Fotoğrafçılık Hakkında Bilgiler

Transkript

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2558
AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1528
TEMEL FOTO⁄RAFÇILIK
Yazar
Prof.Dr. Levend KILIÇ
Editör
Prof.Dr. Zeki CEYHAN
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Genel Koordinatör Yard›mc›s›
Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n
Grafik Tasar›m Yönetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Dil Yaz›m Dan›flman›
Okt. Kevser Candemir
fiekil-Çizim
Burhan Bilgiç
Foto¤raflar
Prof.Dr. Levend K›l›ç
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Temel Foto¤rafç›l›k
ISBN
978-975-06-1227-5
1. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 16.200 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Haziran 2012
iii
‹çindekiler
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................
vii
Foto¤raf, Ifl›kla Resmetmek ve Foto¤raf Makinesi ..............
2
FOTO⁄RAF NED‹R? ......................................................................................
3
FOTO⁄RAFIN BULUNUfiU...........................................................................
5
FOTO⁄RAFIN BEL‹RLEY‹C‹ ÖZELL‹KLER‹ .................................................
14
FOTO⁄RAFIN TEKN‹K SÜREC‹ ...................................................................
18
IfiIK.................................................................................................................
23
YÜZEY ÜZER‹NDE GÖRÜNTÜ....................................................................
26
FOTO⁄RAF MAK‹NES‹ .................................................................................
29
35 mm. Foto¤raf Makineleri ........................................................................
34
35 mm. Sabit Objektifli Foto¤raf Makineleri .........................................
34
35 mm. Tek Objektifli Refleks Foto¤raf Makineleri..............................
34
Telemetreli Foto¤raf Makineleri .............................................................
36
Roll Film Foto¤raf Makineleri ......................................................................
40
Yaprak Film Foto¤raf Makineleri .................................................................
40
Özet ...............................................................................................................
42
Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................
43
Okuma Parças› ........................................................................................... ..
44
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
44
Baflvurulabilecek Kaynaklar .........................................................................
44
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
45
Seçilmifl Foto¤raflar .......................................................................................
46
Pozlama ve Kontrol Sistemleri .............................................. 62
POZLAMA KAVRAMI ....................................................................................
63
D‹YAFRAM S‹STEM‹......................................................................................
67
ÖRTÜCÜ S‹STEM‹ .........................................................................................
70
D‹YAFRAM - ÖRTÜCÜ ‹L‹fiK‹S‹ ...................................................................
75
POZLAMA ‹Ç‹N IfiIK ÖLÇÜMÜ ....................................................................
78
NETLEME S‹STEM‹ ........................................................................................
81
Refleks Netleme Sistemi................................................................................
83
Telemetre Netleme Sistemi ...........................................................................
84
Otomatik Netleme Sistemi ............................................................................
85
ALAN DER‹NL‹⁄‹ ..........................................................................................
86
1. ÜN‹TE
2. ÜN‹TE
iv
‹çindekiler
3. ÜN‹TE
ÖRTÜCÜ HIZI VE NETL‹K ...........................................................................
89
Özet ...............................................................................................................
93
Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................
94
Okuma Parças› ........................................................................................... ..
95
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
95
Baflvurulabilecek Kaynaklar .........................................................................
95
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
96
Seçilmifl Foto¤raflar .......................................................................................
97
Objektifler ve Görüntü Esteti¤i ............................................. 106
OPT‹K YOLUYLA YÜZEY ÜZER‹NDE GÖRÜNTÜ ..................................... 107
OBJEKT‹F‹N TASARIMI VE YAPISI.............................................................. 111
NORMAL OBJEKT‹FLER................................................................................ 114
GEN‹fi AÇILI OBJEKT‹FLER.......................................................................... 117
TELE OBJEKT‹FLER....................................................................................... 118
ZOOM OBJEKT‹FLER.................................................................................... 120
GÖRÜNTÜYÜ KONTROL ETMEK ............................................................... 121
Teknik Süreç ................................................................................................ 122
IfiIK VE AYDINLATMA ................................................................................. 124
Ayd›nlatma Teknikleri................................................................................... 126
GÖRMEK........................................................................................................ 131
KONU............................................................................................................. 135
Özet ............................................................................................................... 138
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 139
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 139
Okuma Parças› ........................................................................................... .. 140
Seçilmifl Foto¤raflar ....................................................................................... 141
4. ÜN‹TE
Foto¤raf Filmleri...................................................................... 154
IfiI⁄A DUYARLI YÜZEY ............................................................................... 155
F‹LM HIZI VE F‹LM KONTRASTLI⁄I ........................................................... 157
S‹YAH-BEYAZ F‹LMLER................................................................................ 160
Boyutlar›na Göre Filmler .............................................................................. 161
H›zlar›na Göre Filmler .................................................................................. 163
Renk Duyarl›l›klar›na Göre Filmler .............................................................. 164
RENKL‹ FOTO⁄RAFÇILIK ............................................................................ 165
Renk ............................................................................................................... 165
v
‹çindekiler
Renk Is›s› ...................................................................................................... 166
RENKL‹ F‹LMLER ........................................................................................... 167
Renkli Negatif Filmler ................................................................................... 168
Renkli Saydam Filmler .................................................................................. 170
Özet ............................................................................................................... 172
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 173
Seçilmifl Foto¤raflar ...................................................................................... 174
Siyah-Beyaz Foto¤rafç›l›kta Karanl›k Oda Çal›flmalar› ........180
5. ÜN‹TE
S‹YAH-BEYAZ NEGAT‹F F‹LM BANYOSU.................................................. 181
S‹YAH-BEYAZ FOTO⁄RAF KÂ⁄IDINA BASKI........................................... 185
Agrandisör...................................................................................................... 187
Siyah-Beyaz Foto¤raf Kâ¤›tlar›...................................................................... 188
Kontak Bask› ................................................................................................. 189
Özet ............................................................................................................... 192
Filtreler, Yard›mc› Malzemeler, Genel Uyar›lar .................. 200
F‹LTRELER...................................................................................................... 201
Siyah-Beyaz Foto¤rafç›l›kta Kullan›lan Filtreler........................................... 203
Yo¤unluk Filtreleri ........................................................................................ 205
Polarize Filtreler ............................................................................................ 205
Filtre Faktörleri .............................................................................................. 205
Renkli Foto¤rafç›l›kta Kullan›lan Filtreler .................................................... 206
YARDIMCI MALZEMELER............................................................................. 207
Makro Çekim Malzemeleri............................................................................ 207
Objektif Gölgelikleri...................................................................................... 208
Netleme Camlar› ve Bakaç Pencereleri........................................................ 209
Üçayaklar ....................................................................................................... 209
Tafl›ma Çantalar› ............................................................................................ 210
GENEL UYARILAR......................................................................................... 211
Foto¤raf Makinesi Nas›l Tutulur ................................................................... 211
Film Seçimi .................................................................................................... 213
6. ÜN‹TE
vi
‹çindekiler
Son Bir Uyar› ................................................................................................. 215
Özet ............................................................................................................... 216
Sözlük ................................................................................... 224
Dizin ...................................................................................... 231
Önsöz
Önsöz
Foto¤raf›n giderek yayg›nlaflt›¤› bir dönemde yafl›yoruz. Bu anlamda geliflen
yeni teknolojiler yoluyla foto¤raf yaflam›n her alan›nda yer al›yor. Bu süreç içinde foto¤raf ö¤renmek isteyenler için yap›lan kitaplar›n önemi de art›yor. Biz de
Temel Foto¤rafç›l›k kitab›nda bu amaca yönelik Foto¤raf›n temel bilgilerini bu kitap içinde bulacaks›n›z.
Temel Foto¤rafç›l›k kitab› Prof. Dr. Levend K›l›ç taraf›ndan sizler için kaleme
al›nm›flt›r. Hocam›z kitab›n bu yeni bas›m›n› hem içerik hem de düzenleme olarak yeniden yap›land›rm›flt›r. Bu yap› içinde foto¤rafç›l›kla ilgili teknik bilgileri
görsel anlat›mlarla birlikte göreceksiniz. Ünite sonlar›nda yer alan Seçilmifl Foto¤raflar bölümlerinde ise yine Prof. Dr. Levend K›l›ç taraf›ndan çekilmifl olan foto¤raflar› proje kapsam›nda göreceksiniz. Sizler de bu yaklafl›mlardan hareket ederek
kendi projelerinizi haz›rlayabilirsiniz.
Bu kitab›n temel amac› foto¤rafç›l›¤› meslek olarak seçmek isteyenlere foto¤raf›n kendine özgü temel bilgilerini iletmektir. Bu kitab› okurken, ileri teknolojilerin temel bilgileri gerektirdi¤i durumunu unutmay›n›z. Günümüzde say›sal teknoloji, foto¤raf›n temel yap›s›n› oluflturmaktad›r. Say›sal foto¤rafç›l›¤› da baflar›l›
bir flekilde gerçeklefltirebilmek için bu kitap içinde yer alan temel bilgiler vazgeçilmezdir. Bu kitab›n ortaya ç›kmas›nda yazar›m›z olan Prof. Dr. Levend K›l›ç’a ve
kitap içindeki çizimleri gerçeklefltiren Burhan Bilgiç’e teflekkür ederim. Temel Foto¤rafç›l›k kitab›ndaki bilgilerin sizleri gelifltirece¤ini umuyorum.
Eskiflehir, May›s 2012
Editör
Prof. Dr. Zeki Ceyhan
vii
1
Amaçlar›m›z
toplumsal yaflam içindeki yerini ay›rt etmek.
N Foto¤raf›n
Foto¤raf›n
özelliklerini saptamak.
N Ifl›k ve yüzeybelirleyici
üzerindeki
görüntüyü aç›klamak.
N Foto¤raf makinesinin bulunuflunu
ve temel ö¤elerini aç›klamak.
N
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
•
•
•
Görüntü
Ortam
Resmetmek
Ço¤alt›m Teknolojisi
Foto¤raf Karesi
Gizli Görüntü
Analog
Say›sal
•
•
•
•
•
•
•
•
Ifl›n
Ifl›¤›n Yans›mas›
Ifl›¤›n Yay›lmas›
Ifl›¤›n K›r›lmas›
Karanl›k Kutu (Camera Obscura)
Refleks Sistem
SLR
Telemetre
‹çerik Haritas›
Foto¤raf, Ifl›kla
Resmetmek ve
Foto¤raf Makinesi
• Foto¤raf Nedir?
• Foto¤raf›n Bulunuflu
• Foto¤raf›n Belirleyici Özellikleri
• Foto¤raf›n Teknik Süreci
• Ifl›k
• Yüzey Üzerinde Görüntü
• Foto¤raf Makinesi
Foto¤raf,
Ifl›kla Resmetmek ve
Foto¤raf Makinesi
N
FOTO⁄RAF NED‹R?
A M A Ç
1
Foto¤raf›n toplumsal yaflam içindeki yerini ay›rt etmek.
Günümüz insan›n›n toplumsal yaflam içinde vazgeçemeyece¤i olgulardan bir tanesi foto¤raft›r. Bu ça¤›n insan› do¤du¤u günden bafllayarak foto¤rafla iç içedir.
Foto¤raf› bilmeyen, tan›mayan bir insana rastlamak neredeyse imkâns›zd›r. Foto¤raf denildi¤inde, anlafl›lan fley ikiboyutlu bir ka¤›t üzerindeki resimlerdir. Ça¤›m›z›n insan› günlük yaflam›nda uyan›k kald›¤› zaman diliminde, her gün onlarca foto¤raf görmektedir. Bir deyifle göre, ça¤›m›z insan› foto¤raflarla kuflat›lm›fl bir yaflam sürmektedir.
Foto¤raf›n insan yaflam›n› kuflatacak flekilde girmifl olmas›n›n baz› nedenleri
vard›r. Foto¤raf›n, foto¤raf makinesi gibi kolay kullan›labilir bir ayg›tla üretilir olmas› çok önemlidir. Foto¤raf makinesini kullanan her insan foto¤raf üretebilmektedir. Bu ayg›t› kullanabilmek için ileri düzeyde bir e¤itime ihtiyaç yoktur. Neredeyse her yafl grubundaki insan bu ayg›t› kullanarak üretim yapabilir. Bu nedenle,
foto¤raf bulunuflundan beri insanlar›n ilgisini çekmifltir.
Foto¤raf makinesiyle insanlar, gördükleri ve yaflad›klar› olaylar›, durumlar› belgelemeye yönelmifllerdir. Foto¤raf makinesinin çevremizde gördüklerimizi sanki
gözlerimizle görüyormufl gibi kaydetmesi de, foto¤raf› insan gözünün bir uzant›s›
flekline getirmifltir. ‹nsanlar gördükleri olaylar› ve durumlar› baflka insanlara foto¤raf yoluyla iletmeye yönelmifllerdir. Foto¤raf›n ya¤l›boya resim gibi tek olmamas›,
seri ve kolay bir flekilde ço¤alt›labilmesi insanlar›, foto¤raf› bir kitle iletiflim arac› olarak kullanmaya yöneltmifltir. Öte yandan foto¤raf›n kendine özgü resmetme
tekni¤ini keflfedenler de foto¤raf› sanat›n ortam›nda kullanmaya yönelmifllerdir.
Günümüz insan› için foto¤raf denildi¤inde; belgelemek, insan gözünün uzant›s› flekline gelmifl bir kitle iletiflim arac› ve foto¤raf sanat› ad› alt›nda bir sanat alan› anlafl›l›r. Bir vesikal›k foto¤raf, mutlu bir ân›n; bir evlenme törenin foto¤raf›, ilkokula bafllad›¤›m›z ilk günü gösteren bir foto¤raf, 19 A¤ustos depreminde çekilmifl bir foto¤raf, podyumda yürüyen bir mankenin foto¤raf›, Amazon ormanlar›nda a¤aç katliam›n› gösteren bir foto¤raf vb Bu foto¤raflar›n hepsi belgedir. Konular, çekim amaçlar› farkl› olabilir, ancak ortak özellikleri belge olmalar›d›r. Her
foto¤raf, çekildi¤i durum ve olayla ilgili bir belgedir. Foto¤raf teknolojisinin de¤iflip geliflmesine ra¤men foto¤raf›n belge olma özelli¤i de¤iflmemifltir.
Kitle ‹letiflim Arac›: Kitlesel
iletiflim yapmak için
kullan›lan iletiflim araçlar›.
Televizyon, radyo, gazete,
sinema, duvar panolar› gibi.
4
Foto¤raf, teknolojisi gere¤i insan gözünün bir tür uzant›s› gibi davran›r. Baflka
bir deyiflle, foto¤raf görme organ›m›z›n fiziksel olarak ulaflamad›¤› yerlere ulafl›r,
bu nedenle görme organ›m›z›n uzant›s› gibidir. Kilometrelerce uza¤›m›zda duran
bir da¤›n zirvesindeki bir da¤c›y›, foto¤raf makinesiyle sanki çok yak›n›nda görüyormufl gibi resmedebiliriz. Fiziksel olarak çok uza¤›nda oldu¤umuz durum ve
olaylar› foto¤raf yoluyla sanki yan›ndaym›fl gibi resmedebiliriz.
Siyah-beyaz
foto¤rafta grinin ton
de¤erlerini görmek
önemlidir.
Yirminci yüzy›ldan bu yana insan yaflam›na giren belirleyici olgulardan biri
de, insanlar›n kendi yak›n çevresi d›fl›ndaki olay ve durumlar› sanki kendi yak›n›ndaym›fl gibi alg›lar hâle gelmesidir. 1700’lü y›llarda Avrupa’da yaflayan bir kifli için Asya’daki bir olay›n etkisi, 2000 y›l›ndaki insandan çok farkl›d›r. Bunu etkileyen birçok olgu vard›r; ancak en belirleyici olan uza¤›m›zdaki olay ve durumlar› foto¤raf arac›l›¤›yla sanki gözümüzün önündeymifl gibi alg›lamakt›r. Foto¤raf böylesi bir sürecin temel belirleyicisi olmufltur. Hatta foto¤raf bu tür olay
ve durumlar› tek bafl›na yönlendirerek, toplumsal yaflama yön verir bir hâle gelmifltir. Foto¤raf›n bu durumu yaz›ya benzer; yaz›, iyi insanlar›n elinde sevgiye ve
bar›fla hizmet ederken kötü amaçl› insanlar›n elinde savafla ve korkuya hizmet
eder durumdad›r.
SIRA S‹ZDE
1
SIRA S‹ZDE
Foto¤raf›n günümüz
insan›n›n yaflam›ndaki yerini hangi bafll›klar alt›nda toplayabiliriz?
D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
5
1. Ünite - Foto¤raf, Ifl›kla Resmetmek ve Foto¤raf Makinesi
FOTO⁄RAFIN BULUNUfiU
Tarihsel olarak bak›ld›¤›nda foto¤raf sözcü¤ü ilk kez ‹ngiliz Sir John F. W. Herschel
(1792-1871) taraf›ndan 1840 y›l›nda kullan›lm›flt›r. Sir John, yak›n arkadafl› olan ‹ngiliz bilim adam› William Henry Fox Talbot’un (1800-1877) uygulad›¤› yeni yöntemle, yüzey üzerinde elde etti¤i görüntüye foto¤raf ad›n› vermifltir. Yunanca
photos ‘›fl›k’ ve graphos ‘çizmek’ sözcüklerinden oluflan Photography ‹ngilizce
de foto¤raf karfl›l›¤› olarak kullan›l›r. Yani foto¤raf ‹ngilizce bir sözcüktür, kökeni
ise Yunanca’d›r.
Foto¤raf ›fl›¤a duyarl› bir yüzey olan film üzerine foto¤raf makinesi arac›l›¤›yla
nesnelerin görüntüsünü kaydetmektir. Basit bir büyüteci elinize al›n, bilgisayar ekran›n›z›n önüne do¤ru tutun ve büyütecin arkas›na ekrana paralel konumda bir
beyaz kâ¤›t yerlefltirin. S›ras›yla önde bilgisayar ekran›, büyüteç ve arkas›nda da
beyaz bir kâ¤›t. fiimdi odan›z›n ›fl›¤›n› kapat›n. Bilgisayar ekran›n›n yüzeyine gelen
›fl›k dalgalar› mercekte topland›ktan sonra, merce¤i geçerek ilerler ve ilk karfl›laflt›klar› beyaz yüzey yani kâ¤›t üzerinde ekran›n bafl afla¤› ve sa¤-sol ters görüntüsünü oluflturur. Beyaz kâ¤›t üzerindeki bu fley bir tür resimdir; ancak çizerek, boyayarak ya da bask› yoluyla yap›lan bir resim de¤ildir. Bu ›fl›k ve optik yoluyla yüzey üzerinde ortaya ç›kan resme görüntü denir.
Foto¤raf makinesinin yapt›¤› fley film yüzeyi üzerinde (film ›fl›¤a karfl› duyarl›d›r) görüntü oluflturmakt›r. Foto¤raf›n bir resmetme tekni¤i olarak bulunufluyla ilgili olarak iki temel tarihsel geliflme vard›r. Birincisi, yüzey üzerinde hayali görüntünün oluflturulmas›. ‹kincisi ise yüzey üzerinde gerçek görüntünün elde edilmesidir. ‹nsano¤lu tarihin ilk günlerinden beri yüzey üzerinde çeflitli görüntüler görmüfltür. Örne¤in, bir çukur içinde biriken suyun yüzeyindeki yans›malar ya da
cam, parlak metal gibi yüzeyler üzerindeki yans›malar. Bir di¤eri de gölgelerdir.
Elimizi ›fl›¤›n geldi¤i yönden beyaz bir duvar›n üzerine yöneltirsek, elimizin gölgesini duvarda görürüz.
Yans›malar ve gölgeler yüzey üzerinde ortaya ç›kan bir tür resimdir. Bunlar yüzey üzerinde kal›c› de¤ildir, geçicidir yani hayalidir. Gözle görülür, ancak elle tutulamaz bu yönüyle gerçek de¤illerdir. Yans›malar›n ve gölgelerin ortaya ç›kabilmesi
SIRA
S‹ZDE
için üç temel ö¤e gerekir: Nesne, yüzey ve belirleyici olarak ›fl›k.
Yani
bir nesnenin
bir yüzey üzerinde yans›ma ya da gölgesinin oluflabilmesi için bir ›fl›k kayna¤› ve bir
yüzey gereklidir. Yans›malar ve gölgeleri yüzey üzerinde bir tür resim olarak düflüD Ü fi Ü N E L ‹ M
nürsek, bunlar›n ortaya ç›k›fl› geleneksel resmetme tekniklerinden farkl›d›r. Yani
yans›malar ve gölgeler; çizerek, boyayarak ya da kaz›yarak oluflturulmufl resimler
S O R U
de¤ildir. Yans›malar ve gölgeler ›fl›k yoluyla yüzey üzerinde elde edilen resimlerdir.
D ‹ K KBu
A T ifli yaparken
‹nsano¤lu tarihin ilk günlerinden bu yana yüzey üzerine resmetmifltir.
farkl› teknikler uygulam›flt›r. Birincisi, çizerek resmetmektir. ‹kincisi boyayarak, üçüncüsü ise kaz›yarak resmetmektir. Bunlar geleneksel resmetme teknikleridir.
SIRA S‹ZDE
Foto¤raf: Yunanca Photos
‘›fl›k’ ve Graphos ‘çizmek’
sözcüklerinin
birleflmesinden oluflan
terim. Optik ve kimyasal
süreçleri kullanarak yüzey
üzerinde kal›c› görüntü elde
etme. ‹ngilizce ‘Photography’
sözcü¤ünün karfl›l›¤›d›r.
Görüntü: Üçboyutlu
nesnelerin, ›fl›k yoluyla yüzey
üzerinde elde edilen
ikiboyutlu sureti.
N N
‹nsano¤lu do¤ada keflfetti¤i yans›malar› ve gölgeleri yüzey üzerinde kal›c› duruAMAÇLARIMIZgeliflmifltir.
ma getirmeye u¤raflm›flt›r. ‹nsano¤lunun bu çabalar› iki temel do¤rultuda
‹lki yüzey üzerinde ›fl›k yoluyla elde edilen görüntülerin fizik bilimindeki geliflmeler
ve optik kullan›larak nitelikli duruma getirilmesidir. ‹kincisi ise optik arac›l›¤›yla elK ‹ T A P
de edilen görüntüleri kimya biliminin yard›m›yla yüzey üzerinde kal›c› hâle getirilmesidir. Yarat›c› insanlar›n yapt›klar› bu çabalar ve gerçeklefltirdikleri bulufllar birbi-
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
6
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
NICÉPHORE
‘Le Gras’da
U
S O RNIÉPCE.
Pencereden
Görünüm’. 1827.
D ‹ K KHelyografi.
AT
20.3x16.5 cm
‹lk foto¤raf olarak
kabul edilen
SIRA S‹ZDE
helyografi.
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
TOrtam:
E L E VBilgi
‹ Z Y OyaNda düflünceyi
tafl›yan araç. Kitle iletiflimi
için kullan›lan araçlara
verilen ad; televizyon, radyo,
gazete, gibi. ‹ngilizce
‹ N T E Rkarfl›l›¤›
N E T olarak
medium
kullan›l›r, ço¤ulu media.
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
ri ard›na eklenerek
optik yoluyla yüzey üzerinde elde edilen görüntülerin ›fl›¤a duAMAÇLARIMIZ
yarl› bir yüzey üzerine kaydedilmesini sa¤lam›flt›r. ‹flte bu foto¤raf›n bulunufludur.
Foto¤raf›n bulunufluyla
K ‹ T A P ilgili bir süreci detayl› olarak bu program içinde yer alan Foto¤raf
Tarihi kitab›n›zdan okuyunuz.
T E Lfoto¤raf
E V ‹ Z Y O N nedir sorusuna dönelim. ‹ster iletiflim arac›, isterse sanat›n
Yeniden
nesnesi olarak düflünelim; foto¤raf bir ortam’d›r. Ortam ‹ngilizce’de medium karfl›l›¤› olarak kullan›l›r. Tarihsel olarak foto¤raf›n farkl› ortamlar için üç kez bulunuflu söz konusudur. Birinci bulunuflu yüzey üzerinde resmetme tekni¤i olarak
‹NTERNET
bulunufludur. Bu bulufl 1827 y›l›nda Joseph Nicéphore Niépce (1765-1833) taraf›ndan yap›lm›flt›r.
LOUIS JACQUES
MANDE
DAGUERRE.
‘Tap›nak
Bulvar›ndan
Görünüm’. Paris.
1833 ya da 1839.
Dagerreyotip.
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
N N
1. Ünite - Foto¤raf, Ifl›kla Resmetmek
ve Foto¤raf Makinesi
AMAÇLARIMIZ
K ‹olarak
T A Padland›r›lan
Foto¤raf›n resmetme tekni¤i 1827’ye tarihlenir, ancak Torino Örtüsü
kumafl örtü üzerindeki resim tart›flmal› bir konudur. Bu konuyla ilgili olarak Levend K›l›ç,
Foto¤raf ve Sineman›n Toplumsal Tarihi, Dost Yay›nlar›, 2008, s. 73’e bak›n›z.
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Resmetmek: Bir tekni¤i
kullanarak yüzey üzerinde
nesnelerin resmini
oluflturmak.
Teknik: Bir sanat, bilim,
meslek dal›nda kullan›lan
yöntemlerin hepsi.
SIRA S‹ZDE
Yeni bir resmetme tekni¤i olarak foto¤raf denildi¤inde anlafl›lmas›
gereken olgular
nelerdir?
2
Resmetme Tekni¤i
Olarak Foto¤raf
Ço¤altma Teknolojisi
Olarak Foto¤raf
(tart›flmal›).
Foto¤raf›n Bulunuflu
S O R U
Sanat›n Ortam›nda
SIRA S‹ZDE
buldu.
•1837 L. J. Mande Daguerre, foto¤raf›n
SIRA S‹ZDE
Tablo 1.1
DFoto¤raf
‹KKAT
•1260 - 1390 Torino Örtüsü
•1827 J. Nicéphore Niepce, foto¤raf›
7
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
Foto¤raf›n ikinci kez bulunuflu ise bu resmetme tekni¤inin ço¤altma teknolojisi olarak bulunufludur. Negatif film yüzeyine bir görüntünün kaydedilmesi, yeni
bir bulufltur. Bu flekilde foto¤raf art›k kaydetti¤i görüntüyü ço¤altarak
bir or‹ N T E R N Eyayan
T
tam olmufltur. Bu bulufl 1841 y›l›nda William Henry Fox Talbot (1800-1877) taraf›ndan yap›lm›flt›r. Foto¤raf›n üçüncü bulunuflu ise sanat olarak, sanat›n ortam›nda
bulunufludur. Bu yeni resmetme ve ço¤altma tekni¤inin kendine özgü özelliklerini kullanarak; David Octavius Hill (1802-1870), Robert Adamson (1821-1848),
G.F.T. Nadar (1820-1910), Oskar Gustave Rejlander (1813-1875), Julia Margaret
Cameron (1815-1879) gibi duyarl› kifliler 1845 y›l›ndan itibaren, foto¤raf› sanat›n
ortam›na sokmufllard›r.
Sözün özü fludur: Foto¤raf denildi¤inde ›fl›k ve optik yoluyla ›fl›¤a duyarl› yüzey
üzerine görüntü oluflturmaktan söz edilir. Bu bir tür resmetmedir; kalem, boya ya da
bask› tekni¤i kullan›lmadan ›fl›k, optik ve duyarl› yüzey kullan›larak resmetmedir.
Bu anlamda foto¤raf, yeni bir resmetme tekni¤idir. Foto¤raf yeni bir teknik kullanarak yüzey üzerine resmeder. Bu noktada kar›flt›r›lmamas› gereken önemli nokta
fludur: Foto¤raf yeni bir resmetme tekni¤idir, ancak bu resmetme tekni¤inin farkl›
yöntemleri vard›r. Örne¤in; siyah-beyaz foto¤rafç›l›k, renkli foto¤rafç›l›k ve say›sal
foto¤rafç›l›k foto¤raf›n resmetme tekni¤inin kullan›ld›¤› farkl› yöntemlerdir.
S O R U
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
resmetme tekni¤inin yeni bir •1841W. H. Fox Talbot, negatif
yöntemi olan Dagerreyotipe’i
görüntüyü ve negatif ço¤alt›m›
buldu.
yap›m› yöntemini buldu.
•1845 Davis O. Hill ve Robert Adamson,
K ‹ T A P
K ‹ T A P
nitelikli portreler çektiler.
•1855 Roger Fenton, K›r›m Savafl›nda
belgesel foto¤raf› ilk örneklerini
verdi. Nadar, foto¤raf› farkl›
T E L E V ‹ Z Y O N alanlarda kulland›.
TELEV‹ZYON
•1857-58 Oskar G. Rejlander, Henry
P. Robinson, foto¤raf› sanat›n
ortam›na soktular.
•1865
Julia M. Cameron, dramatik
‹NTERNET
‹NTERNET
portreler çekti.
8
DAVID OCTAVIUS
HILL ve ROBERT
ADAMSON.
‘Newhavenl› Bal›kç›
Kad›nlar’. 1845.
Kalotip Negatiften
Klorür Kapl› Kâ¤›da
Bask›.
NADAR. ‘Pierrot
Dinliyor’, 1855.
Gümüfl jelatin
bask›.
9
OSKAR G. REJLANDER. ‘Hayat›n ‹ki Yolu’. 1857. Birlefltirilmifl albümin bask›.
OSKAR G.
REJLANDER.
‘Hayat›n ‹ki
Yolu’. 1857.
Birlefltirilmifl
albümin bask›.
10
NADAR. ‘Sarah
Bernhardt’. y.
1864. Gümüfl
jelatin bask›.
JULIA MARGARET
CAMERON. ‘Esin
Perisinin F›s›lday›fl›’.
1865. Platinum
bask›.
JULIA MARGARET CAMERON. ‘Ça¤›r›rsan Gelirim’. 1867. Albümin bask›.
11
12
MATTEW BRADY. ‘Ressam Miner Kilbourne Türk K›yafeti ‹çinde’. 1846. Dagerreyotip.
ÇEKEN‹ B‹L‹NM‹YOR. ‘Ayakkab› Ba¤layan K›z’. y. 1850’ler Dagerreyotip.
13
14
N
FOTO⁄RAFIN BEL‹RLEY‹C‹ ÖZELL‹KLER‹
AM AÇ
2
Ço¤alt›m Teknolojisi: As›l
kopya ile ayn› özellikleri
tafl›yan yeni bir kopyay› tek
ifllemde ço¤altmay›
sa¤layan teknolojik süreç.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Foto¤raf›n belirleyici özelliklerini saptamak.
Foto¤raf, ilk bulundu¤u günden beri bir ço¤alt›m teknolojisi’dir. Bunun anlam›
fludur: Foto¤raf çeken kifli, insanlar›n ve nesnelerin görüntülerini ka¤›t üzerinde
yeniden üreterek ço¤alt›r. Her foto¤raf, o foto¤rafa konu olan nesnenin görüntüsünün yeniden üretilerek ço¤alt›lmas›d›r. Foto¤raf›n teknolojisi de¤iflmesine ve geliflmesine ra¤men ço¤altma arac› olma özelli¤i de¤iflmemifltir.
Foto¤raf›n bir di¤er özelli¤i de yaflam içinden bir an’› çekip alarak sonsuzlaflt›rmas›d›r. Foto¤raf için an’› ebedilefltirdi¤i söylenir. Her foto¤raf, yaflan›lan bir an’›
yüzey üzerinde sonsuzlaflt›r›r. Foto¤raf çeken her kifli, yüzey üzerine bir nesne ya
da insan› kaydederken ayn› zamanda o nesne ya da insan›n yüzey üzerine bir
an’›n› kaydederek sonsuzlaflt›r›r.
Bir foto¤rafta gördüklerimiz, o foto¤raf› çeken kiflinin seçtikleridir. Foto¤raf çeken kifli çevremizde gördüklerimiz içinden bir bölümünü seçer, ay›r›r ve o seçti¤i
fleyin foto¤raf›n› çeker. Her foto¤raf yaflam içinde ‘seçilen detay›’ temsil eder. Bu
anlamda, her foto¤raf› çeken kifli yaflam içinde belli bir detay› seçip ay›r›r. Akan giden yaflam içinden bir an’›, foto¤raf›n tekni¤iyle, saniyenin çok küçük bir diliminde sabitlefltirmek mümkündür. Mutlu bir arkadafl ortam›nda, coflku an’›nda çekilmifl bir foto¤raf ya da yo¤un bir trafik ak›fl›nda caddeden karfl›ya geçmeye çal›flan
iki insan›n foto¤raf›. Buna benzer onlarca foto¤raf düflünebiliriz, hepsinin ortak
özelli¤i, yaflamdan belli bir detay› alarak bir an içinde kaydetmektir.
Foto¤raf, ‘mekân› ve zaman›’ farkl›laflt›r›r. Bir nesnenin foto¤raf›n› çeken kifli
bilerek ya da bilmeyerek nesneyi farkl› bir mekan boyutuyla sunar. Örne¤in, aras›nda çok uzakl›k bulunan iki bina foto¤raf› çekildi¤inde, sanki yan yanaym›fl gibi
görülebilir. Bir foto¤raf içinde yer alan her nesne, çok özel durumlar d›fl›nda, fiziksel gerçe¤inden farkl› olarak görülür. Bir olay ya da durumun foto¤raf› çekildi¤inde o olay ya da durum içindeki canl› ve cans›z nesneler fiziksel gerçeklerinden
SIRA S‹ZDE
farkl› olarak foto¤rafta ortaya ç›kar. Foto¤raf, mekân farkl›laflt›rmakla birlikte zaman› da farkl›laflt›r›r. Bir foto¤rafa bak›ld›¤›nda hissedilen zaman, o foto¤raf›n çekildi¤i zaman
D Ü fi Üde¤il,
N E L ‹ M foto¤raf› çekenin hissetti¤i zamand›r. Örne¤in, hareket hâlindeki bir soka¤›n ö¤len saatinde k›rm›z› filtre kullan›larak çekilen siyah-beyaz bir
foto¤raf›, gece ay ›fl›¤›nda çekilmifl gibi resmedilebilir. Foto¤raf›n tekni¤i saat zaS O R U
man›n› yönlendirmeye uygundur.
‹ K Kgeçerli
AT
Her foto¤raf Diçin
olan belirleyici özellikler flunlard›r:
• As›l nesnenin yüzey üzerinde yeniden üretilerek ço¤alt›lmas›d›r.
• Foto¤raf SIRA
bir an’›
tesbit eder.
S‹ZDE
• Foto¤raf yaflamdan seçilen bir detayd›r.
• Foto¤raf mekan› ve zaman› farkl›laflt›rmakt›r.
N N
AMAÇLARIMIZ
Günümüz insan› çeflitli kayg›larla foto¤raf çeker. Hangi amaca yönelik olarak
çekilirse çekilsin her foto¤raf için de¤iflmeyen yarg› fludur: ‹yi foto¤raf ya da kötü
K nedenle,
‹ T A P her foto¤raf›n öncelikle iyi foto¤raf olmas› gerekir. ‹yi bir fofoto¤raf. Bu
to¤raf› elde edebilmek için üç temel ö¤e vard›r. Bunlar teknik, ›fl›k ve görmektir.
Bunlar› bir üçgenin köfleleri olarak görebiliriz. Köfleleri teknik, ›fl›k, görmek olan
T E L E V ‹ Z Y Oise
N konu yer al›r.
üçgenin ortas›nda
‹NTERNET
fiekil 1.1
Her foto¤raf çeken kifli ilk önce tekTeknik
niklerle karfl›lafl›r; çünkü foto¤raf, bir ayFoto¤raf› Ortaya
Ç›kartan Temel
g›tla gerçeklefltirilir. Foto¤raf çekmek inÖ¤eler
san elinin de¤il, foto¤raf makinesinin ürünüdür. Foto¤raf makinesiyle bafllayan
teknik süreç, karanl›k oda araçlar›yla birKonu
likte genifl ve detayl› bir teknik süreci içerir. Foto¤raf tekni¤i birbirini izleyen ve
birbirinden etkilenen farkl› süreçleri içerir. Foto¤raf çekerken, foto¤raf makinesiIfl›k
Görmek
nin çekim dü¤mesine bas›ld›¤›nda karmafl›k ve birbirini izleyen bir süreç bafllar. Ifl›k objektiften makineye girer; diyafram aç›kl›¤›nda ve örtücünün belirledi¤i sürede kontrol edilerek film pozlan›r yani foto¤raf çekilir. Film yüzeyindeki görüntü gözle görülmez, ancak film banyosu
ve karanl›k oda süreçlerinden sonra kâ¤›t bir yüzey üzerinde foto¤raf olarak ortaya ç›kar. Detayl› bir flekilde incelendi¤inde foto¤raf›n çok karmafl›k bir teknik süreci oldu¤u görülür. Bu karmafl›k teknik süreci iki temel bafll›k alt›nda toplamak
mümkündür. Birincisi, foto¤raf makinesiyle do¤ru pozlama yani konunun üzerindeki ›fl›¤›n do¤ru yo¤unlukta ölçümü ve diyafram-örtücü sistemine uyarlanmas›d›r.
Bu flekilde do¤ru pozlanm›fl görüntü elde edilir. ‹kincisi ise bu görüntünün yani
film yüzeyindeki görüntünün foto¤raf kart›na aktar›lmas› sürecidir.
LOUIS-ADOLPHE HUMBER dE MOLARD. ‘Tutuklu’ y. 1848. Dagerreyotip.
15
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
16
S O R U
S O R U
D ‹ K K süreci
AT
Foto¤raf›n teknik
tek tek halkalardan oluflan bir zincire benzer. Bu zincirin bir halkas› oynat›ld›¤›nda di¤er halkalar da bu hareketten etkilenir.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
D›fl Ifl›k: Günefl baflta olmak
üzere foto¤raf makinesinin
önündeki ayd›nlatma
kaynaklar›.
‹NTERNET
‹ç Ifl›k: Foto¤raf kâ¤›d›na
negatif görüntüyü pozlayan
agrandisör ayg›t›n›n ›fl›¤›.
SIRA S‹ZDE
Foto¤raf›n ›fl›kla resmetmek oldu¤unu söylemifltik. Ifl›k, foto¤raf›n yap›sal ö¤esidir. Foto¤raf›n tekni¤i ›fl›kla çal›fl›r. Ifl›k olmaks›z›n foto¤raf olamaz. Bir nesneAMAÇLARIMIZ
nin foto¤raf›n›
çekebilmek için o nesnenin üzerinde ›fl›k olmas› gerekir. Nesnenin
üzerindeki ›fl›k, o nesnenin foto¤raf›n›n çekilmesini sa¤lar. Bu ›fl›k, do¤al ›fl›k yani günefl ›fl›¤› ya da bir ayd›nlatma kayna¤›ndan gelen ›fl›k olabilir. Nas›l ki, çev‹ T A P görebilmek için ›fl›k gerekli ise foto¤raf çekebilmek için de
remizdeki Knesneleri
›fl›k gerekir.
Foto¤rafç›l›kta iki tür ›fl›k söz konusudur. Birincisi nesneyi ayd›nlatan, nesnenin
L E V ‹ Z Y O N sa¤layan, d›fl ›fl›kt›r. Bir nesnenin foto¤raf›n›n çekilebilmesi
görülebilirT Eolmas›n›
için de teknik olarak d›fl ›fl›k gereklidir. D›fl ›fl›k yani günefl ›fl›¤› ya da ayd›nlatma
kayna¤› sadece nesnenin görülebilir olmas›n› sa¤lamaz. Ayn› zamanda nesnenin
görsel olarak
alg›lanmas›yla ilgili ipuçlar›n› verir. Nesnenin yüzeyinin parlak ya da
‹NTERNET
mat oluflu, renginin aç›kl›¤› ya da koyulu¤u gibi birçok görsel ipucunu d›fl ›fl›¤›n
sa¤lad›¤› ayd›nlatma verir. ‹kinci ›fl›k türü ise iç ›fl›kt›r. ‹ç ›fl›k, negatif film üzerindeki görüntünün, foto¤raf kâ¤›d›na dönüfltürülmesi aflamas›nda agrandisör ayg›t›nda kullan›lan ›fl›kt›r. Bu flekilde, ›fl›k kullan›larak çekilen negatif film yeniden ›fl›k
düzenlemesiyle pozitif foto¤rafa dönüflür. Bu süreç içinde yeniden ›fl›k düzenlemesi, yani ›fl›k yoluyla yap›lan bir düzenleme söz konusudur.
‹yi bir foto¤raf elde edebilmek için üç temel ö¤eden söz etmifltik. Teknik ve ›fl›¤› aç›klad›k. Üçüncü ö¤e ise görmektir. Kitab›n›zdan bu sat›rlar› okurken, pence-
NADAR.
‘Foto¤rafç›n›n
Efli’. 1853.
Kolodyum
negatiften gümüfl
jelatin bask›.
17
renizden d›flar›ya bak›n; gördü¤ünüz fleyleri zihninizde tutun. Aradan iki-üç saat
geçtikten sonra yeniden pencereden ayn› manzaraya bak›n. ‹lk bakt›¤›n›zda gördü¤ünüz belli nesnelerin ikinci bak›fl›n›zda görsel olarak nas›l bir de¤iflime u¤rad›¤›n› fark etmeye çal›fl›n. ‹flte bu fark etti¤iniz fley görmektir. ‹nsano¤lu, gözleri
SIRA S‹ZDE
aç›k kald›¤› süre içinde sürekli bakar; ancak her bakt›¤› fleyi görür mü? Evet, bakmak ile görmek aras›nda büyük fark vard›r. Bu anlamda; bakmak de¤il, bakan bir
kiflinin ne gördü¤ü önemlidir. Bakmak fiziksel bir eylemdir. Görmek
D Ü fi Ü N E L ‹ Mise kültürel
bir olgudur. Fiziksel olarak insanlar ayn› göz yap›s›na sahip olsalar da, bir nesneye gözlerini çevirdiklerinde gördükleri fleyler farkl›d›r. Bu nedenle, yeniden vurguS O R U
lamak gerekirse, görmek kültürel bir olgudur.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D ‹ K K A Tgörsel alg›laIfl›k, foto¤raf›n resmetme tekni¤i için temel belirleyici ö¤e olmas›yla birlikte
may› da yönlendirir.
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
N N
Foto¤raf çeken kifli, foto¤raf›n tekni¤ini bilerek ›fl›¤› yo¤urur. Yani nesnenin
içinde bulundu¤u ›fl›¤›, tekni¤i kullanarak duyarl› yüzeye aktar›r. Bunu yaparken
AMAÇLARIMIZ
neyi gördü¤ü çok önemlidir. Foto¤raf makinesini, s›radan bir
insan gözü sadece
bir konuya bakmak için kullanabilir. Bu durumda çekilen foto¤raf, sadece o durumu tesbit etmenin ötesine geçemez. Foto¤raf makinesinin yönlendirdi¤i olay ya da
K ‹ Tkez
A Pdenemesini
durumda kendine özgü bir fleyi görebilmesi önemlidir. Birçok
yapm›fl oldu¤um bir uygulamay› sizlerle paylaflmak isterim. Bir stüdyo ortam›nda,
on farkl› foto¤rafç›, bunlar›n foto¤raf makineleri ve objektifleri ayn›d›r. Konu ise
T E LOn
E V ‹ Zfoto¤rafç›;
YON
stüdyo ortam›nda ayd›nlatmas› yap›lm›fl, bir vitrin mankenidir.
konu, objektif, çekim konumu ayn› olmak flart›yla yirmi adet foto¤raf çekiyorlar.
Teknik, ›fl›k ve görmek nas›l bir süreç içinde birleflir?
SIRA
‹ N T E RS‹ZDE
NET
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
3
‹SIRA
N T E RS‹ZDE
NET
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
ROGERT EFENTON.
LEV‹ZYON
‘Ölümün
Vadideki
Gölgesi’. 1855.
Klorür Kapl›
‹NTERNET
Kâ¤›t Bask›.
18
Foto¤raflar bas›l›p masa üzerine konuldu¤unda, yüzlerce foto¤raf içinde ayn›
foto¤raf›n SIRA
bir benzeri
S‹ZDE ortaya ç›km›yor. Birbirine yaklaflan foto¤raflar olabiliyor,
ancak ayn›s›n› bulmak neredeyse imkâns›z bir durumdur. Bunun nedeni fludur:
Birçok foto¤rafç› ayn› optik düzenlemeye, belirli bir konuya bakm›fl olsa da, her
birinin gördü¤ü di¤erinden farkl›d›r. Foto¤rafç› aç›s›ndan bakmay› yönlendiren,
foto¤raf makinesinin optik sistemidir. Görmeyi yönlendiren ise foto¤rafç›n›n
kendisidir. S O R U
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Bakmak ve görmek
hareket ederek foto¤rafç›l›kta çok s›k kar›flt›r›lan bir duD ‹ K K A konusundan
T
rumu aç›klamak gerekir: Görüfl aç›s› denildi¤inde, bir insan›n çevresinde net olarak
görebildi¤i aç›
Bak›fl aç›s› denildi¤inde ise bir objektifin görebildi¤i aç› anSIRAanlafl›lmal›d›r.
S‹ZDE
lafl›lmal›d›r. Yani insan gözü görür, objektif ise optik yoluyla bakar.
N N
Foto¤raf Karesi: Film
yüzeyindeki ya da say›sal
teknolojide sensör üzerindeki
her bir görüntü. Bir di¤er
K ‹ T objektiften
A P
anlam›,
bakaca
yans›yan görüntünün alan›.
TELEV‹ZYON
AMAÇLARIMIZ
Foto¤rafç›l›k
aç›s›ndan görmek denildi¤inde anlaml› bir göz anlafl›l›r. Yani bir
olay ya da duruma yöneldi¤inde, optik yoluyla tasarlayabilen bir göz demektir. Foto¤rafç› gözünü görebilecek flekilde terbiye etmelidir. Foto¤raf makinesiyle bir koK ‹ T A P
nuya yönelen kifli, her bir foto¤raf karesini gördü¤ü fleylerle doldurur. Bu ressam›n bofl bir tuvale resim yapmas›na benzer. Görmek, fiziksel bir süreç sonucunda
ortaya ç›kmas›na karfl›n tamamen zihinsel bir süreçtir.
TELEV‹ZYON
FOTO⁄RAFIN TEKN‹K SÜREC‹
Gizli Görüntü: Foto¤rafik
duyarkatta, pozlama
‹NTERNET
sonunda oluflan, ancak
gözle görülemeyen görüntü.
Duyarkat (film) üzerindeki
gizli görüntü, gelifltirme
banyosunda gerçek
görüntüye dönüflür.
Foto¤raf›n teknik süreci denildi¤inde anlafl›lmas› gereken fley; foto¤raf makinesiy‹ N T E R Nfoto¤raf›n
ET
le bir konunun
çekilmesi, bu flekilde optik yoluyla görüntüsünün yüzey üzerine kaydedilmesi, yüzey üzerine kaydedilen bu görüntünün, gerçek bir
resim olarak yüzey üzerinde ortaya ç›kmas›d›r. Bu anlamda iki tane temel süreç
söz konusudur: ‹lki foto¤raf makinesi arac›l›¤›yla bir konunun foto¤raf›n›n çekimidir. ‹kincisi ise foto¤raf makinesinde bir yüzey üzerine kaydedilen ve gözle görülemeyen bu gizli görüntünün gerçek gözle görülebilir bir resim hâline dönüfltürülmesidir. Bu iki aflamal› süreç foto¤raf›n temel sürecidir. Bir konunun foto¤raf makinesiyle ve optik yoluyla yüzey üzerine kaydedilmesi fizik bilimiyle ilgili-
fiekil 1.2
Foto¤raf›n Teknik
Süreci
KONU
→
FOTO⁄RAF MAK‹NASI
→
G‹ZL‹ GÖRÜNTÜ
→
19
dir. ‹kinci aflama olan foto¤raf makinesinde bir yüzey (film) üzerine kaydedilen
hayali görüntünün gerçek görüntüye dönüfltürülmesi ise kimya bilimiyle ilgili süreçleri içerir.
Günümüzde yani XXI. yüzy›lda foto¤raf teknolojisinin ulaflt›¤› düzey düflünüldü¤ünde, foto¤rafç›l›¤›n temel teknolojisiyle ilgili ayr›mlar da de¤iflmifltir. 1900’lü
y›llar›n son çeyre¤inden itibaren film kullanarak çekim yapan foto¤raf makineleri
ve karanl›k oda süreciyle elde edilen foto¤rafç›l›k sürecinin yerine say›sal foto¤rafç›l›k geliflerek yayg›nlaflm›flt›r. Say›sal foto¤rafç›l›kla birlikte, film ve karanl›k
oda süreci ortadan kalkm›flt›r. Bu anlamda tarihsel olarak foto¤rafç›l›¤›n teknik süreci denildi¤inde iki önemli dönemden söz etmek gerekir: Film dönemi ve say›sal
(digital) dönem.
Foto¤rafç›l›k do¤rudan teknoloji yoluyla bir resmetme tekni¤idir. Bu nedenle
teknolojik düzenlemeleri, teknolojilere ba¤l› olarak ortaya ç›kan farkl› sistemleri
ve bu sistemle özdeflleflen dönemleri çok iyi tan›mlamak ve bilmek gerekir. Teknolojiye ba¤l› olarak süreçler ve elde edilen sonuçlar de¤iflir. E¤er birbirinden farkSIRA S‹ZDE
l› iki teknolojik dönem söz konusu ise bunlar›n aç›kl›kla tan›mlanm›fl
olmas› gerekir. Baflka bir alandan bir örnek vermek gerekirse, el marifetiyle ocak üstünde yemek yapmak ile ayn› malzemeleri kullanarak ileri mutfak teknolojileriyle
yemek
yapmak ayr›m›ndan söz ediyoruz. ‹ki durumda da yemek elde edilir, ancak
uygulanan sistem tamamen birbirinden farkl›d›r. Bu iki farkl› sistem, kendine özgü
S O R U
farkl› teknolojileri de gerektirmektedir.
D ‹söz
K K Akonusudur.
T
Kullan›lan teknolojiye ba¤l› olarak, günümüzde iki farkl› foto¤rafç›l›k
Bu
anlamda foto¤rafç›l›¤›n iki farkl› dönemi vard›r. Foto¤raf makinelerinde duyarl› yüzey olarak filmin kullan›ld›¤› teknoloji ve bu teknolojinin gerektirdi¤i süreçlerin
yer ald›¤› foto¤SIRA S‹ZDE
rafç›l›k, Film Dönemi olarak adland›r›l›r. Foto¤raf makinelerinde duyarl› yüzey olarak say›sal sensörlerin kullan›ld›¤› ve say›sal teknolojinin gerektirdi¤i süreçlerin yer ald›¤› foAMAÇLARIMIZ
to¤rafç›l›k, Say›sal Dönem olarak adland›r›l›r.
Say›sal Foto¤raf: Say›sal
yani dijital teknoloji
kullan›larak yap›lan
foto¤rafç›l›¤›n genel ad›.
Teknoloji: Belli bir teknik
alanda, bilimsel ilkelere
dayanan tutarl› bilgi ve
uygulamalar.
Sistem: De¤iflik
ö¤elerden
SIRA
S‹ZDE
oluflan ve belli bir ifllevi
yerine getiren düzenek.
N N
→
F‹LM BANYOSU
→
KART BASKISI
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
→
S‹YAH-BEYAZ FOTO⁄RAF
20
Analog: Bir ayg›t ya da
sistemle iliflkili olarak
bilgilerin, verilerin fiziksel
temsilleriyle ilgilidir.
Kayna¤›ndaki biçimiyle, yani
sürekli ve kesintisiz olarak
kaydedilebilen, saklanabilen
ve iletilebilen bilgi ve veri.
Say›sal: Verilerin say›larla
ayr›lan sinyaller fleklinde
gösterilmesi. Ifl›k ya da ses
dalgalar›n›n say›larla basamaklanm›fl veriler olarak
temsili. Örne¤in; kayna¤›ndan ç›kan bir sesin kesintisiz olarak ilerleyen verilerin,
ikili say›larla tan›mlanarak
kaydedilmesi.
Pozlama: Ifl›¤a karfl› duyarl›
malzemenin ›fl›ktan
etkilenmesi.
Foto¤rafç›l›k film teknolojisini kullanarak 1800’lü y›llar›n ortas›ndan itibaren geliflerek yay›lm›flt›r. Foto¤raf makinesiyle görüntü film yüzeyi üzerine fizik bilimi
kurallar›na göre kaydedilir. Daha sonra bu film karanl›k oda sürecinde kimyasal ifllemlerden geçirilerek ka¤›t yüzey üzerinde gerçek bir resim hâline dönüflür. Say›sal foto¤rafç›l›kta ise (1900’lü y›llar›n son çeyre¤inde yayg›nlaflmaya bafllam›flt›r)
foto¤raf makinesi, film döneminde oldu¤u gibi kullan›l›r, ancak film yoktur. Filmin
yerini say›sal teknolojinin ›fl›¤a duyarl› hücreleri alm›flt›r. Karanl›k oda süreci oldu¤u gibi ortadan kalkm›flt›r.
Foto¤rafç›l›kta film ve say›sal foto¤rafç›l›k denildi¤inde, asl›nda iki farkl› teknolojik süreçten söz edilmektedir. Önce foto¤raf›n yeni teknolojisi olan say›saldan
bafllayal›m. Say›sal yani digital demek; verilerin, örne¤in foto¤raf makinesine giren
›fl›¤›n; farkl› bir sistemle ifllenmesi anlafl›lmaktad›r. Bu noktada flunu sormak gerekir: Verileri örne¤in foto¤raf makinesine giren ›fl›¤›, say›sal sistem d›fl›nda ifllemek
mümkün müdür? Bu anlamda, Analog ve Say›sal ad›yla bilinen iki farkl› veri iflleme sisteminden söz etmek gerekir.
Analog denildi¤inde; sürekli ve kesintisiz olan, basamakl› ve kesintili olmayan
veri anlafl›l›r. Örne¤in, do¤ada hareket hâlinde olan ›fl›k ve ses dalgalar› sürekli ve
kesintisizdir. Yani ›fl›k ve ses dalgalar›n›n kayna¤›ndan ç›k›fl› ç›k›fl biçimiyle kesintisizdir. Say›sal denildi¤inde ise; basamaklara ayr›labilen, boy s›ras›na sokulabilen
veri anlafl›l›r. Örne¤in, do¤ada kayna¤›ndan ç›kan ›fl›k ve ses dalgalar›n›n (0) - (1)
say›lar›yla ya da Evet-Hay›r olarak basamaklara bölerek temsil etmektir. Analog ve
say›sal ayr›m›n› basit bir örnek üzerinde görelim. Karfl›m›zdaki bir nesnenin ›fl›¤›n›n ölçümünü düflünelim. Analog ›fl›k ölçümünde, nesneden gelen ›fl›nlar bir süreklilik içinde ›fl›kölçere ulafl›r ve ›fl›nlar ›fl›kölçerde geldi¤i flekliyle ifllenir. Say›sal
›fl›k ölçümünde ise nesneden gelen ›fl›nlar›n kayna¤›ndan ç›kt›¤› flekliyle de¤il, rakamlara dönüfltürülerek ifllenir. Analog sistemde ›fl›nlar nitelik, say›sal sistemde nicelik olarak yap›land›r›l›r.
Sonuç olarak belirtmek gerekirse, foto¤rafç›l›kta filmden yola ç›kan sistem ve
teknolojik sürecin hakim oldu¤u bir dönem söz konusudur. Bunun ard›ndan gelen de say›sal sisteme özgü teknolojik süreçlerin hakim oldu¤u dönemdir. Bu iki
farkl› teknolojik sistemden yola ç›karak foto¤rafç›l›k, analog ve say›sal foto¤rafç›l›k olarak dönemlere ayr›lmaktad›r. Öte yandan görüntünün üzerine kaydedildi¤i
malzeme aç›s›ndan bak›ld›¤›nda da filmi temel alarak foto¤rafç›l›¤› dönemlere
ay›rmak mümkündür. Biz foto¤rafç›l›¤› ‘Film Dönemi’ ve ‘Say›sal Dönem’ olarak
ele alarak inceleyece¤iz. Bu ayr›mdan yola ç›karak, örne¤in film foto¤raf makineleri ve say›sal foto¤raf makineleri diye s›n›flama yapaca¤›z.
Temel foto¤rafç›l›k denildi¤inde de anlafl›lmas› gereken, film teknolojisiyle ilgili süreçlerdir. Bu kitapta da film sisteminin kullan›ld›¤› foto¤rafç›l›k ele al›nacakt›r.
Temel foto¤rafç›l›¤›n teknik süreci; foto¤raf çekimi ve çekimi yap›lan filmin karanl›k oda sürecinde kâ¤›t yüzey üzerinde foto¤raf olarak ortaya ç›kart›lmas›ndan oluflur. Bu süreç fiekil 1.2’de görülmektedir. Foto¤raf› çekilecek konunun üzerinden
gelen ›fl›k dalgalar›, foto¤raf makinesinin objektifinde toplan›r. Objektiften foto¤raf
makinesinin içine giren ›fl›k dalgalar› hem netlik hem de pozlama aç›s›ndan
kontrol edilir. Yani netleme ve pozlama sistemleriyle film yüzeyi üzerindeki görüntünün netli¤i ve ton de¤erleri düzenlenir. Bu flekilde çekim ifllemi sonucunda,
foto¤raf makinesinin içinde yer alan film yüzeyi üzerinde foto¤raf› çekilecek konunun görüntüsü kaydedilir. Çekim ifllemi sonucunda, film yüzeyine görüntü kaydedilir. Bu gözle görülemeyen gizli görüntüdür.
21
Çekim sonras›ndaki iki aflama, karanl›k oda süreci diye adland›r›lan film banyosu ve foto¤raf kart›na bask› aflamas›d›r. Çekimi yap›lm›fl olan filmdeki gizli görüntünün, gerçek görüntüye dönüfltürülmesi film banyosu sürecinde gerçekleflir.
Bundan dolay› film yüzeyi üzerinde gerçek görüntünün (bu negatif bir görüntüdür) foto¤raf kâ¤›d›na pozitif olarak bas›lmas› süreci olan, foto¤raf kâ¤›d›na bask›
aflamas› yer al›r. Bu süreç sonunda iki tane temel ç›kt› söz konusudur. Birincisi negatif film, ikincisi son ç›kt› olarak foto¤raf kâ¤›d›na bas›m› yap›lm›fl foto¤raft›r.
‹leri teknik süreç iyi foto¤raf elde etmenin yolu mudur?
SIRA S‹ZDE
4
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
ALBERT SOUTHWORTH ve JOSIAH HAWES. y. 1850. Dagerreyotip.
22
Kitab›m›z›n bundan sonraki ünitelerinde foto¤rafç›l›¤›n teknik süreciyle ilgili bilgileri s›ras›yla göreceksiniz. Bu aflamada yani girifl düzeyinde teknik süreci genel hatlar›yla bir kez s›ralamak istiyoruz. Bu ba¤lamda flu bafll›klardan söz etmek gerekir.
• Netleme sistemi
• Diyafram ve örtücü sistemleri
• Alan derinli¤i
• Pozlama
• Duyarl› yüzey
• Ifl›k ölçümü
• Konu belirleme
Netleme Sistemi: Foto¤raf makinelerinde teknik aç›dan do¤ru görüntü elde etmek
objektif yoluyla gerçekleflir. Objektifin sa¤lad›¤› görüntünün öncelikle net olmas› gerekir. Farkl› uzakl›ktaki nesnelere bakt›¤›m›zda görme sistemimiz bu nesnelerin net
görülmesini sa¤lar. Önümüzdeki nesneler hareket halinde bile olsa görme sistemimiz bunlar› net olarak görür. Yani de¤iflen uzakl›¤a göre netlemeyi sa¤lar. Foto¤raf
makinesinin önünde farkl› uzakl›kta duran nesnelerin film yüzeyi üzerinde net görülmesini objektif gerçeklefltirir. Bunu yaparken objektifin içindeki optik sistem film
yüzeyine göre uzaklafl›r ya da yak›nlafl›r. Film yüzeyinden uzaklaflt›¤›nda yak›ndaki
nesneleri, yak›nlaflt›¤›nda ise uzaktaki nesnelerin net görülmesini sa¤lar.
Diyafram ve Örtücü Sistemleri: Diyafram›n küçülen-büyüyen delik fleklinde bir
aç›kl›k olarak ›fl›¤a duyarl› film yüzeyine düflen ›fl›¤›n miktar›n› belirler. Örtücü sistemi ise diyafram yoluyla gelen ›fl›¤›n hangi süre ile film yüzeyine ulaflaca¤›n› belirler.
Diyafram aç›kl›¤› “f” harfiyle “rakam” olarak belirlenir. Örne¤in, f 2.8, f 5.6, f 22 gibi.
Diyafram de¤erleri rakam olarak küçüldü¤ünde aç›kl›k olarak büyür. Rakam olarak
büyüdü¤ünde ise aç›kl›k olarak küçülür. Do¤al olarak diyafram de¤erleri rakam olarak büyüdü¤ünde geçirdi¤i ›fl›k miktar› azal›r. Örtücü sistemi belirlenen zaman aral›¤›na göre aç›l›p kapan›r. Örtücü sistemi göreli olarak uzun süre aç›k kald›¤›nda, foto¤raf makinesi önündeki hareketli nesnelerin net olarak, pozlanmas› sa¤lanamaz.
Hareketli nesnelerin görüntüsü ‘blur’ olarak adland›r›lan titrek flekilde kaydedilir.
Alan Derinli¤i: Belirlenen diyafram de¤erine göre kaydedilen görüntünün alan
derinli¤i ortaya ç›kar. Netlenen nesnenin önünde ve arkas›na belli bir alan›n net
görülmesini sa¤lar. Diyafram de¤erleri rakam olarak yükseldi¤inde bu alan genifller, rakam olarak azald›¤›nda ise bu alan da daral›r.
Pozlama: Ifl›¤a duyarl› yüzey olan filmin (say›sal teknolojide alg›lay›c›) diyafram ve örtücü sistemleri yoluyla do¤ru bir flekilde ›fl›ktan etkilenmesidir. Foto¤raf› çekilen nesnenin içinde bulundu¤u ›fl›k konumuna göre diyafram ve örtücü de¤erleri belirleyerek görüntünün film yüzeyine kaydedilmesini sa¤lamakt›r.
Duyarl› Yüzey: Foto¤raf makineleri aç›s›ndan duyarl› düzey film ya da alg›lay›c›lard›r. Bu yüzeylerin ›fl›¤a duyarl›l›¤› önceleri ASA ve DIN olarak günümüzde ise
ISO de¤eriyle belirlenir. ISO de¤eri yükseldikçe duyarl› yüzeyin ›fl›¤a karfl› olan
duyarl›l›¤› artar. Yani yüksek ›fl›k ortamlar›nda düflük ISO de¤eri, az ›fl›k ortamlar›nda ise yüksek ISO de¤eri olan duyarl› yüzeyler tercih edilir.
Ifl›k Ölçümü: Foto¤raf çekerken ortam›n ›fl›k koflullar› ayd›nl›k ve karanl›k alanlar›n farkl› ya da uyumu do¤ru bir flekilde ölçülerek, diyafram ve örtücü sistemlerine
uygulanmas› gerekir. Bunu sa¤lamak için farkl› ölçüm yöntemleriyle ortam ›fl›k ölçümü yap›labilir. Günümüzdeki foto¤raf makinelerinde bu ölçüm yöntemleri yer almaktad›r. Bu anlamda, noktasal, ve genel, ortalama vb. ›fl›k ölçümü yap›labilir. Yani ortam›n dar bir alan›n›, geneli ya da ortalamas› fleklinde ›fl›k ölçümü yap›labilir.
Konu Belirleme: Bu aflamaya kadar sözünü etti¤imiz bafll›klar, teknik süreçlerle ilgilidir. Bu nedenle de bilimsel do¤rular konular›n anlafl›labilmesi ve uygulanabilmesi için kaç›n›lmazd›r. Hangi konunun foto¤raf›n›n çekilmesi söz konusu ol-
23
du¤unda ise bilimsel do¤rulardan söz etmek mümkün de¤ildir. Yazarlar yaflam›n
içindeki her konuyu, roman›, fliir, öykü fleklinde kaleme alabilirler. Ayn› flekilde
foto¤rafç› için de durum farkl› de¤ildir. Tabii ki foto¤raf›n da belli alanlar› söz konusudur. Bu alanlar, teknik konularda oldu¤u gibi bir s›n›rlama söz konusu olamaz. Bu anlamda foto¤rafç›, foto¤raf›n tekni¤inin ve görsel esteti¤in sa¤lad›¤› olanaklar› kullanarak özgür olarak davran›r.
N
IfiIK
AM A Ç
3
Ifl›k ve yüzey üzerindeki görüntüyü aç›klamak.
‹nsano¤lunun yarad›l›fl›ndan bafllayarak do¤ada iç içe oldu¤u temel yap› tafllar›;
toprak, su, hava ve ›fl›kt›r. Toprak, su ve hava gibi insano¤lu ›fl›kla da hep ilgilenmifltir. Önceleri ›fl›ktan korkmufl, giderek ›fl›¤› tan›d›kça ›fl›¤› yönlendirmeye yönelmifltir. ‹nsan›n görme duyusu, yaflam›n› sürdürmesi için çok önemlidir. Görme duyusu, ›fl›kla birlikte vard›r. Ifl›k, görmeyle ilgili konular›n temelini oluflturur. En basit flekliyle, ›fl›k varsa görme vard›r; ›fl›k yoksa görme de yoktur.
Görme duyu organ›m›z›n çal›flmas›n› sa¤layan ›fl›k, ses gibi bir kaynaktan dalga fleklinde yay›lan enerjidir. Bir kaynaktan, örne¤in güneflten, ç›kan ›fl›k, ›fl›n ad›
verilen do¤ru çizgiler üzerinde yol al›r. Ifl›k ile ›fl›n› kar›flt›rmamak gerekir. Ifl›n, ›fl›¤›n yay›lma durumudur. Daha basit bir flekilde aç›klamak gerekirse, hareket eden
yani ilerleyerek yay›lan ›fl›k dalgalar›na, ‘›fl›k ›fl›n›’ ya da ‘›fl›n’ denilmektedir.
Ifl›k için elektromanyetik ›fl›n›m diyebiliriz.
Elektromanyetik ›fl›n›m, dalga fleklinde yay›lan
bir enerjidir. Bu dalgalar›n, dalga boyu ›fl›¤›n
niteli¤ini ortaya ç›kart›r. Dalga boyunun ölçü birimi nanometre (nm) dir. ‹nsanlar›n gördü¤ü ›fl›k
elektromanyetik tayf içinde beyaz ›fl›k olarak adland›r›lan bir bölümdür. Oysa ›fl›k çok genifl bir
elektromanyetik tayf› içerir. Beyaz ›fl›k elektromanyetik tayf›n 400 nm (mor) ile 700 nm (k›rm›Dalga Boyu
z›) aras›ndaki bölümdür. Elektromanyetik tayf
içinde; gamma, x, morötesi (ultraviolet), k›z›lötesi (infrared) gibi insan gözüyle görülemeyen
farkl› dalga boylar›nda ›fl›klar da vard›r.
Ifl›k konusuyla ilgili olarak ›fl›n, dalga boyu, eletromanyetik tayf gibi genel
bilgiler ›fl›¤›n fiziksel yap›s›yla ilgili bilgilerdir. Foto¤rafç›l›kta, yani ›fl›kla resmetmek
de bu bilgiler üzerine yap›land›r›l›r.
Ünlü bir söz vard›r: “Kandiller söndü¤ünde bütün kediler gri görülür.” Bu sözün teknik anlam› fludur: Ifl›k nesneleri fizik ve varolufllar›n›n alg›lanmas›n› sa¤lar.
Ifl›k güç olarak azald›¤›nda nesnelerin renkleri yok olur. Hatta ›fl›k giderek azal›p
yok oldu¤unda nesneler de görülemez. Demek ki ›fl›¤›n teknik bir özellik olarak
gücü önemli bir olgudur. Ifl›¤›n gücü bir teknik özellik olarak bilinmeden, bu özelli¤inin oluflturdu¤u etkiler de anlafl›lamaz. Çevrenizdeki nesnelere bak›n›z ›fl›k de¤iflti¤inde nesnelerin alg›lanmas› da de¤iflir.
Oturdu¤unuz evinizin her hangi bir penceresinden foto¤raf› çekilecek bir ortam› belirleyin. Bu ortam›n bir gün içinde sabah›n erken saatlerinde bafllayarak gün karar›ncaya kadar her saat bir foto¤raf›n› çekiniz. Bu çekimi yaparken, foto¤raf makinesini üçayak üzerine koyunuz ve objektifinizin aç›s›n› de¤ifltirmeyiniz. Sadece pozlamay› ortama göre düzenleyiniz. Elde etti¤iniz 8-10 foto¤raf› yana koyunuz. Bu foto¤raflarda yüzey ve ›fl›¤›n de¤iflmesiyle ortaya ç›kard›¤› farkl› etkiyi göreceksiniz.
Ifl›n: Hareket hâlindeki ›fl›k.
Hareket eden, yani
ilerleyerek yay›lan ›fl›k
dalgalar›.
Dalga Boyu: Hareket halinde
yay›lan ›fl›¤›n iki tepe
noktas› aras›ndaki uzakl›k.
fiekil 1.3
Dalga Boyu
Dalga fleklinde
yay›lan ›fl›¤›n bu
hareketi s›ras›nda
iki tepe noktas›
aras›ndaki
uzakl›¤a dalga
boyu denir.
24
fiekil 1.4
Görülebilir Beyaz
Ifl›k Tayf›
Beyaz günefl ›fl›¤›
cam prizmadan
geçirildi¤inde
k›rm›z›dan
bafllayarak mora
kadar renkler
s›ras›yla görülür.
beyaz ›fl›k
k›rm›z›
turuncu
sar›
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
prizma
yeflil
çivit mavi
mor
S O R U
S O R U
D ‹ Kgördü¤ü
KAT
‹nsan gözünün
beyaz ›fl›k k›r›ld›¤› zaman çeflitli renklere ayr›l›r. Günefl ›fl›¤› karanl›k bir odada prizmadan geçirildi¤inde, prizmadan geçen beyaz ›fl›k; mor, çivit mavi,
yeflil, sar›, turuncu
ve k›rm›z› renkli ›fl›nlara ayr›l›r. ‹flte bu renkli ›fl›n demetine tayf ad›
SIRA S‹ZDE
verilir. Bu deneyi ilk kez 1666 y›l›nda Isaac Newton (1643-1727) yapm›flt›r.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
AMAÇLARIMIZ
Çevremizi
kuflatm›fl olan ›fl›k dalgalar›, bofllukta düz olarak ilerler. Bir nesneye çarpan ›fl›k dalgalar›, nesnenin yap›s›na ba¤l› olarak ilerleyiflini yans›yarak, yay›larak ve k›r›larak sürdürür. Ifl›k bir nesneye çarpt›¤›nda o nesneyi geçemez ise
K ‹ T ilerler.
A P
yönü de¤iflerek
Yani ›fl›k nesneye çarpar ve nesnenin yüzeyinden yans›yarak yoluna devam eder. Buna ›fl›¤›n yans›mas› denir. Çevremizdeki nesnelerin yüzeyleri farkl› farkl›d›r. Baz›lar› parlak, baz›lar› da matt›r. Farkl› yüzey yap›lar› ve
T E L Enedeniyle
V‹ZYON
ton de¤erleri
nesneler, üstüne düflen ›fl›¤› farkl› miktarlarda yans›t›r. Örne¤in, bir vitrin cam› üstüne düflen ›fl›¤› parlatarak yans›t›r. Yar› parlak bir yüzeye düflen ›fl›k ve yans›yan ›fl›k ayn›d›r. Koyu renkli ve mat bir duvara düflen ›fl›k,
azalarak yans›r. Yani nesnenin üstüne düflen ›fl›¤›n yans›mas› do¤rudan nesnenin
‹NTERNET
yüzeyi ile ilgilidir.
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
MAKALE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
5
SIRA S‹ZDE
Nesnenin üzerinde
bulunan ›fl›k, foto¤rafç›l›k aç›s›ndan ne flekilde de¤erlendirilir?
MAKALE
Ifl›k dalgalar›, yar› fleffaf malzemelerden geçince bütün yönlere yay›larak ilerler.
Buna yay›lma
denir. Ifl›k dalgalar›, cam ya da su gibi yar› geçirgen bir yüzeyle karfl›laflt›¤›nda, yüzeyi geçen ›fl›k dalgalar› do¤rultusunu de¤ifltirerek ilerler. Buna k›O R U hâlindeki ›fl›¤›n bir yüzeyi geçtikten sonra yönünü de¤ifltirmer›lma denir. SHareket
sine k›r›lma denir. Ifl›¤›n k›r›lmas› konusuyla ilgili en bilinen örnek; yar›m su dolu
barda¤a doldurulmufl su ile havan›n s›n›r›n› oluflturdu¤u yüzey de bir kafl›¤›n k›r›lD‹KKAT
m›fl gibi görülmesidir.
Ifl›¤›n temel nitelikleriyle ilgili bilgileri flu bafll›klar alt›nda özetleyebiliriz:
SIRAkaynaktan
S‹ZDE
yay›lan enerjidir.
• Ifl›k bir
• Ifl›k hareket halindedir.
• Ifl›k dalgalar› düz olarak hareket eder.
AMAÇLARIMIZ
• Hareket halindeki ›fl›k karfl›laflt›¤› yüzeye ba¤l› olarak; yans›yarak, yay›larak
ya da k›r›larak ilerler.
N N
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
25
‹nsanlar›n renklerine göre ay›r›ma u¤ramas› toplumsal yaflam›n önemli sorunlar›ndan biridir. Foto¤rafç› bu konuya baflka nesneler yoluyla gönderme yap›yor.
Foto¤raf çekerken nesnenin ya da konunun üzerindeki ›fl›k önemlidir. Unutmay›n, bir nesnenin üzerine düflen ›fl›kla yans›yan ›fl›¤›n miktar› farkl› olabilir. Mat bir nesne ›fl›¤›
emerken parlak yüzeyli bir nesne ise güçlendirerek yans›tabilir.
Çevremizdeki farkl› farkl› nesneleri düflünelim. Günefl ›fl›klar› pencere cam›ndan odam›za girer. Ayn› cam yerine buzlu cam oldu¤unda ise günefl ›fl›¤›n›n az bir
bölümü odam›za ulafl›r. Buzlu cam günefl ›fl›¤›n›n büyük bir bölümünü yans›tarak
yayar. Bir su birikintisine düflen günefl ›fl›¤›n›n çok az bir bölümü su içinde ilerler
bir bölümü ise yans›r. Koyu bir duvar›n üzerine düflen ›fl›¤›n büyük bölümü duvar
taraf›ndan emilir. Duvardan hiç ›fl›k yans›maz. Bu konu, koyu renk kadife bir yüzey için de ayn›d›r. Kadife gelen ›fl›¤› neredeyse oldu¤u gibi emer ve ›fl›¤›n yans›mas› söz konusu de¤ildir.
Ifl›k sadece nesnelerin fiziksel olarak alg›lamalar›n› sa¤lamaz, rengin kayna¤›
da ›fl›kt›r. ‹nsan gözünün gördü¤ü beyaz ›fl›k, farkl› renkteki ›fl›klar›n birleflmesinden oluflur. Beyaz ›fl›k prizmadan geçirildi¤inde bir tarafta k›rm›z› di¤er tarafta ise
mavi-mor yer al›r. Beyaz ›fl›¤›n içindeki uzun dalga boyundaki ›fl›¤› k›rm›z› olarak,
k›sa dalga boyundaki ›fl›¤› mavi-mor olarak alg›lar›z. Renkli bir nesne, üzerine düflen beyaz ›fl›¤›n kendi rengini içeren dalga boyundaki ›fl›¤› yans›t›r di¤erlerini
26
‹nsanlar içinde bulunduklar› mekânla var olurlar. Mekân›n içindeki nesneler çal›flan›n kiflili¤ini yans›t›r. Opti¤in
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
seçicili¤i yoluyla bu konu resmedilebilir.
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
emer. Örne¤in,
bir elma ya da yeflil bir bitkinin var olan renkleriyle görülD Ü fi Ü N Ek›rm›z›
L‹M
mesinin nedeni; elman›n üzerine düflen günefl ›fl›¤› içindeki k›rm›z› renkli ›fl›¤›, bitkinin ise yeflil renkli ›fl›¤› yans›t›p di¤er renkleri emmesidir. Bu nedenle, elmay› k›rS O R U
m›z›, bitkiyi yeflil görürüz.
D ‹ K K A iki
T farkl› durum anlafl›l›r: Birincisi ›fl›k olarak renktir. Foto¤rafç›l›kta
Renk denildi¤inde
renk denildi¤inde, ›fl›k olarak renk anlafl›l›r. ‹kincisi ise boya olarak renktir. Resim sanat›nda renk denildi¤inde
SIRA S‹ZDE ise boya olarak renk anlafl›l›r.
N N
YÜZEY ÜZER‹NDE GÖRÜNTÜ
‹nsano¤luAMAÇLARIMIZ
tarihin ilk günlerinden beri yüzey üzerine resmetmeyle u¤raflm›flt›r. Ma¤ara duvarlar›ndaki resimler bunlar›n ilk örnekleridir. Bunu yaparken, insano¤lu
hep yaflad›¤› do¤ay› gözlemlemifltir. Bu gözlemlerinden yola ç›karak yüzey üzerinK ‹ konusuyla
T A P
de resmetme
ilgili olarak da çeflitli geliflmeler söz konusudur. Örne¤in,
bir su birikintisinin yüzeyinde insan›n kendi resmini görmesi önemli bir gözlemdir. Yani su yüzeyindeki yans›malar insan için önemlidir. Bir nesnenin gölgesinin
E L E V ‹ Züzerinde
YON
baflka bir Tyüzey
oluflmas› da önemlidir. Yüzey üzerinde ortaya ç›kan gölgeler de yans›malar gibi her zaman insano¤lunun dikkatini çekmifltir. Evet, yans›malar ve gölgeler; bunlar yüzey üzerindeki bir tür resimler de¤il midir? Yans›malar›n ve gölgenin
üzerinde ortaya ç›k›fl›yla ilgili olarak, yaz›l› kaynaklara ba‹ N T E R Nyüzey
ET
k›ld›¤›nda Sümerlerle ilgili metinlerde ›fl›k konusuyla karfl›lafl›l›r.
MAKALE
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D ‹ K K A TYans›malar ve
Yans›malar ve gölgeler ›fl›k yoluyla yüzey üzerinde ortaya ç›kan resimlerdir.
gölgelerin belirleyici özelli¤i yüzey üzerinde kal›c› olmamalar›d›r. Bunlar çizerek, boyayarak ya da bask› tekni¤iyle yap›lan resimler gibi yüzey üzerinde kal›c›
SIRA de¤ildir.
S‹ZDE
D‹KKAT
N N
Yans›malar ve gölgelerle ilgili olarak üzerinde durulmas› gereken önemli bir
AMAÇLARIMIZ
ö¤e de izdüflüm, projeksiyon yoluyla yüzey üzerinde görüntü
oluflturma düflüncesidir. Yans›malar ve gölgeler bir izdüflüm olarak yüzey üzerinde ortaya ç›kar.
Bir nesne arkadan ayd›nlat›ld›¤›nda, nesnenin izdüflümü yüzey üzerinde göK ‹ T A P
rüntü olarak ortaya ç›kar. Belirli bir kaynaktan ç›kan ›fl›k dalgalar› hareket ederek
ilerlerken ›fl›k geçirmeyen bir nesneyle karfl›laflt›¤›nda bu nesneyi geçemez, nesnenin d›fl›ndaki ›fl›k dalgalar› ilerleyerek yollar›na devam ederler ve ilk karfl›laflt›klar›
TELEV‹ZYON
yüzeye çarparak nesnenin izdüflümünü oluflturur. Nesnenin bütün yüzeyi ›fl›k geçirmez ise, izdüflüm bir gölge fleklinde, yani karanl›k olarak oluflur. Nesnenin yüzeyinde yar› geçirgen bölgeler var ise, bu kez izdüflüm karanl›k bir gölge de¤ildir.
‹ N Tda
E R Nküçüklü¤ü
ET
Farkl› tonlardan oluflur. Nesnenin izdüflümünün büyüklü¤ü ya
ise
›fl›k kayna¤›, nesne ve yüzey aras›ndaki uzakl›kla ilgidir.
Yüzey üzerinde ortaya ç›kan izdüflümler ikiboyutludur. Oysa do¤adaki bütün
nesneler üçboyutludur. Yüzey üzerindeki ikiboyutlu izdüflümlerden yola ç›karak
‘Gölge Oyunu’ gelifltirilmifltir. Gölge oyunu da di¤er izdüflümler gibi ›fl›k kayna¤›,
as›l nesne ve izdüflümün ortaya ç›kart›ld›¤› yüzeyden oluflur. Unutulmamas› gereken konu fludur: Yüzey üzerinde izdüflümleri ortaya ç›kartan temel belirleyici hareket eden ›fl›k dalgalar›d›r. Peki, hareket hâlindeki ›fl›ktan yola ç›karak, yans›malar ve gölgeler d›fl›nda yüzey üzerinde görüntü oluflturmak mümkün de¤il midir?
Yans›malar ve gölgeler do¤an›n kendi düzeni içinde ortaya ç›kan fleylerdir; ancak
insano¤lu bunlar›n benzerlerini kendisi de yapmaya yönelmifltir. Dikdörtgen küp
fleklinde, dört taraf› kapal› ve iç yüzeyi mat siyah bir kutu düflünün. Bu kutunun
küçük kenar›n› oluflturan yüzeyinin tam ortas›na i¤ne ile bir delik açal›m. Kutunun
i¤ne deli¤i olan yüzü, ayd›nlat›lm›fl bir nesneye çevrildi¤inde nesneden yans›yarak
gelen ›fl›nlar i¤ne deli¤inde toplanarak kutunun içine girer ve kutunun karfl› yüzünde nesnenin görüntüsü oluflturur. Basit ayg›t karanl›k kutu (Camera Obscura)
olarak adland›r›l›r.
Karanl›k kutu yoluyla yüzey üzerinde elde edilen görüntü, bir nesnenin yüzey
üzerindeki gerçek olmayan ‘hayali’ görüntüsüdür. Bu görüntü yans›malar ve gölSIRAsistemi
S‹ZDE çok basitgeler gibidir. Kal›c› de¤ildir, geçicidir. Karanl›k kutunun, çal›flma
tir. Daha önce aç›klam›flt›k, nesneden yans›yan ›fl›k düz olarak ilerler. Karanl›k kutuya nesneden gelen ›fl›nlar, i¤ne deli¤inde toplan›r ve kutunun içine girer. KutuD Ü fi Ü N E L ‹ M
nun karfl› yüzüne çarpt›¤› yerde nesnenin alt-üst ve sa¤-sol ters görüntüsü oluflur.
Bu görüntü, zay›ft›r, keskin de¤ildir; i¤ne deli¤i nesneden yans›yan ›fl›¤›n çok az
S O R U
bir bölümünü toplayarak kutunun içine al›r.
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
‹zdüflüm: Bir ›fl›k
kayna¤›ndan ç›kan ›fl›kla bir
nesne ya da konunun
K ‹ T A P
görüntüsünü bir yüzey
üzerine yans›tmak.
Projeksiyon olarak da
adland›r›l›r.
