docPiyasa Gözetimi ve Denetimi Faaliyetlerinin
download 
Şikayet Transkript
Piyasa Gözetimi ve Denetimi Faaliyetlerinin
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Ramazan YILDIRIM’ın Değerlendirmesi 2013 Yılı İlk Dokuz Aylık Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi Güvensiz Ürün Bilgilerinin Kamuoyuyla Paylaşılması Piyasa Gözetimi ve Denetimi Faaliyetlerinin Yargısal Denetimi KASIM 2013 YIL: 25 SAYI: 299 Piyasa Gözetimi ve Denetimi E 37 www.verimlilikkongresi.gov.tr T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ’NÜN AYLIK YAYIN ORGANIDIR KASIM 2013 YIL: 25 SAYI: 299 Bu dergi 6.500 adet basılmaktadır. ISSN: 1300-2414 Yayın Türü: Yerel Süreli Türkçe - İngilizce SAHİBİ T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADINA GENEL MÜDÜR Anıl YILMAZ GENEL KOORDİNATÖR Dilek BİRBİL SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Cangül TOSUN YAZI KURULU Dilek BİRBİL - Cangül TOSUN - Lütfiye BALKAYA İNGİLİZCE SAYFA SORUMLUSU Gülçin MANZAK AYDIN - Şirin Müge KAVUNCU WEB SİTESİ SORUMLUSU Aytunç AYHAN FOTOĞRAFLAR Hakan CANBAKIŞ Cüneyt OLGAÇ DAĞITIM SORUMLUSU Mehtap EMRE (312) 467 55 90 / 331 [email protected] Anahtar Dergisi’nin PDF dosyalarının her ay düzenli olarak e-posta hesabınıza gönderilmesini istiyorsanız, konu alanına “Anahtar” yazıp [email protected] adresine boş bir e-posta atabilirsiniz. Dergide yayımlanan yazılardaki görüşler yazarlarına aittir. YÖNETİM YERİ T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Gelibolu Sokak No: 5 Kavaklıdere 06690 ANKARA Tel: (312) 467 55 90 (10 Hat) Faks: (312) 427 30 22 Faks (Dergi): (312) 467 47 79 e-posta: [email protected] internet: http://vgm.sanayi.gov.tr http://anahtar.sanayi.gov.tr GRAFİK TASARIM ve UYGULAMA BASKI KORZA YAYINCILIK BASIM SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ. Büyük Sanayi 1. Cad. 95 / 1 İskitler - Ankara Tel: (312) 342 22 08 Faks: (312) 341 14 27 BASILDIĞI TARİH: Anahtar Dergisi’nin Kasım 2013 sayısı 05.11.2013 tarihinde basılmıştır. Kapak Görseli: Artı5 Medya - Tanıtım B ilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler; kurumların, işletmelerin ve ülkelerin hemen her alanda değişim dinamiklerinin önemli itici gücü olmakta, bu kapsamda ticareti ve iş ortamını da yeniden şekillendirmektedir. Tedarik zincirlerinin küreselleştiği günümüzde dünyanın herhangi bir şehrindeki bir girişimci, bir başka kıtadaki bir başka işletmeden ürün siparişi verebilmekte ya da ürünlerini internet yoluyla uluslararası pazarlarda satabilmektedir. Ülkemizde veya herhangi bir ülkede piyasaya sunulan ürünler için Ar-Ge ve tasarım aşamalarından satış sonrası hizmetlere kadar değer zincirinin çeşitli halkaları yer kürenin farklı farklı noktalarında gerçekleşebilmektedir. Ticari ilişkileri kolaylaştıran bu gelişmeler aynı zamanda belirsizlikleri ve yeni riskleri de beraberinde getirmekte, küresel piyasalar, şirketler ve küresel vatandaşların bu belirsizlikler karşısında korunmasına yönelik arayışlar da sürmektedir. Bu arayışların bir sonucu da Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD) faaliyetleridir. Ürünlerin teknik düzenlemelere uygun ve güvenli olarak üretilip üretilmediğinin kamu otoritesi eliyle denetlenmesi anlamını taşıyan PGD faaliyetleriyle; öncelikle insan sağlığının, can ve mal güvenliğinin korunması amaçlanmaktadır. Ancak unutulmaması gerekir ki güvenli piyasalara giden yolda kamu otoritesinin yanında tüketici haklarını gözeten sivil toplum yapılarına da önemli görevler düşmektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, ülkemizde piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu 10 kamu kuruluşu arasında yer almaktadır. Bakanlığımızca yürütülen PGD faaliyetlerinin ele alındığı “Piyasa Gözetimi ve Denetimi” temalı bu sayımızda konuya ilişkin yönetici ve uzmanların görüşlerinin yanında vatandaşların da bu süreçte hem korunması hem de bilgilendirilmesine yönelik çalışmaları yansıtan yazılara yer vermeye çalıştık. Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü (SÜGDM) yönlendiriciliğinde hazırladığımız dergimizin bu sayısında; konuya ilişkin değerlendirmeleriyle destek olan Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Sayın Ramazan YILDIRIM başta olmak üzere “2013 Yılı İlk Dokuz Aylık Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi” başlıklı yazısıyla katkı sağlayan Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürü Sayın Muhsin DERE’ye ve emeği geçen SÜGDM yönetici ve çalışanlarına teşekkür ediyoruz. Anıl YILMAZ Genel Müdür İçindekiler 48 4 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Ramazan YILDIRIM'ın Değerlendirmesi 6 2013 Yılı İlk Dokuz Aylık Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi / Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdür V. Muhsin DERE 10 Güvensiz Ürün Bilgilerinin Kamuoyuyla Paylaşılması Duygu KOLAT 14 Gönüllü Geri Çağırma Faaliyetlerinin Güvenli Piyasanın Oluşumundaki Yeri ve Üreticilerin Marka İmajı Açısından Önemi / Gülbanu GÖKÇE 17Piyasa Gözetimi ve Denetiminde Risk Değerlendirmesi / Ezgi AVCI 21Kaplama Lastik Sektöründe Piyasa Gözetimi ve Denetimi / Berker KARAGÖZ 25 Proje Bazlı Yeni Yaklaşım Denetimleri: Sanayi Gaz Tüpleri Örneği / Yasemin DEMİRCİOĞLU - Ebru EBEPERİ ÖZTÜRK 29 Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü Faaliyetleri 32 Piyasa Gözetimi ve Denetimi Faaliyetlerinin Yargısal Denetimi / Onur ASLAN 37 Piyasa Gözetimi ve Denetiminde Planlama Serdar ATAYETER Sayı 299 KASIM 2013 29 37 42 Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelikte Yapılan Değişiklikler / Kemal TOPALÖMER 44 Akıllı Taşınabilir (Mobil) Sistemler - 2 Dr. Mustafa Kemal AKGÜL 48 Bilgi Ekonomisi Küresel Forumu 49 “3. Sanayi Şurası” 20-21-22 Kasım 2013 Tarihlerinde Ankara’da Gerçekleştirilecek 50 Bölgesel Çevre Merkezi (REC) “Balkanlar ve Türkiye İçin Sürdürülebilirlik Eğitimi” Düzenledi 51 VGM ile UNEP İşbirliğinde Ankara ve İstanbul’da “Karbon Ayak İzi” Eğitimleri Düzenleniyor ! "" ! 52 Market Surveillance and Inspection 54 Sanayi Göstergeleri / Industry Indicators 55 Bilim ve Teknoloji Göstergeleri Science and Technology Indicators 333*2 ! "## $% !&'(! ')*+,$,-, . %'/ ' !('/++'/ ' !!(++0%1*2++333*2 56 Ulusal ve Uluslararası Verimlilik İstatistikleri National and International Productivity Statistics Ulusal Verimlilik İstatistikleri National Productivity Statistics KASIM 2013 3 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD) Faaliyetleri Ramazan YILDIRIM Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı 4 Günümüz dünyasında uluslararası ticaret hiç olmadığı kadar artmış, ülkelerin aralarındaki ticari engeller ise hiç olmadığı kadar azalmıştır. yöntemlerini doğurmuş, bu yöntemlerle üretilen yeni ürünler ise küresel pazarlarda tüketicilerin kullanımına sunulmaya başlanmıştır. Dünya ekonomisinde meydana gelen bu değişimler ve teknolojik gelişmeler yeni üretim Gelişmiş ülkeler ticari sınırların görünmez hale geldiği dünya ticaret pazarında, bir taraftan KASIM 2013 ticaretin serbestleştirilmesi için çaba sarf ederken bir taraftan da piyasalarını ve vatandaşlarını korumak için arayış içindedirler. Piyasa gözetimi ve denetimi (PGD) bu arayışın bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Ülkemizde piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu 10 kamu kuruluşu arasında yer alan Bakanlığımız, sorumluluğunda bulunan ürün gruplarının geniş bir yelpazede olması ve gerçekleştirdiği denetimler aracılığıyla önemli bilgi ve tecrübeye sahip olması nedeniyle piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetlerinin yürütülmesi ve geliştirilmesinde önemli bir paya sahiptir. PGD, ürünlerin teknik düzenlemelere uygun ve güvenli olarak üretilip üretilmediğinin kamu otoritesi eliyle denetlenmesidir. Bakanlık olarak PGD faaliyetlerinde önceliğimiz insan sağlığını, can ve mal güvenliğini korumaktır. Bu noktada vatandaşlarımızın satın aldıkları ürünlerin güvenli olduğu konusunda emin olabilecekleri bir piyasanın gerçekleşebilmesi için faaliyetlerimizi yürütüyoruz. Bu alanda temel hedefimiz, ülke genelinde hiçbir vatandaşın sorumluluğumuzda bulunan ürünler nedeniyle herhangi bir zarara uğramasını engellemektir. Bu amaca ulaşmak için denetimlerin denetim ihtiyacı duyulan ve risk içeren ürünlerde yapılması gerekmektedir. Bakanlığımız 2014 yılı denetimlerinde uygulamaya koyacağı risk analizi sistemi ile risk temelli denetimlerini daha sistematik hale getirecektir. Yerine getirdiğimiz denetimler ile vatandaşlarımızın can ve mal güvenliğini korumanın yanında piyasada düzenleyici bir rol oynadığımızı da söylememiz mümkündür. Piyasa düzenleyici bu rolümüzü özellikle ithal ürünler üzerinde yoğunlaştırarak ülkemizi kalitesiz ve güvensiz ithal ürün çöplüğü olmaktan uzak tutmayı ve yerli üreticimizi bu ürünlerin ortaya çıkarmış olduğu haksız rekabet koşullarından korumayı hedefliyoruz. Bu doğrultuda 2012 yılında denetlenen ürünler içerisinde yüzde 35 oranında olan ithal ürün sayısını 2013 yılında yaklaşık yüzde 55 seviyesine yükseltmiş bulunmaktayız. Bakanlığımız 2004 yılından bu yana yürüttüğü denetimlerin yanı sıra ürün güvenliği kavramının üreticilerimiz ve tüketicilerimiz genelinde bilinirliğinin yaygınlaştırılması amacıyla tanıtıcı ve bilgilendirici faaliyetlere ağırlık vermekte, test ve laboratuvar altyapısını geliştirmek amacıyla ilgili paydaşlarla işbirliği halinde çalışmalarını sürdürmekte, denetim kapasitesinin artırılması amacıyla daha fazla denetçi istihdam etmekte, PGD faaliyetlerinin yeterli donanıma sahip denetçiler tarafından yürütülebilmesi için eğitimler düzenlemekte ve denetimle ilgili bütün süreçleri kapsayan proje bazlı çalışmalara ağırlık vermektedir. Bu faaliyetlerin tamamı, etkin bir piyasa gözetimi sistemini kurmak ve geliştirmek üzere yapılan yatırımlardır. Son olarak ifade etmek gerekir ki, Bakanlığımız tarafından gerçekleştirilmekte olan denetim faaliyetlerinin beklenen etkiyi gösterebilmesi, bu faaliyetlerin vatandaşlarımız tarafından bilinirliği ile doğru orantılıdır. PGD’nin bilinirliği arttıkça, vatandaşlarımız yaptığımız denetimlerde en büyük yardımcılarımızdan birisi haline gelecektir. Bu sebeple, ürün güvenliği konusunda Bakanlığımıza gelen her bir şikâyet ve ihbar titizlikle incelenmekte ve değerlendirilmektedir. KASIM 2013 5 2013 YILI İLK DOKUZ AYLIK DENETİM SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Muhsin DERE Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdür V. Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD), kamu otoritesi tarafından ürünlere ilişkin konulmuş olan teknik kurallara uyulup uyulmadığının, yine bir kamu otoritesi tarafından denetlenmesi faaliyetidir. Bu anlamda PGD faaliyetlerinin genel amacı, tüketicilerin tehlikeli ürünlerden korunması ve ticari işletmelerin, mevzuata uygun ve güvenli ürünlerin piyasaya arz edilmesi ile ilgili yasal yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlamaktır. Ürün güvenliği; yetkili kuruluşlar, üreticiler ve tüketiciler başta olmak üzere bu alanda faaliyette bulunan tüm aktörlerin katkılarını gerektiren ve bir bütün olarak değerlendirilmesi gereken bir konudur. Piyasadaki ürünlerin güvenli olup olmadığına yönelik denetimler ve bu denetimler neticesinde alınan önlemler ekonominin iki büyük aktörü olan üretici ve tüketici kesimini doğrudan etkilemektedir. Tüketiciler için sağlık ve 6 KASIM 2013 güvenliklerini olumsuz yönde etkileyecek ürünlerin piyasada yer almaması önem arz ederken, üreticiler için de kazançlarını ve ürünlerinin piyasadaki imajını korumak önemlidir. Piyasa gözetimi ve denetimi insan sağlığını, can güvenliğini ve çevreyi koruyarak toplumun hayat kalitesini yükseltmesinin yanı sıra, topluma, özellikle ekonomik anlamda yararlar da sağlamaktadır. Bunları şöyle özetleyebiliriz: • PGD, ürününü piyasaya güvenli arz etmek için gereken maliyete katlanmamış üreticilerin piyasadan dışlanmasını sağlayarak, mevzuata uygun ürün arz eden üreticinin karşılaştığı haksız rekabetin önüne geçer. • Ülkemizin artan ithalat hacmi göz önünde bulundurulduğunda gümrüklerde bütün ürünlerin denetlenmesi imkânı bulunmamaktadır. PGD bu anlamda, ithalat denetimlerini tamamlayan ve ithal-yerli bütün ürünlerin iç piyasada denetlenmesini sağlayan önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. • PGD, piyasanın disipline edilmesine ve üretimin ileri standartlara kavuşmasına hizmet ederek, ihracatın rekabet gücünün artırılmasına da dolaylı olarak katkıda bulunmaktadır. Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü görev ve sorumluluk alanındaki asansörler, elektrikli ekipmanlar, makineler, otomotiv, sivil kullanım amaçlı patlayıcılar, taşınabilir basınçlı ekipmanlar gibi pek çok ürün gruplarında, il müdürlüklerinde ve merkez teşkilatında görevlendirilen toplam 630 denetçi ile re’sen, ihbar-şikâyet kaynaklı ve programlı olarak denetimler gerçekleştirmektedir. Denetim faaliyetlerinde Genel Müdürlüğümüzün temel önceliği üreticileri yaptırımlarla cezalandırmak yerine piyasada güvenli ürünlerin yer almasını sağlamak, sanayicinin kaliteli ve güvenli ürün üretmesinde yönlendirici olmak ve böylece uluslararası piyasalarda ülkemizin rekabet gücünü geliştirmeye katkı sağlamaktır. Bu kapsamda, Genel Müdürlüğümüz tarafından yukarıda bahsedilen amaçların gerçekleştirilmesi için düzenli olarak denetimler gerçekleştirilmekte olup 2013 yılının ilk dokuz ayına ait denetim sonuçlarına Tablo 1'de yer verilmektedir. Tablo 1. 2013 Yılı İlk Dokuz Aylık Denetim Sonuçları Tablo 1'de görüldüğü üzere 2013 yılının ilk dokuz ayında; • Toplam 50.192 farklı modelde sanayi ürünü denetlenmiş, bunlardan 4.945’i uygunsuz bulunmuş, 223 farklı ürün teste gönderilmiş, 22 farklı marka/model hakkında toplatma kararı verilmiştir. 2.059 adet üründeki uygunsuzluğun düzeltilmesi için süre verilmiş ve tespit edilen uygunsuzluklara ilişkin toplam 1.161.712 TL idari para cezası uygulanmıştır. • En çok denetlenen ürün grubu elektrikli ekipmanlardır. • Uygunsuzluk oranının en yüksek olduğu ürün grupları % 29,93 ile asansörler, % 21,18 ile aeresol kaplar ve % 16,80 ile makineler olmuştur. • En çok idari para cezası uygulanan ürün grupları 661.624 TL ile asansörler, 230.909 TL ile elektrikli ekipmanlar, 63.976 TL ile • taşınabilir basınçlı ekipmanlar olmuştur. Denetlenen ürünlerde ortalama uygunsuzluk oranı % 9,85’dir (denetlenen her 1000 üründen yaklaşık 98 tanesi uygunsuzdur). • Güvensizliği tespit edilen ve ilana ilişkin olarak mevzuatla belirlenen süreçleri tamamlanan 42 adet ürün Genel Müdürlük internet sayfasında ilan edilmiştir. Şekil 1. Denetim Türlerine Göre Sonuçlar KASIM 2013 7 Yapılan denetimler türlerine göre sınıflandırıldığında bütün gruplarda oranların birbirine çok yakın olduğu görülmektedir. Denetçinin inisiyatifi doğrultusunda gerçekleştirilen re’sen denetimler % 37’lik bir orana sahiptir. Denetimlerin % 32’lik kısmını belirli bir ürün grubu ve bölgede planlı olarak gerçekleştirilen odaklı faaliyetler, çapraz denetimler ve kampanya denetimlerinden oluşan programlı denetim faaliyetleri oluşturmaktadır. Denetim pastasındaki % 31’lik pay ise tüketici ve kullanıcılardan gelen şikâyet formları, gümrük bildirimleri ve kamu kuruluşlarından gelen bildirimler sonucu gerçekleştirilen ihbar ve şikâyet denetimlerine aittir. Türkiye genelinde gerçekleştirilen toplam denetim sonuçlarını değerlendirdikten sonra il müdürlükleri bazında denetim Şekil 2. En Çok Denetim Yapan 10 İl Müdürlüğü Şekil 3. En Çok Denetim Yapan İl Müdürlüğü İçin Uygunsuzluk Oranı sonuçları incelendiğinde, 2013 yılının ilk dokuz ayında en çok denetim yapan ilk 10 il müdürlüğü Şekil 2'deki gibi sıralanmıştır. İstanbul İl Müdürlüğü tüm denetimlerin yaklaşık üçte birini gerçekleştirerek en çok denetim yapan il müdürlüğü olmuştur. İstanbul İl Müdürlüğünün en yakın takipçisi İzmir İl Müdürlüğüdür. Gerçekleştirilen denetimlerin kalitesinin belirlenmesinde önemli bir ölçüt olan uygunsuzluk oranı incelendiğinde, en çok denetim yapan ilk 10 il müdürlüğü içerisinde İstanbul İl Müdürlüğü % 20,35’lik uygunsuzluk oranı ile ilk sırada yer almaktadır. Toplam denetim sonuçlarının sıralanmasında Kocaeli İl Müdürlüğü 8. sırada yer alırken, bu ili % 12.36’lık uygunsuzluk oranıyla İstanbul İl Müdürlüğünü izlemektedir. Aynı şekilde Ankara İl Müdürlüğü toplam denetim sonuçlarının sıralanmasında 7. sırada yer alırken uygunsuzluk oranı dikkate alındığında % 11,31’lik oranla üçüncü sırada yer almaktadır. İllerin denetim performansının belirlenmesinde kullanılan bir diğer ölçüt ise teste gönderilen ürün sayısıdır. Bu kıstas göz önünde bulundurulduğunda 2013 yılının ilk dokuz ayında teste en çok ürün gönderen il müdürlükleri Şekil 4'teki gibi sıralanmıştır. Denetimlerde teste gönderilen toplam 223 ürünün İstanbul İl Müdürlüğü 61 tanesini ve Ankara İl Müdürlüğü 33 tanesini teste göndererek ilk sıralarda yer almıştır. Şekil 4. Teste En Çok Ürün Gönderen İlk 10 İl Müdürlüğü 8 KASIM 2013 Şekil 5. 2013 Yılı İlk 9 Aylık Dönemi Yerli - İthal Denetim Oranları Şekil 6. 2012 Yılı Yerli - İthal Denetim Oranları İlk dokuz aylık dönemde denetlenen 50.192 ürünün 27.786’sı ithal iken 22.406’sı yerli üründür. Diğer bir deyişle toplam denetimin % 55’i ithal ürünlerden, % 45’i ise yerli ürünlerden oluşmaktadır. 2012 yılında denetlenen 36.361 ürünün 13.617’si ithal iken 22.744’ü yerli üründür. Diğer bir deyişle toplam denetimin % 37’si ithal ürünlerden, % 63’ü ise yerli ürünlerden oluşmaktadır. 2013 yılının ilk dokuz aylık dönemine bakıldığında henüz hedeflenen rakam ve niteliklere ulaşılmamakla birlikte denetimlerde ciddi miktarda artış sağlanmıştır. Özellikle ithal menşeili ürün denetimine ağırlık verilmesi, piyasada yerli üreticinin korunmasını, Türk ürünlerinin uluslararası piyasada marka imajını ve rekabet gücünü artırarak ihracatın artmasını ve kullanıcıların daha kaliteli ürünlere ulaşmalarını sağlamaktadır. Piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleri yerli üreticiyi ithal edilen kalitesiz ve güvensiz ürünlerin yarattığı haksız rekabetten korumakta ve kayıt dışı ekonomiyle mücadeleyi kolaylaştırmaktadır. Ekonomi üzerinde bu kadar büyük etkiye sahip olan piyasa gözetimi ve denetimi çalışmalarına daha fazla ağırlık verilerek verimliliğinin artırılması hedeflenmektedir. Yılın geri kalan döneminde teste gönderilen ürün sayısının artırılması sonucunda denetim kalitesinin yükseltilmesi, programlı denetimlere ağırlık verilerek denetimlerin daha nitelikli bir hale getirilmesi planlanmaktadır. Önümüzdeki dönemde Genel Müdürlüğümüz, tanıtım çalışmalarıyla tüketici ve kullanıcıların farkındalıklarının artırılmasını hedeflemekte, denetimlerin programlanmasında oldukça önemli olan ihbar ve şikâyet süreçlerinin daha aktif çalışmasını sağlayarak piyasayı tehdit eden güvensiz ürünlere kolayca ulaşmayı ve bu sayede daha çabuk alınan önlemlerle denetim etkinliğini ve tüketicinin devlete duyduğu güveni artırmayı amaçlamaktadır. KASIM 2013 9 GÜVENSİZ ÜRÜN BİLGİLERİNİN KAMUOYUYLA PAYLAŞILMASI Duygu KOLAT / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü) Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD); ürüne ilişkin teknik mevzuatı hazırlamaya ve yürütmeye yasal olarak yetkili olan kamu kuruluşları tarafından bir ürünün piyasaya arzı/dağıtımı aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik mevzuat hükümlerine uygunluğunu sağlamak üzere yapılan faaliyetlerin bütünüdür. Dolayısıyla piyasa gözetimi ve denetimi faaliyeti sadece bir ürünün denetlenmesinden ibaret değildir. Aynı zamanda uygunsuz bulunan ürünlerin düzeltme faaliyetinin değerlendirilmesi, güvensiz bulunan ürünlerin takip edilerek bu ürünlerin toplatılması, piyasaya arzının yasaklanması ve bertaraf edilmesinin sağlanmasını da içermektedir. Ayrıca PGD yapan kamu otoriteleri tarafından şeffaflık ilkesi gereği güvensiz ürün bilgilerinin kamuoyu ile paylaşılması gerekmektedir. Bu yazıda öncelikle ülkemizde güvensiz ürün bilgilerinin kamuoyuna duyurulmasına ilişkin yasal mevzuat ve uygulamalar incelenecek ve ardından uluslararası düzeyde kamu otoritelerinin bu konuya yaklaşımına değinilecektir. Ülkemizde Güvensiz Ürün Bilgilerinin İlan Edilmesine İlişkin Yapılan Düzenlemeler ve Uygulamalar Ülkemizde piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleri, 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik kapsamında yetkili kuruluşlar tarafından yerine getirilmektedir. 