çocuğun fiziksel ve ruhsal gelişimi açısından çocuk odaları

ÇOCUĞUN FİZİKSEL VE RUHSAL GELİŞİMİ AÇISINDAN
ÇOCUK ODALARI TASARIMINDA MALZEME KULLANIMI VE
MALZEME SEÇİMİNİN ÖNEMİ
DENİZ DEMİRARSLAN1, OSMAN SABAHİ SERDAR AYTÖRE2
ÖZET
İnsan ömrünün yaklaşık beşte birini, fiziksel ve ruhsal gelişiminin ise çok
daha büyük bölümünü oluşturan, dünya nüfusunun en önemli kısmını
meydana getiren ve çocuk olarak adlandırılan 0-13 yaş grubundaki insanlar
gerek evrensel düzeyde, gerekse ulusal düzeydeki yasal düzenlemelerle
hakları koruma altına alınmış gibi görünmekte, gelişmiş ülkelerde bile
çevresel kararlarda ve oluşumlarda yeterince temsil edilememekte;
gelişmekte olan ülkelerde ise özel günler dışında gündeme dahi
gelememektedir. Çocuğun gelişimi kalıtım ve çevre koşulları ile oluşmakta
ve aynı zamanda bu gelişimde mekan ve mekan donatı elemanlarının etkisi
de büyük rol oynamaktadır. Oysa bedensel ve ruhsal gelişimi dikkate
alınarak tasarlanmış mekanlar çocuğun algısal ve bilişsel gelişmesini
hızlandırmakta, eğitici ve öğretici roller oynayarak ruhsal davranışlarını
pekiştirmekte ve özellikle de kaza riskini azaltarak yaşamsal bir önem
kazanmaktadır.
1
2
Yrd. Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Hereke, Kocaeli
Yrd. Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Hereke, Kocaeli
1
1. ÇOCUĞUN GELİŞİMİ
Çocuğun gelişimi bedensel ve zihinsel olmak üzere iki yönlü
gelişmektedir. Çocuğun bedensel gelişimi; kilo- boy artışı gibi sayısal
değişikliklerle büyüme olarak ifade edilirken, zihinsel ilerlemeleri ise
gelişme olarak ifade edilmektedir. Gelişme ve büyüme özellikleri
birbirlerine orantılı olarak ilerleme göstermektedir.[1] Çocuğun gelişimi
kalıtım ve çevre olmak üzere önemli iki etmenin katkısıyla oluşmaktadır.
Başka bir ifade ile çocuğun gelişimi kalıtım ile çevre etkileşiminin bir
ürünüdür. Kalıtım, kişinin anne ve babadan genler yoluyla aldığı
özelliklerdir. Çevre ise, döllenmeden başlayarak ana rahminde çocuğun
gelişimi ve doğumundan itibaren insana etki eden tüm uyarıcılara
denilmektedir. Çocuğun gelişim ve büyüme süreci, belirli dönemlerde
benzer bedensel ve zihinsel özellikler taşımaktadır. Bu özellikler ergenliğe
kadar bebeklik dönemi (0-36 ay), ilk çocukluk dönemi ( okul öncesi çağ, 3-6
yaş arası), son çocukluk dönemi (okul çağı, 6-11 yaş arası) ve ergenlik
dönemi (11-20 yaş arası) olmak üzere dört ayrı dönem içerisinde
incelenmektedir. Ancak 0-6 yaş dönemi pek çok davranış ve alışkanlığın
temelinin atıldığı yılları kapsadığından en önemli dönemi oluşturmaktadır.
Özellikle mekan algılamaları açısından bu yaş grubundaki çocukların
bireysel özelliklerini ve gelişim süreçlerini bilmek, çevre ile ilgili değer,
tutum ve davranışlarını daha iyi anlamak, dolayısıyla tasarımı yönlendirmek
açısından önemlidir.
2. ÇOCUĞUN GEREKSİNİMLERİ VE ÇOCUK ODASININ ÖNEMİ
Çocuğun doğasına, gelişimine ve ihtiyaçlarına uygun olarak ele alınması
gereken eğitim sürecinden, birinci derecede aile sorumludur. Özellikle kalıcı
davranış biçimlerinin kazanıldığı 0-6 yaş döneminde, çocuğa verilecek doğru
sosyal ve fiziksel uyarıcılarla, bedensel ve zihinsel ilerlemesi
geliştirilebilmektedir. Bu gelişim ise doğru tasarlanmış bir çevreyle olasıdır.