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Karanl›k Kutu: Latince
Camera Obscura. Foto¤raf
makinesinin çok eskilere
uzanan bir türü. Dört taraf›
kapal› bir karanl›k odan›n,
bir duvar›n›n tam ortas›na
bir delik aç›ld›¤›nda;
delikten giren günefl ›fl›¤›,
deli¤in karfl›s›ndaki duvara
yans›r böylece deli¤in
önündeki nesnelerin
görüntüsü, sa¤-sol ve altS‹ZDE
üst ters olarakSIRA
duvar›n
yüzeyinde belirir. Karanl›k
kutu diye adland›r›lan bu
basit ayg›t, on birinci
Ü fi Ü N E L ‹ M
yüzy›lda Arap Dastronomi
bilginlerince, günefl ve ay
tutulmalar›n› izlemek için
kullan›lm›flt›r. S O R U
Karanl›k kutuyu kullanarak yüzey üzerinde görüntü elde edilir. DörtD köflesi
‹ K K A T kapal› içine
›fl›k s›zd›rmayan bu ayg›t, ›fl›k yoluyla yüzey üzerinde görüntü oluflturmay› sa¤lam›flt›r.
SIRA S‹ZDE
27
N N
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
28
Siz de bir karanl›k kutu yapabilirsiniz. Dört taraf› kapal› bir kutu al›n›z. Uzun kenar› 1015 cm. olabilir. Kutunun bir yüzüne tam orta noktas›nda gelecek flekilde i¤neyle bir delik
aç›n. Deli¤in tam karfl› yüzüne ise deli¤i ortalayacak flekilde bir pencere aç›n. Bu pencereyi
de ayd›nger kâ¤›d› ile kaplay›n. Kutuya delikten giren ›fl›k dalgalar›, kutu içinde yol alarak
ayd›nger yüzeyine ulafl›r. ‹flte basit karanl›k kutunuz haz›rd›r. Bu kutuyu, özellikle gece oda
karanl›¤›nda televizyon ekran›na yöneltin ve bir süre bekleyin. Bakal›m ne göreceksiniz?
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
MAKALE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Karanl›k kutuda görüntünün oluflmas›n› sa¤layan, kutunun üzerindeki küçük
deliktir. Deli¤in çap› büyüdü¤ünde do¤al olarak daha çok ›fl›k kutunun içine girer,
ancak bu flekilde görüntünün niteli¤ini artt›rmak mümkün de¤ildir. Tersine deli¤in
çap› küçüldükçe
görüntünün kalitesi artar. Bu basit ayg›tta elde edilen görüntünün
SIRA S‹ZDE
niteli¤ini artt›rmak için deli¤in çap›n›n mümkün oldu¤u kadar küçük olmas› ve delikten giren ›fl›¤›n çok olmas› gerekir. Basit i¤ne deli¤inin nesnenin üzerinden geD Ü fi Ü N E L ‹ M
len bütün ›fl›nlar› toplamas› mümkün de¤ildir; ancak delik yerine ›fl›¤› toplayan basit bir sistem olursa kutunun içine giren ›fl›¤›n miktar› artar böylece elde edilen göO R U olur. Bunu sa¤layan sistem mercektir.
rüntü daha Snitelikli
Mercek, nesneler
gelen ›fl›klar›, düz bir yüzey üzerinde net olarak bir noktada
D ‹ K K Aüzerinden
T
toplar. Nesnenin, üst ve alt›ndan, sa¤ ve solundan gelen ›fl›k merce¤i geçtikten sonra yüzey
üzerine tamamen
ters olarak ulafl›r. Böylece, merce¤in önündeki nesnenin alt-üst ve sa¤SIRA S‹ZDE
sol olarak tamamen ters olarak görüntüsü oluflur.
N N
Farkl› AMAÇLARIMIZ
alanlardaki teknolojik geliflmelerin tarih içinde yeni kullan›mlar için
birlefltirildi¤i görülür. Karanl›k kutunun, mercekle birlefltirilmesi de böyle olmufltur. Bu amaca yönelik çal›flmalar 1700’lü y›llar›n bafl›nda sonuçlanarak karanl›k
K ‹ T A P
kutu mercek sistemiyle birlefltirilmifltir. Yüzey üzerinde görüntü elde etmeyi sa¤layan bu ayg›t›n, belirleyici temel ö¤eleri nedir? Bu ö¤e ›fl›kt›r. Ifl›k, kontrol edilerek, yönlendirilerek, yo¤rularak yüzey üzerinde görüntü elde edilir. Karanl›k
TELEV‹ZYON
kutu, ›fl›¤a özgü bir resmetme teknolojisidir. Ifl›¤›n do¤al ortam›nda dalga fleklinde ilerleyerek yay›lmas›n›n fark edilmesi, bu ayg›t›n gelifltirilmesinde önemli rol
oynam›flt›r.
‹ N kutuyla
T E R N E T birlikte ortaya ç›kan anlay›fl, mercekle (optik yoluyla) çevreye
Karanl›k
S‹ZDE
bakmakt›r. SIRA
Bunun
anlam› fludur: Tarihin ilk günlerinden beri yüzey üzerine resmeden kifliler kendi gözüyle gördü¤ünü zihin sürecinden geçirerek, ellerini kullanaMAKALE
rak yüzeye resmetmifltir.
Karanl›k kutuyla birlikte, opti¤in verdi¤i görüntüden yoD Ü fi Ü N E L ‹ M
la ç›karak resmetmek bafllam›flt›r. Karanl›k kutuyla yüzey üzerine bir konuyu resmeden kifli, sadece gözünün gösterdi¤ini de¤il, gözünün önündeki optikten görS O R U
dü¤ünü resmeden kiflidir.
D ‹ K K Afoto¤rafç›l›k
T
Karanl›k kutunun
aç›s›ndan önemi foto¤raf makinesinin geliflmesini sa¤layan süreci bafllatmas›d›r. Karanl›k kutu için foto¤raf makinesinin ilk aflamas› demek
do¤rudur. SIRA S‹ZDE
N N
Karanl›k kutuyla birlikte, geleneksel resmetme anlay›fl› da yap›sal olarak de¤iflAMAÇLARIMIZ farkl› olarak karanl›k kutunun üretti¤i görüntünün belirleyimifltir. Gelenekselden
ci ö¤eleri flöyledir:
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
29
•
•
•
•
Görüntü optik yoluyla elde edilir.
Görüntü yüzey üzerinde insan eliyle de¤il, alet marifetiyle oluflur.
Yüzey üzerinde gerçe¤in t›pa t›p benzeri görüntü olarak üretilir.
‹nsan›n gözleriyle gördü¤ü fleyleri yatay ve dikey bir çerçeve içinde s›n›rland›rmas›yla ortaya ç›kan bir görüntü söz konusudur.
• Elde edilen görüntüde üçboyutlu nesneler, ikiboyutlu yüzey üzerinde optik
yoluyla küçültülmüfltür.
• Elde edilen görüntü yüzey üzerinde kal›c› de¤il, hayalidir. Gerçe¤in yüzey
üzerindeki yan›lsamas› olarak adland›r›l›r.
• Görüntü, as›l nesne ya da durumun fizik ortam›n› oldu¤u gibi temsil eder.
• Görüntünün ortaya ç›kma sürecindeki süre, ›fl›k h›z›d›r. Nesnenin üzerinden
karanl›k kutuya gelen ›fl›k dalgalar› resmetme süresini belirler. Bu süre tarihin en h›zl› resmetme süresidir.
• Görüntünün kendisi olufltu¤u yüzey üzerinde kal›c› de¤ildir. Kal›c› olan görüntünün kâ¤›t üzerine çizilen resmidir.
Karanl›k kutu XVIII. yüzy›lda yüzey üzerinde elde edilen görüntüden kopya
yaparak ço¤alt›lmas› için kullan›lm›flt›r. Foto¤raf›n ortaya ç›k›fl› aç›s›ndan konuya
S‹ZDE
bak›ld›¤›nda 1700’lü y›llar›n sonunda karanl›k kutu arac›l›¤›ylaSIRA
yüzey
üzerinde optik yoluyla görüntü elde etme süreci tamamlanm›flt›r. Fizik biliminin sa¤lad›¤› bilgilerle; mercek sistemi yani objektif, diyafram aç›kl›¤› kullan›labilir
gelmiflD Ü fi Ü duruma
NEL‹M
tir. Foto¤raf›n bulunuflunun gerçekleflebilmesi için karanl›k kutunun sa¤lad›¤› görüntünün bir yüzey üzerine kaydedilerek sabitlenmesi gerekmektedir. Bu geliflmeS O R U
leri de kimya bilimi sa¤lam›flt›r.
D ‹ K K Abafll›¤›
T
Kitab›m›z›n içerik düzenlemesinin bu aflamas›nda Yüzey Üzerinde Görüntü
alt›nda
foto¤raf makinesinin ortaya ç›k›fl sürecini gördük. Bu sürecin devam› olarak Foto¤raf Makineleri, Pozlama ve Kontrol Sistemleri, ve Objektifler konular›n› görece¤iz.
konular foto¤SIRA Bu
S‹ZDE
raf makinesi kullanarak film yüzeyi üzerinde görüntü elde etmeye yönelik teknik süreci içermektedir. Daha sonra 6. ünitede görüntünün kaydedildi¤i yüzeyi yani Filmleri görece¤iz.
AMAÇLARIMIZ
N
FOTO⁄RAF MAK‹NES‹
A MA Ç
4
Yan›lsama: Bir fleyin ayg›t
yoluyla üretilerek gerçek
san›lmas›n› sa¤layan alg›
yan›lmas›. Bir görünüflün
gerçek san›lmas›na neden
olan alg› yan›lmas›.
N N
K ‹ T A P
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
Foto¤raf makinesinin bulunuflunu ve temel özelliklerini aç›klamak.
E L E V ‹ Z Yediyoruz,
ON
Foto¤raf makinesi, foto¤raf›n resmetme ayg›t›d›r. Bafltan beri Tsözünü
foto¤raf ayg›t marifetiyle resmetme tekni¤idir. Bu yönüyle bak›ld›¤›nda foto¤raf›n
do¤rudan teknolojiyle ilgili oldu¤u kolayl›kla anlafl›labilir. Foto¤raf makinesi de bu
teknolojik sürecin bafllang›ç aflamas›n› oluflturur. Her makine gibi
makine‹ N T Efoto¤raf
RNET
si de bir iflin gerçeklefltirilmesini sa¤layan bir ayg›tt›r. Yeni bir makinenin ortaya
ç›kmas›nda, bir taraftan evrim ve bilimsel geliflmeler öte yandan da bir ihtiyac›n ortaya ç›kmas› önemlidir. Örne¤in; foto¤raf makinesi, yerin alt›ndan su ç›kar›lmas›
gibi temel bir ihtiyac›n karfl›lanmas›n› sa¤lamaz. Foto¤raf makinesi, teknolojik ve
bilimsel geliflmeler, sosyo-ekonomik ve kültürel güçler yan›nda, insan›n sürekli
sorgulayan hayal gücünün ürünüdür.
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
30
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
D Ü fi ÜS‹ZDE
NEL‹M
SIRA
MAKALE
S O R U
D‹KKAT
S O R U
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TKE L‹ ETV ‹ AZ YPO N
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹ NMTAEKRANLEET
MAKALE
S O R U
Foto¤raf makinesinin
D ‹ K K A T flekillenmesinde üç temel etken rol oynam›flt›r. Birincisi, içine ›fl›k
s›zd›rmayan dört taraf› kapal› kutu yani gövde. ‹kincisi, gövdenin içinde optik yoluyla gelen ›fl›¤› ideal
görüntüyü
sa¤layacak flekilde kontrol eden pozlama ve netleme sistemleri.
SIRA
S‹ZDE
Üçüncüsü ise optikten gelen ›fl›¤›n oluflturdu¤u görüntüyü kaydetmeyi sa¤layan ›fl›¤a duyarl› yüzey.
N N
AMAÇLARIMIZ
Foto¤raf makinesi, birbiriyle iliflkisiz gibi görünen optik ve ›fl›¤a duyarl› yüzeyi
(kimyasal yap›) bir ayg›t üzerinde birlefltirir. Bu ayg›tta di¤er makineler gibi ak›l alK ‹ beceriklidir.
T A P
maz düzeyde
Birden çok mekanik süreç, birbiriyle iliflkili olarak harekete geçer ve çal›fl›r. Bir nesnenin üzerinden yans›yan ›fl›¤›n, karanl›k kutunun
merce¤inden içeriye girerek görüntüyü yüzey üzerinde oluflturmas› insan gözünün
T E L E V ‹ Z Ybenzemektedir.
ON
çal›flma biçimine
‹nsan gözü, yanlar› ve arkas› ›fl›k geçirmeyen, ön duvar› saydam olan küre biS‹ZDE ‹nsan gözüne gelen ›fl›k, gözün ön duvar›ndaki kornea ad›
çiminde birSIRA
organd›r.
verilen saydam bölümde k›r›larak göze girer. Kornea bölümünden geçen ›fl›k, iris
‹NTERNET
ile göz bebe¤ine ulafl›r. ‹ris nesneden gelen ›fl›¤›n gözün içine girmesi gereken
DSIRA
Ü fi Ü NS‹ZDE
EL‹M
miktarda girmesini
düzenlemektedir. Diyafram bu ifli, insan gözündeki iris gibi dairesel olarak büyüyen, küçülen aç›kl›kla sa¤lar. Objektiften giren ›fl›k diyaframdan
MAKALE
S O R Umakinesinin arka duvar›ndaki ›fl›¤a karfl› duyarl› film yüzeyine
geçerek, foto¤raf
ulafl›r. Ifl›¤›n, film yüzeyi üzerine ulaflt›¤› noktada (odakland›¤› noktada) nesnenin
görüntüsü ortaya
Bu görüntü, gözün a¤tabakas›nda oluflan görüntüye benD ‹ K K A ç›kar.
T
S O R U
zer; hem alt-üst
hem de sa¤-sol olarak terstir.
N N
N N
SIRA S‹ZDE
Foto¤raf makinesinin
D ‹ K K A T çal›flma sistemi bulunuflundan beri de¤iflmemifltir. Bir foto¤raf makinesi sistemi içinde yer alan temel bölümler flunlard›r: Karanl›k kutu (gövde), mercek
sistemi (objektif),
›fl›k kontrol sistemi (diyafram ve örtücü), bakaç ve görüntünün olufltuAMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
¤u yüzey (filmin yer ald›¤› yüzey).
Karanl›k kutunun
ve kullan›m alanlar›yla ilgili olarak bak›n›z; Levend K›l›ç, FoAMAÇLARIMIZ
K ‹ T Ageliflimi
P
to¤raf ve Sineman›n Toplumsal Tarihi, Dost Kitabevi Yay›nlar›, 2008, s. 52-62. Jonathan
Crary, Gözlemcinin Teknikleri: On Dokuzuncu Yüzy›lda Görme ve Modernite Üzerine
(çev. Elif Daldeniz),
Yay›nlar›, ‹stanbul, 2004, s. 38-80.
TKE L‹E VT ‹ ZA Y POMetis
N
Foto¤raf makinesi kullanmak için uzmanl›k bilgisine ihtiyaç duyulmayan bir
T E Lyaflta
E V ‹ Z Y insan
ON
ayg›tt›r. Her
bu ayg›t› kullanabilir. Ayr›ca foto¤raf çekmek için çok ge‹NTERNET
liflmifl makinelere ihtiyaç da yoktur. En basit foto¤raf makinesiyle bile foto¤raf çekilebilir. Foto¤raf makinelerinin büyüklü¤ü, teknolojisi, tasar›m biçimi birbirinden
farkl› olabilir, ancak daha önce belirtildi¤i gibi bütün foto¤raf makineleri de¤iflme‹ N T EARK NA EL ET
yen üç temelM elemandan
oluflur:
1. ‹çeri ›fl›k s›zd›rmayan karanl›k kutu yani gövde
2. Net görüntü elde edebilmek için objektif
MAKALE
3. Görüntünün ortaya ç›kt›¤› ve üzerine filmin yerlefltirildi¤i bölüm.
Bu temel elemanlarla birlikte her makinede de¤iflmeyen üç temel kontrol sistemi vard›r:
1. Bakaç
2. Netleme
3. Pozlama
31
Ayn› amac› gerçeklefltirmeyi sa¤layan makinelerin farkl› biçimlerde üretilmesi
mümkün. Bu konu piyasa flartlar›n›n durumuna ba¤l› olarak üretilir. Foto¤raf makinesi satan bir dükkân›n vitrininde de ayn› amaca yönelik farkl› boyutlarda ve
SIRA
S‹ZDEüretim yelfarkl› kalitede tasarlanm›fl say›s›z makine görmek mümkündür.
Genifl
pazesi içinde yine de foto¤raf makinelerini s›n›fland›rmak mümkündür. Bakaç,
netleme ve pozlama sistemlerine göre; düflük, standart ve yüksek
D Ü fikalite
Ü N E L ‹ Molarak üretim niteli¤ine göre; sadece makinelerin boyutlar›na göre s›n›fland›rma yap›labilir.
En ak›lc› ve foto¤raf dünyas›nda en yayg›n olan› foto¤raf makinelerinin kulland›¤›
S O R U
film boyutuna göre s›n›fland›r›lmas›d›r.
Foto¤raf makineleri s›n›fland›r›l›rken sadece film kullanan makinelerD söz
olmufl‹ K K Akonusu
T
tur. Temel Foto¤rafç›l›k kitab›nda say›sal foto¤raf makineleri bu s›n›flaman›n d›fl›nda tutulmufltur. Say›sal foto¤raf makineleri Say›sal Foto¤rafa Girifl ve Say›sal
Foto¤raf Makineleri
SIRA S‹ZDE
kitaplar›nda ele al›nacakt›r.
N N
Foto¤raf makineleri kulland›¤› film boyutuna göre üç temel
grupta toplan›r:
AMAÇLARIMIZ
1. 35 mm. film kullanan makineler
2. Roll film kullanan makineler
K ‹ T A P
3. Yaprak film kullanan makineler
Foto¤raf, makine marifetiyle yap›ld›¤› için foto¤raf çekmek isteyenlerin önce bir
foto¤raf makinesini belirlemesi gerekir. Onlarca farkl› makine içinden bir modeli
T E L E V ‹ Z Y O35mm.
N
seçmek kolay de¤ildir. Teknik, estetik ve sat›n alma bedeli aç›s›ndan
film
kullanan foto¤raf makineleri hem yeni bafllayanlar için hem de ileri düzeyde foto¤rafla u¤raflanlar için do¤ru bir seçimdir. Bakaç, netleme ve pozlama sistemini ö¤renmek ve uygulamak aç›s›ndan bu makineler en kullan›fll› olan›d›r. Foto¤rafç›lar
‹NTERNET
da yayg›n olarak 35 mm. foto¤raf makinesini tercih ederler. Bir anlamda foto¤raf
makinesi denildi¤inde de ilk akla gelen 35 mm. foto¤raf makineleri anlafl›l›r.
Bu ünite kapsam›nda sözünü etti¤imiz farkl› foto¤raf makinelerini birbiriyle karfl›laflt›r›n›z. E¤er bu foto¤raf makinelerine sahip de¤ilseniz internet ortam›nda bunlar› bulabilirsiniz. Bu foto¤raf makineleri objektif sistemleri, kullan›lan film boyutlar›n›n özellikleri,
gövde yap›lar› ve teknik özellikleri aç›s›ndan karfl›laflt›r›n›z. Bu incelemeyi yaparken ünlü foto¤raf sanatç›lar›n›n hangi nedenlerle bu foto¤raf makinelerine yöneldiklerini de ö¤reniniz.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
32
fiekil 1.5
Karanl›k Kutudan Foto¤raf Makinesine Yüzey Üzerinde Görüntünün Ortaya Ç›kmas›
‹nsan Gözü. Yanlar› ve arkas› ›fl›k geçirmeyen ön duvar› saydam olan küre biçiminde bir organd›r. Kornea
bölümünde yani mercekten giren ›fl›k dalgalar› iristen geçerek a¤tabakas› üzerinde görüntüyü oluflturur.
Nesnenin alt ve üst noktalar›ndan gelen ›fl›klar a¤tabakas› (retina) üzerinde bafl afla¤› ve sa¤-sol ters olarak
nesnenin görüntüsünü oluflturur.
Karanl›k Kutu ve ‹¤ne Deli¤i Kutu. ‹çine ›fl›k s›zd›rmayan dört taraf› kapal› bir kutunun ön yüzündeki i¤ne
deli¤inden giren ›fl›k dalgalar› kutunun içinde görüntü oluflturur. Bu görüntü, süreci ve sonucu itibariyle insan
gözünün retina üzerindeki görüntüsüne benzer. Bu basit ayg›ttan ‹Ö V. yüzy›lda Çinli Filozof MO T‹ (‹Ö470391) söz eder. MO T‹ bu ayg›t›, ›fl›¤›n topland›¤› i¤ne deli¤i nedeniyle ‘Toplanma Yeri’ ya da ‘Kapal› De¤erli
Oda’ ad›n› vermifltir.
Karanl›k Kutu. Arap bilimi adam› ‹bnü’l-Heysem (‹S
965-1039/40) Karanl›k kutunun çal›flmas›n›
aç›klad›¤› deneyini X. yüzy›lda gerçeklefltirmifltir.
Ifl›¤›n do¤rusal olarak hareket etti¤ini kan›tlamaya
yönelik yapt›¤› deneyle ilgili çizim. (Topdemir, 2002,
s. 70’den uyarlayarak çizen F. Uçar.)
Karanl›k Kutu. 1544 y›l›nda Karanl›k kutuyla igili
yayg›nlaflm›fl bir çizim. Karanl›k kutunun günefl
tutulmas›n› gösteren bir çizimi.
33
Karanl›k Kutu. Mercek sistemiyle birlefltirilmifl bir
karanl›k kutu (1781). Elle tafl›nabilen bu ayg›t, çizerek
kopya yapmak için kullan›lm›flt›r.
Mercek ve Görüntü. ‹nce kenarl› bir mercek beyaz bir
yüzeyin önüne tutuldu¤unda; merce¤in karfl›s›ndaki
nesneden gelen ›fl›k dalgalar› merce¤i geçer ve beyaz
yüzey üzerinde nesnenin görüntüsünü oluflturur.
6
4
2
5
3
Basit Foto¤raf Makinesi. Foto¤raf makinesi içine ›fl›k
s›zd›rmayan kutu (1) gövdeden oluflur. (2) Ifl›¤›
toplayan mercek sistemi yani objektif. (3) Ifl›¤› miktar
aç›s›ndan kontrol eden diyafram. (4) Ifl›¤› süre
aç›s›ndan kontrol eden örtücü sistemi. (5)
Görüntünün olufltu¤u yüzey de yer alan ›fl›¤a duyarl›
film. (6) Foto¤raf› çekilecek konuyu görmeyi sa¤layan
bakaç sistem.
1
35 mm. Foto¤raf Makinesi. Foto¤raf makinesi, insan
gözünün daha kaba halidir. Makinenin ›fl›k
s›zd›rmayan gövdesinde optik sistem (objektif) yer al›r.
Nesneden gelen ›fl›k dalgalar› objektif içinde yer alan
diyafram sisteminden ve gövde üzerindeki örtücü
sisteminden geçerek film yüzeyine ulafl›r. Film
yüzeyinde nesnenin sa¤-sol ve alt-üst ters olarak
görüntüsü oluflur.
34
35 mm. Foto¤raf Makineleri
Foto¤rafç›lar aras›nda onlarca y›ldan beri en yayg›n olarak 35 mm. makineler kulSIRA S‹ZDE
lan›l›r olmufltur. Bunun belirleyici nedeni bu makinelerin tafl›ma kolayl›¤› ve yard›mc› araçlar›n›n çeflitlili¤idir. 35 mm. film kullan›ld›¤› için film boyutu makinenin
ad› hâlineDgelmifltir.
Ü fi Ü N E L ‹ M Bu makinelerin görüntü boyutu 24x36 mm. dir. Söz konusu
oran, görüntü düzenleme aç›s›ndan çok uygun bir orand›r. 35 mm. filmin her bir
kaseti içinde 36 kare yer al›r. Bu konu da maliyet aç›s›ndan uygun bir durum orS O R U
taya ç›kart›r.
SIRA S‹ZDE
S O R U
35 mm. foto¤raf
üç farkl› modeli vard›r: (1) Sabit objektifli, (2) Refleks
D ‹ K Kmakinelerinin
AT
foto¤raf makineleri ve (3) Telemetreli foto¤raf makineleri.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
35 mm. Sabit Objektifli Foto¤raf Makineleri
Özelikle 1960 ve 1970’li y›llarda yayg›n olarak kullan›lan, günümüzde kompakt makineler diye
adland›r›lan modellerdir. Bunlar kontrol sistemleri otomatik olarak çaAMAÇLARIMIZ
l›flan makinelerdir. Netleme sistemi de genellikle otomatik ya da belirli uzakl›klara
göre iflaretlenmifl netleme bilezi¤iyle yap›l›r. Bu makinelerin bir di¤er belirleyici
özelli¤i de Kbakaç
ilgilidir. Bu basit makinelerde konu do¤rudan bakaçtan
‹ T Asistemiyle
P
görülür. Yani foto¤raf çekerken, foto¤rafç› konuyu bakaçtan görür; görüntü ise objektif yoluyla oluflur. Yani foto¤rafç›n›n gözüyle objektif ayn› fleyi görmez.
TELEV‹ZYON
35 mm. Tek Objektifli Refleks Foto¤raf Makineleri
Bu foto¤raf makineleri foto¤raf dünyas›nda ‹ngilizce ad›n›n k›salt›lmas› olan SLR
(Single Lens Reflex-tek objektifli refleks) olarak adland›r›l›r. SLR yayg›n olarak kullan›lan ve ‹çok
bir foto¤raf makinesi modelidir. Uzun ve karmafl›k gibi göN T E Rbilinen
NET
fiekil 1.6
M35
A K Amm.
L E Tek
MAKALE
Objektifli Refleks
Foto¤raf Makinesi
Kesiti
Pentaprizma
Gövde
Objektif
Çekilmifl
Film
Örtücü
Mekanizmas› Flafl
Yuvas›
Hareketli
Ayna
Diyafram
Sistemi
Çekilmemifl
Film
35
fiekil 1.7
35 mm. Tek Objektifli Refleks Foto¤raf Makinesinin Çal›flmas›
1
2
3
4
5
1. Ayna objektifin arkas›nda 45 derecelik
bir aç›yla as›l› olarak durur.
Makinenin bu normal durumudur.
Diyafram tamamen aç›kt›r. Bu flekilde
konu bakaçtan görülerek netleme
yap›l›r.
2. Çekim dü¤mesine bas›ld›¤›nda ayna
as›l› oldu¤u yerde yukar›ya do¤ru
hareket eder ayn› anda diyafram
belirlenen aç›kl›¤a örne¤in f5.6
konuma gelir.
3. Diyafram belirlenen aç›kl›¤a geldikten
sonra bakaçtan belirlenen konunun
görüntüsünün film yüzeyine düflmesi
için örtücü aç›l›r. Örne¤in 1/125
örtücü h›z›nda örtücü aç›larak filmin
pozlanmas›n› sa¤lar. Bu durumda
ayna tamamen yukar›ya kalkt›¤› için
foto¤raf çeken bakaçtan hiçbir fley
göremez. Örtücü h›z› olan 1/125
süresinde bakaç tamamen kapal› kal›r.
4. Örtücü pozlama süresini
tamamlad›ktan sonra yeniden
kapan›r. Diyafram de¤eri halâ
belirlenen aç›kl›ktad›r.
5. Sonuçta ayna ve diyafram yeniden
eski konumlar›na geri döner. Bu
flekilde yeniden bakaçtan netleme
ifllemi ve görüntü düzenlemesi
yap›labilir.
36
Refleks Sistem: Bakaçtan
görülerek netlemesi yap›lan
görüntüyü, sabit ya da
hareketli aynayla, netleme
cam›na ve ayn› zamanda
film yüzeyine yans›tan
sistem. Refleks foto¤raf
makinesine ad›n› veren
sistem.
rünen ad› foto¤rafç›l›kta belli bir sistemi tan›mlar. Bu makinelerde, objektiften giren ›fl›k, bir ayna sisteminden yans›yarak foto¤raf çekenin gözüne yani bakaca ulafl›r. Bu sistemin yer ald›¤› makinelere, refleks foto¤raf makineleri denir. Bu makineler, tek objektiflidir; çünkü tek objektif hem bakaçtan konuyu görmeyi hem de
foto¤raf› çekmeyi sa¤lar. Refleks sistem, foto¤raf makinelerinde yayg›n olarak
kullan›l›r. Sistemin üç temel eleman› vard›r: Hareketli bir ayna, buzlu netleme cam› ya da ekran› ve befl köfleli cam prizma ya da pentaprizma.
35 mm. tek objektifli refleks foto¤raf makinelerinin ço¤u de¤iflebilir objektiflidir. Objektif, makinenin gövdesine özel bir sistemle ba¤lan›r, bu sisteme bayonet
ad› verilir. Bu makinelerde netleme objektifin üstünden, objektifin içindeki merceklerin film yüzeyine do¤ru ileri geri kaymas›yla yap›l›r. Bütün objektiflerde diyafram sistemi vard›r. Bakaçta netlemenin kolay yap›labilmesi için (fiekil 2.4/1 konumu) diyafram en aç›k (en yüksek ›fl›kl›l›k) konumundad›r. Bu makinelerin hemen hemen hepsinde odak düzeyli örtücü (perde örtücü) sistemi kullan›l›r. Foto¤raf çekme aflamas›nda örtücü, diyafram ve ayna s›ral› olarak birlikte çal›fl›r. Ifl›k ölçümü ise bu makinelerde ço¤unlukla do¤rudan objektiften giren ve netleme cam›na ulaflan ›fl›k üzerinden yap›l›r. Bu flekilde, foto¤raf çeken objektife giren yani
film üzerine düflen ›fl›¤› ölçme olana¤›n› bulur.
Telemetreli Foto¤raf Makineleri
35 mm. tek objektifli refleks foto¤raf makinelerin günümüzde çok yayg›n oldu¤unu belirtmifltik. Buna ra¤men baz› foto¤rafç›lar refleks makineleri tercih etmezler.
Telemetreli makineler de bakaçtan bak›ld›¤›nda, konu objektifin içinden de¤il,
do¤rudan bakaç sistemi yoluyla görülür. Ayn› zamanda konunun makineye olan
uzakl›¤› da do¤rudan bakaçtan belirlenir.
Bu makinelerin bakaç sistemi insan gözünün çal›flmas›na benzer. Bir konuyu
gözlerimizle iki farkl› noktadan görürüz, bu iki bak›fl aç›s› bir üçgenin köfleleri olarak düflünülürse konu üçüncü köflede yer al›r. Bir nesneyi iki gözümüzle farkl› aç›lardan görmemize ra¤men bu iki görüfl bir noktada birleflir ayn› zamanda her bir
göz bize nesnenin uzakl›¤› hakk›nda bilgi verir. Telemetreli makinelerde netleme
gözlerimizi gibi çal›fl›r; çifte bak›fl aç›s›ndan konunun elde edilen iki görüntüsü bakaca ulafl›r. Netleme yapmak için objektifin netleme bilezi¤i çevrildi¤inde iki bak›fl
noktas›ndaki prizmalar döner ve iki bak›fl aç›s›ndan gelen çift görüntü üst üste çak›flarak tek bir görüntü haline gelir. Bu sistemde konunun uzakl›¤› iki farkl› bak›fl
aç›s›ndan ölçülür. Bu netli¤in do¤ru olmas› aç›s›ndan baflar›l› bir sistemdir.
SLR foto¤raf makinelerinde konunun pentaprizma ve ayna yoluyla objektifin
içinden görülmesi, bir tür dolayl› bir bak›fl sa¤lar. Yani bakaçtan bakan göz, konuyu makine içindeki yans›t›c› yüzeyler yoluyla görür. Ayr›ca pozlama s›ras›nda yani ayna kapand›¤›nda, foto¤rafç› konuyu göremez. Oysa telemetreli sistem, foto¤rafç›ya do¤rudan bir bak›fl aç›s› sa¤lar. Bakaçtan bakan göz hiçbir arac› sistem olmadan do¤rudan konuyu görür. Baz› usta foto¤rafç›lar, telemetreli makinelerin
do¤rudan bak›fl sisteminin konuyla çok daha s›cak iliflki kurma olana¤› sa¤lad›¤›na inanmaktad›rlar. Söz konusu olan bu etki birçok usta foto¤rafç›n›n çal›flmas›nda görülür.
Telemetreli 35 mm. foto¤raf makinelerinde özellikle genifl aç›l› objektif kullan›ld›¤›nda, bu makinelerle netlik yapmak, refleks makinelere göre daha kolayd›r.
Öte yandan düflük ›fl›k koflullar›nda telemetreli makinelerle netlik yapmak refleks
makineler kadar kolay de¤ildir.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
‹ K K A T mi, telemet35 mm. foto¤raf makineleriyle ilgili olarak s›k sorulan soru fludur: DRefleks
reli mi, hangi makineyi tercih etmek gerekir? Netleme sistemi aç›s›ndan telemetreli makineler karmafl›k olmas›na ra¤men üstünlü¤ü vard›r. Pozlama aç›s›ndan
yine telemetreli
SIRA S‹ZDE
makineler sürekli bakaçtan görüntü sa¤lar ve ayna sistemi olmad›¤› için sessiz çal›fl›r.
Öte yandan telemetreli makineler refleks makinelere göre çok hafiftir. Bütün bu olumlu
AMAÇLARIMIZ
özelliklerine ra¤men 35 mm. makinelerde yayg›n kullan›mda olan
ise refleks foto¤raf
makineleridir.
N N
S O R U
37
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
Roll film kullanan orta boy foto¤raf makinesiyle çekilmifl bir foto¤raf 35 mm. foto¤raf
makinelerine göre daha a¤›r olan bu makinelerin belirleyici özelli¤i görüntü alan›n›n büyük
olmas›d›r.
38
Pentaprizma
Hareketli ayna
Hareketli ayna
Film
Örtücü
Objektif
35 mm. Tek Objektifli Refleks Foto¤raf Makinesi
En yayg›n kullan›lan foto¤raf makinesidir. De¤iflebilir objektif özelli¤i bu makinelerin farkl›
alanlarda kullan›lmas›na f›rsat vermektedir. Otomatik pozlama ve netleme özellikleri bu
makinelerin kullan›m›n› kolaylaflt›rmaktad›r. 35 mm. foto¤raf makineleri için normal objektif 50
mm.dir. Bunun alt›ndaki örne¤in 35 mm. ya da 28 mm. genifl aç›l› objektif; 80mm., 135 mm. ya
da 200 mm. objektifler ise tele objektiftir.
Bakaç
Film
Objektif
35 mm. Telemetreli Foto¤raf Makineleri
Kullan›lan film boyutu 35 mm. oldu¤u için film boyutuyla ilgili özellikleri refleks foto¤raf
makineleriyle ayn›d›r. Belirleyici özelli¤i netleme sistemidir. Usta foto¤rafç›lar bu makineyi iki
nedenden tercih ettiklerini söylemektedirler: ‹lki foto¤rafç›n›n çekilen konuyla daha s›cak iliflki
kurmay› sa¤lamas›. ‹kincisi ise refleks makinelere göre daha hafif, sessiz çal›flmas› ve kullan›fll›
olmas›d›r. Bu makineler de de¤iflebilir objektiflidir ve farkl› pozlama seçenekleri vermektedir.
39
Bakaç
Film Tafl›y›c›
Gövde
Objektif
Netleme
Roll Film Foto¤raf Makineleri
Orta boy foto¤raf makinelerinin kullan›m amac› roll filmin sa¤lad›¤› olanaklar nedeniyledir.
Bu filmlerinin 6x4,5 cm.’den bafllayarak 6x6 cm. ve 6x7 cm. boyutlar›nda görüntü sa¤lamas›
çok önemlidir. Ayr›ca bu makinelerin ço¤u elde tafl›nabilir. Yani sa¤lad›¤› yararlar›yla birlikte
a¤›r olmayan makinelerdir. Roll film foto¤raf makinelerinde 6x4,5 cm. ve 6x6 cm. makineler
için 75 ya da 80 mm. 6x7 cm. makineler için ise 90 mm. normal objektiftir. Objektiflerin en
büyük diyafram aç›kl›¤› 35 mm. objektiflere göre iki diyafram daha küçüktür.
Körük
Objektif
Film
Tafl›y›c›
Netleme
Yaprak Film Foto¤raf Makineleri
Yüzey üzerinde en büyük boyutlu görüntü sa¤layan bu makineleri üçayak üstünde kullanmak
gerekir. Netleme sistemi gövdenin hareketiyle sa¤lan›r. Netli¤i en yüksek görüntü bu
makinelerle elde edilir. Bu makinelerin kullan›lmas› için teknik bilgi yan›nda uygulama
becerisi de gerekir.
40
Roll Film Foto¤raf Makineleri
35 mm. foto¤raf makineleri çok yayg›n olmas›na ra¤men, birçok foto¤rafç› 35 mm.
den büyük film boyutunu tercih eder. 35 mm. foto¤raf makinelerinde elde edilen
görüntünün boyutu 24x36 mm.dir. Roll filmler ise 6x4,5 cm., 6x6 cm. ve 6x7 cm.
boyutlar›nda görüntü sa¤lar. Bunun anlam› fludur: Roll film, 35 mm.ye göre üç-befl
kez büyük görüntü sa¤lar. Do¤al olarak da görüntü kalitesi çok yüksektir. Roll film
kullanan makineler, orta boy foto¤raf makineler olarak da bilinir.
Roll film boyutu standartt›r. Filmin 6 cm. olan eni kullan›larak, bu makinelerde
üç farkl› boyut elde edilir. Bunlar, 6x4,5 cm., 6x6 cm. ve 6x7 cm. dir. Standart roll
film (120 film diye adland›r›l›r) 6x4,5 cm. kullan›ld›¤›nda 15 kare, 6x6 cm. olarak
12 kare, 6x7 cm. olarak ise 10 kare görüntü elde edilir.
Bu makineler flu temel elemanlardan oluflur: (1) Gövde, genellikle kutu fleklindedir, (2) de¤ifltirilebilir bakaç sistemi, (3) de¤ifltirilebilir objektifler ve (4) gövdeye film tak›lmas›n› sa¤layan film tafl›y›c›lar. Gövde üzerinde refleks sistem baz› modellerde de örtücü sistemi yer al›r. Objektif, bakaç ve film tafl›y›c› gövde üzerine
eklenir. Bu nedenle gövde çok farkl› amaçlara uygun olarak tasarlanm›flt›r. Orta
boy foto¤raf makinelerinin belirleyici bir fark› da bakaç sistemindedir. E¤er bakaç
SIRA S‹ZDE
sisteminde pentaprizma yoksa bakaçtaki görüntü terstir ve makine sa¤a çevrildi¤inde bakaçtaki görüntü sola döner. Foto¤raf çekimi s›ras›nda ise ayna kalkt›¤›nda bakaç tamamen
D Ü fi Ü N E L ‹ Mkaranl›kta kal›r.
Bu makinelerin kendisine özgü bir di¤er özelli¤i de kulland›¤› film boyutuyla
ilgilidir. Ayn› gövde üzerine farkl› film tafl›y›c›lar tak›larak 6x4,5 cm., 6x6 cm. ve
S O R U
6x7 cm. boyutlar›nda görüntü elde etmek mümkündür.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D ‹ K Kmakinelerindeki
AT
Orta boy foto¤raf
örtücü sistemi genellikle objektif üzerinde yer al›r. Yani bu makinelerin objektiflerinde 35 mm. objektiflerinden farkl› olarak örtücü sistemi
vard›r. Diyafram
sistemi fleklinde aç›l›p kapanan bu örtücü sistemine yaprak örtücü denir.
SIRA S‹ZDE
Bu nedenle orta boy foto¤raf makinelerinin objektiflerinin piyasa de¤eri di¤er objektiflere göre daha yüksektir.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
AMAÇLARIMIZ
Yaprak Film Foto¤raf Makineleri
35 mm. ve roll film kullanan makinelerden ayr› olan bu tür içinde yer alan makine‹ T foto¤raf
A P
lere büyükKboy
makineleri denir. Bu makinelerde tek tek plaka fleklindeki
yaprak filmler kullan›l›r. Do¤al olarak yaprak filmin özelli¤i nedeniyle; elde edilen
görüntünün boyutu büyüktür, niteli¤i yüksektir. Bu makinelerin sistemi karanl›k kuT E L Eobscura)
V ‹ Z Y O N benzeyen çok basit bir sistemden oluflur. Kutu fleklinde basit
tuya (camera
bir gövdenin, önünde körük sistemi ve ona ba¤l› objektif arkas›nda ise film tafl›y›c›
sistemi yer al›r. Körük ve gövde sistemi bir ray üzerinde hareket eder. Baz› modellerde gövde,
‹ N T Esadece
R N E T körük sistemi ileri-geri hareket ederken baz› modellerde de
hem körük hem de gövde hareketlidir. Örtücü sistemi ise objektif üzerindedir.
Bu makineler belirli bir amaca yönelik olarak kullan›l›r. Tercih edilmesinin temel belirleyici
kullan›lan filmin boyutudur. Yaprak film ile hem teknik
M A Knedeni,
ALE
hem de estetik olarak çok nitelikli görüntü elde edilir. Ayr›ca, perspektif konusunun öne ç›kt›¤› çal›flmalarda bu makineler bir zorunluluktur. Gövde ve körü¤ün
hareketiyle istenilen perspektif etkisi elde edilebilir.
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
SIRA S‹ZDE
6
Görüldü¤ü gibi
mm.’den bafllayarak çeflitli foto¤raf makineleri vard›r. Merakl› bir kifliSIRA35
S‹ZDE
nin makine seçerken yapmas› gereken nedir?
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
41
‹¤ne Deli¤i ve Objektif
‘Portre’. ‹¤ne deli¤i foto¤raf makinesi çekimi.
‘Portre’. 35 mm. foto¤raf makinesi çekimi.
Yukarda görülen iki foto¤raf, kitab›n yazar› taraf›ndan çekilmifltir. Bu iki portreye dikkatli bak›ld›¤›nda
yap›sal bir farkl›l›k görülür. Bunun kayna¤› kullan›lan foto¤raf makinesiyle ilgilidir. Soldaki foto¤raf i¤ne
deli¤i foto¤raf makinesiyle çekilmifltir. 35 mm. bir foto¤raf makinesini objektifi ç›kart›lm›fl ve objektif
yerine, objektif yuvas› ›fl›k geçirmeyen bir siyah kartonla kapat›lm›flt›r. Bu karton kenarlar›ndan ›fl›k
s›zd›rmayacak flekilde, objektif yuvas›na siyah elektrik band›yla s›vanm›flt›r. Bu flekilde makinenin
gövdesi bir kartonla kapat›larak dört taraf› kapal› bir kutu flekline dönüflmüfltür. Objektifin yerini alan
kartonun tam orta noktas›na ince uçlu bir i¤ne ile tek seferde bir delik aç›lm›flt›r. Bu flekilde elde edilen
i¤ne deli¤i foto¤raf makinesiyle, 400 ISO film ve 15 saniye süreyle pozlama yap›lm›flt›r. Foto¤raf güçlü
›fl›k kaynaklar›n›n yer ald›¤› bir televizyon stüdyosunda çekilmifltir.
Sa¤daki portre ise soldaki foto¤raf›n ›fl›k ortam›nda 35 mm. refleks foto¤raf makinesiyle çekilmifltir.
400 ISO film, 50 mm. objektif, pozlama de¤eri örtücü h›z› 125, f16’d›r. Makine marifetiyle elde edilmifl
olan bu iki foto¤rafa bakarak, ›fl›¤›n teknik süreç içinde yüzlendirilmesiyle ilgili çok fley söylenebilir. Bu
anlamda temel belirleyici ö¤e optik sistem yani objektif yoluyla ›fl›¤›n yo¤rulmas›d›r.
42
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
Foto¤raf›n toplumsal yaflam içindeki yerini ay›rt
etmek.
Foto¤raf günümüz insan›n›n yaflam›ndaki vazgeçemeyece¤i temel ö¤elerden biridir. ‹nsanlar foto¤raf makinesiyle gördüklerini, yaflad›klar›n› sadece kendileri için de¤il baflkalar› için de belgeler. Foto¤raf belgeleme özelli¤ini hep korumufltur. Foto¤raf bir teknoloji olarak insan yaflam›n›
do¤rudan etkilemifltir. Foto¤rafla birlikte insano¤lu çok uza¤›ndaki durum ve olaylar› sanki
yan›ndaym›fl gibi alg›lamaktad›r.
Foto¤raf, sözcü¤ünü ilk kez Sir John F. W. Herschel kullanm›flt›r. Foto¤raf, Yunanca photos ‘›fl›k’
ve graphos ‘çizmek’ sözcüklerinin birleflmesinden oluflan Photography (‹ngilizce) karfl›l›¤›d›r.
Foto¤raf, ›fl›k yoluyla resmetmedir. Foto¤raf›n
bulunuflu sürecini üç belirgin döneme ay›rmak
gerekir. ‹lki foto¤raf›n yeni bir resmetme tekni¤i
olarak bulunmufltur. J.M.Nie’pce’nin 1827 ve
L.J.M.Dagmerre’in 1837 y›l›ndaki bulufllar›d›r.
‹kincisi ise 1841’de W.H.Talbot’un bulunufluyla
ço¤altma teknoloji olarak yeniden bulunufludur.
Üçüncüsü ise 1845’den bafllayarak sanatç› kiflilerin foto¤raf› sanat›n ortam›na sokmalar›d›r.
Foto¤raf›n belirleyici özelliklerini saptamak.
Her foto¤raf, as›l nesnenin yüzey üzerindeki yeniden üretimidir. Bir an’› tespit eder. Yaflamdan
seçilen bir detayd›r. Mekan ve zaman› farkl›laflt›r›r. ‹yi bir foto¤raf› elde edebilmek için üç temel
ö¤e söz konusudur: Teknik, ›fl›k ve görmek. Teknik foto¤raf›n bütün teknik sürecidir. Ifl›k ise nesneyi ayd›nlatan ve çekim aflamas›ndan sonra kullan›lan ›fl›kt›r. Görmek ise bakmaktan farkl› olarak anlaml› bir gözdür.
Foto¤raf›n teknik süreci, foto¤raf makinesiyle
bafllar ve karanl›k oda süreciyle son bulur. Tarihsel olarak bak›ld›¤›nda foto¤raf›n teknik süreci
iki döneme ayr›l›r. Bunlar; analog ve say›sal dönemdir. Analog demek verilerin kesintisiz, kayna¤›ndan ç›kt›¤› flekliyle ifllenmesidir. Say›sal ise
verilerin basamaklanarak ifllenmesidir. Say›sal
dönemle birlikte foto¤rafç›l›kta da veriler say›sal
olarak ifllenmeye bafllam›flt›r. Foto¤rafç›l›¤› analog ve say›sal yerine film ve say›sal olarak ay›rmak daha do¤rudur.
N
A M A Ç
3
N
AM A Ç
4
Ifl›k ve yüzey üzerindeki görüntüyü aç›klamak.
Hareket halindeki ›fl›k, karfl›laflt›¤› yüzeye ba¤l›
olarak; yans›yarak, yay›larak ya da k›r›larak ilerler. Karanl›k kutu, içine ›fl›k s›zd›rmayan ve bir yüzünde bir delik bulunan basit bir ayg›tt›r. Delikten
içeriye giren ›fl›k, kutu içinde nesnenin sa¤-sol ve
alt-üst ters olarak görüntüsünü oluflturur. Karanl›k
kutu yoluyla elde edilen görüntü, gerçek de¤ildir.
Elle tutulamaz. Karanl›k kutu, optik yoluyla resmetmeyi bafllatm›flt›r.
Karanl›k kutuyla birlikte, geleneksel resmetme anlay›fl› da yap›sal olarak de¤iflmifltir. Karanl›k kutuyla elde edilen görüntü kendisine özgüdür. Ayg›t yoluyla elde edilen bu görüntü gerçe¤e t›pa t›p
benzer. Foto¤raf›n bulunuflunun gerçekleflebilmesi için karanl›k kutunun sa¤lad›¤› görüntünün bir
yüzey üzerine kaydedilerek sabitlenmesi gerekmektedir. Bu geliflmeleri de kimya bilimi sa¤lam›flt›r.
Foto¤raf makinesinin bulunuflunu ve temel ö¤elerini aç›klamak.
Foto¤raf makinesinin flekillenmesinde üç temel
etken rol oynam›flt›r. (1) ‹çine ›fl›k s›zd›rmayan
dört taraf› kapal› kutu. (2) Gövdenin içine optik
yoluyla gelen ›fl›¤› kontrol eden pozlama ve netleme sistemleri. (3) Optikten gelen ›fl›¤›n oluflturdu¤u görüntüyü kaydetmeyi sa¤layan ›fl›¤a duyarl› yüzey.
Foto¤raf makinelerini farkl› flekillerde s›n›fland›rmak mümkündür. Foto¤raf dünyas›nda en yayg›n olan s›n›fland›rma, foto¤raf makinelerinin
kulland›¤› film boyutuna göre yap›land›rmad›r.
Buna göre film boyutuna göre üç temel grup söz
konusudur: (1) 35 mm. film kullan›lan makineler
(2) roll film kullan›lan makineler ve (3) yaprak
film kullan›lan makineler.
43
Kendimizi S›nayal›m
1. Foto¤rafç›, kilometrelerce uzakta olan bir a¤ac›n
üzerindeki kuflun foto¤raf›n› çekti. Foto¤rafç› bunu yaparken, onlarca metre uzunlu¤undaki a¤aca ç›kmad›.
Bulundu¤u konuma göre özel bir objektif kullanarak
bu foto¤raf› çekti.
Yukar›da verilen durum ile ilgili, afla¤›dakilerden hangisi söylenebilir?
a. Foto¤raf bir dürbündür.
b. Foto¤raf insan gözünün uzant›s›d›r.
c. Foto¤raf uzaktan bir konuya bakmakt›r.
d. Foto¤raf uzaktaki nesneleri resmeder.
e. Foto¤raf uzaktaki fleyleri yaklaflt›r›r.
2. Afla¤›dakilerden hangisi foto¤raf sözcü¤ünün kökenindeki sözcüklerden biridir?
a. Çizmek
b. Boyamak
c. Kaz›mak
d. Resmetmek
e. Optik
3. Afla¤›daki cümlelerden hangisi foto¤raf için söylenebilir?
a. Foto¤raf yeni bir resmetme tekni¤idir.
b. Foto¤raf çizerek resmetmedir.
c. Foto¤raf boyayarak resmetmedir.
d. Foto¤raf ›fl›kla boyamakt›r.
e. Foto¤raf ›fl›kla bask› tekni¤idir.
4. Afla¤›dakilerden hangisi her foto¤raf için geçerli olan
belirleyici özellikleriden biri de¤ildir?
a. An’› tesbit eder.
b. Sonsuzluk sa¤lar.
c. Belgedir.
d. Mekan› farkl›laflt›r›r.
e. Zaman› farkl›laflt›r›r.
5. Bir veriyi kayna¤›ndan geldi¤i biçimiyle kaydetmeye
ne ad verilir?
a. Say›sal kay›t
b. Digital kay›t
c. Düz kay›t
d. Aral› kay›t
e. Analog kay›t
6. Afla¤›dakilerden hangisi beyaz ›fl›k içinde yer alan
renklerden biri de¤ildir?
a. Mor
b. Çivit
c. Mavi
d. Kahverengi
e. Sar›
7. Hareket eden ›fl›¤a ne ad verilir?
a. Ifl›n
b. Ifl›ma
c. Ifl›nma
d. Ifl›ks›
e. Yans›ma
8. Afla¤›dakilerden hangisi karanl›k kutu ayg›t›nda yüzey üzerinde görüntü oluflumunu sa¤layan ö¤edir?
a. Yans›yan ›fl›k
b. Karanl›k kutuya giren ›fl›k
c. Karanl›k kutuya yay›lan ›fl›k
d. K›r›lan ›fl›k dalgalar›
e. Hareket eden ›fl›k
9. Karanl›k kutunun gelifltirilmesiyle, film yüzeyi üzerinde görüntü sa¤lamaya yarayan makineye ne ad verilir?
a. Foto¤raf makinesi
b. Optik sistem
c. Diyorama
d. Projeksiyon makinesi
e. Tepegöz
10. Afla¤›dakilerden hangisi Roll film foto¤raf makinelerinin belirleyici özelliklerinden biri de¤ildir?
a. De¤iflebilir objektif
b. Film tafl›y›c›
c. Roll film kullanma
d. 35 mm. film boyutu
e. 6x4,5 cm. film boyutu
44
Okuma Parças›
FOTOGRAFA AMATÖRCE YAKLAfiIMIN UFUKLARI
Profesyonel-Amatör
Sözcükleri kavramsal karfl›l›klar›yla, anlamlar›yla düflünürüz. Profesyonelin anlam›n› “Bir ifli kazanç sa¤lamak
üzere meslek edinen kimse” olarak biliriz. Amatörü ise
“Bir ifli para kazanmak için de¤il, yaln›z zevki için yapan (kimse), özengen, özenci, profesyonel karfl›t›.” diye anlar›z. Sözlükler böyle yaz›yor.
Fotograf›n iki ayak üstünde yükseldi¤ini belirtelim, bir
ayak fotograf›n “Sanatsal Söylemi” dir, di¤eri ise “Meslek Uygulamalar›” d›r. Meslek deyince de, profesyonellik akla gelir. Amatörlerin o tarakta bezleri yoktur. Sözün tam buras›nda, bu klasik kavramlar›n yan›nda baflka baz› fleylere de e¤ilmek laz›m. Temel kavramlarda
elbette ayr›m “kazanç” noktas›nda. Ancak fotograf söyleminin “Fotograf Eseri” haline dönüflmesi, sergilenmesi, de¤erlenmesi de bir anlamda profesyonel bir eylemdir. Bu ortam›n do¤ru yap›lanmas› içinde “Koleksiyoner” denen bizde “Zümrüt-ü Anka Kuflu” gibi tek bir
örne¤i bulunan henüz ço¤al›p, kurumlaflmam›fl bir kifli
veya kurum vard›r. Bizdeki tek profesyonel koleksiyoncunun ad›, Nejat Türkmen’dir.
Profesyoneller bizde, genelde meslek uygulamalar› içinde ve fotograf› sanat ba¤lam›nda çok fazla de¤erlendirmeyen, kabullenmeyen, temelde vergi mükellefi olarak
kalan bir kitledir. Elbette istisnalar var ama geneli stüdyo,
teknik fotografç›l›k, bas›n-yay›n, serbest fotografç›l›k flemsiyesi alt›nda da; tan›t›m fotograf›, moda, sanayi, mimari,
mühendislik ve audiovisual gibi alanlar›n kadrolar›d›r. Elbette onlar›n yap›p etmelerinde, ürünlerinde de sanatsal
de¤erler vard›r ve de olmal›d›r. Ancak bizim sanatsal söylem deyince alt›n› çizdi¤imiz kavram, “Do¤rudan Fotograf” ›n bir ürün olarak kabulü ve de¤erlendirilmesidir.
Fotografa gönül verenler
‹flte bu iflin bana göre amatörü, profesyoneli olmuyor.
E¤er fotograf›n sanat söylemi içinde “Fotografça” y› keflfeden kim varsa o art›k bir foto¤raf eridir ve onu fotograftan söküp ç›karmak mümkün de¤ildir. Gönül gözüyle dünyay› izleyen ve bunu fotografça ürünlefltiren kiflilerin cemaati tektir.
Elbette hiç kimse do¤ufltan fotografç›, sanatç› olarak
dünyaya gelmiyor. O kiflinin do¤ru ifller, güzel ifller üretebilmesi için bir bilgi yoluyla “Fotografça” ya ulaflmas›
gerekiyor.
Fotografça
Peki bu “Fotografça” denen fley neyin nesi? Fotografça
aynen Türkçe, ‹ngilizce, Çince gibi bir “Dil”. Sanatta
“Fotograf›n Dili”. Foto¤rafta biçimin dili, her görsel sanattaki temel de¤erlerin, ifllevlerin yürüdü¤ünü anlatan
“Biçim Dünyas›”. Foto¤raf›n, çok üretken bir alan oldu¤unu biliyoruz. Her y›l, hele art›k telefonlara bile yerlefltirilen say›sal fotograf, temelde anonim olan bu alan› tarifsiz bir yayg›nl›¤a ulaflt›rd›. fiimdi tüm bu görüntü
dünyas›n›n hepsinin sanatsal de¤eri oldu¤unu düflünebilir miyiz? Kuflkusuz hay›r.
Önce genel kabul, sanat› sanatç›lar›n yapt›¤›d›r. Hiçbir
fley kendinden sanat olmaz. 1839’da fotograf sadece
teknik olarak icat edildi. Onu sanatl› bir ifl haline getirenler bu teknik arac›, fizi¤i ve kimyay› sanat bilgisiyle,
sanatç› kimli¤iyle yo¤urup ürünlefltiren, sanatlaflt›ranlard›r.
Benim ölçüm flu; tüm görselliklerin içinden yani resim,
grafik, video ve bilgisayar ekranlar›nda önümüze gelen
yüzey dünyas›n›n ürünleri içinde, foto¤raf›n tüm de¤erleriyle varoldu¤u, becerilmifl, çözümlenmifl alana “Fotografça” diyorum. Bundan murad›m yaln›z bir tak›m
kompozisyon de¤erleri de¤il. Foto¤raftan baflka flekilde
anlat›lmayacak de¤erler yuma¤›.
Kaynak: Gültekin Çizgen, Fotograf›n Kal›n Sesi,
Fototrek Yay›nlar›, ‹stanbul, 2009, s. 49-51.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. b
2. a
3. a
4. d
5. c
6. d
7. a
8. b
9. a
10. d
Baflvurulabilecek Kaynaklar
K›l›ç, Levend (2007). Foto¤rafa Bafllarken. Üçüncü
bas›m. Ankara: Dost Kitabevi Yay›nlar›.
K›l›ç, Levend (2008). Foto¤raf ve Sineman›n Toplumsal Tarihi, Ankara: Dost Kitabevi Yay›nlar›.
Topdemir, Hüseyin Gazi (2002). Modern Opti¤in
Kurucusu: ‹bnü’l Heysem: Hayat› Eserleri ve
Teorileri: Atatürk Kültür Merkezi Baflkanl›¤›
Yay›nlar›.
45
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Toplumsal yaflam içinde foto¤raf›n temel ifllevi hala belgelemektir. Foto¤raf farkl› amaçlara yönelik olarak belgeleme kayg›s›yla kullan›l›r. Foto¤raf›n belgeledi¤i görüntüleri ço¤altarak yaymas›nda önemli bir ifllevini ortaya koyar. Günümüz insan› foto¤raf›n bu belirleyici
özelli¤i ile iç içe yaflar. Bir gün içinde foto¤raf makineleriyle kaç kez belgeniyoruz. Öte yandan bir gün içinde kaç tane foto¤raf görüyorsunuz, kitle iletiflim araçlar› yoluyla görülen her foto¤raf bir belge ve bu belgelemenin ço¤altarak yay›lmas›d›r. Ayr›ca foto¤raf kendine
özgü anlat›m biçimiyle bir sanat alan› olarak da ça¤›m›z
insan›n›n yaflam› içindedir.
S›ra Sizde 2
Foto¤raf 1800’lü y›llarda bulunmufltur. Bu y›llar Avrupa’da Sanayi Devrimi’nin yafland›¤› y›llard›r. Yani foto¤raf yeni bir insanl›k döneminin resmetme tekni¤idir. Öncelikle toplumsal olarak ortaya ç›kt›¤› dönem
farkl›d›r. Geleneksel resmetme teknikleri olan çizmek,
boyamak ve bask› teknikleri, Sanayi Devrimi öncesi
dönemine aittir. Geleneksel resmetme tekniklerinde
insan eli do¤rudan iflin içindedir, oysa foto¤raf ayg›t
marifetiyle resmetmeyi bafllatm›flt›r.
S›ra Sizde 3
Foto¤raf›n resmetme tekni¤inin makine yoluyla uyguland›¤›n› söylemifltik. Bu makinenin çal›flmas› ve üretim
yapmas›n› sa¤layan teknik süreç, foto¤rafç›n›n bilmesi
gereken teknik süreçtir. Foto¤rafç› bu süreci foto¤raf›n
resmetme tekni¤ini sa¤layan ›fl›kla yapmak zorundad›r.
Demek ki ›fl›k, foto¤raf›n tekni¤inin hem bir zorunlulu¤udur hem de ifade oluflturmas›n›n yoludur. Foto¤rafta oluflturulacak her fley için ›fl›k ve bu ›fl›¤›n tekni¤e uyarlanmas› gerekir. Foto¤raf›n resmetme tekni¤i
optik yoluyla gerçekleflir, optik demek insan gözü demektir. Bütün bu anlat›lanlar› yani tekni¤i ve ›fl›¤› anlaml› bir gözün yönlendirmesi gerekir. fiimdi konuyu
tersinden alarak sorumuzu yan›tlayal›m: Foto¤rafç›n›n
anlaml› bir gözle görmesi, tekni¤i ortam›n ›fl›¤› ile birlefltirmesi gerekir.
S›ra Sizde 4
Sorunun yan›t› çok basittir. Aile albümünüzü aç›n›z ve
ailenizin en eski foto¤raflar›na bak›n. Ebeveynlerinizin
ya da onlar›n öncesindeki büyüklerin foto¤raflar›n› ve
bir de sizin 2000’li y›llarda çektirmifl oldu¤unuz foto¤raflar› yan yana getirin. Bu foto¤raflar›n hangisi teknik,
içerik ve ifade olarak daha iyidir. Bunu de¤erlendirebilmek için konunun uzman› olmaya gerek yoktur. Günümüzde ileri teknolojiler ço¤u kere uzman kiflilerin elinde olmad›¤› için sonucu s›radan oluyor. Basit gibi görülen teknolojiler konunun uzman› taraf›ndan baflar›l› sonuç almak için kullan›labiliyor. Belirleyici olan tek bafl›na teknoloji de¤ildir; teknolojiye kullanan kiflinin hem
alan›yla ilgili hem de teknolojiyle ilgili bilgi ve becerisi
önemlidir. Sonucu belirleyen bu süreçtir.
S›ra Sizde 5
Nesneler bir ›fl›k ortam› içinde bulunurlar. Ifl›k bir kaynaktan nesneye gelir ve daha sonra nesnenin yüzeyinden yans›r. Yani ›fl›k nesneye ulafl›r, nesneyi ayd›nlat›r
ve nesnenin yüzeyinden yans›r. Bu nedenle iki tür ›fl›ktan söz edilir: Düflen ›fl›k ve yans›yan ›fl›k. Düflen ›fl›k,
bir ›fl›k kayna¤›ndan nesneye gelen ›fl›kt›r. Yans›yan
›fl›k ise nesnenin üzerinden geri dönen ›fl›kt›r. Foto¤rafç›l›k aç›s›ndan daha çok yans›yan ›fl›k önemlidir. Düflen
›fl›k nesnenin içinde bulundu¤u ortam› temsil ederken,
yans›yan ›fl›k ise foto¤raf› çekilen nesneye özgüdür.
S›ra Sizde 6
Foto¤raf makinesi öncelikle kullan›m amac›na yönelik
olarak seçilmelidir. Foto¤raf makinelerinin farkl› boyutlarda üretilmesinin en önemli nedeni kullan›m amac›d›r.
H›zl› çekim yapma durumunda olan bir bas›n foto¤rafç›s› için orta boy foto¤raf makinesi amac›na uygun de¤ildir. Do¤a foto¤raf› çeken bir foto¤rafç›n›n da orta boy
foto¤raf makinesi kullanmas› gerekir. ‹htiflaml› bir tap›nak foto¤raf› çekerken perspektifi do¤ru resmedebilmek için de yaprak film kullanan makineler gerekir. Foto¤raf makinesi büyüdükçe elde edilen film görüntüsünün boyutu da büyür. Bu konu da çok önemlidir.
46
Seçilmifl Foto¤raflar
‹⁄NE DEL‹⁄‹ FOTO⁄RAFÇILI⁄I
Günümüzde yani XXI. yüzy›lda foto¤raf denildi¤inde
do¤al olarak akla gelen fley, say›sal (dijital) foto¤raf makineleri yoluyla elde edilen görüntülerdir. Say›sal foto¤rafç›l›k insan elinin marifetini ortadan kald›rmas›na ra¤men kabul gören bir teknoloji olmufltur. Say›sal teknoloji foto¤rafç›l›¤› yeni bir yöntem sunmufltur. Bu yöntemin hem süreci hem de ekonomik olarak ulafl›lmas› kolayd›r. Tabii ki foto¤rafç›l›kta belirleyici olan insan akl›d›r, foto¤raf makinesinin insan akl›n›n yerine düflünmesi söz konusu de¤ildir. Buna ra¤men say›sal teknolojinin sundu¤u olanaklar, foto¤raf› yayg›nlaflt›r›rken, üretim sürecini de kolaylaflt›rm›flt›r. Bu durum sadece foto¤raf özgü de¤ildir. Say›sal teknolojiler toplumsal yaflam›n hemen hemen bütün alanlar›n› etkilemifltir.
Say›sal teknolojilerin toplumsal yaflam›n bu kadar içine
girdi¤i XXI. yüzy›lda, peki neden hâlâ el marifetiyle yap›lan üretimler, takdir toplamaktad›r? Ev yeme¤i yapan
lokantalar, el dikifli giysiler, sanatç›n›n elinden ç›km›fl
resimler ya da heykeller vb. neden farkl› ve özel bir konumdad›rlar? Bu sorunun karfl›l›¤›n› herkes kendi pay›na bilir. El yap›m› fleylerin de¤eri bu sorunun do¤al
olarak yan›t›d›r. Bu anlamda foto¤raf›n alan›nda; Objektifsiz Foto¤rafç›l›k (Lens Free Photography) ya da ‹¤ne
Deli¤i Foto¤rafç›l›¤› (Pinhole Photography) konular›yla
karfl›lafl›r›z. Ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi bu yöntemin
belirleyici özelli¤i, optik yani objektif kullanmadan foto¤raf elde etmektir. Bunun içine ›fl›k s›zd›rmayan bir
kutu gerekir. Bu kutunun bir yüzüne i¤ne deli¤iyle aç›lan delikten giren ›fl›nlar, karanl›k kutunun içinde görüntü oluflturur. Amaç bu görüntünün ›fl›¤a duyarl› bir
yüzeyin üzerinde kaydedilmesidir.
‹¤ne Deli¤i Foto¤rafç›l›¤›n› farkl› flekillerde uygulamak
mümkündür. Foto¤rafç›l›¤›n en basit ve do¤rudan el
marifetiyle gerçeklefltirilen bu yöntemini uygulamak
çok kolayd›r. Bu kolay yöntem sonucunda elde edilen
foto¤raflar, biriciktir. ‹kinci bir benzeri olamaz ve el
marifetiyle üretilir. Yani insan eli ayg›tla birlikte do¤rudan sürecin içindedir. Sizler de kenarda köflede kalm›fl
itibar edilmeyen eski foto¤raf makinelerinizi kullanarak
baflar›l› sonuçlar elde edebilirsiniz. Özellikle film kullan›lan her foto¤raf makinesini bu amaç için kullanabilirsiniz; ancak biz uygulama kolayl›¤› nedeniyle eski Sovyetler Birli¤i üretimi olan Lubitel 2 orta boy foto¤raf
makinelerini örnek olarak ald›k. Ayr›ca Lubitel 2 foto¤raf makinelerinin sökümü basittir ve yayg›n olarak bulunabilmektedir.
Lubitel 2 i¤ne deli¤i foto¤raf makinelerini kullanarak
yürütmekte oldu¤umuz uluslararas› Atölye Çal›flmas›n›
Pinholepeople.com web sitesinde takip edebilirsiniz.
Lubitel 2 kullan›larak elde edilen foto¤raflar› yine bu
web sitesinde bulabilirsiniz. Yine bu foto¤raf makinesi
kullan›larak çekiflmifl foto¤raflar bu bölüm içinde yer
almaktad›r.
‹¤ne deli¤i foto¤rafç›l›¤›n alan›na yöneldi¤inizde birçok
olanakla karfl›laflacaks›n›z. Hem elimizdeki kullan›lmayan 35 mm. foto¤raf makineleriyle hem de basit kutularla yapaca¤›n›z foto¤raf makineleriyle el marifetiyle
foto¤raflar üretebilirsiniz. Burada gördü¤ünüz örnek
foto¤raflarda oldu¤u gibi i¤ne deli¤i yöntemiyle elde
edilen foto¤raflar, optik yoluyla elde edilenlerden çok
farkl›d›r. Bu yöntemde elde edilen görüntünün niteli¤ini belirleyen üç temel olgu vard›r: ‹lki foto¤raf makinesinin odak uzakl›¤› yani ›fl›¤›n girdi¤i delik ile görüntünün olufltu¤u yüzey aras›ndaki uzakl›k, ikincisi elde
edilen görüntünün boyutu ve üçüncüsü ise odak uzakl›¤›na ve görüntü boyutuna göre belirlenen objektif yerine kullan›lan deli¤in çap›d›r. Lubitel 2 foto¤raf makineleri için bu de¤erler flöyledir:
Odak uzakl›¤›
: 80 mm.
Görüntü boyutu
: 60 mm. Roll film
Deli¤in çap›
: 0,3 mm.
Lubitel 2 foto¤raf makineleri için odak uzakl›¤› 80
mm.’dir. Kullan›lan Roll filmleri görüntü boyutu 60 mm.
yani 6 cm.’dir. Bu durumda ideal görüntü elde edebilmek için 0.3 mm. çap›nda bir delik kullanmak gerekir.
Bu flekilde elde edilecek delik diyafram aç›kl›¤› olarak
(f stop) f240 karfl›l›k gelir. Kitab›n›z›n pozlama ünitesindeki diyafram de¤erlerini hat›rlay›n›z. Bu diyafram de¤erleri (f) 1’den bafllayarak 32’e kadar verilmifltir; ancak
Lubitel 2 de elde edilen de¤er f240’d›r. Demek ki f
f32’den sonraki diyafram de¤erlerini de bilmek gerekmektedir. Bu dizi flöyle devam eder:
f32 – 45 – 90 – 120 – 180 – 256 – 360 – 512 – 720 –
1024 – 2048 görüldü¤ü gibi Lubitel 2 i¤ne deli¤i foto¤raf makinesinde f de¤eri 180 ile 256 aras›nda yer
alan f 240’d›r.
Bu yöntemle elde edilen foto¤raflar sanki netsizmifl gibi görülür. Buna ‘blur’ etkisi ad› verilir. Bu yöntemle
elde edilen görüntü, optikle elde edilen kadar keskin
olamayaca¤›ndan böylesi bir etki oluflturur. Bu da etkili ve be¤enilen bir fleydir. Bu yöntemle foto¤raf çekerken, konunun netlemesini yapmak diye bir kontrol gerekmez. ‹¤ne deli¤i yoluyla elde edilen görüntüdeki
nesnelerin hepsi ayn› netliktedir. Yak›nl›k ve uzakl›k
fark etmez. Siyah-beyaz ve renkli film kullan›larak yap›lan çekimlerde de farkl› etkiler yarat›labilir. Öncelikle kontrastl›k de¤erinin düflük oldu¤unu ve renkli filmlerde de renk sapmalar›n›n ortaya ç›kt›¤›n› bilmeniz
gerekir. Kitab›n›zda Objektif’lerin anlat›ld›¤› ünite de
Mercek Bozulmalar›nda söz edilmifltir. Hat›rlayaca¤›n›z
gibi mercekler, oluflan görüntüdeki birçok bozulmay›
ortadan kald›r›r. ‹¤ne deli¤i foto¤rafç›l›¤›nda bu durum
yoktur. Yani delikten giren ›fl›k, ham haliyle hiçbir kontrol ve düzeltmeye u¤rat›lmadan görüntü üretir. Bu durumda ortaya ç›kan görüntü ‘blur’ oldu¤u gibi baflka
görüntü noktalar›n› da içerir; ancak bu durum kendine
özgü bir görsel yap› oluflturur. ‹flte bu görsel yap› i¤ne
deli¤i foto¤rafç›l›¤›n›n temelini oluflturur. Örne¤in
renkli film kullan›larak yap›lan çekimlerde elde edilen
foto¤raflar; ‘blur’ ve renk sapmalar›n› içerdi¤i için bir
tür suluboya resmini and›r›r.
‹¤ne deli¤i foto¤rafç›l›¤›nda sihirli nokta, kullan›lan
deli¤in çap› ve bu çapa uygun pozlama de¤erinin bilinmesidir. Lubitel 2 için kullan›lmas› gereken deli¤in
çap› 0.3 mm.. olmal›d›r. Peki böyle bir delik nas›l elde
edilir? Bunun için de iki fley önemlidir: ‹lki delik için
kullan›lacak yüzey ve ikinci olarak bu yüzeyin 0.3 mm.
çap›nda delinmesi. yüzey olarak piyasada sat›lan bardak suyu ya da bardak yo¤urtlar›n alüminyum kapaklar›n› kullanabilirsiniz; çünkü bunlar›n kal›nl›klar› bu ifl
için uygundur. Bu alüminyum parças›n› önce defter
sayfas› aras›nda parmaklar›n›zla üstünden geçerek düzeltiniz. Bu parçan›n yaklafl›k 1 cm. çap›ndaki bir parças› sizin için yeterli olacakt›r. Bunun için de alüminyum parças›n›n en düz alan›n› seçiniz. Bu alan› bir silginin üstüne koyarak deliniz. Delme ifllemi için de kullanman›z gereken fley, bal›k avc›lar›n›n kulland›¤› ‘sinek i¤nesi’ en uygun delme arac›d›r. Sinek i¤nesinin
ucuyla bir seferde bu deli¤i delmeye çal›fl›n. Bu flekilde, 1 cm. çap›nda ve ortas›nda da delik olan bir yüzey
elde edeceksiniz. Bu yüzeyi de 1.5 cm. çap›ndaki bir
‘rondela’nin deli¤inin tam ortas›na gelecek flekilde yap›flt›r›n›z. Bu flekilde kullan›lacak diyafram aç›kl›¤› yani delik (0.3 mm.) haz›rd›r. S›ra bu deli¤in foto¤raf makinesine yerlefltirilmesindedir. Bu süreci ilgili flekillerde görebilirsiniz.
Peki pozlama süresi nedir? Pozlama nas›l hesaplan›r?
• Bu yöntemle foto¤raf çekerken uzun pozlama yap›l›r. Yani 1-2-5-10 saniye ya da 1-2-10 dakika hatta
bazen 1 saat bile pozlama yap›l›r. Bu nedenle Lubitel 2 makinesinin örtücü sistemi ‘B’ de¤erinde sabit
kalmal›d›r. Ayr›ca diyafram de¤erinde en aç›k de¤er
47
olan f 4.5’de kalmas› gerekir. Yani örtücü ‘B’ diyafram f 4.5’de sabitlenmesi gerekir.
• Pozlama süresini belirlemek için ›fl›kölçerlerin kullan›lmas› gerekir. Sizlerin böyle bir ayg›ta sahip olman›z mümkün olamayaca¤› için deneme yan›lma yöntemini kullanarak ideal pozlamay› bulabilirsiniz. Bunun için de sizlere baz› temel ipuçlar› verebiliriz. 125
ISO de¤erli bir film için yaz aylar›nda güneflin dik
geldi¤i konumlar için 10-20 sn. bulut arkas›ndaki günefl için 1-1,5 dakika yeterlidir. Güneflsiz gölgeli ortamlar için 2-4 dakika aral›¤› kullan›labilir. Gece sokak ayd›nlatmas› için 30-45 dakika aral›¤› kullan›labilir. 400 ISO de¤erli filmler için ise de¤erleri ? olarak kullanabilirsiniz. Bunun için bir kez test çekimi
yapman›z yeterlidir. Bu test çekiminde kulland›¤›n›z
pozlama sürelerini not ederseniz, daha sonra do¤ru
pozlamaya kolayl›kla ulaflabilirsiniz.
• ‹¤ne deli¤i foto¤raf çekimlerinde kullan›lacak pozlama süresinin belirlenmesi için birçok internet sitesi
vard›r. Bunlar›n içinde de en uygun olan› mrpinhole.com adl› web sitesidir.
• Pozlama yaparken Lupitel 2 makinesinin çekim dü¤mesi yerine uzatma kablosu kullanman›z gerekmektedir. Kilitli uzatma kablolar› bu ifllem için çok uygundur. Kilitleme sistemiyle uzun pozlama kolayl›kla yap›l›r.
• Pozlama s›ras›nda foto¤raf makinesinin üçayak üzerinde durmas› gerekir. Bunun için küçük boy üçayaklar uygundur.
Bu yöntemde hareketli nesnelerin bir an›n› durgun olarak yakalamak söz konusu de¤ildir. Bu nedenle sabit
nesnelere yönelmek daha do¤ru olacakt›r. Öte yandan,
hareketli nesnelerin oluflturdu¤u hareketin kaydedilmesi de kendine özgü bir görsel anlat›m ortaya ç›karacakt›r. Bunun gibi daha birçok görsel yap› i¤ne deli¤i
foto¤rafç›l›¤›nda sizleri beklemektedir.
Bol ›fl›kl› ve uzun pozlanacak foto¤raflar dile¤iyle…
48
Örtücü sistemi foto¤raf makinesinin içi yönünden
sökülür. Sistemin içine yerlefltirilmifl olan üç mercek
yerinden ç›kart›l›r. Bu flekilde, örtücü sisteminin
ortas›nda 2 cm. çap›nda bir delik ortaya ç›kar.
Haz›rlanan 0.3 mm. çap›ndaki delik, bu bofllu¤a
yerlefltirilir.
Objektif yerine konulacak deli¤i elde ederken; yüzey olarak alüminyum polye, delik açmak için ise bal›kç›lar›n
kulland›klar› sinek i¤nesi kullan›labilir. Bu flekilde, alüminyum yüzey üzerinde 0.3 mm. çap›nda bir delik elde
edilir.
49
Deli¤i yerlefltirmek için 1.5 cm. çap›nda bir rondela kullan›l›r. Bu rondelan›n çap› makinenin opti¤in söküldü¤ü
bofllu¤a denk gelir. Üzerinde deli¤in yer ald›¤› alüminyum yüzey rondelaya yap›flt›r›ld›ktan sonra örtücü sistemi
üzerinde opti¤in söküldü¤ü bofllu¤a yerlefltirilir.
Örtücü sistemi yeniden foto¤raf makinesi üzerindeki
yerine yerlefltirilir. Bu flekilde Lupitel 2 kullan›larak
yap›lan i¤ne deli¤i foto¤raf makinesi haz›rd›r. 0.3 mm.
çap›ndaki delikten elde edilen görüntü foto¤rafta
görülmektedir.
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
2
yoluyla görüntünün oluflumunu aç›klamak.
N Pozlama
de¤erlerini belirleyen bir ö¤e olarak diyafram ve örtücü sistemlerini
N Pozlama
tan›mlamak.
aras›ndaki iliflkiyi aç›klamak.
N Diyafram-örtücü
Pozlama
için
›fl›k
ölçüsü sistemini tan›mlamak.
N Foto¤raf makinelerinde
netleme sisteminin çal›flmas›n› ac›klamak ve ay›rt
N etmek.
derinli¤ini tan›mlamak ve kontrol de¤iflkenlerini belirlemek.
N Alan
Örücü
h›z› ile foto¤raf›n net ç›kmas› aras›ndaki iliflkiyi aç›klamak.
N
Amaçlar›m›z
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
•
Pozlama
Örtücü
Düflen Ifl›k
Ifl›k Ölçümü
Yans›yan Ifl›k
Diyafram
•
•
•
•
•
•
Netleme
Alan Derinli¤i
Refleks Sistem
Hareketi Dondurmak
Telemetre
Otomatik Netleme
Pozlama ve Kontrol
Sistemleri
• Pozlama Kavrama
• Diyafram Sistemi
• Örtücü Sistemi
• Diyafram-Örtücü ‹liflkisi
• Pozlama ‹çin Ifl›k Ölçümü
• Netleme Sistemi
• Alan Derinli¤i
• Örtücü H›z› ve Netlik
Pozlama ve
Kontrol Sistemleri
N
POZLAMA KAVRAMI
A MA Ç
1
Pozlama yoluyla görüntünün oluflumunu aç›klamak.
Foto¤raf ›fl›k yoluyla resmetmedir. Foto¤raf makinesinde görüntünün oluflabilmesi ve bunun film yüzeyine kaydedilebilmesi için ›fl›k gereklidir. Nesnelerin
üzerinden yans›yarak gelen ›fl›k belirleyici ö¤edir. Bir önceki ünitede sözünü etmifltik, çevremizdeki bütün nesneleri ›fl›k arac›l›¤›yla görebiliriz. Nesnelerin üzerinden gözümüze yans›yan ›fl›k, retina tabakas› (a¤ tabakas›) üzerinde görüntüyü oluflturur ve bunun sonucunda da görme gerçekleflir. ‹nsan›n görme sisteminin çal›flmas› karmafl›k bir konudur; bu noktada üzerinde durulmas› gereken konu retina üzerinde görüntünün oluflumudur. Retina üzerinde görmeyle ilgili iki
farkl› hücre vard›r. Bunlar, koniler ve noktalard›r. Ifl›¤a duyarl› olan bu hücreler
üzerinde görüntü oluflur. Retina tabakas›, foto¤raf makinesinde film yüzeyidir.
Retina tabakas›ndaki koniler ve noktalar›n karfl›l›¤› olarak film yüzeyinde ›fl›¤a
duyarl› gümüfl bromür tanecikleri yer al›r. Görüntü film yüzeyinde ›fl›¤a duyarl›
bu tabakada oluflur.
Konunun üzerinden yans›yan ›fl›k dalgalar›, foto¤raf makinesinin objektifinden
geçerek ›fl›¤a karfl› duyarl› film yüzeyine ulafl›r, böylece foto¤raf çekme ifllemi gerSIRA S‹ZDE
çekleflir. Bu süreç içinde üzerinde durulmas› gereken iki durum
söz konusudur:
Birincisi film yüzeyi üzerinde görüntünün oluflmas› ikincisi ise film yüzeyindeki
›fl›¤a duyarl› tabakan›n ›fl›ktan etkilenerek görüntüyü kaydetmesidir. Foto¤rafç›l›kD Ü fi Ü N E L ‹ M
ta, ›fl›¤a duyarl› bir malzemenin ›fl›ktan etkilenmesine pozlama denir. Film yüzeyinde, duyarl› tabaka üzerinde görüntünün oluflmas› ifllemi de pozlama süreciyle
S O R U
gerçekleflir.
D ‹ K K A T Çekim dü¤Pozlama süreci; foto¤raf makinesinde, foto¤raf çekme ifllemiyle gerçekleflir.
mesine bas›ld›¤›nda objektiften giren ›fl›k filmi ‘pozlayarak’ (yani ›fl›ktan etkilenmesini
sa¤layarak) görüntüyü film yüzeyinde oluflturur. Karanl›k oda sürecinde
ise negatif film
SIRA S‹ZDE
üzerindeki görüntü agrandisör ayg›t› yard›m›yla foto¤raf kâ¤›d›na (›fl›¤a duyarl› yüzeyine)
pozlan›r.
AMAÇLARIMIZ
SIRA
Pozlama: Ifl›¤a
karfl›S‹ZDE
duyarl›
malzemenin ›fl›ktan
etkilenmesi. Foto¤raf
makinesinde film,
agrandisör de foto¤raf
ka¤›d›na ›fl›k verilerek
görüntünün oluflmas›.
S O R U
N N
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
64
Düflen Ifl›k: Bir yüzeyin
üzerine ›fl›k kayna¤›ndan
gelen ›fl›k. Yüzeyden
yans›yan ›fl›k de¤ildir.
