Sinema ve Televizyon Görüntüsünün Temel Ö¤eleri

I
Prof. Dr. BÜLENT VARDAR
Marmara Üniversitesi
Güzel Sanatlar Fakültesi
Sinema-TV Bölümü
Ö¤retim Üyesi
Sinema
ve
Televizyon
Görüntüsünün
Temel
Ö¤eleri
3. Bask›
II
Yay›n No
:
‹letiflim Dizisi :
2603
283
1. Bask› - Ekim 2000 - ‹STANBUL
2. Bask› - Mart 2006 - ‹STANBUL
3. Bask› - Ocak 2012 - ‹STANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 626 - 0
Copyright© Bu kitab›n bu bas›s› için Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
Dizgi
Bask› - Cilt
: Beta Bas›m A.fi.
: Yaz›n Bas›n Yay›n Matbaac›l›k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028)
Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij ‹fl Merkezi No: 27/806 K:9
Zeytinburnu/‹STANBUL
0212 565 01 22 - 0212 565 02 55
Kapak Tasar›m : Gürbüz Do¤an Ekflio¤lu
Beta Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.
Narl›bahçe Sok. Damga Binas› No: 11
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50
www.betayayincilik.com
III
Do¤a ve Demet’e
V
ÖNSÖZ
Görsel alg›laman›n, yaflam›n somut olarak devam ettirilmesi ve anlamland›r›lmas› aç›lar›ndan, canl› organizmalar ba¤lam›nda önemi büyüktür .
Gözlemlenen yaflam›n görsel olarak yeniden üretilmesi plastik sanatlar, foto¤raf ve sinema sanat› aç›s›ndan da olas›d›r. ‹lkinin konsepti, ikinci ve
üçüncüsünün ortaya ç›k›fl›yla do¤al olarak dönüflmüfltür. Malzemesi gere¤i
öncelikle salt gerçe¤i görüntüleyen foto¤raf ve sinema, bir iletiflim flekli oldu¤u düflünülen televizyon, bir anlamda gerçekçi söyleme daha fazla dayan›r görünmektedirler. fiüphesiz pek çok sanatç›n›n farkl› yaklafl›mlar›, malzemenin plastik kullan›m›, baz› biçimsel de¤iflmeleri ortaya ç›karsa da; temel malzeme d›fl gerçe¤e çevrilmifl bir objektifle oluflur. Kuflkusuz, do¤adaki
mükemmel biçimler, sanatç›n›n kafas›nda yarat›lm›fl bir anlam›n parçalar›
haline getirilememifllerse, sanat yap›t›n›n oluflmas›na yetmeye-ceklerdir. Di¤er yandan insan yap›s› biçimler de, bir estetik kayg›yla yarat›lm›fl olsalar
bile, içerikten, bir mesajdan yoksunsalar, onlar›n sanat yap›t› olarak adland›r›lmas› güçleflecektir.
Teknik bir bulufl olarak ortaya ç›kan sineman›n, ça¤›m›z›n en etkili sanatlar›ndan biri olaca¤›n› san›r›m mucitleri düflünmemifllerdi. Yaflam› anlama ve anlamland›rma ba¤lam›nda sinema sanat›n›n etkisi büyüktür. Bu etkiyi sinema, büyük ölçüde görüntünün içerdi¤i hem gerçekçi, hem de yan
anlamlarla oluflturuyor. Di¤er bir deyiflle hem yal›n, hem de entelektüel anlamlar. Ayr›ca oldukça etkili bir kitle iletiflim arac› olan televizyon, modern
dünyan›n vazgeçilmez bir yaflam tarz› olurken; ayn› zamanda içerebilece¤i
mesajlar›n, toplumsal yaflam›n yozlaflmas›na neden olufltura-bilece¤ini de
düflündürüyor.
Akademik yaflam›mda ve buna ba¤l› olarak, özellikle görüntüyle ilgilenmem nedeniyle, bu kitab›, sinema ve televizyon görüntüsünü oluflturan temel ö¤eler aç›s›ndan oluflturmay› istedim. Görüntüyle, ›fl›k tasar›m› ve kamera çal›flmas› yaparak profesyonelce ilgileniyor olmam, ayr›ca bu konularda Türkçe yay›nlar›n yeterli say›da olmamas›; beni özellikle bu konu üzerinde yo¤unlaflt›rd›.
