Bitkisel Ürünlerin İlaç Olarak Kullanılması Mehmet GÜRBİLEK

Oral Sessions
BĠTKĠSEL ÜRÜNLERĠN ĠLAÇ OLARAK KULLANILMASI
Mehmet GÜRBĠLEK
Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Meram Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, Konya
E-posta: [email protected]
Özet
Bitkiler gıda ve ilaç olarak çok eski zamanlardan beri tedavi amaçlı yaygın
kullanılmakdatır. Bugün Amerikada 1500 ila 1800 civarında satılan bitki vardır. Bu
bitkisel gıda takviyeleri güvenli gibi görülmesine rağmen, yaygın olarak kullanılan bazı
maddelerin önemli yan etkileri ve diğer belli farmasötiklerle etkileĢmelere sahip.
FDA'ya göre, gıda ve ilaç takviyeleri ürün olarak tanımlanmaktadır. Ġçeriği bir veya
daha fazla gıda bileĢeni, vitamin, mineral ve bitkisel aminoasit, total diet alımının
artırılmasıyla ilgili diyetsel maddelerin yan etkileri, katkı maddesi, metabolit, özüt veya
tamamını içerebilir.
Bitkisel suplemantlerin yan etkileri hakkındaki bilgilerin çoğu çeĢitli sağlık problemleri
üzerine odaklanmaktadır. Bazı bitkisel komponentlerde bulunan pyrrolizidine alkoloidin
karaciğer toksisitesi, bazı Çin birtkileri tarafından oluĢturulan Nefrotoksisite; özellikle
aristolochia gibi bitkiler urotelyal kanserlerle iliĢkilidir. Efedra alkoloidleri kardiak
sorunlar oluĢturabilir. Önerilen dozlarda alındığı zaman yan etkileri bilinmeyen Bitkisel
takviyeler, aĢırı dozlarda alındığı zaman toksik etkiler meydana gelebilir.
Anahtar Kelimeler: Gıda ve Ġlaç katkıları.Bitkisel ilaç,bitkisel gıda katkı maddeleri
USAGE OF HERBAL SUPPLEMENTS AS DRUGS
Mehmet GÜRBĠLEK
Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Meram Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, Konya
E-mail: [email protected]
Abstract
Herbals are the most common type of The Food and Drug Administration. Herbs have
been used medicinally since ancient times. Today there are 1500 to 1800 herbals sold
in the U.S. Although many of these supplements appear to be safe, some commonlyused substances have important side effects and interact both with standard
pharmaceuticals and other supplements. According to the FDA, The Food and Drug
Administration is defined as a product that contains one or more dietary ingredient
such as: a vitamin or a mineral,an herb or other botanical,an amino acid,a dietary
substance intended to increase the total dietary intake,a concentrate, metabolite,
constituent, extract or a combination of the above ingredients.
Much of the information on adverse effects related to herbal supplements has focused
around the following problems:Liver toxicity from pyrrolizidine alkaloid compounds
found in some plants,Nephrotoxity induced by some Chinese herbs, in particular
aristolochia, which may also be associated with urothelia cancers.Cardiac events have
been associated with ephedra alkaloids. In addition, herbal supplements that are not
known to cause adverse effects when taken at the recommended doses, may have
toxic effects if extremely high doses are used.
373
Sözlü Bildiriler
The Food and Drug Administration has classified the following supplements as high
risk
and
therefore
need
be
avoided
by
all
patients:Ephedra or
ephedrine,Chaparral,Comfrey and Gamma butyrolacone.
These compounds are usually likely to be chemically complex and possessnovel
structures that are interesting from the scientific point of view.
Keywords: The Food and Drug Administration, supplements , herbal supplements.
GĠRĠġ
Bilindiği üzere ülkemizde gittikçe artan bir Ģekilde çeĢitli bitkilerin çiçeklerinden,
yapraklarından, kabuklarından veya diğer kısımlarından değiĢik yöntemlerle elde
edilen ve genelde sıvı Ģeklinde olan formlar, kanserden diyabete kadar, neredeyse her
türlü hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır.
Doğal olana yönelme isteği bitkisel ürünlerin ―doğal olduğu için kullanımında sorun
olmaz‖ algısında artma gün geçtikçe yaygınlaĢmaktadır. Kadınlar erkeklere göre bu
ürünleri daha sık kullanmaktadır.