Yans›yan Ifl›k: Bir nesne
üzerine düflen ve nesne
taraf›ndan emildikten sonra
yans›yan ›fl›k.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Foto¤raf› çekilen
içinde bulundu¤u ›fl›k ortam›na göre pozlama de¤erleri belirD ‹ K Knesnelerin
AT
lenir. Bunun anlam› fludur: Pozlama foto¤raf› çekilen konunun ›fl›kl›l›¤›yla ilgilidir. Deniz
kenar›nda yüksek
›fl›kl› bir ortamda ya da lofl ›fl›kl› bir dükkân içinde foto¤raf çekilebilir.
SIRA S‹ZDE
Yap›lmas› gereken ortam›n ›fl›¤›na göre pozlama de¤erlerini ayarlamakt›r.
N N
K ‹ T A P
Diyafram: Objektif içinde yer
alan ve dairesel olarak
büyüyüp küçülen delik.
TÖrtücü:
E L E V ‹Pozlama
Z Y O N s›ras›nda
filme düflen ›fl›¤›, süre
aç›s›ndan kontrol eden
mekanik sistem.
‹NTERNET
Ifl›¤a duyarl› yüzeyler olan film ve foto¤raf kâ¤›tlar› herhangi bir flekilde ›fl›kla
karfl›laflt›¤›nda halk aras›nda ‘film ya da kâ¤›t yand›’ denir. ‹flte film ya da foto¤raf
kâ¤›d›n›n ›fl›ktan etkilenerek yanmas› pozlama ifllemiyle gerçekleflir.
Pozlaman›n gerçekleflebilmesi için öncelikle ›fl›¤a duyarl› bir madde olmas› gerekir. Bu malzeme duyarl› oldu¤u ›fl›kla karfl›laflt›¤›nda pozlama gerçekleflir. Örne¤in siyah-beyaz foto¤raf kâ¤›tlar› beyaz ›fl›¤›n içindeki k›rm›z› renkli ›fl›¤a duyarl›
de¤ildir. Bu durumda, foto¤raf kâ¤›tlar›n› k›rm›z› ›fl›k vererek pozlamak mümkün
de¤ildir. Demek ki foto¤raf kâ¤›tlar›n› pozlamak için k›rm›z› renk ›fl›k d›fl›ndaki
›fl›klar yani mavi, yeflil gibi ›fl›klar ve onlar›n kar›fl›m› gerekir. Yayg›n olarak kullan›lan siyah-beyaz negatif filmler, beyaz ›fl›¤›n içindeki bütün renklerden etkilenir.
Bu durumda, foto¤raf kâ¤›tlar›n› etkilemeyen k›rm›z› ›fl›k, filmi etkiler.
Pozlamay› nesnenin üzerinde foto¤raf makinesine yans›yan ›fl›k belirler. Tabii
ki bir nesnenin üzerinden ›fl›k dalgalar›n›n yay›labilmesi için öncelikle ›fl›¤›n nesneye düflmesi gerekir. Yani günefl ›fl›klar› nesnelerin üzerine ulafl›r, nesneleri görülebilir k›lar. Daha sonra bu ›fl›k dalgalar› nesnenin üzerinde gözlerimize foto¤raf
çekerken ise makinemizin objektifine ulafl›r. Bu anlamda, foto¤raf› çekilecek konuyla ilgili iki tür ›fl›ktan söz etmek gerekir. Birincisi düflen ›fl›k, nesnelerin varl›¤›n› ortaya ç›kartan nesneleri görülebilir duruma getiren ›fl›kt›r. Düflen ›fl›k, bir ›fl›k
kayna¤›ndan bir nesneye gelen ›fl›kt›r. ‹kincisi yans›yan ›fl›k ise bir nesnenin üzerine düflen ›fl›¤›n, nesneden yans›mas›d›r. Nesnenin fiziksel yap›s›na ba¤l› olarak
yans›yan ›fl›¤›n fliddeti düflen ›fl›ktan farkl› olabilir. Film yüzeyine ulaflarak görüntüyü oluflturan ve pozlamay› sa¤layan yans›yan ›fl›kt›r.
SIRAbelirleyen
S‹ZDE
Pozlamay›
fley foto¤raf› çekilen konunun üzerindeki ›fl›kt›r. Ayn› konunun; bir ö¤len güneflinde bir de gölgeli bir havadaki durumunu düflünün. Nesnelerin fiziksel olarak ayn› yap›ya sahip olsalar bile farkl› ›fl›k ortamlar›nda ortaya
ç›k›fllar› yani görsel yap›lar› de¤iflir. Bu durum pozlama için de ayn›d›r. Ayn› nesnenin bir iki farkl› ›fl›k ortam›nda foto¤raf›n› çekerken farkl› pozlama durumlar› uyS O R U
gulamak gerekir.
AMAÇLARIMIZ
Foto¤raf›
çekilen nesnenin üzerinden yans›yarak foto¤raf makinesine gelen
›fl›k, objektiften geçerek film yüzeyine rastgele kontrolsüz bir flekilde ulaflmaz. Foto¤raf çekerken ›fl›¤› ‘miktar’ ve ‘süre’ olarak kontrol etmek gerekir. Ifl›k, miktar
K ‹ T A P
olarak diyafram, süre olarak ise örtücü sistemiyle kontrol edilir. ‹yi ve do¤ru bir
foto¤raf elde etmenin birinci koflulu do¤ru pozlama yapmakt›r. Yani konudan foto¤raf makinesine gelen ›fl›¤›n miktar› ve süresini, diyafram ve örtücü sistemiyle
TELEV‹ZYON
düzenlemektir. Diyafram ve örtücü sistemleri her türlü foto¤raf makinesinde yer
al›r. Foto¤raf makinesiyle foto¤raf çekmek demek; diyafram ve örtücü sistemleriyle pozlama yapmak demektir.
‹NTERNET
2. Ünite - Pozlama ve Kontrol Sistemleri
Do¤ru bir pozlama de¤eriyle foto¤raf› oluflturan k›rm›z› ve siyah renkler birbiriyle uyum içinde ortaya ç›km›fl.
Do¤ru pozlama yoluyla nesnelerin dokusu ortaya ç›kar.
65
66
Nesnenin üzerinki ›fl›k diyafram ve örtücü de¤eri olarak do¤ru bir flekilde uygulanm›fl.
Do¤ru pozlama yapmaks›z›n böylesi detay elde edilemez.
Ifl›kl› ve karanl›k alanlar› içeren bir konunun foto¤raf›n› çekerken pozlama de¤erinin
hangi alana göre yap›laca¤› önemlidir. Bu foto¤rafta ›fl›kl› ve karanl›k alanlar›n
ortalamas› al›nm›fl.
67
N
D‹YAFRAM S‹STEM‹
A M A Ç
2
Pozlama de¤erlerini belirleyen bir ö¤e olarak diyafram ve örtücü
sistemini tan›mlamak.
Foto¤raf makinelerinde objektif içinde yer alan diyafram sistemini anlayabilmek
SIRA S‹ZDE
için insan gözünü hat›rlamak gerekir. Diyafram, insan gözündeki
göz bebe¤ine
benzer. Göz bebe¤i, insan gözünün çal›flmas› s›ras›nda dairesel olarak aç›l›p kapan›r. Az ›fl›kl› bir konuya bak›ld›¤›nda, retinaya daha fazla ›fl›k düflmesini
sa¤lamak
için göz bebe¤i dairesel olarak aç›l›r. Çok ›fl›kl› bir konuya bak›ld›¤›nda ise retinaya daha az ›fl›k düflmesi için dairesel olarak k›s›l›r. Pozlama s›ras›nda, diyafram sisS O R U
temi de ayn› ifllemi yerine getirir.
Diyafram sistemin yeri: Diyafram objektif içinde yer al›r. Objektiflerin
K A T birden çok
D ‹ Kiçinde
mercek vard›r, merceklerden geçerek film yüzeyine ulaflan ›fl›k dalgalar› mercekler aras›ndaki diyaframdan geçer.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Diyafram›n Yap›s›: Dairesel olarak büyüyüp küçülen aç›kl›¤› sa¤layan
sistem; iris fleklinde aç›l›p kapanan yapraklardan oluflur. Objektif üzerinde yer alan bir bilezik yoluyla kontrol edilir.
K ‹ T A P
Diyafram sistemi en basit flekliyle objektif içinde yer alan de¤iflebilir deliklerdir. Ifl›k, belirlenen deli¤in çap›na göre objektiften geçerek filme ulafl›r. Bu anlamTELEV‹ZYON
da diyafram›n ifllevi; bir çeflmeden akan suya benzer, çeflme sonuna kadar aç›ld›¤›nda en çok su akar, çeflme en k›s›k duruma getirildi¤inde ise en az su akar. Diyafram deli¤inin çap› büyüdü¤ünde çok ›fl›k, deli¤in çap› küçüldü¤ünde ise az
›fl›k geçer. Diyafram›n pozlamay› sa¤lamak için objektiften giren
‹ N T E ›fl›¤›
R N E T miktar aç›s›ndan kontrol etti¤ini söyledik. Belirlenen her diyafram aç›kl›¤›n›n ikinci bir ifllevi de alan derinli¤ini sa¤lamakt›r. Bu konu kitab›m›zda kontrol sistemi ünitesinde
ele al›nm›flt›r.
Foto¤rafç›l›kta, diyafram sistemi çal›fl›rken oluflan dairesel aç›kl›¤a, diyafram
aç›kl›¤› ad› verilir. Diyafram›n oluflturdu¤u dairesel aç›kl›klar, uluslararas› kabul
edilmifl belli rakamlarla gösterilir. Birbirinin katlar› olarak büyüyüp küçülen diyafram de¤erleri (tam de¤erler) s›ras›yla flöyledir:
1.4
2
2.8
4
5.6
8
11
16
22
32
Diyafram de¤erleri flu flekilde hesaplan›r: Objektifin odak uzakl›¤›na ba¤l› olarak en küçük diyafram aç›kl›¤› belirlenir ve bu aç›kl›¤a, ba¤›nt›l› aç›kl›k olarak, 1
denirse bir sonraki aç›kl›k onun iki kat› olan 2 bir sonraki yine iki kat› 4 ve ayn›
flekilde aç›kl›klar› büyüterek katlar› olan rakamlar elde edilir. Bu rakamlar s›ras›yla 1’den bafllayarak 512’ye kadar afla¤›da gösterilmifltir. Bu s›ralama içindeki her bir
rakam›n kare kökü ise alt s›rada görülmektedir. ‹flte bu karekök olarak elde edilen
rakamlar, diyafram de¤erleridir.
1
1.000
2
1.414
4
2
8
2.828
S O R U
D‹KKAT
N N
Diyafram›n Görevi: Ifl›¤› miktar aç›s›ndan kontrol etmektir.
1
SIRA S‹ZDE
16
32
64
128
256
4
5.657
8
11.314 16
512 .....
22.627...
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Diyafram aç›kl›¤›: Diyafram
sisteminde f say›lar›na göre
ayarlanm›fl olan dairesel
aç›kl›klar.
Diyafram de¤eri: Her bir
diyafram aç›kl›¤›na verilen
ad. f de¤eri ya da sadece
diyafram olarak da
adland›r›l›r.
68
fiekil 2.1
Diyafram Sistemi
Diyafram bir
bilezik fleklindeki
yüzey üzerinde yer
alan yaprak iris
fleklinde aç›l›p
kapan›r. Foto¤raf
makinesinde
diyafram sistemi
objektifte yer al›r.
Alt sa¤da en büyük
ve en küçük
diyafram aç›kl›¤›
görülmektedir.
Bu rakamlar›n
her
biri yani 1, 1.4, 2, 2.8, 4, 5.6, 8, 11, 16, 22 tam diyafram de¤eri olarak
SIRA
S‹ZDE
adland›r›l›r. Bu diyafram de¤erleri f/stop, f/say›s›, f/dura¤› olarak adland›r›l›r ve (f) harfiyle gösterilir. Foto¤rafç›l›kta küçük (f) harfi görüldü¤ünde diyafram de¤eri anlafl›l›r. DiD Ü fi Ü N E L ‹ M
yafram de¤erleri
f1, f2.8, f11 fleklinde gösterilir.
SIRA S‹ZDE
S O S‹ZDE
R U
SIRA
D ÜD fi‹ ÜK NKEALT‹ M
SIRA
S O S‹ZDE
R U
AMAÇLARIMIZ
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
K ‹ T A P
‹NTERNET
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
1
S Obir
RS‹ZDE
Udiyafram aç›kl›¤› büyümesi ve küçülmesinin hangi temel sonuçlar›
Belirlenen her
SIRA
vard›r?
D‹KKAT
2, 2.8, 4,
5.6 gibi tam diyafram de¤erleri d›fl›nda 1.2, 1.8, 3.5 gibi ara de¤erlerde vard›r. Bunlar kullan›lan objektifin yap›sal özelliklerine göre de¤iflebilir. DiyafSIRA
S Oobjektif
RS‹ZDE
U
ram de¤erleri,
üzerindeki bilezikte s›rayla yer al›r. Bilezik çevrildi¤inde objektifin içindeki iris biçimindeki yapraklar dairesel olarak aç›l›p kapanarak istenilen diyafram
de¤erini sa¤lar.
AMAÇLARIMIZ
D‹KKAT
Bu noktada diyafram›n pozlama konusuyla, yani foto¤raf çekimi aflamas›ndaki
temel ifllevini unutmamak gerekir. Diyafram de¤erleri rakam olarak küçüldü¤ünde
SIRA S‹ZDE rakam olarak büyüdü¤ünde ise aç›kl›k olarak küçülür. Örneaç›kl›k olarak
K ‹ büyür,
T A P
¤in, f1 en büyük aç›kl›k sa¤larken f22 ise en küçük aç›kl›kt›r. Ifl›k geçirme aç›s›ndan
düflünüldü¤ünde
ise f1 en çok ›fl›¤›, f22 ise en az ›fl›¤› geçirir. Günümüzde kullan›AMAÇLARIMIZ
lan foto¤raf
makinelerinde
diyafram sistemini görerek alg›layabilmek güçtür; ancak
TELEV‹ZYON
unutulmamas› gereken fley fludur: 2.8, 4, 5.6, 8, 11, 22 de¤erleri objektif üzerinde yer
al›yorsa bu Kobjektifin
‹ T A P en büyük aç›kl›¤› f2.8 iken en k›s›k aç›kl›¤› ise f22’tir. Bu makineyle en çok ›fl›k f2.8 kadar en az ›fl›k f22 de¤eri kadar objektiften geçer.
‹ N Tsistemiyle
ERNET
Diyafram
ilgili ilk bak›flta karmafl›k gibi görülen bir durumu da belirtmek gerekir:
Diyafram
de¤erleri birbirinin katlar› olarak büyür ve küçülür. Her
TELEV‹ZYON
diyafram de¤eri kendisinden önceki de¤erin yar›s› kadar kendisinden sonraki de-
N N
N N
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M69
¤erin iki misli ›fl›k geçirir. Bu durumda, f5.6 de¤eri kullan›ld›¤›nda, f8’e göre obS O R U
jektiften iki misli fazla, f4’e göre iki misli az ›fl›k film yüzeyine düflecektir.
D ‹ Kbirlikte
KAT
Foto¤rafç›l›kta kullan›lan her türlü objektifin kalitesi, birçok özellikle
temel olarak objektifin ›fl›k geçirme de¤eriyle ölçülür. En yüksek ›fl›k geçirme de¤eri, objektifin sahip oldu¤u en büyük diyafram aç›kl›¤›d›r. Yani en büyük diyafram aç›kl›¤›,
objektifin ›fl›k
SIRA S‹ZDE
alma gücünü dolay›s›yla h›z›n› gösterir.
N N
AMAÇLARIMIZ
‹ki tane farkl› objektif düflünelim. Bunlar›n ikisi de 50 mm.
olsun. Biri 50 mm.
f1.8 di¤eri, 50 mm. f2. Bu iki objektif aras›ndaki tek fark diyafram aç›kl›¤›d›r. Bu
aç›kl›k da sadece bir de¤eri kadard›r. Bunun anlam› fludur: 50 mm f1.8 objektif, 50
‹ T Aolarak
P
mm. f2’ye göre daha h›zl› bir objektiftir. Düflük ›fl›k ortam›ndaKdo¤al
f1.8 de¤erli objektif seçilir. Bunun yan›nda f1.8 de¤erini bir objektife sa¤lamak için objektifin mercek sistemi de farkl›l›k gösterir. Bu objektif, ›fl›k geçirme özelli¤iyle birlikL E Vobjektifte
‹ZYON
te nitelikli görüntü sa¤lamakla ilgili baflka özellikleri de tafl›r.T EBir
nitelik
söz konusu ise temel belirleyici olan fley, en küçük f de¤eridir. 35 mm. foto¤raf
makinelerinde kullan›lan objektiflerde diyafram aç›kl›¤› f1.8 ya da f1.4 baz› objektiflerde ise f1.2’dir.
‹NTERNET
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Do¤ru pozlama soncunda foto¤rafta konunun bütün detay› görülmektedir. Belirlenen aç›k diyafram de¤eri
nedeniyle foto¤raf›n belli bölümü netsiz görülüyor.
70
fiekil 2.2
Diyafram Aç›kl›¤›
Bu foto¤raf için do¤ru diyafram de¤eri f5.6’d›r.
diyafram aç›ld›¤›nda daha çok k›s›ld›¤›nda ise
daha az ›fl›k geçer, bu da görüntünün ›fl›kl› ya
da ›fl›ks›z karanl›k olmas›na neden olur.
ÖRTÜCÜ S‹STEM‹
Yeniden foto¤raf makinesinin temel yap›s›n› hat›rlayal›m. Foto¤raf makineleri içine ›fl›k s›zd›rmayan bir gövdeye sahiptir. Bu gövdenin ön yüzünde objektif, arka
yüzünde (gövdenin içinde) film yer al›r. Objektiften giren ›fl›k belirlenen diyafram
aç›kl›¤›ndan geçerek filme ulafl›r. Bu flekliyle foto¤raf makinesinin çal›flmas› insan
gözüne benzer; ancak insan gözüne göz bebe¤inden giren ›fl›k retinada görüntüyü oluflturduktan sonrada gözün içine girmeye devam eder. Oysa foto¤raf makinesinde pozlamay› sa¤layan ›fl›k, diyafram aç›kl›¤›yla belli bir miktar olarak film yüzeyine ulaflt›¤›nda bu ›fl›¤›n belli bir süre içinde filmi pozlamas› gerekir.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
Pozlaman›n gerçekleflebilmesi, bir nesnenin foto¤raf›n›n çekilebilmesi
D ‹ Kiçin
K A T ›fl›¤›n miktar
ve süre aç›s›ndan kontrol edilmesi gerekir.
SIRA S‹ZDE
1
1/500
1/2
1/4
1/8
1/15
1/30
1/1000
1/2000
1/4000
1/8000
1/16000
1/60
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Örtücü De¤eri: Pozlama
s›ras›nda filme düflen ›fl›¤›
süre olarak belirleyen rakam
de¤erleri. Örtücü h›z› olarak
da bilinir.
1/125
fiekil 2.3
Örtücü H›zlar›
Her bir örtücü
de¤eri saniyenin
ondal›k, yüzdelik
ve bindelik
de¤erleriyle
belirlenir.
1
125
60
10
125
250
0
50
00
5
12
5.6
1000
500
250
60
30
15
8
4
2
1
1
4
250
B
1
2
1
500
50
1
100
T
8
15
30
60
B
1/250
D‹KKAT
N N
Pozlama sürecinde, foto¤raf makinesine giren ›fl›k miktar› diyafram sistemiyle kontrol edilirken süre olarak ise örtücü sistemiyle kontrol edilir. Örtücü sistemi, sanki bir kepenk gibi aç›l›p kapanarak filmin bir süre içinde
›fl›ktan etkilenAMAÇLARIMIZ
mesini sa¤lar. Örtücü aç›ld›¤›nda filmin her noktas› ayn› oranda pozlan›r. Örtücü normal konumunda kapal› bir kepenk gibi durur, foto¤raf çekim ifllemi baflK ‹ T As›ras›nda,
P
layana kadar filmi tamamen karanl›k bir ortamda tutar. Pozlama
kepenk belli bir süre aç›k kalarak filmi pozlar ve yeniden kapanarak filmi yine karanl›k bir ortamda tutar. Örtücünün aç›l›p kapanma aras›ndaki ‘süre’ örtücünün
T E L E‹lki
V ‹ Z pozlama
YON
sa¤lad›¤› pozlama süresidir. Örtücünün iki temel ifllevi vard›r:
s›ras›nda ›fl›¤› süre aç›s›ndan kontrol etmektir. ‹kincisi ise hareketli nesnelerin dondurularak net ç›kmas›n› sa¤lamakt›r. Bu konu kitab›n kontrol sistemleri ünitesinde ele al›nacakt›r.
‹NTERNET
Film yüzeyinde pozlama süreciyle görüntü filmin ›fl›¤a duyarl› yüzünde oluflur.
Filmin ›fl›¤a duyarl›l›¤› da pozlama sürecinde önemlidir. Filmin duyarl›l›¤› artt›kça
daha az süre içinde ›fl›ktan etkilenir. Bunun anlam› fludur: ‹lk foto¤raf makinelerinde ›fl›¤a karfl› duyarl›l›¤› çok yavafl filmler kullan›l›yordu bu nedenle, filmin pozlama süresi çok önemli de¤ildi. Y›llar sonra ›fl›¤a karfl› çok hassas film ve objektiflerin bulunmas›yla birlikte, foto¤raf makinelerinde örtücünün önemi artt›. Pozlama
süresi, saat ya da dakika olarak de¤il bir saniyenin dilimlerine kadar azald›. Günümüzde 1/4000, 1/8000, 1/16000 örtücü h›zlar› olan foto¤raf makineleri vard›r.
Örtücü de¤eri ya da örtücü h›z› olarak adland›r›lan birimler, diyafram de¤eri
gibi uluslararas› kabul edilmifl rakamlarla gösterilir. Örtücü de¤eri, örtücünün aç›k
kalma süreci saniyenin ondal›k, yüzdelik ve bindelik birimleriyle belirlenmifltir.
Örtücü h›zlar›, diyafram de¤erleri gibi birbirinin katlar› olarak büyür ve küçülür.
Örtücü de¤erleri ya da örtücü h›zlar› s›ras›yla flöyledir:
1
30
1
15
250
P 5.6
71
72
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
Örtücü de¤eri ya da örtücü h›z›nda 1 tam saniye olarak ilk de¤er belirlenmifltir. 1/2 ise saniyenin yar›s›, 1/125’te saniyenin 125’te biridir. Örtücü h›z› milisaniye
S‹ZDE (ms) saniyenin binde biridir. Örne¤in; ara de¤er olan 1/50
ile ölçülür.SIRA
Milisaniye
örtücü h›z› 20 ms, 1/1000 ise 1 ms’dir. S›ralamalarda örtücü h›zlar› 1 tam saniye ile
bafllar; ancak
makinelerde bunun öncesinde tam saniye olarak 1, 2, 3, 4 diye artan
uzun pozlama de¤erleri de yer al›r. Örtücü sisteminin pozlamadaki ifllevini anlamak için rakam olarak örtücü h›zlar›n›n anlam›n› iyi bilmek gerekir. Örtücü h›z› raO R U
kam olarak Sbüyüdü¤ünde
örtücü süre olarak daha az aç›k kal›r.
Örtücü sisteminin
D ‹ K K A Tyeri: Örtücü 35 mm. film kullanan foto¤raf makinelerinde gövde üzerinde, roll film kullanan ve yaprak film kullanan foto¤raf makinelerinde ise objektif üzerinde yer al›r.
SIRA S‹ZDE
N N
Örtücünün görevi: Örtücü pozlama s›ras›nda ›fl›¤› süre aç›s›ndan kontrol eder.
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
ÖrtücününAMAÇLARIMIZ
yap›s›: Makinenin gövdesi üzerinde yer alan örtücüler odak düzeyli, perdeli
örtücüdür. Objektif üzerinde yer alanlar ise yaprak örtücü fleklindedir.
K ‹ T A P
Bir foto¤raf makinesinin üzerinde flu flekilde örtücü de¤erleri yer alabilir. B, T,
8, 4,2 1, 1/2, 1/4, 1/8, 1/15, 1/30, 1/60, 1/125, 1/500, 1/1000, 1/2000 vd. Bu de¤erlerin anlam› flöyledir: B ve T de¤erleri uzun pozlama için kullan›l›r. B (bulb) konuTELEV‹ZYON
munda çekim dü¤mesine bas›ld›¤› süre örtücü aç›k kal›r. Bu de¤er ile çekim dü¤mesine örne¤in 5 saniye bas›larak örtücünün 5 saniye süreyle pozlama yapmas›
sa¤lan›r. T (time) konumunda ise çekim dü¤mesine bas›ld›¤›nda örtücü aç›l›r ve
yeniden dü¤meye
‹ N T E R N E Tbas›lana kadar örtücü aç›k kal›r. 1/60’tan az örtücü h›zlar›nda,
örtücünün SIRA
aç›k S‹ZDE
kalma süresi giderek uzar ve bu süre içinde foto¤raf makinesi titremeden elde tutulamaz. Bu nedenle, özel kullan›mlar d›fl›nda, 1/60 örtücü h›z›n›n
alt›nda makinenin üçayak üstünde durmas› gerekir. 1/125 ve üstündeki h›zlarda
makine rahatl›kla elde titretmeden tutulabilir. Günümüzde foto¤raf makinelerinde,
özellikle de 35 mm. makinelerde odak düzeyli örtücülerin en üst h›z› 1/1000,
S O R1/8000
U
1/2000, 1/4000,
ve 1/16000 vd.’dir.
1/60’dan
az örtücü
foto¤raf makinesi elde tutulamaz, üçayak kullanmak gerekir.
D ‹ K K A h›z›nda
T
Flafl kullan›m›nda ise flafl›n tam çakt›¤› anda, örtücünün tamamen aç›k olarak film karesinin tamam›n› görmesi gerekir. 1/250 ve daha yukar›s›ndaki örtücü h›zlar›nda bu genellikSIRA S‹ZDE
le mümkün de¤ildir. Bunun için 1/60 ya da baz› makinelerde 1/125 ya da daha farkl› h›zlar kullan›labilir.
N N
AMAÇLARIMIZ
Pozlama yaparken diyafram›n nas›l çal›flt›¤›n› anlamak çok kolay olmas›na ra¤men örtücünün çal›flma sistemini anlamak o kadar kolay de¤ildir. Basit foto¤raf
K ‹ T Aörtücü
P
makinelerindeki
sistemi bu konuyu anlamak için iyi bir örnektir. ‹nce bir
metalden yap›lm›fl olan yuvarlak bir disk düflünün. Disk, tam orta noktas›ndan tutturularak kendi ekseni etraf›nda dönmektedir. Diskin, kenar›na yak›n olarak, üzerine bir pencere
T E L E V ‹ Zaç›l›r.
Y O N Orta noktas›ndan ba¤l› oldu¤u yerde disk pervane gibi dönebilmektedir. Bu diskin gözünüzün tam önünde döndü¤ünü düflünün. Diskin
üzerindeki pencere, gözünüzün önüne geldi¤inde ›fl›¤› göreceksiniz, disk bir tur
daha atarak pencere yeniden gelene kadar gözünüz karanl›kta kalacakt›r. Bu disk,
‹NTERNET
makinenin içinde filmin önünde durur. Objektiften gelen ›fl›k, disk üzerine ulafl›r,
ancak diski geçerek filme ulaflamaz. Disk kendi ekseni etraf›nda dönüp pencere
73
filmin önüne geldi¤inde, ayn› gözümüzle bakt›¤›m›zda oldu¤uSIRA
gibiS‹ZDE
film ›fl›¤› görür
yani objektiften gelen ›fl›k filme ulafl›r. Disk yavafl dönerse pencere filmin önünde
uzun kal›r, pozlama süresi artar. Disk h›zl› dönerse pencere filmin
k›sa kaD Ü fi Üönünde
NEL‹M
l›r, pozlama süresi azal›r. Bu tür basit sistemlerde süreyi ayarlamak için disk üzerindeki pencerenin büyüklü¤ü de de¤ifltirilebilir. Genellikle bu tür basit örtücüler,
S O R U
1/40 h›z›nda sabit çal›fl›rlar.
Foto¤raf makinelerinde iki farkl› flekilde örtücü sistemi kullan›l›r. Birincisi
D ‹ K K A TYaprak Örtücülerdir. ‹kincisi ise Odak Düzeyli Örtücülerdir.
SIRA S‹ZDE
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
Yaprak örtücüler foto¤raf makinefiekil 2.4
lerinde çok eskiden beri kullan›l›r. Bu
Yaprak Örtücü
örtücüler objektif üzerinde yer al›r.
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
Diyafram sistemine benzer flekilde yapraklardan oluflan sistem,
Objektifin içinde yer alan bu örtücü
pozlama s›ras›nda tamamen aç›l›r ve kapan›r. Yaprak örtücü
diyaframa benzer çal›flma flekli diyafobjektifin içinde yer al›r.
ram gibi iris fleklinde aç›l›p kapanaK ‹ T A P
K ‹ T A P
rak örtücü h›z›n› verir. Yaprak örtücülere diyafram tipi örtücü de denir.
Günümüzdeki makinelerde bu sisteTELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
min elektronik olarak çal›flanlar› gelifltirilmifltir. Yaprak örtücü sistemi, 35
mm. refleks foto¤raf makinelerinde
‹NTERNET
‹NTERNET
kullan›lmaz. Hatta sabit objektifli basit
35 mm. foto¤raf makineleri d›fl›nda kullan›lmaz. Yaprak örtücüler, orta boy ve büyük boy stüdyo tipi foto¤raf makinelerinde kullan›l›r. Yaprak örtücü sistemi olan objektifin do¤al olarak maliyeti fazlad›r. Yaprak örtücülerin en önemli özelli¤i, her örtücü h›z›nda efl zamanl› olarak elektronik flafl ile kullan›labilmesidir. Di¤er örtücü
sisteminde bu mümkün de¤ildir. Bu sistemde en yüksek örtücü h›z› 1/500’dür.
Foto¤rafç›l›kta yayg›n olarak kullan›lan örtücü tipi foto¤raf makinesinin gövdesi
üzerinde yer alan, odak düzeyli örtücüdür. 35 mm. tek objektifli refleks foto¤raf makinelerinde bu tip örtücü sistemi kullan›l›r. Odak düzeyli örtücü, perdeli örtücü olarak da adland›r›l›r. Bu örtücü foto¤raf
fiekil 2.5
makinesinin gövdesinde, film düzleOdak Düzeyli Örtücü
minin önünde yer al›r. Bu sistem, film
yüzeyine mümkün oldu¤u kadar yaMakinenin gövdesinde filmin hemen önünde yer al›r. Örtücü
k›nda yer alan metal ya da bezden
de¤erleri makinenin üzerinden kontrol edilir.
oluflan bir perdedir. Günümüzde çok
yayg›n olarak kullan›lan 35 mm. tek
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
objektifli refleks foto¤raf makinelerinde, örtücü sistemine elektronik
olarak kumanda edilir. Örtücü, yatay
ya da dikey olarak aç›l›p kapanan ve
metal, plastik ya da titanyum folyeS O R U
S O R U
den oluflan bir perde sistemidir.
Refleks makinelerde, foto¤raf çekmek için film sarma kolu çevrildi¤inde,
sistemi
D ‹ K K Aörtücü
T
kurularak aç›lmaya haz›r duruma gelir. Çekim dü¤mesine bas›ld›¤›nda örtücü sistemindeki perde aç›l›r, belirlenen süre aç›k kald›ktan sonra yeniden kapan›r.
Perdelerin
SIRA
S‹ZDE aç›k kalma süresince, film ›fl›ktan etkilenerek pozlan›r. Perdenin aç›k kalma süresi örtücünün h›z›d›r. 1/30 de¤eri belirlendi¤inde örtücü sistemi perdeyi bu kadar süre aç›k tutar.
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
N N
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
74
Perdeli örtücü sistemi ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi bir perde sisteminden oluflur. Sistem ray üzerinde hareket eden bir perdeden oluflur. Perde ise iki parçadan
oluflur ve hareket halinde aç›larak pozlamay› sa¤lar. Örtücü sistemindeki perde
ço¤u makinelerde yatay olarak hareket eder. Yukar›dan afla¤›ya do¤ru, dikey hareket eden modelleri de vard›r. Bunlar›n perdeleri metaldir. 35 mm. filmin görüntü alan› (24x36 mm.) dikey olarak daha k›sa oldu¤u için dikey perde hareketiyle
görüntü alan› yatay harekete göre daha çabuk taran›r. Flaflla foto¤raf çekerken, yatay hareketli perde sisteminde en yüksek h›z 1/60 kullan›l›rken dikey hareketli perde sisteminde 1/125 h›z kullan›labilir. Örtücü de¤erleri, makinenin gövdesi üzerindeki bir sistemden kontrol edilir.
SIRA S‹ZDE
2
Farkl› örtücüSIRA
sisteminin
S‹ZDE pozlamaya etkisi olur mu?
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
‹ç mekânda düflük ›fl›k koflulunda çekilmifl bir foto¤raf. Diyafram ve örtücü de¤erleri
ortam›n ›fl›k koflullar›na göre belirlenir. Belli ki, foto¤rafç› yeterli alan derinli¤i sa¤layarak
bir diyafram de¤eri ve konunun titrek görülmesini önleyecek örtücü de¤eri kullanarak
pozlama yapm›fl; ancak çocu¤un hareketli eli net olarak pozlanmam›fl.
75
N
D‹YAFRAM - ÖRTÜCÜ ‹L‹fiK‹S‹
A M A Ç
3
Diyafram - örtücü aras›ndaki iliflkiyi aç›klamak.
SIRA S‹ZDE
Foto¤raf›n tekni¤iyle ilgili olarak en temel konulardan biri pozlamad›r. Yani filmin
objektiften giren ›fl›ktan etkilenerek görüntünün oluflturulmas› sürecidir. Bu süreç
pozlama olarak adland›r›l›r. Diyafram ve örtücü sistemleri birlikte
pozlaD Ü fi Ü Nçal›flarak
EL‹M
ma gerçekleflir. Filmin pozlamas› için, bir diyafram de¤eri ve bir örtücü h›z›n› belirlemek gerekir. Objektiften geçerek film üzerine düflen ›fl›¤›; diyafram aç›kl›¤›
S O R U
miktar, örtücü h›z› ise süre olarak kontrol eder.
Pozlama için seçilen diyafram ve örtücü de¤erleri ›fl›¤› kontrol etmeD d›fl›nda
‹ K K A T da görüntü
üzerinde etkileri vard›r. Her diyafram aç›kl›¤› belli miktar ›fl›¤› geçirirken ayn› zamanda
belli bir alan derinli¤i sa¤lar. Ayn› flekilde, her örtücü h›z› da belli bir
süre
›fl›k geçirirken
SIRA
S‹ZDE
foto¤raf› çekilen konunun, hareketinin saptanmas›n› (dondurulmas›n›) sa¤lar.
N N
Diyafram de¤erini ya da örtücü h›z›n› tek bafl›na kullanarak
pozlama yapmak
AMAÇLARIMIZ
yani foto¤raf çekmek teknik olarak mümkün de¤ildir. Foto¤raf makinesi teknolojisinin gere¤i olarak diyafram ve örtücü sistemlerinin birlikte çal›flmas› gerekir. Her
K ‹ ulaflmas›
T A P
foto¤raf çekimi için belli miktar ›fl›¤›n belli bir süre içinde filme
gerekir.
Diyafram ve örtücü de¤erleri birbiriyle iliflkili olarak belirlenir. Foto¤raf çeken kiflinin teknik olarak amac›, film yüzeyinde net ve do¤ru ›fl›k yo¤unlu¤unda görüntü
elde etmektir. Görüntünün do¤ru ›fl›k yo¤unlu¤unda olmas› pozlamayla
T E L E V ‹ Z Y O N ilgilidir.
Foto¤raf çekerken konunun üzerinden gelen ›fl›k, filmin üzerine gere¤i kadar
düflmesi gerekir. Yani hem miktar hem de süre aç›s›ndan belirlenen ›fl›¤›n sonuç
olarak belli bir yo¤unlukta olmas› gerekir. Gere¤inden az olursa film az ›fl›k alm›fl
‹ N T E R N aç›k
E T olur. Ifl›k
olur buna az pozlama denir. Bu durumda filmdeki tonlar gere¤inden
gere¤inden fazla olursa, film çok ›fl›k alm›fl olur ve buna çok pozlama denir. Bu
durumda da filmdeki tonlar gere¤inden koyu olur. Bu nedenle, pozlama s›ras›nda
hangi diyafram aç›kl›¤›yla hangi örtücü h›z›n›n kullan›laca¤›n› belirlemek çok
önemlidir; çünkü do¤ru pozlama bu flekilde belirlenir.
Diyafram aç›kl›¤› ve örtücü h›z› birlikte belirli bir toplam ›fl›¤› filme ulaflt›r›r.
Pozlama için gerekli olan bu toplam ›fl›¤›n ne kadar› diyaframdan ne kadar› örtücüden gelecektir? ‹flte bu nedenle, diyafram ve örtücü aras›ndaki karfl›l›kl› iliflkiyi
çok iyi bilmek gerekir. Diyafram aç›kl›¤› ve örtücü h›z›n›n pozlama s›ras›nda karfl›l›kl› olarak birbiriyle iliflkili oldu¤unu söyledik. Bu iliflkiyi basit bir örnek vard›r.
Temel foto¤rafç›l›kla ilgili ço¤u kaynakta pozlama aç›s›ndan diyafram örtücü iliflkisi iki farkl› çeflmeden ayn› kovaya su doldurma örne¤iyle aç›klan›r. Bu klasik örne¤i (fiekil 3.6) bir kez de biz kullanal›m: Biri tam, di¤eri yar›m aç›k iki çeflme düflünelim. Her çeflmenin alt›nda dolmas› için birer küçük kap vard›r. Tam olarak
aç›k olan çeflmenin alt›ndaki kap 5 saniyede doluyorsa, yar›m aç›k olan çeflmenin
alt›ndaki kap ise iki misli sürede yani 10 saniyede dolar. Her iki kapta elde edilen
toplam su miktar› ayn›d›r. Biri daha k›sa di¤eri ise daha uzun sürede dolar, çünkü
her çeflmenin boru çap› farkl›d›r. Bu örne¤i pozlama aç›s›ndan düflünürsek: Borular›n çap› diyafram aç›kl›¤›, suyun geçifl süresi de örtücü h›z›d›r. Kovaya dolan toplam su miktar› ise film yüzeyine ulaflan toplam ›fl›kt›r. H›zl› bir örtücü de¤eri ve genifl bir diyafram aç›kl›¤›nda (örne¤in; 1/500, f2.8) film yüzeyine ulaflan toplam ›fl›k
ile düflük bir örtücü de¤eri ve küçük bir diyafram aç›kl›¤›nda (örne¤in; 1/30, f11)
film yüzeyine ulaflan toplam ›fl›k nicelik olarak ayn›d›r (bkz. fiekil 3.6).
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
76
S O R U
S O R U
Üç tane farkl› Dpozlama
‹ K K A T de¤eri düflünelim. Yani üç tane farkl› diyafram ve örtücü h›z› belirleyelim: (1) 1/500 f2.8, (2) 1/125 f5.6, (3) 1/15 f16. Bu üç pozlama de¤eri sonuç olarak ayn› ›fl›¤› geçirir, çünkü miktar azal›rken süre artm›flt›r. Yani birinciden üçüncü duruma diSIRA S‹ZDE
yafram k›s›l›rken örtücü h›z› artm›flt›r.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
N N
AMAÇLARIMIZ
fiekil 2.6
Diyafram ve
Örtücünün Karfl›l›kl›
K‹liflkisi
‹ T A P
f 2.8
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
f4
f 5.6
f8
f 11
f 16
K ‹ T A P
Diyafram aç›kl›k
olarak büyüdü¤ünde
T Eörtücünün
L E V ‹ Z Y O N aç›k kalma
süresi azal›r.
Örtücünün süresi
azald›¤›nda yani perde
‹daha
N T E R Nçok
E T aç›k
kald›¤›nda; diyafram
aç›kl›¤› k›s›l›r miktar
olarak daha az ›fl›k
geçer; ancak sonuç
olarak film yüzeyine
düflen ›fl›k hep ayn›d›r.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
1/500
1/250
1/125
1/60
1/30
1/15
8 sn.
4 sn.
Pozlama konusuyla ilgili olarak belirtilmesi gereken bir konu da fludur: Örne¤in; 1/500 f2.8 pozlama de¤erleri ile 1/30 f/11’in ayn› oldu¤unu söyledik; bu iki
pozlama durumunda ›fl›k nicelik olarak ayn›d›r. Bu iki pozlaman›n sa¤lad›¤› ›fl›¤›n
nitelikleri ise çok farkl›d›r. Bunun foto¤rafç›l›k aç›s›ndan anlam› fludur: ‹ki farkl›
pozlama durumunda elde edilen ›fl›k yo¤unlu¤u nicelik olarak ayn›d›r. Nicelik olarak ayn› olan bu iki pozlama durumu sonucunda elde edilen görüntüler birbirinS‹ZDE
den nitelik SIRA
olarak
farkl›d›r; çünkü diyafram ve örtücü de¤erlerinin de¤iflmesi görüntünün niteli¤ini do¤rudan etkiler. Örne¤in, hareketli bir konunun foto¤raf› çekiliyorsa 1/500 h›z›nda konu donuk olarak 1/30 h›z›nda titrek yani netsiz olarak ç›D Ü fi Ü N E L ‹ M
kacakt›r. Diyafram aç›s›ndan ise diyafram›n ikinci ifllevi olan alan derinli¤i farkl›
olacakt›r; f11’n›n kullan›ld›¤› foto¤rafta daha genifl alan derinli¤i sa¤lan›rken,
S O Rolacakt›r.
U
f2.8’de çok dar
Birbiriyle karfl›l›kl›
D ‹ K K A Tiliflkili olan diyafram ve örtücü de¤erleri belirlerken göz önünde tutulmas› gereken etkenler vard›r:
• Ayd›nlatma yani foto¤raf› çekilen konunun içinde bulundu¤u ›fl›kland›rma kofluludur.
SIRA S‹ZDE
Ayd›nlatma kaynaklar›n›n konuya yak›nl›¤›, uzakl›¤› ve sert ›fl›k, yumuflak ›fl›k türü konunun ayd›nlatmas›n› etkiler.
• Foto¤raf›AMAÇLARIMIZ
çekilen konunun yap›s› yani konunun dokusu ve ton de¤erine ba¤l› olarak
üzerine düflen ›fl›¤› yans›tmas› mat ve parlak dokulu, aç›k ve koyu renkli nesnelerin ›fl›¤› yumuflatmas› farkl›d›r.
‹ T A ›fl›¤a
P
• Kullan›lanK filmin
karfl› duyarl›l›¤› yani kullan›lan filmin IS0 ya da ASA de¤eridir.
• Foto¤raf› çekilen konu üzerindeki afl›r› ›fl›k farkl›l›¤› yani konunun belli bölümünün
çok ayd›nl›k di¤er yerlerinin gölgeli olmas›d›r.
N N
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
77
Foto¤raf çekerken belirlenen her diyafram de¤eri ve örtücü h›z›n›n SIRA
›fl›¤› düzenleme
d›fl›nS‹ZDE
da görüntü üzerinde nas›l etkileri olur?
3
Pozlamay› belirleyen etkenleri gördük, flimdi de bu etkenlerden hareket ederek bir konunun foto¤raf›n› çekerken diyafram de¤eri ve örtücü h›z›n›n nas›l belirlendi¤ini görelim:
R U
• Yürüyen bir kiflinin ö¤leden sonra güneflli bir havada foto¤raf›n›S Oorta
duyarl›kl› bir
filmle çekilece¤ini düflünelim. Konu hareketli oldu¤u için örtücü h›z› 1/125’in üstünde
olmas› gerekir. Örtücü h›z› olarak 1/125, diyafram de¤eri f5.6 olsun.
D‹KKAT
• Kulland›¤›m›z pozlama de¤eri 1/125, f5.6’d›r.
• Ayn› pozlamay› sa¤layan di¤er de¤erler flöyledir: f/say›s› 2, 2.8, 4, 5.6, 8, 11, 16;
SIRA S‹ZDE
Örtücü H›z› 1/1000 1/500 1/250 1/125 1/60 ,1/30, 1/15.
• 1/125, f5.6 yerine yukar›da görülen karfl›l›kl› de¤erlerin hangisi istenirse o de¤erler
kullan›labilir. 1/30, f11 ya da 1/1000, f2 pozlamadaki ›fl›¤›n niceli¤i
aç›s›ndan farkl›
AMAÇLARIMIZ
de¤ildir.
N N
K ‹ T A ve
P örtücü h›Ayn› ›fl›k koflulunda pozlama yap›l›rken de¤iflik diyafram aç›kl›¤›
z› iliflkisi sa¤lanabilir. Bu iliflkiler sonucunda elde edilen her pozlama do¤rudur.
Diyafram aç›kl›¤› ve örtücü h›zlar›yla oynamak ayn› zamanda foto¤raf› çekilen koT SIRA
E L Ederinli¤i
V S‹ZDE
‹ Z Y O N yönüyle
nunun yorumlanmas›n› da sa¤lar. Seçilen diyafram de¤eri, alan
konunun belirli bölgelerinin net ya da netsiz olmas›n› etkiler. Örtücü h›z›, harekete ba¤l› olarak konunun net ya da netsiz olmas›n› etkiler. Bu Danlamda
Ü fi Ü N E L ‹ M unutulmamas› gereken konu diyafram ve örtücü de¤erlerinin pozlamay› sa¤lama d›fl›nda gö‹NTERNET
rüntünün niteli¤ini yönlendirici etkileridir. Bu etkiler optik ve foto¤rafa özgü tekS O R U
nik süreçler nedeniyle oluflur.
Pozlama konusuyla ilgili olarak unutulmamas› gereken konu fludur: DPozlama
‹ K K A T yapmak diyafram ve örtücü de¤erleri belileyerek filmi pozland›rmakt›r. Hangi tür foto¤raf makinesi
olursa olsun, diyafram ve örtücü sistemi her foto¤raf makinesinde yer
al›r.
SIRA S‹ZDE
N N
Foto¤raf çekerken amaç film yüzeyi üzerinde pozlamas› do¤ru yap›lm›fl görüntü elde etmektir. Di¤er teknik ve görsel estetik ö¤eler tabiîAMAÇLARIMIZ
ki önemlidir; ancak
görüntünün öncelikle do¤ru pozland›r›lm›fl olmas› gerekir. Do¤ru pozlama için
foto¤raf› çekilen konunun ›fl›k durumunun do¤ru ölçülmesi gerekir. Konudan foK ‹ neler
T A P oldu¤unun
to¤raf makinesine ulaflan ›fl›¤›n diyafram ve örtücü de¤erlerinin
belirlenmesi gerekir. Günümüzde kullan›lan geliflmifl makinelerde ›fl›k ölçüm sistemi yer al›r. Bu sistem foto¤raf› çekilen konudan filme ulaflan ›fl›¤›n gücünü ölT E Lörtücü
E V ‹ Z Y O Nh›z› ortaya
çer. Bu ölçüme göre kullan›lmas› gereken diyafram de¤eri ve
ç›kar. Bu ölçümlere göre kullan›lmas› gereken diyafram de¤eri ve örtücü h›z›n›
sistem otomatik olarak belirler. Hangi flekilde belirlenirse belirlensin, diyafram-örtücü iliflkisi foto¤raf çekiminin belirleyici ö¤elerinden biridir.Foto¤raf makineleri‹NTERNET
nin teknolojisi de¤iflmifltir; ancak diyafram ve örtücü sistemlerinin karfl›l›kl› iliflkisi de¤iflmemifltir. Yüksek ya da düflük örtücü h›z›n›n ve farkl› diyafram aç›kl›klar›n›n etkisi de¤iflmemifltir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T ESIRA
L E V ‹S‹ZDE
ZYON
‹NTERNET
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
78
N
POZLAMA ‹Ç‹N IfiIK ÖLÇÜMÜ
Pozlama için ›fl›k ölçüm sistemini tan›mlamak.
AM AÇ
4
Diyafram de¤erleri ve örtücü h›zlar›n› belirlerken do¤ru pozlama yapman›n önemini vurgulayarak ayn› ›fl›k durumu için farkl› diyafram ve örtücü de¤erlerinin kullan›labilece¤ini belirttik. Foto¤rafç›l›¤›n temelini oluflturan bu konuya yönelik olarak geçmifl y›llarda mekanik ayg›tlar kullan›lm›flt›r. Hatta siyah-beyaz film kullanan
foto¤rafç›lar uzun y›llar göz karar› pozlama de¤erlerini belirleme yöntemini sürdürmüfllerdir. Ifl›¤a karfl› duyarl›l›¤› düflük olan filmlerin kullan›ld›¤› dönemlerde
SIRA
S‹ZDE
foto¤rafç›lar
göz
karar› de¤erleri uygulayarak pozlama yap›yorlard›. Özellikle siyah-beyaz filmlerin yayg›n oldu¤u dönemlerde, bu filmlerin yanl›fl pozlamaya uyumunun yüksek
olmas› nedeniyle de pozlama de¤erleri göz karar› verilmifltir. RenkD Ü fi Ü N E L ‹ M
li filmler yayg›n olarak kullan›lmaya bafllan›lmas›yla birlikte do¤ru pozlama önem
kazanm›fl; çünkü renkli filmler için pozlama de¤erinin do¤ru tespit edilmesi teknik
S O R U
bir zorunluluk
olarak ortaya ç›km›flt›r.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Do¤ru pozlama
için diyafram ve örtücü de¤erlerinin konunun ›fl›k durumuna
D ‹ K yapabilmek
KAT
uygun olarak belirlenmesi gerekir. Foto¤raf çekmek için bir ya da birkaç belirli ›fl›k durumu olmad›¤›
için bu de¤erleri do¤ru olarak belirlemenin yolu nedir? Bu amaca yönelik
SIRA S‹ZDE
olarak foto¤rafç›l›kta belli ayg›tlar kullan›l›r. Ifl›kölçer ad› verilen bu ayg›tlar foto¤raf makinelerinin içinde yer al›r. Ifl›kölçerler, ›fl›¤a karfl› duyarl› bir hücrenin ›fl›ktan etkilenmesi sistemineAMAÇLARIMIZ
göre çal›fl›r. Ifl›kölçerler pozometre olarak da adland›r›l›r. Ifl›ktan etkilenen
hücre, kullan›lan filmin duyarl›l›¤›na göre (ISO de¤eri) ölçülen ›fl›k durumunda diyafram
aç›kl›¤› ve örtücü h›z› olarak pozlama de¤erlerini verir.
N N
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Ifl›k ölçmek için kullan›lan ayg›tlara ›fl›kölçer denir. Günümüzde kullan›lan bütün foto¤raf makinelerinde özellikle 35 mm. makinelerde çok geliflmifl ›fl›k ölçme
E L E V ‹ Z YPozlamayla
ON
sistemleri Tvard›r.
ilgili olarak yukarda verdi¤imiz bilgileri günümüz foto¤raf makineleri kolayl›kla yerine getirir. Do¤ru pozlama için diyafram ve örtücü
de¤erlerini seçenekli olarak sunar. Ifl›k ölçümü kullan›lan filmin duyarl›l›¤›na yani
ISO (ASA) de¤erine göre yap›l›r. Foto¤raf makinesi ya da el ›fl›kölçerine kullan›lan
‹NTERNET
filmin ISO de¤eriyle ilgili bilgi verilir, ayg›t, ortam›n ›fl›¤›n› ölçer ve farkl› diyafram
ve örtücü de¤erlerini karfl›l›kl› olarak verir. Foto¤rafç› amac›na uygun olan de¤eri
seçer. Örne¤in, 100 ISO de¤erli film ile 1/500 f2, 1/125 f4, 1/60 f5.6, 1/30 f8 ve 1/15
fiekil 2.7
Do¤ru Pozlama
1
f 5.6
125
100 ISO
4
8
15
30
2
125
+
B
1
0
50
50
0
100
0
60
125
250
10
Do¤ru pozlama
konun ›fl›k
durumuna göre
belirlenir.
Kullan›lan filme
göre diyafram
de¤eri ve örtücü
h›z› belirlenir.
Örtücü
Diyafram
Film
Foto¤raf makinesi
f11 de¤erleri karfl›l›kl› olarak verir. Bu durumda 1/500 örtücü h›z› seçilirse diyafram çok aç›k konumdad›r; böylece alan derinli¤i azalar. 1/15 örtücü h›z› seçilirse
makine elde tutularak kullan›lamaz, makinenin sabit bir yerde durmas› gerekir; ancak bu pozlamada f11 diyafram de¤eriyle genifl bir alan derinli¤i elde edilir.
Daha önce belirtti¤imiz gibi, pozlama aç›s›ndan düflen ve yans›yan ›fl›ktan söz
etmifltik, ›fl›k ölçümü sisteminde de iki tür ›fl›k ölçülür: Düflen ›fl›k ölçümü ve yans›yan ›fl›k ölçümü. Ayd›nlatma kayna¤›ndan konuya gelen ›fl›¤›n ölçümü düflen ›fl›k
ölçümüdür. Konudan foto¤raf makinesine yans›yan ›fl›¤›n ölçümü de yans›yan ›fl›k
ölçümüdür. Foto¤rafç›lar özel durumlar d›fl›nda yans›yan ›fl›k ölçümü yapar. Foto¤rafç› için bak›fl aç›s› yani objektifin görüfl alan› içindeki konunun ›fl›¤› önemlidir.
Foto¤rafç›lar›n çok yayg›n olarak kulland›¤› refleks foto¤raf makinelerinin içinde ›fl›kölçer sistemi yer al›r. Böylece objektifin içinden geçerek filmi pozlayacak ›fl›k ölçülür. Makinelerin içinde yer alan ›fl›kölçerle, konudan yans›yan ›fl›¤› farkl› flekillerde ölçebilirler:
• Ortalama ölçüm: Bu flekilde, yüksek ve az ›fl›kl› alanlar›n bir ortalamas› olarak ölçülür.
• Merkez a¤›rl›kl› ölçüm: Bakaçtan görülen konunun merkezine gelen alan› a¤›rl›kl›
olarak ölçümüdür.
• Noktasal ölçüm: Bakaçta görülen konunun belli bir alan› noktasal olarak da ölçülür.
• Baz› durumlar› bak›fl aç›s› içinde renk ve doku aç›s›ndan birbirine z›t olan nesneler bir
araya gelir. Ortaya ç›kan ›fl›k durumu çok farkl› olabilir. Çok dar bir alan›n ›fl›¤›n› ölçmek gerekir. 35 mm. foto¤raf makinelerinin birço¤u bu özelli¤e sahiptir.
fiekil 2.8
Otomatik Ifl›k Ölçümü
Foto¤raf makinelerinde üç farkl›
otomatik ölçüm yer al›r:
Örtücü
Diyafram
Program ölçüm, diyafram ve
örtücü de¤erleri birlikte ölçer.
250
5.6
1
Örtücü
250
Diyafram
f 5.6
1000
500
250
125
60
30
15
8
4
2
1
Örtücü öncelikli ölçüm, örtücü
h›z› belirlenir bu de¤ere göre
diyafram de¤erini otomatik
olarak ölçer.
1.7
Diyafram öncelikli ölçüm,
diyafram de¤eri belirlenir bu
de¤ere göre örtücü h›z›n›
otomatik olarak ölçer.
2.8
4
5.6
8
11
16
79
80
fiekil 2.9
Ifl›kölçer
Geliflmifl 35 mm.
makinelerdeki
›fl›kölçer sistemi.
Objektiften giren
›fl›k hem bakaca
hem de ›fl›k
ölçümü için
duyarl› hücrelere
ulafl›r.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
S O R U
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
K ‹ T A P
‹NTERNET
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Günümüz makinelerinde yer alan
mikro ifllemciler yard›m›yla bakaca
ulaflan görüntünün çeflitli alanlar›n›
birbiriyle karfl›laflt›rarak ya da öne ç›kartarak ölçüm yapmak mümkündür.
Baz› durumlarda konunun belli bir
alan›ndaki ›fl›¤›n ölçülmesi gerekir.
Bunun için noktasal ›fl›k ölçümü yapan ›fl›kölçerler gerekir. Makineden
ayr› olarak elde kullan›lan bu tür ›fl›k
ölçerler 1 ya da 2 derecelik dar aç›yla konunun ›fl›¤›n› ölçer. Bir konu
içinde üç farkl› ›fl›k alan› var ise (az,
orta ve gölgeli) ortalama bir ölçüm yap›ld›¤›nda üç farkl› alandaki nesnelerin tonlar› neredeyse ayn› ton de¤erleri olarak ç›kar. Böyle bir foto¤rafta ›fl›kl› alan öne
ç›kart›lmak isteniyorsa ›fl›kl› alandan, gölgeli alan öne ç›kart›lmak isteniyorsa gölgeli alandan noktasal ›fl›k ölçümü yap›l›r. Baz› durumlarda da konunun üzerine
SIRA
S‹ZDE gerekir. Düflen ›fl›k ölçümü, konudan foto¤raf makinesine
düflen ›fl›¤›n
ölçümü
do¤ru yap›l›r. Böylece konu üzerine ayd›nlatma kayna¤›ndan gelen ›fl›k ölçülerek
konunun üzerindeki farkl› ton de¤erleri elde etmek mümkün olur.
4
Ifl›k ölçümünün
daha sonra düzeltmek mümkün müdür?
SIRA hatalar›n›
S‹ZDE
S O R U
D ‹ K K A T ya da el ›fl›kölçeri kullan›rken unutulmamas› gereken nokta fludur:
Foto¤raf makinesinde
Bütün ›fl›kölçerler do¤ru pozlamay› veren farkl› diyafram de¤erleri ve örtücü h›zlar›n›
S O verir.
R U Hatta diyafram öncelikli ya da örtücü öncelikli pozlama de¤erlerikarfl›l›kl› olarak
SIRA S‹ZDE
ni verir. Foto¤raf çeken kifli bu pozlama de¤erleri içinden diledi¤ini seçer.
N N
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
Ifl›k ölçümüyle
ilgili olarak üzerinde durulmas› gereken bir konu da renklere
göre yap›lan
›fl›k
ölçümüdür.
Mavi bir gökyüzü, beyaz bulutlar ve önünde k›rm›z›
SIRA S‹ZDE
çiçeklerden oluflan bir alan. Böyle bir konunun foto¤raf›n› çekerken mavi, beyaz
K ‹ T A P
ve k›rm›z› renkler çerçeve içinde yer alan belirleyici renklerdir. Beyaz renge göre
AMAÇLARIMIZ
›fl›k ölçümü
yap›l›rsa mavi ve k›rm›z› renkler aç›k tonda ç›kar. K›rm›z› renge göre
ölçüm yap›l›rsa, beyaz ve mavi renkler koyulafl›r. Maviye göre ›fl›k ölçümü yap›lTELEV‹ZYON
d›¤›nda ise mavi zemin önünde beyaz bulutlar ve k›rm›z› çiçekler resmedilir. Bu
‹ T A P
durum her Krenk
için geçerlidir. Bu anlamda basit kural fludur: Çerçeve içinde belirgin, etkin görülmesi istenilen renge göre ›fl›k ölçümü yap›lmal›d›r.
‹ N T E R Ndo¤ru
ET
Ifl›k ölçümü,
pozlama de¤erini filmin duyarl›l›¤›na göre (ISO de¤eri) diTELEV‹ZYON
yafram ve örtücü de¤erleri olarak sa¤lar. Bu anlamda ›fl›k ölçüsü üç de¤ere göre
yönlendirilir. Bunlar; filmin duyarl›l›¤› yani ISO de¤eri, diyafram de¤eri ve örtücü
de¤eridir. Bunlar›n biri de¤iflirse elde edilecek sonuç da de¤iflir. Yani her bir de‹ N T E Rde
N E Tiliflkilidir.
¤er di¤erleriyle
N N
NETLEME S‹STEM‹
N
A M A Ç
5
Foto¤raf makinelerinde netleme sisteminin çal›flmas›n› aç›klamak
ve ay›rt etmek.
Foto¤raf denildi¤inde anlafl›lmas› gereken fley, ka¤›t bir yüzey üzerindeki görüntüdür. Ka¤›t yüzey üzerindeki bu görüntünün belli teknik özellikleri olmas› gerekir. Bunlar›n bafl›nda da foto¤raf› çekilen konunun gözle alg›lanabilmesi için
net olmas› gerekir. Foto¤rafç›n›n resmetmek istedi¤i her nesne ve konu üçboyutludur. Yani çevremizdeki nesnelerin eni, boyu ve derinli¤i vard›r. Oysa bu nesnelerin foto¤raf› çekildi¤inde nesneleri ikiboyutlu olarak görürüz. Foto¤raf›n ikiboyutlu olmas›n›n nedeni; tabii ki foto¤raf makinesinin üretti¤i görüntüyle ilgilidir. Bu ikiboyutlu yani eni ve boyu olan görüntünün net görülebilmesi foto¤raf
makinesinin optik sistemiyle sa¤lan›r. Çevremizde gözümüzü yöneltti¤imiz her
alan› net olarak görürüz. Nesnelerin hangi uzakl›kta oldu¤u görme sistemimiz
için önemli de¤ildir.
Foto¤raf makilerinin bir nesneyi net olarak görebilmesi optikle ilgili bir konudur. Bu anlamda flu basit uygulamay› hat›rlayal›m: Basit bir merce¤i (d›fl bükey mercek) güneflin geldi¤i yönde bir ka¤›t üzerine tutunuz. Güneflten gelen ›fl›nlar mercekten geçerek ka¤›t üzerine ulafl›r. Kâ¤›d›n üzerinde daire fleklinde bir ›fl›k halesi görülür. Merce¤i, ka¤›d›n üstünde, afla¤›-yukar› hareket ettirdi¤inizde yuvarlak halenin büyüp küçüldü¤ünü göreceksiniz. Güneflin ka¤›t üzerindeki bu halesinden bir süre duman ç›kaca¤›n› göreceksiniz. Bu
uygulama fiekil 3.3’te görülebilir.
Ka¤›t üzerinde ortaya ç›kan hale güneflin görüntüsüdür. Kâ¤›t ile mercek aras›ndaki uzakl›k kullan›lan merce¤in odak uzakl›¤›d›r. Bu denemeyi bir baflka mercekle yapt›¤›m›zda, net görüntünün baflka bir uzakl›kta sa¤land›¤›n› görürüz, bunun nedeni merce¤in odak uzakl›¤›n›n farkl› olmas›d›r.
Mercek kullanarak görüntü elde etmenin kural› fludur: Her mercek, kendi odak
uzakl›¤› noktas›nda net görüntü oluflturur. Bu, üçboyutlu nesnelerin ikiboyutlu görüntüsüdür. Ayr›ca merce¤e yak›n olan nesnelerin görüntüsü büyük, uzak olan
nesnenin ise küçük oluflur. Net görüntü elde etme aç›s›ndan düflünüldü¤ünde üç
de¤iflkenin üzerinde durmak gerekir: Bunlar foto¤raf› çekilen nesne, mercek (objektif) ve görüntünün olufltu¤u yüzey (film yüzeyi). Bu de¤iflkenlerden her biri, ileri-geri hareket ederek görüntünün net olmas› sa¤lan›r. fiöyle ki; (1) film yüzeyi ve
objektif aras›ndaki uzakl›k sabit, nesne objektifin önünde ileri-geri hareket ederek
net görüntü elde edilebilir. (2) Nesne ile objektif aras›ndaki uzakl›k sabittir, film
yüzeyi ileri-geri hareket ederek net görüntü elde edilebilir. (3) Film yüzeyi ve nesne sabittir, objektif ileri-geri hareket ederek net görüntü elde edilebilir. Yukar›da
verdi¤imiz basit örne¤i hat›rlayal›m; güneflin görüntüsünü ka¤›t üzerinde net elde
edebilmek için kâ¤›d›, merce¤i ve (imkâns›z ama) günefli ileri-geri hareket ettirerek sa¤layabiliriz.
81
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
82
S O R U
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Yüzey üzerinde
K A Tbir görüntü elde edebilmek için; konu ile objektif aras›ndaki uzakl›k
D ‹ Knet
ile objektif ile görüntü yüzeyi aras›ndaki uzakl›k karfl›l›kl› olarak iliflkilidir. Unutulmamas› gereken temel
bilgi fludur: Netleme yap›l›rken nesne, objektif ve film yüzeyi aralar›ndaSIRA S‹ZDE
ki uzakl›k önemlidir.
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
fiekil 2.10
Netleme Kontrolu
Netleme ço¤u
makinelerde
objektif üzerinden
yap›l›r. Objektifin
en önündeki eni
genifl bilezik
netlemeyi kontrol
etmek için
kullan›l›r. Bu
bilezik
çevrildi¤inde
bakaç içinde konu
net olarak görülür.
AMAÇLARIMIZ
Foto¤raf
makinelerinde net görüntü elde etmek için gelifltirilmifl özel bir kontrol sistemi vard›r. Makinelerin temel özelliklerinden biri olan bu kontrol sistemine netlik sistemi denir. En basitinden en geliflmifline bütün foto¤raf makinelerinde
K ‹ T A P
netlik sistemi vard›r. Foto¤raf makinesinde, net bir görüntü elde edebilmek için
konu ile objektif aras›ndaki uzakl›¤a göre, objektif ile film yüzeyi aras›ndaki uzakl›¤›n ayarlanmas› gerekir.
TELEV‹ZYON
Netleme, en basit olarak makinelerde iki flekilde sa¤lan›r:
• Birincisi, film ve objektif aras›ndaki uzakl›¤› de¤ifltirerek yap›l›r.
• ‹kincisi ise objektifin içindeki elemanlar› ileri-geri hareket ettirilir.
N T E R N E T makinenin yap›s›na ba¤l› olarak film yüzeyi ya da objektif ileBirinci ‹teknikte,
ri-geri hareket ettirilerek netleme yap›l›r. Baz› orta boy ve büyük boy makinelerde
netleme bu flekilde yap›l›r. Objektifle film yüzeyi aras›nda bir körük sistemi vard›r.
K A L E objektif ya da film yüzeyi (gövde) ileri-geri hareket ettirilerek
Körü¤e ba¤l›M Aolarak
netleme sa¤lan›r. ‹kinci teknik ise yayg›n olarak kullan›lan, objektifin içindeki elemanlar› (mercekleri) hareket ettirerek netleme yapmakt›r. Makinenin gövdesi üzerinde film yüzeyi ve objektif sabittir, objektifin içindeki elemanlar kendi ekseni etraf›nda sa¤a-sola çevrilerek netleme sa¤lan›r.
83
Foto¤raf makinesinin çal›flmas›n› insan
gözüne benzeterek aç›klam›flt›k. ‹nsan iki
metre önündeki nesneye bakarken birden
sonsuzdaki bir baflka nesneye bakt›¤›nda hiçbir netlik sorunuyla karfl›laflmaz. ‹nsan gözü
otomatik olarak yak›ndaki ve uzaktaki nesneyi netler. Oysa foto¤raf makinesinin her
bakt›¤› farkl› uzakl›ktaki nesneyi netlemesi
gerekir. Yani objektif ile konu aras›ndaki
uzakl›¤›n ayarlanmas› gerekir. Günümüz foto¤raf makinelerinde yayg›n olarak kullan›lan netlik sistemi, optik olarak çal›flan refleks
netleme ve telemetre netleme sistemlerdir.
Refleks Netleme Sistemi
Foto¤rafç›l›¤›n ilk y›llar›nda üretilen makinelerde, netleme görüntünün olufltu¤u buzlu
cam üzerinden yap›l›yordu. Makinenin gövdesine bir körük sistemiyle ba¤l› olan objektif, ileri-geri hareket ettirilerek buzlu cam üzerinde görüntünün net görülmesiyle, konu ile
makine aras›ndaki uzakl›k belirlenmifl oluyordu. Buzlu cam kald›r›larak yerine konulan film üzerine de pozlama yap›l›yordu. Bu
flekilde objektiften gelen görüntü do¤rudan
film yüzeyinin üzerinde görülerek netleme
yap›l›yordu. Netlemenin yap›ld›¤› yüzey ayn› zamanda filmin pozland›¤› yüzeyidir.
fiunu da belirtmek gerekir ki bu zaman alan bir netleme fleklidir. Bu foto¤raf makinelerinde netleme yap›lar›nda yüzey ayn› zamanda bakaçt›r.
Netleme yaparken foto¤raf› çekilen konunun yatay ya da dikey çizgilerinden yararlanabiliriz. Konunun içinde yer alan herhangi bir düz çizgiyi bakac›n ortas›na getiriniz bu çizgiyi
net olarak gördükten sonra bakaç içinde çerçeveyi düzenleyin.
Netlemenin daha kolay yap›labilmesi için bu sistemde baz› gelifltirmeler yap›lm›flt›r. ‹lk önce objektiften gelen görüntünün üzerine düfltü¤ü buzlu cam›n yeri de¤ifltirilmifltir. Buzlu cam, makinenin arkas›ndan al›narak makinenin üstüne konulmufl, objektiften gelen görüntü 45 derecelik bir ayna arac›l›¤›yla buzlu cama yans›t›lm›flt›r. Bu refleks netleme sistemidir. Foto¤raf makinelerinin ilk dönemlerinden
itibaren kullan›lmaya bafllanan refleks netleme sistemi günümüzde tek objektifli
refleks makinelerde kullan›lan netleme sistemidir.
Refleks sistem, objektiften görerek netleme yapmakt›r. Bu sistemin foto¤raf makinelerinde çeflitli biçimlerde uygulamas› vard›r. Yayg›n olarak kullan›lan, 35 mm.
tek objektifli refleks foto¤raf makinelerindeki sistemdir. Bu makinelerin temel çal›flma biçimini daha önce foto¤raf makineleri bölümünde aç›klam›flt›k. Objektiften
giren ›fl›k, objektifin hemen arkas›nda 45 derecelik bir aç›yla as›l› olan aynadan
yans›yarak pentaprizmaya ve oradan da bakaca ulafl›r. Bu makinelerde objektif,
netleme yap›l›rken otomatik diyafram sistemi arac›l›¤›yla en aç›k diyafram konumunu sa¤lar. Böylece her ›fl›k koflulunda, diyafram en aç›k konumda oldu¤u için
fiekil 2.11
Farkl› Foto¤raf
Makinelerinin
Netleme Sistemi
Foto¤raf
Makinelerinde
kullan›lan üç
farkl› netleme
sistemi birlikte
görülmekte. Üstte
refleks sistem,
ortada stüdyo
makinelerindeki
do¤rudan netleme
ve altta telemetreli
netleme
sistemigörülüyor.
84
Çerçeveleme Oran›:
Kullan›lan filmin ya da
foto¤raf›n eni ve boyu
aras›ndaki oran.
SIRA S‹ZDE
5
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
kolayl›kla konu bakaçtan görülür. Netleme ifllemi tamamlan›p çekim dü¤mesine
bas›ld›¤›nda, ayna as›l› oldu¤u yerde yukar› kalkarak pozlamay› sa¤lar ve netleme
yap›labilmesi için yeniden ilk durumuna döner.
‹lk refleks makinelerde aynadan gelen görüntü, buzlu cam üzerinde sa¤-sol
ters olarak görülüyordu ve bakaca da ayn› flekilde ters olarak yans›yordu. Buzlu
cam üzerindeki ters görüntünün bakaçta düz olarak görülebilmesi için pentaprizma sisteminden yararlan›ld›. Makinelerde aynan›n hemen üstüne yerlefltirilen bir
pentaprizmayla bakaca ulaflan görüntünün düz olmas› sa¤land›. Böylece bakaçtan
bak›ld›¤›nda, foto¤raf› çekilecek olan konu, objektifin içinden düz olarak görülerek kolayca netleme yapma olana¤› sa¤land›. Bakaçtan bakan göz, pentaprizma ve
ayna arac›l›¤›yla objektifin içinden konuyu görür ve netlik yap›labilmesi için de bakaçtan konunun net görülene kadar objektifin netleme bilezi¤i çevrilmesi yeterlidir. Bakaçta konu net görüldü¤ünde, konu ile objektif aras›ndaki uzakl›k do¤ru
olarak belirlenmifl demektir. Bakaçtan gözün gördü¤ünü film de ayn› netlikte görür. Çerçeveleme oran› aç›s›ndan, bakaçtan görülen görüntüyle filme ulaflan aras›nda fark yoktur. Bu nedenle, refleks netleme sisteminde paralaks hatas› olmaz;
bu sistemde de pozlama s›ras›nda ayna hareket ederek yukar› kalkt›¤› için pozlama an›nda bakaç karanl›kta kal›r ve konu görülemez.
Ço¤u refleks makinenin bakac›ndaki netleme cam›ndaki iki küçük prizma yard›m›yla, bakac›n tam ortas›nda konu netsiz iken k›r›k olarak görülür ve netleme bilezi¤i çevrilerek konu netleflti¤inde bu k›r›k görüntü de düzelir.
Refleks netleme
bakaçtan bakan göz aç›s›ndan de¤erlendiriniz?
SIRA sistemini,
S‹ZDE
Telemetre Netleme Sistemi
Refleks sistem
foto¤raf makinelerinde bakaçtan bak›ld›¤›nda do¤rudan objektifin
içinden görülür. Yani bakaç içinde yap›lan çerçeveleme ile film yüzeyine düflen göS OTelemetreli
R U
rüntü ayn›d›r.
foto¤raf makinelerinde ise durum farkl›d›r. Bu makinelerdeki bakaç sistemi objektiften ayr› çal›fl›r. Yani bakaç sadece çerçeveleme, objektif de
sadece film Dyüzeyinde
görüntü oluflumunu sa¤lar. Telemetre sisteminde bakaçtan
‹KKAT
bak›ld›¤›nda konu üst üste bindirilmifl iki görüntü olarak görülür, objektifi ileri-geri
hareket ettirerek konu tek bir görüntü olarak görüldü¤ünde netleme ifllemi tamamSIRA S‹ZDE
lan›r. Bakaçtaki görüntünün birbirinden ayr› iki görüntü olarak görülmesi, konuyla
foto¤raf makinesi aras›ndaki uzakl›¤›n do¤ru olmad›¤›n› gösterir. Objektifi hareket ettirerek konunun
foto¤raf makinesine olan uzakl›¤› do¤ru belirlendi¤inde, bakaçtaki
AMAÇLARIMIZ
konunun görüntüsü üst üste bindirilmifl tek bir görüntü olarak yani net görülür.
Daha önce telemetreli foto¤raf makineK ‹ T A P
lerini anlat›rken söz etmifltik, bu tür makinelerde netleme sisteminin çal›flmas› insan
gözüne benzer. Gözlerimizle bir konuyu
TELEV‹ZYON
birbirinden uzak iki farkl› noktadan görürüz ve bu iki görüfl noktas› bir üçgenin köfleleri gibi düflünüldü¤ünde üçüncü köflede konu yer al›r. Bir nesneye iki gözümüz‹NTERNET
le farkl› aç›lardan görmemize ra¤men bu
iki görüfl bir noktada birleflir.
N N
fiekil 2.12
K ‹ T A P
Refleks Netleme
Sistemi.
T EBu
L E VSistemde
‹ Z Y O N konu
bakaç içinde
netleme cam›nda
net olarak
‹ görüldü¤ünde,
NTERNET
film yüzeyine de
net olarak
pozlan›r.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
Telemetre sistemi konuya iki farkl› noktadan bakar ve her iki bak›flD aç›s›ndan
konunun
‹KKAT
makineye olan uzakl›¤› ölçülür. Bu iki farkl› bak›fl, bakaç içinde birleflir. Böylece konunun
makineye olan uzakl›¤› iki farkl› noktadan ölçülmektedir. Bu da do¤al
SIRAolarak
S‹ZDEnetlik sisteminin daha do¤ru çal›flmas›n› sa¤lar. Ayr›ca elde edilen görüntünün keskinli¤i artar.
D‹KKAT
N N
AMAÇLARIMIZ
Telemetre sistemi, birbirinden ayr› iki prizmadan oluflur. Bakaçtan bakan göz bu iki
prizmadan geçerek konuyu görür. Her prizK ‹ T A P
ma ayr› bir görüntü verdi¤inden bakaçta iki
farkl› görüntü oluflur. Netleme bilezi¤i döndürüldü¤ünde prizmalar da döndürülerek göTELEV‹ZYON
rüntülerin çak›flmas› sa¤lan›r. Bu sistemde
film konuyu objektiften görürken, foto¤raf
çeken kifli ise konuyu bir di¤er optik sistemden görür. Bu da ço¤u kere bakaçta netlenen
‹NTERNET
konunun çerçeveleme oran›yla, film yüzeyine objektiften düflen (çekilen) görüntünün çerçeveleme oran›n›n ayn› olmamas›na
neden olur. ‹ki görüntü aras›nda çerçeveleme oran› aç›s›ndan ortaya ç›kan bu farkl›l›¤a paralaks hatas› denilmektedir. Telemetre sisteminde netlik çabuk yap›l›r ve
konunun net olup olmad›¤› bakaçta kolayl›kla görülür; ancak netlenen konunun
önünde ve arkas›ndaki netsiz alan bakaçta net olarak görülürken bu alanlar film
yüzeyine netsiz olarak belirir. Yani netleme yap›ld›¤›nda filmin netsiz olarak gördü¤ü konunun önündeki ve arkas›ndaki alanlar bakaçta net olarak görülür.
85
SIRA S‹ZDE
fiekilAMAÇLARIMIZ
2.13
Telemetreli
Netleme Sistemi
K ‹ T A P
Do¤rudan
foto¤raf
makinesindeki
TELEV‹ZYON
bakaç yoluyla
yap›lan netleme
sistemi.
‹NTERNET
Otomatik Netleme Sistemi
Refleks ve telemetreli netleme sistemleri elle yönlendirilerek yap›l›r. Foto¤raf makinesiyle foto¤raf› çekilen nesne aras›ndaki uzakl›k, bir anlamda objektif üzerinden elle yönlendirilerek belirlenir. Hatta bakaçtan bakmadan nesne foto¤raf makinesinden 2 m. uzakl›kta ise objektifin netleme bilezi¤i 2 m. iflaretine getirildi¤inde
SIRA S‹ZDE
görüntü net olarak film yüzeyi üzerinde ortaya ç›kar. Bu ifllem günümüz foto¤raf
makinelerinde elle yönlendirilmeden otomatik olarak gerçekleflir. Yani otomatik
olarak çal›flan bir netleme sistemi söz konusudur. Otomatik netleme
(‹ngiD Ü fi Ü N E Lsistemi
‹M
lizce, Auto Focusing kavram›n›n k›saltmas› AF sistem olarak adland›r›l›r) küçük
cep makinelerinde yayg›n olarak kullan›l›rken günümüzde refleks makinelerde de
S O R U
yayg›nlaflm›flt›r. Özellikle 35 mm. makinelerde çok yayg›n olarak kullan›lmaktad›r.
D‹KKAT
‹ki farkl› otomatik netleme sistemi vard›r: Pasif sistemler ve aktif sistemler.
S O R U
D‹KKAT
Pasif sistemler, telemetre netleme sistemine benzer. Aralar›ndaki
SIRA fark,
S‹ZDEbakaca yerlefltirilmifl olan iki tane ›fl›¤a duyarl› hücredir (photocell). ‹ki bakaç penceresinden
gelen konunun görüntüsü ›fl›¤a duyarl› hücrelere yans›r, konu e¤er netsiz ise farkl›
bir sinyal ortaya ç›kar. Objektifin netleme motoru hücrelerden AMAÇLARIMIZ
ald›¤› bilgiyle makine
ile konu aras›ndaki uzakl›¤› ayarlar ve görüntü iki hücrede de ayn› oldu¤unda makine konunun net oldu¤unu anlar. Sistem pasiftir; makineden konuya hiçbir sinyal gitK ‹yüksek
T A P ›fl›k ortammez, konudan makineye gelen ›fl›kla sistem çal›fl›r. Pasif sistemler,
lar›nda baflar›l› sonuç verirken düflük ›fl›k ortamlar›nda yan›lt›c› olabilir.
Aktif sistemler, çeflitli elektronik araçlarda kullan›lan uzaktan kumanda sistemine
L E V ‹ Z Ytelemetre
ON
benzer flekilde k›z›lötesi (infrared) verici ve al›c›s›ndan oluflur.T ESistem
ba-
N N
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
86
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
kaç sistemine göre çal›fl›r. Foto¤raf› çekilecek konuya bakac›n içindeki vericiden k›z›lötesi sinyal gönderilir, netlenmesi amaçlanan nesneye çarpan sinyal bakaca geri
SIRA S‹ZDE
döner böylece elektronik sistem, makine ve konu aras›ndaki uzakl›¤› objektifin netleme motorunun ayarlanmas›n› sa¤lar. Sistem aktiftir, çünkü makineden konuya sinyal gider veD Ügeri
Aktif sistemlerin, flafl gibi yans›t›c› ›fl›kla ve sonar ses dalgafi Ü N Edöner.
L‹M
lar›yla çal›flanlar› da vard›r. Aktif sistemler, düflük ›fl›k ortamlar›nda hatta karanl›kta
bile netleme yapan en etkin otomatik netleme sistemidir. Bu sistemler sadece yans›S O R U
t›c› yüzeylerde yan›lt›c› sonuç verir, bu tür yüzeylerde netleme sonsuzu gösterir.
D‹KKAT
Günümüzde kullan›lan
foto¤raf makinelerinin otomatik netleme sistemi vard›r. Çekim
dü¤mesine ilk dokunuflta netleme sistemi devreye girer. Bu makinelerde; foto¤raf makinesine en yak›nSIRA
nesneye,
S‹ZDE en uzak nesneye göre ya da çerçevenin tam ortas›ndaki nesneye göre netleme yap›labilir. Baz› makinelerde farkl› seçenekler de vard›r. Kullan›lan makinenin
bu özelli¤ini iyi tan›mak ve uygulama yapmak gerekir.
N N
N
AM AÇ
6
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
ALAN DER‹NL‹⁄‹
K ‹ T A P
Alan
derinli¤ini tan›mlamak ve kontrol de¤iflkenlerini belirlemek.
Deniz kenar›nda oturuyorsunuz, kumsaldan ufuk çizgisine kadar genifl bir görüfl
TELEV‹ZYON
aç›s›yla çevrenize bak›yorsunuz. Kumsalda günefllenen insanlar, k›y›ya yak›n yüzenler, denizde yüz-yüz elli metre ilerde yelkenliler ve ufukta bir gemi. ‹nsan gözü, kumsaldan ufuktaki gemiye kadar her fleyi net olarak görür. Ayn› bak›fl aç›s›n›n foto¤raf›n›
kullanaca¤›m›z diyafram aç›kl›¤›na göre bak›fl aç›s› içinde‹ N T E Rçekelim,
NET
ki nesnelerin net olarak ortaya ç›kmas› farkl› olacakt›r. Aç›k bir diyafram de¤eri örne¤in f2.8 ve 50 mm.lik objektif yüzen insanlara netlendi¤inde; yüzen insanlar net,
ön tarafta kumsaldaki
insanlar, arka tarafta yelkenliler ve ufuktaki gemi foto¤rafta
MAKALE
netsiz görülecektir. Ayn› bak›fl aç›s› ve yine ayn› noktaya netleme yaparak bu kez
f22 diyafram de¤eriyle yani k›s›k bir diyafram aç›kl›¤›yla çekti¤imizde ise yüzen insanlarla birlikte ön tarafta kumsal, arka tarafta yelkenliler ve ufuktaki gemi net olaSIRA S‹ZDE
rak görülecektir. Netlemeyi ayn› yere yapmam›za ra¤men bu iki foto¤rafta net olarak görülen alanlar farkl› olacakt›r. Foto¤raf› çekilen konuya netleme yap›ld›¤›nda,
bu konunun
D Ü fiönünde
Ü N E L ‹ M ve arkas›nda belli bir alan da foto¤rafta net olarak ç›kar, iflte
foto¤rafta net olarak ortaya ç›kan bu alana alan derinli¤i denir. Foto¤raf çekmeye
yeni bafllayanlar, genellikle foto¤raf›n› çekti¤i konunun içindeki her fleyin net göS O R U
rülmesini ister; bu her zaman mümkün de¤ildir.
