öğrenme hem de onu kullanmaya öğrenmektir.
İçerik tabanlı dil eğitimi yeni bir kavram değildir. Bu terim 1990’larda benimsenmeye
başlanmış olmakla beraber bu iki odaklı öğrenmenin uygulaması daha öncelere dayanır.
‘CLIL’ geniş kapsamlı bir tanımdır ve içinde 20’ye yakın eğitimsel yaklaşımı
barındırmaktadır. Bunlar terminolojide farklı anılsalar da ( Immersion, Language Across the
Curriculum, Bilingual Education gibi) aynı metodolojiyi paylaşmaları ortak noktalarıdır.
Son yıllara kadar sadece bölgelerede ve ayrıcalıklı kesimlerin çocuklarının gittiği okullarda
uygulanan CLIL şimdi Finlandiya, Belçika, İspanya, ve diğere Avrupa ülkelerinin eğitim
programlarına yoğun olarak girmiştir ve yeniden yapılanan Kıbrıs Türk Eğitim sistemi içinde
de ‘akademik İngilizce’ olarak formal dil eğitimine ek olarak yerini bulmaktadır. Ayrıca bu
tip dil eğitiminin bilişsel ve gelişimsel yararları gün geçtikçe daha fazla anlaşılmaktadır.
1.3Öğretmen Rolü
CLIL eğitim programlarına uygulanır ve dil tüm eğitim sisteminin çekirdeğini oluşturur. Tüm
öğretmenler bunda sorumluluk alırken dil öğretmenlerine daha fazla sorumluluk düşer.
Çeveresini iyi algılayan kültürlü dil öğretmenleri bu bağlamda önem kazanmaktadır. Dil
öğretmenlerimiz bu yeni dil eğitimi çerçervesinde daha da önem kazanmaktadır. Başarılı bir
dil edinimi, verilen bilgilerin miktarına, kalitesine ve zenginliğine bağlıdır; ancak tüm bilgi
girdisi bilgi çıktısı olarak gerçekleşmez. Yabancı dil bilgisi anlamlı ve sınırlı olursa çıktı daha
kaliteli olur. ‘Ne kadar çok verirsek o kadar çok öğretiriz’ diye bir kural da yoktur. Bunun
zaten dil eğitiminde hatalı bir yaklaşım olduğu çoktan beridir gözlemlenmiştir. Az miktarda
sunulan yabancı dil pozitif sonuçlara ulaşmada daha etkilidir. Basit ancak önemli bilgilerle dil
öğrenen kişinin kendine güveninin artmasına ve dolayısyla hem dile hem de öğrenilen içeriğe
daha olumlu bir yaklaşım sergilemesine aracı olur.
2. Akademik İngilizce Programının Yapısı ve Konu Alanları
İngilizce konuşlan akademik bir çevrede başarılı olmak için öğrenciler İngilizceyi bilgiye
ulaşmada, konuşmada ve kavramları geniş bir içerik yelpazasinde, hem kendi içlerinde
hem de birbirleriyle olan ilişkileri açısından eleştirel bir şekilde analiz etme yetisine sahip
olmalıdır.
Öğrenciler ancak içerik tabanlı dil eğitimi sayesinde bu becerileri geliştirebilirler. Bu
yaklaşımda amaç öğrencilere onların dilsel ve eleştirel düşünce becerilerini geliştirmeyi
hedefleyen, planlanmış, akademik, amaçları belli aktivitele sunmak ve öğrencileri anlamlı
ve özgün dil işlemleriyle meşgul ederek dili fonksiyonel olarak kullanmalarını
sağlamaktır. Akademik İngilizce eğitiminde amaç, bilgiyi yabancı dilde basit bir şekilde
sunmak yerine öğrencilere dili fonksiyonel olarak kullanabilecekleri bir öğrenme ortamı
yaratmaktır. Bu fonksiyonel dil eğitimi öğrencilere uygun akademik dili ve
sosyolinguistik yapısını da içinde barındırarak öğreten bir yaklaşım olduğu için
öğrencilere yabancı dilde bilgiyi toplama, sentez etme, ve değerlendirme yapma olanağı
bulmalarına yardımcı olur. Şöyle ki; hepimiz dil öğretmenleri olarak biliyoruz ki yabancı
dilde öğrenilen bir kelimeyi veya yapıyı, o kelimenin veya yapının, nerede, nasıl, hangi
bütünsellik içinde kullanıldığını da öğretmezsek öğretmemizi pek anlamlı kılmış olmayız.