4703 sayılı Kanunun 11’inci maddesinin birinci fıkrası ilgili teknik düzenlemeye uygunluğu belgelenmiş olsa dahi, bir ürünün güvenli olmadığına dair kesin belirtilerin bulunması halinde, bu ürünün piyasaya arzının, kontrol yapılıncaya kadar yetkili kuruluşça geçici olarak durdurulacağını hüküm altına almıştır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında yapılan test ve muayene işlemleri sonucunda ürünün güvenli olmadığının tespit edilmesi halinde; • Ürünün piyasaya arzının yasaklanması, • Piyasaya arz edilen ürünlerin piyasadan toplatılması, • Ürünlerin güvenli hale getirilmesinin imkânsız olduğu durumlarda ise kısmen ya da tamamen bertaraf edilmesi, işlemlerinin yerine getirilmesinin 10 KASIM 2013 yetkili kuruluşlar tarafından sağlanacağı düzenlenmiştir. Alınan bu önlemler hakkında gerekli bilgilerin, masrafları üreticiden karşılanmak üzere, ülke genelinde dağıtımı yapılan iki gazete ile ülke genelinde yayın yapan iki televizyon kanalında ilanı suretiyle, risk altındaki kişilere duyurulacağı da hüküm altına alınmıştır. Maddenin üçüncü fıkrası ile “risk altındaki kişilerin yerel yayın yapan gazete ve televizyon kanalları vasıtasıyla bilgilendirilmesinin mümkün olduğu durumlarda, bu duyuru yerel basın ve yayın organları yoluyla, risk altındaki kişilerin tespit edilebildiği durumlarda ise bu kişilerin doğrudan bilgilendirilmesi yoluyla yapılır” hükmü düzenlenerek yayın ve ilan gereklilikleri konusunda istisnalar belirlenmiştir. Ülkemizde PGD’den sorumlu kamu otoriteleri 4703 sayılı Çerçeve Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik gereği orantılılık ilkesi gözeterek aldığı önlemlerin iki gazetede ve televizyon kanalında ilanı suretiyle risk altındaki kişilere duyurulmasını sağlamakta ve bu ürünlerle ilgili bilgilere kendi internet sayfalarında yer vermektedirler. Ayrıca yetkili kuruluşlar yayınladıkları Yönetmelikler ile bu genel çerçeve dahilinde alınan önlemlerin ne şekilde yerine getirileceği konusunda düzenlemeler getirmektedirler. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 4703 sayılı Kanun ile belirlenen bu yaptırımların yerine getirilmesine yönelik düzenlemelere Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği ve 06/02/2013 tarihli ve 2013/4 sayılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Uygulamaları Hakkında Genelge’de yer vermiştir. Bu kapsamda Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, piyasada veya kullanıcılarda bulunan piyasaya arz edilmesi yasaklanan ve toplatılmasına karar verilen ürünlerin, gazete ilanı ve TV yayını yapılmaksızın geri çağrılmasının mümkün olması halinde, üreticiye bu olanağı sağlar, kendisinden bu durumu belgelerle kanıtlamasını ister ve sonuçları izler. Hakkında idari yaptırım uygulanan ürünlerin gazete ilanı ve TV yayını yapılmadan geri çağırılması mümkün değil ise; Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı PGD Yönetmeliğinin 22’nci maddesinin üçüncü fıkrasının (a) bendine göre üretici; unvanını, ürünün markasını, modelini ve fotoğrafını, seri veya parti numarasını, taşıdığı riskle ilgili bilgileri ve ürünün teslim edileceği yerleri veya gönderileceği adresleri içeren ilan metninin ulusal düzeyde yayın yapan iki televizyon kanalında 07.00 - 22.00 saatleri arasında 20 saniyeden az 60 saniyeden fazla olmamak üzere Bakanlıkça belirlenecek sürede yazılı ve sesli şekilde iki gün yayınlanmasını ve ulusal düzeyde dağıtımı yapılan iki gazetede, sayfanın dörtte birinde, bir gün ilan edilmesini sağlar. Üretici, gerekli yayın ve ilanları belirlenen şekil ve sürede, kararın tebliğ tarihinden itibaren 10 gün içinde yerine getirmezse; bu durumda ilan Bakanlıkça yaptırılacaktır. Üretici Bakanlıkça yapılan ilan ve yayın masraflarını karşılamakla yükümlüdür. Piyasaya arz yasağı, piyasaya arz edilen ürünlerin toplatılması ve güvenli hale getirilmesi mümkün olmayan ürünlerin bertaraf edilmesi kararlarının gereklerinin yerine getirilmesi için üreticinin dava açma süresinin (60 gün) geçmesi beklenmez. Ayrıca Bakanlık tarafından verilen idari para cezası dışındaki idari yaptırım kararlarına karşı üreticinin dava açmış olması, mahkemece yürütmeyi durdurma kararı verilmediği sürece, kararın gereklerinin yerine getirilmesine engel oluşturmaz. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı PGD Yönetmeliğinin 10’uncu maddesinin üçüncü fıkrasının (a) bendine göre piyasaya arzının sürekli yasaklanmasına, toplatılmasına ve/veya hizmet dışı bırakılmasına karar verilen ürünün üretici firmasının unvanı, ürünün markası, modeli, seri veya parti numarası ile taşıdığı riskle ilgili bilgilerin, Bakanlık internet sitesinde idari yaptırım kararının kesinleşmesinden sonra ilan edilmesi gerekmektedir. Ancak 27 Haziran 2013 tarihli ve 28690 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik ile yetkili kuruluşların ürünün ülke genelinde dağıtımı yapılan iki gazete ile KASIM 2013 11 ülke genelinde yayın yapan iki televizyon kanalında ilanı suretiyle risk altındaki kişilere duyurulmasını takip edecek şekilde bu ürünlerle ilgili bilgilere kendi internet sayfasında da yer vermeleri hususu düzenlenmiştir. Söz konusu Yönetmelik gereği bundan sonraki süreçte yargısal aşamanın sonuçlanması beklenmeden güvensiz ürün bilgilerinin ilan edilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından 2011 yılından itibaren verilen toplatma kararları Bakanlık internet sitesinde ilan edilmiştir. Söz konusu Yönetmelik doğrultusunda Bakanlığın PGD Yönetmeliği'nde gerekli değişiklikler yapılacaktır. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliğinin 15’inci maddesi uyarınca, Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü tarafından “Tüketici Bilgi Sistemi” internet sayfasında ithalatçı ve üretici tarafından güvensizliği tespit edilen ve gönüllü çağırılan ürünler ile yıllar itibarıyla güvensiz bulunan ürünler, adı, tanımı, ürün görseli ve ilan örneği, imalatçı/ithalatçı firma bilgilerini içerecek şekilde kamuoyuna duyurulmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yaptığı kontroller sonucunda sahip olduğu bilgileri 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 31’inci maddesinin 6’ncı fıkrası gereği kamuoyunun bilgisine sunmaktadır. Bunun yanı sıra Gıda ve Yemin Resmi 12 KASIM 2013 Kontrolüne Dair Yönetmeliğin 8’inci maddesi gereğince kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye düşürecek şekilde bozulmuş, değiştirilmiş gıdaları üreten ve/veya satan firmanın adı, ürün adı, markası, parti ve/veya seri numarasının Bakanlık resmi internet sitesinde Bakanlıkça kamuoyunun bilgisine sunulabileceği hükmü yer almaktadır. Bu düzenlemeler doğrultusunda laboratuvar sonucu taklit ve tahşiş yapıldığı kesinleşen firmalar ve bu firmaların ürettiği ürünlere ait bilgiler Bakanlık tarafından kamuoyuna duyurulmaktadır. Sağlık Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından güvensiz tıbbi cihaz ürünlerinin ve kozmetik ürünlerinin listesi ürünün marka, etiket adı, lot/seri no, menşei bilgisi ve güvensizlik gerekçesini içerecek şekilde altı aylık periyotlarla Kurumun internet sayfası duyurular kısmında yayınlanmaktadır. Kısaca, ülkemizde PGD’den sorumlu 10 kamu kuruluşu arasında sorumlu bulunduğu ürün gruplarının niteliği ve niceliği itibarıyla denetim sorumluluğu daha geniş olarak değerlendirilebilecek Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı tarafından güvensizliği tespit edilen ürünlere yönelik gerekli duyurular televizyon ve gazetelerin yanı sıra kurumların internet siteleri aracılığıyla da yerine getirilmekte, kullanıcılar sağlık ve güvenliklerini tehdit eden bu ürünler hakkında bilgi edinmektedirler. Bu nedenle güvensiz olduğu tespit edilerek hakkında piyasaya arz yasağı, toplatma ve bertaraf edilmesi kararı verilen ürün bilgilerinin ilan edilerek kamuoyuyla paylaşılması, PGD’nin temel amaçlarından biri olan güvensiz ürünlerden vatandaşlarımızın korunmasının sağlanabilmesi için oldukça önemlidir. Uluslararası Düzeyde Güvensiz Ürün Bilgilerinin Kamuoyu ile Paylaşılması RAPEX (Hızlı Uyarı Sistemi) Sistemi 2001/95 sayılı Genel Ürün Güvenliği Direktifi kapsamında 2004 yılında kurulmuştur. RAPEX, AB ülkelerinde piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu kurumlar ve Avrupa Komisyonunun Topluluk piyasasında tespit ettikleri tehlikeli ürünlere ilişkin bilgileri hızlı ve etkili bir şekilde paylaştıkları ve tüketicileri sağlık ve güvenlikleri bakımından potansiyel risk teşkil eden ürünlere karşı bilgilendirdikleri bir sistemdir. 765/2008 sayılı Tüzüğün yürürlüğe girmesiyle birlikte RAPEX Sisteminin kapsamı tüketici sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasının yanı sıra sağlıklı ve güvenli bir iş ortamının ve çevrenin oluşturulması ve profesyonel kullanım gerektiren ürünleri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. AB düzeyinde ulusal makamlar tarafından bildirilen ve ciddi risk oluşturan ürünler RAPEX Sistemi aracılığıyla üye devletler arasında paylaşılmakta, ayrıca bu ürünlere ilişkin bilgiler haftalık olarak internet sitesinde yayımlanmaktadır. Burada güvensiz bulunan ürüne ilişkin bildirimi yapan ülke, ürünün marka model bilgileri, tanımı, menşei, risk kategorisi ve ürün hakkında alınan önlemlere yer verilmektedir. Böylece RAPEX Sistemi aracılığıyla tehlikeli ürünlere yönelik önlemler hızlı bir şekilde alınmakta, bu ürünlere ait bilgiler kamuoyu ile paylaşılmakta ve AB ülkelerinin ürün güvenliği konusunda temel amacı olan, sadece güvenli ürünlerin piyasada dolaşımına izin verilmektedir. Uluslararası düzeyde riskli ürünlerle ilgili bilgilerin kamuoyu ile paylaşıldığı bir diğer platform OECD bünyesinde kurulan Global Geri Çağırma Portalı’dır. Portalın resmi internet sitesi aracılığıyla ulusal yetkili makamlar tarafından geri çağırılan ürünlerin adı, marka ve modeli, fotoğrafı, nasıl bir tehlike içerdiği, nerede satıldığı, geri çağıran ülke, üreticisinin unvanı ve tüketicinin ne yapması gerektiği konusunda bilgiler kullanıcılara sunulmaktadır. Bu portal ürünlerle ilgili karar alan makamlar arasındaki bilgi paylaşımını sağlamanın yanı sıra tüketicilerin, satın almak istedikleri ürünlerin güvenlik gereklerini karşılayıp karşılamadığını incelemeleri, sınır ötesi ülkelerin internet sitelerinden alacakları ürünleri kontrol etmeleri ve işletmelerin, dünyanın herhangi bir yerinde tehlikeli olduğu tespit edilen ürünleri izlemelerini sağlaması bakımından oldukça faydalıdır. Portal Avusturalya, Kanada, ABD ve Avrupa ülkeleri tarafından geri çağırılan ürünleri kapsamaktadır. ICSMS (Piyasa Gözetimi ve Denetimi Bilgi ve İletişim Sistemi) ise Avrupa ülkeleri arasındaki en geniş kapsamlı veri tabanıdır. Bu sistemin sadece yetkili kuruluşların erişebildiği kısmında üye devletler ürünlere ilişkin test raporu sonuçlarını sisteme yükleyerek birbirleriyle paylaşmakta, halka açık bölümünde ise güvensiz ürüne ilişkin ürünün marka ve model bilgileri, tanımı, menşei, uygulanan zorunlu ya da gönüllü önlemin içeriği, üreticinin adresi ve iletişim bilgilerine yer verilmektedir. Böylece bir tüketici bir ürün satın almak istediğinde ürünün markası, barkod numarası, menşei, üreticisi gibi kriterlerden herhangi birini bu sisteme girerek o ürün ile ilgili herhangi bir önlem alınıp alınmadığını inceleyebilmektedir. Son 20 yılda ürün güvenliği sorunu artan sınır ötesi ticaret, karmaşık tedarik zincirleri ve yeni ürün tasarımlarının bir sonucu olarak küresel bir boyut kazanmıştır. Buna paralel olarak güvensiz bulunarak önlem alınan ürün sayısı yıllar itibarıyla artmıştır. Örneğin 2003 yılında RAPEX Sistemi aracılığıyla bildirimi yapılan riskli ürün sayısı 139 iken 2012 yılında bu sayı 2278'e yükselmiştir. Bunun ötesinde tüketicilerin ürün satın alma davranışları da değişmiştir. Son yıllarda tüketiciler ürünleri online alışveriş siteleri aracılığıyla satın almayı tercih etmektedir. Bu durumda tüketiciler alışveriş için sadece kendi ülkelerindeki mallara değil aynı zamanda diğer ülkelerdeki ürünlere de erişebilmektedir. Değişen bu piyasa ortamında ulusal otoriteler, firmalar ve hükümetler ürün güvenliği konusundaki sorunlara daha hızlı çözüm bulmak zorundadır. RAPEX Sistemi, Global Geri Çağırma Portalı, ICSMS gibi tüm bu organizasyonlar ürün güvenliğiyle ilgili zamanında ve etkili önlemler alınmasında önemli bir bilgi kaynağı sunmaktadır. Kısacası, ülkemizdeki ve uluslararası düzeydeki yetkili kuruluşların güvensiz ürün bilgilerini kamuoyu ile paylaşması hem denetim faaliyetlerinde şeffaflık sağlamakta hem de tüketicileri güvensiz ürünlerden bilgi paylaşımı yoluyla korumaktadır. Kaynaklar • http://www.titck.saglik.gov.tr/Default.as px?sayfa=anasayfa&newsId=all&Page No=2 • http://www.tuketici.gov. tr/?wslt=57A5C94A-2D72-428F-8B1EDFACE5BD9FFC • https://www.icsms.org • 2012 RAPEX Annual Report • http://globalrecalls.oecd.org/ KASIM 2013 13 GÖNÜLLÜ GERİ ÇAĞIRMA FAALİYETLERİNİN GÜVENLİ PİYASANIN OLUŞUMUNDAKİ YERİ VE ÜRETİCİLERİN MARKA İMAJI AÇISINDAN ÖNEMİ Gülbanu GÖKÇE / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü) Giriş Üreticiler, ürünlerinin dağıtım zincirindeyken veya tüketicilere ve kullanıcılara ulaştıktan sonra insan can ve mal güvenliği açısından ya da çevre için bir tehlike oluşturduğunun belirlenmesi sorunuyla karşı karşıya kaldıklarında marka imajlarının geleceğini düşünerek farklı stratejiler izleyebilirler. Gönüllü geri çağırma, üreticilere düzeltici faaliyette bulunmaları bakımından verilmiş önemli bir fırsat olmakla beraber, güvenli piyasanın oluşumunu sağlamada piyasa gözetimi ve denetimi otoriteleri tarafından desteklenmesi gereken önemli bir araçtır. Bu çalışma ile gönüllü geri çağırma faaliyetlerinin piyasada güvenli ürünlerin yer almasındaki önemi ve üreticilerin marka imajı üzerindeki etkileri değerlendirilecektir. Gönüllü Geri Çağırma ve Önemi Gönüllü geri çağırma, son kullanıcıya veya tüketiciye sunulan bir ürünün tedarik zincirindeyken ya da kullanımdayken kişilerin, hayvanların, bitkilerin can ve mal güvenliğinin ve çevrenin korunmasına yönelik olarak ürünü, ilgili teknik mevzuatına uygun hale getirmek için ürünün üreticisi tarafından alınan her türlü önlemi ifade eder. 14 KASIM 2013 Piyasaya sunulan bir ürünün tüketicilere ve kullanıcılara karşı ciddi bir risk oluşturması halinde tüketicilerin ve kullanıcıların en kısa sürede bilgilendirilmesi oldukça önemlidir. Gönüllü geri çağırma faaliyeti güvensiz ürünün tüketiciye veya kullanıcıya ulaşıp ulaşmamasına göre her bir somut olay için ayrı ayrı değerlendirilmeli ve önlemler buna göre alınmalıdır. Kuşkusuz ürünün, son kullanıcılara ulaşmış olması daha ciddi önlemler alınması gerekliliğini doğurmaktadır. Geri çağrılan ürünler, uygun hale getirilmeden tekrar piyasaya sürülmemeli ya da uygun hale getirilemeyenler imha edilmelidir. Geri çağırma faaliyetinde bulunan firmalar, geri çağrılan ürünün uygun hale getirildiğini piyasa gözetimi ve denetimi otoritesine kanıtlamalıdır. Üreticiler, ürünün güvensiz olduğunun tespit edilmesi üzerine ürünün oluşturduğu risk seviyesine göre düzeltici önlemleri belirlemeli, dağıtıcılarla ve piyasa gözetimi ve denetimi otoritesi ile alınacak olan önlemlerle ilgili olarak işbirliği yapmalı ve piyasa gözetimi ve denetimi otoritesini yapılan işlemler hakkında bilgilendirmelidir. Ürünlerin tedarik zincirinde olması bu süreçte firmaların işini kolaylaştırırken tüketicilerin eline ulaşmış ürün söz konusu olduğunda firma gerektiğinde ve mümkünse ürünlerin sahiplerine tek tek ulaşmalıdır. Firmanın bir ürünü geri çağırması aşamasında; • Yapacağı geri çağırma bildirimini kimler için ve neden gönderdiğini, • Geri çağrılan üründe bulunan hatanın ne olduğunu, • Tüketiciye yönelik oluşturduğu olası tehlikenin tanımını ve tüketiciye ya da kullanıcıya vereceği muhtemel zararların neler olduğunu, • Satışa sunulan ürünün detaylı bilgilerini (fiyat, modeli ve seri numarası vb.) belirtmesi, bu bilgilerin ürün üzerinde nerede bulunduğunu ve geri çağırma faaliyetinin sadece bu özellikleri taşıyan ürünler için geçerli olduğunu, • Ürünün ne zaman satışa sunulduğunu açıkça belirtmeli. Tüketiciye; • Ürünü kullanmayı bırakması gerektiğini, • Ürünün nereye iade edileceğini ve iade edilecek yerin iletişim bilgilerini bildirmesi gerekmektedir. Ayrıca üretici tarafından yapılan bu bildirimlerin görsel ve yazılı medyada etkili bir şekilde yer alması sağlanmalıdır. Geçmişte genellikle firmalar ürünleri ile ilgili sorunlarını kamuoyu ile paylaşmayıp gizli kalmasını sağlamayı tercih etmiş olsa da son yıllarda firmaların hatalarıyla yüzleşmeye başlamasıyla gönüllü geri çağırma faaliyetleri literatürdeki yerini almıştır. Gönüllü geri çağırmanın firmaların marka imajını olumsuz etkilediği düşünülse de bu sürecin firmalar tarafından doğru yönetilmesi firmaların marka imajı açısından fırsatlar sağlamaktadır. Firmalar geri çağırmayı tüketici için nasıl daha kolay ve etkili yapacağını iyi tespit edebilmelidir. Tüketiciler ve kullanıcıların can ve mal güvenliğini tehdit eden bu ürünlerin nasıl geri toplanacağı, firma tarafından doğru bir plan dahilinde yapılmalıdır. Söz konusu ürünlerin, gönüllü geri çağırma sonucunda yapılacak düzeltici faaliyetlerle tüketicilere ya da piyasaya sunulması sonucunda ürünün hiçbir güvenlik riski taşımayacağı konusunda tüketici ve kullanıcıların ikna edilmesi, bunun mümkün olmaması durumunda ise ürünün yenisiyle değiştirilmesi veya bunun yanında tüketiciye farklı alternatiflerin sunulması (garanti sürelerinin uzatılması vb.) kamuoyunda iyi niyet izlenimi bırakacak ve firmaların marka imajının artmasını sağlayabilecektir. Doğru bir gönüllü geri çağırma planlaması firmanın karşı karşıya kaldığı krizi fırsata çevirmesini sağlayacaktır. Üreticilerin, geri çağırmanın yasal zorunlulukların ötesine geçtiğini kavraması, tüketici ve kullanıcılarla güçlü bir iletişim kurması halinde kamuoyu nezdinde markayı daha kuvvetli kıldığını kabul ederek hareket etmesi, piyasada yer alan ürünlerin güvenli olmasını sağlamak açısından da büyük önem arz etmektedir. Üretici, bir ürünü üreten, imal eden, ıslah eden veya ürüne adını, ticari markasını veya ayırt edici işaretini koymak suretiyle piyasaya süren gerçek veya tüzel kişiyi ifade etmektedir. Üreticiler piyasaya arz ettikleri ürünlerin güvenli olmasından sorumludur. Üreticilerin bu sorumluluklarını yerine getirip getirmediğini tespit etmek ve piyasada güvenli ürünlerin yer almasını sağlamak amacıyla piyasa gözetimi ve denetimi adı altında ülkemizde 10 ayrı otorite tarafından denetim faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Piyasa gözetimi ve denetimi, piyasada yer alan ürünlerin insan can ve mal güvenliğini sağlamak üzere; ürüne ilişkin teknik mevzuatı hazırlamaya ve yürütmeye yasal olarak yetkili olan kamu kurum ve kuruluşları tarafından, ürünün piyasaya arzı veya dağıtımı aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun olarak üretilip üretilmediğinin ve güvenli olup olmadığının denetlenmesi veya denetlettirilmesi ile güvenli olmayan ürünlerin güvenli hale getirilmesinin temin edilmesi ve gerektiğinde idari yaptırım uygulanmasıdır. Piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleri sonucunda ürünlerin güvensizliğinin tespit edilmesiyle ürünün piyasaya arzı yasaklanabilmekte, ürünün piyasadan geri toplatılması sağlanmakta ve üreticinin sorumluluklarını gerektiği gibi yerine getirmemesi nedeniyle idari yaptırım uygulanmaktadır. Gönüllü geri çağırma sistemi üreticilere bu idari süreci yaşamadan düzeltici faaliyette bulunma imkânı sağlamaktadır. Ayrıca, piyasa gözetimi ve denetimi otoritelerinin güvensiz ürünleri tespit etmek ve tespit edildiğinde gerekli önlemleri almak için kullandığı kaynakların tasarrufunu sağlamaktadır. Böylece, piyasada güvensiz olarak dolaşan ürünlerin daha etkili ve hızlı bir şekilde toplatılması sağlanarak güvenli piyasanın oluşumuna katkı sağlamaktadır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Faaliyetleri Kapsamında Gönüllü Geri Çağırma Prosedürü Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı sorumluluğunda bulunan sanayi ürünlerinin teknik mevzuatına uygun ve güvenli olmasını sağlamak amacıyla yürütülen piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleri, 4703 sayılı “Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun” ve bu Kanun uyarınca uygulamaya konulan idari düzenlemeler kapsamında yürütülmektedir. Bakanlık sorumluluğunda bulunan ürünlerin piyasa gözetimi ve denetimine ilişkin usul ve esaslar 02/10/2012 tarihli ve 28429 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Yönetmeliğin 22’nci maddesinde “üreticiler kullanıcılarda olan ve piyasada bulunan insan sağlığını, can ve mal güvenliğini tehdit eden güvensiz ürünlerini Bakanlığın müdahalesine gerek kalmadan gönüllü olarak geri çağırma ve toplatma yaparak KASIM 2013 15 • düzeltici faaliyette bulunabilir” hükmü yer almaktadır. Üretici ya da ithalatçıların güvensiz ürünlerle ilgili olarak anılan Yönetmeliğin 22’nci maddesi ile bu Yönetmelik çerçevesinde hazırlanan ve Bakanlık tarafından gerçekleştirilen piyasa gözetimi ve denetimi uygulamaları hakkındaki 2013/4 sayılı Genelge'ye göre gönüllü düzeltici faaliyette bulunmaları halinde; • Üretici ya da ithalatçılar düzeltici faaliyette bulunmak istedikleri ürünün marka, model, seri numarası ve miktarı ile kullanıcılarına ilişkin bilgileri düzeltme faaliyetine başlandığında; düzeltici faaliyet kapsamında üründe nasıl bir iş veya işlem yaptığını (ürünü nasıl güvenli hale getirdiğini), düzeltme yapılan ürün sayısını, yapılan iş veya işlemleri 16 KASIM 2013 kanıtlayacak bilgi ve belgeleri ise düzeltici faaliyet sonucunda Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüklerine bildirmelidir. İl müdürlükleri, düzeltici faaliyette bulunmak üzere bildirimde bulunan firmaların bu faaliyetleri kapsamında gerçekleştirdikleri iş ve işlemleri takip ederek, düzeltme faaliyetinin izlenebilirliğini sağlamak için gerekli tedbirleri alır, düzeltici faaliyet kapsamında gerçekleştirilen iş ve işlemleri bir ürün üzerinde yerinde görmek üzere alanında uzman denetim personelinin eşlik etmesini ve bu durumun bir tutanakla tespit edilmesini sağlar. Sonuç Gönüllü geri çağırma faaliyetleri, tüketicilerin ve kullanıcıların can ve mal güvenliğini tehlikeye düşüren ve çevreyi tehdit eden ürünlerin toplatılmasında özetle güvenli bir piyasanın sağlanmasında etkin olarak kullanılması gereken bir sistemdir. Üreticilerin ve piyasa gözetimi ve denetimi otoritelerinin bu sistemin etkili bir şekilde kullanılmasını sağlamak amacıyla üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, üreticiler gönüllü geri çağırma faaliyetleri sonucunda prestijlerini kötü yönde etkileyeceği fikriyle hareket etmeyip yapacakları doğru bir geri çağırma planı ile hem markalarının geleceğini kurtaracak hem de üzerlerine düşen hukuki sorumlulukların yanında ahlaki sorumluluklarını da yerine getirmiş olacaklardır. Piyasa gözetimi ve denetimi otoritelerinin, ülkemizde hâlâ çok fazla kullanılmayan bu sistemin doğru ve etkili işleyebilmesi için üreticilerle devamlı işbirliği halinde olması, üreticileri ilgili mevzuat ve uygulamalar hakkında düzenli olarak bilgilendirmesi ve üreticilerle bu süreç içerisinde her türlü işbirliğine açık olması gerekmektedir. Bunların yanında üreticileri gönüllü geri çağırmaya teşvik etmelidir. Üreticiler tarafından gönüllü geri çağırılan ürünlerin yapılacak düzeltici faaliyet sonucunda 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun'da yer alan "ayıplı mal" tanımında değerlendirilmemesi üreticilerin gönüllü geri çağırma faaliyetlerini uygulamadaki endişelerinin bir kısmının giderilmesini sağlayarak bir teşvik unsuru olacaktır. Tüketicilerin ve kullanıcıların ürün güvenliği hakkında bilinçlenmesi, geri çağrılma faaliyetlerinin artmasını ve dolayısıyla piyasada yer alan güvensiz ürünlerin azalmasını da sağlayacaktır. Tüketicilerin güvensiz ürünler ve bu ürünlerle karşılaştıklarında yapması gerekenleri bilmesi firmalara yapılan şikâyet sayısını artıracak ve hatta tüketici derneklerini harekete geçirecekler, böylece kamuoyu karşısında zor durumda kalmak istemeyen, prestij kaybetmek istemeyen firmaları geri çağırma faaliyetine zorlayacaktır. PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİNDE RİSK DEĞERLENDİRMESİ Ezgi AVCI / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü) Risk Değerlendirmesi Nedir? Piyasa gözetimi ve denetimde kullanılan ve denetim stratejisi oluşturmaya yönelik olarak kullanılan bir araç olan risk değerlendirmesi; ürünlerin insanlara, hayvanlara veya çevreye verebilecekleri olası zararların hesaplandığı süreçtir. Bu süreçte zararların (kaza, yaralanma vb.) gerçekleşme ihtimalleri risk olarak tanımlanmaktadır. Risk değerlendirmesi, her bir spesifik ürünün riskini ayrı ayrı hesaplar. Ürünlerin risk değerlendirmesinin yapılabilmesi için verilerin düzenli bir şekilde tutulması gerekir. Bunlardan özellikle ürünlerin kullanımına yönelik veriler, kaza ve yaralanma verileri ile ürünlerin test ve muayene sonuçları başta olmak üzere kullanıcılardan ve tüketici örgütlerinden gelen şikâyetler ile üreticilerden ve satıcılardan gelen ihbarlar önemli veri kaynaklarıdır. Risk Değerlendirmesinin Temel Prensibi Risk değerlendirmesi genel olarak üç temel soruya odaklanır: 1. Ne yanlış gidebilir? 