Radyolarda abartılı tanıtım ve satıĢ kampanyaları, Tv programlarında abartılı, hatta
gerçekten uzaklaĢılan doğal – zararsız söylemleri ve neredeyse ―reçete ‖verilmesi,
gazetelerin verdiği reklam, eklerindeki yazılar ―kuponlu kitap‖ uygulamaları kullanımın
artmasına neden olmuĢ olabilir.
Ülkemizde son zamanlarda gerek yazılı ve gerekse görsel basında bitkilerden elde
edilen çeĢitli ürünlerin (çekirdek, ekstre vb.) çok çeĢitli hastalıklar için önerildiği ve
aktarların, neredeyse, doktor ve eczacıların yerini aldıkları görülmektedir.
Bitkisel ilaç ve tedaviyi bir kenara atmak, yok saymak bilimden uzak bir düĢüncedir.
Örneğin, Bilimdeki geliĢmelerin ıĢığında, söğütten asetil salisilik asit aspirinin etken
maddesi izole edilmiĢ, yapısı aydınlatılarak ve tamamen sentetik olarak elde edilerek,
1890 yılında insanlığın hizmetine sokulmuĢtur.
Bitkilerden ilaç hammaddesi elde etmeden, bitkisel ilaç haline getirilmeden, etkinliği,
kalitesi ve standardizasyonuyla ilgili hiçbir çalıĢma yapmadan ilaç yerine kullanılması,
toplumumuzda çok önemli sorunlar yaratabilir. Ġnsanların planlanan tedavilerini
bırakıp, çeĢitli bitki ekstresiyle tedavi olmaya çalıĢtıklarını biliyoruz, duyuyoruz.
Hipertansiyon hastaları ve Diyabet hastalarının sıklıkla basın, gazete ve televizyon
reklam ve programlarına inanarak bu yolu seçtikleri ve denedikleri, bunun sonucunda
daha kötüleĢerek hastaneye geldikleri bir gerçektir.
Bunun ötesinde yukarıda sözü edilen maddeler fahiĢ fiyatlarla vatandaĢlarımıza
satılabilmektedir. Haksız kazanç ve hileli satıĢ, sonucunda hem maddi hem de manevi
kayıplar oluĢmaktadır.
―Bitkilerden ilaç elde edilmesi‖, ―bitkisel ilaç yapılması‖ kavramları ile ―bitkilerin ilaç
olarak kullanılması― kavramlarını çok net olarak birbirinden ayırmak gerekir.
Ġlaç Nedir?
Bir molekülün ilaç olabilmesi için, her Ģeyden önce belli bir hastalıkta, bir belirtide, tıp
deyimiyle bir endikasyonda faydalı olabileceğini öngören bir kuram olması gerekir.
374
Oral Sessions
Bitkisel ilaç; WHO tarafından 1991 yılında Cenevre toplantısında yapılan tarife göre,
Bitkisel drog veya karıĢımların olduğu gibi veya değiĢik preparatları halinde etkili kısım
olarak taĢıyan, bitmiĢ, etiketlenmiĢ, tıbbi ürünler veya müstahzarlardır.
Bitkisel: Bitkilerden elde edilen nebati
Ürün: Doğadan elde edilen üretilen yararlı Ģey, Mahsul, türlü endüstri alanlarında
hammaddelerin iĢlenmesiyle elde edilen Ģey.
Bitkisel Ürün:
madde.
(yaprak, kök, gövde, vb.)tek ya da birden fazla bitkiden üretilen
Bitkisel İlaç: (Good Manufacturing Product; GMP) Ġlaç formunda üretilmiĢ, bitmiĢ,
etiketlenmiĢ, tıbbi ürünler ve müstahzarlardır.
Bitkisel Drog: Ġnsan sağlığı için önemli fotokimyasallar (bitki kimyasalları)
Besin destekleri: Vitamin, mineral, posa amino asit gibi besin öğelerini içeren
preparatlardır. Besin destekleri, genel olarak diyetle karĢılanamayan besin öğelerini
yerine koymak ya da hastalık gibi durumlarda artmıĢ ihtiyacı karĢılamak için kullanılır.