Kitab› haz›rlarken karfl›laflt›¤›m güçlükler, baflta çok h›zl› bir flekilde
de¤iflen teknolojinin süratine ayak uydurma, di¤er yandan konuyla ilgili terminolojiye Türkçe karfl›l›klar oluflturmadaki güçlüklerdi. Eflyan›n tabiat› gere¤i bu tarz çal›flmalarda belli eksiklikler olmaktad›r. Bilimsel yöntemlere
VI
dayal› bilgi üretimi bir bayrak yar›fl›na benzer. Bir sonraki çal›flman›n, kendinden öncekilerinin eksiklerini tamamlamas› ve yeni bilgileri ortaya ç›karmas›, alan›n kaç›n›lmaz do¤as› gere¤idir.
Metinlerin düzenlenmesi ve yaz›lmas›ndaki katk›lar›ndan dolay› eflim
Demet VARDAR'a, çal›flmaya yapt›¤› katk›lardan dolay› Ö¤r.Gör. Say›n Vedat T. ERDAMAR'a, ayr›ca çal›flmaya eme¤i geçen tüm kiflilere teflekkür
ederim.
Bülent VARDAR
May›s, 1999
VII
3. BASKIYA ÖNSÖZ
Sinema ve Televizyon Görüntüsünün Temel Ögeleri isimli kitab›m›n,
2000 y›l›nda ilk bask›s› gerçeklefltirildi¤inde, kitap günün flartlar›nda bu
alanda yaz›lm›fl teorik çal›flmalar›n azl›¤›ndan dolay› önemli bir a盤› kapatm›flt›. Geçen zaman içersinde 2006 y›l›nda ikinci bask›s› yap›ld›. ‹lk bask›dan günümüze on y›ldan fazla bir zaman geçti. Bu arada özellikle Blain
Brown’›n “Sinematografi: Kuram ve Uygulama”, “Sinema ve Videoda Ifl›kland›rma” ve Gerald Millerson’›n konunun temel yay›nlar›ndan birisi olan
“Sinema ve Televizyon ‹çin Ayd›nlatma Tekni¤i” kitaplar›n›n tercümeleri yay›nland›. Bununla birlikte ülkemizde telif niteli¤inde görüntü ve ayd›nlatma
alan›n› içine alan yay›n say›s›nda fazla bir art›fl gözlenmedi.
Bu süreçte say›sal teknoloji alan›nda, çok önemli geliflmeler yafland›.
Profesyonel sektör aç›s›ndan her geçen gün tekamül eden say›sal kameralar,
foto¤raf alan›nda neredeyse pelikülün ipini çekti. Ülkemiz foto¤raf pazar›nda da eskisi gibi pelikül ürünlerine kolayl›kla ulaflmak olanakl› görünmüyor.
Bununla birlikte üretilen profesyonel amaçl› HD kalitesindeki foto¤raf kameralar›yla film bile çekilir oldu.
Film yap›m süreçlerine neredeyse egemen olan say›sal sinematografi,
2K ve 4K teknolojisini kullanan ARRI D20, D21 ve Alexa gibi kameralarla,
ülkemizde de yayg›n bir kullan›c› kitlesi bulan Red One gibi kameralar, say›sal çekim süreçlerinin her geçen gün pelikül karfl›s›nda kazand›¤› mevzii
art›rd›. Yak›n bir gelecekte film çekimlerinde pelikül kullan›m› tamamen
kalkacak diye bir tahmin yürütmek kâhin olmay› gerektirmeyecektir.
Günümüz görüntülü iletiflim ortam›nda, cep telefonlar› ve tablet bilgisayarlar bile birer üretim araçlar›na dönüfltüler. ‹nternet ortam›, küreselleflmifl dünyan›n en olumlu göstergelerinden biri olarak öne ç›kt› ve alternatif
ifade ortamlar› yaratt›. Art›k hareketli görüntüyle kendini ifade etmek isteyen sanatç›lar, sadece sinema veya televizyonu kullanmak zorunda de¤iller.
Di¤er yandan salt görüntü sanatlar› aç›s›ndan da de¤il, ayn› zamanda plastik sanatlar için de internet, bir ifade ortam› oldu ve sanal sergi tan›m›
literatürdeki yerini ald›.