2. Yanlış giden bir durum gerçekleştiğinde bunun sonuçları ne olabilir? 3. Yanlış giden bir durumun ortaya çıkma ihtimali nedir? Bu üç temel soruyu tüketici ve kullanıcı odaklı risk değerlendirmesi yöntemi ile ele Şekil 1. Bir Ürünün Risk Değerlendirmesi Sürecindeki Girdiler, Araçlar ve Çıktılar alacak olursak bu adımlar şu şekilde sıralanır. • Hangi tehlikeli, zarar verici olaylar gerçekleşebilir? (Kaza ve yaralanma senaryoları) • • Doğabilecek olan tehlikenin ya da zararın boyutu ne olur? Bu senaryoların meydana gelme olasılıkları nedir? Şekil 2. Risk Değerlendirmesi Adımları KASIM 2013 17 Üç temel soru birlikte düşünüldüğünde risk genel olarak aşağıdaki eşitlikle açıklanmaktadır. RİSK = Olasılık x Riskin Şiddeti Bu formül ile anlatılmak istenen riskin iki temel bileşeni olduğudur. Temel değişkenler dışında analize farklı kriterler eklenebilir. Yukarıda da değinildiği gibi zararın meydana gelmesinin yanı sıra bu zararın boyutunun yani riskin şiddetinin ne olduğu da önemlidir. kaynaklar sınırlıdır. Tüm ürünlerin denetlenmesinin mümkün olmayacağı göz önüne alındığında en riskli ürünlerin belirlenerek denetimlerin öncelikli olarak o ürünler üzerinde yapılması gerekir. Etkin denetim: Riskli ürünleri belirleyerek denetimleri bu ürünlere yoğunlaştırmak aynı zamanda denetimlerin etkinliğini artırmaya yönelik bir girişimdir. Kaynakların kısıtlı olmadığı bir durumda dahi güvensizlik riski taşımayan ürünleri denetlemek akılcı değildir. Avrupa Birliği’nde Risk Değerlendirmesi Avrupa Birliği ülkelerinde risk değerlendirmesi, piyasa gözetimi ve denetimi otoriteleri tarafından, RAPEX sistemine düşecek ürünlerin belirlenebilmesi amacıyla yapılır. Gıda dışı ürünler için acil uyarı bildirimlerini içeren RAPEX sistemi, Avrupa Birliği’ne üye ülkeler arasında kullanılan, etkili bir piyasa gözetimi ve denetimi aracıdır. Sistemin amacı üye ülkeler arasında bilgi paylaşımını hızlandırmak, ortak kriterler belirleyerek riskli ürünlere Şekil 3. Risk Değerlendirmesi Matrisi Risk Değerlendirmesi Neden Kullanılır? Risk değerlendirmesi, Avrupa Birliği ülkeleri, ABD ve Kanada başta olmak üzere piyasa gözetimi ve denetiminde yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Piyasa gözetimi ve denetimi için temel bir araç kabul edilmesinin nedenleri aşağıdaki gibi özetlenebilir: Kaynak kısıtı: Piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu otoritenin PGD faaliyetleri için öncelik belirlemesi zorunludur. Çünkü piyasadaki ürün sayısı oldukça fazladır öte yandan eldeki 18 KASIM 2013 Hızlı karar alma: Denetim yaparken ürünlerin riskinin mutlaka belirlenmesi gerekir. Özellikle RAPEX sistemi gibi sistemlerde otoritelerin hızlı ve tutarlı kararlar alabilmeleri için risk analizi metodu kullanmaları gerekir. Aynı zamanda güvensiz ürünlerin tespitinin hızlı bir şekilde yapılması, bu ürünlerin piyasada uzun süre dolaşmasının ve daha fazla kullanıcının eline geçmesinin önüne geçilmesinde önemli bir araçtır. karar vermek ve bu sayede tüketici/kullanıcıları güvensiz ürünlere karşı korumaktır. Bir ürünün RAPEX’e bildirilmesi için öncelikle piyasa gözetimi ve denetimi otoritesi tarafından risk değerlendirmesinin yapılmış olması gereklidir. Risk değerlendirmesi, PGD otoritelerinde görev alan denetçilerin bizzat kendileri tarafından sahada yapılmaktadır. Her bir ürüne yönelik kaza/yaralanma senaryoları geliştirilmekte ve daha sonrasında ise her bir senaryonun gerçekleşme olasılığı belirlenmektedir. Analizin son aşamasında her bir ürüne yönelik riskin derecelendirilmesi yapılarak RAPEX’e bildirilecek olanlar belirlenir. RAPEX Sisteminde yalnızca risk seviyesi yüksek olan ürünler yer almaktadır. Tüketicinin sağlığına ve güvenliğine yönelik yüksek risk taşıdığı belirlenen bir ürün tespit edildiğinde, ürünün bildirimi hızlı bir şekilde yapılarak bilgi sistemine dahil edilir. Bu sistem sayesinde Avrupa Birliği'nde piyasa gözetimi ve denetimi alanında yüksek bir güvenlik seviyesine ulaşılmıştır. Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü Tarafından Yürütülen Risk Analizi Çalışması Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü, sanayi ürünlerinin ürün güvenliği ve teknik mevzuatına uygunluğunu sağlamak amacıyla piyasa gözetimi ve denetimini yapmak ile görevlendirilmiştir. PGD faaliyetleri kapsamında Genel Müdürlük sorumluluğunda 13 ana ürün grubu altında 1536 ürün bulunmaktadır. Bu ürünlerin marka ve model çeşitliliği düşünüldüğünde piyasada milyonlarca ürün bulunmaktadır. Piyasada bulunan bu çok sayıda ürünün tamamının denetlenmesi mümkün olmamakla birlikte akılcı da değildir. Dünyadaki uygulama örnekleri de göstermektedir ki, PGD’nin amacı tüm ürünleri denetlemek değil güvensizliği tespit etmektir. Bu sebeple odaklanılması gereken nokta, güvensiz ürünlerdir. Bu doğru tespiti yapabilmek ve eldeki kaynakları etkili kullanabilmek için analitik ve bilimsel yöntemlerin kullanılması gerekmektedir. Bu yöntemler arasında risk analizi yaygın olarak kullanılmaktadır. Denetimleri daha etkin hale getirmeyi amaç edinen Genel Müdürlüğümüz öncelikli olarak programlı denetimleri artırmaya yönelmiştir. Programlı denetimlerde yer alacak olan ürünlerin belirlenmesi için risk değerlendirmesi çalışması yürütülmüştür. Bu çalışmanın ilk adımı olarak Genel Müdürlüğümüz tarafından sorumluluk alanında bulunan ürünlerin envanter çalışması yapılmıştır. Günümüz tüketim ihtiyaçlarına ve değişen yönetmeliklere göre ürün listeleri güncel hale getirilmiştir. Daha sonrasında ise risk değerlendirmesine alınacak olan kriterler belirlenmiştir. Bunlar; 1. Ürünün geçmiş yıllardaki aykırılık durumu 2. Ürünün piyasada kullanımının yaygınlığı 3. Ürünün taşıdığı risk (risk şiddeti) 4. Ürünü denetlemenin zorluk derecesi olmak üzere dört kriterdir. Ürünün geçmiş yıllardaki aykırılık durumu kriteri: Bu kriter, Genel Müdürlüğümüz veri tabanında tutulan geçmiş denetimlerin verileri kullanılarak oluşturulmuştur ve her bir ürün için geçmiş dönem aykırılık oranları tek tek belirlenmiştir. Ürünün piyasada kullanımının yaygınlığı kriteri: Bir ürünün piyasada yaygın olarak kullanılıp kullanılmadığı denetim yapılacak ürünün seçiminde oldukça önemli bir faktördür. Piyasada yaygın olarak kullanılan bir ürünün güvensizlik teşkil etmesi, daha büyük bir çevreyi etkileyecek ve vereceği zarar büyük olacaktır. Bir başka nokta ise şudur; spesifik işler için tasarlanmış özel ürünlerin yaygınlığı azdır ve profesyonel kullanıcılar tarafından kullanılmaktadır. Bu ürünler normal şartlarda riskli kabul edilebilecek iken kullanıcısına bağlı olarak bu risk hafifleyebilmektedir. Yaygınlık indeksi 1,5 ve 10 olmak üzere üç kategoriye ayrılmıştır. Bu kategoriler aşağıdaki gibidir. 1: Ürünün piyasadaki yaygınlığı az ya da profesyonel kullanıcılar tarafından kullanılıyor ise, Örnek; Sivil patlayıcılar 5: Ürünün piyasadaki yaygınlığı orta seviyede yani profesyonellik gerektirmeyen fakat herkes tarafından da kullanılmayan ürünler ise, Örnek; elektrikli ekipmanlar üst ürün grubundan hafıza kartı 10: Ürünün piyasadaki yaygınlığı fazla yani herkes tarafından kullanılan ürün ise, Örnek; elektrikli ekipmanlar üst ürün grubundan buzdolabı Ürünün taşıdığı risk (risk şiddeti): Ürünün taşıdığı risk, kullanıcısına veya çevreye verebileceği zararın boyutunu ifade eder. Daha önce de bahsedildiği gibi bu kriter risk analizinin temel bileşenidir. İndeks üç kategoriden oluşturulmuştur. 1: Ürünün risk şiddeti düşük ise, 5: Ürünün risk şiddeti orta derecede ise, 10: Ürünün risk şiddeti yüksek ise verilir. KASIM 2013 19 hesaplanmış ve bu yüzdeler yardımı ile üst ürün gruplarından kaçar adet ürün denetleneceği tespit edilmiştir. Daha sonrasında ise her bir üst ürün grubu için risk yüzdesi işlemi tekrar edilerek ürün bazında hesaplama yapılmıştır. Bu son aşama ile denetim yapılacak olan ürünler tespit edilmiş olmaktadır. Bu analiz sayesinde denetlenecek olan ürünler analitik bir yöntemle belirlenmiş, eldeki kaynaklar ile ulaşılabilecek maksimum verimi sağlayacak olan etkin bir denetim programı hazırlanmıştır. Böylece Genel Müdürlüğümüz misyonunun gerçekleştirilmesine önemli bir katkı sağlayacak bir adım daha atılmıştır. Ürünü denetlemenin zorluk derecesi kriteri: Planlama yapılırken eldeki fiziki imkânlar ile belli bir ürünün ne şartlarda denetleneceğinin dikkate alınması gerekir. Bazı ürünlerin denetimi zor olmakta ve/veya bu denetimin süreci uzun sürmektedir. Bu koşullar göz önüne alınarak oluşturulan denetim zorluğu indeksi yine üç kategoriden oluşmaktadır. 1: Ürünü denetleme koşulları elverişli ise, 5: Ürünü denetleme koşulları orta derecede elverişli ise, 10: Ürünü denetleme koşulları çok zor ise verilir. Kriterler belirlendikten sonraki aşama, istatistiksel bir yöntem olan örneklem seçiminin yapılmasıdır. Bu yöntem, ana kütleyi temsil eden daha küçük bir kütlenin seçilmesi işlemidir. 20 KASIM 2013 Kısacası ana kütleyi oluşturan 1536 üründen kaç tane ürün seçilmelidir ki seçilen ürünlerde yapılacak olan denetimler piyasadaki güvensizlik durumunu yansıtsın. Örneklem seçiminin istatistiksel formülü yardımıyla denetim yapılacak ürün sayısı 100 olarak bulunmuştur. Bu seçim sonucunda 1536 üründen 100 tanesini denetlemek ana kütleyi yansıtacak sonuçlar elde edilmesini sağlayacaktır. Ancak analiz bu aşamada bitmemektedir. Sorulması gereken bir soru da denetlenecek olan 100 ürünün, 13 üst ürün grubu içerisindeki 1536 üründen nasıl seçileceğidir. Bu noktada ise belirlenen kriterler devreye girmektedir. Her bir ürünün 4 değişkene göre aldıkları değerler toplama oranlanarak risk yüzdeleri Kaynaklar 1. The Book on Best Practice Techniques in Market Surveillance. 2. http://www.prosafe.org 3. http://www.unece.org 4. http://ec.europa.eu/consumers/safety/ rapex/index_en.htm KAPLAMA LASTİK SEKTÖRÜNDE PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ Berker KARAGÖZ / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü) Dünyadaki motorlu taşıtların yarısı, Türkiye’nin de aralarında bulunduğu orta gelirli ülkelerde bulunmasına karşın, trafikteki ölümlerin % 80’i bu ülkelerde meydana gelmektedir [1]. Bu durum, ülkemizde trafik güvenliği konusunda detaylı analizlere ve bilimsel temellere dayalı çözüm önerilerine olan ihtiyacı ortaya koymaktadır. Trafik kaza nedenleri ayrıntılı olarak incelendiğinde, her ne kadar sürücü ve yaya kusurlarının öne çıktığı görülse de, teknik yönden kusurlu araç ve aksamlar, doğrudan veya dolaylı olarak trafik kazalarını etkilemekte, kaza sonucu ölüm veya yaralanma oranlarını artırmaktadır. Ülkemizde gerçekleşen trafik kaza istatistiklerine bakıldığında ise, araç kaynaklı kazaların % 59’una lastik kusurlarının neden olduğu görülmektedir [2]. Bu oran Almanya’da % 37, Finlandiya’da % 19, ABD’de % 11, İsviçre’de % 9’dur [3]. Bu açıdan ülkemizde, yeni lastiklerin piyasaya arzında ve kullanılmış lastiklerin kaplanarak yenilenme aşamalarında Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD) faaliyetlerinin etkin bir biçimde gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Lastik Kaplama Nedir? Lastik kaplama, aşınan lastik yüzeyinin çeşitli mekanik ve ısıl işlemler (soğuk veya sıcak kaplama yöntemleri) ile yenilenerek, teknik olarak lastiğin herhangi bir performans kaybına uğramadan geri kazanılmasıdır. Günümüzde kullanılmış lastikler kaplanırken ağırlıklı olarak soğuk kaplama yöntemi kullanılmaktadır. Soğuk kaplama metodunda uygulanan işlem adımları aşağıda yer almaktadır: • İlk olarak kullanılmış lastik, görsel muayenenin yanı sıra çeşitli ekipmanlarla da incelenir ve lastiğin kaplanmaya uygun olup olmadığı tespit edilir. • Kaplama için uygun olan lastiğin temas yüzeyi ve yıpranmış bölgeleri raspalama adı verilen işlemle pürüzsüz hale getirilir. • Lastik üzerindeki açılma ve çatlak gibi deformasyonlar dolgu malzemesiyle tamir edilerek lastik gövdesinin mukavemeti artırılır. • Kaplanacak gövde ile sırt arasında “cushion-gum” adı verilen özel katman kullanılarak yapıştırma işlemi gerçekleştirilir. • Soğuk sistemde esnek kalıp diyebileceğimiz zarflar içerisine geçirilmiş lastik gövdesi bir otoklav içerisine yerleştirilerek belirli sıcaklık ve basınç ortamında gövdeye zarar vermeden pişirilir. Böylece yapıştırma sonrasında lastik gövdesi ve sırtın birbirine kaynaşması sağlanır. • Süreç sonunda son gözden geçirme işlemi ile kaplama uygulaması tamamlanır [4]. Lastik gövdesinin defalarca kaplanıp, ekonomiye kazandırılması ile atık lastik miktarının azaltılması sağlanmaktadır. Böylece petrole dayalı bir ürün olan kauçuk ihtiyacı azalmaktadır. Ülkemizde ve Dünyada Lastik Kaplama Sektörü Binek ve hafif ticari araçlarda yeni lastik maliyetlerinin düşük olmasından dolayı bu araçlarda kaplanmış lastik kullanım oranı düşüktür. Ancak ticari araç lastiklerinde ise kaplama maliyeti, yeni lastik fiyatının % 30-40’ına kadar düşebilmektedir [5]. Bu nedenle ağır tonajlı kamyon ve otobüs gibi ticari taşıtlarda kaplanmış lastikler daha fazla tercih edilmektedir. Ülkemizde ticari taşıtlarda kaplama lastik kullanım oranı KASIM 2013 21 % 25 civarındadır. Oysa bu oran otomotiv endüstrisinde başı çeken Avrupa ve Kuzey Amerika pazarında % 50’ye kadar çıkmıştır. Günümüzde Türkiye’deki kaplama lastik imalatı ağırlıklı olarak ufak atölyelerde, uygun olmayan koşullarda, belgesiz olarak yapılmaktadır. Sektörün, ilgili yasal düzenlemeler doğrultusunda yapılan etkin PGD faaliyetleri sayesinde daha profesyonel üretim sistemleri ile orta ve uzun vadede gelişme göstereceği ön görülmektedir. İlgili Mevzuat ve Uygulamalar Kaplama lastiklerle ilgili olarak Birleşmiş Milletler - Avrupa Ekonomik Komisyonu (UN/ECE) tarafından 1998 yılında R-108 ve R-109 teknik düzenlemeleri 1 yayımlanmıştır. Böylece piyasada kullanılmakta olan kaplama lastiklerin imalat aşamasında insan sağlığı, can ve mal güvenliği, çevresel faktörler gözetilerek, yeni lastik imalatında olduğu gibi belirli bir kalite seviyesinin yakalanması hedeflenmiştir. Ülkemizde ise 24 Temmuz 2008 tarihli ve 26946 sayılı Resmi Gazete’ de “Motorlu Taşıtlar ve Römorklarının Kaplanmış Havalı (Pnömatik) Lastikleri İmalatının Uygulaması İle İlgili Yönetmelik ” yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmeliğe göre 2009 yılından itibaren kaplama lastik imalatçılarının R-108 veya R-109 teknik düzenlemeleri kapsamında Tip Onayı Belgesi’ne sahip olması, piyasaya arz edilecek kaplanmış lastiklerde ilgili mevzuat çerçevesinde ürün üzerinde “E” işaretinin bulunması zorunlu hale getirilmiştir. Sektörde Gerçekleştirilen PGD Faaliyetleri Karayolu Trafik Güvenliği Stratejisi Eşgüdüm Kurulu’nun 30 Mayıs 2012 tarihli toplantısında kabul edilerek 2012/16 sayılı Başbakanlık genelgesi ile yayımlanan Trafik Güvenliği Stratejisi ve Eylem Planı’nda, ülkemiz karayollarında meydana gelen trafik kazalarının önlenmesi, trafik kazalarından kaynaklanan ölüm ve yaralanmaların azaltılması amacıyla eğitim, denetim, altyapı ve sağlık konusunda, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının görev alanları belirlenmiştir. Bakanlığımız sorumluluk alanında Şekil 1. Ülkemizde ve Dünyada Lastik Kaplama (Kaynak: Lastik Kaplamacıları Derneği) 1 R-108: Motorlu Araçlar ve Römorkları İçin Kaplanmış Havalı (Pnömatik) Lastiklerin İmalatının Onayı İle İlgili Teknik Düzenleme R-109: Ticari Araçlar ve Römorkları İçin Kaplanmış Havalı (Pnömatik) Lastiklerin İmalatının Onayı İle İlgili Teknik Düzenleme 22 KASIM 2013 bulunan motorlu taşıtlar ve aksamları ile ilgili olarak taşıt güvenliği konusunda, güvenli üretim yapılması için gerekli her türlü önlemin alınması gerektiği vurgulanmıştır [6]. 2012 yılında düzenlenen II. Lastik ve Can Güvenliği Panel ve Çalıştayında ve sektörle ilgili olarak Bakanlığımızın, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, özel sektör temsilcilerinin paydaşı olduğu toplantılarda, ülkemizde 300’e yakın merdiven altı olarak tabir edilen, Tip Onay Belgesi’ne sahip olmadan üretim yapan lastik kaplama atölyesinin bulunduğu belirtilmiş; bu firmaların ilgili mevzuata ve asgari güvenlik şartlarına uygunluğunun denetlenmesi konusu gündeme gelmiştir [7]. Genel Müdürlüğümüz tarafından ülke genelinde geçtiğimiz yıl başlatılan ve devam eden denetimlerde 50 ilde toplam 245 firmada inceleme yapılmıştır. Bu firmaların sadece 17’sinin Tip Onayı Belgesi’ne sahip olduğu, 141 firmanın belgesinin bulunmadığı, 19’unun yönetmelik dışı olduğu tespit edilmiştir. İhbar sonucu yapılan denetimlerde ise 68 firmanın adreste bulunmadığı, faaliyetine son verdiği veya lastik kaplama faaliyetinde bulunmadığı belirlenmiştir. Şekil 2. Denetim Sonuçlarına Göre Firma Durumu *Faaliyetine son veren, başka bir firmaya devreden ve ihbar sonucu yapılan denetimlerde adreste bulunmayan, lastik kaplama işi yapmadığı tespit edilen firmaları ifade etmektedir. KASIM 2013 23 Tablo 1. Denetim Yapılan Firmaların Ülke Genelinde Dağılımı Denetim sonuçları il bazında incelendiğinde ise, ülkemizdeki karayolu ağı ve taşıt sayısındaki yoğunluğa paralel olarak büyükşehirlerde imalatçı firma sayısının oldukça fazla olduğu görülmektedir. Bu illerde yer alan rekabet gücü zayıf, üretim sistemleri mevcut standartları karşılayamayacak olan firmaların daha kolay bir araya gelerek, teknik mevzuata uygunluk açısından kümelenme ve işbirliği teşviklerinden yararlanabileceği düşünülmektedir. Ayrıca Genel Müdürlüğümüz tarafından organize edilen, Sanayi Genel Müdürlüğü, TSE, KOSGEB ve sektör temsilcilerinin 24 KASIM 2013 katılımı ile 26 Eylül 2013 tarihinde yapılan Kaplama Lastik Sektörü Değerlendirme Toplantısında, ilgili mevzuat kapsamında belgelendirme, test süreçleri ve Bakanlığımızın sektöre yönelik teşviklerinden bahsedilmiştir. Söz konusu toplantıya ilişkin sunumlar ve toplantı bilgilerine http://sug.sanayi. gov.tr/NewsDetails. aspx?newsID=8068&lng=tr adresinden ulaşılabilir. Kaynaklar 1. World Health Organizastion (WHO), Global Status Report On Road Safety, 2013 2. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Trafik Kaza İstatistikleri, 2011 3. Reithmaier W., Salzinger T. , Final Report of Motor Vehicle Tyres & Related Aspects, European Commission & TÜV Automotive, 2003 4. European Tyre & Rubber Manufacurers’ Association (ETRMA), The Tyre Retreading Process, 2006 5. Tire Retread & Repair Information Bureau (TRIB) , The Voice of Retreading, 2013 6. Trafik Güvenliği Stratejisi ve Eylem Planı, 2012 7. II. Lastik ve Can Güvenliği Panel ve Çalıştayı Sonuç Bildirgesi, 2012 PROJE BAZLI YENİ YAKLAŞIM DENETİMLERİ: SANAYİ GAZ TÜPLERİ ÖRNEĞİ Yasemin DEMİRCİOĞLU / Şube Müdürü Ebru EBEPERİ ÖZTÜRK / Mühendis (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü) Piyasa gözetimi ve denetimi alanında büyük bir sorumluluğa sahip Bakanlığımız, 2003 yılından itibaren bu faaliyetleri aktif olarak yürütmeye başlamıştır. Bugün gelinen noktada gerek bu faaliyetleri sahada yürüten il müdürlüklerimizde gerekse merkezde düzenlemeleri ve koordinasyonu yapan, uygulama usul ve esaslarını oluşturan Birimlerimizde önemli bilgi birikimleri ve tecrübe oluşmuştur. Piyasa gözetimi ve denetimi alanında iyileştirme çalışmaları Avrupa Birliği içinde de devam etmekte olup yaşanan son ekonomik krizler nedeniyle bu çalışmalar özellikle denetimlerde maliyetleri düşürmek üzere verimlilik ve etkinliğin artırılmasının yanında üye ülkeler arasında uygulamalarda birlik sağlamak üzere iletişim, akreditasyon ve belgelendirme gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır. Bakanlığımızda ise gelinen noktada bugüne kadar gerçekleştirilen denetimlere bakıldığında, kısıtlı kaynaklarla çok sayıda denetim gerçekleştirilmiş olduğu görülmekle beraber elde edilen sonuçların hâlen istenen seviyede olmaması denetim politika ve tekniklerini gözden geçirmeyi ve yeni politika ve sistemler geliştirmeyi zorunlu kılmıştır. Bakanlığımızın ürün güvenliği politikasının temeli ÇIKTILARA (denetim sayısı, uygulanan cezalar vb.) değil, SONUÇLARA (uygunluk seviyesinin artması, şikâyetlerin ve kazaların azalması vb.) odaklanmıştır. Bu politikanın gerektirdiği hedeflere, sadece denetim planları hazırlayarak ulaşmanın mümkün olmadığının farkında olan Genel Müdürlüğümüz, ilki sanayi gaz tüpleri olmak üzere 2013 yılından itibaren kademeli olarak ürün ya da ürün grubu bazında oluşturulacak projelerle denetimlerin gerçekleştirilmesi kararını almıştır. Sınai Gaz Tüpleri Denetim Projesi Üretim ve sanayinin ve hatta hizmet sektörünün önemli bir parçası olan sanayi gaz sektörü, ürün güvenliği açısından en riskli alanlardan birini oluşturmaktadır. 2011-2012 yılları arasında, Ankara ve çevresinde faaliyette olan 17 adet tesiste yapılan denetimlerde 8 adet tesisin uygunsuz olduğu tespit edilerek, faaliyetleri askıya alınmış ve 71.654 TL idari para cezası uygulanmıştır. Ancak, bu alandaki kazaların ve şikâyetlerin devam etmesi üzerine alınan idari tedbirlerin daha etkili kılınması amacıyla Bakanlığımız, konuyu tüm yönleriyle ele almaya imkân sağlayacak bir denetim projesi başlatma kararı almıştır. Ön Hazırlık ve Mevcut Durum Tespiti Söz konusu bu projenin yaklaşık üç ayı mevcut durum tespiti ve proje hazırlık süresi faaliyetlerine ayrılmıştır. Buna göre; • Öncelikle tüm il müdürlüklerine, bu alanda karşılaştıkları durumları, sorun alanlarını ve çözüm önerilerini belirtebilecekleri bir form hazırlanarak iletildi ve sonuçlar değerlendirildi. • Bakanlık veri tabanı üzerinde geçmiş döneme ait istatistikler değerlendirildi. • Piyasada üretim dolum aşamalarında yer alan firmalar belirlendi. • Konuyla ilgili tüm teknik-yasal düzenlemeler ve standartlar tek tek incelendi. • Bu değerlendirmelere dayanarak projenin kapsamı ve süresi belirlendi. • Uygunluk değerlendirme ve laboratuvar altyapısı araştırıldı. • Projenin amacı ve hedefleri belirlendi. • Denetimlerin yapılacağı iller ve denetçiler belirlendi. • Proje koordinasyon ve il müdürlükleri denetim elemanları belirlendi. • Denetim süreçleri tanımlandı. KASIM 2013 25 Şekil 1. Sinai Gaz Tüpleri Denetim Projesi Akış Döngüsü • • • • • • 26 Denetim akışı oluşturuldu. Kontrol listeleri hazırlandı. Sektöre ait verileri tespit etmeye yardımcı olacak yeni formlar düzenlendi. Uygunsuzluklar halinde alınacak önlem ve yaptırımlar belirlendi. Hazırlanan dokümanlar, seçilen il müdürlüğü denetçilerinin görüşüne sunuldu. Kontrol listelerinin ve denetim akışının doğrulanması amacıyla tesis ziyaretleri gerçekleştirildi. KASIM 2013 • • Bakanlık merkezi ve denetçiler arasında iletişimi sağlayacak bir e-posta grubu kuruldu. Proje kurgusu tamamlandığında tüm denetimi gerçekleştirecek olan denetçilere yönelik proje hakkında bilgilendirme ve denetimin içeriği ile ilgili bir eğitim faaliyeti düzenlendi. Proje Amacı Bahsedilen hazırlıkların ışığında proje iki aşama halinde ele alındı ve ilk aşamada, endüstriyel kullanım amacıyla üretilmiş ve piyasada dolaşımda olan basınçlı gaz tüplerinin ve bunların dolum tamir ve bakımını yapan tesislerin; • Uygunluk seviyelerinin tespiti, • Bu faaliyet alanı ile ilgili sorunları, • Bu sorunlarla ilgili düzenleme ihtiyaçları, • Teknik ve idari çözüm önerileri geliştirilmesi ve ilgili taraflara sunulması, • Dolum ve bakım tesisleri ile piyasada dolaşan tüplerle ilgili takip mekanizması geliştirilerek envanter oluşturulması amaçlanmıştır. Projenin ikinci aşamasında ise birinci aşamadaki verilerden faydalanarak, dolaşımdaki tüplerin denetimlerinin sağlanması ve düzenlemelere uygunluklarının artırılması amaçlanmıştır. Proje Hedefi • Piyasada faaliyet gösteren basınçlı gaz tüplerinin periyodik muayene, deney, bakım ve tamirini yapan tesislerin (DBT) envanterini oluşturmak, • DBT tesislerinin 2011/4 sayılı Tebliğe uygunlukları ile ilgili veri oluşturmak ve bu kapsamda piyasayı kontrol altına almak, • 2014 yılına kadar bütün tesislerin yeterlilik belgesi almasının sağlanması ve bu tesislerin tamamının 2011/4 sayılı Tebliğe uygun hale getirilmesi, • Piyasada hâlihazırda dolaşmakta olan tüplerin ve tüp demetlerinin taranarak, adetlerinin gaz cinslerine, üretim tarihlerine göre sınıflandırılmasının yapılmasının sağlanması, • Uygunsuzlukların kontrol altına alınmasına katkı sağlamak üzere, tüm dolum tesisleri ile piyasada dolaşıma giren tüm tüplerin kayıt altına alınabileceği ve ilgili tarafların ulaşımına açık bir veri ağı oluşturulması, olarak belirlenmiştir. • • Kısa vadede (2013): - Tüplerin dolum bakım ve periyodik muayenelerini yapan TESİSLERİN DENETİMİ. - Manifold Denetimleri (Ekim 2013). Orta vadede (2014-2015): - Bu istasyonlarda dolumu, bakımı ve periyodik muayenesi yapılan tüplerin uygunluklarının tespiti ve sınıflandırılması. Denetim Akışı Denetim üç aşamalı olarak planlanmıştır. 1. Belge Denetimi 2. Ekipman Denetimi 3. Tesiste Bulunan Dolu Tüplerin Denetimi Üçe ayrılan denetimlerin her bir bölümün akışı ayrı ayrı çizilerek; hangi kriterlerin kontrol edileceği, hangi uygunsuzluklar için ne tür önlem ve tedbir alınacağı belirlenmiştir. Kontrol kriterleri hazırlanırken başta standartlar olmak üzere teknik düzenlemeler ve genel güvenlik gerekleri göz önünde bulundurulmuştur. Denetimlerin Gerçekleştirilmesi Denetimler 15 Şubat – 20 Mart 2013 tarihleri arasında aynı anda tüm illerde kayıtlı /kayıtsız tüm sınai gaz dolumu yapan tesislerde başlatılmıştır. I. Aşama Sonuçları: Hâlen devam etmekte olan bu projenin ilk aşama sonuçları ve tespitler aşağıda verilmiştir. Denetim Sonuç Verileri: Bu denetimlerde 173 adet dolum tesisi denetlenmiştir. Bu tesislerin 36 adedi uygunsuz bulunmuş, 14’ünde düzeltici tedbirler alınmış, 22’sinin faaliyetleri durdurulmuştur. Tesis denetimleri sırasında ayrıca dolumu yapılmış 2296 adet tüp üzerinde yapılan incelemelerde uygunsuz bulunan 277 adet tüp imha edilmek üzere ayrılmıştır. Bu denetimler sonucunda toplam 90.461 TL idari para cezası uygulanmıştır. Proje Kapsamı Projenin kısa ve orta vade olarak iki aşamayı kapsaması planlanmıştır. KASIM 2013 27 Tespitler: Bu faaliyetlerin neticesinde; • Sektörün mevcut teknik düzenlemelere uyum açısından henüz istenen düzeyde olmadığı, • Teknik ve yasal düzenlemelerle ilgili yeterli bilincin özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerde oluşmamış olduğu, • Teknik düzenlemelerin uygulama alt yapısının yeteri kadar güçlü olmadığı, • Piyasada, bu sektör ürünlerinin aynı anda pek çok düzenlemeye tabi olması nedeniyle karmaşık bir yapıya sahip olduğu, • Teknik düzenlemelerin uygulama alt yapısının Avrupa Birliği uygulamaları ile tam uyum içinde bulunmadığı (projenin başladığı noktada, ADR anlaşmasının tam olarak hayata geçirilmemiş olması), • Piyasada yer alan sorunların bir kısmının düzenlemelerin eksik ve zayıflığından kaynaklanmakta olduğu, bu düzenlemelerin bir kısmının değiştirilmesi ve iyileştirilmesi gerektiği, • Kullanım ömrü boyunca dolaşımda olan bu ürünlerin miktar ve sınıfına dair bilgilere ulaşılamaması ise ciddi bir izleme ve kayıt mekanizması kurulmasına ihtiyaç duyulduğunu göstermiştir. Çıkarılan Dersler: • Sağlıklı Ön Analiz: Sektörün teknik mevzuata uyumunun proje hazırlık döneminde dikkatli incelenmesi ve analizinin yapılması gerekmektedir. Aksi halde idari yaptırımların 28 KASIM 2013 ve önlemlerin uygulama pratiği zaman zaman piyasa şartlarını zorlayabilmektedir. Denetimler başlatılmadan önce tahmini uygunsuzluk oranının belirlenmeye çalışılması, uygulanması planlanan önlemlerin/yaptırımların ekonomik etkilerinin önceden ölçülebilmesi bu tedbirlerin piyasa üzerindeki olası dramatik etkilerinin kademeli geçişlerle yumuşatılması imkânını sağlayacaktır. • • Test Muayene Belgelendirme Kuruluşlarının Verileri: Onaylanmış kuruluşlar da dahil olmak üzere test muayene ve belgelendirme kuruluşlarının sektörle ilgili verilerini ve görüşlerini almak, denetimlerde önceliklerin belirlenmesinde katkı sağlayacaktır. Gözden Geçirme: Bu proje kurgusu içinde saha denetimlerinin aynı anda başlatılması ve aynı anda tamamlanması öngörülmüştür. Bu yaklaşımın genel olarak birçok avantajı görülmekle birlikte belli bir noktada (denetim sürecinin ilk çeyreği gibi) faaliyetin durdurularak sahadaki denetçilerle elde edilen verilerin ve karşılaşılan durumların değerlendirilmesi gerekmektedir. Denetim kurgusu ne kadar iyi kurulursa kurulsun saha pratiği öngörülemeyen birçok farklı durumu karşımıza çıkarmaktadır. Faaliyetin belli bir noktasında verilerin değerlendirilmesi, ihtiyaç duyulan değişikliklerin gerçekleştirilmesine imkân vererek öngörülemeyen durumlar karşısında sorunların çoğalmadan baş edilmesini sağlayacaktır. Bu tür bir “ara aşama” aynı zamanda denetçilerin bilgilerinin tazelenmesini sağlayacaktır. • Hızlı ve Kolay İletişim: Denetim görevlileri ve koordinasyon ekibi arasında sağlanacak hızlı ve kolay iletişimin, denetimin doğru, etkin ve sağlıklı yürütülmesi bakımından önemi bir kez daha anlaşılmıştır. Denetçilere bu anlamda her türlü ekipmanın sağlanması ve mevcut teknolojinin imkânlarının etkin iletişimin kurulabilmesi amacıyla kullanılması büyük önem arz etmektedir. Sonuç itibarıyla; proje bazlı denetim yaklaşımının, doğru yöntemlerle beslenerek daha da iyileştirilmesi ve tüm alanlarda hayata geçirilmesi halinde, tam olarak uygulanabilmesi için gerekli altyapının ve kaynakların da sağlanmasıyla Bakanlığımızın ürün güvenliği anlaşılmaktadır. Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü Faaliyetleri Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü gerek denetçi kalitesini artırmak gerekse sektörlerle yakın ilişkiler kurmak ve işbirliği sağlamak amacıyla çeşitli eğitimler ve toplantılar gerçekleştirmiştir. Bu kapsamda gerçekleştirilen faaliyetler aşağıda sunulmaktadır: Piyasa Gözetimi ve Denetimi mevzuatında yapılan değişiklikler ile Bakanlığımız sorumluluğunda bulanan teknik mevzuat kapsamında ilk defa yürürlüğe konan veya mevcut teknik mevzuatta değişiklik yapan düzenlemeler çerçevesinde 14-20 Ocak 2013 tarihleri arasında Antalya’da Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri ile Genel proje ile sanayide kullanılan ve piyasada dolaşımda olan basınçlı gaz tüplerinin ve bunların dolum tamir ve bakımını yapan tesislerin; uygunluk seviyelerini ve bu alandaki sorunlarını tespit ederek, bu tesisler ile piyasada dolaşan tüplerin takip mekanizmasını geliştirmeye dönük envanter oluşturulması amaçlanmaktadır. Genel Müdürlük tarafından piyasa gözetimi ve denetimi ve ürün güvenliği kapsamında uygulanmakta olan temel mevzuat bilgilerinin güncellenmesi ve mevzuatın uygulanmasında yeknesaklık sağlanması amaçlarıyla Genel Müdürlük personeli ile İl Müdürlüklerinde görev yapan denetim personeline, 11-14 Mart 2013 tarihleri arasında Antalya’da “PGD Mevzuat Eğitimi” düzenlenmiştir. 7 Mayıs 2013 tarihinde Ankara 1. Organize Sanayi Bölgesi’nde iş makinaları ve istifleme makinaları Müdürlüğümüzden toplam 517 katılımcıyla “PGD Mevzuat Eğitimi” gerçekleştirilmiştir. Denetimlere yeni bir bakış açısı getirecek proje bazlı denetim yaklaşımının ilk adımlarından biri olan “Sınai Gaz Tüpleri Denetim Projesi” bilgilendirme toplantısı, 14 Şubat 2013 tarihinde 81 il müdürlüğünden 129 denetim personelinin katılımı ile Ankara’da gerçekleştirilmiştir. Söz konusu alanında faaliyet gösteren sektör temsilcilerinin ve Bakanlığımız Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüklerinde denetim elemanı olarak görev yapan 25 personelin katılımıyla bir eğitim programı gerçekleştirilmiştir. Bu eğitimde istifleme makinelerinin teknik özellikleri, taşıdıkları riskler ve bu risklerin giderilmesi hakkında bilgilendirme yapılmıştır. AB Teknik mevzuatı uyumlaştırma çalışmalarında en önemli ve öncelikli görevler arasında yer alan piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetlerinin daha etkin ve planlı yürütülmesine yönelik olarak, Genel Müdürlük tarafından 29-31 Mayıs 2013 tarihlerinde, Afyonkarahisar’da “Piyasa Gözetimi ve Denetimi Dış Paydaş Çalıştayı” düzenlenmiştir. Dış Paydaş Çalıştayı’nda öncelikle ürün güvenliği konusunda uygulamada yaşanan sorunlar katılımcılar tarafından dile getirilerek belirlenen sorunlar çerçevesinde oluşturulan çalışma gruplarında İş ve İstifleme Makinaları Eğitim Programı, 7 Mayıs 2013, Ankara. KASIM 2013 29 Piyasa Gözetimi ve Denetimi Dış Paydaş Çalıştayı, 29 - 31 Mayıs 2013, Antalya. çözüme yönelik olarak öneriler ve projeler geliştirilmiştir. “Sınai Gaz Tüpleri Denetim Projesi” kapsamında 15 Şubat-25 Mart 2013 tarihleri arasında 81 ilde başlattığı denetimler sonrasında, sektörün sorunlarının ve karşılıklı beklentilerinin birinci ağızdan tartışılması amacıyla 12 Haziran 2013 tarihinde İstanbul’da bir toplantı gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda sınai gaz tüplerinin taşıdığı riskler ve sektörün uzun yıllardır birikmiş sorunlarının büyüklüğü dikkate alınarak, yeni bir yaklaşımla bu denetimlerin ele alındığı, Genel Müdürlüğün esas amacının, kullanıcıların, çevrenin ve malların güvenliğini sağlamaya yönelik denetimleri etkinleştirmek olduğu vurgulanmıştır. 18 Haziran 2013 tarihinde otomotiv ve aksamları PGD eğitimi gerçekleştirilmiş, eğitim dâhilinde çeşitli kurum ve kuruluşlardan gelen konuşmacılar tarafından aksam tip onayları, aydınlatma ve ışıklı sinyal cihazları (farlar), emniyet kemerleri, lastikler, römork ve yarı römorklar ve koltuklar konu başlıkları ele alınmıştır. 30 KASIM 2013 Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği ve bu Yönetmelik kapsamında gerçekleştirilecek olan uygunluk değerlendirme ve denetim uygulamaları konularını kapsayan üç günlük Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Eğitimi 19-21 Haziran 2013 tarihleri arasında konusunda tecrübe ve bilgi birikimine sahip Alman uzman tarafından gerçekleştirilmiştir. Eğitim programının son yarım gününde bir dolum tesisi ziyaret edilerek denetime yönelik uygulamalı eğitim yapılmıştır. Genel Müdürlük bünyesinde kurulacak olan “İç Kontrol Sistemi” hakkında bilgilendirme yapılması amacıyla 17-19 Eylül 2013 tarihleri arasında üç gün boyunca süren bir temel eğitim semineri düzenlenmiştir. İş süreçlerinin ve görevlerin sağlıklı bir biçimde tanımlandığı ve süreçlerdeki risklerin tespit edilerek bu risklerin elimine edildiği iç kontrol sistemi ile çalışmaların etkinlik ve verimliliğinin artırılması planlanmaktadır. İç kontrol niteliğindeki bu eğitimin ardından Genel Müdürlük bünyesinde bir çalışma grubu oluşturulmuştur. Söz konusu çalışma grubu, uzman İç Kontrol Sistemi Eğitim Semineri, 17 - 19 Eylül 2013, Ankara. süreçlerinde yaşanan problemlerin görüşüldüğü toplantıda ayrıca KOSGEB tarafından sağlanan sektöre yönelik teşviklerden de bahsedilmiştir. Kaplama Lastik Sektör Değerlendirme Toplantısı, 26 Eylül 2013, Ankara. ekip ile beraber çalışmalara başlamıştır. 26 Eylül 2013 tarihinde Bakanlık Konferans Salonu’nda kaplama lastik alanında faaliyet gösteren üreticilerin, sektör temsilcilerinin ve Bakanlığımız İl Müdürlüklerinden denetimle ilgili personelin katılımıyla “Kaplama Lastik Sektör Değerlendirme Toplantısı” yapılmıştır. Kaplama lastik sektöründe yapılan piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetlerinden bahsedilmiş olup, bugüne kadar sektörde 245 firmanın denetlendiği; bu firmaların 14’ü Bakanlıktan, 3’ü ise yurt dışından olmak üzere yalnızca 17 tanesinin Tip Onayı Belgesi’ne sahip olduğu ve konuyla ilgili denetimlerin sürdüğü belirtilmiştir. Belgelendirme ve test Genel Müdürlük tarafından düzenlenen Aday Denetçi Teknik Eğitim ve Sınavı Programı merkez ve taşra teşkilatından 300’e yakın personelin katılımıyla Sandıklı/Afyonkarahisar’da gerçekleştirilmiştir. Eğitim sonunda yapılan sınavda katılımcılara 50’şer soru yöneltilmiş ve başarılı sayılmaları için bu sorulardan en az 35’ini doğru yapmaları beklenmiştir. Sınav sonucunda katılımcılardan 166 personel eğitimin ilk aşamasını başarıyla tamamlayarak Kasım ayı içerisinde gerçekleştirilecek olan Hukuk Eğitimi ve Sınavı Programı’na katılmaya hak kazanmışlardır. Genel Müdürlüğün faaliyet ve sorumluluk alanlarını anlatan tanıtım filmi hazırlanmış ve Genel Müdürlük internet sayfasında yayınlanmıştır. Aday Denetçi Teknik Eğitimi ve Sınavı, 29 Eylül - 5 Ekim 2013, Afyonkarahisar. KASIM 2013 31 PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ FAALİYETLERİNİN YARGISAL DENETİMİ Onur ASLAN / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü) Bu çalışmada Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD) faaliyetlerinin yargısal denetimiyle ilgili var olan uygulamalar ve bu faaliyetleri yerine getirmekte olan kurumların uygulamaları, yargı yerlerince verilen kararlar ile yargısal denetim noktasında gerek idareden gerekse yargı yerlerinden kaynaklanan aksaklıklar ele alınarak, bu aksaklıkların giderilebilmesi için birtakım öneriler getirilmeye çalışılacaktır. Bu türde bir çalışma yürütülürken kurumlar tarafından PGD kapsamında uygulanan idari yaptırımlar ile mahkemeler tarafından verilen kararlardan ulaşılabilenler incelenmiş ve gözden geçirilmiştir. I. PGD Faaliyetleri (Tanım, Kapsam ve Ülkemizde Uygulanması) Piyasa gözetimi ve denetimi 4703 sayılı Kanunda, “Ürüne ilişkin teknik mevzuat hazırlamaya ve yürütmeye yasal olarak yetkili bulunan ve 4703 sayılı Kanun hükümlerini kendi görev alanına giren ürünler itibariyle uygulayacak olan kamu kurum ve kuruluşları tarafından, ürünün piyasaya arzı veya dağıtımı aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun olarak üretilip üretilmediğinin, güvenli olup olmadığının denetlenmesi veya denetlettirilmesini ifade eder” şeklinde açıklanmıştır. 1 ülkelerde aynı ana esaslara bağlı olarak denetlenmeli ve uygunsuzluklar karşısında gerekli tedbirler alınmalı, gereken yaptırımlar da uygulanmalıdır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere PGD ile; Ürün Güvenliği ve PGD çalışmaları Türkiye’de ilk kez 1/95 sayılı Gümrük Birliği Kararı (OKK), bu kararın uygulama koşullarını ve kurallarını belirleyen ve 1997 yılında imzalanan 2/97 Ortaklık Konseyi Kararı ile bu kararlar çerçevesinde teknik mevzuatın uyumlaştırılması konusunda hangi kurum ve kuruluşların görevli olacağını belirleyen Bakanlar Kurulu kararı çerçevesinde başlamıştır. • Ürünlerin, ilgili teknik mevzuat hükümlerine uygun ve güvenli olarak piyasaya arz edilip edilmedikleri denetlenir, • Güvenli olmayan ürünlerin güvenli hale getirilmesi için faaliyette bulunulur, • Gerektiğinde yaptırım uygulanır. PGD faaliyetleri kökenini Avrupa Birliği’nin kuruluş temellerinden biri olan “malların serbest dolaşımı” ilkesini tam olarak gerçekleştirmek fikrinden almaktadır. Öyle ki Birlik içerisinde serbest bir şekilde dolaşacak malların tüm Birlik sınırları içerisinde aynı güvenlik gereklerine göre üretilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda AB içerisinde ürünlere ilişkin teknik mevzuat uyumlaştırılmış, tüm üye ülkelerde aynı kurallara göre üretilen ürünlerin bulunması sağlanmaya çalışılmıştır. Yine aynı şekilde bir ülkeden diğerine herhangi bir kısıtlama olmadan dolaşabilecek mallar tüm üye 2001 yılında konu ile ilgili olarak “ulusal program” hazırlanmış ve ne gibi adımlar atılması gerektiği tespit edilmiştir. Yine 2001 yılında 4703 sayılı Kanun yasalaşmış ve bu kanunun uygulama yönetmelikleri hazırlanmıştır. İlk fiili denetimler ise 2003 yılından itibaren yapılmaya başlanmıştır. Günümüzde gıda konusundaki denetimler Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yerine getirilmekte, sanayi ürünü olarak nitelendirebileceğimiz ürünler ise ilgilerine göre dokuz farklı kurum tarafından denetlenmektedir. 