KONYA`DA YETĠġTĠRĠLEN TARLA ÜRÜNLERĠNDE REKABET

Transkript

KONYA’DA YETĠġTĠRĠLEN TARLA ÜRÜNLERĠNDE
REKABET ÜSTÜNLÜKLERĠNĠN TESPĠTĠ
Doç. Dr. Kenan PEKER
Arzu KAN
Temmuz 2010
ANKARA
KONYA’DA YETĠġTĠRĠLEN TARLA ÜRÜNLERĠNDE
REKABET ÜSTÜNLÜKLERĠNĠN TESPĠTĠ
Doç. Dr. Kenan PEKER
(Proje Koordinatörü)
AraĢ. Gör. Arzu KAN
(AraĢtırmacı)
Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Konya
TARIMSAL EKONOMĠ ARAġTIRMA ENSTĠTÜSÜ
TEAE
http://www.aeri.org.tr
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Kampüsü
EskiĢehir Yolu 9. Km 1 Nolu Kapı
06530 / Lodumlu / Ankara
Telefon: 0.312.287 58 33
Faks: 0.31287 54 58
Konya’da YetiĢtirilen Tarla Ürünlerinde Rekabet Üstünlüklerinin Tespiti
TEAE Yayın No: 180
ISBN: 978-975-407-294-5
Temmuz 2010
© TEAE. Her Hakkı Saklıdır.
TEAE’nin izni olmaksızın çoğaltılamaz, ancak kaynak gösterilmek Ģartıyla alıntı yapılabilir.
Yayın içeriğindeki her türlü yorum ve değerlendirmeler yazar/lara aittir ve TEAE’nin görüĢlerini
yansıtmaz.
ÖNSÖZ
Son yıllarda, çoğu ülkelerin kullanacakları tarım tekniklerini, ürün desenlerini ve tarım
politikalarını çevre politikaları, çiftçi deneyimleri (yetiĢtiricilik tecrübeleri) ve dıĢ ticaret
imkanları ile entegre ettikleri görülmektedir. Sürdürülebilir tarım; çevreye en az zarar veren
üretim yöntemlerinin uygulanması ve kaynakların etkin kullanımı ile mümkün olmaktadır. Bu
kapsamda, yöreler itibariyle çevre dostu ve ekonomik tarımsal faaliyetlerin uygulanabilirliğini
tespit edecek ve aynı zamanda pratikte uygulanabilir bilimsel metotların geliĢtirilmesi önem arz
etmektedir.
Bu çalıĢmada çevreye dost, çiftçinin bilgi ve tecrübesine uygun, ülkenin gıda ihtiyacının temin
edildiği ekonomik faaliyetler 4E ye (Ekonomi, Ekoloji, Eğitim, Emniyet) göre Konya ili
uygulaması ile ortaya konulmaktadır.
Konya ilinde yetiĢtirilen baĢlıca tarla ürünlerinde üstünlükleri ortaya koyan bu çalıĢmada proje
koordinatörü Sayın Kenan PEKER ve araĢtırmacı Arzu KAN‘a teĢekkür ederim. ÇalıĢmanın
ilgili tüm kesimlere ve özellikle akademik kariyer yapacak gençlere kariyer yolculuklarında
faydalı olacağını umut ediyorum.
Zir. Yük. Müh. Mine HASDEMĠR
Tarımsal Ekonomi AraĢtırma Enstitüsü
Müdür
i
YAZARLARIN ÖNSÖZÜ
Ülkemizde kalkınma ajanslarının kurulması ile birlikte, bölgeler itibariyle rekabet önem
kazanmaktadır. Bölgelerimizin çoğu ekonomisi tarım ve tarımsal sanayi ağırlıklı olduğu için,
tarımın alt faaliyet kollarında rekabet üstünlüklerinin belirlenmesi, ilgili sektörlerde hizmet
sunacak sosyal sermaye kuruluĢlarının kurulması, yereldeki küçük sanayi bölgelerinde
sanayileĢmenin sağlanması, eğitim, araĢtırma ve yayım hizmetlerinin sunulması önem ve hız
kazanmaktadır.
Bu çalıĢmada Konya‘da YetiĢtirilen Tarla Ürünlerinde Rekabet Üstünlükleri tespit edilmiĢtir.
Katıklarından dolayı Selçuk Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinatörlüğü‘ne, eseri
inceleyip hakemlik yapan Tarım Ekonomistlerine (üniversitelerde ve araĢtırma enstitülerinde
çalıĢan) ve bu çalıĢmayı yayınlayarak yaygın etkisini sağlayan T.C. Tarım ve KöyiĢleri
Bakanlığı Tarımsal Ekonomi AraĢtırma Enstitüsü yöneticileri ve çalıĢanlarına teĢekkür ederim.
Doç. Dr. Kenan PEKER, AraĢ. Gör. Arzu KAN
ii
ÖZET
Maliyet, faaliyet sonuçlarının karlılığı, ürünler ve yöreler itibariyle mutlak ve nispi
üstünlüklerin tespiti, ticaret fırsatları ve sosyal politikaları düzenlenmek için yararlanılan
ekonomi politikası aracıdır. Ülkemizde yaygın olarak kullanılan maliyet tabloları arazi,
sermaye, iĢgücü ve giriĢimcilik faktörlerinin her birinin karĢılıklarının ayrı hesabı ve iĢletme
analizine geçiĢ için düzenlemeyi gerektirmektedir.
Bu çalıĢmanın amacı; tarımsal ürünlerin maliyet hesabı için, iĢletme analizine geçiĢi sağlayan ve
aynı zamanda çiftçiler tarafından kullanımı kolay bir metodu Konya ilinde bitkisel üretimde
uygulayarak mutlak ve nispi üstünlükleri ortaya koymaktır. Ġlçeler itibariyle anket yapılacak
iĢletme sayısı o yörede ön plana çıkan tarla ürünlerinin ilk 3‘ü için (toplam üretimin %85‘den
fazlası) Gayeli Örnekleme Metoduna göre 590 olarak belirlenmiĢtir. Anket yapılan iĢletmelerin
seçiminde ise tesadüfî davranılmıĢ, iĢletmelerin 2005-2006 ve 2006-2007 üretim dönemlerine
ait ortalama verileri toplanmıĢtır. Ayrıca Türkiye‘de bugüne kadar yapılan analizlerde sadece
Ekonomik kriter esas alınmıĢken, bu çalıĢmada 4 E (Ekonomik, Ekolojik, Eğitim, Emniyet
(Gıda güvenliği)) kriterlerine göre ön plana çıkan ve/veya nispi üstünlük arz eden dolayısıyla
ticaret fırsatları olan ürünler belirlenmiĢtir. AraĢtırmada, Ekonomik kritere göre üstünlüklerin
belirlenmesinde Amerika BirleĢik Devletlerinde kullanılan Maliyet Hesaplama Sistemi veya
tabloları tercih edilmiĢtir. Bu tercihin temel sebebi kolay uygulanabilmesi, üretim faktörleri
itibariyle her biri için getirileri vermesi ve iĢletme analizine geçiĢi kolayca sağlamasıdır.
AraĢtırma sonuçları; Ekonomik kriter yanında diğer E‘leri de (Ekoloji, Eğitim, Emniyet) dikkate
alarak üstünlüklerin belirlenmesinin esaslarının ortaya konulmuĢ olması açısından önemlidir.
Ayrıca, çalıĢmada ABD‘de uygulanan maliyet hesaplama tekniği, maliyet hesabından iĢletme
analizine ve iĢletme planlamasına geçiĢi sağlayacak Ģekilde uygulanmıĢtır.
Konya ilinde üretim, verim, girdi kullanımları, çevre koruma, çiftçilerin eğitim-tecrübeleri,
ürünün ve girdi-ürünlerin dıĢ ticaret durumları dikkate alındığında üstünlük sağlayan bitkisel
ürünler sırasıyla; Hububat, ġeker Pancarı, Yem Bitkileri, Patates ve Ayçiçeği olarak
hesaplanmıĢtır. Yörede yem bitkileri, patates ve ayçiçeği Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı‘nın
desteklerinden sonra, özellikle 2005‘den sonra yaygınlaĢmaya baĢlamıĢtır.
Anahtar Kelimeler: Maliyet, 4 E, Ticaret Fırsatları, Konya
iii
ABSTRACT
Cost estimation is commonly use as economics policy for comparative advantages and social
policies. Unfortunately cost tables that commonly use in Turkey do not give opportunity of
transferring cost estimation into farm analyses. Also, the cost tables do not give labor, land,
capital, and entrepreneurship incomes separately.
The objective of this study was to determine use of practically cost estimation methods that give
opportunities of farm analyses for crops production in Konya province in order to estimate
comparative advantages and trade opportunities. The data were collected from 590 questioners
that applied the farms in Konya province. The questioners were applied to farm randomly by
concerning on most common cultivated crops in the areas for 2005-2006 and 2006-2007. Rather
than taking into consideration just Economics criteria which common used in Turkey, in this
study Economics, Ecologic, Education, and Food Security were chosen as determination of
comparative advantages for crops. Crop costs were estimated by using cost estimation method
and tables that commonly use in USA since the method can be easily used by farmers, gives
inputs revenues separately, can be transformed into farm analyses, and does not include
subjective indicators.
The study results; the method of cost estimation was determined with economics, ecological,
educational, and food security respect. The cost estimation method that gives transferring the
cost into farm analyses was applied to farms in Konya, Turkey. Comparative advantages of
cultivated crops in Konya were estimated as Grain, Sugar beet, forages, potato, and sunflower
with the respect of production, yield, input prices, environment protection, farmers‘ experiences,
and input-output trade. Forages, potato, and sunflower have been wide separated due to
government subsidies since 2005.
Key Words: Cost, 4 E, Trade Opportunities, Konya.
iv
ĠÇĠNDEKĠLER
SAYFA NO
ÖNSÖZ……………………………………………………………………………….
YAZARIN ÖNSÖZÜ…………………………………………………………………
ÖZET.........................................................................................................................
ABSTRACT...................................................................................................................
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ………...............................................................................
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ.................................................................................................
SĠMGELER............................................................................................................
1. GĠRĠġ..........................................................................................................................
2.MATERYAL ve YÖNTEM…...................................................................................
3.TARIM ÜRÜNLERĠNDE MALĠYET HESABI VE ĠġLETME ANALĠZĠNDE
KOLAYLIK SAĞLAYACAK BĠR SINIFLANDIRMA …………………………
3.1 Maliyet Kavramı…………………………………………………………………
3.2 Maliyet Unsurları …………………………………….…………………………...
3.3 Tarım ĠĢletmelerinde Maliyet Masrafları ...............................................................
3.4 Maliyet Masraflarının ĠĢletme Analizi ve Planlamada Kolaylık Sağlayacak
ġekilde Sınıflandırması …..…….………………………………………….………….
4. ARAġTIRMA SONUÇLARI .................................................................................
4.1 Konya Ġli Ġlçeleri Ġtibariyle YetiĢtirilen Tarla Bitkileri ………..………………
4.2 Konya Ġlinde 4E‘ye Göre YetiĢtirilebilecek Tarla Ürünlerini Belirleme...........
4.3 Konya Ġlinde Ġlçeler Ġtibariyle Tarla Bitkilerinde Fiziki Girdi Kullanımı ve
Maliyetler ………………………………………………………………………………
4.4 Konya Ġlinde Tarla Ürünlerinde KarĢılaĢtırmalı Üstünlükler ve Ticaret Fırsatları..
5.SONUÇ VE ÖNERĠLER…......................................................................................
KAYNAKLAR......................................................................................................
v
i
ii
iii
iv
vi
viii
ix
1
3
9
9
9
10
16
20
20
47
49
60
62
64
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ
Çizelge 2.1
Çizelge 3.1
Çizelge 4.1
Çizelge 4.2
Çizelge 4.3
Çizelge 4.4
Çizelge 4.5
Çizelge 4.6
Çizelge 4.7
Çizelge 4.8
Çizelge 4.9
Çizelge 4.10
Çizelge 4.11
Çizelge 4.12
Çizelge 4.13
Çizelge 4.14
Çizelge 4.15
Çizelge 4.16
Çizelge 4.17
Çizelge 4.18
Çizelge 4.19
Çizelge 4.20
Çizelge 4.21
Çizelge 4.22
Çizelge 4.23
Çizelge 4.24
Çizelge 4.25
Çizelge 4.26
Çizelge 4.27
Çizelge 4.28
Çizelge 4.29
Çizelge 4.30
Çizelge 4.31
Çizelge 4.32
Çizelge 4.33
Çizelge 4.34
Çizelge 4.35
Çizelge 4.36
Çizelge 4.37
SAYFA NO
Konya ili ilçeleri itibariyle uygulanan anket sayısı…………….......
Bitkisel ve hayvansal üretimde değiĢir masraflar…………………..
Ahırlı ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları…………
Altınekin ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……..
Akören ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları ………
AkĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları ………
BeyĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……...
Bozkır ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları………...
Cihanbeyli ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……
Çeltik ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları…………
Çumra ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları………...
Derbent ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……….
Derebucak ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……
Doğanhisar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları…...
Emirgazi ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……...
Ereğli ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları…………
Güneysınır ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……
Hadim ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları………...
Halkapınar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……
Hüyük ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları………...
Ilgın ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları…………..
Kadınhanı ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları…….
Karapınar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları…….
Karatay ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……….
Kulu ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları………….
Meram ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları………..
Sarayönü ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……..
SeydiĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları…….
TaĢkent ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……….
Tuzlukçu ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları……..
Yalıhüyük ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları…….
Yunak ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ve ekim alanları………...
Buğday üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet…… …
Arpa üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet………….
Fiğ üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet……………
Yonca üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet………...
Korunga üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet……...
Çayır üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet…………
ġeker pancarı üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet...
vi
4
12
20
23
23
24
25
26
27
27
28
29
30
30
31
32
33
34
35
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
45
46
50
51
52
53
54
55
56
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ
Çizelge 4.38
Çizelge 4.39
Çizelge 4.40
Çizelge 4.41
Çizelge 4.42
SAYFA NO
Patates üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet…………
Ayçiçeği üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet……….
Mısır üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet…………...
Konya ilinde ticaret olanağı olan baĢlıca tarla ürünlerinin
performans göstergeleri………………………………………………
Konya ilinin ilçeleri itibariyle bitkisel ürünlerde ihtisaslaĢma ve
