İş Sağlığı ve Güvenliği Yönüyle Metal Sektörü

İş Sağlığı ve Güvenliği
Yönüyle
Metal Sektörü
Lütfi ALPSOY
Grup Başkan Y.
(Makine Yüksek Mühendisi)
İş Baş Müfettişi
A belgeli İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı ve Eğiticisi
5-7 Mayıs 2014-İstanbul
[email protected]
Üretim sürecine giren;
• her yeni kimyasal madde,
• her yeni iş ekipmanı,
• makine, araç ve gereç
insan sağlığı ve güvenliği,
işyeri güvenliği
çevre sağlığı ve güvenliği
için tehdit oluşturmaktadır.
[email protected]
İş kazaları ve meslek
hastalıkları sonuçları
itibariyle;
insan hayatını ve
sağlığını tehdit
etmektedir.
İşletmeleri de,maddi
ve manevi ağır
kayıplarla karşı
karşıya
bırakmaktadır.
[email protected]
iş kazası, meslek hastalığı
ile
yangın ve patlama
ve de
büyük endüstriyel kaza
risklerinin önlenmesi için
ARTIK
yeni yöntem ve modellerin
uygulanması
gerekmektedir.
[email protected]
Bir işyerinde;
Text
TEZGAH
ÇALIŞAN
Text
ENERJİ
TEHLİKE VE RİSK
ÖNEMLİ OLAN BU ÜÇ UNSURUN UYUM İÇERİSİNDE
BULUNMASIDIR
[email protected]
Text
ENERJİ
Text
TEZGAH
TEHLİKE VE
RİSK
ÇALIŞAN
İş sağlığı ve güvenliğinin temel amacı; bu uyumun en
uygun biçimde olmasını sağlamak ve bu konuda
çalışmalar yapmaktır.
[email protected]
RİSK
TEHLİKE
VE
İNSAN
BİR ARADA
Riski
Değerlendirmesi
Yap ve Uygula
[email protected]
Kontrol Önlemini
Geliştir.
Çalışanların
Görüşlerinin
Alınması
Sağlık Gözetimi
Çalışanın Eğitimi
Bilgiyi test
etmek
Belgelendirme
İ.H, İGU, DSP, ÇT,
DE, her işyerinde
çalışması
zorunlu…
Risklerin Değerlendirilmesi
PROAKTİF TEDBİRLER…
[email protected]
Çalışanların
Bilgilendirilmesi
Çalışanın
Katılımının
Sağlanması
Kontrol
önleminin
seçimi
Ölçme
ve
İzleme
Metal Sektöründe Çalışanların
Toplam Çalışanlara Oranı(NACE-SGK-2012)
5510 sayılı Kanuna Göre Toplam Çalışan sayısı:124.840.33
11,56%
Metal sektörü çalışan sayısı :
1443623
Diğer sektörler çalışan sayısı :
11040410
88,44%
[email protected]
Metal Sektöründe İş Kazaları
(NACE-SGK-2012)
Metal Sektöründe Toplam İş Kazası:20.511
0,36%
Ölümlü İş Kazaları
Ölümle sonuçlanan iş kazaları
:74
Ölümle sonuçlanmayan iş
kazaları:20437
99,64%
[email protected]
Metal Sektöründe Başlıca İşler
–
Metal sektörü genel olarak;
 metal eritme ve arıtma endüstrisi ile
 metal işleme endüstrisi
olarak tanımlanabilir.
–
Metal eritme ve arıtma işlemlerinde,
•
–
saf metalleri elde etmek için metal cevherleri ve
hurdalarının işlenmesi söz konusudur.
Metal işleme işlerinde ise,
diğer sektörlerin ihtiyaç duyduğu
•
makine
•
ve makine parçaları,
•
alet ve araçların üretimi
söz konusudur.
[email protected]
Metal Sektöründe
Yapılan İlk İşlemler;







Eritme ve arıtma,
Döküm,
…. ve presleme,
Dövme-şekillendirme
Kaynak ve metal kesme,
Sinterleme (metal filizlerini ısıtarak toprak hale
getirme…)
Talaşlı imalat-Talaş kaldırma işleri (Tornalama,
Freze,…)
…….
[email protected]
Son Ürün Elde Etmek için
Yapılan İşlemler;
Ürün elde edinceye kadar;

Taşlama,

Parlatma,

Zımparalama,

Yüzey işleme,

Yüzey kaplama işlemleri (elektro, galvaniz, ısıl
işlem, eloksal, toz boya vb) yapılır.
Bu süreçlerin her birinde kendine özgü tehlike kaynakları ile
riskler bulunmaktadır…
[email protected]
Eritme ve arıtma işlemlerinde
tehlikeler:
Fiziksel tehlikeler:
Radyasyon,
Isı etkisi
Gürültü,
Elektrik,
…..
[email protected]
Eritme ve arıtma işlemlerinde
tehlikeler:
Kimyasal tehlikeler:
bakır,
kurşun,
çinko,
alüminyum,
Altın
….
[email protected]
Eritme ve arıtma
işlemlerinde tehlikeler:
Ergonomik tehlikeler:
Elle kaldırma ve taşıma,
Tekrarlı hareketler
…..
[email protected]
Kaynak ve kesme işlemleri
• Metal sektörünün en yüksek
riskli alanlarından biridir.
• Sıcak ve basınç altında metal
veya plastik parçaların
birleştirilmesi işlemine kaynak
denir.
•
•
•
•
•
Pirinç kaynağı,
Lazer kaynağı,
Delme kaynağı,
Elektrot-ark kaynağı, vs.
Sıcak kesme
[email protected]
Kaynak ve kesme işlemleri
•Çalışanlarda;
•yanıklar,
•infrared radyasyona maruziyet
•metal dumanlarının solunması
nedeniyle meydana gelen
hastalıklar(sideroz)
•fiziksel zorlanma,
•aşırı yorgunluk,
•kas iskelet hasarları
•“kaynakçı gözü” denilen ultraviyole
radyasyona maruziyet oluşur.
[email protected]
Kaynak ve kesme
işlemi sırasında insan
sağlığına zarar
verebilecek zehirli
-gazlar,
-duman,
-metal buharı
-ve partikülleri
çıkmaktadır.
