Tarım Traktörlerinde Güvenlikle İlgili Özellikler

122
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Tarım Traktörlerinde Güvenlikle İlgili Özellikler
Emrullah BAŞER, Ali AYBEK
KSÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Kahramanmaraş
e-posta: [email protected]
Özet: Günümüzde tarım traktörleri işletmelerde pek çok işlemin gerçekleştirilmesinde kullanılan en önemli kuvvet
makineleridir. Bununla birlikte her yıl yaralanmaların, ciddi sakatlanmaların ve trajik bir şekilde yaşam kayıplarının
meydana geldiği traktör kazalarının da var olduğu bir gerçektir. Tarım traktörlerinde oluşan kazaların birçoğu
güvenlik önlemlerinin alınmaması ve güvenlik kurallarına uyulmamasından kaynaklanmaktadır. Günümüz
traktörlerinde güvenlik açısından birçok önlem alınmıştır. Ancak uygulamada henüz tam olarak etkinlik
kazanılmamıştır. Bu çalışmada tarım traktörlerinde kullanılan güvenlikle ilgili özelliklerden; traktör hidrolik
sistemleri, kuyruk mili, traktör devrilmesi ve devrilmeye karşı koruyucu çatılar, uyarı işaretleri, ışıkları ve
aydınlatma, traktörü yolda kullanırken güvenlik ve konuya ilişkin bazı standartlar açıklanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Tarım traktörleri, traktör kazaları, güvenlik özellikleri
Safety Features on Agricultural Tractors
Abstract: Agricultural tractors are the most important power machines used for many operations in farms.
However it is known that every year, tractor accidents result in serious disabling injuries and tragic losses of lives.
Most tractor accidents are caused by lack of safety precautions and measures. Recently, many safety measures
have been taken on agricultural tractors but they have not been fully effective yet. In this study, among the
safety features used in agricultural tractors; tractor hydraulic systems, power take off, tractor overturn and roll
over protective structures, warning signals, lights and emblems, safety when operating on public roadways, and
standards related to this subject were evaluated.
Key words: Agricultural tractors, tractor accidents, safety features
GİRİŞ
Modern tarım traktörleri günümüzün yüksek verim
gerektiren tarımsal yatırımlar için gereken iş gücünü
sağlarlar. Traktörler asılır, yarı asılır ve çekilir tip tarım
iş makinelerinin kullanımında, tarımsal ürünlerin
taşınmasında, tarım arabalarının çekilmesinde ve daha
pek çok işlemin gerçekleştirilmesinde kullanıldığından
tarımda kullanımı son derece yaygındır. Bununla
birlikte her yıl yaralanmaların, ciddi sakatlanmaların ve
trajik bir şekilde yaşam kayıplarının meydana geldiği
traktör kazalarının da var olduğu bir gerçektir (Anonim,
2006/a).
Kazalar mal kayıpları, yaralanmalar, işlerin
aksaması ve gecikmesi, verimde azalma ve sigorta
maliyetleri gibi giderlerin ve kayıpların ortaya
çıkmasına neden olmaktadır (Witney, 1988; Anonim,
2006/a). Traktör operatörlerinin sakatlanması ve
ölümünün başlıca nedenleri, devrilme, düşme ve
traktör parçalarıyla (kuyruk mili vb.) temastır.
Ülkemizde tarım iş kolunda iş kazalarına ait
istatistikler yeterli ve ayrıntılı değildir (Aybek ve
Sabancı, 2001). Gelişmiş ülkelerde; örneğin Amerika’da
her yıl yaklaşık olarak 250 kişi traktör kazalarında
hayatını kaybetmektedir. Traktör üreticilerinin ve tarım
güvenliği konusundaki uzmanların bu kazaları önlemek
amacıyla 10 yıllar boyunca yaptıkları çalışmalara
rağmen devrilmeler bu ölümcül kazaların yarısından
fazlasına neden olmuştur. Emniyet kemeri takan ve
devrilmeye karşı koruyucu çatı kullanan sürücüler,
devrilme sonucu oluşan yaralanma ve ölüm riskini
önemli ölçüde azaltmaktadırlar. Ancak ABD’ndeki tarım
arazilerinde kullanılan 4.8 milyon traktörün yarısından
fazlası
devrilmeye
karşı
koruyucu
yapıyla
donatılmamıştır ve günümüzde kullanılan traktörlerin
ortalama yaşı 25.7 yıldır. Bu durum devrilmeyle oluşan
kazalardaki ölümlerin artmasının sürpriz olmayacağını
göstermektedir (Smith, 2005). Kanada’nın Ontario
eyaletinde ortaya konan bir istatistiğe göre 1980 ile
1994 yılları arasında meydana gelen traktörlerle ilgili
kazalarda 244 kişi ölmüştür. Bu sayı aynı dönemde
traktörle ilgili meydana gelen toplam ölümcül kazaların
yaklaşık %48’ini oluşturmaktadır. Bu durum traktörlerle
ilgili tüm ciddi kazaların yaklaşık olarak yarısının ölümle
sonuçlandığını göstermektedir. Ölümle sonuçlanan bu
kazanların büyük çoğunluğu (yaklaşık yarısı) traktörün
123
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Kaza nedenleri
yana veya geriye doğru devrilmesi sonucu
gerçekleşmiştir. Yine Ontario’da son sekiz yıllık süreç
içerisinde traktör kazalarından dolayı hastaneye
yatırılanların sayısı 450’den daha fazladır. Bu
yaralanmalar için ortalama hastanede kalma süresi 10
gündür. Ontario bölgesinde 1995–2004 yılları arasında
meydana gelen tarımla ilgili kaza nedenleri ve oranları
Şekil 1’de verilmiştir (Anonim, 2006/a).
Şekil 1 incelendiğinde tarımda oluşan kazaların en
büyük bölümü (%53) traktörlerden kaynaklanmaktadır.
Traktörlerle ilgili kazalar pek çok nedenle meydana
gelmektedir. Amerika’nın Missisippi eyaletinde ortaya
Traktör
Diğer nedenler
Diğer tarım makinaları
Çekici ve römork
Ürün taşıma
Hayvanlar
Çim biçme makinası
Forklift, yük
Silo
Gübre çukuru, havuz
Biçerdöver
Dozer, inşaat
Arazi aracı (ATV)
Odun, kereste
Mısır hasat makinası
konan bir istatistiğe göre en sık rastlanılan ölümcül
kaza tipi traktör devrilmesidir (Şekil 2). Ülkemizde
traktörle yapılan kazalar genellikle traktörden düşme,
traktörün şahlanması, yana yatması ve diğer araçlarla
çarpışması şeklinde ortaya çıkmaktadır (Doğan, 1992;
Peker ve Özkan, 1994).