rekabet potansiyeli……………………………………………………
vii
57
58
59
60
61
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ
SAYFA NO
ġekil 3.1
ġekil 4.1
Tarım iĢletmelerinde masraf unsurları ………………………………...
Ahırlı ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri………………………………
ġekil 4.2
Tarım iĢletmelerinde yıllık faaliyet sonuçlarının analizi………...
ġekil 4.3
ġekil 4.4
ġekil 4.5
ġekil 4.6
ġekil 4.7
ġekil 4.8
ġekil 4.9
ġekil 4.10
ġekil 4.11
ġekil 4.12
ġekil 4.13
ġekil 4.14
ġekil 4.15
ġekil 4.16
ġekil 4.17
ġekil 4.18
ġekil 4.19
ġekil 4.20
ġekil 4.21
ġekil 4.22
ġekil 4.23
ġekil 4.24
ġekil 4.25
ġekil 4.26
ġekil 4.27
ġekil 4.28
ġekil 4.29
ġekil 4.30
ġekil 4.31
ġekil 4.32
Altınekin ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri ………………………….
Akören ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri …………………………….
AkĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı……………….
BeyĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı………………
Bozkır ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı………………...
Cihanbeyli ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı…………….
Çeltik ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı…………………
Çumra ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı………………...
Derbent ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı……………….
Derebucak ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı…………….
Doğanhisar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı……………
Emirgazi ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı……………...
Ereğli ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı…………………
Güneysınır ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı……………
Hadim ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı………………...
Halkapınar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı……………
Hüyük ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı………………...
Ilgın ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı…………………...
Kadınhanı ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı…………….
Karapınar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı……………..
Karatay ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı……………….
Kulu ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı…………………..
Meram ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı………………...
Sarayönü ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı……………...
SeydiĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı…………….
TaĢkent ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı……………….
Tuzlukçu ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı……………...
Yalıhüyük ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı…………….
Yunak ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin dağılımı………………...
Ekolojik, eğitim ve emniyet üçlüsünde üstünlüklerin tespiti karar
modeli………………………………………………………………….
viii
19
20
21
23
24
25
26
26
27
28
29
29
30
31
31
32
33
34
35
36
36
37
38
39
40
42
43
44
44
45
46
46
48
SĠMGELER
AB
BK
TUIK
DM
DPT
EĠB
EĠG
ER
GSH
GSÜD
MR
R
SH
SK
SM
TG
TKB
TM
4E
Avrupa Birliği
Brüt Kar
Türkiye Ġstatistik Kurumu
DeğiĢir Masraflar
Devlet Planlama TeĢkilatı
Erkek ĠĢgücü Birimi
Erkek ĠĢ Günü
Ekonomik Rantabilite
Gayri Saf Hasıla
Gayri Safi Üretim Değeri
Mali Rantabilite
Rantabilite
Saf Hasıla
Safi Kar
Sabit Masraflar
Tarımsal Gelir
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı
Toplam Masraflar
Ekonomik, Ekolojik, Emniyet ve Eğitim
ix
1.GĠRĠġ
Maliyet hesabı, devletin fiyat tespitinde yararlandığı bir ölçüt olması yanında, günümüzde
iĢletmeleri birbiriyle mukayese ederek rasyonel çalıĢıp çalıĢmadıklarını belirlemek, üretilecek
ürünlerden hangilerinin daha kârlı olduğunu tespit etmek, iĢletmelerin optimum kapasitede
çalıĢmalarına yardımcı olmak, rantabiliteyi yükseltmek amacıyla maliyetin düĢürülmesi için
alınması gereken tedbirleri belirlemek, iĢletme bütçesi, iĢ planı ve programlarının
çıkarılmasında iĢletmeciye gerekli dokümanları ve esasları vermek, çeĢitli yollarla ortaya çıkan
zararın karĢılanmasında sigorta Ģirketlerinin ödemelerini tespit etmek, hükümetlerin vergi ve
gümrük politikalarını belirlemede veri tabanı oluĢturmak, en önemlisi yöreler itibariyle Mutlak
ve Nispi Üstünlükleri ortaya koyarak ticaret fırsatlarını belirlemek ve sosyal politikaları
düzenlenmek için yaygın Ģekilde yararlanılan ekonomi politikası aracıdır. Tarımsal ürünlerin
maliyetleri geçmiĢte yaygın Ģekilde destekleme alım fiyatlarının belirlenmesinde bir ölçüt olarak
kullanılmakta iken, Avrupa Birliği‘ne üyelik sürecinde iç değer eĢitliğini belirleme veya iç
destekler, iĢletme analizi, kiracı-ortakçı ve mülk sahibi iliĢkilerinin düzenlenmesi,
mahkemelerde delil oluĢturma gibi çeĢitli amaçlarla hesaplanmaktadır (Karagölge, 2000).
Türkiye'de, tarım ürünlerinin maliyet hesabı AraĢtırma Enstitüleri, Tarım Ġl ve Ġlçe
Müdürlükleri, Üniversiteler, Özel ġirketler, Ziraat Odaları, Ticaret Borsaları gibi kuruluĢlar
tarafından yapılmaktadır. Ancak, farklı kurum ve kuruluĢlar tarafından yapılan maliyet
çalıĢmalarında kavram ve kuram konusunda araĢtırmacılar tarafından kabul edilen ve uygulanan
ortak bir alt yapı oluĢturulamamıĢtır. Özellikle maliyet tablolarında arazi, sermaye, iĢgücü ve
giriĢimcilik faktörlerinin karĢılıklarının ayrı ayrı hesaplanmaması önemli bir eksikliktir. Ayrıca,
maliyet tabloları iĢletme analizine ve iĢletmelerin planlanmasına geçiĢi kolaylaĢtıracak Ģekilde
düzenlenmediği için, iĢletmelerde maliyet hesabı yapılmasına rağmen, iĢletme analizi ve
planlaması yaygın değildir. Diğer yandan geçmiĢte tarımsal ürün maliyetlerindeki yanlıĢ
hesaplamalar (mülk arazinin kira bedeli, aile iĢgücü ücret karĢılığı, öz sermayenin faizi gibi
unsurların dikkate alınmaması) kullanılarak destekleme fiyatları belirlendiği için tarımsal
ürünlerin fiyat artıĢları, diğer sektörlerdeki malların fiyat artıĢlarının gerisinde kalmıĢtır. Bu
Ģekilde iç paritenin tarımsal ürünler aleyhine bozulması ciddi sorunlara sebep olmuĢtur. ġöyle ki
tarımsal ürün fiyatlarının reel bazda sanayi mallarına karĢı gerilemesi, kırsal kesimden büyük
yerleĢim birimlerine (metropollere) göçün en önemli nedenlerinden biri olmuĢtur. ġehirlere hızlı
göç, beraberinde çarpık ĢehirleĢme ve iĢsizlik baĢta olmak üzere, çok büyük toplumsal sorunları
getirmiĢtir.
Maliyet hesabı ile ilgili çeĢitli kitaplar yazılmıĢ ve Türkiye‘nin hemen her yöresi için çok sayıda
ürünün maliyet hesabı yapılmıĢtır. Tarımsal ürünlerin maliyet hesabı konusunda; maliyet
kavramı, maliyet unsurları, tarımsal ürün maliyetlerinin azaltılması için alınabilecek tedbirler
açıklanmıĢtır (Açıl, 1977). Maliyet hesaplama Ģekilleri, hayvansal ürünlerin üretiminde sabit ve
1
değiĢir masraflar, hayvansal üretim faaliyetinin seçimi hakkında maliyet hesaplarında masraf
yerleri ayırımı ve faaliyet ölçüsü seçimi belirlenmiĢtir. Pazarlama maliyetlerinin önemi,
pazarlama maliyetlerini oluĢturan giderler, pazarlama maliyet muhasebesinin içeriği hakkında
bilgi verilmiĢtir. Ayrıca, değiĢik bölgelerde yetiĢtirilen ürünlerin farklı yıllara ait maliyetleri
hesaplanmıĢtır (Talim, 1973; Ayyıldız, 978; Kıral, 1987; Anonim, 1988; Yavuz, Karagölge ve
Peker, 1998; Peker ve ErciĢ, 1996; Peker ve Özer, 1998; GündoğmuĢ, 1998; Kıral ve
Kasnakoğlu, 1999).
Tarımsal ürünlerin maliyet hesabıyla ilgili yöntem boĢluğunu doldurmak amacıyla Türkiye‘de
1999 yılında Tarımsal Ekonomi AraĢtırma Enstitüsü tarafından kapsamlı bir araĢtırmanın
sonucu ―Tarımsal Ürünler Ġçin Maliyet Hesaplama Metodolojisi ve Veri Tabanı Rehberi‖ adlı
kitap yayınlanmıĢ ve Türkiye‘de baĢlıca kaynak konumundadır. Söz konusu eser günümüz
koĢullarında uygulanabilir formatta maliyet tabloları içermektedir. Aynı zamanda hızla değiĢen
konjonktüre göre yenilenmeyi geciktirmeden Avrupa Birliği ve Amerika BirleĢik Devletleri‘nde
kullanılan maliyet tablolarının kullanılması pratik olmaktadır. Genellikle maliyet tablolarında
maliyet masrafları değiĢir ve sabit masraflar Ģeklinde sınıflandırılmaktadır. Bu durum iĢletme
analizinde brüt kar ve net karın hesabına olanak sağlarken, iĢletmede kullanılan arazi, iĢgücü,
sermaye ve giriĢimcilik faktörlerinin her birinin getirilerini belirlemek için ilave ve bazen baĢ
parmak hesabına dayanan iĢlemleri gerektirmektedir.
Bu çalıĢmanın amacı, tarımsal ürünlerin maliyet hesabı için, iĢletme analizine geçiĢ sağlayacak
ve kullanımı kolay bir metot geliĢtirmek, yöreler itibariyle tarımsal ürünler için nispi
üstünlüklerin ve dolayısıyla ihtisaslaĢmanın belirlenmesinde kullanılabilecek kriterleri tespit
etmek ve Amerika BirleĢik Devletleri‘nde geliĢtirilmiĢ maliyet tablolarını Konya ili tarımı için
uygulayarak mutlak ve nispi üstünlükleri ve dolayısıyla ilçeler itibariyle ihtisaslaĢmayı
gerektiren bitkisel ürünleri Ekonomik, Ekolojik, Emniyet ve Eğitim kriterlerine göre ortaya
koymaktır.
AraĢtırmanın kapsamında aĢağıdaki konular incelenmektedir;
-
Konya ilinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin fiziki girdi kullanım düzeyleri ve maliyetleri,
-
Maliyetler ile fiyatlar karĢılaĢtırarak fiyat politikası ile ilgili bazı sonuçlar,
-
Tarımsal ürün maliyetlerinin hesaplanması ile ilgili Amerika BirleĢik Devletlerindeki
yaklaĢımları Konya örneği uygulaması ile Türkiye koĢullarına uyarlamak,
-
Konya ilinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin mutlak ve nispi üstünlükleri ile ticaret
fırsatlarını, sadece ekonomik kritere göre değil,
- Çiftçi ve çiftlik koĢulları,
- Yörede ilgili ürünlerin pazarlanmasını sağlayacak gıda marketlerinin ve/veya
Ģirketlerinin varlığı,
- Konuyla ilgili yetiĢmiĢ insan gücü (tecrübe ve eğitim),
2
-Tarım–çevre etkileĢiminde sürdürülebilir üretim (çevrenin korunması),
- Tüketicilerin korunması ve
- Ürünlerin ticaret durumlarını dikkate alarak belirlemek.
-
Konya‘nın ilçeleri itibariyle ihtisaslaĢmaya potansiyel oluĢturan bitkisel ürünleri ortaya
koymak.
2. MATERYAL VE YÖNTEM
AraĢtırmanın ana materyalini, tarım iĢletmelerinde uygulanan anketlerle elde edilen veriler,
Amerika BirleĢik Devletlerinde kullanılan maliyet tabloları (www.osu.edu web sitesinin AEDE
bölümünün
extension
kısmında
yer
almaktadır
http://aede.osu.edu/Programs/FarmManagement/Budgets/crops-2010/index.htm ) ve konuyla
ilgili literatür oluĢturmaktadır. Bu metodun Türkiye‘de uygulananlardan farkı; maliyet
hesabından iĢletme analizi ve planlamaya geçiĢi sağlayacak esaslarda olması ve kolay olduğu
için çiftçiler tarafından pratikte yaygın bir Ģekilde uygulanabilmesidir. AraĢtırmada Ekonomik
kriter yanında diğer 3E‘yi de dikkate alarak üstünlüklerin belirlenmesine yönelik metot,
ABD‘de uygulanan maliyet hesaplama tekniğinin Türkiye‘ye uyarlanması ve maliyet
hesabından ĠĢletme Analizine ve ĠĢletme Planlamasına geçiĢi kolaylaĢtıracak bir uygulamanın
esasları belirlenirken Laur Muhasebe Tekniği esas alınmıĢtır. Laur Muhasebe Tekniğine göre
ĠĢletme Analizinin esasları (Karagölge, 2000) tarafından detaylı olarak açıklanmıĢtır.
Anket yapılacak iĢletme sayısı ilçelerde ön plana çıkan bitkisel ürünler dikkate alınarak Gayeli
Örnekleme ile belirlenmiĢtir. Buna göre anket yapılan ilçeler ve anket sayıları Çizelge 2.1‘de
sunulmaktadır.
Konya ilinin ilçeleri itibariyle anket yapılacak iĢletme sayısı o yörede ön plana çıkan tarla
ürünlerinin ilk 3‘ü için (toplam üretimin %85‘den fazlası) dikkate alınarak belirlenmiĢtir. Zira,
iĢletmelerin brüt üretim değerine göre sınıflandırılmasında Çiftlik Muhasebe Veri Ağı (FADN)
%66,6 dikkate alınmaktadır. Anket yapılan iĢletmelerin seçiminde ise tesadüfî davranılmıĢ ve
iĢletmelere ait 2005-2006, 2006-2007 üretim dönemlerinin verileri toplanmıĢtır. Anket
uygulamaları ile iĢletmecilerin bitkisel üretim, verim, girdi kullanımları, çiftçi ve çiftlik
koĢulları, yörede ilgili ürünün pazarlanmasını sağlayacak gıda marketlerinin ve/veya
Ģirketlerinin durumu, ürünün ihracat olanakları, konuyla ilgili yetiĢmiĢ insan kaynakları, çevre
koruma, rekabet, hayvan refahı, tüketicilerin korunması, eğitimi, ürünün ve girdilerin dıĢ ticaret
durumlarına ait veriler temin edilmiĢtir.
3
Çizelge 2.1 Konya ili ilçeleri itibariyle uygulanan anket sayısı
Ġlçe adı
AHIRLI
ALTINEKĠN
AKÖREN
AKġEHĠR
BEYġEHĠR
BOZKIR
CĠHANBEYLĠ
ÇELTĠK
ÇUMRA
DERBENT
DEREBUCAK
DOĞANHĠSAR
EMĠRGAZĠ
EREĞLĠ
GÜNEYSINIR
HADĠM
Uygulanan anket
sayısı
13
22
12
14
26
11
18
10
34
13
13
22
16
26
28
20
Ġlçe adı
HALKAPINAR
HÜYÜK
ILGIN
KADINHANI
KARAPINAR
KARATAY
KULU
MERAM
SARAYÖNÜ
SELÇUKLU
SEYDĠġEHĠR
TAġKENT
TUZLUKÇU
YALIHÜYÜK
YUNAK
TOPLAM
Uygulanan anket
sayısı
11
16
32
16
13
26
14
28
32
30
22
11
11
14
16
590
Maliyet tabloları ABD‘ nin Ohio State Üniversitesi‘nin web-sitesinden alınmıĢ, Türkiye
koĢullarına uyarlandıktan sonra 1 dekar için fiziki girdi kullanım düzeyleri ve birim maliyetler
belirlenmiĢtir. Maliyetler tek ürün bütçe yöntemine göre hesaplanmıĢtır. 4 E (Ekonomik,
Ekolojik, Eğitim, Emniyet) kriterlerine (Prior, 1998) göre (çiftçi ve çiftlik koĢulları, yörede
ilgili ürünün pazarlanmasını sağlayacak gıda marketlerinin ve/veya Ģirketlerinin bulunması,
ürünün ihracat olanakları, konuyla ilgili yetiĢmiĢ insan kaynakları, çevre koruma) için ilçeler
itibariyle Konya‘da ön plana çıkan tarla bitkilerinin değerlendirmesi yapılmıĢtır. Ekonomik
kriter hariç diğer E‘lere göre uygun ürünler belirlendikten sonra bu ürünler için ekonomik
göstergeler hesaplanmıĢtır. ÇalıĢmada öncelikle 3 ana kriter (ekolojik, çiftçi eğitim ve tecrübesi,
pazarlama olanakları) ve bunların alt kriterinden oluĢan bir metot uygulanmıĢtır. 3 ana kriter
Ekoloji-çevre koruma (E1) ve Eğitim-çiftlik ve çiftçi koĢulları (E2) ve Emniyet- ülkenin gıda
ihtiyacı, pazarlama olanakları (E3) kriterleri olarak seçilmiĢtir.
Bunların alt kriterleri http://www.isc.senshu-u.ac.jp/~thc0456/Efuzzyweb/fm11.html sitesinde
yer alan Bulanık Yöntemden yararlanılarak belirlenmiĢtir.
Ekoloji (E1) için;