[email protected]
Kaynak dumanı;
arkta ultraviyole ışınlarının ve
ısının etkisi ile oluşan
 kimyasal reaksiyonlardan,
 kullanılan yöntem ve dolgu
maddelerinden,
 çalışma ortamındaki hava
kirliliği,
 kaynak öncesi yapılan
temizleme ve yağ sökme
işlemleri sonucunda
oluşan buhardan kaynaklanır.
[email protected]
Açığa çıkan duman,
özellikle
solunum yollarına
zarar vermektedir.
[email protected]
Kaynak dumanı:
 Zararlı olduğu bilinen birçok madde
içermektedir.
 Kaynak dumanı;
 Akciğer,
 Kalp,
 Böbrek gibi vücudun herhangi bir
parçasını
 Ve merkezi sinir sistemini
etkileyebilir.
[email protected]
 Kaynak dumanında bulunan maddeler,
(krom, nikel, arsenik, asbest (amyant),
manganez,
silisyum,
berilyum,
kadmiyum, azot oksitleri, karbon oksit
klorürü (fosgen), akrolin, flüor (flüorin)
bileşikleri, karbon monoksit, kobalt,
bakır, kurşun, ozon, selenyum, çinko)
zehirli maddelerdir.
 Bu metallerin buhar ve parçacıklarının
zamanla
solunum
yollarına
ve
ciğerlere yerleşerek solunum sistemini
fonksiyon
dışı
bırakması
söz
konusudur.
[email protected]
KAYNAK BUHARI ÇIKTIĞI NOKTADAN LOKAL HAVALANDIRMA İLE
ÇEKİLMELİDİR.
Havalandırma ağzını, kaynak yaptığınız alana
yaklaştırıp çalışın!
[email protected]
Tüpler…
– Tüplerin içinde yüksek basınç
bulunur.
Eğer,
regülatörün
manometresi bozuk veya kırıksa
güvenlik
açısından
mutlaka
yenisi ile değiştirilmelidir.
– Şaloma, hortum ve alev tutucu
gibi diğer ekipmanlar da düzenli
olarak kontrol edilmelidir.
– Yağ
ve
gresten
bütün
ekipmanları korunmalıdır.
– ……
[email protected]
Yüz-Göz Siperi
Göz siperleri ark’ın tipine bağlı
olarak değişir, bu nedenle periyodik
kontrollerle değişik ark tipine uygun
göz
siperlerinin
kullanılmakta
olduğundan emin olunmalıdır.
Üretici firma tabloları kullanılarak
kontrol yapılmalıdır.
•
•
•
•
•
Metal ark kaynağı,
Gaz metal ark kaynağı,
Gaz tungsten ark kaynağı,
Şalomalı set lehimleme,
Oksijen yakıtlı gaz kesme veya
kaynağında
genellikler 10-14 göz siperi
kullanılır.
[email protected]
Talaşlı İmalat:
• Metal işleme sıvılarında katkı maddesi olarak kullanılan
koruyucuların etkilerini yitirmeleri nedeniyle bakteriyel
kirlenme ve birikimler olur.
• Bu sıvılarda çeşitli akciğer hastalıkları etkenleri
saptanmıştır.
• Bu nedenle talaşlı imalat makinelerinin bu soğutma
sıvıları en geç altı ayda bir değiştirilmelidir.
• Biyolojik tehlikeler: bakteriyel enfeksiyonlar
• Fiziksel tehlikeler: Gürültü, vibrasyon,titreşim
• Diğer tehlikeler; el yaralanmaları, metal talaşı
sıçramalarına bağlı göz ve vücut yaralanmaları…
[email protected]
Endüstriyel yağlar, metal işleme sıvıları:
»
»
»
»
»
Delme,
kesme,
Torna,
Freze
Ve ezme gibi metal işleme süreçlerinde, üzerinde çalışılan metal
parçaları veya gereçleri soğutmak, yağlamak veya kesilen yüzey
üzerindeki metal talaşını temizlemek için kullanılan sıvılardır.
• Akaryakıt özlü, bitkisel veya hayvansal yağlar içerebilen
kompleks karışımlardır.
• Çalışanların bu sıvılara maruziyeti;
– solunuma
– Veya deri yoluyla olmakta
– dermatit ve solunum sistemi problemlerine neden olmaktadır.
• Uzun süreli maruziyette kansere sebep olabilmektedir.
• Kimyasal tehlikeler: metal, yağlar
• Fiziksel tehlikeler: Terleme
• Biyolojik tehlikeler: bakteriyel enfeksiyonlar
[email protected]
Zımparalama ve parlatma
• Doğal korundum (kristalize alüminyum), zımpara taşı
(alüminyum oksit), elmas, kumtaşı, çakmak taşı gibi
doğal aşındırıcıların yerine, tebeşir, ponza, tripoli, kalay
macun ve demir oksit gibi ince taneli malzemeler de
özellikle parlatma ve polisaj için kullanılır.
• Zımpara ve parlatma bantlarında; alüminyum oksit,
silisyum karbür, granat ve çakmaktaşı kullanılmaktadır.
• Tehlikeler;
–
–
–
–
Göz hasarı,
Titreşim,
Zımparalanan yüzeye de bağlı olarak akciğerde etkilenme
Kimyasal tehlikeler: alimünyum oksit, silisyum karbür
[email protected]
Dökümcülük:
Yapılan işlemler:
–
–
–
–
–
–
–
–
• Maça kumu ve model hazırlama
• Kalıp kumu ve kalıp hazırlama
• Döküm ve ateş hazırlama
• Metal eritme ve arıtma
• Kalıp içine metal dökme
• Kalıptaki metal dökümü soğutma
• Kalıptan dökümü çıkarma
• Temizleme ve çapak giderme
• Kimyasal tehlikeler: toz (kömür, ahşap, kum),
silika, formaldehid, izosiyanatlar
• Fiziksel tehlikeler: gürültü, titreşim, radyasyon,
ısı stresi
[email protected]
Dövme ve presleme:
• Metal parçalarına yüksek basınç uygulanarak
şekil verilmesi işlemidir.