Tarım traktörlerinde oluşan kazaların birçoğu
güvenlik önlemlerinin alınmaması ve güvenlik
kurallarına uyulmamasından kaynaklanmaktadır. Bu
çalışmada, tarım traktörlerinin güvenlik özellikleri ve
konuya ait önemli standartlara ilişkin bilgiler
incelenmiştir.
53
8
8
5
4
4
4
3
2
2
2
2
1
1
1
0
10
20
30
40
50
60
Kaza oranı (%)
Şekil 1. Ontario’da 1995–2004 yılları arasında tarımla ilgili meydana gelen kaza nedenleri ve oranları (Anonim,
2006/a)
Şekil 2. Missippi’de meydana gelen ölümcül traktör kazalarının nedenleri (Anonim, 2006/b)
124
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
TARIM TRAKTÖRLERİNDE GÜVENLİKLE İLGİLİ
ÖZELLİKLER
Traktör üreticileri sürekli olarak traktörleri daha
güvenli yapmak için yeni tasarımlar ve teknikler
geliştirmektedirler. Geliştirilen bu mekanizma ve
sistemler şu ana kadar yeterli olamamıştır. Bir traktör
operatörü her türlü olumsuzluk ve kazaya karşı
kullandığı traktörü ve doğabilecek tehlikeleri iyi bilmek
zorundadır.
Günümüz traktörlerinde güvenlik açısından birçok
önlem alınmıştır. Traktörlerde kullanılan ve uygulanan
güvenlikle ilgili özellikler Şekil 3’te verilmiştir. Bu
özellikler; traktör hidrolik sistemleri, kuyruk mili,
traktör devrilmesi ve devrilmeye karşı koruyucu çatılar,
uyarı işaretleri, ışıkları ve aydınlatma, traktörü yolda
kullanırken güvenlik, traktörlerde güvenlikle ilgili bazı
standartlar olup aşağıda açıklanmıştır.
Şekil 3. Traktörlerde bulunan güvenlikle ilgili özellikler (Hunt, 1995)
Traktör Hidrolik Sistemleri ve Güvenlik
Hidrolik
sistemler,
tarım
traktörlerinde
yönlendirme, frenleme, kavrama, üç nokta askı sistemi,
ön yükleyici ve hidrolik enerjiyle çalışan diğer tarım iş
makinelerinin daha etkin, verimli ve güvenli bir şekilde
çalışmasını sağlarlar (Liljedahl ve ark., 1996; Üçgül,
2005).
Hidrolik düzenler, uygun kapasitede ve emniyet
düzenlerine sahip bulunmalıdır. Hidrolik sisteme sahip
makinelerle çalışmak tehlikeli olabilir ve bu tehlikelerin
bazıları kolayca fark edilemeyebilir. Hidrolik sistemler
yüksek basınç altında çalışmaktadırlar ve bu durum
görünmeyen tehlikeleri barındırmaktadır. Sistemin
bakım işlemlerinden önce aşağıda sıralanan bilgiler göz
önüne alınmalıdır (Anonim, 2006/a):
 Hidrolik
pompaya
iletilen
motor
gücü
kesilmelidir,
 Ekipman yere indirilmeli, askıda tutulmamalıdır,
 Hidrolik kumanda kolu ileri-geri hareket
ettirilerek basınç hafifletilmeli, aşağı ya da yukarı
yönde oluşabilecek herhangi bir zorlanma ortadan
kaldırılmalıdır,
 Makinenin altında çalışmak gerekiyorsa sadece
hidrolik sisteme güvenilmemeli, fazladan destekler
konularak
makinenin
inmesi
veya
düşmesi
önlenmelidir,
 Sistemdeki veya hortumdaki sızıntıları kontrol
etmek için bir tahta parçası gibi uygun bir araç
kullanılmalıdır. Çünkü basınçlı hidrolik sıvısının küçük
bir miktarı bile vücudunuza püskürebilir ve son derece
önemli sağlık sorunlarına yol açabilir.
 Ekipman üzerindeki pim, civata, kol gibi hareketi
engelleyen parçaları çıkarırken dikkatli olunmalıdır.
Eğer silindirde sızıntı varsa veya basınç çok düşükse,
bu parçalar çıkarıldığında makine yere düşebilir.
Tarım traktörlerindeki hidrolik sistemlerle ilgili
ülkemizdeki önemli standartlar Çizelge 1’de verilmiştir.
125
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Çizelge 1. Tarım traktörlerindeki hidrolik sistemlerle ilgili önemli standartlar
Standart No:
TS 3102
TS 4354
TS 6977
TS 660
TS ISO 789–10
TS ISO 10448
Tarih
13.04.1978
20.11.1984
18.04.1989
25.04.1986
29.04.2004
29.04.2004
Standart Adı
Tarım traktörleri-çekilir tip ekipmanlar için uzaktan kontrollü hidrolik silindirler
Tarım traktörü ve makinelerinde kullanılan hidrolik bağlantılar
Fren devresi hidrolik bağlantıları tarım traktör ve makinelerinde kullanılan
Üç nokta askı düzeni-tekerlekli tarım traktörlerinde, hidrolik kumandalı
Tarım traktörleri – deney işlemleri - bölüm 10: traktör/alet ara yüzündeki hidrolik güç
Tarım traktörleri – aletler için hidrolik basınç
Kuyruk Mili (PTO) Güvenliği
Kuyruk mili, asılır tip (örneğin; toprak frezesi,
çayır biçme makinesi, kimyasal gübre dağıtıcısı, bazı
tarımsal mücadele makineleri vb.) ve çekilir tip
(örneğin; yem hasat (silaj) makinesi, pancar ve patates
hasat makinesi, biçer-bağlar, biçerdöver vb.) tarım
makinelerinin çalıştırılması için dönme hareketi
sağlayan bir organdır (Kadayıfçılar ve Kadayıfçılar,
1991; Sabancı, 1993; Srivastava ve ark., 1993).
Şiddetli yaralanma ya da ölümle sonuçlanan pek
çok kaza kuyruk milini (PTO) ilgilendiren nedenlerden
meydana gelir. En yaygını dönen mile yakalanmaktır.