Kimyasal Kullanımı (KK)

Su kullanımı (SK)
4

Yan Ürünler (YÜ) ve değerlendirilme olanakları

Ürünü iĢleme olanakları ve atıkların değerlendirilmesi (ĠOA)
Eğitim (E2) için;

Çiftçilerin üretim tecrübesi (ÇÜT)

Depolama ve iĢleme olanakları ve tecrübesi (DĠ)

Girdi kullanımında makine yoğun üretim (GK)
Emniyet ( E3) için;

Türkiye‘nin yıllık üretim miktarı (TÜM)

Pazarlama olanakları (kooperatif veya Ģirketinin olması) (PG)

Zorunlu gıda olması (ZG)
E1, E2, E3 kriterlerine göre anketler değerlendirilip yetiĢtirilebilecek ürünler seçilirken, Konya
ilinde yetiĢtirilen tarla bitkileri için aĢağıdaki esaslarda tablolar oluĢturulmuĢ ve çiftçi beyanları
olarak doldurulmuĢtur. AĢağıda analiz esasları verilen metotta X ile iĢaretlenenlerin anlamı;
Ekolojik özelliğin, Eğitim özelliğine göre “çok güçlü”
derecede üstün olduğunu ifade eder.
Ekolojik özellik Emniyet özelliği ile “eşit”
derecede öneme sahiptir.
Emniyet özelliği, Eğitim özelliğine göre
“zayıf” derecededir.
X
X
X
Ana kriterlerin karĢılaĢtırılması
S1. Ekolojik Özellikler (E1), Eğitim Özelliklerine (E2) göre ne kadar önemlidir?
S2. Ekolojik Özellikler (E1), Emniyet Özelliklere (E3) göre ne kadar önemlidir?
S3. Eğitim Özellikleri (E2), Emniyet Özelliklere (E3) göre ne kadar önemlidir?
5
Özellikler
Kesin
Çok Güçlü
Biraz
Güçlü
Zayıf
EĢit
Zayıf
Biraz
Güçlü
E1
E1
E2
Çok Güçlü
Özellikler
S1
S2
S3
Kesin
Sorular
Ana Kriterlerin Birbirleri Üzerindeki Önem Dereceleri
E2
E3
E3
Özellikler
Kesin
Çok Güçlü
Biraz Güçlü
Zayıf
EĢit
Zayıf
Çok Güçlü
Özellikler
E1
E1
E2
Kesin
Sorular
S1
S2
S3
Biraz Güçlü
Ana Kriterlerin Birbirleri Üzerindeki Önem Dereceleri
I
E2
E3
E3
Ģeklinde tamamlanmıĢtır. Benzer esaslarla alt kriterler için uygulama yapılarak sonuçta Konya
ili için ürünler seçilmiĢtir.
Ekoloji (E1) için kimyasal kullanımı, su kullanımı, yan ürünler ve değerlendirme olanakları,
Eğitim (E2) için çiftçilerin üretim tecrübesi, depolama ve iĢleme olanakları ve tecrübesi, girdi
kullanımında makine yoğun üretim, Emniyet ( E3) için Türkiye‘nin yıllık üretim miktarı,
pazarlama olanakları (kooperatif veya Ģirketinin olması) ve zorunlu gıda olması dikkate
alınırken literatürlerde belirlenmiĢ değerler verilerek çiftçi görüĢleri esas alınmıĢtır.
Maliyet hesabından iĢletme analizi ve iĢletme planlamasına geçiĢ sağlayacak ĠĢletme
Masraflarının sınıflandırmasında (Karagölge, 2000) tarafından yayınlanmıĢ Tarımsal
ĠĢletmecilik kitabından yararlanılmıĢ ve bu çalıĢmada temel sınıflandırmaya ters düĢmeyecek
Ģekilde yeni bir sınıflandırma yapılmıĢtır. ĠĢletme envanterinin tespitinde, sermayenin
fonksiyonlarına göre sınıflandırması esas alınmaktadır (Karagölge, 2000).
A. Aktif Sermaye
I. Arazi Sermayesi (Çiftlik Sermayesi)
1. Toprak Sermayesi
2. Arazi Islahı Sermayesi (Meliorasyon)
3. Bina Sermayesi
4. Bitki Sermayesi (Meyve Ağaçları, Omca, Tarla DemirbaĢı)
5. Av ve Balık Sermayesi.
II. Müstecir Sermayesi (ĠĢletme Sermayesi)
1. Sabit ĠĢletme Sermayesi
a. Hayvan Sermayesi (Canlı demirbaĢ)
b. Alet-Makine Sermayesi (Cansız demirbaĢ)
6
2. Döner ĠĢletme Sermayesi
a. Malzeme-Mühimmat Sermayesi
b. Para Sermayesi
B. Pasif Sermaye
I. Yabancı Sermaye (1. Arazi KarĢılığı Ġpotek Borçları, 2. Banka ve Kooperatif Borçları, 3. Adi
Borçlar, 4. Cari Borçlar (ÖdenmemiĢ fatura vb), 5. Ġndi Borçlar (Ortakçılık ve kiracılık
dolayısıyla iĢletmeye yatırılan sermaye)).
II. Öz Sermaye
Her ürünle ilgili, input ve output verileri anketlerle derlenmiĢtir. Bunlar; iĢgücü, çeki gücü,
arazi, tohumluk, gübre, ilaç, akaryakıt, yem vb. ile ilgili verilerdir.
Bu çalıĢmada sermayenin fonksiyonlarına göre sınıflandırması esas alınarak maliyet
tablolarından;
1. ĠĢletme Masrafları, 2. Gayri Safi Üretim değeri (GSÜD), 3. Gayri Safi Hasıla (GSH), 4. Safi
Hasıla (SH), Safi Kâr(SK), 5. Rantabilite ve 6. Tarımsal Gelir (TG) unsurlarının hesaplanmasına
olanak sağlayacak bir sınıflandırma yapılmıĢtır.
Maliyet hesabı için kullanılan Maliyet Tablosu ve metot aĢağıda
(http://aede.osu.edu/Programs/FarmManagement/Budgets/crops-2010/index.htm);
7
verilmiĢtir
Bitkisel Ürünlerde Dekara Fiziki Girdi Kullanımı ve Maliyet
Miktar
Birim fiyat ($/kg) Toplam ($/da)
1
Toplam gelir
DeğiĢir Masraflar
Tohum
Gübreler (N+P2O5)
Ġlaçlar 2
Traktör ve mazot
Yağ masrafı 3
Tamirler-Bakım
ÇeĢitli diğer giderler 4
DeğiĢir sermaye faizi 5
Kiralanan iĢgücü6
Toplam DeğiĢir Masraflar
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
Sabit Masraflar
Daimi iĢgücü karĢılığı 7
Makine ve ekipman sabit giderleri
Arazi kirası
Ġdare giderleri
%5 Brüt üretim değeri
Toplam Sabit Masraflar
Toplam Masraflar
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
DEĞĠġĠR MASRAFLARIN GERĠ DÖNÜġÜ
TOPLAM MASRAFLARIN GERĠ DÖNÜġÜ
ĠġGÜCÜ VE YÖNETĠCĠLĠĞĠN GERĠ DÖNÜġÜ
1
Çiftçi eline geçen çiftlik avlusu fiyatlarıdır.
2
Yabancı ot kontrolünde kullanılan ve bileĢimleri değiĢik kimyasal ilaçlar
3
Yağlama masrafları mazot giderinin %15 i kabul edilmiĢtir.
4
Küçük aletler, gereçler, su, elektrik, toprak testleri, sigorta, vs.
5
Faiz, nakliye hariç tüm değiĢir masraflar için yıllık %13 alınmıĢtır
6
Kiralanan part time iĢçiler
7
Ġlgili üretim faaliyetlerinde kullanılan aile iĢgücü
8
3. TARIMSAL ÜRÜNLERDE MALĠYET HESABI VE ĠġLETME ANALĠZĠNDE
KOLAYLIK SAĞLAYABĠLECEK BĠR SINIFLANDIRMA
3.1 Maliyet Kavramı
Maliyet; belirli bir miktar mal veya hizmet üretiminde kullanılan üretim vasıtalarına yapılan
harcamaların toplamıdır. Bu tanım, yani kullanılan girdilere yapılan harcama esas alınarak
hesaplanan maliyet Nakdi Maliyettir. Bir de reel maliyet söz konusudur. Reel Maliyet; bir malın
üretiminde kullanılan üretim vasıtaları miktarının toplamını ifade etmektedir. Ancak üretimde
kullanılan girdilerin hepsi aynı birimle ölçülmediğinden reel maliyetle birlikte nakdi maliyetin
de hesaplaması gerekmektedir. Maliyet masraflarının sadece kıymet (Parasal) itibariyle değil,
miktar bakımından da tespit edilmesi belirli bir üretim için sadece kaç liralık girdi kullanıldığı
değil, aynı zamanda ne miktarlarda girdi kullanıldığını (fiziki girdi kullanım miktarları) da
ortaya koymaktadır. Reel maliyetin hesaplanması; iĢletmeleri, faaliyetleri ve yıllık faaliyet
değiĢikliklerinin kaynaklarını belirlemede avantajlar sağlamaktadır. ĠĢletmede maliyet
masrafları üretim birimi baĢına belirlendiği gibi (maliyet hesaplaması) zamana göre de
belirlenmektedir. Maliyet hesaplamada, en önemli konu, maliyet unsurlarını (üretimde
kullanılan inputları) iyi belirlemektir. Tarım iĢletmelerinde üretilen tarımsal ürünlerin özellikle
de çok yıllıkların maliyetlerini hesaplamak zordur. Maliyet hesaplama zorluğu;
1. Tarım iĢletmelerinde elde edilen bazı ürünlerin, diğer ürünlerin üretiminde girdi olarak
kullanılması,
2. Uzun vadeli ıslah yatırımlarının bir üretim yılına düĢen maliyetinin tespiti,
3. Tarım iĢletmelerinde evde ve iĢletmede tüketilen ürün miktarı,
4. ĠĢletmenin ve ailenin müĢterek kullandıkları bazı araç ve gereçlerin yıllık masraflarının
iĢletmeye düĢen miktarının tespitindedir (Karagölge, 2000). Tarım iĢletmelerinde maliyet
hesaplamada ortaya çıkan en önemli sorun; bina, makine, iĢ hayvanı amortismanları ile genel
idare giderlerin üretim Ģubelerine dağıtımındadır. Ġdare masrafların üretim kollarına dağıtılması
aĢağıdaki yollarla yapılabilmektedir; 1. Üretim kolları itibariyle sermayenin aktif sermaye
içindeki payı esas alınarak, 2.Her üretim Ģubesinin iĢletmenin yıllık toplam masrafındaki payı
esas alınarak, 3. ĠĢletmenin gayri safi hasıla değerinde her Ģubenin payını esas alarak ve 4.
ĠĢletmede mevcut üretim kollarının hepsine eĢit dağıtım.
3.2 Maliyet Unsurları
ĠĢletmelerin faaliyete geçebilmesi ve bu faaliyetlerine devam edebilmesi için, maddi ve manevi
çeĢitli bir takım masraflara katlanmaları gerekmektedir. ĠĢletmelerin katlandığı masrafların her
birine Maliyet Masrafları veya Maliyet Unsurları denir. Bitkisel ürünlerin maliyet hesabı basit
ifadesi ile yapılacak masrafa karĢılık, elde edilecek mal veya hizmet değerinin eĢit ve/veya
büyük olmasına yöneliktir. Tarım iĢletmelerinde bitkisel üretim için Tarla Maliyeti, Ambar
maliyeti ve Pazar Maliyeti, hayvansal üretimde ise ĠĢletme Avlusu Maliyeti ve Pazar Maliyeti
9
hesaplanmaktadır. Tarımsal ürün maliyetleri üretimin yapıldığı safhaya göre ön veya yaklaĢık
maliyet ve son veya kati maliyet olarak hesaplanabilmektedir. Ön Maliyet: Üretime baĢlamadan
önce, faaliyetin kâr durumunu anlamak için, takdir yoluyla hesaplanan maliyet masraflarına
göre tahmin edilmektedir. Ön maliyet sistemine, tahmini maliyet ile standart maliyet sistemleri
girmektedir. Ön maliyet sistemlerinde üretim döneminin baĢında, geçmiĢ yıllara iliĢkin
verilerden hareketle maliyetin hangi seviyede teĢekkül edeceği tahmin edilmektedir. Kati
Maliyet hesaplanırken maliyet olarak tahakkuk etmiĢ masraflar dikkate alınmaktadır. SatıĢ
fiyatlarının belirlenmesinde kati maliyetler esas alınmaktadır. Yani, üretim dönemine ait
giderler kaydedilerek üretim dönemi sonunda gerçekleĢen fiili maliyet hesaplanmaktadır. Kati
Maliyet sisteminde sipariĢ maliyet ile safha maliyet sistemleri söz konusudur. Safha maliyet
sistemi, tarımsal faaliyetin özelliklerine daha uygundur. Maliyet hesabında, safha maliyet
sistemi uygulanırken, muhasebe kayıtları esas alınmakta, muhasebe kayıtlarının tutulmadığı
iĢletmelerde ise alternatif maliyet sistemine baĢvurulabilmektedir. Alternatif maliyet sisteminde
üreticinin satın alma ve kiralama yolu ile üretimde kullandığı girdiler satın alma ve kira
bedelleri ile doğrudan maliyet hesabına dâhil edilmekte, iĢletmede kullanılanlar ise satın alım ve
kiralamaya iliĢkin ortalama değerler üzerinden aynı hesaba katılmaktadır.
3.3 Tarım ĠĢletmelerinde Maliyet Masrafları
Tarım iĢletmelerinde maliyeti oluĢturan masraflar esas itibariyle 5 sınıfta incelenmektedir
(ErkuĢ ve Demirci, 1996):
1.Arazi kirası; Üretimde kullanılan arazi ister mülk yani giriĢimcinin malı isterse kiraya
tutulmuĢ olsun, kira bedeli masraf unsuru olarak kabul edilir. Arazi mülk ise eĢdeğeri bir
arazinin kirası esas alınıp kiranın ne olacağı belirlenir. Hayvancılıkta ise ahır, ağıl ve kümes
kirası dikkate alınmaktadır.
2.ĠĢçilik Masrafı; Bu masraf grubuna;
2.1. MüteĢebbisin ve aile fertlerinin tarım iĢletmesinde çalıĢmalarının karĢılığı ücret
belirlenirken, aynı iĢin yabancı iĢçiye yaptırıldığında ödenecek ücret kadar bir kıymet esas
alınmaktadır.
2.2. Yabancı iĢçilere ödenen ayni ve nakdi ücretler dâhil edilir.
3.Cari masraflar; Bu masraf grubuna
1. Çiftlik ve kimyevi gübreler,
2. Tohumluk,
3. Hayvan yemleri,
4. Tarımsal mücadele ilaçları,
5. Akaryakıt,
masraflar dâhil edilmektedir.
6. Aydınlatma,
7. Isıtma,
8. Sulama masrafları,
9. Alet-makine, bina bakımı,
10. ĠĢletmeye ait vergiler ve diğer benzeri
10
4. Amortismanlar; ĠĢletme varlıklarından bir yıldan fazla kullanılan, yıpranma, aĢınmaya maruz
kalan, değeri belli bir bedelin üzerinde olanların yıpranma aĢınma suretiyle değerinde meydana
gelen azalmaya karĢılık hesaplanan masraflardır.
5. Faiz; Maliyeti hesaplanacak ürünün üretiminde kullanılan sermaye için normal faiz haddine
göre faiz hesaplanmaktadır. Sermayenin üretimde kullanıldığı süre için faiz getirisinin maliyet
unsuru olarak dikkate alınmasının sebebi tarımsal üretim faaliyetinde karĢılaĢılan doğal ve
ekonomik risk olarak kabul edilmektedir. Ayrıca, üretimde kullanılan sermayenin fırsat maliyeti
ile ilgilidir. Burada alternatif faaliyetlerde kullanılabilecek sermayenin getirisi fırsat maliyeti
olmaktadır.
Maliyet hesabındaki arazi kirası, iĢçilik masrafı, cari masraflar, amortisman ve faiz
sınıflandırması yanında Maliyet Masrafları ekonomik karakterine göre iki Ģekilde
sınıflandırılmaktadır;
1. Sabit Masraflar; Sabit sermayenin korunması, üretime hazır hale getirilmesi, yenilenmesi
amacıyla üretim hacmine bağlı olmadan yapılan harcamalardır. Bunlar;
1.1. Gerçek Sabit masraflar; Sabit masraflardan bir fiil ödeme yapılanları içermektedir.
Amortisman, sigorta, kira, faiz, periyodik bakım-onarım giderleri, vergiler, borçlar, daimi iĢçi
giderleri.
1.2. Ġtibari Sabit Masraflar; ĠĢletmenin bir fiil ödeme yapmadığı, fakat yapıldığını varsaydığı
sabit masraflardır. Ġtibari masraflar, iĢletmede öz kaynakların karĢılığı olarak yapıldığı
varsayılan masraflardır. Öz sermaye için hesaplanan faiz, mülk arazinin kira bedeli, aile iĢgücü
için ücret itibari sabit masraflardır. Mali analizlerde itibari masrafların da dikkate alınması
gerekmektedir.
Bitkisel ve hayvansal üretimde sabit masraflar: daimi iĢçi ve memur masrafları, bina, tesis vb.
varlıkların tamir ve bakımı, amortismanlar, kira, faiz, vergi, bina ve tesislerin sigortası, iĢ
hayvanları yaĢam payı masrafları, genel idare masraflar ve diğerlerinden oluĢmaktadır.
2. DeğiĢir Masraflar; Üretim hacmine bağlı olan masraflardır. Bunlar; üretimde kullanılan her
türlü hammadde ve yardımcı madde için yapılan harcamalar, ısınma, aydınlanma giderleri,
periyodik bakım onarım giderleri, geçici yabancı iĢçilere yapılan ödemeler, kiralanıp kullanılan
alet-makinenin kira bedeli, aĢı, ilaç vb. masraflardır.
11
Çizelge 3.1 Bitkisel ve hayvansal üretimde değiĢir masraflar
Bitkisel Üretim
Tohum
Gübre
Tarımsal mücadele ilacı
Benzin, mazot, yağ ve tamir - bakım
Geçici iĢçilik
Makine kirası
Su ücreti
Ürün sigortası
Pazarlama masrafı
Döner sermaye faizi
Hayvansal üretim
Sürü yenileme masrafı
ĠĢletmeden kullanılan kesif yem ile dıĢarıdan satın
alınan kesif ve kaba yem masrafı
Daimi olmayan çoban ücreti
Veteriner - ilaç masrafı
AĢım ücreti
Hayvan Sigortası
Pazarlama masrafı
Diğer masraflar (kırkım, tuz, yular)
Döner sermaye faizi
ĠĢletmede sabit sermaye unsurlarının yıllık kullanımı amortisman eĢiğini geçiyorsa
amortismanlarda değiĢir masraflara dönüĢür. Maliyet masrafları üretim faaliyetlerine