Çocuğun zamanının çoğunluğunu geçirdiği odası ve bu odada yer alacak
mobilyalar çocuğun fiziksel çevresinde uyarıcı bir rol üstlenmektedir. Doğru
tasarlanan fiziksel çevre, çocuğun zihinsel gelişimi üzerinde de önemli bir
paya sahiptir. Çocuk bu mekanda oynama ve öğrenme eylemlerini bir arada
gerçekleştirebilmelidir. Bu nedenle çocuk odası öncelikle çocuk için
tasarlanmış bir mekan olmak zorundadır. [1] Çocuk odasının sıradanlıktan
uzak, renkli ve hareketli olması, düşünce özgürlüğü olan yetenekli bireyin
yetişmesinde ilk adımı teşkil etmektedir. Çocuk psikolojisinin gelişimi ve
2
sağlıklı bir bireyin gelişmesi açısından, çocukların hayal gücünün
desteklenmesi ve yaşadıkları mekanları sevmeleri gerçekten önemli
etkenlerdir. .[2]
Bebeklik döneminden sonra, çocuğun kendisine ait bir mekana
gereksinimi de artmaktadır. Oyun özellikle, 3-6 yaş grubundaki çocuğun
ayrılmaz bir parçasıdır. Çocuk çevresindeki nesneleri, olayları oyun
oynayarak öğrenmektedir. Bu nedenle, çocuk odası ve bu oda için
tasarlanacak donatı elemanları çocuğun zekasını geliştirmesine ve
yeteneklerini ortaya çıkarmasına yardımcı olmalıdır. .[1] Çocuk odası
tasarlarken oynama ve öğrenme eylemlerini birleştirmek ve bir çok
alternatifi içine alacak şekilde çocuğa sunmak gerekmektedir. Şimdiye kadar
anlatılanların ışığında çocuğun, odasında duyduğu temel ihtiyaçları bakım,
beslenme, sevgi ve şefkat, güven, hareket, yetişkin desteği , diğer çocuklarla
birlikte olma, oyun, kendini tanıma, kanıtlama, özgürlüğü ve yaratıcılığı
destekleyici, estetik duygusunu geliştirici bir ortam olarak özetlenebilir.
(Bkz.Tablo 1)
Tablo 1- Çocuğun Gereksinimleri (Maslow’un insan gereksinmelerine karşılık gelen psikososyal ve kültürel kavramlar)
Biyolojik Gereksinmeler
Barınma, bütünlük, düzen, süreklilik, bağlamcılık
Güvenlik Gereksinmesi
Can-mal güvenliği ve mahremiyetin sağlanması, kalabalıklık veya yalnızlık
duygularının önlenmesi, egemenlik alanının belirlenmesi, kendini savunma
mekanizmalarının sağlanması, kolay yönlenme ve yol bulma olanaklarının
sağlanması
Ait Olma Gereksinmesi
Sosyo-kültürel uygunluğun, insan örgütlerine katılma, sosyalleşme, toplumsal
etkileşimler kurma gibi olanakların sağlanması, ortak mekanların yaratılması, yer
ile özdeşleşme olanaklarının sunulması
Saygınlık Gereksinmesi
Kimlik-benlik arayışı, farklılık arayışı, mekanı kişiselleştirme özgürlüğü, birey,
sınıf veya gruba ait sembolerle kendini dışa vurma, kolay algılanma, imgelenebilir
olma, akılda kalıcı olma vb.
Kendini Kanıtlama Gereksinmesi
Toplumsal örgütlerde görev alma, katılma ve seçme özgürlüğüne sahip olma,
üretme yoluyla kendini dışa vurma, mekanda esneklik, geliştirilebilirlik,
dinamiklik, tamamlanmamışlık
Entellektüel, Duygusal ve estetik Gereksinmeler
Estetik kavramlarının çeşitlenmesi, karmaşıklık, enerji ve canlıya gösterilen
duyarlılık, toplumsal bilinci pekiştirme
3
Çocuk odasında yer alması gereken mekan ve donatı elemanlarının
yukarıda belirtilen ihtiyaçları karşılayabilmeleri için sahip olması beklenen
özellikleri ise kısaca aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
• Sağlam, dayanıklı ve ekonomik olmalı,
• Kullanışlı ve değiştirilebilir, işlevsel olmalı,
• Su geçirmez ve boya atmaz olmalı,
• Sağlıklı malzemeden üretilmeli
• Çocukların hayal dünyalarını genişletmeli
• Çocuğa özgü olmalı
• Çok seçenekli ve eklenebilir, modüler olmalı
• Renk çeşitliliği açısından zengin olmalı
• Kazalara karşı güvenli olmalı
• Kolay temizlenebilir olmalıdır.