Alan derinli¤ini
de¤iflkenler flunlard›r:
D ‹ K belirleyen
KAT
• Diyafram aç›kl›¤›,
• netlemenin
yap›ld›¤› konunun makineye olan uzakl›¤›,
SIRA S‹ZDE
• kullan›lan objektifin odak uzakl›¤› ve
• bask› aflamas›nda foto¤raf›n büyütülme oran›.
N N
AMAÇLARIMIZ
Diyafram de¤erinden daha önce söz etmifltik. Foto¤raf› çekilen konunun az ya
da çok ›fl›kl› olmas›na ba¤l› olarak, diyafram aç›kl›¤› büyür ya da küçülür. Yukar›daki örnekte
gibi diyafram aç›kl›¤› de¤iflti¤inde, alan derinli¤i de de¤iflK ‹görüldü¤ü
T A P
mektedir. Diyafram de¤eri, rakam olarak büyüdü¤ünde alan derinli¤i artar; rakam
olarak küçüldü¤ünde ise alan derinli¤i azal›r. Yani küçük diyafram aç›kl›¤› fazla
alan derinli¤i,
T E L E Vbüyük
‹ Z Y O N diyafram aç›kl›¤› ise az alan derinli¤i sa¤lar. Foto¤raf› çekilen
‹NTERNET
87
fiekil 2.14
Alan Derinli¤i
netle
me y
ap›lan
Foto¤raf› çekilen
konuya netlik
ayar›
yap›ld›¤›nda bu
konunun önünde
ve arkas›nda
belirli bir alan da
net olarak ç›kar,
bu alana alan
derinli¤i denir.
Alan derinli¤i
netleme yap›lan
konunun önünde
1/3, arkas›nda ise
2/3 oran›ndad›r.
uzak
l›k
Genifl Alan Derinli¤i
(k›s›k diyafram)
netsiz
alan
alan d
erinlig
i
netle
me y
ap›la
n uza
kl›k
nets
iz ala
n
Dar Alan Derinligi
(aç›k diyafram)
konunun makineye olan uzakl›¤› da alan derinli¤ini etkiler. Konu makineden
uzaklaflt›kça alan derinli¤i artar, konu yak›nlaflt›kça ise azal›r. Bu anlamda yukar›daki örne¤imize dönelim: Örne¤in f5.6 diyafram aç›kl›¤›yla iki foto¤raf çekelim, birinci foto¤raf›n netlemesini makineye yak›n olan nesnelere, kumsaldaki insanlara
yaparak çekelim. ‹kinci foto¤raf› da makineye uzak olan yelkenleri netleyerek çekelim. Diyafram de¤eri ayn› olmas›na ra¤men bu iki foto¤raf›n alan derinli¤i farkl› olacakt›r. Makine ile nesne aras›ndaki uzakl›¤›n daha fazla oldu¤u ikinci foto¤raf›n alan derinli¤i fazla olacakt›r.
Kullan›lan objektifin odak uzakl›¤› da alan derinli¤ini etkiler. K›sa odak uzakl›kl› objektifler yani genifl aç›l› objektifler daha çok alan derinli¤i, uzun odak uzakl›kl› objektifler yani dar aç›l› objektifler az alan derinli¤i sa¤lar. Filmdeki negatif görüntünün foto¤raf ka¤›d›na büyütülerek bas›lmas› da alan derinli¤ini etkiler. Negatif görüntünün bire bir bas›ld›¤› kontak bask›da, oldukça net görülen bir alan, büyütülerek bas›ld›¤›nda
netsiz olarak görülebilir yani büyütme oran›na ba¤l› olarak alan derinli¤i azal›r.
SIRA S‹ZDE çekece¤iniz
Genifl bir a¤açl›k alan, 50 mm. objektifi olan 35 mm. bir foto¤raf makinesiyle
bir foto¤rafta sadece ön s›radaki a¤açlar›n net olarak görülmesi nas›l sa¤lan›r?
6
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
88
fiekil 2.15
Alan Derinli¤i
Diyafram aç›kl›¤›n›n alan derinli¤ine etkisi dört foto¤rafta görülmektedir. Netleme ortadaki horoza yap›lm›flt›r.
Üst sol f2.8, üst sa¤ 5.6, alt sol f16 ve altsa¤ f22 diyafram de¤eriyle çekilmifltir.
OSMAN CAH‹T TURUNÇ. Tipik bir alan derinli¤i foto¤raf›. 135 mm. odak uzakl›kl› bir
tele objektifiyle çekilmifl. Diyafram de¤eri 3.5 ve tele objektifin katk›s› ile alan derinli¤i
azalt›lm›fl.
89
N
ÖRTÜCÜ HIZI VE NETL‹K
A M A Ç
7
Örtücü h›z› ile foto¤raf›n net ç›kmas› aras›ndaki iliflkiyi aç›klamak.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
Ünitenin bafl›nda belirtildi¤i gibi bir foto¤raf›n net olarak ortaya ç›kmas› çok önemlidir. Mercek ve ka¤›t örne¤inden yola ç›karak net bir görüntünün
D Ü fi Ü Nyüzey
E L ‹ M üzerinde
ortaya ç›kmas›n› belirtmifltik. Bu örne¤i de foto¤raf makinesinde netleme sisteminin çal›flmas›yla iliflkilendirmifltik. Foto¤rafç›lar ço¤u zaman hareketli nesnelerin
S O R U
foto¤raf›n› çekerler.
S O R U
D ‹ Kda
K Afludur:
T
Hareketli bir nesnenin foto¤raf› net olarak nas›l çekilebilir? Bir di¤er soru
Hareketli bir nesnenin foto¤raf› çekilirken hangi örtücü h›z›n› uygulamak gerekir? Yani belirlenen örtücü h›z› konunun net olarak ortaya ç›kmas›yla, özellikle hareketli nesnelerde,
SIRA S‹ZDEiliflkili midir?
D‹KKAT
N N
Foto¤raf› çekilen konunun do¤ru olarak netlenmesine ra¤men kimi zaman netAMAÇLARIMIZ
siz ç›kar. Foto¤raf›n net olarak ç›kmas› sadece netlik ayar›n›n
do¤ru yap›lmas›yla
ilgili de¤ildir. Atl› kar›ncada dönen çocuklar›n foto¤raf›n› çekti¤imizi düflünelim;
15m. uzaktan bu foto¤raf› çekece¤iz, netleme bilezi¤inden uzakl›k ayar›n› yapt›k,
K ‹ bir
T Asorun
P
bakaçtan net olarak atl› kar›ncadaki çocuklar› görüyoruz, ortada
var! Konu hareketli, sabit de¤il. Peki, hareketli bir konunun sanki sabit duruyormufl gibi
foto¤raf› nas›l çekilir? Bu konuyla ilgili bir di¤er soru da fludur: Örtücü h›z›yla ilgiT E L E Vbir
‹ Z Ya¤ac›n
ON
li de¤erlerden daha önce söz etmifltik. Sabit bir nesnenin örne¤in
foto¤raf›n› çekti¤imizi düflünelim, 1/125 örtücü h›z›nda bir sorun olmaz ancak ›fl›k koflulu nedeniyle 1/15 örtücü h›z›n› kullanarak netlemesi do¤ru yap›lsa bile hareketsiz nesne foto¤rafta netsiz olarak ç›kar; çünkü 1/15 örtücü h›z› uzun bir süredir, bu
‹NTERNET
pozlama süresinde makine foto¤rafç›n›n elinde titrer, nefes al›p vermek bile makinenin titremesi için yeterlidir. Bu titreme sonucunda film yüzeyine pozlanan görüntü de titrer. ‹flte bu titreme görüntünün netsiz olmas›na neden olur.
Foto¤raf› çekilen bir konunun net olarak ortaya ç›kmas› için netleme ayar›n›n
do¤ru yap›lmas› d›fl›nda; konunun hareketlili¤i ve makinenin titretilmeden, sabit
olarak tutulmas› önemlidir. Bu iki konu do¤rudan örtücü h›z›yla ilgilidir. Yukar›da
verdi¤imiz örneklerden hareket ederek konuyu aç›klamadan önce, örtücü h›z›yla
ilgili bilgilerimizi hat›rlayal›m. Örtücü h›z› de¤erleri flöyledir: 1, 2, 4, 8, 1/15, 1/30,
1/60, 1/125, 1/250, 1/500, 1/1000, 1/2000 örtücü de¤erleri rakam olarak büyüdü¤ünde aç›k kalma süresi k›sal›r ve rakam küçüldükçe bu süre daha da uzar.
1/125, 1/250, 1/500, 1/1000, 1/2000 gibi örtücü h›zlar›nda aç›k kalma süresi azal›r. Bu kadar k›sa aç›k kalma süresinde, hareketli nesne saniyenin çok küçük bir
diliminde pozlanarak bir an donuk yani hareketsiz bir flekilde foto¤raflan›r. Makine elde tutulsa bile bu kadar k›sa süre içinde titremez. Bu durum 1/125’in alt›ndaki örtücü h›zlar› için geçerli de¤ildir. Örtücü h›z› düfltükçe aç›k kalma süresi artar
ve makinenin titremeden tutulmas› güçleflir ve hareketli görüntü donuk olarak yakalanamaz. Burada birbirine kar›flt›r›lmamas› gereken önemli bir konu vard›r. Foto¤raf›n netsiz olmas› demek, netleme ayar›n›n do¤ru yap›lmamas›d›r. Üzerinde
durdu¤umuz sorun ise netlemesi do¤ru yap›lm›fl olan bir konunun, örtücünün aç›k
kalma süresinde titreme sonucunda ortaya ç›kan netsiz görüntüdür. Daha do¤rusu
bu netsiz de¤il, titrek görüntüdür.
S‹ZDE
Hareketli bir konunun foto¤af›n› çekerken dikkat edilmesi gerekenSIRA
ö¤eleri
s›ralay›n›z?
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
7
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
90
fiekil 2.16
Örtücü H›z› ve Hareketli Konu
Ayn› h›zla dönen atl› kar›ncan›n 1/15 (üst sol) 1/30 (üst sa¤), 1/60 (alt sol) ve 1/500 (alt sa¤) örtücü h›zlar›yla
çekilen foto¤raflar› görülmektedir. 1/15 örtücü h›z›nda hareket halindeki nesne belirsizdir. 1/30 de¤erinde,
hareket hâlindeki nesne hâlâ belirsizdir, karalt› olarak görülmektedir. 1/60 de¤erinde ise hareket halindeki
nesne bellidir ve az da olsa detay görülmektedir. 1/500 de¤erinde ise hareket bir an dondurulmufltur. Hareketli
nesne net olarak görülmektedir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
fiimdi yeniden yukar›da verdi¤imiz örneklere dönelim. Atl› kar›nca örne¤inde,
konu hareketli oldu¤u için yüksek bir örtücü h›z›yla konunun bir an› yakalanabilir. 1/125, 1/250 ve daha yüksek örtücü h›zlar›n›n kullan›lmas› gerekir. Böyle bir
SIRA S‹ZDE
konunun foto¤raf›
çekilirken pozlama de¤erleri aç›s›ndan ilk belirlenecek olan örtücü h›z› olmal›d›r. 1/125 ve yukar›s›ndaki bütün de¤erler kullan›labilir. 1/125 için
1
f5.6 ise 1/250
D Ü fi f4,
Ü N E L/500
‹ M f2.8 olur. Görüldü¤ü gibi örtücü h›z› artt›¤›nda pozlama aç›s›ndan diyafram aç›kl›¤› büyümektedir yani alan derinli¤i azal›r. Bu iliflkileri, görerek pozlama de¤eri seçilir. Yeniden hat›rlatal›m, hareketli bir konunun foto¤raf›
S O R U
çekilirken ilk belirlenecek de¤er 1/125 ve üzerindeki örtücü h›z›d›r.
D ‹ K K A T foto¤raf›n› çekerken hareketin dondurulabilmesi için hangi örtücü
Hareketli nesnelerin
h›z›n›n kullan›lmas› gerekti¤ini gördük. Peki nesne sabitken ve foto¤raf makinesini elle
tutarken nas›l
birS‹ZDE
pozlama durumu ortaya ç›kar? Böylesi durumlarda nesnenin net olarak
SIRA
kaydedilmesi için yap›lmas› gereken yine belirlenecek örtücü h›z›d›r.
N N
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
91
fiekil 2.17
Sabit Konu ve
Makinenin
Titremesi
Foto¤raf makinesi
elde tutularak konu
1/15 (sol) ve 1/125
(sa¤) örtücü
de¤erleriyle
çekildi¤inde; 1/15
de¤erinde
makinenin
titremesi nedeniyle
foto¤raf titrek,
1/125 de¤erinde ise
foto¤raf net olarak
ç›kar.
Sabit olarak durmakta olan a¤ac›n foto¤raf›n› çekerken kullanaca¤›m›z örtücü
h›z›n› düflünelim. Pozlama de¤erinin yine 1/125 f5.6 oldu¤unu düflünelim. Bu pozlama de¤erleriyle makine elde tutularak foto¤raf rahatl›kla çekilebilir; ancak bu foto¤raf›n alan derinli¤inin çok yüksek olmas› isteniyorsa, f5.6 yeterli bir diyafram
aç›kl›¤› de¤ildir. f11, f16 diyafram de¤erlerini kullanmak gerekir. 1/125 f5.6 oldu¤unda, ayn› pozlamay› sa¤layan di¤er de¤erler flöyledir: 1/60 f8, 1/30 f11, 1/15
f16’d›r. Demek ki istenilen alan derinli¤ini elde etmek için 1/30 f11 ya da 1/15 f16
pozlama de¤erlerini kullanmak gerekir. 1/30 ve 1/15 örtücü h›zlar›nda süre çok
uzundur, makine elde tutuldu¤unda titreyebilir, bu nedenle makinenin üçayak ya
da bir baflka sabit nesne üzerinde durmas› gerekir.
Bu ba¤lamda, üzerinde durulmas› gereken bir konu da kullan›lan objektifin
odak uzakl›¤›d›r. Uzun odak uzakl›kl› (tele objektif) objektif kullan›ld›¤›nda, 35mm.
bir makinede bu objektifin verdi¤i görüntü çok büyük olacakt›r. Bu durumda, net
bir görüntü elde edebilmek için normalden daha h›zl› bir örtücü h›z› kullanmak
gerekir. Kullan›lan objektifin odak uzakl›¤›na ba¤l› olarak titrek olmayan net bir
görüntü elde edebilmek için seçilecek örtücü h›z›n› belirlerken flöyle basit bir kural uygulanabilir: 1000 mm. objektif için 1/1000, 200 mm. objektifle 1/250 de¤erleri en uygun örtücü h›zlar›d›r. Bu anlamda normal objektifler için ise 1/60 en uygun
örtücü h›z›d›r. Bu kurala göre k›sa odak uzakl›kl› (genifl aç›l›) objektiflerle makinenin elde kullan›lmas› çok kolayd›r. Düflük ›fl›k ortamlar›nda, makineyi elde tutarak
1/60 ya da 1/30 örtücü h›zlar›nda net foto¤raf elde etmek için genifl aç›l› objektifler kullan›lmal›d›r.
Hareketli nesnelerde, nesnenin hareketinin yönü de önemlidir. Hareket halindeki bir otomobil 50 km/s h›zla foto¤raf makinesine do¤ru geliyorsa; bu çok h›zl›
bir harekettir, hareketli nesnenin sabitlenebilmesi için hareketin h›z›na efl bir örtücü h›z› gerekir, örne¤in 1/60 gibi. Otomobil, bak›fl aç›s› içinden ayn› h›zla çapraz
olarak geçerse, h›z var oldu¤undan çok hissedilir ve 1/500 ya da 1/1000 de¤erleri
uygundur. Otomobil ayn› h›z›yla, bak›fl aç›s› içinden çapraz olarak, 5 metre ya da
100 metre ilerden geçerse ortaya ç›kan etki farkl›d›r. Do¤al olarak hareketin foto¤raf çeken aç›s›ndan etkisi yak›ndayken fazla, uzakta iken ise daha azd›r. Ayn› otomobil bak›fl aç›s› içinden daha genel olarak görüldü¤ünde ise hareket etkisi artar,
1/250 ya da 1/500 de¤erlerini kullanmak gerekir. Bir önceki paragrafta sözünü et-
92
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
ti¤imiz konuyu
bu örnekle ilgili olarak bir kez daha hat›rlatal›m. Hareket hâlindeki
otomobilin foto¤raf› tele objektif kullan›larak çekilirse, bu objektif hareketin etkisini art›r›r ve
fi Ü N E L ‹ M nesnenin sabitlenmesi güçleflir ve bu nedenle örtücü h›z›
D Ü hareketli
1/500, 1/1000 gibi yükseltmek gerekir. Genifl aç›l› objektiflerde ise hareket etkisi
azal›r ve bu sorun kolayl›kla çözülür ve 1/125, hatta 1/60 gibi örtücü de¤erleri kulS O R U
lan›labilir.
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
KKAT
D ‹ netlikle
Örtücü h›z› ve
ilgili olarak akla gelen temel soru fludur: Harekete ba¤l› olarak
hangi örtücü h›zlar›n› kullanmak gerekir? Hareket halindeki konu yürüyen bir insan ise
1/125 de¤eri uygundur. H›zla koflan bir çocuk ya da bir bisikletli için 1/250 de¤eri yeterliSIRA S‹ZDE
dir. Günümüzde kullan›lan ço¤u 35 mm. makinede 1/1000, 1/2000 hatta 1/4000 örtücü h›zlar› vard›r. Bu de¤erler araba ya da at yar›fllar›nda, spor karfl›laflmalar›nda ortaya ç›kan
AMAÇLARIMIZdonuk olarak yakalanabilmesi için uygundur.
çok h›zl› hareketlerin
N N
Üzerinde durulmas› gereken bir konu da uzun pozlamad›r. Ayd›nlatma, koflul‹ T A ya
P da özel kayg›larla foto¤rafç›lar 1, 1/2, 1/4, 1/8, 1/15 gibi örtülar›na ba¤l›K olarak
cü h›zlar›n ya da çok uzun pozlama sa¤layan B, T de¤erlerini kullan›rlar. Bu de¤erleri kullan›rken foto¤raf›n net olabilmesi için hem konunun hem de makinenin
T E L gerekir.
E V ‹ Z Y O N Konu ya da makine hareket etti¤inde netlik bozulur. Bütün
sabit olmas›
bu teknik aç›klamalardan sonra sonuç olarak söylenmesi gereken fludur: Sözü edilen durumlar› denemek ve ortaya ç›kan sonucu görmek gerekir. Çeflitli flekillerde
ve h›zlarda‹ Nhareket
eden nesnelerin farkl› örtücü h›zlar›nda (1/30, 1/125 gibi) foTERNET
to¤raf›n› çekerek sonucu görmek gerekir.
MAKALE
93
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
N
A M A Ç
3
N
A M A Ç
4
Pozlama yoluyla görüntünün oluflumunu aç›klamak.
Görüntü, film yüzeyinde ›fl›¤a duyarl› bu tabakada oluflur. Film yüzeyinde görüntüyü oluflturan
fley nesnenin üzerinden gelen ›fl›kt›r. Ifl›k, miktar
olarak diyafram, süre olarak ise örtücü sistemiyle kontrol edilir. ‹yi ve do¤ru bir foto¤raf elde etmenin birinci koflulu do¤ru pozlama yapmakt›r.
Yani konudan foto¤raf makinesine gelen ›fl›¤›n
miktar ve süresini, diyafram ve örtücü sistemiyle
düzenlemektir.
Pozlama de¤erlerini belirleyen bir ö¤e olarak diyafram ve örtücü sistemlerini tan›mlamak.
Diyafram sistemi en basit flekliyle, objektif içinde
yer alan de¤iflebilir deliklerdir.Uluslararas› kabul
edilmifl olan diyafram de¤erleri flöyledir: 1- 1.4 2 - 2.8 - 4 - 5.6 - 8 - 11 - 16 - 22 - 32. Diyafram de¤erleri birbirinin katlar› olarak büyür ve küçülür.
Pozlama sürecinde, foto¤raf makinesine giren
›fl›k miktar› olarak diyafram sistemiyle kontrol
edilirken süre olarak ise örtücü sistemiyle kontrol edilir. Örtücü de¤eri ya da örtücü h›z› olarak adland›r›lan birimler, diyafram de¤eri gibi
uluslararas› kabul edilmifl rakamlarla gösterilir.
Örtücü de¤erleri ya da örtücü h›zlar› s›ras›yla
flöyledir: B - T - 1 - 1/2 - 1/4 - 1/8 - 1/15 - 1/30 1/60 - 1/125 - 1/250 - 1/500 - 1/1000 - 1/2000 1/4000. Örtücü sistemi foto¤raf makinelerinde
iki flekilde yer al›r: Yaprak örtücüler objektifte
yeral›r ve çal›flmas› diyafram sistemine benzer.
Di¤eri ise perdeli örtücüdür ve makinenin gövdesi üzerinde yer al›r.
Diyafram - örtücü aras›ndaki iliflkiyi aç›klamak.
Diyafram ve örtücü de¤erleri birbiriyle iliflkili olarak belirlenir. Foto¤raf çeken kiflinin teknik olarak amac›, film yüzeyinde net ve do¤ru ›fl›k yo¤unlu¤unda görüntü elde etmektir. Görüntünün
do¤ru ›fl›k yo¤unlu¤unda olmas› pozlamayla ilgilidir. Diyafram aç›kl›k olarak büyüdü¤ünde, örtücünün aç›k kalma süresi azal›r.
Pozlama için ›fl›k ölçüm sistemini tan›mlamak.
Günümüzde kullan›lan bütün foto¤raf makinelerinde özellikle 35 mm. makinelerde çok geliflmifl
›fl›k ölçme sistemleri vard›r. Do¤ru pozlama için
diyafram de¤eri ve örtücü h›z› kullan›lacak filme
göre belirlenir.
N
A M A Ç
5
N
AM A Ç
6
N
A M A Ç
7
Foto¤raf makinelerinde netleme sisteminin çal›flmas›n› aç›klamak ve ay›rt etmek.
Foto¤raf› çekilen nesne, bu nesnenin objektife
olan uzakl›¤›, objektifin film yüzeyine olan uzakl›¤›. Bunlar birbiriyle karfl›l›kl› iliflkilidir. Net görüntü bu iliflki sonucunda ortaya ç›kar. Foto¤raf
makinelerinde; Refleks, Telemetreli ve Otomatik
olmak üzere üç farkl› netleme sistemi vard›r. Refleks netleme sistemiyle konu bakaç içinde net
olarak görüldü¤ünde film yüzeyinde de net olarak pozlan›r. Telemetreli netleme sistemi ise do¤rudan foto¤raf makinesindeki bakaç yoluyla yap›lan netleme sistemidir. Otomatik netleme sistemi, çekim dü¤mesine bas›ld›¤›nda devreye giren
bir sistem, foto¤raf makinesine en yak›n nesneye, en uzak nesneye göre otomatik olara netleme yapar.
Alan derinli¤ini tan›mlamak ve kontrol de¤iflkenlerini belirlemek.
Foto¤raf çekerken konunun içindeki bir nesneye
netleme yap›ld›¤›nda, bu nesnenin önündeki ve
arkas›ndaki alan içinde yer alan nesneler de net
olarak ortaya ç›kar, iflte net olarak ortaya ç›kan
bu alana, alan derinli¤i denir. Alan derinli¤ini
belirleyen de¤iflkenler; diyafram aç›kl›¤›, konunun objektife olan uzakl›¤›, kullan›lan objektifin
odak uzakl›¤› ve bask› aflamas›nda foto¤raf›n büyütme oran›. Diyafram de¤eri rakam olarak büyüdü¤ünde alan derinli¤i artar, rakam olarak küçüldü¤ünde alan derinli¤i azal›r. Yani f22 ve f2.8
de¤erleri ele al›nd›¤›nda f22 fazla-f2.8 az alan
derinli¤i sa¤lar. Genifl aç›l› objektifler fazla tele
objektifler ise az alan derinli¤i sa¤lar.
Örtücü h›z› ile foto¤raf›n net ç›kmas› aras›ndaki
iliflkiyi aç›klamak.
Hareketli bir nesneyi, hareketi dondurarak yani
net olarak çekebilmek için 1/125 ve üstü 1/500,
1/1000 gibi örtücü h›zlar›n› kullanmak gerekir.
Bu durum foto¤raf› çekilen konunun do¤ru netlenmifl olmas›yla ilgili de¤ildir.
94
1. Afla¤›dakilerden hangisi pozlamay› belirleyen temel
ö¤elerden biridir?
a. Konunun dokusu
b. Kullan›lan film tipi
c. Konunun ›fl›¤›
d. Konunun büyüklü¤ü
e. Kullan›lan objektif
6. Afla¤›dakilerden hangisi foto¤raf makinelerindeki
kontrol sistemlerinden biridir?
a. Netlik sistemi
b. Üç ayak
c. Çekim dü¤mesi
d. Do¤ru netleme
e. Film banyosu
2. Afla¤›dakilerden hangisi diyafram sistemiyle ilgili
ö¤elerden biri de¤ildir?
a. 1/500
b. f de¤eri
c. f stop
d. f5.6
e. f11
7. Afla¤›dakilerden hangisi telemetre netleme sisteminin belirleyici özelli¤idir?
a. Refleks sistem
b. Objektiften netleme
c- Bakaçtan yap›lan netleme
d. Objektif hareketleriyle yap›lan netleme
e. Elle yap›lan netleme
3. Afla¤›dakilerden hangisi örtücü sisteminin pozlama
s›ras›ndaki görevidir?
a. Ifl›¤› süre aç›s›ndan kontrol etmek
b. Ifl›¤›n h›z›n› kontrol etmek
c. Ifl›¤›n miktar›n› kontrol etmek
d. Diyafram› düzenlemek
e. Pozlamay› düzenlemek
8. Afla¤›daki ifadelerden hangisi f11 diyafram aç›kl›¤›
için söylenebilir?
a. Kolay netlemeyi sa¤lar
b. Az alan derinli¤i sa¤lar
c. Aç›k diyafram aç›kl›¤›d›r
d. Fazla alan derinli¤i sa¤lar
e. Titremeyi engeller
4. “Diyafram aç›kl›k olarak büyüdü¤ünde, örtücünün
aç›k kalma süresi azal›r. Örtücünün süresi azald›¤›nda,
yani perde daha çok aç›k kald›¤›nda; diyafram aç›kl›¤›
k›s›l›r miktar olarak daha az ›fl›k geçer; ancak sonuç
olarak film yüzeyine düflen ›fl›k hep ayn›d›r.”
Buna göre afla¤›dakilerden hangisi söylenebilir?
a. Diyafram›n öncelikli çal›flma sistemi
b. Do¤ru pozlaman›n yap›lmas›
c. Diyafram ve örtücünün karfl›l›kl› iliflkisi
d. Diyafram ve örtücünün uyumlu çal›flmas›
e. Diyaframin örtücüye etkisi
9. Afla¤›daki örtücü h›zlar›ndan hangisi uçan bir kuflun
foto¤raf›n› çekerken kullan›l›r?
a. 1/30
b. 1/15
c. 1/500
d. 1/60
e. B
5. Foto¤raf çekerken, konunun ›fl›k ortam›na göre film,
diyafram ve örtücü de¤eri belirlemeye ne ad verilir?
a. Pozlama
b. Ifl›k ölçümü
c. Az pozlama
d. Fazla pozlama
e. Do¤ru pozlama
10.Hareketli bir nesnenin foto¤rafta net olarak ortaya
ç›kmas›na ne ad verilir?
a. Hareketin dondurulmas›
b. Hareketi kaydetmek
c. Hareketi pozlamak
d. Hareketi dura¤anlaflt›rmak
e. Do¤ru pozlamak
95
Okuma Parças›
Görünümler
Foto¤raf›n Belirsizli¤i
(...)
Foto¤raf makineleri görünümleri tafl›ma ayg›tlar›d›r. Foto¤raf makinesinin çal›flma ilkesi ilk icat edildi¤i günden bu yana de¤iflmemifltir. Foto¤raf› çekilen nesneden
gelen ›fl›k, bir delikten geçer ve bir foto¤raf kliflesinin
ya da filmin üzerine düfler. Bu klifle ya da film, kimyasal özellikleri nedeniyle ›fl›k izlerini korur. Biraz daha
karmafl›k çeflitli kimyasal ifllemler sonucu bu izlerden
bask› yap›l›r. Yaflad›¤›m›z yüzy›l›n standartlar›na göre,
bu ifllem teknik aç›dan basittir. T›pk› foto¤rafç›l›kla tarihsel aç›dan k›yaslanabilecek bask› tekni¤inin kendi
zaman›nda basit olmas› gibi. Hâlâ basit olmayan fley,
foto¤raf makinesinin tafl›d›¤› görünümlerin do¤as›n›
kavrayabilmektir.
Foto¤raf makinesinin tafl›d›¤› görünümler bir infla, insan yap›s› kültürel bir ürün müdür, yoksa kumdaki ayak
izi gibi, geçmifl bir fleyin do¤al olarak b›rakt›¤› bir iz midir? Yan›t, her ikisidir.
Foto¤rafç›, foto¤raf›n› çekti¤i olay› seçer. Bu seçime
kültürel bir infla gözüyle bak›labilir. Bu inflan›n uzam›
da, foto¤rafç›n›n foto¤raflamay› seçmedi¤i fleyleri reddedifliyle belirlenmifltir. Bu infla, onun, gözlerinin önündeki olay› okuyufludur. Foto¤rafç›n›n foto¤raflanacak
an› seçimini belirleyen, genellikle sezgisel ve h›zl› olan
bu okuyufltur.
Ayn› flekilde, bir olay›n foto¤raflanm›fl imgesi, foto¤raf
olarak gösterildi¤inde kültürel inflan›n bir parças› olur.
Belli bir toplumsal duruma, foto¤rafç›n›n hayat›na, bir
önermeye, bir deneyime, dünyay› aç›klaman›n bir yoluna, bir kitaba, bir gazeteye, bir sergiye aittir.
Gene de imgeyle temsil etti¤i fley aras›ndaki maddi iliflki (bask› ka¤›d›n›n üzerindeki iflaretlerle bu iflaretlerin
temsil etti¤i a¤aç aras›ndaki) anl›k ve infla edilmemifl
bir iliflkidir ayn› zamanda. Gerçekten de bir iz gibidir.
Foto¤rafç› a¤ac›, istedi¤i görüntüyü, filmin çeflidini, oda¤›, filtreyi, poz süresini, bask› solüsyonunun kuvvetini,
bas›lacak ka¤›d›n cinsini, bask›n›n aç›kl›¤›n› ya da koyulu¤unu, bask›n›n çerçevesini ve buna benzer baflka
fleyleri seçer. Ancak kar›flmad›¤› ve foto¤raf›n temel niteli¤ini de¤ifltirmeden kar›flmayaca¤› nokta, a¤açtan gelen ›fl›¤›n mercekten geçifliyle bunun filmin üzerinde
b›rakt›¤› izdir.
Çizimle foto¤raf aras›ndaki fark› sorgularsak, iz’le kastetti¤imizin ne oldu¤u daha aç›k ortaya ç›kacakt›r. Çizim bir çeviridir. Yani ka¤›t üzerindeki her iflaret, yal-
n›zca gerçek ya da hayali “model”le de¤il, ka¤›tta bafltan beri bulunan iflaret ve uzamla da bilinçli olarak ba¤lant›l›d›r. Bu nedenle çizilmifl ya da boyanm›fl imge say›s›z yarg›n›n enerjisiyle (ya da e¤er çizim kötüyse, bitkinli¤iyle) örülmüfltür. Bir çizimde ne zaman bir figürasyon yap›lsa, ona iliflkin her fleye, sezgisel ya da sistematik olarak, bilinç arac›l›k etmifltir. Bir çizimde elma
yuvarlak ve küresel olarak yap›lm›flt›r; foto¤rafta elman›n yuvarlakl›¤›, ›fl›k ve gölgesi verili olarak alg›lan›r.
Yapmayla alg›lama aras›ndaki bu fark, zaman ile oldukça farkl› bir iliflkiyi de ima eder. Çizim kendi yap›m
zaman›n› içerir; bunun anlam› da gösterdi¤inin yaflama
zaman›ndan ba¤›ms›z olarak, kendi zaman›na sahip olmas›d›r. Bunun aksine foto¤raf, neredeyse ansal olarak
bütün genellikle insan gözünün alg›layamayaca¤› bir
h›zda alg›lar. Foto¤raf›n içerdi¤i tek an, gösterdi¤i fleyin
yal›t›lm›fl an›d›r.
Bu iki tür imgenin içerdikleri zaman aras›nda bir baflka
önemli fark daha vard›r. Çizimde varolan zaman, tekdüze de¤ildir. Ressam, önemli buldu¤u fleylere daha
fazla zaman verir. Bir yüz, muhtemelen üzerindeki gökyüzünden daha fazla zaman içerecektir. Çizimdeki zaman, insan de¤erlerine göre gerçekleflir. Foto¤rafta zaman tekdüzedir: imgenin her parças› tekdüze süremli
bir kimyasal iflleme tâbi tutulmufltur. Ortaya ç›kma sürecinde bütün parçalar eflit olmufltur. (...)
Kaynak: John Berger, O Ana Adanm›fl, (çev. Yurdanur Salman ve Müge Gürsoy), Metis Yay›nlar›, 1986, s.
94-95.
1. c
2. a
3. a
4. c
5. e
6. a
7. c
8. d
9. c
10. a
Baflvurulabilecek Kaynaklar
96
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Daha önce de sözünü etmifltik, diyafram aç›kl›¤› insan
gözünde yer alan irise benzer. Gözümüzün irisi az ›fl›k
ortam›nda aç›l›r, çok ›fl›kl› bir ortam da ise k›s›l›r. Diyafram aç›kl›¤› da ayn› sisteme göre çal›fl›r. Foto¤raf makineleri hangi sistemle yap›lm›fl olursa olsun, diyafram›n
bu özelli¤i de¤iflmez. Öte yandan her belirlenen diyafram aç›kl›¤› ayn› zamanda fizik kurallar›na göre netlemesi yap›lan konunun önünde ve arkas›nda belirli bir
alan›n daha net olarak görülmesini sa¤lar. Bunu belirleyen temel ö¤elerden biri de pozlamada kullan›lan diyafram aç›kl›¤›d›r.
S›ra Sizde 2
Örtücü sisteminin farkl› olmas› pozlamay› etkilemez.
Örtücü hangi sistemle yap›lm›fl olursa olsun ›fl›¤› süre
aç›s›ndan kontrol etmesi farkl›laflmaz. Bu anlamda üzerinde durulmas› gereken konu fludur: Yaprak örtücüler objektif üzerinde yer ald›¤› için bu tür objektiflerin
nitelikleri farkl›lafl›r. Orta boy ve büyük boy yaprak
film kullanan foto¤raf makinelerinde kullan›lan yaprak örtücülü objektifler sadece üretildi¤i makineyle
kullan›labilir.
S›ra Sizde 3
Diyafram aç›kl›¤›n›n birinci görevi pozlama için ›fl›¤›
miktar aç›s›ndan kontrol etmektir. Belirlenen her diyafram aç›kl›¤› ayr›ca alan derinli¤ini düzenler. Yani ayn›
foto¤raf f2 ve f11 ile çekildi¤inde ortaya ç›kan görüntüdeki nesnelerin oluflturdu¤u derinli¤in net görülmesi
farkl› olur. Ayn› flekilde belirlenen her örtücü h›z›n›n
birinci görevi pozlama aç›s›ndan ›fl›¤›n süresini kontrol
etmektir. Belirlenen her örtücü h›z› ayr›ca foto¤raf› çekilen nesnenin donuk ya da titrek görünmesini sa¤lar.
Koflan bir kifli 1/15 ve 1/125 örtücü h›zlar›nda çekildi¤inde koflan kiflinin net görülmesi için 1/125 örtücü h›z› hareketin dondurularak net görülmesi sa¤lan›r.
S›ra Sizde 4
Foto¤raf› çekilen nesnenin do¤ru pozlama de¤erinin
100 ISO de¤erli bir film için 1/125 f11 oldu¤unu düflünelim. Bu ölçümü 1/125 f5.6 uygularsak diyafram de¤eri 2 durak k›s›lacak ve 4 misli daha az ›fl›kla film pozlanacakt›r. Bu durumda bu eksik olan ›fl›¤›n tamamlanmas› gerekir. Kullan›lan siyah-beyaz ve renkli negatif
filmlerin 1, 1.5 bazen 2 durak diyafram de¤eri az pozlamaya uyumu olabilir. Yani az ›fl›k nedeniyle film yü-
zeyinde etkilenmeyen bölgelerde yine de ton elde edilir. Kullan›lan filmin ›fl›k duyarl›l›¤›n› iyi bilmek gerekir. Filmin az ve fazla pozlamaya karfl› uyumunun nas›l oldu¤u bilinmelidir.
S›ra Sizde 5
Bu anlamda de¤erlendirmek demek refleks netleme sisteminin foto¤rafç› aç›s›ndan olumlu ve olumsuz yüzlerini belirlemektir. Önce sistemin nas›l çal›flt›¤›n› hat›rlayal›m. Refleks sistem objektifin içinden konuyu görür
ve netleme objektiften gelen ›fl›k yoluyla yap›l›r. Film
yüzeyi üzerinde görüntüyü oluflturan ›fl›k dalgalar› bakaca ulaflarak netleme sistemini çal›flt›r›r. Bu sistemin
olumlu yönü netlemenin ve objektifin ayn› ›fl›k hatt›
üzerinde çal›flmas›d›r. Objektifin gördü¤ünü bakac›n
görmesi olumlu bir fleydir. Sistemin olumsuz yönü ise
refleks sistemdeki aynan›n pozlama s›ras›nda kapanmas›yla bakaç›n karanl›k kalmas›d›r. Bu durum foto¤rafç›n›n konuyla iliflkisini s›n›rlamaktad›r. Baz› foto¤rafç›lar›n önem verdi¤i bu durum, refleks netleme sisteminin olumsuz bir özelli¤i olarak görülür.
S›ra Sizde 6
Bu alan derinli¤iyle ilgili bir konudur. Foto¤rafta belli
bir alan›n net ve di¤er alanlar›n netsiz görülmesi gerekiyor. Bu durumda netli¤in ön s›radaki a¤açlara yap›lmas› gerekir ancak pozlama en aç›k diyafram de¤erine
göre düzenlenmelidir. Objektifin en aç›k diyafram de¤eri örne¤in; f28 belirlenir örtücü h›z› bu diyafram de¤erine göre belirlenir. Bu flekilde çok az alan derinli¤i
oluflur ve ön s›radaki a¤açlar net di¤erleri netsiz olarak
ortaya ç›kar.
S›ra Sizde 7
Hareketli bir konunun foto¤raf›n›n öncelikle net olmas› gerekir. Öncelikle konu ile foto¤raf makinesi aras›ndaki uzakl›¤›n› do¤ru belirlenmesi gerekir. Netlik ayar›n› do¤ru yapmak yeterli de¤ildir; çünkü hareketli konunun foto¤raf makinesine uzakl›¤›n›n belirlenmesiyle
birlikte pozlama için belirleme örtücü h›zla hareketin
dondurulmas› gerekir. Yani hareketli konunun h›z›na
uygun bir örtücü h›z›na göre diyafram de¤eri seçilmelidir. Böyle bir çekimi genifl aç›l› ya da normal bir objektif ile yap›yorsan›z hareketli konuyu izlemek daha kolayd›r; tele objektif kullan›ld›¤›nda konuyu izlemek zorlafl›r. Hat›rlayaca¤›n›z gibi tele objektiflerin bak›fl aç›s›
dard›r bu nedenle hareketli bir konuyu izlemek özellikle genifl aç›l› objektiflere göre zordur.
97
98
99
100
101
102
103
104
105
3
yoluyla yüzey üzerinde görüntü oluflturman›n sürecini belirlemek.
N Optik
Objektiflerin
teknik özelliklerini aç›klamak.
N Normal ve genifl
aç› objektiflerin özelliklerini ay›rt etmek.
N Tele ve 300 mm objektiflerin
ay›rt etmek.
N Foto¤raf›n resmetme tekni¤iyleözelliklerini
elde edilen görüntünün görsel yap›s›n› aç›kN lamak.
estetik ö¤e olarak ›fl›¤› ve ayd›nlatma tekniklerini aç›klamak.
N Görsel
Görüntü
N lendirmek.alan› içinde görsel ö¤elerin birlikte kullan›m›n› ve konuyu de¤er-
Amaçlar›m›z
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
•
•
Odak Noktas›
Görüfl Aç›s›
Genifl Aç›l› Objektif
Bak›fl Aç›s›
Tele Objektif
Kaplama Alan›
Normal Objektif
•
•
•
•
•
•
Zoom Objektif
Optik Bak›fl
D›fl Ifl›k
Görüntü Alan›
Çerçeve Oran›
Görsel Güç
Objektifler ve
Görüntü Esteti¤i
• Optik Yoluyla Yüzey
Üzerinde Görüntü
• Objektifin Tasar›m› ve Yap›s›
• Normal Objektifler
• Genifl Aç›l› Objektifler
• Tele Objektifler
• Zoom Objektifler
• Görüntüyü Kontrol Etmek
• Ifl›k ve Ayd›nlatma
• Görmek
Objektifler ve
Görüntü Esteti¤i
OPT‹K YOLUYLA YÜZEY ÜZER‹NDE GÖRÜNTÜ
N
A MA Ç
1
Optik yoluyla yüzey üzerinde görüntü oluflturman›n sürecini belirlemek.
Foto¤raf; ›fl›kla resmetme anlam›na gelir. Foto¤raf›n resmetme tekni¤i denildi¤i zaman da anlafl›lmas› gereken ›fl›¤a duyarl› yüzey üzerine ›fl›kla resmetmektir. Bu süreç içinde belirleyici olan temel ö¤e foto¤raf› çekilen nesneden gelen ›fl›k dalgalar›n›n en yüksek oranda film yüzeyine ulaflmas›d›r. Bunu sa¤layan fley de optiktir.
Foto¤raf makinesinde görüntüyü oluflturan ve niteli¤i etkileyen objektiftir. Bu nedenle, objektif foto¤raf makinelerinin kalbidir. Nas›l ki kalbi rahats›z bir vücudun
hayat› sürdürmesi güçleflirse, niteliksiz bir objektifin verdi¤i görüntüyü makinenin
di¤er özelliklerinin düzeltmesi mümkün de¤ildir. Çevremizde gördü¤ümüz bütün
nesneler üçboyutludur. Bunlar›n foto¤raf›n› çekti¤imizde bu nesneleri film yüzeyine ikiboyutlu olarak kaydederiz. Üçboyutlu nesneleri yüzey üzerinde ikiboyutlu
olarak ortaya ç›kartan foto¤raf makinesinin objektifidir.
Objektif denildi¤inde foto¤raf makinelerinde görüntü üretmeye yarayan mercekler sistemi anlafl›l›r. Genellikle objektifler birden çok merce¤in birleflmesinden
oluflur; ancak sistemin çal›flma prensibini anlamak için tek bir mercekten bafllamak
gerekir. Yeniden karanl›k kutu yani camera obscura’n›n çal›flma sistemini hat›rlayal›m. Dört taraf› kapal› içine ›fl›k s›zd›rmayan bir kutu ve ön yüzünde bir i¤ne deli¤i yer al›r. Nesneden gelen ›fl›k bu i¤ne deli¤inde toplanarak kutunun içine girer.
SIRA S‹ZDE
‹¤ne deli¤inden giren ›fl›¤›n sa¤-sol ve alt-üst ters olarak görüntü
oluflturdu¤unu
aç›klam›flt›k. Ifl›k dalgalar› nesnenin farkl› noktalar›ndan gelerek i¤ne deli¤ine ulafl›r ve deli¤i geçtikten sonra çapraz olarak ilerler. Yani nesnenin
alt›ndan gelen ›fl›k
üste, üstünden gelen alta, sa¤›ndan gelen sola, solundan gelen sa¤a gider. ‹flte bu
nedenle görüntü ters olarak oluflur. ‹¤ne deli¤inden geçen ›fl›k çok zay›f oldu¤u
S O R U
için oluflan görüntünün netli¤i ve keskinli¤i zay›ft›r.
Yüzey üzerindeki delik ne kadar küçük olursa, delikten geçen ›fl›¤›n Denerjisi
‹ K K A T o kadar çok
olur. Bunun sonucu olarak, i¤ne deli¤i ne kadar küçük olursa görüntünün kalitesi o kadar
artar. ‹¤ne deli¤i yerine mercek konuldu¤unda görüntünün keskinli¤i
artar, çünkü mercek
SIRA S‹ZDE
çok daha fazla ›fl›k toplar.
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
108
fiekil 3.1
Ifl›k Dalgalar›n›n Sap›p K›r›lmas›
Nesnelerin üzerinde gelen ›fl›k dalgalar› yay›larak ilerlerken üstünde delik olan ve fleffaf olmayan bir yüzeyle
karfl›laflt›¤›nda, ›fl›k dalgalar› delikte toplan›r ve deli¤i geçtikten sonra yay›larak ilerler. Bu yüzey, dört taraf›
kapal› bir kutu flekline getirildi¤inde ise i¤ne deli¤i foto¤raf makinesi ortaya ç›kar.
Merce¤in görüntü oluflturma biçimi i¤ne deli¤inden farkl›d›r. Mercek, camdan
yap›lan geçirgen bir cisimdir. Ifl›k dalgalar› bu cisme ulafl›r ve geçirgen yüzeyi geçerek görüntüyü oluflturur. Merce¤in görüntü oluflturmas›n› anlayabilmek için ›fl›k
dalgalar›n›n bir yüzeyle karfl›laflt›¤›nda ›fl›¤›n yüzeyi geçerek nas›l ilerledi¤i üzerinde durmak gerekir. Bu anlamda ›fl›k ve mercek konular›yla ilgili olarak; ‘›fl›¤›n k›SIRA noktas›’
S‹ZDE
r›lmas›’, ‘odak
ve ‘asal eksen’ gibi kavramlar› aç›klamak gerekir. Ifl›k dalgalar›; cam, su ya da mercek gibi yar› geçirgen bir yüzeyle karfl›laflt›¤›nda bu yüzeyi geçen hareket halindeki ›fl›klar, yönünü de¤ifltirerek ilerler. Hareket halindeD Ü fi Ü N E L ‹ M
ki ›fl›¤›n (›fl›n) bir yüzeyi geçtikten sonra yönün de¤ifltirerek ilerlemesine k›r›lma
denir. Yani tek bir mercekten geçen ›fl›k dalgalar› bu merce¤i geçtikten sonra k›r›larak ilerler.S O R U
SIRA S‹ZDE
S O R U
Foto¤raf makinelerinde
kullan›lan objektifler birden çok merce¤in birleflmesinden
D‹KKAT
oluflur.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
Odak: Bir merce¤i geçtikten
sonra
do¤ru
K ‹ asal
T A eksene
P
yaklaflarak ilerleyen ›fl›nlar›n
asal eksen üzerinde
birlefltikleri nokta. Odak
noktas›.
TELEV‹ZYON
Odak Uzakl›¤›: Bir merce¤in
odak noktas› ile merce¤in
orta noktas› aras›ndaki
uzakl›k.
‹NTERNET
Asal Eksen: Bir merce¤in
merkezinden geçen ve
üzerinde odak noktas›n›n yer
ald›¤› eksen.
SIRA S‹ZDE
Tek bir merce¤in nas›l çal›flt›¤›n› gördük. fiimdi de üst üste yerlefltirilmifl
prizmalar› düflünelim: Konunun üzerinden gelen hareket hâlindeki ›fl›klar her
AMAÇLARIMIZ
bir prizmay›
geçer ve k›r›larak ilerler. Üst üste konulmufl olan prizmalar›n k›r›lma aç›lar› birbirinden farkl› olur. Yani fiekil 3.2’de görüldü¤ü gibi üst üste konulmufl prizmalardan oluflan bir mercek düflünelim. Üstteki prizmalar daha geK ‹ T A P
nifl, alttakiler
ise dar aç›yla k›r›l›r. Sonuç olarak ortaya ç›kan fludur: Her prizmadan geçerek k›r›lan hareket halindeki ›fl›klar, k›r›lma aç›lar› nedeniyle bir noktada birleflir. Baflka bir deyiflle, hareket halindeki ›fl›klar prizmalar› geçtikten
TELEV‹ZYON
sonra birbirine yaklaflarak ilerler ve bir noktada birleflir. ‹flte bu noktaya, odak
ya da odak noktas› denir. Bu noktan›n merce¤e olan uzakl›¤›na da odak uzakl›¤› denir. Merce¤in merkezinden geçen ve üzerinde odak noktas›n›n olufltu¤u
eksene de‹ Nasal
(optik eksen) denir. Foto¤raf makinelerinde kullan›lan
T E R Neksen
ET
objektifler bu düflünceden hareket ederek gelifltirilmifltir. Foto¤rafç›l›k aç›s›ndan
ortaya ç›kan kural fludur: Hareket halindeki ›fl›klar›n, yak›nsak (ince kenarl›) bir
merce¤i geçtikten sonra birlefltikleri odak noktas›nda konunun net ve ayd›nl›k
görüntüsü oluflur.
109
3. Ünite - Objektifler ve Görüntü Esteti¤i
‹ki adet küçük mumu yan yana koyarak yak›n›z. Elinize basit bir büyüteç al›n ve mumlar
öne gelecek flekilde büyüteci tutunuz. Büyütecin arkas›na da bir beyaz kâ¤›t tutunuz. Arkadan öne do¤ru; beyaz kâ¤›t, büyüteç ve mumlar s›ralanm›fl durumda iken büyüteci hareket
ettirerek mumlar›n görüntüsünü beyaz kâ¤›t üzerinde görmeye çal›fl›n. Kâ¤›t üzerinde iki
mumu ayr› ayr› göreceksiniz, çünkü her nesneden hareket halinde kendine özgü ›fl›k dalgalar› gelir. Bu ›fl›k dalgalar› görüntüyü oluflturur. Görüntünün net olarak ortaya ç›kt›¤›
yer ›fl›¤›n odakland›¤› noktad›r; bu nokta odak noktas›d›r. Odak noktas›n›n büyütece olan
uzakl›¤› da odak uzakl›¤›d›r.
fiekil 3.2
Ifl›¤›n K›r›lmas›
1. Hareket hâlindeki ›fl›k, camla karfl›laflt›¤›nda
cam›n içine girdikten sonra e¤ilerek ilerler.
2. Cam prizmaya giren ›fl›k hem prizmaya
girdikten sonra hem de ç›kt›ktan sonra
k›r›larak ilerler.
3. Prizmalardan oluflan bir merce¤e gelen ›fl›klar
prizman›n kenar›ndan ortas›na do¤ru
yaklaflarak k›r›l›r ve merce¤i geçtikten sonra bir
noktada birleflir.
4. Bir merce¤i geçerek k›r›lan ›fl›klar›n birleflti¤i
noktaya odak noktas› ve bu noktan›n merce¤e
olan uzakl›¤›na odak uzakl›¤› denir.
110
fiekil 3.3
Ifl›¤›n Odaklanmas›
Büyütme merce¤i yani yak›nsak mercek, üstüne gelen günefl ›fl›nlar›n› ka¤›t üstüne bir noktada
toplar. Ka¤›t üstündeki bu nokta ile merce¤in orta noktas› aras›ndaki uzakl›k odak uzakl›¤›d›r.
Odak uzakl›¤› art›nca ka¤›t üstündeki görüntü boyutu büyür.
Mercek kullan›larak elde edilen görüntünün niteli¤inin görerek anlafl›lmas› kolay de¤ildir. Merceklerde net görüntü elde etmeyi engelleyen baz› konular vard›r.
Ifl›k dalgalar› bir merce¤e girdikten sonra k›r›lmalar› farkl› olur. Merce¤in asal eksenine yak›n olanlar›yla uzak olanlar›n k›r›lmalar› farkl›d›r. Bu anlamda iki temel
mercek kusuru ya da bozulmadan söz etmek gerekir: Bunlar küresel ve renklerin
bozulmas›d›r. Küresel bozulma, bir merce¤i geçen hareket hâlindeki ›fl›klar›n farkl› odak noktalar›na düflmesi nedeniyle net bir görüntü elde edilememesidir. Beyaz
›fl›k farkl› dalga boyundaki ›fl›klardan oluflur. Beyaz ›fl›k prizmadan geçirildi¤inde
renk tayf›n› oluflturan farkl› renklerdeki ›fl›klar› görürüz. Hareket hâlindeki ›fl›klar
mercekten geçerek ve k›r›larak görüntüyü olufltururken, bir ucundaki mavi ›fl›k ile
di¤er ucundaki k›rm›z› ›fl›¤›n k›r›lmas› ayn› (olmaz ve bu farkl› renklerdeki ›fl›klar)
asal ekseni farkl› odak noktalar›nda keser. Renklerin bozulmas› olarak aç›klanan
bu konu nedeniyle ortaya net olmayan bir görüntü ç›kar.
111
Küresel bozulma ve renklerin bozulmas› yan›nda, tek bir merce¤in net görüntü vermesini engelleyen görüntünün bükülmesi ve astigmatl›k hatalar› da söz konusudur. Tek bir mercek kullanarak net ve keskin bir görüntü elde etmek çok güçtür. Bu nedenle foto¤raf makinelerinde kullan›lan objektifler birden çok mercekten oluflur. Bu flekilde, küresel bozulma ve renklerin bozulmas› sorunlar› ortadan
kald›r›lmaya çal›fl›l›r. Objektif içinde yer alan her bir merce¤e eleman denir. Baz›
zoom objektifler, 16 elemandan oluflur. Bu kadar çok merce¤in bir arada kullan›lmas›n›n nedeni objektifle net, keskin ve yatay-dikey eksenleri bozuk olmayan görüntü elde etmektir.
N
OBJEKT‹F‹N TASARIMI VE YAPISI
A M A Ç
2
Objektiflerin teknik özelliklerini aç›klamak.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
Teknolojik geliflmelere ba¤l› olarak foto¤raf alan›nda birçok geliflme olmas›na ra¤men foto¤raf makinelerinin baz› temel nitelikleri de¤iflmemifltir.
bafl›nda
D Ü fiBunlar›n
ÜNEL‹M
da objektifler gelir. Objektifler hâlâ belli optik kurallara göre çal›flmaktad›r. Optik
ve ›fl›k konusundaki kurallar objektifler için temel belirleyici ö¤elerdir. Bir objektiS O R U
fin niteli¤i tek bir olgu ile belirlenir. Nitelikli görüntü üreten objektif iyi objektiftir.
Objektifin tasar›m› yap›l›rken bir objektifin temel özelliklerinin göz önünde
D ‹ K K A T tutulmas› gerekir. Bu özellikler flunlard›r:
• Odak uzakl›¤›,
SIRA S‹ZDE
• Diyafram aç›kl›¤›,
• Bak›fl aç›s›,
• Seçme gücü,
AMAÇLARIMIZ
• En yak›n netleme uzakl›¤›,
• Büyüklü¤ü ve di¤er özellikleri.
N N
K ‹ T A P
Objektifin niteli¤ini belirleyen bu özellikleri sa¤layan fley, merceklerdir. Bir objektifin mercek kalitesi ne kadar iyi olursa elde edilen görüntünün niteli¤i de o kaL E V ‹ Zedebilirsiziniz;
YON
dar artar. ‹yi bir mercek sisteminden yanl›fll›kla kötü görüntüT Eelde
ancak kötü bir mercek sisteminden yanl›fll›kla iyi bir görüntü elde edemezsiniz.
Foto¤raf makinesinin kalbini oluflturan objektiflerin tasar›m› ve üretimi; karmafl›k hesaplamalar› ve ifllemleri içerir. Bu amaca yönelik olarak günümüzde ileri bil‹NTERNET
gisayar teknolojileri kullan›lmaktad›r. Yukar›da söylemifltik, tek bir mercekle elde
edilen görüntü birçok hatay› içerir. Bu nedenle de objektiflerde birden çok mercek kullan›l›r ve iyi bir objektifin mercek sistemi nedeniyle ortaya ç›kacak hatan›n
en az, görüntü kalitesinin ise en fazla olmas› gerekir. Bir objektifin özellikleri belirlendikten sonra istenilen özelliklere uygun bir objektifin içinde kaç tane mercek
kullan›laca¤› ve bunlar›n hangisinin içbükey ve d›flbükey olaca¤› belirlenir. Kullan›lacak olan merceklerin ›fl›k k›r›lma oran›, objektifin niteli¤iyle ilgili en önemli konudur. K›r›lma oran›, merce¤in ›fl›k geçirme gücünü gösterir. Bunun için mercekler, k›r›lma ve ay›rma gücü yüksek ya da düflük olan camdan yap›l›r. Merceklerle
ilgili olarak merceklerin çaplar›, kal›nl›klar› ve yüzey e¤imleri objektif tasar›m›n›n
en önemli konular›ndand›r. Mercekler objektif içinde arka arkaya s›ralanm›fl olarak
dururlar. Bu s›ralanmayla ilgili olarak diyafram aç›kl›¤›n›n ve görüntünün bozulmas›na neden olan hatalar›n en aza indirilmesi gerekir.
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
112
fiekil 3.4
Objektifler
22
16
4 8
16
8 4
J a pa n
22
1130697
.4
1:1
10
30
105 mm
105 mm
5 x 4 in
50 m
m
AMAÇLARIMIZ
Diyafram Bilezi¤i
22 16 11 8 5.6 4 2.8
6 x 7 cm
SIRA S‹ZDE
35 mm
D‹KKAT
5
2.8
S O R U
16 22
4 8
4
Uzakl›k Bilezi¤i
10
3
Ba¤lant› Bilezi¤i
50 mm
SIRA S‹ZDE
3
5
22 16 8 4
12
5.6
30
10
2
8
f1
m
35 4 5.6 8
11
Netleme Bilezi¤i
22 16 11 8 5.6 4
o-S
1 1.2 1.5
Ait
16
o
22
Zü
ik
Farkl› amaçlara
yönelik olarak
çeflitli objektifler
vard›r.
Objektiflerin
beyirleyici özelli¤i
odak uzakl›¤›d›r.
Arka arkaya s›ralanm›fl merceklerin düz bir eksen üzerinde olmas› çok önemlidir. Objektifin hem küçük hem hafif hem de belli bir piyasa de¤erinde olacak flekilde tasarlanarak üretilmesi gerekir. Objektifin özelli¤ine ba¤l› olarak kullan›lan
SIRA S‹ZDE
mercek say›s›
farkl›l›k gösterir. Örne¤in; 50 mm. f2 diyafram de¤erindeki bir objektif alt› mercekten oluflurken ayn› objektif f1.4 diyafram de¤erinde oldu¤unda mercek say›s› Dartar
sekiz mercek gerekir. Merceklerin arka arkaya s›ralanmas› niteÜ fi Ü Nve
EL‹M
likli görüntü elde etmeye yöneliktir. Objektif, foto¤raf› çekilen konuyu mümkün oldu¤u kadar asl›na uygun bir görüntü olarak ortaya ç›kartmal›d›r. Bunun için de kulS O R U
lan›lan her bir merce¤in niteli¤i önemlidir.
D ‹ K K A Toluflturdu¤u görüntü yuvarlakt›r ve görüntünün en net bölgesi ortas›Bütün objektiflerin
d›r. Kenarlara do¤ru görüntü zay›flar ve netsizleflir.
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
113
Bir objektifin ortaya ç›kard›¤› görüntünün en net bölgesinin çap›na, objektifin kaplama alan› denir. ‹yi bir görüntü elde edebilmek için bu alan›n,
film görüntü alan›n› kaplamas› gerekir.
Örne¤in; 35 mm. filmin görüntü alan›
24x36 mm.dir. Bu alan›n diyagonal
uzunlu¤u ise 43 mm. dir. 35 mm. filmle kullan›lan bir objektifin kaplama alan›n›n çap› en az 43 mm. olmas› gerekir, çünkü 43 mm. çapl› bir görüntü
24x36 mm.lik bir alan› kaplayabilir. 6x6
cm. ya da 6x7 cm. filmlerde bu alan
daha fazlad›r. ‹flte bu nedenle, 35 mm.
makineler için üretilmifl olan objektifler, orta ya da büyük boyutlu makinelerle kullan›lamaz. Objektiflerin yap›lar›yla ilgili bir konu da, odak uzakl›¤›d›r. Çok uzaktaki, sonsuzdaki bir nesneye (örne¤in günefle) netleme yap›ld›¤›nda, objektif ile film yüzeyindeki
görüntü aras›ndaki uzakl›¤a odak uzakl›¤› denir.
fiekil 3.5
Mercek Bozulmalar›
Basit Mercek. Basit bir
büyütme merce¤iyle elde
edilen görüntü birçok
hatay› içerir. Bu hatalar›
düzeltmek için birden çok
mercek kullanmak gerekir.
Küresel Bozulma.
Merce¤in asal eksenine
yak›n gelen ›fl›nlar ile
uzak gelen ›fl›nlar›n
k›r›lmas› farkl›d›r. Bunun
sonucunda net olmayan
bir görüntü oluflur.
SIRA S‹ZDE
Renklerin Bozulmas›.
Merce¤e yak›nl›¤›na göre
mavi, yeflil ve k›rm›z›
SIRA renk
S‹ZDE
›fl›klar farkl› odak
noktalar› oluflturur.
Bunun sonucunda net
D Ü fioluflur.
ÜNEL‹M
olamayan görüntü
S O R U
S O R U
Objektifin odak uzakl›¤›, foto¤raf› çekilen konu ile görüntü aras›ndaki
iliflkiyi
D ‹ K karfl›l›kl›
KAT
iki önemli noktada etkiler. Birincisi; odak uzakl›¤› film yüzeyindeki görüntünün büyüklü¤ünü; ikinci olarak foto¤raf› çekilen konuya hangi aç›yla bak›laca¤›n›SIRA
yaniS‹ZDE
objektifin aç›s›n› belirler.
N N
Foto¤raf›n resmetme tekni¤inin optik yoluyla resmetmeAMAÇLARIMIZ
oldu¤unu belirtmifltik. Yani foto¤raf çeken kifli çevresine optik yoluyla bakand›r. Ç›plak gözle çevremizi görmemizle optik yoluyla görmek birbirinden çok farkl›d›r. Bu noktada
‹ T A P belirtmek
bir konuya, göz ve objektifle bakarken ortaya ç›kan önemliK farkl›l›¤›
gerekir. Bir insan›n çevresinde net olarak görebildi¤i aç›, görüfl aç›s›d›r. Bir objektifin görebildi¤i aç› ise bak›fl aç›s›d›r. Görüfl aç›s› denildi¤inde; 10, 50, 100 vb.
T E L Egörüfl
V ‹ Z Y O Naç›s›ndaki,
derecelik s›n›rlar› kesin belli bir aç› söz konusu de¤ildir. Yani
aç›n›n derecesi kesin olarak belli de¤ildir. Objektifin bak›fl aç›s›nda ise objektifin odak uzakl›¤›na göre aç›n›n derecesi kesin olarak bellidir. Bak›fl aç›s› denildi¤inde, objektifin odak uzakl›¤›na göre 5, 10, 50 vb. derece gibi kesin aç›lar
‹NTERNET
söz konusudur. Daha basit bir anlat›mla bu konu görmek ve bakmak kavramlar› aras›ndaki farka benzer. ‹nsan gözü görür, objektif ise bakar. Görüfl alan› ise
görüfl aç›s› ve bak›fl aç›s›n›n kapsad›¤› aland›r. Bu alan, kullan›lan objektifin
odak uzakl›¤›na göre genifller ya da daral›r. 50 mm. uzakl›ktan bir otomobilin
iki foto¤raf›n› çekelim. Birinci foto¤raf› 50 mm. odak uzakl›kl› objektifle, ikinci
foto¤raf› 200 mm. odak uzakl›kl› objektifle çekelim. Bu iki foto¤rafta otomobilin büyüklük olarak görüntüsü farkl› olacakt›r. Bunun nedeni, uzun odak uzakl›kl› objektiflerin daha büyük, k›sa odak uzakl›kl› objektiflerin ise daha küçük
görüntü oluflturmas›d›r.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
114
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Objektiflerin üretti¤i görüntünün büyüklü¤ü de önemli bir konudur. Ayn› konuya yönelmifl olan iki objektifin üretti¤i görüntünün büyüklü¤ü farkl› olabilir. Çekim flartlar›SIRA
ve S‹ZDE
uzakl›k de¤iflmeksizin elde edilen görüntünün boyutu de¤iflir. Bunun nedeni objektifin odak uzakl›¤›d›r. Odak uzakl›¤› artt›¤›nda objektifin (tele)
sa¤lad›¤› görüntüdeki nesnelerin boyutu büyür ve bak›fl aç›s› daral›r. Tersi durumD Ü fi Ü N E L ‹ M
da (genifl aç›l› objektif) ise görüntüdeki nesnelerin boyutu küçülür, çünkü bak›fl
aç›s› genifller. Bu durumda objektifin; odak uzakl›¤› artt›¤›nda bak›fl aç›s› daral›r,
R U
S O k›sald›¤›nda
odak uzakl›¤›
ise bak›fl aç›s› genifller.
ObjektiflerinDs›n›fland›rmas›
da odak uzakl›¤›na göre (yani bak›fl aç›s›na göre) yap›l›r: (1)
‹KKAT
Normal objektifler, (2) genifl aç›l› -k›sa odak uzakl›kl›- objektifler, (3) tele objektif -uzun
odak uzakl›kl›(4) zoom -de¤iflebilir odak uzakl›kl›- objektifler.
SIRA objektifler,
S‹ZDE
N N
De¤iflebilir objektifli foto¤raf makinelerinde (35 mm. roll ve yaprak film kulAMAÇLARIMIZ
lanan makineler
için geçerli) farkl› objektifler kullanmak mümkündür. Ayn›
gövde farkl› objektifle kullan›labilir. Bu flekilde ayn› makineyle farkl› bak›fl aç›lar› elde edilir. Yani normal ya da genifl aç›l›, tele ya da zoom objektif kullan›K ‹ T A P
labilir. Normal, genifl, dar aç›l› ve zoom objektiflerin kendine özgü özellikleri,
yararl› durumlar› ve sak›ncalar› vard›r. Unutulmamas› gereken kural fludur: Film
yüzeyi bofl bir tuval gibidir. Bu bofl yüzeye; tek bir insan yüzü, bütün vücuduyTELEV‹ZYON
la tek bir insan, grup hâlinde bir insan toplulu¤u, trafik ak›fl› içindeki insanlar,
engin bir do¤ada yürüyen tek bir insan›n foto¤raf› görüntülenebilir. Farkl› odak
uzakl›kl› objektifler, foto¤raf çekene aynen bir ressam gibi sonsuz say›da bak›fl
‹NTERNET
aç›s› sa¤lar.
N
NORMAL OBJEKT‹FLER
AM AÇ
3
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Normal ve genifl aç›l› objektiflerin özelliklerini ay›rt etmek.
SIRA kullan›lan
S‹ZDE
Foto¤rafç›l›kta
objektifler, o objektifle birlikte kullan›lan filmin boyutuyla iliflkilidir. ‹lk bak›flta karmafl›k gibi görülen bu konunun anlafl›lmas› çok basittir.
Objektifin odak uzakl›¤›, kullan›lan film boyutunun diyagonal köfle uzakl›¤›na
yaklafl›k olarak eflitse objektif o film boyutu için normal objektiftir. Örne¤in, 35
mm. filmin boyutu 24x36 mm. ve köflegen uzunlu¤u 43 mm. dir. Bu durumda, 50
S O R 35
U mm. makineler için normal objektiftir.
mm. bir objektif
Genel bir anlay›fl
normal objektiflerin bak›fl aç›s›n›n insan gözünün görüfl aç›s›na
D ‹ K Kolarak
AT
yak›n oldu¤u kabul edilir. Normal objektifle çekilen bir negatif görüntü, büyütüldü¤ünde
ortaya ç›kanSIRA
foto¤raf›n
S‹ZDE bak›fl aç›s› insan gözünün görüfl aç›s›na yak›nd›r. Bu nedenle normal objektifler, foto¤rafç›l›kta bir standart olarak kabul edilir ve di¤er objektif çeflitleri
bu standarda göre belirlenir.
N N
AMAÇLARIMIZ
Yukar›da belirtti¤imiz gibi bu standard› belirleyen ise kullan›lan filmin köflegen
uzunlu¤udur. Foto¤rafç›lar ço¤unlukla normal objektif kullan›r. Bu objektifler tekK ‹ T A P
nik olarak iyi ayarlanm›flt›r; görüntüleri keskin ve nettir. Bunlar en yüksek diyafram aç›kl›¤› ve ›fl›¤› sa¤lar, ek bir gereç kullanmadan çok yak›n› netleyebilir ve fiyatlar› di¤er objektiflere göre ucuzdur. Normal objektifler, en ucuz fiyatla en niteTELEV‹ZYON
‹NTERNET
Bu foto¤raf, 35 mm. foto¤raf makinesiyle 21 mm. genifl aç›l› bir objektifle çekilmifltir.
Portresi çekilen kifli içinde bulundu¤u mekânla görülmektedir. Bu objektif konuya bakan
konumu yaratmaktad›r.
Bu foto¤raf bir önceki foto¤raf›n 45 mm. objektif kullan›larak çekilmifl fleklidir. Görüldü¤ü
gibi objektifin odak uzakl›¤›n›n de¤iflmesiyle foto¤raf›n konusu olan kifli içinde
bulundu¤u mekândan ayr›larak foto¤raf karesi içinde yer almaktad›r.
115
116
likli görüntüyü sa¤lar. Bu objektifler, foto¤rafç›l›¤›n hemen hemen bütün alanlar›nda kullan›labilir. Portre çekimleri ve durgun konular için normal objektifler do¤ru
seçimdir. Genifl aç›l› ve tele objektifler gibi perspektifi bozan etkileri yoktur.
Farkl› boyutlarda film kullanan foto¤raf makinelerine göre normal objektifler
flöyledir:
• 35 mm. foto¤raf makineleri için normal objektif, 50 mm. odak uzakl›kl› objektiftir.
• Orta boyut makinelerin normal objektifi (6x6 cm. roll film makineleri) 80
mm. ya da 100 mm. odak uzakl›kl› objektiftir.
• 6x9 cm. film kullanan makineler için 105 mm. odak uzakl›kl› objektiftir.
• Büyük boyut makinelerde, 10x15 cm. film boyutu için 150 mm. odak uzakl›kl› objektifler.
35 mm. için portre
çekimlerinde en
uygun objektifler 50
mm. ve 105 mm.
objektiflerdir. Bu
objektiflerde
perspektif de¤iflimi en
azd›r. Ayr›ca
konuyla iliflki kurma
aç›s›ndan ideal
uzakl›¤› sa¤lar. Bu
objektiflerle, genifl
aç›larda oldu¤u gibi
ne konuya çok
yaklaflarak ne de tele
objektiflerde oldu¤u
gibi konudan çok
uzaklaflarak foto¤raf
çekilir.
117
GEN‹fi AÇILI OBJEKT‹FLER
Genifl aç›l› objektifler, odak uzakl›¤›, kullan›lan film boyutunun köflegen uzunlu¤undan az olan objektiflerdir. Bu objektifler, normal objektiften daha genifl bir
aç›yla konuya bakar ve bir film karesine normal objektiften çok daha fazla fley s›¤d›r›rlar. Örne¤in, aç›k bir alanda voleybol oynayanlar›n foto¤raf›n› normal objektif
kullanarak bir film karesine s›¤d›rmak için konudan uzaklaflmak gerekir. Oysa ayn› foto¤raf genifl aç›l› bir objektifle çok daha yak›ndan çekilebilir; çünkü genifl aç›l› objektifler, normal objektiflere göre daha genifl bir bak›fl aç›s› sa¤lar. Genifl aç›l›
objektifler, normal objektife göre daha k›sa odak uzakl›kl› objektiflerdir.
Farkl› boyutlarda film kullanan foto¤raf makinelerine göre genifl aç›l› objektifler flöyledir:
• 35 mm. foto¤raf makineleri için, odak uzakl›kl›¤› 50 mm’den az olan objektiflerdir. 35 mm., 28 mm. ya da 21 mm. gibi.
• Orta boyut makineleri için 6x6 cm. (roll film makineleri) odak uzakl›kl›¤› 80
mm’den az olan objektiflerdir.
• 6x9 cm. film kullanan makineler için odak uzakl›kl›¤› 105 mm’den az olan
objektiflerdir.
• Büyük boyut makinelerde, 10x15 cm. film boyutu için odak uzakl›kl›¤› 150
mm’den az olan objektiflerdir.
Bu objektiflerin temel belirleyici özelli¤i, k›sa odak uzakl›kl› olmas› ve genifl
bak›fl aç›s› sa¤lamas›d›r. Bu nedenle genifl aç›l› objektifle, konunun fazla uza¤›na
gitmeden büyük bir bak›fl aç›s› sa¤lamak mümkündür. Genifl aç›l› objektifler görüntü bozulmalar›na neden olabilir; ortaya ç›kan görüntü bozulmalar›ndan biri,
düz çizgilerin görüntü alan› içinde d›fla do¤ru e¤ilmesidir. Dikey olarak yukar›ya
SIRA S‹ZDE
do¤ru yükselen bir kütleye, örne¤in bir binaya genifl aç›l› objektifle
bak›ld›¤›nda,
binan›n objektife yak›n bölümü oldu¤undan daha büyük ve binan›n yükselen bölümleri oldu¤undan daha uzakta ve giderek küçülen bir flekilde
görülecektir. Ayn›
bozulmalar, genifl aç›yla çok yak›ndan çekilen portrelerde de ortaya ç›kar. Kiflinin
objektife yak›n olan elleri ya da burnu çok büyük, objektiften uzak olan kulaklar›
S O R U
çok küçük olarak görülecektir.
‹ K K A olarak
T
Bu objektiflerin temel özelli¤i, genifl bir bak›fl aç›s› içinde nesneleri Dboyut
küçültmesidir. Ayr›ca alan derinli¤i bu objektiflerde çok yüksektir. Objektifin hemen önündeki
nesneyle sonsuzdaki nesne foto¤rafta nettir. Bu objektiflerin optik özelli¤i
nedeniyle ortaSIRA S‹ZDE
ya ç›kan görüntü bozulmalar›, foto¤rafç›lar aç›s›ndan üzerinde durulmas› gereken en
önemli konulardan biridir.
AMAÇLARIMIZ
N N
‹nsan gözü, genifl aç›l› objektiflerin ortaya ç›kard›¤› hatalar› görme sistemi içinde çözümler. Oysa objektiflerde, odak uzakl›¤›n›n k›salmas› ve bak›fl aç›s›n›n geniflK ‹ T A P
lemesi nedeniyle bu optik hatalar›n önüne geçilememektedir. Bu objektifler kullan›l›rken görüntü bozulmalar›n› en aza indirmek için dikkat edilmesi gereken noktalar vard›r. Bal›k gözü objektif diye adland›r›lan 8 mm. ya da 15 mm. genifl aç›l› obTELEV‹ZYON
jektiflerde çizgisel bozulmalar›n önüne geçilemez. 28 mm. ya da 35 mm. genifl aç›l› objektifler kullan›l›rken, çizgilerin görüntünün kenar›na gelmeleri engellenmelidir; çünkü bozulma daha çok görüntünün kenar›na oluflur. Dikey olarak yüksek
‹ N Tkonuya
E R N E T fazla yakkitlelerde ortaya ç›kan perspektif bozuklu¤unu engellemek için
laflmamak gerekir. Mümkünse film düzleminin konuyu düz görmesini sa¤lamak
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
118
için yüksek bir yerden konunun foto¤raf›n› çekmek gerekir. Büyük boy foto¤raf
makinelerinde bu ifllemi, film düzlemini hareket ettirerek yapmak mümkündür.
Genifl aç›l› objektifler daha çok film karesinin kenarlar›nda bozulmaya neden oldu¤u için konuyu, mümkün oldu¤u kadar film karesinin ortas›na yerlefltirmek en do¤rusudur. Portre çekimlerinde ise özel bir etki yarat›lmak istenmedi¤i takdirde, kifliye yaklaflmak do¤ru de¤ildir. Foto¤raf makinesiyle portresi çekilen kifliye en çok 2 metre yaklaflmal›d›r. Genifl aç›l› objektifler bilinçli bir flekilde kullan›ld›¤›nda baflar›l› sonuçlar elde edilir. Bu objektif konuya gerekti¤i
kadar yak›nlaflmay› sa¤lad›¤› için özellikle bas›n foto¤rafç›lar› için vazgeçilemez
bir objektiftir.
Foto¤rafç›lar yayg›n olarak 35 mm. foto¤raf makineleri kullan›rlar, bu makineleri genifl
aç›l› objektiflerle kullan›rken dikkat edilmesi gereken temel konular flöyledir:
• 35 mm. foto¤raf makinelerinde genifl aç›l› objektifler, 35 mm. odak uzakl›¤›ndan bafllar. 28 mm. ise çok yayg›n olarak kullan›lan genifl aç›d›r. 28 mm. objektifin hem bak›fl
aç›s› hem sa¤lad›¤› alan derinli¤i çok idealdir, hem de görüntü bozulmas› azd›r.
• 21 mm. ve 24 mm. genifl aç›l› objektif de çok kullan›l›r; perspektif bozulmas› ve di¤er
görüntü hatalar› aç›s›ndan dikkatli kullan›lmas› gerekir.
• Odak uzakl›¤› k›sald›kça bak›fl aç›s› artar. 15 mm., 13 mm. ya da 8 mm. genifl aç›l› objektifler ayr› bir s›n›f olarak de¤erlendirilir. Bunlara bal›k gözü objektifler denilmektedir.
• Normal objektiflerin verdi¤i görüntünün bak›fl aç›s› yönünden insan gözüne benzedi¤ini söylemifltik. Odak uzakl›¤› küçüldükçe görüntünün boyutu de¤iflmeye bafllar ve nesnelerde do¤rusal olarak bozulmalar ortaya ç›kar. Özellikle 180 ya da 220 derece bak›fl
aç›s› sa¤layan bal›k gözü objektiflerde görüntüsel bozukluklar çok fazlad›r.
N
TELE OBJEKT‹FLER
AM AÇ
4
Tele ve 300 m objektiflerin özelliklerini ay›rt etmek.
Tele objektifler uzun odak uzakl›kl› objektiflerdir. Odak uzakl›¤›n›n uzun olmas›
nedeniyle üretti¤i görüntü büyüktür ve dar bak›fl aç›s› sa¤lar. Tele objektifler yani
dar aç›l› objektifler, odak uzakl›¤› kullan›lan film boyutunun köflegen uzunlu¤undan fazla olan objektiflerdir. 35 mm. foto¤raf makineleri için 70 mm.den bafllayarak 2000 mm.ye kadar tele objektifler vard›r. 35 mm. film kullanan makinelerin en
önemli sorunlar›ndan biri, filmin görüntü alan›n›n küçük olmas›d›r. 24x36 mm.lik
görüntü alan› içinde normal objektifle çekilen bir nesnenin görüntüsü çok küçük
olarak ortaya ç›kar. Roll filmlerin gelifltirilmesindeki temel neden budur.
S›n›r› belli olan görüntü alan› içinde büyük görüntü elde etmek için uzun odak
uzakl›kl› objektif kullanmak gerekir. Normal objektif kullanarak, film karesini dolduran bir portre çekmek için makineyle konuya 60-70 cm. yaklaflmak gerekir. Oysa, uzun odakl›kl› bir objektifle (örne¤in 105 mm.) ayn› büyüklükteki bir foto¤raf
1-5 m. uzaktan çekilebilir. 200 mm.lik bir tele objektifle ise daha uzaktan çekilebilir. Tele objektiflerin görüntüde ortaya ç›kard›¤› etki, genifl aç›l› objektiflerin tersidir. Tele objektifin verdi¤i görüntü, film karesini doldururken konunun arka plan›
belirgin olmaz yani alan derinli¤i en aza indirgenir. Ayn› flekilde konunun perspektifi bast›r›lm›fl yani alan k›salt›lm›fl olarak görülür.
119
fiekil 3.6
Objektif Bak›fl Aç›s›
Objektifin odak uzakl›¤› objektifin bak›fl aç›s›n› belirler. Odak uzakl›¤› azald›kça bak›fl aç›s› genifller, odak
uzakl›¤› büyüdükçe ise bak›fl aç›s› daral›r. Üst sol 15 mm., üst sa¤ 35 mm., orta sol 50 mm., orta sa¤ 75 mm.,
alt sol 200 mm., alt sa¤ 600 mm. objektiflerle çekilmifl foto¤raflar› göstermektedir.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
120
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
S O R U
D ‹ K K A T tele objektif tak›ld›¤›nda, bakaçtan bakan göz sanki dürbünle çevreFoto¤raf makinesine
sine bak›yormufl gibi hisseder. Bu nedenle spor karfl›laflmalar›, vahfli do¤a vb. yan›na yaklafl›lmas› güçSIRA
olanS‹ZDE
konular›n foto¤raf›n› çekerken tele objektifler kullan›l›r.
N N
Tele objektifleri foto¤rafç›lar farkl› amaçlara yönelik olarak çok kullan›rlar. Bu objektifAMAÇLARIMIZ
lere ilgili temel
özellikler flöyledir:
• Tele objektiflerin en yayg›n olanlar› (35 mm. için) 70 mm. ile 200 mm. aras›d›r. Özellikle 135 mm. tele objektifler en çok kullan›land›r. Her amaca uygun olan bu objektif,
K ‹ T A göre
P
normal objektife
yaklafl›k iki kez büyük görüntü sa¤lar.
• 135 mm.nin sa¤lad›¤› görüntü büyüklü¤ü, negatifin büyütülmesi aç›s›ndan en uygun
orand›r.
T E L E V ‹ Z Y O N (70 mm. ya da 85 mm. gibi) çok kullan›l›r.
• Portre çekimlerinde
• 135 mm. ya da 200 mm. tele objektifler, foto¤rafç›n›n konuya çok yaklaflmadan kontrol
etmesine olanak sa¤lar.
• 70 mm. ile
‹ N T200
E R Nmm.
E T aras› tele objektifler, foto¤raf makinesiyle birlikte kolayl›kla elde
tafl›nabilir.
• 400 mm., 600 mm., 1000 mm. ve 2000 mm. vd. tele objektifleri hem elde tafl›mak güçtür hem de bu objektiflerin sa¤lad›¤› en aç›k diyafram aç›kl›¤› ço¤u zaman yeterli olmaz. Bu tür tele objektifler foto¤raf makinesini a¤›rlaflt›r›r ve elle tafl›nd›¤›nda makinenin dengesini bozar, bu nedenle kullan›rken özel ayg›tlar gerekir.
ZOOM OBJEKT‹FLER
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Normal, genifl aç›l› ve tele objektifler sabit odak uzakl›kl› objektiflerdir. Foto¤raf maSIRA S‹ZDE
kinesinde normal
objektif tak›l› iken daha genifl bir bak›fl aç›s› ya da daha dar bir bak›fl aç›s› istenildi¤inde objektifin de¤ifltirilmesi gerekir. Peki, tek bir objektif üzerinde
farkl› odakDuzakl›klar›
Ü fi Ü N E L ‹ M sa¤lanabilir mi? Bunun için objektifin odak uzakl›¤›n›n de¤iflebilir olmas› gerekir. ‹flte zoom objektifler bu niteli¤e sahip objektiflerdir. Zoom objektif demek de¤iflebilir odak uzakl›kl› objektif demektir. Objektif üzerindeki bilezik
S O R U
hareket ettirildi¤inde odak uzakl›¤› de¤iflir ve böylece farkl› bak›fl aç›lar› sa¤lan›r.