– Kimyasal riskler: formaldehid, makine ve kalıp
yağları
– Fiziksel riskler: ısı stresi, gürültü, vibrasyon
– Ergonomik riskler ve
– Biyolojik riskler bulunmaktadır.
[email protected]
Metallerin yüzey işlemleri:
• Metal yüzeyine çeşitli özellikler ve görünüm
kazandırmak amacıyla yapılır.
•
•
•
•
Isıl işlem,
Elektro-kaplama,
Elektrolitik parlatma,
Galvanizasyon işlemlerinde
kostik ve aşındırıcı kimyasalların kullanımına bağlı
yanıklar ve tahrişlere neden olur.
• Kimyasal tehlikeler: kostik ve korozif maddeler,
krom, nikel, toz, karbonmonoksit
• Ergonomik riskler…
[email protected]
Metali yeniden kazanma:
• Demir, alüminyum, bakır, kurşun, çinko, magnezyum, cıva, nikel,
kıymetli metaller, kadmiyum, selenyum, kobalt, kalay ve titanyum
hurdadan yeniden kazanılan metallerdir.
• Bu işlemlerde;
•
•
•
•
•
•
•
Metal dumanları,
metal oksitleri,
ağır organikler,
yağ ve asit buharları,
Ve toza maruziyet
Yüksek gürültülü
ve sıcaklığa maruziyet bulunmaktadır.
• Kimyasal tehlikeler: Toz, metal partikülleri, metal buharları,
solventler
• Fiziksel tehlikeler: gürültü, ısı
[email protected]
Metallere Bağlı Meslek Hastalıkları
• Başta demir ve aluminyum olmak üzere çeşitli işkollarında
metaller yaygın şekilde kullanılmaktadır.
• Toksikoloji bakımından kurşun, cıva, krom, nikel, kadmiyum gibi
metaller daha önemlidir.
• Bu metallerin bazıları (kurşun, cıva, kadmiyum vs.) vücutta
değişik organlarda birikerek zehirlenmelere yol açarlar.
• Bazıları da (krom, nikel, kadmiyum vs.) kanserojen özelliğe
sahiptir.
• İşlemler sırasında çoğu kez metaller ısıtılır ve eritilir.
• Eriyen metalin bir kısmı gaz formuna geçer ve bu gazın
solunması sonucu metal vücuda girmiş olur. Ve sistemik etki
meydana getirir. Bazı metaller deri teması yolu etkileri söz
konusudur.
[email protected]
Vücudun titreşim kaynağına göre etkilenmesi;
• Tüm vücut titreşimi:
– Titreşime bağlı olarak üst uzuvlar, omuz ve boyun da dahil
kas-iskelet sistemi hastalıklarının sıklığı da artar.
• El-kol titreşimi:
– Titreşime neden olan aletlerin kullanımı ile hissedilen
titreşimdir.
– Sinir sistemi, kas ve iskelet sistemi, göz ve iç kulakta
etkilenmeler oluşmaktadır.
• Beyaz Parmak Hastalığı:
– Titreşim etkisi sonucu el parmaklarında kan dolaşımına
ilişkin bozukluk oluşur, kan dolaşımı olumsuz etkilenir ve
parmaklarda renk değişikliği, beyazlaşma görülür.
– Soğuk temasında daha belirgin hale gelen bu durumda el
parmaklarında soğuma ve ağrı olur.
[email protected]
YAPAY RADYASYON KAYNAKLARI...?
Radyoaktif maddeler:
– Radyum (Ra-226
– Uranyum (U-238
– Toryum
(Th-232
– Potasyum (K-40
Doğal
88%
1600 yıl)
4.51x109 yıl)
1.39x1010 yıl)
1.27x109 yıl)
Görülen ışık gözlerde;
•kamaşma,
•sulanma
gibi etkilere yol açar.
Işığın parlaklığı arttıkça
daha fazla etkisi olur.
Yapay
12%
Tıbbi
Uy.
%96
Nükleer
Sant.
%1
[email protected]
Tüketici
Ürün.
Mesleki
%1
Işın.
%1
Rad.
Serpinti
%1
RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ
 Radyasyona maruz kalan
hücre
ölebilir veya zamanla doku
tarafından onarılarak
kurtulabilir.
 Eğer kurtulan hücre, kromozomlarındaki
kırılmalar nedeniyle fiziksel ve kimyasal
yapısı değişerek mutasyona uğrarsa,
bunun sonucunda hücre normal işlevini
yapamaz ve ileride kişinin kendisinde
(somatik) veya gelecek nesillerde
(genetik) zararlar meydana getirebilir.
[email protected]
İnfrared (Kızılötesi) radyasyonun etkileri:
• Katı maddeler, metaller eritilirken kor haline geldiği sırada kızılötesi
ışın yayarlar.
• Kızılötesi ışınlar ulaştıkları dokularda sıcaklık artışına yol açarlar.
• Kızılötesi ışın maruziyeti demir-çelik endüstrisinde, dökümhanelerde
olabildiği gibi cam malzeme imali sırasında da olur.
• Kızılötesi ışınlar göz lensinde sıcaklık artışına dolayısı ile sıvı
kaybına yol açar. Bu durum da beklenenden daha erken yaşta
oluşan katarakta yol açar, “cam üfleyicilerin kataraktı” olarak bilinir.
Kızılötesi radyasyon maruziyetine bağlı olarak erkeklerde testislerde
sıcaklık artışı meydana gelir, bu da spermatogenez bozukluklarına
yol açar, fertilite bozukluklarına yol açar.
• Kızılötesi radyasyondan korunmak için
– Uygun gözlük kullanılmalı,
– Erimiş halde metallerin olduğu dökümhane vb. ortamlarda da testisleri
korumak için önlemler
alınmalıdır.
[email protected]
Ultraviyole radyasyonun etkileri:
•
•
•
•
•
Görülen ışıktan daha kısa dalga boyludur.
Vücutta derinlere ulaşamaz.
Yüzeyde dokularda irritasyona neden olur.
Güneşte uzun zaman kalındığında meydana gelen deri irritasyonu ve yanıklar
ultraviyole ışınların etkisi ile olur.
Açık havada çalışmak durumunda olan kişiler ultraviyole ışınlara maruz kalırlar.
• Kaynak işlerinde Ultraviyole ışınlar bulunmaktadır.