Çocuğun odasında yer alan mekan ve donatı elemanlarının yukarıda
belirtilen
özellikleri
kapsamaması
halinde,
gereksinimleri
de
karşılanamayacaktır. Çocuğun gereksinimleri karşılanmadığında, toplumsal
ve samimi ilişkiler kurabilmesi uygun olmadığında çocuk faaliyetlerini
destekleyecek ve güçlendirecek doğru tasarlanmış fiziksel çevreyi
bulamadığından gerilimde olacaktır. Bölge savunusu ve mahremlik iç
güdülerini doyuma ulaştıramayan çocuklar, bu mekanlarda saldırgan
olacaklardır. Ayrıca, belli bir mekan parçası üzerinde denetim elde
edemeyen çocuklarda kişilik gelişmesi de ağır olacaktır. .[3]
3. ÇOCUK ODASINDA YER ALACAK MEKAN VE DONATI
ELEMANLARININ TASARIMINDA MALZEME SEÇİMİ
Çocuk odasında malzeme, işlevselliği sağlama, üretilebilir olma, hijyenik
olma, kolay temizlenebilme, çocuğa psikolojik yönden güven verme,
sağlamlık gibi bir çok niteliği bir arada bulundurması açısından önemli bir
tasarım ölçütüdür. Bu niteliklerin sağlanabilmesi, kullanılacak malzemeye,
malzemenin tasarlanan biçimde üretilmesine ya da tasarlanan biçimin
kullanılacak malzemeden üretilmesine bağlıdır. Çünkü malzeme seçiminde
ana amaç, tasarımda belirlenen işlevlerin yerine getirilmesi, daha sonra da
biçimsel olmasıdır. Diğer bir deyişle çocuk odası tasarımında seçilen
malzemenin belirlenen işlev ve kullanıma uygunluğu ile, seçilen malzemenin
tasarıma uygunluğu önem taşımaktadır.
a) Seçilen malzemenin belirlenen işlev ve kullanıma uygunluğu: Seçilen
malzemenin sahip olduğu nitelikler fiziksel, kimyasal, yapısal ve
yüzeysel olmak üzere dört farklı grupta toplanmaktadır. .[1],.[4]
4
Malzemenin fiziksel niteliğini; yoğunluk, sertlik, genleşme, ısı ve elektrik
iletkenliği, ısıya direnç, erime gibi özellikler, kimyasal niteliğini;
kimyasal etmenlere karşı direnç, yanma gibi nitelikler, yapısal niteliğini;
direnç, esneklik katsayısı gibi nitelikler ve yüzey niteliğini ise yüzey
işlenebilirliği, doğal yüzey renkleri ve dokusu, yüzey sertliği gibi
özellikler belirlemektedir. Malzemenin sahip olduğu bu niteliklerin tümü
tasarımın belirleyicisi olmaktadır. Çünkü dikkate alınmayacak herhangi
bir özellik çocuğun güvenliğini tehlikeye sokabilecektir. Çocuğun
güvenliği bir noktada tasarımcının sorumluluğu altındadır. Örneğin;
yanmaya elverişli veya yalıtılmamış malzemelerin kullanımı,
uygulanacak kuvvete karşı direnci olmayan veya kesici ve sert bir dokuya
sahip malzemenin kullanımı da bir çok kaza için ortam hazırlayacaktır.
Çocuk odasında yer alacak donatı elemanlarının tasarımında seçilecek
malzemenin, mobilyanın işlevine, kullanımına uygunluğu, tasarımda belli
kısıtlamalar getirse de, ele alınması gereken temel ölçüt çocuğun
güvenliğinin sağlanması olmalıdır.