1 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun Md. 3/s 32 KASIM 2013 II. Piyasa Gözetimi ve Denetimi Faaliyetlerinin Yargısal Denetimi görevli mahkemeler sulh ceza mahkemeleridir. PGD faaliyetleri 4703 sayılı Kanun hükümlerine göre yürütülmektedir. Bu Kanun kapsamında tespit edilen aykırılıklar ise “kabahat” niteliğindedir. Bu nedenle 5326 sayılı Kabahatler Kanunu bu faaliyetler için “genel kanun” niteliği taşımaktadır. 4703 sayılı Kanunda PGD faaliyetleri sonucunda uygulanacak idari yaptırımlara karşı herhangi bir kanun yolu öngörülmediğinden genel kanun olan 5326 sayılı Kanun hükümlerine başvurulmaktadır. İlk derece mahkemesi tarafından verilen karara, yedi gün içerisinde itiraz edilebilir. İtiraz kararı veren sulh ceza mahkemesine yapılmaktadır. Mahkeme itirazı yerinde görürse karar verir, ancak itirazı yerinde bulmazsa dosyayı üç gün içinde asliye ceza mahkemesine iletir. İtiraz üzerine verilen kararlar ise kesindir. 5326 sayılı Kanunun 3’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde: “İdari yaptırım kararlarına karşı kanun yoluna ilişkin hükümleri, diğer kanunlarda aksine hüküm bulunmaması halinde” uygulanır hükmü bulunmaktadır. Buna göre uygulanan idari para cezaları konusunda yargısal denetim 4703 sayılı Kanunda herhangi bir kanun yolu öngörülmediğinden 5326 sayılı Kanunda gösterilen kanun yoluna göre yapılmaktadır. Kabahatler Kanunun 27’nci maddesinde “İdarî para cezası ve mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin idarî yaptırım kararına karşı, kararın tebliği veya tefhimi tarihinden itibaren en geç on beş gün içinde, sulh ceza mahkemesine başvurulabilir” hükmü bulunmaktadır. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere PGD faaliyetleri kapsamında uygulanan idari para cezalarının yargısal denetimi konusunda 4703 sayılı Kanunda, bu Kanuna münhasıran uygulanabilecek birtakım idari yaptırımlar da söz konusudur. Bu idari yaptırımlar; “ürünlerin piyasaya arzının yasaklanması, piyasaya arz edilen ürünlerin toplatılması, kısmen veya tamamen bertaraf edilmesi” kararlarıdır. Bu şekilde uygulanan idari yaptırımlara ilişkin yargı yolu gerek 4703 sayılı Kanunda gerekse 5326 sayılı Kanunda öngörülmemiştir. Bu nedenlerle idarenin bu yaptırımlardan birini uygulaması halinde 2577 sayılı İdari Yargılama Usul Kanunu hükümlerine göre hareket edilir ve 60 gün içinde yetkili idare mahkemesine iptal davası açılabilir. PGD faaliyetlerinin yargısal denetimi yukarıda özetlenmeye çalışılan bir sistem ile yapılmaya çalışılmaktadır. Sadece yukarıda açıklanan çerçevede bakıldığında dahi konuyla ilgili problemler olabileceği fark edilebilmektedir. Öyle ki 4703 sayılı Kanunda hakkında idari yaptırım uygulanan kimselerin yargıya başvurabilmeleri için herhangi bir yol düzenlenmemiştir. 5326 sayılı Kabahatler Kanunu ise yargısal denetim bakımından oldukça karmaşık hükümleri içermektedir. Bu konuda idari yaptırım uygulayan idarenin, bu yaptırımlara ilişkin kararların tebliğinde kişilerin başvurabilecekleri kanun yollarını bildirmesi hakkında idari yaptırım uygulananlar açısından en azından doğru mahkemeyi bulabilmek açısından son derece önemli bir hal almaktadır. Ancak çalışmanın bundan sonraki kısımlarında ele alınacağı üzere bu faaliyetlerin yargısal denetimleri konusunda burada açıklanan sorunlar yalnızca başlangıç niteliğinde kalmaktadır. III. Yargısal Denetim Konusunda Ortaya Çıkan Sorunlar a) İdareden Kaynaklı Sorunlar İdareden kaynaklı problemlerin başında Anayasanın 40’ıncı maddesinin ikinci fıkrasında bulunan “devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır” hükmüne uygun davranılmaması ve idari yaptırım kararlarında gerekli kanun yollarını açıklamaması gelmektedir. Bu başvuru yollarının açıklanmamış olması ilgili kişilerin yukarıda açıklanmaya çalışılan sistem içerisinde doğru yargı yerini doğru bir sürede bulmasını zorlaştırmakta ve belki de yargıya başvurma hakkını kullanmasına engel olmaktadır. Bununla birlikte idareden kaynaklanan sorunlardan bir diğeri de idari para cezası KASIM 2013 33 uygulanması konusundaki uygulama farklılıklarıdır. Bu farklılıklar PGD faaliyetlerini yerine getiren kurumlar arasında olabildiği gibi aynı kurumun taşra teşkilatı içinde de görülebilmektedir. • 25’inci maddesinin altıncı fıkrası ile 19’uncu maddenin birinci fıkrasına aykırı hareket edenlere 6.795 TL 3 idari para cezası verileceği öngörülmüştür. Örneğin 4703 sayılı Kanunun: 5326 sayılı Kabahatler Kanununun; • 5'inci maddesinde piyasaya arz edilecek ürünlerin teknik düzenlemesine uygun olması zorunluluğu getirilmiştir. • • 12'nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde de bu zorunluluğa uymayan üreticiye 2.928 TL’den 7.325 TL’ye 2 kadar idari para cezası uygulanması gerektiği hükme bağlanmıştır. • 12’nci maddesinin ikinci fıkrasında, “Bu Kanundaki idari para cezaları, aynı fiilin bir suç veya daha ağır idari para cezası ile cezalandırılmayı gerektiren kabahat oluşturmaması halinde uygulanır” hükmüne yer verilmiştir. 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun, • 19’uncu maddesinin birinci fıkrası ile, tüketiciye sunulan mal ve hizmetlerin; ilgili bakanlıklar tarafından Resmi Gazetede yayımlanarak mecburi uygulamaya konulan standartlar dahil olmak üzere uyulması zorunlu olan teknik düzenlemeye uygun olması zorunluluğu getirilmiş; 15’inci maddesinin birinci fıkrasında ise “Bir fiil ile birden fazla kabahatin işlenmesi halinde bu kabahatlere ilişkin tanımlarda sadece idari para cezası öngörülmüşse, en ağır idari para cezası verilir. Bu kabahatlerle ilgili olarak kanunda idari para cezasından başka idari yaptırımlar da öngörülmüş ise, bu yaptırımların her birinin uygulanmasına karar verilir” hükmüne yer verilmiştir. İlgili kanunlardan alınan bu hükümler birlikte değerlendirildiğinde ortaya şöyle bir sonuç çıkmaktadır: 4703 sayılı Kanun kapsamında yapılan bir PGD faaliyeti sırasında “teknik düzenlemesine aykırı” bir ürünün tespit edilmesi halinde bu ürüne Kanunun 12’nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca idari para cezası uygulanması gerekirken, yine Kanunun 12’nci maddesinin ikinci fıkrası ve 5326 sayılı Kanunun 15'inci maddesi hükümleri gereğince eğer bu ürün “tüketiciye sunulan mal” kapsamında ise aynı kabahatin 4077 sayılı Kanunda da düzenlenmiş olması sebebiyle bu Kanuna göre idari para cezası uygulanacaktır. Denetimi yapılan ürünün “tüketiciye sunulan mal” kapsamında olması nedeniyle 4077 sayılı Kanunda bulunan idari para cezasının uygulanması ise gerek kararın icra edilmesi gerekse yargı yolu açısından farklı uygulamalara gidilmesi anlamına gelmektedir. Öyle ki Kabahatler Kanunu çerçevesinde uygulanan bir idari para cezasının icrası için kesinleşmesi gerekirken, 4077 sayılı Kanun kapsamında uygulanan idari para cezasının icrası için kesinleşmesi şartı aranmamaktadır. Yine benzer şekilde Kabahatler Kanunu kapsamında uygulanan idari para cezası ile ilgili yargıya başvurulması icrasını durdururken, 4077 sayılı Kanuna göre uygulanan idari para cezası hakkında yürütmenin durdurulması kararı verilmedikçe kararın icrailiği durmamaktadır. Ayrıca yukarıda açıklanan çerçevede 4077 sayılı Kanun hükümlerine göre idari para cezası uygulanması demek başvurulacak yargı yolunun da değişmesi anlamına gelmektedir. Çünkü 4703 sayılı Kanunda başvurulacak yargı yolunun belirlenmemiş olması sebebiyle 5326 sayılı Kanuna göre sulh ceza mahkemeleri görevli iken 2 30/12/2012 tarihli ve 28513 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2013/13 sayılı Ürün Güvenliği ve Denetimi Tebliği ile belirlenmiştir ve her yıl güncellenmektedir. 3 31/12/2012 tarihli ve 28514 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2012/1 sayılı TGM Tebliği ile belirlenmiştir ve her yıl güncellenmektedir. 34 KASIM 2013 4077 sayılı Kanun yargı yolunu açıkça belirlemiş ve idare mahkemelerinin görevli olacağını düzenlemiştir. yönde de bir fikir birliği olduğunu söylemek oldukça güçtür. Durum bu kadar karmaşıkken, PGD faaliyetlerini yerine getiren birçok kurumun uygulamaları incelendiğinde bu tip bir yasal düzenlemenin varlığından ve 4077 sayılı Kanunda yer alan idari para cezasının uygulanması konusunda farklı uygulamalar göze çarpmaktadır. Ayrıca bu yasal düzenlemelere göre hareket edip daha yüksek bir idari para cezası öngörülmesi sebebiyle 4077 sayılı Kanunda yer alan idari para cezasını uygulayan kurumların ise Anayasa’nın 40’ıncı maddesine göre yargı yolunu göstermekte sorunlar yaşadığı fark edilmektedir. Öyle ki taşra teşkilatı tarafından uygulanan idari para cezaları ele alındığında bu şekilde uygulanan yaptırımlara ait tebligatların bazılarında yargı yolu olarak sulh ceza mahkemeleri gösterilirken bazılarında ise idare mahkemeleri işaret edilmektedir. Aynı kurum içerisinde dahi uygulama birliği bulunmayan konu ile ilgili bir düzenleme yapılması ihtiyacının olduğu açıkça ortada durmaktadır. PGD faaliyetlerinin yargısal denetimi konusunda yargı yerlerinden kaynaklanan sorunların başında, bu faaliyetlere ilişkin yeterli farkındalığın ve içtihadın oluşmamış olmasıdır. Sulh Ceza Mahkemesi tarafından verilen bir kararda Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan denetim sonucunda “güvensizlik” tespiti yapılan ve bu nedenle idari para cezası uygulanan bir ürün hakkında “ürün CE işareti taşımaktadır, dolayısıyla gerekli normlara uygundur ve güvenlidir” şeklinde özetlenebilecek bir karar vermiştir. CE işareti gerçekten de ürünün güvenliği ile ilgili olarak ürün üzerine iliştirilmesi zorunlu olan bir işarettir. Ancak ürüne bu işaret iliştirilirken belli bazı uygunluk değerlendirmesi aşamalarından geçirilmesi, belli bazı test ve muayene işlemlerinin yapılması gerekmektedir. Mahkeme tüm bu gerekliliklerin gerçekleşip gerçekleşmediğini göz önünde bulundurmaksızın sırf ürün üzerinde “CE” işareti bulunduğu için ürünün güvenli olduğuna hükmetmiştir. Yine benzer bir şekilde Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından uygulanan bir idari para cezasında ise akredite bir kuruluşa yaptırılan test ve muayene işlemleri sonucunda gaz alarm cihazının doğru şekilde çalışmadığı, insan sağlığı can ve mal güvenliğini tehlikeye attığı gerekçeleriyle güvensizlik tespiti Böyle bir düzenleme ihtiyacı ortada dururken yargı yolunun tespitinde yargı yolunun denetim yapılan kanun olan 4703 sayılı Kanuna göre mi yoksa daha yüksek bir ceza öngördüğü için yalnızca idari para cezasına ilişkin hükmü uygulanan 4077 sayılı Kanun hükümlerine göre mi gösterileceği ise ayrı bir tartışma konusudur. Uygulamada bu b) Yargı Yerlerinden Kaynaklı Sorunlar yapılmış; ürünün piyasaya arzına Bakanlıkça yasak getirilmiş, il müdürlüğü tarafından ise gereken idari para cezası uygulanmıştır. İdari para cezası uygulanan kişi toplatma kararına karşı idare mahkemesinde, idari para cezasına karşı ise yetkili sulh ceza mahkemesinde iptal davası açmıştır. İdare mahkemesi ürünün güvensiz olduğuna karar veren kararın hukuka uygun olduğuna bilirkişi incelemesinden sonra karar verirken, sulh ceza mahkemesi ürünün TSE belgeli ve garanti belgeli olduğu gerekçeleriyle idari para cezasının kaldırılmasına hükmetmiştir. Bu ve bunun gibi birçok örnek idarenin faaliyeti sonucunda uyguladığı yaptırımların yargısal denetiminde sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Kimi zaman sonuç idare aleyhine olurken kimi zaman da haklı olan üretici aleyhine bu tip sonuçlar çıkmaktadır. Ayrıca bu çalışma kapsamında incelenen sulh ceza mahkemesi kararlarının genelinde, gerekçelerin çok kısa şekilde kaleme alındığı, gerek davacının iddialarının gerekse idarelerin savunmalarının kararlarda irdelenmediği gözlemlenmiştir. İdare mahkemeleri tarafından verilen daha az sayıda kararın incelenmesinden ise verilen kararların gerekçelendirilmesine daha çok dikkat edildiği söylenebilir. PGD faaliyetleri kapsamında uygulanan idari para cezalarının yargısal denetiminde yaşanan ve yargı yerleri kaynaklı bir diğer KASIM 2013 35 36 sorun ise kararların gerek sulh ceza mahkemesinde gerekse itiraz üzerinde asliye ceza mahkemesince tek hakimle görülüyor olmasıdır. Yapılan incelemelerde sulh ceza mahkemesi kararı üzerinde itiraz neticesinde asliye ceza mahkemesince verilen ve kesinleşen kararları ile ilgili kanun yararına bozma yoluna sıklıkla gidildiği ve bu başvuruların birçoğunun olumlu olarak sonuçlandığı tespit edilmiştir. Kanun yararına bozma talebinin heyet halinde görüşüldüğü düşünüldüğünde, PGD faaliyetlerinin denetiminde en azından itiraz yolu aşamasında heyet halinde karar alınabilecek bir mekanizmanın varlığının gerekli olduğu düşünülmektedir. İdare mahkemelerinde de ilk derecede cezaların miktarı sebebiyle davalara tek hakimle bakılıyor olmakla birlikte itiraz üzerine bölge idare mahkemelerince verilen kararların heyet halinde veriliyor olması daha olumlu sonuçlar doğurmaktadır. Ayrıca sulh ceza mahkemelerinde görülen ve uyuşmazlık miktarı 3.000 TL’yi aşmayan davalar için itiraz yolunun da kapalı olduğu ve sulh ceza mahkemesi kararının kesin olduğu düşünüldüğünde mahkemenin kararının denetimden geçmemesine neden olmaktadır. gerekli özeni göstermediği fikrinin oluşmasına neden olmaktadır. Görev ve yetki konuları kamu düzeninden olduğu için mahkemelerce re’sen gözetilmesi gereken konulardır. Ancak incelenen mahkeme kararları, yargı yerlerinin bu konularda IV. Yargısal Denetimin Etkinliği Konusunda Bazı Öneriler KASIM 2013 Yukarıda ayrıntılı şekilde açıklanmış olan 4703 sayılı Kanuna göre yapılan denetimler sonucunda daha fazla idari para cezası öngörmüş olması nedeniyle 4077 sayılı Kanun hükümlerine göre idari para cezası uygulanması konusunda idareden kaynaklı sorunların yanı sıra aynı konular ile ilgili yargı yerlerinden kaynaklanan problemlere de sıklıkla rastlanmaktadır. PGD faaliyetlerini yerine getiren kurumlarda bir uygulama birliği olmaması sebebiyle bazı kurumların bu düzenlemeyi hiç uygulamadığını, uygulayan kurumların taşra teşkilatlarında ise birbirinden farklı uygulamalarla karşılaşıldığını ifade etmiştik. Mahkemelerce verilen kararlar incelendiğinde, büyük bir oranda idare tarafından gösterilen yargı yerinin davayı kabul ederek esastan görüştüğü görülmektedir. Bu durum aynı kapsamda uygulanan idari para cezasının bir ilde sulh ceza mahkemesi tarafından denetlenirken diğer bir ilde idare mahkemesi tarafından denetlenmesi gibi bir sonuç ortaya çıkarmaktadır. Hatta aynı il içerisinde dahi yargı yerleri arasında uygulama farklılıkları görülebilmektedir. Yapılan çalışma neticesinde incelenen idari yaptırım kararları ve mahkeme kararları, 4703 sayılı Kanun çerçevesinde uygulanan idari para cezaları konusunda bir uygulama birliği gerektiğine işaret etmekle birlikte daha da önemlisi bu kararların yargısal denetimi konusunda bir düzenleme yapılması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Öyle ki yetkili kuruluşlarca yerine getirilen denetim faaliyetleri sonucunda alınan bu kararların, yargı denetiminin doğru ve hukuka uygun bir şekilde, uygulama birliği içerisinde yapılması hem bu yaptırımlara maruz kalan üreticiler için önemli iken hem de yetkili kuruluşlarca iyi bir uygulama geliştirebilmesi için önem taşımaktadır. Bu kapsamda açıklanan öncelikle 4703 sayılı Kanunun güncellenmesi çalışmalarında Kanunda denetim faaliyetleri sonucunda uygulanacak idari para cezaları ve diğer yaptırımlar için görevli ve yetkili yargı yerinin açıkça belirlenmiş olması gerektiği düşünülmektedir. Bununla birlikte mahkemelerin konuya yaklaşımları ve ele alış biçimleri değerlendirildiğinde ise görevli yargı yerinin idare mahkemeleri olmasının tüm bu sorunların aşılması yönünde uygun bir adım olacağı fikrine ulaşılmıştır. Son söz olarak umalım ki, hem uygulayıcılar hem de üreticiler açısından daha net bir düzenleme içeren ve bununla birlikte bu faaliyetlerin yargısal denetimini her iki taraf açısından da hakkaniyete uygun bir şekilde yerine getirmeye olanak sağlayan bir düzenleme PGD faaliyetlerinin daha da yaygınlaştığı bu dönemde bir an önce hukuk aleminde kendisine yer bulmuş olsun. PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİNDE PLANLAMA Serdar ATAYETER / Şube Müdürü (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü) Piyasa gözetimi ve denetimi yapan kurumlar piyasa gözetimini organize etmek ve icra etmek için önemli miktarda kaynak sarf etmektedir. Bu kaynakların etkin ve verimli kullanılması önemlidir. Bu yüzden, dikkatli planlama, uygun önceliklerin düzenlenmesi ve planlanan faaliyetlerin kontrolü piyasa gözetim ve denetiminin önemli bir kısmını teşkil eder. Piyasa gözetim ve denetim faaliyetleri; denetimler, numune alma, laboratuvar testleri, sonuçların değerlendirilmesi, yasal takip, projeler konusunda iletişim gibi bir dizi süreçler zincirini kapsar. Bu süreçler önemli bir hazırlık gerektirir ve mercek altındaki ürünler veya firmalara bağlı olarak iyi tanımlanmış proje yapma ihtiyacını doğurur. Bu süreçlerin çoğunun zamana bağlı olması ve alt süreçlerin sorunsuz olarak bağdaştırılması ihtiyacı piyasa gözetim ve denetim kuruluşlarını proje odaklı çalışmaya mecbur etmektedir. Şekil 1. Planlama Döngüsü KASIM 2013 37 Ülkemizde hâlen piyasa gözetim ve denetim faaliyeti yapan birçok kurum planlamalarını; planlama döngüsünün olmazsa olmazları, piyasa gözetim organizasyonunun uzun vadedeki gelişmelere ve değişimlere reaksiyon gösterme ve uyum sağlama tarzını kapsayan uzun vadeli plan ve yıllık planı detaylandıran proje planları olmadan yapmaktadır. Bu durum piyasa gözetim ve denetimi yapan kurumlarda yürütülen faaliyetlerdeki verimliliği ve etkinliği olumsuz olarak etkilemektedir. Piyasa gözetim ve denetim kurumlarının sürekli değişen bir ortamda vizyonunu muhafaza etmesi ve muhtemel gelişmelerle başa çıkabilmek için yeni durumlara uyum sağlayabilmesi önemli bir gerekliliktir. Piyasa gözetim ve denetim kuruluşları, faaliyetlerini yürütebilmek için iyi eğitilmiş personel ve mevcut işe uygun IT sistemleri ve laboratuvar altyapısıyla donatılmalıdırlar. Fiziki altyapı kurma ihtiyacı ve personelin yeniden eğitilmesi zorunluluğundan dolayı kısa sürede organizasyonun yeniden yapılandırılması zordur. Her ikisi de zaman ve para gerektirir. Bu yüzden piyasa gözetim ve denetim kuruluşları dahili ve harici gelişmeleri incelemeli ve çok önceden lüzumlu adaptasyonları uzun vadeli bir planda tanımlamalıdır. Uzun vadeli program netice olarak uzunca bir dönem için piyasa gözetim ve denetim kuruluşunun projelendirilen gelişmelerini anlatır ve beklenen yeni koşullara, 38 KASIM 2013 ortamlara ve önceliklere uyum sağlayacak ve yönelecek organizasyonun istikametini belirler. Tipik olarak böyle programlar oldukça soyuttur ve kaynakların tahsisinde büyük kaymalar dahil organizasyondaki önemli değişikliklere odaklanır. Bu program somut hedefleri düzenler fakat bu hedeflere nasıl ulaşılacağını tarif etmez. Zaman çerçevesi değişkendir. Yaygın periyot 3 ve 5 yıldır. 