•
Kaynak işleminde ultraviyole ışınlar korneada irritasyona yol açar
– Güneşten korunmak için açık renkli ve ince pamuklu kumaşlardan yapılmış
giysiler giyilmeli, şapka ve güneş gözlüğü kullanılmalıdır.
– Kaynak işlemi sırasında da maske ve koruyucu gözlük kullanmak suretiyle yüz ve
gözler korunmalıdır.
[email protected]
Radyo dalgalarına bağlı sağlık sorunları:
• Özellikle yüksek gerilim hatlarına yakın
bölgelerde oturanlarda;
–
–
–
–
–
lösemi,
lenfoma
ve beyin tümörleri şeklinde
bazı hastalıklarla
kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları görülür.
Korunmak için;
– Yüksek gerilim hatlarına yakın bölgelerde oturmaktan
kaçınılmalı
– Her türlü elektrikli cihazlara çok yakın konumda
bulunmaktan kaçınılması önerilmektedir.
[email protected]
İyonizan radyasyona bağlı sağlık
sorunları:
Bu tür etkilenme nükleer kaynaklardan (enerji santrali vs.) kaza
sonucu etkilenme şeklinde olur.
• saç dökülmesi, ishal, kemik iliği inhibisyonu, fonksiyon
bozuklukları, akciğer vb. organlarda etkiler.
Bu etkiler doza bağımlıdır, doz arttıkça etkilenme daha çok olur.
İyonizan radyasyondan korunmak için;
–
–
–
–
–
–
Kaynağın kontrolü
Yapay radyasyon kaynakları koruyucu düzeneklerle kapatılmalı
Mesafe artırılmalı
Kişisel koruyucular kullanılmalı
Dozimetre ile etkilenme düzeyleri sürekli olarak izlenmeli.
İşe giriş ve aralıklı kontrol muayeneleri yapılmalı
Uçak personeli güneşe yakınlık nedeniyle daha doğal radyasyona
maruz kalabilir.
Uçak personelinin bu yönden de gözetim altında tutulması uygun olur.
[email protected]
Fotoelektriğe Bağlı Gelişen
Göz Arkı-Keratokonjuktivit
•
•
•
•
•
•
Gözün dış katmanının (kornea ve
konjonktiva) ultraviyole radyasyon
nedeniyle zarar görmesine bağlı olarak
gelişir. “Ark göz” adı da verilir.
Metal kaynağı veya ağır gazlı kesim
işlemleri sırasında ortaya çıkan parlak
elektrik arkına maruziyet olmasından ileri
gelir.
Kişisel koruyucu donanım kullanmayan,
kaynak işleminin yapıldığı yerin hemen
yakınında çalışan veya kaynakçıya
yardım eden kişiler daha sık etkilenirler.
Ultraviyole ışınlara uzun süreli maruziyet
kalıcı görme sorunlarına yol açabilir.
Uzun olması ve tekrarlanması
durumlarında lenste kalıcı hasar
meydana gelebilir.
Gözlerini temizlemek için suya tutmalı ve
tıbbi yardım almalıdır.
[email protected]
Fotoelektriğe Bağlı Gelişen
Keratokonjuktivit
Tedbirler:
•
Kaynakçı el/yüz maskesi
•
Koruyucu iş elbisesi
•
Diğer çalışanları
korumak için en az 2 metre
yükseklikte paravanlar
kullanılmalıdır.
– Işık filtreleyen perdeler ve
yansımayı azaltan
yüzeyler hem kaynak
çalışanlarının hem de
alandaki gözlemcilerin
korunmasına yardımcı
olur.
[email protected]
İŞ EKİPMANLARINDA GÜVENLİK
TASARIM VE İMALATTA GÜVENLİK
Makina Emniyeti Yönetmeliği
4703(md.4),(R.G.:03.03.2009-27158), (2006/42/AT)
KULLANIMINDA GÜVENLİK
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik
Şartları Yönetmeliği
(25.04.2013),(6331-30 ve 31.md.),2009/104/EC)
[email protected]
A Tipi Standartlar
Direktif kapsamındaki ürünler için uygulanabilir
Genel güvenlik standartlarıdır.
(EN ISO 12100 Makine Emniyeti Risk Değerlendirmesi
B Tipi Standartlar (B1ve B2)
Güvenliğin sağlanma şeklini
standartlardır.
gösteren
EN ISO 13849-1, EN 574, EN ISO 13850, EN ISO 13857, EN 349,EN ISO 13855,
(EN 1037
C Tipi Standartlar
Belirli bir ürün için hazırlanan
güvenlik standartlarıdır.
Özel Tip veya Grup Makinalar İçin
EN 693 Hidrolik Pres
EN 692 Mekanik Pres
EN 12409 Termoform Makinası
[email protected]
detaylı
Makinalar da Emniyet Sağlama Süreçleri
İşyerinde
makinayı
emniyetli hale
getirme
Risk
Değerlendirmesi
Emniyet
Emniyet
doğrulaması
konsepti
Emniyet
Sistem
Entegrasyonu
Makine uyumusertikalandırma
Tasarım
[email protected]
Emniyeti
Makinede kaza sonrası sorumlulukların paylaşılması
Temel İş Sağ. Güv. Gereksinimleri
(EHSR)
Makine İmalatçısının Sorumluluğu
Artık Risk
(2006/42/AT)
Kullanma talimatlarına da yazıldığı
üzere üreticilerin makine kullanıcısına
bıraktığı sorumluluk
100%
Makinenin Risk Seviyesi
emniyetli
Son Kullanıcı
tarafından
yapılan
revizyonlar
sonucu
oluşan
RİSKLER
üretici
tarafından
bırakılan
uygulama
eksiklikleri
uyarı levhaları kişisel davranışlar,
talimatlar
manipülasyona karşı
eğitimler
kontrol ve denetim
89/391/EEC
Makine Kullanıcısının Sorumlulukları
89/391/EEC Çerçeve Direktif ve 6331-ISG Kanunu madde 4
Çok zayıf(Ciddi)
47
Poor(Majör)
Poor(Minor)
Yeterli(EHSR)
[email protected]
Mükemmel
Makinalarda Emniyet Öncelik Sırası…?