Nütrasötikler: Hastalığın önlenmesi tedaviside dahil olmak üzere, sağlığı
destekleyen, tıbbi yararlar sağlayan besin yada besin ürünüdür. Bir maddenin
nütrosötik olarak kabul edilebilmesi için kanıtlanmıĢ fizyolojik bir yararı ya da kronik
hastalıklara karĢı koruma sağlaması gerekir.
Fonksiyonel besinler: Nütrifikasyon denen iĢlemle üretilir. Besine içerdiği veya
içermediği besin öğesi eklenir.
Farmakognozi: Tıbbi bitkiler, etken maddeleri, etkileri ve kullanılıĢını inceleyen
Eczacılık bilimidir.
Ġlaç GeliĢtirme Süreçleri:
Faz I: Gönüllüler üzerinde deney yapılır ve molekülün dozu; farmakokinetiği ve
güvenliği bilgi edinilir.
Faz II: Ġlaç olmaya aday molekülün hastalarda denendiği ve doz aralığı, etkililik ve
güvenlilik konusunda bilgiler edinildiği çalıĢmalardır.
Faz III: Daha fazla sayıda hasta üzerinde ve çok merkezli olarak yapılan çalıĢmalardır.
Sağlık otoritesinden gerekli izinler 8-13 yılı ve milyar doları bulabilen-araĢtırma
geliĢtirme harcamasını
Faz IV: Faz 3 çalıĢmalarının ardından beĢ yıl kadar bir süre geçmesi beklenir. Ruhsat
alımından sonra, ilaç eczanelere girer, fakat güvenlik araĢtırma süresi bitmez, sürekli
devam eden bir fazda kalır ve güvenliğine iliĢkin veriler toplanmaya devam eder.
SAĞLIK AÇISINDAN RĠSKLER
Bitkisel ilaç ve tedavinin faydaları inkâr edilemez ama akıldan çıkarılmaması gerekli
önemli riskler vardır;
1. Bitkisel ürünler pek çok toksik (zehirli) madde, mikroplar, ağır metaller, kimyasal
zehirler, vb. içerebilmektedir.
375
Sözlü Bildiriler
2. Farmakokinetik özelliklerden kaynaklanan ilaçlar ile etkileĢime giren bitkisel ürünler
klinik olarak ―toksisite (zehirlenme)‖ yaratabilir. Her yıl yaklaĢık 100.000 ölümün bu
nedenle meydana geldiği ifade edilmektedir.
3. Bitkisel ürünlerin yaratabileceği karaciğer toksisitesinin ciddiyetinin bu ürünlerin
içerdiği ağır metallere, mikroorganizmalara, ürünleri kullanan kiĢinin yaĢına ve
hastalığının genetik ve diğer özelliklerine göre değiĢebileceği bilinmektedir.
4. Bitkisel ürünlerin içerdikleri fitokimyasallar nedeniyle, sağlık açısından doğrudan
zararları hipertansiyon, kanama zamanının uzaması, potansiyel ürün/ilaç etkileĢimidir.
Ġlaç etkileĢimleri özellikle anestezi alacak hastalar için önemli bir konudur.
5. Bitkisel ürünlerden hakkında en çok deneyim kazanılmıĢ bir tanesi olan St. John‘s
Wort (Latince adı Hypericum perforatum olup halk arasında sarı kantaron, kanotu,
kılıçotu, yaraotu, mayasılotu ve binbirdelik otu olarak bilinir.) ile ilgili klinik deneyler, bu
bitkinin pek çok ilaçla (örneğin alprazolam, amitriptilin, atorvastatin, klorzoksazon,
siklosporin, debrizokin, digoksin, eritromisin, feksofenadin, gliklazid, imatinib, indinavir,
irinotekan, ivabradine, mefenitoin, metadon, midazolam, nifedipin, omeprazol, oral
kontraseptifler, kuazepam, simvastatin, takrolimus, talinolol, verapamil, vorikonazole
ve varfarin) etkileĢime girdiği, bu ilaçların plazma konsantrasyonunu azalttığı ve
klirensini artırdığını ortaya koymuĢtur.
6. Sarımsak, klorpropamid, fluindion, ritonavir ve varfarin ile etkileĢmektedir.
Klorzoksazon‘un plazma konsantrasyonunu azaltmaktadır.