5 yılı aşan periyotlar için değerlendirmeler belirsiz iken 3 yıldan daha az bir periyot organizasyona çeki düzen vermek için oldukça kısa bir süredir. Yıllık olarak programı gözden geçirmek ve yeni gelişmeler gerektirirse düzeltmeler yapmak iyi uygulamadır. Uzun vadeli programda hitap edilecek konular tipik olarak aşağıdakileri kapsar: Politik gelişmeler Değişen politik öncelikler piyasa gözetim otoritelerini adaptasyona zorlayabilir. Birden fazla gözetim otoritesinin denetim ve uygunluk kontrollerinin firmalara oluşturduğu maliyeti ve yönetsel yükleri azaltmak için gelişen politik amaç güncel bir örnek oluşturmaktadır. Bazı üye ülkelerde henüz yeni başlatılan diğer trendler, yaptırım yerine uygunluk yardımı ve piyasa gözetiminin gereklere uyan firmalar yerine uymayanlara yöneltilmesini vurgulayan politikaları kapsamaktadır. Birçok AB üyesi ülkede diğer bir inisiyatif kaynak ve hizmetlerin yeniden yapılandırılmasıdır. Bütün bu gelişmeler, piyasa gözetim otoritelerinin çalışma metotları, ulaşılabilir kaynakları ve eğitim gereklilikleri konularında çok önemli sonuçlara neden olabilir. Dahili gelişmeler Piyasa gözetim ve denetim kuruluşu içinde piyasa gözetiminde perspektif ve vizyonun değişmesi uzun vadeli programın revize edilmesi sonucunu doğurabilir. Bu dahili gelişmelere örnek olarak çıktı yöneten bir organizasyondan, girdi yöneten bir organizasyona veya ürün tabanlı bir yaklaşımdan sistem tabanlı bir yaklaşıma rotasyonlar verilebilir. Böyle uzun vadeli gelişmeler vizyonla ilgilidir ve bir vizyon dokümanında hitap edilir. Keza önceliklerde radikal değişiklikler uzun dönem planlama gerektirebilir. Çünkü bu değişiklikler laboratuvarların organizasyonunun yeniden yapılmasını ve personelin eğitilmesini gerektirebilir. Ortamın değişmesi Piyasa gözetim faaliyetlerinin içinde bulunduğu ortam sürekli olarak değişir ve proaktif piyasa gözetimi bu değişikliklere adapte olur. Büyük ihtimalle bilgi altyapısında ve önceliklerde uzun vade adaptasyonları gerektiren eğilim örnekleri şunları kapsar: • Demografik değişiklikler: Hem Batı Avrupa nüfusunun yaşlanması ve göç nedeniyle demografik değişiklikler hem de bu konuyla meşgul olacak personel temini piyasa gözetimi önceliklerini etkileyebilir. • Global gelişmeler: İklim değişikliği ve bunun tüketici üzerindeki etkileri. Yeni ortaya çıkan güvenlik sorunları Bu gelişmeler, pazarlamada akıllı aletler diye bilinen ve internet üzerinden kumanda edilen ev aletlerini ve henüz tanımlanmamış riskleri barındırabilecek nanoteknolojiyi kapsamaktadır. Kısa vadeli programda (yıllık program) genellikle kaynaklar bağıl olarak kısa dönemler için tahsis edilir. Piyasa gözetim ve denetim kuruluşunun bağlı olduğu Bakanlığın hesapları ile senkronize olması için, temel olarak pratik nedenlerden kısa vadeli programlar genellikle bir yılı kapsar. hazırlama bir yönetim görevidir. Mevcut kaynakların aynı anda piyasanın tamamını ve tüm ürünleri kapsayamamasından dolayı piyasa gözetim ve denetim kuruluşları maksimum verimi elde etmek için kaynaklarını nereye tahsis etmeleri konusunda seçim yapmalıdır. Bu yüzden planlama prosesinin bir bölümü öncelik alanlarının belirlenmesi ve onlara harcanacak payın ayrılmasıyla ilgilidir. Yıllık planda önceliklerin belirlenmesinde; kaza raporları ve kaza istatistikleri, tüketiciler, tüketici dernekleri veya medya kaynaklı raporlar, üreticiler, ithalatçılar veya perakendecilerden gelen raporlar, veri tabanlı veri sistemleri, daha önce yapılan piyasa gözetim faaliyetlerinden elde edilen bilgiler kullanılarak karar verme araçlarından (Grup Karar Destek Sistemleri, Çalıştaylar, Çok Kriterli Analizler gibi) istifade edilmelidir. Önceliklendirme prosesi tam geliştirilmiş proje planlarında neticelenmez. Kısa vadeli programda belirlenmiş genel önceliklerin yürütülmeye hazır projelere dönüştürülmesi için ikinci bir adıma ihtiyaç vardır. Kısa vadeli (yıllık) programın temel amacı, farklı piyasa gözetim faaliyetlerine kaynakları tahsis etmektir. Kısa vadeli program takip periyodunda hangi alanlara öncelik verileceğini ve hangi ürün kategorilerinin piyasa gözetimine tabi olacağını belirler. Kısa vadeli program somut faaliyetleri tanımlar ve bu faaliyetlere kaynakları bağlar. Planlamanın amacı uzun vadeli program ile paralelliği muhafaza ederken kaynaklardan elde edilen sonucu optimize etmektir. Gerektiğinde personel yönetimi, IT yönetimi, bütçe, eğitim vb. gibi organizasyon konularına da hitap edebilir. Kısa vadeli program Şekil 2. Kısa Vadeli Plan- Proje Planları İlişkisi KASIM 2013 39 Ülkemizde geçmiş yıllarda yıllık planlar; denetimi kurgulayan proje planlarıyla detaylandırılmadığı ve bir numune alma planı olmamasından dolayı numunelerin nereden alınacağı, hangi markalardan/ modellerden alınacağı, hangi ürünlerden alınacağı belirsizdir. Ürün için hangi mevzuatın aranacağı, hangi testlerin yapılacağı (PGD testi ile uygunluk değerlendirmesi aynı şey değildir ve PGD testlerinde güvenlik gerekleri ön plana alınmalıdır) denetçinin bilgi, beceri ve inisiyatifine bırakılmıştır. Ürüne yönelik bir eğitim planlanmamaktadır. Çoğunlukla ürüne dair bir kontrol listesi yoktur. Önceden hazırlanmış müşterek bir risk değerlendirmesi yoktur. Oransallık ve tutarlılık problemleri doğabilmektedir. Çok ince detaylar planlanmadığından ve kilometre taşları oluşturulmadığından faaliyetlerin izlenebilirliği ve ölçülebilirliği oldukça düşük seviyededir. Bütünsel bir planlama çerçevesinde, uzun vadeli plan ve yıllık plan altında, ince detayların kurgulandığı, alt süreçlerin bağdaştırıldığı, sürecin izlenmesine ve ölçülmesine imkan veren bir çalışma yönteminin benimsenmesi PGD faaliyetlerinin etkinliğini ve verimliliğini artıracaktır. Genel olarak bir Proje Planı projenin tanımı, projenin organizasyonu, insan kaynakları, finansal konular, risk 40 KASIM 2013 değerlendirme prensipleri, ürün denetiminin kurgulanması, test laboratuvarları, iletişim stratejisi, dahili iletişim, proje planı onayı gibi başlıkları içerebilir. Çok az sayıda insanın ilgili olduğu çok küçük projelerde bu başlıklardan bazıları göz ardı edilebilir. Projenin tanımı başlığı altında; amaç, kapsam, görev tanımı ve hedefler gibi projenin kısaca arka planı izah edilebilir. Projenin organizasyonu başlığı altında, proje ile ilgili insanların görev ve sorumlulukları açıkça tanımlanmalıdır. Keza projenin ilerlemelerinin nasıl ve ne zaman raporlanacağı hakkında bir zaman çerçevesi de ortaya koymalıdır. Bu başlık geliştirilirken, kadro (sayı ve yeterlilikler), görevler, sorumluluklar ve tahsisat (ilgili personel için), zaman çizelgesi ve kilometre taşları, raporlama prosedürleri (içeriği ve raporlama zaman çizelgesi) göz önünde bulundurulmalıdır. Özellikle sezonluk ürünlerin imalatının ve ithalatının fiili satış sezonundan çok önce başladığının ve denetimlerin daha erken yapılması gerektiğinin idrakinde olmak gerekmektedir. Faaliyetlerin zaman çizelgesi bu hususu hesaba almalıdır. İnsan kaynakları başlığı altında, piyasa gözetim projeleri ve aktivitelerinin başarılı olması için, gerekli yeterlilikleri ve ihtiyaç olan insan kaynaklarını belirlemek büyük önem arz eder. İhtiyaç olan yeterlilikler projenin özelliklerine, ürün tiplerine, ürün gruplarına, ilgili paydaşlara ve istenen bilgiiletişime bağlıdır. Gereklilikler ilk etapta planlamanın bir parçası olarak izah edilmek zorundadır. Kompleks projelerde farklı becerilere sahip kişilerin bir grup halinde çalışması doğaldır. Tüm projelerde paydaşlarla resmi ilişkileri yürütmek için hukuki konularda uzman bulundurulması tavsiye edilir. Proje için ihtiyaç olan kaynaklar proje başlamadan önce tespit ve temin edilmelidir. Proje ile ilgili kişilerin kendilerini projeye adamaları ve liderlerinden gereken desteği almaları hayati önem taşımaktadır. Proje planı projeye tahsis edilecek kaynak miktarını ve ilgili personeli kapsamalıdır. Finansal konular başlığı altında, planlamanın bir parçası olarak harici maliyetler ve gün-adam sayısına dağılımı yapılmış bütçe ayrıntılı olarak listelenebilir. Bütçedeki önemli başlıklar; personel maliyeti, seyahat giderleri, test giderleri, bilgi toplama giderleri, sonuçların analiz giderleri vb. olabilir. Risk değerlendirme prensipleri başlığı altında, genel olarak proje tarafından hangi risklere hitap edileceği ve her ürünün riskinin nasıl değerlendirileceği açıklanmalıdır. Doküman, uygulanacak temel risk değerlendirme tekniklerini belirlemelidir. Ürüne dair bir harmonize standart varsa standardın hangi gerekliliklerinin aranacağına karar verilmeli ve Proje planında belirtilmelidir. Eğer harmonize bir standart yoksa hangi parametrelerin test edileceğini, hangi test metotlarının kullanılacağını, hangi gerekliliklerin uygunluk için aranacağını ve uygunsuzluk durumunda hangi risklerin doğacağını doküman izah etmelidir. Ürün denetiminin kurgulanması başlığı altında, projenin detay seviyesinin kaynak talebini artıracağı dikkate alınmalıdır. ''Numune ürünler ithalatçılar/imalatçılar veya mağazalardan mı alınmalı, hangi firmalar denetlenmelidir, hangi ürünlerden numune alınmalıdır, ürünler fiziksel olarak test edilmeli mi veya incelemeler doküman kontrolü ile sınırlanmalı mı, ürünlerden rastgele mi yoksa yerinde bir ön incelemeden sonra mı numune alınacak, tüketici, üretici/ithalatçı şikâyetleri nasıl cevaplanacak, yerinde test yapılacak mı?'', soruları cevaplanmalı, numune alma planı, laboratuvar planı, kontrol listesi hazırlanmalı ve müdahale planlanları (hangi uygunsuzluğa hangi yaptırımın uygulanacağını belirleyen risk yönetim planları) geliştirilmelidir. İletişim stratejisi başlığı altında, proje esnasında ve sonrasında planlanan iletişim ve bilgi alışverişi ele alınmalı ve bu paydaşlarla iletişimi (tüketici dernekleri, iş dernekleri, genel kamu), sonuçların yayımlanmasını da kapsamalıdır. İletişim, farkındalık kampanyaları, internet üzerinden bilgi verme, proje öncesi ve sonrası tüketici dernekleri ile görüşme, medya yoluyla bilgilendirme, paydaşlarla toplantılar veya konferanslar, doğrudan posta ile sağlanabilir. İletişimin hangi yollarla sağlanacağı proje planında belirtilmelidir. Dahili iletişim: Proje planına son şeklini vermeden önce, projeye katılım sağlayan personelle projenin tasarımını tartışmak uygun olur. Projenin tasarımına bağlı olarak tartışmaya alan denetçileri, laboratuvarlar ve iletişim departmanı dahil edilmelidir. Bazı durumlarda keza yasal takip işinde görevli departmanın ve hukuk departmanın bu işe dahil edilmesinde fayda vardır. Bu işlemle proje tüm taraflara göre akort edilir. Proje planı onayı: Proje planı resmen onaylanmalıdır. Resmi onay proje ekibinin yönetim tarafından desteklendiği anlamına gelir ve projenin yürütülmesini kolaylaştırır. Normal olarak bir plan piyasa gözetim ve denetim departmanı tarafından hazırlanır, sonra yorum ve tavsiyeleri alınmak üzere bir piyasa gözetim danışma komitesine sunulur. Daha sonra plan komiteden gelen tepkilere göre düzenlenir ve final onay için üst yönetime sunulur. * Metin hazırlanırken Prosafe’in Best Practise Techniques in Market Surveillance dokümanından istifade edilmiştir. KASIM 2013 41 ÜRÜNLERİN PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİNE DAİR YÖNETMELİKTE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER Kemal TOPALÖMER / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü) Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD); ürüne ilişkin teknik mevzuatı hazırlamaya ve yürütmeye yasal olarak yetkili olan kamu kurum ve kuruluşları tarafından, ürünün piyasaya arzı veya dağıtımı aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun olarak üretilip üretilmediğinin ve güvenli olup olmadığının denetlenmesi veya denetlettirilmesi ile güvenli olmayan ürünlerin güvenli hale getirilmesinin temin edilmesi ve gerektiğinde idari yaptırım uygulanmasıdır. Ülkemizde piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu 10 kamu kurum ve kuruluşu vardır. Bu kurum ve kuruluşlar görevlerini yerine getirirken öncelikle 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun, sonrasında Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik ve daha sonrasında ise kendileri tarafından yürürlüğe konulan yönetmelikler doğrultusunda hareket etmektedirler. Dayanağı 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun’un 14’üncü maddesi, amacı ise ürünlerin teknik düzenlemeye uygun ve güvenli 42 KASIM 2013 olup olmadığının gözetimi ve denetimine, bunun sonucunda alınacak önlemlere ve piyasa gözetimi ve denetimi konularında yetkili kuruluşlar arasında koordinasyonun sağlanması ve tavsiye niteliğinde kararlar alınması amacıyla bir Kurul teşkil edilmesi ve bunun görevlerine ilişkin usul ve esasları belirlemek olan ve bu 10 kamu kurum ve kuruluşunu bağlayan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelikte (Çerçeve Yönetmelik) günümüzün getirdiği gereklere paralel olarak bir değişiklik yapılması ihtiyacı hâsıl olmuştur. Bu kapsamda, 27/5/2013 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelikle bu değişiklik yapılmıştır. Söz konusu değişiklikle Yönetmeliğin 11'inci maddesinde, yani bir ürünün güvensiz çıkması sonucu ürünün piyasa arzının yasaklanması, piyasadan toplatılması ve bertarafı hususunda önemli düzenlemeler ve eklemeler olmuştur. İlk olarak, güvensizliği saptanan ürün hakkında yapılacak işleme (arzının yasaklanması, toplatılması ve bertarafı) karar verilirken orantılılık ilkesinin göz önünde bulundurulması hükmü yönetmeliğe girmiştir. Böylelikle, birçok hukuk dalında karşımıza çıkan ve hukuka aykırı fiil ile karşısında uygulanacak yaptırımın ölçülü olmasını ifade eden “orantılılık ilkesi” metne dâhil edilmiştir. İkinci olarak, yönetmelik değişikliği ile gelen en önemli düzenleme “Yetkili kuruluş önlem kararını almadan önce üretici ve/veya dağıtıcıyı durum hakkında görüşlerini almak üzere tebligatla bilgilendirir. Tebligatın almasını müteakip üretici ve/veya dağıtıcıya, cevap verebilmesi için, en az 10 gün süre tanınır ve bu süre tebligatta belirtilir. İnsan sağlığı ve güvenliğinin veya mevzuatla korunan diğer bir kamu yararının tehlikede olduğu acil hallerde bu sürenin dolması beklenmeyebilir. Tebligat yapılmadan bir karar alınması halinde, üretici ve/veya dağıtıcıya cevap verebilmesi fırsatı sonradan tanınabilir.” hükmüdür. Bu değişiklik ile üretici ve/veya dağıtıcıya hukuk devletinin en önemli unsurlarından biri olan “savunma hakkı” tanınmış, böylelikle alınacak önlem kararının bir daha değerlendirme fırsatı doğmuş ve telafisi zor olan ya da mümkün olmayan bir önlem kararın alınması zorlaştırılmıştır. Üçüncü olarak, aynı maddenin dördüncü fıkrası “Yetkili kuruluş tarafından alınan önlemlere ilişkin kararların üretici ve/veya dağıtıcıya yapılan tebligatında, kararın dayandığı gerekçeler, karara karşı itiraz yolları ve yasal süreler belirtilir” olarak düzenlenmiştir. Bu hüküm çerçevesinde, alınacak önlem sonucu tanzim edilecek idari yaptırım kararı belgesi üretici ve/veya dağıtıcıya bu karara karşı hangi zaman zarfında ve nasıl itiraz edebileceği hususunu açıklamıştır. Son olarak, önlem kararının alınmasının ardından kamuoyunu bilgilendirmek için yapılacak duyuru kıstasları yeniden belirlenmiş ve şu hükümlere yer verilvmiştir: “Yetkili kuruluş, alınan önlem kararı hakkında gerekli bilgilerin, onay süreci ile kesinleşmesini takip edecek 10 gün içerisinde masrafları üreticiden karşılanmak üzere, ülke genelinde dağıtımı yapılan iki gazete ile ülke genelinde yayın yapan iki televizyon kanalında ilanı suretiyle, risk altındaki kişilere duyurulmasını sağlar. Yetkili kuruluş duyuruyu takip edecek şekilde bu ürünlerle ilgili bilgilere kendi internet sayfasında da yer verir. Risk altındaki kişilerin yerel yayın yapan gazete ve televizyon kanalları vasıtasıyla bilgilendirilmesinin mümkün olduğu durumlarda, bu duyuru, yerel basın ve yayın organları yoluyla, risk altındaki kişilerin kim olduğunun tespit edilebildiği durumlarda ise bu kişilerin doğrudan bilgilendirilmesi yoluyla yapılır. Duyuru asgari aşağıdaki bilgileri içerir: a) Ürünü tanıtan marka, model, cins veya diğer ayırt edici özellikler, b) Mümkün olan durumlarda ürünün fotoğrafı veya resimli tasviri, c) Alınan önlem, d) Önlemi gerektiren sorunun açık ve anlaşılır tarifi, e) Sorumlu üretici ve dağıtıcının isim, adres ve diğer iletişim bilgileri, f ) Riskten sakınmak veya sorunu gidermek için önerilen yöntemler, g) Ürünün iade edileceği yerler veya üründeki sorunun giderilmesini teminen gönderilebileceği adresler. Yetkili kuruluş, duyurunun yukarıdaki esaslara uygun ve risk altındaki kişilerin haberdar edilmesini sağlayacak şekilde yayınlanıp yayınlanmadığını denetler ve eksiklik tespit edilmesi halinde duyurunun tekrarını sağlar.” Bu hükümle daha önce yazılı ve görsel medyada yapılması gereken duyuruların yayın tarihini ve hangi hususları içermesi gerektiğini bir hükme bağlamayan yönetmelik artık kararın üretici ve/veya dağıtıcıya tebliğ edilmesinin ardından on günlük bir süre öngörmüş ve ilanın neleri içermesi gerektiğini detaylarıyla düzenleyerek ilanlara yeknesaklık getirilmesinin ve duyurunun bir an önce yapılmasının önünü açmıştır. Yine bu fıkra ile getirilen önemli bir değişiklikte güvensiz ürüne ilişkin duyurunun ilgili yetkili kuruluşun internet sayfasında ne zaman yer alması gerektiği hususudur. Daha önce duyurunun internet sayfasına konması için mevzuatın getirdiği yükümlülüklerin gerçekleştirilmesi ve yasal yolların tüketilmesi, bir diğer ifade ile kararın kesinleşmesi beklenirken artık sadece ilanın yazılı ve görsel medyada yayınlanması yeterli olmaktadır. Bu değişiklikle, insan sağlığını, can ve mal güvenliğini tehdit eden ürünlerin bir an evvel daha geniş çapta insana duyurulması kolaylaştırılmıştır. Yargı yollarının tüketilmesini beklemeden ilanların yapılması bir noktada telafisi güç sonuçlar doğuracağı düşünülse de savunma mekanizmasının getirilmesi ile bu risk büyük ölçüde ortadan kaldırılmıştır. Burada yetkili kuruluşların üzerine düşen görev savunma hakkının kullanılmasına dikkat edip üretici ve/veya dağıtıcının cevabı veya sağlayacağı bilgi ve belgeler neticesinde alınan önlemlere ilişkin kararları titizlikle gözden geçirmektir. Piyasa gözetimi ve denetimi yaparken sahada karşılaşılan sorunlar ve günümüzün getirdiği gereklikler neticesinde Çerçeve Yönetmeliğin güncellenmesi sonrasında ilgili yetkili kuruluşlar da kendi yönetmeliklerini değiştireceklerdir. Sanayi ürünlerinin piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü de bu değişiklikleri yakından takip etmekte olup yürürlüğe koymuş olduğu Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği’ne bu değişiklikleri yansıtmak için çalışmalarına başlamıştır. KASIM 2013 43 BİLİŞİM, BİLİM VE TEKNOLOJİ Akıllı Taşınabilir (Mobil) Sistemler - 2 Akıllı Taşınabilir Sistemler Ağlarının Kurulumu ve Bulut Bilişim Mimarisi, Akıllı Sistemler Nasıl Tasarımlanır? Akıllı Sistemlerin Yaygın Uygulama Alanları Nelerdir? Türkiye’de Taşınabilir Akıllı Sistemler Uygulamaları, Akıllı Taşınabilir Sistemlerin Yakın Gelecekteki Dönüşümü Nasıl Olabilir? Hazırlayan: Dr. Mustafa Kemal AKGÜL / Sanayi ve Teknoloji Uzmanı (Verimlilik Genel Müdürlüğü) Giriş Değerli okuyucular bu yazımızda, geçen sayıda başlamış olduğumuz “Akıllı Taşınabilir Sistemler” konusunu tamamlamaya çalışacağız. Önceki sayıdaki anlatımlarımızda vurguladığımız “taşınabilir akıllı sistemler” kavramına paralel olarak, bu sayımızda daha çok akıllı sistemlerin tanımlaması ve uygulamaları üzerinde duracağız. Zaten günümüzde bilgi teknolojileri uygulamalarının taşınabilirliği konusu önemli ölçüde çözümlenmiştir. Aslolan akıllı sistem uygulamalarındaki mantıksal kurgunun amaca uygun biçimde yapılmış olmasıdır. Yazımızın içerik başlıklarından görüleceği üzere; akıllı sistem uygulamalarının tanımlanması, günümüzdeki uygulama alanları içinde belli başlı olanlarını anlattıktan sonra Türkiye’deki benzer uygulamalar hakkında bilgi vermeye çalıştık. Yazımızın son bölümü ise gelecek bilim yaklaşımı konusundadır. Aslında yakın geleceğin kurgusunun, akıllı sistemler kavramı üzerinden yorumlanması çok da zor olmamaktadır. Çünkü günümüzdeki akıllı sistem uygulamalarının her bir küçük uygulaması, gelecekte akıllı sistemlerin tümleşik ve yaygın olarak kullanabilmesinde hangi noktalara varabileceğimiz konusunda gerçeğe yakın fikirler verebilmektedir. Son bölümde ele almaya çalıştığımız “gerçek ve sanal dünya birleşimini 44 KASIM 2013 sağlayan akıllı sistemler” kavramının çok yakın gelecekte bilim ve uygulama çevrelerinde sıkça tartışılacağı bir gerçektir. Günümüz çalışma hayatında sıkça söz edilen, birden fazla görev ve yetenekleri tanımlamada kullanılan “birden fazla şapkaya sahip bulunma” kavramı, akıllı sistemlerin yaygınlaştığı bilgi toplumunda; sanal kişilikler, çift kişilikli olabilme hatta çok kişiliklilik kavramları ile yer değiştirebilecektir. Akıllı Taşınabilir Sistem Ağlarının Kurulumu ve Bulut Bilişim Mimarisi Bir önceki sayımızda, akıllı taşınabilir sistemlerin genel tanımlarını ve temel özelliklerini açıklamıştık. Buna göre, akıllı taşınabilir sistemlerin uygulanabilmesi için temel gereksinimlerden birisi de geniş band iletişim çözümlerinin var olması ve bunların kesintisiz çalışabilmesidir. Akıllı taşınabilir sistemlerin bir ağ içinde çalışabilmeleri ile bulut bilişim uygulamalarının mimarisi büyük benzerlikler göstermektedir. Her ikisinde de temel teknoloji kurulumlarına ihtiyaç bulunmaktadır. Bu temel teknoloji kurulumları; sunucular (donanım ve yazılımlardan oluşan), ağ birimleri ve son kullanıcı ucundaki bilgisayar altyapısı (donanım ve yazılım) Bulut bilişim mimarisinde ise bu temel ögelerin tanımlaması; servis olarak yazılım (SaaS), servis olarak platform (PaaS), servis olarak altyapı (IaaS) şeklinde yapılmaktadır. Akıllı taşınabilir sistem ağlarının kurulmasına en güzel örnek; üçüncü ve dördüncü nesil (3G ve 4G) hücresel mobil ağ şebekeleridir. Bugün ülkemizde de üç farklı mobil telefon operatörü tarafından hizmet sunumu yaygın olarak verilen 3G telefon hizmeti içinde, akıllı taşınabilir sistemler kullanılabilmektedir. 