b) Seçilen malzeme ile tasarımın uygunluğu: Tasarlanan mobilya ile
tasarımda kullanılacak malzeme birbirine uygun olmalıdır. Örneğin;
çocuk için tasarlanacak bir çalışma masasında seçilecek malzeme suya ve
neme karşı aynı zamanda darbelere karşı da dayanıklı olmalıdır. Aksi
halde, yüzeyde çatlamalar, kırılmalar, kabarmalar olacaktır. .[1]
Aynı zamanda, tasarlanan mobilyada kullanılacak malzemenin kendine
özel işleme teknikleri bulunmaktadır. Kullanılacak malzemenin işleme
teknikleri ile tasarım uygun olmalıdır. Bu çalışmada ülkemizde çocuk odası
mekan ve donatı elemanları tasarımında söz sahibi olan büyük firmalardan
14’üne ait tasarımlar irdelenerek tasarımları ile kullanılan malzemeler
arasındaki uygunluk araştırılarak; mekan ve donatı elemanları tasarımında
kullanılan malzemeler ve uygulama yöntemleri tespit edilmiştir. Bu
araştırma sonucunda sözü edilen firmaların mekan elemanları tasarımında
duvarda boya, zeminde halı malzeme kullanmayı tercih ederken donatı
elemanları tasarımında ise büyük çoğunlukla ahşap malzeme kullanımına
yöneldikleri belirlenmiştir.
3.1. Çocuk Odasında Yer Alacak Mekan Elemanlarında Sık Kullanılan
Malzemeler
Yukarıda da görüldüğü üzere bir çocuk odasını oluşturan mekan
elemanlarından özellikle yer ve duvar kaplamaları çocuk odasına kimlik
kazandırmak açısından çocuk odası tasarımında büyük önem taşımaktadır.
Döşeme kaplamaları, döşemenin ana işlev olarak üst yüzeyini oluşturmanın
yanında, taşıyıcı döşeme ve diğer katmanları her türlü dış etkiden koruma,
5
iyi görünüm oluşturma, kullanım güvenliği ve yeterli bir konfor sağlamak,
kolay temizlenebilen düzgün ve işleve uygun bir yüzey oluşturmak gibi
işlevleri yerine getirmek için yapılmaktadır. Bir mekanın döşeme
kaplamasının doğru olarak seçilebilmesi için öncelikle, o mekanın
kullanılmasına bağlı eylemlerin analiz edilmesi gerekir. Bir çocuk odasında
daha öncede belirttiğimiz eylemleri göz önünde bulundurarak döşeme
kaplamasında kullanılacak malzemenin seçimine esas oluşturacak ölçütler,
oyun ve hareket özellikleri, konfor, görünüş, yüzey özellikleri, güvenliğe
bağlı özellikler, mekanik, kimyasal ve fiziksel özellikler ile temizlik ve
bakım olarak özetlenebilir.
Çocuk odası için seçilecek zemin kaplama malzemesi, çocuğun
düştüğünde yaralanmamasına, oyun ve diğer aktiviteler için uygun yüzey
alanı sağlamasına ve kolay temizlenebilir olmasına olanak sağlamalıdır.
Çocuk odası tasarımlarında halı ve ahşap yer kaplamalarından vinil esaslı
yer kaplamalarına kadar geniş bir ürün yelpazesinde, seçme şansı
bulunmaktadır. Seçimde dikkate alınması gereken ölçütler, öncelikle çocuk
çok hareketli olduğu için çocuğun güvenliğini sağlaması, temizlenebilir
olması ve gürültüyü önlemesi olarak sayılabilir. Aynı zamanda bu
malzemelerle, farklı doku ve renk olasılıkları ile de çocuk odasında neşeli ve
renkli bir ortam yaratılabilir. Vinil karolar, rulo döşeme kaplama
malzemeleri kadar dayanıklı olmalarına rağmen, çocuk odalarında
kullanımında çok çeşitli renk ve desenleri bir arada kullanabilmek ve
böylece ilgi çekici ve özgün tasarımlar yapabilmeye imkan sağladığı için iyi
ve ekonomik bir seçim olabildiği gibi zarar gören karoların değiştirilmesi de
mümkün olabilmektedir. Kauçuk döşeme kaplama malzemeleri ise,
genellikle yüzeyi dokulu olmasından dolayı toz ve kir barındırması
nedeniyle çocuk odaları için uygun değildir. Mantar yer karoları, duvar ve
tavana da döşenebildiği gibi, ses izolasyonu için uygun, değişik kalınlık ve
yoğunlukta mevcut cilalı bir malzemedir. Küçük çocuklar mantar yer
döşemesine darbe ile zarar verebileceğinden, sert ve koruyucu cilalı olanlar
tercih edilmelidir. Ahşap döşeme kaplama malzemeleri odaya sıcaklık ve
estetik katmasının yanı sıra ses yutuculuğunun az olması, temizliğinin zor
olması ve üzerine oturmak için rahat bir yüzey sağlamaması nedeniyle
aileler tarafından fazla tercih görmemektedir. Laminat ya da lamine ahşap
parkeler masif ahşap parkeye oranla daha ekonomik olmaları nedeniyle
rağbet görmektedir. Masif ve lamine ahşap parkelerin lekeye karşı
dayanımlarını artırmak için cilalanmaları gerekmektedir. Ses denetimi için
odanın bir bölümünde anti alerjik yün halı kullanılabilir.