Sinema ve Televizyon Görüntüsünün Temel Ögeleri isimli kitab›m›n
yeni bask›s›n›n ç›kma aflamas›nda, çok süratle de¤iflen teknolojiye ayak uydurman›n giderek zorlaflt›¤› fakat gerekli oldu¤u bir ça¤da, bilgi üretiminin
önemine dikkat çekerek merakl›lar›na katk› oluflturmak dile¤iyle.
Bülent VARDAR
‹stanbul - 2012
IX
‹Ç‹NDEK‹LER
ÖNSÖZ ..........................................................................................................................V
ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ .....................................................................................VII
G‹R‹fi ...........................................................................................................................1
BÖLÜM- I
IfiIK VE GÖRSEL ALGILAMA
I-
GÖRÜNTÜNÜN OLUfiTURULMASINDA IfiI⁄IN ROLÜ ................................. 5
A- IfiI⁄I OLUfiTURAN F‹Z‹K‹ ETMENLER .................................................... 6
1234-
Foto¤rafik Süreç ve Ifl›¤›n Yap›s› ............................................................. 6
Görünür Spektrum (Ifl›k).......................................................................... 7
Foto¤rafik Emülsiyonlar›n Duyarl›k Aral›klar›...................................... 9
Ifl›¤›n Davran›fl› ........................................................................................ 9
a- Yans›ma ............................................................................................. 10
1°) Aynasal Yans›ma ......................................................................... 10
2°) Da¤›n›k Yans›ma ......................................................................... 11
3°) K›smi (Kar›fl›k) Yans›ma ........................................................... 12
b- K›r›lma .............................................................................................. 12
c- Emme (So¤urma) .............................................................................. 13
B- ALGI VE GÖRSEL ALGILAMA................................................................... 14
1- ‹nsan Gözü ve Görsel Alg›lama.............................................................. 16
2- Gözün Yap›s› ve Görme........................................................................... 18
a- Gündüz ve Gece Görme .................................................................... 20
3- A¤tabaka ‹zlenimi................................................................................... 21
4- Görsel Alg›lamada Ifl›k ve Renk............................................................. 22
a- Sinemada Rengin Kullan›fl› ............................................................. 26
BÖLÜM -II
AYDINLATMA
I-
GÖRÜNTÜNÜN OLUfiTURULMASINDA AYDINLATMANIN ROLÜ ........... 29
A- AYDINLATMANIN AMAÇLARI .................................................................. 29
X
B- IfiIK NEDEN GEREKL‹D‹R........................................................................ 32
1- Teknik Nedenler...................................................................................... 32
abcd-
Parlakl›k (Videonun Tonal Aral›¤›)..................................................
Kontrast.............................................................................................
Renk Is›s› (Ifl›¤›n Renk Kalitesi)......................................................
Beyaz Dengelemesi (White Balance) ...............................................
33
34
35
38
2- Estetik Nedenler ..................................................................................... 42
a- Ayd›nlatmay› Yönlendirmek ............................................................ 45
b- Estetik Yönelimin Ortaya Konulmas›nda Ayd›nlatma
Düzenlemesi ...................................................................................... 46
c- Chiaroscuro Ayd›nlatmas› .................................................................53
1°) Rembrandt Ayd›nlatmas› .............................................................54
2°) Cameo Ayd›nlatmas› ....................................................................56
3°) Siluet Ayd›nlatma.........................................................................57
C- IfiI⁄IN DA⁄ILMASI..................................................................................... 58
1- Yumuflak Ifl›k .......................................................................................... 58
2- Sert Ifl›k ................................................................................................... 59
a- Fresnel Ayd›nlatma Kaynaklar›....................................................... 60
b- Ellipsodial Spot Ifl›klar..................................................................... 60
II- AYDINLATMA ARAÇLARI ...................................................................................62
A- TUNGSTEN LAMBALAR..............................................................................65
B- GAZ DEfiARJ LAMBALARI..........................................................................66
C- FLORESANS TÜPLER‹ ...............................................................................68
III- AYDINLATMA YÖNTEMLER‹.............................................................................71
A- TEMEL AYDINLATMA YÖNTEM‹...............................................................71
1234-
Anahtar Ifl›k (Key Light) .........................................................................72
Dolgu Ifl›¤› (Fill Light) .............................................................................74
Arka Ifl›k (Back Light).............................................................................75