3G hizmet sunum kalitesi, veri (data) iletiminde çoğu kere kullanıcılar tarafından kabul edilebilir düzeyde bulunmakla birlikte, 3G hizmetlerinin ülkemizin her noktasında aynı hız kalitesini sürekli olarak koruduğu söylenemez. Diğer yandan 3G band genişliğinde çoklu ortam (multi medya) haberleşmesi de yeterli kalitede sağlanamamaktadır. Taşınabilir sistemlerde çoklu ortam sunumunun sorunsuz ve kesintisiz olarak iletilmesi, ağın hızı için önemli bir ölçüttür. Ses, görüntü ve diğer verilerin aynı anda sorunsuz iletimi önemli bir hız göstergesidir. Bunu daha anlaşılabilir kılmak için şu örneği verebiliriz: Bir video dosyasının bir sunucudan, son kullanıcıya ulaşmasında bir saniyede 1620 görüntünün ulaşması (ses ile birlikte) bu video dosyasının gerçek zaman boyutunda kesintisiz izlenebilmesi için yeterli olabilmektedir. Ancak bu video görüntüsü yüksek çözünürlükte (HD kalitesinde) izlenmek istenirse, o zaman saniyede iletilen resim sayısı çok daha fazla olmak durumundadır. İşte bu nedenlerle akıllı taşınabilir sistemler için yüksek band genişlikleri gereklidir, fakat bazı yazılımlar ile görüntü ve ses verileri sıkıştırılarak karşı tarafa daha hızlı aktarılabilmektedir. Akıllı Sistemler Nasıl Tasarımlanır? Akıllı sistemler tasarımı, tüm yapay sistemler gibi öğrenme yöntemleri ve genetik haritalardan ve mantıksal kurgulamalardan esinlenerek özgün biçimde yapılmaktadır. Akıllı sistem tasarımları, uzman sistemler ve yapay zekâ uygulamaları temel alınarak geliştirilmektedir. Bununla birlikte davranışlara dayalı tasarım (Behavior Oriented Design -BOD) akıllı ve bilişsel sistemler için bilim çevrelerinde bir geliştirme metodolojisi olarak kabul görmektedir. Davranışlara dayalı tasarım, nesne yönelimli tasarımı da desteklemeye kadar uzanan modüler bir yaklaşımdır. Temel eylemler doğal hayat içinden esinlenerek kurgulanmaktadır. Sanal oyun dünyası için hazırlanmış bir platform ve etki alanı içinde robotlar veya karakterler seti, doğal dünyanın benzer uzantıları gibidir. Bütün bu robotlar veya karakterler modüler bir veri kütüphanesi ile desteklenmektedir. Akıllı sistemler tasarımı, gerçek zaman boyutunda yer alan kişi veya nesneler bir süreç veya oyun akışının parçası gibi tanımlanabilmektedir. Hatta öyle ki, akıllı sistem tasarımı içinde sanal dünya platformu ile gerçek zaman boyutunda akan olaylar, süreçler nesneleri ile birlikte uyumlandırılabilmektedir. Böylece hem sanal ortam gerçek dünyanın bir boyutu hem gerçek dünya sanal dünyanın bir boyutu haline getirilebilmektedir. Akıllı Sistemlerin Yaygın Uygulama Alanları Nelerdir? Burada taşınabilir akıllı sistemleri ele almakla birlikte, taşınabilir (mobil) sistemler ile sabit sistemler tanımlamasındaki farkın, iletişimin her yerden yapılabilmesi –iletişim mobilitesigerekliliği ile oluştuğunu göz önüne bulundurduğumuzda, günümüzde internet erişiminin mobil telefon şebekeleriyle yaygınlaşmasından dolayı akıllı sistem uygulamalarının tamamen taşınabilir olması mümkün sayılmaktadır. Bu nedenle bu alt konu başlığını sadece akıllı sistemler biçimiyle tanımlamayı uygun bulmaktayız. Akıllı sistemlerin uygulamalarını birçok alanda görmek mümkündür. Bu alanlardan bazıları aşağıda yer almaktadır. Haberleşme ve Ulaşım Haberleşme deyince sadece ses iletimi değil gerçek görüntü video iletiminin yapıldığı 3G ve 4G teknolojilerinin sağladığı iletişimler, bu başlık altında yer almaktadır. Haberleşmede iletişim ağı trafiğinin düzenlenmesinden, otomatik cevap verme veya işlem yapma sistemlerinin kurgulanmasına değin bütün uygulamalar akıllı sistem mimarisi biçiminde tasarımlanmaktadır. Akıllı Binalar, Akıllı Kentler Akıllı sistemlerin kullanılmasıyla örneğin mevsimsel değişimler, insan sayısındaki artış ve azalışlar, biyolojik değişimler vs. akıllı binaların ve kentlerin verimli yönetilmesi kolaylaşmış olacaktır. Yenilenebilir Enerji Yenilenebilir enerji kaynaklarının yönetilmesi, yoğun bir veri alma ve veri işleme sürecini gerekli kılmaktadır. Güneş, rüzgâr ve hidroenerji kaynaklarının tümünün çalışma periyotlarının belirlenmesi ile enerji ağlarındaki yük dengelerinin düzenlenmesi de başlı başına akıllı sistem uygulamalarını gerekli kılmaktadır. Çevrenin Korunması ve İyileştirilmesi Çevrenin korunması da yenilenebilir enerji kaynaklarının yönetilmesinde olduğu gibi, yoğun bir veri alma ve veri işleme sürecini gerekli kılmaktadır. Meteoroloji ve Uzaktan Algılama Meteoroloji verileri önemli oranda uzaktan algılama teknolojileriyle desteklenmektedir. Bununla birlikte atmosferde kurulu uydular vasıtasıyla dünyamızın birçok yerinden meteorolojik veriler ve akıllı sistem yazılımları ile otomatik olarak alınmakta ve işlenebilmektedir. Biyoloji, Moleküler Biyoloji ve Genetik Dünyamızda var olan organizmalara ilişkin gerçek biyolojik yapıların örneklenmesi sonucunda elde edilen modeller akıllı sistemler ile tanımlanmakta ve yeni biyolojik ve genetik modellerin kurgulanmasına önemli bir temel oluşturabilmektedir. Sağlık Uygulamaları Uzaktan teşhis ve tedavi uygulamaları gelişmekte, kişilerin bütün sağlık bilgileri bir veri tabanı içinde tutulabilmektedir. Kişilerin metabolizmalarına uygun, özelleştirilmiş ilaç yapımı, kişilere özel geliştirilmiş tedavi aparatları ve ilaç uygulama düzenekleri yapılabilmektedir. Yerküre ve Atmosfer Olaylarının Değerlendirilmesi Yerküre ve atmosferik olaylar 24 saat kesintisiz olarak izlenebilmekte, bunlardaki değişimlere ilişkin veriler akıllı sistemler ile yorumlanabilmekte ve uyarı sınırları tanımlanabilmektedir. Güvenlik ve Ülke Savunması Uzaktan algılama, görüntü işleme ve yorumlama teknikleriyle donatılmış akıllı sistem uygulamaları ile önceden haberdar olma senaryoları çerçevesinde ülke güvenlikleri ve savunması daha duyarlı hale gelmiş bulunmaktadır. E-İş, e-Ticaret Akıllı sistemler kullanımı ile fiziksel engellilik konusu ortadan kalkmakta, ev-işyeri kavramı gittikçe iç içe geçmeye başlamaktadır. İş yerine gelme zorunluluğu yerine “işte çevrim içi olma” uygulaması yaygınlaşmaktadır. Bununla birlikte yarı zamanlı hatta saatlik işlerde çalışma uygulamaları da iş hayatında kabul görmektedir. Farklı coğrafyalardan ve kültürden insanlar dil bilmeden, akıllı sistemlerin sağladığı dil çeviri işlemleri sayesinde birlikte iş yapabilmektedir. KASIM 2013 45 Acil Durum Yönetimi Akıllı sistem uygulamalarının sağladığı diğer bir kolaylık da farklı senaryolara göre kurgulanmış acil durum yönetimidir. Acil durum yönetiminin temeli, acil durumun niteliğinin bilinmesi, bu acil durumun ortadan kaldırılacağı kaynakların belirlenmesi ve bu kaynakları süratle kullanabilme yeteneğinin kazanılmasıdır. Akıllı sistemler, olağan akış içinde yer alan bütün bilgi teknoloji uygulamalarının yedeklemesini yapabilmekte, acil durum olayında görev alacak kişilere otomatik erişim sağlayabilmekte, acil durum senaryosunda belirlendiği biçimde acil durum yönetimini, acil durum olay yerinden gelen bilgiler doğrultusunda aşama aşama değerlendirebilmektedir. Türkiye’de Taşınabilir Akıllı Sistemler Uygulamaları ve Bilimsel Çalışmalar Akıllı Telefon Uygulamaları Türkiye’de akıllı sistemlerin yaygınlaşmasında en önemli iletişim ortamını, hücresel telefon ağı (şebekesi) uygulamaları sağlamaktadır. Bugün itibarıyla ülkemizde üç farklı hücresel telefon işletim operatörü bulunmaktadır. Ülkemizde yaklaşık 60 milyon hattan fazla kapasitede bir hücresel telefon ağı bulunmaktadır. Bu ağ büyük ölçüde üçüncü nesil (3G) haberleşme hızında hizmet sunabilmektedir. Bu çerçevede ülkemizde akıllı telefon uygulamaları 2010 yılından itibaren yaygınlaşmaya başlamıştır. Akıllı telefon uygulamaları içinde yoğun olarak, hizmet sektöründeki süreçlerin izlenmesi ve bilgilenme, ulaşıma ilişkin rezervasyonlar ve bilet alma işlemleri ile bankacılık uygulamaları kullanılmaktadır. Akıllı Ulaştırma Sistemleri Türkiye’de akıllı ulaşım sistemi uygulamaları denilince; otoyol yönetimi, olay yönetimi, acil durum yönetimi, arter yönetimi, elektronik geçiş ücreti toplama, elektronik yol 46 KASIM 2013 ücreti ödeme, toplu taşıma yönetimi, demiryolu-karayolu kavşak yönetimi vb. uygulamaları sayılabilmektedir.” Türkiye’nin ileri teknoloji üretimi yapan kuruluşlarından olan ASELSAN'da akıllı ulaştırma sistemleri geliştirmek amacıyla bir bölüm kurulmuştur. Bu bölümde; trafik sistemleri alanında iş geliştirme, sistem mühendisliği, proje yönetimi, yazılım ve donanım geliştirme çalışmaları yürütülmektedir. Bu sistemler trafik görüntü izleme sistemleri, trafik değişken işaretleri, olay izleme, yol ve hava durumu algılayıcıları, çağrı kayıt ve yönetim merkezleri gibi birimlerden oluşmaktadır. TÜBİTAK bünyesinde yer alan Marmara Araştırma Merkezi bünyesinde de akıllı sistemler uygulamaları konusunda çalışmalar yapılmakla birlikte TÜBİTAK bu konuda Türkiye’de yapılacak çalışmalara da önemli destekler sağlamaktadır. Bu çerçevede TÜBİTAK Yenilikçilik Destek Programları İçinde Akıllı Sistemler Çağrısı yapmış bulunmaktadır. Akıllı Taşınabilir Sistemlerin Yakın Gelecekteki Dönüşümü Nasıl Olabilir? Yakın gelecekte akıllı sistemlerin günlük hayattaki dönüşümlerini, bu sistemlerin üç temel eksendeki gelişmesi üzerine kurgulamak mümkündür. Birincisi, akıllı sistemlerin yapay sinir ağı modellerini kullanarak kendi yapay akıllarını oluşturabilecekleri, kendi mantıksal tasarım ve yazılım mimarilerini kurabilecekleri sürekli gelişebilen bir kütüphaneye sahip olabilecekleridir. Günümüzde bu konuda birçok çalışma yürütülmektedir. Örneğin; sinir ağları, yapay zekâ, robotik ve mekatronik uygulamaların birleştirildiği çok karmaşık sistem düzeneklerinin tasarımları üzerine yoğun çalışmalar yürütülmektedir. “Kendinden uyarlamalı yazılım mimarisi tabanlı yaklaşım” olarak tanımlayabileceğimiz “The architecturebased approach to self-adaptive software” alanında çalışmalar bilim insanlarınca sürdürülmektedir. İkincisi, ülkeler ve bilim insanları arasında akıllı sistemlerin kendi aralarında haberleşebilecekleri standartlar konusunda önemli uzlaşmalar yapılmaktadır. Böylece birçok akıllı sistem bir diğeri ile veri ve süreçleri uyumlu olarak paylaşabilmekte veya bir diğer sistemin akıllı uzantısı olarak işlev görebilmektedir. Bunu şu örnekle açıklayabiliriz; Türkiye’de yaşayan bir mikro cerrahi uzmanı, ameliyat odasında bulunan robotik kolunu kullanarak kıtalar arası bir ülkede yatan hastayı akıllı sistemlerin uyumlanmasını kullanarak ameliyat edebilmektedir. Üçüncü gelişme ekseni ise sürekli gelişen ve kullanıcı amaçlarına uygun hale dönüştürülen mega veri tabanlarının oluşmasıdır. Bütün bu gelişme eksenlerinden önemli birkaç başlığı şöyle yorumlamak mümkündür. Haberleşmede Akıllı Sistem Dönüşümleri Akıllı sistemlerin yer aldığı haberleşme ağı ile yerküre içinde ve atmosferde haberleşmenin yapılmadığı hiçbir mekân kalmayacaktır. Bununla birlikte nanoteknolojilerin kullanılacağı gömülü mikro haberleşme üniteleri sayesinde her türlü canlı organizmanın veya mekanik sistemin hareket, ses ve görüntü bilgilerine kesintisiz ulaşmak mümkün olabilecektir. Veri depolama sorunu bütünüyle ortadan kalkacağı için bireylerin, organizasyonların bütün bilgileri kayıt altına alınabilecektir. Günlük Hayat ve Çalışma Hayatında Akıllı Sistemler Dönüşümü Ekonomide “bilgi” öncelikli değer olarak görülecek, para değişiminin yerini daha çok hizmet ve değer (mal ve bilgi) değişimi uygulaması alabilecektir. Tek kişilik sanal ticaret oluşumları ve bunların birleşmeleri ile sanal ticaret kümeleri, ağları yaygınlaşabilecektir. Bireylerin günlük ajandaları ve organizasyon kurguları akıllı sistemlerin yardımı ile oldukça hızlı ve doğru biçimde yapılabilecektir. Eğitim sistemleri içinde bilgiye erişim akıllı sistemlerle tamamen çözümlenebilecek, insanımsı robotların kullanılması ile sınıf eğitimleri ve uzaktan eğitimlerde yüz yüze eğitim görebilme işlemleri kolaylıkla çözümlenebilecektir. Robotik sistemlerin kullanılması ile kargo, taşıma işlemleri oldukça ucuz ve hızlı çözümlemeler ile yapılacaktır. Sağlık Alanında Akıllı Sistem Dönüşümleri Uzaktan teşhis ve tedavi yöntemleri oldukça güvenilir ve ucuz elde edilebilir hale gelecektir. Doktorlar uzaktan erişimle cerrahi girişimlerde bulunabilecektir. Akıllı ilaç sistemleri dönemleri başlayacak, moleküler biyolojideki gelişmeler sonucunda, gen tedavileri bütünüyle yapılabilecektir. Kişilerin doğumundan ölümüne kadar gördüğü tedaviler arşivlerde saklanabilecektir. Kişiye özel ilaç üretimi ve tedavi yöntemi oluşumları çok hızlı ve ucuz olarak sağlanabilecektir. Akıllı Binalar ve Kentlerde Akıllı Sistem Dönüşümleri Kendi enerjisini üreten, su başta olmak üzere kendi tüketiminden geri dönüşüm kazanımlarını çok üst seviyelere çıkartabilen akıllı bina ve kentlerin dönüşümü sağlanabilecektir. Enerjinin ve suyun yönetimi akıllı sistemler sayesinde en verimli biçimde yapılabilecektir. Kent ulaşımının düzenlenmesi, kent sakinlerinin sorunlarının iletilmesi ve bunların çözümlenmesi akıllı sistemler ile tam zamanında ve koşulsuz olarak yerine getirilebilecektir. İnsansız Fabrikalar ve Robotik Uygulamalar Çok hacimli ve tek tip üretim yapılan bant veya akışkan üretimlerin yerini özel tanımlı ve nitelikli üretimler alabilecektir. Akıllı sistemlerin ve bunların yönetiminde olan robotların kullanımıyla, üretimin her süreci otomatik olarak denetlenebilecek, kalitesiz üretim kavramı ortadan kalkacaktır. Kalite kavramının yerini büyük olasılıkla “uygunluk” veya “beklentileri karşılama” kavramları alacaktır. Yerküre ve Atmosferin İzlenmesi Yeryüzünde jeolojik olaylardan başlayarak, denizlerde, karalarda ve atmosferde oluşabilen bütün hareketler uydular ve bunları yöneten, yorumlayan akıllı sistemler ile 24 saat kesintisiz izlenecek ve değerlendirilebilecektir. Gerçek ve Sanal Dünya Birleşimini Sağlayan Akıllı Sistemler Akıllı sistem uygulamaları içinde en karmaşık ve belki de insan aklını zorlayacak olan gerçek ve sanal dünya birleşimini sağlayan akıllı sistem uygulamaları olacaktır. Bu konuyu şu örnekler ile açıklayabiliriz. Bir oyun programı düşünün, bu oyunun senaryosu içinde belirli görevleri yerine getiren kişilikler bulunsun. Bu kişilikler önceden kurgulanan bir senaryo çerçevesinde görevlerini yapabilecekleri gibi, tamamıyla yapay zekâ algoritmaları ile önceden kestirilemeyen ve gelişen olaylara göre uyumlanabilen bir görev akışında da yer alabilecektir. Hatta bu örneği bir adım öne götürerek, bu kişiliğin gerçek dünyadaki bir kişi tarafından sürekli yönetildiğini, yani gerçek dünyadaki bir kişinin avatarı (sanal kişilik) olabileceğini de düşünürsek o zaman sanal kişiliklerin arkasında gerçek kişilerin olması işten bile değildir. Bununla birlikte, sanal hayat ile gerçek hayatta farklı yaşayabilen çift veya çok kişilik davranışları da en çok akıllı sistemlerin kullanılmasının yaygınlaşacağı yakın gelecekte ortaya çıkabilecektir. Bir başka örneği de şu şekilde vermemiz mümkündür. Varsayalım ki, günümüzde yaşayan ünlü bir beyin cerrahı var ve biz bunun bütün ameliyatlarını bire bir akıllı sistemlere kayıt yapıyoruz, bütün el işlevlerini, görme açılarını ve işlem süreçlerini, ses, görüntü ve milimetrik hareketleri kaydediyoruz. Ardından her bir cerrahi girişime özgü bir uzman sistem veya yapay zeka sistemi algoritması geliştiriyoruz. Daha sonra da bu bilgileri ve işlevleri bir insanımsı robota öğretiyoruz. Bu hazırlıklarımız sonrasında bir gün ünlü cerrahımız öldüğünde, sadece bilgisi değil, el becerileri bile ondan sonra yaşamaya devam edebilecektir. Bu sayının hazırlanmasında başvurulan kaynaklar: (Erişim tarihi 10-20 Ekim 2013) 1. Akıllı Sistem Tasarımı; http://www.cs.bath. ac.uk/~jjb/web/dis.html 2. An architecture-based approach to selfadaptive software 3. http://ieeexplore.ieee.org/xpl/articleDetails. jsp?arnumber=769885 Intelligent Systems and their Applications, IEEE; http:// ieeexplore.ieee.org/xpl/RecentIssue. jsp?punumber=5254 4. 1. Karayolu Akıllı Ulaşım Sistemleri Kongre ve Sergisi 26-28 Mayıs 2014-İstanbul; http:// www.kaus2014.org/genelbilgiler.html 5. Akıllı Ulaşım Sistemleri Çalıştayı 2012, http://www.ubak.gov.tr/BLSM_WIYS/UBAK/ tr/AUF/20130329_160743_204_1_64.pdf 6. Akıllı Ulaştırma Sistemleri, Aselsan, http://www.aselsan.com.tr/content. aspx?mid=375&oid=427 7. Akıllı Ulaştırma Sistemleri Ve Türkiye’deki Uygulamalar http://www.e-kutuphane. imo.org.tr/pdf/3213.pdf 8. http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ Documents/1/Diger/OZHANYILMAZ_ TEZ_2012.pdf KASIM 2013 47 Bilgi Ekonomisi Küresel Forumu Bakan Nihat Ergün, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından Haliç Kongre Merkezi'nde 22-23 Ekim 2013 tarihlerinde düzenlenen Bilgi Ekonomisi Küresel Forumu’nun açılışına katıldı. Bakan Ergün, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından 22 - 23 Ekim 2013 tarihlerinde Haliç Kongre Merkezi'nde düzenlenen Bilgi Ekonomisi Küresel Forumu'nun açılışında, Paris ve Seul’den sonra Forum'un üçüncü buluşmasına İstanbul'da ev sahipliği yaptıkları için onur duyduklarını ifade etti. Küresel krizin insanlık olarak herkesin kaderinin birbirine bağlı olduğu gerçeğini net bir şekilde gösterdiğini belirten Ergün, küreselleşmeyle birlikte herhangi bir yerde yaşanan olumlu veya olumsuz gelişmenin, çok kısa sürede tüm dünyayı etkisi altına alabildiğini, bu nedenle dünya vatandaşlığı payesi altında birleşerek ortak sorunlara ortak çözümler bulmak gerektiğini söyledi. 48 KASIM 2013 Kısıntıya gidilmesi gereken en son alan bilgi ve teknoloji olmalı Bakan Ergün, birçok ülkenin krizden çıkış için önemli tasarruf tedbirlerini hayata geçirmelerinin ve bütçelerini kontrol altına almalarının son derece önemli ve zorunlu olduğunu, ancak kamu bütçeleri üzerindeki yükler azaltılırken kısıntıya gidilmesi gereken en son alanın bilgi ve teknoloji olması gerektiğini söyledi. Ar-Ge bütçelerini muhakkak surette korumak gerektiğini vurgulayan Ergün, bu alanlarda kısıntıya gidildiği takdirde geleceğe dair çok daha büyük sorunlar yaşanacağını ifade etti. Krizden kalıcı olarak çıkmak için orta ve uzun vadede ülkelerin inovasyon yeteneğinin gelişmesi gerektiğini vurgulayan Ergün, “Ar-Ge bütçeleri üzerindeki kesintiler belki kısa dönemde mali yapıların düzelmesine diğer kalemlerle birlikte katkı sağlayabilir. Ancak orta ve uzun vadede ülke ekonomilerinin Ar-Ge ve inovasyon hedeflerini koruması gerekiyor. Ne yazık ki birçok ülkenin bu hataya düşerek Ar-Ge bütçelerini de kıstıklarını görüyoruz” dedi. Bakan Ergün, Türkiye'nin son yıllarda çok fazla üreten ve katma değer oluşturan bir yapıya dönüştüğüne işaret ederek, "2023 yılında 500 milyar dolar ihracata ulaşma ve dünyanın 10 büyük ekonomisinden biri olma hedefimiz var. Türkiye'nin büyük hedeflerine ulaşması için üzerinde en fazla durmamız gereken konu bilim, teknoloji ve inovasyondur. Zira bilim ve teknoloji alanında attığımız her adım bizi başka alanlarda 5-10 adım daha da ilerletecektir" değerlendirmesinde bulundu. Son 11 yılda Türkiye'de Ar-Ge harcamalarının, milli gelire oranını yaklaşık 2 kat artırarak yüzde 1 seviyesine yaklaştırdıklarını belirten Ergün, "Türkiye'nin milli geliri 10 yıl önce 230 milyar dolardı, bugün 800 milyar dolar seviyesine çıktı. Milli gelirimizin 3 kat arttığını düşünürsek, Ar-Ge harcamaları bu dönemde 6 kat artış göstermiştir. 2023 yılında ise milli gelirimizin 2 trilyon dolara ulaşması ve milli gelirin yüzde 3'ü kadar Ar-Ge harcaması yapma hedefimiz var. Bu hedefi dikkate aldığımızda 2023 yılında 60 milyar dolarlık Ar-Ge harcaması yapan ülke haline geleceğiz" ifadelerini kullandı. Türkiye'yi Ar-Ge ve inovasyon merkezine dönüştüreceğiz Bakan Ergün, “Üniversite-sanayi işbirliğini geliştirmek, özellikle inovatif girişimciliği desteklemek, genç nüfusumuzun bilime ve teknolojiye olan ilgisini doğru alanlara kanalize etmek, bilgi teknolojileri konusunda aşama kaydetmek, sanayicilerimizi Ar-Ge'ye teşvik etmek gibi çok geniş bir alanda çalışmalarımız devam ediyor. Önümüzdeki dönemde de hem mevcut politika araçlarımızı geliştirecek hem de yeni enstrümanlar üreterek bu alanlarda lider bir ülke inşa etmeye çalışacağız. Türkiye'yi dünyanın bir üretim merkezine dönüştürdüğümüz gibi bir Ar-Ge ve inovasyon merkezine de dönüştürme hedefindeyiz" diye konuştu. Ergün, OECD bünyesinde düzenlenen bu organizasyonda olduğu gibi bilgi ekonomisiyle ilgili tüm çalışmaların içinde aktif olarak yer almayı sürdüreceklerini de sözlerine ekledi. “3. Sanayi Şurası” 20-21-22 Kasım 2013 Tarihlerinde Ankara’da Gerçekleştirilecek 3. Sanayi Şurası, sanayi alanında durum tespiti ile inceleme ve değerlendirmeler yapılması, uygulamadan kaynaklanan sorunların belirlenmesi ve bunlara ilişkin çözüm önerileri sunulması amacıyla, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ev sahipliğinde 20-21-22 Kasım 2013 tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirilecek. “2023’e 10 Kala - Orta ve Yüksek Teknolojili Ürünlerde Avrasya’nın Üretim Üssü Türkiye” teması ile düzenlenecek olan 3. Sanayi Şurası kapsamında; 1. Bilimsel ve Teknolojik Gelişim – Ar-Ge & İnovasyon, 2. Kamu Destekleri, Etkileri, İzlenmesi ve Değerlendirilmesi, 3. Sanayide Sürdürülebilir Üretim, 4. Sanayide İnsan Kaynakları ve İstihdam, 5. Sanayi Yatırım Bölgeleri ve Kümelenme, 6. Sanayi Politikaları ve Uluslararası Rekabet konularında ulusal ve uluslararası düzeyde çağrılı bildirilere ve oturumlara yer verilecektir. “Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Sanayi Stratejisine İlişkin İdari Kapasitesinin Güçlendirilmesi Projesi” Avusturya-Macaristan Çalışma Ziyareti Gerçekleştirildi “Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Sanayi Stratejisine İlişkin İdari Kapasitesinin Güçlendirilmesi Projesi” kapsamındaki aktivitelerden biri de çeşitli AB ülkelerine çalışma ziyaretleridir. Bu ziyaretlerden ilki Avusturya’nın Viyana ve Macaristan’ın Budapeşte şehirlerine 15-20 Eylül 2013 tarihlerinde gerçekleştirildi. Yapılan ziyaretlerde Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı heyetini kabul eden Avusturyalı kuruluşlar arasında; Avusturya Odalar Birliği, Avusturya Dış Ticaret Kuruluşu, FMMI Makina ve Metal İmalatçıları Derneği, Austrian Business Agency, Go international, Avusturya Sanayi, Gençlik ve Aile Bakanlığı, Campus Vienna Biocenter, INITS yer aldı. Ayrıca, Bakanlık heyeti Türkiye’nin Avusturya Büyükelçisi Ayşe Sezgin tarafından kabul edilerek kendisine yürütülen çalışmalar hakkında bilgi verildi. Macaristan/Budapeşte’de ise Ulusal Ekonomi Bakanlığı, Ulusal İnovasyon Ofisi ve Türkiye Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği ile görüşmeler yapıldı, bilgi paylaşımının yanı sıra ortak proje gelişimine ilişkin istişarelerde bulunuldu. Ziyaretlerde; Bakanlık ile ziyaret edilen kuruluşların çalışma alanları ve projeleriyle ilgili bilgi