6
Halı ise çocuğa rahatça oturabileceği yumuşak bir yüzey sağlamakla
birlikte ses yutucu özelliği ile mekanda akustiğin sağlanmasına da yardımcı
olmaktadır. Ancak özellikle küçük çocuklar için uygun bulunmamaktadır.
Temizliği zordur, bloklar ve lego gibi oyuncaklar üzerinde düz durmaz,
hareketli oyuncaklar ahşap veya diğer esnek döşeme malzemelerindeki gibi
rahat hareket etmez. Ayrıca halılar odadaki nemi emdiğinden alerjik bünyeli
çocuklar için nefes almayı güçleştirebilmektedir. Eğer halı tercih edilecekse
anti alerjik özellikte olanları seçilmelidir. Genellikle el dokuması halılar,
makine dokuması halılara oranla daha az alerjiktir. Ancak dayanıklılığı ve
temizlik kolaylığı sebebiyle %100 naylon halılar kullanımda aileler
tarafından tercih edilmektedir. Çocuk odalarında kullanılacak tüm halıların
yangını geciktirici özelliklerde olması gerekmektedir. Kısa tüylü yün halılar
bebek ve küçük çocuklar için uygundur. Pelüş halılar çok fazla toz
tuttuğundan bebeklerin nefes almasını zorlaştırabileceğinden sağlıksızdır.
Kilim ve parça halılar da bilhassa ahşap ve esnek döşeme kaplama
malzemeleri üzerinde çocuğun rahatça oturabilmesi için yumuşak ve rahat
bir yüzey sağlaması açısından tercih edilmektedir. Ancak arkalarına kaymayı
ve çocuğun düşmesini engelleyici aparat konması gerekmektedir. Çocuk
zamanının büyük çoğunluğunu odasında emeklemek, oyun oynamak ve
resim yapmakla yerin üzerinde geçirdiğinden zemin oyun oynamak için
rahat ve bakımı kolay olmalıdır. Bu amaçla yumuşak ve sert yüzeylerin
kombinasyonu tasarımcılar tarafından tavsiye edilmektedir. Örneğin;
yumuşak ama düz yüzeyli vinil malzeme oyuncakların üzerinde rahatlıkla
durabilmesi ve oynanmasını sağlarken, halı veya kilimler de, kitap okuma ve
televizyon seyretmek için de samimi sıcak, uygun bir ortam oluşturmaktadır.
Tablo 2- Çocuk Odalarında Kullanılan Yer Döşemesi Kaplama Malzemeleri, Fiziksel ve
Kimyasal Özellikleri .[5]
Yün Halı
Naylon
Fiziksel Özellikler
Kimyasal Özellikler
Yumuşak Yer Döşemeleri
Doğal
Aşınmayan, kirlenmeye dayanıklı,
nemi regüle eden, güveye karşı
dayanıklı, doğal, alerjik bünyeli
çocuklar için tepkiler oluşturmayan,
ömrü uzun bir malzemedir.
Lifli Malzeme
Küfe, yağa dayanıklı, anti alerjiktir.
Statik elektrik sorun olabilir.
Aşınmaya karşı dirençli, su emmeye
karşı dirençli olup lekelerin çıkarılması
kolaydır. Üzerine dökülen boyayı
emer, renk solmaz özelliği vardır.
7
Akrilik
Lifli Malzeme
Polipropilen
Petrolün işlenmesi
sırasında ortaya çıkan
petrol artıklarından
üretilmektedir.
Polyester
Lifli Malzeme
Aşınmaya, kirlenmeye karşı dirençli
olması yönünden tercih edilir. Ancak
naylon yer döşeme malzemeleri kadar
dayanıklı değildir. Yumuşaklığı,
sıcaklığı, dayanıklılığı, uzun
ömürlülüğü yün halıya benzer. Hızlı
su emer, kolay yıkanır, kolay
kururlar. Kimyasallara karşı
dirençlidir. Yanmazlık avantajına
sahiptir. Diğer suni lifler gibi güve ya
da benzer böcekler tarafından tahrip
edilmez. Küf tutmaz ve düşük statik
elektriğe sahip olup estetiktir.