Herhangi bir dil öğesinin bir bütünsellik içinde ve kullanıldığı bağlamda girdi olarak
sunulması etkin bir çıktı alınmasına daha fazla yardımcı olacaktır.
Beyin içinde kelime ve yapıları ulaşana kadar işlemden geçirmek yada taramak zaman
aldığından ve her zaman doğruyu bulmak da zor olduğundan onları anlamlı bir bütünsellik
içinde sunmak, belki de bizi bugüne kadar eksikliğini hissettiğimiz yeni bir dil öğretme
sürecine taşıyacak ve öğrencilerimizin daha kaliteli bir dil edinimi elde etmelerine
yardımcı olacaktır.
Şu anda herhangi bir dil sınıfını ziyaret etsek karşılaşacağımız olası manzara öğrencilerin
kitaplarını açmış, bir metin hakkında yazılı veya sözlü soruları cevapladıklarını, ya da
yüksek sesle veya sessizce okuduklarını gözlemleriz. Daha sonra da büyük bir olasılıkla
okudukları konuyla ilişkin bir de test yapacaklardır. Bir çok eğtimci böyle bir dersin
sorgulanması gerektiğini ve bu yaklaşımın ana dili ingilizce olmayan bir öğrenci için
oldukça etkin olmayan bir yaklaşım olduğunu söyleyecektir. Öğrenenler bu arada
öğrenmeleri gereken disiplinlerin içeriğini de dil yetersizliğinden öğrenemezler. Peki bu
durumda öğretmenler ne yapabilirler? Bu problemle başa çıkmanın bir yolu da içeriği, bir
başka deyişle fen bilgisini, matematiği, tarihi, coğrafyayı dil gelişimi için bir araç olarak
kullanmaktır. ( Chamot and O’Malley, 1987). Amaç ingilizce ders kitabına ek olarak
içeriğe dayalı derslerle dil gelişimini desteklemektir. Bu derslerin amaçları diğer
disiplinlerin amaçlarıyla birebir olmasa da genelde örtüşmesi gerekmektedir. Bu
yaklaşımda sadece içeriğe yoğunluk vermek yeterli değildir. İçerikle beraber genelde
öğrenme ilkelerinin, özelde de dil öğrenim ilkelerini birleştirerek dil gelişimlerini devam
ettiren öğrencilere anlamlı öğrenme deneyimleri sunmaktır. Hem ana dil hem de ikinci dil
gelişiminde yazılan en son literatürden alınan ve kişisel yorumlara dayalı ilkeler içerik
tabanlı yani Akademik İngilizce eğitimine başlarken bizlere yardımcı olabilir.
Bunları şöyle sıralayabiliriz;
1. Öğrenciler hem içeriği hem de sınıf içinde aktif olarak kendileri bir şeyler yaparak,
içerikle doğrudan ilintili sözel ve yazılı sınıf içi aktivitelere katılarak öğrenirler. Dil
birbirinden ayrı parçalar halinde değil, bir bütünsellik içinde öğrenilir.
2. Öğrenciler bu aktiviteleri birbirleriyle etkileşim halinde yerine getirirken dili öğrenir.
Sınıflarındaki arkadaşları veya öğretmenleri öğrenen için girdi ve özgün iletişim
ortamı sağlayan diğer bireylerdir ( Krashen, 1982)
3. Tüm dil edinimi işlemleri birbiriyle bağlantılı olduğundan öğrenciler sınıf içi
aktivitelerde bu işlemleri kullanırlarsa ve aralarındaki bağlantıyı kurarlarsa dili değişik
şekillerde veya farklı amaçlar için gerek sözlü gerekse yazılı kullanmaları gerektiği
zaman dili kullanmada daha etkin bir hale gelirler.
4. Öğrenenlerin okumayı özgün ve bütünlüklü metinlerle etkileşim halinde öğrenmeleri
onların da bütünlüklü ve özgün metinler yazmalarını sağlar. Bunun da ötesinde kendi
yazdıklarına başkalarının verdiği tepkiler, yazdıklarını düzeltmeleri ve okurken
edindikleri okuma becerisini yazma becerisine yansıtmalarına yardımcı olacaktır.