aktarımında bulunuldu, sunumlar yapıldı ve işbirliği için çeşitli fikirler geliştirildi. Görüşmelerde özellikle; sanayi stratejisi, sektörel stratejiler, ihracatı teşvik faaliyetleri ve programları, Ar-Ge ve inovasyon teşvikleri, eğitim - politika ve programları, teknoparklar, küme projeleri ve veri analizi konuları ele alındı. KASIM 2013 49 TEMİZ ÜRETİM (EKO-VERİMLİLİK) Bölgesel Çevre Merkezi (REC) “Balkanlar ve Türkiye İçin Sürdürülebilirlik Eğitimi” Düzenledi Bölgesel Çevre Merkezi'nin 30 Eylül-5 Ekim 2013 tarihleri arasında İtalya’da Uluslararası Venedik Üniversitesinde (VIU) düzenlediği “Balkanlar ve Türkiye için Sürdürülebilirlik Eğitimi”nin amacı Rio+20 sonrası girişim ve stratejilerin tartışmaya açılarak bölgesel bir işbirliğinin oluşturulmasına katkıda bulunmaktır. Ürdün Kraliyet Ailesinden Prenses Basma bint Ali’nin onur konuğu olduğu ve Arnavutluk, Bosna Hersek, Makedonya, Kosova, Karadağ, Sırbistan ve Türkiye’den 30 kişilik bir katılımcı grubu için özel olarak tasarlanan eğitime Verimlilik Genel Müdürlüğü'nü temsilen Sanayi ve Teknoloji Uzmanı Özlem Durmuş katıldı. Sürdürülebilirliğin farklı alanlarının tartışmaya açıldığı eğitimde Macaristan Çevre ve Kırsal Kalkınma Bakanı Zoltan Illes, Ürdün Çevre Bakanı Dr. Kahaled Irani ile Ürdün Enerji ve Doğal Kaynaklar Bakanı Malek Kabariti ve çeşitli üniversitelerden akademisyenler, İtalya Çevre Bakanlığı temsilcileri, Amerika Çevre Koruma Ajansı temsilcileri, UNESCO ve REC temsilcileri eğitmen olarak yer aldı. Sürdürülebilirliğin küresel ve yerel olarak ele alındığı eğitimde öne çıkan başlıklar; sürdürülebilirlik ve elastikiyet, sürdürülebilir toplumlar ve mutluluk, yeşil ekonomi, sürdürülebilir kalkınma için yönetişim ve uygulamadaki güçlükler oldu. Sürdürülebilir İş Zirvesi İstanbul’da Gerçekleştirildi Sürdürülebilir İş Zirvesi (Sustainable Business Submit) toplantılarının ilki, 2 Ekim 2013 tarihinde, İstanbul Four Seasons Bosphorus Hotel'de yapıldı. Köprü Sürdürülebilirlik Danışmanlığı ve ZED Etkinlik Yönetimi & Danışmanlığı tarafından düzenlenen Zirve'nin teması, “Sürdürülebilir Tedarik Zinciri Yönetimi” olarak belirlendi. Bakanlığımız Verimlilik Genel Müdürlüğü'nü temsilen Sanayi ve Teknoloji Uzmanı Ahmet Emre Çoban’ın katılım sağladığı Zirve’de, beş çağrılı konuşmacı sunumlarda bulundu ve iki ayrı panel oturumu gerçekleştirildi. Zirve’de ağırlıklı olarak Türkiye’de yönetim ve üretim birimleri olan uluslararası firmaların orta ve üst düzey yetkilileri, tedarik zincirlerinin yönetiminde sürdürülebilirlik ilkesini yaşama geçirmeye yönelik aldığı önlemleri aktardı. Dünyanın farklı 50 KASIM 2013 bölgelerinde, sayıları binlere varan geniş tedarikçi ağlarıyla çalışan uluslararası firmaların, ülkeler bazında hukuki, siyasi ve toplumsal faktörler ile marka politikalarını uyumlandırma yönünde izledikleri stratejiler, Zirve'de en çok üzerinde durulan konu başlığını oluşturdu. Bu bağlamda IKEA, Marks & Spencer, Coca Cola, Mercedes Benz, Nike, Unilever, BASF gibi markaların temsilcileri, gerek dünya gerekse Türkiye düzleminde, son dönemde konuya ilişkin yaptıkları çalışmaları sunumlar ve video gösterimleriyle paylaştı, katılımcılardan gelen soruları yanıtladı. Üretimini Türkiye ölçeğinde gerçekleştiren AkçanSA Çimento adınaysa firma Genel Müdürü Hakan Gürdal, katı atıklarını sıfıra düşürmeye ve enerji verimliliğine yükseltmeye yönelik çalışmalarını aktardı. Firma sunumlarına ek olarak Sabancı Üniversitesi bünyesinde gerçekleştirilen Karbon Saydamlık Projesi (Carbon Disclosure Project) hakkında bilgi verildi. Bunun yanında Global Compact Türkiye Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Yılmaz Argüden; tedarik zinciri yönetimi, sürdürülebilirlik ve rekabet edebilirlik konularının ilişkisini örneklerle ortaya koydu. Bu kapsamda Global Compact tarafından elde edilen verileri aktardı. Çok sayıda işletme temsilcisinin yanı sıra, ağırlıkla Sivil Toplum Kuruluşlarından geniş bir katılım sağlanan Zirve'nin kapanışında, gelecek yılın tema başlığına ilişkin görüş alışverişinde bulunuldu. Gelecek yılın temasının belirlenmesi amacıyla, katılımcılara kısa bir anket uygulandı. Etkinlik web sayfası http://sbs2013. org/ TEMİZ ÜRETİM (EKO-VERİMLİLİK) VGM ile UNEP İşbirliğinde Ankara ve İstanbul’da “Karbon Ayak İzi” Eğitimleri Düzenleniyor Verimlilik Genel Müdürlüğü (VGM), 2012 yılının Kasım ayında katılım sağlamış olduğu Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) “Karbon ve Su Ayak İzi Eğiticilerin Eğitimi Programı” sonrasında UNEP Teknoloji, Sanayi ve Ekonomi Birimi (UNEP-DTIE) ile işbirliklerine devam etmektedir. Türkiye’de yaşam döngüsü yaklaşımının yaygınlaştırılması amacını taşıyan bu çalışmalardan ilki, 6 Haziran 2013 tarihinde, Boğaziçi Üniversitesi ERSCP-EMSU Konferansı bünyesinde gerçekleştirilmiştir. Moderasyonunu Verimlilik Genel Müdürlüğü'nün yürüttüğü “Türkiye’de Yaşam Döngüsü Analizi ve Yaşam Döngüsü Düşüncesinin Yaygınlaştırılması” Çalıştayında, UNEP Uzmanları dünyadaki Ulusal Yaşam Döngüsü Veritabanları ve Platformları hakkında bilgi verirken, Türkiye’de bu alanda çalışan uzmanlar ve akademisyenler konuyla ilgili ulusal bir veri tabanının oluşturularak, yerel verinin derlenmesi gerektiğinin altını çizmiştir. Çalıştayda ayrıca Türkiye’de yaşam döngüsü düşüncesi temelli bir yaklaşım olan karbon ayak izi konusunda kapasite oluşturulması ihtiyacı dile getirilmiştir. Bu ihtiyaçlar doğrultusunda Verimlilik Genel Müdürlüğü, UNEP DTIE işbirliği ile Türkiye’de “Karbon Ayak İzi” Eğitimleri düzenleyecektir. Ankara ve İstanbul’da düzenlenecek eğitimlerden ilki 7-8 Kasım 2013 tarihleri arasında Anakara I. OSB Müdürlüğünde (Sincan OSB), ikincisi ise 11-12 Kasım 2013 tarihlerinde İstanbul Sanayi Odasında gerçekleşecektir. Karbon ayak izi konusunda temel bilgilerin aktarılacağı eğitimde, UNEP Uzmanı Tracey Colley ile birlikte UNEP tarafından düzenlenen Karbon Ayak İzi Eğiticilerin Eğitimi Programını tamamlayan ve GHG Protocol sertifikasına sahip eğiticiler Özlem Durmuş (BSTB VGM, Sanayi ve Teknoloji Uzmanı) ve Selda Cabbar (Karbon Danışma) eğitici olarak görev alacaktır. Her iki eğitim de genel katılıma açık ve ücretsiz olarak gerçekleştirilecektir. İstanbul’da gerçekleştirilecek eğitim, yurt dışından katılımcılara da açık olup eğitim dili İngilizcedir ve simültane tercüme sağlanmayacaktır. Ankara’daki eğitim ise Türkçe olarak gerçekleştirilecektir. “Yaşam Döngüsü Değerlendirme” ve “Eko-Etiketleme” Eğitimleri Tamamlandı “AB İşletme ve Sanayi Politikası ile Çevre Müktesebatı Alanında Verimlilik Genel Müdürlüğü’nün (VGM) Kurumsal Kapasitesinin Güçlendirilmesi” konulu Avrupa Birliği SEI projesi kapsamında “Yaşam Döngüsü Değerlendirme” ve “Eko-Etiketleme” eğitimleri 30 Eylül-2 Ekim 2013 tarihleri arasında Verimlilik Genel Müdürlüğü Eğitim Salonu’nda gerçekleştirildi. Dr. Pınar Erol tarafından gerçekleştirilen eğitimin ilk bölümünde, bir ürün veya hizmetin üretiminde kullanılan hammaddelerin elde edilmesi, üretim, dağıtım, kullanım ve kullanım sonrası bertaraf aşamalarında çevresel etkileri analiz eden bir yöntem olan "Yaşam Döngüsü Değerlendirme (YDD)" metodolojisi ve farklı sektörlerde uygulamaları üzerine sunumlar ve uygulama çalışmaları gerçekleştirildi. Eğitimin ikinci bölümünde ise Karbon Ayak İzi hesaplaması ve farklı tipte eko-etiket uygulamalarına ilişkin örneklere yer verildi. Eğitime Verimlilik Genel Müdürlüğü, Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü ve TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Çevre ve Temiz Üretim Enstitüsü'nden toplam 25 uzman ve araştırmacı katıldı. KASIM 2013 51 Market Surveillance and Inspection The Ministry’s Activities of Market Surveillance and Inspection The Ministry of Science, Industry and Technology, which has been among the 10 public organizations responsible from market surveillance and inspection, has a considerable role in execution and development of market surveillance and inspection activities since the Ministry has noteworthy knowledge and experience thorough inspection of wide product groups under its liability. Market surveillance and inspection is the control of products by public authority whether they have been produced in line with technical and safety regulations or not. The priority of our Ministry in market surveillance and inspection activities is protection of human health and product safety. At this point, we carry out activities to ensure that the products our citizens buy in the market are in line with health and safety requirements. Our main goal in this area is to provide that none of our citizens suffer a loss because of the products under our responsibility. In order to reach this goal, inspections have to include the risky products that require control. Our Ministry would put risk analysis system in operation by the year 2014 and systematize riskoriented inspection activities. Sharing unsafe product information with public opinion The Ministry of Science, Industry and Technology, which can be considered as having broader inspection responsibility among the 10 public organizations in terms of qualification and quantity of its product groups, the Ministry of Customs and Trade, the Ministry of Food, Agriculture and Livestock made necessary announcements about unsafe products by means of televisions, newspapers and on their websites in order to inform the users about the products that threaten their health and safety. On this account, announcement of products that have been identified as unsafe, and share of decisions with public opinion in terms of elimination of products, recall from the market or imposing 52 NOVEMBER 2013 a ban on these products have been critically important in order to provide the protection of our citizens from unsafe products which has been one of the leading purposes of Market Surveillance and Inspection Department. In recent years, consumers prefer to buy products via online shopping websites. In this situation, consumers can have access to products not only in native countries but also in foreign countries. In this changing market conditions, national authorities, corporations and governments have to produce faster solutions to the problems of product safety. Organizations as RAPEX, ICMS and Global Recall Portal provide important source of information about product safety in terms of taking effective measures on time. To sum up, sharing unsafe product information with public opinion by national and international authorities not only provides transparency in market surveillance and inspection and but also protects consumers from unsafe products via information share. The importance of voluntary recall activities in terms of brand image and formation of safe market Voluntary recall states all sorts of measures taken by the producer in terms of protecting the health and safety of human beings, animals, plants; respecting the environment and adjusting the product with technical legislation when the product has been served to end-user/consumer in supply chain/in use. Voluntary recall activities have to be used as an efficient system to provide the security of the market and to recollect the products threatening environment and the health and safety of the consumers and users. Authorities of market surveillance and inspection and producers have to fulfil their obligations for the system’s effective functioning. In this context, the producers should not consider voluntary recall activities as a threat to the prestige of their brands. With a correct recall plan, producers would fulfil both their legal and ethical responsibilities and save the future of their brand. For effective functioning of recall system, which is not commonly practised in our country; market surveillance and inspection authorities have to collaborate with producers continuously, have to inform producers about the legislation and implementations regularly, authorities have to be open to all sorts of cooperation with producers in this procedure and should encourage them in terms of voluntary recall. Risk assessment in market surveillance and evaluation Risk assessment, an instrument used for developing inspection strategy in market surveillance, is a process in which the possible harm that the products would do to the people, the animals and the environment has been calculated. In this process, the probability of realization of harms has been defined as risk. Risk assessment calculates the risks of specific products respectively. In order to make risk assessment, the data has to be collected regularly. Important data sources are product-use information data, accident and injury data, data concerning notifications from producers and sellers and complaints from consumers and consumer associations. Planning in market surveillance and inspection Organizations assigned for market surveillance and inspection expend significant resources in order to organize and administer market surveillance. At this point, efficient and productive use of these resources has been crucially important. Hence, accurate planning constitutes an important part of market surveillance and inspection for the purposes of regulating appropriate priorities and controlling planned activities. Market surveillance and inspection activities cover a chain of processes as auditing, sampling, laboratory tests, assessment of results, legal observation and communication. These processes require an adequate preparation and well defined projects. The dependence of the processes on time and the need for reconcilement of sub processes smoothly obligate market surveillance and inspection organizations to carry on project focussed working. Currently, many of the market surveillance and inspection institutions in our country organize market surveillance without long-term planning and detailed project plans covering reaction and adaptation methods to long-term changes and developments. This situation influences efficiency and productivity of activities of market surveillance and inspection institutions in a negative way drastically. NOVEMBER 2013 53 SANAYİ GÖSTERGELERİ / INDUSTRY INDICATORS Sanayi Üretim Endeksi (2010 Ort.=100) - İmalat Sanayi Üretim Endeksi (2010 Ort.=100) Industrial Production Index (2010 Avg.=100) - Manufacturing Industry Production Index (2010 Avg.=100) Kaynak: TÜİK - Source: TURKSTAT İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (%) Capacity Utilization Rate of Manufacturing Industry (%) Kaynak: Merkez Bankası - Source: Central Bank of the Republic of Turkey 54 KASIM 2013 BİLİM ve TEKNOLOJİ GÖSTERGELERİ / SCIENCE and TECHNOLOGY INDICATORS OECD Ülkelerinde Ar-Ge Harcamalarının GSYİH’ye Oranı (2011) R&D Expenditures as a Percentage of GDP in OECD Countries (2011) Kaynak: OECD, MSTI - Source: OECD, MSTI Türkiye’de Ar-Ge Harcamalarının GSYİH’ye Oranı (2000 – 2011) R&D Expenditures as a Percentage of GDP in Turkey (2000 – 2011) Kaynak: TÜİK - Source: TURKSTAT KASIM 2013 55 ULUSAL ve ULUSLARARASI VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ NATIONAL and INTERNATIONAL PRODUCTIVITY STATISTICS İmalat Sanayi Verimlilik Değişimleri (Yıllık ve Üç Aylık) ve Üç Aylık için Eğilimler Productivity Changes in Manufacturing Industry (Annually and Quarterly) and Trends for Quarterly Data Kaynak: Türkiye Ulusal Verimlilik İstatistikleri - Source: National Productivity Statistics of Turkey Seçilmiş Avrupa Ülkeleri Son Dört Çeyrek Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksi Ortalaması ve Ortalama Yıllık Değişim Oranları Index of Production Per Person Employed; Average of Last Four Quarters and Annual Average Rate of Growth For Selected European Countries Kaynak: Türkiye Ulusal Verimlilik İstatistikleri - Source: National Productivity Statistics of Turkey 56 KASIM 2013 Kaynak: Ulusal Verimlilik İstatistikleri - Source: National Productivity Statistics of Turkey ARM - Aramalı / IG - Intermediate Goods Ana Sanayi Grupları DLT - Dayanıklı Tüketim / DCG - Durable Consumer Goods DZT - Dayanıksız Tüketim / UCG - Non-Durable Consumer Goods Main Industrial ENJ – Enerji / E- Energy Groups (MIGs) SEM - Sermaye Malı / CG - Capital Goods Gıda ürünlerinin imalatı / Manufacture of food products İçeceklerin imalatı / Manufacture of beverages Tütün ürünleri imalatı / Manufacture of tobacco products Tekstil ürünlerinin imalatı / Manufacture of textiles Giyim eşyalarının imalatı / Manufacture of wearing apparel Deri ve ilgili ürünlerin imalatı / Manufacture of leather and related products Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı … Manufacture of wood and of products of wood and cork… Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı / Manufacture of paper and paper products Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması / Printing and reproduction of recorded media Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı / Manufacture of coke and refined petroleum products Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı / Manufacture of chemicals and chemical products Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı Manufacture of basic pharmaceutical products and pharmaceutical preparations Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı / Manufacture of rubber and plastic products Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı / Manufacture of other non-metallic mineral products Ana metal sanayi / Manufacture of basic metals Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) Manufacture of fabricated metal products, except machinery and equipment Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Manufacture of computer, electronic and optical products Elektrikli teçhizat imalatı / Manufacture of electrical equipment Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı / Manufacture of machinery and equipment n.e.c. Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Manufacture of motor vehicles, trailers and semi-trailers Diğer ulaşım araçlarının imalatı / Manufacture of other transport equipment Mobilya imalatı / Manufacture of furniture Diğer imalatlar / Other manufacturing Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı / Repair and installation of machinery and equipment Toplam Sanayi / Total Industry Madencilik ve Taşocakçılığı / Mining and Quarrying Sanayinin Kısımları İmalat / Manufacturing Sections of Industry Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme/ Electricity, Gas, Steam And Air Conditioning Supply 92,10 92,06 2012 99,77 98,59 96,25 89,01 86,92 89,99 89,36 110,35 95,76 103,76 114,22 195,61 205,10 127,15 100,00 123,73 105,27 69,40 64,12 80,52 92,70 95,11 100,00 108,42 95,54 60,22 76,22 71,89 85,39 89,86 100,00 107,82 111,05 100,12 91,51 128,93 95,08 91,88 100,00 103,45 102,97 100,00 104,38 95,45 104,40 73,50 103,37 93,95 90,97 102,88 102,00 89,40 100,00 103,12 98,03 100,00 113,06 105,61 100,00 100,12 106,90 100,00 110,08 110,09 100,00 104,53 98,36 100,00 100,85 97,48 100,00 102,00 102,24 109,16 101,85 112,45 81,07 99,34 96,13 95,38 94,15 95,22 105,33 99,18 93,94 81,90 88,87 90,38 96,92 76,46 93,50 96,37 90,18 96,26 2013 1.Çeyrek 1.Quarter 96,00 90,12 78,58 93,33 80,87 97,17 99,22 90,66 94,68 90,62 90,52 98,07 151,68 121,43 112,68 106,00 97,15 99,57 88,42 96,76 104,39 90,96 91,81 93,83 94,46 96,56 91,76 91,04 90,25 90,95 102,92 106,32 100,59 95,99 88,30 93,72 96,99 101,42 100,00 103,34 119,88 93,83 104,31 113,55 105,05 100,10 85,85 103,74 112,96 105,74 101,94 78,56 100,00 100,00 100,00 100,00 94,28 94,88 95,93 88,39 82,23 86,90 87,72 86,87 74,47 79,87 85,10 86,42 116,53 125,18 123,70 115,86 78,31 88,14 91,28 85,61 100,00 106,61 100,57 99,76 101,31 100,95 110,89 102,22 100,25 101,59 108,33 92,66 97,27 85,33 94,08 102,56 105,71 99,89 109,44 108,70 101,79 94,53 92,12 96,36 94,56 93,96 78,26 66,82 2011 100,00 104,78 58,87 86,59 2010 50,93 80,30 2009 92,99 92,65 100,00 103,38 101,22 101,25 105,67 100,00 102,02 103,06 93,09 91,63 100,00 103,45 100,81 2008 93,00 94,43 92,74 93,18 100,00 80,66 84,26 88,00 92,34 100,00 90,71 92,35 91,42 96,01 100,00 84,03 87,43 92,09 92,21 100,00 93,63 99,42 97,36 83,04 100,00 100,37 97,86 96,86 94,51 100,00 96,08 102,87 110,36 109,41 100,00 80,39 87,16 106,77 94,05 100,00 102,93 97,91 93,66 96,21 100,00 87,48 92,54 85,54 91,07 100,00 102,57 89,26 86,99 89,92 100,00 67,46 93,22 95,02 94,22 2007 88,90 79,51 86,51 81,70 91,66 99,38 94,21 68,50 99,08 86,40 93,85 90,43 96,98 91,54 2006 86,58 99,97 87,56 2005 Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksi (2010 Ort.=100) / Index of Production Per Person Employed (2010 Avg.=100) ULUSAL VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ / NATIONAL PRODUCTIVITY STATISTICS 96,70 109,84 115,81 105,32 105,65 109,24 117,01 101,92 114,77 102,42 104,16 108,29 121,74 106,41 116,38 104,88 103,00 100,16 104,03 106,07 100,24 107,07 109,24 94,95 105,91 94,24 92,94 98,85 89,02 92,22 103,03 99,24 104,21 2013 2.Çeyrek 2.Quarter
Benzer belgeler
pgd`nin koordinasyonu
çalışmasını sağlayarak piyasayı
tehdit eden güvensiz ürünlere
kolayca ulaşmayı ve bu sayede
daha çabuk alınan önlemlerle
denetim etkinliğini ve tüketicinin
devlete duyduğu güveni artırmayı
amaçlama...