Bazen, çıkmış ya da kırılmış mil traktörün arkasında
tehlikeli bir şekilde dönerken sürücü veya diğer kişilere
Tip
1
2
3
* Üç
Şekil
4.
çarpabilir. Kuyruk mili, kişi ne olduğunu anlayamadan
onu içine çekebilecek bir hızla döner. Sicim, ayakkabı
bağı, kot pantolon ya da uzun saç vb. bu kuvvetli
makine parçası tarafından kapılabilir.
Kuyruk mili özellikleri Çizelge 1’de verilmiştir.
Örneğin 540 d/d’lık tip 1 olan bir mil, saniyede 9 defa
döner ve yaklaşık olarak saniyede 1 m’lik bir cismi
dolayabilir. 1000 d/d’lık tip 3 olan bir kuyruk mili
yaklaşık olarak 16,7 defa döner ve saniyede 2,35 m’lik
bir cismi dolayabilir. Mil koruyucuları kesinlikle
çıkartılmamalıdır. Güvende olmak için mekanizmanın
üzerinden değil etrafından geçilmelidir. Fazladan birkaç
saniye kişinin birkaç yılını garantileyecektir.
Traktör üzerinde kuyruk miline karşı dikkatli
olunması gerektiğini gösteren bir uyarı işaretinin
bulunması gerekir (Şekil 4).
Çizelge 1. Kuyruk mili özellikleri (TS 557, 1982)
Çap
Kuyruk milinin yuva sayısı
Kuyruk mili
Motorun anma devrindeki kuyruk
(mm)
ve tipi
dönme sayısı (d/d)
milinin en yüksek gücü (kW)
35
6 düz
540
48
35
92
21
Helezon
1000
20
45
185
tipte de kuyruk mili anma dönme sayısı, motorun maksimum dönme sayısının %80-90’ında gerçekleşmelidir.
Kuyruk miline karşı dikkatli
gerektiğini gösteren uyarı işareti
olunması
Korumasız bir mil tehlikelidir ve kişiyi kıyafetinden
yakalayabilir. Kişi şanslıysa kıyafet onun ciddi bir yara
almasına fırsat vermeden yırtılır, değilse hızla dönen
mil tarafından dolanır ve korkunç bir sonla karşılaşabilir
(Şekil 5). Ana mil koruyucuları mille ani temasları
engeller. Mil koruyucuları, kuyruk mili kullanılmazken
traktörün milini tamamen kapatır. Bu koruyucular
plastik ya da metal borularla desteklenmiş olup milden
bağımsızdırlar. Yani kuyruk mili dönerken koruyucular
da onunla birlikte dönmemelidir. Şaftın korumasının
bulunması zorunludur. Ancak şaftın korumalı olması
yetmez, korumanın mutlaka zincirle uygun bir yere
tespit edilmelidir (Şekil 6).
Şekil 5. Kuyruk mili korumasının bulunmadığı zaman
oluşabilecek bir kaza
Şekil 6. Mafsallı şaft koruyucu muhafazaları zinciri
Kuyruk miline dolanmadan dolayı oluşabilecek bir
kazayı engellemek için motor durdurulduktan sonra şu
kurallar uygulanmalıdır (Anonim, 2006/a):
 Her zaman mil gevşetilmelidir. Motor durdurulur
ve inmeden önce anahtarları alınır. Eğer motor
çalışmıyorsa mil veya herhangi bir parça tarafından
sakatlanma olasılığı yoktur.
126
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
 Ana koruyucular çıkartılmamalıdır. Eğer bozulur
ya da zarar görürse kesinlikle hemen değiştirilmelidir.
 Kuyruk mili korumalarının iyi durumda
olduğundan emin olunmalıdır. Makine durduğunda el
ile
rahatça
dönmelidirler.
Hasarlı
korumalar
değiştirilmeli ya da onarılmalıdır.
 Kesinlikle dönen milin üzerinden geçilmemelidir.
Makinenin
etrafından
dolanılmalıdır.
Güvenlik
koruyucuları genellikle bozulmazlar. Ancak bu
bozulmalar hiç olmayacak anlamına gelmez. Hiçbir
zaman iş şansa bırakılmamalıdır.
 Çalışan tarım iş makinesi için her zaman aynı
gidiş hattı ve uygun kuyruk mili devri kullanılmalıdır.
Traktörde bulunan kuyruk mili koruması şekil 7’de
verilmiştir. Traktörler ve kuyruk mili ile hareket verilen
makineler arasındaki güç aktarması, kendinden
hareketli makineden üniversal mafsal ile hareket edilen
makinenin ilk sabit yatağına bağlanan mafsallı mili,
milin ve üniversal mafsalın bütün uzunluğu boyunca
devam eden koruyucu ile korunmalıdır. Traktör
tarafındaki mafsallı milinin güç aldığı yer, traktöre
tespit edilmiş bir siper veya eş değer koruma sağlayan
diğer bir tertibat ile korunmalıdır (Yavuzcan ve ark.,
2001).
Şekil 8. Çekilen makinenin hareketlendirilen giriş
milinin makineye sabitlenmiş koruyucu kasası
Traktör kuyruk milinden mafsallı şaft yardımıyla
hareket iletiminde şu konulara dikkat etmek gereklidir
(Yavuzcan ve ark., 2001):
 Mafsallı şaft, mafsalları da içine alacak şekilde
koruyucu muhafazası takılarak koruma altına
alınmalıdır. Daha sonra da koruyucu muhafazanın
dönmemesi için zinciri takılarak sabitlenmelidir.
 Traktör kuyruk mili koruyucu muhafazası takılı
olmalıdır. Kuyruk mili koruyucu sacı, mafsallı şaft
mafsalını en az ortasına kadar kapatmalıdır.
 Alet tarafındaki mafsallı şaft bağlantısı da 2.
maddede açıklandığı şekilde koruma altına alınmalıdır.
 Mafsallı şaft kullanılmadığı zamanlarda alet çeki
oku, üzerinde bulunan mafsallı şaft tutucusu üzerine
oturtularak bırakılmalıdır. Bu sayede mafsallı şaftın
yere temas ederek kirlenmesinin ve hasar görmesinin
önüne geçilmiş olunur.
Traktör Devrilmesi
Koruyucu Yapılar
ve
Devrilmeye
Karşı
Traktör devrilmeleri, ölümcül traktör kazaları içinde
yüzde elli oranında yer tutar ve birçok kalıcı
sakatlıklardan ve önemli sayılabilecek yaralanmalardan
sorumludur. Traktör devrilmeleri sıklıkla operatörün
dalgınlığından dolayı oluşur, yana ve arkaya olmak
üzere iki şekilde gerçekleşebilir.