Fon Ifl›¤› (Background Light) ..................................................................76
B- IfiI⁄IN YÖNÜ.................................................................................................77
1234-
Düz Bir Yüzeyi Ayd›nlatmak...................................................................78
Bir Nesneyi Ayd›nlatmak ........................................................................79
‹nsanlar› ve ‹nsan Guruplar›n› Ayd›nlatmak ........................................80
Alanlar› Ayd›nlatmak ..............................................................................83
C- AYDINLATMA TER‹MLER‹ .........................................................................84
D- AYDINLATMA ORANLARI ...........................................................................85
IV- POZLAMA .............................................................................................................87
A- IfiI⁄IN ÖLÇÜLMES‹.....................................................................................90
XI
B- IfiIK ÖLÇERLER (POZOMETRELER) ........................................................92
1- Ifl›kölçerin Unsurlar› ...............................................................................92
2- Gelen Ifl›kölçerler .................................................................................... 94
3- Yans›yan Ifl›kölçerler ...............................................................................95
a- Averaj Ölçüm......................................................................................97
b- Gri Kartla Ölçüm ...............................................................................97
c- Spotmetreyle Ölçüm ..........................................................................98
V- AYDINLATMADA LAMBALARI YERLEfiT‹RMEN‹N
YÖNTEMLER‹ ..................................................................................................... 99
A- KONU ......................................................................................................... 101
1- Anahtar Ifl›¤›n Yerlefltirilmesi .................................................................102
2- Dolgu Ifl›¤›n Yerlefltirilmesi .....................................................................103
3- Arka Ifl›¤›n Yerlefltirilmesi.......................................................................104
4- Fon Ifl›¤›n›n Yerlefltirilmesi .....................................................................104
VI- F‹LM AYDINLATMASIYLA TV AYDINLATMASININ
KARfiILAfiTIRILMASI ..................................................................................... 105
BÖLÜM-III
GÖRÜNTÜNÜN OLUfiTURULMASINDA
F‹LM VE TELEV‹ZYON KAMERALARI
I- KAMERA OBJEKT‹FLER‹................................................................................ 108
A- OBJEKT‹F‹N YAPISI ................................................................................. 109
1- Diyafram................................................................................................ 109
a- f-stop (f numaralar›) ...................................................................... 110
b- T-stop numaralar› ........................................................................... 112
2- Odak Noktas›, Odak Uzunlu¤u ve Odak Düzlemi ..............................113
3- Netlik Bilezi¤i........................................................................................ 115
B- ALAN DER‹NL‹⁄‹ ...................................................................................... 115
1234-
Diyafram Aç›kl›¤› (f-stop de¤erleri) .................................................... 116
Objektif Odak Uzunlu¤u....................................................................... 117
Bulan›kl›k Dairesi................................................................................. 118
Konuyla Objektif Aras›ndaki Uzakl›k ................................................. 120
C- OBJEKT‹FLER‹N SINIFLANDIRILMALARI (TÜRLER‹) ......................120
1- Sabit Odak Uzakl›kl› Objektifler (Fixed Focal Length Lenses)..........121
a- K›sa Odakl›-Genifl Aç›l› Objektifler (The Wide Angle Lenses) ...122
b- Normal Objektifler (The Normal Lenses) ......................................125
XII
c- Dar Aç›l› Objektifler (The Narrow-Angle Lenses) .........................126
2- De¤iflebilir Odak Uzakl›kl› Objektifler (Zoom Objektifler) .................129
II- F‹LTRELER .........................................................................................................132
A- F‹LTRE ÇEfi‹TLER‹ ....................................................................................133
1234-
Renk Düzeltme Filtreleri (Colour Correction Filters) .........................134
Renk Ayarlama Filtreleri (Colour Compensating Filters)...................135
Nötr Yo¤unluk Filtreleri (Neutral Density Filters) .............................136
Efekt Filtreleri .......................................................................................137
a- Yumuflatma Filtreleri (Diffusion Filters) .......................................137
1°) Filtrenin Etkisini Artt›rmak veya Azaltmak............................138
b- Super Frosts, Black Frosts, Promist, Black Promist,
Double Mists Filtreler .................................................................... 139
c- A¤ Dokulu Filtreler (Net Filters)....................................................139
d- Sis Filtreleri (Fog Filters) ...............................................................140
e- Zay›f Kontrast Filtreleri (Low Contrast Filters) ...........................140
