Arıcılık Tarihi Geçmişten Günümüze PDF

Transkript

08.03.2013
Arıcılık Tarihi
Arıcılık tarihi 3 döneme ayrılarak
değerlendirilir:
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE
ARICILIK
I. Tarih öncesi çağlardan 1600 yılına
kadar
H. Vasfi GENÇER
II. 1600-1850 yılları arası
A.Ü. Ziraat Fakültesi
Zootekni Bölümü
Ankara
III. 1851 yılı ve sonrası
2
H. Vasfi GENÇER, A. Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Ankara
 Bugün kutup bölgeleri dışında dünyanın
tüm kara parçalarında yaşayan bal arısı,
17. yüzyıla kadar sadece Eski Dünya’da
yaşamaktaydı.
 Mezolitik Çağ’da, ilk insan kaya
çatlakları ve ağaç kovuklarında bulunan
bal arısı yuvalarından bal toplamayı (bal
avcılığı) öğrenmiştir. Günümüzde bal
avcılığı halen yapılmaktadır.
Tarih Öncesi Çağlardan 1600
Yılına Kadar
4
Mezolitik Çağ’da
Bal Avcılığı
 İspanya’nın doğusunda bal avcılığını gösteren kaya
resmi (MÖ 7000)
 Zimbabve’de kaya sığınağı içindeki bir bal arısı
yuvasına ulaşmaya çalışan bal avcısını tasvir eden
kaya resmi
5
6
1
08.03.2013
 Merdivenler ile ulaşılan yuvalar (kaya resmi;
Drakensberg Dağları, Natal, Güney Afrika)
 Çatallı merdiven ile yuvaya tırmanan bal avcısını
gösteren kaya resmi (Drakensberg Dağları, Natal,
Güney Afrika)
7
8
 Gerçek anlamda arıcılık, insanın ağaç
gövdelerindeki kovuklarda ya da benzer
yerlerde
bulduğu
arı
kolonilerini
korumayı öğrendiği zaman başlamıştır.
Daha sonraları, kolonilerin doğal
yaşamlarını
sürdürebilmeleri
ve
barındırılmaları
için
kovanlar
kullanılmaya
başlanmıştır.
Kovan
yapımında
yöresel
materyallerden
yararlanılmıştır. Muhtemelen, kovan
olarak kullanılan ilk malzeme devrilmiş
ağaç kütükleridir.
 Neolitik Çağ;
Bir üretim dalı olarak arıcılığın
ortaya çıkışı (MÖ 5000)
9
10
 Arı kültürünün ilk merkezi olan
Mezopotamya ve Antik Mısır’da
kütük ve testi kovanlarla arıcılık
yapılıyordu (MÖ 5000).
 Bal arısı kolonilerini barındırmak için
sepet kovan yapma teknikleri
geliştirilmiştir. Sepet kovanlar çağlar
boyunca
çok
az
değişikliğe
uğramıştır.
 Eski Mısır’da arıları kovandan
sürmek için duman kullanılmıştır.
 5. Hanedan (Abu Ghorab)’ın güneş tapınağında arıcılık
etkinliklerini gösteren bir rölyef ( Abusir, Mısır); kil
kovanlardaki ballar hasat ediliyor ve bal çanaklarına
dolduruluyor. Antik Mısır’da hiyeroglif olarak kullanılan
stilize arı örnekleri: a. yer adı ‘Papirüs yığını’; b. bal;
c. arıcı (MÖ 2400)
11
12
2
08.03.2013
 Kovanlardan bal hasadı ve kaplarda muhafazası
(Rekhmire’nin mezarında duvar resmi, MÖ 1450,
Luxor, Mısır)
 İyi korunamamış bir duvar resmi: bal hasadı
(MÖ 1450, Luxor, Mısır)
13
14
 Karnak tapınağındaki arı ve saz otunu gösteren
oyma rölyef
15
 Dikilitaş-İstanbul
16
Hitit Uygarlığı’nda arıcılık
Asya Kıtası’ndaki arıcılık hakkında en
eski belge Orta Anadolu (Boğazköy)’da
bulunmuştur. M.Ö. 1300 yılına ait
belgede Hititlerin arıcılık yaptığı ve
arıcılığa
ilişkin
çeşitli
yasal
düzenlemelerin olduğu görülmektedir.
Antik Roma döneminde (MÖ 800)
arılar beslenmiştir.
Boğazköy’de bulunan taş yazıt
17
18
3
08.03.2013
 Orta Çağda, kolonilerden bal ve
balmumu elde etmek için kovan sıcak
suya daldırılarak ya da kükürt
yakılarak arılar öldürülüyordu.
 Bu dönemde ilkel kovanlar genellikle
küçüktü.
Böylelikle
arıcı
boş
kovanlarını
doldurmak
amacıyla
arıların oğul vermesini teşvik ediyordu.
 Orta
Çağda
arıcılar
arılarına
bakacakları zaman
kendilerini
korumak
için
bir
giysi
geliştirmişlerdir.
19
 17.
yüzyıla
kadar
arıcılık
uygulamalarında önemli bir değişiklik
olmamıştır.
Arıcı
erken
yaz
mevsiminde oğul yakalamış ve
kovana
koymuş,
sonbahar
mevsiminde
çoğu
kovanlarını
söndürmüş, petekleri kesmiş ve balı
peteklerden ayırmıştır. Geriye kalan
kovanlarını gerekiyorsa
yiyecek
sağlayarak kışlatmaya çalışmıştır.
olmuştur.
Bunlardan
birincisi,
bal
arılarının biyoloji ve yaşam döngüsü hakkında
temel gerçeklerin anlaşılmasını sağlayan bilimsel
buluşlardır. İkincisi, bal arılarının denetimini
sağlayan arıcılık yöntemlerindeki gelişmelerdir.
Üçüncüsü ise bal arısının Eski Dünya’dan Yeni
Dünya’ya götürülmesidir.
20
 1600-1850 yılları arasındaki dönemde arıları
öldürmeden kovandan bal almanın yolları
aranmıştır. Örneğin, kış mevsimi öncesi
kolonilerin bir kısmını öldürmek yerine birkaç
koloni tek bir kovanda birleştirilmiştir.
Birleştirme arıları sürme yoluyla yapılmıştır;
arılı bir kovan ters çevrilmiş, üzerine diğer bir
arılı kovan konulmuş, ters çevrilen (alttaki)
kovanın
arılarının
üstteki
kovana
tırmanmalarını sağlamak için ters çevrilen
kovanın yanlarına vurulmuştur.
1600-1850 yılları arası dönemde 3 önemli
gelişme
1600-1850 Yılları Arası Dönem
21
 Arıcı giysisini gösteren ilk resim (Cosmographia,
1545)
23
24
4
08.03.2013
 17. yüzyılda daha büyük kütük ve
sepet kovanlar kullanılmaya başlanmış,
kovanların sadece alt kısımlarında
yapılan petekler özel bir bıçakla
kesilerek hasat edilmiştir. Geriye kalan
petekler sabit kuluçka alanı olarak
bırakılmıştır.
 Tahta kalastan yapılmış kovanlar da
17.
yüzyılda
kullanılmaya
başlanmıştır.