Yazma becerisi de diğer beceriler gibi bütünlüklü bir beceridir. Okuma yetisi
birbirinden ayrı becerileri edinmekle değil, kullanarak öğrenilir. Bu ana dil için de
geçerlidir.
5. Okuma ve anlama becerisi o konu hakkında daha önce bildikleriniz üzerine inşa edilir.
Ön bilgi tüm dil işlemlerini içeren sınıf içi aktivitelerle aktif hale getirilir veya
geliştirilir. Bu ilke de bir önceki ilke gibi hem ana dil, hem de yabancı dil için
geçerlidir.
2.1 6. Sınıf Akademik İngilizce Konu Alanları
Modül 1
Standart İngilizce – Kıbrıs, evim
Fen
-
Hücre
Coğrafya - Yönler
Matematik- Doğal Sayılar/ doğal sayılarda toplama,çıkarma
Modül 2
Standart İngilizce – Yöresel Yemekler
Fen - Yiyecekler
Coğrafya – Coğrafya çeşitleri
Matematik – Tek ve çift sayılar, çarpma, bölme
Modül 3
Vatandaşlık – Demokrasi
Vatandaşlık – Hükümet
Coğrafya – Göç
Fen – Kurbağa ve yaşam döngüsü
Vatandaşlık – yerleşim yerleri
Matematik – kümeler, elemanları ve alt kümeler
Modül 4
Vatandaşlık - Diller, ülkeler
Vatandaşlık – Avrupa Birliği
Tarih – Avrupa ve tarihi
Standart İngilizce – Dini Bayramlar
Standart İngilizce – Kıbrıs’a özgü
Matematik – 4 işlemler
Modül 5
Coğrafya – Dünyamız, gezegenler, solar sistem, yağmur ve güneş ışığı, ekosistem
Tarih – tarih içinde insane
Bilgi Teknolojileri – Grafik Çizme
Matematik – Ondalık Sayılar, büyük küçük işaretleri, yüzdelik
Modül 6
Standart İngilizce – Kıbrıs El Sanatları
Standart İngilizce – Kıbrıs’ta Tarım
Fen Bilgisi – Elektrik
Matemeatik – para birimleri, ölçme değerleri,şekiller
Coğrafya – yerleşim yerleri
Sosyal Beceriler – internette alışveriş
2.2 Programın yapısı
Program temelde Tematik İçerik ( Konu alanları), Dildeki Dört beceri, Kazanımlar, Yapılar,
Dil Aktiviteleri ve İşlevler( Fuctions) bölümlerine ayrılmıştır.
1. Tema/ İçerik
Akademik İngilizce modüler bir ders işleniş yöntemine sahiptir. He modül kendi
içersinde üniter olarak ayrılmakta her ünite ise ayrı disiplini ele almaktadır.
Tematik konu ünitenin işlenişinde kullanılan, konunun akışına bağlı olarak,
öğrenciyi motive eden, ilerki eğitim öğretimde ihtiyacı olacak Akademik
İngilizceyi vermeyi hedfleyen içeriktir.
1. İşlevler (Functions)
İşlevler, belirlenen kazanımlar doğrultusunda, kimlerin, hangi dili, nerede ve ne
amaçla kullanacağını gösterecek şekilde oluşturulmuş, konularla paralellik
sağlanmasına dikkat edilmiştir. Öncelikli amaç, öğrencilerin iletişim yetilerini ve
dil becerilerini geliştirirken akademik ders konularını özellikle kelime bilgisini
kademeli olarak geliştirmek olduğundan işlevlerin bu amaca hizmet etmesine
önem verilmiştir. Öğrencilerden belirli bir konu çerçevesinde dilin temel dört
becerisini (dinleme, konuşma, okuma, yazma) kullanmaları ve bu dört beceriyi
kullanarak hedef disiplinlerin içeriğiyle ilgili temel bilgi ve becerilere ulaşmaları
beklenmektedir.
2. Dil Alanları ve Dil Bilgisi Yapıları
Bu öğretim programıyla yapısalcılıktan uzaklaşılması, iletişimci, işlevsel bir
yaklaşım kullanılması düşünülmektedir. Programın bu bölümünde sunulan dil
bilgisi yapıları iletişime yönelik işlevleri yerine getirme konusunda araç niteliği
taşımaktadır. Hedef, sadece dil bilgisi öğretimi değil, anlamlı etkinliklerle
desteklenmiş bütüncül (integrative) ve iletişimsel bir dil öğretimi çerçevesinde
dünyada hızla yayılmakta olan içerik tabanlı dil eğitimin öğrencilere sunmaktır.