Zoom objektifler,
çok objektifin tek bir objektife yerlefltirilmifl fleklidir. Zoom obD ‹ K K Abirden
T
jektifler, farkl› odak uzakl›klar› içeren flekillerde üretilmektedir. Zoom objektifler daha
çok 35 mm.SIRA
foto¤raf
S‹ZDEmakineleri için üretilir; çok az olmakla birlikte orta boy makinelerde de kullan›l›r. Büyük boy makinelerde zoom objektifi kullan›lmaz.
N N
AMAÇLARIMIZ
35 mm.
makineler için üretilen zoom objektileri birkaç grup alt›nda toplamak
mümkündür:
• Tele zoom objektifler, 70 mm. ile 600 mm. hatta 2600 mm. odak uzakl›¤›
K ‹ T de¤iflen
A P
aras›nda
objektiflerdir. Yayg›n olarak kullan›lan tele zoom objektifler flunlard›r: 50-135 mm., 90-200 mm., 70-200 mm., 135-600 mm. gibi genifl
bir alan› kapsar. Hatta 650-2600 mm. tele zoom objektifler vard›r. 35 mm.
T E L E V ‹ Z Yiçin
O N en yayg›n olan zoom objektif 80-200 mm.dir.
makineler
• Genifl aç›l› zoom objektifler, 21 mm. ile 35 mm. odak uzakl›¤› aras›nda de¤iflen objektiflerdir. Bunlar›n yayg›n olarak kullan›lanlar› 24-35 mm., 28-50
mm. odak uzakl›kl› zoom objektiflerdir.
‹NTERNET
• Orta boy zoom objektifler, genifl aç›, normal objektif ve tele objektifi içeren
zoom objektiflerdir. 35-70 mm., 40-80mm., 28-80 mm., ya da 35- 105 mm.
odak uzakl›kl› objektifler bu grubun en yayg›n olanlar›d›r.
121
Zoom objektif kullan›ld›¤›nda birden çok objektif tafl›maya gerek yoktur.
Tek bir objektif kullanarak konuya farkl› bak›fl aç›lar›yla yönelmek, foto¤raf çekene say›s›z kolayl›klar sa¤lar. Foto¤rafç›lar›n zoom objektifi tercih etmelerinin
temel nedeni, çekim yaparken makineyle ileri-geri hareket etmeye gerek duymamakt›r. Konuyla makine aras›ndaki uzakl›¤› de¤ifltirmeden hem genifl bak›fl
aç›s› hem de dar bir bak›fl aç›s› sa¤lamak mümkündür. Sabit odak uzakl›kl› bir
objektif kullan›rken, çerçevede oluflan boflluklar› kontrol etmek her zaman
mümkün olmaz. Oysa zoom objektifle farkl› bak›fl aç›lar› sa¤layarak çerçevelemedeki gereksiz boflluklar kolayl›kla düzenlenebilir. Zoom objektiflerin bir di¤er önemli özelli¤i, bir kez netleme yap›ld›¤›nda odak uzakl›¤› de¤iflse bile netSIRA konunun
S‹ZDE
lemenin de¤iflmemesidir. Objektifi dar aç›l› konuma getirerek
netlemesi yap›ld›ktan sonra objektif genifl aç›l› konuma getirildi¤inde netleme bozulmaz. Ayr›ca günümüzde kullan›lmakta olan birçok zoom objektifin
D Ü fi Ü N E L ‹ Mmakro objektif özelli¤i de vard›r. Zoom objektiflerin yukar›da belirtilen çeflitli kullan›m
kolayl›klar›na karfl›n birçok foto¤rafç› taraf›ndan neden hâlâ sabit odak uzakl›kS O R U
l› objektifler tercih edilmektedir?
Bir zoom objektifin 50 mm. odak uzakl›¤› konumunda verdi¤i görüntünün
50
D ‹ K K A kalitesiyle,
T
mm. sabit odak uzakl›kl› objektifin verdi¤i görüntünün kalitesi ayn› de¤ildir. Sabit odak
uzakl›kl› objektifin kalitesi her ›fl›k koflulunda daha yüksektir. Bu konu,
SIRA bütün
S‹ZDE odak uzakl›klar› için geçerlidir. Ayr›ca zoom objektifler sabit odak uzakl›kl› objektiflerin sa¤lad›¤›
diyafram aç›kl›¤›n› sa¤layamamaktad›r.
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
Zoom objektiflerin tek bir objektifle birden çok objektifin görevini görmesi bu objektifleri yayg›nlaflt›rm›flt›r. Bu objektiflerle ilgili temel özellikler flöyledir:
K fazla
‹ T Asay›da
P
• Zoom objektifler, sabit odak uzakl›kl› bir objektife göre çok daha
elemandan yani mercekten oluflur. Bu nedenle, zoom objektife giren ›fl›¤›n, kayba ve bozulmaya u¤ramadan, sabit objektif niteli¤inde görüntü oluflturmas› güçtür.
L Eüzerinde
V ‹ Z Y O N durulma• Zoom objektiflerin a¤›r olmas› ve makinelerin dengesini bozmas›T Eda
s› gereken bir konudur.
• Günümüzde kullan›lan zoom objektifler, hafiftir ve ideal diyafram aç›kl›¤›n› sa¤lar. Zoom objektiflerle ilgili olarak karar› verecek olan foto¤raf çeken kiflinin kendisidir. E¤er
‹NTERNET
yan›na yaklafl›lmas› güç olan bir konunun foto¤raf› çekiliyorsa, tele zoom objektifler en
uygun seçimdir.
• Genifl aç›l› zoom objektifler konuya yaklaflarak foto¤raf çekmek için çok uygundur.
• Orta boy zoom objektifler en gerekli odak uzakl›klar›n› içerdi¤i için çok genifl bir kullan›m alan›na sahiptir.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
GÖRÜNTÜYÜ KONTROL ETMEK
N
A MA Ç
5
Foto¤raf›n resmetme tekni¤iyle elde edilen görüntünün görsel yap›s›n› aç›klamak.
Foto¤raf çekmek denildi¤inde anlafl›lmas› gereken fley, optik yoluyla yüzey üzerine resmetmektir. Daha önce de sözünü etmifltik, foto¤rafla birlikte optikle bakmak
diye yeni bir durum ortaya ç›km›flt›r. Bir konuya ç›plak gözle bakmak ve foto¤raf
makinesiyle bakmak, birbirinden çok farkl›d›r. Foto¤raf makinesiyle bak›fl optik
bak›flt›r. Foto¤raf makinesiyle do¤ada bak›lan bütün nesneler üçboyutlu olmas›na
ra¤men bu nesnelerin foto¤raf› ikiboyutludur. Bu yönüyle düflünüldü¤ünde foto¤-
Optik Bak›fl: Bir konuya
ç›plak gözle de¤il optik
arac›l›¤›yla bakmak.
Foto¤raf makinesiyle bir
konuya bakmak.
122
Estetik Enerji: Ifl›k, renk,
doku, hareket gibi estetik
ö¤elerden hissetti¤imiz
enerji.
raf, üçboyutlu nesneleri ikiboyutlu bir yüzey üstünde görsel olarak düzenlemektir.
Foto¤raf, insanlar›n görme duyusuna yöneliktir. Foto¤raf›n di¤er duyu organlar›m›zla iliflkisi yoktur. Oysa çevremize bakt›¤›m›zda sadece oradaki nesneleri görmeyiz, onlar›n seslerini duyar, kokusunu ve ›s›s›n› hissederiz. Foto¤raf makinesinin
opti¤i teknik olarak bunlar›n hiçbirini hissetmez. Foto¤raf çeken kifli, foto¤raf›n›
çekti¤i konunun sesini duyar, kokusunu hisseder ancak foto¤raf makinesinin bunlar› tespit etmesi teknik olarak imkâns›zd›r. Gördü¤ünüz foto¤raflar› hat›rlay›n, bu
foto¤raflardaki konunun kokusunu, s›cakl›¤›n› ve hatta sesini hissetti¤iniz olmuyor
mu? Tabii ki oluyor. Bunlar›n bir hissedifl olarak foto¤rafa yans›mas› ço¤u zaman
gerçe¤inden daha etkili ve kal›c› oluyor. Foto¤rafç› sadece tekni¤i yönlendiren bir
SIRA
S‹ZDE duygular›n› filmin karesindeki görsel yap›ya yans›tabilir.
kifli de¤ildir,
o bütün
‹kiboyutlu kâ¤›t bir yüzey üzerinde ortaya ç›kan bu görsel yap›, optik ve kimyasal süreçlerin
görüntü esteti¤ini anlama aç›s›ndan da say›s›z konuyu
D Ü fi Ü N Eötesinde,
L‹M
içerir. Foto¤raf ba¤lam›nda görüntü esteti¤i, hem nesneleri foto¤raf›n s›n›rl› çerçevesi içine sokan foto¤rafç› hem de foto¤raf›n yarat›c› sürecini tan›ma aç›s›ndan
S O R U
üzerinde durulmas› gereken bir konudur.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
Görüntü esteti¤i,
daha iyi alg›lanmas› için ›fl›k, renk, ton, doku vb. görsel esD ‹ K Kgörüntünün
AT
tetik ö¤elerin düzenlenmesiyle foto¤rafta ortaya ç›kan bir alg›lama duygusudur. Bu alg›lama duygusunu
yarat›rken kullan›lan görsel estetik ö¤elerin hissettirdi¤i enerji
SIRAfoto¤rafta
S‹ZDE
ise estetik enerjidir.
N N
AMAÇLARIMIZ
Foto¤rafç›
görüntüyle u¤rafl›r, negatif film ve foto¤raf kâ¤›d› üstündeki görüntülerle. Foto¤rafç›n›n görüntülere duygular›n› katmas›, bu görüntülerin alg›lama ve
alg›lama duygusu aç›s›ndan düflünülmesidir. Görüntüyü bu flekilde düflünmek, foK ‹ T Akavram›yla
P
to¤rafç›y› estetik
yani görüntünün esteti¤iyle karfl›laflt›r›r. Foto¤rafç›l›k
aç›s›ndan görüntü esteti¤i denildi¤inde, görüntünün daha iyi alg›lanmas›n› sa¤layan görsel ö¤elerin düzenlenmesi ve bu düzenlemenin alg›lanmas› anlafl›lmal›d›r.
E L E V ‹ Z Y O Yeniden
N
Bu ö¤elerT nelerdir?
en bafla dönerek, foto¤rafla ilgili sözlerimizi hat›rlayal›m. Foto¤raf›n üç temel ö¤esinden söz etmifltik; teknik, ›fl›k ve görmek. Foto¤raf
çeken kifli, konuyu bu üç ö¤eyi kullanarak yo¤urur. Baflka bir deyiflle; teknik, ›fl›k
ve görmek görüntüyü kontrol etmeyi sa¤layan sistemlerdir. Foto¤raf çekme süreci
‹NTERNET
ilk önce konunun belirlenmesiyle ve var olan yüzlerce konu içinde bir konunun
seçilmesiyle bafllar. Seçilen konuya foto¤rafç› optik bir bak›flla yönelir. Bu aflamadan itibaren foto¤rafç› teknik süreci kullanmaya bafllar. Teknik, konunun içinde
MAKALE
bulundu¤u ›fl›k ortam› ve ayd›nlatma koflullar›yla yönlendirilir. Teknik ve ›fl›k sürecindeki son nokta ise foto¤rafç›n›n bak›fl aç›s›d›r. Görmek olarak kavramlaflt›rd›¤›m›z bu aflamayla birlikte; ›fl›k, renk, hareket gibi görsel estetik ö¤eler, bir enerji
olarak foto¤raf›n s›n›rl› çerçevesi içinde yo¤rulur.
Teknik Süreç
Tekni¤i, foto¤rafç›l›kta iki farkl› boyutta düflünmek gerekir. Birincisi mekanik araçlard›r; foto¤raf makinesi, objektifler, diyafram ve örtücü sistemleri, filtreler, üçayaklar, ayd›nlatma kaynaklar› ve filmler. Bunlar görüntünün oluflmas›n› sa¤layan
mekanik araçlard›r. ‹kincisi ise görüntünün nas›l ortaya ç›kaca¤›n› etkileyen kontrol sistemleridir. Netleme sistemi, alan derinli¤i, örtücü h›z› ve hareket, pozlama,
film banyosu, foto¤raf kâ¤›d›na bask›. Mekanik araçlar foto¤raf çeken taraf›ndan
seçilir. Bu seçim, bir ressam›n elindeki onlarca f›rçadan birini seçmesine benzer.
Birbirinin benzeri olan araçlardan bir tanesini seçmek, özel bir etki oluflturmak için
123
at›lan ilk ad›md›r. Her objektif, filmin üzerine konunun görüntüsünü düflürür; ancak normal objektif, genifl aç›l› ya da tele objektif aras›nda seçim yapmak, filmin
üzerine düflen görüntüyü yönlendirmek demektir. Her üç objektifin verdi¤i görüntü bir di¤erinden teknik olarak çok farkl›d›r.
Seçilen her teknik araç, foto¤raf›n farkl› bir flekilde ortaya ç›kmas›na neden
olur. Tekni¤in ikinci boyutu olan kontrol sistemleri ise görüntüyü de¤iflik flekillerde etkileyerek ortaya ç›kacak olan görüntünün farkl›laflmas›na neden olur. Bir
ressam elindeki ayn› renk boyalar› kar›flt›rarak farkl› tonlar elde eder ya da f›rças›n› kullan›fl tekni¤iyle ortaya farkl› sonuçlar ç›kart›r. Foto¤rafç› da pozlama, alan
derinli¤i, film banyosu ya da foto¤raf kâ¤›d›na bask› süreçlerinde kullanaca¤›
farkl› tekniklerle ortaya ç›kan görüntüyü yönlendirir. Her foto¤raf çeken kifli foto¤raf›n› çekece¤i konuyla ilgili bir teknik kullan›r, bu o foto¤rafç›n›n bir seçimidir; 35 mm. makine, 28 mm. objektif, aç›k sar› filtre, gün ›fl›¤›, 125 ISO film, normal pozlama, genifl alan derinli¤i, normal film banyosu ve yumuflak kâ¤›da bask›
gibi. Foto¤rafç›n›n bu seçimi sonunda ortaya ç›kan foto¤raf, o foto¤rafç›ya özgü
bir foto¤raft›r. Unutulmamas› gereken fley fludur: Özgün foto¤raf, kullan›lan tekni¤in bir ürünüdür.
Çevremizdeki her nesne sanat›n
konusu olabilece¤i gibi
foto¤raf›n da konusu olabilir.
Foto¤rafç›n›n yapt›¤› fley ç›plak
gözle gördü¤ünü optik yoluyla
bakarak yüzey üzerine
kaydetmektir.
124
N
IfiIK VE AYDINLATMA
AM AÇ
6
Görsel estetik ö¤e olarak ›fl›¤› ve ayd›nlatma tekniklerini aç›klamak.
Foto¤raf›n resmetme tekni¤inin belirleyici ö¤esi ›fl›kt›r. Teknik olarak ›fl›k olmaks›z›n foto¤raf çekilmesi mümkün de¤ildir. Yani teknik süreç aç›s›ndan bak›ld›¤›nda
foto¤raf› ortaya ç›kartan ›fl›kt›r. Ifl›k temel belirleyici olarak yönlendirildi¤inde, do¤al olarak görüntünün görsel yap›s› da bundan etkilenir. Bu anlamda ›fl›k denildi¤inde anlafl›lmas› gereken sadece teknik süreci yönlendiren bir olgu de¤il, ayn› zamanda görsel estetik bir ö¤e de anlafl›l›r.
fiekil 3.7
Estetik Enerji Olarak Ifl›k
Farkl› ayd›nlatma tekniklerinde ›fl›¤›n estetik
enerjisi farkl› bir flekilde ortaya ç›kar.
Foto¤raflarda ayn› konunun dört farkl›
ayd›nlatmas› görülmektedir. Üst solda düz, üst
sa¤da Rembrandt, alt solda cameo ve alt sa¤daki
siluet ayd›nlatmas›d›r.
Ifl›k, foto¤rafç›l›kta iki flekilde kullan›l›r: Foto¤raf makinesinin önündeki nesnelerin ve olay›n ayd›nlat›lmas›n› sa¤layan d›fl ›fl›k ve film üzerindeki negatif görüntünün foto¤raf kâ¤›d›nda pozitif hâle gelmesini sa¤layan iç ›fl›k. D›fl ›fl›k ayd›nlatma, iç ›fl›k ise negatif filmin agrandisörde yeniden ›fl›kland›r›larak foto¤raf kâ¤›d›na bas›lmas› süreci olarak düflünülmelidir. Hem d›fl ›fl›k hem de iç ›fl›k kullan›larak
foto¤raf›n görüntüsü yönlendirilebilir. D›fl ›fl›k yani ayd›nlatma, görsel yap›y› ortaya ç›kart›rken görüntü alan› içindeki nesneleri yönlendirir. Ifl›k konusuyla ilgili olarak ayd›nlatma denildi¤inde d›fl ›fl›k kaynaklar›n› yönlendirerek nesneleri ›fl›k yoluyla ortaya ç›karmak akla gelir. Nesne ya da konu üzerine ›fl›k kayna¤› yönlendirildi¤inde ayd›nlatma süreci bafllar.
Elinize bir fener al›n ve fenerin ›fl›¤›n›, büst fleklindeki küçük bir heykele yandan ve yukar›dan gelecek flekilde yönlendirin. Heykelin bir taraf› ›fl›kl› di¤er taraf› ise gölgeli olacakt›r. Fenerin ›fl›¤›n› heykel üzerinde yavafl yavafl dolaflt›rd›¤›n›zda ›fl›kl› ve gölgeli alanlar›n
de¤iflti¤ini göreceksiniz. Fenerin ›fl›¤›n›, heykelin belli bir bölümüne dikkatli bir flekilde
yönlendirdi¤inizde, ›fl›k nedeniyle heykelin üzerinde görsel olarak alg›lanabilecek yeni
anlamlar ortaya ç›kacakt›r. Örne¤in, dudaklar ve çene yap›s›, gözlerin bak›fl yönü, saçlar›n
biçimi dikkat çekici olarak öne ç›kacakt›r. ‹flte bu, ›fl›¤›n neden oldu¤u görsel enerjidir.
Feneri söndürdü¤ünüz zaman bu görsel enerji ortadan kalkar.
Fenerle büstün ayd›nlat›lmas› örne¤inden hareket ederek bir baflka örnek düflünelim. Masan›n üstünde bir tenis topu düflünün, topu pencereden gelen ›fl›k
yard›m›yla alg›larken, elinizdeki fenerin ›fl›¤›n› topun yan yüzüne yönlendirin.
Fenerin ›fl›¤› hem topu hem de masan›n üstünü ayd›nlatacakt›r. Feneri k›p›rdatmadan tutun, feneri söndürün ve yeniden yak›n; iflte pencereden gelen ›fl›kla fenerin ›fl›¤›n›n top ve çevresinde oluflturdu¤u etki hemen anlafl›l›r. ‹flte bu, ayd›nlatman›n sa¤lad›¤› mekânsal uyumdur. Ayr›ca topun nas›l bir boyutu oldu¤u ortaya ç›kar. Ifl›k tam önden çok güçlü verildi¤inde top yuvarlak bir tepsi gibi görülürken, ›fl›k biraz yandan verildi¤inde topun küresel bir yap›ya sahip oldu¤u
ortaya ç›kar.
Fener ›fl›¤›n›n topun üzerinde oluflturdu¤u bir di¤er etki de topun dokusuyla ilgilidir. Fener ›fl›¤› yard›m›yla topun dokusu çok daha detayl› görülür, hatta topun
üzerindeki pürüzler ortaya ç›kar. ‹flte bu da ayd›nlatman›n dokunma duyumuza
yönelik etkisidir. Bu etkinin daha güçlü olmas›, ayd›nlatma kayna¤›n›n ›fl›¤›n yo¤unlaflt›r›lmas›yla olur. Böylece dikkatiniz topun üzerinde belli bir noktaya yönelir. Sonuç olarak ayd›nlatma nesnenin dokusunu ortaya ç›kart›rken bizim görüflümüzü de belli bir noktaya yöneltir.
Ayd›nlatma zaman uyumunu da sa¤lar. Özellikle d›fl mekânlarda sadece ayd›nlatman›n ortaya ç›kard›¤› etkiyle konunun zaman› anlafl›labilir. Gündüz, gece, günün belli bir saati ve mevsimlerin etkisi ayd›nlatmayla verilebilir. Örne¤in,
gündüz ayd›nlatmas› parlakt›r, gecede ise parlakl›k azal›r. Bir nesnenin baflka
bir yüzey üzerinde ortaya ç›kan gölgesi (at›lan gölge) gündüz ve gece farkl›d›r.
Ayd›nlatmayla ilgili olarak sözünü etti¤imiz etkiler ayd›nlat›lan konunun içinde
bulundu¤u ortama yöneliktir. Bu durum, bakan kifli aç›s›ndan düflünüldü¤ünde
d›fl çevreyle ilgili bir ortam düzenlemesidir. Oysa ayd›nlat›lan bir konu bakan
kifliyi duygusal olarak da etkiler. Bir konunun üzerine düflen ›fl›k, konuyla ilgi-
125
126
fiekil 3.8
Ifl›k ve Boyut
Üçboyutlu bir küp
prizman›n (üst)
sadece ön yüzüne
›fl›k düfltü¤ünde bu
ikiboyutlu bir kare
flekil olarak
alg›lan›r. (Orta)
Küpün yan yüzüne
de ›fl›k düfltü¤ünde
kare fleklin
üçboyutlu bir form
oldu¤u anlafl›l›r.
(Alt) Küpün bir
yüzü daha
›fl›kland›r›ld›¤›nda
bu nesnenin bir
küp prizma oldu¤u
alg›lan›r.
li bir atmosfer yarat›r. Bir konunun düz ve parlak ya da ayd›nl›k ve karanl›k alanlar oluflturularak ayd›nlat›lmas›n›n oluflturaca¤› atmosfer
çok farkl›d›r.
Foto¤rafç›l›kta ayd›nlatma denildi¤inde üç
farkl› alandan söz edilmektedir. Birincisi, do¤al
›fl›k kayna¤› yani günefl ›fl›¤› kullan›larak yap›lan ayd›nlatmad›r. ‹kincisi, yapay ›fl›k kayna¤›
yani farkl› ampul ya da stüdyo flafl sistemlerinden oluflan ayd›nlatma kaynaklar› ile yap›lan
ayd›nlatmad›r. Üçüncüsü ise foto¤raf makinesi
flafl› kullan›larak yap›lan ayd›nlatmad›r. Do¤adaki en güçlü ›fl›k kayna¤› günefltir. Güneflin
hareketine ba¤l› olarak verdi¤i ›fl›k farkl›l›k gösterir. Günefl ›fl›¤›; direkt olarak, yans›yarak ya
da bulutlardan süzülerek gelebilir. ‹flte günefl
›fl›¤›n›n bu üç farkl› türü ayd›nlatma kaynaklar›n› s›n›fland›rmak için de kullan›l›r. Üç tür ›fl›k
kayna¤› vard›r: Direkt, yans›yan ve yumuflak
›fl›k kaynaklar›.
Direkt ›fl›k yani sert ›fl›k veren ayd›nlatma
kaynaklar›, bunlar do¤rudan, dik olarak gelen
günefl ›fl›¤›na benzer. Bu tür ayd›nlatma kaynaklar›n›n ›fl›¤› hiç yans›madan ve yumuflamadan aynen dik gelen günefl ›fl›¤›
gibidir. Bu ayd›nlatma kaynaklar›, nesneyi noktasal olarak ayd›nlat›r ve keskin
gölgeler olufltur. ‹kinci tür ise yans›yan ›fl›klard›r. Bunlar yans›yarak gelen günefl ›fl›¤›na benzer. Ayd›nlatma kayna¤›n›n içindeki ampulden gelen ›fl›klar yans›t›c› bir yüzeye çarparak foto¤raf› çekilen konuya ulafl›r. Üçüncü tür ise yumuflak ›fl›klard›r. Önüne bulut gelmifl günefl ›fl›¤› bu tip yumuflak ›fl›k veren bir ayd›nlatma kayna¤›d›r. Önüne bir yumuflat›c› filtre konulmufl ›fl›klar bu türün en
iyi örne¤idir. Yumuflak ›fl›k ayd›nlatma kaynaklar› da¤›n›k ve yumuflak ›fl›k verirler. Yans›yan ve yumuflak ayd›nlatma kaynaklar›, nesnenin ›fl›k alan yerlerini
eflit bir flekilde ayd›nlat›r. Bu nedenle gölge ortaya ç›kartmaz ya da çok yumuflak gölgeler yarat›r.
Ayd›nlatma Teknikleri
Foto¤rafç›l›k aç›s›ndan en basit ayd›nlatma flekli, düz ayd›nlatmad›r. Düz ayd›nlatma, nesnelerin görülebilmesi için yap›lan ayd›nlatmad›r. Bu ayd›nlatmada estetik bir kayg› yoktur, amaç foto¤raf› çekilen konunun pozlamay› sa¤layacak flekilde ayd›nlat›lmas›d›r. Güneflin çevremizi ayd›nlatmas›, oturma ve çal›flma mekânlar›nda yap›lan ayd›nlatmalar gibi. Düz ayd›nlatmada, ayd›nlatma kaynaklar› konuya belli bir yönden yönelmezler, bütün alan eflit flekilde ayd›nlat›l›r ve seçici bir
ayd›nlatmadan söz edilmez, ayd›nl›k-karanl›k alanlar aras›ndaki oran (kontrastl›k)
çok düflüktür.
Düz ayd›nlatman›n karfl›t› ise ›fl›kl› ve gölgeli, ayd›nl›k-karanl›k alanlar oluflturarak yap›lan ayd›nlatmad›r. Bir konuyu, ayd›nl›k (›fl›kl›) ve karanl›k (gölgeli) alanlar oluflturarak ayd›nlatmak, resim sanat›nda chiaroscuro tekni¤i (›fl›k-gölge kar›fl›-
m› tekni¤i) olarak adland›r›l›r. Görüntü alan› içindeki konular›n belli yerleri ayd›nlat›l›rken di¤er yerler tam ya da yar› karanl›kt›r. Ifl›kl› alanlarla, gölgeli alanlar aras›ndaki geçifller çok yumuflakt›r. Ifl›k-gölge kar›fl›m› tekni¤i foto¤rafç›l›¤a çok uygun bir ayd›nlatma tekni¤idir.
Foto¤rafç›lar›n yönelmesi gereken ayd›nlatma, ›fl›k-gölge kar›fl›m› (chiaroscuro) ayd›nlatma tekni¤idir. Ifl›k-gölge kar›fl›m› ayd›nlatma tekni¤inde konunun belli yerleri ayd›nlat›l›r, di¤er yerleri ise göreli olarak karanl›kt›r. Bu ayd›nlatma bir
baflka deyiflle, seçici bir ayd›nlatma biçimidir. Görüntü alan› içindeki ›fl›kl› yerler,
teman›n önemini vurgular. Dikkati belli bir noktada toplar. Bu ayd›nlatma tekni¤i,
ayd›nl›k ve karanl›k alanlar aras›ndaki z›tl›¤›n derecesine göre üç ana biçime ayr›l›r. Bunlar; Rembrandt, cameo ve siluet ayd›nlatmas›d›r.
Rembrandt ayd›nlatmas› (bkz., flekil 3.7 üst sa¤), nokta ›fl›k veren ayd›nlatma
kaynaklar›yla gerçeklefltirilen seçici bir ayd›nlatmad›r. Ünlü Hollandal› ressam
Rembrandt van Rijn (1606-1669) resimlerinde kulland›¤› bu ayd›nlatma biçiminde
konunun belli yerleri ayd›nlat›l›rken di¤er yerleri tam ya da yar› karanl›kt›r. Rembrandt ayd›nlatmas›n›n temel özelli¤i, zay›f bir ayd›nlatma flekli olmas›d›r. Ifl›kl›
alanlardan gölgelere geçifl çok yumuflakt›r. Görüntü alan› içindeki arka alan özel
bir önem kazan›r. Bu alan içindeki nesneler teman›n ifllevini destekleme kayg›s›yla ön alana göre göreli olarak daha az ayd›nlat›l›r. Görüntü alan› içinde hem kompozisyon hem de içerik aç›s›ndan teman›n anlat›m›n› destekleyen alanlar ›fl›kl›d›r.
Bu ayd›nlatma sonunda foto¤rafta ortaya ç›kan, gölgelerle bezenmifl ›fl›kl› alanlar
ve karanl›k alanlard›r.
Cameo ayd›nlatmas› (bkz., flekil 3.7 alt sol), görüntü alan› içinde dikkatin
belli bir noktaya toplanmas›na yönelik bir ayd›nlatmad›r. Arka alan tamamen
karanl›kt›r, ön alanda ise teman›n amac›na uygun olarak sadece istenilen yerler
ayd›nl›kt›r. Bu etki, güçlü nokta ›fl›k veren ayd›nlatma kaynaklar›yla yarat›l›r.
Nesnenin içinde bulundu¤u mekânla iliflkisinden çok nesnenin yap›sal, içe yönelik özellikleri ortaya ç›kar. Gölgeler sadece ayd›nlat›lan nesnenin üzerinde
hissedilir. Görüntü alan› içindeki di¤er bütün alanlar tamamen karanl›kt›r. Bu
yönüyle ayd›nl›k-karanl›k z›tl›¤› çok yüksektir. Bu ayd›nlatma sonunda foto¤rafta ortaya ç›kan, tamamen karanl›k arka alan ve üzerinde gölgeleri olan ›fl›kl›
nesnedir.
Siluet ayd›nlatmas› (bkz., flekil 3.7 alt sa¤), ayd›nl›k-karanl›k z›tl›¤›n›n en
yüksek oldu¤u ayd›nlatma biçimidir. Arka alan ayd›nl›k, ön alandaki nesne ise
tamamen karanl›kt›r. Nesne, ayd›nl›k arka alan önünde karanl›k bir leke olarak
belirir. Nesnenin dokusu ve tonlama de¤eri görülmedi¤i için, nesneyle ilgili olarak görüntüde duygusal bir etki ortaya ç›kmaz. Bu ayd›nlatma sonunda foto¤rafta ortaya ç›kan, tamamen ayd›nl›k arka alan ve önünde kontur olarak beliren
nesnedir. Foto¤raf makinesinin önündeki ›fl›k kaynaklar›n› yani d›fl ›fl›¤› düzenleyerek yap›lan ayd›nlatma, film üzerinde görüntünün oluflmas›na yöneliktir.
Kullan›lan film saydam ise ortaya ç›kan görüntü do¤rudan izleyene ulaflacak
olan foto¤raft›r. Bu nedenle, d›fl ›fl›k düzenlemesinin ortaya ç›kartt›¤› görüntünün
bir kez daha yönlendirilmesi söz konusu de¤ildir. Negatif film kullan›ld›¤›nda ise
d›fl ›fl›k taraf›ndan oluflturulan negatif görüntü, agrandisörde foto¤raf kâ¤›d›na
bas›l›rken yeniden ›fl›kland›r›l›r. Bu, film üzerindeki görüntünün foto¤raf hâline
dönüflmeden, bir kez daha ›fl›k kullan›larak düzenlenmesi hatta, yönlendirilmesi
demektir. Bu iç ›fl›k düzenlemesidir. ‹ç ›fl›k bir taraftan teknik olarak kâ¤›t üze-
127
128
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
rinde pozitif foto¤raf›n ortaya ç›kmas›n› sa¤larken, di¤er yandan da bir estetik
enerji olarak ortaya ç›kmaktad›r.
Negatif film üzerindeki görüntü grinin belli ton de¤erlerinden oluflur. Agrandisörün ›fl›¤› negatif filmin üzerinden geçerken negatif görüntüyü, filmin ton de¤erlerine göre foto¤raf kâ¤›d› üzerine yans›t›r. Ifl›k, negatif film üzerinden geçtikten
sonra foto¤raf ka¤›d›na ulaflmadan çeflitli flekillerde yeniden yönlendirilir. ‹flte bu
iç ›fl›k yönlendirmesidir. Örne¤in, bir portre çekiminde modelin yüzüne düflen ›fl›k,
onun bütün fleklini bir gölge olarak arkadaki duvara düflürmektedir. Negatif görüntüde, modelin portresi ve duvara düflen gölgesi görülmektedir. Bu negatif film,
SIRAfoto¤raf
S‹ZDE kâ¤›d›na bas›l›rken, duvara düflen gölge maskeleme yap›laagrandisörde
rak yok edilebilir. Agrandisörde filmin o noktas›ndan gelen ›fl›klar maskeleme yap›larak engellenir. Foto¤rafta sadece modelin portresi görülür, d›fl ›fl›k kullan›larak
oluflturulmufl olan gölge, iç ›fl›k düzenlemesiyle ortadan kalkm›flt›r. ‹ç ›fl›k düzenlemesiyle ilgili verilen bu örnek, konunun anlafl›labilmesi için seçilmifl en uç düS O R U
zenleme fleklidir.
D ‹ K K A T özellikle siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta negatif görüntü üzerinde say›‹ç ›fl›¤› yönlendirerek
s›z düzenlemeler yap›labilir. Yap›lan düzenlemelerin alt›ndaki temel mant›k, negatif görüntünün aç›k
veS‹ZDE
koyu gri ton de¤erlerinin yani ›fl›kl› ve gölgeli alanlar›n› iç ›fl›k düzenleSIRA
mesiyle yönlendirmektir. ‹stenilen yerler daha çok karart›l›r ya da ayd›nlat›l›r.
N N
AMAÇLARIMIZ
Ifl›k konusuyla
ilgili olarak rengi de görsel estetik bir ö¤e olarak düflünmek gerekir. Nesne ile onun rengi aras›nda yap›sal bir iliflki vard›r. Bir nesnenin rengi,
görsel alg› olarak içinde bulundu¤u mekân›n ›fl›kl›l›¤›na göre de¤iflse bile, nesneK ‹ T A P
nin renginin yap›sal özellikleri de¤iflmez. Bu nedenle de nesneleri renksiz olarak
düflünemeyiz. Foto¤rafç›l›kta görsel estetik bir ö¤e olarak renk ele al›nd›¤›nda yap›sal olarak iki farkl› konu üzerinde durmak gerekir. Birincisi, siyah-beyaz foto¤TELEV‹ZYON
rafç›l›kta renklerin grinin ton de¤erleri olarak ortaya ç›kmas›d›r. ‹kincisi ise renkli
foto¤rafç›l›kta rengin görsel enerjisinden yararlanmakt›r. Bir renk insan› cofltururken bir di¤eri sakinlefltirir. K›rm›z› s›cak, mavi ise so¤uk olarak adland›r›l›r. Renk
‹ N T E R N E Tdo¤ru giden uzun dalga boyundaki renkler s›cak, maviye do¤tayf›nda k›rm›z›ya
ru giden k›sa dalga boyundakiler de so¤uk renkler olarak görülür. K›rm›z›lar, turuncular ve k›rm›z›ms› sar›lar s›cak renkler; maviler, yefliller ve yeflilimsi sar›lar soM A K K›rm›z›lar
ALE
¤uk renklerdir.
ve turuncular bize atefli, kahverengiler topra¤› ça¤r›flt›rd›¤› için s›cakt›r. Bunun yan›nda buzu, denizleri, gölleri, gökyüzünü ça¤r›flt›ran
maviler, yefliller ya da mavimsi yefliller so¤uktur. S›cak-so¤uk renkler onlar› iliflkilendirdi¤imiz olaylara ya da nesnelere ba¤l› olarak; uzakl›k-yak›nl›k, genifllik-darl›k ve psikolojik zaman kavram›n› aç›klamak için estetik bir ö¤e olarak kullan›l›rken, foto¤rafta üçüncü boyutun yan›lsama olarak ortaya ç›kmas›n› sa¤layan bir
ö¤e olarak da foto¤rafç›n›n emrindedir.
129
Yaflam›n içindeki her nesne foto¤raf›n konusu olabilir. Farkl› iki kütle biri mermer heykel di¤eri tu¤la baca, optik
yoluyla bu iki kütle dikey olarak düzenlenmifl. Mavi gökyüzü ise bu kütlelerin alg›lanmas›n› sa¤l›yor.
130
Tipik ortam ›fl›¤› örne¤i; camlardan gelen ›fl›k beyaz ve siyah lekeler oluflturmufl. Bu
flekilde s›radan bir mekân güçlü bir görsel yap› içinde ortaya ç›km›fl.
Ifl›k sadece nesneleri görülebilir k›lmaz, ayn› zamanda nesnenin üzerinde oluflturdu¤u
gölgeler yoluyla temay› güçlendirir, görsel anlat›m› pekifltirir.
131
N
GÖRMEK
A M A Ç
7
Görüntü alan› içinde görsel ö¤elerin birlikte kullan›m›n› ve konuyu de¤erlendirmek.
Film fleridi ve foto¤raf kâ¤›d› bofl bir yüzeydir. Ayn› bofl bir tuval gibi. Foto¤raf çeken, düflüncelerini film yüzeyine oradan da foto¤raf kâ¤›d›na aktarmad›¤› sürece
bu yüzeylerin bir anlam› yoktur. Foto¤raf çeken kiflinin kayg›s› da bu bofl yüzeylere zihnindeki konuyu yerlefltirmektir. Bu kayg›yla hareket eden kifli yani foto¤raf makinesinin bakac›ndan bir konuya bakan, foto¤raf›n› çekece¤i konuyu yo¤urmaya bafllar. Konuyu oluflturan nesneleri; büyüklüklerine, ›fl›kl›l›¤›na, rengine, hareket yönüne ve daha birçok ö¤eye göre düzenleme sürecine girer. Foto¤raf çeken kiflinin bilerek ya da bilmeyerek yapmak istedi¤i fley, foto¤rafta estetik bir
enerji ortaya ç›karmakt›r.
‹nsan, yatay ve dikey s›n›rlamas› olan bir görüfl aç›s›yla görür. Tek gözümüzle ya
da iki gözümüzle bakarken çevremizi kuflatan sonsuz evreni, fiziksel olarak yatay ve
dikey eksenlerle s›n›rland›r›r›z. Bu anlamda, bulundu¤umuz mekân içinde her farkl› görüfl aç›s› bir fiziksel s›n›rland›rmad›r. Bu s›n›rland›rman›n oluflturdu¤u alan›n büyüklü¤ü ve küçüklü¤ü, bakan kifli taraf›ndan belirlenir ve bakan kiflinin bireysel tercihiyle ilgilidir. Ayn› nesneye iki kilometre uzaktan bakt›¤›m›zda, yatay ve dikey olarak yapt›¤›m›z s›n›rland›rma, befl yüz metre uzakl›ktan bakt›¤›m›zda çok farkl› olacakt›r. Fiziksel s›n›rland›rmay› yüzey üzerinde düflünelim. Bir ressam, resmini diledi¤i büyüklükteki tuvale yapabilir. Resim sanatç›s› tuvalinin s›n›rlar›n› kendisi belirler. Foto¤rafç› için ise durum biraz farkl›d›r. Foto¤rafç› için, yatay ve dikey boyut s›n›rland›rmas› hem vard›r hem de yoktur. Kullan›lan film aç›s›ndan s›n›rland›rma vard›r. Her film karesinin boyutu, foto¤raf çekenin s›n›rl› bir çerçevesidir. ‹flte bu s›n›rland›r›lm›fl çerçeve, foto¤rafç›n›n bak›fl aç›s›d›r. Kâ¤›t üzerindeki foto¤raf› düflünürsek bir s›n›rland›rma söz konusu de¤ildir. Foto¤rafç› teknik bir engel yok ise negatif görüntüyü diledi¤i kadar büyütebilir. Daha önce söz etmifltik; insan›n çevresinde
net olarak görebildi¤i aç›, görüfl aç›s›d›r. Bu aç›n›n s›n›rlar› kesin de¤ildir. Bir objektiften görülen aç› ise bak›fl aç›s›d›r. Bak›fl aç›s›n›n s›n›rlar› kesindir.
fiekil 3.9
Yatay Yönelifl
‹nsan gözü yatay
yönelifle daha
uyumludur. Yatay
yönelifl durgunluk ve
sakinlik hissi
uyand›r›r. Bu örnekte
oldu¤u gibi yatay
yönelifl içinde dikey
ö¤eler de yer alabilir.
SIRA S‹ZDE
132
SIRA S‹ZDE
Görüntü Alan›: Bakaç içinde
D Ü fi Ü N E L ‹ Malan.
çerçevelenmifl
Yüzeyin yatay ve dikey olarak s›n›rland›r›lmas›, görüntünün ortaya ç›kt›¤› alan›
belirleyen iki temel ö¤edir. Bu s›n›rland›rma sonunda ortaya ç›kan alana, görüntü alan›, foto¤rafç›l›ktaki adland›r›l›fl›yla film karesi ya da çerçeve denir. Film kaO R U
resinin yatayS ve
dikey kenarlar›n oran›na ise çerçeveleme oran› denir.
Çerçeveleme: Bakac›n
ikiboyutlu alan› içine,
S O R U konunun
amaçlanan
yerlefltirilmesi.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
D ‹ iki
K K Atemel
T
Film karesinin
kullan›l›fl biçimi vard›r: Bunlar yatay yönelifl ve dikey yönelifltir.
Genifl bir do¤a görüntüsünün yatay olarak çerçeveye yerlefltirilmesi, yatay yönelifltir. Bir
kule ya da yüksek
bir yap›n›n dikey olarak çerçeveye yerlefltirilmesi ise dikey yönelifltir.
SIRA S‹ZDE
Görme sistemimiz nedeniyle yatay yöneliflli düzenlemelere karfl› daha yatk›n olmam›za
ra¤men foto¤rafç›l›kta dikey düzenlemeler de çok yayg›n olarak kullan›l›r.
N N
AMAÇLARIMIZ
fiekil 3.10
K Dikey
‹ T A Yönelifl
P
Dikey yönelifl
yataya göre daha
T Edinamiktir.
LEV‹ZYON
Foto¤raftaki dikey
çizgiler dinamiklik
etkisini
güçlendiriyor.
‹NTERNET
MAKALE
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
Bu yatay ve dikey s›n›rl›l›¤›n belirledi¤i alan›n içine nesneleri yerlefltirirken,
üzerinde durulmas› gereken birçok konu ve kural vard›r. Bu anlamda belki de söze; kurallar yoktur, sadece yol gösterici ip uçlar› vard›r diyerek bafllamak daha
do¤ru olacakt›r. Film karesinde çerçevelenen bir konu, foto¤raf kâ¤›d›na bas›l›rken defalarca büyütülerek bas›l›r. Foto¤raf karesi içinde bir konuyu düzenleyen
kifli, bu düzenlemesinin foto¤raf kâ¤›d› üzerinde ne kadar büyüyerek ortaya ç›kaca¤›n› düflünmesi gerekir. Nesnelerin çerçevede oluflturduklar› büyüklük çok
önemlidir, çerçeveyi dolduran nesnelerin daha çok estetik enerjiye sahip oldu¤u
düflünülür.
Yatay ve dikey eksenler, görüntüde yön oluflturmak için de kullan›l›r. Örne¤in,
hareket halindeki bir bisiklet yatay yönü etkin hâle getirirken, yatay olarak yerlefltirilmifl olan bir havuzun f›skiyeleri dikey yönü etkin hâle getirir. Böylece karenin
enerjisi yataydan dikeye yönelir. Yatay yönelifl ya da dikey yönelifl güçlüdür diye
bir kural söz konusu de¤ildir; ancak, yatay ve dikey düzenlemelerin ortaya ç›kard›¤› etki de birbirinden çok farkl›d›r. Film karesinin yatay geniflli¤i içinde genifl bir
ova ya da denizin yatay olarak oluflturdu¤u kütle; sakinlik-durgunluk ifadesi verirken, bir gökdelenin dinamik ifadesiyle oluflturdu¤u dikey yönelifl görsel güç aç›s›ndan yatay düzenlemeden çok farkl›d›r. Yatay ve dikey yöneliflle birlikte ortaya
ç›kan yön önemlidir. ‹nsanlar genel olarak, hareketin yönünü izleyerek anlam›
araflt›rmaya ve ilgi merkezine ulaflmaya çal›fl›rlar. Film karesinde de bir hareket söz
konusu ise göz bu hareketi izler ve hareket bir görsel güç olarak ortaya ç›kar. Bir
demiryolu, fabrika bacas› ya da ilerleyen bir arac›n bak›fl›m›z› belli bir yöne yönlendirmesi gibi.
Masam›z›n üstündeki nesnelere bakarken bir nesneyi görüfl aç›m›z içinde konumland›rd›¤›m›z yer, o nesneye zay›f ya da kuvvetli bir görsel güç yükler. Nesneye yüklenen bu görsel güç, görüfl aç›s› içinde nesnenin bulundu¤u yer ve nesnenin di¤er nesnelerle olan iliflkisi sonucunda ortaya ç›kar. Görsel alg›lamayla ilgili
olan bu konuyu film karesi aç›s›ndan örnekleyelim. Karenin tam ortas›na yerlefltirilmifl bir kütle düflünün. Kütle görüntü alan›n›n tam merkezinde yer alarak bir güç
oluflturur. Bu hakim güç, bir tür m›knat›s kutbu gibi görsel alg›lama aç›s›ndan kare içindeki di¤er nesneleri kendine çekerek adeta yok eder. Kütleyi karenin bir köflesine yaklaflt›r›rsak önceki gücün etkisi yok olur. Kütle, kare içinde hareket etti¤i
yere manyetik gücünü tafl›r. Bu durumda karenin bofl kalan yerleri manyetik güçten uzak, rahatlam›fl bir bölge olarak ortaya ç›kar. Görsel alg›lamayla ilgili bu basit örnekten hareket ederek film karesinin güçlü noktalar› ortaya ç›kart›labilir. Film
karesinin köfleleri, yer çekimine uyum sa¤layan bölgeleri ve köflegen çizgilerinin
üzerindeki yerlerin görsel güç aç›s›ndan önemli oldu¤u düflünülür.
Çerçeve içindeki kütleler yani nesneler birbirleriyle iliflkilendirilerek düzenlenir.
Nesneleri birbirleriyle iliflkili flekilde düzenlemek ise görsel sanatlardaki denge kavram›n› ortaya ç›kar›r. Dengenin olufltu¤u bir düzenlemede çerçeve içindeki nesneler
hiçbir de¤iflikli¤e olanak sa¤lamayacakm›fl gibi görünürler. Kuflkusuz bir düzlenmenin dengede olmas› demek, fiziksel olarak nesnelerin dengede olmas› demek de¤ildir. Fizik kurallar›na göre dengesiz olan, görsel alg›lama aç›s›ndan dengede olabilir.
Dengesiz bir düzenlemede rastgelelik, kaza eseri ortaya ç›km›fl izlenimi vard›r.
Bir çerçevenin içindeki bölgeler ve nesnelerin çerçeve içinde oluflturduklar›
birliktelik de önemlidir. Çerçevenin sa¤› ve solu da görsel gücün da¤›l›fl› aç›s›ndan
farkl› etkilere sahiptir. Özellikle foto¤raf›n boyutu büyüdükçe karedeki sa¤ ve sol
alanlar›n gücü artar. Nesnelerin birlikteli¤i ise insanlar›n alg›lama e¤ilimleriyle ilgi-
133
Görsel Güç: Foto¤raf karesi
içindeki nesnelerin renk,
›fl›k, doku vb. görsel ö¤eler
olarak oluflturdu¤u alg›lama
duyusunun gücü.
Denge: Görüntü alan› içindeki nesnelerin birbirlerini
tartacak flekilde de¤erlemesidir.
134
Çerçevenin
oluflturdu¤u yataydikey s›n›rland›rma
içinde foto¤rafç›,
ressam›n tuvali
karfl›s›nda oldu¤u
gibi özgürdür. Tafl,
sar› çiçek ve kar
foto¤rafç›n›n karesi
içinde do¤al bir
denge oluflturuyor.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
li bir konudur. ‹nsanlar görüfl aç›lar› içindeki nesneleri birbirleriyle iliflkilendirerek
alg›lama e¤ilimindedir. Buna alg›lamada örgütleyici e¤ilimler denilmektedir. fiekilzemin iliflkisi ve grupland›rma bunun en önemlilerindendir. Çerçeve içinde, arkaSIRA S‹ZDE
daki nesne zemin, önündeki nesne ise flekildir. Mavi gökyüzü zemin, beyaz bulutlar flekildir. Beyaz bulutlar› flekil olarak öne ç›kartmak istersek siyah-beyaz foto¤rafta sar› filtre
‹flte bu görsel alg›lama aç›s›ndan, flekil-zemin iliflkisini
D Ü fi Ü Nkullan›r›z.
EL‹M
kullanmakt›r. fiekillerin, lekelerin ve noktalar›n içgüdüsel olarak grupland›r›lmas›
da bir di¤er örgütleyici e¤ilimdir. Bu e¤ilimden hareket ederek, çerçeve içindeki
S O R U
nesneler; yak›nl›k, benzerlik ve süreklilik aç›s›ndan grupland›r›labilir.
D ‹ K K A yap›lan
T
Film karesi içinde
bütün düzenlemeler, makineyi elinde tutan kiflinin kulland›¤›
objektifin bak›fl aç›s›yla ilgilidir. Peki, bütün bu düzenlemeleri yapan gözün konuya nereden ya da hangi
bakmas› gerekir?
SIRA seviyeden
S‹ZDE
N N
Foto¤rafç›n›n yöneldi¤i konuyu hangi seviyeden bakmas› gerekti¤ini basit bir
AMAÇLARIMIZ
örnek üzerinden
görelim. Müzedeki bir heykele, oturarak afla¤›dan yukar›ya do¤ru, heykelin göz seviyesinden ya da yukar›dan bir yerden afla¤›ya do¤ru üç farkl›
konumdan bakabiliriz. ‹flte bu, foto¤raf çeken kiflinin bir konuya bakabilece¤i üç
‹ T A P Foto¤raf çeken kifli konusuna, konuyla ayn› yükseklikten yafarkl› bak›flK aç›s›d›r.
ni göz seviyesinden bakabilir; konuya yukar›dan bir yerden üst aç›dan ve konuya
afla¤›dan yukar›ya do¤ru alt aç›dan bakabilir. Göz seviyesi, üst ya da alt aç› foto¤T E Lyap›s›nda
E V ‹ Z Y O N çeflitli ö¤elerin öne ç›kmas›na neden olur.
raf›n görsel
Göz seviyesi, makinenin yaflamda oldu¤u gibi konuya insanlar›n göz seviyesinden bakmas›d›r. Göz seviyesi, dramatik etkinin çok az oldu¤u bir konumdur. Üst
aç› ise konuya
yukar›dan bakmakt›r. Estetik, teknik ve psikolojik olarak birçok et‹NTERNET
ki yaratan bir konumdur. Konu küçülür ve güçsüzleflir, foto¤rafa bakan kifli bir üstünlük duygusu hisseder. Alt aç› konumu ise konuya afla¤›dan yukar›ya do¤ru bakmakt›r. Böylece
çerçeve içindeki konu abart›l› flekilde büyür ve güçlü perspektif
MAKALE
etkisi ortaya ç›kar. Foto¤raf›n nesnesi izleyen için egemen bir konuma gelir.
135
KONU
Çok bilinen bir söz vard›r; ‘Herkesin hayat› romand›r.’ Evet herkesin hayat› romand›r, ancak yazabilirsen. Bu sözün alt›ndaki gerçek her konunun roman olabilece¤idir; ancak, çevrenizdeki olaylara farkl› bir gözle bakabilme, teknik ve estetik olarak kaleme alma becerisi de gerekir. Bu becerilere sahipseniz, ilk ad›m› atabilirsiniz. Foto¤rafç› için de durum farkl› de¤ildir. Foto¤raf çekmek için konu aramaya, konu bulmak için ilham gelmesini beklemeye gerek yoktur. ‹yi bir foto¤rafç›, her fleyin foto¤raf›n› çekebilir. Foto¤raf› çekilecek konunun çok güzel olmas›
da gerekmez.
Foto¤rafç›, belli bir olay ya da konunun foto¤raf›n› çekiyorsa konu seçimi aç›s›ndan bir sorun yaflamaz. Foto¤rafç›n›n, konusunu bulmas› gerekti¤i durum ise
farkl›d›r. Bu durumda foto¤rafç›n›n, çevresindeki olaylar› ve nesneleri hem tek tek
hem de içinde bulundu¤u ortam içinde görebilmesi gerekir. Sözü edilen görmek,
sanki kullanaca¤› objektifle bak›yormufl gibi gözüyle çevresine bakmas›d›r. Bu anlamda, foto¤rafç› gözünü objektiften bak›yormufl gibi terbiye etmelidir. Foto¤raf›n› çekece¤i konuyu bütün içinden seçip ç›karmas› gerekir.
Foto¤raf çeken, bir anlamda konular› ve nesneleri ay›klayan, birini di¤erinden
seçerek ay›ran kiflidir. Bu seçimi yaparken, kullanaca¤› teknik, konunun içinde bulundu¤u ortam›n ›fl›¤› ve konunun üzerindeki ›fl›¤›n nas›l bir da¤›l›m gösterdi¤i
önemle düflünülmesi gereken konulard›r. Konu, film karesinde bir kütle olarak nas›l ortaya ç›kacakt›r? Konu, hangi yönüyle film karesinde bir enerji oluflturacakt›r?
Bu sorular›n cevaplar›n› foto¤rafç› zihninden h›zla geçirmelidir. Foto¤rafç› konusunu ya da nesnesini birçok fley içinden seçip ay›r›rken önce ortam›n ve konunun fiziksel flartlar›n› ve ona ba¤l› olarak foto¤raf›n teknik, ›fl›k ve görmekle ilgili flartlar›n› de¤erlendirmelidir.
Bir yönüyle bak›ld›¤›nda foto¤raf çekmek çok kolay bir ifltir. Bu anlamda foto¤raf yaz›ya benzer, toplum içinde yaflayan herkes alfabeyi bilir ve düflüncelerini kâ¤›da yaz›yla aktar›r. Peki her yaz› yazmay› bilen kifli, yazar olabilir mi? Tabii ki yazar olabilmek için önce yaz› yazmay› bilmek gerekir, ancak bu teknik süreç baflka
ö¤elerle zenginlefltirilirse kifli yazar olmaya aday olabilir. Bu SIRA
süreçS‹ZDE
içinde tabii ki
konu da önemlidir.
Foto¤raf›n tekni¤i kolayd›r, hatta günümüzde ak›ll› foto¤raf makineleriyle bu
teknik süreç kolayca afl›labilir. Geriye konuyu bulmak kal›yor, e¤er foto¤rafç› tekni¤ini bir konuya görsel estetik ö¤elerle birlikte yöneltebilirse iflte anlaml› olan duS O R U
rum budur.
Her konunun foto¤raf› çekilebilir. Bir konudan iyi bir foto¤raf elde etmek
D ‹ K K Aiçin
T teknik süreç yeterli de¤ildir. Foto¤rafç›n›n yaklafl›m› yani görsel anlay›fl› ve kültürü belirleyicidir.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
136
Konuyu Çerçevelemek
Foto¤rafç›n›n
çerçeveledi¤i konu
ço¤u kere kendi
içinde birçok
konuyu bar›nd›r›r.
Üstteki foto¤raf›n
içinde birçok farkl›
çerçeve yani tek
bafl›na farkl›
foto¤raflar vard›r.
Bu sayfadaki alttan
iki ve yandaki üç
foto¤raf bu anlay›fl›
yans›tmaktad›r.
Foto¤rafç› konuyu
diledi¤i gibi
çerçeveye sokar.
137
138
Özet
N
AM A Ç
1
N
AM A Ç
2
N
AM A Ç
3
N
A M A Ç
4
Optik yoluyla yüzey üzerinde görüntü oluflturman›n sürecini belirlemek.
Çevremizde gördü¤ümüz bütün nesneler üçboyutludur. Bunlar›n foto¤raf›n› çekti¤imizde bu nesneleri film yüzeyine ikiboyutlu olarak kaydederiz.
Üçboyutlu nesneleri yüzey üzerinde ikiboyutlu
olarak ortaya ç›kartan foto¤raf makinesinin objektifidir. Genellikle objektifler birden çok merce¤in
birleflmesinden oluflur; ancak sistemin çal›flma
prensibini anlamak için tek bir mercekten bafllamak gerekir. Mercek, camdan yap›lan ›fl›k geçirgen bir cisimdir. Ifl›k dalgalar› bu cisme ulafl›r ve
geçirgen yüzeyi geçerek görüntüyü oluflturur.
Objektifin teknik özelliklerini aç›klamak.
Objektifin tasar›m› yap›l›rken bir objektifin temel
özellikleri göz önünde tutulmas› gerekir. Bu özellikler flunlard›r: Odak uzakl›¤›, diyafram aç›kl›¤›,
bak›fl aç›s›, seçme gücü, en yak›n netleme uzakl›¤›, büyüklü¤ü ve di¤er özellikleri. Bir objektifin
özellikleri belirlendikten sonra istenilen özelliklere uygun bir objektifin içinde kaç tane mercek
kullan›laca¤› ve bunlar›n hangisinin içbükey ve
d›flbükey olaca¤› belirlenir.
Normal ve genifl aç›l› objektiflerin özelliklerini
ay›rt etmek.
Objektifin odak uzakl›¤›, kullan›lan filmin diyagonal köfle uzakl›¤›na eflitse objektif o film boyutu için normal objektiftir. Normal objektiflerin
bak›fl aç›s›n›n insan gözünün görüfl aç›s›na yak›n
oldu¤u kabul edilir. Genifl aç›l› objektifler, odak
uzakl›¤›, kullan›lan film boyutunun köflegen
uzunlu¤undan az olan objektiflerdir. Bu objektifler, normal objektiften daha genifl bir aç›yla
konuya bakar ve bir film karesine normal objektiften çok daha fazla fley s›¤d›r›rlar.
Tele ve 300 mm. objektiflerin özelliklerini ay›rt
etmek.
Tele objektifler uzun odak uzakl›kl› objektiflerdir. 35 mm. foto¤raf makineleri için 85 mm.den
bafllayarak 2000 mm.ye kadar tele objektifler
vard›r. Tele objektifin verdi¤i görüntü, film karesini doldururken konunun arka plan›n› belirgin
olmaz yani alan derinli¤ini en aza indirir. Zoom
objektif demek de¤iflebilir odak uzakl›kl› objektif demektir. Zoom objektifler, birden çok objektifin tek bir objektife yerlefltirilmifl fleklidir. Zoom
objektifler, farkl› odak uzakl›klar› içeren flekillerde üretilmektedir.
N
AM A Ç
5
N
AM A Ç
6
N
A M A Ç
7
Foto¤raf›n resmetme tekni¤iyle elde edilen görüntünün görsel yap›s›n› aç›klamak.
Foto¤raf optik yoluyla resmetmektir. Foto¤raf çeken kifli üçboyutlu nesneleri, foto¤raf olarak ikiboyuta uyarlar. ‹kiboyutlu kâ¤›t yüzey üzerinde
ortaya ç›kan görsel yap›, görüntü esteti¤ini anlama aç›s›ndan say›s›z konuyu içerir. Görüntü esteti¤i, görüntünün daha iyi alg›lanmas› için ›fl›k,
renk, ton, doku vb. görsel estetik ö¤elerin düzenlenmesiyle foto¤rafta ortaya ç›kan bir alg›lama duygusudur.
Görsel estetik ö¤e olarak ›fl›¤› ve ayd›nlatma tekniklerini aç›klamak.
Ifl›k hem teknik süreç hem de görsel estetik olarak önemlidir. Foto¤rafç›l›kta kullan›lan en basit
ayd›nlatma düz ayd›nlatmad›r. Bu nesnelerin görülebilir olmas›n› sa¤lar. Estetik kayg› yoktur.
Düz ayd›nlatman›n karfl›t› ise ›fl›kl› ve gölgeli,
ayd›nl›k-karanl›k alanlar oluflturularak yap›lan
ayd›nlatmad›r. Ifl›k-gölge kar›fl›m› olarak adland›r›lan bu ayd›latma tekni¤iyle, konunun belli
yerleri ayd›nlat›l›r di¤er alanlar ise dereceli olarak karart›l›r.
Görüntü alan› içinde görsel ö¤elerin birlikte kullan›m›n› ve konuyu de¤erlendirmek.
Foto¤rafç› film yüzeyini bofl bir tuval gibi kullan›r. Her bir film karesi yatay ve dikey eksenlerin
birleflmesinden oluflan bir çerçevedir. Görmek
denildi¤inde anlafl›lmas› gereken fley, bu çerçevenin anlaml› bir flekilde, foto¤rafç›ya özgü olarak doldurulmas›d›r. Foto¤rafç› konular› ve nesneleri ay›klayan kiflidir. Bu ay›klama ifllemini yaparken foto¤raf›n tekni¤ini ve görsel estetik ö¤eleri de¤erlendirir. Konunun fiziksel flartlar›yla,
foto¤raf›n teknik, ›fl›k ve görmekle ilgili süreçleri iliflkilendirilir.
139
1. Nesnelerin üzerinden gelen ›fl›k dalgalar› yay›larak
ilerlerken üstünde delik olan ve fleffaf olmayan bir yüzeyle karfl›laflt›¤›nda, ›fl›k dalgalar› delikte toplan›r ve
deli¤i geçtikten sonra yay›larak ilerler.
Buna göre afla¤›daki ifadelerden hangisi söylenebilir?
a. Bir delikten geçen ›fl›k k›r›larak ilerler.
b. Karanl›k kutu bu temel prensibe göre çal›fl›r.
c. Yüzey üzerindeki gölgeler bu temel prensibe
göre oluflur.
d. Delik kapand›¤›nda ›fl›k dalgalar› k›r›l›r.
e. Bu flekilde ›fl›k dalgalar› yans›maz.
2. Afla¤›dakilerde hangisi bir objektifin görebildi¤i aç›ya verilen add›r?
a. Bak›fl aç›s›
b. Görüfl alan›
c. Görüfl aç›s›
d. Bak›fl alan›
e. Optik aç›
3. Afla¤›dakilerden hangisi genifl aç›l› objektiflerin özelliklerinden biri de¤ildir?
a. K›sa odak uzakl›kl›
b. Genifl bak›fl aç›s› sa¤lar
c. Görüntü bozulmalar›na neden olabilir
d. De¤iflebilir odak uzakl›kl›
e. Yüksek alan derinli¤i sa¤lar
4. Afla¤›daki hangisi dürbünden bak›yormufl etkisini
veren objektiftir?
a. Normal objektifler
b. Genifl aç›l› objektifler
c. Zoom objektifler
d. Küçük f de¤eri olan objektifler
e. Tele objektifler
5. Afla¤›dakilerden hangisi zoom objektiflerin belirleyici özelliklerinden biridir?
a. De¤iflebilir odak uzakl›¤›
b. Küçük f de¤eri
c. Yüksek ›fl›k toplama güçü
d. K›sa odak uzakl›¤›
e. Uzun odak uzakl›¤›
6. Afla¤›dakilerden hangisi görüntü esteti¤i kavram›n›
aç›klar?
a. Alg›lamak
b. Görsel alg›
c. Alg› boyutu
d. Alg›lama duygusu
e. Optik bak›fl
7. “Ifl›kl› alanlar›n oluflturdu¤u beyaz lekeler dengeli
bir flekilde da¤›l›rken foto¤raf›n konusu da öne ç›kmal›”.‹fadesiyle ilgili olarak afla¤›dakilerden hangisi söylenebilir?
a. Ifl›k-gölge kar›fl›m› tekni¤i
b. Düz ayd›nlatma
c. Sert ›fl›k kullanma tekni¤i
d. Siluet ayd›nlatmas›
e. Yüksek h›zla film kullanma
8. Bakaç içinde çerçevelenmifl alana ne ad verilir?
a. Bak›fl alan›
b. Görüfl alan›
c. Görüntü alan›
d. Görsel alan
e. Çerçevesel alan
9. Afla¤›dakilerden hangisi insan gözünün sahip oldu¤u yönelifl uyumudur?
a. Yatay yönelifl
b. Dikey yönelifl
c. Dik yönelifl
d. Denge yönelifl
e. Z›tl›k
10. Afla¤›dakilerden hangisi foto¤rafç›n›n konuyla ilgili
olarak yapt›¤› temel eylemdir?
a. Pozlama ifllemi
b. Konum belirleme
c. Konular› ve nesneleri ay›klama
d. Konular› ve nesneleri s›ralama
e. Konu ve nesneye yaklafl›m
1. b
2. a
3. d
4. e
5. a
6. d
7. a
8. c
9. a
10. c
140
Okuma Parças›
(...)
Bir foto¤raf, foto¤raf› çekilen olay›n içinde var oldu¤u
zaman›n ak›fl›n› durdurur. Bütün foto¤raflar geçmifle
dairdir, yine de onlarda geçmiflin bir kesitinin ân› öyle
bir yakalanm›flt›r ki, canl› bir geçmiflten farkl› olarak
onu flimdiki zamana tafl›man›n da hiçbir yolu yoktur.
Her foto¤raf bize iki mesaj tafl›r: foto¤raf› çekilen olayla ilgili bir mesaj ve bir süreksizlik flokunu yans›tan baflka bir mesaj.
Kayda geçirilen ân ile foto¤rafa bak›lan flimdiki an aras›nda bir uçurum bulunur. Foto¤raf gerçe¤ine o kadar
al›flm›fl durumday›z ki, bu ikili mesaj›n ikincisini (özel
koflullar d›fl›nda –örne¤in, foto¤raf› çekilen kiflinin tan›d›k biri oldu¤u, flimdi çok uzaklarda yaflamakta ya da ölmüfl oldu¤u haller d›fl›nda) bilinçli bir flekilde kaydetmez
olduk art›k. Böylesi durumlarda foto¤raf, ço¤u hat›radan
veya yadigârdan daha travmatik bir etki yapar, zira o
uçurumun veya ölümün do¤urdu¤u sonraki süreksizli¤i
-kâhincesine- do¤rulayan bir yan› vard›r. Bir ân için eskiden o at›n yan›ndaki adama âfl›k oldu¤unuzu ve onun
flimdi kay›plara kar›flm›fl biri oldu¤unu hayal edin.
Yine de, e¤er o adam size tam bir yabanc›ysa, akla sadece ilk mesaj gelecektir; foto¤raf öyle bir belirsizlikle
yüklüdür ki, olaydan da bir fley anlamazs›n›z. Foto¤raf›n bize gösterdi¤i, insan›n uydurmay› tercih etti¤i bir
hikâyeye yak›flt›r›labilir.
Öte yandan, bu foto¤raf›n esrar›n›n pek de burada bitmedi¤i söylenebilir. Burada getirilen hiçbir uydurulmufl
hikâye, hiçbir aç›klama, söz konusu foto¤raf›n muhafaza etti¤i vasat görünümler kadar bile var olmayacakt›r.
Dolay›s›yla, bu görüntüler bize muhtemelen çok az fley
anlatacakt›r, ama bu anlat›lanlar›n su götürmez derecede do¤ru oldu¤u da ayr› bir vak›ad›r.
‹lk foto¤raflar›n mucize say›lmas›n›n sebebi, herhangi
bir görsel imge formundan çok daha do¤rudan bir flekilde, olmayan bir fleyin görüntüsünü tafl›yor olmalar›yd›. fieylerin görünüflünü muhafaza ediyor ve bu görünüfllerin uzaklara tafl›nmas›na imkân sa¤l›yorlard›. Haliyle, buradaki mucize salt teknik boyutlu de¤ildi.
Biz bu görünümlere çok derinden tepki veririz ve bu
tepkimiz içgüdüsel ve atavistik ö¤eleri de kapsar. Sözgelimi, görünümler tek bafllar›na –bilinçli düflünceleri
hiç devreye sokmadan- cinsel bir uyar›c›l›k sa¤layabilir.
Örne¤in, k›rm›z› renk –ne kadar geçici nitelikte kalsa
da- bir eylem dürtüsü, bir harekete geçme itilimi uyand›rabilir. Daha genifl bir kapsamda, dünyan›n görünüflü
dünyan›n oradal›¤›n›n mümkün olan en genifl flekilde-
ki do¤rulan›fl›d›r; bu yüzden de dünyan›n görünüflü sürekli olarak bizim o Varl›k duygumuzu besleyen ve pekifltiren bir etki do¤uracakt›r.
Atl› adam› gösteren foto¤raf› okumaya çal›flmadan önce, onu bir yere yerlefltirmeden ya da ona bir isim vermeden önce, basit bir edim olan ona bakmak bile -ne
kadar k›sa süreli olursa olsun- dünyada olma, o dünyan›n insanlar›, flapkalar›, atlar›, dizginleriyle… bir arada
bulunma duygunuzu pekifltirmifltir.
Bir foto¤raf›n belirsizli¤inin yatt›¤› yer, foto¤raf› çekilen
olay›n yafland›¤› ân de¤ildir: Oradaki foto¤rafik kan›t,
herhangi bir görgü flahidinin anlat›m›na k›yasla daha az
belirsizlik tafl›r hatta. Bir yar›fl›n fotofiniflinde kesin karar, kameran›n neyi kaydetti¤ine bakarak verilir. Belirsizlik, foto¤raf›n ikili mesaj›n›n ikincisinin zeminini haz›rlayan süreksizlikten do¤ar. (Kaydedilen ân ile bakma
ân› aras›ndaki uçurum).
Bir foto¤raf zaman›n bir ân›n› saklar ve onun baflka ânlar›n üstüne gelmesiyle silinmesini engeller. Bu bak›mdan foto¤raflar, bellekte saklanan imgelerle k›yaslanabilir. Yine de arada temel bir farkl›l›k bulunmaktad›r:
Hat›rlanan görüntüler süreklilik arz eden deneyimden
kalan fleyler oldu¤u halde, bir foto¤raf, kopuk bir ân›n
görünümlerini yal›t›lm›fl bir flekilde yakalam›flt›r.
Hayat›n içinde de, anlam bir anl›k flekillenmez. Anlam,
bir fleyin baflka bir fleye ba¤land›¤› kesiflme noktas›nda
keflfedilir ve geliflmesiz var olmas› mümkün de¤ildir.
Bir hikâye olmadan, bir aç›mlama olmadan anlam olmaz. Olgular, bilgi –bunlar kendi bafl›na bir anlam oluflturmaz. Veriler bir bilgisayara yüklenebilir ve bir hesaplaflman›n faktörü haline getirilebilirler. Ama bilgisayarlardan hiçbir anlam ç›kmaz; zira, bir olaya anlam yükledi¤imizde, o anlam yaln›zca bilinen fleylere de¤il, bilinmeyen fleylere de bir karfl›l›kt›r. Anlam ile gizem, birbirinden ayr›lamaz, fakat zaman›n geçifli olmadan ikisi
de var olamaz. Kesinlik, kendili¤inden olabilir; flüphe,
süre gerektirir; anlam, ikisinden do¤ar. Foto¤raflanm›fl
bir ân, anlam› ancak, foto¤rafa bakan kifli onda kendinin ötesinde geniflleyen bir süreyi okuyabildi¤i zaman
yakalanabilir. Bir foto¤raf› anlaml› buldu¤umuzda, ona
bir geçmifl ve bir gelecek atfetmiflizdir.
(...)
Kaynak: John Berger ve Jean Mohor, Anlatman›n Baflka Bir Biçimi, (Çev. Osman Ak›nhay), Agora Kitapl›¤›,
‹stanbul, 2007, s. 78-81.
141
Hat›ra Görsel Haf›za ve Foto¤raf
Eskiflehir do¤up, büyüdü¤üm kent, benim için bir hat›ralar yuma¤›d›r. Bu hat›ralar, zaman içinde farkl› durumlarda ve farkl› flekillerde insan›n karfl›s›na ç›k›yor.
Günlük yaflam›n bunca karmaflas›na ra¤men hat›ralar
kendine bir yer bularak, geçmiflten flimdiye ulafl›yor.
Hat›ralar›n götürdü¤ü sonuç, belli zaman dilimine ait
durumlar›n içimizde yeniden yap›land›r›lmas›, kendi
varoluflumuzla ilgili belki de bizim için geçmifl zamandaki olaylar›n, durumlar›n tafl›d›¤› renktir.
Yeri belli, ad› belli bir dükkan. Kap›s›ndan içeriye giriyorum. Dükkan›n köflesinde bir adam oturmufl. Belli ki
bu mekan›n sakini, çevresinde dükkan›n› kurdu¤u günlerde üretti¤i araçlar, aletler, raflar, masalar. Gözleriyle
kap›dan girecek müflteriyi kolluyor. El marifetiyle ürettiklerini satmak için bekliyor. Bak›fllar›n› kap›ya yöneltmifl olan adam, geçmifli simgeliyor; birbiri yan›na s›ralanm›fl dükkanlar içinde, farkl› bir dönemin insan ve
mekan iliflkilerinin temsilcisi gibi. Kap›s›ndan içeriye
girdi¤im dükkan›n d›fl›nda bambaflka bir dünya var.
Dükkan›n içinde sessizlik, d›flar›da f›rt›na. Dükkan›n
içindeki adam d›flar›daki f›rt›naya direniyor. Böylesi
dükkanlara farkl› zamanlarda u¤rad›¤›mda, d›flar›daki
f›rt›nan›n biraz daha güçlendi¤ini, içerdeki adam›n biraz daha zay›flad›¤›n›, güçsüzleflti¤ini görüyorum.
Esnaflar›n ve sanatkarlar›n iflyerleri bana hep kendine
özgü yaflam alanlar› olarak gelir. Yaflam alan›, iç mekanla ilgilidir. ‹ç mekandaki düzenlemeler; mallar, raflar, araçlar, gereçler, sandalyeler, masalar, duvarlar, kap›lar bir yaflam alan› ortaya ç›kart›r. ‹ç mekanda toplanan bu fleyler flimdiyle birlikte geçmifli simgeler. ‹flyerinin iç mekan›n› düzenleyen esnaf, sadece ticaretiyle ilgili mekan düzenlemez ayn› zamanda kendisi için bir
dünya kurar. Kendi elleriyle kurdu¤u bu dünya, onun
çal›flma zaman›yla ilgili yaflam alan›d›r.
Bütün bunlar toplumun bir dönemini simgeleyen fleylerdir. Böylesi simgelere iyi bakmak ve anlamak gerekir; çünkü bu dükkanlar art›k bir ticarethane olman›n
ötesinde toplumsal yaflamdaki iliflkilerin, davran›fllar›n,
düflünce anlay›fllar›n›n yans›d›¤› yerlerdir. Hatta sosyokültürel anlamda toplumun ideolojik yap›s›n›n yans›mas› esnaf ve sanatkârlar›n mekanlar›nda görülür. Ben
de bu çal›flmayla, do¤up büyüdü¤üm kentin, Eskiflehir’in esnaf ve sanatkârlar›na yöneldim. Böylesine genifl
bir grup içinden, ülkemizin geçmifl 40 y›l›n› bir dönem
olarak belirledim. Meslekte 40 Y›ll›klar ad› alt›nda, belli
bir dönemde çal›flma yaflam›n› sürdürmüfl olan esnaf ve
sanatkârlar›, günümüzde yani flimdiki zamanda olufltuklar› durumu ele ald›m. Meslekte 40 Y›ll›klar denildi¤inde 40 rakam›n› bir alt s›n›r olarak ald›m. 50-60 y›ll›k
birçok esnaf ve sanatkârlar› bu çal›flma içine ald›m. Bu
flekilde ortaya ç›kacak çal›flma, ülkemizin 1940, 50’li,
60’l› y›llar›nda mesle¤e bafllam›fl olanlar› ve hala, yirmi
birinci yüzy›l›n bafl›nda mesleklerini sürdürmekte olanlar›n içinde yer ald›¤› bir haf›za olacakt›r.
Bu çal›flmada yer alan esnaf ve sanatkârlar, 2007 y›l›nda resmedildiler. Onlar tarihsel süreç içinde Eskiflehir’le
ilgili 2007 y›l›n› yani benim belirledi¤im bir flimdiyi temsil ederler. Onlar›n meslekleri yönüyle temsil ettikleri
durum ise, geçmifl zamanla ilgilidir; flimdiyi 2007 y›l›n›
(yirmi birinci yüzy›l›n bafl›n›) geçmiflin oluflturdu¤u düzen içinde temsil etmektedirler. Bu anlamda benim, hat›ralar›mla ilgili olarak oluflturdu¤um görsel haf›za, geçmiflle ilgili flimdiyi resmetmeye yöneliktir. Foto¤raflar
2007 y›l›nda çekilmifltir, ancak temsil etti¤i fley geçmiflle ilgilidir. Bu foto¤raflarda flimdi resmedilmifltir, Eskiflehir’deki esnaf ve sanatkârlar›n foto¤raflar›na bak›ld›¤›nda ise sadece flimdi de¤il; geçmifl ve gelecekte görülecektir. Her türlü haf›zada oldu¤u gibi görsel haf›za
içindeki bilgiler, tarihin en eski dönemiyle ilgili geçmifl
olsa bile gelece¤e ›fl›k tutar. Böylesi, görsel haf›za oluflturmaya yönelik çal›flmalar, kuflkusuz gelecek zamana
yönelik bilgileri de içerir.
Bu bir foto¤raf çal›flmas›d›r. Foto¤raf ilgili teknik ve estetik konular bu çal›flmayla ilgilidir. Hangi kayg› ile çekilirse çekilsin her foto¤raf için geçerli olan de¤erlendirme iyi ya da kötü foto¤raf fleklinde olur. ‹yi bir foto¤rafta bulunmas› gereken üç temel ö¤e flunlard›r: Teknik, ›fl›k ve görmek. Bir üçgen olarak düflünürsek, üçgenin ortas›nda konu yer al›r, tepe ve köflesinde teknik
di¤er köflelerinde ise ›fl›k ve görmek vard›r. Bu çal›flmay› da iflte bu sihirli üçgenden yola ç›karak gerçeklefltirdim. Foto¤rafç›l›¤a özellikle de siyah-beyaz foto¤rafç›l›¤a merakl› olanlar için teknik konusuyla ilgili aç›klamalar yararl› olacakt›r. Foto¤raf denildi¤inde kimi foto¤rafç›lar, hatta ustalar sadece siyah-beyaz foto¤raftan söz
ederler. Yüzey üzerine yeni bir resmetme tekni¤i olarak
foto¤raf siyah-beyaz olarak ortaya ç›km›flt›r. Renk daha
sonra eklenen bir ö¤edir.
Nesnelerin fiziksel varl›klar› içinde bulunduklar› ortam
ayn› kalsa bile renkleri de¤iflti¤inde ifade ettikleri fleylerde de¤iflir. Konuya ›fl›k olarak renk yani foto¤rafç›l›ktaki renk aç›s›ndan bak›ld›¤›nda da durum ayn›d›r.
Nesnelerin rengi yani renk özü çekildi¤inde geriye gri-
142
nin ton de¤erleri kal›r. Ifl›kl› nesneler grinin aç›k tonlar›nda, üzerinde ›fl›¤›n ald›¤› nesneler ise grinin koyu
tonlar›nda görülür. ‹flte bu, siyah-beyaz foto¤rafç›l›¤›n
temelidir. Nesneleri yüzey üzerinde grinin ton de¤erleriyle göstermek. Kuflkusuz, bu flekilde nesneleri yüzey
üzerine resmetmenin kendine özgü bir ifadesi söz konusudur. Siyah-beyaz foto¤rafç› kendine özgü ifadesini
ortaya ç›karabilmek için ben bu çal›flmada geleneksel
malzemeler ve yöntemleri kulland›m. 24 x 36 mm. orta
duyarl›kl› (Ilford FP4) filmi, ince grenli banyoyla kulland›m. Negatifleri, ileri teknolojilerle de¤il do¤ru olan
el marifetiyle yani el bask›s›yla, elyaf tabanl› foto¤raf
kart›na aktard›m. Günümüzde say›sal teknolojileriyle
yap›lan kart bask›lar› düflünüldü¤ünde kuflkusuz güç
ve zaman alan bir süreç söz konusudur. Öte yandan
vurgulanmas› gereken çok önemli bir konu vard›r: Say›sal (digital) foto¤rafç›l›kta foto¤raf tek tek milyonlarca ›fl›kl› noktac›ktan oluflur. Her bir ›fl›kl› noktac›k tek
bafl›na renk ve ›fl›kl› de¤eri sa¤lar. Bir kare üzerindeki
en aç›k gri olan alanlar bir ton koyu olsun denildi¤inde, bütün o ›fl›kl› noktac›klar› yönlendirmek söz konusudur. El marifetiyle de¤il, araç marifetiyle bir kare üzerindeki her bir ›fl›kl› noktaya müdahale söz konusudur.
Bu k›sm›, siyah-beyaz say›sal foto¤raflar için de geçerlidir. Geleneksel siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta negatif film
üzerindeki ton de¤erleri, karanl›k oda sürecinde foto¤raf kart›na aktar›l›rken el marifetiyle yeniden pozland›r›l›r. Foto¤raf›n teknik yönüyle ilgili olarak sadece bu
aflama bile siyah-beyaz geleneksel foto¤raf›n özgün yönünü ortaya koyma aç›s›ndan önemlidir.
Ifl›k, üzerinde durulmas› gereken ikinci önemli konu
olur. Nesneler içinde bulunduklar› ortam›n ›fl›¤›yla ortaya ç›karlar. Nesnelerin fiziksel varl›klar› de¤iflmeden
üzerine düflen ›fl›k de¤iflti¤inde nesnenin görsel olarak
alg›lamas› de¤iflir. Bu anlamda nesneleri görsel olarak
var eden fley, fiziksel varl›klar› kadar içinde bulunduklar› ortam›n ›fl›¤›d›r. Ifl›k yoluyla nesneler içinde bulunduklar› mekan içinde farkl› flekillerde görsel alg›lamas›n› sa¤lamak mümkündür. Bunu yapman›n da çeflitli
yollar› vard›r. Ben bu çal›flmada, mekan içindeki insanlar› resmetmeye yöneldi¤i için insanlar›n ve mekan›n
üzerinde yo¤unlaflt›m. Nesnelerin sadece görsel olarak
alg›lamas›n› sa¤layan düz ayd›nlatma yerine, ›fl›kl› ve
karanl›k alanlar› oluflturmaya yönelik ›fl›k gölge kar›fl›m› (chiaroscura) ayd›nlatmas›n› amaçlad›m. Amac›m
en aç›k griden bafllayarak en koyu griye kadar teknik
aç›dan yeterli ton de¤erlerini sa¤lamaktan öte foto¤raftaki teman›n ortaya ç›kmas›na yönelik bir çaba olmufl-
tur. Siyah-beyaz foto¤rafta, ›fl›kl› alanlar, yani aç›k gri
ton de¤erindeki alanlar ve koyu gri ton de¤erindeki
alanlar, hatta tam siyah bile önemlidir. Karanl›k alanlar
kadar foto¤rafç›lar›n ›fl›¤›n yans›d›¤› alanlar olarak gördükleri, yüksek ›fl›k aç›k gri alanlar da temay› aç›klamak, yorumlamak için önemlidir. Öte yandan iç mekana ve temaya göre kimi durumlarda ›fl›kl› ve karanl›k
alanlardaki detay›n da vurgulanmas› gerekir. Siyah-beyaz foto¤raf denildi¤inde, en aç›k griden en koyu gri
ton de¤erinin görüldü¤ü foto¤raf demek do¤ru olmaz.
‹flte bunlar›n hepsi siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta nesnenin içinde bulundu¤u mekan›n ›fl›¤›yla yani d›fl ›fl›kla
do¤rudan ilgili oldu¤u kadar iç ›fl›kla yani karanl›k oda
sürecindeki foto¤raf kart›na pozlanmas›yla da ilgilidir.