1600-1850 yılları arasında önemli buluş
ve gelişmeler
25
1625 (Prens Federigo Cesi, İtalya)
Mikroskop altında ilk arı çizimi
1568 (Nickel Jacob, Almanya)
Arılar, yumurta ya da larvadan ana arı
yetiştirebilirler.
1586 (Luis Méndez de Torres, İspanya)
Ana arı yumurta yumurtlayan bir dişidir ve
kolonideki tüm bireylerin anasıdır.
1609 (Charles Butler, İngiltere)
Ana arı dişidir ve koloninin anasıdır. Kaba
yapılı bireyler ise erkektir (Feminine
Monarchie).
1637 (Richard Remnant, İngiltere)
İşçi arılar dişidir (Discourse or Historie
of Bees).
1622-Yeni Dünya’ya (Kuzey Amerika) bal
arısının götürülüşü
27
28
Cesi, 1625
1669 (Jan Swammerdam,
Hollanda)
 Ana arı üreme sisteminin
çizimi (Bybel der Natuure)
29
30
5
08.03.2013
1682 (Sir George Wheler, İngiltere)
 (A Journey into Greece)
 Sir G. Wheler “Yunanistan’a Yolculuk” isimli
kitabında 1600’lü yıllarda Yunan arıcıların petekleri
hareket ettirilebilen
kovanlar
kullandıklarını
bildirmiş ve bu açıklama İngiltere’de ve Avrupa’da
hayli ilgi uyandırmıştır. Ne var ki çerçeveli tahta
kovana geçiş için önemli bir adım atılamamıştır.
Swammerdam, 1669
31
 Yunanistan’da kullanılan kovan
 Berlin’de bir arıcılık resmi (1565)
33
 1683 yılında yapılan bir gümüş kupa üzerinde oyma
desenler; solda arıcı ses çıkararak oğulun konmasını
sağlıyor, sağda ise oğulu kovana yerleştiriyor.
32
35
 Düşey kütük kovanlardan kurulu bir arılık (16.
yüzyıl). Arıcı baston ile leğene vurarak ses çıkarıyor.
Bunun oğulun kovana yerleşmesini sağlayacağı
düşünülüyor.
34
36
6
08.03.2013
1687 (Giacomo Filippo Maraldi, İtalya)
Tek petekli gözlem kovanı
 Kapalı ortamda yaşayan arıların yuva içi
davranışları merak ediliyordu. 1660’lı
yıllarda cam kovan kullanılarak arılar
gözlenmeye çalışılmıştır. Tek petekli
gözlem
kovanının
bulunuşu
işi
kolaylaştırmıştır.
1744 (H.C. Hornbostel, Almanya)
Balmumunun salgılanma mekanizması
 Balmumu
doğadan
toplanmamakta
(öncesinde balmumu polenle karıştırılıyor
ve doğadan toplandığı sanılıyordu), arılar
tarafından salgılanmaktadır.


