16. Dominant fonksiyonu taşımayan 7`li akorlar1

16. Dominant fonksiyonu taşımayan 7’li
akorlar1 (Suni 7’liler)
Tıpkı 5’li akorlar gibi, majör ve minör dizinin her derecesi üzerine diyatonik olarak,
yani dizinin sesleri dışında herhangi bir arıza kullanılmaksızın 7’li akorlar kurulabilir.
Bu akorlara diyatonik 7’li akorlar2 denir (Örnek 1).
Örnek 1
5’li akorlar gibi 7’li akorlar da üzerine kuruldukları dizi derecesine göre
derecelendirilirler ve armonik ilerleyişte bu derecelerin fonksiyonlarını üstlenirler.
Diyatonik 7’li akorlar armoni eğitiminde iki ayrı kategoride ele alınır:
1. Dominant fonksiyonu taşıyanlar: V7, viio7 ve viiø7 akoru.
2. Dominant fonksiyonu taşımayanlar: Dominant fonksiyonu taşıyanların
dışında kalan bütün diyatonik 7’li akorlar.
1
Bu bölümün yazımında öncelikli olarak aşağıdaki kaynaklardan yararlanılmıştır:
Stefan Kostka, Dorothy Payne, Byron Almén, Tonal Harmony, 7th Edition, McGraw-Hill, New York
2013.
Théodore Dubois, Traite d’Harmonie, Heugel, Paris.
2
İng. diatonic seventh chords
Armoni Notları 16
© Oğuz Usman
1
Dominant fonksiyonu taşımayan 7’li akorlar sıklıkla suni 7’liler olarak adlandırılırlar.3
Suni 7’li akorların şifreleri
Romen rakamları ile yaptığımız analizde bütün 7’li akorların şifrelerinin aynı olduğunu
bir kez daha hatırlatalım. 4 Fransız sisteminde, akorun türü göz önünde
bulundurulmaksızın bütün suni 7’li akorlar için aynı şifreler kullanılmaktadır.
Örnek 2
Suni 7’li akorların Fransız sistemindeki şifreleri
Suni 7’li akorların Fransız sistemindeki şifrelerinin, analizde kullandığımız Amerikan
sistemindeki şifrelerle (sadece “2” rakamını kullanan 3. çevrim dışında) aynı olduğunu
belirtelim.5
3
Dubois bu akorları “harmonie dissonante artificielle” başlığı altında ele almaktadır.
4
7’li akorların Amerikan sistemindeki şifreleri:
7 (kök hali)
5
6 (1. çevrim)
5
4 (2. çevrim)
3
4 veya 2 (3. çevrim)
2
Bkz. dipnot 4.
Armoni Notları 16
© Oğuz Usman
2
Suni 7’li akorlarının türleri ve Romen rakamları ile
yapılan analizde belirtilmesi
Suni 7’li olarak kategorize ettiğimiz akorların üç türü vardır:
1. Majör 7’li akoru (M7)
Majör 5’li akoru üzerine M3 aralığının eklenmesi ile oluşur:
Majör dizinin 1. ve 4., minör dizinin ise 3. ve 6. dereceleri üzerinde yer alır.
Analizde büyük Romen rakamı ile akorun şifresinin arasında M harfi yer
almalıdır, aksi halde belirtilen akor dominant 7li olacaktır.
2. Minör 7’li akoru (m7)
Minör 5’li akorunun üzerine m3 aralığının eklenmesi ile oluşur:
Majör dizinin 2., 3. ve 6., minör dizinin ise 1. ve 4. dereceleri üzerinde yer
alır. Analizde akor şifreleri ile birlikte Romen rakamının küçük yazılması
yeterlidir. Başka herhangi bir işarete gerek yoktur.
3. Yarı eksilmiş 7’li akoru (ø7)
Eksilmiş 5’li akorunun üzerine M3 aralığının eklenmesi ile oluşur:
Armoni Notları 16
© Oğuz Usman
3
Bu akor diyatonik suni 7’li olarak sadece minör dizinin 2. derecesi üzerinde
yer alır. 6 Analizde Romen rakamı ile akorun şifresinin arasında “ ø ”
sembolünün yer alması gereklidir.
Suni 7’lilerin kullanımında dikkat edilmesi gerekenler
Suni 7’lilerin kullanımı, dominant fonksiyonu taşıyan 7’lilerin kullanımı ile neredeyse
aynıdır. Sadece birkaç küçük fark vardır.
Bunlardan en önemlisi, akorun 7’lisinin her zaman bir önceki akordan hazırlanarak
gelmesi zorunluluğudur. Yani suni 7’li akorun 7’lisi olan ses bir önceki akorda da aynı
partide bulunmalı ve armoni çalışmalarında bu sesler bağlanmalıdır (Örnek 3).
Örnek 3
Suni 7’li akoru alışılageldik çözülümünü yaparken 7’lisi Örnek 3’te görüldüğü gibi
basamaksal olarak iner. Bazı durumlarda bu gerçekleşmeyebilir. Örnek 4, suni 7’li
akorunun 7’lisinin bazı sıra dışı hareketlerini göstermektedir.
6
Majör dizinin 7. derecesi üzerinde yer alan yarı eksilmiş 7’li akorunu “Yeden sesi üzerine kurulan 7’li
akorlar” başlıklı 14. bölümde incelemiştik.
Armoni Notları 16
© Oğuz Usman
4
Örnek 4
Örnek 4’te görüldüğü gibi, suni 7’li akoru eksik olarak da kullanılabilir. Bu durumda
akorun sıklıkla 5’lisi (Örnek 4a, b ve d), ender olarak da 3’lüsü (Örnek 4e7) dışarıda
bırakılır. Eksik kullanılan suni 7’li akorunun 7’lisi, akorun Örnek 3’te olduğu gibi
alışılageldik çözülümünü yaptığı durumlarda asla katlanmamalıdır. Ancak Örnek 4’teki
gibi sıra dışı çözülümler söz konusu olduğunda 7’li katlanabilir.
Örnek 4a’da suni 7’li akorunun 7’lisi yerinde kalmış, Örnek 4b’de ise soprano ve tenor
partilerince katlanmış 7’lilerden biri basamaksal olarak inerken diğeri yerinde kalmıştır.
Örnek 4c’de alto partisindeki 7’li yine yerinde kalırken akor kromatik bir değişimle
dominant 7’li haline gelmiştir. Örnek 4d’de katlanan 7’lilerden biri inerken diğeri
çıkmış, Örnek 4e’de ise her ikisi de yerinde kalmıştır.
Akorun hem kök halinde hem de çevrimlerinde üst partide 3’lü ya da 7’linin yer alması
tercih edilmelidir.
7
Bu örnekte akorun 5’lisinin bas partisinde yer aldığı 2. çevrimi kullanılmıştır. Bu durumda 3’lüyü
dışarıda bırakmaktan başka seçenek yoktur.
Armoni Notları 16
© Oğuz Usman
5