Film yüzeyine resmedilmifl görüntünün elmarifetiyle
foto¤raf kart›na pozland›r›lmas›; büyülü bir süreci içermesiyle birlikte, yarat›c›l›¤a da aç›kt›r. Ifl›k yeniden
yönlendirildi¤i bu süreç sonucunda elde edilen foto¤raf›n, el bak›s› çal›flmalarda, her biri di¤erinden farkl›
olarak ortaya ç›kar.
Bu foto¤raflar› çekerken iç mekanlar›, varolan ›fl›¤›n›
ayd›nlatma kaynaklar›yla destekledim. Baflka bir deyiflle, iç mekan›m ›fl›kl› ve karanl›k alanlar›n›, ayd›nlatma
kaynaklar›yla destekleyerek ortam›n genel ›fl›k düzeyini yükseltmeye yöneldim. Niyetim, ayd›nl›k ve gölgeli
alanlar› koruyarak belli pozlama de¤erlerini elde edebilmek olmufltur. Bu flekilde, ›fl›kl› alanlar kadar gölgeli alanlar da hem görsel estetik aç›s›ndan hem temay›
aç›klamak ve yorumlamak aç›s›ndan hem de iç mekan›n do¤al ortam›n› göstermek aç›s›ndan de¤erlendirilmifltir. Böylesi bir ayd›nlatmay› seçmek yani ›fl›k gölge
kar›fl›m›n› siyah-beyaz foto¤rafa uygulamak pozlama
de¤erleri aç›s›ndan baz› teknik sorunlar› da beraberinde getirmifltir. Genifl diyafram aç›kl›klar›yla pozlama yapan durumu ortaya ç›km›flt›r. Bu da do¤al olarak seçicilik alg›s›n›n azalmas›na neden olmufltur.
Görmek denildi¤inde foto¤rafç›l›kta, optik anlafl›l›r. Foto¤rafç› kulland›¤› optikle kendisine s›n›rland›r›lm›fl bir
bak›fl› aç›s› sa¤lar. Her seçilen optik, bir anlamda, seçilen bir bak›fl aç›s› demektir. Ben bu çal›flmada bak›fl
aç›s› olarak, 24 x 36 mm. film boyutunda 21 mm. ve 45
mm.’lik iki farkl› objektifi belirledim. Yani konuyu iki
farkl› objektifle 21 mm.’lik genifl aç› ve 45 mm.’lik normal objektifle çektim. Bu kitab›n sol sayfalar›nda yer
alan foto¤raf 21 mm. objektifle çekildi, sa¤ sayfalarda
yer alanlar ise 45 mm. ile çekildi. 21 mm. genifl aç›y›,
kifliyi iç mekanla iliflkilendirerek kullan›rken; esnaf ve
sanatkârlar› temsil ettikleri iç mekanda göstermeye yö-
neldim. 21 mm.’nin sa¤lad›¤› genifl bak›fl aç›s›n›, konunun içine girmeden konuya bakar durumda kulland›m.
45 mm. objektifi ise çal›flt›¤›m konunun nesnesi olan
kifliye, yönelttim. Bunu yaparken de “Gözler insan›n
yaflam›n› yans›t›r” sözünü unutmadan. Esnaf ve sanatkârlar›n, yüzlerini ve bak›fllar›n› resmetmeye çal›flt›m.
Foto¤raf çekerken, foto¤raf› çekilen insanla kurulan
iliflki çok önemlidir. Bu iliflkiyi istenilen düzeye getirebilmek için özen gösterilmesi gereken birçok ö¤e söz
konusudur. Kullan›lan foto¤raf makinesi de bu anlamda önemlidir. Ben 35 mm. telemetreli bir foto¤raf makinesi kulland›m. Teknik özellikleri d›fl›nda foto¤raf›n›
çekti¤im insanlarla SLR foto¤raf makinelerine göre daha s›cak ve do¤rudan iliflki kurma olana¤›n› sa¤lad›¤›na
inand›¤›m için böyle bir tercih yapt›m. Konuya do¤rudan objektif içinden de¤ilde bakaç içinden bakmay›
sa¤layan bu foto¤raf makineleriyle, özellikle insanlarla
daha s›cak ve yak›n iliflki kurulabiliyor.
143
Her esnaf ve sanatkârla ilgili iki foto¤raf görülecektir.
Sol sayfalarda yer alan foto¤raflarda kiflinin içinde bulunduklar› mekanla birlikte görülmektedirler. 21 mm.
objektifin kullan›ld›¤› bu foto¤raflarda aç›klamak, göstermek öne ç›km›flt›r. Foto¤raf makinesi konuya bakar
durumdad›r. Sa¤ sayfadaki foto¤raflarda ise foto¤raf
makinesi konunun içine girmifltir. Genellikle 45 mm.
objektifin kullan›ld›¤› bu foto¤raflarda kifliler içinde
bulunduklar› mekan›n bir detay› olarak görülmektedir.
Sol sayfalarda esnaf ve sanatkârlar, foto¤raf karesinin
s›n›rl› çerçevesi içinde, mekandaki baflka nesnelerle ifl
ortam›yla birlikte görülürken; sa¤ sayfalardaki foto¤raflarda ise kareyi tek bafllar›na doldurmufllard›r. Foto¤rafç›n›n bir tercihi olarak; konuya bakmak, konunun içine girmek fleklinde tan›mlanabilecek bu durum;
teman›n aç›klanmas›, yorumlanmas› ve pekifltirilmesi
aç›s›ndan önemlidir.
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
4
Amaçlar›m›z
duyarl› yüzeyin ne oldu¤unu aç›klamak.
N Ifl›¤a
Foto¤raf
N aç›klamak.filmlerinin ›fl›¤a duyarl›l›¤›n›n ölçü birimini ve film kontrastl›¤›n›
foto¤raf filmlerini s›n›fland›rmak.
N Siyah-beyaz
Renkli
foto¤rafç›l›¤›n
›fl›k ve renkle ilgili ö¤elerini belirlemek.
N Renkli foto¤rafç›l›kta kullan›lan
filmleri s›n›fland›rmak.
N
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
•
•
Duyarkat
ASA-DIN-ISO De¤erleri
Emülsiyon
Ton De¤eri
Gizli Görüntü
Renk Is›s›
Film H›z›
•
•
•
•
•
•
•
Kelvin
Film Kontrastl›¤›
Renk Dengesi
Gren
Gün Ifl›¤› Filmi
Gri ton De¤eri
Yapay Ifl›k Filmi
Foto¤raf Filmleri
• Ifl›¤a Duyarl› Yüzey
• Film H›z› ve Film Kontrastl›¤›
• Siyah-Beyaz Filmler
• Renkli Foto¤rafç›l›k
• Renkli Filmler
Foto¤raf Filmleri
Foto¤raf›n iki temel bilim alan›yla iliflkili oldu¤unu belirtmifltik. Görüntünün yüzey
üzerinde oluflmas› fizik bilimiyle, ›fl›¤a duyarl› bir yüzey üzerine görüntünün kaydedilerek gerçek görüntünün elde edilmesi ise kimya bilimiyle ilgilidir. Kitab›m›zda bu aflamaya kadar üzerinde durdu¤umuz konular, foto¤rafç›l›¤›n fizik bilimiyle
ilgili bölümleriydi. Ifl›¤a karfl› duyarl› malzemeler üzerinde görüntünün kay›t edilerek sabitlefltirilmesi süreciyle birlikte, foto¤rafç›l›¤›n kimya bilimiyle ilgili konular›
üzerinde durmaya bafllayaca¤›z. Foto¤raf›n tarihiyle ilgili bölümde, opti¤i kullanarak görüntü oluflturmay›, bu görüntünün ›fl›¤a karfl› duyarl› bir yüzey üzerine kaydedilerek sabitlefltirilmesini ve bu süreç içinde hangi aflamalardan geçerek günümüzde kullan›lmakta olan filmlere ulafl›ld›¤›n› aç›klam›flt›k. Foto¤rafç›l›kta iki tür
film kullan›l›r: Siyah-beyaz filmler ve renkli filmler. Siyah-beyaz ve renkli filmler,
negatif ve saydam (dia, slayt) olarak iki gruba ayr›l›r. Negatif filmler, çekildi¤inde negatif görüntü veren filmlerdir. Saydam filmler ise çekildi¤i zaman pozitif görüntü veren filmlerdir. Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta kullan›lan filmler çok özel durumlar d›fl›nda negatif filmlerdir. Özel olarak bir aç›klama yap›lmad›¤› sürece foto¤rafç›l›kta film denildi¤inde de negatif filmden söz edilmektedir. Siyah-beyaz negatif filmlerde görüntü negatif diye tan›mlanan; siyah›n beyaz, beyaz›n siyah olarak ç›kt›¤› bir görüntüdür.
N
Negatif: Ters tonlar› olan
foto¤rafik görüntü. Negatif
görüntü veren filmlerin
genel ad›.
Saydam: Pozitif tonlar› olan
foto¤rafik görüntü. Pozitif
görüntü veren filmlerin
genel ad›.
IfiI⁄A DUYARLI YÜZEY
A M A Ç
1
Ifl›¤a duyarl› yüzeyin ne oldu¤unu aç›klamak.
SIRAfoto¤raf›
S‹ZDE
Foto¤raf makinesinde pozlama filme yap›l›r, baflka bir deyiflle,
çekilen
konunun görüntüsü film yüzeyine saptan›r. Filmlerin görüntü saptanan yüzeyleri,
›fl›¤a karfl› duyarl› bir malzemeyle kaplanm›flt›r. Filmlerin ›fl›¤a Dkarfl›
yüzeyÜ fi Ü N duyarl›
EL‹M
lerine duyarkat ya da emülsiyon denir. Duyarkat›n en basit flekli siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta kullan›lmaktad›r. Baz› kimyasal maddeler ›fl›ktan etkilenir, yani bu
S O R U
maddeler ›fl›kla karfl›laflt›¤›nda kararmaya bafllar.
Foto¤rafç›l›kta kullan›lan ›fl›¤a karfl› duyarl› kimyasal maddeler gümüflün;
D ‹ K Kklor,
A T bromür ve
iyotla yapt›¤› birleflimlerden oluflur.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
SIRA S‹ZDE
Duyarkat: Ifl›¤a karfl› duyarl›
olan katman.
N N
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
156
Ifl›¤a duyarl› bu üç kimyasal maddeye halojenler ve bunlar›n gümüfl ile meydana getirdikleri bileflime ise gümüfl tuzlar› (silver halides) denir. Bu üç tuz (halides)
içinde ›fl›¤a karfl› en duyarl› olan gümüfl bromür ise duyarkatta bileflimi meydana
getiren en önemli maddedir.
Pozlanmam›fl siyah-beyaz negatif filmin duyarkat› üzerindeki gümüfl tuzlar›n›n
atomik yap›s› flöyledir: Pozitif yüklü olan gümüfl, negatif yüklü olan bromür iyonlar›, serbest olarak hareket eden gümüfl iyonlar› ve önemli ifllevi olan duyarl› zerrecikler. Makinenin objektifi, foto¤raf› çekilecek konuyu ›fl›k olarak filme yans›tt›¤›nda duyarkat pozlan›r. Ifl›k dalgalar›n›n içinde kimyasal de¤iflime neden olan,
fiekil 4.1
Gümüfl Taneleri
Mikroskopta yüzlerce defa büyütülmüfl olarak film duyarkat› görülmektedir. Sol baflta duyarkat üzerindeki
çeflitli boyutlardaki gümüfl tuzu kristalleri, ortada ise bir gümüfl taneci¤i çevresinde geliflen gren görülmekte.
Sa¤daki foto¤rafta ise T-gren görülmektedir. T-grendeki kristallerin yap›s› klasik kristallerden farkl›d›r.
Gizli Görüntü: Foto¤rafik
duyarkatta, pozlama
sonunda oluflan, ancak
gözle görülemeyen görüntü.
karartma ve a¤artma etkisi olan fotonlar (photons) duyarkat› etkiler. Ifl›¤›n gücü
artt›kça ›fl›¤›n foton etkisi de artar. Pozlamayla birlikte, duyarkat›n üzerine düflen
›fl›k, gümüfl tuzlar›n›n yap›s›n› de¤ifltirir ve gümüfl tuzlar›, metalik gümüfle dönüflür. Bu flekilde bir miktar gümüfl (bunlar ›fl›¤a duyarl›l›¤› en yüksek olan kristallerdir) yeni bir biçime dönüflür, yani foto¤raf› çekilen konunun ›fl›kl› yerlerini oluflturmak için karar›r; ancak pozlamayla birlikte, duyarkatta ortaya ç›kan bu geliflmeler göze görülemez.
Pozlama sonucunda duyarkat üzerinde oluflan görüntü, gözle görülmeyen gizli
bir görüntüdür. Foto¤rafç›l›kta bu görüntüye gizli görüntü (latent image) denir. Bu
görüntü, filmin banyo edilmesinden sonra negatif görüntü olarak görülebilir hâle
dönüflür. Film banyosu (gelifltirme banyosu) aflamas›nda, gizli görüntünün nas›l gerçek görüntüye dönüfltü¤ünü detayl› olarak daha sonra görece¤iz (bkz., 6. Ünite).
fiimdi k›saca gerçek görüntünün nas›l ortaya ç›kt›¤›n› görelim. Film banyosunun birinci aflamas›nda kullan›lan gelifltirme banyosu, bir ço¤altma ve gelifltirme sürecidir.
Pozlama s›ras›nda gümüfl tuzlar›n›n sadece çok az miktar› ›fl›ktan etkilenir. Gelifltirme banyosu, en çok ›fl›ktan etkilenen gümüfl tuzlar›ndan bafllayarak en az etkilenene do¤ru yavafl yavafl filmin yüzeyi üstündeki milyonlarca gümüfl tuzlar›n› metalik
gümüfle indirger. Ve bu aflama sonunda; ›fl›ktan çok etkilenen gümüfl tuzlar› grinin
en koyu ton de¤eri olan siyah, ›fl›ktan daha az etkilenen bölgedeki gümüfl tuzlar›
aç›k gri, hiç ›fl›k görmeyen gümüfl tuzlar› ise duyarkat yüzeyinden sökülüp al›n›r ve
bu bölgeler fleffaf kal›r. Böylece gizli görüntü gerçek görüntüye dönüflür. Gerçek
157
4. Ünite - Foto¤raf Filmleri
fiekil 4.2
Ifl›¤a duyarl› kristaller
Koruma katman›
Duyarkat
Yap›flt›r›c›
Plastik tabaka
Siyah-Beyaz
Filmin Yap›s›
Filmin kal›nl›¤›
125 mm.
olmas›na ra¤men
farkl› amaçlara
yönelik çeflitli
katmanlardan
oluflur.
AltS‹ZDE
koruyucu
SIRA
SIRA S‹ZDE
katman
görüntüde; çok ›fl›kl› bölgeler koyu gri, az ›fl›kl› bölgeler aç›k gri ve ›fl›ks›z bölgeler
fleffaf olarak görülür. Bu aflamalar sonunda film yüzeyinde ortaya ç›kan görüntü neS O R U
gatif bir görüntüdür, bunun pozitifi ise foto¤raf kâ¤›d›nda ortaya ç›kar.
Film banyo ifllemi tamamland›ktan sonra siyah-beyaz negatif filmlerleD ‹elde
K K A Tedilen negatif
görüntü aç›k griden koyu griye do¤ru grinin ton de¤erlerinden oluflur. Foto¤raf› çekilen
konunun ›fl›ks›z yani gölgeli ya da karanl›k yerleri filmde fleffaf olarak
görülür.
SIRA S‹ZDE
N N
Konunun az ›fl›kl›, orta ›fl›kl› ve yüksek ›fl›kl› bölgelerinden gelen ›fl›klar sonucunda ise negatif görüntü aç›k gri, orta gri ve koyu gri olarak
görülür. Sonuç olaAMAÇLARIMIZ
rak negatif görüntüye bak›ld›¤›nda, konunun ›fl›kl› yerleri grinin ton de¤erleri olarak, karanl›k yerler ise fleffaf olarak görülür.
F‹LM HIZI VE F‹LM KONTRASTLI⁄I
N
A M A Ç
2
K ‹ T A P
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
Foto¤raf filmlerinin ›fl›¤a duyarl›l›¤›n›n ölçü birimini
T E L E V ‹ Z Yve
O N film kontrastl›¤›n› aç›klamak.
SIRA S‹ZDE
Film teknolojisiyle foto¤raf çekerken foto¤raf makinesini belirledikten sonra yap›l‹NTERNET
mas›n› gereken ikinci fley filmi belirlemektir. Foto¤raf çekerken
pozlaman›n belirleyicili¤inden söz etmifltik ve pozlama için ortam›n ›fl›¤›n›n önemli
söyD Ü fi Ü N oldu¤unu
EL‹M
lemifltik. Ortam›n ›fl›¤›na göre pozlama de¤iflir. Ö¤len günefline, bulutlu bir havay›, lofl bir oday›, tek bir tavan ampulüyle ayd›nlat›lan bir oday› düflünün. Her ›fl›k
S O R U
durumu için ayr› bir pozlama gerekir.
De¤iflen ›fl›k koflullar›nda pozlamay› belirleyen önemli etken kullan›lan
D ‹ Kfilmin
K A T duyarl›l›¤›d›r. Foto¤rafç›l›kta kullan›lan filmlerin ›fl›¤a karfl› duyarl›l›¤› farkl›d›r.
SIRA S‹ZDE
S O R U
N N
Bir filmi kullan›rken, filmle ilgili en önemli özellik, filmin ›fl›¤a karfl› olan duyarl›l›¤›d›r. ‹yi bir foto¤raf, do¤ru pozlama yap›larak yani konunun üstündeki ›fl›kla filmin duyarl›l›¤›n›n uyumu sonucunda elde edilir. Filmin ›fl›¤a AMAÇLARIMIZ
karfl› duyarl›l›¤›na filmin h›z› denir. Filmin h›z›, duyarkat katman›ndaki gümüfl tuzu kristalleriyle ilgilidir.
Yavafl duyarkatlarda tuz kristalleri çok küçüktür ve neredeyse tek tip olarak ayn›
K ‹ T ve
A farkl›
P
büyüklüktedir. H›zl› duyarkatlarda ise tuz kristalleri daha büyüktür
büyüklüklerdedir. Duyarkattaki kristaller büyüdükçe yo¤unlu¤u artar çok az ›fl›ktan etki-
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
158
Düflük ›fl›k ortam›nda yüksek h›zl› bir film kullan›lm›fl. Bunun sonucu olarak gri ton de¤eri düflük, ancak bu
ortam› ve insanlar› yans›tmas› aç›s›ndan baflar›l› bir uygulama.
Düflük ›fl›k ortam› ve yüksek h›zl› film. Foto¤rafç› ayd›nl›k alana göre pozlama yapm›fl ve tema kendili¤inden ortaya
ç›km›fl. Yüksek h›zl› bir film olmas›na ra¤men grinin ton de¤eri derinlik oluflturmufl.
159
lenir ve bunlara h›zl› filmler denir. Duyarkattaki kristaller küçüldükçe yo¤unlu¤u
azal›r, etkilenmesi için çok ›fl›k gerekir ve bunlara da yavafl filmler denir.
Foto¤rafç›l›kta, her bir gümüfl tuzu kristaline gren ad› verilir. Bu anlamda; h›zSIRA S‹ZDE
l› filmlerin grenleri büyük, yavafl filmlerin grenleri ise küçüktür. Filmin gren yap›s›, görüntünün niteli¤ini etkileyen çok önemli bir ö¤edir. Ayn› konunun yavafl ve
yüksek h›zl› bir filmle foto¤raf› çekildi¤inde, yavafl h›zl› filminD Ügörüntüsü
yüksek
fi Ü N E L ‹ M
h›zl›dan daha keskin olur; ancak filmin h›z› artt›¤›nda, düflük ›fl›k koflullar›nda foto¤raf çekebilme olana¤› sa¤lar. Günümüzde üretilen yüksek h›zl› filmlerin baz›laS O R U
r› ayn› zamanda düflük grenlilik sa¤lamaktad›r.
D ‹ K K DIN
A T ve ISO sisFilmlerin h›z›, uluslararas› ölçü sistemleriyle belirlenmifltir. Bunlar ASA,
temleridir. ASA Amerika Birleflik Devletleri’nin, DIN ise Almanya’n›n gelifltirdi¤i sistemlerdir. Günümüzde ise kullan›lan Uluslararas› Standartlar KurumununSIRA
(Internatianol
StanS‹ZDE
darts Organisation) gelifltirdi¤i ISO sistemidir.
Gren: Ifl›¤a karfl› duyarl› her
SIRAkristali.
S‹ZDE
bir gümüfl bromür
S O R U
D‹KKAT
N N
AMAÇLARIMIZ
Foto¤rafç›l›kta kullan›lan filmlerin h›z› ASA ve ISO sistemleri
dereceleme birimleri rakamla gösterilmektedir. ISO sistemi ASA ve DIN sistemleriyle birlikte gösterilmektedir. ISO 125/22 fleklindeki gösterimin aç›k yaz›l›m› 125 ISO, 125 ASA, 22
K ‹ T ISO
A P ve ASA deDIN. Bir anlamda ISO eski sistemdeki ASA’n›n yerini alm›flt›r. Yani
recelendirmesi ayn›d›r. Filmin h›z›n› gösteren bu derecelendirme sistemi, filmin
kutusu ve kaseti üstünde gösterilir. ISO ve ASA de¤erleri geometrik olarak artar.
T E L E V ‹ Z Y O H›zl›
N
400 ISO/ASA bir film 200 ISO/ASA filme göre iki misli daha duyarl›d›r.
filmin
pozlamas› için daha az ›fl›k gerekir. Ifl›k koflullar› ve özel nedenler d›fl›nda yayg›n
olarak 125 ISO/ASA filmler kullan›l›r. Orta h›zl› olan bu filmler, hem ›fl›k koflullar›
hem de grenlilik aç›s›ndan ideal h›zdaki filmlerdir.
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta 100-125 ASA/ISO de¤erli filmler yayg›n olarak kullan›l›r. Bu
filmlerin gren yap›s› hem ›fl›k koflullar› hem de kontrasl›k ve foto¤raf ka¤›d›na büyütme
aç›s›ndan uygundur.
Günümüzde üretilen filmler ola¤anüstü duyarkat yap›s›na sahip olup, çok
farkl› ›fl›k koflullar›nda kullan›labilmektedir. Yine de yüksek nitelikli bir negatif görüntü için pozlama ve film banyo ifllemlerinin do¤ru kontrol edilmesi gerekir. Film
do¤ru pozlanmad›¤›nda, yani eksik ya da afl›r› pozland›¤›nda görüntünün yo¤unlu¤u ve kontrastl›¤› normalden farkl› olur. Ayn› fley film banyosu için de geçerlidir. Kontrastl›k, grinin ton de¤erleri aras›ndaki yo¤unluk farkl›l›¤›d›r. Güneflli bir
havada do¤adaki bir alana bakt›¤›m›z zaman ayd›nl›ktan karanl›¤a birçok ton de¤eri görülebilir. Ayn› alan, k›fl›n sisli bir havada ise grinin tek bir ton de¤eri olarak
görülür. Foto¤raf› da ayn› flekilde düflünebiliriz. Bir foto¤raf aç›ktan koyuya grinin
birçok ton de¤erini içeriyor ise düflük kontrastt›r. Di¤er bir foto¤raf, sisli havadaki
ortama benzer flekilde, grinin tek bir ton de¤erinden olufluyor ise bu da yüksek
kontrastt›r. Foto¤rafç›l›kta kullan›lan filmler, insan gözü gibi ton de¤erlerini genifl
bir ölçekte ay›ramaz. Çevremize bakt›¤›m›zda en az ›fl›kl› alanlardan en karanl›¤a
kadar her ›fl›k fark›n› gözlerimizle ay›rarak alg›lar›z. Ayn› fleyi filmden bekleyemeyiz. Ancak yine de her filmin do¤ru ton de¤erlerini verecek flekilde pozland›r›lmas› ve film banyosu yap›lmas› gerekir.
Siyah-beyaz bir foto¤rafta renk yoktur, her renk grinin bir ton de¤eri olarak
ortaya ç›kar. Örne¤in yeflil çimen, beyaz ev ve önünde aç›k mavi giysili bir kifli düflünün. Yeflil çimen koyu gri yani siyaha yak›n bir ton, beyaz ev aç›k gri yani be-
Ton de¤eri: Tonu ifade
etmek için kullan›lan terim.
Ton: Negatif ya da pozitif
foto¤rafta, karanl›k ya da
›fl›kl› alanlardaki ay›rt
edilebilen belli bir yo¤unluk.
SIRA S‹ZDE
160
SIRA S‹ZDE
yaz ve aç›k
fi Ü N E Lise
‹ M orta gri yani kirli beyaz ton olarak ç›kar. Görüldü¤ü gibi griD Ümavi
nin farkl› tonlar› olarak bu renkler siyah-beyaza dönüflür. Bu anlamda siyah-beyaz
foto¤raf denildi¤inde anlafl›lmas› gereken grinin tonlar›d›r. En aç›k gri tonu beyaz,
O R U
en koyu griStonu
ise siyaht›r.
S O R U
Baflar›l› bir siyah-beyaz
foto¤rafta en koyu ton de¤eri olarak siyah ve en aç›k ton de¤eri olaD‹KKAT
rak beyaz› görmek gerekir. Beyaz ve siyah gri tonlar›n›n en ucunda yer alan de¤erlerdir.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
Kontrastl›k: Ton de¤erleri
Karas›ndaki
‹ T A yo¤unluk
P
fark›.
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta gri ton de¤erleri negatif film görüntüsü ve pozitif
bask› üzerinde görülebilir. Negatif görüntüde tonlar ters olarak görülür. Grinin yaAMAÇLARIMIZ
ni beyazdan
bafllayarak siyah tona do¤ru, tonlar aras›ndaki yo¤unluk fark› kontrasl›k de¤erini gösterir. Siyah tondan bafllayarak beyaz tona kadar farkl› gri ton de¤erlerinin yer ald›¤› filme düflük kontrasl› film denir. Siyahtan beyaza do¤ru ton
K ‹ T A Pyüksek kontrasl›k söz konusudur.
de¤eri azald›¤›nda
Filmin kontrastl›¤› do¤rudan filmin h›z›yla ilgilidir. H›zl› filmler yüksek kontrast
verir. Düflük h›zl› filmler ise düflük kontrast sa¤lar. Orta h›zl› olarak bilinen ve çok
T E L E Vkullan›lan
‹ZYON
yayg›n olarak
100-200 ISO (ASA) aras› filmlerin kontrastl›k düzeyleri
yaklafl›k olarak ayn›d›r. Film kontrastl›¤›n› sadece film h›z› etkilemez, film banyosu da kontrastl›¤› etkiler. Duyarkattaki gümüfl tuzlar›, konunun ›fl›kl› bölgelerinden
gelen ›fl›ktan etkilenerek karar›r. ‹flte bu aflamayla birlikte görüntünün kontrastl›¤›
‹NTERNET
yani ton de¤erleri aras›ndaki yo¤unluk fark› belirlenmeye bafllar. Filmin h›z›na göre do¤ru pozlama yap›lmas› gerekir. Pozlanm›fl olan filmin ise do¤ru süre ve ›s›da
gelifltirme banyosu yap›lmas› gerekir. Bütün bu ifllemlerin sonunda filmin duyarkatl› yap›s›na uygun kontrastl›k elde edilebilir.
N
S‹YAH-BEYAZ F‹LMLER
AM AÇ
3
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
Siyah-beyaz foto¤raf filmlerini s›n›fland›rmak.
Günümüz foto¤rafç›l›¤›nda farkl› boyutlarda ve farkl› amaçlara yönelik olarak siS‹ZDE
yah-beyaz SIRA
filmler
üretilmektedir. Siyah-beyaz filmleri iki temel türe ay›rmak gerekir: Negatif filmler ve saydam filmler. Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta özel durumlar d›fl›nda saydam
(pozitif) film kullan›lmaz. Foto¤rafç›l›kta film denildi¤inde negatif
film anlafl›l›r. Siyah-beyaz negatif filmler farkl› flekillerde piyasada bulunabilir. Filmin kendine özel bir kullan›m amac› vard›r. Filmi kullan›rken hangi amaca yöneS O R U
lik olarak haz›rlanm›fl
oldu¤unu bilmek gerekir.
Siyah-beyaz negatif
D ‹ K K A Tfilmleri, kullan›lan foto¤raf makinesinin görüntü boyutuna göre, beyaz ›fl›¤›n içindeki renklere karfl› duyarl›l›¤›na göre ve ›fl›¤a karfl› duyarl›l›¤›na yani ISO/ASA
de¤erlerine SIRA
göreS‹ZDE
üç temel türe ay›rabiliriz. Bu ay›r›m› flu flekilde belirtebiliriz; (1) boyutlar›na, (2) renk duyarl›l›klar›na ve (3) h›zlar›na göre filmler.
N N
Siyah-beyaz
negatif filmleri üç temel türe ay›r›rken flu noktay› da belirtmek geAMAÇLARIMIZ
rekir. Bu üç temel gruplama içinde yer alan her film di¤er gruplar içinde de yer
al›r. Örne¤in; 100 ISO de¤erli film 35 mm. roll ve yaprak film olarak da vard›r.
‹ T A orthochromatic
P
Farkl› ISO Kde¤erli
(k›rm›z› ›fl›¤a duyars›z) filmler de vard›r.
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
Roll filmler i¤ne deli¤i foto¤raf makinelerinde de tercih edilir. 6x6 cm. film boyutuyla görsel düzenleme
olanaklar› da artar.
Boyutlar›na Göre Filmler
Foto¤raf filmlerini öncelikle, kullan›lan foto¤raf makinelerine göre düflünmek gerekir. Filmler farkl› boyutlarda görüntü veren foto¤raf makinelerine göre üretilir.
Bu anlamda filmler, kullan›lan foto¤raf makinesinin görüntü boyutuna göre üç temel gruba ayr›l›r.
• 35 mm. filmler (küçük boy filmler)
• Roll filmler (orta boy filmler)
• Yaprak filmler (büyük boy filmler)
35 mm. filmler (küçük boy filmler), foto¤rafç›lar›n en çok kulland›¤› film boyutudur. Hem foto¤raf makineleri ve yard›mc› gereçleri hem de karanl›k oda araç ve
gereçleri aç›s›ndan foto¤raf dünyas›nda en çok bu boyut kullan›l›r. Bu filmler özel
bir kaset içinde bulunur. Her kaset filmde, her biri 24x36 mm. boyutlar›nda olan
161
162
36 kare vard›r. Pozlama bafl›na maliyeti en
düflük filmdir. Bu nedenle, konuyla ilgili
Boyutlar›na göre filmler, 35 mm. filmler, roll filmler ve
hiçbir durumu kaç›rmadan birçok kare foyaprak filmler
to¤raf çekilebilir, çünkü maliyeti çok düflüktür. Bir kasette 36 kare olmas› da önem10 x 12.5 cm.
li bir özelliktir. Foto¤rafç›l›kla ilgili olarak
üretilen en ileri ve geliflmifl teknolojilerin
neredeyse hepsi 35 mm. film boyutu içindir. Bu boyutun sak›ncal› yönleri ise flunlard›r: 35 mm. filmin görüntü boyutu küçüktür. Özellikle detay, çok say›da birbirinden farkl› ton de¤eri ve genifl alan derinli¤inin gerekti¤i konularda yetersizdir.
Özellikle de bu boyut filmler afl›r› büyüt6 x 7 cm.
meye uygun de¤ildir.
Roll filmler (orta boy filmler), 35 mm. fil6 x 6 cm.
min bir büyük boyutudur. Eni 6 cm. olan
film kullan›lan makineye göre 6x4.5, 6x6,
6x7, 6x9 cm. boyutlar›nda görüntü sa¤lar.
24 x 32 mm.
Roll filmler madeni bir makaraya kâ¤›tla birlikte sar›lm›fl olarak üretilir. Makara makinenin film tafl›ma yuvas›na yerlefltirildikten
sonra film sarma kolu çevrilerek kâ¤›t ilerler
ve daha sonra kâ¤›da ilifltirilmifl olan film
gelir. Bu filmlere bir kategorilefltirme simgesi olarak 120 filmler ve 220 filmler denir. 120
roll film 6x6 boyutta 12 kare; 220 roll film
ise 6x6 boyutta 24 kare içerir. Bu boyutun en büyük özelli¤i 35 mm.ye göre daha
büyük görüntü sa¤lamas›d›r. 35 mm. de oldu¤u gibi roll filmlerin de hem foto¤raf
makinesi ve objektifleri hem de karanl›k oda araçlar› çok yayg›nd›r. Roll film, büyük bir boyut olarak ayn› kaset üzerinde 8-12 aras›nda farkl› çekim olana¤› sunar.
Bu filmlerin her bir karesindeki; netlik, keskinlik, tonlama de¤eri, alan derinli¤i çok
yüksektir ve kontrastl›k düflüktür. Bu filmin görüntüsü büyütmeye çok uygundur.
Ancak bu filmlerin maliyeti 35 mm.ye göre yüksektir. Kullan›lan makine ve yard›mc› gereçleri hem pahal›d›r hem de kullan›m› uzmanl›k gerektirir. Bu nedenle de daha çok profesyonel foto¤rafç›lar›n kulland›¤› bir boyuttur.
Yaprak filmler (büyük boy filmler), büyük boy foto¤raf makineleri için üretilmifltir. Her bir kare plaka fleklindedir. Yayg›n olarak inç ölçü sistemine göre iki boyutta üretilir: 4x5 inç ve 10x8 inç (10x12.5 cm. ve 20x25 cm.). En pahal› film boyutudur. Bu amaca yönelik olarak üretilmifl özel makinelerde kullan›l›r. Film karanl›k odada tek tek özel film tafl›y›c› magazine yerlefltirilir ve pozlama yap›ld›ktan
sonra yeniden karanl›k odada magazinden ç›kart›l›r. Bütün bunlardan da anlafl›laca¤› gibi özel kullan›m amac›na yönelik bir filmdir. Büyük boyutlu görüntü bu film
boyutunun en büyük özelli¤idir. Keskinlik, büyütme oran›, tonlama de¤eri ve
kompozisyon düzenleme gibi ö¤eler aç›s›ndan en ideal film boyutudur; ancak her
bir karenin maliyeti çok yüksektir, makineleri çok karmafl›k ve hantald›r.
fiekil 4.3
H›zlar›na Göre Filmler
S‹ZDE film h›zlaFilmler ›fl›¤a karfl› duyarl›l›klar›na göre de farkl›l›k gösterirler. SIRA
Yukar›da
r›n› anlat›rken söz etmifltik, duyarkat katman›ndaki gümüfl tuzu kristallerinin büyüklü¤ü filmin ›fl›¤a karfl› duyarl›l›¤›n›n ölçüsüdür. Filmlerin h›zlar›
D Ü fi Ü N Eüç
L ‹ Mfarkl› sisteme göre ölçüldü¤ünü de daha önce belirtmifltik. Bunlar: ASA, DIN ve ISO sistemleridir. H›zlar›na göre filmler üç gruba ayr›l›r:
S O R U
H›zl› filmler, Orta h›zl› filmler, Yavafl filmler
D ‹ K Ktaraf›ndan
AT
Günümüzde yayg›n olarak ISO de¤eri kullan›l›r. Filmler üretici firmalar
kabul
edilmifl belli de¤erlerde üretilir. Örne¤in; 64-100-400 ISO de¤eri gibi. Foto¤raf makinelerindeki ›fl›k ölçüm sistemleri ve ›fl›k ölçerler bu standart de¤erlere SIRA
göre S‹ZDE
düzenlenmifltir.
N N
H›zl› filmler; 400, 800, 1600, 3200 ISO (ASA) de¤erli filmlerdir. Bu filmler, ›fl›¤a
AMAÇLARIMIZ
karfl› duyarl›l›¤› çok yüksek olan filmlerdir. Bu filmler çok düflük
›fl›k koflullar›nda
kullan›labilir. Düflük ›fl›k koflullar›nda yüksek yani k›s›k diyafram de¤eri sa¤layarak alan derinli¤ini art›r›r. Ayn› zamanda, düflük ›fl›k koflullar›nda yüksek örtücü
K ‹ T A P
de¤eriyle foto¤raf çekmeyi sa¤lar. H›zl› filmlerin olumsuz yönleri de flöyledir: Bu
filmlerin bütün olumsuz yönleri gümüfl tuzlar›n›n büyüklü¤ünden kaynaklan›r.
Grenlemesi çok yüksektir, ton de¤erlerini ay›rmas› zay›ft›r; do¤al olarak kontrast›
TELEV‹ZYON
yüksektir, detay› ve keskinli¤i zay›ft›r. Bütün bu olumsuz yönlerinin bir sonucu
olarak h›zl› negatif filmlerin görüntüleri büyütme ifllemine uygun de¤ildir. Son y›llarda üretilen h›zl› filmlerde giderek gren sorunu çözülmeye bafllanm›flt›r. H›zl›
T E R Nçekimlerinde,
ET
filmler, kapal› mekânlardaki do¤al ayd›nlatma ortamlar›nda, ‹ Ngece
sahne ›fl›klar› alt›nda gerçeklefltirilen etkinliklerin çekiminde, spor karfl›laflmalar›
ve çok h›zl› hareket eden konular›n çekiminde kullan›l›r. 400-800 ISO (ASA) filmler h›zl›, 1600-3200 ISO (ASA) filmler ise süper h›zl› filmler olarak kabul edilir. Günümüzde üretilen ço¤u h›zl› filmler farkl› duyarl›klarda kullan›labilir. Örne¤in 400
ISO bir film 800 ISO olarak ya da 800 ISO bir film 1600 hatta 3200 ISO olarak kullan›labilir.
Orta h›zl› filmler, 100-125-160-200 ISO de¤erinde filmlerdir. Bunlar normal
gren yap›s›na sahip filmlerdir. Yani gümüfl tuzlar› ne çok büyüktür ne de çok küçüktür. Foto¤rafç›l›kta en çok ve en yayg›n olarak kullan›lan filmlerdir. Bir filmin
görüntü niteli¤iyle ilgili bütün özellikleri bu filmlerde normaldir. Detay›, ton de¤erlerini ay›rmas›, kontrastl›¤› ve keskinli¤i normal olarak ortaya ç›kar›r. Verdi¤i
görüntü büyütmeye uygundur. Foto¤rafç›l›¤›n her alan›nda rahatl›kla kullan›lan
bir film türüdür.
Yavafl filmler, 25-32-50-64 ISO de¤erinde filmler. Foto¤rafç›l›kta ince grenli olarak adland›r›lan filmlerdir. Bu filmlerin gümüfl tuzlar› çok küçüktür ve boyut olarak birbiriyle ayn› büyüklüktedir. Bu nedenle ton de¤erlerini ay›rmas› ve detay› ortaya ç›kar›fl› çok yüksektir. Do¤al olarak bu filmlerin kontrast› çok düflüktür ve
keskinli¤i yüksektir. Özellikle k›s›k diyafram aç›kl›¤›nda çok yüksek alan derinli¤i
sa¤lar. Yavafl filmlerin negatif görüntüleri, belirtilen bu özellikleri nedeniyle büyütmeye çok uygundur. Bu filmlerin gümüfl tuzlar›, çok küçük oldu¤u için ›fl›¤a karfl› duyarl›l›¤› azd›r. Bu nedenle, düflük ›fl›k ortamlar›nda kullanmak ayr› bir beceriyi gerektirir. Daha çok yüksek ›fl›k ortamlar›nda kullan›lmas› gereken filmlerdir.
Özellikle detay, keskinlik ve büyütmenin önemli oldu¤u durumlarda yavafl filmler
tercih edilir.
163
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
164
fiekil 4.4
Film kutusunda
gösterilen bilgiler
Filmin kutusu bir
anlamda o filmin
kimlik kart›d›r.
Filmle ilgili bütün
bilgiler kutu ve
film kaseti üstünde
gösterilir.
Günümüzde
özellikle 35 mm.
filmlerin kaseti
üstünde yer alan
DX kodu hem
filmin çekimi
aflamas›nda
foto¤raf makinesi
için hem de film
banyo aflamas›nda
banyo makinesi
için filmle ilgili
bilgileri içerir.
Renk Duyarl›l›klar›na Göre Filmler
Siyah-beyaz foto¤raf filmleri, renkli nesneleri grinin ton de¤erleri olarak ortaya ç›kar›r. Nesnenin renkli olarak sergiledi¤i ton de¤erlerinin, siyah-beyaz filmde aynen ortaya ç›kmas› gerekir. Örne¤in, dört farkl› yeflil ton de¤erini içeren yapraklar›n, dört farkl› gri ton de¤eri olarak siyah-beyazda ortaya ç›kmas› gerekir. Ya da
mavi bir örtü üzerindeki sar› limonlar› düflünelim, siyah-beyaz foto¤rafta sar› limonlar›n aç›k gri, mavi örtünün ise koyu gri olarak ç›kmas› gerekir. Bunun nedeni fludur: Siyah-beyaz filmler, limondan gelen sar› ›fl›k ile örtüden gelen mavi ›fl›¤a
karfl› farkl› duyarl›l›k gösterir. Bunun anlam› fludur: Filmin duyarkat› yani gümüfl
tuzlar›, ›fl›¤›n rengine göre de farkl› duyarl›l›k gösterir. Bu anlamda, siyah-beyaz
filmleri dört gruba ay›rmak mümkündür:
• Mavi ›fl›¤a duyarl› filmler
• Orthochromatic filmler,
• K›z›lötesi filmler ve
• Panchromatic filmler
Mavi ›fl›¤a duyarl› filmler, bu filmler beyaz ›fl›k içindeki sadece mavi ›fl›¤a karfl› duyarl›d›r. Di¤er renk ›fl›klar bu filmleri etkilemez. Bilimsel çal›flmalarda kullan›lan özel bir film türüdür.
Orthochromatic filmler, k›rm›z› ›fl›ktan etkilenmeyen bir film türüdür. Yeflil, sar›, mavi ›fl›k bu filmleri etkiler. Siyah ve beyaz görüntü veren, ara ton de¤erleri ol-
165
mayan bu filmler, matbaa ve grafik çal›flmalar›nda kullan›l›r. K›rm›z› ›fl›ktan etkilenmedi¤i için de k›rm›z› ›fl›k kullan›larak gelifltirme banyosu yap›labilir.
K›z›lötesi filmler, insan gözü taraf›ndan görülmeyen k›z›lötesi (infrared) ›fl›¤›na
karfl› duyarl› olan filmlerdir. K›z›lötesi ›fl›k kayna¤›yla kullan›lan bu filmler, bilimsel çal›flmalarda ve askerî amaçl› kullan›lmaktad›r.
Panchromatic filmler, insan gözünün gördü¤ü beyaz ›fl›¤a, yani bütün renk
›fl›klara karfl› duyarl› olan filmdir. Ayr›ca morötesi (ultraviolet) ›fl›¤a karfl› da duyarl›d›r. Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta kullan›lan bütün negatif filmler panchromatic filmlerdir. Bu filmler k›saca PAN Film olarak adland›r›l›r. Beyaz ›fl›¤›n içindeki bütün
renklere karfl› duyarl› olan bu filmlerin gelifltirme banyo ifllemleri tamamen karanl›kta yap›l›r. Foto¤rafç›l›¤›n her alan›nda ve her ›fl›k koflullar›nda kullan›lan bu filmlerin baz› tipleri yeflil ve k›rm›z› ›fl›¤a karfl› daha yüksek duyarl›ktad›r.
N
RENKL‹ FOTO⁄RAFÇILIK
A M A Ç
4
Renkli foto¤rafç›l›¤›n ›fl›k ve renkle ilgili ö¤elerini belirlemek.
Günümüzde ço¤u kifli foto¤rafç›l›¤a renkli foto¤rafla bafllar; çünkü renkli foto¤raf,
teknolojik olarak ucuzdur. Ayr›ca renkli foto¤rafla u¤raflanlar›n art›k karanl›k oda
çal›flmalar› yapmalar› da gerekmez. Renkli foto¤rafç›l›kla u¤raflanlar genellikle karanl›k oda çal›flmalar› için bu konularda uzmanlaflm›fl laboratuvarlar› tercih ederler. Bunun birçok mant›ki nedeni vard›r. Film banyosu sonucunda negatif görüntünün elde edilmesi ve bu negatifin foto¤raf kâ¤›d›nda pozitife dönüfltürülmesi
karmafl›k ve detayl› bir süreçtir. Öte yandan, son y›llarda bilgisayarlarla donat›lm›fl
film banyo ve foto¤raf kâ¤›d›na bask› araçlar›, hem ifllemleri h›zland›rm›fl hem de
ekonomik olarak ucuzlatm›flt›r. Biz de, bu kitapta renkli foto¤rafç›l›¤›n temel bilgileri üzerinde durduk, siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta oldu¤u gibi karanl›k oda çal›flmalar›n› detayl› bir flekilde aç›klamad›k.
Renk
On yedinci yüzy›la kadar rengin, nesnenin bir özelli¤i oldu¤u düflünülüyordu ve
›fl›¤›n nesnelerin renkli görünmesindeki etkisi hesaba kat›lm›yordu. Sir Isaac Newton (1642-1727) rengin gerçek kayna¤›n›n ›fl›k oldu¤unu ortaya koydu. Newton,
günefl ›fl›¤›n› belirli bir aç›dan cam prizmadan geçirerek renk tayf›n› ortaya ç›kard›. Renk tayf›nda ortaya ç›kan renkleri, ikinci bir prizmadan geçirip toplay›p yeniden beyaz gün ›fl›¤›n› elde etti. Böylece, aç›k bir flekilde rengin ›fl›ktan ortaya ç›kS‹ZDE çünkü çit›¤› anlafl›ld›. Çimenlik bir alana bakt›¤›m›zda, çimenleri yeflilSIRA
görürüz;
menler, üzerine düflen ›fl›k dalgalar›n›n sadece yeflil dalga boyunda olanlar›n› yans›t›r. Çimenleri k›rm›z› ›fl›kla ayd›nlat›lm›fl bir ortama soktu¤umuzda çimenler yeflil
renkte görülmez, çünkü k›rm›z› ›fl›k yeflil rengi içermez ve çimen siyah görülür.
Çevremizdeki nesnelerin renklerini alg›lamam›z nesnelerin üzerine düflen ›fl›k kayS O R U
na¤›n›n verdi¤i ›fl›¤›n niteli¤ine ba¤l›d›r.
D ‹ K K A T renkten söz
Foto¤rafç›l›kta renk denildi¤inde ›fl›k olarak renkten yani ›fl›¤›n oluflturdu¤u
edilmektedir. Oysa, resim sanat›nda boya olarak renkten söz edilir. Bu temel ayr›m› hiç
unutmamak gerekir.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
166
Temel Renk: Rengin kendisi.
Mavi, k›rm›z›, yeflil, sar› gibi
renk ölçe¤indeki de¤iflik
dalga boyu.
Doyma: Rengin safl›k
derecesidir.
Parlakl›k: Rengin yans›tt›¤›
›fl›k ya da rengin siyahbeyaz olarak ne kadar
ayd›nl›k ve karanl›k
görüldü¤ü.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Renkle ilgili konular› anlayabilmek için beyaz ›fl›¤› detayl› olarak tan›mak gerekir. Daha önce söz etmifltik (bkz., 2. Ünite), beyaz ›fl›k prizmadan geçirilerek ayr›ld›¤›nda; s›ras›yla mor, çivit mavi, yeflil, sar›, turuncu ve k›rm›z› renkli ›fl›klar ortaya ç›kar. Renk tayf›n›n bir ucunda mor di¤er ucunda k›rm›z› renkler yer al›r. Renk
tayf›n›n iki uçundaki renkleri yani mor ve k›rm›z› renkleri bir çember fleklinde birlefltirirsek renklerin birbiri ard›na süreklilik izledi¤ini görürüz. Bir eksen üzerinde
bu renk çemberi çevrildi¤inde renkler birbirine kar›fl›r ve beyaz renk görülür.
Renkle ilgili olarak üzerinde durulmas› gereken bir konu da rengin üç temel niteli¤idir. Bunlar; temel renk, doyma ve parlakl›kt›r. Temel renk (hue), rengin
kendisidir. Mavi, k›rm›z›, yeflil ve sar› vb renk çemberindeki her bir renktir. Doyma (saturasyon), rengin safl›k derecesidir. Baz› k›rm›z› çok koyu ve yo¤undur.
Baflka bir k›rm›z› da solgundur. Renk çemberindeki her bir renge beyaz eklendi¤inde (›fl›k art›r›ld›¤›nda) ya da siyah eklendi¤inde (›fl›k azalt›ld›¤›nda) rengin doygunlu¤u ile oynan›r. Saf renge beyaz eklendi¤inde pastel ton de¤erleri, siyah ya da
gri eklendi¤inde ise koyu ton de¤erleri zenginleflir. Parlakl›k ise renklerin ›fl›k yans›tma boyutudur. Renkli foto¤rafç›l›k aç›s›ndan rengin doyma özelli¤i önemlidir.
Renk çemberi üç alana ayr›l›r; k›rm›z›, yeflil ve mavi. Bunlar ana ›fl›k renkleridir. Ana renklerin kar›flmas›ndan di¤er renkler elde edilir. Ana renklerin aras›ndaki alanlar ise tamamlay›c› renkleri oluflturur. Tamamlay›c› renkler; macenta (maSIRA sar›
S‹ZDE
vimsi k›rm›z›),
ve siyan (yeflilimsi mavi). Her tamamlay›c› renk iki ana rengin
birleflmesinden oluflur ve iki tamamlay›c› renk birleflti¤inde bir ana renk ortaya ç›kar. Renk çemberine bakarak flu mant›¤› çözmeye çal›flal›m;
Siyan + macenta = mavi
Macenta + sar› = k›rm›z›
S O R= Uyeflil
Siyan + sar›
Bu matematiksel
flu anlafl›l›yor; siyan (mavi ve yeflil) ve macenta (mavi ve k›rm›D ‹ K Kifadeden
AT
z›) birleflti¤inde mavi elde edilir. Yeflil rengi elde etmek için ise siyan ve sar› gerekir. Tamamlay›c› veSIRA
anaS‹ZDE
renkler aras›ndaki bu karfl›l›kl› iliflkiye ç›karma ya da eksiltme denir.
Renk kuram›yla ilgili olan bu konu, renkli foto¤rafç›l›kta rengin ortaya ç›kmas› ve negatif
filmin foto¤raf kâ¤›d›na bas›lmas› sürecindeki temel konulardan biridir.
N N
AMAÇLARIMIZ
Renk Is›s›
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Beyaz ›fl›k, renk tayf›ndaki her biri farkl› dalga boyundaki yani farkl› renkteki ›fl›kK ‹ T A P
lar›n birleflmesinden oluflur. E¤er bir ›fl›k kayna¤› renk tayf›ndaki gibi beyaz ›fl›k
veriyorsa, bu ›fl›k kayna¤›n›n verdi¤i ›fl›k, k›rm›z›dan bafllayarak maviye kadar her
dalga boyundaki rengi içerir. Günlük hayatta kulland›¤›m›z ›fl›k kaynaklar›n›n çok
TELEV‹ZYON
az› teknik olarak beyaz ›fl›k verir; örne¤in, mum ›fl›¤› k›rm›z› rengi veren dalga boyundaki ›fl›¤› daha çok, mavi rengi veren dalga boyundaki ›fl›¤› daha az içerir. Bu
nedenle, mum ›fl›¤› k›rm›z›ms› s›cak bir renktir. Aç›k bir havada mavi gökyüzün‹ N T Egelen
R N E T ›fl›k ise mavi rengi veren dalga boyundaki ›fl›¤› daha çok içeden yay›larak
rir. Bu mavimsi bir ›fl›kt›r ve so¤uk bir renktir. Her ›fl›k kayna¤› örne¤in; floresan
ya da masa lambas›, evlerimizdeki ampuller, sokak lambalar› farkl› dalga boyundaki ›fl›klardan, di¤er bir deyiflle, farkl› renkleri veren dalga boyundaki ›fl›klardan
oluflur. Gün ›fl›¤›n›n da günün saatlerine göre verdi¤i renk de¤iflir. Ifl›k kaynaklar›n›n renkle ilgili bu niteliklerini insan gözüyle alg›lamak güçtür.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
167
S O R U
K K A T ölçü birimi
Ifl›k kaynaklar›n›n verdi¤i renk, renk ›s›s› kavram›yla belirlenir. RenkD ‹›s›s›n›n
ise Kelvin (K)’dir. Bir ›fl›k kayna¤›n›n renk ›s›s› artt›¤›nda yani Kelvin yükseldi¤inde mavi
renk artar, k›rm›z› renk azal›r. Renk ›s›s› düfltü¤ünde yani Kelvin düfltü¤ünde
SIRA S‹ZDE ise k›rm›z›
renk artar, mavi renk azal›r. Yeniden yukar›da verdi¤imiz örne¤e dönelim; mum ›fl›¤›
1800 K’dir yani renk ›s›s› düflüktür ve k›rm›z›n›n hakim oldu¤u bir ›fl›kt›r. Mavi gökyüzü
AMAÇLARIMIZ
12 000 K’dir yani renk ›s›s› yüksektir ve mavi renk hakimdir.
S O R U
D‹KKAT
N N
Renkli foto¤rafç›l›kta kullan›lan ›fl›k kaynaklar› iki temel gruba ayr›l›r; gün ›fl›¤›
‹ T AK Pve yapay ›fl›(daylight) ve yapay ›fl›k (tungsten light). Gün ›fl›¤›n›n renk ›s›s›K5400
¤›n renk ›s›s› ise 3400 K olarak belirlenmifltir. Foto¤rafta do¤ru renkleri elde edebilmek için kullan›lan filmin gün ›fl›¤› ya da yapay ›fl›k Kelvin de¤erinin uygun olE L E V ‹ Z Y O N için filmin
mas› gerekir. Gün ›fl›¤›nda yap›lan çekimlerde gerçek renkleriT alabilmek
de gün ›fl›¤› filmi olmas› gerekir. Renkli negatif film kullan›ld›¤›nda renk ›s›s› nedeniyle ortaya ç›kan renk bozulmalar›, foto¤raf kâ¤›d›na bask› aflamas›nda çözümlenebilir. Bu iflleme renk dengesi denilir. Saydam film kullan›ld›¤›nda
ise renk ›s›s›
‹NTERNET
çok önemlidir. Bu nedenle, bütün saydam filmler ›fl›k kaynaklar›n›n renk ›s›s›na göre iki türde üretilir; gün ›fl›¤› -daylight- (5400 K) ve yapay ›fl›k -tungsten- (3400 K).
Yapay ›fl›k için üretilmifl film gün ›fl›¤›nda, gün ›fl›¤› için üretilmifl film yapay ›fl›k
ortam›nda kullan›ld›¤›nda, renkler bozuk olarak ç›kar. Bu gibi durumlarda renk
düzeltme filtresi kullanmak gerekir. Yayg›n olarak kullan›lan renk düzeltme filtreleri 82 B (mavi renkli) ve 85 B (kehribar renkli). Gün ›fl›¤› (5400 K) filmini yapay
›fl›kta (3400 K) kullan›rken 82 B filtresi, yapay ›fl›k (3400 K) filmini gün ›fl›¤›nda
(5400 K) kullan›rken ise 85 B filtresi kullan›l›r. F.31 Yapay (tungsten) ›fl›¤a uyumlu film, gün ›fl›¤›nda kullan›ld›¤›nda böylesi bir so¤uk mavi etkisi ortaya ç›kar.
N
RENKL‹ F‹LMLER
A M A Ç
5
Renkli foto¤rafç›l›kta kullan›lan filmleri s›n›fland›rmak.
Renkli foto¤rafç›l›kta iki tür film kullan›l›r: Negatif filmler ve pozitif görüntü veren
saydam (dia, slayt) filmler. Bu filmler, gün ›fl›¤› ve yapay ›fl›kta kullan›lmak üzere
farkl› üretilir. Foto¤raf çeken, seçece¤i filme karar verirken hangi ›fl›k ortam›nda
kullanaca¤›na da karar vermek zorundad›r. Buna göre kullanaca¤› filmin niteli¤ini
belirler; gün ›fl›¤› için üretilmifl film ya da yapay ›fl›k için üretilmifl film. Renkli filmlerde görüntünün ortaya ç›kmas› beyaz ›fl›¤›n üç ana renkten yani mavi, yeflil ve
k›rm›z› renklerden oluflmas› kural›na dayanmaktad›r. Mavi, yeflil ve k›rm›z›y› birlefltirerek ve ç›kartarak her rengi elde etmek mümkündür. Bir nesnenin foto¤raf›n› çekerken belli miktarda mavi, yeflil ve k›rm›z› ›fl›k filme pozland›¤›nda, nesnenin gerçek rengi film yüzeyinde elde edilir.
Renkli foto¤rafç›l›kta, siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta oldu¤u gibi yayg›n olarak negatif film kullan›l›r. Renkli negatif görüntünün pozitife dönüfltürülmesi için siyah-beyaz
negatif görüntü de oldu¤u gibi foto¤raf kâ¤›d›na bas›lmas› gerekir. Renkli negatif görüntünün foto¤raf kâ¤›d› üzerinde pozitife dönüflme süreci çok farkl›d›r; çünkü renkli negatif görüntü, siyah-beyaz negatif görüntüden farkl›d›r. Renkli negatif filme bak›ld›¤›nda, iki fley negatif olarak görülür. Birincisi, ›fl›kl› ve karanl›k ton de¤erleri ters
yani negatif görülür. ‹kincisi ise bütün renkli nesneler, negatifte tamamlay›c›lar› olmadan karfl›t› olarak görülür. Renk çemberi üzerinde belirtmifltik, ana renkler; mavi,
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
Renk Dengesi: Renkli
‹NTERNET
foto¤rafç›l›¤›n herhangi bir
aflamas›nda renklerin gri
ölçe¤indeki ton de¤erlerine
göre ayarlanmas›.
168
fiekil 4.5
Negatif ve Saydam
Film
Negatif filmler
ad›ndan da
anlafl›laca¤› gibi
negatif görüntü verir.
Bütün renkli negatif
filmler karakteristik
olarak turuncu
renktedir. Negatif
görüntü foto¤raf
kart›na bas›larak
pozitife dönüflür.
Saydam filmler ise
pozitif görüntü verir.
Her film karesi
çerçeveye tak›larak
projeksiyon arac›yla
SIRA
S‹ZDEyans›t›labilir.
perdeye
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
yeflil ve k›rm›z›d›r. Bu ana renkler, kendi tamamlay›c› renkleriyle (sar›, macenta, siyan) birleflerek bütün renkleri olufltururlar: Mavi sar›ya, yeflil macentaya ve k›rm›z›
S O R U
siyana dönüflür. Bu dönüflüm süreci içinde bütün renkler ortaya ç›kar.
D ‹ K K A T kullan›lan filmler de, siyah-beyaz filmler gibi boyutlar›na ve ›fl›¤a
Renkli foto¤rafç›l›kta
duyarl›l›¤›na yani film h›z›na (ISO de¤eri) göre üretilir. Örne¤in 64-125-400-800 ISO de¤erinde filmlerin
hem renkli negatif hem de saydam› üretilir. Ayn› zamanda bu filmler 35
SIRA S‹ZDE
mm. 6x6 cm yani roll film ve yaprak film olarak da üretilir.
N N
Renkli Negatif
AMAÇLARIMIZ Filmler
Renkli negatif filmler üç farkl› duyarkat ve bir filtre katman›ndan oluflur. En üstte
mavi ›fl›¤a duyarl› katman vard›r. Onun alt›nda s›ras›yla yeflil ve k›rm›z› ›fl›¤a duK ‹ T yer
A Pal›r. En üstteki katman, mavi ›fl›¤a ve morötesi (ultraviolet) ›fl›yarl› katmanlar
¤a duyarl›d›r. ‹kinci katman ise mavi ve yeflil ›fl›¤a duyarl› olmas›na ra¤men filmin
bu katman› sadece yeflil ›fl›¤› kaydeder, çünkü birinci ve ikinci katman aras›nda yer
alan sar› filtre
mavi renkli ›fl›¤› emer ve sadece yeflil ›fl›k ikinci katmana
T E L E Vkatman›
‹ZYON
ulafl›r. En son üçüncü katman, mavi ›fl›¤a ve k›rm›z› ›fl›¤a duyarl›d›r. Biraz önce belirtildi¤i gibi mavi ›fl›k, sar› filtre katman›nda emilir ve en alt katmana sadece k›rm›z› ›fl›k ulafl›r ve bu katman k›rm›z› ›fl›¤› kaydeder.
N T E R pozland›ktan
NET
Renkli ‹film,
sonra gizli görüntü bir ya da birden çok katmanda
oluflur. Nesnenin beyaz alanlar› gizli görüntüde üç katmanda oluflur, çünkü her üç
katman da beyaz ›fl›¤a karfl› duyarl›d›r. Mavi alanlar birinci katmanda, k›rm›z› bölümler ise filmin k›rm›z› katman›nda oluflur, siyaha karfl› ise hiçbir katman duyarl›
de¤ildir. Çevremizdeki nesnelerde sadece mavi, yeflil ve k›rm›z› renge çok nadiren
rastlar›z. Nesnelerin renkleri aç›k mavi, pembe, mor gibi üç ana rengin kar›fl›m›ndan ortaya ç›kan renklerden oluflur. Bu durumda, örne¤in portakal rengi bir nesnenin filmdeki gizli görüntüsü, yeflil ve k›rm›z› katmanlarda oluflur. Renkli filmin
gizli görüntüsü renkli de¤ildir, siyah-beyazd›r. Renk, film banyosu aflamas›nda her
renk katman›na ait renk boyay›c› maddeler taraf›ndan eklenir. Renk boyay›c› maddelerin eklenmesi çok karmafl›k bir süreçtir. Film banyosu aflamas›nda, renk ekle-
169
fiekil 4.6
Renkli Negatif Filmin
Yap›s› ve Film Banyo
Süreci
Film, üç renge
duyarl› katman ve
bir filtre
katman›ndan oluflur.
En üstte mavi ›fl›¤a
karfl› duyarl›
katman. Onun
alt›nda mavi ›fl›¤›n
alttaki katmanlara
geçmesini engelleyen
sar› filtre katman› ve
daha sonra yeflil ve
k›rm›z› ›fl›¤a duyarl›
katmanlar vard›r.
Bütün bu katmanlar
bir film taban›
üstünde yer al›r.
me süreci organik kimyasal maddelerden oluflan renk ba¤lay›c›lar›yla düzenlenir.
Her renk katman›nda, farkl› bir renk ba¤lay›c› vard›r.
Renkli negatif filmin, film banyosu üç aflamadan oluflur; gelifltirme, a¤artma ve
sabitleme banyolar›.
• Gelifltirme banyosu, duyarkattaki gümüfl kristallerini ayn› siyah-beyaz negatif film banyosunda oldu¤u gibi etkiler, bu ifllem s›ras›nda ikinci bir süreç
daha vard›r. Bu ikinci süreç, renk ba¤lay›c›lar›n renk boyay›c› maddeleri et-
170
kileyerek, renkli görüntüyü oluflturmas›d›r. Örne¤in, mavi duyarkat katman›ndaki her yuvarlak gümüfl kristali sar› renk boyay›c› maddeden etkilenir
ve sar› rengi oluflturur. Ayn› süreç di¤er renk katmanlar›nda da olur. Yeflil
›fl›k, yeflil renk katman›na ulaflt›¤›nda macenta rengi oluflur. K›rm›z› ›fl›k, k›rm›z› renk katman›na ulaflt›¤›nda siyan (mavi-yeflil) rengi görüntüde oluflur.
Gelifltirme banyosu sonunda gümüfl kristallerinde oluflan görüntü, her renk
katman›nda ortaya ç›kar. Bu aflama sonunda renkli görüntü görülmez, çünkü renkli görüntü siyah ve gri tonlardan oluflan gümüflün içinde sakl›d›r.
• A¤artma Banyosu, her renk katman›ndaki renkli görüntüyü etkilemeden
gümüfl bromür içindeki gümüflü ortaya ç›kar›r. Bu aflamada negatif görüntünün ortaya ç›kmas› için duyarkattaki siyah gümüflün temizlenmesi gerekir,
ayn› zamanda a¤artma banyosu sar› filtre katman›n› ortaya ç›kart›r. A¤artma
banyosundan sonra gümüfl bromürün suda çözülmesi için negatif film sabitleme banyosuna konur.
• Sabitleme banyosu, içindeki kimyasal maddeler renkli görüntüyü etkilemez.
• Bu aflamada negatif görüntü sabitlenir. Sabitleme banyosundan sonra film
y›kan›r ve kurutulur. A¤artma ve sabitleme banyolar› (bleach-fix) ad› alt›nda birlefltirilmifl tek bir banyo olarak da kullan›l›r.
Renkli Saydam Filmler
Renkli foto¤rafç›l›kla u¤raflanlar için negatif görüntü çeflitli nedenlerle yeterli olmayabilir. Foto¤rafç›lar, pozitif görüntüyü film yüzeyinde elde etmek isterler. Bask›
aflamas›na gerek kalmadan do¤rudan pozitif görüntü veren bu filmlere renkli reversal film, renkli saydam film, renkli slayt film ya da renkli dia denilmektedir. Bu
filmlerin foto¤raf makinesinde pozland›ktan ve film banyosu aflamas›ndan sonra
do¤rudan pozitif görüntü vermesi, elde edilen görüntünün niteli¤ini olumlu yönde etkiler. Negatif film kullan›ld›¤›nda, pozitif görüntü elde etmek için negatif görüntünün foto¤raf kâ¤›d›na bas›lmas› gerekir. Böylece foto¤raf makinesinde elde
edilen negatif görüntü baflka süreçlerden geçerek pozitif foto¤raf haline gelir. Görüntünün niteli¤i aç›s›ndan düflünüldü¤ünde, negatiften elde edilen foto¤raf keskinlik aç›s›ndan foto¤raf kâ¤›d›na bask› aflamas›nda de¤er yitirir. Bu nedenle, görüntü kalitesinin önemli oldu¤u durumlarda saydam filmler tercih edilir. Saydam
filmlerin bir di¤er üstünlü¤ü duyarkat›ndaki grenlerin ayn› nitelikteki bir negatif filme göre daha küçük olmas›d›r. Bu nedenle, saydam filmlerin görüntüsü her zaman negatife göre daha parlak ve keskindir.
Saydam filmlerin duyarkat yap›s› negatif filme benzer. Renkli negatif filmde oldu¤u gibi alt alta üç renk katman› ve filtre katman›ndan oluflur. En üstte mavi ›fl›¤a duyarl› katman onun alt›nda sar› filtre katman› vard›r. Filtre katman›n›n alt›nda
ise s›ras›yla yeflil ›fl›¤a ve k›rm›z› ›fl›¤a duyarl› katmanlar vard›r. Sar› filtre katman›
negatif filmde oldu¤u gibi mavi ›fl›¤›n, yeflil ve k›rm›z› katmanlara ulaflmas›n› engeller. Saydam filmin üç renk katman›nda renkli negatif film gibi sar›, macenta ve
siyan renklerini üreten renk ba¤lay›c›lar› vard›r. Saydam filmlerde gizli görüntünün
pozlanarak kaydedilmesi negatif filme benzer. Saydam filmde ortaya ç›kan görüntü negatiftir. Pozitif görüntünün elde edilmesi ise film banyosu sürecinde olur. Negatif görüntüyü pozitife dönüfltüren banyoya reversal banyo ad› verilir. Bu nedenle de saydam filmler, reversal film olarak da adland›r›l›r. Reversal film banyosu sürecinde negatif görüntü kimyasal ifllemlerle pozitife dönüflür.
Renkli reversal film banyosunun süreci renkli negatif film banyosundan çok
farkl›d›r. Renkli saydam filmlerin, film banyosu süreci flu aflamalardan oluflur: Ge-
lifltirme banyosu, yeniden pozlama, renk gelifltirme banyosu, a¤artma ve sabitleme
banyolar›. Saydam filmlerin, renk katmanlar›n›n yap›s› negatif filmlerden farkl›d›r.
Renk katmanlar›ndaki renk boyay›c› maddeler, saydam filmlerde renksizdir. Bu
nedenle, gelifltirme banyosu aflamas›nda, renk katmanlar›ndaki renk boyay›c› maddelerden renk üretilmez. Bunun yerine gelifltirme banyosu s›ras›nda, her renk katman›nda, negatif gümüfl görüntü yani gizli görüntü oluflur. Mavi ›fl›k gizli görüntüyü maviye duyarl› katmanda, yeflil ›fl›k yeflile duyarl› katmanda ve k›rm›z› ›fl›k k›rm›z›ya duyarl› katmanda filme kaydeder. Gelifltirme banyosu sonunda duyarkatta
negatif görüntü oluflur.
Film banyosunun ikinci aflamas›nda, film yeniden pozlan›r ve bir önceki aflamada oluflan negatif görüntü pozitife döner. Bu yeniden pozlama ifllemi, beyaz
›fl›k verilerek ya da kimyasal olarak (reversal banyo) yap›l›r. Bu aflamada, filmin
her katman›nda iki gizli görüntü oluflur; örne¤in, filmin en üst katman›nda biri nesnenin mavi bölümünü oluflturan ve gelifltirme banyosu sonucunda oluflan negatif
gümüfl görüntü, di¤eri ise nesnenin mavi bölümünün pozitif görüntüsüdür. ‹kinci
aflama yani yeniden pozlama sonunda, filmin her renk katman›nda pozitif gizli görüntüsü oluflur. Bir sonraki aflama ise renk gelifltirme banyosudur. Bu aflamada, belirlenmifl olan gizli görüntünün renkleri oluflur. Renkli negatif filmde oldu¤u gibi
filmin mavi, yeflil ve k›rm›z› ›fl›¤a duyarl› katmanlar›nda sar›, macenta ve siyan
renkleri oluflur. Bu aflama sonunda filmin her renk katman›nda bütün renkler ortaya ç›kar.
Renk gelifltirme aflamas› sonunda filmin üzerinde bütün renkler oluflmas›na
ra¤men film fleffaf de¤il, donuktur; çünkü renkli görüntünün üstünde hâlâ gümüfl
vard›r. Filmin üzerindeki gümüfl art›k gereksizdir ve gümüfl, film yüzeyinden temizlendi¤inde renkli görüntü görülebilir. Bunu da bir sonraki banyo aflamas› olan
a¤artma banyosu sa¤lar. Film, a¤artma banyosuna konuldu¤unda her renk katman›nda pozitif görüntü oluflur. Film üzerindeki gümüfl tuzlar›n›n temizlenmesi için
son aflama olarak film, sabitleme banyosuna konur. Böylece, filmin her renk katman›ndaki renklerle birlikte renkli pozitif görüntü ortaya ç›kar. Film son olarak y›kan›r ve kurutulur.
171
172
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
N
A M A Ç
3
Ifl›¤a duyarl› yüzeyin ne oldu¤unu aç›klamak.
Foto¤rafç›l›kta kullan›lan filmlerin ›fl›¤a karfl› duyarl› yüzeylerine duyarkat denir. Duyarkat, ›fl›¤a
duyarl› kimyasal maddelerden oluflur. Kimyasal
madde olarak gümüflün klor, bromur ve iyotla
yapt›¤› bileflimler kullan›l›r. Pozlama sonucunda
duyarkat üzerinde görüntü oluflur. Ancak bu gözle görülemeyen gizli görüntüdür. Duyarkat üzerindeki gizli görüntünün gerçe¤e dönüflmesi film
banyosu sürecinde gerçekleflir. Duyarkat üzerindeki ›fl›ktan etkilenen kimyasal maddeler etkilenme durumuna göre karar›r, ›fl›ktan etkilenmeyen kimyasal maddeler ise duyarkat üzerinden
temizlenir. Bu süreç filmin banyo aflamas›nda
gerçekleflir. Duyarkatta ›fl›ktan etkilenme durumuna göre siyah-beyaz filmlerde, grinin tonlar›n› içeren negatif görüntü ortaya ç›kar.
Foto¤raf filmlerinin ›fl›¤a duyarl›l›¤›n›n ölçü birimini ve film kontrastl›¤›n› aç›klamak.
Foto¤rafç›l›kta kullan›lan filmlerin h›z› ve kontrastl›¤› çok önemlidir. Film h›z› denildi¤inde, filmin ›fl›¤a karfl› olan duyarl›l›¤› anlafl›l›r. Filmlerin
h›z› uluslararas› ölçü sistemleriyle belirlenmifltir.
Bunlar ASA, DIN ve ISO sistemleridir. Günümüzde yayg›n olarak ISO (International Standarts Organization) sistemi kullan›l›r. Bir filmin ISO de¤eri yükseldikçe ›fl›¤a duyarl›l›¤› artar, ISO de¤eri düfltü¤ünde ise ›fl›¤a duyarl›l›¤› azal›r. Siyahbeyaz filmlerde görüntü grinin tonlar›yla ortaya
ç›kar, ton de¤erleri aras›ndaki yo¤unluk fark›na
kontrastl›k ad› verilir.
Siyah-beyaz foto¤raf filmlerini s›n›fland›rmak.
Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta farkl› amaçlara yönelik filmler üretilmektedir. Bu filmler negatif ve
saydam olarak iki temel gruba ayr›l›r; ancak foto¤rafç›l›kta film denildi¤inde negatif filmler anlafl›l›r. Siyah-beyaz negatif filmleri; (1) boyutlar›na, (2) renk duyarl›l›klar›na ve (3) h›zlar›na göre
üç temel gruba ay›rabiliriz. Boyutlar›na göre filmler, 35 mm., roll ve yaprak filmler olarak üretilir.
H›zlar›na göre ise h›zl›, orta h›zl› ve yavafl filmler
olarak gruplamak mümkündür. Renk duyarl›l›klar›na göre ise yayg›n olarak kullan›lan siyah-beyaz filmler Panchromatic olarak bilinen beyaz
›fl›¤›n içindeki her renge karfl› duyarl› filmlerdir.
Bunun d›fl›nda, mavi ve k›rm›z›ya karfl› duyars›z
ayr›ca sadece k›z›lötesi ›fl›¤a duyarl› filmler de
vard›r.
N
A M A Ç
4
N
A M A Ç
5
Renkli foto¤rafç›l›¤›n ›fl›k ve renkle ilgili ö¤elerini
belirlemek.
Renkli foto¤rafç›l›kla ilgili olarak üzerinde durulmas› gereken konular›n bafl›nda renk ve renk ›s›s› yer al›r. Foto¤rafç›l›kta ›fl›k olarak renk kullan›l›r. Ifl›k olarak, renk denildi¤inde de anlafl›lmas› gereken fley; ana tamamlay›c› renklerdir. K›rm›z›, yeflil ve mavi ana renklerdir. Ana renklerin
kar›fl›m›ndan ise di¤er renkler elde edilir. Tamamlay›c› renkler ise macenta, sar› ve siyan.
Renk ›s›s› ise ›fl›k kaynaklar›n›n verdi¤i ›fl›¤›n içerdi¤i renk niteli¤iyle ilgilidir. Renk ›s›s›n›n ölçü
birimi Kelvin’dir. Foto¤rafç›l›kta gün ›fl›¤› yani
5400 K ve yapay ›fl›k 3400 K olarak üretilir.
Renkli foto¤rafç›l›kta kullan›lan filmleri s›n›fland›rmak.
Renkli foto¤rafç›l›kta kullan›lan filmler negatif ve
saydam olarak iki temel türe ayr›l›r. Bu filmler
farkl› ISO ve ASA de¤erlerinde yani farkl› film
h›zlar›nda ve farkl› boyutlarda üretilir. Renk temeline göre üretilmifl olan bu filmlerin banyo ifllemleri de kendine özgüdür. Özellikle saydam
filmlerin banyolar› pozitif görüntü ortaya ç›karmas› nedeniyle, banyo aflamas›nda negatif görüntünün bir tür yeniden pozlama ifllemiyle pozitife dönüflmesini sa¤lam›flt›r.
173
1. Afla¤›dakilerden hangisi filmlerin ›fl›¤a karfl› duyarl›
yüzeyine verilen add›r?
a. Katman
b. Emülsiyon
c. ASA
d. ISO
e. Gren taneci¤i
7. Afla¤›dakilerden hangisi düflük ISO de¤erli filmlerin
özelliklerinden biri de¤ildir?
a. ‹nce gren
b. Düflük ASA de¤eri
c. Düflük kontrast
d. Yüksek kontrast
e. Uzun pozlama gerektirir
2. Pozlama ifllemi sonucunda duyarkat üzerinde oluflan görüntüye ne ad verilir?
a. Gren
b. Gerçek görüntü
c. Gizli görüntü
d. Duyarkat
e. Grenli görüntü
8. Film kutular› üzerindeki yer alan ve filmle ilgili ISO
de¤eri ve di¤er bilgileri içeren kod iflaretine ne ad verilir?
a. AX kodu
b. ISO kodu
c. ISO sistemi
d. ISO de¤eri
e. DX kodu
3. Afla¤›dakilerden hangisi, her bir gümüfl tuzu kristaline verilen add›r?
a. Gren
b. Kristal
c. Gizli görüntü
d. Gümüfl taneci¤i
e. ASA
9. Afla¤›dakilerden hangisi renkli foto¤rafç›l›kta, renk
denildi¤inde anlafl›lmas› gereken kavramd›r?
a. Gren de¤eri
b. Renk ›s›s›
c. Renk de¤eri
d. Boya rengi
e. Ifl›k rengi
4. Afla¤›dakilerden hangisi ISO ve ASA k›saltmalar› için
kullan›l›r?
a. Pozlama sistemi
b. Ölçüm sistemi
c. Ifl›k ölçüm de¤erleri
d. Film h›z› ölçü sistemi
e. Film boyutu ölçü sistemi
10. Çekim aflamas›ndan sonra do¤rudan pozitif görüntü veren filme ne ad verilir?
a. Saydam
b. Negatif
c. 35 mm.
d. Roll film
e. Yaprak film
5. 35 mm. foto¤raf makinelerinde kullan›lan filmlere
ne ad verilir?
a. Roll film
b. Yaprak film
c. K›sa film
d. 35 mm. film
e. Orta boy film
6. 400-800 ISO de¤erli film ifadesi için afla¤›dakilerden
hangisi söylenebilir?
a. Yüksek h›zl› film
b. Duyarl› film
c. Orta duyarl› film
d. Düflük ASA’l› film
e. Az duyarl› film
1. b
2. c
3. a
4. d
5. d
6. a
7. d
8. e
9. e
10. a
Yararlan›lan Kaynaklar
174
175
176
177
178
179
5
Amaçlar›m›z
negatif film banyosu sürecinin aflamalar›n› s›ralamak.
N Siyah-beyaz
Siyah-beyaz
foto¤raf kâ¤›d›n›n bask› sürecinin aflamalar›n› s›ralamak.
N Siyah-beyaz negatif
N n› aç›klamak. film görüntüsünün karanl›k oda sürecindeki uygulamas›-
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
Film Banyosu
Film Banyo Tank›
Gelifltirme Banyosu
Durdurma Banyosu
•
•
•
•
Sabitleme Banyosu
Foto¤raf Kâ¤›d›
Karanl›k Oda
Agrandisör
Siyah-Beyaz Foto¤rafç›l›kta
Karanl›k Oda Çal›flmalar›
• Siyah-Beyaz Negatif
Film Banyosu
• Siyah-Beyaz Foto¤raf
Kâ¤›d›na Bask›
Siyah-Beyaz Foto¤rafç›l›kta
Karanl›k Oda Çal›flmalar›
N
S‹YAH-BEYAZ NEGAT‹F F‹LM BANYOSU
A M A Ç
1
Siyah-beyaz negatif film banyosu sürecinin aflamalar›n› s›ralamak.
Bir foto¤raf›n nas›l elde edildi¤ini yani foto¤raf›n ortaya ç›k›fl sürecini yeniden hat›rlayal›m. Sürecin ilk aflamas› çekimdir. Çekim sonucunda pozlanm›fl film elde
SIRA S‹ZDE
edilir. Pozlanm›fl filmde çekimi yap›lm›fl olan konu gizli görüntü
olarak kaydedilmifltir. ‹kinci aflama, filme kaydedilmifl olan gizli görüntünün gerçek görüntüye ve
foto¤raf kâ¤›d›na bas›lmas›d›r. Kitab›n bafl›ndan itibaren çekimDaflamas›yla
Ü fi Ü N E L ‹ M ilgili süreç içindeki ö¤elerden söz ettik. fiimdi s›ra çekimi yap›lm›fl filmin karanl›k oda sürecinde film banyosu yap›lmas› ve foto¤raf kâ¤›d›na aktar›lmas› aflamas›na geldi.
S O R U
Bu aflama foto¤rafç›l›kta karanl›k oda süreci olarak bilinir.
Karanl›k oda sürecini ikiye ay›rabiliriz: Birincisi; film banyosu, pozlanan
D ‹ K K A Tfilmdeki gizli
görüntünün kimyasal ifllemlerden geçirilerek gerçek negatif görüntünün elde edilmesidir.
‹kincisi ise foto¤raf ka¤›d›na bask›, negatif film görüntüsünün foto¤raf
kâ¤›d›na aktar›lSIRA S‹ZDE
mas› sürecidir.
N N
Siyah-beyaz negatif film banyosu, foto¤rafç›l›¤›n en basitAMAÇLARIMIZ
ve zevkli sürecidir.
Negatif film banyosu baz› temel malzemeler kullan›larak yap›l›r, filmin karanl›k bir
ortamda tanka konulmas›ndan sonra bütün süreç normal bir oda içinde yap›labiK ‹ Tözen
A P göstermek
lir. Kaliteli bir sonuç elde edebilmek için sürecin her aflamas›na
gerekir. Sürecin bir aflamas›ndaki eksiklik negatif görüntünün kalitesini etkiler.
Film banyosunun her aflamas› için karanl›k odaya ihtiyaç yoktur; ancak siyahE L E V ‹ çok
Z Y O Nduyarl› olbeyaz negatif filmler panchromatic nitelikli oldu¤u için ›fl›¤a Tkarfl›
du¤unu unutmamak gerekir. Bu ifl için gelifltirilmifl olan film banyo tanklar›, banyo aflamas›nda karanl›k oday› gerektirmemektedir. Film, ›fl›k geçirmeyen banyo
tank›na konulduktan (banyo aflamas›nda filmin tamamen ›fl›ks›z bir ortamda olma‹NTERNET
s› gerekir) sonra film banyosuyla ilgili bütün süreç ayd›nl›kta yap›labilir. Film banyosu için kullan›lan mekân›n tozdan ar›nm›fl olmas› gerekir, yine bu süreç s›ras›nda kullan›lacak bütün araçlar›n temizlenmifl olmas› gerekir. Mekândaki ve araçlardaki toz, film yüzeyine yap›flarak elde edilecek görüntünün kalitesini bozar. Siyahbeyaz negatif film banyosunun aflamalar› flöyledir:
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
182
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Filmin kasetten ç›kart›lmas›
Filmin banyo tank›na konulmas› için spirale sar›lmas›
Spirale sar›lm›fl filmin banyo tank›na yerlefltirilmesi
Gelifltirme banyosu
Durdurma banyosu
Sabitleme banyosu
Y›kama
Temizleme
Kurutma
fiekil 5.1
Filmin Kasetinden Ç›kart›lmas›
35 mm. Siyah-beyaz filmler makaraya sar›lm›fl olarak kaset içine yerlefltirilmifltir. Kasetin iki taraf›ndaki
kapaklar hem kaset içindeki filmin ›fl›k almamas›n› hem de makaran›n kasetin içinde dönmesini sa¤lar. Film
banyosu için bu kapaklardan biri aç›larak makaraya sar›lm›fl film kaset içinden ç›kart›l›r. Filmi banyo
tank›na konulacak spirale sarmak için filmin ucu flekilde görüldü¤ü gibi makasla kesilir.
fiekil 5.2
Film Banyo Tank›
Film banyo tank›,
karanl›k bir ortamda
film banyosu
yap›lmas›n› sa¤lar.