Bunun için, hedef mükemmel bir dil bilgisi eğitim değil daha çok becerilerden,
işlevlerden ve konunun bütününden soyutlanmayacak biçimde dilin kullanımı
çerçevesinde verilmelidir.
4. Kelime Bankaları (Vocabulary Sets)
Her ünitede, konuyla ilgili anahtar kelimelere yer verilmiştir. Kelimeler belli bir
bağlamda ve iletişime yönelik olarak verilmeli ve öğrencilerin yabancı dil
seviyeleri ilgi ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır. Bu kelimeler
kullanılarak kavram haritaları oluşturulmalıdır. Beyin fırtınası, kelime oyunları,
kelime haritaları, bilmeceler vb. tekniklerle de öğrencilerin kelime dağarcığı
zenginleştirilebilir. Bu zenginliğin öğrencilerin yabancı dil öğrenimine karşı
tutumuna ve rahat kullanımına olumlu katkı sağlayabileceği unutulmamalıdır.
Kelime öğretimi sırasında, içerik taban dikkate alınmalı, akademik ders içeriğinde
kullanılan aktif kelimeler öğrenciye İngilizce dersi ve diğer disilinler ekseninde
verilmelidir.
5. Öğrenci Proje Çalışması (Student’s Project Work)
Dilin ve displinlerin öğrenilmesi bir süreç içinde gerçekleştiğine göre, bu süreçte
öğrencilerin gelişimi sadece yazılı ve sözlü sınavlarla değil, projelerle de
değerlendirilecektir. Projelerle, öğrencilere neler yapabileceklerini görme, ilgi
alanlarına göre yaratıcılıklarını ortaya koyma fırsatı tanınacaktır. Bunun yanında,
öğrenci göreceği zengin ders içerikleriyle de kendini uygun konularda severek,
araştırarak proje çalışmalarını yürütebilecek, konu seçimi sırasında kısıtlı
kalmayacaktır. Avrupa Konseyi’nin “Avrupa Dil Gelişim Dosyası” (European
Language Portfolio) çalışmalarının hedeflerinden birisi de öğrencilere kendi
kendini
değerlendirme
becerilerini
kazandırmaktır.
Öğrenci
projelerinin
uygulanması yoluyla bu çalışmaya da bir adım atılmış olacaktır
3. Öğrenme ve Öğretmen Etkinlikleri
3.1 Dört Dil Becerisi ve Akademik İnglizce
Akademik İngilizce Dersi, içeriği bakımından Öğrenme ve Öğretmede hem çok daha
geniş tabanlı olduğundan daha kolay hem de çeşiltlilik bakımından bir o kadar da zordur
Otantik konularla farklı disiplin ve konularla çeşitlendirilmiş Akademik İngilizce, sadece
İngilizce dersi öğretimiyle kalmayacak, ayrıca farklı konularda öğretmenin bilgi ve beceri
sahibi olmasını gerektirecektir. Dolayısıyle kullanılacak teknik ve etkinlikler
zenginleşecek ve farklılaşacaktır.
İngilizce Akademik Dersi öğretiminde, öğrenme ve öğretme etkinlikleri, hedefe ulaşmak
için dersin nasıl işleneceğini belirlemede öğretmenlere ışık tutar ve dersin öğrenci
merkezli, iletişimsel yaklaşım doğrultusunda işlenmesine yardımcı olur. Etkinlikler,
bireysel farklılıklara, öğrencilerin görerek, işiterek veya yapıp–yaşayarak öğrenme
özelliklerine öğrencilerin gelişim seviyelerine uygun ve somuttan soyuta doğru
düzenlenmiş, çok duyu organına hitap eden, öğrencinin ilgisini çeken, tekrara ve dönütlere
yer veren bir nitelikte olmalıdır. Mekanik ve yapısal alıştırmalarla sınırlı kalmamalıdır. Bu
etkinlikler öğrencinin düşünme becerilerini geliştirmeli onları eleştirel düşünmeye ve
araştırıcılığa sevk etmelidir.