Yana Devrilme:
Şekil 7. Traktörde bulunan kuyruk mili koruması
Çekilen makinenin hareketlendirilen giriş mili,
makineye sabitlenmiş bir koruyucu kasa içinde
korunmalıdır (Şekil 8).
Koruyucunun dış bölümleri, mafsallı mil ile beraber
dönmeyecek şekilde tasarlanmalı, imal edilmeli ve
konumlandırılmalıdır. Bu koruyucu, basit üniversal
mafsal olması durumunda mafsallı milinin içteki
dişlilerine kadar olan kısmını, üniversal mafsalın geniş
açılı olması durumunda ise, en dıştaki bağlantının veya
bağlantıların en azından merkezine kadar olan kısmını
örtmelidir (Anonim 2006/c).
Tüm traktör devrilmelerinin yaklaşık olarak %85’i
yana devrilme şeklinde gerçekleşmektedir. Bu tip
devrilmeler
çok
kısa
bir
süre
içerisinde
gerçekleşmektedir (Şekil 9). Yana devrilmeye neden
olan başlıca etmenler şunlardır (Smith, 2005):
 Çukur veya tümseklere çok yakın kullanmak,
 Hızlı kullanırken keskin dönemece girme,
 Traktörü ön veya arka yükleyici ile kullanırken
yükleyiciyi kaldırılmış konumdayken kullanma,
 Yüksek hızla giderken kontrolsüz olarak veya
kilitli olmayan frene basma,
 Çeki kancası üzerinde aşırı yük olduğundan
dolayı traktörün kontrolünü kaybetme.
Yapılan çalışmalar traktör hızının iki kat artmasıyla
devrilme riskinin dört kat arttığını göstermektedir.
Şekil 9. Bir traktörün yana devrilme süresi (Anonim,
2007/a)
127
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Eğim açısının en büyük olduğu nokta, devrilme
tehlikesinin en büyük olduğu yerdir. Eğimli bir arazide
eğime dik bir açıyla gidiliyorsa, traktörün ağırlık
merkezi yan tarafa doğru kayar ve traktör kolayca
devrilebilir (Şekil 10).
Şekil 10. Aşırı eğimli arazide yana devrilme tehlikesi
Devrilme dengeyi bozabilecek yamaçta, yolda
bulunan çukurlar, kayalar ya da değişik engeller
aracılığıyla da oluşabilir. Traktör, ayrıca yana monte
edilmiş elemanlar da bulundurabilir. Ek denge için yana
monte edilmiş bu elemanları eğimin yukarı tarafında
konumlandırmak ve onları kaldırmamak, yere mümkün
olduğu kadar yakın tutmak gereklidir.
Traktörü bir çukura ya da kanala çok yakın
kullanmak kenara çok fazla yaklaşıldığı bir anda
traktörün yuvarlanmasına yol açabilir. Altın kural,
toprak setten mümkün olduğunca uzak durmaktır. Bu
operatörü güvenli çizginin ardında tutar. Banketin
kenarında çok az bir tutacak yer kalmış olabilir ve
traktörü
oraya
yaklaştırmak
oradaki
toprağın
kaymasına neden olarak traktörün ve dolayısıyla
operatörün çukura yuvarlanmasına neden olabilir.
İlerlerken çok hızlı dönüşler yana devrilmeye
neden olabilir. Traktör hızlı bir şekilde ilerlerken
traktörün ağırlığı ileri yöndeki hareketini devam
ettirmek ister ve bu yüzden yavaşlamadan ani ve
çabuk bir dönüş yapılırsa devrilme gerçekleşir.
Bir yükleyici yüksek konumda tutularak hareket
edilirse, bu traktörün ağırlık merkezini yerden yukarıya
doğru konuma bağlı olarak yükseltir. Ani bir dönüş
veya traktörü bir tarafından yükseltmek devrilmeye yol
açar. Problem yükleyicide yük olduğunda, özellikle
düzgün yerleştirilmemişse daha karmaşık hale gelir.
Yolda giderken frenlerin kilitleri takılmadan
kullanılmamalıdır. Yolda ilerlerken fren pedalları
birbirine kilitlenmezse, ani bir fren gerektiğinde sadece
bir pedala basılabilir. Bu durumda yalnız bir tekerlek
kilitlenebilir ve öteki harekete devam eder. Bu durum
traktörün ve operatörün bir çukura, karşıdan gelen
diğer bir araca veya bir ağaca doğru savrulmasına
neden olarak son derece tehlikeli ve ciddi bir kazanın
oluşmasına neden olabilir.
Geriye Devrilme (Şahlanma):
Geriye devrilmeler çoğunlukla tehlikelidir çünkü
son derece hızlı meydana gelir ve operatörün
kurtulmak için çok az zamanı vardır (Şekil 11).
Araştırmalar traktörün ağırlık merkezinin stabil
noktadan arka aksın gerisine kaymaya başladığı geri
dönüşü olmayan kritik noktaya ulaşılmasının yalnızca
0.75 saniye sürdüğünü göstermiştir. Traktörün kritik
noktayı aşıp devrilmesi ise 1.5 saniyeden daha kısa
sürmektedir (Smith, 2005).
Şekil 11. Bir traktörün geriye devrilme süresi
Traktörde geriye doğru devrilmeler çok çeşitli
nedenlerden dolayı oluşabilir. Bazı yeni üretilen
traktörlerde uygun ağırlık dengesini geliştirmek
amacıyla özel durumlarda kullanılan diğer özellikler
opsiyonel iken devrilme riskini azaltmak için kullanılan
tasarım özellikleri standartlaşmaya başlamıştır (Smith,
2005). Bu özellikler:
 Arka tekerlek ek ağırlıkları,
 Lastik yükü ve basınçları,
 Ön ve arka ağırlıklar ve
 Uygun çeki kancası yüksekliğidir.
Traktörün yüksek çeki performansı gerektirdiği
durumlarda topraktaki yetersiz tutunmadan dolayı çeki
tekerlekleri patinaj yapabilmektedir. Bu durum, hız ve
güç kaybına yol açarken yakıt tüketimini arttırmakta ve
tekerleklerin erken aşınmasına neden olabilmektedir.