dağıtılabilirliklerine göre de ikiye ayrılmaktadır:
1. Dolaysız masraflar; Bir üretim faaliyeti ile doğrudan ilgili olan masraflardır.
2. Dolaylı masraflar; ĠĢletmenin tümünü ya da birkaç üretim faaliyetinin yer aldığı üretim
Ģubelerini ilgilendirmektedir. Dolaylı masraflar masraf yerleri itibariyle aĢağıdaki gibi
sınıflandırılabilmektedir;
I. Yardımcı masraf yerleri
1. Elektrik üretimi masrafları
2. Atölye masrafları
3. ĠĢ vasıtaları masrafları
4. Su temini masrafları
II. Ön veya yan masraf yerleri
1. Ġdare masrafları
2. Sosyal hizmetlere iliĢkin masraflar
3. Malzeme ambarı masrafları
Maliyet masraflarının diğer bir sınıflandırması ise cins ve mahiyetlerine göre; personel
masrafları (Memurlar, Müstahdemler, ĠĢçiler), materyal masrafları (Hammadde (tohum, fide,
fidan) Malzeme (yem, gübre, yakıt), harice yaptırılan iĢlerin masrafları (Su elektrik, kira,
nakliye, sigorta), kapital masrafları (Amortisman, Faiz), toplum masrafları (Aidatlar, Vergiler)
Ģeklinde yapılmaktadır.
12
Masrafları iĢletme masrafları ve üretim masrafları olarak ayırmak da mümkündür. ĠĢletme
masrafları; iĢçilik masrafları, cari masraflar, envanter kıymetindeki eksilmeler ve
amortismanlardır. Üretim masrafları = ĠĢletme Masrafları + Ġtibari Masraflar (Öz sermaye faizi,
aile iĢgücü ücret karĢılığı, mülk arazinin kirası)
Bu genel açıklamalardan sonra tek yıllık ve çok yıllık ürünlerin maliyet hesabında dikkat
edilmesi gereken unsurlardan söz etmek mümkündür. Tarla ürünlerinden tek yıllık olanların
maliyetini hesaplamak çok yıllık olanlara göre kolaydır. Aynı Ģekilde tarla ürünlerinin
maliyetlerini hesaplamak hayvansal ürün maliyetlerini hesaplamaktan daha kolaydır.
Örneğin, tarla ürünlerinden buğday maliyetinin hesabı dikkate alındığın, maliyet unsurları;
1. Tarla kirası
2. Gübreleme
3. Tohum
4. Sürüm (ilk sürüm, ikileme, üçleme, taban, sürgü, tırmıklama)
5. Bakım (ot temizleme, sulama, koruma veya bekçi, mücadele)
6. Hasat-Harman.
Tarla Maliyeti = 1+2+3+4+5+6
Ambar maliyeti = Tarla Maliyeti + Çuvallama, ambara taĢıma masrafı
Pazar Maliyeti = Ambar Maliyeti + Pazara nakliye masrafı
Burada her üç safhada tespit edilmiĢ masraflara genel masrafların (sigorta, faiz vb.) ilave
edilmesi gerekir. Ancak, faizi maliyet unsuruna katmayan ekonomistler de vardır. Maliyetin
hesabı dinamik bir toplumda yapılıyorsa faiz tabiri yerine riskin karĢılığı deyimi
kullanılmaktadır.
Hayvansal üretimde Maliyet Hesabı için masraflar genel olarak 9 gruba ayrılmaktadır:
1. Amortisman masrafları; Uzun ömürlü sermaye unsurlarından aĢınma, yıpranma ve
yaĢlanmadan dolayı meydana gelen kıymet eksiliĢlerine amortisman, yıllara düĢen amortisman
miktarına ise amortisman payı denir. Besicilik yapılan bir iĢletmede, belirli sürelerle elde tutulan
besi hayvanları için, amortisman hesaplanmaz. Canlı demirbaĢın amortismana tabi olabilmesi
için, bir yıldan daha fazla süreyle üretime katılan sabit sermaye özelliğine sahip olması gerekir.
Amortisman hesabında; hayvanın kıymeti (Ergin çağa ulaĢtığı yaĢtaki), tabii ömrü ve ekonomik
ömrü, yem fiyatları ile hayvansal ürün fiyatlarının oranı (amortisman yöntemi), hayvanın,
üretici sermaye olarak değeri ile kasaplık olarak değeri dikkate alınmaktadır. Hayvanların
amortisman hesabında iki yolun kullanılması önerilmektedir: a)Yıllık yeniden değerleme
13
yöntemi; Bu yöntemde, sürüden hareketle, sene baĢı ve sene sonu kıymetleri ve yıl içindeki
hayvan kıymet hareketleri dikkate alınarak, kıymet azalıĢlarının amortisman olarak
değerlendirilmesi esas alınmaktadır. ġayet bir kıymet artıĢı olmuĢsa bu prodüktif demirbaĢ artıĢı
olarak gelire dahil edilir. Özetle; Kıymet DeğiĢmesi = (Sene sonu sürü kıymeti + Satılan
hayvanların değeri) - (Sene baĢı sürü kıymeti + Satın alınan hayvanların kıymeti) Ģeklinde
belirlenmektedir. B) Maliyet hesabında kullanabilecek ikinci amortisman yöntemi ise iĢ
hayvanlarında olduğu gibi, uzun ömürlü diğer sermaye gruplarında uygulanan amortisman
yöntemlerinden birisidir. Bu durumda genellikle doğru hat yöntemi uygulanmaktadır. Özellikle
ahır ve sürü mevcudu yetiĢkin hayvanlardan oluĢmuĢsa bu yöntemin uygulanması daha
uygundur. Bu durumda amortisman, hayvanın verime baĢladığı yaĢtaki kıymeti ile tahmin
edilen kasaplık kıymeti arasındaki farkın ekonomik ömre bölünmesi yoluyla bulunmaktadır.
2. Yem ve diğer materyal masrafları; Bir üretim dönemi veya bir yıl içerisinde satın alınan kaba
yem, kesif yem, tuz, yataklık vb. maddeler, hayvancılık faaliyetlerinin önemli masraf
unsurlarıdır. Bunun yanında, iĢletmede üretilen ve hayvancılık üretim faaliyetinde kullanılan
kaba ve kesif yem, yataklık gibi ürün değerleri de masraf olarak dikkate alınır. Bu durumda,
ürün fiyatı olarak, pazar fiyatı yerine çiftlik fiyatlarının kullanılması önerilmektedir. Ancak bazı
yemlerin, örneğin, silaj gibi, pazar fiyatlarının tespiti kolay olmadığı için transformasyon fiyatı
kriteri uygulanabilmektedir.
3. Çayır-mer‘a masrafları; Çiftçilere ait çayır ve suni Mer‘a arazileri için masraflar, bitkisel
üretimde arazi masrafları gibi değerlendirilir. ġayet çayır - Mer'a arazisi kiralanmıĢsa nakit kira
bedeli masrafları kaydedilir. Mer'a iĢletmenin kendi malı ise faiz, vergi, arazi ıslahı sermayesi
faizi, amortisman, bakım masrafları, gübreleme vb. üretimle ilgili tüm masrafların dikkate
alınması gerekir.
4. Bina masrafları; Hayvansal üretim faaliyetlerinde bina masrafları bitkisel üretim faaliyetine
göre daha fazla önem arz etmektedir. ġayet binalar kiralanmıĢsa, kira bedeli bina masrafları
olarak dikkate alınmaktadır. Binalar iĢletmecinin kendi malı ise amortisman, tamir-bakım, vergi,
sigorta ve bina kıymetlerinin faizi, binaların toplam masrafını teĢkil etmektedir. Amortisman
hesabında genellikle doğru hat yöntemi kullanılmaktadır. Bu yöntem kullanıldığı zaman, sabit
kıymetlerin ömrü boyunca ortalama yatırım miktarı, o sabit kıymetin maliyetinin yarısına eĢit
olmaktadır. Bu nedenle amortismana tabi demirbaĢın faizi hesaplanırken, demirbaĢ
kıymetlerinin yarısının dikkate alınması önerilmektedir (Aksöz, 1973; Bülbül, 1981).
5. Makine ve ekipman masrafları; Makine ve ekipmanlar kiralanmıĢsa, bunların kira bedeli
maliyet masraflarına dahil edilir. Ancak, genellikle, makine ve ekipmanlar iĢletmenin kendi
malı ise bunlara ait amortisman, tamir-bakım, vergi ve hesaplanacak faiz gideri, makine ve
ekipman masraflarını oluĢturmaktadır. Makine ve ekipman sermayesi için faiz hesaplanırken,
bina sermayesinde olduğu gibi, bunlarda da doğru hat amortisman yöntemi uygulandığından,
demirbaĢ kıymetinin yarısı üzerinden faiz hesabı yapılması gerekmektedir.
14
6. ĠĢgücü masrafları; ĠĢgücü masrafları hesaplanırken dikkat edilmesi gereken hususlar: a) Her
Ģeyden önce, üretim faaliyetinde kullanılan, daimi ve geçici iĢçilere ödenen ücretler, iĢgücü
masraflarına dahil edilir. Burada iĢgücünün tamamının maliyet hesabı yapılan üretim
faaliyetinde çalıĢıp çalıĢmadığına dikkat edilmelidir. Diğer yandan, bu iĢçilere ödenen nakdi
ücret yanında, ücret olarak verilen ayni değerler de iĢçi ücretlerine eklenmelidir. b) ĠĢgücü
masraflarına dahil edilmesi gereken diğer bir unsur da ücret ödenmeyen aile iĢgücünün ücret
karĢılığıdır. Bu amaçla özel olarak hayvancılık faaliyetinde çalıĢan aile fertleri belirlenmelidir.
Buna göre, aile iĢgücünün faaliyet kolunda çalıĢtığı süre dikkate alınarak, bölgede aynı iĢi yapan
ücretli iĢçiler için uygulanan ortalama tarımsal iĢgücü ücretlerinden hareketle, aile iĢgücü ücret
karĢılığı hesaplanarak maliyet masraflarına ilave edilir.
7. Faiz; Burada faizden, sadece borç faizlerinin anlaĢılmaması gerekmektedir. ĠĢletme ister
borçlu, ister borçsuz olsun, hesaplanacak faizler, maliyet hesabında dikkate alınmalıdır.
Buradaki faiz, genellikle, üretime ayrılan sermayenin risk karĢılığı olarak kabul edilmektedir.
Ayrıca faiz, sermayenin kullanım hakkının devredilmesi karĢılığı veya fiyatı olarak da
düĢünülmektedir (Bülbül, 1981). Bu nedenle faizin, kullanılan sermayenin fırsat maliyeti olarak
masraflara ilavesinin gerekli olduğu belirtilmektedir. Faiz hesabı açısından, sermaye unsurlarını
iki gruba ayırmakta yarar vardır: Birincisi, amortismana tabi sabit sermaye unsurları olup,
ikincisi ise döner sermaye özelliğine sahip girdiler için yapılan cari masraflardır. Genellikle
sabit sermaye için uygulanacak faiz oranı, döner sermaye harcamaları için uygulanacak faiz
oranlarından daha düĢüktür.
8. Genel idare masrafları; ĠĢletmenin sevk ve idaresi, sosyal hizmetler ile iĢletmenin tüm üretim
faaliyetlerini ilgilendiren diğer hizmetleri için yapılan masraflar genel idare masraflarını
oluĢturmaktadır.
9. Diğer masraflar; Veteriner, ilaç, çoban ücreti, aĢım ücreti, nakliye vb. masraf kalemleri diğer
masraflar baĢlığı altında toplanabilir. Bunlardan önemli paya sahip olanların ayrı baĢlıklar
altında maliyetlere dahil edilmeleri daha uygundur.
Bir tarım iĢletmesinde birden fazla maliyet kolunun bulunduğu düĢünülürse, bütün faaliyet
kollarının müĢtereken yararlandığı bina, ekipman, iĢ hayvanlarına ait masraflar, genel idare
masrafları vb. müĢterek masrafların üretim kollarına dağıtımı önemli bir konudur. Bu konuda
kullanılabilecek yöntemler:
1. ĠĢletmelerde faaliyet kollarına ait sermayenin toplam aktif sermaye içindeki payına göre bir
dağıtım izlenebilir (Açıl ve Demirci, 1984).
2. Faaliyet kollarının, adı geçen ekipman ve hizmetlerden yararlanma durumları dikkate alınarak
bir dağıtım yapılabilir. Bu yöntem en çok kullanılan objektif yöntemlerden birisidir. Örneğin,
aynı ekipmanı kullanan faaliyet kollarına, bu ekipman masrafları, faaliyet kollarının ekipmanı
kullandıkları süre dikkate alınarak yüklenebilir.
15
3. Ödeme kabiliyeti yöntemi: Bu yönteme göre, masraf dağıtımında, en yüksek gelire sahip olan
faaliyet kolunun müĢterek masraflardan en büyük payı alması gerektiği görüĢünden hareket
edilir. Dağıtıma esas olarak da genellikle Gayri Safi Üretim Değeri (GSÜD) kullanılmaktadır.
4. Genel idare masraflarının üretim kollarına yüklenmesinde üretim faaliyetlerinin
masraflarının, toplam masraf içindeki payları gibi emsaller de kullanılmaktadır.
3.4 Maliyet Masraflarının ĠĢletme
Sağlayabilecek Bir Sınıflandırması
Analizinde
ve
Planlamada
Kolaylık
ĠĢletmelerin yıllık faaliyet sonuçları (ĠĢletme Analizi) belirlenirken gelir ve gider
karĢılaĢtırılmaktadır. Tarım iĢletmeleri için maliyet unsurlarının; 1. Arazi kirası, 2. ĠĢçilik
Masrafı, 3. Cari masraflar, 4. Amortismanlar ve 5. Faiz olarak sınıflandırıldığı dikkate
alındığında, iĢçilik masrafları ve sermayenin (cari masraflar) her birinin ayrıca ikiĢer alt grupta
incelenmesi durumunda Masraf kalemlerini;
1. ĠĢletmecilik, 2. Aile iĢgücü, 3. DıĢarıdan temin edilen iĢgücü, 4. Diğer girdiler (cari),
5.Envanter değer azalıĢları ve amortisman, 6. Yabancı sermaye faizi, 7. Öz sermaye faizi olarak
7 gruba ayrılmak mümkündür.
ĠĢletmenin Gelir ise Brüt Üretim Değerine BÜD (bitkisel üretim + hayvansal üretim + bitkisel
ve hayvansal üretimde büyümeye ve çoğalmaya bağlı envanter artıĢları) iĢletme dıĢı tarımsal
gelir ve ikametgah kira bedelleri ilavesiyle Gayri Safi Hasıla (GSH) olarak hesaplanmaktadır
(GSH =BÜD + iĢletme dıĢı tarımsal gelir + Ġkametgah kira bedelleri).
Gelir (GSH)-Gider (Üretim Masrafları) karĢılaĢtırmasında; masraflar için yukarıda açıklanan
yeni sınıflandırmada 7 kalemde belirtilen girdilerin tamamının veya bir kısmının masraf kabul
edilmesine göre iĢletme baĢarısı belirlenebilir. Burada masraf unsurlarının tamamının ve/veya
bir kısmının dikkate alınması durumlarına göre aĢağıdaki ekonomik göstergeler veya üretim
faktörleri itibariyle hesaplamalar yapılabilmektedir;
— ĠĢletmenin kâr veya safi karını belirlemek için masraf unsurlarının tamamı (7 kalem) dikkate
alınmaktadır. Yani, GSH‘ dan-(1+2+3+4+5+6+7) masraf unsurlarının tamamı çıkarılmaktadır.
Burada masraf unsurlarından bir fiil ödeme yapılanlar dikkate alınırsa, müteĢebbisin ödeme
yapmadan gerçekleĢtirdiği getiri yani MüteĢebbis Karı belirlenmektedir. MüteĢebbis Karı;
çiftçinin dinamizminin, katlandığı risklerin ve mevcut ekonomik düzende yaptığı tarımsal
faaliyetin karĢılığı olmaktadır. GSH‘ dan Gerçek ve Ġtibari Masraflar çıkarılmakta ve alternatif
getiriler dikkate alınarak müteĢebbis faktörünün kullanımı hakkında yorum yapılabilmektedir.
ĠĢletme Karı veya Safi Kar = (GSH-ÜM). Üretim masrafları olarak 7 masraf unsurunun tamamı
yapılsın veya yapılmasın dikkate alınmaktadır.
16
— ĠĢletmede kullanılan sermayenin (aktif) getiri için Saf Hasıla hesaplanmaktadır. Aktif
sermayenin alternatif maliyeti sıfır kabul edilerek, aktif sermayenin getirisi belirlenmektedir.
Bunun için GSH‘ dan aktif sermayenin faiz karĢılığı hariç hesaplanan masraflar (1+2+3+4+5)
çıkarılmaktadır. Dolayısıyla iĢletmede kullanılan sermayenin sağladığı gelir belirlenmeye
çalıĢılırken Saf Hasıla (SH) hesaplanmaktadır. SH'nın aktif sermayeye oranı ise sermayenin %
kaç faiz getirdiğini göstermektedir. ġayet incelenen iĢletmede SH'nın aktif sermayeye oranı
veya faiz getirisi normal faiz oranının yarısından fazla ise tarımsal faaliyetin kârlı olduğu
söylenebilir. Çünkü tarım iĢletmelerinde aktif sermayenin yarısından fazlasını alternatif maliyeti
düĢük olan sabit sermaye unsurları oluĢturmaktadır. Sabit sermaye unsurlarının aktif
içerisindeki payına bakarak normal faiz uygulamasının hangi oranda (1/2, 1/4, vb) ölçüt
alınabileceğine karar vermek mümkündür. O halde öncelikle sabit sermaye unsurlarının
aktifteki payı dikkate alınarak normal faiz oranının hangi oranda dikkate alınabileceğine karar
vermek gerekir. Örneğin, aktif içerisinde sabit sermaye unsurları %75 ise normal faiz oranının