Düşük fiyatlı, sağlamlık ve
eskimeye dirençlilik açısından
naylon yer döşeme kaplama
malzemeleri ile benzerdir. Ancak
daha esnek ve yumuşaktır. Naylon
döşeme kaplama malzemelerine
oranla suya karşı daha az dayanıklı
olup; kolay temizlenir, leke tutmaz
özelliği bulunmaktadır. Asitlere
dayanıklı olup statik elektriklenme
yaratmaz.
Kolay boya kabul eden,
sürtünmeye, aşınmaya ve ezilmeye
karşı dayanıklı bir malzeme olup;
statik elektrik düşüktür.
Sert Yer Döşemeleri
Ahşap Yer
Uzun ve ahşap döşemeler,
Döşemeleri
doğal parkeler, Lamine ve
laminat parkeler vb.
Esnek Yer Döşemeleri
Vinil
Eğilip bükülebilen, düz
yüzeyli malzemelerdir.
Linolyum
Eğilip bükülebilen, düz
yüzeyli malzemelerdir.
8
Dekoratif, sıcak, sade bir görünümü
vardır. Maliyet uygulanacak türe
göre değişmektedir. Bakım, gürültü,
darbeye karşı dayanıklılık açısından
sorunları bulunmaktadır.
Basınç ve darbe nedeniyle yüzeyinde
çentiklerin oluşması sorun
çıkarmaktadır. Gürültü deneyimi
iyidir. Neme, aşınmaya, aşırı
sıcaklıklara dayanıklı, yağa ve sigara
yanıklarına karşı dayanıklıdır.
Bakımı kolay ve esnek bir
malzemedir.
Duvar iç kaplama malzemesinin malzeme türü, uygulama şekli ve yüzey
özellikleri gibi parametrelere bağlı olarak seçilebilmesi için öncelikle çocuk
odasındaki eylemlerin sistematik analizinin yapılması gerekmektedir.
Yapılan analiz sonucu çocuk odasındaki duvar iç kaplamasının mekandaki
eylemlerin gerektirdiği hangi performanslara sahip malzemelerle
gerçekleştirilebileceği ortaya çıkacak ve bu özelliklere sahip malzemelerden
seçim yapılacaktır. Bilindiği gibi duvar iç kaplamaları duvarın tüm ısı, nem,
ses, yanmazlık gibi fiziksel niteliklerini etkilemektedir. Çocuk odaları için
duvar iç kaplama malzemesi temizlenmesi kolay, dayanıklı ve estetik
olmalıdır. Boyama en ekonomik ve en basit çözümdür. Duvar boyasının
birkaç yılda bir yenilenmesi gerekmektedir. Çocuk odasının duvarlarında
seçilecek boyanın yağlı boya yerine çabuk kuruyan, koku bırakmayan ve
bakteri barındırmayan türde olması gerekmektedir. Çocuk odalarında suyla
çözünen boyalar olan dispensiyer polimer su bazlı boyalar tercih edilmelidir.
Bunu sebebi bu boyaların nefes alan boya grubuna girmesidir. Duvar kağıdı
olarak ise dayanıklı olanları özellikle de kolay silinebilmesi sebebiyle vinil
olanları tercih edilmektedir. Duvar bordürleri tek başına ya da duvar kağıdını
tamamlayıcı öğeler olarak kullanılmaktadır. Duvar bordürle rahatlıkla
değişebildiğinden çocuk temalı olarak seçilip istendiğinde de değiştirilebilir.
Çocuk zamanının büyük bir kısmını odasında geçirdiğinden doğal ışığı
mekana yeterli ölçüde alabilmeli gerektiğinde de çocuk uyurken içerisinin
karanlık olması sağlanabilmelidir. PVC ve metal pencere doğramaları
mekanın nefes almasını engellediğinden çocuk odalarında ahşap doğramalar
tasarımcılar tarafından uygun bulunmaktadır.