Bu yüzden çeki tekerlekleri üzerine dökme-çelik ek
ağırlık çantaları ya da diskleri takılmalıdır. Uzun ve ağır
ekipmanlarla çalışma sırasında traktörün boyuna
dengesinin bozulmaması (şahlanmaya yol açılmaması)
için ön aksa veya tampon bölgesine, uygun karşı
ağırlıklar eklenmelidir.
Dik bir yokuşa tırmanmak son derece tehlikeli
olabilir. Aynı sorun traktör yokuştan inerken de olabilir.
Dik bir yokuştan inmekten ve dik bir yokuşa
tırmanmaktan kaçınılmalıdır. Daha dik yokuş ve daha
hızlı seyir hızı geriye devrilmeyi tetikler.
Çamur ya da kara saplanmışken ileri doğru
gitmeye çalışmak tehlikeli olabilir. Tekerlekler donmuş
ya da hareket etmiyorsa, güç uygulandığında devrilme
gerçekleşebilir. Tekerlekler çamura saplanılmışsa, önce
traktörü geriye doğru çıkarmayı denemek gereklidir. Bu
devrilme riskini azaltacaktır. Eğer traktör çıkmıyorsa,
bu durumda onu çekmek zorunda kalınabilir.
Çeken aracın yeterli ağırlıkta ve çekme halatlarının
arkaya bağlı olduğundan emin olunmalıdır. Çeken
traktörün üzerinde devrilmeye karşı koruyucu
mekanizmalar bulunmalıdır. Eğer traktörde devrilmeyi
engelleyecek mekanizma yoksa kaza oluşması
durumda sürücünün yaralanmasını ya da ölmesini
önlemek mümkün olmayabilir.
Geriye devrilme tehlikesi, traktör özellikle bir yükü
128
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
çekerken ortaya çıkar. Devrilme olasılığının yanı sıra,
halat, kablo vb. kullanırken de tehlike vardır. Bu
parçalar yükü gererek güç depolar. Kabloyu ya da
halatı şiddetlice çekmek ya da sabit bir yükü çekmek
için ani bir kalkış yapmak kabloların kopma noktasına
gelmesine sebep olabilir. Eğer koparsa, gerilmiş bir
kauçuk gibi hareket eder ve traktörün arkasında
sallanır. Bu kabinin camını kırabilir hatta sürücüyü bile
öldürebilir. Bu tür bir ölümcül durumun önlenmesi yolu
sürücüyü eğitmek ve güvenlik önlemlerini almaktır.
Bütün traktör kabinleri çarpışmaya karşı korumalı
olarak satılmamaktadır. Kabinin çarpışmaya karşı
korumalı olduğundan ve güvenlik standartlarına sahip
olup olmadığından emin olunmalıdır.
Belli başlı traktör şirketleri düşük fiyata çelik
koruyucu çatı veya bar sağlamaktadırlar (Şekil 12).
Çelik koruyucu çatının maliyeti, ölüm riskini ya da kaza
sonucu çekilen acıyı azaltmasının yanında önemli
değildir.
Şekil 12. Devrilmeye karşı koruyucu çelik bara sahip
bir traktör.
Devrilmeye Karşı Koruyucu Çatılar
Tüm traktörler devrilmeye karşı koruyucu çatıyla
(DKKÇ) donatılmalıdır. DKKÇ olmayan traktörlerle olan
takla atma veya devrilmelerin hemen hemen tümü
ölümle sonuçlanmaktadır (Şekil 13). Yeni ve kabini
olmayan traktörlerin tamamına yakınına DKKÇ fabrikası
veya diğer bazı üreticiler tarafından monte
edilebilmektedir. Ülkemizde 2001 yılından itibaren
DKKÇ, kabinsiz traktörlerde zorunlu hale getirilmiştir.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken şudur ki bazı
kabinler operatörü sadece yağmur, kar gibi dış etkilere
karşı korumak amacına yönelik olarak yapılmaktadır.
Bu tip traktörlere ya standart bir yapıya sahip kabin ya
da DKKÇ takılmalıdır. Eğer bir traktör DKKÇ olmadan
kullanılıyorsa bu çok tehlikelidir ve DKKÇ taktırılması
önerilir. Ancak bir DKKÇ hiçbir zaman basit bir
muhafaza gibi tasarlanamaz. Tekniğine uygun
tasarlanır, üretilir ve monte edilirse tam olarak görevini
yapabilir. Bu nedenle bu tür bir yapı taktırırken mutlaka
standartlara uygun olup olmadığının araştırılması
gerekir.
Şekil 13. Devrilmeye karşı hiçbir koruyucu sistemin
bulunmamasının doğurabileceği bir sonuç
Traktörler üzerinde bulunan DKKÇ’nın etkili
olabilmesi için emniyet kemeri ile birlikte kullanılmaları
gerekir. Bu yapılarla yuvarlanma veya devrilme
durumunda emniyet kemeri sizi emniyetli olan bölgede
tutacaktır.
Kapalı
kabinlere
sahip
makineleri
çalıştırırken bile varsa emniyet kemerini kullanmak,
olası muhtemel bir kazada operatörün pencere veya
kabinden savrulmasını önler.
Bugün traktörlerin birçoğu devrilmeye karşı
koruyucu çatı (DKKÇ) ve emniyet kemerleriyle
donatılmış olarak satılmaktadır. DKKÇ’lar yaklaşık otuz
yıldır kullanımdadır ve sonu trajediyle sonuçlanabilecek
birçok durumda birçok hayat kurtarmıştırlar.
Devrilme önleyici yapılar her traktör için farklı
tasarlanmalı, aynı zamanda bu yapılar ulusal ve
uluslararası standartlara sahip olmalıdırlar. Bu yapılar
operatörü 90 derece geriye devrilmeyi kısıtlayarak
korur ve emniyet kemeriyle birlikte kullanıldığında
sürücü mahallinden ya da traktörden fırlamaya karşı
güvenlik çemberi oluşturur.
Güvenlik ekipmanlarına hiç bir zaman delik vb.
açılmamalı ya da onu değiştirmeye çalışılmamalıdır.
Arazi telsizleri monte etmek veya diğer bazı nedenlerle
koruyucu yapılar üzerinde çeşitli delikler açan insanlar
bilinmektedir. Bu tehlikeli bir işlemdir. Devrilmeye karşı
koruyucu yapı bu yüzden devrilme durumunda zayıf
kalmakta ve sürücüyü kurtaramayacak şekilde
çökebilmekte ya da ezilebilmektedir.
DKKÇ’lar birçok eski traktör içinde kullanılabilir.