(2006/42 AT, EK I madde 1.1.2.b)
Tamamını uygulamak son kullanıcının sorumluluğu altında
1.
Fiziksel
kapaklar
2.
Koruma
Otomasyon
Ekipmanları
3.
Personel
Koruma
Ekipmanları
4.
Yasaklamalar
Talimatlar
Eğitimler
Kayıtlar
?
Uygulamak öncelikle imalatçının
sorumluluğu altında
48
Sistem Kurulmalı
[email protected]
5.
Denetimler
Yaptırımlar
Makinanın emniyet limitleri her aşama için
belirlenmelidir…
(EN ISO 12100)
İş ekipmanları;
•Kurulumunda
•Kullanımında
•Bakımında
•Periyodik
Kontrollerinde
TAM GÜVENLİ OLMALIDIR.
[email protected]
Risk Derecesi Değerlendirmesi-(EN ISO 12100)
(Hazard Rating Number System (HRN))
[email protected]
EN 12100 göre Makinenin Tehlikeli Bölümlerinin Belirlenmesi
ve
EN ISO 13849-1'e göre Gerekli Emniyet Seviyesinin Tespiti
Makine İsmi:
No
Makine
Üzerindeki
Tehlikeli Bölge
Tanımı
Makine Kodu:
Yaralanmanın
Şiddeti
Meydana
Gelme Sıklığı
Önlenme
Olasılığı
EN ISO
13849-1
(Emniyet
Seviyesi)
S
F
P
PL
1
2
3
[email protected]
Durdurma
Kategorisi
Risk Değerlendirmesi ve Azaltılması
[email protected]
Ambalaj Makinesi Emniyet Sistemleri
Işık perdesi
[email protected]
RİSK DEĞERLENDİRMESİ
ADIMLARI
1.ADIM
TEHLİKELERİ TESPİT ET
Tehlikelerle ilgili olarak mevzuat,
standart, rehber vs. araştırılmalı…?
2.ADIM
RİSKLERİ BELİRLE
ve DERECELENDİR
5.ADIM
İZLE VE TEKRAR ET
4.ADIM
KONTROL TEDBİRLERİNİ
TAMAMLA
[email protected]
3.ADIM
KONTROL TEDBİRLERİNE
KARAR VER
1. ADIM
TEHLİKELERİN TESPİT
EDİLMESİ
Tehlike Kaynakları..?
Tehlikeler belirlenmesi?
 Tehlikelerden kim yada ne zarar görebilir..?
Zarar nasıl ortaya çıkabilir..?
…..
Tehlike
Tehlike
Kaynağı
Risk
Tehlike
Risk
[email protected]
TİTREŞİM
MEKANİK
TEHLİKELER
İYONİZAN
RADYASYON
KİMYEVİ
MADDELER
GAZLAR
MAKİNELERDEN
KAYNAKLANAN
TEHLİKELER
LAZER VE
NON İYONİZAN
IŞINLAR
BASINÇLI
AKIŞKANLAR
ISI ETKİLERİ
DİĞERLERİ
BUHARLAR
ELEKTRİK
TEHLİKELERİ
[email protected]
GÜRÜLTÜ
Torna tezgahında aynaya bağlı iş parçasını işleyen
çalışan,
paso vererek iş parçasından talaş kaldırmaktadır.
Tehlike nedir?
Risk nedir?
[email protected]
TEHLİKE
KAYNAĞI
TEHLİKE
RİSK
1-Çapak
fırlaması
1-Göze Çapak
Kaçması,
Yüzde yaralanma
2-Elektrik
2-Elektrik
Çarpması
TORNA
TEZGAHI
3-Mekanik
tehlikeler
3-Parça etkisiyle
kırılmalar,
ezilmeler
4-Sıvı
sıçraması
4-Alerji ve
egzama
[email protected]
ÖNLEM
•Ayna
Koruyucusu
•Operasyon
bölgesi
koruyucusu
•Siperlik
•Gözlük
kullandırılma
sı
•İşçinin
eğitimi
24-48 V. Lamba
TEDBİRLER NELER
OLABİLİR
Operasyon noktası
koruyucusu
Gözlük
Makinanın dışa
bakan tarafına
geçenleri korumak
için siperlik
konulabilir.
Gövde
topraklaması
[email protected]
Operasyon
bölgesi koruması
24 Volt Aydınlatrma
Siperlik
Koruyucu
gözlük
[email protected]
Makinalarda meydana gelen
kaza sonuçları;
•
Uzuv kesilmesi,
•
kırıklar,
•
derin kesikler,
•
ezilme, sıkışmalar vb.
•
Elektrik şok ve yanıkları,
•
Parça fırlaması sonucu batmalar,
•
Hidrolik veya sıcak sıvı sıçraması
sonucu yanıklar.
[email protected]
Emniyet Aksamı..?
(Makina Emniyet Yön.Md.4)
Bir güvenlik işlevini yapan,
bağımsız bir şekilde piyasaya arz edilen,
arızalanması ve/veya hatalı çalışması
durumunda kişilerin güvenliğini tehlikeye
sokan,
makinaların işlevini yerine getirmek için
gerekli olmayan veya makinanın işlevini
yerine getiren normal aksamın yedeği
olarak kullanılabilecek aksamdır.
[email protected]
Operasyon Noktası….?
Makine ve tezgahta
• talaş kaldıran,
• şekillendiren,
• delen,
• ezen,
• kesen
• veya başka şekilde işlem yapan
bölgelerdir.
[email protected]
Tehlikeli bölge:
İş ekipmanının bünyesin
de veya çevresinde yer alan
ve kişiler için sağlık ve
güvenlik yönünden risklerin
bulunduğu bölgeyi,
ifade eder.
Makine ve tezgahlarda başlıca tehlike noktaları;
•
dönen miller,
•
merdaneler,
•
kayış kaynaklar,dişliler, kavramalar,
•
şaftlar,
•
tanburlar,
•
kesici kalemler,
•
mafsallar,çıkıntılar
gibi bir çok mekanik tehlikelere kaynaklık etmektedir.