3.2. Çocuk Odasında Yer Alacak Donatı Elemanlarında Sık Kullanılan
Malzemeler
Çocuk mobilyası üreten firmalar incelendiğinde; çocuk mobilyalarında
çoğunlukla masif ahşap, kontrplak üzeri ahşap kaplama veya ikisinin
kombinasyonunun kullanıldığı görülmektedir. Çocuk mobilyasında
kullanılan masif ahşap, kaplamaya göre daha dayanıklı olup; aynı zamanda
pahalıdır. Masif ahşap olarak sert veya yumuşak ağaçlar kullanılabilir. Sert
ağaçlarla daha düzgün birleşimler yapmak mümkün olduğu gibi, yapıştırıcıyı
daha iyi tutar ve genellikle yumuşak ağaçtan pahalıdır. Çocuk
mobilyalarında yonga levha veya orta yoğunlukta lifli levha (MDF) da sıkça
kullanılmaktadır. MDF ve yonga levha masif ahşaba göre daha ucuz olup;
her ikisi de laminat kaplanabilir. Ayrıca MDF boyanabilir; böylece çocuk
odası tasarımı için gerekli olan çok çeşitli renk varyasyonları elde etmek
mümkündür. Bu adı geçen yapay ahşap levhalar masif ahşap gibi çalışmaz,
özellikle MDF ile istenilen şekil rahatlıkla verilebileceğinden okul öncesi
9
çocuklar için daha ilginç formlarda mobilyaların tasarlanması mümkündür.
MDF ile yuvarlak dönüşler mümkün olup, yonga levhaya göre daha
pahalıdır.
Laminat kaplama, çocuk mobilyaları için kolay temizlenme, dayanıklı
olma, çeşitli renk alternatifleri sunma ve ekonomiklik özellikleri ile
uygundur. Melamin, vinil ve kağıt kaplamalar ise zamanla mobilyanın
yüzeyinden soyulabildiği için çocuk mobilyası tasarımında tercih
edilmemektedir. .[7] Çocuk mobilyalarında kullanılan boyalar ise kurşunsuz
olmalı ve toksik madde içermemelidir. Toz ve leke tutmayan kolay
temizlenebilir eşyalar seçilmeli, seçilen yapıştırıcıların toksik ve kanserojen
madde içermemelerine dikkat edilmelidir. Günümüzde çocuk odaları için
kanserojen madde içermeyen özel boyalar piyasada yer almaktadır.
(Bkz.Resim 1)
Resim 1- Çocuk Odası Mekan ve Donatı Elemanlarında Malzeme Kullanımı- Tasarım İlişkisi
Çocuk
odalarında
kullanılacak
plastik
malzemelerin
geri
dönüştürülmemiş olması önemlidir. Kullanılmış malzemeden tekrar üretilmiş
plastikler çocuk sağlığı açısından uygun olmadığı için tasarım açısından
10
doğru değildir. Doğru plastik malzeme kullanıldığında ise kimyasal ve
fiziksel etkilere karşı dayanıklı olmaları ve çeşitli renk varyasyonları
sağlaması nedeniyle uygun bir malzemedir. Örneğin; mobilyada
pleksiglassmalzeme karyola yanlarında, çocuğun hareketini izleyebilmek
için hem estetik hem de fonksiyonel amaçlı olarak kullanılmaktadır. Metal
malzeme ise sert bir malzeme olup, özellikle çocuk odası için sivri köşeli
donatı elemanlarında tehlikeli olabilir. Ancak çocuk mobilyalarında
sağlamlığı sebebiyle tercih edilmektedir. Yapılan araştırmalar sonucu metal
malzemelerin manyetik alan ürettikleri için organizmayı olumsuz yönde
etkilediği ortaya konulmuştur. Çocuğun kendisini yorgun hissetmesine ve
buna bağlı olarak uyku düzensizliklerine neden olabilmektedir. Bu nedenle
çocuk odasında büyük metal mobilyaların bulundurulması doğru
bulunmamaktadır. .[8] Çocuk odasında kumaş bilhassa mobilyada dekoratif
amaçlı kullanılmaktadır. Örneğin; yatağın bir kumaş perde ile içinde oyun
oynanabilen bir mekana dönüşmesi gibi. Ancak kumaşlarda kullanılan boya
maddelerinin kanserojen madde içermemesi ve ürünlerin %100 pamuklu
olması, anti alerjik olması ve 40 derecede yıkanabilir olması
öngörülmektedir. Ayrıca yatak, koltuk gibi mobilyalarda kullanılan
döşemelik kumaşların yanmaz olmasına ve yangında zehirli gazlar
çıkarmamalarına dikkat edilmelidir.