7. Tayvan‘da 2006-2009 yılları arasında 424 böbrek hastasında yapılmıĢ bir
çalıĢmada kullanılan bitkisel ürünlerin, kronik (süreğen) böbrek hastalığı riskini
artırdığı ortaya konulmuĢtur.
8. http:/www.ema.europa.eu/pdfs/human/hmpc. AB üyesi ve aday ülkelerin bağlı
olduğu Avrupa ilaç kurumu (EMA) alt komisyonu (HMPC) ilgili linkten bilimsel veriler
sunmaktadır.
Bitkisel ürünlerin kullanımına dair aĢağıdaki konular da önemlidir
(akıldan çıkarılmaması gerekenler):
1. Bir bitkisel ürün, bir ruhsatlı ilacın herhangi bir endikasyonu için alternatifi olamaz.
Destekleyici bir ürün tedavi için kullanıldığında hasta tedaviden mahrum kalmıĢ
olabilir.
2. Bitkisel ürünlerin pek çoğu saf olarak pazarlanmamıĢtır. Bunların içeriğinde ek
olarak farmakolojik açıdan etkili ve piyasada zaten ruhsatlı ilaç olarak satılan
maddelerin bulunması, bu maddelerin de risklerini beraberinde getirir. Öreğin
parasetamol, prednizolon, sibutramin, östrojenler vs.
3. Üretimden kaynaklanan, bitkinin toplama zamanı da dâhil yetiĢtirilmeye bağlı
varyasyonlar olabilir. Bu da doz/plazma konsantrasyonu ve etkide değiĢikliklere yol
açar.
4. Bitkisel ürünlerin pek çoğunun standardizasyon konusunda eksiklikleri vardır. Üretici
firmadan diğer firmaya farklılıkların olmasının yanında, kutudan kutuya farklılıklar da
olabilir. Bu da yetersiz etkiye ve toksisiteye neden olabilir.
5. Hijyenite eksikliği bir baĢka risktir.
376
Oral Sessions
6- Konuyla ilgili, bilimsel değeri tartıĢmaya açık çalıĢmaların çoğu bir hipoteze
dayanmayan, fizyopatolojik mekanizmaları araĢtırmayan, pek çoğu ―iyi gelir‖, ―Ģifalı‖
gibi yuvarlak sözlerle sonuçlanan, ciddi hakemli dergilerde yer almayan çalıĢmalardır.
6. Yan etkileri ve advers etkileri kullanılmaya baĢlandıktan sonra görülür. Oysa ilaç
çalıĢmalarının Faz I, II ve III‘de pek çok istenmeyen etkisi önceden ortaya konulmuĢ
olur. Bu istenmeyen etkilerin ciddiyetinin değerlendirilmesi ruhsatlandırılma sürecinde
belirleyicidir. Bitkisel ürünlerin kısa dönem ve uzun dönem kullanımından kaynaklanan
advers etkileri bilinmez, bildirilmez; bu bilgileri toplamaya yarayan ―rutin
farmakovijilans prosedürleri‖ yoktur.
7. Ġlaçlarda akılcı olan tekli kullanımdır. Kombine preparatlar ilk tercih değildir. Oysa
bitkisel ürünlerden birden fazla (hatta çoğunlukla sayısı bilinmeyen) maddeye maruz
kalma söz konusudur.
8. Farmasötik
çalıĢılmaktadır.
Ģekillerde
hazırlanmıĢ
olanlara
da
ilaç
görüntüsü
verilmeye
BĠLĠMSEL BAKIġ
1. Bitkisel ürün ya da ekstraktların hayvan türüne yönelik tolerans düzeyleri dikkate
alınmaksızın genel olarak uygulanması, türe özgü zehirlenme vakalarının açığa
çıkmasına neden olmaktadır. (Örn; antifungal ve antiparaziter olarak bildirilen çay
ağacı yağının uygulandığı kedilerde zehirlenme vakaları ile karĢılaĢılmıĢ ve bitki
yağında bulunan terpene karĢı insan, kedi ve köpeklerin duyarlı olduğu saptanmıĢtır).
2. Büyüme uyarıcı olarak hayvan yemlerinde konvansiyonel antibiyotiklerin
kullanımının yasaklanması, günümüzde bitkisel ekstraktların alternatif yem katkısı
olarak önem kazanmasına neden olmuĢtur. Özellikle kanatlı yetiĢtiriciliği olmak üzere,
hayvancılık iĢletmeleri tarafından illegal yollara baĢvurularak karlılığı arttırma çareleri
arasında bu ürünlerin bilinçsiz kullanımının hayvan ve insan sağlığı üzerinde olumsuz
etkiler yaratabileceği düĢünülmektedir.