37

1745 (John Torley, İngiltere)
Ana arı yumurtlar, erkek arı
yumurtaları
petek
gözündeyken
döller!
38
1758 (Carolus Linnaeus, İsveç)
Systema Naturae (10. baskı); Apis mellifera
Fauna Suecica (1761, 2. baskı); Apis mellifica
1750 (Arthur Dobbs, İngiltere)
Polen
çiçeklerin
erkek
üreme
hücresidir.
Bir işçi arı tek uçuşta
sadece tek kaynaktan polen toplar.

1717 (S. Vaillant, Fransa)
Nektar
(balözü)
gökyüzünden
damlamamakta, çiçekler tarafından
salgılanmaktadır.
39
1771 (Anton Janša,
Slovenya)
Ana arı kovan
dışında
erkek
arılar ile uçuş
sırasında çiftleşir.
40
 1792 (François Huber, İsviçre)
Arı kolonisine ilişkin şimdiki bilgilerin
temelleri atıldı.
 Kör bir doğabilimci olan Huber, asistanı
F. Burnens’in yardımı ile buluşlarını yapmıştır.
Huber gözlem yapmaya uygun özel bir kovan
(yaprak kovan) geliştirerek ana arının
kovandaki etkisini, ana arı yetiştirme ve
döllenme, sıcaklık regülasyonu ve koloni
savunması
gibi
olayları
anlamayı
kolaylaştırmıştır.
41
42
7
08.03.2013
1792 (John Hunter, İngiltere)
Soğuk
havalarda
arılar
salkım
oluşturarak sıcaklığı korurlar.
Oğul veren arıların bal mideleri doludur.
Arıların iletişim danslarına ilişkin ilk
gözlemler
1806 (Peter Prokopovich, Ukrayna)
Çerçeveleri olan kovanlar ile ticari
arıcılık (10 bin koloni!).
1814 (François Huber, İsviçre)
Çiftleşme işareti
 Tek petekli gözlem kovanının
bulunuşundan 100 yıl sonra
pratik
arıcılığa
elverişli
olmayan,
ancak
gözlem
yapmayı sağlayan ‘Yaprak
Kovan’ F. Huber tarafından
tasarlanmıştır. Yaprak kovan
kitap gibi açılan birbirine
menteşe
ile
tutturulmuş
birkaç
çerçeveden
oluşmaktaydı.
43
bal
arısının
44
1845
(Jan
Dzierzon,
Polonya)
 Partenogenez;
erkek
arıların
babaları
ve
oğulları yoktur. Ana
tarafından
büyükbabaları vardır.
1822-Avustralya (Sidney)’ya bal arısının
götürülüşü
1842-Yeni
Zelanda’ya
götürülüşü
45
46
1851 Yılı ve Sonrası
 Bavyera, Kissingen kuşatması; kaledekiler kaleyi
kuşatanlara arı kovanları atarak kaleyi savunuyorlar
(17. yüzyıl).
47
8
08.03.2013
1851 (Lorenzo Lorraine Langstroth, A.B.D.)
Arı uzayı kavramı ve çerçeveli kovana geçiş
 1851 arıcılıkta devrim yılıdır ve bir
dönemin
başlangıcıdır.
Lorenzo
Lorraine Langstroth’un ‘arı uzayı’nı
buluşu ve bu buluştan yola çıkarak
‘çerçeveli kovan’ı geliştirmesi bal
arısı kolonilerini denetim altına
almayı sağlamakla kalmamış, bu
tarihten sonra yeni buluşların ortaya
çıkmasına zemin hazırlamıştır.
Modern arıcılığın kurucusu L.L. Langstroth
49
50
 Langstroth’un buluşu ile modern
arıcılık
başlamıştır.
Yüzyıllar
öncesinin yavaş seyreden gelişme
hızı ile karşılaştırıldığında, buluş
sonrası yarım
yüzyılda bilgi
patlaması yaşandığı görülmektedir.
 Orjinal Langstroth kovanı (1851)
51
52
1857 (Johannes Mehring,
Almanya)
 Temel peteğin bulunuşu
1861’ de Langstroth kovanı A.B.D.’ de yaygın
olarak kullanılmaya başlamıştır.
 Hareketli çerçevelerin
kullanımı temel peteğin
bulunuşuna öncülük
etmiştir.
 J. Mehring
balmumundan petek
(temel petek) yapmak
için bir kalıp üretmiştir.
1862 (Thomas White Woodbury, İngiltere)