4. SONUÇ
Sonuç olarak özetlemek gerekirse, bu çalışmada çocuk odalarında mekan
ve donatı elemanları tasarımında kullanılan malzeme çeşitleri, özellikleri,
fiziksel ve kimyasal yapıları irdelenmiş ve piyasadaki genel uygulamalar
incelenerek bunların fayda ve zararları ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Çocuk odalarında malzeme seçim kriterleri; yaş grubu, kullanım kolaylığı,
dayanıklılık, toksik madde içermemesi, yangına dayanıklılık, suya
dayanıklılık, silinebilirlik, estetik, renk, anti alerjik olması, beden sağlığı
açısından malzemenin kaliteli olması şeklinde özetlenebilir. Çocukların
fiziksel rahatlıkları ve bedensel yeteneklerini en üst düzeyde
kullanabilmeleri mekan ve donatı elemanları tasarımında seçilen
malzemelerin tasarıma uygun olması ile bağlantılıdır. Dolayısıyla çocuk
odasındaki donatıların tasarımı ve malzeme seçimi son derece önemli olup
dikkatlice tasarımcı tarafından ele alınması gereken bir konudur. Sert hatlı ve
sabit donatı elemanları yerine daha yumuşak çizgilerle tasarlanmış ve yerleri
kolay değiştirilebilecek ve uygun malzeme kullanılacak olanları tercih
edilmelidir. Tasarımcı tarafından yapılması gereken, çocuğun dünyasına
11
olabildiğince yaklaşarak, bedensel ve zihinsel tüm gereksinimlerini
anlamaya ve yanıtlamaya çalışarak, çocuk odası tasarımını ele almalarıdır.
Çocuk odasını oluşturan mekan ve donatı elemanları erişkinlerin
kullandıklarının minyatür kopyaları olmayıp, kendi dünyaları, hayal güçleri
ve özgün ihtiyaçları doğrultusunda malzeme ile biçimlenmektedir. Çocuk
odası tasarımı, çocuk- çevre koşullarına, gereksinime ve ekonomik etkenlere
bağlı olarak, toplumsal bir düşünüş ile tasarımcının kendisinde var olan
fonksiyonel çözüm yeteneği, strüktür bilgisi, malzeme kullanma tekniği ve
estetik yaklaşımı sonucu belirlenmektedir. Tasarımcının bu sonucu ortaya
koyan çalışmaları, projelendirme ve uygulama olarak iki aşamada
gerçekleşmekte ve tasarımda kullanılan malzeme büyük bir önem
taşımaktadır. .[9] Çocuk odası tasarımında kullanılan malzemelerin fiziksel
özelliklerinin yanı sıra insan sağlığı üzerindeki etkilerinin de dikkate
alınması tasarımcının en büyük görevleri arasında yer almaktadır.
KAYNAKLAR
1. Doğramacı, F., (1994) “3-6 Yaş Grubunda Çocuk Odası Mobilyasına ve Tasarım
Ölçütlerine Bir Yaklaşım”. Hacettepe Üniversitesi, SBE Y.Lisans Tezi.
2. Kanbay, H.,( 1993) “Çocuk Odaları”, Art Dekor AD,3/6, s.46-62
3. Tavşan, F.,( 1995), Trabzon Konutları Üzerinde Çocuk Odaları Mekan ve Donatı
Özellikleri Üzerine Bir Araştırma. KTÜ, FBE, Y.L. Tezi
4. Asatekin, M., (1974) “Endüstri Tasarımında Tasarım Ölçütlerine Bütünsel Bir
Yaklaşım”, ODTÜ Dergisi, Ankara
5. Kalınkara, V., Konut İçi Dekorasyonu. Teknik Yay.
6. Eibe Kataloğu 2001-2002
7. Gilberg, Lynne, (1996) Ideas For Great Kıds Rooms. USA: Sunset Books, 4th
printing,
8. Demiray, N., “Bebeğinizin Odasını Hazırlarken”, http:// gebelik.org/ dosyalar/bebek
odası.html., 09.12.2002
9. Demirarslan.D., Aytöre, S., 12-14 Temmuz 2004, “Bilişsel Etkiler Açısından 0-6
Yaş Dönemindeki Çocuğun Gelişiminde Mobilya Tasarımının Önemi”, 4. Uluslararası
Tasarım Ve Duygusal Deneyimler Konferansı, ODTÜ.
10. Birinci A., (Şubat 2003) O-6 Yaş Çocuk Odası İç Mekan Tasarımında Çocuğa
Yönelik Kullanılan Malzemeler. KOU Sosyal Bilimler Ens., Mekan Tasarım Malzeme
İlişkisi Seminer Araştırması. Danışman: Deniz Demirarslan Kocaeli
11. Gür, Öymen, Ş., Zorlu, T., (2002) Çocuk Mekanları. YEM Yay. İstanbul
12