3-Bitkilerden de oldukça fazla sayıda ve kanser tedavisinde kullanılan bazı
antineoplastik ilaçlarda dâhil, çok önemli ilaçlar elde edilmektedir.
4-Bitkilerden ilaç etken maddesinin elde edilmesinin ötesinde, zaman zaman etken
maddeyi saf olarak değil, olası etken maddeyi de içeren bir karıĢım halinde (ekstre)
veya bitkilerin alkol veya eterde eriyebilen kısımlarını içeren sıvı ilaç Ģeklinde (tentür)
kullanılabilmeleri gündeme gelmektedir.
BĠTKĠLERĠN ĠLAÇ OLARAK KULLANILM ASININ OLUMSUZ ETKĠLERĠ
NELER ?
Bitkilerden elde edilen çeĢitli ürünlerin kullanıĢıyla ilgili olarak ―bu ürünler doğal
maddeler olduğu için hiç zararlı etkileri yoktur‖ gibi bilimsel olmayan bir görüĢ ileri
sürülmektedir. Bu görüĢ kesinlikle doğru değildir. ―Detary supplement‖ baĢlığı altında
eczanelerin dıĢında çeĢitli marketlerde ve satıĢ mağazalarında satılan, bazıları bitkisel
olabilen gıda katkı maddelerinin bir kısmını ciddi yan etkiler yaptığı hatta ölümlere
neden olduğu bildirilmiĢtir.
Son günlerde birçok basın ve yayın kuruluĢunda yansıdığı gibi zayıflattığı iddia
edilerek piyasa satıĢa sunulan ―LĠDA ―isimli bitkisel ürün, ne yazık ki bir
vatandaĢımızın ölümüne neden olmuĢtur.
377
Sözlü Bildiriler
Bitkisel gıda takviye ürünü olarak Tarım ve Köy iĢleri Bakanlığından ruhsat alınıp
ülkeye sokulan bu ürün, içerdiği ―Sibutramin‖ adlı etken madde nedeniyle ölümlere
neden olmaktadır. Sibutramin içerdiği fark edilen ―lida‖ isimli ürünün vatandaĢlarımız
tarafından kullanılmaması gerektiğini, aksi durumda kullanan kiĢilerde ani kalp
durmalarına, karaciğer yetmezliğine, hafıza kaybına ve tansiyon yükselmesine neden
olduğu; hatta ölümlere varabilecek sonuçlara yol açtığı bilinmektedir.
Ülkemizde son yıllarda gıda takviyesi adı altında kullanılan bu tip destek ürünlerinin
hiçbir zaman ilaç gibi değerlendirilmemesi gerekmektedir. Çünkü ilaç etkinliği
kanıtlanmıĢ kaliteli ve güvenilir olma zorunluluğu taĢıyan bir üründür. Oysa gıda
takviyesi adı altındaki bitkisel ürünler, bir takım yararların kaydedilmiĢ olsa dahi hiçbir
zaman ilaç olarak değerlendirilemezler. Bu tip ürünlerin içinde bulunan maddelerin her
zaman aynı oranda olduğu iddiasında da bulunulamaz.
Ġlaç ile zehir arasındaki fark dozdur. Bitkisel ürünlerin gereken dozlarda kullanılması
için Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığının gerekli düzenlemeleri yapması gerekmektedir.
Ġnternet üzerinden vitamin, mineral besin destekleri ve bitkisel ürünler adı altında
satılan pek çok ürünün içeriği, kim tarafından hangi ortamlarda üretildiği, yan
etkilerinin ne olduğu bilinmemektedir.
Yasal olmayan yollardan Ülkeye sokulan vitamin, mineral besin destekleri ve bitkisel
ürünler ticari bir mal olarak görülmekte, bir rant aracı olarak haksız kazanç
oluĢturmaktadır.
Bitkisel Ürünler İle İlaç Etkileşimleri ve Yaratabileceği Toksisite
Bitkisel ürünlerin genelde tavsiyeler, reklamlar, medya yönlendirmesi üzerine sağlıklı
koĢullara uymayan yerlerden yetkisiz kiĢilerin önerileri ile alındığı bilinmektedir.