1/4'ü kriter alınabilir. Bu durumda SH'nın aktif sermayeye oranı normal faiz oranının 1/4'ünden
az ise sermayenin tarımsal faaliyette kullanılmasıyla bir kayıp sözkonusu olmaktadır. Yani,
tarımsal faaliyetin yapılmaması, sermayenin faiz getirisine yatırılması ekonomik olmaktadır.
— Çiftçi ailenin iĢçilik, iĢletmecilik ve öz sermayesi karĢılığında elde ettiği geliri belirlemek
amacıyla gelir-gider karĢılaĢtırması yapılarak Tarımsal Gelir (TG) hesaplanmaktadır. Yani,
çiftçi ve ailesinin iĢletmede çalıĢmasının ve öz sermayesini tarımsal faaliyette kullanmasının
getirisi nedir? Bunun için, çiftçi ailenin iĢçilik, iĢletmecilik ve öz sermayeleri karĢılığı masraf
dikkate alınmamakta, GSH'dan diğer masraflar (3+4+5+6) çıkarılmaktadır. Bulunan sonuç
(TG), aile ihtiyacının karĢılanması, iĢletmenin geliĢtirilmesini sağlamak amacıyla yapılacak
harcamalar ve tasarruf edilecek miktardır. ĠĢletme dıĢından kullandırılan yabancı iĢgücü ve
yabancı sermayenin (borç faizi ve kiracılık ortakçılık bedeli) masraf olarak dikkate alınmaması
durumunda sağlanan gelir (TG) dıĢarıdan kullandırılan faktörlerin getirisi olmaktadır.
Dolayısıyla TG, iĢletmede dıĢarıdan iĢgücü ve yabancı sermaye kullanımının ekonomik olup
olmadığı hakkında fikir vermektedir.
— Öz sermaye karĢılığında iĢletmeden sağlanan gelir için Öz Sermaye Rantı (ÖSR)
hesaplanmaktadır; ÖSR = GSH - (1+2+3+4+5+6 numaralı masraf unsurları). Öz sermayenin
faizi masraflarda gösterilmediği durumda gelir-gider farkı, öz sermayenin getirisini vermektedir.
— Çiftçi ailenin bedenen ve fikren çalıĢmasının karĢılığında iĢletmeden sağlanan gelir için ĠĢ
Kazancı (ĠK) hesaplanmaktadır. ĠK = GSH-(3+4+5+6+7 numaralı masraf unsurları). ĠĢletmede
çalıĢan EĠG'ne oranı çiftçi ailenin ücretini vermektedir. Çiftçi ailenin iĢletmecilik ve iĢçiliğinin
masraflarda yer almadığı durumdaki gelir-gider farkı, ĠK olmaktadır. ĠK, aile fertlerinin iĢletme
dıĢında çalıĢmaları durumunda sağlayacakları gelirle mukayese edilerek çiftçi ailenin iĢletmede
çalıĢmalarının ekonomik olup olmadığı konusunda fikir edinmek mümkündür.
— ĠĢletmecilik ve öz sermaye karĢılığı iĢletmeden sağlanan gelirin belirlenmesinde Net Çiftlik
Geliri-NÇG veya MüteĢebbis Geliri (MG) hesaplanmaktadır. NÇG veya MG = GSH'dan-
17
(2+3+4+5+6 numaralı masraf unsurları). ĠĢletme baĢına düĢen miktarı dikkate alınmaktadır.
ĠĢletmecinin öz sermayesinin faiz karĢılığı ve iĢletmeciliğinin masraflarda yer almadığı gelir gider farkı NÇG baĢka bir ifadeyle müteĢebbis geliri olmaktadır.
— ĠĢletmecilik karĢılığında iĢletmeden sağlanan gelir için ĠĢletmecilik geliri (ĠG)
hesaplanmaktadır. ĠG = GSH - (2+3+4+5+6+7 numaralı masraf unsurları. Çiftçinin
iĢletmeciliğinin masraflarda yer almadığı gelir-gider farkı, ĠG olmaktadır. ĠĢletmecilik geliri ile
iĢletmecinin iĢletme dıĢından sağlayacağı gelir mukayese edilerek iĢletmecinin iĢletmede tarım
iĢletmesinde çalıĢmasının ekonomik olup olmadığı hakkında karar vermek mümkündür.
Özetle bir iĢletmede Masraf kalemlerini 7 gruba ayırarak, Arazi, Sermaye, ĠĢgücü ve
MüteĢebbislik faktörlerinin ve iĢletmenin yıllık faaliyet sonuçlarının karlılığının belirlenmesi
mümkün olmaktadır. Burada önemli olan GSH ve (1+2+3+4+5+6+7) masraf unsurlarının
karĢılığını doğru ve pratik belirleyebilmektir.
Bunun için;
1. GSH; yetiĢtirilen tarla bitkilerinin dekara üretim değeri üretim alanıyla çarpılmak suretiyle,
hayvancılıkta ise ÜB (inek) ve ÜB (koyun) değerlerinin üretim birimi olarak hayvan varlığı ile
çarpılması sonucunda belirlenebilir. Tarla bitkilerinin dekara geliri ise dekara ana ve yan ürün
üretiminin fiyatlarıyla çarpılması Ģeklinde belirlenmektedir. Meyve ağaçları var ise nebat
sermayesindeki artıĢların da GSH'ya ilave edilmesi gerekir. Aynı Ģekilde iĢletmede yer verilen
tali faaliyetlerden sağlanan gelirde GSH'ya dahil edilmelidir. Ġkametgâh kira bedeli katılmalı
mıdır? Analizlerde bina sermayesinin fırsat maliyeti olarak faiz dikkate alınırsa, GSH‘da
ikametgâh kira bedelleri gösterilebilir.
2. Masraf unsurlarının karĢılıklarının belirlenmesi; (1+2+3+4+5+6+7) = 1.ĠĢletmecilik, 2. Aile
iĢgücü, 3. DıĢarıdan temin edilen iĢgücü, 4.Diğer gidiler (cari) 5. Envanter azalıĢları ve
amortisman, 6. Yabancı sermayenin faizi (borç ve kira ve ortağa tutulan arazi kıymeti), 7. Öz
sermayenin faizi aĢağıdaki gibi belirlenebilir;
- ĠĢletmecilik (müteĢebbis), aile iĢgücü ve iĢletme dıĢından temin edilen iĢgücü; her bir
faaliyetin birim iĢgücü ihtiyacı, miktarı ve günlük yevmiye çarpılarak bulunur. Bulunan değer
içerisinde çiftçinin iĢçiliği ile dıĢarıdan çalıĢtırılanların ücreti de vardır. Bu durumda toplam
iĢgücü ihtiyacından dıĢarıdan çalıĢtırılanların çalıĢtığı süre çıkarılır. Geriye kalan iĢgücü
kullanılabilir iĢgücüne bölünerek bir EĠB‘ ne düĢen iĢgücü bulunur. ĠĢletmecinin iĢçilik ve
iĢletmecilik karĢılığı bir EĠB‘ ne düĢen iĢgücü dikkate alınarak belirlenebilir.
- Diğer girdiler; üretimde kullanılan materyal masraflarını oluĢturmaktadır. Bitkisel
üretimde tohum, gübre, ilaç, su, alet-ekipmanın tamir-bakım masrafı, yakıt, yağ, filtre (veya
makine kira bedeli) gibi girdiler masraf unsurlarını oluĢtururken, hayvansal üretimde yem,
veteriner, aĢı-ilaç, tuz, kaĢağı, nal, su (ücretli ise katılır aksi halde ekonomik mal olmaz) gibi
girdiler cari masrafları oluĢturmaktadır.
18
- Envanter azalıĢları ve amortismanlar; üretim döneminde özellikle hayvansal üretimde
ölüm, hırsızlık vb. sebeplerle ortaya çıkan kayıplar envanter azalıĢı olarak masraflarda
gösterilmektedir. Üretimde bir üretim döneminden daha fazla kullanılan, yıpranma ve aĢınmaya
maruz kalan ve değeri belli bir bedelin üzerindeki alet-ekipman, hayvan, arazi ıslahı gibi
unsurlar için yıllık yıpranma karĢılığı olarak amortisman alınmaktadır.
- Yabancı sermaye faizi; borçlar için gerçekte ödenen faiz oranı, kiracılık ve ortakçılıkla
iĢletilen araziler için ödenen kiracılık ve ortakçılık payı dikkate alınmalıdır.
- Öz sermaye; aktif sermayeden yabancı sermaye çıkarılarak belirlenir. Aktif sermayede
sabit unsurların aldığı pay dikkate alınarak (yukarıda açıklandığı gibi) öz sermayeye
uygulanacak yıllık normal faiz oranı belirlenir.
Gerek gelir ve gerekse gider belirlenirken ara ürünler için iki Ģekilde hesaplama mümkündür.
Ya ara ürün gelir ve gider gösterilmez, ya da ara ürün hem gelir de hem de giderde gösterilir.
1. ĠĢletme Masrafları
2. GSÜD = Bitkisel Üretim Değeri + Hayvansal Üretim Değeri + Prodüktif DemirbaĢ Kıymet
ArtıĢı
3. GSH = GSÜD + ĠĢletme DıĢı Tarımsal Gelir + Konut Kirası
4. SH = GSH - ĠM, SK = GSH - ÜM
5. ÜM = ĠM + Aktif Sermayenin Faiz KarĢılığı
6. Mali Rantabilite = (ĠĢletme Kârı + Öz Sermaye Faizi) / Öz Sermaye x 100
Ekonomik Rantabilite = (ĠĢletme Kârı + Aktif Sermaye Faizi) /Aktif Sermaye x 100
7. TG = SH-(Borç faizleri + Kira) + Aile El Emeği Ücret KarĢılığı)
ĠĢletme mukayeselerinde bu sonuçlardan Saf Hâsılanın; Ha‘a, 100 TL'lık GSH‘ya, 100 TL'lik
ĠM‘na ve Aktif Sermayeye, Tarımsal Gelirin; EĠB, EĠG, Öz Sermaye, Ha. ve Yıla, ĠĢletme
Masraflarının ; EĠB, Ha. ve Aktif Sermayeye ve Gayrisaf Hasılanın; 100 TL‘lik ĠM, EĠG, Ha.,
Aktif Sermaye ve 100 TL'lik ĠM'na oranları kullanılmaktadır.
Maliyet masraflarının iĢletme analizinde kolaylık sağlayacak Ģekilde diyagramla açıklanması
ġekil 3.1'de verilmiĢtir.
ġekil 3.1. Tarım ĠĢletmelerinde Masraf Unsurları
ĠĢletmecilik
(a)
Aile
iĢgücü
(b)
Yabancı
iĢgücü
(c)
Cari girdiler
(tohum, gübre,
yem)
(d)
19
Envanter
azalıĢları ve
amortismanlar
(e)
Yabancı
sermaye faizi
(f)
Öz
sermaye
faizi (g)
Tarım iĢletmelerinde yıllık faaliyet sonuçlarının analizi (Gelir - Gider)
Gelir olarak GSH alınırken, giderler masraf unsurlarının oluĢturduğu masraflardır. ġayet tüm
masraf unsurlarının oluĢturduğu masraflar gider olarak alınırsa gelir - gider farkı KAR veya
SAFĠ KAR olmaktadır. Masraflar arasında bazı masraf unsurlarının yer almaması durumlarına
göre gelir - gider farkı ÖSR, SH, ĠG, ĠK ve TG Ģekillerindedir (ġekil 3.2).
4. ARAġTIRMA SONUÇLARI
4.1 Konya Ġli Ġlçeleri Ġtibariyle YetiĢtirilen Tarla Bitkileri
Konya ili ilçelerinde yetiĢtirilen tarım ürünleri Çiftçi Kayıt Sisteminin 2005 yılı verileri dikkate
alınarak tespit edilmiĢtir (Çizelge 4.1- 4.30).
Çizelge 4.1 Konya ili Ahırlı ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Nohut
Elma
Toplam
Ekim alanı (hektar)
3.000
1.300
70
150
450
4.970
3%
2%
9%
26%
Buğday
Toplam ekili alandaki payı (%)
60,36
26,16
1,41
3,02
9,05
100,00
60%
Arpa
Ş. Pancarı
ġekil 4.1 Konya ili Ahırlı ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
20
Nohut
Elma
ġekil 4.2. Tarım iĢletmelerinde yıllık faaliyet sonuçlarının analizi (Gelir - Gider)
GSH (Gayrisafi Hasıla)  ÜM (üretim masrafları) = KAR (ĠĢletme Kârı ve/veya MüteĢebbis Kârı)
Bitkisel
üretim
değeri
(1)
GSH -
GSH -
Hayvansal
üretim
değeri
(2)
Üretime
bağlı
envanter
artıĢları
(3)
ĠĢletmecilik
(a)
ĠĢletmecilik
(a)
Ġkametgâh
kira
bedeli
(4)
Aile
iĢgücü
(b)
Aile
iĢgücü
(b)
ĠĢletme
dıĢı
tarımsal
gelir
(5)
Yabancı
iĢgücü
(c)
_
ĠĢletmecilik
(a)
Cari girdiler (tohum,
gübre, yem ...)
(d)
Yabancı
iĢgücü
(c)
Aile
iĢgücü
(b)
Yabancı
iĢgücü
(c)
Envanter azalıĢları ve
amortismanlar
(e)
gübre, yem ...)
(d)
21
Cari girdiler
(tohum,
gübre ...) (d)
Envanter
azalıĢları ve
amortismanlar
(e)
Yabancı sermaye
faizi
(f)
amortismanlar
(e)
Yabancı
sermaye
faizi (f)
Öz
sermaye
faizi (g)
= ÖSR (Öz Sermaye Rantı)
= SH (Saf Hasıla)
= KAR
ġekil 4.2. (Devam). Tarım iĢletmelerinde yıllık faaliyet sonuçlarının analizi (Gelir - Gider)
GSH -
Aile
iĢgücü
(b)
Yabancı
iĢgücü
(c)
Cari girdiler
(tohum, gübre ...)
(d)
GSH -
Aile
iĢgücü
(b)
Yabancı
iĢgücü
(c)
gübre ...)
(d)
GSH -
Yabancı iĢgücü
(c)
GSH -
amortismanlar
(e)
amortismanlar
(e)
Cari girdiler
(tohum, gübre, yem ...)
(d)
Yabancı iĢgücü
Cari girdiler
(c)
(tohum, gübre, yem ...)
amortismanlar
(e)
(d)
Yabancı sermaye
faizi
(f)
Yabancı sermaye
faizi
(f)
Yabancı
sermaye faizi
(f)
amortismanlar
(e)
22
Yabancı sermaye
faizi
(f)
= NÇG (Net Çiftlik Geliri=Müt. Gel.)
Öz sermaye
faizi
(g)
Öz sermaye faizi
(g)
= ĠG (ĠĢletmecilik Geliri)
= ĠK (ĠĢ Kazancı)
= TG (Tarımsal Gelir)
Çizelge 4.2 Konya ili Altınekin ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Bezelye
Toplam
50.000
12.100
7.000
2.100
300
600
1.800
600
74.500
67,11
16,24
9,40
2,82
0,40
0,81
2,42
0,81
100,00
Konya Ġli Altınekin ilçesinde yetiĢtirilen baĢlıca tarla ürünleri
1%
3%
9%
2%
1%
16%
68%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
ġekil 4.3 Konya ili Altınekin ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.3 Konya ili Akören ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
Fasulye
Nohut
Yulaf
Tritikale
K. Mercimek
Y. Mercimek
Toplam
7.900
3.500
70
3.200
35
30
20
40
14.795
53,40
23,66
0,47
21,63
0,24
0,20
0,14
0,27
100,00
23
Bezelye
Konya ili Aköre n ilçe sinde ye tiĢtirile n baĢlıca tarla ürünle ri
22%
54%
24%
Buğday
Arpa
Fasulye
Nohut
Yulaf
Tritikale
K. Mercimek
ġekil 4.4 Konya ili Akören ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.4 Konya ili AkĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Soğan
Fasulye(taze)
Y. Mercimek
Domates
Patlıcan
Hıyar
Erik
Kiraz
ViĢne
Çilek
Toplam
11.365
8.290
1.976
689
1.606
272
770
92
180
10
226
98
146
139
787
1.183
115
27.944
40,67
29,67
7,07
2,47
5,75
0,97
2,76
0,33
0,64
0,04
0,81
0,35
0,52
0,50
2,82
4,23
0,41
100,00
24
Y. Mercimek
Konya ili AkĢehir ilçesinde yetiĢtirilen baĢlıca tarla ürünleri
3%
3% 4%
6%
41%
7%
30%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Soğan
Fasulye(taze)
Y. Mercimek
Domates
Patlıcan
Hıyar
Erik
Kiraz
ViĢne
Çilek
ġekil 4.5 Konya ili AkĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.5 Konya ili BeyĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Marul
Ispanak
K. Mercimek
Turp
Soğan
Fasulye(taze)
Biber
Domates
Hıyar
Toplam
23.700
14.400
1.155
360
13.900
2.500
540
40
110
600
20
55
250
90
498
80
58.298
40,65
24,70
1,98
0,62
23,84
4,29
0,93
0,07
0,19
1,03
0,03
0,09
0,43
0,15
0,85
0,14
100,00
25
Konya ili Be yĢ e hir ilçe s inde ye tiĢ tirile n baĢ lıca tarla
ürünle ri
4%1% 1%
24%
41%
2%
25%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fas ulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Marul
Is panak
K. Mercimek
Turp
Soğan
Fas ulye(taze)
Biber
Domates
Hıyar
ġekil 4.6 Konya ili BeyĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.6 Konya ili Bozkır ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
Fasulye
Nohut
Elma
Y. Mercimek
Erik
Toplam
2.630
190
30
65
1.000
20
60
3.995
65,83
4,76
0,75
1,63
25,03
0,50
1,50
100,00
Konya ili Bozkır ilçe sinde ye tiĢtirile n baĢlıca tarla ürünle ri
1%
2%
24%
2%
1%
65%
5%
Buğday
Arpa
Fasulye
Nohut
Elma
Y. Mercimek
ġekil 4.7 Konya ili Bozkır ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
26
Erik
Çizelge 4.7 Konya ili Cihanbeyli ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Ayçiçeği
K. Mercimek
Y. Mercimek
Kimyon
Toplam
64.750
22.100
7.200
30
10
30
25
200
950
95.295
67,95
23,19
7,56
0,03
0,01
0,03
0,03
0,21
1,00
100,00
Konya ili Cihanbeyli ilçesinnde yetiĢtirilen baĢlıca tarla
ürünleri
8%
1%
23%
68%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Ayçiçeği
K. Mercimek
Y. Mercimek
Kimyon
Nohut
ġekil 4.8 Konya ili Cihanbeyli ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.8 Konya ili Çeltik ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Ayçiçeği
Y. Mercimek
Toplam
20.000
7.000
2.000
50
1.000
650
100
30.800
64,94
22,73
6,49
0,16
3,25
2,11
0,32
100,00
27
2%
3%
Konya ili Çeltik ilçesinde yetiĢtrilen baĢlıca tarım
ürünleri
7%
23%
65%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Ayçiçeği
Y. Mercimek
ġekil 4.9 Konya ili Çeltik ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.9 Konya ili Çumra ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Çavdar
Tritikale