Çerçeveli kovan İngiltere’ye girmiştir.
53
54
9
08.03.2013
 Langstroth buluşunu yaptığında sadece
kuluçkalığı düşünmüştür. Bal üretimi için
örtü
tahtası
üzerine
cam
kap
yerleştirmiştir.
Sonra,
ballık
kuluçkalıktaki
çerçevelere
benzer
çerçevelerle donatılırsa, bunun bal ile
dolduğu zaman kolayca kovan üzerinden
alınabileceği fark edilmiştir.
 ‘Peteklere zarar vermeden bal süzülebilirse
bu petekler üretimde tekrar kullanılabilir’.
Bu saptama bal süzme makinesinin
bulunuşuna öncülük etmiştir.
1865 (Franz von Hruschka,
Avusturya)
 Bal süzme makinesinin
bulunuşu
55
56
1876 (A.I. Root, A.B.D.)
Silindirik petek makinesi
1865 (Abbé Collin, Fransa)
Ana arı ızgarasının bulunuşu
1869 (Charles Dadant, Fransa)
Çerçeveli kovan Avrupa’da
 1869 yılı ve sonrasında Dadant’ın
Fransız ve İtalyan dergilerindeki
yazıları
Avrupa’da
çerçeveli
kovanın
kullanımını
yaygınlaştırmıştır.
57
58
1882 (G.M. Doolitle,
A.B.D.)
Aşılama yöntemi ile
ana arı yetiştirme
1877 (T.F. Bingham, A.B.D.)
Arıcı körüğünün bulunuşu
1891 (E.C. Porter,
A.B.D.)
Arı kaçıranın
bulunuşu
59
60
10
08.03.2013
Kaynaklar
 BODENHEIMER F S (1942) Studies on the Honeybee and Beekeeping
in Turkey. Numune Matbaası; Istanbul, Turkey. 59 pp.
 CRANE, E (1992) The world’s beekeeping-past and present. In
Graham, J M (ed). The hive and the honey bee. Dadant & Sons;
Hamilton, Illinois,
USA. pp. 1-22.
 CRANE, E (1983) The Archaeology of Beekeeping. Gerald Duckworth
& Co. Ltd.; London, UK. pp. 360.
 CRANE, E (2004) A short history of knowledge about honey bees
(Apis) up to 1800. Bee World, 85(1): 6-11.
 FREE, J B (1982) Bees and Mankind. George Allen & Unwin Ltd.;
London, UK. pp. 155.
 19. yüzyılda çerçeveli bir kovan edinmiş bir arıcı
61
62
11

Arıcılık Tarihi Geçmişten Günümüze PDF

Transkript

Benzer belgeler

Derin Ne Hayal Ediyor?

International Citations - Prof.Dr. İhsan Dağ`ın Akademik Web Sitesi