Traktörün satıcısı ya da üreticisine, traktör için uygun
bir koruyucu yapı bulunup bulunmadığı konusunda
danışılmalıdır. Son yıllarda birçok üretici DKKÇ’ların
maliyetini ya düşürmüş ya da kullanılması için mali
yardımda
bulunmuştur.
Önümüzdeki
yıllarda
devrilmeye karşı çatı kullanımının daha çok hayat
kurtaracağı tahmin edilmektedir (Şekil 14).
129
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Şekil 14. Devrilmeye karşı koruyucu çatı kullanımının Birleşmiş Milletler’de öngörülen potansiyel hayat kurtarma
tahminleri (Anonim, 2007/b)
Uyarı İşaretleri, Işıkları ve Aydınlatma
Makineler, maruz kalan kişilerin sağlık ve
güvenliğini muhafaza etmek için gereken her yerde
kullanma, ayar ve bakımla ilgili sinyal ve/veya talimat
plakaları bulundurmalıdır. Bunlar, açıkça görülebilir ve
silinmez olacak şekilde seçilmeli, tasarımlanmalı ve
imal edilmelidir.
Binilerek sürülen makineler, kamuya açık yollardaki
trafik düzenlemelerini ihlal etmeksizin, aşağıda verilen
donatılarla teçhiz edilmelidir:
 Maruz kalan kişileri ikaz etmek amacıyla bir sesli
(işitilebilir) ikaz tertibatı;
 Amaçlanan kullanma şartları ile ilgili olarak,
örneğin; stop lambaları, arka lambalar ve döner tepe
lambaları gibi ışıklı sinyal sistemi.
Traktörler,
sinyal
ve
ikaz
tertibatlarının
kendiliğinden, kazayla sökülmeyecek şekilde imal
edilmelidir. Güvenlik için esas olduğu yerlerde, bu gibi
tertibatlar, makinenin istenen görevi tam olarak yerine
getirecek durumda olduğunu ve varsa arızasını,
operatöre bildirecek sistemlerle donatılmalıdır.
Makinenin veya onun takımlarının hareketinin
özellikle tehlikeli olduğu durumlarda, çalışması
esnasında, makineye yaklaşanları ikaz eden işaretler
makine üzerinde bulunmalıdır. Bu işaretler, civarda
bulunmak zorunda olan kişilerin güvenliğini temin
edecek şekilde yeterli mesafeden okunabilmelidir.
(Anonim 2006/c)
Yavaş hareket eden araç (SMV) tabelası seyir
halinde olan aracın diğer araçlardan daha yavaş
olabileceğini bildirmek için kullanılır. Her tarım traktörü,
ana yoldayken veya başka bir aracı çekerken yavaş
giden taşıt tabelasını taşımalıdır. SMV amblemi her
zaman görünür olmayı sağlar ve can güvenliğini
sağlamaya yardım eder.
Tabela yoldan 0.6-2 m yüksekte olan tüm araçların
en arkasına konulmalı ve 150 m’den görülebilir
durumda olmalıdır. Tabelanın rengi suya ve güneşe
göre değişkenlik gösterebilir. Tabelanın diğer sürücüler
tarafından kolayca görülebileceğinden emin olunmalı,
solduğunda
ve
hasar
gördüğünde
mutlaka
değiştirilmelidir.
Uluslararası Semboller:
Çoğu yeni tip tarım makinelerinde yapılacak şeyler
için
kullanıcıyı
bilgilendiren,
standartlaştırılmış,
üniversal semboller kullanılır. Bu sembollerle bazen bir
traktörde, bazen bir biçerdöver veya bir pülverizatörde
karşılaşılabilir. Bu nedenle bunları öğrenmekte yarar
vardır (Şekil 15).
130
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Şekil 16. Tarım traktörlerinde kullanılan bazı uluslararası semboller ve anlamları
Aydınlatma:
Aydınlatma, gün batımından yarım saat önce ve
gündoğumundan yarım saat sonra, yetersiz ışık ya da
kötü hava şartlarında gereklidir. Ana yoldaki insanlar
ve araçlar 150 metrelik uzaklıktan görülemezler.
Bir tarım traktörü ya da ekipmanı elektrikli
aydınlatma sistemiyle donatılmışsa önüne iki beyaz ışık
ve arkada da en az bir kırmızı ışık bulunmalıdır. Işıklar
150 metreden kolayca görülebilmelidir. Eğer aracın
elektrikli aydınlatması yoksa en az bir beyaz ışık öne ve
bir kırmızı ışık arkaya olacak şekilde lamba ya da
lambalar yerleştirilmelidir.
Amerika Ulusal Standartlar Enstitüsü (ANSI),
Amerika Ziraat Mühendisleri Birliği (ASAE) ve Otomotiv
Mühendisleri Birliği (SAE) gibi bazı kuruluşlar, tarım
ekipmanlarında kullanılan ışıklar, reflektörler ve SMV
amblemlerinde standartlar geliştirmek için iş birliği
içindedirler (Anonim, 1994).
Traktör ve kendi yürür tarım makinelerinde ve
traktörle birlikte taşınan ekipmanlar için kullanılan
ışıklar ve reflektörler ile ilgili bilgiler aşağıda
sunulmuştur (Anonim, 1994):
Traktör ve kendi yürür tarım makinelerinde
kullanılan ışıklar ve reflektörler (Şekil 17):
 2 adet ön far,
 Arkadan görülebilen 1 adet stop lambası (en
solda),
 Hem önden, hem de arkadan görülebilen 2 adet
yanıp sönen uyarı lambası (en sol ve sağda),
 Arkadan görülebilen 2 adet reflektör (en sol ve
en sağda),
 Arkadan görülebilen 1 adet SMV amblemi,
 Traktör
üzerinde
taşınan
ekipmanlarla
kullanılmak üzere 7 adet elektrik bağlantı noktası
131
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Şekil 17. Traktörler ve kendi yürür makineler
için kullanılan ışık ve işaretler
Traktörle birlikte taşınan ekipmanlar için kullanılan
ışıklar ve reflektörler:
 Ekipmanın genişliği traktörün merkezinden 1.2
m solda olduğu durumlarda önden görülebilen 1 adet
sarı reflektör (en solda),
 Traktörün bağlantı noktasından 10 m geriye
kadar olan ekipmanlar için sağ ve sol kenarlarda
bulunan ve her 5 m’de bir yerleştirilen sarı reflektörler.