K. Mercimek
Y. Mercimek
Kabak (Çerezlik)
Havuç
Fasulye(taze)
Kavun
Karpuz
Domates
Toplam
55.000
13.000
10.000
4.500
1.500
150
100
70
20
10
5
500
100
100
350
200
200
85.805
28
64,10
15,15
11,65
5,24
1,75
0,17
0,12
0,08
0,02
0,01
0,01
0,58
0,12
0,12
0,41
0,23
0,23
100,00
ġekil 4.10 Konya ili Çumra ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.10 Konya ili Derbent ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Çavdar
K. Mercimek
Toplam
7.050
350
40
400
3.000
70
20
15
10.945
64,41
3,20
0,37
3,65
27,41
0,64
0,18
0,14
100,00
Konya ili Derbent ilçesinde yetiĢtirilen tarım ürünleri
1%
27%
65%
4%
3%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
ġekil 4.11 Konya ili Derbent ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
29
Çavdar
K. Mercimek
Çizelge 4.11 Konya ili Derebucak ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi Ekim alanı (hektar) Toplam ekili alandaki payı (%)
Buğday
2.000
83,33
Arpa
300
12,50
Nohut
100
4,17
Toplam
2.400
100,00
Konya ili Derebucak ilçesinde yetiĢtirilen tarım ürünleri
4%
13%
83%
Buğday
Arpa
Nohut
ġekil 4.12 Konya ili Derebucak ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.12 Konya ili Doğanhisar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Ayçiçeği
Tritikale
Y. Mercimek
Bakla
Barbunya
Domates
ViĢne
Toplam
8.400
2.400
412
710
3.200
190
58
40
460
40
200
653
16.763
30
50,11
14,32
2,46
4,24
19,09
1,13
0,35
0,24
2,74
0,24
1,19
3,90
100,00
Konya ili Doğanhisar ilçesinde yetiĢtirilen baĢlıca tarla
3% 1%
ürünleri
4%
1%
Buğday
19%
Arpa
50%
ġ. Pancarı
Fasulye
14%
4%
Nohut
3%
Ayçiçeği
Tritikale
Y. Mercimek
ġekil 4.13 Konya ili Doğanhisar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.13 Konya ili Emirgazi ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Buğday
16.478
60,75
Arpa
10.172
37,50
ġ. Pancarı
18
0,07
Nohut
22
0,08
Yulaf
24
0,09
Çavdar
410
1,51
Toplam
27.124
100,00
Konya ili Emirgazi ilçes inde yetiĢ tirilen baĢ lıca tarla
ürünleri
2%
38%
60%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Nohut
Yulaf
ġekil 4.14 Konya ili Emirgazi ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
31
Çavdar
Çizelge 4.14 Konya Ġli Ereğli ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Çavdar
Fasulye
Nohut
Yulaf
Tritikale
Kabak (sakız)
Hıyar
Armut
Elma
Havuç
Soğan
Biber
Domates
Kayısı
Kiraz
Toplam
33.540
13.300
2.650
7.995
985
956
186
50
200
400
239
401
350
85
100
3000
225
320
64.982
51,61
20,47
4,08
12,30
1,52
1,47
0,29
0,08
0,31
0,62
0,37
0,62
0,54
0,13
0,15
4,62
0,35
0,49
100,00
ġekil 4.15 Konya Ġli Ereğli ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
32
Çizelge 4.15 Konya ili Güneysınır ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Kavun
Karpuz
Toplam
5.500
5.000
10
150
2.000
120
1.500
200
200
14.680
37,47
34,06
0,07
1,02
13,62
0,82
10,22
1,36
1,36
100,00
Konya ili Güneysınır ilçesinde yetiĢtirilen tarım ürünleri
1%
1%
10%
1%
38%
14%
34%
1%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Yulaf
Ayçiçeği
Kavun
Karpuz
ġekil 4.16 Konya ili Güneysınır ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
33
Nohut
Çizelge 4.16 Konya ili Hadim ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Ekim alanı (hektar) Toplam ekili alandaki payı (%)
Buğday
1.800
41,52
Arpa
150
3,46
Fasulye
10
0,23
Nohut
360
8,30
Çavdar
50
1,15
Kabak (sakız)
60
1,38
Soğan
180
4,15
Sarımsak
45
1,04
Barbunya
20
0,46
Fasulye(taze)
150
3,46
Biber
100
2,31
Patlıcan
80
1,85
Hıyar
95
2,19
Kiraz
1.235
28,49
Toplam
4.335
100,00
Konya ili Hadim ilçesinde yetiĢtirilen baĢlıca tarım ürünleri
29%
43%
2%
2%
4%
2%
3%
1%
1%
1%
9%
3%
Buğday
Arpa
Fasulye
Nohut
Çavdar
Kabak (sakız)
Soğan
Sarmısak
Barbunya
Fasulye(taze)
Biber
Patlıcan
Hıyar
Kiraz
ġekil 4.17 Konya ili Hadim ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
34
Çizelge 4.17 Konya ili Halkapınar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
Nohut
Yulaf
Çavdar
Havuç
Kiraz
Toplam
1.120
1.300
320
60
300
25
320
3.445
32,51
37,74
9,29
1,74
8,71
0,73
9,29
100,00
Konya ili Halkapınar ilçesinde yetiĢtirilen tarım
ürünleri
2%
9%
9% 1%
9%
32%
38%
Buğday
Arpa
Nohut
Yulaf
Çavdar
Havuç
Kiraz
ġekil 4.18 Konya ili Halkapınar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.18 Konya ili Hüyük ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Ayçiçeği
Yulaf
Toplam
6.500
3.050
140
30
150
30
200
10.100
64,36
30,20
1,39
0,30
1,49
0,30
1,98
100,00
35
Konya ili Hüyük ilçesinde yetiĢtirilen tarım ürünleri
2%
2% 2%
30%
64%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
ġekil 4.19 Konya ili Hüyük ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.19 Konya ili Ilgın ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Ekim alanı (hektar) Toplam ekili alandaki payı (%)
Buğday
31.807
43,27
Arpa
23.229
31,60
ġ. Pancarı
2.868
3,90
Fasulye
1.400
1,90
Nohut
5.350
7,28
Yulaf
7.750
10,54
Ayçiçeği
350
0,48
Elma
420
0,57
Fasulye(taze)
80
0,11
Y. Mercimek
210
0,29
Badem
50
0,07
Toplam
73.514
100,00
Konya ili Ilgın ilçesinde yetiĢtirilen baĢlıca tarla ürünleri
11%
1%
7%
4%
43%
2%
32%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Ayçiçeği
Elma
Fasulye(taze)
Y. Mercimek
Badem
Yulaf
ġekil 4.20 Konya ili Ilgın ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
36
Çizelge 4.20 Konya ili Kadınhanı ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Tritikale
Y. Mercimek
Toplam
50.000
60.000
4.256
100
3.000
3.000
810
50
2.000
123.216
40,58
48,69
3,45
0,08
2,43
2,43
0,66
0,04
1,62
100,00
Konya ili Kadınhanı ilçesinde yetiĢtirilen baĢlıca ürünler
3% 2% 2% 1%
2%
41%
49%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Tritikale
ġekil 4.21 Konya ili Kadınhanı ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
37
Y. Mercimek
Çizelge 4.21 Konya ili Karapınar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Çavdar
Tritikale
Y. Mercimek
Kavun
Domates
Kayısı
Kimyon
Toplam
40.000
29.000
5.066
400
400
1.000
10
8.000
250
300
400
300
104
900
86.130
46,44
33,67
5,88
0,46
0,46
1,16
0,01
9,29
0,29
0,35
0,46
0,35
0,12
1,04
100,00
Konya ili Karapınar ilçesinde yetiĢtirilen baĢlıca tarla ürünleri
23%
50%
17%
3%
5%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Çavdar
Tritikale
Y. Mercimek
Kavun
Domates
Kayısı
Kimyon
Toplam
Bamya
Ceviz
ġekil 4.22 Konya ili Karapınar ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
38
Çizelge 4.22 Konya ili Karatay ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Çavdar
Kabak(Çerezlik)
Çemen
Y. Mercimek
Havuç
Fasulye(taze)
Kavun
Domates
Kayısı
Badem
Toplam
51.250
30.900
4.240
650
700
2.600
1.002
1.280
340
750
1.900
20
160
310
400
105
80
96.687
53,01
31,96
4,39
0,67
0,72
2,69
1,04
1,32
0,35
0,78
1,97
0,02
0,17
0,32
0,41
0,11
0,08
100,00
Konya ili Karatay ilçesinde yetiĢtirilen baĢlıca tarla ürünleri
1% 1% 3%
1%
4%
53%
32%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Çavdar
Kabak(Çerezlik)
Çemen
Y. Mercimek
Havuç
Fasulye(taze)
Kavun
Domates
Kayısı
Badem
ġekil 4.23 Konya ili Karatay ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
39
Çizelge 4.23 Konya ili Kulu ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Nohut
Çavdar
Y. Mercimek
Kimyon
Toplam
56.750
52.400
839
370
270
140
1.800
112.569
50,41
46,55
0,75
0,33
0,24
0,12
1,60
100,00
Konya ili Kulu ilçesinde yetiĢtirilen baĢlıca tarla ürünleri
2%
50%
47%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Nohut
Çavdar
Y. Mercimek
Kimyon
ġekil 4.24 Konya ili Kulu ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
40
Çizelge 4.24 Konya ili Meram ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Çavdar
Lahana (beyaz)
Ispanak
Y. Mercimek
Pırasa
Balkabağı
Kabak (çerezlik)
Armut
Elma
Turp
Havuç
Soğan
Sarımsak
Fasulye(taze)
Kavun
Karpuz
Patlıcan
Biber
Domates
Hıyar
Erik
Kayısı
Badem
Toplam
21.800
9.400
764
750
2.900
1.400
165
200
110
200
260
220
110
160
400
311
40
3.200
255
40
175
900
150
240
255
880
180
150
185
370
46.170
47.2
20.36
1.65
1.62
6.28
3.03
0.36
0.43
0.24
0.43
0.56
0.48
0.24
0.35
0.87
0.67
0.09
6.93
0.55
0.09
0.38
1.95
0.32
0.52
0.55
1.90
0.39
0.32
0.4
0.8
100,0
41
Konya ili Meram ilçesinde yetiĢtirilen baĢlıca tarla ürünleri
7%
2%
48%
3%
6%
2%
21%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Çavdar
Lahana (beyaz)
Ispanak
Y. Mercimek
Pırasa
Balkabağı
Kabak (çerezlik)
Armut
Elma
Turp
Havuç
Soğan
Sarımsak
Fasulye(taze)
Kavun
Karpuz
Patlıcan
Biber
Domates
Hıyar
Erik
Kayısı
ġekil 4.25 Konya ili Meram ilçede yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.25 Konya ili Sarayönü ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Çavdar
Tritikale
Y. Mercimek
Toplam
46.260
26.100
500
100
151
2.070
40
105
50
100
75.476
61,29
34,58
0,66
0,13
0,20
2,74
0,05
0,14
0,07
0,13
100,00
42
ġekil 4.26 Konya ili Sarayönü ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.26 Konya ili SeydiĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Ayçiçeği
Tritikale
Armut
Elma
Soğan
Barbunya
Fasulye(taze)
Karpuz
Biber
Domates
Bamya
Ceviz
Toplam
18.500
6.500
4.342
100
600
70
50
250
880
127
50
70
500
70
200
50
110
32.469
56,98
20,02
13,37
0,31
1,85
0,22
0,15
0,77
2,71
0,39
0,15
0,22
1,54
0,22
0,62
0,15
0,34
100,00
43
ġekil 4.27 Konya ili SeydiĢehir ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.27 Konya ili TaĢkent ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Buğday
1.305
52,88
Arpa
16
0,65
Fasulye
10
0,41
Nohut
487
19,73
Kiraz
650
26,34
Toplam
2.468
100,00
ġekil 4.28 Konya ili TaĢkent ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
44
Çizelge 4.28 Konya ili Tuzlukçu ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Tritikale
Y. Mercimek
Karpuz
Toplam
11.050
9.200
300
450
800
100
150
30
130
22.210
49,75
41,42
1,35
2,03
3,60
0,45
0,68
0,14
0,59
100,00
Konya ili Tuzlukçu ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
2%
1%
4%
1% 1%
50%
41%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Nohut
Yulaf
Ayçiçeği
Tritikale
Y. Mercimek
Karpuz
ġekil 4.29 Konya ili Tuzlukçu ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.29 Konya ili Yalıhüyük ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Nohut
Çilek
Toplam
480
320
135
40
142
1.117
42,97
28,65
12,09
3,58
12,71
100,00
45
Konya ili Yalıhüyük ilçesinde yetiĢtirilen baĢlıca tarım ürünleri
3%
12%
13%
43%
29%
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Nohut
Çilek
ġekil 4.30 Konya ili Yalıhüyük ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Çizelge 4.30 Konya ili Yunak ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
Ürün nevi
Buğday
Arpa
ġ. Pancarı
Fasulye
Nohut
Ayçiçeği
Çavdar
Tritikale
Sarımsak
Y. Mercimek
H. Pancarı
ViĢne
Toplam
90.000
10.000
2.500
500
2.000
80
1.000
15
20
500
32
240
106.887
84,20
9,36
2,34
0,47
1,87
0,07
0,94
0,01
0,02
0,47
0,03
0,22
100,00
ġekil 4.31 Konya ili Yunak ilçesinde yetiĢtirilen tarla ürünleri
46
Konya ili ilçeleri itibariyle yetiĢtirilen tarla ürünleri dikkate alındığında genel bir sıralama
olarak Hububat (Buğday+Arpa) + ġeker Pancarı + Bakliyat (Nohut+Fasulye) + Sebze + Meyve
Ģeklinde bir ürün deseni söz konusudur. Akören, Bozkır, Derebucak, Hadim, Halkapınar ve
TaĢken ilçelerinde ġeker pancarı yetiĢtirilmezken, hububattan sonra en önemli ekim alanı Ģeker
pancarıdır. Bu nedenle ilde 3 adet Ģeker fabrikası hizmet sunmaktadır. Son yıllarda geleneksel
yetiĢtirilen tarla ürünlerine ilave olarak Ayçiçeği, Patates, Mısır gibi ürünler yaygınlaĢmaktadır.
Ayrıca, AkĢehir, Ereğli, Halkapınar ve TaĢkent ilçelerinde kiraz, Bozkır‘da elma, Cihanbeyli‘de
kimyon, Kadınhanı‘nda mercimek üretimi yaygındır. Ereğli ilçesinde siyah havuç, Çumra‘da ise
kırmızı havuç önem arz emektedir. Bu çalıĢmada sulu Ģartlarda yetiĢtirilen ve ekonomik öneme
sahip ürünler için maliyet hesabı ve nispi üstünlükler hesaplanmıĢtır.
4.2 Konya’da 4E’ye Göre YetiĢtirilebilecek Tarla Ürünlerinin Belirlenmesi
Burada 4 E (Ekonomik, Ekolojik, Eğitim, Emniyet) kriterlerine göre (çiftçi ve çiftlik koĢulları,
yörede ilgili ürünün pazarlanmasını sağlayacak gıda marketlerinin ve/veya Ģirketlerinin
bulunması, ürünün ihracat olanakları, konuyla ilgili yetiĢmiĢ insan kaynakları, çevre koruma)
için ilçeler itibariyle Konya‘da ön plana çıkan tarla bitkilerinin değerlendirmesi yapılmıĢtır.
Metot kısmında açıklanan esaslarda Ekonomik kriter hariç diğer 3 E‘ye göre anket sonuçları
olarak buğday, arpa, Ģekerpancarı, yonca, korunga, fiğ, patates, ayçiçeği ve mısır üretiminin
uygun olduğu belirlendikten sonra bu ürünler için ekonomik göstergeler belirlenmiĢtir.
Anket uygulamaları sırasında Ekoloji (E1) için Kimyasal Kullanımı (KK), Su kullanımı (SK),
Yan Ürünler (YÜ) ve değerlendirilme olanakları, Ürünü iĢleme olanakları ve atıkların
değerlendirilmesi (ĠOA), Eğitim (E2) için Çiftçilerin üretim tecrübesi (ÇÜT), Depolama ve
iĢleme olanakları ve tecrübesi (DĠ), Girdi kullanımında makine yoğun üretim (GK), Emniyet (
E3) için Türkiye‘nin yıllık üretim miktarı (TÜM), Pazarlama olanakları (kooperatif veya
Ģirketinin olması) (PG) ve Zorunlu gıda olması (ZG) durumlarına göre çiftçi görüĢlerine göre
dereceleme yapılarak veriler analiz edilmiĢtir (ġekil 4.31).
Anketler uygulanırken; S1. Ekolojik Özellikler (E1), Eğitim Özelliklerine (E2) göre ne kadar
önemlidir? S2. Ekolojik Özellikler (E1), Emniyet Özelliklere (E3) göre ne kadar önemlidir?, S3.
Eğitim Özellikleri (E2), Emniyet Özelliklere (E3) göre ne kadar önemlidir? ġeklindeki sorular
yöneltilmeden önce bunların nelerden oluĢtukları ve literatüre dayanan rakam ve bilgiler
konusunda açıklama yapılmıĢtır. Alınan cevaplar Kesin, Çok Güçlü, Biraz Güçlü, Zayıf, EĢit,
Zayıf, Biraz Güçlü, Kesin Ģeklinde derecelendirilerek benzer esaslarda her alt kriter için
tekrarlanmıĢtır. Ekolojik, Eğitim ve Emniyet üçlüsüne göre tarla bitkilerinin seçim sonucu ġekil