Ayrıca,
•
elektrik akımı,
•
gürültü, titreşim, ışın, toz, duman, buhar, ısı
[email protected]
Tehlikeli Bölgeler
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
Makinalarda Genel Emniyet Tedbirleri
–
Asla koruyucuyu etkisiz hale getirmeyin ya da koruyucuyu çıkardıktan sonra
makinede çalışmayın,
–
Makinede çalışma esnasında yeni tehlikelere oluşturmayın,
–
Koruyucunun altından veya üstünden girerek ya da uzanarak operasyon
noktasına ulaşmaya çalışmayın,
–
Bakım esnasında koruyucunun bir kısmını ya da tamamını makineyi
durdurmadan yerinden çıkarmayın.
[email protected]
Makinalarda Genel Emniyet Tedbirleri
–
Özellikle bakım ve onarım işleminden sonra makineyi
kullanmadan önce tüm koruyucuların yerinde olduğunu kontrol
edilmelidir,
–
Görevini yapmayan koruyucuların değişmesi için yetkililere
haber verilmelidir.
[email protected]
[email protected]
Koruyucu...?
Tehlikeden korumak için
tasarımlanmış bir
muhafaza ya da düzendir.
Makine ve tezgahların neden olduğu
•
bu tehlikeleri kaynağında yok etmek
•
veya tehlike kaynağını kapatmak
•
ve iş kazalarının oluşmasını önlemek
amacıyla
makine koruyucuları yapılmaktadır.
[email protected]
MAKİNALARDA
KORUYUCU & DURDURUCULAR
•
•
•
•
•
•
•
Sabit koruyucular
Kilitlemeli koruyucular
Otomatik koruyucular
Yaklaşma koruyucuları
Ayarlanabilir koruyucular
Kendi kendine ayarlanan koruyucular
Durdurucu nitelikli koruyucular
[email protected]
–
Operatörün (çalışanın) hareket eden makine
parçaları, çalışma noktaları ve güç aktarma
aksamı ile istenmeyen temasını önleyen makine
koruyucularıdır.
–
Makinaların tehlikeli kısımlarına dokunmayı
önleyecek
şekilde
tasarımlanan
sabit
koruyucular, işin ağırlığına ve çevre koşullarına
dayanıklı olması için yeterli sağlamlıkta yapılırlar.
•Operasyon noktasını kapatan,
•Kayış-Kasnak,
•Zincir-Dişli,
•Kaplin,
•Mil,
•Volan koruyucuları
•….
[email protected]
:Kayış kasnak koruyucuları
[email protected]
Montaj Makinasında Tehlikeli Bölgeye
Koruyucu
Koruma Kapağı
[email protected]
–
Tehlike bölgesine dokunma gereken
ve sabit koruyucunun elverişli
olmadığı durumlarda kullanılır.
–
Kilitlenmeli koruyucularda, koruyucu
kapanana kadar makine çalışmaz ve
tehlikeli hareket bitinceye kadar
koruyucu kapalı olarak kilitlenir.
[email protected]
–
Bu koruyucularda koruyucu yerine oturmadan
makine ve tezgah çalışmaz.
–
Koruyucu tam yerine oturup, işçinin eli ve parmağı
tehlike alanına girmeyecek şekilde koruma
sağlandıktan sonra makine-tezgah çalışmaya
başlar.
–
Kilitleme sistemi;
mekanik,
elektrik,
hidrolik,
pnömatik
ya da bunların
bir bileşkesi şeklinde olabilir.
[email protected]
Kilitlemeli koruyucular
Kapaklara durdurucu-emniyet svicleri takılmalıdır.
• Enjeksiyon pres koruyucu kapak ön ve
arkasında iki adet svic…
• Helezon taşıyıcılarda svicli kapaklar…
• Karıştırıcının svicli kapakları…
• ….
[email protected]
Koruyucu Kapak Kilidi
Kapak Anahtar Emniyeti
[email protected]
–Çalışanı
ya
da
tehlikeyle
karşılaşabilecek organlarını
tehlike bölgesinden fiziksel olarak
uzaklaştırır.
–Koruyucunun hareketli parçası,
makinenin tehlikeli parçalarının
hareketi
ile
yani,
makinenin
hareketine uyarak çalışır.
–Ancak, bu düzen böyle bir
uzaklaştırmayı sağlayacak kadar
zaman
olduğu
durumlarda
kullanılabilir.
[email protected]
Eksantrik Pres önünde koruyucu
kapak
[email protected]
Koruyucu Kapak veya Bariyerler
Koruyucu Açık
Makine çalışmaz.
Koruyucu Kapalı
Makine çalışır.
[email protected]
Eksantrik presde mandal gövdesi dağılınca
üst başlık aşağı düşmüş ve…
[email protected]
İş parçası
Çift el butonu
Kopmuş parmak
parçaları
Üst kalıp gövdesi
Alt kalıp gövdesi
Konum ayar düğmesi(çift el veya ayak pedalına geçme
düğmesi
[email protected]
Kayar Kalıp…
[email protected]
Alt kalıba malın konulduğu kayar kalıp örneği
[email protected]
–Tehlike anında vaya tehlike
öncesi basılmaya, vaya
sıkışmaya duyarlı
–kollar,
düğmeler
veya
güvenlik telleri koruyucu
araçlardır.
–Herhangi bir şekilde adı
geçen güvenlik araçlarına
basılması ve çekilmesi veya
makineye
sıkışılması
durumunda makine otomatik
olarak durur.
[email protected]
Yaklaşma koruyucuları
• Sabit engeller
• Tel kafesler
[email protected]
[email protected]
Ayarlanabilir koruyucular
• Şerit testere koruyucuları
• Matkap
[email protected]
Matkap koruyucusu yok…
[email protected]
[email protected]
Giyotin Makasta Koruyucu
[email protected]
Kendiliğinden ayarlanan koruyucular
Mafsallı daire
testere altını
kapatan
koruyucu
[email protected]
Not: S : Yaralanmanın Şiddeti
F : Meydana Gelme Sıklığı
P : Kurtulma İhtimali
PL : Emniyet Seviyesi
[email protected]
Durdurucuların Emniyet Fonksiyonları
- Kumanda sistemlerini donanımı/yazılımı, meydana gelen bir arızada
tehlikeli durumlara yol açmamalıdır.
- Kumanda sisteminin mantık (lojik) devrelerinde meydana gelen hatalar
tehlikeli durumlara yol açmamalıdır.