 Traktörün bağlantı noktasından 1.2 m geride
olan ve traktörün merkezinden sağ ve sol tarafa 1.2 m
dışarı taşan ekipmanlar için en sağ ve en sol tarafına
yerleştirilmiş arkadan görülebilen 2 adet kırmızı
reflektör,
 Traktör üzerindeki SMV ambleminin görülmesini
engelleyen ekipmanlar için arkadan görülebilen SMV
amblemi,
 Traktör üzerinde bulunan yanıp sönen uyarı
lambalarını örten veya 4 m’den daha geniş ya da
traktör merkezinden 2 m daha solda bulunan
ekipmanlar için önden ve arkadan görülebilen,
traktörün ışıkları ve sinyal lambalarıyla birlikte yanıp
sönen en sağ ve en solda bulunan 2 adet sarı renkte
uyarı lambası,
 Ekipman traktörün stop lambalarını engelliyorsa
1 adet kırmızı renkte arkadan görülebilen sola
yerleştirilmiş stop lambası,
 Traktör üzerinde bulunan stop lambalarını örten
ve aynı zamanda 4 m’den daha geniş, traktör
merkezinden 2 m daha solda, sağda ya da geride
bulunan ekipmanlar için traktörün ışıkları ve
sinyalleriyle etkileşimli 7 adet elektrik bağlantı noktası
(Şekil 18).
Işıklar, reflektörler ve SMV amblemi kolay temin
edilebilir olmalıdır. Makinelerin yolda güvenli bir şekilde
taşınmalı ve bu makineler her şeyiyle çalışır durumda
olmalı.
Şekil 18. Geniş ekipmanların taşınması sırasında kullanılması gereken ışıklar, reflektörler ve yavaş giden araç
amblemi (SMV).
Traktörleri Yolda Kullanırken Güvenlik
Dünyada her yıl yolcu ve sürücü nedenli traktör
kazaları meydana gelmektedir. Traktörlerin hızı
araçlardan daha yavaştır ve 30 km/h civarındadır.
Traktördeki motor ve hareket sesi yaklaşan diğer
taşıtları duymayı engeller. Bunun anlamı sürücü etrafı,
diğer taşıtlara göre daha iyi izlenmelidir.
Traktör kazalarında ana nedenlerden biri traktör ve
aracın hız farkıdır. Takip zamanı bir aracın diğerini
geçme zamanı otomobilden daha azdır (Şekil 16). Kısa
varışl süresi, diğer taşıtın traktörü görüp ona göre tavır
alması için bir kaç saniyesi olduğu anlamına gelir.
132
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Şekil 16. Yolda traktör ve diğer araçların
hareketi
Konuyla
İlgili
Standartlar
Uyulması
Gereken
Bazı
 Traktör ve kendi yürür tarım alet ve
makinelerinde trafik kanunu ve bu kanuna bağlı
yönetmeliklerde belirtilen ilk yardım malzemesi
bulunmalıdır.
 Tarım alet ve makinelerinin her birine ait
kullanma el kitabı sağlanmalı ve bu kitap iş mevsimi
süresince makine üzerinde bulundurulmalıdır. Kullanma
el kitabında TS 3566’ya uygun olarak makinenin
kullanılması, ayar ve bakımı esnasında, gerekli emniyet
tedbirleri ile ilgili bilgiler bulunmalıdır.
 Elle kumanda düzenlerinin tertibi, boyutu ve
biçimi, elle kullanılmaya elverişli olmalı ve sürücüyü
aşırı derecede yormamalıdır. Direksiyon, levye gibi
yönlendirme
düzenleri
sürücünün
zorlanmadan
geliştirebileceği kuvvet harcaması ile kullanılabilmeli ve
anında etkili olmalıdır. Diferansiyel kilidi tertibatı,
sürücü tarafından kolayca erişilebilecek mahalde
bulunmalı ve kolayca kullanılabilmelidir. Tarım alet ve
makineleri sürücü kumanda sembolleri TS 3501’e
uygun olmalıdır.
 Sürücünün düşmemesi için el tutamağı,
korkuluk vb. düzenler bulunmalı veya amaca uygun
tedbirler alınmış olmalıdır.
 Sürücünün traktöre rahat binip inmesi için
basamaklar bulunmalıdır. İlk basamağın zeminden
yüksekliği 680mm den fazla olmamalı ve 550 mm
yükseklik tercih edilmelidir. İki basamak arası yükseklik
400 mm ’yi geçmemeli ve tercihen 300mm olmalıdır.
Basamaklar mümkünse hareketli parçaların yanına
konulmamalıdır.
 Traktör oturakları TS 3478’e uygun boyutlarda
yapılmış olmalıdır.
 Traktör kabinleri, sağlam yapıda olmalı, kapalı
kısımları görüşü engellememeli, açık kısımlarında her
türlü kazada sürücüye zarar vermeyen TS 917’ye
uygun oto emniyet camı olmalıdır.
 Traktör kuyruk mili muhafazası TS 557’ye uygun
olarak yapılmalıdır. Bu muhafaza, 120kg ağırlığındaki
bir sürücünün basması halinde şekil değiştirmeyecek
yapıda olmalıdır.
 Güç iletim hattı üzerinde acil durumlarda
hareketi kesme düzenleri bulunmalıdır.
 Egzoz borusunun duman çıkışı sürücüyü
etkilemeyecek uzaklıkta sürücünün baş hizasından
yukarıda veya aşağıda olmalı ve sürücü egzoz gazından
etkilenmemelidir. Egzoz borusunun ucuna alev ve
kıvılcım tutucu ile susturucu takılmalıdır.
 Tarım makineleri, trafik kanunu ve buna bağlı
yönetmeliklere uygun ışık ve işaretlerle donatılmış
olmalıdır.
 Kendi yürür tarım makinelerinde trafik
kanununda belirtilen sayıda veya en az bir adet arka
dikiz aynası bulunmalıdır.
 Traktör
gece
yolda
seyrederken
trafik
kurallarına uygun şekilde ışıklandırılmalı ve gece yolda
arka aydınlatma lambası hiçbir şekilde açık
bırakılmamalı ve sadece kırmızı ışıklar yanmalıdır.
 Çekilir tarım alet ve makineleri yol durumunda
traktöre tek noktadan çeki oku ile bağlanmalıdır.
 Tarım alet ve makinelerinin tehlikeli kısımlarına
çalışma, ayar ve bakım esnasında, kolayca
görülebilecek
şekilde
emniyet
levhaları
yerleştirilmelidir. Sürücü ve ilgilileri uyarmak için
dikkat, ikaz, tehlike gibi uygun renklerle yazılı levhalar
tarım alet ve makinelerinin gerekli mahallerine
konulmalıdır (TS 5066, 1987).