Bitkidir, ―tehlikesizdir‖ veya ―bitkisel ürünlerden kaynaklanabilecek yan etkiler sentetik
ilaçlara kıyasla daha azdır‖ düĢüncesi ile yaklaĢmak son derece yanlıĢtır.
Ancak günümüzde bitkisel destek ürünlerine kolay eriĢim imkânı vardır ve doğal
olmaları nedeniyle güvenli olduğu düĢüncesi yaygındır.
Bitkilerin bileĢiminde bulunan maddelerin miktarları, yetiĢtikleri iklim, toprak, çevre,
ekolojik koĢullar, toplandıkları mevsim, geliĢim evresi, toplandıktan sonraki iĢleme
Ģekilleri, saklama koĢulları saklama süresi gibi çok sayıda faktör toksisitesini
etkilemektedir.
Zehirli maddelerin bitkideki dağılıĢı, türlere göre değiĢim gösterdiği gibi, bitkinin
bütününde, kök ya da yaprak, rizom, çiçek, meyve ve tohum gibi farklı organlarında
dağılım gösterebiliyor.
Bitkisel ürünlerin fazla tüketilmesi interstisyel nefrite yol açarak, son dönem böbrek
yetmezliği geliĢimine neden olabilmektedir. Bu durumun en fazla Hindistan, Pakistan
Çin ve Afrika‘da görüldüğü bildirilmektedir.
40-65 yaĢ arası olan 100 sağlıklı birey üzerinde bitkisel ürün kullanımına dair yapılan
bir anket çalıĢmasına katılanların %20‘ye yakını reçete edilen ilaçların yanı sıra, en az
bir tane vitamin veya bitkisel ürün kullandıklarını belirtmiĢlerdir.
45 yaĢ sonrası kullanımın daha yaygın olduğu, eğitim düzeyi ile kullanımın farklılık
göstermediği tespit edilmiĢtir. Ankete katılan kiĢilere reçete yazılırken genelde
378
Oral Sessions
hekimlerin kullandıkları destek ürünleri ile ilgili bilgi sormadıkları, dolayısı ile
kendilerinin de bilgi vermedikleri görülmüĢtür.
Kullandıkları ürünün hangi ilaçla nasıl etkileĢtiği konusunda bilgi sahibi olmadıkları
saptandığı bildirilmiĢtir.
Olumsuz etkileri saptanmıĢ bitkisel ürün örnekleri sıralanacak olursa;
•Sarımsak ve Ginseng agresif kanama nedeni olduğundan operasyondan en az 7 gün,
•Ginkgo biloba yine aynı nedenden dolayı 3 gün,
•Kava kava anestezi ilaçlarının etkisini arttırabileceği için 24 saat,
•Sarı kantaron kalp hızı ve kan basıncını arttırdığı için ameliyattan 5 gün önce
bırakılmalıdır.
Bununla birlikte anestezi pratiğinde bitkisel ürünlerin yaratabileceği bazı potansiyel
riskler Ģu Ģekilde sıralanabilir;
•Koagülasyon sorunları
•Kardiovasküler yan etkiler
•Su ve elektrolit denge bozukluğu
•Endokrin etkisi
•Hepatotoksisite
•Anestezik ajanların etki sürelerinin uzayıĢı gibi riskler oluĢturmaktadır.
Ülkemizde 2005 yılından beri Sağlık Bakanlığı Türkiye ilaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu
bünyesinde Türkiye Farmakovijilans Merkezi (TÜFAM) olarak çalıĢmalarına devam
ettiğini ve artık sadece sağlık mesleği mensuplarından değil, hastalar veya
yakınlarından da ilaçlarla ilgili advers etki bildirimi alınmaktadır.
Ġlaç veya bitkisel ürün desteği kullanımı sırasında karĢılaĢılan istenmeyen etkiler,
doğrudan TÜFAM'a www.titck.gov.tr ana sayfasındaki link kullanılarak iletilebilir.