f- Gelifltirme Filtreleri (Graduated Filters) .......................................140
g- Polarize Filtreler (Polarizing Filters) .............................................140
B- F‹LTRE FAKTÖRÜ ......................................................................................142
III- F‹LM KAMERALARI..........................................................................................142
A- GÖVDE BÖLÜMÜ .......................................................................................143
1- Magazin ve Magazin Tutturma Sistemi ...............................................145
a- Tek Bölmeli Magazin (Displacement Magazine) .............................146
b- Çift Bölmeli Magazin (Coaxial Magazine) .......................................147
2- Filmi Hareket Ettirme Mekanizmas› .................................................. 147
3- Film Penceresi, T›rnak, Saptama Pimi, Bask› Plakas› ve Örtücü .... 148
4- Motor ve Güç Kayna¤› .......................................................................... 153
a- Kurmal› Motorlar (Spring Drive)................................................... 153
b- Sabit H›z Kontrollu Motorlar (Governer-Controlled Motor) ........ 154
5- Objektif Tutturulma (Mount) Sistemi ................................................ 156
6- Metre ve Saniyede Geçen Kare Say›s›n› Gösteren Sayaç .................. 156
7- Çevrinme (Pan-Tilt) Kafas›na Ba¤lama ve Destek Sistemi............... 156
B- BAKAÇ (V‹ZÖR).......................................................................................... 157
1- Paralaks Bakaç ..................................................................................... 157
2- Prizmal› Refleks Bakaç (Prism Reflex Viewfinder) ........................... 158
3- Aynal› Refleks Bakaç (Mirrored Reflex Viewfinder)........................... 159
C- KAMERALARDA KULLANILAN F‹LM‹N ÖZELL‹KLER‹ VE
F‹LM FORMATLARI .................................................................................. 160
1- Film Malzemesinin Tasar›m› ............................................................... 160
XIII
2- Filmin H›z› (Exposure Index)................................................................161
3- Film Formatlar› .....................................................................................163
a- Süper 8 .............................................................................................. 163
b- 16 mm .................................................................................................164
1°) Süper 16mm ...............................................................................164
c- 35 mm .................................................................................................166
1°) Anamorfik Süreç.........................................................................166
d- 65 mm............................................................................................... 167
IV- TELEV‹ZYON KAMERALARI ...........................................................................167
A- TELEV‹ZYONUN TAR‹HÇES‹...................................................................168
B- TELEV‹ZYON KAMERASININ ANA UNSURLARI .................................169
1- Gövde Bölümü ........................................................................................171
a- Kamerada Görüntünün Elektriksel ‹flarete Çevrilmesi................172
1°) Kamera Tüpleri ..........................................................................173
2°) CCD (Charged Coupled Device) ................................................174
b- Televizyon Kameralar›yla Renkli Video ‹flareti Elde Etmek ........176
2- Bakaç ......................................................................................................177
C- KAMERA T‹PLER‹ ......................................................................................179
1- Stüdyo Kameralar›.................................................................................179
a- Kamera Zinciri .................................................................................181
b- Yüksek Çözünürlüklü Televizyon (HDTV) Kameralar›.................182
2- ENG/EFP Kameralar›............................................................................183
3- Amatör Kameralar.................................................................................185
D- TELEV‹ZYON KAMERALARININ ELEKTRON‹K
KARAKTER‹ST‹KLER‹...............................................................................186
123456-
Çözünürlük .............................................................................................186
Ifl›¤a Duyarl›l›k ve Ifl›k Seviyesi ...........................................................187
Kazanç (Gain).........................................................................................188
Video Gürültüsü ve Sinyal-Gürültü Oran› ..........................................188
Elektronik Örtücü..................................................................................189
Kontrast..................................................................................................190
SONUÇ .......................................................................................................................191
KAYNAKÇA ................................................................................................................197
fiEK‹L KAYNAKÇASI................................................................................................201
D‹Z‹N
.......................................................................................................................205