EMO_K2M305 Toroslarda azalan sedir ormanları

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
BİLGİ BELGE MERKEZİ(BBM)
Döküman Bilgileri
EMO BBM Yayın Kodu
Makalenin Adı
Makalenin Yayın Tarihi
Yayın Dili
Makalenin Konusu
Makalenin Kaynağı
Anahtar Kelimeler
Yazar 1
:
:
:
:
:
:
:
:
305
Toroslar’da azalan sedir ormanları artık çoğalıyor
25.04.2008
Türkçe
Çevre
Cumhuriyet Bilim Teknik, Sayı:1101, 25.04.2008
Çevre,Ormanlarımız,Akdeniz
Melih Boydak
Açıklama
Bu doküman Elektrik Mühendisleri Odası tarafından açık arşiv niteliğinde olarak bilginin
paylaşımı ve aktarımı amacı ile eklenmiştir.
Odamız üyeleri kendilerine ait her türlü çalışmayı EMOP/Üye alanında bulunan veri giriş
formu aracılığı ile bilgi belge merkezinde yer almasını sağlayabileceklerdir. Ayrıca diğer
kişiler çalışmalarını e-posta ([email protected]) yolu ile göndererek de bu işlemin
gerçekleşmesini sağlayabileceklerdir. Herhangi bir dergide yayınlanmış akademik
çalışmaların dergideki formatı ile aynen yer almaması koşulu ile telif hakları ihlali söz
konusu değildir.
Elektrik Mühendisleri Odası Bilgi Belge Merkezi’nde yer alan tüm bilgilerden kaynağı
gösterilerek yararlanılabilir.
Bilgi Belge Merkezi’nde bulunan çalışmalardan yararlanıldığında, kullanan kişinin kaynak
göstermesi etik açısından gerekli ve zorunludur. Kaynak gösterilmesinde kullanılan
çalışmanın
adı
ve
yazarıyla
birlikte
belgenin
URL
adresi
(http://bbm.emo.org.tr/genel/katalog_detay.php?katalog=2&kayit=305) verilmelidir.
TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası Bilgi Belge Merkezi Yayınlanmış Makaleler Kataloğu Kayıt No: 305
Toroslar’da azalan sedir ormanları artık çoğalıyor
Cumhuriyet Bilim Teknik, Sayı:1101, 25.04.2008
TÜRK ORMANCILARIN BAŞARISI
Sedir odununun hafif, yumuşak, çürümeye karşı çok dayanıklı olması, özel rengi,
kokusu ve kolay işlenmesi gibi ayrıcalıklı nitelikleri nedeniyle geniş kullanım alanları
vardır. Sedirin görkemli görünümü ve nitelikleri, tarihsel süreçte bu tür için bir
yandan övgü kaynağı, bir yandan da Lübnan ve Suriye’deki ormanları tükenme
noktasına getiren, Toroslar’daki ormanları da büyük çapta azaltan bir talihsizlik
oldu. Sedir bu niteliklerinden dolayı “koniferler kralı” olarak isimlendirilir.
İncil’deki bazı paragraflara göre sedir, büyüklüğün, kuvvetin ve metanetin, şan ve
şerefin, kraliyet ihtişamının, zenginliğin, dünya çapında yayılış kudretinin vb.
simgesidir.
Prof. Dr. Melih Boydak , İ. Ü. Orman Fakültesi, [email protected]
Dünyada odun dışalımına ait bilinen en eski yazılı bilgi muhtemelen sedir türüne aittir.
Kayıtlara geçmiş ilk sedir kerestesi dış alımı, Mısırlılar tarafından, firavun Snefru
zamanında (M.Ö. 2750), Finike’nin Byblos (daha önceki adı Gubla) limanından Mısır’a
getirilen tomruklar hakkındadır.
Bu olay Palermo taş yazıtında “Biz sedir tomruklarıyla yüklü 40 gemi getirdik. Herbiri 45
m boyunda gemiler inşa ettik. Firavun sarayının kapılarını sedirden yaptık”, şeklinde ifade
edilir. Bu tarih başka bir yayında M.Ö. 2600 olarak belirtilir. Mısırlılar, sedir tomruklarını
Finikeliler’den altın ve gümüş, madeni eşya, papirüs, buğday ve zeytinyağı karşılığı
almışlardır. Bazı taş yazıtlar ve yayınlar, sedirin Lübnan’daki tükenişi ile ilgili ilginç
ifadeler içermektedir.
TOROS DAĞLARI’NDAKİ TAHRİP
Sedir binlerce yıldan beri Toros Dağları’nda da tahrip edilmiştir. Ancak Toroslar’ın dik ve
sarp oluşumunun ortaya çıkardığı morfolojik yapısından kaynaklanan güç ulaşım koşulları,
azımsanmayacak sedir ormanının günümüze kadar ulaşmasını sağladı.