Bitkisel Ġlaçlar ve Yan Etkileri
Bitkisel ilaçların kalitesini etkileyen en önemli nedenler tür farklılıkları, diurnal ve
mevsimsel değiĢikliklere bağlı olarak aktif kimyasal maddelerin bitki içindeki
miktarlarının değiĢebilmesi, çevresel faktörler, farklı tarım metotları, hasat sonrası
depolama, bitkisel ilaçların üretimindeki farklılıklar, toksit maddelerle kontaminasyon
ve benzeri nedenler olarak sıralanabilir.
1. Bitkisel ilaçlar hakkında birçok kiĢi genel olarak ‖bunlar doğal ürünlerdir, o nedenle
güvenlidir‖ görüĢünü benimsemiĢtir.
2. ‖Doğaldır, o halde zararsızdır‖ fikrinin her zaman doğru olmadığını yapılan klinik
çalıĢmalar göstermiĢtir.
3. KiĢilerin özellikle hekim veya eczacı kontrolü olmadan kendi kendilerine veya
uzman olmayan kiĢilerin tavsiyeleri ile kullandıkları bitkisel ilaçlar ve ürünler yaĢamı
tehdit edebilecek ölçüde ciddi yan etkilere yol açabilmektedir.
4. Yan etkiler daha çok öngörülmeyen, doza-bağımlı olmayan, bazen çok ufak etkisiz
dozda bile ortaya çıkabilen, olağandıĢı ve potansiyel olarak daha ciddi reaksiyonlardır.
379
Sözlü Bildiriler
Ayrıca bu tür ilaçların konvansiyonel olarak kullanılan diğer ilaçlarla etkileĢebilme
olasılığı da unutulmamalıdır.
5. Bitkisel ilaçların gebelerde, süt veren annelerde çocuklarda kullanımından
kaçınılması gerekmektedir.
6. Çocukların metabolik enzimleri geliĢmemiĢtir ve vücut ağırlıklarına göre doz
ayarlaması yapılamadığı için toksit dozlara kolaylıkla ulaĢabilmesi mümkündür.
7. Çok miktarda ilaç kullanmak durumunda olan yaĢlı hastalar ise ilaç etkileĢimleri
bakımından en çok sorgulanması gereken hasta gurubudur.
8. Cerrahi operasyon geçirecek olan hastalar, bitkisel ilaç kullanımı açısından mutlaka
sorgulanmalı ve bitkisel ilaç kullanımına operasyon tarihinden yaklaĢık 2-3 hafta önce
son verilmelidir.
9. Hasta veya hasta yakınları hekimlere kullandığı bitkisel ilacı belirtmeli, hekimlerde
de bu konuda bilgi birikimini artırmalıdır.
10. Ġnternet üzerinden vitamin, mineral besin destekleri ve bitkisel ürünler adı altında
satılan pek çok ürünün içeriği, kim tarafından hangi ortamlarda üretildiği, yan
etkilerinin ne olduğu bilinmediği gibi ilaç etken maddesi de kanunsuz bir Ģekilde
bulunabilmektedir.
380
Oral Sessions
381
Sözlü Bildiriler
382
Oral Sessions
SONUÇ
Bitkisel ilaçlarında sentetik ilaçlar gibi aktivite ve toksite çalıĢmalarından geçmesi ve
sağlık otoritelerince de ruhsatlandırılmaları etkinlik ve güvenliklerini artıracaktır.
―Gıda katkı maddesi‖ (dietary supplement) baĢlığı altında eczaneler ve eczaneler
dıĢında satılan ürünlerle ilgili Sağlık Bakanlığının da devrede olması gerekir.
Tıp fakülteleri ders programlarına bu konuyu eklemelidir. Hekimlerde bu konuda bilgi
birikimini artırmalıdır.
KAYNAKLAR
1) GÜRÜN, MS. SÜZER Ö. ― Bitkisel ilaçlar ― Derleme 2004
2) SARDAġ S. ―Bitkisel Ürünler Ġle Ġlaç EtkileĢimleri ve Yaratabileceği Toksisite―
Famakovijilans 2013
3) www.ttb.org.tr
4) Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi ― Bitkisel ürünler ve Sağlık ― Bilimsel çerçeve
ve Etik açısından yaklaĢım 2012
5) BAġARAN A ―Fitoterapi ― nasıl ve nereye kadar Ders notları 2013
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 17 Aralık 2011 tarihli yönetmeliğinin 8.
Maddesi gereğince ilan edilen kamuoyu açıklaması.
383