Genellikle sert plastik
malzemeden yap›lan
tanklar, içine s›v›
girecek ancak ›fl›k
girmeyecek flekilde
tasarlanm›flt›r.
Karanl›k bir ortamda
film spirale sar›larak
tank›n içine
konulduktan sonra
ayd›nl›k bir ortamda
gerekli banyolar
konularak banyo
ifllemi yap›l›r.
5. Ünite - Siyah-Beyaz Foto¤rafç›l›kta Karanl›k Oda Çal›flmalar›
183
Filmin Spirale Sar›lmas›
1
2
3
4
5
6
4. Spiralin sa¤ elle bir kenar›, sol elle di¤er kenar› tutulur. Sa¤ elle sabit tutularak sol
elle tutulan kenar ileri-geri çevrildi¤inde, sistem ileri-geri hareket edecek flekilde
tasarlanm›flt›r, film kanal içinde ileri do¤ru yol al›r.
5. Filmin sonuna gelindi¤inde, makaraya ba¤l› oldu¤u yerden kesilerek ayr›l›r.
6. Dikkatli bir flekilde gerekli parçalar›n içine yerlefltirilerek spiral tank›n içine konulur
ve tank›n kapa¤› ›fl›k almamas› için kapan›r. Banyo tanklar›n›n iki, dört, sekiz film
alabilecek flekilde farkl› boyutlar› vard›r. Yukar›da anlat›lan ifllemler tamamen
karanl›k bir ortamda yap›l›r.
1. Tamamen karanl›k bir
ortamda film,
kasetinden ç›kart›l›r ve
filmin ucu makasla düz
olarak kesilir. Bu ifllem
yap›l›rken film
kenarlar›ndan sol
elinin iflaret ve bafl
parma¤›yla tutulur.
Film, kesinlikle
duyarkat yüzeyinden
tutulmaz.
2. Filmin sar›ld›¤› spiral,
karfl›l›kl› kenarlar›n›n
iç yüzüne kanal aç›lm›fl
bir makara fleklinde
düflünülebilir. Bu
makaran›n kenar
yüzeyleri göbe¤inde yer
alan bir sistem
yard›m›yla ileri-geri
hareket ederek, kanal›n
a¤z›na sokulan filmi
ileri iterek makaran›n
içine sar›lmas›n› sa¤lar.
Film kanal içinde
ilerleyerek makara
içinde sar›ld›¤›nda
boydan boya filmin
bütün yüzeyinin
birbirine de¤meden
durmas›n› sa¤lar. Bu
ifllemi yaparken film
sa¤ elle kenar›ndan,
spiral ise sol elle tutulur.
3. Filmin makasla kesilmifl
olan ucu spiralin girifl
kanal›ndan sokulur ve
kanal içinde ilk
hareketi sa¤lamak için
on, on befl santim itilir.
Genellikli spirallerin
kanal girifllerinde, her
iki yanda, yer alan
küçük bilyeler filmin
kenar deliklerine
oturarak filmin spiral
kanallar›nda
ilerlemesini sa¤lar.
184
3
2
sabitleme
2
durdurma
gelistirme
1
1
Siyah-Beyaz Film Banyosu
1
10
9
8
7
4
5
6
3
1. Siyah-beyaz negatif film tanka yerlefltirildikten sonra banyolar haz›rlan›r. Kullan›lan banyolar
s›ras›yla (1) Gelifltirme, (2) Durdurma ve (3) Sabitleme banyolar›d›r. Bu üç banyonun içinde oldu¤u
kaplar ayn› ›s›da olmas› için içinde s›cak su olan genifl bir kap içinde tutulabilir. Siyah-beyaz negatif
film banyolar›n›n belirlenmifl bir ›s›da olmas› gerekir. Bu s›cakl›k da 20 derecedir.
2. Gelifltirme banyosu tanka dökülerek gelifltirme banyosu süreci bafllar. Gelifltirme banyosu s›ras›nda
banyonun ›s› ve süresinin kontrol edilmesi gerekir. Gelifltirme banyosunun özelli¤ine uygun süre ve
›s› kontrolü yap›l›r.
3. Gelifltirme banyosu tanktan taflana kadar doldurulur. Banyonun dolup taflmas›yla banyo içindeki
hava kabarc›klar›n›n yok olmas› sa¤lan›r. E¤er banyo içinde hava kabarc›¤› kal›rsa hava kabarc›¤›
olan bölgelerde film banyodan etkilenmez ve filmin o bölgeleri banyo edilmemifl olur.
4. Gelifltirme banyosu süresince her yar›m dakikada bir afla¤›-yukar› çalkalanmas› gerekir.
5. Banyo süresi tamamland›ktan sonra tank›n içindeki banyonun ›s›s› yeniden kontrol edilir. Banyo
s›ras›nda ›s› düflmüfl ya da yükselmifl olabilir bu da bir sonraki banyo için önemlidir.
6. Gelifltirme banyosu boflalt›ld›ktan sonra tank›n içindeki filmin yüzeyinde hâlâ gelifltirme banyosu
kal›r. Bu banyonun film yüzeyinden tamamen temizlenmesi gerekir. Bu aflamada durdurma
banyosu tanka konur ve bu banyo süresi tamamland›ktan sonra tank akan bir musluk alt›nda bir
dakika tutulur. Tank›n a¤z›ndan giren su tank›n kenarlar›ndan d›flar› ç›kar böylece su tank›n
içinde dolafl›rken film de temizlenir.
7. Üçüncü banyo olarak tanka sabitleme banyosu konur. Bu banyo süresinin ilk dakikas›nda
çalkalama ifllemi yap›l›r. Sabitleme banyosu süresi tamamland›ktan sonra banyo tanktan boflalt›l›r.
8. Tank›n içindeki film yar›m saat akan so¤uk su alt›nda tutulur. Böylece film yüzeyindeki banyo
temizlenir.
9. Tank içindeki film spiralden ç›kart›larak kurumas› için tozsuz bir yerde mandala asarak kurutulur.
Bu ifllem s›ras›nda film flekilde görüldü¤ü gibi iki parmak aras›nda bafltan sona do¤ru silinerek
yüzeyindeki sular temizlenir.
185
fiekil 5.3
Film Banyosu Sürecinde Görüntünün Oluflmas›
Negatif siyah-beyaz film makineden ç›kart›ld›ktan sonra pozlanan
görüntü gözle görülmez; çünkü pozlama sonucunda belli
miktardaki gümüfl tuzlar› ›fl›ktan etkilenmifltir. Gelifltirme banyosu
›fl›ktan etkilenen gümüfl tuzlar›n›n kararmas›n› sa¤lar. Gelifltirme
banyosu içindeki kimyasal maddeler gümüfl tuzlar›n› metalik
gümüfle çevirerek görüntünün ortaya ç›kmas›n› sa¤lar.
Gizli Görüntü (1): Gelifltirme banyosu öncesinde negatif filmdeki
pozlanm›fl görüntü gözle görülmeyen gizli görüntüdür (latent
image).
Gelifltirme Banyosunun Etkisi (2): Aflamal› olarak önce filmin
yüksek ›fl›k alan yerleri daha sonra az ›fl›k alan yerleri karar›r. Bu
kararma grinin tonlar› olarak negatif filmde görülür. Konunun çok
›fl›kl› yerleri negatifte koyu gri yani siyah, ›fl›¤›n azald›¤› yerlerde
grinin aç›k tonlar›na göre görüntü oluflturur.
Gelifltirme Banyosu Sonu (3): Az, orta ve çok ›fl›k alan bölgeler
grinin tonlar› olarak belirir. Çok ›fl›k alan bölgeler koyu gri, az ›fl›k
alan bölgeler aç›k gri olur.
Durdurma Banyosu ve Y›kama (3): Gelifltirme banyosunda gümüfl
tuzlar› giderek karar›r. Bu kararman›n istenilen tona geldi¤inde
durdurulmas› gerekir. Film bu nedenle gelifltirme banyosunda belli
bir süre kal›r. Bu süre sonunda gelifltirme banyosunun film
yüzeyindeki etkisini bitirmek için durdurma banyosu kullan›l›r.
Durdurma banyosunun amac› gelifltirme banyosunun etkisini
tamamen bitirmektir. Bu banyo kullan›lmazsa film yüzeyinde
kalan gelifltirme banyosunun etkisi devam ederek film gerekenden
fazla karar›r. Durdurma banyosu sonras›nda film akan su alt›nda
y›kanarak temizlenir.
Sabitleme (4): Sabitleme banyosundaki kimyasal maddeler filmin
pozlanmam›fl yani ›fl›k almam›fl bölgelerindeki gümüfl tuzlar›n›n
çözülmesini yani film yüzeyinden al›nmas›n› sa¤lar. Böylece
negatifin bu bölgeleri fleffaf olarak kal›r.
Negatif Görüntü(4): Sonuç olarak ›fl›¤a yöneltilerek bak›ld›¤›nda
görülebilen negatif görüntü ortaya ç›kar.
N
S‹YAH-BEYAZ FOTO⁄RAF KÂ⁄IDINA BASKI
A M A Ç
2
Siyah-beyaz foto¤raf kâ¤›d›n›n bask› sürecinin aflamalar›n› s›ralamak.
Foto¤raf çekmekten zevk alan kifli negatif görüntüyü foto¤raf ka¤›d›na basarken
bu zevkini iki kat›na ç›kar›r. Negatif görüntünün foto¤raf ka¤›d›na bas›lmas› süreci, foto¤rafç›l›kta karanl›k oda çal›flmas› olarak da adland›r›l›r. Karanl›k oda çal›flmas›, foto¤rafç›ya say›s›z yetenekler kazand›r›r. Karanl›k oda çal›flmas› ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi özel bir mekanda, karanl›k odada yap›l›r. Basit olarak bir
karanl›k oda oluflturmak mümkündür. 3x2 m. Boyutlar›ndaki bir mekan karanl›k
oda için yeterlidir. Bu anlamda akla ilk gelen mekan banyodur. Banyoda su kullanmak kolayd›r, zemini su geçirmez ve küçük penceresi idealdir. Ifl›k geçirmeyen bir pencere (gerekti¤inde bu pencere havaland›rma için kullan›labilir) so¤uk
su muslu¤u, lavabo ve toprakl› elektrik prizi karanl›k odan›n temel alt yap› gereçleridir.
186
fiekil 5.4
Karanl›k Oda
Karanl›k oda
çal›flmalar›nda
kuru ve ›slak
bölümleri
birbirinden
ay›rmak gerekir.
Karanl›k odan›n
bütün mekan›n›n
ve kullan›lan
araçlar›n temiz,
tozdan ar›nm›fl
olmas› en önemli
kurald›r.
Kuru bölüm
Islak bölüm
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹KKAT
Karanl›k oda Dçal›flmalar›n›
karanl›k oda içinde iki temel bölgeye ay›rmak gerekir: Birincisi agrandisörde negatif görüntünün büyütülerek foto¤raf ka¤›d›na bas›ld›¤› kuru çal›flmalar bölümü, SIRA
ikincisi
ise agrandisörde pozlanan foto¤raf ka¤›d›n›n banyosunun yap›ld›¤› ›sS‹ZDE
lak çal›flmalar bölümüdür. Agrandisör, kontak bask› araçlar› ve foto¤raf ka¤›tlar› kuru bölümde; kâ¤›t banyolar›, banyo küvetleri ve banyo sürecinde kullan›lan di¤er araçlar da ›slak bölümdeAMAÇLARIMIZ
yer al›r.
N N
Siyah-beyaz karanl›k oda çal›flmalar› tamamen karanl›k, yani ›fl›ks›z bir ortamK ‹Ço¤u
T A Psiyah-beyaz foto¤raf kâ¤›tlar› belli dalga boyundaki ya da belli
da yap›lmaz.
renk ›fl›¤a karfl› duyarl›d›r. Baflka bir deyiflle bu malzemeler belli renk ›fl›klardan etkilenmezler. Bu nedenle, karanl›k oda çal›flmalar› bu renk ›fl›k kullan›larak yap›laT E L Eodalarda
V ‹ Z Y O N kullan›lan bu tür ›fl›klara, güvenlik ›fl›¤› denir. Genellikle sibilir. Karanl›k
yah-beyaz karanl›k oda çal›flmalar›nda güvenlik ›fl›¤› olarak; k›rm›z›, turuncu ya da
koyu sar› renk ›fl›klar kullan›l›r. Bu renklerden birini içeren küçük bir tek lamba
karanl›k oda
için yeterlidir. Güvenlik ›fl›¤›n›n karanl›k odadaki duyarl› malzeme
‹NTERNET
olan foto¤raf kâ¤›d›na belli bir uzakl›kta olmas› gerekir.
Foto¤raf› çekilen konu, negatif filmde siyah-beyaz olarak görülür. Konunun
gerçek renkleri beyazdan bafllay›p siyahta biten grinin farkl› ton de¤erleri olarak
ortaya ç›kar. Negatifte konunun ayd›nl›k yerleri siyah, karanl›k yerleri ise saydamd›r. Bu negatif görüntüden siyah-beyaz foto¤raf elde edebilmek için negatif
görüntünün foto¤raf kâ¤›d›nda pozitife dönmesi gerekir. Karanl›k oda çal›flmas›n›n temeli negatif film görüntüsünün foto¤raf kâ¤›d› üstünde pozitife dönüfltürülmesidir. Negatif görüntünün foto¤raf kâ¤›d› üstünde pozitife dönüfltürülmesi
foto¤raf çekme ifllemine benzer. ‹fllemi yapmak için kullan›lan arac›n ad› agrandisör yani negatif film büyütme ayg›t›d›r. Bir tür gösterim ayg›t› olan agrandisör,
karanl›k odan›n temel arac›d›r. ‹çine konulan negatif filmi arkadan ›fl›kland›ra-
187
rak istenilen yüzeye yans›t›r. Negatif film görüntüsü arkadan ›fl›¤a tutuldu¤unda
filmin karanl›k yerlerinde az, ayd›nl›k yerlerinden ise çok ›fl›k geçer. Agrandisör
de bu basit sistemden hareket ederek negatif filmin görüntüsünü ›fl›¤a karfl› duyarl› foto¤raf ka¤›d› üstüne yans›tarak kâ¤›d› pozlar.
Agrandisörde foto¤raf kâ¤›d›na yap›lan pozlama sonucunda, kâ¤›d›n duyarl›
yüzeyinde negatifin gizli görüntüsü oluflur. Bu gizli görüntünün film banyo sürecine benzer flekilde, foto¤raf kâ¤›d› banyosu sürecinde gerçek görüntü oluflur. Siyah-beyaz foto¤raf kâ¤›d›n›n banyo sürecinde farkl› teknik ve banyolar kullan›l›r.
Ka¤›t banyosu süreci, film banyosu sürecine benzer.
• Agrandisörde pozlanan foto¤raf kâ¤›d›, ilk önce gelifltirme banyosuna konur. Gelifltirme banyosu, foto¤raf kâ¤›d›na agrandisörde pozlanan gizli görüntünün ortaya ç›kmas›n› sa¤lar. Bu banyonun etkisi film banyosunda gelifltirme banyosuna benzer.
• Gelifltirme banyosundan sonra foto¤raf kâ¤›d› suda y›kan›r ya da durdurma
banyosuna konur. Durdurma banyosu, foto¤raf kâ¤›d› üzerinde gelifltirme
banyosunun sürecini durdurur. Foto¤raf kâ¤›d› üzerinde beliren görüntünün daha çok kararmas› durdurulur. Durdurma banyosu sonunda foto¤raf
kâ¤›d› hâlâ duyarl›d›r ve gün ›fl›¤›na ç›kt›¤›nda karar›r.
• Son banyo ise sabitleme banyosudur. Sabitleme banyosu, durdurma banyosu sonucunda foto¤raf kâ¤›d› üzerinde ortaya ç›kan görüntüyü sabitlefltirir.
• Sabitleme banyosu hem görüntüyü sabitler hem de kâ¤›d›n duyarl›l›¤›n› durdurur ve foto¤raf kâ¤›d› gün ›fl›¤›ndan etkilenmez bir duruma gelir. Sabitleme
banyosunda en az on dakika kalan foto¤raf kâ¤›d› daha sonra akan su alt›nda tutularak üzerindeki banyolardan temizlenir. Film banyosunda oldu¤u gibi foto¤raf kâ¤›d›n›n da uzun süre akan su alt›nda y›kanmas› gerekir.
• Y›kama iflleminden sonra kâ¤›d›n üstündeki su silinerek foto¤raf kâ¤›d›
kurutulur.
Agrandisör
Agrandisör yani negatif film büyütme ayg›t›, karanl›k odan›n temel ayg›t›d›r. Agrandisör, negatif filmi örne¤in; 24x35 mm. ya da 6x6 cm. boyutlar›ndaki her bir kareyi foto¤raf
ka¤›d› üzerine istenilen düzeyde büyütülerek bas›lmas›n› sa¤lar. Agrandisörün çal›flma sistemini daha kolay anlayabilmek için saydam (slayt)
göstericilerini ya da tepegöz ayg›t›n›
düflünün. Saydam gösterici her bir
foto¤raf karesini istenilen düzeyde
büyüterek perdeye yans›t›r. Tepegöz
de ›fl›kl› yüzeyine yerlefltirilen bir çizimi defalarca büyüterek beyaz perdeye yans›t›r. Agrandisör de ayn› sisteme göre çal›fl›r.
fiekil 5.5
Agrandisör
Siyah-beyaz
foto¤rafç›l›kta
kullan›lan bütün
agrandisörler ayn›
sisteme göre çal›fl›r.
Ayd›nlatma
kayna¤›ndan gelen
›fl›k aynadan
yans›r,
kondansörden ve
film flasesindeki
negatiften geçerek
görüntüyü foto¤raf
kâ¤›d›na ulaflt›r›r.
188
Siyah-beyaz karanl›k oda çal›flmalar›nda kullan›lan agrandisörlerin temel parçalar› flunlard›r:
1. Ayd›nlatma kayna¤›,
2. Tafl›y›c› kol,
3. Negatif tafl›y›c›,
4. Objektif ve
5. Netleme sistemi.
Ayd›nlatma kayna¤› olarak agrandisörlerde 75 watt ve 150 watt opal foto¤raf
SIRA S‹ZDE
ampulleri kullan›l›r.
Ayd›nlatma kayna¤›ndan gelen ›fl›nlar›n negatif karesinin üstünde toplanmas› gerekir. Bunun için ›fl›k kayna¤›n›n hemen önünde merceklerden
oluflan bir Dkondansör
Ü fi Ü N E L ‹ M sistemi yer al›r. Bu sistem ›fl›k kayna¤›ndan gelen ›fl›nlar› toplayarak film karesi üstüne yönlendirir. Agrandisörün kafa sistemi bir tafl›y›c› kola
ba¤l›d›r. Tafl›y›c› kol üstünde agrandisör kafas› afla¤› yukar› hareket edebildi¤i gibi
S O R U
büyük bask›lar için yere ve duvara görüntü yans›t›rken yatay olarak da döner.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
fiekil 5.6
Negatif Tafl›y›c›
‹ Bu
N T Etür
R N Efilm
T
D ‹ flase,
K K A T agrandisörün en önemli parçalar›ndan birisidir. Negatif film bu flase
Negatif tafl›y›c›
içinde düz bir flekilde durur. Genellikle film flase içinde mentefle fleklindeki iki metal plaka aras›na yerlefltirilir.
SIRA S‹ZDE fiasenin mentefleli parças› kapand›¤›nda film iki plaka aras›nda
düz bir flekilde kal›r.
tafl›y›c›lara kitap
biçiminde flase
denir. ‹ki plakan›n
tam ortas›ndaki
dikdörtgen pencere
filmin boyutuna
göre de¤iflir. Bu
pencere negatifin
görüntü boyutuna
uygundur.
AMAÇLARIMIZobjektifleri foto¤raf makinesinin objektifi kadar önemlidir.
Agrandisörlerin,
Agrandisör objektifleri foto¤raf makinesi objektiflerinden daha basittir. Bu objektiflerin diyafram sistemi çok basittir ve netleme sistemi objektifte de¤ildir. 35
K ‹ T için
A P normal odak uzakl›kl› agrandisör objektifi 50 mm., roll filmmm. negatifler
ler için ise 80 mm.dir. Objektifler genellikle vida sistemiyle agrandisöre ba¤lan›r.
Agrandisörün kafas›n›n afla¤›-yukar› hareketi görüntünün büyüklü¤ünü belirler.
TELEV‹ZYON
Film flasesine körük sistemiyle ba¤l› olan objektif bu körük sistemiyle ileri-geri hareket ederek büyüklü¤ü belirlenmifl olan görüntünün
‹NTERNET
netlenmesini sa¤lar.
Agrandisörde negatif görüntünün ka¤›da pozlanmas›, foto¤raf
makinesinde filmin pozlanmas›na
benzer. Pozlama, agrandisörün ›fl›¤› kontrol edilerek gerçekleflir. Ifl›k,
miktar aç›s›ndan objektifin diyafram›yla, süre aç›s›ndan ise ›fl›¤›n aç›k
kalma zaman›yla kontrol edilir. Ifl›¤› süre aç›s›ndan kontrol edebilmek
için özel olarak agrandisörler için
üretilmifl zaman ayarlay›c› ayg›tlar
kullan›l›r.
Siyah-Beyaz Foto¤raf Kâ¤›tlar›
Siyah-beyaz foto¤raf kâ¤›tlar›; boyutlar›na, yüzeylerine, kal›nl›klar›na ve renk çeflitlerine göre çeflitli türlere ayr›lmaktad›r. Hangi tür olursa olsun bütün foto¤raf kâ¤›tlar›n›n film gibi bir yüzü ›fl›¤a karfl› duyarl›d›r. Bu yüzeye ›fl›¤a karfl› duyarl› gümüfl
bileflimleri sürülmüfltür. Foto¤raf kâ¤›tlar›n›n ›fl›¤a karfl› duyarl›¤› filmlere göre daha
azd›r. Filmler her renk ›fl›¤a karfl› duyarl› olmas›na ra¤men foto¤raf kâ¤›tlar› k›rm›z› ve turuncu ›fl›¤a karfl› duyars›zd›r. Bu nedenle, karanl›k oda çal›flmalar› s›ras›nda
güvenlik ›fl›¤› (k›rm›z› ya da turuncu) kullan›l›r. Bu güvenlik ›fl›¤› çok kuvvetli oldu¤unda ka¤›d› pozlayabilir ve ka¤›d›n üstünde pus etkisi oluflur.
Foto¤raf kâ¤›d›n›n üzerinde oluflan görüntünün siyah-beyaz z›tl›¤› (kontrastl›k)
ya da gri tonlamas› çok önemlidir. Bütün siyah-beyaz foto¤raf kâ¤›tlar›, düflükten
yüksek kontrasta do¤ru, kontrastl›¤›na göre grupland›r›l›r. Bu grupland›rma ço¤unlukla 0-5 aras› bir rakamla gösterilir. Her marka kâ¤›d›n kendine özgü sistemi
olmas›na ra¤men genel olarak numara yükseldikçe kontrastl›k artar. Düflük kontrastl› kâ¤›tlara yumuflak, yüksek kontrastl› ka¤›tlara sert denir.
Kâ¤›tlar›n kontrastl›k derecesi negatif filmler için düzenlenmifltir. Farkl› kontrastl›ktaki ka¤›tlar ayn› negatiften de¤iflik tonlamalarda bask› yap›lmas›n› sa¤lar.
SIRA S‹ZDE
Ayr›ca yüksek kontrastl› ya da fazla gelifltirme banyosunda tutulmufl olan bir negatif, düflük kontrastl› bir kâ¤›da bas›ld›¤›nda sonuç daha iyi olur. Bunun tersi ise çok
zay›f, düflük kontrastl› ya da az gelifltirme banyosunda tutulmufl
D Ü fi Ü Nbir
E L ‹ Mnegatif için
yüksek kontrastl› kâ¤›t uygundur. Böylece negatifin yüksek ›fl›kl› ve karanl›k bölgelerinden de detay ortaya ç›kar. Bu özel durumlar d›fl›nda, karanl›k oda çal›flmaS O R U
lar›nda ço¤unlukla normal kontrastl› kâ¤›tlar kullan›l›r.
‹ K K Aduyarl›d›r.
T
Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta kullan›lan foto¤raf kâ¤›d› film gibi ›fl›¤a Dkarfl›
Foto¤raf kâ¤›d›n›n bir yüzü ›fl›¤a karfl› duyarl›d›r. Foto¤raf kâ¤›tlar› k›rm›z› ›fl›ktan etkilenmez, bu nedenle karanl›k oda çal›flmalar› s›ras›nda k›rm›z› güvenlikSIRA
›fl›¤›S‹ZDE
kullan›l›r. Siyahbeyaz foto¤rafç›l›kta, plastik kâ¤›tlar ve kâ¤›t tabanl› kâ¤›tlar olarak iki tür foto¤raf kâ¤›d› kullan›lmaktad›r.
N
AMAÇLARIMIZ
Kontak Bask›
A M A Ç
3
N N
K ‹oda
T A sürecindeki
P
Siyah-beyaz negatif film görüntüsünün karanl›k
uygulamas›n› aç›klamak.
T E L film
E V ‹ Z Ybanyosu
ON
Foto¤rafç›lar ayn› konunun birden çok foto¤raf›n› çekerler ve
aflamas›ndan sonra ayn› konuyla ilgili birden çok kare ortaya ç›kar. 36 kareden oluflan bir 35 mm. negatif filmde büyütülecek bask›ya uygun kareleri belirlemek
önemlidir. Bunun için filmin bütün karelerinin ayn› anda foto¤raf
kâ¤›d›na bas›‹NTERNET
larak görülmesi gerekir. Bunun yolu kontak bask› yapmakt›r. Kontak bask›, negatif filmin bütün karelerinin, bire bir boyutunda foto¤raf kâ¤›d›na bas›lmas›d›r.
Kontak bask›, büyütülerek yap›lacak bask›lara geçmeden önce birçok konuda foto¤rafç›ya bilgi sa¤lar. Filmin büyütmeye en uygun kareleri görülür. Kullan›lacak
olan foto¤raf kâ¤›d› aç›s›ndan kontrastl›k belirlenir. Pozlama de¤erleri aç›s›ndan
uygun kareler belirlenir. Görsel düzenleme aç›s›ndan da uygun kareler kolayl›kla görülür. Filmin kareleri aras›ndaki pozlama ve film banyosu farkl›l›klar› ortaya
ç›kar. Ayn› negatif filmi daha sonra kullan›rken hangi konuyu ve kareleri içerdi¤ini görmeyi sa¤lar.
Kontak bask› yapmadan önce negatif filmin kesilerek parçalara ayr›lmas› gerekir. 24x36 mm. filmler yaklafl›k olarak 1.50 cm. uzunlu¤undad›r (bu uzunluk roll
filmlerde farkl›d›r). Filmin bütün olarak saklanmas› do¤ru de¤ildir. Film alt›flar kare olarak kesildikten sonra alt› eflit parçaya bölünerek saklan›r. Yani kontak bask›
için elimizde bir negatif film olarak, her biri alt› kareden oluflan alt› parça vard›r.
Kontak bask›, bu parçalar›n yan yana birlefltirilerek bir foto¤raf kâ¤›d› üstüne ba-
189
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
190
s›lmas›d›r. Roll filmlerde ise ayn› ifllem, film her biri üç kareden oluflan dört parçaya ayr›larak yap›l›r. Kontak bask›lar bu ifllem için gelifltirilmifl ve kullanmas› çok
kolay araçlarla da yap›labilir.
Kontak bask›n›n de¤erlendirilmesi de önemlidir. Kontak bask›n›n bütün kareleri bafltan sona koyu ton de¤erinde ise filmin pozlama de¤eri ya da gelifltirme
banyosu fazla demektir. E¤er kontak bask› bafltan sona aç›k ton de¤erinde ise filmin pozlama de¤eri ya da gelifltirme banyosu az demektir. Kontak bask›da ilk önce, pozlama de¤eri ve gelifltirme banyosu do¤ru olan kareleri belirlemek gerekir;
çünkü teknik olarak büyütmeye en uygun kareler bunlard›r. Pozlama de¤eri ve gelifltirme banyosu aç›s›ndan uygun olmayan kareler, kontak bask› üzerinde hemen
belli olur. ‹kinci olarak belirlenen bu kareler içinden, keskinlik ve görsel düzenleme aç›s›ndan uygun olanlar› belirlenir. Böylece bir kaset film içindeki karelerin
hangilerinin büyütülerek bas›laca¤› belirlenir.
Agrandisörde Bask›
1
2
3
4
5
6
1. Agrandisör ve çevresinin temiz ve tozdan ar›nm›fl olmas› gerekir. Karanl›k odan›n ›slak bölümünde
çal›flt›ktan sonra agrandisörü kullanmadan önce ellerin havluyla kurulanmas› gerekir.
2. Negatifleri tozdan korumak gerekir. Dikkatli bir flekilde zarf›ndan ç›kart›lan negatif agrandisörün negatif
tafl›y›c› bölümüne konur.
3. Karanl›k odan›n ayd›nlatma ›fl›klar› kapanarak güvenlik ›fl›¤› aç›l›r. ‹nsan gözünün güvenlik ›fl›¤›na
al›flmas› için bir süre beklemek gerekir. Agrandisörün ›fl›¤› aç›ld›¤›nda negatifin görüntüsü agrandisörün
tablas›na düfler.
4. Agrandisörün kafas› afla¤›-yukar› hareket ettirilerek görüntünün büyüklü¤ü belirlendikten sonra objektif
üstünden diyafram de¤eri en büyük aç›kl›¤a getirilerek netleme yap›l›r. Netleme iflleminden sonra istenilen
diyafram de¤eri yine objektif üstünden belirlenir.
5. Agrandisörün ›fl›¤› aç›k ve negatifin görüntüsü agrandisörün tablas›na yans›maktad›r. Pozlama yapmak
için her fley haz›rd›r. Bu durumda foto¤raf kâ¤›d›n› ›fl›¤›n düfltü¤ü yere koyarsak kâ¤›t ›fl›ktan etkilenir.
Agrandisörün ›fl›¤›n› söndürmeden ›fl›¤›n (objektifin) önüne agrandisörün üstünde olan k›rm›z› filtre çekilir,
bu durumda kâ¤›d›m›z› rahatl›kla ›fl›¤›n düfltü¤ü yere koyabiliriz. Çünkü foto¤raf kâ¤›d› k›rm›z› ›fl›ktan
etkilenmez.
6. Art›k kâ¤›d›m›z pozlama için haz›rd›r. Seçilen zaman diliminde örne¤in, 10 saniye süreyle ka¤›t
agrandisörün ›fl›¤› alt›nda kal›r. Do¤al olarak bu ifllem bafllarken agrandisörün k›rm›z› filtresi objektif
önünden çekilir.
191
Agradisörde ka¤›d›n pozlamas› karanl›k odan›n kuru bölümünde yap›l›rken
flimdi ›slak bölümdeki ifllemler bafllam›flt›r. Agrandisörde pozlanm›fl olan ka¤›ttaki
gizli görüntünün gerçe¤e dönüflmesi için s›ras›yla Gelifltirme, Durdurma ve Sabitleme banyolar›ndan geçmesi gerekir. Bu banyolar belirlenmifl olan ›s›da ve küvet
içinde yan yana durur.
Foto¤raf kâ¤›tlar› k›rm›z› ›fl›ktan etkilenmedi¤i için bu çal›flmalar güvenlik ›fl›¤›
alt›nda ap›l›r. Agrandisörde pozlanan ka¤›t önce gelifltirme banyosuna konur. Ka¤›d›n bütün yüzeyinin banyodan etkilenecek flekilde konulmas› gerekir.
Foto¤raf Ka¤›d› Banyosu
1. Kâ¤›d›n duyarl› yüzeyinde
görüntünün oluflmas›
tamamland›ktan sonra (bu süre
plastik tabanl› ka¤›tlarda bir dakika,
elyaf tabanl› kâ¤›tlarda ise daha
fazlad›r) kâ¤›t gelifltirme banyosundan
ç›kart›l›r. Gelifltirme banyosunda kâ¤›t
giderek karar›r, kâ¤›d›n banyodan
ç›kart›lma süresi do¤ru tonlaman›n
elde edilmesiyle ilgilidir. Ka¤›t
gere¤inden fazla gelifltirme
banyosunda kal›rsa daha çok karar›r.
Gere¤inden az kal›rsa tam tersi olur,
foto¤raf gri tonlama aç›s›ndan aç›k
olur.
1
2. Gelifltirme banyosundan ç›kart›lan
2
foto¤raf kâ¤›d›, durdurma banyosuna
3
konur. Bu banyonun amac› gelifltirme
banyosunun etkisini durdurmakt›r.
4
Kâ¤›d›n durdurma banyosunda
birkaç saniye kalmas› yeterlidir.
3. Durdurma banyosundan sonra s›ra
sabitleme banyosundad›r. Bu banyo
görüntünün kâ¤›tta sabitlenmesini sa¤lar. Kullan›lan banyonun markas›na göre kâ¤›d›n sabitleme
banyosunda kalma süresi ortalama-on dakika belirlenir.
4. Sabitleme banyosu sonunda siyah-beyaz foto¤raf haz›rd›r. Foto¤raf kâ¤›d› daha sonra banyo sürecindeki
kimyasal maddelerden ar›nd›r›lmas› için akan su alt›nda y›kan›r ve kurutulur.
fiekil 5.7
Foto¤raf Kâ¤›d›n›n Küvette Banyo Yap›lmas›
Kâ¤›d›n bütün duyarl› yüzeyinin ayn› anda gelifltirme banyosuna sokulmas› gerekir. Kâ¤›t tamamen gelifltirme
banyosu içine girdikten sonra küvet flekilde görüldü¤ü gibi afla¤›-yukar› yavaflça hareket ettirilerek, küvet
içindeki ka¤›d›n s›v›n›n çalkalanmas› s›ras›nda banyodan etkilenmesi sa¤lan›r.
192
Özet
N
AM A Ç
1
N
AM A Ç
2
Siyah-beyaz negatif film banyosu sürecinin aflamalar›n› s›ralamak.
Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta kullan›lan negatif
filmler panchromatic niteliklidir. Bu filmler, beyaz ›fl›¤›n içindeki bütün renklerden etkilenir. Bu
nedenle siyah-beyaz negatif filmlerin karanl›k
odada banyo yap›lmas› gerekir. Film banyosu bu
ifl için gelifltirilmifl içine ›fl›k geçirmeyen film banyo tanklar› kullan›larak yap›l›r. Film tamamen
karanl›k bir ortamda kasetten ç›kart›larak tanka
konulduktan sonra bütün süreç ayd›nl›k ortamda
yap›l›r. Siyah-beyaz film banyosunun aflamalar›
flöyledir: (1) Filmin kasetten ç›kar›lmas›, (2) Filmin banyo tank›na konulmas› için spirale sar›lmas›, (3) Spirale sar›lm›fl filmin banyo tank›na
yerlefltirilmesi, (4) Gelifltirilme banyosu, (5) Durdurma banyosu, (6) Sabitleme banyosu, (7) Y›kama, (8) Temizleme, (9) Kurutma.
Siyah-beyaz foto¤raf ka¤›d›n›n bask› sürecinin
aflamalar›n› s›ralamak.
Negatif film görüntüsünün foto¤raf ka¤›d›na bas›lmas› karanl›k odada yap›l›r. Karanl›k odalarda
iki temel bölüm yer al›r. Agrandisörle negatif görüntünün foto¤raf kâ¤›d›na bas›ld›¤› kuru bölüm
ve agrandisörde pozlanan foto¤raf ka¤›d›n›n banyo ifllemlerinin yap›ld›¤› ›slak çal›flma bölümüdür. Karanl›k odan›n temel ayg›t› agrandisördür,
bir tür i¤ne deli¤i foto¤raf makinesine benzer.
Ifl›k ve mercek sistemi yoluyla negatif film üzerindeki görüntü foto¤raf ka¤›d› yüzeyine büyütülerek yans›t›l›r. Yani ›fl›¤a duyarl› foto¤raf kâ¤›d›, negatif görüntü yans›t›larak, bir anlamda, pozlan›r. Kâ¤›t banyosunun süreci flöyledir: (1) Gelifltirme banyosu, (2) Durdurma banyosu, (3) Sabitleme banyosu, (4) Y›kama, (5) Kurutma.
N
A M A Ç
3
Siyah-beyaz negatif film görüntüsünün karanl›k oda sürecindeki uygulamas›n› aç›klamak.
Negatif siyah-beyaz film görüntüsü agrandisör
kullan›larak foto¤raf ka¤›d›na bas›l›rken, kontak
bask› ve test bask› yap›l›r. Kontak bask› bir film
üzerindeki bütün karelerin tek bir foto¤raf ka¤›d›na bas›lmas›d›r. Bu flekilde film üzerindeki bütün kareler toplu olarak görülebilir. Agrandisör
bask›s› yap›l›rken ise önce deneme amaçl› test
bask› yap›l›r. Bu flekilde pozlama süresi, kullan›lacak foto¤raf ka¤›d› belirlenir. Agrandisörde bask› yaparken öncelikle ortam›n temiz ve tozdan
ar›nm›fl olmas› gerekir. Negatif film, agrandisöre
yerlefltirildikten sonra pozlama süreci belirlenerek, negatif görüntü foto¤raf ka¤›d›na pozlan›r.
Bu pozlama aflamas›nda, negatif görüntü defalarca büyütülerek foto¤raf ka¤›d›na pozlan›r. Yine bu aflamada negatif görüntünün koyu yani
çok ›fl›kl› yerleri fazla pozlanarak, az ›fl›kl› yerleri az pozlanarak yeniden bir düzenleme yap›l›r.
Yani negatif görüntü bu aflamada pozitife dönüfltürülürken yeniden yönlendirilebilir.
193
1. Afla¤›dakilerden hangisi siyah-beyaz negatif film
banyosunun en önemli unsurudur?
a. Belirlenmifl süreç
b. Karanl›k odan›n kullan›lmas›
c. Film banyo tank›
d. Film banyosu süresi
e. Gelifltirme banyosu
2. Afla¤›dakilerden hangisi siyah-beyaz negatif film
banyosunun s›ras›n› gösterir?
a. Durdurma banyosu-Sabitleme banyosu-Gelifltirme banyosu
b. Y›kama banyosu-Gelifltirme banyosu
c. Gelifltirme banyosu-Sabitleme banyosu
d. Gelifltirme banyosu-Durdurma banyosu-Sabitleme banyosu
e. Gelifltirme banyosu-Temizleme-Y›kama-Sabitleme banyosu
3. “Negatif siyah-beyaz film foto¤raf makinesinden ç›kar›ld›ktan sonra pozlanan görüntü gözle görülmez”.
Bu ifadeye göre afla¤›dakilerden hangisi söylenebilir?
a. Gelifltirme banyosu öncesinde negatif filmdeki
pozlanm›fl görüntü gözle görülemeyen gizli görüntüdür.
b. Gelifltirme banyosu öncesi aflamadaki görüntüye sakl› görüntü denir.
c. Pozlama görüntü örtücü sistemi nedeniyle gözle görülemez.
d. Pozlama görüntü karanl›k odada k›rm›z› ›fl›kta
görülebilir.
e. Gözle görülebilmesi için karanl›k odada incelemek gerekir.
4. Afla¤›dakilerden hangisi foto¤raf ka¤›d›na bask› aflamas›nda kullan›lan en önemli ayg›tt›r?
a. Kart banyosu küveti
b. Kart kurulma sistemi
c. Karanl›k oda
d. Pozlama saati
e. Agrandisör
5. Afla¤›dakilerden hangi foto¤raf ka¤›d›na yap›lan bask› sonucunda ortaya ç›kan görüntünün belirleyici özelli¤idir?
a. Pozitif görüntü
b. Negatif bask›
c. Ters görüntü
d. Gizli görüntü
e. Gelifltirme banyosu
6. Afla¤›dakilerden hangisi kart bask›s› aflamas›ndaki
gelifltirme banyosunun etkilerinden biri de¤ildir?
a. Gizli görüntünün gerçe¤e dönüflmesi
b. Negatif görüntünün pozitif olmas›
c. Pozitif görüntünün belli bir süre içinde geliflmesi
d. Gelifltirme banyosunun k›rm›z› ›fl›k kullan›larak
yap›lmas›
e. Gelifltirme banyosunun sar› ›fl›k kullan›larak
yap›lmas›.
7. Afla¤›dakilerden hangisi kontak bask›n›n en önemli
unsurudur?
a. Film üzerindeki bütün kareleri toplu olarak
görmek
b. Test bask› sa¤lamak
c. Deneme bask› yapmak
d. Gelifltirme banyosunu denemek
e. Her film karesini büyütülmüfl olarak görmek
8. Afla¤›dakilerden hangisi kart banyosunun ilk aflamas›nda kullan›lan banyodur?
a. Durdurma
b. Sabitleme
c. Y›kama
d. Gelifltirme
e. Bafllang›ç banyosu
9. Gelifltirme banyosundan sonra foto¤raf ka¤›d›n›n
konuldu¤u banyoya ne ad verilir?
a. Durdurma banyosu
b. Tazeleme banyosu
c. Sabitleme banyosu
d. ‹kinci banyo
e. Gelifltirme sonras›
10. Afla¤›dakilerden hangisi agrandisörle yap›lan bask›
aflamas›ndaki en önemli pozlama özelli¤idir?
a. Diyafram ayar›
b. Süre ayar›
c. Ifl›¤›n gücü
d. Karanl›k oda ›fl›¤›
e. Negatifin yeniden pozlanmas›
1. e
2. d
3. a
4. e
5. a
6. e
7. a
8. d
9. a
10. e
194
195
196
197
198
199
6
Amaçlar›m›z
ve renkli foto¤rafç›l›kta kullan›lan filtrelerin ay›rt edici özellikleN Siyah-beyaz
rini saptamak.
kullan›lan yard›mc› malzemeleri aç›klamak.
N Foto¤rafç›l›kta
Foto¤raf
çekimiyle
ilgili belirleyici ö¤eleri s›ralamak.
N
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
•
Kontrastl›k Filtresi
Renk Is›s›
Yo¤unluk Filtresi
Renk Düzeltme Filtresi
Polarize Filtre
Uzatma Tüpü
•
•
•
•
•
Filtre Faktörü
Objektif Gölgeli¤i
Netleme Cam›
Üçayak
Tafl›ma Çantalar›
Filtreler,
Yard›mc› Malzemeler,
Genel Uyar›lar
• Filtreler
• Yard›mc› Malzemeler
• Genel Uyar›lar
Filtreler,
Yard›mc› Malzemeler,
Genel Uyar›lar
F‹LTRELER
N
A M A Ç
1
Siyah-beyaz ve renkli foto¤rafç›l›kta kullan›lan filtrelerin ay›rt
edici özelliklerini saptamak.
Siyah-beyaz ve renkli foto¤raf› ortaya ç›kartan nesnelerden yans›yan renkli ›fl›kt›r.
Siyah-beyaz foto¤rafta, grinin ton de¤erini ve renkli foto¤rafta renkleri belirleyen
nesneden yans›yan ›fl›¤›n renkleridir. Foto¤rafta istenilen etkiyi ortaya ç›kart›rken
›fl›¤›n rengini kontrol etmek gerekir. Bu nedenle, renk ve ›fl›¤›n renkle olan iliflkisini ve kullan›lan filmlerin renklerden etkilenmelerini bilmek gerekir. Bu amaca
yönelik olarak foto¤rafç›l›kta filtreler kullan›l›r. Filtreler, objektifin önünde yer alarak film yüzeyine ulaflan ›fl›¤›, objektife girerken düzenler.
Filtre sisteminin çal›flmas›n› anlayabilmek için, filmi pozlayan ›fl›k yani beyaz
›fl›k üzerinde durmak gerekir. Beyaz ›fl›k, renk tayf›n› meydana getiren renklerin
birleflmesinden oluflur. Rengi ›fl›k olarak düflünürsek beyaz ›fl›k; k›rm›z›, yeflil ve
mavi ›fl›¤›n birleflmesinden oluflur. Beyaz ›fl›ktan yeflil ve maviyi ç›kar›rsak k›rm›z›
rengi, k›rm›z› ve yeflili ç›kar›rsak mavi rengi, k›rm›z› ve maviyi ç›kar›rsak yeflil rengi elde ederiz. Nesnelerin gördü¤ümüz renkleri k›rm›z›, yeflil ve mavinin kar›fl›m›ndan oluflur. Ayr›ca nesnelerin
renkleri, nesnenin dokusuyla da
ilgilidir. Parlak yüzeyli bir nesnenin renginin aç›k, mat dokulu bir
nesnenin renginin koyu görülmesi gibi.
Siyah-beyaz filmler için filtre
kullan›ld›¤›nda, grinin ton de¤erlerinin ortaya ç›k›fl› kolayl›kla
kontrol edilebilir. Renkli filmlerde ise ›fl›k kaynaklar›n›n verdi¤i
›fl›¤›n renk niteli¤i kontrol edilebilir. Bunlar d›fl›nda baflka amaçlara yönelik olarak da filtreler kullan›l›r.
fiekil 6.1
Filtreler
Foto¤rafç›l›kta
kullan›lan filtreler
objektifin önüne
tak›lacak flekilde
camdan ya da
plastik alafl›mdan
üretilmifltir.
Objektiflerin
çap›na göre farkl›
çaplarda filtreler
vard›r.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
202
S O R U
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
D ‹ K K A T anlayabilmek için beyaz ›fl›¤› meydana getiren ana renklerin emilFiltrelerin çal›flmas›n›
me ve yans›mas› üzerinde durmak gerekir.
KonuyuSIRA
önce
k›rm›z› renk aç›s›ndan düflünelim: Beyaz ›fl›¤›n önüne k›rm›z› filS‹ZDE
tre konuldu¤unda, filtreye gelen beyaz ›fl›k içindeki sadece k›rm›z› ›fl›k filtreden
geçer, mavi ve yeflil ›fl›klar filtre taraf›ndan emilir. Ayn› flekilde beyaz ›fl›k k›rm›z›
bir kâ¤›daAMAÇLARIMIZ
çarpt›¤›nda kâ¤›d›n üstünden sadece k›rm›z› ›fl›k yans›r. K›rm›z› kâ¤›t
mavi ve yeflil ›fl›klar› emer yans›tmaz. Mavi ve yeflil ›fl›klar emildi¤inden her fley k›rm›z› renk olarak görülür. Renkli filtrenin hangi rengi emdi¤i hangi rengi geçirdi¤iK ‹ T A P
ni bilmek siyah-beyaz
foto¤rafç›l›kta kullan›lan renkli filtrelerin temel mant›¤›n›
ö¤renmek aç›s›ndan önemlidir. Renkli filtre hangi rengi emerse, o renk siyah-beyaz negatif filmde aç›k ton olarak ve bask›da koyu olarak ç›kar. Yani emilen renk
T E L Egri
V ‹ Z olarak
YON
bask›da koyu
ç›kar. Afla¤›daki çizelge incelendi¤inde siyah beyaz foto¤rafç›l›kta kullan›lan renkli filtre mant›¤› kolayl›kla anlafl›l›r.
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
fiekil 6.2
Ifl›¤›n Yans›mas›
ve ‹letilmesi
Her renk filtre
kendi rengini
geçirir di¤er
renkleri emer.
Filtre Rengi
‹NTERNET
K›rm›z›
Mavi
Yeflil
Sar› (k›rm›z› eksi yeflil)
Macenta (k›rm›z› eksi mavi)
Siyan (mavi eksi yeflil)
Siyah
Beyaz
Gri
Emilen Ifl›k Rengi
Mavi ve yeflil
K›rm›z› ve yeflil
K›rm›z› ve mavi
Mavi
Yeflil
K›rm›z›
K›rm›z›, yeflil ve mavi
Yok
Ayn› oranda k›rm›z›, yeflil ve mavi
Sar› filtre mavi ›fl›¤› emer, k›rm›z› ve yeflil
renk ›fl›klar› yans›t›r. Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta sar› filtre, mavi bulutlu gökyüzü içeren
foto¤raflarda kullan›l›r. Filtre kullanmadan yap›lan çekimde mavi gökyüzü aç›k gri olarak
ç›karken beyaz bulutlarla gökyüzü birbirinden güçlükle ayr›l›r. Sar› filtre, mavi ›fl›¤› emer
ve mavi gökyüzü bask›da koyu gri yani kararm›fl olarak belirir, böylece beyaz bulutlar kontrast olarak ortaya ç›kar. Yeflil filtre k›rm›z› ve
mavi ›fl›¤› emer, yeflil ›fl›¤› yans›t›r. Yeflil yapraklar mavi ve k›rm›z›n›n farkl› oranlarda kar›fl›m›ndan oluflur. Filtresiz çekimlerde siyahbeyaz foto¤rafta yapraklar koyu gri olarak
örülür. Sar› ya da sar›-yeflil filtre kullan›ld›¤›nda istenmeyen mavi ve k›rm›z› ›fl›klar emilir
ve yapraklar ideal bir gri ton de¤erinde pozlan›r. Filtrenin emdi¤i yani ç›kard›¤› renk negatifte yo¤unlu¤u daha az yani aç›k olarak ç›kar, bask›da ise bu koyu olarak ç›kar. Böylece koyu yapraklar bask›da daha aç›k gri olarak ç›kar.
203
6. Ünite - Filtreler, Yard›mc› Malzemeler, Genel Uyar›lar
Siyah-Beyaz Foto¤rafç›l›kta Kullan›lan Filtreler
Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta üç temel amaçla filtre kullan›l›r:
• Düzeltme,
• kontrastl›k ve
• pus filtreleri.
Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta kullan›lan panchromatic (negatif) filmler beyaz ›fl›k
içindeki bütün renklere karfl› duyarl›d›r. Ancak panchromatic filmler insan gözü gibi renkler aras›ndaki ›fl›k fark›n› alg›layamaz. Örne¤in mavi ve mor renkler, insan gözünde yeflilden daha koyu görülürken film bu renklere karfl› daha duyarl›d›r. Siyahbeyaz bask›da mavi ve mor renkler yeflilden daha aç›k ç›kar. Düzeltme filtresi kullan›ld›¤›nda belli renkler azalt›larak renkler aras›ndaki ›fl›kl›l›k oran› insan gözüne uygun duruma getirilir. Böyle bir durumda, düzeltme filtresi olarak sar› filtre kullanmak
yeterlidir. Sar› filtre, morötesi (ultraviolet) ve bir miktar mavi ›fl›¤› emerek bask›da gri
ton de¤erleri aras›ndaki ›fl›kl›l›k oran›n› insan gözünün gördü¤ü duruma getirir.
Bir masan›n üstünde yeflil elmalar aras›nda bir tane k›rm›z› elma düflünün. ‹ki
farkl› renklerdeki elmalar, siyah-beyaz foto¤rafta birbirine yak›n grinin tonlar› olarak görülür ve k›rm›z› elmay› farkl› olarak göremeyiz. Aralar›ndaki fark› ortaya ç›karmak için renkler aras›ndaki kontrastl›¤› art›rmak gerekir. Bunun için kontrastl›k
filtresi kullanmak gerekir. K›rm›z› filtre kullan›ld›¤› zaman, k›rm›z› renkli filtre kendi rengini yani k›rm›z› elman›n rengini geçirir, di¤er renkleri yani yeflili emer. Sifiekil 6.3
Kontrastl›k Filtreleri
Filtre kullan›lmadan yap›lan (orta sol) siyah-beyaz foto¤raf çekiminde,
k›rm›z› ve yeflil elmalar ayn› tonda gri olarak görülür. K›rm›z› filtre
kullan›larak yap›lan (orta sa¤) çekimde, k›rm›z› filtre k›rm›z› elman›n
rengini geçirir ve yeflil rengi emer. Böylece siyah-beyaz bask›da k›rm›z›
elma aç›k gri yeflil elmalar koyu gri olarak farkl› kontrastl›kta ç›kar.
Yeflil filtre kullan›larak yap›lan (alt sol) çekimde, yeflil filtre k›rm›z›y›
emer, yeflili geçirir. Böylece siyah-beyaz bask›da k›rm›z› elma koyu gri,
yeflil elmalar ise aç›k gri olarak farkl› kontrastl›kta ç›kar. Sar› filtre
kullan›ld›¤›nda (alt sa¤) ise k›rm›z› ve yeflil aras›nda normal bir
kontrastl›k ortaya ç›kar.
204
yah-beyaz bask›da k›rm›z› elmalar grinin aç›k ton de¤eri, yeflil elmalar ise grinin
koyu ton de¤eri olarak ç›kar. Böylece kontrastl›k yarat›larak koyu elmalar aras›nda aç›k gri ton de¤erindeki elmalar daha belirgin olur. Bu filtre kullan›m›, sar› ve
turuncu filtreler için de geçerlidir. Unutulmamas› gereken temel kural fludur: Her
filtre kendi rengini geçirir ve bu renk, siyah-beyaz bask›da aç›k gri olarak ç›kar.
Fitrenin emdi¤i renkler ise bask›da koyu gri olarak ç›kar. Bu kurala göre; sar›, turuncu, k›rm›z› ve yeflil filtreler siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta kontrastl›k sa¤lamak için
birçok ortamda kullan›labilir.
fiekil 6.4
Gökyüzünün
Karart›lmas›
Filtresiz çekim (üst
sol). Sar› filtre ile
yap›lan çekim (üst
sa¤). Turuncu filtre
ile yap›lan çekim
(alt sol). K›rm›z›
filtre ile yap›lan
çekim (alt sa¤).
Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta en yayg›n olarak gökyüzünü karartarak bulutlar›
öne ç›karmak için kontrastl›k filtresi kullan›l›r. Böylece koyu gri gökyüzü önünde
beyaz bulutlar ortaya ç›kar. Amaç, gökyüzü ve bulutlar aras›ndaki kontrastl›¤› art›rmakt›r. Sar› filtre kullan›ld›¤›nda insan gözü gibi görülür. Koyu sar› filtre ile ise
gökyüzü koyulaflarak dramatik bir etki yarat›l›r. K›rm›z› filtre kullan›ld›¤›nda bu etki artar koyu k›rm›z› filtreyle ise gökyüzü tamamen karart›larak gece etkisi yarat›l›r. Bu etkiyi farkl› yerlerde de oluflturmak mümkündür. Örne¤in, sar› bu¤day tarlas› ve arkada mavi gökyüzü. Gökyüzü koyu gri olursa önde bu¤daylar daha belirgin olur. Bunun için orta sar› filtre uygundur. Yukar›daki çizelgeye bakal›m sar›
renk maviyi emer yani foto¤rafta koyulaflt›r›r, sar› rengi ise yans›t›r yani aç›k ton
de¤eri olarak ortaya ç›kart›r.
Deniz seviyesinden yükseklerde ve genifl manzaralar›n foto¤raf›n› çekerken hava aç›k olsa bile, gökyüzünde perde fleklinde bir pus oluflur. Pus, havan›n içindeki küçük toz parçac›klar› ve su buhar›ndan meydana gelir. Pus insan gözüyle görülmeyen morötesi ›fl›k yayar. Film morötesi ›fl›¤a çok duyarl› oldu¤u için pus gözle görülenden çok daha yo¤un olarak foto¤rafta ortaya ç›kar. Siyah-beyaz foto¤rafta pusun ortaya ç›kard›¤› mavi ve morötesi ›fl›klar, pus filtresi kullanarak azalt›labilir. Pus filtresi olarak morötesi (UV) filtre, sar› ve k›rm›z› filtreler kullan›labilir.
Yo¤unluk Filtreleri
Baz› durumlarda, foto¤raf› çekilen konudan çok fazla ›fl›k foto¤raf makinesine yans›r ve pozlama de¤erleri (örtücü ve diyafram de¤erleri) gelen ›fl›k için yeterli olmaz.
Foto¤raf makinesine gelen ›fl›¤›n gücünü azaltmak gerekir. Ço¤u kere de ›fl›k kayna¤›n›n gücünü azaltmak foto¤raf çekenin elinde de¤ildir. Çok güçlü bir günefl ›fl›¤› alt›nda foto¤raf çekerken böyle bir sorunla karfl›lafl›labilir. Bu durumda, var olan
›fl›¤›n gücünü azalmak için yo¤unluk filtreleri kullan›l›r. Yo¤unluk filtreleri gri renklidir. Bu ünitenin giriflinde görülece¤i gibi gri renk bütün renkleri ayn› oranda azalt›r. Yani hiçbir rengi emmez ve sonuç olarak da tonlama de¤erini de¤ifltirmez. Yo¤unluk filtreleri ›fl›¤›n gücünü düflürmenin yan›nda küçük diyafram aç›kl›¤›yla pozlama yap›lmas› istendi¤inde de kullan›l›r. Gri renkli olan yo¤unluk filtreleri foto¤rafç›l›kta ND filtreleri olarak adland›l›r. Ifl›¤›n gücünü azaltmas› yo¤unluk filtresinin
gri tonuyla ilgilidir. Grinin farkl› tonlar›nda olan bu filtreler ND-1, ND-2, ND-3, ND4 diye gösterilir. Yo¤unluk filtreleri, siyah-beyaz ve renkli filmlerde kullan›l›r.
Polarize Filtreler
Ifl›k bir titreflim içinde düz olarak ilerler. Ifl›k, cam ve su gibi bir yüzeyle karfl›laflt›¤›nda bu yüzeyler ›fl›¤›n titreflimini engeller ve ›fl›k titreflmesini kaybederek yans›r.
Buna foto¤rafç›l›kta polarize olay› denir. Örne¤in, bir vitrin cam› önünden geçerken belli bir aç›dan bakt›¤›n›zda vitrin cam›nda yans›malar görürsünüz. Görüflümüzün aç›s›n› biraz de¤ifltirdi¤imizde bu yans›malar kaybolur. Karfl›n›zdaki kiflinin
gözlük cam›nda da yans›malar görürsünüz, görüfl aç›m›z de¤iflti¤inde bu yans›ma
da yok olur. Yans›malar sadece belli bir aç›dan bak›ld›¤› zaman görülür; çünkü
yans›man›n ortaya ç›kmas›, ›fl›k kayna¤› ile bakan göz aras›ndaki aç›yla ilgilidir.
Yans›man›n görüldü¤ü aç›dan foto¤raf çekilmek istendi¤inde, yans›may› yok etmek için polarize filtreler kullanmak gerekir. Polarize filtreler, cam ve su gibi yans›t›c› yüzeylerde ortaya ç›kan yans›malar› yok eder. Ayr›ca bu filtreler gökyüzündeki maviyi koyulaflt›r›r. Polarize filtreler, tek bir camdan ya da biri ekseni etraf›nda dönen üst üste iki camdan da oluflabilir. Dönerli polarize filtrelerde, öndeki hareketli cam döndürülerek yans›man›n ortadan kalkt›¤› bakaçtan görülür. Polarize
filtreler siyah-beyaz ve renkli filmlerde kullan›l›r.
Filtre Faktörleri
Filtreler, objektifin önüne tak›l›r ve filtre rengine göre, belli bir miktar ›fl›¤›n objektiften geçmesini engeller. Yani filtre kullan›ld›¤›nda, pozlama aç›s›ndan ›fl›k azal›r.
Örne¤in, aç›k sar› renkli bir filtre ya da k›rm›z› filtre kullan›ld›¤›nda pozlama aç›s›ndan azalan ›fl›k miktar› farkl› olacakt›r. Filtrelerin ›fl›k düflürme miktarlar›na filtre
faktörü denir. Filtre faktörleri rakamla her filtrenin üstünde gösterilir. Kullan›lan filtrenin rengine ba¤l› olarak düflürdü¤ü ›fl›k miktar›n›n ayn› oranda art›r›lmas› gerekir. Örne¤in, filtre faktörü iki ise pozlamay› örtücü olarak ya da diyafram de¤eri
olarak iki misli art›rmak gerekir. Pozlama de¤eri; örtücü h›z› 1/125, diyafram de¤eri f16 ise; filtre faktörü 2 oldu¤unda do¤ru pozlama için 1/60 f16 ya da 1/125 f11
de¤erleri uygulanabilir. Görüldü¤ü gibi 2 faktör de¤eri, pozlama aç›s›ndan 1 örtücü ya da diyafram de¤eri küçülmeye eflittir. Günümüzde kullan›lan foto¤raf makinelerindeki otomatik ›fl›k ölçüm sistemleriyle bu ifl kolayl›kla yap›lmaktad›r. Objektifin önüne tak›lan filtrenin ›fl›k kay›p de¤erini makinenin ›fl›k ölçüm sistemi hesaplar.
205
206
Renkli Foto¤rafç›l›kta Kullan›lan Filtreler
Nesneleri ayd›nlatan ›fl›k kayna¤› de¤iflti¤i zaman nesnelerin renklerinin de¤iflti¤ini gözümüz fark etmez. Örne¤in, bir mekan›n gün ›fl›¤›yla ayd›nlat›lmas› ve floresan ›fl›¤›yla ayd›nlat›lmas› sonucunda ortaya ç›kan renk fark›n› biz fark etmeyiz.
Çünkü insan gözü, ›fl›¤›n rengi nedeniyle ortaya ç›kan bu fark› düzenler. Renkli
foto¤rafç›l›kta kullan›lan filmler bu düzeltmeyi yapamaz ve ayd›nlatma kayna¤›na
ba¤l› olarak renkler farkl› olarak ortaya ç›kar. Renkli bir foto¤raf elde etmek için
kullan›lan renkli filmler, renk tayf›ndaki renklere karfl› duyarl›d›r. Foto¤raf› çekilen konunun renkli olarak görülmesini sa¤layan ise konuyu ayd›nlatan ›fl›k kayna¤›d›r. Renklerin gerçe¤e uygun olmas› için kullan›lan renkli film ile ›fl›k kayna¤›n›n verdi¤i ›fl›¤›n rengi aras›nda uyum olmas› gerekir. Renkli foto¤rafç›l›kta kullan›lan filtreler renkli filmle ortam› ayd›nlatan ›fl›k kayna¤›n›n verdi¤i ›fl›¤›n rengi
aras›ndaki uygunlu¤u sa¤lamaya yöneliktir. Bu konuyu, siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta kullan›lan renkli filtrelerle kar›flt›rmamak gerekir. Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta
renkli filtre kullanarak foto¤rafta ortaya ç›kacak olan gri ton de¤erleri düzenlenir.
Daha önce söz ettti¤imiz gibi, foto¤rafç›l›kta kullan›lan ayd›nlatma kaynaklar›
iki gruba ayr›l›r: Gün ›fl›¤› ve yapay ›fl›k kaynaklar›. Foto¤rafç›l›kta, ‹ngilizce karfl›l›¤› olarak daylight (gün ›fl›¤›) ve tungsten light (yapay ›fl›k) olarak kullan›l›r. Renk
›s›s› (Kelvin de¤eri) olarak ise gün ›fl›¤› 5400 Kelvin, yapay ›fl›klar ise 3400 Kelvin’dir. Renkli foto¤rafç›l›kta kullan›lan bütün negatif filmler gün ›fl›¤›na uyumludur. Saydam filmler ise iki farkl› ›fl›k kayna¤›na göre üretilir. Saydam filmlerin üzerinde Daylight ya da 5400 K ifadesi filmin gün ›fl›¤›na uyumlu oldu¤unu, Tungsten
ya da 3400 K ifadesi filmin yapay ›fl›¤a uyumlu oldu¤unu gösterir.
Foto¤raf çekimi için kullan›lan film gün ›fl›¤›na uyumlu yani 5400 K iken konuyu
ayd›nlatan ›fl›k kayna¤›n›n yapay ›fl›k yani 3400 K oldu¤u durumda filmle kullan›lan
›fl›k kayna¤› uyumlu olmaz. Kullan›lan film negatif ise filmdeki görüntüde ortaya ç›kan renk uyumsuzlu¤u foto¤raf ka¤›d›na bask› aflamas›nda düzenlenir. Kullan›lan
film saydam ise çekimden sonra yap›lacak bir fley yoktur. Renk uyumunun çekim
aflamas›nda yap›lmas› gerekir. Bu durumda iki fley yap›l›r; birincisi 5400 K olan film,
3400 K’e uyumlu hale getirilir yani filmin renk ›s›s›n›n ›fl›k kayna¤›na uyumu sa¤lan›r. ‹kinci olarak ise 3400 K ›fl›k kayna¤› 5400 K’e uyumlu duruma getirilir yani ›fl›k
kayna¤›n›n renk ›s›s›, filmin renk ›s›n›na uyumu sa¤lan›r. Bu iki durum sonunda elde edilen sonuç ayn›d›r, ancak her durum için farkl› filtre kullan›l›r. ‹ki durum için
de renk düzeltme filtresi kullanmak gerekir. Birinci durum için makinenin objektifine ikinci durum için ayd›nlatma kayna¤›n›n önüne renk düzeltme filtresi konur.
Renk düzeltme filtreleri belirli bir seri numaras›yla bilinir; 81A ya da 82C gibi.
Filtrelerin numaraland›rmas›yla iliflkili olan Wratten sözcü¤ü Kodak firmas› taraf›ndan üretilmifltir. Wratten numaraland›rma sistemi genel olarak foto¤rafç›l›kta kabul
edilmifl bir sistemdir. Büyük harf A, B, C filtrenin yo¤unlu¤unu ifade eder. Örne¤in; 81B portakal rengi filtre, 81A’dan yo¤unluk olarak daha koyudur. Renkli foto¤rafç›l›kta filtre kullan›lmas› gerçekten karmafl›k bir süreçtir ve baz› geliflmifl ayg›tlar› gerektirir. Özellikle saydam filmler kullan›l›rken filmle ilgili teknik bilgileri
ö¤renmek gerekir. Çekim aflamas›ndan sonra renkli saydam filmle ilgili olarak yap›lacak bir düzeltmenin olmad›¤›n› unutmamak gerekir.
Konuyu baz› temel kullan›m durumlar›yla özetlemek mümkündür. Yapay ›fl›k
kayna¤›n› (tungsten ›fl›k) gün ›fl›¤›na uyumlamak için 80B filtresi ›fl›k kayna¤›n›n
önüne konur. Böylece yapay ›fl›k 3400K+80B ile 5400K gün ›fl›¤› filmine uyumlu
hale gelir. Gün ›fl›¤›na uyumlu filmi (5400K), yapay ›fl›kla (3400K) kullanmak için
objektifin önüne 82B filtresi konur. Böylece film 5400K+82B ile ›fl›k kayna¤›na
3400K uyumlu duruma gelir. Yapay ›fl›¤a uyumlu filmi (3400K) gün ›fl›¤›nda (5400K)
kullanmak için objektifin önüne 85B filtresi konur. Böylece film 3400K+85B ile
5400K ›fl›¤a uyumlu duruma gelir.
Renkli foto¤rafç›l›kta renk düzeltme filtreleri d›fl›nda siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta
kullan›lan morötesi (ultraviolet), gökkufla¤› (skylight), yo¤unluk ve polarize filtreler de kullan›l›r. Morötesi -ultraviolet- (UV) filtre, negatif ve saydam bütün renkli
filmlerde kullan›l›r. Atmosferdeki morötesi ›fl›¤› azaltmaya yöneliktir. Ço¤u foto¤rafç› objektifine sürekli olarak UV filtreyi takar; renk düzenleme aç›s›ndan hiçbir
etkisi olmayan bu filtre ayn› zamanda objektifi tozdan korur. Gökyüzü-skylight- filtreler, özellikle gökyüzünün de içinde oldu¤u çekimlerde, mavi gökyüzü etkisini
ortaya ç›kartmak için kullan›l›r. Yo¤unluk ve polarize filtrelerin kullan›m amac› siyah-beyaz foto¤rafla ayn›d›r.
N
YARDIMCI MALZEMELER
A M A Ç
2
Foto¤rafç›l›kta kullan›lan yard›mc› malzemeleri aç›klamak.
Foto¤rafç›n›n temel arac› foto¤raf makinesidir. Makineler farkl› amaçlara yönelik
olarak birçok de¤iflik yard›mc› malzemeyle birlikte kullan›l›r. Makinelerin tasar›mlar› da bu kullan›ma uygundur. 35 mm. refleks makineler, 50-60 farkl› objektifle ve
yüzlerce de¤iflik yard›mc› malzemeyle kullan›l›r. Foto¤rafç›l›¤›n hemen hemen her
aflamas›na yönelik olarak say›s›z yard›mc› malzeme vard›r. Çekim aflamas›nda kullan›lan yard›mc› malzemeleri dört grupta toplamak mümkündür:
1. Görüntüyle ilgili makro çekim malzemeleri ve objektif gölgelikleri,
2. Netlemeyle ilgili netleme camlar› ve bakaç pencereleri,
3. Foto¤raf makinesinin desteklenmesiyle ilgili üçayaklar ve
4. Koruma ve tafl›maya yönelik çantalard›r.
Yard›mc› malzemeleri seçmek ve kullanmak tamamen foto¤rafç›n›n bir seçimidir.
Baz› foto¤rafç›lar için bir makine ve bir objektif yeterli olurken, baz›lar› da her ortam›n ve konunun gerektirdi¤i yard›mc› malzemeyi kullanmaya e¤ilimlidir.
Makro Çekim Malzemeleri
Sabit odak uzakl›kl› objektiflerle genellikle 45-50 cm.den fazla konuya yaklaflmak
mümkün de¤ildir. Çünkü optik olarak objektiflerin tasar›m› buna uygun de¤ildir.
Bir konunun foto¤raf› çok yak›ndan, örne¤in 10-15 cm. uzakl›ktan çekilmek istendi¤inde, özel objektifler ya da makro çekim için üretilmifl yard›mc› malzemeleri
kullanmak gerekir. Makro çekim yapmak için farkl› malzemeler kullan›labilir. Makro çekim yapmak için üretilmifl olan makro objektifler kullan›labilir. Normal odak
uzakl›kl› bir objektifin odak uzakl›¤›n› uzatarak da makro çekim yapmak mümkündür. Objektif makinenin gövdesine do¤rudan ba¤lanmaz, araya bir uzatma tüpü tak›l›r. Böylece odak uzakl›¤› de¤iflir ve objektifin verdi¤i görüntü büyür. Uzatma tüpü yerine uzatma körü¤ü de kullan›l›r. Uzatma tüpünün uzunlu¤u sabittir,
uzatma körü¤ünün uzunlu¤u ise kontrol edilebilir. Böylece farkl› büyüklüklerde
makro çekim yap›labilir.
Makro çekim yapman›n bir di¤er yöntemi de objektifin ters olarak makineye tak›lmas›d›r. Bir objektif ters taraftan yani filtre tak›lan ön taraf›ndan gövdeye tutuldu¤unda, objektifin makro ifllevi yapt›¤› kolayl›kla görülür. Objektiflerin ters tak›lmas›n› sa¤layan özel malzemeler vard›r. Bunlar objektifin ters tak›lmas›n› sa¤layan
207
208
fiekil 6.5
Yard›mc›
Malzemeler
Foto¤raf makineleri
farkl› amaçlara
yönelik çeflitli
yard›mc›
malzemeyle
kullan›l›r
bileziklerdir. Objektifin önüne filtre fleklinde büyütme mercekleri tak›larak da
makro çekimler yap›l›r. Bu amaca uygun olarak üretilmifl olan büyütme filtreleri
vard›r. Büyütme oran›na uygun olarak belirlenen filtre objektifin önüne tak›larak
çekim yap›l›r.
Objektif Gölgelikleri
fiekil 6.6
Objektif Gölgelikleri
Objektiflere göre
farkl› modelleri
vard›r: (1) Objektif
üzerinde sürekli
tak›l› olan, genellikle
tele objektiflerde
kullan›l›r. (2) Farkl›
odak uzakl›kl›
objektiflerde
kullan›l›r. (3) ve (4)
Belirli objektiflerde
kullan›l›r. (5) Farkl›
objektiflerde
kullan›labilen
katlanabilir plastik
model.
Makinenin bakaç›ndan konuya bak›ld›¤›nda baz› durumlarda, konudan gelen ›fl›klar›n yans›maya neden oldu¤u görülür. Bu istenmeyen ›fl›klar pozlamay› etkiler ve
kontrastl›¤a neden olur. Daha da kötüsü özellikle günefl ›fl›¤›, filmin üzerinde bir
›fl›k hüzmesi yarat›r. Ço¤u objektifin tasar›m›nda istenmeyen ›fl›klar› yok etmek düflünülmüfltür,
ancak tamamen yok etmek mümkün olmamaktad›r. Bu nedenle
objektiflerin önüne gölgelik tak›l›r. Objektif gölgelikleri, konudan
objektife gelen istenmeyen nitelikteki ›fl›klar›n objektife ulaflmas›n› engeller. Objektifin her bak›fl
aç›s›nda ve her netlik durumunda gölgelik bu ifllevini yerine getirir. Bu nedenle bütün objektiflerin ayr›lmaz bir parças›d›r. Objektif gölgelikleri, objektifin önüne
tak›lan a¤›z k›sm› objektifin çap›-
209
na göre biraz geniflçe olan dört befl santim boyunda bir borudur. Bu boru sert plastik ya da metalden yap›l›r, gelen ›fl›¤› emmesi için içi ve d›fl› mat siyaht›r. Objektiflerin odak uzakl›klar›na yani bak›fl aç›lar›na göre kullan›lan gölgelikler de¤iflir.
Gölgelik kullan›l›rken dikkat edilmesi gereken en önemli konu, gölgeli¤in objektifin görüfl alan›na girmemesidir.
Netleme Camlar› ve Bakaç Pencereleri
35 mm. refleks foto¤raf makinelerindeki bakaç sisteminde genellikle sabit bir pentaprizma vard›r. Ancak bakaç sisteminin bölümleri örne¤in, netleme cam› ve gözün
dayand›¤› pencere de¤iflebilir. Foto¤raf› çekilen konunun netlenmesi her zaman
kolay olmaz, netlemeyi kontrol etmek için farkl› netleme camlar› vard›r. Kullan›lan
objektifin odak uzakl›¤›na ba¤l› olarak da farkl› netleme camlar› kullan›labilir.
Gözün bakaça dayand›¤›
pencere genellikle küçüktür
ve netleme cam›n›n tamam›n› görmek kolay olmaz. Netleme cam›n› daha kolay ve
genifl bir pencereden görebilmek için de¤iflik bakaç pencereleri vard›r. 35 mm. makineler özellikle de roll film makineleri için farkl› amaçlara
yönelik bakaç pencereleri
üretilmifltir. Netlemenin do¤ru yap›labilmesi için gözün
bakaç penceresine tam dayanmas› ve gözle pencere aras›ndan ›fl›k s›zmamas› gerekir. Ancak bunu baflarmak çok güçtür, bunun için üretilmifl olan lastik bilezikler
vard›r. Lastik bilezikten bakaça bakan göz çok daha kolay netleme yapar.
Üçayaklar
Foto¤raf makinesini her zaman elde tutarak çekim yapmak mümkün olmaz. Bu sadece kullan›lan örtücü h›z›yla ilgili de¤ildir. Tabii ki 1/60 alt›ndaki örtücü h›z›nda
makinenin elde tutulmas› güçtür. Günümüzde büyük tele objektiflerle makinenin
elde tutulmas› giderek güçleflmektedir. Bu nedenle, makineler için çeflitli destekler
vard›r. Üçayaklar bunlar›n en yayg›n kullan›lanlar›d›r. Üçayak, pozlama s›ras›nda
makinenin titremeden durmas›n› sa¤lar. Üçayaklar›n makinenin büyüklü¤üne, kullan›lacak amaca göre çeflitli flekilleri ve boyutlar› vard›r. Üçayaklar hem alçal›r-yükselir hem de yataydikey olarak hareket eder. Üçayak üzerindeki makine ile her türlü bak›fl aç›s›n› sa¤lamak mümkündür. Çiçeklerin makro çekimleri için de üçayak
kullan›l›r, gökyüzündeki y›ld›zlar›n çekimini yaparken de üçayak kullan›labilir.
Ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi üçayak, üç tane ayak üzerinde durur. Bu ayaklar
birbirine girmifl parçalardan oluflur, bu parçalar uzat›larak istenilen yükseklik
ayarlan›r. Her aya¤›n uçundaki kabara fleklindeki bafl, aya¤›n oturdu¤u yeri kavramas›n› sa¤lar. Bu ayaklar›n hafif, esnek ve foto¤raf makinesinin a¤›rl›¤›n› tafl›yabilecek nitelikte olmas› gerekir. Üzerine konulan makineyi sallanmadan tafl›mas› gerekir. Bu nedenle, farkl› a¤›rl›ktaki makineleri tafl›yabilmek için farkl› üçayaklar vard›r. Sistemin ana yap›s›n› oluflturan birbirinden ayr› üç metal ayak, kafa sisteminde birleflir. Foto¤raf makinesinin üçaya¤a ba¤land›¤› bu bölüme üçayak kafas› denir. Kafa hem yatay olarak kendi ekseni etraf›nda döner hem de dikey ola-
fiekil 6.7
Netleme Cam›
Orta boy (sol) ve 35
mm. (sa¤) foto¤raf
makineleri için
üretilmifl olan
netleme camlar›.
210
rak afla¤›-yukar› hareket eder. ‹stenilen durufl belirlendikten sonra sabitlenir. Ayr›ca kafada yer alan su terazisi yard›m›yla üçaya¤›n konuldu¤u yerde düz durmas› sa¤lan›r.
Üçayaklarda bir de destek amaçl› orta sütun kolu vard›r. Kafan›n ba¤l› oldu¤u
bu sütun kolu, belirlenen yükseklikte kafan›n ikinci bir yükselme hareketi yapmas›n› sa¤lar. Üçayak en son yüksekli¤e kald›r›ld›ktan sonra bu kol da uzat›larak en
fazla yükseklik elde edilir. Bu kol, ayaklara destek olarak sallant›y› engeller. Farkl›
amaçlara yönelik olarak birçok boyutta üçayak vard›r. Bunlar; otomobil anteni fleklinde tek ayakl› tafl›y›c›lar, büyük tele objektiflerle makineyi bir tüfek gibi tutmay›
sa¤layan tafl›y›c›lar, tek bir tutma kolu üzerinde makinenin durmas›n› sa¤layan ve
mengene fleklinde bir yüzeye sabitlenerek üzerine makinenin tak›ld›¤› tafl›y›c›lard›r.
Tafl›ma Çantalar›
Foto¤rafç›lar çekime giderken genellikle tek bir makine ve objektifle gitmezler. ‹ki
tane gövde, çeflitli objektifler, onlarca film, filtreler, ›fl›k ölçer, flafl, temizlik malzemeleri ve daha birçok fleyi yan›nda tafl›rlar. Bütün bunlar›n hem emniyetli bir flekilde tafl›nmas› hem de arand›¤›nda kolayl›kla bulunmas› gerekir. ‹flte bu nedenle
foto¤rafç›lar›n kullan›m›na yönelik özel çantalar vard›r. Foto¤rafç›l›kta genel olarak
iki tür çanta kullan›l›r; makinelerin konuldu¤u yumuflak çantalar ve büyük sert
çantalar. Yumuflak çantalar sadece tek bir makine içindir. Makineyi tozdan ve küçük çarpmalardan korur.
Büyük çantalar birden çok makineyi, çeflitli objektifleri, filmleri ve di¤er yard›mc› malzemeleri tafl›mak için tasarlanm›flt›r. Her malzemenin çantada konulaca¤› özel bir bölüm vard›r. Bu çantalar hem güvenlidir hem de her yöne aç›lma özelli¤iyle kullan›m› çok kolayd›r. Omuzda tafl›nabilen bu çantalar foto¤rafç›lar taraf›ndan çok yayg›n olarak kullan›l›r. Bu çantalar›n ço¤u modeline üçayak da ba¤lanabilir. Foto¤rafç› kendisi için gerekli olan bütün araçlar› ve yard›mc› malzemeleri
tek bir çantada tafl›r. Bu çantalar›n ayn› amaca yönelik d›fl› alüminyum kapl› olan
daha büyük bavul modelleri vard›r. Alüminyum çantalar uzun seyahatlerde makinelerin ve yard›mc› malzemelerin güvenli bir flekilde tafl›nmas›n› sa¤lar.
Çantan›n görevi, makine ve di¤er yard›mc› malzemelerin korunmas›n› ve istendi¤i zaman kolayl›kla bulunmas›n› sa¤lamakt›r. Bu nedenle, çantalar›n gereksiz flekilde a¤›rlaflt›r›lmas›, foto¤rafç›n›n çal›flmas›n› güçlefltirir. Çantalar›n mümkün oldu¤u
kadar hafif malzemeden yap›lm›fl olanlar› tercih edilmelidir. Çantaya gerekli olan
araç ve gereçler çok düzenli bir flekilde yerlefltirilmelidir. Objektifler ve filmler bu
amaç için üretilmifl olan keseler içinde tafl›nmal›d›r. Kural fludur: Gerekli olan bütün
araçlar, gerekti¤i yerde ve gerekti¤i zaman temiz ve çal›fl›r durumda haz›r olmal›d›r.
Bütün bunlar›n yan›nda foto¤rafç›n›n çok s›k kulland›¤› baflka yard›mc› malzemeleri de vard›r. Makinenin üçayak üzerine konuldu¤u durumlarda, çekim dü¤mesine kolayl›kla basabilmek için çekim uzatma kablosu kullan›l›r. Roll film makineleriyle çal›fl›rken çok say›da yedek film tafl›y›c›lar gerekir. Filtrelerin kullan›m›n›
sa¤layan filtre tafl›y›c›lar›, foto¤raf makinesi ask›lar›, üçayak ba¤lant› vidalar›, film
de¤ifltirmek için karanl›k torba gibi yard›mc› malzemeleri de unutmamak gerekir.
Foto¤rafç›l›kla do¤rudan ilgili olmayan; makas, pens, çak› gibi basit aletlerle birlikte plastik bant, mandal, ip, temizlik f›rças›, not defteri ve kalem gibi malzemeler de
foto¤rafç›n›n yard›mc› malzemeleri aras›nda yer al›r.
211
N
GENEL UYARILAR
A M A Ç
3
Foto¤raf çekimiyle ilgili belirleyici ö¤eleri s›ralamak.
Foto¤raf Makinesi Nas›l Tutulur
‹yi bir foto¤raf›n her fleyden önce net olarak görülmesi gerekir. Bir foto¤raf›n net
SIRA S‹ZDE
olmas› sadece netlik ayar›n›n do¤ru yap›lmas›yla ilgili de¤ildir. Çekim an›nda makinenin titremesi de foto¤raf›n netsiz ç›kmas›na neden olur. Çünkü makinenin titremesi demek, pozlanan görüntünün film yüzeyinde titremesiD Üdemektir.
fi Ü N E L ‹ M Böylece
ortaya ç›kan titrek görüntü, netsiz gibi görülür. Bu konu foto¤raf makinesinin tutufluyla do¤rudan ilgilidir. Foto¤raf makineleri sa¤ elini kullananlara göre tasarlanS O R U
m›flt›r. Makine objektifin alt›ndan gövdeyi kavrayacak flekilde sol elle tutulur.
D ‹ K K kolu
A T taraf›ndan
Makinenin bütün a¤›rl›¤› sol elin üzerindedir. Sa¤ elle gövde, film sarma
tutulur. Sol elle hem makine sabitlenir hem de netleme ve diyafram ayarlar› yap›l›r. Sa¤
elin bafl parma¤›yla film sarma kolu çevrilir, iflaret parma¤›yla film SIRA
çekme
dü¤mesine baS‹ZDE
s›l›r. Gerekirse örtücü de¤erleri de sa¤ elle yönlendirilir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
Makinenin sa¤ ve sol elle sabitAMAÇLARIMIZ
lenmesi yeterli de¤ildir. Makineyi
tafl›yan, insan›n vücudu ve ayaklaK ‹ T A P
r›d›r. Konunun durumuna uygun
olarak ayaklar›n ve vücudun farkl› flekiller almas› gerekebilir. VücuTELEV‹ZYON
dun çekim an›nda titrememesi için
nefesin tutulmas› gerekir. Bu durum vücudun her durufl flekli için
geçerlidir. Ayaklar ise vücudu tar‹NTERNET
tacak flekilde durmal›d›r. Bunun
için ayakta yap›lan çekimlerde
ayaklar birbirine bitiflik de¤il, yaklafl›k 30-40 cm. aç›k, bir ayak hafif
önde ve dizden k›r›k olarak durmal›d›r. Böylece vücudun a¤›rl›¤› ayaklara dengeli
bir flekilde da¤›l›r, bu da çekim an›nda makineyi sabitlefltirmeyi kolaylaflt›r›r.