Belgelere göre, M.Ö. 1832 yılında Kilikya’yı bir süre işgal eden Mısır, yılda en iyilerinden
10.000 sedir ağacı keserek, İskenderiye tersanesine gönderdi.
Birinci dünya savaşı yıllarında Hicaz Demiryolu inşaatı için yoğun sedir kesimleri oldu.
Elmalı-Çığlıkara ormanları şirket tarafından işletildiği 1927-1947 yılları arasında da büyük
çapta tahrip edildi.
Ancak, tarihsel süreçte, Toroslar’daki sedir ormanlarının azalmasındaki ana nedenler,
kesimlerle birlikte, bunu izleyen keçi otlatmasıdır. Bu tahribat sonucu, Toroslar’da 600.000
hektarın üzerinde olduğu tahmin edilen sedir ormanları, günümüzde saf sedir ormanları
olarak, 110.000 hektara geriledi. Ayrıca, iğne yapraklı ve geniş yapraklı türlerle karışık
bazı ormanları da vardır. Bunlara karşılık, sedirin tahribi sonucu, Toroslar’da yaklaşık
500.000 hektar (5.000.000 dönüm) çıplak karstik alan veya çok az sayıda Toros Sediri ve
diğer türleri bulunduran karstik alan tabloları oluşmuştur.
TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası Bilgi Belge Merkezi Yayınlanmış Makaleler Kataloğu Kayıt No: 305
Sedir Toroslar’da birçok anataş üzerinde yayılış yapmakla birlikte, yayılışlının büyük
bölümü kalker anataşlar üzerindedir. Bu yayılışta, yaşları 500-1000 olan, göğüs çapı
(yerden 1.30 cm yukarıdaki gövde çapı) 2.5 m’ye, boyları 46 m’ye ulaşan görkemli sedir
anıt ormanları veya anıt ağaçları bulunmaktadır (Foto. 1).
SEDİR ARAŞTIRMALARI VE BAŞARI
Türkiye’de Toros Sediri ile ilgili araştırma ve yayınlar 1950’li yıllarda ortaya çıktı, 1980’li
yıllarda daha da arttı, bu bilgi birikimi sonucu 1990 yılında Antalya’da bir “Uluslararası
Sedir Sempozyumu” gerçekleştirildi. Bu türle ilgili araştırma ve yayınlar halen
sürdürülmekte.
Sedir üzerine ilk araştırmaların bir kısmı, tüm sedir yayılış alanlarını kapsarken, bazıları
Elmalı-Çığlıkara sedir ormanları ile Elmalı-Çamkuyu’su Sedir Araştırma Orma’nında
yoğunlaştı. Bu yöre sedir türündeki bilgi birikiminin; özellikle karstik alan ekolojisi, doğal
gençleştirme sorunlarının çözümlenmesi ve denetimli yakmaların doğal gençleştirmedeki
başarıya katkısı gibi bilimsel çalışmaların odak noktası oldu, araştırma ve uygulamalar
bakımından bir okul görevi yaptı.
1980’li yılların ilk yarısında, önemli bir aşama, Toros Sediri’nin tahribi sonucu oluşan
çıplak karstik alanların, doğaya yakın ve etkin bir ekim yöntemiyle, yeniden sedir
ormanlarına dönüştürülmesinde elde edilen başarı oldu.
Bu çalışma Türkiye ormancılığında bir ilki oluşturmaktadır. Sonuçlar ulusal ve uluslararası
bilimsel dergilerde yayınlandı. Çalışmanın önerilmesi ve uygulanması ile ilgili süreç ve
bugün ulaşılan başarılı şöyle gelişti:
BOYDAK’IN KATKISI
Toros Dağları’nda sedirin tahribi sonucu oluşan çıplak karstik alanlarda, ilk kapsamlı ekim
(Tamalan Serpme Ekimi) Mersin-Anamur-Abanoz-Armutkırı (Ballık) yöresinde 300
hektarlık bir alanda ve 1984 yılı Aralık ayında uygulandı. Çalışmanın başlatılması önerisi
1983 yılı Ağustos ayında Melih Boydak tarafından yapıldı.
Boydak bu kararı, sedirin yayılış alanlarında, bu türü tanımak için üç yıla yayılan inceleme
ve araştırma gezileri sırasında, Toroslar’ın farklı yörelerindeki araştırmalarının henüz
planlama aşamasındayken, doğadaki gözlemlerine dayalı olarak verdi.
Bu bilimsel gezilerde Toros Sediri’nin doğadaki gençlikleri analiz edilmiş, meslekdaşlar
tarafından Toroslar’ın farklı yörelerinde, bu türle uygulanan doğal gençleştirme ve dikime
dayalı ağaçlandırma örnekleri incelendi. Ayrıca, toprakla dolu dikey çatlak sistemlerine
sahip kalker anakayalar üzerinde, genelde yüzeyi taşlarla kaplı, sığ veya orta derin
topraklar içeren, çıplak karstik alanların ekolojik yapısı gözlemlendi. Bu gözlemler, bu
alanların toprak yapısı ve ekolojik özellikleriyle ve biyolojisiyle ilgili kaynaklardaki
bilgiler ışığında değerlendirildi.