[email protected]
EN-574+A1-İki El Kumanda Tertibatı
[email protected]
Çift El Kumanda Sistemi
–
İki elle kumanda sistemi, koruyucu
kullanımının (yapımının) imkansız
olduğu
durumlarda
makine
operatörünün elleri için iyi bir
koruma sağlar.
–
İşlemin yürütülebilmesi için kesinlikle
iki elin kullanılması koşulu zorunlu
olup, el kontrolları bir elle ya da bir el
ve vücudun bir başka parçası veya
bir alet ile çalışmayı önleyecek
şekildedir.
[email protected]
Çift El Kumanda Sistemi
–
İki elin kumandaları arasındaki fark
en fazla 1 saniye olduğundan,
makinenin çalıştırılması için iki elin
aynı anda kullanılması gerekir ve bu
da
ellerin
tehlikeli
hareket
başlamadan tehlike bölgesinden
çıkmasını sağlar.
[email protected]
[email protected]
[email protected]
Çift El Butonu
Çift Buton
Sistemi
[email protected]
Montaj Makinasında
Çift El Kumandası
[email protected]
Işık Perdesi Durdurucu
–Makinanın tehlikeli bir parçası hareket
halinde iken egelleme olduğunda ise tehlikeli
parçalar anında durur ve gerekiyorsa
başlangıç noktasına gelene kadar ters yönde
çalışmaya başlar.
–Bir algılama perdesi oluşturacak olan bir ışık
kümesi veya kümeleri bir durdurucu oluşturacak
şekilde operatör ile makinenin tehlikeli parçaları
arasına bir foto-elektrik saptayıcı ile bağlantılı
olarak yerleştirilir.
–Bu düzende, ışık demeti perdelendiğinde
makinanın tehlikeli parçası hareket etmez.
[email protected]
Işık Perdesi
[email protected]
Ağırlık Sensörü
Ağırlık Sensörü
[email protected]
Fotosel
[email protected]
Giyotin Makasta Fotosel Tertibatı Durdurucu
[email protected]
Enjeksiyon Preste Mekanik Durdurucu
[email protected]
Enjeksiyon Preste
Mekanik Durdurucu
[email protected]
[email protected]
Emniyet Sistemlerinin Kontrolü yapılmalı..
Emniyet Ekipmanlarinin
Kontrolleri
Günlük Kontrol
Haftalık
Kontrol
[email protected]
Yıllık bakım ve
kontrol
EN-349-Asgari Açıklıklar
[email protected]
Arızalara Müdahale
 Makinanın altında, çalışma yapılacaksa
kesinlikle aksamların düşmesine karşı
emniyet krikoları-takozları çaprazlama
konmalıdır.
 Takoz-Emniyet
krikoları
alındığında
makine ana motoru stop edilmelidir.
[email protected]
Arızalara Müdahale
 Bakımcılar, çalışmayı bitirdikten sonra
makine içini, anahtar vb. kalmaması için
kontrol etmelidir.
 Çalışmaya katılan diğer çalışanlar dışarı
çıkarmalı
ve
çalışma
emniyeti
sağlamalıdır.
[email protected]
Arızalara Müdahale
 Çalışma
bitirildikten
sonra,
devreye
alınmalı ve gerekli kontrolleri yaptıktan
sonra
tam
emniyetli
operatörüne bırakılmalıdır.
[email protected]
durumda
Kilitleme ve Etiketleme
• Kilitleme, çalışanların tehlikelerden korunması için, ekipman ve
makinelerin kontrolsüz hareketini ve enerjisini engelleme
metodudur.
• Etiketleme, ekipmanın, enerji izolasyonunu sağlamak için
kilitlendiğinin ya da kapatıldığının diğer kişilere bildirmesi için
kullanılan güvenlik ve uyarı işaretidir.
• Ekipman veya makine üzerine uygulanan kilidin hemen üstüne ya da
yakın bir bölgesine konulur. Etiket, kilit gibi fiziksel bir engel
oluşturmaz.
[email protected]
Ergonomi
Makinaların kumanda konsolları, operatörlerin rahat
kullanımını sağlayacak şekilde olmalıdır.
Makinalarda Ergonomi
[email protected]
Ergonomi
Operatörün
rahat kullanımını
için montaj
makinaları
uygun şekilde
konumlandırılmış
Kontrol ve Montaj Bölümünde Ergonomi
[email protected]
Boru İçinde Kaynak Yerlerini Kontrol Ederken
Argon Gazı İle Oksijenin Azalmış Olmasından
Vefat Etme
Olay, ….işyerinde taşeron olarak iş
yapan …...’in sigortalı işçisi K. B.,
• buhar kazanı borulama sistemine
ait olan ve spool adı verilen ve
550 mm çapındaki iki ucu dirsekli
boruya önceden kök kaynağı
yaptıktan sonra,
• kaynağı kontrol etmek için içine
girmesiyle,
• boru içindeki havada bulunan
Oksijen’in Argon gazı sebebiyle
azalmış olmasından,
• boğularak vefat etmesi biçiminde
meydana gelmiştir.
[email protected]
ENJEKSİYON PRESTE ÇALIŞIRKEN, SIKIŞAN MALI SAĞ ELİNİ
SOKARAK ALMAYA ÇALIŞTIĞI SIRADA, ELİN KALIPLAR
ARASINDA KALMASI
işçi M. A.,
•Enjeksiyon preste çalışırken,
•sviç tertibatı bozuk olan sürgülü
kapak açık konumdayken,
• basıldıktan sonra sıkışan malı sağ
elini sokarak almaya çalıştığı sırada,
•presin kalıpları tekrar kapanması ile
•sağ eli kalıplar arasında kalarak 4
parmağı
kopması
biçiminde
meydana gelmiştir.
•Olay sonucunda kazalı M. A, % 43
oranında maluliyete duçar kalmıştır.
[email protected]
Deri Açkı Makinasında havalı svicli durdurucu arızalı
olduğundan, deriyi traşlamak için silindir üzerine veren
işçinin, iki eli silindirler arasına girerek iki kol, içerde yüksek
hızda dönene kollektöre temas ederek dirsekten kopmuştur.