Makinenin sabitlenmesi için en uygun durum, üçayak kullanmakt›r. Ancak foto¤raf çeken bazen öyle ortamlarla karfl›lafl›r ki üçayak kullanmak olanaks›zd›r. Ayr›ca foto¤rafç›lar, sürekli olarak yanlar›nda üçayak tafl›may› da sevmez. Foto¤raf çeken kiflilerin vücutlar› bu amaca yönelik olarak e¤itilmifl olmal›d›r. Bu anlamda, foto¤raf çekmek hassas bir ifl yapan kuyumcu ustas›na ya da bir hedefe silahla atefl
eden at›c›ya benzer. Vücudun herhangi bir küçük hareketi sonucunda kuyumcu
ustas›n›n yapt›¤› iflte büyük bir hata ortaya ç›kar, at›c› ise hedefin çok ötesine at›fl
yapar. Çünkü vücudun ortaya ç›kard›¤› milimetrelik hareketin, kuyumcu ustas›n›n
ifline, at›c›n›n silah›na yans›mas› çok büyük olur. Ayn› flekilde foto¤rafç›n›n da film
yüzeyindeki görüntüsü titreme sonucu netsizleflir ve sonuç olarak foto¤raf ka¤›d›na büyütülen görüntüde bu hata çok daha belirginleflerek ortaya ç›kar.
Çekim s›ras›nda vücudun ald›¤› durufl d›fl›nda makinenin gövdesinin sabitlenmesi gerekir. Elde yap›lan çekimlerde her zaman elle yap›lan destek yeterli olmaz.
Oturarak yap›lan çekimlerde makine dizlere konularak ya da foto¤raf makinesi
SIRA S‹ZDE
fiekilAMAÇLARIMIZ
6.8
Foto¤raf Makinesi
Tutuluflu
K ‹ T A P
Makine sol elle
objektifin alt›ndan
gövdeyi kavrayarak
tutulur. Makine
T E L E V ‹ Zsol
YON
elin içinde
sabitlenerek
tutulur. Sa¤ elle ise
gövde, film sarma
‹NTERNET
kolu taraf›ndan
tutulur.
212
çantas›na konularak sabitlenebilir. Makinenin sabitlenmesi için duvar, direk vb.
düz yüzeyler de kullan›labilir. Makinenin sabitlenmesine ra¤men görüntünün titrek olarak oluflmas›na neden olan bir di¤er etken de makinelerin yap›sal özelli¤iyle ilgilidir. Refleks foto¤raf makinelerindeki hareketli ayna sistemi ve çekim dü¤mesine basma flekli görüntünün titremesine neden olur. Baz› makinelerde ise aynan›n hareketi makinenin sars›lmas›na neden olur. Ayn› flekilde çekim dü¤mesine
h›zl› bir flekilde basmak da makinenin titremesine neden olur. Ço¤u makinelerde
bu nedenle yumuflak çekim dü¤meleri vard›r.
fiekil 6.9
Foto¤raf
Makinesini
Sabitleyerek
Tutmak
Makineyi farkl›
ortamlarda çeflitli
flekillerde
sabitlemek
mümkündür.
Film Seçimi
SIRA S‹ZDE
Foto¤raf dünyas›nda farkl› amaçlara yönelik olarak çeflitli filmler vard›r. Filmler
çeflitli özelliklerine göre dallara ayr›larak üretilir. Bu genifl sunufl içinde foto¤raf
çekmek isteyen kifli neye yönelece¤ini flafl›r›r. Filmler temel olarak
D Ü fi Ü N Eüç
L ‹ Mgruba ayr›l›r: Siyah-beyaz negatif, renkli negatif ve renkli saydam filmler. Negatif filmler, foto¤raf ka¤›d›na bask› yap›lmak için kullan›l›r. Negatif filmlerde elde edilen görünS O R U
tü negatiftir.
D ‹ K Kfilmlerde
AT
Negatif görüntü foto¤raf ka¤›d›na bas›larak pozitife döner. Renkli saydam
ise elde edilen görüntü pozitiftir. Siyah-beyaz negatif, renkli negatif ya da renkli saydam, bu üç
filmden birini seçmek foto¤rafç›n›n hangi amaçla foto¤raf çekti¤ineSIRA
ba¤l›d›r.
S‹ZDE
N N
Foto¤raf›n siyah-beyaz olmas› isteniyorsa seçim bellidir; ancak renkli foto¤raf
AMAÇLARIMIZ
için iki film vard›r. E¤er foto¤raf ka¤›d›na bask› isteniyorsa negatif
film, film üzerinde pozitif görüntü isteniyorsa saydam film kullan›l›r. Bu ilk aflamadaki seçimden
sonra ikinci olarak belirlenen filmin, kullan›lacak olan makineye uygun boyutu seK ‹ T A Pçekilmek isçilir. Üçüncü aflamada filmin duyarl›l›¤›n› belirlemek gerekir. Foto¤raf›
tenilen konular farkl› ›fl›k ortamlar›ndad›r. Baz› konular yüksek ›fl›k ortam›nda, baz›lar› da gölgede olabilir. Ortam›n ›fl›k durumuna uygun duyarl›l›kta film kullan›lE L E V ‹ Z Yfilm
O N kullan›lmas› gerekir. Örne¤in yüksek ›fl›k ortam›nda yüksek 800 ISOT de¤erli
d›¤›nda teknik ve estetik aç›dan birçok sorun ortaya ç›kar. Ancak 100 ISO de¤erli
bir film kullan›ld›¤›nda hem alan derinli¤i daha kolay kontrol edilir hem de görüntünün detay› zenginleflir.
‹NTERNET
Daha önce sözünü etmifltik, filmlerin ›fl›¤a karfl› duyarl›l›¤› ISO, ASA ya da DIN
de¤erleriyle belirtilir. Filmler ›fl›¤a karfl› duyarl›l›¤›na göre de üç gruba ayr›l›r: Yavafl, orta ve h›zl› duyarl›kl› filmler. Filmin ›fl›¤a karfl› duyarl›l›¤›n› belirleyen duyarkat üzerindeki gümüfl bromür yani gren yap›s›d›r. Gren yap›s› küçüldükçe duyarl›l›¤› azal›r, gren yap›s› büyüdükçe duyarl›l›¤› artar. Duyarl›l›¤›na göre filmler seçilirken bu seçimi belirleyen etkenler gren yap›s›n›n görüntü üzerinde ortaya ç›kard›¤› etkilerdir. Gren yap›s› iki konuyla do¤rudan ilgilidir: Birincisi ›fl›k koflulu di¤eri ise görüntünün netlik,keskinlik,tonlama de¤eri ve kontrastl›k aç›s›ndan ortaya
ç›k›fl›d›r. Demek ki duyarl›l›¤›na göre film seçerken bu iki temel belirleyiciyi göz
önünde tutmak gerekir.
Yavafl filmler, 25-32-50-64 ISO de¤erli filmlerdir. Gren yap›s› çok küçüktür. Bu
nedenle pozlama için yüksek ›fl›k gerekir. Ortaya ç›kan görüntünün netli¤i, keskinli¤i ve tonlama de¤eri çok yüksektir. Kontrastl›k de¤eri çok düflüktür. Gren yap›s›
küçük oldu¤u için negatif filmlerin foto¤raf kâ¤›d›na bas›m›nda, saydamlar›n ise
büyütülmesinde çok iyi sonuç verir. Bu filmler, ›fl›k ortama aç›s›ndan yüksek ›fl›kl› ortamlarda kullan›l›r. Görüntü netli¤i aç›s›ndan ise netlik, keskinlik, yüksek alan
derinli¤i, düflük kontrast elde edilmesi istenilen foto¤raflarda kullan›l›r. Ayr›ca büyütme ve kopya çal›flmalar›na en uygun filmdir.
H›zl› filmler, 400-800-1600-3200 ISO de¤erli filmlerdir. Gren yap›s› büyüktür.
Bu nedenle pozlama için çok az ›fl›k yeterlidir. Ortaya ç›kan görüntünün netli¤i
keskinli¤i zay›ft›r. Tonlama de¤eri az, kontrastl›k de¤eri ise yüksektir. Gren yap›s›
büyük oldu¤u için negatif filmlerin foto¤raf kâ¤›d›na büyütülerek bas›lmas›nda görüntü zay›flar. Ayn› fley saydam filmler için de geçerlidir. Bu filmler, ›fl›k ortam› aç›s›ndan çok düflük ›fl›k ortamlar›nda kullan›l›r. Filmin ISO de¤eri artt›kça netlik,
keskinlik zay›flar. Tonlama de¤eri düfler ve kontrastl›k artar. Ayr›ca bu filmlerle
alan derinli¤ini kontrol etmek çok güçtür.
213
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
214
H›zl› filmler, düflük ›fl›k koflullar›n›n hakim oldu¤u ortamlarda örne¤in; günefl
›fl›¤›n›n çok az oldu¤u ya¤murlu havalarda, gün do¤uflu ve bat›fl›ndaki az ›fl›k ortamlar›nda, çok küçük ayd›nlatma kaynaklar›yla (mum, kandil gibi) yarat›lan ortamlarda ve iç mekanlar›n do¤al ›fl›k ortamlar›nda kullan›l›r. Sözü edilen ortamlarda bu filmler kullan›l›rken pozlama de¤erini zorlamaya hiç gerek kalmaz. Ayr›ca
bu filmler stüdyolarda kullan›lan ayd›nlatma kaynaklar›n›n verdi¤i ›fl›k gücüne çok
uygundur. H›zl› filmlerin sa¤lad›¤› bir önemli kolayl›k da pozlama aç›s›ndan yüksek örtücü h›z› kullanmaya olanak sa¤lamas›d›r. Normal ›fl›k ortamlar›nda çok yüksek 1/1000, 1/4000, gibi örtücü h›zlar› ve f11 ya da f16 gibi diyafram de¤erleriyle
pozlama yap›lmas› isteniyorsa h›zl› filmleri seçmek gerekir.
Orta h›zl› filmler, 100-125-160-200 ISO de¤erinde olan bu filmler, düflük ve
yüksek h›zl› filmlerin bir ortalamas›d›r. Bu filmler ›fl›k koflulu aç›s›ndan çok yüksek
ve çok az ›fl›k ortamlar› d›fl›ndaki bütün ›fl›k ortamlar›nda kullan›l›r. Gren yap›s›, ne
çok küçük ne de çok büyük oldu¤u için görüntü niteli¤i aç›s›ndan; netlik, keskinlik, tonlama de¤eri ve kontrastl›k de¤eri ideal düzeydedir. Ayr›ca bu filmlerin yap›s› büyütmeye çok uygundur. Çok özel durumlar d›fl›nda, görüntü niteli¤i aç›s›ndan her konu için kullan›labilir. Bu nedenle, renkli ve siyah-beyaz olarak en çok
bu filmler kullan›l›r.
Foto¤rafç›lar›n kulland›¤› farkl› amaçlara yönelik bütün filmler, yukar›da belirtti¤imiz gibi üç temel gruba ayr›l›r; siyah-beyaz negatif filmler, renkli negatif filmler
ve saydam filmler. Siyah-beyaz negatif filmler, sadece çekim de¤il foto¤rafç›l›¤›n
karanl›k oda çal›flmalar›na da ilgi duyan foto¤rafç›lara yöneliktir. Renkli dünyay›
grinin ton de¤erleri olarak ortaya ç›kartan siyah-beyaz negatif filmler, film teknolojisinin bütün geliflmesine karfl›n, foto¤raf dünyas›ndaki yerini korumaktad›r. Bu
filmin yayg›n olarak kullan›lmas›n›n bir di¤er nedeni de, film banyosu ve foto¤raf
kâ¤›d›na bask› sürecinin herkes taraf›ndan yap›labilecek düzeyde kolay ve basit
olmas›d›r. Ayr›ca siyah-beyaz negatif filmlerin fiyatlar› di¤er renkli filmlere göre
çok ucuzdur. Bu filmler, 25 ISO de¤erinden bafllayarak 32, 50, 64, 125, 160, 200,
400, 1600, 3200, 6400 ISO de¤erinde olanlar› vard›r. Yani her ›fl›k koflulu ve görüntü niteli¤ine uygun siyah-beyaz negatif film vard›r. Renkli negatif filmler, günümüz
foto¤rafç›l›¤›nda en çok kullan›lan filmlerdir. Foto¤rafç›l›k alan›nda son y›llardaki
teknolojik geliflmeler renkli negatif filmlerin h›zl› ve nitelikli bir flekilde film banyosu ve foto¤raf kâ¤›d›na bas›lmas›na yöneliktir. Bu filmlerin hem fiyat› hem de
foto¤raf kâ¤›d›na bas›lmas› ucuzdur. Bir negatif görüntüden onlarca pozitif kopya
dakikalarla say›lacak bir süre içinde elde edilir. Elde edilen sonuç renk ve görüntü kalitesi aç›s›ndan çok iyidir. Hatta negatif filmin az ya da çok pozlanarak çekilmifl olmas›, bask› aflamas›nda, sonucu olumsuz olarak etkilemez. Bu filmlerin az
ve çok pozlamaya karfl› duyarl›l›¤› çok iyi düzenlenmifltir. Renkli foto¤rafç›l›¤›n her
alan›nda kullan›lan bu filmler, 25 ISO de¤erinden bafllayarak 50, 100, 125, 160,
200, 400, 800, 1000, 1600, 3200 ISO de¤erinde olanlar› vard›r. Bu filmler de foto¤rafç›lara genifl bir seçim olana¤› sunar.
Renkli saydam (dia, slayt) filmler, negatif filmler kadar genifl bir foto¤rafç› kitlesi taraf›ndan kullan›lmaz. Renkli pozitif görüntü elde etmek için kullan›lan bu
filmlerin birim maliyeti di¤er filmlere göre yüksektir. Saydam filmlerin do¤rudan
pozitif renk görüntü vermesi, bu filmlerin seçimiyle ilgili olarak baz› konular› öne
ç›kar›r. Bütün filmlerin duyarkatlar› belli temel konularda ayn› olmas›na karfl› özellikle renkli filmlerde ortaya ç›kan sonuç renklerin ton de¤erleri, renklerin parlakl›¤› ve renklerin doygunlu¤u aç›s›ndan çok farkl›d›r. Bu konu saydam filmlerde çok
önemlidir. Bir marka film, k›rm›z›, yeflil, mavi renkleri çok parlak olarak öne ç›kar-
t›rken bir di¤eri bu renkleri pastel olarak verir. Baz›lar› s›cak renklere karfl› baz›lar› da so¤uk renklere karfl› duyarl›l›¤› yüksektir. Bu nedenle saydam film kullanan
foto¤rafç›lar, deneme çekimleri sonucunda kullanacaklar› filmleri belirler. Bir marka saydam filmin farkl› ›fl›k koflullar›ndaki sonucunu belirledikten sonra hep ayn›
nitelikteki filmi kullan›r. Renkli saydam filmleri için özel film banyosu kullan›l›r.
Bu filmlerin 25 ISO de¤erinden bafllayarak 50, 64, 100, 200, 400, 1400, 1600, 3200
ISO de¤erinde olanlar› vard›r. Di¤er filmlerde oldu¤u gibi saydam filmler de foto¤rafç›lara genifl bir seçim olana¤› sunar.
Son Bir Uyar›
Foto¤raf çeken her kifli, iyi foto¤raf çekmek ister. Kullan›lan teknoloji ne olursa olsun, sonuçta bütün foto¤rafç›lar›n amac› iyi foto¤raf elde etmektir. Teknik olarak
iyi bir negatif görüntü elde etmek, iyi bir pozitif foto¤raf elde etmek için çok
önemlidir. Bu kitap içinde detayl› olarak üzerinde durulan bilgiler ›fl›¤›nda iyi bir
negatif görüntü elde etmenin yollar›n› bir kez daha hat›rlatal›m. Foto¤raf çeken kifli konusunu gözüyle belirler. Konuyu var oldu¤u ortam›n içinde seçer ve ay›r›r.
Konuya bir bak›fl aç›s› belirler, bu bak›fl aç›s›, izleyenlerin foto¤raf› nas›l görece¤ini ortaya koyar. Daha sonra konuyu belirli bir büyüklük yani kütle olarak film karesine yerlefltirir. Konu kareyi tamamen doldurabilir ya da konu karede küçük bir
kütle olarak yer al›r ve belli boflluklar oluflur. Konuyla ilgili bütün bu düzenlemeleri foto¤rafç›, makinenin bakaç›ndan yapar. Konu art›k bakaçta yerini alm›flt›r. S›ra flimdi bakaçtaki bu düzenlemenin çekim dü¤mesine basarak, filmin duyarkat›na kaydedilmesine gelmifltir. Refleks bir foto¤raf makinesinde, objektiften giren
›fl›k konunun görüntüsünü iki farkl› yere ulaflt›r›r: Bakaça ve film yüzeyine. Bakaca ulaflan görüntü, netleme ve pozlama de¤erleri için gereklidir. Bakaçtan bakan
göz, netleme cam› üzerinde konunun makineye olan uzakl›¤›n› ayarlar. Bu ayarlama objektifin netleme bilezi¤iyle yap›l›r. Ayn› zamanda makine içindeki ›fl›kölçer
sistemi bakaç içinden konunun pozlama de¤erlerini verir.
Pozlaman›n gerçekleflmesi için diyafram ve örtücü de¤erlerini belirlemek gerekir. Ifl›kölçer sisteminin verdi¤i pozlama de¤erlerini sadece ›fl›k geçirme aç›s›ndan
düflünmemek gerekir. Seçilen bir diyafram de¤eri hem belli miktarda ›fl›k geçirir
hem de alan derinli¤ini oluflturur. Demek ki istenilen bir alan derinli¤ine göre de
diyafram de¤eri belirlenebilir. Örtücü de¤erleri de sadece pozlama için gerekli
olan ›fl›¤›n süresini düzenlemez, ayn› zamanda hareketli nesnelerin donuk yani hareketsiz gibi ç›kmas›n› sa¤lar. Demek ki hareketli konuyla kullan›lan örtücü de¤eri aras›nda iliflki vard›r. Bakaçtan bakan göz taraf›ndan konu film çerçevesine yerlefltirilmifl ve bak›fl aç›s› belirlenmifltir. Netleme sistemiyle konu ile makine aras›nda uzakl›k belirlenmifl ve film yüzeyinde konunun net görüntüsü oluflmufltur. Konunun üzerinden objektife gelen ›fl›¤a göre konunun pozlama de¤erleri belirlenmifltir. fiimdi s›ra makinenin titretilmeden tutularak yumuflak bir flekilde çekim
dü¤mesine basmaya gelmifltir. Foto¤rafç›lar, çekim dü¤mesinin ç›kard›¤› sesten
hofllan›rlar; çünkü çekim dü¤mesinin ç›kard›¤› ses, foto¤rafç›n›n o konuyla ilgili
yeni bir bak›fl aç›s›n›n sesidir.
215
216
Özet
N
AM A Ç
1
N
A M A Ç
2
Siyah-beyaz ve renkli foto¤rafç›l›kta kullan›lan
filtrelerin ay›rt edici özelliklerini saptamak.
Foto¤raf çekerken konu üzerinden gelen ›fl›¤›
pozlama sistemi içinde kontrol etmek d›fl›nda,
›fl›¤›n filtre sistemiyle de kontrolu ve yönlendirilmesi söz konusudur. Beyaz ›fl›¤› oluflturan k›rm›z›, yeflil ve mavi renklerin emilmesi, ›fl›¤›n yo¤unlu¤unun düzenlenmesi filtrelerle yap›labilir.
Ayr›ca ›fl›¤›n ortaya ç›kard›¤› pus, yans›malar ve
ultroviolet ›fl›klar da filtrelerle düzenlenebilir. Filtreler objektife giren ›fl›¤› düzenleyen sistemlerdir. Siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta yayg›n olarak grinin ton de¤eri aras›ndaki kontrastl›¤› düzenlemek için filtre kullan›r. Bu amaca yönelik olarak
sar› ve k›rm›z› renkler filtreler kullan›l›r. Renkli
foto¤rafç›l›kta ise ›fl›¤›n renk ›s›s›n› düzenlemek
ve kullan›lan filmle varolan ›fl›k kayna¤›n›n renk
›s›s› uygunlu¤unu sa¤lamaya yönelik olarak kullan›l›r. Örne¤in, gün ›fl›¤› ortam›nda yapay ›fl›¤a
uyumlu film kullan›rken bu tür filtrelere ihtiyaç
vard›r. Hem siyah-beyaz hem de renkli foto¤rafç›l›kta ortamda varolan ›fl›¤›n gücünü azaltmak
için yo¤unluk filtreleri, yans›malar› yok etmek
için polarize filtre ve ultroviolet ›fl›¤› düzenlemek
için UV filtreler kullan›l›r.
Foto¤rafç›l›kta kullan›lan yard›mc› malzemeleri
aç›klamak.
Foto¤raf çekenin temel ayg›t› foto¤raf makinesidir. Makineler farkl› amaçlara yönelik olarak birçok de¤iflik yard›mc› malzemeyle birlikte kullan›l›r. Çekim aflamas›nda kullan›lan malzemeleri
dört grupta toplamak mümkündür. Bunlar; Makro çekim malzemeleri ve objektif gölgelikleri,
netleme camlar› ve bakaç pencereleri, üçayaklar,
tafl›ma çantalar›d›r. Makro çekim malzemeleri yak›n çekim yapmaya yöneliktir. Bu anlamda üzerinde durulmas› gereken malzeme uzatma tüpüdür. Objektif gölgelikleri, konudan gelen ›fl›klar›n yans›maya neden olmadan objektife girmesini sa¤lar. Netleme camlar›, bakaç sistemi içinde
yer al›r ve farkl› amaçlara yönelik netleme yapmak için kullan›l›r. Foto¤raf makinelerinde, bakaçtan görüntüyü daha kolayl›kla görebilmek
için bakaç pencereleri kullan›l›r. Foto¤raf makinelerinin titretilmeden sabit durabilmesi için ise
üçayaklar kullan›l›r. Özellik 1/60 alt›ndaki örtücü h›z›nda foto¤raf makinesinin üçayak üzerinde
sabitlenmesi gerekir. Foto¤raf makineleri ve di¤er yard›mc› malzemelerin korunmas› ve kolayl›kla tafl›nmas› için bu amaca yönelik tafl›ma çantalar› kullan›l›r.
N
A M A Ç
3
Foto¤raf çekimiyle ilgili belirleyici ö¤eleri s›ralamak.
‹yi bir foto¤raf›n her fleyden önce net olmas› gerekir. Bu nedenle foto¤raf makinesi kurallara uygun olarak tutulmal›d›r. Çekim dü¤mesine bas›lmas› an›nda makinenin titrememesi gerekir. Üzerinde durulmas› gereken bir konu da film seçimidir. Siyah-beyaz ve renkli filmler kullan›m
amac›na göre seçilir. Bu seçimde belirleyici ö¤e
filmin ›fl›¤a duyarl›l›k ölçüsü olan ISO ya da ASA
de¤erinin do¤ru belirlenmesidir. Foto¤raf çekimi
foto¤raf makinesinin seçiminden bafllayarak bir
yönüyle teknik, bir yönüyle görsel estetik olgular›n seçilerek düzenlenmesidir. Foto¤rafç› seçip
ay›klayan ve kendine uygun olanlar› belirleyen
kiflidir. Bunu yaparken teknik ve kültürel bilgileri foto¤rafç›ya yön gösterir.
217
1. Filtrelerin çal›flma sistemini anlayabilmek için ›fl›¤›
oluflturan ana renklerin hangi özelli¤i belirleyicidir?
a. Renklerin kar›fl›m›
b. Renk uyumu
c. Emilme ve yans›ma
d. Yans›tma gücü
e. Kelvin de¤eri
2. Afla¤›dakilerden hangisi siyah-beyaz foto¤rafç›l›kta
sar› filtrenin kullan›lmas› en uygun olan durumdur?
a. Mavi gökyüzü ve bulutlar
b. Mavi gökyüzü
c. K›rl›k alanlar
d. ‹nsan yüzü
e. Makro çekimler
3. Afla¤›dakilerden hangisi renkli foto¤rafç›l›kta kullan›lan filtrelerden biridir?
a. Gri filtre
b. Düz filtre
c. Kontrastl›k filtresi
d. Renk düzeltme filtreleri
e. Renk ayarlama filtreleri
4. Afla¤›dakilerden hangisi foto¤raf makinesinin yard›mc› malzemelerinden biri de¤ildir?
a. Filtreler
b. Uzatma tüpü
c. Diyafram bilezi¤i
d. Üçayak
e. Sar› filtre
5. Konudan gelen ›fl›¤›n yans›maya neden olmadan objektife girmesini sa¤layan malzemeye ne ad verilir?
a. Objektif gölgeli¤i
b. Objektif yans›t›c›s›
c. Objektif diyafram›
d. Gölgelik
e. Objektif kapa¤›
6. Foto¤raf makinelerinde bakaçtan daha kolay görmeyi sa¤layan yard›mc› malzemeye ne ad verilir?
a. Netleme cam›
b. Netleme prizmas›
c. Penta prizma
d. Bakaç penceresi
e. Bakaç cam›
7. “Foto¤raf makinesini her zaman elde tutarak çekim
yapmak mümkün de¤ildir. Bu sadece örtücü h›z›yla ilgili de¤ildir. Örne¤in; 1/15 örtücü h›z›nda elde foto¤raf
makinesini tutarak çekim yap›lamaz.”
Buna göre afla¤›dakilerden hangisi söylenebilir?
a. Foto¤raf makinesi üçayak üzerinde durmal›d›r.
b. Foto¤raf makinesi s›k› tutulmal›d›r.
c. Foto¤raf makinesi dikey tutulmal›d›r.
d. Yüksek h›zl› film kullan›lmal›d›r.
e. Foto¤raf makinesi sol elin içine yerlefltirilmelidir.
8. Afla¤›dakilerden hangisi üçayak kullan›larak çekimi
yap›lmayacak pozlama durumudur?
a. 1/15, f 5.6
b. 1/4, f 2.8
c. 1/8. 1 5.6
d. 1/2000. f 22
e. 1/15. 1 2.8
9. Afla¤›dakilerden hangisi foto¤raf makinesinin tutulmas›yla ilgili olarak söylenebilir?
a. Sol elle objektifin alt›ndan tutulur.
b. Sa¤ elle objektif alt›ndan tutulur.
c. Sol elle gövdenin arkas›ndan tutulur.
d. Sol elle objektiften tutulur.
e. ‹ki elle alttan tutulur.
10. Foto¤raf ka¤›d›na bas›larak pozitife dönüflen film
türüne ne ad verilir?
a. Pozitif film
b. Yüksek h›zl› film
c. Negatif film
d. Saydam film
e. Dia
1. c
2. a
3. d
4. c
5. a
6. d
7. a
8. d
9. a
10. c
218
219
220
221
222
223
224
Sözlük
A
ASA ‹ngilizce American Standards Association sözcüklerinin
ilk harflerinden oluflan k›saltma. Filmin ›fl›¤a karfl› duyar-
Aç› Bir objektifin gördü¤ü alan›n dereceyle belirlenmesi.
l›¤›n›, aritmatiksel olarak ilerleyen, bir dereceleme ile
Adaptör Foto¤rafç›l›kla ilgili iki parçay› birbirine tutturmak
gösteren ölçü birimi. ASA de¤erleri ›fl›¤a karfl› iki misli
için kullan›lan, farkl› boy ve flekillerdeki metal tüp, so-
duyarl›kta yükselir; örne¤in 200 ASA film, 100 ASA filme
ket, priz, bilezik benzeri parça.
göre iki misli duyarl›d›r. ASA’n›n yerini günümüzde ISO
AE Otomatik pozlama ‹ngilizce, Automatic Exposure Metering sözcüklerinin ilk harflerinden oluflan k›saltma. Otomatik pozlama sistemi.
de¤eri alm›flt›r.
Asetat taban Filmin taban›n› oluflturan, ›s›ya karfl› dayanakl›
selüloz asetat. Asetik asit Asit grubu içinde yer alan bir
AF Otomatik netleme ‹ngilizce, Auto Focus sözcüklerinin ilk
madde. Sabitleme, durdurma ve foto¤rafla ilgili di¤er bi-
harflerinden oluflan k›saltma. Otomatik olarak netleme
leflimlerde kullan›l›r. Suda eriyebilen, kristal fleklinde bir
yapan sistem.
Agrandisör Negatif film görüntüsünü, foto¤raf kâ¤›d› üzerine, net olarak büyüterek yans›tan ayg›t.
A¤artma banyosu Görüntünün yo¤unlu¤unu azaltmak ya da
madde. Sirke asidi.
Asit sabitleme banyosu Bkz., Sabitleme banyosu.
Afl›r› gelifltirme Gelifltirme banyosunun normalden daha fazla etkileyici olmas›. Gelifltirme banyosunun süresini uzat-
soldurmak için kullan›lan kimyasal banyo.
mak ya da ›s›s›n› yükseltmek ve çalkalamay› art›rmak
Alan derinli¤i Konuya netlik ayar› yap›ld›¤›nda, foto¤rafta,
buna neden olur. Bunun sonucunda görüntünün yo¤un-
konunun önünde ve arkas›nda net olarak ç›kan alan. Foto¤raf›n en yak›n ve en uzak net noktalar› aras›ndaki
alan.
lu¤u ve kontrast› artar, pus ve benek oluflur.
Afl›r› pozlama Ifl›¤a karfl› duyarl› malzemeye, afl›r› ›fl›k verme
sonunda ortaya ç›kan sonuç. Böylece yo¤unluk artar ve
Alt aç› Foto¤raf makinesinin, konuya göz seviyesinin alt›ndan
bakmas›.
Ana renkler Ifl›k olarak ana renkler; k›rm›z›, yeflil ve mavi.
kontrastl›k azal›r.
At›lan gölge Bir nesnenin baflka bir nesne ya da yüzey üzerinde oluflturdu¤u gölge. Atmosferik perspektif Hava
Anahtar ›fl›k Konuyu ayd›nlatan ana ›fl›k kayna¤›. Genellikle
perspektifi olarak da adland›r›l›r. Atmosferdeki pusun
noktasal ›fl›k veren sert ›fl›k kayna¤›d›r ve keskin gölge
oluflturur.
AP Diyafram önceli¤i ‹ngilizce Aperture Priority sözcüklerinin ilk harflerinden oluflan k›satma. Otomatik foto¤raf
makinelerinde, diyafram de¤erinin elle kumanda edile-
ortaya ç›kard›¤› derinlik etkisi.
Ayd›nlatma Çevremizdeki nesneleri ortaya ç›karmak ve yönlendirmek kayg›s›yla ›fl›kland›rmak.
Ayd›nl›k kutu Mekanik olarak kâ¤›t üzerine resim yapmay›
sa¤layan, bir sehpa ve sehpaya tak›lan prizmadan olu-
rek belirlendi¤i konum. Bu konumda, belirlenen diyafram de¤erine göre makine otomatik olarak pozlamaya
uygun olan örtücü de¤erini belirler.
APS ‹leri foto¤rafik sistem ‹ngilizce Advanced Photografic
System sözcüklerinin ilk harflerinden olaflan k›saltma.
Foto¤raf makinesine kolayl›kla yerlefltirilen, 35 filmden
% 30 daha küçük kartuj film. Bu sistem; Canon, Fuji, Kodak, Minolta ve Nikon firmalar›n›n oluflturdu¤u bir ortakl›k taraf›ndan planlanarak piyasaya sunuldu (1996).
Ara banyo Bkz., Durdurma banyosu.
Arka ›fl›k Foto¤raf makinesine do¤ru, konuya arkadan gelen
do¤al ya da yapay ›fl›k.
Arka netlik Objektifin en arka elaman›n›n tepe noktas›yla,
film düzlemi aras›ndaki uzakl›k. Bu her zaman objektifin
odak uzakl›¤›na eflit de¤ildir. Arkadan gösterim Yar› geçirgen bir perdeye arkadan saydam gösterim cihaz›yla
görüntü yans›tmak. Bu yöntem, izleyiciye saydam göstermek ve stüdyo foto¤rafç›l›¤›nda yan›lsama olarak arka alan oluflturmak için kullan›l›r.
flan ayg›t. Latince ad› camera lucida.
Az ›fl›k Foto¤rafa ton de¤eri olarak hâkim olan karanl›k alan.
B
B Bir örtücü konumu olan ‘bulb’ için kullan›lan k›saltma. Bu
örtücü konumunda, foto¤raf çekim dü¤mesi bas›l› tutuldu¤u süre boyunca örtücü aç›k kal›r. Pozlama ya da
uzun pozlama olarak da bilinir.
B tipi film 3200 K renk ›s›s› olan, yapay ›fl›¤a ayarlanm›fl renkli film.
Ba¤l› gölge Bir nesnenin kendi üzerinde oluflturdu¤u gölge.
Bakaç Foto¤raf makinesinde, foto¤raf› çekilecek konunun
görülmesini sa¤layan, görüntü alan›n›n s›n›rlar›n› gösteren, optik sistem.
Bak›fl aç›s› Objektifin bir konuyu gördü¤ü aç›. Bak›fl aç›s›n›n
derecesi objektifin odak uzakl›¤›na ve kullan›lan filmin
boyutuna göre de¤iflir. S›n›rlar› kesin olarak belli bir aç›.
Sözlük
Bal›k gözü Afl›r› derecede genifl aç›l› objektif. Afl›r› derecede
perspektif bozulmas›na neden olur.
225
Dia pozitif Bkz., Saydam film.
Diyafram aç›kl›¤› Objektifin içinde yer alan ve dairesel ola-
Bask› Foto¤raf kâ¤›d› üzerindeki pozitif foto¤raf. Basmak Ne-
rak büyüyüp küçülen delik. K›saca diyafram olarak ad-
gatif görüntünün, foto¤raf kâ¤›d›na bas›m› ifllemi.
land›r›l›r. f say›lar›na göre ayarlanm›fl olan bu dairesel
Bayonet De¤iflebilir objektifli foto¤raf makinelerinde, maki-
aç›kl›klar, objektiften geçerek filme düflen ›fl›¤› miktar
nenin gövdesine objektifin ba¤lanarak kilitlenmesini sa¤layan sistem.
aç›s›ndan kontrol eder.
Diyafram önizleme Refleks foto¤raf makinelerinde pozlama
Birinci banyo Bkz., Gelifltirme banyosu.
için belirlenen diyafram aç›kl›¤›ndaki alan derinli¤ini,
Büyük boy foto¤raf makineleri Plak filmin kullan›ld›¤› foto¤-
pozlama öncesinde, bakaçtan görmeyi sa¤layan sistem.
raf makineleri. Stüdyo makineleri olarak da bilinir.
Diyafram örtücü Bkz., Yaprak örtücü.
Büyültme Filmdeki görüntüyü foto¤raf kâ¤›d›na ç›kartma.
Diyorama Ifl›k oyunlar›yla gerçeklefltirilen, gerçek ve hareket
Negatif film görüntüsünü büyülterek foto¤raf kâ¤›d›nda
izlenimi uyand›ran panoramik gösteri. Foto¤raf›n öncü-
pozitif olarak ç›kartma.
C-Ç
lerinden Daguerre’in gerçeklefltirdi¤i sahne gösterisi.
Doku Yüzeyin niteli¤i.
Doyma Rengin safl›k derecesi.
Cameo ayd›nlatmas› Arka alan›n›n tamamen karanl›k oldu-
Durdurma banyosu Gelifltirme banyosunun etkisini yok ede-
¤u sadece ön alandaki nesnenin istenilen yerlerinin ay-
rek, geliflmeyi durduran kimyasal banyo. Gelifltirme ban-
d›nlat›ld›¤› bir tür chiaroscuro ayd›nlatmas›.
yosunun etkisinin sonraki banyo aflamalar›na geçmesini
Camera lucida Bkz., Ayd›nl›k kutu.
Çalkalama Film ya da foto¤raf kâ¤›d›n›n ›fl›¤a karfl› duyarl› yü-
önler.
Duyarkat Film ve foto¤raf kâ¤›d›n›n bir yüzeyine sürülmüfl
zeyinin, banyo s›ras›nda, banyo ile daha düzgün temas›n›
sa¤layan yöntem. Gelifltirme banyosu aflamas›nda bu yön-
gümüfl tuzlar›ndan oluflan, ›fl›¤a karfl› duyarl› katman.
Duyarkat h›z› Duyarkat›n ›fl›¤a karfl› olan duyarl›l›¤›. Filmler-
temi birkaç dakikada bir uygulamak çok önemlidir.
Çekim dü¤mesi uzatma kablosu Foto¤raf makinesinde, çe-
de ASA, DIN ve ISO de¤erleriyle belirlenir.
Düflen ›fl›k Bir yüzeyin üzerine ›fl›k kayna¤›ndan gelen ›fl›k.
kim dü¤mesine vidalanarak tak›lan; bükülebilen, farkl›
Yüzeyden yans›yan ›fl›k de¤ildir.
uzunlukta, çekim dü¤mesine makinenin d›fl›nda kuman-
Düzeltme filtresi Renkler aras›ndaki ›fl›kl›l›k oran›n› insan
da etmeyi sa¤layan yard›mc› malzeme. Genellikle ‘B’ ve
gözüne uygun hale getirmek için siyah-beyaz filmlerde
‘T’ örtücü konumunda, makine üçayak üstünde oldu¤unda kullan›l›r.
kullan›lan filtre.
DX kodu Film kaseti üzerinde, filmle ilgili bilgileri (h›z›, poz
Çerçeveleme Bakac›n ikiboyutlu alan› içine, amaçlanan ko-
say›s› v.s.) içeren kodlama sistemi. Bu, hem foto¤raf ma-
nunun yerlefltirilmesi.
kinesi hem de film banyo ayg›tlar›ndaki al›c›lar taraf›n-
Çerçeveleme oran› Kullan›lan filmin ya da foto¤raf›n eni ve
boyu aras›ndaki oran.
Ç›karmal› renk kar›fl›m› Sar›, siyan ve macenta filtrelerini beyaz ›fl›k alt›nda kullanarak elde edilen renkli görüntü.
dan okunur.
E
Eksik pozlama Foto¤raf makinesinde ya da agrandisörde
normalden daha az pozlama yapmak. Eksik pozlama,
D
görüntünün yo¤unlu¤unu ve kontrastl›¤›n› azalt›r.
Dagerreyotip ‹lk foto¤raf yöntemlerinden biri. ‹yot buhar›n-
Elektronik flash Elektrik devresiyle çal›flan, depolama kapa-
da duyarl› hale getirilmifl gümüfl levha, foto¤raf makine-
sitesi olan, depolad›¤› enerjiyi boflaltabilen, cam içindeki
sinde yaklafl›k yirmi dakika pozland›ktan sonra c›va bu-
gaz ya da kuartz tüpten ›fl›k veren yapay ayd›nlatma kay-
har›nda gelifltirme sa¤lan›r. Elde edilen görüntü pozitiftir.
na¤›. Verdi¤i ›fl›¤›n, renk ›s›s› gün ›fl›¤› karfl›l›¤› 5400°K.
De¤iflebilir mercek sistemi Foto¤raf makinelerinde farkl›
Elektronik örtücü Örtücü mekanizmas›n›n aç›lma ve kapan-
odak uzakl›kl› objektifleri kullanabilmek için gelifltirilmifl
ma aras›ndaki süreyi, elektronik bir zamanlama ünitesiy-
bir sistem.
De¤iflebilir odak uzakl›kl› objektif Bkz., Zoom objektif.
le kontrol eden sistem.
En aç›k diyafram Rakam olarak en küçük f say›s›n›n verdi¤i
DIN Almanca Deutsche Industrie Normen sözcüklerinin ilk harfinden oluflan k›saltma. Film duyarkat h›z›n› dereceleyen
diyafram aç›kl›¤›.
Alman ölçü birimi. DIN duyarkat derecelemesi logaritmik-
F
tir; DIN de¤eri 3 kat artt›¤›nda, filmin duyarl›l›¤› 2 kat artar.
f / ya da f. say›s› Bir objektifin diyafram aç›kl›klar›n› göste-
D›fl ›fl›k Günefl baflta olmak üzere foto¤raf makinesinin önün-
ren, uluslar aras› kullan›lan say› dizini. f / dura¤› olarak
deki ayd›nlatma kaynaklar›.
da bilinir.
226
Fazla pozlama Foto¤raf makinesinde ya da agrandisörde nor-
Görsel estetik Görüntünün daha iyi alg›lanmas›n› sa¤layan
malden daha fazla pozlama yapmak. Fazla pozlama, gö-
görsel estetik ö¤elerin düzenlenmesinin ortaya ç›kard›¤›
rüntünün yo¤unlu¤unu ve kontrast›n› yükseltir.
Film banyo tank› Farkl› boyutlardaki filmlerin banyo edil-
alg›lama duygusu.
Görüntü Üçboyutlu nesnelerin, ›fl›k kullan›larak, yüzey üze-
mesini sa¤layan, içine ›fl›k s›zd›rmayan ancak s›v› konulabilen, karanl›kta özel bir flekilde içine konulan filmin
rinde elde edilen ikiboyutlu sureti.
Görüntü alan› Foto¤raf makinesinin objektifinin bak›fl aç›s›y-
ayd›nl›k ortamda banyo yap›lmas›n› sa¤layan kap.
la belirlenen alan. Bakaç içinde çerçevelenmifl alan.
Film düzlemi Foto¤raf makinesinin içinde, objektifin arkas›n-
Görüntü boyutu ‹kiboyutlu yüzey –film ya da foto¤raf kâ¤›-
da, görüntünün net olarak olufltu¤u düzlem. Filmin poz-
d›– üzerinde görsel estetik ö¤eleri kullanarak yarat›lan
lanmak için durdu¤u yer. Odak düzlemi olarak da bilinir.
boyut. Genellikle ikiboyutlu yüzey üzerinde yan›lsama
Film h›z› Filmin ›fl›¤a karfl› duyarl›l›¤›n› gösteren de¤er. Günümüzde kullan›lan de¤er ISO, geçmiflte kullan›lanlar
olarak üçboyutlu bir ortam yaratma çabas›.
Görüntü düzlemi Nesnenin net olarak görüntüsünün ortaya
ASA ve DIN.
ç›kt›¤› ikiboyutlu yüzey. Foto¤raf makinesindeki film
Film kaseti ‹çine ›fl›k geçirmeyen, makaraya sar›l› filmi içinde
koruyan ve hareketini sa¤layan, metal ya da plastikten
düzlemi.
Görüfl aç›s› ‹nsan›n, çevresinde net olarak görebildi¤i aç›. Bu
yap›lm›fl film tafl›y›c›. Kaset içindeki film, normal ›fl›k koflullar›nda saklanabilir ve makine içine konur.
s›n›rlar› kesin olarak belirlenmemifl bir aç›d›r.
Görüfl alan› Görüfl aç›s› ve bak›fl aç›s›n›n kapsad›¤› alan. Bu
Film tafl›y›c› ‹çine film konulan, ›fl›k geçirmeyen, filmin hare-
alan, görüfl aç›s› tek gözle ya da çift gözle görmekle ilgi-
ketini sa¤layan ve foto¤raf makinesine kolayl›kla tak›l›p
li olarak; bak›fl aç›s› ise kullan›lan objektifin odak uzak-
ç›kart›labilen kapal› kutu sistemi. Orta boy (roll film) foto¤raf makinelerinde kullan›l›r. Magazin olarak da bilinir.
l›¤›na göre genifller ya da daral›r.
Göz seviyesi Foto¤raf makinesinin, konuya göz seviyesinden
Filtre Belli dalga boyundaki ›fl›klar› emen ya da her dalga boyundaki ›fl›¤›n yo¤unlu¤unu azaltan optik ayg›t.
bakmas›.
Gren Ifl›¤a karfl› duyarl› her bir gümüfl bromür kristali. Bunlar
Filtre faktörü Filtre kullan›ld›¤›nda, filtrenin objektiften giren
pozland›rma ve gelifltirme sürecinden sonra siyah meta-
›fl›¤› azaltmas› nedeniyle, pozlaman›n art›r›lma miktar›.
lik gümüfl zerreciklerine dönüflerek görüntüyü ortaya ç›-
Flafl k›za¤› Foto¤raf makinesine, elektronik flafl tak›lmas›n›
sa¤layan yuva.
kar›r. Görüntüyü oluflturan en küçük ö¤e.
Grenlilik Normal ›fl›k koflullar›nda bir foto¤rafa bak›ld›¤›nda,
Format Foto¤raf makinesinin verdi¤i görüntünün en ve boy
gren tanecikleri tek tek de¤il küme halinde bir bütün
olarak uzunlu¤u.
olarak görülmesinin ortaya ç›kard›¤› öznel izlenim.
Foto¤raf Yunanca Photos: Ifl›k ve Graphos: Çizmek sözcük-
Gri Beyaz ve siyah aras›ndaki renk. Bir ›fl›k renginin özü olan
lerinin birleflmesinden oluflan terim. Optik ve kimyasal
temel renk ç›kar›ld›¤›nda görülen renk. Örne¤in, k›rm›z›
süreçleri kullanarak yüzey üzerinde kal›c› görüntü elde
etme.
renkten k›rm›z› ç›kar›ld›¤›nda sadece gri renk görülür.
Gri ölçe¤i En aç›k gri ton de¤eri olan beyazdan bafllayarak,
Foton Ifl›k dalgalar›n›n kimyasal de¤iflime, karartma ve aç›lma-
en koyu gri ton de¤eri olan siyaha kadar, farkl› gri ton
ya neden olan özü. Ifl›¤›n gücü artt›kça foton etkisi artar.
de¤erlerini dereceli olarak gösteren ölçek. Genellikle,
beyazdan siyaha kadar on farkl› gri ton de¤erini içerir.
G
Gri ton de¤eri Gri tonu ifade etmek için kullan›lan terim.
Gelifltirme banyosu Film ve foto¤raf kâ¤›d›na, pozlanan gizli görüntüyü, gerçek görüntüye dönüfltüren eriyik.
Genifl aç›l› objektif Bkz., K›sa odak uzakl›kl› objektif.
H
Helyografi Nièpce’in ›fl›¤a duyarl› yüzey üzerinde görüntü elde
Gizli görüntü Foto¤rafik duyarkatta, pozlama sonunda olu-
etmek için kulland›¤› yöntem. Kurflun ya da kalay kar›fl›-
flan ancak gözle görülemeyen görüntü. Duyarkat üzerin-
m›ndan oluflan levha, lavanta ya¤›yla kar›flt›r›lm›fl yahuda
deki gizli görüntü, gelifltirme banyosunda gerçek görün-
bitümü maddesiyle duyarl› hale getirilerek pozland›r›l›yor.
tüye dönüflür.
Gökyüzü filtresi Gökyüzünün ortaya ç›kard›¤› mavi renk etkisini koyulaflt›ran filtre.
I-‹
ISO ‹ngilizce International Standarts Organization sözcükleri-
Gölge Ifl›k geçirmeyen bir nesnenin, üzerine düflen ›fl›¤› en-
nin ilk harflerinden oluflan k›saltma. ASA ve DIN yerine
gellemesi nedeniyle, kendi üstünde ya da kendi d›fl›nda
geçen, film h›z› standart›n› belirleyen yetkili sistem. ISO
oluflturdu¤u karanl›k bölge. Pozlama aç›s›ndan konu-
de¤erleri ASA ve DIN’e uyumludur. Örne¤in; ISO 400,
nun karanl›k bölgesi.
400 ASA ve 27 DIN’d›r.
Sözlük
Ifl›¤›n dalga boyu Bir ›fl›k dalgas›n›n tepe noktalar› aras›nda-
Kelvin Termodinamik ›s›n›n, bilim adam› Lord Kelvin taraf›n-
ki uzakl›k. Bu uzakl›k renkleri belirler.
dan belirlenen standart birimi. K›saca (K) olarak gösteri-
Ifl›¤›n k›r›lmas› Hareket halindeki ›fl›¤›n, yar› geçirgen bir
ortamdan farkl› bir yo¤unluktaki bir baflka ortama geç-
227
lir. Foto¤rafç›l›kta renk ›s›s› ölçümünde kullan›l›r.
Kenar numaralar› Üretim aflamas›nda filmin kenar›na pozla-
tikten sonra, yönünü de¤ifltirerek ilerlemesi.
nan, kare numaralar› ve filmle ilgili bilgiler. Bunlar›n ton
Ifl›k Elektromanyetik tayf›n insan gözüyle görülebilen bölü-
ve keskinli¤ine bak›larak, film banyo ifllemi de¤erlendirilir.
mü. Enerji biçimi. Belli bir dalga boyunu içerir, bunun
Keskinlik Foto¤rafik bir görüntünün netli¤inin nesnel yani fi-
içinde mor renkten, bafllayarak koyu k›rm›z›ya kadar
renk tayf›n› oluflturan renkler yer al›r.
ziksel ölçüsü.
K›rm›z› göz bebe¤i etkisi Flafl ›fl›¤›yla çekilen renkli foto¤-
Ifl›kölçer Foto¤raf› çekilecek konudan yans›yan ›fl›¤›n ya da
raflar da insanlar›n göz bebe¤inin k›rm›z› görülmesi. Flafl
konunun üzerine düflen ›fl›¤›n miktar›n› ölçen ayg›t. Ge-
›fl›¤›n›n, makinenin objektifiyle ayn› eksende olmas› du-
nellikle ölçülen ›fl›k miktar›, do¤ru pozlamay› elde ede-
rumunda ortaya ç›kar. Foto¤raf çekim an›nda objektife
bilmek için bir ölçek fleklinde örtücü h›z›na ve diyafram
de¤erine çevrilir.
‹¤ne deli¤i foto¤raf makinesi Dört taraf› kapal› içine ›fl›k s›z-
bak›lmad›¤›nda bu etki yok olur.
K›sa odak uzakl›kl› objektif Odak uzakl›¤›, kullan›lan filmin
görüntü karesinin diyagonal köfle uzunlu¤undan az olan
d›rmayan bir gövde, objektif yerine i¤ne deli¤i olan foto¤raf makinesi. ‹¤ne deli¤inden giren ›fl›k kutu içinde deli¤in tam karfl›s›nda görüntü oluflturur. Görüntünün olufltu¤u yere duyarl› malzeme konularak foto¤raf çekilir.
‹kinci banyo Bkz., Sabitleme banyosu.
objektifler. Genifl aç›l› objektif olarak da bilinir.
Kontak bask› Negatif filmdeki görüntünün aynen foto¤raf
kâ¤›d›na bas›lma üreci.
Kontrast Negatif görüntü ve pozitif foto¤rafta, ton de¤erleri
aras›ndaki yo¤unluk fark›. En ayd›nl›k ve en karanl›k
‹ris diyafram Objektifin elemanlar› aras›nda yer alan, tek tek
alanlar aras›ndaki fark fazla oldu¤unda kontrast yüksek,
yapraklardan oluflan, dairesel olarak aç›l›p kapanarak
bu fark az oldu¤unda kontrast düflüktür. Z›tl›k olarak da
objektifin içinden belli miktarda ›fl›¤›n geçmesini sa¤layan sistem. ‹ris fleklinde aç›l›p kapanarak istenilen diyafram aç›kl›¤›n› sa¤lar.
bilinir.
Kontrast görüntü Siyah, beyaz ve az say›da gri ton de¤erinden oluflan görüntü.
Küçük boy foto¤raf makinesi 35 mm. filmin kullan›ld›¤› fo-
K
to¤raf makinelerinin genel ad›.
Kalotip W. H. Fox Talbot’un gelifltirdi¤i, kâ¤›t negatif olarak
foto¤raf elde etme yöntemi. Talbottype olarak da adland›r›l›r.
Kamera aç›s› Foto¤raf makinesinde kullan›lan objektifin gö-
M
Macenta K›rm›z› ve mavi ›fl›¤›n birleflmesinden oluflan renk.
Mavimsi k›rm›z› renk. Yeflil rengin tamamlay›c› rengidir.
rüfl alan›n›n derecelenmifl aç›s›.
Kaplama alan› Bir objektifin ortaya ç›kard›¤› görüntünün, en
Mercek Bir ›fl›k demetini k›r›lmaya u¤ratarak belli bir noktaya yönelten, camdan ya da plastikten yap›lm›fl optik ge-
net bölgesinin çap›.
Karanl›k kutu Latince Camera Obscura. Foto¤raf makinesi-
reç. Foto¤rafç›l›kta odak noktas›n›n üzerinde görüntü-
nin çok eskilere uzanan bir türü. Dört taraf› kapal› bir
nün elde edilmesi için kullan›l›r. Foto¤rafç›l›kta kullan›-
karanl›k odan›n, bir duvar›n›n tam ortas›na bir delik aç›l-
lan objektifler birden çok merce¤in (eleman›n) birleflme-
d›¤›nda; delikten giren günefl ›fl›¤›, deli¤in karfl›s›ndaki
sinden oluflur.
duvara yans›r böylece deli¤in önündeki nesnelerin gö-
Merkez a¤›rl›kl› ›fl›k ölçümü Foto¤raf› çekilen konunun or-
rüntüsü, sa¤-sol ve alt-üst ters olarak duvara yans›r. Ka-
tas›ndaki ton de¤erine göre ölçüm yapan, refleks makinelerde kullan›lan, standart yöntem ›fl›k ölçümü.
ranl›k kutu diye adland›r›lan bu basit ayg›t, onuncu yüzy›lda Arap astronomi bilginlerince, günefl ve ay tutulmas› izlemek için kullan›lm›flt›r.
Kare Film üzerindeki her bir görüntü. Bir di¤er anlam›, objektiften bakaca yans›yan görüntünün alan s›n›r›.
Katlama Filmin h›z›n› ilerletmek ya da kontrastl›¤›n› art›rmak
için filmin normalden daha fazla gelifltirme banyosundan etkilenmesi.
Monochromatic Bkz., Tek renk.
N
ND Filtre Bkz., Yo¤unluk filtresi.
Negatif Ters tonlar› olan foto¤rafik görüntü. Pozitif foto¤raf
elde etmek için kullan›l›r.
Net Flu olmayan, seçik görüntü.
Katmal› renk kar›fl›m› Renklerin ›fl›k olarak kar›fl›m›. Genel-
Net görüntü Bir konudan objektife gelen hareket halindeki
likle üç ana renk olarak kabul edilen k›rm›z›, yeflil ve
›fl›klar›n objektifi geçtikten sonra k›r›larak birleflti¤i nok-
mavinin ›fl›k olarak kar›fl›m›. Bu kar›fl›m sonucunda be-
tada konunun elde edilen net ve keskin görüntüsü.
yaz renk ortaya ç›kar.
228
Netleme cam› Makine içinde yer alan, üzerinde foto¤raf› çe-
Örtücü Pozlama s›ras›nda filme düflen ›fl›¤›, süre aç›s›ndan
kilen konunun görülerek netleme ifllemi yap›lan cam.
kontrol eden mekanik sistem. Yayg›n olarak iki farkl› ti-
Netleme Film düzleminde net bir görüntü elde edebilmek
için, makinenin arka noktas›yla ba¤lant›l› olarak, objek-
pi vard›r: Diyafram örtücü ve odak düzeyli örtücü.
Örtücü önceli¤i Otomatik foto¤raf makinelerinde, örtücü de-
tifin hareket etme yöntemi.
¤erinin elle kumanda edilerek belirlendi¤i konum. Bu ko-
Netleme göstergesi Uzakl›¤›n bir dizin fleklinde iflaretlendi-
numda belirlenen örtücü de¤erine göre makine otomatik
¤i, netleme sistemi göstergesi. Genellikle objektif üzerinde yer al›r.
Nokta ›fl›kölçer Elde kullan›lan, dar bir aç›yla konunun küçük bir bölümü üzerindeki ›fl›¤› ölçen ›fl›kölçer.
Normal görüntü Siyah ve beyaz›n da yer ald›¤›, normal say›da gri ton de¤erinden oluflan görüntü.
Normal objektif Odak uzakl›¤›, kullan›lan filmin görüntü
karesinin diyagonal köfle uzunlu¤una eflit olan objektifler. Standart objektif olarak da bilinir.
O-Ö
Objektif Birden çok mercekten oluflan, odak noktas› üzerinde ikiboyutlu görüntü oluflturmay› sa¤layan optik sistem. Foto¤raf makinesi, agrandisör ve gösterim ayg›tlar›nda kullan›l›r.
olarak pozlamaya uygun olan diyafram de¤erini belirler.
P
P konumu Tam otomatik pozlama konumu. Diyafram ve örtücü de¤erinin makinenin içindeki bir program taraf›ndan otomatik olarak belirlenmesi.
Pan film Beyaz ›fl›k içindeki bütün renklere karfl› duyarl› olan
siyah-beyaz film.
Panoramik foto¤raf makinesi Kendi ekseni etraf›nda dönerek tarama yapan özel bir tür objektifi olan, yatay olarak
neredeyse iki kare uzunlu¤unda görüntü sa¤layan foto¤raf makinesi. Yatay perspektifli, ince uzun ve çok genifl
görüfl aç›l› görüntü sa¤lar.
Paralaks Bir konuya iki farkl› noktadan bak›ld›¤›nda, ortaya
ç›kan iki farkl› görüntü.
Objektif gölgeli¤i Objektife istenmeyen ›fl›klar›n girmesini
Refleks olmayan foto¤raf makinelerinde, bakaç ve objektif ko-
engelleyen, ›fl›k geçirmez malzemeden yap›lm›fl, objekti-
nuyu birbirine çok yak›n iki farkl› noktadan görür, bunun
fin önüne tak›lan parça.
sonucunda filmdeki görüntü bakaçta görülenden boyut
Objektiften ›fl›kölçer Foto¤raf makinelerinde, objektiften gi-
aç›s›ndan farkl›d›r. Bu farkl›l›¤a paralaks hatas› denir.
rerek, görüntüyü oluflturan ›fl›ktan ölçüm yapan ›fl›köl-
Parasoley Bkz., Objektif gölgeli¤i.
çer. ‹ngilizce Through-The-Lens sözcüklerinin ilk harfle-
Parlakl›k Rengin yans›tt›¤› ›fl›k ya da rengin siyah-beyaz ola-
rinden oluflan TTL k›saltmas›yla bilinir.
Odak düzeyli örtücü Film düzlemi önünde duran iki perdeden
oluflan örtücü sistemi. Pozlama s›ras›nda, iki perdenin aras› belli bir aç›kl›kta aralanarak, film belli süre ›fl›ktan etkilenir. ‹ki perde aras›ndaki aç›kl›k pozlamayla belirlenir.
Odak düzlemi Bkz., Film düzlemi.
Odak uzakl›¤› Objektif sonsuzdaki bir nesneye netlendi¤inde, objektifin merkeziyle odak düzlemi (film düzlemi)
aras›ndaki uzakl›k.
Optik bak›fl Bir konuya, ç›plak gözle de¤il optik arac›l›¤›yla
bakmak, örne¤in; foto¤raf makinesinin objektifinden
bakmak.
Optik eksen Bir merce¤in ya da objektifin tam ekseninden
geçen çizgi.
Orta boy foto¤raf makineleri Roll filmin kullan›ld›¤› foto¤raf makinelerinin genel ad›.
Otomatik netleme Foto¤raf makinesiyle foto¤raf› çekilecek
rak ne kadar ayd›nl›k ve karanl›k görüldü¤ü. Konunun
ya da görüntünün ayd›nl›k ve karanl›k alanlar aras›ndaki tonlama oran›d›r.
Penta prizma Refleks foto¤raf makinelerinde, netleme cam›ndaki sa¤-sol ve alt-üst olarak ters olan görüntüyü do¤ru
hale getirerek bakaça yans›tan, befl kenarl› cam prizma.
Perspektif Üçboyutlu nesneleri, ikiboyutlu yüzey üzerinde
derinlik etkisi yaratacak flekilde gösterme sistemi.
Polarize filtre Polarize ›fl›¤›n ortaya ç›kard›¤› görüntü hatas›n› yok eden, gri renkli filtre.
Polarize ›fl›k Ifl›¤›n her yöne yapt›¤› sal›n›m› s›n›rland›rmak.
Normal gün ›fl›¤› her yöne sal›n›m yaparak ilerler, baz›
yans›t›c› yüzeyler ›fl›¤›n her yöne yapt›¤› sal›n›m› s›n›rland›r›r böylece bu tür yüzeylerden yans›yan ›fl›k tek yöne sal›n›m yaparak ilerler; bu ›fl›¤a polarize ›fl›k denir. Su
ve cam yüzeylerde çok s›k olarak karfl›lafl›l›r.
Pozitif Konunun asl› gibi ayn› ton de¤erinde olan görüntü.
konu aras›ndaki uzakl›¤›n otomatik olarak ayarlanmas›.
Pozlama Ifl›¤a karfl› duyarl› malzemenin ›fl›ktan etkilenmesi.
Otomatik pozlama kontrolü Foto¤raf makinesinin içindeki ›fl›-
Foto¤raf makinesinde film, agrandisörde foto¤raf kâ¤›d›-
¤a duyarl› foto elektrik hücreleriyle, foto¤raf› çekilecek
olan konunun ›fl›¤›n›n ölçülerek, pozlamaya uygun diyafram ve örtücü de¤erlerinin otomatik olarak ayarlanmas›.
na ›fl›k verilerek görüntü oluflturma.
Pozlama tolerans› Ifl›¤a karfl› duyarl› malzemenin fazla ya da
eksik pozland›¤›nda, hâlâ kabul edilebilir sonuç ortaya
ç›kartan pozlama de¤erleri.
Sözlük
Prizma Görüntüyü hiç de¤ifltirmeden farkl› yönlere yans›tan
optik ayg›t. Etki aç›s›ndan aynaya benzer ancak görüntüyü daha nitelikli yans›t›r. Beyaz ›fl›¤›n k›r›larak renk
S
Sabit netlemeli makine Objektifi belli uzakl›¤a sabit olan,
netleme ayar› de¤iflmeyen, basit ve küçük boy foto¤raf
tayf› elde edilmesinde kullan›l›r.
Pus fitresi Mor ötesi ›fl›¤› emen filtre.
229
makinesi.
Sabitleme banyosu Negatif film ya da foto¤raf kâ¤›d›na pozlanan görüntünün, gelifltirme banyosu sonras›nda, poz-
R
lanmam›fl gümüfl tuzlar›n› temizlemek için kullan›lan
Refleks foto¤raf makinesi Bakaçtan görülerek netlemesi ya-
kimyasal eriyik. Gümüfl görüntüyü sabitleyen kimyasal
p›lan görüntüyü, sabit ya da hareketli aynayla, netleme
cam›na ayn› zamanda film yüzeyine yans›tan sistemin
kullan›ld›¤› foto¤raf makinesi.
eriyik. Di¤er ad› asit hipo.
Sapma Mercekten geçen ›fl›nlar›n bir noktada toplanamamas›. Bunun sonucunda görüntünün niteli¤inde bozulma-
Renk ‹nsan gözünün görebildi¤i ›fl›k tayf›n›n belirli elektro-
lar olur. Sapma sonucunda görüntüde küresel, renk, bü-
manyetik dalga boyu.
Renk ba¤lay›c› Renkli film banyo sürecinde kullan›lan, rengi
gelifltiren kimyasal bileflim.
külme ve astigmatl›k bozulmalar olur.
Saydam film Pozitif görüntü veren film. Genellikle saydam
filmler renkli olarak üretilir. Slayt ya da dia olarak da
Renk çemberi Renk tayf›n›n bir çember üzerinde gösterilmesi. Ana renklere göre bölümlenir, bu renkler k›rm›z›, mavi ve yeflildir. Bu renklerin karfl›lar›nda ise tamamlay›c›lar› yer al›r.
Renk dengesi Renkli foto¤rafç›l›¤›n herhangi bir aflamas›nda
bilinir.
Selüloit Selüloz, nitrat ve kafurundan yap›lan; bükülebilir, ince ve saydam, yanmaz film taban malzemesi.
Siluet Bir konunun, beyaz fon önünde tamamen z›t siyah görüntüsü. Ayd›nl›k bir zemin üzerinde karanl›k flekilden
renklerin gri ölçe¤indeki ton de¤erine göre ayarlanmas›.
Renkler aras›nda karfl›l›kl› olarak, kontrastl›k ve yo¤unluk
iliflkisi. Di¤er anlam›, renkli negatif filmlerde renk ›s›s› ne-
oluflan resim tekni¤i.
Siyah-beyaz Tek renkli (monochromatic) foto¤rafç›l›k ya da
renkli bir nesnenin gri ton de¤erlerinde yeniden üretimi
deniyle ortaya ç›kan renk bozulmalar›n›, foto¤raf kâ¤›d›na bask› aflamas›nda filtre kullanarak yap›lan düzeltme.
Renk duyarl›l›¤› Beyaz ›fl›k içindeki belirli renkten etkilenen
duyarkat.
Renk düzeltme filtresi Renkli negatif filminden foto¤raf kâ-
için kullan›lan terim.
Siyan Mavi ve yeflil bileflimiyle elde edilen renge verilen ad.
Siyan, k›rm›z› rengin tamamlay›c›s›d›r.
Slayt Karton ya da plasit çerçeveye tak›larak projeksiyon ayg›t›ndan yans›t›lan pozitif film görüntüsü. Saydam ve di-
¤›d›na pozitif bask› sürecinde farkl› renkleri ve doyma
de¤erleri renk dengesini sa¤lamak için düzenleyen filtreler. Bu filtreler, foto¤raf makinesinde renk ›s›s›n› ayarlamak için kullan›l›r.
Renk ›s›s› Kelvin de¤eri cinsinden, ›fl›k kayna¤›n›n verdi¤i
rengi tan›mlama sistemi. Renk ›s›s› derecelemesi aç›s›ndan yaklafl›k olarak 5400°K standart olarak kabul edilir,
örne¤in 2000°K’de foto¤raf k›rm›z›lafl›rken 6000°K’de
mavileflir.
Renk kontrast› Yan yana gelen iki renk aras›ndaki yo¤unlu¤un hissedilifli.
Renk niteli¤i Rengin oluflturdu¤u duygu, duyarl›k.
Renkli negatif film Foto¤raf kâ¤›d›na bask› için kullan›lan
renkli film. Nesnelerin renkli negatif görüntüsü, tamamlay›c› renklerin eklenmesiyle pozitife dönüflür.
Renkli saydam film Renkli pozitif görüntü veren film. Renkli slayt ya da renkli dia olarak da bilinir.
Reversal banyo Negatif görüntüyü pozitife dönüfltüren kimyasal eriyik. Renkli saydam filmlerin banyosunda kullan›l›r.
Roll film Siyah bir kâ¤›tla birlikte makaraya sar›lm›fl, orta boy
foto¤raf makinelerinde 4,5x6 cm., 6x6 cm. ve 6x7 cm.
boyutlar›nda kullan›lan film. 120 ve 220 olarak iki farkl›
boyutlar› vard›r.
a pozitifin di¤er ad›.
Standart objektif Bkz., Normal objektif.
T
T-gren Kodak firmas› taraf›ndan gelifltirilen duyarkat kristallerine verilen ad. Klasik duyarkatlardaki gümüfl kristallerinin
flekillerini de¤ifltirerek duyarl›l›¤›n›n artmas›n› sa¤layan sistem. Bu sistemde gren yap›s› de¤iflmeden filmin h›z› artar.
T Uzun pozlama için kullan›lan örtücü ayar›. Örtücü “T” durumuna getirildi¤inde, çekim dü¤mesine bas›ld›¤›nda
örtücü aç›l›r ve ikinci bir kez bas›lana kadar aç›k kal›r.
Uzun pozlama için kullan›l›r.
Taban Üzerine, foto¤rafik duyarkat sürülmüfl plastik, kâ¤›t ya
da cam malzeme.
Talbotype Bkz., Kalotip.
Tam otomatik diyafram Refleks makinelerdeki diyafram çal›flmas› sistemi. Pozlama an›nda diyafram en aç›k konumdad›r böylece konunun netleme ayar› kolayl›kla yap›l›r,
örtücü sistemi aç›ld›¤› zaman hareketli ayna ile ba¤lant›l›
olarak diyafram otomatik olarak belirlenen aç›kl›¤a gelir.
Tam ton Bir negatif görüntünün, kâ¤›t üzerindeki foto¤raf gibi dereceli olarak tonlar› içermesi.
230
Tamamlay›c› renk Uygun oranda kar›flt›r›ld›¤›nda beyaz ›fl›-
Yar›m ton Bir görüntünün normal bir görüfl uzakl›¤›nda tam
¤› veren iki renk.
ton de¤erinde görülürken, gri ton de¤erinin zay›flayarak
Tarama Pozlama yöntemi. Belirlenen normal pozlama de-
farkl› büyüklükteki zay›f noktalar oluflturmas›. Bir di¤er
¤erlerini de¤ifltirerek ayn› konunun birden çok foto¤ra-
anlam› orta ton de¤eri.
f›n›n çekimi. Bu yöntem kullan›ld›¤›nda genellikle ayn›
Yafl kollodyum tekni¤i Frederick Scott Archer taraf›ndan ge-
konunun normal, yar›m ve iki kat pozlama de¤erinde üç
lifltirilen foto¤raf tekni¤i. Duyarl› malzeme olarak kulla-
foto¤raf› çekilir. Özellikle renkli saydam filmlerin kulla-
n›lan kollodyum, levha üzerine sürüldükten sonra, levha
n›ld›¤› çekimlerde bu yöntem uygulan›r.
Tele objektif Bkz., Uzun odak uzakl›kl› objektif.
kurumadan pozlama gerçeklefltiriliyor.
Yo¤unluk filtresi Ifl›¤›n renk yap›s›n› de¤ifltirmeden sadece
Telemetreli netleme sistemi Foto¤raf makinesiyle konu ara-
›fl›¤›n gücünü azaltan gri renkli filtre. ND filtre olarak
s›ndaki uzakl›¤› ölçen optik ayg›t. Foto¤raf› çekilecek
olan konuya iki farkl› noktadan bakarak netleme yapan
ve objektiften ayr› çal›flan netleme sistemi.
Temel renk Rengin kendisi. Mavi, k›rm›z›, yeflil, sar› gibi renk
ölçe¤indeki de¤iflik dalga boylar›.
bilinir.
Z
Z›tl›k Bkz., Kontrast.
Zoom objektif De¤iflebilir odak uzakl›kl› objektif. Odaklama
Test bask› Agrandisörde negatif görüntüyü foto¤raf kâ¤›d›na
ve diyafram aç›kl›¤›n› de¤ifltirmeden farkl› odak uzakl›¤›
basarken, ayn› foto¤raf kâ¤›d› üstüne yan yana farkl›
sa¤lar. Objektifin içindeki elemanlar›n kayd›r›lmas›yla
pozlama sürelerinde olan birden çok bask› yapmak.
farkl› odak uzakl›¤› sa¤lan›r.
Titrek görüntü Hareketin dondurulamamas› ya da makinenin titremesinden kaynaklanan netsizlik.
Ton Negatif ya da pozitif foto¤rafta, karanl›k ya da ›fl›kl› alanlardaki ay›rt edilebilen belli bir yo¤unluk.
Ton de¤eri Tonu ifade etmek için kullan›lan terim.
U-Ü
Uzun odakl› objektif Odak uzakl›¤›, kullan›lan filmin görüntü karesinin diyagonal köfle uzunlu¤undan büyük olan
objektifler. Tele objektif ya da dar aç›l› olarak da bilinir.
Uzun pozlama Örtücünün “B” ya da “T” ayar› konumunda
yap›lan pozlama.
Üçayak Üzerine vidalama sistemiyle küçük ve orta boy foto¤raf
makinesi ba¤lanan, ayarlanabilir üçayakl› makine deste¤i.
Üst aç› Foto¤raf makinesinin konuya, konunun göz seviyesinin yukar›s›ndan bakmas›.
Üst üste pozlama Ayn› film karesi ya da foto¤raf kâ¤›d›na
birden fazla görüntünün pozlanmas›.
Y
Yans›yan ›fl›k Bir nesne üzerine düflen ve nesne taraf›ndan
emildikten sonra yans›yan ›fl›k.
Yans›yan ›fl›k ölçümü Konunun üzerinden yans›yan ›fl›¤›n
ölçümü. Makineden konuya do¤ru yap›lan ›fl›k ölçümü.
Yapay ›fl›k Günefl ›fl›¤› d›fl›ndaki her türlü ›fl›k kayna¤›. Stüdyolarda kullan›lan ayd›nlatma kaynaklar›, flash lambalar›, floresan lambalar› vb. ayd›nlatma kaynaklar›.
Yaprak film Tek tek kullan›lan büyük boyutlu film. Belirli boyutlardaki bu filmler özel tafl›y›c› içinde makineye konur.
Yaprak örtücü Objektifin içinde mümkün oldu¤u kadar diyafram sistemine yak›n yer alan, iris fleklinde yapraklardan oluflan örtücü sistemi. Diyafram örtüsü olarak da
bilinir.
Dizin
231
Dizin
A
Düz ayd›nlatma 125, 126, 138
Agrandisör 16, 63, 125, 127, 128, 180, 186-188, 190-192
Alan derinli¤i 22, 62, 67, 74-77, 79, 86-88, 90, 91, 93, 117,
118, 123, 138, 213, 215
Analog 20, 42
ASA 22, 76, 213, 216
Asal eksen 108, 110, 113
Ayd›nlatma 16, 17, 76, 79, 80, 92, 106, 122, 124-127, 138,
206, 214
B
Düzeltme filtresi 167, 200, 203, 206
E
Emülsiyon 154, 155
Estetik enerji 122, 124, 128, 133
F
Film banyosu 15, 21, 122, 123, 156, 159, 160, 165, 168-172,
180-182, 185, 187, 189, 192, 214, 215
Film h›z› 154, 160, 168, 172
Bakaç 30, 31, 33-37, 40, 79, 82-85, 89, 93, 120, 205, 207-209,
215, 216
Bakaç penceresi 85, 209
Bak›fl aç›s› 18, 36, 79, 85, 86, 91, 111, 113, 114, 117, 118, 120122, 131, 134, 138, 208, 209, 215
Bal›k gözü objektif 117, 118
Basit foto¤raf makinesi 30, 33
Film kontrastl›¤› 154, 157, 160, 172
Filtre faktörleri 205
Foto¤raf ka¤›d› 63, 87, 128, 159, 181, 185-187, 191, 192, 206,
211, 213
Foto¤raf ka¤›d› banyosu 191
Foto¤raf karesi 2, 18, 115, 133, 187
Foto¤raf makinesi 2-5, 15-20, 22, 23, 27-34, 36-38, 41, 42,
63, 64, 70-73, 75, 77-87, 89-91, 93, 107, 108, 111, 115,
Buzlu cam 25, 83, 84
118, 120-122, 125-127, 131, 138, 155, 157, 160-162, 164,
Büyük boy foto¤raf makineleri 40, 118,
170, 188, 192, 205, 207, 209-212, 215, 216
Büyütme oran› 87, 93, 208
C-Ç
Cameo ayd›nlatma 127
Çerçeveleme 84, 121
Çerçeveleme oran› 84, 85, 132
Ço¤altma teknolojisi 7
G
G.F.T. Nadar 7
Gelifltirme banyosu 18, 156, 160, 165, 169-171, 182, 187,
189-192
Genifl aç›l› objektif 36, 38, 87, 91-93, 114, 117, 118, 138
Gerçek görüntü 5, 19, 21, 155, 156, 181, 187
Gizli görüntü 18, 20, 156, 168, 170- 172,181, 187, 191
D
Dalga boyu 23, 25, 110, 128, 165, 166, 186
David Octav›us Hill 7, 8
Denge 120, 121, 133, 167, 211
D›n 22, 159, 163, 172, 213
D›fl ›fl›k 16, 127, 128
Dikey yönelifl 132, 133
Direkt ›fl›k 126
Diyafram 15, 22, 29, 30, 36, 39, 40, 46, 47, 64, 66-71, 73, 7580, 83, 86, 87, 91, 93, 111, 112, 114, 120-122, 138, 142,
163, 188, 205, 211, 214, 215
Diyafram aç›kl›¤› 15, 22, 29, 46
Diyafram örtücü iliflkisi 75
Diyafram sistemi 36, 40, 67, 68, 83, 93, 188
Durdurma banyosu 182, 184, 185, 187, 191, 192
Duyarkat 18, 154-157, 159, 160, 163, 164, 168-172, 183, 213215
Düflen ›fl›k 24, 45, 64, 79, 80, 125, 128, 142, 156, 165
Düflük kontrast 159, 160, 189, 213
Gölge 27, 126-128, 138
Görsel güç 133
Görüntü alan› 74, 113, 117, 118, 125, 127, 131-133, 138
Görüntü boyutu 34, 110, 160-162, 188
Görüntü esteti¤i 122, 138
Görüfl aç›s› 18, 86, 113, 114, 131, 133, 138
Gren 159, 163, 170, 213, 214
Gri ton de¤eri 158, 164, 202, 204
Gümüfl tuzlar› 156, 160, 163, 164, 171, 185
H
H›zl› filmler 159, 160, 163, 213, 214
I-‹
Isaac Newton 24, 165
ISO 22, 41, 78, 80, 123, 159, 160, 163, 168, 172, 213-216
Ifl›¤›n k›r›lmas› 108, 110
Ifl›k kontrol sistemi 30
232
Ifl›k ölçer 80, 163, 210
Optik bak›fl 106, 121
Ifl›k ölçümü 20, 22, 79, 80
Orta boy foto¤raf makineleri 39, 40
Ifl›n 23, 24
Orta h›zl› filmler 163, 214
‹bnü’l-Heysem 32
Ortalama ölçüm 79
‹ç ›fl›k 16, 125, 127, 128
Orthochromatic filmler 160, 164
‹zdüflüm 27
Oskar gustave rejlander 7
Otomatik netleme sistemi 85, 86, 93
J
Örtücü 22, 35, 40, 48, 62, 71-78, 80, 89, 93, 122, 163, 193, 205,
John F. W. Herschel 5, 42
209, 211, 214-216
Jonathan Crary 30
Örtücü de¤eri 66, 71, 72, 74, 75, 80, 93, 163, 215
Joseph Nicéphore Niépce 6
Örtücü h›z 35, 41, 71-73, 75-80, 89-93
Julia Margaret Cameron 7, 10, 11
Örtücü sistem 15, 22, 33, 40, 47-49, 62, 64, 67, 70-75, 77, 93,
122, 193
K
Kaplama Alan› 113
P
Karanl›k kutu 27, 28, 29, 30, 32, 33, 40, 42, 107
Panchromatic filmler 164, 165, 203
Karanl›k oda 15, 19, 20, 21, 42, 63, 161, 162, 165, 181, 185-
Paralaks hatas› 84, 85
192, 214
Parlakl›k 125, 166
Kelvin 154, 167, 172, 206
Polarize filtre 200, 205, 207, 216
Kontak bask› 87, 186, 189, 190, 192
Pozlama 15, 18, 20, 22, 23, 29-31, 35-38, 41, 42, 62-80, 83, 84,
89-93, 122, 123, 126, 155-160, 162, 171, 172, 185, 187-
Küresel bozulma 110, 111, 113
192, 205, 208, 209, 213-216
L
Pus filtresi 204
Levend K›l›ç 7, 30
Lou›s Jacques Mande Daguerre 6
R
Refleks foto¤raf makineleri 34, 36-38, 73, 79, 83, 209, 212
M
Refleks netleme sistemi 83, 84, 93
Makro çekim 207-209, 216
Refleks sistem 2, 36, 40, 62, 83, 84
Merkez a¤›rl›kl› ölçüm 79
Rembrandt ayd›nlatma 127
Morötesi (UV) filtre 204
Renk 23-26, 64, 65, 79, 80, 110, 111, 113, 122, 123, 128, 133,
138, 154, 159, 160, 164-172, 186, 188, 189, 192, 201-207,
N
214-216
Negatif 7, 8, 16, 21, 63, 64, 87, 114, 120, 122, 125, 127, 128,
Renk dengesi 167
131, 155-157, 159, 160, 163, 165, 166-172, 180, 181, 184-
Renk düzeltme filtreleri 167, 206, 207
190, 192, 202, 203, 206, 207, 213-215
Renk ›s›s› 167, 172, 206, 216
Negatif tafl›y›c› 188, 190
Renklerin bozulmas› 110, 111, 113
Netleme 20, 22, 30, 31, 34, 36-38, 42, 62, 81-86, 89, 93, 111,
Renkli filmler 78, 155, 167, 201, 205-207, 214, 216
113, 121, 122, 138, 188, 209, 211, 215, 216
Netleme cam› 36, 84, 200, 209, 215
Netlik sistemi 82, 83, 85
Renkli saydam filmler 170, 213, 215
Resmetme tekni¤i 3-7, 17, 19, 29, 42, 106, 107, 113, 121, 124,
138
Noktasal ölçüm 79
Robert Adamson 7, 8
Normal objektif 38, 39, 91, 106, 114, 116-118, 120, 123, 138
Roger Fenton 17
O-Ö
Objektif gölgeli¤i 200
Roll film foto¤raf makineleri 39, 40
Roll filmler 40, 118, 161, 162, 188-190
Odak düzeyli örtücü 36, 72, 73
S-fi
Odak noktas› 106, 108, 109
Sabitleme banyosu 170, 171, 182, 184, 185, 187, 191, 192
Odak uzakl›¤› 46, 67, 81, 86, 87, 91, 93, 108-111, 113-115,
Saydam 30, 32, 127, 155, 160, 167-172, 187, 206, 207, 213-215
117-121, 138, 207, 209
S›cak renkler 128, 215
Dizin
Siluet ayd›nlatma 124, 127
Siyah-beyaz filmler 78, 155, 160, 164, 168, 172, 182, 201
So¤uk renkler 128, 215
Spiral 182-184, 192
fiekil-zemin 134
T
Tamamlay›c› renkler 166, 168, 172
Tele objektif 38, 88, 91, 92, 93, 208, 209, 210
Telemetreli foto¤raf makineleri 84
Telemetreli netleme sistemi 83, 85, 93
Temel renk 166
Test bask› 192
Tonlama de¤eri 162, 205, 213, 214
U-Ü
Uzun pozlama 72, 92, 173
Üç ayak 94
Y
Yan›lsama 29, 128
Yans›ma 2, 5, 24-27, 64, 122, 126, 190, 202, 205, 208, 211, 216
Yans›yan ›fl›k 24, 27, 63, 64, 79, 126
Yaprak film foto¤raf makineleri 39, 40
Yaprak filmler 40, 161, 162, 172
Yaprak örtücü 40, 72, 73, 93
Yatay yönelifl 131-133
Yavafl filmler 71, 159, 163, 172, 213
Yo¤unluk filtreleri 205, 216
Yumuflak ›fl›k 76, 126
Yüksek kontrast 159, 160, 189
Z
Zoom objektif 106, 111, 114, 120, 121, 138
35 mm. filmler 161, 162, 164
35 mm. Foto¤raf makineleri 31, 34, 36-38, 40, 69, 73, 79,
116-118, 120, 138
233

Fotoğrafçılık Hakkında Bilgiler

Transkript

Benzer belgeler

HABER tığ TEBER

PE Körkasa Bandı

havası temiz Narcity

Dergi A4 - ARI Magazin

kapak.fh11

kapak.fh11