4.31‘deki gibi belirlenmiĢtir.
47
Tarla Bitkilerinin Seçim Kriterleri
EKOLOJĠ
Kimyasal
Kullanımı
Su
kullanımı
ġEKER PANCARI
Yan ürünler
EĞĠTĠM
ĠĢleme
olanakları
HUBUBAT
Çiftçilerin
tecrübesi
Depolama
olanakları
YEM BĠTKĠLERĠ
EMNĠYET
Yıllık
üretim
Girdi
kullanımı
PATATES
ġekil 4.32 Ekolojik, Eğitim ve Emniyet Üçlüsünde Üstünlüklerin Tespiti Karar Modeli
48
Pazarlama
garantisi
AYÇĠÇEĞĠ
Zorunlu
olması
4.3 Konya Ġlinde Tarla Bitkilerinde Fiziki Girdi Kullanımı ve Maliyetler
Ġlçeler itibariyle belirlenen tarla ürünlerinin maliyetleri anket verilerinden 2 yılın fiziki
miktarlarının ortalaması alınarak son yılın fiyatları Ģeklinde belirlenmiĢtir. Sonuçlar tarla
ürünlerinin maliyetini göstermek yanında bir format oluĢturulmuĢ olması açısından metodolojik
farklılıkları giderebilecek özelliktedir. Her ürün için maliyet unsurlarının farklılığı dikkate
alınarak Excel Bilgisayar Paket Programında yeni yıllara ait fiyat ve verim verileri yazılarak
tarla bitkilerinin maliyetinin tahmini mümkündür. Konya ilinde yetiĢtirilen tarla ürünlerinin
mutlak ve nispi üstünlükleri ile ticaret fırsatları belirlenirken; öncelikle çiftçi ve çiftlik koĢulları,
yörede ilgili ürünün pazarlanmasını sağlayacak gıda marketlerinin ve/veya Ģirketlerinin
bulunması, ürünün ihracat olanakları, konuyla ilgili yetiĢmiĢ insan kaynakları, çevre koruma,
rekabet, hayvan refahı, tüketicilerin korunması, çiftçi eğitimi, ürünün ve girdilerin dıĢ ticaret
durumları dikkate alınarak buğday, arpa, Ģekerpancarı, yonca, korunga, fiğ, patates, ayçiçeği ve
mısır için ekonomik kriterler belirlenmiĢtir. Konya ili ilçeleri itibariyle elde edilen anket verileri
değerlendirilerek il ortalaması için tarla ürünlerinin fiziki girdi kullanımı ve maliyetleri tespit
edilmiĢtir (Çizelge 32-41). Fiziki girdi kullanımları ve maliyetleri tespit edilirken, ABD ‗nin
Ohio State Universitesi‘nde serbest kullanıma açık Maliyet tabloları kullanılmıĢtır
(www.osu.edu).
Maliyet tablolarının en önemli özellikleri çiftçiler tarafından kullanılabilecek basitlik ve/veya
sadelikte olmalarıdır. Tablolarda Türkiye tarım iĢletmelerinin özellikleri dikkate alınarak
düzenlenmeler yapılmıĢ ve faiz oranı ayarlanmıĢtır. Buğday üretiminde dane ve saman fiyatları
ve dekara üretim miktarları dikkate alındığında toplam gelir 105 dolar, toplam masraflar 70,69
dolar, kg maliyet 0,25 dolar hesaplanmaktadır. Çiftçilerin çoğu zaman ödeme yapmadıkları sabit
masraflar veya çoğunluğu itibari masraf oluĢturan maliyet unsurları dikkate alınmadığında Kg
maliyet 0,12 dolar hesaplanmaktadır. Bu değer çiftçinin üretim eĢiği (üretime devam etme
kararının sınırı) dir.
Arpa üretiminde toplam gelir 79 dolar, toplam masraflar 40,23 dolar, kg maliyet 0,11 dolar
hesaplanmaktadır. Sabit masrafları oluĢturan maliyet unsurları dikkate alınmadığında Kg
maliyet 0,08 dolar hesaplanmaktadır. Bu değer çiftçinin üretim eĢiği (üretime devam etme
kararının sınırı) dir.
Fiğ üretiminde toplam gelir 151,2 dolar, toplam masraflar 73,55 dolar, kg maliyet 0,12 dolar
hesaplanmaktadır.
Çok yıllık bir bitki olan Yonca için ekonomik ömür Konya ilinde 5 yıldır. Yonca üretiminde
dekara toplam gelir 210dolar, toplam masraflar 132,13 dolar, kg maliyet 0,18 dolar
hesaplanmaktadır. Çiftçilerin çoğu zaman ödeme yapmadıkları sabit masraflar veya çoğunluğu
itibari masraf oluĢturan maliyet unsurları dikkate alınmadığında Kg maliyet 0,03 dolar
hesaplanmaktadır. Bu değer çiftçileri yonca üretimine teĢvik eden en önemli unsur olarak
değerlendirilebilir.
49
Çizelge 4.31 Buğday üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet (2005-06 ve 2006-07
ortalaması)
Kullanım miktarı
1
Toplam gelir
Buğday + Saman
DeğiĢir Masraflar
Tohum
Gübreler (N+P2O5)
Ġlaçlar 2
Traktör ve mazot
Yağ masrafı 3
Tamirler-Bakım
280 kg dane, 230 kg saman
(0,26), (0,14)
25 Kg.
20 Kg.
0,42
0,38
6 Ay
%26
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
0,12
Sabit Masraflar
2,6 Saat
10$ /saat
Arazi kirası
Ġdare giderleri
Toplam Masraflar
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
1
2
Yabancı ot kontrolünde kullanılan ve bileĢimleri değiĢik kimyasal ilaçlar
3
4
5
6
7
Üretim miktarına bağlı olarak değiĢmeyen aile iĢgücü
50
105
10,50
7,60
1,04
3,04
1,15
0,26
0,22
3,10
5,58
32,49
0,12
26,0
2,4
4,25
5,25
37,9
70,69
0,25
72,51
34,31
68,17
Çizelge 4.32 Arpa üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet (2005-06 ve 2006-07
ortalaması)
Kullanım miktarı
1
Toplam gelir
Arpa + Saman
DeğiĢir Masraflar
Tohum
Gübreler (N+P2O5)
Ġlaçlar 2
Traktör ve mazot
Yağ masrafı 3
Tamirler-Bakım
ÇeĢitli diğer giderler
360 kg dane, 180 kg saman
(0,20), (0,15)
25 Kg.
25 Kg.
0,38
0,38
6 ay
%13
4
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
79
9,5
7,6
0,8
2,8
1,15
0,26
0,22
2,90
4,20
29,43
0,08
Sabit Masraflar
Daimi iĢgücü karĢılığı
7
1,6 Saat
Arazi kirası
Ġdare giderleri
Toplam Masraflar
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
1
2
Yabancı ot kontrolunde kullanılan ve bileĢimleri değiĢik kimyasal ilaçlar
3
4
5
6
7
51
10$ /saat
1,6
1,8
3,4
4,0
10,8
40,23
0,11
49,57
38,77
69,2
Çizelge 4.33 Fiğ üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet (2005-06 ve 2006-07
ortalaması)
Kullanım miktarı
1
Toplam gelir
Ot
DeğiĢir Masraflar
Tohum
Gübreler (N+P2O5)
Ġlaçlar 2
Traktör ve mazot
Yağ masrafı 3
Tamirler-Bakım
630 kg Ot
25 Kg.
20 Kg.
6 ay
(0,41), (0,24)
0,28
0,38
%26
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
Sabit Masraflar
3,4 Saat
10$ /saat
Arazi kirası
Ġdare giderleri
Toplam Masraflar
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
1
2
3
4
5
6
7
52
151,2
5,6
11,4
1,4
0,60
0,20
0,26
2,53
3,20
25,19
0,04
34,0
2,6
4,2
7,56
48,36
73,55
0,12
126,0
77,65
106,44
Çizelge 4.34 Yonca üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet (2005-06 ve 2006-07
ortalaması)
Kullanım miktarı
1
Toplam gelir
Ot
DeğiĢir Masraflar
Tohum
Gübreler (N+P2O5)
Ġlaçlar 2
Traktör ve mazot
Yağ masrafı 3
Tamirler-Bakım
750 kg Ot
2 Kg.
10 Kg.
6 ay
(0,28)
0,31
0,38
%26
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
Sabit Masraflar
8,6 Saat
10$ /saat
Makine, ekipman sabit yatırımlar giderleri
Arazi kirası
Ġdare giderleri
Toplam Masraflar
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
1
2
3
4
5
6
7
53
210
0,62
3,8
0,74
0,30
0,24
2,84
1,11
9,28
18,93
0,03
86
11,4
5,30
10,5
113,2
132,13
0,18
191,07
77,87
104,22
Çizelge 4.35 Korunga üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet (2005-06 ve 2006-07
ortalaması)
Kullanım miktarı
1
Toplam gelir
Ot
DeğiĢir Masraflar
Tohum
Gübreler (N+P2O5)
Ġlaçlar 2
Traktör ve mazot
Yağ masrafı 3
Tamirler-Bakım
450 kg saman
26 Kg.
6 Kg.
6 ay
(0,21)
0,24
0,38
%26
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
Sabit Masraflar
4,3 Saat
10$ /saat
Makina ve ekipman sabit giderleri
Arazi kirası
Ġdare giderleri
Toplam Masraflar
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
1
2
3
4
5
6
7
98,65
6,24
2,28
0,52
0,15
0,14
1,25
1,38
6,40
18,36
0,04
43
8,20
2,42
4,9
58,52
76,88
0,17
80,29
21,77
44,35
Konya ilinin bazı ilçelerinde yetiĢtirilmeyen korunga için dekara toplam gelir 98,65dolar,
toplam masraflar 76,88 dolar, kg maliyet 0,17 dolar hesaplanmaktadır. Çiftçilerin çoğu zaman
ödeme yapmadıkları sabit masraflar veya çoğunluğu itibari masraf oluĢturan maliyet unsurları
54
dikkate alınmadığında Kg maliyet 0,04 dolar hesaplanmaktadır. Yonca üretiminde olduğu gibi
Korunga üretiminin de yaygınlaĢması beklenirken, yörede yetiĢtirilmeyen ilçelerde tanıtım
faaliyetlerinin yapılmasına ihtiyaç vardır.
Çizelge 4.36 Çayır üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet (2005-06 ve 2006-07
ortalaması)
Kullanım miktarı
1
Toplam gelir
Ot
430 kg Ot
(0,21)
90,3
DeğiĢir Masraflar
Tohum
84 Kg.
0,32
2,56
Gübreler (N+P2O5)
30 Kg.
0,38
11,4
2
Ġlaçlar
Traktör ve mazot
0,95
Yağ masrafı 3
0,13
Tamirler-Bakım
0,18
4
1,24
6 Ay
%26
2,14
6
Kiralanan iĢgücü
6,72
25,32
- Dekar baĢına
0,06
- Kg baĢına
Sabit Masraflar
4,6 Saat
10$ /saat
46
Makine, ekipman ve sabit yatırım giderleri
1,84
Arazi kirası
4,32
Ġdare giderleri
4,52
56,68
82,0
Toplam Masraflar
- Dekar baĢına
0,19
- Kg baĢına
64,98
10,3
33,06
1
2
3
4
5
6
7
55
Yörede doğal yetiĢen çayırlar tarla olarak iĢlenirken, suni çayır olarak özellikle çim
yetiĢtirilmektedir. Çok yılık olarak yetiĢtirilen Çayır için toplam gelir 90,3dolar, toplam
masraflar 82,0 dolar, kg maliyet 0,19dolar hesaplanmaktadır. Birim fiyat 0,21 dolar olduğuna
göre bu faaliyetin yaygınlaĢmaması beklenirken, kamu desteği ile yaygınlaĢtığı
gözlemlenmiĢtir. Özellikle su tasarrufu sağlamak için konunun özel idareler, belediyeler
tarafından sağlanan desteklerin ve/veya etkilerin gözden geçirilmesi gerekir.
Çizelge 4.37 ġekerpancarı üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyeti (2005-06 ve
2006-07 ortalaması)
Kullanım miktarı
Toplam gelir 1
4500
DeğiĢir Masraflar
Tohum
Gübreler (N+P2O5)
Ġlaçlar 2
Traktör ve mazot
Yağ masrafı 3
Tamirler-Bakım
(0,08)
3,5 Kg.
20 Kg.
4,8
0,38
6 Ay
%26
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
Sabit Masraflar
12,6 Saat
10$ /saat
Arazi kirası
Ġdare giderleri
Toplam Masraflar
- Dekar baĢına
- Kg baĢına
1
2
3
4
5
6
7
56
360
16,80
17,10
8,24
16,20
3,64
1,80
1,38
8,47
28,11
101,74
0,02
126
14,38
6,30
18,0
164,68
266,42
0,06
258,26
93,58
172,11
ġeker pancarı üretiminde dekara toplam gelir 360 dolar, toplam masraflar 266,42 dolar, kg
maliyet 0,06 dolar hesaplanmaktadır. Çiftçilerin iyi organize olduğu ve güçlü bir pazarlama ağı,
teknik bilgi, girdi desteklerinin sağlandığı Ģeker pancarı yetiĢtiriciliğinde üretim eĢiği kg baĢına
0,02 dolar hesaplanmıĢtır. Bu değer çiftçinin Ģeker pancarından vazgeçmesi için birim fiyatın en
az 2/3 azalması gerekir ya da değiĢir masrafların %66,6 artması gerekir Ģeklinde yorumlanabilir.
Çizelge 4.38 Patates üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet (2005-06 ve 2006-07
ortalaması)
Kullanım miktarı
Toplam gelir 1
Patates
3000 kg
(0,14)
420
DeğiĢir Masraflar
Tohum
200 Kg.
0,18
36
Gübreler (N+P2O5)
30 Kg.
0,38
11,4
Ġlaçlar 2
14,6
Traktör ve mazot
16,84
Yağ masrafı 3
4,20
Tamirler-Bakım
1,30
4
0,76
5
DeğiĢir sermaye faizi
6 Ay
%26
11,6
32,65
129,35
- Dekar baĢına
0,04
- Kg baĢına
Sabit Masraflar
18,3 Saat
10$ /saat
183
16,41
Arazi kirası
6,30
Ġdare giderleri
21,0
226,71
356,06
Toplam Masraflar
- Dekar baĢına
0,12
- Kg baĢına
290,65
63,94
183,35
1
2
3
4
5
6
7
57
Niğde ve NevĢehir yörelerinde yaĢanan hastalık etmenlerinden dolayı Konya ilinde patates
üretimi 2001 yılından sonra özellikle ticari Ģirketlerin sözleĢmeli yetiĢtiricilik uygulamalarıyla
yaygınlaĢmaya baĢlamıĢtır. Patates üretiminde dekara toplam gelir 420 dolar, toplam masraflar
356,06 dolar, kg maliyet 0,12 dolar olarak tespit edilmiĢtir.
Çizelge 4.39 Ayçiçeği üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet (2005-06 ve 2006-07
ortalaması)
Kullanım miktarı
1
Toplam gelir
200 kg
(0,60)
120
DeğiĢir Masraflar
Tohum
1,5 Kg.
1,4
2,10
Gübreler (N+P2O5)
40 Kg.
0,38
15,2
Ġlaçlar 2
5,8
Traktör ve mazot
6,2
3
Yağ masrafı
1,4
Tamirler-Bakım
0,6
4
0,42
6 ay
%26
31,72
4,12
67,56
- Dekar baĢına
0,34
- Kg baĢına
Sabit Masraflar
3,6 Saat
10$ /saat
36
1,64
Arazi kirası
3,58
Ġdare giderleri
8,0
49,22
116,78
Toplam Masraflar
- Dekar baĢına
0,6
- Kg baĢına
52,44
3,22
71,88
1
2
3
4
5
6
7
58
Konya ilinde özel firmalar tarafından yaygınlaĢtırılmaya çalıĢılan Ayçiçeği üretiminde dekara
toplam gelir 120 dolar, toplam masraflar 116,78 dolar, kg maliyet 0,59 dolar hesaplanmaktadır.
Birim fiyatında 0,60 kg/da. olduğu bu faaliyet için yaklaĢık olarak kar eĢiğinde (baĢa baĢ
noktasında) çalıĢılmaktadır. DeğiĢir masrafların 0,34 dolar /Kg olması üretimin devamını
sağlamaktadır.
Çizelge 4.40 Mısır üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyet (2005-06 ve 2006-07
ortalaması)
Kullanım miktarı
1
Toplam gelir
246,0
1000 kg mısır,
Mısır
(0,23) (0,08)
(230,0) (16,0)
200kg yan ürün
DeğiĢir Masraflar
Tohum
3 Kg.
0,30
0,9
Gübreler (N+P2O5)
32 Kg.
0,32
10,2
Ġlaçlar 2
0,4
Traktör ve mazot
15,4
Yağlama masrafı 3
2,8
Tamirler-Bakım
0,4
4,2
5
DeğiĢir sermaye faizi
6 ay
%13
3,8
2,4
40,05
- Dekar baĢına
0,04
- Kg baĢına
Sabit Masraflar
2,6 Saat
10$ /saat
26
2,3
Arazi kirası
18,4
Ġdare giderleri
12,3
59,0
99,05
Toplam Masraflar
- Dekar baĢına
0,1
- Kg baĢına
205,95
146,95
205,3
1
2
3
4
5
6
7
59
Mısır üretiminde dane ve silaj fiyatları ve dekara üretim miktarları dikkate alındığında toplam
gelir 246 dolar, toplam masraflar 99,05 dolar, kg maliyeti 0,10 dolar olarak hesaplanmaktadır.
Burada kullanılan fiyatlar devlet desteklerini de içerdiği için mısır üretimi araĢtırmanın yapıldığı
yıllarda en karlı ürün olarak belirlenmiĢtir.
4.4 Konya Ġlinde Tarla Ürünlerinde KarĢılaĢtırmalı Üstünlükler ve Ticaret
Fırsatları
Konya ilinde tarla ürünlerinde nispi ve mutlak üstünlüğü ile ticaret fırsatı olan ürünlere ait
performans göstergeleri Çizelge 4.41. de verilmiĢtir.
Buğday, arpa, fiğ yonca korunga, çayır, Ģeker pancarı, patates, ayçiçeği ve mısır hesaplanan
maliyet çizelgelerinden karĢılaĢtırmalı üstünlükler ve ticaret fırsatları hesaplanmıĢtır.
Üreticinin sadece değiĢir masraflarını dikkate aldığında, hesaplanan Brüt Kar değerleri yörede
sırasıyla patates, Ģekerpancarı, mısır, yonca, fiğ ürünlerinin karlılığını ve yaygınlaĢacağını
göstermektedir.
Sabit ve değiĢir masraflar ayrımı yapılmadan toplam masraflar dikkate alındığında ise yörede
mısır, Ģekerpancarı, yonca, fiğ sıralamasında karlılık yüksek olmaktadır.
Çizelge 4.41 Konya ilinde ticaret olanağı olan tarla ürünlerinin performans göstergeleri
Yonca
Korunga
Çayır
Patates
Ay Çiçeği
Mısır
0,26
0,20
0,41
0,28
0,21
0,21
0,08
0,14
0,60
0,23
105
79
151,2
210
98,65
90,3
360
420
120
236
32,49
29,43
25,19
18,93
18,36
25,32
101,74