[email protected]
GÖNYELEME TESTERE MAKİNASINDA PERVAZDA
ÖLÇÜ ALIRKEN ELİN KESİLMESİ
Çalışan E. A.,
•2.10 metre uzunluğunda
pencere
pervazının makinada gönyeleme işini
yaparken,
•makine durmuş olduğu halde ölçü alması
için diğer işçi arkadaşı A.K.’in pervazı bir
ucundan tutup,
•farkında
olmadan
tuttuğu
parçaya
bastırınca,
•pervazın önünün kalkmasıyla,
•sol eli çalışan daire testereye temas
ederek,
•sol el işaret ve orta parmaklarının üstten
kesilmesi biçiminde meydana gelmiştir.
•Olay sonucu kazalı işçi % 26 oranında
maluliyete maruz kalmıştır.
[email protected]
Boş Oksijen Tüpü Patlaması
Patlamada
herhangi bir alev çıkmamış
büyük bir gürültü olmuş
ve toz meydana gelmiş
Fiziksel bir patlama meydana gelmiştir.
26.04.2012 tarihinde saat:16:50 de
….. Tic. Ltd. firmasında,
• doldurulmak üzere müşterilerden
toplanan boş tüplerin araçtan
fabrika girişinde rampaya
indirilmesi esnasında,
• tüp aracın arka kapak rampası
üzerinde dik konumdayken H.
G.’ın elinde iken patlamamıştır.
• Olayda tüpü almak üzere
rampada bulunan
H.G.parçalanarak vefat etmiş,
tüpü araç kapak rampasında
tutan M.İ.vefat etmiş, M. K. ve U.
B.ise yaralanmıştır.
[email protected]
Tespitler
Sanayi tüpünün alt genişliği kadar
bir çöküntü oluşmuştur.
Patlama sonrası;
•
Tüpün indirildiği aracın
rampasında,
Tüpün tabanının rampaya
uyguladığı basınç neticesinde
bir çökme meydana gelmiş
•
Tüp stok sahasında bulunan
tüpler devrilmiş ve çatı ve
duvarlarda zarar meydana
gelmiştir.
Etrafa tüp ve diğer metal parçaları
ile parçalanmış cesetten doku
parçaları dağılmıştır.
[email protected]
Tespitler
Tüpün gövdesinde
•
korozyonla oluşan
•
veya imalattan kalan
kılcal çatlağın,
zamanla yürümesi sonucu içerdeki
basıncın etkisi ile tüpün patlamış
olduğu kanaati oluşmuştur.
[email protected]
Başka bir olay
Benzer olay,12.10.2002 tarihinde saat 09.00 sıralarında, …… Tic. Ltd.
Şti. unvanlı işyerinde O2 gaz dolum rampasındaki dolan oksijen
tüpünün vanası kapatılmak istediği anda, aniden tüpün gövde kısmı
dikine yırtılmak suretiyle patlamış, dolumu yapan yakındaki iki
işçinin yaralanması biçiminde meydana gelmiştir.
Bu olay üzerine Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim fakültesi Metalurji
bölümünce verilen SEM (Tarama Elektron Mikroskobu) ve akma
ve uzama sonuçlarına göre;
• SEM (Tarama Elektron Mikroskobu) sonuçlarına göre;
– kırık yüzey bölgelerde iki farklı bölge oluştuğu,
– birinci bölgede korozyonsuz bölge
– ikinci bölge ise korozyonlu bölge olup,
– elektron mikroskopları resimlerinde de görüleceği gibi önceden
oluşan çatlakların malzemenin ısıl işlem sonucunda tane
yapılarının bozulduğundan ortaya çıktığı, dolayısıyla tüpte imalat
hatası olduğu
tespit edilmiştir.
[email protected]
Tüplerin Muayenesi
Taşınabilir Gaz Tüpleri – Dikişsiz – Çelik Gaz
Tüpleri İçin Periyodik Muayene Ve Deney
standardı TS EN 1968 madde 10.1 de;
“Her bir tüp bir basınç deneyine (Madde
10.2) veya bir ultrasonik muayeneye tâbi
tutulmalıdır (Madde 10.3)” şeklinde
düzenlenmiştir.
Çizelge B.1 – Periyodik muayene ve deneyi;
•
Saniye kullanılan O2 tüpleri 10 yılda bir,
•
solunumda kullanılan O2 tüpü 5 yılda
bir yapılması gerektiği yazılmıştır.
Ancak TS EN 9809-1/2 imalat standartlarında;
•
hem hidrostatik
•
hem de ultrasonik testlerin yapılması
gerektiği yer almaktadır.
Resim:Tüplere hidrostatik test
yapılması görüntüsü
[email protected]
Muayene
 Göz veya dara kontrolünde
Korozyon ortaya çıkmakta,
kılcal çatlak anlaşılamamaktadır.
Kılcal çatlaklardaki ilerleme mikron seviyesinde
olabilmektedir.
Bu ilerlemede, tüpün kullanıldığı işletme şartlarının
etkisi de vardır.
• Tüplerde değişik sebeplerle oluşan ve hidrostatik testlerle tespit
edilemeyen kılcal çatlaklar da zamanla tüplerde patlamalara sebep
olabilmektedir.
– Kılcal çatlağın
– ve sacın haddehaneden çıkışı esnasında sacın gövdesi içinde
bozuklukların; basınç veya hidrostatik testlerle görülme imkanı yoktur.
(Tüplere yapılan hidrostatik testlerde,kılcal çatlaklar tespit edilemez)
[email protected]
Akustik Muayene
• Akustik Emisyon (AE) ise, stres altındaki malzemelerde
bir ya da daha çok yerel kaynağın hızla enerji salarak
geçici elastik dalgalar üretmesi, bu dalgaların çalışma
basıncının 1.1 katına kadar çıkarılarak farklılıkların
dinlenmesi ve malzeme üzerinde oluşacak farklılıkların
analiz edilmesi ile yapılan tahribatsız muayene
yöntemidir.
• Uygulanan gerilim sonucu kaynaktaki ani hareket bir
gerilim dalgası oluşturur.
• Yapıdaki yayılan dalgalar yüzeye yerleştirilen hassas bir
piezoelektirik güç çeviriciyi uyarmaktadır.
[email protected]
Kazasız Günler
Dileği ile…
Lütfi ALPSOY
[email protected]