SONUÇ
Tarım
traktörlerinin
tarımsal
işlemlerin
gerçekleştirilmesinde kullanımı son derece yaygındır.
Ancak her yıl yaralanmaların, ciddi sakatlanmaların ve
yaşam kayıplarının meydana geldiği traktör kazalarının
da var olduğu bir gerçektir. Kazalar aynı zamanda,
işlerin aksaması ve gecikmesi, verimde azalma ve
sigorta maliyetleri gibi giderlerin ve kayıpların ortaya
çıkmasına da neden olmaktadır. Tarım traktörlerinde
oluşan kazaların birçoğu güvenlik önlemlerinin
alınmaması ve güvenlik kurallarına uyulmamasından
kaynaklanmaktadır.
Traktör üreticileri traktörleri daha güvenli yapmak
için yeni tasarımlar ve teknikler geliştirmektedirler.
Geliştirilen bu teknikler şu ana kadar yeterli
olamamıştır. Bir traktör operatörü her türlü olumsuzluk
ve kazaya karşı kullandığı traktörü ve doğabilecek
tehlikeleri iyi bilmek zorundadır.
Tarım traktörlerinde güvenlikle ilgili önemli
özellikler; hidrolik sistemler, kuyruk mili, traktör
devrilmesi ve devrilmeye karşı koruyucu çatılar, uyarı
işaretleri, ışıkları ve aydınlatma, traktörü yolda
kullanırken güvenlik ve güvenlikle ilgili standartlar
olmaktadır.
133
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
KAYNAKLAR
Anonim, 1994. Farm and Ranch Safety Management. John
Deere Publishing. ISBN 0-86691-231-2, Moline,
Illinois.
Anonim, 2006/a. A Guide to Safe Farm Tractor Operation.
National Ag Safety Database (NASD). Farm Safety
Association Inc. 22–340 Woodlawn Road West,
Guelph, Ontario N1H 7K6 (519) 823–5600 Ontario
Ministry of Agriculture, Food and Rural Affairs.
http://www.cdc.gov/nasd/docs/d001501d001600/d001534/d001534.pdf, Erişim Aralık 2006
Anonim, 2006/b. Mississippi State University Extension
Service, Mississippi Agricultural and Forestry
Experiment Station, Tractor deaths by categories.
http://msucares.com/safety/death/statistics/index.htm
l, Erişim Kasım 2006.
Anonim, 2006/c. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Makine Emniyeti
Yönetmeliği
(98/37/AT),
Sayı:24776,
Tarih:
05.06.2002
http://www.sanayi.gov.tr/webedit/gozlem.aspx?sayfaNo=180
5, Erişim Ekim 2006.
Anonim, 2007/a. Tractor Safety Rollovers. Clemson Universty
Cooperative Extension Service Charles V Privette III
Farm Safety & Health Specialist Agricultural &
Biological Engineering Department.
http://www.clemson.edu/safety/pdfhtml/Tractor%20Display.p
df, Erişim Ocak 2007.
Anonim 2007/b. NIOSH – National Agricultural Tractor Safety
Initiative.
http://depts.washington.edu/pnash/files/Tractor_Initiative.pdf
, Erişim Ocak 2007.
Aybek, A., Sabancı A., 2001. Tarım Makineleri İle Çalışmada
Oluşan İş Kazaları, Kaza Giderleri ve Önemli Güvenlik
Kuralları. 8. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildiri Kitabı, S
152-158, İzmir.
Doğan,
H.,
1992.
Çukurova
Bölgesinde
Tarımsal
Mekanizasyon İş Güvenliği Sorunları Üzerinde Bir
Araştırma. (Yüksek Lisans Tezi) Ç.Ü. Fen Bilimleri
Enstitüsü Tarım Makineleri Anabilim Dalı, 54 S.,
Adana.
Hunt, D., 1995. Farm Power and Machinery Management.
Ninth Edition, Iowa State Universty Press, Ames Iowa.
(363)S.
Kadayıfçılar, S., Kadayıfçılar, S., 1991. Tarım Traktörlerinin
Tasarım Esasları. Türkiye Zirai Donatım Kurumu
Mesleki Yayınları, Yayın No: 55. Ankara
Liljedahl, J. B., Turnquist, P. K., Smith, D. W., Hoki, M., 1996.
Tractors and Their Powers Units. Fourth Edition.
American Society of Agricultural Engineers. ASAE
Textbook No : 801P0196.
Peker, A., Özkan, A., 1994. 1973-1993 Yılları Arasında
Karaman Bölgesinde Meydana Gelen Traktör ve Tarım
İş Makinaları Kazalarının Değerlendirilmesi. Tarımsal
Mekanizasyon 15. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, S 475484, Antalya.
Sabancı, 1993. Tarım Traktörleri. Çukurova Üniversitesi Ziraat
Fakültesi, Genel Yayın No: 46. Adana.
Srivastava, A. K., C.E. Goering and R.P. Rohrback. 1993.
Engineering Principles of Agricultural Machines. ASAE
Textbook Number 6, ASAE 2950 Niles Road, St.
Joseph, Michigan 49085-9665, USA.
Yavuzcan H. G. ve ark., 2001. Tarımsal Mekanizasyon 1.
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Teşkilatlanma ve
Destekleme Genel Müdürlüğü Çiftçi Eğitim ve Yayım
Serisi, Yayın Seri No:34, Ankara.
Smith, D. W., 2005. Safe Tractor Operation: Rollover
Prevention. Texas Cooperative Extention The Texas
A&M Universty System. E-344.
http://agsafety.tamu.edu/SAFE%20TRACTOR%20OPERATIO
N%20ROLLOVER.pdf, Erişim Ocak 2007.
TS 557, 1982. Tarım Traktörlerinin Kuyruk Mili. Türk
Standartları Enstitüsü.
TS 5066, 1987. Tarım Makineleri - Kendi Yürür, Asılır, Yarı
Asılır ve Çekilir Makineler - Genel Güvenlik Kuralları.
Türk Standartları Enstitüsü.
Üçgül, M., 2005. Hidrolik Sistemler ve Tarım Traktörlerindeki
Uygulamaları. KSÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları
Bölümü Seminer No:2005-1, Kahramanmaraş.
Witney, B., 1988. Choosing and Using Farm Machines.
Copublished in The United States with John Wiley &
Sons Inc., New York. (412) S.