129,35
67,56
40,05
70,69
40,23
73,55
132,13
76,88
82
266,42
356,06
116,78
99,05
72,51
34,31
0,69
0,33
0,25
49,57
38,77
0,63
0,49
0,11
126,01
77,65
0,83
0,51
0,12
191,07
77,87
0,91
0,37
0,18
80,29
21,77
0,81
0,22
0,17
64,98
8,3
0,72
0,09
0,19
258,26
93,58
0,72
0,26
0,06
290,65
63,94
0,69
0,15
0,12
52,44
3,22
0,48
0,03
0,60
195,95
136,95
0,83
0,58
0,10
60
ġeker
pancarı
Fiğ
Üretici Eline Geçen
Fiyat ($/Kg)
Gayrisafi Üretim
Değeri (GSÜD) ($/da)
DeğiĢir Masraflar ($/da)
Toplam Üretim
Masrafları ($/da)
Brüt Kar ($/da)
Net Kar ($/da)
Brüt Kar /GSÜD
Net Kar /GSÜD
Maliyet ($/Kg)
Arpa
Göstergeler
Buğday
YetiĢtirilen tek ve çok yıllık bitkisel ürünler
Çizelge 4.41‘deki diğer göstergeler ve 4 E kriterleri de dikkate alındığında Konya yöresinde
hububat, Ģeker pancarı, yem bitkileri, patates ve ayçiçeği karlılıkları yüksek, ekolojiyi koruyan,
çiftçi tecrübesinin olduğu, ülkenin gıda güvenliğinin korunması kapsamında ticaretlerinin
yaygınlaĢabileceği ürünler olarak belirlenmektedir. Ancak, ticaret fırsatları için yurtdıĢı
koĢulların da hesaba katılarak detaylı bir araĢtırma yapılması gerekmektedir. Zira, bu
araĢtırmada Konya yöresi iĢ ve görev çevresinde ticaret fırsatları sürdürülebilirlik esaslarında
değerlendirilmiĢtir. Dolayısıyla Konya‘da yetiĢtirilen ürünlerin diğer yörelere göre ticaret
olanakları yüksek olarak belirlenmiĢtir. Diğer ülkelere ticaretleri için Konya ilinin genel çevresi
için de ticaret olanaklarının belirlenmesine ihtiyaç vardır.
Konya ilinin ilçeleri itibariyle bitkisel ürünlerde ihtisaslaĢma ve rekabet potansiyeli Çizelge
4.42‘de verilmektedir.
Çizelge: 4.42 Konya ilinin ilçeleri itibariyle bitkisel ürünlerde ihtisaslaĢma ve rekabet
potansiyeli
Ġlçe adı
1
Ahırlı
2
Altınekin
3
Akören
4
AkĢehir
5
BeyĢehir
6
Bozkır
7
Cihanbeyli
8
Çeltik
9
Çumra
10 Derbent
11 Derebucak
12 Doğanhisar
13 Emirgazi
14 Ereğli
15 Güneysınır
16 Hadim
Ġhtisas ürünü
Nohut
Ayçiçeği
Mercimek
Sebze, ayçiçeği
Sebze
Nohut, mercimek
Kimyon, ayçiçeği
Nohut, mercimek, ayçiçeği
Nohut, ayçiçeği, sebze
Nohut, mercimek
Nohut
Nohut, mercimek, ayçiçeği
Çavdar
Nohut, havuç, sebze
Ayçiçeği, nohut
Nohut, sebze
Ġlçe adı
17 Halkapınar
18 Hüyük
19 Ilgın
20 Kadınhanı
21 Karapınar
22 Karatay
23 Kulu
24 Meram
25 Sarayönü
26 Selçuklu
27 SeydiĢehir
28 TaĢkent
29 Tuzlukçu
30 Yalıhüyük
31 Yunak
Sanayi ürünü
Nohut, havuç, ayçiçeği
Mercimek
Nohut, ayçiçeği, mercimek
Yulaf, çavdar, kimyon
Nohut, ayçiçeği, çemen
Nohut, mercimek, kimyon
Kimyon, çemen
Nohut, kiraz
Nohut, yulaf, ayçiçeği
Nohut, çilek
Nohut, çavdar, mercimek
Rekabet üstünlüğü için; Akören Mercimek tohumu üretimi önerilebilir, Meram, Selçuklu,
Karatay, BeyĢehir ve SeydiĢehir ilçeleri için ise ekolojik üretim ve Toplum Tarım Desteği
Modeli uygulamaları rekabette üstünlük kazandıracaktır. Ġlçeler bazında endüstriyel iktisat
yaklaĢımı ile kaynıma için ürün grupları ve ilçeler aĢağıdaki gibi belirlenmiĢtir;
o Yağlı tohumlar; Altınekin, Çeltik, Kadınhanı, Ilgın, Güneysınır, Doğanhisar, Sarayönü,
Yunak
61
Baklagil; Akören, Derbent ve Derebucak Mercimek, Nohut, Fasulye
Tıbbi ve aromatik bitkiler; Karatay, Cihanbeyli-Kimyon, Kulu Kimyon, Selçuklu
Meyvecilik; Bozkır, AkĢehir, TaĢkent,
Sebzecilik; Çumra, Meram,
Ekolojik üretim; BeyĢehir ve SeydiĢehir; Toplum Tarım Desteği Modeli ekolojik
üretim için (Sebze, Baklagil, Yağlı Tohumlar, hayvancılık)
o Hubabat; Emirgazi Çavdar, Karapınar Yulaf, Çavdar
o Hayvancılık + yem bitkileri; Ahırlı, Hüyük, Tuzlukçu, Yalıhüyük
o Endüstri bitkileri; Ereğli, Haklapınar Havuç
o
o
o
o
o
Belirlenen sonuçların Coğrafi Bilgi Sistemleri (Geographical Information System) ve Global
Pozisyon Sistemi (Global Position System) ile Alan Görüntüleme (Area Imagine) alçaktan
algılama cihazlarıyla ölçülmesi, bölgesel ihtisaslaĢmanın FADN tipolojileri ile belirlenmesi ve
endüstriyel iktisadın uygulanarak sosyal sermaye kuruluĢlarıyla bütüncül kalkınma ise ileride
yapılabilecek büyük maliyetli bir çalıĢma olacaktır.
5. SONUÇ VE ÖNERĠLER
Konya‘da tarım, gelir ve istihdam olanakları bakımından en önemli sektör olma özelliğini
korumaktadır. Alternatif ürün politikaları uygulamaya çalıĢılırken, baĢta su olmak üzere doğal
kaynaklar plansızca tüketilmektedir. Yörede polikültür üretim yayıldıkça çevre korumada ciddi
sorunlar yaĢanmaktadır. Bölgede tarım ilacı ve büyümeyi düzenleyici maddelerin kullanımı ile
ilgili güvenilir veriler olmamakla birlikte, entansif tarımın yaygınlaĢmasına paralel olarak söz
konusu girdilerin kullanım düzeyinde artıĢ olmuĢtur. Organik tarıma sağlanan ilave ekonomik
destek ve avantajlar sayesinde organik tarım uygulamalarına rastlanmaktadır. Konya ilinde
yetiĢtirilen tarla ürünlerinin mutlak ve nispi üstünlükleri ile ticaret fırsatları öncelikle çiftçi ve
çiftlik koĢulları, yörede ilgili ürünün pazarlanmasını sağlayacak gıda marketlerinin ve/veya
Ģirketlerinin bulunması, ürünün ihracat olanakları, konuyla ilgili yetiĢmiĢ insan kaynakları,
çevre koruma, rekabet, tüketicilerin korunması, çiftçi eğitimi, ürünün ve girdilerin dıĢ ticaret
durumları dikkate alınarak buğday, arpa, Ģekerpancarı, yonca, korunga, fiğ, patates, ayçiçeği ve
mısır olarak belirlenmiĢtir.
Buğday üretiminde kg maliyet 0,25 dolar hesaplanmaktadır. Ġtibari masraflar dikkate
alınmadığında Kg maliyet 0,12 dolar hesaplanmaktadır. Bu değer çiftçinin üretim eĢiğidir. Arpa
üretiminde kg maliyet 0,11 dolar itibari masrafları oluĢturan maliyet unsurları dikkate
alınmadığında Kg maliyet 0,08 dolar hesaplanmaktadır. Fiğ üretiminde kg maliyet 0,12 dolardır.
Çok yıllık bir bitki olan yonca üretiminde kg maliyet 0,18 dolar, itibari masraflar dikkate
alınmadığında Kg maliyet 0,03 dolar hesaplanmaktadır. Bu değer çiftçileri yonca üretimine
teĢvik eden en önemli unsur olarak değerlendirilebilir. Konya ilinin bazı ilçelerinde
yetiĢtirilmeyen korunga için kg maliyet 0,17 dolar hesaplanmaktadır. Ġtibari masraflar dikkate
alınmadığında Kg maliyet 0,04 dolardır. Yonca üretiminde olduğu gibi korunga üretiminin de
yaygınlaĢması beklenirken, yörede yetiĢtirilmeyen ilçelerde tanıtım faaliyetlerinin yapılmasına
ihtiyaç vardır. Çok yılık olarak yetiĢtirilen çayır için kg maliyet 0,19 dolar, birim fiyat ise 0,21
62
dolardır. Bu durumda faaliyetin yaygınlaĢmaması beklenirken, kamu unsuru ile yaygınlaĢtığı
gözlemlenmiĢtir. Özellikle su tasarrufu sağlamak için konunun özel idareler, belediyeler
tarafından sağlanan desteklerin ve/veya etkilerin gözden geçirilmesi gerekir.
ġeker pancarı üretiminde dekara toplam gelir 360 dolar, toplam masraflar 266,42 dolar, kg
maliyet 0,06 dolar hesaplanmaktadır. Çiftçilerin iyi organize olduğu ve güçlü bir pazarlama ağı,
teknik bilgi, girdi desteklerinin sağlandığı Ģeker pancarı yetiĢtiriciliğinde üretim eĢiği kg baĢına
0,02 dolar hesaplanmıĢtır. Bu değer çiftçinin Ģeker pancarından vazgeçmesi için birim fiyatın en
az 2/3 azalması gerekir ya da değiĢir masrafların %66 artması gerekir Ģeklinde yorumlanabilir.
Niğde ve NevĢehir yörelerinde yaĢanan hastalık etmenlerinden dolayı Konya ilinde patates
üretimi 2001 yılından sonra özellikle ticari Ģirketlerin sözleĢmeli yetiĢtiricilik uygulamalarıyla
yaygınlaĢmaya baĢlamıĢtır. Patates üretiminde dekara toplam gelir 420 dolar, toplam masraflar
356,06 dolar, kg maliyet 0,12 dolar hesaplanmaktadır. Konya ilinde özel firmalar tarafından
yaygınlaĢtırılmaya çalıĢılan Ayçiçeği üretiminde dekara toplam gelir 120 dolar, toplam
masraflar 116,78 dolar, kg maliyet 0,60 dolar hesaplanmaktadır. Birim fiyatında 0,58 kg/da.
olduğu bu faaliyet için kar eĢiğinde (baĢa baĢ noktasında) çalıĢılmaktadır. DeğiĢir masrafların
0,34 dolar /Kg olması üretimin devamını sağlamaktadır. Mısır üretiminde kg maliyet 0,10 dolar
hesaplanmaktadır. Burada kullanılan fiyatlar devlet desteklerini de içerdiği için Mısır üretimi
araĢtırmanın yapıldığı yıllarda en karlı ürün olarak belirlenmiĢtir.
Yörede doğal dengenin sağlanması veya sürdürülebilir tarımsal faaliyet için bu araĢtırmada
belirlenen buğday, arpa, Ģekerpancarı, yonca, korunga, fiğ, patates, ayçiçeği ve mısır
yetiĢtiriciliğinde destek ve teĢviklerin sağlaması önerilebilir.
Ġlçeler bazında Organik Üretime, Hasas Tarım Teknolojileri ve Biyoteknolojiye geçiĢ için
Eğitim, Ar-Ge, Çiftlik Sistemleri AraĢtırma ve Yayım Modeli (FSR/E), ihtisaslaĢma, örnek ve
önder uygulamaların gerçekleĢtirilmesi önerilebilir.
63
KAYNAKLAR
Anonymous 2010. Ohio State Üniversitesi, www.osu.edu ve Tarım, Çevre ve Kalkınma
Ekonomileri Bölümü http://aede.osu.edu , Columbus, ABD.
Anonymous
2010.
Bulanık
u.ac.jp/~thc0456/Efuzzyweb/fm11.html
Yöntem.
http://www.isc.senshu-
Anonim, 1988, Türkiye'de Üretilen Tarım Ürünlerinin Üretim Girdileri ve Maliyetleri Rehberi.
TOKB Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yay. No:58, Ankara.
Anonim, 2009. Konya ili Ģeker pancarı maliyetleri (1997-2009). Anadolu Birlik Holding (ABH)
verileri (yayınlanmamıĢ), Konya.
Açıl, A.F., 1977. Tarımsal Ürün Maliyetlerinin Hesaplanması ve Memleketimiz Tarımsal Ürün
Maliyetlerindeki GeliĢmeler. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No:665, ġark Matbaası,
Ankara.
Açıl, A.F. ve Demirci, R., 1984. Tarım Ekonomisi Dersleri, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Yayınları: 880, Ankara.
Aksöz, Ġ. , 1973, Erzurum Ovasındaki Ziraat ĠĢletmelerinin Ekonomik Durumu. Atatürk Üniv.
Ziraat Fak. Zirai AraĢtırma Enst. Yayını, Erzurum.
Altieri, M.A. 1995. Agroecology: The Science of Sustainable Agriculture, Westview Press,
USA.
Altieri, M.A. and P.M. Rosset 1995. Agroecology and the Conversion of Large-scale Conventional
Systems to Sustainable Management, International Journal of Environmental Studies.
Aras, A., 1988. Tarım Muhasebesi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:486, Ege
Üniversitesi Basımevi, Bornova, Ġzmir.
Ayyıldız,T. 1978, Erzurum ili Köylü ĠĢletmelerinde Ġnek Sütü Maliyetleri, Atatürk Üni.Yayın
No 545, Erzurum.
Barry, P.J., Hopkin, J.A. ve Baker, C.B., 1983. Financial Management in Agriculture, The Interstate
printers & Publishers Inc., Third Edition, USA.
Bülbül, 1981. Kredi-Finansman Ġlkeleri ve Türkiye‘de Tarımsal Kredi Uygulaması. Türkiye‘de
Hayvansal Üretim Planlamasının Ekonomik Yönü Semineri, Bolu.
Brundtland, G.H. vd.,1987. Our Common Future, World Commission on Environment and Development,
Oxford University Press, Oxford, UK.
Erkan, O. ve Yılmaz, Ġ. 1990. Ġçel Ġli Örtüaltı Sebze YetiĢtiren Tarım ĠĢletmelerinin Verimlilik
Analizi. Akdeniz Bölgesinde Tarımın Verimlilik Sorunları Semp., MPM yay. 433
Ankara.
ErkuĢ, A., M. Bülbül, T. Kıral, Fethi Açıl, R. Demirci, 1995, Tarım Ekonomisi. Ankara Üniv.
Ziraat Fak. Eğitim, AraĢtırma ve GeliĢtirme Vakfı Yay. No:5, Ankara.
64
ErkuĢ ve Demirci, 1996. Tarımsal ĠĢletmecilik ve Planlama, Ankara Üniv. Zir. Fak. Yay.
No:1435, Ankara.
GündoğmuĢ, E., 1998. Ankara Ġli Akyurt Ġlçesi Tarım ĠĢletmelerinde Ekmeklik Buğday
Üretiminin Fonksiyonel Analizi ve Üretim Maliyetinin Hesaplanması, Tübitak Tarım ve
Ormancılık Dergisi, Cilt:22, Sayı:3, Ankara, s. 251-260.
ĠĢçil, N, 1977, Örnekleme Yöntemleri. Ankara Ġktisadi ve Ticari Ġlimler Aka. Yay. No:13,
Ankara.
Karagölge, C., 2000, Tarımsal ĠĢletmecilik-Tarım ĠĢletmelerinin Analizi ve Planlanması.
Atatürk Üniv. Yay. No: 827, Ziraat Fak. Yay. No:326, Ziraat Fak. Ofset Tesisi, Erzurum.
Kıral, T., 1987, Ankara Ġli Çubuk Ġlçesi Tarım ĠĢletmelerinde BaĢlıca Üretim Faaliyetleri Ġçin
Fiziki Üretim Girdileri Kullanım Seviyelerinin Tespiti Üzerine Bir AraĢtırma. Ankara
Üniv. Ziraat Fak. Yay. No:1001, Ankara.
Kıral, T., Kasnakoğlu, H. 1999. Tarımsal Ürünler Ġçin Maliyet Hesaplama Metodolojisi ve veri
Tabanı Rehberi Yayın No: 37, TEAE yayınları Ankara.
Kızıloğlu, S., 1997, Erzurum ilinde buğday, arpa, patates, ayçiçeği, Ģekerpancarı ve fiğin üretim
maliyeti ve arz fonksiyonlarının ekonometrik analizi. Doğa ve Tarım Dergisi, 21(1997)
s.225-235.
Lovell, C.A.K., and Grifell-Tatje, 2000. Cost and productivity, Managerial and Decision
Economics 21;19-30, www.jstor.org.
Özkan, B. ve Kuzgun, M. (1997), Ana ve Ġkinci Ürün Susam Üretim Maliyeti ve Geliri,
Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fak. Dergisi cilt 10(1) s. 149-163
Özer, H., K. Peker, 1998. Erzurum ekolojik koĢullarında kolza üretiminde optimum azot
kullanımının belirlenmesi. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Der., 29 (1), 50-57.
Peker ve ErciĢ, 1996. GümüĢhane Ġlinde KuĢburnu Üretiminin Ekonomik Analizi. KuĢburnu
Sempozyumu, Bildiriler Kitabı 5-6 Eylül 2006. GümüĢhane.
Peker, K., H. Özer, 1998. Erzurum ilinde yetiĢtirilebilecek alternatif yağ bitkilerinin ekonomik
analizi. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Der., 29 (2), 230-234.
Prior, M. (1998): Economic valuation and environmental values. Environmental Values 7: 423441.
Talim, M. , 1973. Ege Bölgesi Gediz Havzasında Bazı Önemli Tarımsal Ürünlerde Maliyet. E.
Ü. Ziraat Fak. (Teksir), Bornova.
Yavuz, F., C. Karagölge, K. Peker, 1998, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi'nde Tarla Bitkilerine
Alternatif Yem Bitkileri Üretiminin Ekonomik Analizi. Türkiye 3. Çayır-Mer'a ve
Üretiminin Ekonomik Analizi. Türkiye 3. Çayır-Mer'a ve Yem Bitkileri Kongresi,
Erzurum.
65
YAYIN NO: 180
ISBN: 978-975-407-294-5

KONYA`DA YETĠġTĠRĠLEN TARLA ÜRÜNLERĠNDE REKABET

Transkript

Benzer belgeler

PDF ( 5 )

“NAZAR DÖKÜM SÜREÇ VERİMLİLİĞİ VE İHRACAT ARTIRIMI

BASIN BÜLTENİ 16.07.2016 Konya Ticaret Odası, Konya Ticaret

Tanımı Yaşayışı Zarar Şekli ve Yayılışı Kimyasal Mücadele

Karaman`da Tarım Toplam 882.193,37 ha olan Karaman İli

Page 1 of 2 Örnek Avrupalılar Projesi`nin Konya Ayağı Gerçekleşti

Dosya Eki - Darüşşafaka

Yeni bir müziği uygulama topluluğu için basit Fırlatma planı