Çıplak karstik alanlar için tam alan serpme ekimi önerisi, Anamur Orman İşletmesi ve
Mersin Orman Bölge Müdürlüğü teknik elemanları tarafından benimsendi ve Orman Genel
Müdürlüğü tarafından desteklendi. Gelişmeler üzerine, ekim uygulamalarını içeren bir
rapor, Boydak tarafından hazırlanarak Mersin Orman Bölge Müdürlüğü’ndeki ilgili
TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası Bilgi Belge Merkezi Yayınlanmış Makaleler Kataloğu Kayıt No: 305
birimlere gönderildi. Bu raporda, ekim başarısını belirlemek için, uygulanacak bir
araştırma deseni de yer aldı.
1984 yılı Aralık ayında (sedirin doğal tohum döküm zamanı içinde), yaklaşık 300 hektarlık
bir alandaki ilk ekim uygulaması bu rapor çerçevesinde yapıldı ve çok başarılı sonuçlar
elde edildi (Foto. 2, 3, 4, 5).
Aynı alanda 1985-1990 yıllarında yapılan ve yaklaşık 800 hektara ulaşan başarılı ekimler
ise, bu rapor esas alınarak, Mersin Orman Bölge Müdürlüğü’ndeki ormancı meslektaşlar
tarafından hazırlanan, ekime dayalı bir ormaniçi ağaçlandırma uygulama projesi
kapsamında yürütüldü.
ÖRNEK OLDU
Anamur-Abanoz-Armutkırı (Ballık) yöresinde, 1984 yılı karpelli tohum ekimlerinden
(tohumların zarar görmemeleri için, dağılan kozalak pulları ile birlikte ekimi) elde edilen
başarı, Toroslar’da sedirin tahribi sonucu oluşmuş çıplak karstik alanların yeniden sedire
dönüştürülmesinde bir dönüm noktası oluşturdu ve bir çığır açtı.
Sadece Mersin Orman Bölge Müdürlüğü’nde 1984-2006 yılları arasında 32.000 hektar
(320.000 dönüm) çıplak karstik alan, yeniden sedir ormanına dönüştürüldü (Foto 6).
Toroslar’ın tamamı dikkate alındığında; çıplak karstik alanlarda tam alan serpme ekimi
yöntemi ile yapılan başarılı karpelli sedir tohumu ekimleri 1984-2006 yılları arasında
86.000 hektara (860.000 dönüm) ulaştı.
Bu çalışma bir ilki, ayrıca Türkiye ormancılığının uluslararası düzeyde bir başarısını
oluşturmaktadır. Nitekim, Anamur-Abanoz-Armutkırı 1980 ve 1990’lı yıllarda birçok yerli
ve yabancı akademisyen ve uygulamacının uğrak yeri; bir ekskürsiyon noktası olmuştur.
Anamur-Abanoz-Armutkırı (Ballık) yöresindeki çıplak karstik alanlarda, 1984 yılında
uygulanan karpelli sedir tohumu ekimleri, Mersin Orman Bölge Müdürlüğü ve Anamur
orman işletmesinde görevli birçok meslektaşımın katılımı ile yapıldı.
İlk uygulamalara katılan Şevket Ayhan, Mustafa Esoy, Ali Güneş, Sırrı Koçak, Ali Rüştü
Karaman, Yüksel Şanlıer, Mete Tekinşan, Özer Bayrak, Yusuf İzzettin Tapçı, Aziz Bozatlı
ile daha sonraki uygulamaları yapan, burada adlarını sayamadığım diğer meslektaşlarımı
şükranla anıyorum.
Anamur-Abanoz-Armutkırı (Ballık) yöresi, Elmalı Sedir Araştırma Ormanı ve ElmalıÇığlıkara’dan sonra, Türkiye ormancılığı için, sedir açısından ikinci bir okul oldu. Bu
yöredeki çıplak karstik alanlarda, bir dönüm noktası oluşturan 1984 yılı karpelli sedir
tohumu ekimleri, Toroslar’da sedir ormanlarını tükenmeye götüren olumsuz gidişi
olumluya çevirdi. Bu başarı, doğa bilimlerinde dikkatli gözlemlerin önemi bakımından da
bir örnek oluşturmaktadır. Ayrıca, bilim kuruluşları ile uygulama birimlerinin, sorunlara
birlikte ürettikleri çözümü yansıtan bir örnektir.
NOT: Yararlanılan Kaynaklar, yer darlığından burada verilemedi, Yazar’dan
orijinal makalenin istenilmesi dileğiyle..
TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası Bilgi Belge Merkezi Yayınlanmış Makaleler Kataloğu Kayıt No: 305
İlk ekimlerden sonra Torosların başka yörelerinde ekimle kurulan genç sedir
ormanları (Mersin-Erdemli-Avtepesi)