Öğrencilerin yapacakları sınıf içi ve dışı etkinliklerin, eğitim–öğretim açısından büyük
yararı olduğu bir gerçektir. Öğretmen, öğrencileri bu tür etkinliklere özendirmeli,
öğrenciler de tek başlarına ya da gruplar hâlinde bu tür etkinlikler yapmalıdırlar. Bu
etkinliklerde öğrencilerin yararlanacağı kaynaklar, öğretmen tarafından verilebilir ya da
öğrenciler kaynakları kendileri araştırıp bulabilirler. Öğrencilerin, etkinlik yaparken
konuyla ilgili kavramları geliştirmeleri, bunları günlük yaşantılarıyla ilişkilendirmeleri ve
pratik beceriler kazanmaları önem taşır.
Etkili öğrenme sistemlerinde öğrenme ortamı ve çevresi bütün öğrencilerin öğrenme
ihtiyaçlarına uygun olarak düzenlenir. Öğrenme stratejileri öğrencilerin bağımsız olarak
kendi öğrenme görevlerini gerçekleştirmelerini sağlayan teknikler, ilkeler ya da
alışkanlıklardır. Bir strateji bireyin bir görev ya da duruma yaklaşımını gösterir. Bu
yaklaşım öğrencilerin öğrenme görevlerini planlarken, gerçekleştirirken, sunuşları ve
performansı değerlendirirken nasıl düşüneceğini ve hareket edeceğini içermektedir.
Öğretmenler, öğrencilerin farklı öğrenme stratejilerine sahip olduklarını göz önünde
bulundurarak öğrenme öğretme sürecinde farklı öğretim teknik ve etkinliklerini
kullanmaya özen göstermelidirler.
Yabancı dillerin öğretiminde yaygın olarak kullanılan öğretim teknik ve etkinlikleri;
gösteri (demonstration), soru-cevap (question and answer), drama ve rol yapma (drama
and role-play), benzetim (simulation), ikili ve grup çalışmaları (pair-work and groupwork) iletişim oyunları (communication games), gramer oyunları (grammar games),
bilgisayar destekli öğretim (computer assisted teaching), beyin fırtınası (brain storming),
boşluk doldurma (gap filling), sıraya koyma (put in order), grup tartışması (group
discussion), raporlaştırma (reporting) ve eşleştirme (matching) dir. Bunu yanında farklı
dersler ( Matemetik, Fen Bilgisi, Coğrafya vb.) gibi derslerde kullanılan etkinlik ve
aktivitelerden ( gözlem, deney, sorgu) de faydalanılarak ders daha etkin hale
getirilmelidir.
4.Görsel ve İşitsel Araçlar
A. GÖRSEL ARAÇLAR
1. Kitaplar
2. Yazı Tahtaları
3. Resimler
4. Gerçek Eşyalar ve Modeller
5. Projektörler ve Grafikler
B. İŞİTSEL ARAÇLAR
1. Radyo
2. CD’ler
3. Teyp ve kasetler
C. GÖRSEL İŞİTSEL ARAÇLAR
1. Film Makinası ve Hareketli Filmler
2. Kapalı Devre Televizyon
3. Video ; VCD ; DVD
4. Bilgisayarlı Video
5. Bilgisayar Dil Programları
6. Internet
4. Ölçme ve Değerlendirme
Öğrencilerde gelişmesi beklenen beceri ve tutumların gelişip gelişmediği, arzu edilen sınıf ve
okul gelişimlerinin ne ölçüde oduğu ölçme ve değerlendirme saptamnaktadır. Bu nedenle
değerlendirme, öğrenmenin bütünde önemli bir parçası olarak ele alınır.
Akademik İngilizde dersinde ölçme ve değerlendirme, iletişim yetisini ve dili bağımsız olarak
kullanırken bunun yanında farklı akademik disiplin içeriklerini de kazanıp kazanmadığıyla
ilgilenir. Yazılı sınavlarda ağırlıklı olarak öğrencinin dört dil becerisi ve özellikle farklı
disiplinler çerçevesinde edindiği terminoloji değerlendirmesi ön plandadır.
Öğrenmedeki bireysel gelişmeyi gösteren performans ödevleri, dil portföyü, yazılı ve sözlü
sınavlar öğrencinin geldiği noktayı şeffaf bir şekilde gösteren araçlardır ve değerlendirmede
büyük rol oynarlar.